TS-648 Malzeme Muk Degerleri

TRK STANDARDI
TURKISH STANDARD

TS 648
Aralk 1980

1.Bask.Bask
ICS 91.080.10

ELK YAPILARIN HESAP VE YAPIM KURALLARI

Building Code for Steel Structures

TRK STANDARDLARI ENSTTS
Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya
kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini
ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde
grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin
deerli katklarn kranla anarz.

Kalite Sistem Belgesi
malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas)
TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun
olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn
garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK

Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas)
TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard
olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul
edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda
Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun
retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir
garanti sz konusu deildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.

TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 91.080.10 TRK STANDARDI TS 648/Aralk 1980

NDEKLER

0 - KONU, TANIM, KAPSAM................................................................................................................... 4
1 - PROJE ESASLARI........................................................................................................................... 20
2 - HESAP ESASLARI......................................................................................................................... 125
3 - ZEL SOYUTLANDIRMA KURALLARI......................................................................................... 257
4 - EMNYET GERLMELER .............................................................................................................. 997
5 - BiRLEiM ARALARI .................................................................................................................. 1021
6 - TERTP KURALLARI.................................................................................................................... 1062

1
ELK YAPILARIN HESAP VE YAPIM KURALLARI

0 - KONU, TANIM, KAPSAM

0.1 - KONU
Bu standard, elik yaplarn hesap ve yapm kurallarn belirler.

0.2 - TANIMLAR

0.2.1 - Normal Yap elii
Normal yap elii fiziksel ve kimyasal zelikleri TS 908
1)
, TS 909, TS 910, TS 911, TS 912, TS 913
ve TS 2162 deki 37 (Fe 37) iaretli mamullere uyan eliklerdir.

0.2.2 - Yksek Dayamml elikler
Yksek dayanml elikler, fiziksel ve kimyasal zelikleri TS 908, TS 909, TS 910, TS 911, TS 912 TS
913 ve TS 2162 deki 50 (Fe 50) ve daha yukar akma snr olan mamullere uyan eliklerdir.

0.3 - KAPSAM
Bu standard, kalnl en az 4 mm olan btn tayc elik yap eleman ve bileenleri ile portatif yaplar
ve kalp iskeleleri gibi hertrl geici elik yaplan kapsar. Yksek gerilim hatlarnn pilonlar, kreyn,
demiryolu, karayollarnda kullanlan kprler ve benzeri zel elik yaplan kapsamaz.

1 - PROJE ESASLARI
Bir elik yap projesi aada belirtilen dayanm hesaplar ile konstrksiyon resimlerini iine almaldr.

1.1 - Hesaplarda btn tayc yap ksmlar iin gerekli gerilme ve dier emniyet tahkikleri, ak ve
kolaylkla incelenebilecek bir ekilde gsterilmeli ve herbir yap ksmnda kullanlmas ngrlen
malzeme cinsi de bildirilmelidir. elik yaplarn proje, hesap ve uygulama ilerini bu teknik konularda
yetkili uzman veya ykleniciler yapabilir.

1.2 - Konstrksiyon resimlerinde tayc sistemlerinin tm ve ksmlar uygun lekle gsterilmeli,
imaltn ve dayanm hesaplarnn kontrol iin gerekli boyutlar da yazlm olmaldr. Yk tayan
dier yap ksmlan da (demeler, duvarlar gibi) resim lerde gsterilmelidir.

Konstrksiyon resimlenilme bundan baka aadaki bilgiler de verilmelidir.

lek, malzeme, birleim vastalar, ilgili dier resimlere atflar, gereken hallerde ykleme ve temel
planlan ile yaplan deiikliklere ait notlar.

1 ) Atf yaplan Trk Standardlarnn numaralar ve yaym tarihleri bu metnin sonunda belirtilmitir.

2
1.3 - KULLANILAN SEMBOLLER
C = Atalet momenti deiken ubuklarda, sabit atalet momenti elde etmek iin kullanlan yardmc
deer,
C
b
= Moment deiiminin burkulma zerindeki etkisini belirleyen bir katsay,
C
m
= Eksenel basn ve eilmenin etkidii sistemlerde, kolonun eklini gznne alan bir katsay,
d = rgl ubuklarda bir diyagonelin sistem uzunluu,
d = l profillerinde balklar aras dtan da mesafe,
d = Perin veya civata ap,
d
1
= Perin veya civata delii ap,
D = rgl ubuklarda diyagonele gelen kuvvet,
e = Dolu kesitin tarafsz ekseninin balk kenarna mesafesi,
e = ok paral ubuklarda mnferit ubuklarn eksenleri arasndaki uzaklk,
E = eliin elasisite modl (E = 2100000 kgf/ cm
2
),
EY = Esas yklerin toplam,
E1Y = Esas ve ilave yklerin toplam,
F = En kesit alan,
F = rgl ubuklarda mnferit bir diyagonelin kaypsz en kesit alan,
F
b
= Basn balnn en kesit alan,
F
n
= Faydal en kesit alan.
F
i
= ok paral ubuklarda, mnferit bir ubuun en kesit alan,
F
c
= (veya) e eliin kalitesini belirtmek iin kullanlan bir sembol,
g = Perin veya civata delikleri arasnda tatbik edilen kuvvete dik dorultudaki mesafe,
G = eliin kayma modl (G = 810000 kgf/cm
2
),
G = erevelerdeki kolonlarn burkulma boyu hesabnda kullanlan bir katsay,

x
,
y
= Asal eksenler x ve y ye gre atalet yar ap,
i = ok paral ubuklarda, mnferit bir ubuun en kk atalet yarap,
iy = I profilinde basn bal ve gvdenin basn blgesinin te birinin gvde simetri eksenine gre
atalet yarap,
io = Korniyerlesden meydana gelen ok paral ubuklarda ortak en kesitin korniyerlerin uzun kollarna
paralel arlk eksenine gre atalet yarap,
I

= En kesitin atalet momenti,
I
0
= erevelerde gznne alnan noktaya rijit olarak balanm ve burkulma boyunun hesaplanaca
dzlemdeki kolonlarn atalet momenti,
I
g
= erevelerde gznne alnan noktaya rijit olarak balanm ve burkulma boyunun
hesaplanaca dzlemdeki kirilerin atalet momenti,
I
n
= Eilme hesabnda en kesitin faydal atalet momenti,
I = Atalet momenti deiken ubuklarda en kk atlet momenti (Imi),
l = Atalet momenti deiken ubuklarda en byk atalet momenti (Im),
I = ok paral ubuklarda mnferit bir ubuun en kk atalet momenti,
k = Burkulma boyunu belirleyen bir katsay;
m = ok paral ubuklarda ayn biimde oluturulmu ve bir enleme balantsnn aracl ile dierleri
ile birlikte alan bir ubuk haline getirilmi 'olan mnferit ubuklarn veya yerlerin mnferit ubuklar
konulabilecek durumda olar ubuk gruplarnn says,
n = ok paral ubuklarda balantlarn ubuu bld paralarn says,
n = Emniyet katsays,
Q = Keide gelen kesme kuvveti,
Q = ok paral ubuklarda itibari makaslama kuvveti,
s = Kiriin basn balnda dnmeye ve yanal deplasmana kar mesnetleri arasndaki mesafe,
s = Basn ubuunun boyu,
s
0
= erevelerde gznne alman noktaya rijit balanm kolonlarn boyu,
s
g
= erevelerde gznne alnan noktaya rijit balanm kirilerin boyu,
S
k
= ubuun burkulma boyu,
s = Perin veya civata delikleri arasnda tatbik edilen kuvvete paralel mesafe,
s
= ok paral ubuklarda enleme balantlar arasndaki en byk aralk,

S = ubukta meydana gelen en byk basn kuvveti,
t = Yapy meydana getiren elik paralarn kalnl.
T = ok paral ubuklarda bir enleme levhasna den, itibari kesme kuvveti,
W
n
= En kesit dayanm momenti,
Z = ok paral ubuklarda paralel dzlemler iinde yan yana bulunan enleme balantlarnn says,
= ok paral ubuklarda diyagonelin ubuk ekseni ile yapt a (ekil - 1),
3
t
= Is genleme katsays,

F
= Kesit zayflama alan,

F
= Eilmede ekme balklarnda en elverisiz yrtlma izgisi zerine den deliklerin dolu kiri
kesitinin tarafsz eksenine gre atalet momenti,

s
= ekme ubuklarnda net genilik hesabnda ilave edilecek genilik.
= Narinlik modl,
p = Plastik narinlik snr (kritik narinlik),
= ok paral ubuklarda kullanlan yardmc bir narinlik modl,

a
= Malzemenin akma snn,

b
= Yalnz eilme momenti etkisi altnda hesaplanan basn gerilmesi,

B
= yalnz eilme momenti etkisi altnda msaade edilecek basn eilme gerilmesi,

bem
=Yalnz basn kuvveti etkisi altnda msaade edilecek basn gerilmesi,

em
=ekme emniyet gerilmesi,

d
=ekme dayanm gerilmesi,

eb
=Yalnz basn kuvveti altnda hesaplanan gerilme ,

ez
= Ezilme emniyet gerilmesi,

v
= Asal gerilmeleri gznne alndnda kyaslama gerilmesi,
= Hesaplanan kayma gerilmesi,

em
= Kayma emniyet gerilmesi,
= Basn emniyet gerilmesinin hesabnda kullanlan ubuun narinlii ile balantl burkulma
katsays,

2 - HESAP ESASLARI
Bu standardn kapsamna giren genel yap elikleri en kk ekme dayanmna gre :
Fe 33
Fe 34
Fe 37
Fe 42
Fe 46
Fe 50
Fe 52
Fe 60
Fe 70

olmak zere dokuz ayr grupta toplanmtr.

2.1 - MALZEME ZELKLER

2.1.1 - Mekanik zelikler
Yap elii iin hesaplarda alnacak ekme dayanm, akma snn, elastisite ve kayma modlleri ile s
genleme katsays izelge 1 'de gsterilmitir.

2.1.2 - Kimyasal zelikler
Yap eliklerinin kimyasal zelikleri TS 908 TS 909 TS 910, TS 911, TS 912, TS 913 ve TS 2162'ye
uygun olmaldr.

