DN FELSEFES AISINDAN ENTROP YASASI

Dr. Caner TASLAMAN zet

Termodinamiin ikinci yasas, evrenin en temel yasalarndan biri olarak kabul edilir ve entropi yasas diye de bilinir. Bu yasa, evrende dzensizliin srekli olarak tek ynl bir ekilde arttn syler. Teistler ile ateistler arasnda tarih boyunca srm olan evrenin balangc ve sonu olup olmadna dair tartmalar asndan bu yasann nemi byktr. Ayrca entropinin, din felsefesinin nemli konular olan tasarm kant ve mucize sorunu asndan da gz nnde bulundurulmas gerekir. Makalenin banda entropinin ne olduunun ve fizik ile felsefedeki entropi ile ilgili baz nemli meselelerin tantm yapldktan sonra, bu yasann din felsefesi asndan sonular drt maddede incelenecektir. Bu maddelerin birincisi evrenin sonu, ikincisi evrenin balangc, ncs tasarm kant, drdncs ise mucize sorunu hakkndadr. Anahtar Kelimeler: Entropi, termodinamik, din felsefesi, fizik felsefesi, zaman, evrenin ba, evrenin sonu, tasarm kant, mucize. Abstract The second law of thermodynamics, also known as the law of entropy, is considered one of the most fundamental laws of the universe. This law states that the disorder in the universe is constantly increasing in a single direction. This law has great importance, especially in terms of the debate of whether the universe has a beginning and an end, a debate that has been raging between theists and atheists throughout history. In addition to this, entropy also has to be considered in discussions of the "argument from design" and the "miracles, both of which are important subjects in philosophy of religion. In this paper, after defining entropy and presenting some of its important physical and philosophical points, the philosophical implications of this law will be analyzed under four headings. The first of these headings concerns the end of the universe, the second its beginning, the third the argument from design, and the fourth the miracles. Key Words: Entropy, thermodynamics, philosophy of religion, philosophy of physics, time, the beginning of the universe, the end of the universe, the argument from design, miracles. Entropi: Tek Ynl, Olaslk, Dzensizlik Yasas Termodinamiin birinci yasas, evrendeki (tecrit edilmi bir sistemdeki) toplam enerjinin her zaman ayn olduunu syler. 19. yzylda bu yasa enerjinin korunumu yasas ve maddenin korunumu yasas olarak, enerjinin ve maddenin ayr ayr ele alnmalaryla ifade ediliyordu. Fakat

Felsefe ve Din Bilimleri Doktoru.

Einsteinn nl E = m c 2 (Enerji= Ktle Ik hznn karesi) formlyle, birbirinden bamsz olarak grnen bu yasalar birletirildi. 1 Daha nceden akustik enerjisi, Gne enerjisi, elektrik enerjisi gibi farkl enerji trlerinin ayn zden yapld anlalmt. Maddenin enerjinin bir formu olduunun anlalmasyla yasa, enerjinin-maddenin korunumu yasas oldu. Buna gre evrendeki enerji (E) deimedii iin, enerji deiimi ( ) sfra eittir. Bunun matematiksel forml u ekildedir:

E Evren = 0
Termodinamiin ikinci yasas (entropi) zellikle Clausiusun almalar sayesinde 19. yzyln ikinci yarsnda ortaya konuldu. Entropi terimini ilk kullanan da odur. Bu yasayla, enerjinin, srekli, daha ok kullanlabilir bir formdan daha az kullanlabilir bir yapya doru deitii sylenir. Ksacas, evrende dzensizlik srekli artmaktadr ve bu tek ynl tersinemez bir sretir. Evrendeki enerjinin tm deimelere kar sabit kaldn syleyen birinci yasa bir eitlikle belirtilmesine karn, evrendeki enerjinin srekli daha dzensiz bir hale gittiini syleyen (dzensizliin art entropinin art veya pozitif entropi deiiklii olarak ifade edilir) ikinci yasa eitsizlikle belirtilir. Aslnda Clausius bata, enerjinin korunumu yasas gibi entropinin korunumu yasasn bulacan umuyordu; ama, sonuta evrenin, entropinin korunmamas yasas ile ynetildiini grd. 2 Bunu ifade eden formlde, evrendeki entropinin (S), deiiminin ( ) srekli olarak tek ynl ve art halinde olduunun belirtilmesi iin sfrdan byk olduu sylenir. Forml ksaca yledir: S Evren > 0 Tek ynl sreler sonun habercisidir. nsann yalanma sreci de, evrendeki entropinin art da byledir. Aslnda evrendeki entropinin artna sebep olan birok tek ynl sreci srekli gzlemlemekteyiz. Is, hep scaktan soua doru akar, hibir zaman souktan scaa doru akmaz. Scak bir ayn her zaman souduunu gzlemleriz, ama hibir zaman odadaki scaklk aya doru geriye akarak (sre tersinerek) aymz stmaz. Bisikletimizin frenine basarak durmamza yol aan sre sy aa karr, ama hibir zaman Gnein stt bisikletimizin hareket ettiini gremeyiz. Parfmmzn kapa aksa koku odaya dalr, ama odann iindeki dalm molekller tekrar bir ieyi doldurmazlar. Arthur Eddington, entropi yasasnn, tm doa yasalar iinde en nemli yere sahip olduunu syler. Eddington, evren hakkndaki bir teorinin, Maxwellin formlleriyle, hatta daha nceden yaplm baz deneylerle uyumsuz olsa bile doru olma ansnn bulunabileceini; ama entropi yasas ile eliiyorsa hibir ansnn olmadn syler. 3 Einsteina gre, Newton mekaniinin en byk baars s hareketlerine uygulanmasdr; bu baar kinetik teoride ve istatistiksel mekanikte
Albert Einstein, zafiyet Teorisi, ev: Glen Akta, Soy Yaynlar, stanbul, 2001, s. 44. Michael Guillen, Dnyay Deitiren Be Denklem, ev: Grsel Tanrver, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara, 2001, s. 213-215. 3 Arthur Eddington, The Nature Of The Physical World, Macmillan, New York, 1929, s .74.
2 1

gzlemlenir. 4 En nl fizikilere gre fiziin en temel yasas olan entropi; baarl bilimsel bir teori olmak iin farkl bilim felsefecilerince ortaya konmu olan gzlem ve deneye dayanma, yanllanabilme, ngr yetenei, baarl matematiksel aklama gibi kriterlerin hepsini de karlar. Fakat, ilgin bir ekilde bu kadar kesin bir yasa olan entropi, aslnda olaslk bir yasadr. Isnn tek ynl ak gibi molekllerin dalmasna (diffusion) ynelik hareketlerde, her bir molekln hareketini hesap etmek imkanszdr. Sz konusu olan katrilyonlarca moleklden ok daha fazlasdr, bu molekllerin birbirleriyle arpmalar gibi etkenleri, her bir molekl iin hesap etmek mmkn deildir. Fakat sz konusu olan o kadar ok molekldr ki, dalmaya bal olaslk entropi kanunlar hep gvenilir sonu verir. Dnyadaki hava molekllerini ele alalm, aslnda ok dk bir olaslk olarak, dnyadaki hava molekllerinin Atlantik Okyanusu zerinde toplanmas ve tm dnyann havasz kalmas olasl vardr; fakat bu olaslk imkansz denecek kadar azdr ve korkulacak bir ey yoktur. George Gamow tek bir odadaki hava molekllerinin, odann tek bir yarsnda toplanma olaslnn bile adeta imkansz olduunu u ekilde gstermitir: Bir odada yaklak 10 27 (milyar milyar milyar) molekl vardr. Odann bir yarsnda bulunmann olasl olduundan, tm molekller iin bu olaslk () hatrlayalm. Tm bu
10
27

dir; bu ise 10

310

26

da 1dir. Hava molekllerinin

saniyede 0.5 km hzla hareket ettikleri ve 0.01 saniyede odadaki dallarnn 100 kez kartn molekllerin odann bir yarsnda toplanmas iin gereken sre 10 299.999.999.999.999.999.999.999.998 saniyedir, eer bu sreyi evrenin toplam ya olan 10 17 saniye ile mukayese edersek, neden bylesi bir olasla imkansz dediimiz anlalabilir. 5 Gamowun tek bir odann bir yarsnda molekllerin toplanmasnn olaslksal imkanszl iin (matematikte 10 50 de 1den kk olaslklar genelde imkansz kabul edilir) verdii rnee bakarak, bizim dnyann tm havasnn Atlas Okyanusu zerinde toplanmasndan bahseden rneimizin ne kadar imkansz olduunu rahata anlayabiliriz. Molekllerin dalmnda ortaya kan bu tip hesaplar, entropi yasasnn olaslk bir yasa olmasna karn neden en kesin fizik yasas olarak grldn ortaya koymaktadr. Bazlar itiraz olarak insanlarn yaptklar makinelerin veya binalarn dzensizlikten dzene gei olduunu, ayrca negatif entropi aldmz bitkilerin varlnn da entropi yasas ile elitiini syleyebilir. Burada dikkat edilmesi gerekli nokta, termodinamiin ikinci yasasnn izole (isolated) bir sistemdeki toplam entropinin arttn sylemesidir. Evrenin bir blmnde oluan dzenin bedeli, mutlaka baka bir blmnde daha byk apta bir dzensizlik olarak denir. rnein bir binay ele alalm. Binann yapm iin kullanlan maddeler (demir, tahta, v.b) dnyann hammadde kaynaklar yok edilerek elde edilir, ayrca binann yapm iin belli miktarda bir enerji sarf edilir. Tam bir hesap
4 5