2.2 - HESAP METODU
- Bu standarddaki esaslara aykr olmamak ve statik hesabn lineer elastik malzeme esaslarna
gre yaplmak kaydyla, kullanlacak hesap metodu serbesttir.

- Allm olmayan formllerin kullanlmas halinde kaynak gsterilmelidir.

Aksi halde formllerin doruluu gereklenebile-cek kadar aklanmas gerekir.

- Her hesap kendi bana bir btn meydana getirmelidir. Ancak yeni hesap eski bir hesabn devam
niteliinde ise karl gsterilmeksizin bu eski hesaptan deerler alnabilir.


4
2.3 - YK KABULLER VE YKLEME HALLER

2.3.1 - Dayanm ve stabilite tahkikleri iin ykler, TS 498'den-alnmaldr. Bu konuda yeter bilgi
olmayan hallerde, ykler yetkili proje kontrol ile ortaklaa tayin edilir.

2.3.3 - Yklerin Ayrlmas :
Bir yapy etkileyen ykler, esas ykler ve tali ykler olarak ikiye ayrlr.

Esas ykler : z ykleri, munzam ve hareketli ykleri, kar (rzgarsz olarak, makinelerin kitle
kuvvetlerini kapsar.

lave ykler : Rzgar etkisini, deprem etkisi fren kuvvetlerini, yatay yanal kuvvetleri (kreynlerde)
2)

seyrek olarak montaj ve tamir ilerinde kullanlan iler haldeki (kreynlerde) s etkilerini (iletmeye bal
ve atmosferik) kapsar.

2.3.3 - Ykleme Durumlar
Hesaplar ve dayanm tahkikleri iin aadaki ykleme durumlar hesaba katlr :

EY Yklemesi : Esas yklerin toplam,

EIY Yklemesi : Esas ve ilave yklerin toplam. Eer bir yapya z yknden baka yalnz tali ykler
tesir ediyorsa tli yklerden en by esas yk yerine geer.

2.3.4 - Boyutlandrmaya Esas Olan Ykleme Hali
Soyutlandrma ve gerilme tahkikleri ile her zaman en byk enkesieri gerektiren ykleme hali
gznnde tutulmaldr.

2) Bu eit kreynlerin z ykleri ve sk sk iler halde ise hareketli ykleri esas yklerden saylr.

5
2.3.5 - Boyutlandrmaya Esas Olan En Kesitler
Gerilme tahkiklerinde gznnde tutulmas gereken enkesit deerleri izelge - 2'de gsterilmitir.
igelge - 2'de

F = ubuun basnta gznnde tutulan dolu enkesit alan,
Fn = ekmede faydal enkesit alan,
F = Kesit zayflama miktar, (hesap yntemi Madde 2.3.6'da gsterilmitir.)

F
gvde
= Gvdenin en kesit alan; gvdeye birletirilmi korniyer kollar gznnde tutulmaz ve gvde
zerinde bulunan ve en elverisiz yrtlma izgisi zerine den deliklerin enkesit alanlar karlr.
F
n
= Faydal en kesit alan,
I = Dolu en kesitin atalet momenti,
l = ekme balklarnda en -elverisiz yrtlma izgisi zerine den deliklerin dolu kiri kesitinin
tarafsz eksenine gre atalet momenti,
e = Dolu kesitin tarafsz eksenine balk kenarnn mesafesi,
W
n
= Enkesit dayanm momenti,
In = Enkesitin faydal atalet momenti,
Q = Kesite gelen kesme kuvveti.
= Gvdede ortalama kayma gerilmesi,

2.3.5.1 - Delikli ubuklarda daima zayiatsz arlk ekseni gznne alnmaldr.

2.3.5.2 - Deformasyonlann hesabnda enkesit deerleri, delik kayb gznnde tutulmakszn hesaba
sokulmaldr.

2.3.6 - Faydal Enkesit Alan (F
u
)
Faydal enkesit alan ve elverisiz faydal genilik (yrtlma izgisi) zerine den deliklerin enkesit
alannn dolu enkesit alanndan karlmasyla elde edilir (F
n
).

Eer delikler bir diyagonal zerinde veya artmak olarak yerletirilmilerse faydal genilik, toplam
genilikten dnlen yrtlma izgisi zerindeki btn deliklerin. aplarnn toplam karlarak ve her
enlemesine delikler arasndaki aklk iin

g
s
s
4
2
=


6
miktar eklenerek elde edilir. Yukardaki formlde
s = s = lve edilecek genilik miktar, (cm)
s = Birbiri ardndan gelen iki delik arasnda kuvvet dorultusundaki mesafe, (cm)
g = Delikler arasnda kuvvete dik dorultudaki mesafe, (cm)
dir.

Faydal alan elde edilen faydal genilikle ortalama kalnln arplmasyla elde edilir.

Delikler gznne alnarak elde olunan faydal -genilik hibir durumda toplam geniliin % 85'ini
geemez.

2.3.6.1 - Delik Byklkleri
Faydal alan ve genilik hesaplarnda perin veya cvata delikleri aplar, deliklerin anma aplar 1 mm
artrlarak kullanlmaldr.

2.3.6.2 - Kebentlerde ve U Profillerinde Faydal Genilik
Kebentlerde brt genilik, kol uzunluklarnn toplamndan kalnlk karlarak elde edilir. Karlkl
kollardaki delikler arasnda enlemesine mesafenin hesabnda dtan da mesafeden kalnlk karlr.

2.4 - TAHKKLER

2.4.1 - Genel olarak gerilmeler ve mesnet reaksiyon lar, her ykleme iin ayr ayr tesbit edilmelidir.

Bylece elde edilen deerlerin mmkn olabilen en elverisiz birleik etkileri, birbirlerine katlarak
bulunur . En kesitler boyutlandrldktan sonra, en ok etkili enkesitlerde gerilmelerin en byk
deerleri hesaplanr ve emniyet gerimesiyle karlatrlr.

Bu tahkikler EY ve EY ykleme halleri iin ayr ayr yaplmaldr.

2.4.2 - Yaplmas Gerekli Tahkikler Aada Gsterilmitir.
-Gerilme tahkikleri;
-Stabilite tahkikleri,
-Devrilme tahkikleri,
-Deformasyon tahkikleri.

Bu tahkikler imalat, nakliye, montaj ve iletme durumlarnda yaplmaldr.

2.4.2.1 - Genel gerilme tahkikleri izelge - 2'deki enkesit deerleri ile EY ve ElY ykleme halleri iin
ayr ayr yaplr. Hareketli ykler iin, bu tahkiklerde titreim katsayda gznnde tutulmaldr.

2.4.2.2 - Stabilite tahkiki burkulma, buruma've yanal burkulma tahkiklerini kapsar.Basn altndaki
ubuklarn burkulma tahkikleri bu standardn 3.22 Maddesine, yanal burkulma bu standardn 3.4.4
Maddesine gre yaplr.

2.4.2.3 - Devrilme tahkikinde, herbir yap ksmnn devrilme emniyet katsays en az 2 olmaldr. Baz
zel hallerde bu katsay 1,5 olabilir. Mesnetlerde kalkmaya kar emniyet katsays, rnein
srekli kirilerde en az 1,3, yapnn tmnde devrilme emniyet katsays en az 1,5 olmaldr.

2.4.2.4 - Kullanl amac ve konstrktif bakmdan gereken hallerde deformayonlar tahkik edilecek
ve snrlandrlacaktr. z yklerden ileri gelen deformayonlar ters sehim verilerek giderilebilir.

Akl 5,0 m'den fazla olan kiri aklarn sehimleri akl 1/300'nden konsol kirilerin ucundaki
sehim konsol uzunluunun 1/250'sinden fazla olmamaldr. Temel ve mesnetlerde, zgara ve datma
kirilerinin sehimi konsol uzunluunun en ok 1/1000'i kadar olabilir.

7
3 - ZEL SOYUTLANDIRMA KURALLARI

3.1 - EKMEYE ALAN UBUKLAR

3.1.1 - Emniyet Gerilmesi
ekme emniyet gerilmesi (
em
) faydal en kesitte en fazla :

em
0,6
a

olmaldr.

Ayrca bu deer ekme dayanmnn yarsn amamaldr.

em
0,6
d

amamaldr.

3.1.2 - Yk durumuna gre bazen ekmeye ve bazen de basnca alan ubuklar basnca gre de
boyutlandrmak gerekir. Bu gibi ubuklarda narinlik 250 olmaldr.

3.1.3 - Eksantrik zorlamaya maruz ekme ubuklar, genel olarak boylama kuvvet ve eilme iin
hesaplanr.

3.2 - MERKEZ BASINCA ALIAN UBUKLAR

3.2.1 - Genel Bilgi
Bu ksmda merkezi basnca alan iki ucu mafsall dz ubuklarn, burkulmalarna ait hesap esaslar
verilmitir. Burada incelenen hallerin darda kalan basnca maruz ubuklar o halin gerektirdii kural-
lara gre hesaplanr. Basnca alan ubuklarn narinlii 250'den fazla olmaldr.

Basnca alan ubuklarn kafes kiri dzlemi iindeki burkulma boylan Sk, ubuklarn (S) sistem
uzunluuna eit alnr. Kafes kiri dzlemi dndaki burkulma boyununda ubuk uzunluuna eit
olabilmesi, iin, basn bal dm noktalarnn kiri dzlemnden darya doru hareketleri
nlenmi olmaldr.

Basnca alan ubuklarn mesnet artlarna gre deien burkulma boylar alt durum iin izelge -
3'de verilmimtir. Bu izelgede mesnetlerde istenilen durumu tamamyla gerekleemiyeceinden
tavsiye edilen deerler edeer teorik deerden daha fazla tutulmutur.

erevelerdeki basn ubuklarnn burkulma boyu katsays erevenin yanal hareketinin nlenip
nlenmemesine gre izege - 4 veya izelge - 5'den elde edilir. ereve basn ubuunun A ve B
ula rnda izelge - 4 Veya izelge - 5'de kullanlan G katsays

G =
g g
s c
S I
S I
/
/

formlyle elde edilir .

Burada ;
G = Burkulma boyu hesabndan kullanlan katsays,
Ic = Gznne alnan noktaya rijit olarak balanm ve burkulma boyunun hesaplanaca dzlemdeki
kolonlarn atalet momenti (cm
4
),
If = Gznne alnan noktaya rijit olarak balanm ve burkulma boyunun hesaplanaca dzlemeki
kirilerin atalet momenti (cm
4
),
Sc = Gznne alnan noktaya rijit balanm kolonlarn boyu (cm),
S
g
= Gznne alman noktaya rijit olarak balanm kirilerin boyu (cm),
Kolon temele re j it olarak balysa o noktada hesaplamadan G = 1,0 alnmaldr.
Kolon temele srtnmesiz tamamiyle dnebilir bir mafsalle bal ise G = 10,0 alnmaldr.

8
Kolonun iki ucundaki G
A
ve G
B
deerleri elde edildikten sonra izelge - 4 veya. izelge - 5'den k
deeri elde edilir. Burkulma boyu sk = k, s olarak bulunur.

ZELGE - 3 Basn ubuklarnda Burkulma Boyu

9
ZELGE - 4 teleme nlenmi Basn ubuklarnda Burkulma Boyunun Hesabnda
Kullanlan K Deeri in Nomogram


10
ZELGE - 5 teleme nlenmemi Basn ubuklarnda Burkulma Boyunun Kullanlan K
Deeri in Nomogram

11
3.2.2 - Gerilme Tahkikleri
En kesitleri sabit tek paral ubuklarda basn gerilme tahkikinde aada verilen iki yntemden biri
uygulanr. Bunlardan Madde 3.2.2.1'de verilen metot ve izelgeler Fe 37 ve Fe 52 elikleri iin
verildiinden yalnz bu elikler iin geerlidir. Madde 3.2.2.2'de gsterilen yntem bu standardn
kapsad tm eliklere uygulanr.

3.2.2.1 - Burkulma Saylar Metodu ile Basn Gerilmesi Tahkikinde

em
F
S

olmaldr.

Burada ;
S = ubukta meydana gelebilen en byk basn kuvvetini (kgf),
F = ubuun en kesit alan (cm
2
),
em
= incelenen ykleme ve malzemeye gre ekme emniyet gerilmesi (kgf/cm
2
),
w = ubuun narinlii () ile balantl ve izelge - 6 ve 7'den (Fe 37 ve Fe 52 elikleri iin) alnacak
burulma katsaysn,

|
|
.
|
\
|
=
bem
em

Burada ;
em
= ncelenen ykleme ve malzemeye gre basn emniyet gerilmesi (kgf/cm
2
),
= x = Sky/ix veya Xy = Sky/iy deerlerinin byn gsterir.
x, y = ubuun x ve y ynne gre narinlii (narinlik oran).

Skx ve Sky ubuun x-x ve y-y asal eksenlerine dik dzlemlerdeki burkulma boylar i
x
ve i
y
ise bu asal
eksenlere ait asal atalet yan aplardr.

< 20 olan ubuklar iin burkulma hesab yaplmaz, yani bunlar iin w = 1 alnr.

3.2.2.2 - Narinlik gznnde bulundurularaka basn emniyet gerilmelerinin tahkiki
Eksenel basnca alan ubuun narinlii
P
den az ise (
P
) basn emniyet gerilmesi :

n
S
a
p
bem
=
2
) (
1
1

ubuun narinlii (
P
) ise basn emniyet gerilmesi :

12

13

formlleri kullanlarak hesap edilir.

Bu formllerde ;
n = Emniyet katsays 1,67
n = 1,67 < 20

n = 1,5 + 1,2 ( -----) -0.2 ( ---------) 3
p

p p

n = 2,5 > p
E = Elastisite modl (kgf/cm
2
),

a
= eliin akma snr (kgf/cm
2
),

P
= Plastik narinlik snn (kritik narinlik).

P
=
a a
E

4 , 6438 2
2
=

bem
= Basn emniyet gerilmesi (kgf/cm
2
)
dir.


14
Tek paral basn ubuklarnda emniyet gerilmeleri deiik elikler iin ve narinliin () 20-250
arasndaki deerleri iin izelge - 8'de verilmitir. Narinliin 20 den kk olduu durumlarda basn
emniyet gerimlesi, ekme emniyet gerilmesine eit alnr.

3.2.3 - En Kesitleri Sait ok Paral ubuklar
ok paral olmakla beraber, bu paralar btn ubuk uzunluunca birbirlerine perin civata veya kay-
nakla birletirilmi olan ubuklarda .tek paral saylr ve yukarda gsterildii gibi hesaplanr. Mnferit
paralarn aralarndaki balanty salamak iin kullanlan perin ve civatalar fazla bir kuvvete maruz
olmadklarndan buradaki perin ve civatalarn aralklar 7~10d (d=perin veya civata ap) kadar
alnabilir.

ok paral olarak kabul edilen ubuklarda, paralar arasnda ounlukla genie bir aralk vardr ;
ubuu tekil eden mnferit paralarn birlikte almas ya kafes eklinde bir balant ile (rgl
ubuk ekil - 1a) veya levhalar le (ereve ubuk ekil -1 b) salanr. Bu balarn hesab Madde
3.2.3.1 ve 3.2,3.2'de verilmitir.

15


16

17


18

19


20

3.2.3.1 - ok Paral ubuklarn Hesabnda Kullanlan Semboller
m = Ayn biimde oluturulmu ve bir enleme balantnn aracl ile dierleri ile birlikte alan bir
ubuk haline getirilmi olan mnferit ubuklarn veya yerlerine mnferit ubuklar konulabilecek
durumda olan ubuk gruplarnn says, (ekil - 2'e de m = 3, ekil - 5'c de m = 2).
S = ubuun tmn etkileyen basn kuvveti (kgf).
F = ubuun tamamnn kaypsz enkesit alan (cm
2
),
F
1
= Mnferifbr ub'un"kaypsz enkesit alan (cm
2
),
I
x
= F.x
2
ve I
y
= F.iy
2
ortak ubuun x-x ve y-y asal eksenlerine gre atalet momentleri (cm
4
);

Malzeme ekseni = Enkesitteki asal eksenlerden biri btn enkesitleri kestii takdirde o eksene
malzeme ekseni ad verilir.
x.- x, y-y = ubuun asal ekseni,
1-1 = ok paral ubuu meydana getiren mnferit ubuklarn kk atalet yarap verecek
olan asal ekseni,
s
kx
ve S
ky
= Ortak ubuun x-x ve y-y eksenlerine dik burkulmasndaki burkulma boylar (cm),
x
= Skx/ix ve
y
= Sky/iy, Ortak ubuun x-x ve y-y eksenlerine dik burkulmalarndaki narinlikleri,
I =F
1i
. i
2
mnferit ubuk enkesitinin l-l eksenine gre atalet momenti (cm
4
),
1-1 ekseni kesitin en kk atalet momentini veren enesndir (ekil - 2,5).
, yardmc bir miktar olarak ereve ubuklarda (ekil - l b):
S
1
1
= ------
i
1

rgl ubuklarda ise (ekil - 1a).

2
1
3
1
.
e
D
s
d
zF
F
=

21
z = Paralel dzlemler iinde yan yana bulunan enleme balantlarn says,
S = Enleme balantlar arasndaki en byk aralk (cm) (ekil - 1),
f
d
= rgl ubuklarda mnferit bir diyagonalin kaypsz enkesit alan (cm
2
) (ekil-l a) : apraz
diyagonaller kullanldnda fd birbirlerini kesen diyagonallerin enkesit alanlarnn, toplam,
d = rgl ubuklarda bir diyanan sistem uzunluu (cm) (ekil - 1 a),
n = Balantlarn ubuu bld paralarn says yani gz says,
e = Mnferit ubuklarn eksenleri arasndaki mesafe dir (cm).

3.2.3.2 - ok paral ubuklarn Hesab

3.2.3.2.1 - I. Grup ubuklar : Enkesitlerinin asal eksenlerinden biri x-x malzeme ekseni olan
ubuklarn, bu eksene dik burkulmalar tek paral basn u-buklanndaki gibi hesaplanr (ekil - 2 ve
3).

Asal y-y eksenine dik burkulmada, ubuk
2
1
2
2

m
y yi
+ =

itibari bir narinlik ile, gene tek paral bir basn ubuu gibi hesaplanr.

Yksek yaplarda :

em
yi
x
i
F
S W
.
. 3 4 (
2
1
1

)

olmaldr. Enleme balantlarn yapmnda, levhalar arasndaki aralklar eitse, ba levhalannn her
mnferit ubua birleimleri en az iki perin ; iki cvata veya buna denk bir kaynak dikiiyle yaplmsa
ve ereve ubuklarnn gz says n 3 ise, S
i
/
< 50 kan hallerde

x
= 50 alnr.

ki paral ubuklarda, eer mnferit profillerin aral dm levhas kalnlna eit veya az fazla ise,
aynca da mnferit profiller btn uzunluklannca araya bir besleme levhas konulmak suretiyle
bilretirilmilerse iki paral ubuun y-y eksenine dik burkulmas da x-x eksenine dik burkulmas gibi
hesaplanr ; yani bu hal iin yi = y alnr. Enleme balantlar arasnda mnferit ubuklar birbirlerine
ubuk dorultusundaki aralklar 15
den fazla olmayan perin veya civatalarla veya buna denk

kaynak dikileriyle birletirildii takdirde de yukarda yazlanlar geerlidir.


22

3.2.3.2.2 - II. Grup ubuklar : Keleme iki korniyer ile dzenlenen ubuklan (ekil - 4 a,b) yalnz x-x
malzeme eksenine dik burkulmaya gre hesaplamak yeterlidir.

Burada: wx burkulma katsays, x = Sky/ix narinlik derecesi ile balantldr: s/i oran 50'yi
amamaldr; Skx ise, ubuun tayc sistem dzlemi ve bu dzleme dik dzlem iindeki burkulma
boylarnn aritmetik ortalamasdr.

23

ekil - 4 b'deki enkesitler iin ix = io/1,15 olduundan, x = 1,15 Skx/io alnabilir ; io ortak enkesitin
korniyerlerin uzun kollanna paralel arlk eksenine gre atalet yarapn gsterir.