Albert Einstein, The Theory Of Relativity And Other Essays, MJF Books, New York, 1997, s. 30. George Gamow, 1-2-3 Sonsuz, ev: C. Kapkn, Evrim Yaynevi, stanbul, 1995, s. 212-213.

yapldnda yol alan dzensizliin miktar her zaman dzenden fazladr. 6 Canllarn hepsi evrelerinden negatif entropi alarak yaarlar. Biz bitkilerden veya bitkileri yiyen hayvanlardan negatif entropi alrz, bitkiler ise fotosentezle Gneten negatif entropi alarak yaarlar. Bu yzden Bertrand Russell, her canl varln evresinden kendisi ve nesilleri iin mmkn olduunca ok enerji alan bir eit emperyalist olduunu sylemitir. 7 Fakat her canlnn beslenmesi, evresinde daha byk bir dzensizlik oluturur. rnein srecin her safhasnda ekirge yapra, kurbaa ekirgeyi, alabalk da kurbaay yediinden, srekli bir miktar enerji kaybolur. Millere gre beslenme srecinde enerjinin %80-90 s halinde evreye yaylr. Enerjinin sadece %10-20si bir sonraki aama iin canlnn dokusunda kalr. Bir insan bir yl beslemek iin 300 alabalk gerektiini varsayalm; bu balklar ise 1000 ton ot tketerek yaayan 27 milyon ekirge tketen 90.000 kurbaay yemeleri (negatif entropi almalar) sayesinde varlklarn srdrrler. 8 Bir bitki, havadan karbondioksit molekl, topraktan su alarak ve Gne nlarn kullanarak basit molekllerden karmak molekller yapar; basit molekllerden karmak molekller yapmak entropi azalmas anlamna gelir, fakat yine de entropi yasas ihlal edilmemitir. 9 Bitkiler de dier canllar gibi ak sistemlerdir ve kendi dzenlerinin bedeli olarak evrede daha ok dzensizlik olutururlar. Gnein srekli artan entropisine ve topran bozulan dzenine kar, bitkilerdeki negatif entropi art ok azdr. Yaplan hesaplar canllarn, makinelerin ve tm dzenli yaplarn den entropilerinin bedelinin sistemin btnnde daha ok entropi art olarak dendiini ve termodinamiin ikinci yasasnn hi bir ekilde ihlal edilmediini gstermektedir. 19. yzyla Newton fiziinin hakimiyeti altnda girildi. Bu fiziin yasalarnda mutlak determinizm, mutlak uzay ve zaman ile zamanda tersinirlik vard. Mutlak deterministik matematiksel yasalar sayesinde krk yl sonraki olacak veya elli yl nceki olmu Gne tutulmalarnn zamann tam olarak tespit etmek mmknd. Uzay ve zaman birbirlerinden ve hareket halindeki gk cisimlerinden etkilenmeyen mutlak varlklar olarak alglanyorlard. Yokuu kan inebilirdi, ileriye doru giden cisimler geriye dnebilirdi ve saa doru hareket eden sarka sola da gidebilirdi; tm bu tersinir sreler fiziin hareket yasalar ihlal edilmeden gerekleiyordu. Zamann ve uzayn mutlaklna dair gr 20.yzylda Einsteinn zel ve genel izafiyet teorilerini ortaya koyuu ile deiti. Einstein gk cisimlerinin, uzayn, objektif ve subjektif zamann, birbirleriyle balantl olduunu gsterip; klasik mekaniin birbirinden bamsz, mutlak uzay ve zaman tasarmn dzeltti. 10 Einstein fiziinde mutlak olan n hzdr ve bu fizik de, Newton

6 7

Paul Davies, God And The New Physics, Simon and Schuster, New York, 1983, s. 10. Jeremy Rifkin, Ted Howard, Entropi, ev: Hakan Okay, z Yaynclk, stanbul, 1997, s. 60-61. 8 G. Tyler Miller, Energetics, Kinetics and Life, California, Wadsworth, 1971, s. 46; aktaran: Jeremy Rifkin, Ted Howard, ibid, s. 62. 9 George Gamow, ibid, s. 217-218. 10 Albert Einstein, ibid, s. 52.