3.2.3.2.3 - III. Grup ubuklar : Enkesitlerinde hibir malzeme ekseni bulunmayan ok paral
ubuklarda (ekil - 5):
iy y yi
m

2
2
+ =
ve

ix x xi
m

2
2
+ =

itibari narinlik dereceleri gznne alnarak , tek paral basn ubuklarndaki gibi hesaplanr .


24

ubuun y-y eksenine dik burkulmasnda eksene paralel olan enleme balantlar
zorlanmadklarndan, bu balantlarn birletirildii ubuklar mnferit bir ubuk gibi alnr. Bundan
dolay J,y nin formlnde: ekil - 5 a ile 5 de ye kadar olan enkesitler iin m = 2 (ekil - 5'e)'deki
enkesit iin m = 4 alnr. Ayn zelikler x-x eksenine dik burkulma iin de geerlidir. Bundan tr
(ekil - 5) deki en kesitlerin tm iin xi nin formlnde m' = 2 alnr.

ekil - 5'a ve 5'e de grlen ubuklara, enkesitin dikdrtgen eklini deitirmemesi iin ayrca
eksenine dik blme levhalar da kullanlmaldr.

Yksek yaplarda Sx/i ve S,y/i deerleri 50 den byk olmamaldr.

Enkesitleri ekil - 5'b de grlen ubuklarda korni-yerler, kurallara uygun ba levhalarndan baka
ubuk ekseni dorultusunda aralklar 15 i,, den fazla olmayan perin, cvata veya bunlara denk
kaynak dikiler ile de birletirilmi ve bu aralarda korniyer-ler arasna doru levhalar konulmu ise y
= y ve xi = Ax alnabilir. Yukarda sylenen zeliklere uyulmu olursa, ekil - 5'e ve 5'd de grlen
ubuklarda da Xi =x alnabilir.

3.2.4 - Atalet Momentleri Deiken ubuklar
Enkesit alanlar yaklak olarak ayn kald halde, enkesit ykseklii ve dolaysiyle atalet momenti
deien, gerek 1 ve gerekse 2 veya 4 paral ubuklarn burkulma hesaplan I = c . I
max.
sabit atalet
momenti ile yaplabilir, c katsaylar izelge - 9'dan alnr. Bu izelgede grlen deerlerde :

V = I
0
I
1
= I
min
/ I
max
bir yardmc deeri gsterir, c deerleri iki ucu mafsall olarak istinat eden ve
lo 0,01 I, olan ubuklar iin geerlidir. S 0,8 s olan ubuklarda c = l alnabilir. S deerinin 0,5 s
ile 0,8 s arasnda bulunduu ubuklarda ise polineer enterpolasonla bulunur.

3.2.5 - Enleme Balantlar
rgl ubuk veya ba levhas olarak dzenlenen enleme balantlar,
Q
1
= F.
em
/ 80
deerinde bir itibari kesme kuvvetine gre hesaplanr.

Mnferit ubuklarn arlk eksenleri arasndaki e. aral (ekil - 2 ve 5) 20 , den fazla olan ereve
ubuklarda (ekil - l b), enleme balantnn boyutlandrlmasnda makaslama kuvveti 0,05 (e/
1
20 )
kadar artrlr, rg ubuklarda mnferit ubuklarn arasndaki e aralnn byk olduu hallerde
ncelikle, kullanlan rgl ubuklarda bir atrma yaplmaz.
25

ki paral rgl ubuklarda (ekil - l a) Q
i
nin meydana getirdii diyagonal kuvvet
D =
sin . Z
Q
i

forml ile bulunur.
Burada ;
Z = Paralel dzlemlerde yan yana bulunan enleme balantlarnn says,
= Diagonaln ubuk ekseni ile yapt as (ekil - l a),
Q
i
= itibari makaslama kuvveti,
D = rgl ubuklarda diyagonala gelen kuvvettir.


26
ereve ubuklarda (ekil - l b) her enleme balant yalnz bir ba levhas (ekil - 2 d, S b, 5 c, 5 d)
veya yan yana bulunan dzenle bir ka ba levhas ile (ekil - 2 a, 2 b, 2 c, 2 e, 2 f, 5 a, 5 e)
dzenlene^ bilir. Byle bir enlem balantya den itibari kesme kuvvetinin (T) miktar -.
Q, S,
ki paral ubukta (m = 2) : T = --------
e

Q, S,
paral ubukta (m = 3) : T = ----------
2e

Drt paral ubukta (m = 4) :

Orta mnferit ubuklarn arasnda
Q, S,
T' =0,4 ---------
e
kenarlarda

Q, S,
T' = 0,3 -----------
e
alnr. Enleme balantlarda T kesme kuvveti altnda meydana gelen momentlerin sfr noktalarnn
yerleri ekil - 6'da gsterilmitir.

Ba levhalarnn aralklar eit veya eite yakn olacak ekilde dzenlenmelidir. Ba levhalarnn her
mnferit ubua birleimleri en az iki perin veya civata veya buna denk bir kaynak dikii ile
yaplmaldr. ereve ubuklarn gz says n 3 olmaldr, yani ubuk boylarnn en az te bir
noktalarnda birer ba levhas bulunmaldr.

Gerek rgl gerek- ereve eklindeki ok paral btn ubuklarn (ekil - l a ve l b) balarnda, her
mnferit ubua en- az er perin veya civata veya buna denk bir kaynak dikiiyle birletirilmi birer
ba levhas bulunmaldr. ift gvdeli elemanlarn ubuklarnda balardaki bu ba levhalar olabildii
kadar iki dm levhasnn arasna sokulmaldr (ekil -.7a). Aksi halde mnferit ubuk eksenlerinin
dm levhalarnn iinde veya dnda kalmasndan (ekil - 7b) meydana gelen 1/2 s.a birleim
momentlerinin yars bu uba levhalarnn ve birleenlerinin hesabnda T den ileri gelen momentlere
katlmaldr.

Dm levhalar ubuun enleme balants dzleminde bulunuyorsa, balarda ba levhalar konmas
gerekli deildir. Mnferit ubuklarn aralklar dm levhas kalnlna eit veya bundan az fazla olan
iki paral ubuklarda (ekil - 3 ve 4) balara ayrca ba levha konmas gerekmez, fakat ubuk
boyunun en az te bir noktalarnda her mnferit ubuun en az iki perin civata'veya buna denk bir
kaynak dikiiyle birletirilmi birer ba levhas konulmas gerekir.

ekil - 3'deki gibi ubuklarda, ba levhas yerine besleme levhalarda kullanlabilir. Bu besleme
paralar ubuk ekseni dorultusunda en az iki perin veya civata veya buna tienk bir kaynak dikiiyle
bir-letirilmelidir.

ekil - 4'deki gibi ubuklarda ba levhalar birbirleriyle 90 derecelik bir a yapacak biimde artlmal
(ekil - 4c) veya hepsi ayn dzlemde bulunacak biimde dzenlenebilir. ekil - 3 ve 4'deki besleme
levhas biiminde dzenlenen ba levhalarnn birletirilmelerinde, kesme kuvveti T'nin aktarlmasnn
gereklemesi yeterlidir. Ayn kurallar ekil -5 b'deki gibi ubuklara ve x-x eksenine dik burkulma iin
de ekil - 5 c ve 5 d' deki ubuklara geerlidir.

3.3 - ELMEYE ALIAN DOLU GVDEL KRLER

3.3.1 - Mesnet Akl
Mesnet akl jplarak hesaplarda mesnetlerin arasndaki mesafe veya mesnet grevi gren kirilerin
eksenlerinin arasndaki mesafe alnr. Duvar veya kolon zerine dorudan doruya oturma halinde,
mesnet akl olarak 1/20 orannda artrlan serbest aklk (bu artrma en az 12 cm olmak zere)
27
alnmaldr. Mesnetlerin altndaki gerilmeler, kullanlan mesnet malzemesinin ykleme durumuna gre
emniyet gerilmelerini amamaldr.


28
3.3.2 - Srekli Kiriler ve Aklar
veya daha fazla mesnetli srekli at kirileri ve aklar,, ekleri eilmeye dayankl bir ekilde
yaplm, mesnet aklklar ve ykleri de eitse dier yntemlerle hesaplanabildii gibi, aada
verilen eilme momentleri ile de boyutlandrlabir. En kk aklk veya yk, en byn 0,8 katn
amad hallerde de ayn kural uygulanabilir. Bu kuraln uygulanmas iin en fazla zorlanmaya alan
i aklkta kullanlan enkesit dier i -aklklar ve mesnetler zerinde de devam ettirilmelidir.

Dzgn yayk yk iin Kenar aklklarda : M = q.I
2
/ 11

aklklarda : M = q.I
2
/ 18

Dier yklemeler iin
Kenar aklklarda (ekil - 8): Mx = Mo - 0.6 Ma .x/l
aklklarda (ekil - 9): Mx = Mo - 0,75 (M .l-x/l - + Mc.x/l )

Bu formllerde :
Mo = Serbest mesned halinde, incelenen aklkta meydana gelen en byk eilme momenti,
Ma = Kenar aklklarda, kiri d mesnette serbest ve i mesnette ankastre kabul edildii takdirde
meydana gelen an-kastrelik momenti,
Mo, Mc = aklklarda, kiri mesnetler zerinde ankastre kabul edildii takdirde meydana gelen
ankastrelik momentleri,
q = Dzgn yayl yk,
l = Mesnet akldr.

3.3.3 - Srekli Kirilerin Mesnet Reaksiyonlar
Mesnet reaksiyonlar genel olarak mesnetlerinde serbeste dnebilen srekli kiri teorisine gre
hesaplanmaldr.

3.3.4 - Stabilite Tahkikleri

3.3.4.1 - Yanal Burkulma
Gvdeleri dzleminde eilme etkisi atlnda kirilerin yanal burkulma emniyetlerinin yeterlii artrlmal-
dr. Yanal burkulmada kiri yanlamasna eilir ve ayn zamanda burulur.

Yanal burkulma emniyeti kiriin burulmasna ve yanlamasna eilmesine mani olacak btn nlemlerle
artrlr. Bu nlemlerin banda enleme ve boylama balantlar tekili gelir. Kiri enkesitinin kendi
dzlemi iindeki burulmasna mani olan enleme balantlar, kiriin mesnetlerinden baka imkn nisbe
tinde kiriin dier enkesitlerinde de tekil edilmelidir. Kiriin yana doru kamas boylama balantlarla
nlenmelidir.

3.3.4.2 - Yanal Burkulma Emniyet Gerilmesi
Eksenel simetrisi olan ve gvde ynnde yklenen lenen kirilerde ve byk asal eksenine gre
yklenen U - kirilerde basn emniyet gerilmesi daha kesin hesap yntemleriyle belirlenmedii
29
mddete aadaki formllerden elde edilen gerilmelerden by emniyet gerilmesi olarak alnr.
Yalnz bu deer 0,60
a
deerini aamaz.

a
b
y
C
i
s
30000000
ise :

a a
b
y a
B
C
i s

6 , 0
90000000
) / .(
3
2
2
<
=

a
b
y
C
i
s
30000000
ise :

2
) / (
10000000
y
b
B
i S
C
=

Eer basn bal dolu ve yaklak olarak dikdrtgen enkesite sahip ve enkesitin ekme bal
enkesitinden daha ufak deilse :

b
b
B
F d s
C
/ .
840000
=

Yukardaki formllerde ;
s = Kiriin basn balnda dnmeye ve yanal deplasmana kar mesnetleri arasndaki mesafe (cm),
i
y
= Basn bal ve gvdenin basn blgesinin 1/3'nn gvde eksenine gre atalet yarap (cm)
F
b
= Basn balnn enkesit alan (cm
2
)
d = Balklararas dtan da mesafe (cm),

B
= Yanal burkulma gznne alndnda basn emniyet gerilmesi (kgf/cm
2
),

a
= Basn balnn akma gerilmesi (kgf/cm
2
) ,
C
b
= Bir katsaydr. (Bu katsay aadaki gibi hesaplanr.)
M
1
M
1
C
b
= 1,75 + 1,05 ( ------ ) + 0,3 ( ----- )
2
2,3
M
2
M
2

M
1
= Kiriin yanal desteklerinin olduu noktalardaki u momentlerinin k,
M
2
= Kiriin yanal desteklerinin olduu noktalardaki u momentlerinin by.

Momentlerin oran M
1
/M
2
, eer M
1
ve M
2
ayn iarete sahipse (iki ynl eilme) pozitif (ekil - 10a) ayr
iarete sahipse (tek ynl eilme) negatiftir (ekil - 10b) . Yanal mesnetler arasnda herhangi bir
noktadaki moment u momentlerinden fazlaysa C
b
= 1,0 olarak alnmaldr.

3.3.4.3 - Dier Durumlar
Gvde levhasnn burumas ve berkitmeli kirilerde yanal burkulma tahkikleri yaplmas gereken
hallerde, hesaplarda, ilgili kurallara uyulur.

3.4 - EKSENEL BASIN VE ELMEYE ALIAN UBUKLAR
Eksantrik bir basn kuvvet veya merkezi basn kuvveti ile beraber Mx ve/veya My eilme
momentlerine alan ubuklardakburkulma tahkiki ve bur-kulmasz bir gerilme tahkiki,

0 , 1
0 , 1
.
0 , 1
'
.
|
|
.
|
\
|
+
|
|
.
|
\
|
+
ey
eb
by my
Bx
ex
eb
X b
mx
bem
eb
C C


30
0 , 1
6 , 0
+ +
By
by
Bx
bX
ba
eb

formlleri ile yaplr. Eer
15 , 0
ba
eb
ise , yukardaki formller yerine,

0 , 1 + +
By
by
Bx
bX
ba
eb

forml kullanlabilir.

Yukardaki formllerde x ve y gerilmenin veya ilgili katsaylarn uyguland ekseni gsterir.

31
Yukardaki formllerde :

bem
= Yalnz basn kuvveti etkisi altnda msaade edilecek gerilme (Madde 3.2.2),

B
= Yalnz eilme momenti etkisi altnda msaade edilecek basn eilme gerilmesi (Madde 3.3),

e
=
2 2
2
) / . (
000 , 290 , 8
5 , 2
1
.
) / . (
b b b b
S K S K
e
=

S
b
= Mesnetler arasndaki desteksiz mesafe,
I
b
= Eilmenin olduu dzleme ' dik eksene gre atalet yarap,
K = Eilmenin olduu eksene gre burkulma boyunu elde etmek iin kullanlan katsay,

eb
= Yalnz basn kuvveti etkisi altnda hesaplanan gerilmeyi,

b
= Yalnz eilme momenti etkisi altnda hesaplanan basn gerilmesi,
Cm = U momentlerini y aklk momentlerini ve yanal desteklemeyi gznne alan bir katsay olup,

- Yanal deplasmann mmkn olduu erevelerde Cm = 0,85,
- Dm noktalarnn telenmesine, msaade edilmeyen erevelerde ve zerinde eilmenin
dnld dzlemde yk olmayan ubuklarda,

C
m
= 0,6 0,4 . M
1
/M
2
0,4

( M
1
/M
2
ubuun iki ucundaki eilme momentlerinin knn byne oran olup , iki ynl
eilmede pozitif (ekil - 10a) tek ynl eilmede ise negatiftir (ekil 10b).

- Dm noktalarnn telenmesine msaade edilmeyen erevelerde ve zerine eilmenin
dnld dzlemde yk alan ubuklarda Cm kesin hesap yntemleriyle bulunmaldr. izelge -
10'da verilen durumlar iin
'
1
e
eb
Cm
+ =

forml kullanlarak bulunabilir.

Formlde :

2
0
0
2
S M
EI
=

0
= Eilme yknden meydana gelecek maksimum deplasman,
M
0
= Maksimum moment.

Merkezi basntan baka yatay veya . eik durmalarndan tr z yklerinin etkisi ile eilmeye a-
lan ubuklarn da yukardaki gibi hesaplanmas gerekir. Burada M icdn yaklak olarak M=G//H/10
deeri alnabilir.

Bu formlde
G = ubuun arl,
/H = ubuun planda llen (yatay dzlem izdm) uzunluudur.
/H = 6,00 m olan ubuklarda bu etki hesaba katlmaz.

3.5 - BURULMAYA ALIAN UBUKLAR
Burulma yklerine ilveten eer eilmeye neden olan ykler yap elamannn en kesitinin kayma
mrkezin-den gemiyorsa ubuk burulma ykleri etkisi altnda kalr. Burulma yklerinden dolay ubukta
.kayma gerilmeleri ve normal gerilmeler meydana gelir. Bu gerilmeler dier tesirlerden oluan
gerilmelere ilve edilir ve en byk gerilmeler hesaplanr.


32
3.5.1 - Burulma Gerilmeleri
Burulma yk etkisi altnda bir elemann herhangi bir enkesitmde tip gerilme meydana gelebilir. (1)
niform burulma, kayma gerilmeleri (2) niform olmayan burulma kayma gerilmeleri (arplma kayma
gerilmeleri (3) niform olmayan burulma normal gerilmeleri.

niform burulmada, (Saintr Venant burulmas) kesitin arplmas kesitten kesite deimez. Birim
dnme as = d
/d
z
deeri sabittir, dier deyimle, z den bamszdr. niform burulmann
olabilmesi iin kesitlerin, bu arada u kesitlerinin serbeste arplmasna msaade edilmi olmas
gerekir.

Eer ubuun u artlan veya herhangi bir d etmen nedeniyle ubuun herhangi bir enkesitinde
serbeste arplmasna engel olunuyorsa, bu durumda niform olmayan bir burulma oluur, rnek
olarak ekil -ll'de I kesitli bir ubuk orta kesitine gre simetrik olarak yklenmitir. ubuun ular
arplma baklarndan tr hi arplmayacak ve dzlem kalacaklarnda tr hi arplmayacak ve
33
dzlem kalacaktr. Buna gre arplma z = 0 kesitinde sfr olduu halde, z = L iin herhangi bir deer
olacak ve 0 < z < L kesitleri arasnda deiecektir. Bu durum niform olmayan bir burulma halidir.

3.5.2 - niform Burulma

3.5.2.1 - Kapal Kesitlerde niform Burulma
niform burulmada

T = GK
T
. d
/d
z
ayrca
max.
= T.t
max
/K
T

ile gsterilebilir.

Burada ;
T = Uygulnan burulma yk,
= Dnme as,
t
max
= Merkezden en uzak noktaya olan uzaklk,
G = Kayma elastisite modl,
GK
T
= Kesitin burulma rij itlii,
K
T
= Burulma katsays, boyutu uzunluun drdnc kuvvetidir (rnein cm
4
). Yalnz daire ve daire
halkas halinde kesitin merkeze gre kutupsal (polar) atalet momentini gsterir. Dier kesitlerde
matematik sel elastisite ydntemleri kullanlarak bulunur.

rnek olarak ;
- Dairede K
T
=
2
4
R

- Elipste.. K
T
=
2 2
3 3
b a
b a
+

- Ekenar gende K
T
= 0.02165 a
4

- Karede KT = 0.141a
4

Dier dolu kesitler iin basit yaklak bir forml kullanlabilir.

A
4

K
T
= 0,025 ------
J
G

34

Burada ;
A = Kesitin alan,
J
G
= Kesitin arlk merkezine gre kutupsal (polar) atalet momentidir.

3.5.2.2 - Tplerin (ince eperli kesitlerin) Burulmas
Kalnl dier boyutlarna gre ok kk olan ubuklara tp denir; bunlarda kalnln sabit olmasna
gerek yoktur. Tpleri burulma hesab ynnden ak ve kapal olarak iki ayn snfta incelemek gerekir.

a) Kapal tpler, ince kainlkl kapal tplerde kayma gerilmesi ve birim dnme aadaki gibi
hesaplanr.

t A
T
. . 2
=

ds
A G GK
T
S
o
T

. 2
1
= =

Burada ;
T
= Oluacak kayma gerilmesi,
A = Tp kalnln yarya blen erinin (eper ortayn) kapatt alan,
t = Tp kalnl,
s = Tpn evresini belirleyen deiken dir.

nce eperli dikdrtgen elemanlarn birletirilmesinden oluan enkesitlerde

K
T
= 1
1
2
4
t
S
A
i
n
i =

olarak hesaplanr.