yasalar kadar deterministtir. Makronun fiziindeki determinist yaklam, Einstein ile 20. yzylda devam etse de, yine ayn yzylda mikronun fiziine dair kuantum kuramnn belirsizlik ilkesi ile tartma konusu olmutur. Heisenberg gibi belirsizlik ilkesini, doann indeterminist yapda olduunun bir delili sayanlar olmasna karn 11, Planck ve Einstein gibi belirsizliin, bizim teorilerimizin eksikliinden ve gzlem yeteneimizin mikrodaki snrllndan kaynaklandn savunanlar da olmutur. 12 Kuantum kuram da entropi yasas gibi olaslk bir yaklam getirmitir. 13 Fakat termodinamik yasalar zerindeki ittifakn kuantum kuram zerinde gereklemediini hatrlamalyz. Ayrca termodinamiin ikinci yasas olaslk olmasna karn, kuantum kuramnn tartlan yorumu gibi evrenin indeterminist bir yapda olduunu sylemez. Entropi yasasnn Newton ve Einstein fiziiyle ayn ekilde determinist yapda olmasna ve kuantum kuramnda olduu gibi olaslk yaklamda bulunmasna karn, tm bu kuramlardan farkl yan, tek-ynl ve tersinemez bir yasann evrenin en temel yasas olduunu gstermesidir. Bu yasann bizce en nemli zellii bu tek ynl, tersinemez yapsdr. Entropinin oku zamanla ayn ynde ilerlemektedir. Bu yzden zaman zerine yaplacak ontolojik bir tartma asndan entropi yasas zel nem tar. Bu yasa, sreci nemli klarak, zamann fiziksel oluumlardaki payn ortaya koyar. Fakat yine de zaman, entropinin bir fonksiyonu olarak gren anlayn hatal olduu kanaatindeyiz. nk evrenin her yerinde zaman artar; temelde nce ve sonra dizilme ile ilgili olan zamann, evrenin hibir yerinde istisnas olmaz ve olaslk bir yapyla da alakas yoktur. Oysa evrendeki entropinin art toplam olaraktr; evrenin bir yerinde dzenin artmas entropi yasasna aykr deildir. Zaman ise entropiden daha kesin ilerler; evrenin hibir kesindeki zaman, baka bir yerde zaman daha ileriye gtrlmek suretiyle geriye evrilemez. Bu yzden, entropi artnn oku ile zamann oku ayn ynde olsa da, entropi art ile zaman zdeletirmek hataldr. Entropi ile ilgili dier nemli bir yanlg ise entropideki artn evrenin genilemesine balanmasdr. nce Einsteinn formllerine dayanarak Lemaitre ve Friedmann evrenin genilediini teorik dzeyde ortaya koydular. 1920ler ve 1930larda Edwin Hubble, Vesto Slipher ve Milton Humason gibi astronomlarn Mount Wilson Gzlemevinde yaptklar gzlemler ise evrenin genilediini gzlemsel verilerle de destekledi. 14 Baz fizikiler, molekllerin dalmas ile ilgili yasalarn da etkisiyle, entropinin artnn sebebinin evrenin genilemesi olduunu zannettiler ve eer evrende yerekiminin etkisi galip gelir de evren kapanmaya balarsa entropinin deceini sylediler. Entropiyi sadece gazlarn dalm eklinde dnmek, ekim gcnn toplayc etkisinin entropiyi drd yanlgsna sebep olmutur. Gazlarn zamanla geni bir alana dalmasnn entropi art
11 12

Ian Barbour, Religion In An Age Of Science, The Gifford Lectures, New York, 1990, s. 101-104. Albert Einstein, ibid, s. 41-49 13 Werner Heisenberg, Fizik ve Felsefe, ev: M. Ylmaz ner, Belge Yaynlar, stanbul, 2000, s. 21-22. 14 Ralph A. Alpher, Robert Herman, Genesis of The Big Bang, Oxford University Press, New York, 2000, s. 17.