Burada ;
S
i
= Kapal kesidi oluturan dikdrtgen elemanlarn uzunluu,
ti = Elemann kalnl,
dr.
35

b) Ak tpler
Ak ince eperli en kesitler bir dizi dikdrtgenlerden olutuu varsaylarak : Burulma katsays

K
T
=
3
1
3
1
i i
n
i
t s
=

olarak hesaplanr. Burada ;

s
i
= Ak kesidi meydana getiren dikdrtgen elemanlarn herbirinin uzunluu,
t
i
= Elemann kalnl,
dr.

Bu durumda en byk kayma gerilmesi en kaln dikdrtgende meydana gelir. Kayma gerilmeleri
kalnlk boyunca dorusal olarak deiir ve kenarlara paralel yndedir (ekil - 12).

Kenarlarda kayma gerilmesi en byktr ve birbirine ters ynde etkir.
Kayma gerilmesi :
T.t
T
= ------
K
T

bantsndan hesaplanr.

3.5.3 - niform Olmayan Burulma

niform olmayan burulmada (z) fonksiyonu dorusal olmayp = d / dz deeride sabit deildir.

niform olmayan burulmada enkesitlerin arplmalarnn kesitten kesite deimesi nedeniyle ubuk
ekseni dorultusunda az normal gerilmeleri oluur. Bu normal gerilmeler kesitte d
3
/ dz
3
ile orantl
ek kayma gerilmelerinin olumasna neden olur.


36
niform ve niform olmayan burulmadan meydana gelen kayma gerilmeleri dalna statik ynden
edeer olan momentlerin toplam, kesite etkiyen T burulma momentine eit olacandan
d d
3

T
= GK
T
----- - EC ------
dz dz
3

yazlabilir. Burada EC arplma rijitliini gsterir, (kg. cm
4
).

niform olmayan burulmada, arplma engellendii iin, kesitin dnmeye kar rijitlii artm gzkr
ve niform burulma haline gre daha az dner.

niform olmayan burulma, ak tpler gibi, kesit arplmas byk plan ubuklar iin nemlidir. Gerek
dolu kesitlerde ve gerekse kapal tplerde, arplma ok kk olduundan, buna engel olunmakla
doacak ek tesirlerde nemsiz olur. Baz kesit ekilleri, .geometrik yapsndaki zellikler dolaysyla hi
arplma yapmazlar: eksene dik kesitler burulmadan evvel ve sonra ayn dzlemde kalacandan iki
eit burulma arasnda fark kalmaz. arplma yapmayan kesitler grupta toplanabilir.

- Daire ve daire halkas kesitler,

- nce dikdrtgen elemanlardan oluan ve ayn noktada kesien ak kesitler (ekil - 13),

- Kalnl deiken olmayan ve eper ortayna teet daire izilebilen kapal tpler.

3.5.4 - niform Olmayan Burulma Gerilmelerinin Hesab

3.5.4.1 - Kayma Gerilmeleri
niform olmayan burulmadan oluan kayma gerilmeleri enkesit kalnlklar boyunca deimez fakat
ubuk ekseni boyunca deiken olup, kenarlara paralel ynde etkir (ekil.- 14).

Kayma gerilmeleri :

t
dz
d
ES
ws
w
3
3

=

formlnden hesaplanr.
Burada ;
T
w
= niform olmayan burulmadan oluan kayma gerilmeleri (kgf/cm
2
)
E = Elastisite jmodl (kgf/cm
2
),
S
ws
= Gerilmenin aratrld noktada arplma statik momenti (cm
4
),
t = Gerilmenin aratrld noktada enkesit kalnl (cm),
dr.

3.5.4.2 - Normal Gerilme
arplma normal gerilmesi enkesite dik ynde etki eder.
Gerilme kesiti oluturan dikdrtgen elemanlarn kalnl dorultusunda deimez fakat kalnla dik
dorultuda deikendir (ekil - 14).

Normal gerilme :

2
2
dz
d
EW
n w

=

forml ile hesaplanr.

w
= niform olmayan burulmadan oluan normal gerilme (kg/cm
2
),
E = Elastisite modl (kg/cm
2
),
W
n
= Gerilmenin bulunaca noktada normalletirilmi arplma fonksiyonu (cm
2
), dur.
37
I profilleri iin yaklak bir hesap yntemi aadaki blmde verilmitir.

3.5.5 - I - Prof illerinde niform Olmayan Burulmadan Oluan Gerilmelerin Blnmesi in
Yaklak Bir Hesap Yntemi
Burulma momenti, balklarda balk dzleminde eit ve ters ynde bir kuvvet iftiyle gsterilebilir.
Hesaplanan bu kuvvetlerden balklarda oluacak gerilmeler niform olmayan burulmadan meydana
gelecek gerilmelere edeer kabul edilir (ekil - 15).

Balklara etkileyecek olan burulma mometinin balklar arasndaki ortalama uzakla blnmesiyle
elde edilir.

H = T/d

Burada ;
H = Balkta hesaplanan kuvvet,
d = Balklar arasnda uzaklk dr.

Burulma momentinin balkta oluturduu kesme kuvveti (Q) 'nin yaratt kayma gerilmeleri dalm
paraboliktir ve en byk kayma gerilmesi

3 Q
T
max
= ------ --------- olarak belirlenir.
2 A

Burada ;
A = Baln kesit alandr.

Burulma momentinin balkta oluturduu kuvvetten oluan eilme momentinin (M) yaratt normal
gerilmeler ise

M
max
= ------ forml ile hesaplanr.
W
s

Burada ;
W
s
= Baln dayanm momentidir.

3.6 - YAPMA DOLU GVDEL KRLER

3.6.1 - Perin veya cvata balantl veya kaynakl veya st balklardan takviyeli dolu gvdeli kiri
lerle, yapma dolu gvdeli kiriler, atalet momenti gznne alnarak boyutlandnlr. ekme ve basn
balklarndaki perin veya cvatalar iin alm deliklerden dolay kayplar Madde 2.3.6'ya gre
hesaplanr. Bu kayplarn o baln alanna oran % 15 den az ise, delikler atalet momentinin
hesabnda gznne alnmaz.

3.6.2 - Gvde
Balklar arasndaki net gvde yksekliinin (h), gvde kalnlna (t) oran

) 2 . 1 (
950
+
a a
t
h

deerini amamaldr. Yukardaki formlde ;
h = Balklar arasnda gvdenin net ykseklii (cm),
t = Gvdenin kalnl (cm),
a
= Gvde malzemesinin akma snr (t/cm
3
) dir.


38
3.6.3 - Balklar
Baln kalnl, baln boyunca berkitmeli olup olmamasna gre iki durumda incelemelidir.
Balklarn genilii yke paralel serbest yzden, bali gvdeye balayan ilk perin veya civata
srasna veya kaynaa olan uzaklktr. Bu genilik scak haddelenmi T ve I profillerinde ad geen
profil balnn yansnar'yine scak haddelenmi U ve kebentlerle, Z profil balklarnda, balk
geniliinin tamam olarak alnr.

Balk yzleri birbirine paralel deilse, balk kalnl olarak balk geniliin orta noktasndaki
kalnlk alnr.

39

Kaynakl yapma dolu gvdeli kirilerde balklarn kalnlklar veya genilikleri ilve levhalara takviye
edilebilir. Perinli yapma dolu gvdeli kirilerde takviye balk alan toplam balk alannn yzde 70'ini
amamaldr.

3.6.3.1 - Barkitmesiz Balklar
Baln tamamnn meydana gelen gerilmelerin aktarlmasnda gzne alnabilmesi iin balk
geniliinin (b), balk kalnlna Ctb) oram
b 25
-------- --------------
t
b

a

bantsna uymaldr.

Bu oran ald takdirde basn balnda msaade edilen gerilme 0.6
a
. Qs deerini veya Madde
3.3.4.2' de belirtilen yanal burkulma emniyet gerilmesi deerini amamaldr.

b = Basn balnn genilii (cm), tb = Basn balnn kalnl (cm),
a
= Basn bal malzemesinin akma snn (t/cm
2
),
Qs = Geni basn balklarnda emniyet gerilmesinin elde edilmesinde kullanlan yardmc bir
deerdir. Bu deer :
b 25
-------- --------------
t
b

a

a a
tf
b

25 46
> >

a b
s
t
b
Q
0166 . 0 415 . 1 =

a b
t
b
46

2
) (
1400
b
a
s
t
b
Q
=

olarak hesaplanr.

3.6.3.2 - Berkitmeli Balklar
Berkitmeli baln tamamnn meydana gelen gerilmelerin alt tanlmasnda gznne alnabilmesi iin
geniliin kalnla oran
b 63
----- < -------
t
b

a
deerini amamaldr.


40
Bu deer ald takdirde, eilme zeliklerinin hesabnda azaltlm etkin genilik (b
e
) kullanlmaldr.
63t
b
b
e
= --------- olarak hesaplanmaldr.

a

bu formllerde ;

be = Etkin (effektif) genilik (cm),
t
b
= Basn balnn kalnl (cm),
a
= Basn balnn akma snr (t/cm
2
) dir.

3.6.4 - Yatay ve Dey Berkitmeler
Yk tama berkitmeleri gvdenin takviyesiz ularnda yani mesnetlerin bulunduu ularda ve mnferit
yklerin tatbik edilecei noktalarda salanmaldr. Bu berkitmeler ykn aktarld balk veya
balklarla yakn temasta olacak ve yaklak olarak balk serbest ucuna kadar uzatlacaktr. Bu
berkitmelerin boyutlandnlmas eksenel basn ubuu olarak yaplacak. Basn ubuunun enkesiti
berkitmelere ilaveten berkitmenin iki tarafna eit olarak yerletirilmi 25 defa gvde kalnlnn
ilvesinden oluur. Eer berkitmeler gvdenin u ksmlarnda ise berkitmelere ilveten 12 gvde
kalnl gznne alnarak, alan ve atalet momenti hesaplanr. Berkitme-lerin burkulma boyu kendi
boyunun 3/4 den az olmamaldr. Berkitmenin burkulma boyu, balk gvde kaynaklan aras uzaklk
veya balk gvde birleiminde kebentler kullanldysa kebentlerin ular arasndaki uzaklkdr.

3.6.4.1 - Gvdedeki En Byk Ortalama Kayma Gerilmesi
T
v
= Herhangi bir ykleme durumu iin ,
T
em
=
a
/ 2,89 . C
v
0.4
a

deerini amamahdr.

Burada ;
Cv = Kayma Gerilmesi hesabnda kullanlan bir katsay,
3160 k
Cv = -------------

a
(h/t)
2

eer C
v
0.8

8 . 0
) / (
50
> =
v
a
v
eerC
k
t h
C

k=Kritik kayma gerilmesinin hesabnda kullanlan bir katsay,

a/h 1.0 ise k= 4.00 +5.34/(a/h)
2

a/h > 1.0 ise k= 5.34 + 4.00/(a/h)
2

t = Gvde kalnl (cm),
a = Dey berkitmeler arasndaki net uzaklk (cm), .
h = Balklar arasndaki net uzaklk (cm),
a
= Gvdenin akma snn (t/cm
2
) dir.

Eer dey berkitmeler salandysa ve Madde 3.6.4.2'ye gre yerletirildiyse ve Cv 1.0 ise yukarda
verilen gvde kayma emniyet forml yerine

a
v
v
a
em
h a
C
C
4 . 0
) / ( 1 15 . 1
1
(
89 . 2
2

+
+ =

kullanlabilir.
41

3.6.4.2 - Eer (h/t) oran 260'dan az ise ve meydana gelen en byk kayma gerilmesi ilk formlde
verilen emniyetli kayma gerilmesini amyorsa T
em
=
a
/ 2.89 ( C
v
1.0
a
) ara dey berkitmelere
gerek yoktur. Eer ara berkitme gerekiyorsa bu ara berkitmeler meydana gelecek kayma gerilmesi
(t
v
)'nn emniyetli gerilme (t
em
) olacak ekilde yerletirilir. Yalnz a/h oran ( 260 / (h/t) )
2
veya 3.0
deerini amamaldr.

3.6.4.3 - Bir ift simetrik, ara berkitmenin veya tek berkitmenin gvdenin ortasndan geen eksene
gre enkesitinin atalet momenti (h/50)
4
cm4 den az olmamaldr.

Ara berkitmelerin alan cm
2
cinsinden (eer ift olarak yerletirildiyse toplam alan) aada verilen
deere eit veya byk olmaldr.

A
st
=
} t h D Y
h a
h a
h
a C
v
. . .
) / ( 1
) / (
2
1
2
2

bu formlde ;
Y = Gvde eliinin akma snrnn berkitme eliinin akma snrna oran,
D = Berkitme ekil katsays 1.0 ift salanm berkitme ise,
D = 1.8 tek tarafl kebent berkitme ise,
D = 2.4 tek tarafl levha berkitme ise,
A
st
= Berkitmenin alan

Meydana gelen maksimum kayma gerilmeleri, emniyet gerilmesinden ne kadar az ise berkitmelerin
alan da ayn oranda azaltlabilir.

Ara berkitmeler gvdeye en az her cm de

3
)
140
(
a
vs
h

=

toluk kuvveti aktaracak ekilde balanmaldr. Bu gerekli transfer kuvveti ara dey berkitmelerin her
iki tarafnda meydana gelen maksimum kayma gerilmesi emniyet gerilmesinden az ise, Tv/Tem
orannda azaltlabilir. Bu azaltma mesnetlerde veya mnferit yk altndaki dey berkitmelerde
yaplmamaldr.

Mesnet reaksiyonu veya mnferit yk aktarmayan dey berkitmeler ekme balndan 4 kere gvde
kalnl kadar ksa kesilebilir. Dey berkitmeler tek tarafta kullanldnda torsiyondan meydana
gelecek, bal yukar kaldrma durumunu nlemek iin basn balna balanmaldr.

Berkitmelerin balanmasnda Madde 5.1'de verilen kurallarla en byk ve en kk yerletirme deer-
lerine uyulmaldr.

3.6.5 - Balk Gerilmesinin Azaltlmas
Eer gvde yksekliinin (h) kalnlna (t) oran 200/V
bem
aarsa eilme emniyet gerilmesi aadaki
gibi azaltlmaldr.

)
200
)( 0005 . 0 0 . 1 ( '
bem b
g
bem bem
t
h
A
A
bem
= Madde 3.4.4.2'ye gre hesaplanan eilme basn emniyet gerilmesi (t/cm
2
),
bem
= Azaltlm basn emniyet gerilmesi (t/ cm
2
) ,
A
b
= Basn bahjj alan (cm
2
),
A
g
= Gvde alam (cm
2
),

42
dir.

3.7 - KAFES KRLER

3.7.1 - Kafes kirilerin ubuk kuvvetleri, dm noktalarnda srtnmesi mafsallarn bulunduu kabul
edilerek hesaplanabilir.

3.7.2 - Dm noktalan arasnda etki yapan yklerin dourduu eilme gerilmeleri de gznnde
tutulmaldr. .ubuk yzeylerine etkiyen rzgar yk ve ekmeye alan ubuklarda ubuun z
arl gznnde tutulmaz. Basnca alan ubuklarda z arln ne ekilde gznnde tutulaca
Madde 3.3' de gsterilmitir.

3.7.3 - Kafes kirilerde basn ve ekme ubuklarnn ularndaki balantlar proje ykn tayacak
ekilde projelendirilmelidir, fakat bu balantlarn kapasiteleri ubuun emniyetle tama yknn % 50
sinden az olmamaldr.

3.8 - BRLEM VE EKLERN HESAP KURALLARI

3.8.1 - Enkesit tekil eden her parann eki ve birleimi genellikle bamsz olarak yaplmaldr.
Birleim ve eklerde, eki rten paralar ve birleim aralar genel olarak kendilerine den statik
deerlere gre hesaplanr.

Basn ubuklarnn birleiminde basn kuvvetleri burkulma says gznnde tutulmakszn
hesaplara sokulur. Ek yerlerinde, eki rten paralarn enkesit deerleri (J, W, F) en az, eklenen
ksmlarn enkesit deerlerine eit obuas halinde bu paralar iin bir tahkik yapmaya lzum kalmaz ise
de birleim aralarnn tahkikleri burada da yaplmaldr.

3.8.2 - Yalnz basnca alp ekleri burkulma boyunun d drtte bir ksmlarnda bulunan srekli
kolonlarn eklerine deine yzeyleri kolon eksenine dik olarak ilenmi ve dolaysiyle tam bir
demesi varsa, eki rten paralar ve birleim aralar kolon yknn 1/2'si iin hesaplanabilir.

3.8.3 - Yalnz basnca alan kolonlarn ba ve ayak ksmlarnda u enkesitler kolon eksenine dik
olarak ilenmi ve mesnet levhalar da yeter kalnlkta ise, kolonu ayak ve bandaki yap elemanlarna
balayan birleim elemanlar kolon yknn l/4'ne gre boyutlandrlabilir.

3.8.4 - Yardmc korniyerlerin bir kolu kendine den kuvvete gre, dier kolu ise % 50 artrlm
kuvvete gre birletirilir.

3.8.5 - Dm levhalarndan ek iin yararlanlmas ancak bunlarn emniyetle tayabilecekleri
ykleri tahkik etmek artyla uygulanr.

4 - EMNYET GERLMELER

4.1 - Yap elemanlarnn birleim aralarnn, mesnet ve mafsallarn emniyet gerilmeleri izelge -
11,12,13 de gsterilmitir.

43

Kayma emniyet gerilmeleri T
em
=
em
/ V 3 formlyle elde edilir. Basn emniyet gerilmeleri tek
paral basn ubuklarnda Madde 3.2.2, eilme ise Madde 3.4 gznne alnarak hesaplanr:


44

4.2 - Dolu gvdeli yap ksmlarnn gvdelerinde, normal ve kayma gerilmeleri iin izelge - 12'deki
emniyet gerilmeleri ayr ayr gznnde tutulmaldr.

Bunlardan baka gvdedeki ortalama kayma gerilmesi izelge - ll'deki kayma emniyet gerilmesinin 0,5
katn at takdirde :

2 2 2
3 + + =
y x v
y x

kyaslama gerilmesi tahkik edilmelidir. Hesaplanan bu kyaslama gerilmesi EY ykleme halinde 0,75
a
, EIY yklemesi halinde ise 0,8
a
miktarn amamaldr. Bu tahkiklerde kayma gerilmesinin
ortalama deeri alnabilir.

4.3 - lave ykler esas yklerle beraber dnld zaman, (EIY ykleme hali) yukardaki
izelgelerde bu durum iin emniyet gerilmesi verilmemis.se, emniyet gerilmesi esas ykler (EY
hali) iin verilen emiyet gerilmelerini % 15 artrarak elde edilir.

- Montaj ve benzeri nedenlerle ksa sre iin meydana gelen gerilmeler 0,8
a
deerini
amamaldr (
em
0,8
a
).
- Yukardaki izelgelerde gsterilmi olanlardan farkl malzeme (rnein font, elik dkm vb.)
kullanldnda, bu malzemelerin ilgili emniyet gerilme leri alnmaldr.

5 - BiRLEiM ARALARI

5.1 - KAYNAK
zel kurallara gre yaplr.

5.2 - PERNLER
Genel olarak yuvarlak bal perinler, zel durumlarda ise gmme bal perinler TS 94'e uygun
olmaldr.

5.3 - UYGUN CIVATALAR
elik yaplarda kullanlan uygun civatalar, gvdeleri delii olabildii kadar iyi dolduracak ekilde torna
edilmi olmal, 20-30 mm delik ap iin boluklarn fazlal 0,3' mm'yi amamaldr. Uygun civatalarn
45
ek yerinde perinlerle beraber almas bahis konusu olduu takdirde sadece uygun civatalar
kullanlmaldr.

5.4 - KABA CVATALAR
elik yaplarda kullanlacak kaba civatalar, TS 80'e uygun olmaldr. Kaba civatalann perin ve uygun
cvatalarla beraber almas kabul edilemez.

Yk aktaran btn civatalann somunlar altna, dilerin deliin iine tamasn nlemek zere TS 79'a
uygun rondelalar yerletirilmelidir. Civatalarn disiz yani dz ksmlarnn boyu, en fazla birletirilen
paralarn kalnllkar toplamn gememelidir.

Civata bann veya somunun oturduu yzler eik ise, somunlarn veya civata balarnn altna pahl
zel pullar konulmaldr.

Daha fazla dinamik karakterli yklerin etkiledii elik yaplarda somunlarn gevememesi iin tertibat
alnmaldr.

5.5 - YKSEK DAYANIMLI CVATALAR
elik yaplarda yksek dayanmal civata kullanlmas yetkili hesap ve proje kontrolrnn iznile
uygulanr. Bu takdirde yksek dayanm civatalarn hesap esaslar yetkili proje kontrolr ile beraberce
tesbit edilir. Ancak bu civatalarda yap eliinin ezilmeye kar mukavemeti civatamn kesme
mukavemetinden az olmamaldr.

5.6 - PERN VE CIVATALARIN DZENLENMES
Perin ve civata deliklerinin kenarlardan uzaklklar ve kendi aralarnda bulunmas gereken uygun
aralklar izelge - 14'de gsterilmitir. Bu aralklar delik merkezlerinden llr.

Burada :
d = Delik ap,
t = D tarafta bulunan en ince parann kalnldr.

Bu izelgedeki d ve t ye bal deerlerde, daha kk olan deer gznnde tutulur. Delik sras 2 den
fazla olan geni ubuklarda, d sralardaki delik dzeni izelge - 14'e uygun ise, i sralardan d
sralardaki delik aralklarnn iki kat alnabilir.

5.7 - BRLEM VE EKLERLE LGL KONSTRKTF KURALLAR

5.7.1 - Genel olarak her para en az iki perin veya cvatayla birletirilmelidir.

5.7.2 - Bir enkesitin eitli ksmlar, olabildii kadar araya baka para girmeksizin eklenmeli veya
birletirilmelidir. Aral olarak yaplan birleim eklerde enine ynde perin sra says, araya giren
parka says kadar artrlmaldr. Kuvvet aktaran besleme paralan, ek veya bilreim yerinden nce bir
sra perin ile balanmamlarsa, ayn zelikler bu besleme paralan iinde uygulanr.

5.7.3 - Dolu gvdeli kirilerin bal levhalar teorik balang noktasndan nce en az iki enleme
perin sras ile birletirilmelidir. Bu sralardan ikincisi levhann teorik balang noktas zerine
debilir.

6 - TERTP KURALLARI

6.1 - GENEL TERTP KURALLARI
- elik yaplarda kullanlan elemanlarn kalnlklar en az 4 mm olmaldr.
- Yap ksmlan bakmn ve konstrksiyon kontrolnn kolaylkla yaplabilecek ekilde dzenlenmi
olmaldr.


46

Paslanma tehlikesi ok olan yerlerde at makaslarn, iki kollan birbirlerine paralel ve aralklar da
dm levhas kalnlna eit iki korniyerle tekil den kanlmaldr. Birbirine yakn byle yzeylerin
aral h/6 veya 10 mm den az ise aray besleme levhas ile doldurmak gerekir (ekil - 16).

Sular her yerden iyi akabilmelidir. Kamlamayan su birikintisi yerleri iin geni oluklar dzenlenmelidir.

47
6.1.3 - st ak ve az eik demelerde (rnein atlarda) yklerin meydana getirdii sehimlerden
tr su akntsnn bozulmamas iin tedbir alnmaldr (rnein tavan kirilerine veya aklara ters
sehim verilerek).

6.1.4 - elie zararl dolgu malzemeleri (rnein.kokcrufu) kullanldnda tehlikeye kar elik
ksmlar uygun bir metotla bu zararl etkiden korunmaldr.

6.1.5 - elik yap paralarnn birbiriyle temas eden yzeyleri montaj ncesi kuru, pislikten arnm,
passz ve astar boyal olmaldr. ounlukla statik olmayan yklenmeye maruz yksek dayanml elik
ten mamul elemanlar perin balantl ise-aprazlar (kontravatmanlar) haric-aralksz akan i
yzeylerin boyal olmas gereknez.

6.1.6 - naatta imento erbeti, beton veya baka bir malzeme ile ve gerek bir balantyla
kaynaacak elik eleman yzeylerinin boyanmas gerekmez.

6.1.7 - elik yap elemanlar ykleme, boaltma, nakliye istif ve montaj annda fazla yklenip eilip
bklmemesi gerekir. Elemanlarn halat zincir ve kanca taklan ksmlar zellikle korunmaldr.

6.1.8 - elik yap montajnn projede ngrlen l ve ekilde gereklemesine zen gsterilmelidir.
Montajn doru gelidii yaplacak devaml llmelerle kontrol edilmeli arplma ve kaklklara
meydan verilmemelidir. Yap elemanlarnn montaj esnasnda kapasiteleri stnde yklenmemeleri;
stabilitelerinin (dengeli durumlarnn) bozulmamalar srekli nlemlerle temin edilmelidir.

Montaj aprazlar veya yardmc destekler statik yntem gereksiz hale gelmeden kartlmamaldr.

6.1.9 - elik yapyi belli bir sre destekde tutan veya yapnn montaj srasnda ulam temin iin
kullanlan iskele elemanlarnn boyutlandnlmas ve atlmas belli bir iskele dzenine gre yaplr,
iskelenin sklmesi annda tanan yapnn planlanan ekilde sehim yapp kendini tar duruma
gemesi bu arada hi bir elemann fazla yklenmemesi salanmaldr.

6.2 -.MALZEMENN LENMES KURALLARI

6.2.1 - elik yap eleman ilenirken ya souk veya krmz renkte scaklkda olmaldr. Souk veya
krmz scak durum aras (mavi-mor) renkli scaklkda ilem yaplamaz (Mesel: eilerek ekil
verdirilmemelidir).

6.2.2 - Hadde malzeme zerindeki apak prz gibi kntlar giderilmelidir. Baka elemanla temas
yzeyine rastlanan hadde firmasnn kabartma iaretleri talanarak dzlenmelidir.

6.2.3 - malatta veya montajda birleecek elemanlarn zorlanmakszm karlkl hizaya gelmeleri,
temas yzeylerinin dzgnl temin edilmelidir.

6.2.4 - Eme, bkme ilemleri sebebiyle yzeyde bozulmalar, atlamalar meydana gelmemelidir.
Malzeme zelliklerine dikkat ederek, daha geni bkme yar ap seerek, uygun bir scaklkda
ileme tabi tutarak bu tr zararlar nlenebilir.

Bklm paralar zerinde perinleme veya eki-leme ilemi yaplacaksa bklen ksmlarda
malzeme zelliinin deitii dikkatten uzak tutulmamaldr.

6.2.5 - Genellikle statik ykleri tayan elik yap elemanlar iin hadde profiller tercih edilmelidir.
Hadde profiller oksijen kayna veya pres baklarla kesilirse, kesim yzeylerindeki kusurlar mmkn
olduunca dzeltilmelidir. Ancak azda olsa dinamik yklenen hadde profil eleman kesim yzeyleri
mutlak . yonga kaldrc aletlerle dzenlenmelidir. (Mesel Frezeleme, Talama veya eleme ile).
Girinti ve kntlar atlaklar mutlak giderilmelidir, iki dili eelerden dolay izikler, talama srasnda
kaklklar, derin oyuntular braklmamaldr.

Kalnl 30 mm den fazla Fe-37 den yksek kaliteli eliklerin oksijen kayna ile kesimi srasnda
ularda teekkl eden sert ksmlar mekanik yolla kaldrlmaldr.


48
6.2.6 - Malzeme yzeyindeki ufak fabrikasyon hatalar, ukurluk ve engebeler talanarak giderilebilir.
Hatal ksmlar kaynakla dzeltilmemelidir.

6.2.7 - Ke kesimleri nceden matkapla delinmeli, malzeme yrtlmas engellenmelidir.

6.3 - PERN VE ClVATA BALANTILARININ YAPIM KURALLARI

6.3.1 - Perin ve civata delikleri delinerek almaldr.
Zmbalamayla aadaki artlar salanrsa izin verilir.
a. Yap statik yk etkisi altnda ise,
b. Yap malzemesi Fe 33 veya Fe 37 den mamul ise,
c. Para kalnl 10 mm den az ise,
d. Delik ap plak kalnlnn 2/3 kadar ise.

Zmbalanarak alan delik tam silindirik ve malzeme yzne dik olmaldr.

Ayrca zmbalama esnasnda kenarlarda atlak meydana getirmemelidir. Prz ve eperler
perinlenmeden nce temizlenmelidir.

6.3.2 - Balanacak eleman deliklerinin karlkl hizada uyumunu salanmaldr. Perin veya bulonun
gemesine mani kayklklan konik saplama akarak deil, rayba ile geniletilerek giderilmelidir.

6.3.3 - Perin akkor scaklkda iken, stne yapk pullar silkildikten sonra ve tersden desteklenerek
aklr. akldktan sonra perin delii tamamen malzeme ile dolmu olmaldr. Yank perinler
kullanlamaz. Perin ba ekseninde ve yzeye temasl olmaldr. aklarak meydana getirilen ba
dolgun ve kusursuz teekkl etmelidir. Kenarda biriken pul atlr. Perin banda atlak veya entik
olmamaldr.

6.3.4 - Uzun perinli balantlarda, perin akmna ortadan balanmaldr. Yanyana bulunan perin
sralarnda akm paralel srdrlmelidir.

6.3.5 - ok paradan mteekkil elemanlarn perinleri mmkn olduu oranda imalat atlyesinde
akhnaldr.

- akl perinlerin yerinde sk skya oturduu kontrol edilmelidir.
- Tayc civatalann d ksm balanan eleman kalnl iinde kalmamaldr.
- artlara uymayan perin ve civatalar usulne uygun olarak yerinden kartlp kusursuzlaryla
deitirilmelidir.

TS-648 Malzeme Muk Degerleri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS-648 Malzeme Muk Degerleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK STANDARDI

= ok paral ubuklarda enleme balantlar arasndaki en byk aralk,

< 50 kan hallerde

den fazla olmayan perin veya civatalarla veya buna denk

ise , yukardaki formller yerine,

You might also like