olmas gibi, zaman srecinin sonunda oluan karadelikler de yksek bir entropi dzeyine karlk gelirler. 15 Stephen Hawkingin karadelikler hakkndaki nl kefine yol aan da, bu gk cisimlerinde termodinamiin ikinci yasasnn geerli olduunu bulmas olmutur. 16 Bu da gsteriyor ki entropi yasas sadece sabit veya genileyen boyutlarda ilemez, karadelikler gibi klen boyutlar da entropi artn temsil edebilirler. Eer evrende yerekimi bir gn galip gelir ve evren Byk atrtya (Big Crunch) doru kapana geerek bzlmeye balarsa da entropinin art devam edecektir. Evrende srekli maddeden nma bir enerji transferi olmaktadr. Bu yzden, Richard Tolmann almalarnn da gsterdii gibi, evren eer bir kapana geerse de; bu kapan, evrenin genilemesinin simetrii olamaz ve evren alndan daha hzl ker. Biriken nm bir entropi bymesini temsil eder ve bu da, bu evrende entropideki ykseliten hibir ekilde kalamayacan gsterir. 17 Sonuta evrende drt tane birbirine indirgenemeyecek tek ynl ileyen srecin olduu kanaatindeyiz. Bunlardan birincisi evrenin genilemesi, ikincisi entropinin art, ncs uzayzaman ve drdncs zihne bal zamandr. Birinci ktaki evrenin genilemesinin dier nden tamamen bamsz olduunu, bu olgunun gzlemlerle desteklendiini, pekala bu srecin tersinin de evrenin bzlmesi- mmkn olduunu; bu yzden, evrenin genilemesinin dier klarla ifade edilenlere indirgenmesinin kesin olarak hatal olduunu syleyebiliriz. kinci kta belirttiimiz entropi yasas gzlemsel deneylerle desteklenmektedir ve fiziin tm verileri bu yasann tersinemez olduunu gstermektedir. Ksacas entropi art, uzayn ve zihnin zaman okuyla tamamen ayn ynde hareket eder. Fakat daha nce belirttiimiz nedenlerden dolay entropi art, uzay-zamanna veya zihne bal zamana indirgenemez. Klimayla iinde olduumuz odann entropisini drebiliriz, bylelikle zihnimiz dardaki entropi artn gzlemleyemeyecek, sadece entropi dne tanklk edecek; fakat zihnimizde hibir eliki domayacaktr. Eer bazlarnn sand gibi psikolojik okumuz entropiye bal olsayd -entropiye indirgenebilseydi- bylesi bir durumun eliki dourmas gerekirdi. Belki de en tartmal konu uzay-zamannn zihinsel zamana indirgenip indirgenmeyeceine dair olacaktr. Einsteinn fizii, zaman, mutlaklk kategorisinden indirmitir. Zamann ontolojik statsnde artk mutlakla bir yer olmasa da, bizce zamann gerekliine yine de bir yer vardr. Einstein zamann yanlsama olduundan phe etse de -hayatnn sonuna doru bu grn deitirdii sylenir 18- onun formllerinde bir sabit olarak yer alan k hz, zamann d dnyadaki fiziksel bir ifadesi deil midir? Entropi gibi tersinemez sreleri ve de zellikle son dnemde bu srelerin dzensizlie doru giderken oluturduklar dzeni incelemek, fizikte n plana km ve zaman ile sre, fizik asndan dikkate alnmas gereken unsurlar olarak ne kmlardr. 19

Roger Penrose, The Road To Reality, Jonathan Cope, London, 2004, s. 706-707. Stephen Hawking, Stephen Hawkings A Brief History of Time, Bantam Books, New York, 1992, s. 92-95; Stephen Hawking, A Brief History of Time, Bantam Books, New York, 1988, s. 102-108. 17 Paul Davies, The Last Three Minutes, Basic Books, New York, 1994, s. 142-147. 18 Ilya Prigogine, Kesinliklerin Sonu, ev: brahim ener, zdm Yaynlar, stanbul, 2004, s. 186. 19 Ilya Prigogine, Isabelle Stengers, Kaostan Dzene, ev: Sezai Demirci, z Yaynclk, stanbul, 1998.
16

15

Zaman okunu yaratan biz deiliz; tam tersine, biz onun ocuklaryz 20 diyen Prigogine ile bu hususta ayn fikirde olduumuzu syleyebiliriz. Zamann gereklii ne kadar zayflatlrsa zayflatlsn, zihin dndaki oluumlarn nce ve sonra olarak dzenlenmelerinin, fenomenlerin hepsinin ayn anda verilmemesinin bir karl olmas gerekir. Descartes cogito ergo sum ile, kendi varlnn gereklii ne kadar zayflatlrsa zayflatlsn, gerekirse maddi dnya yok saylsn, ben dedii varln bir ontolojik karl olduunu grmt. 21 Ayn ekilde zamann mutlakln elinden alan Einsteinn formllerine ramen yine de zamann, ontolojik gerekliine kar gelen bir eyler olmas gerekir. Zamann zihinde var olmasna gelince, Kantn gsterdii gibi, eer zihinde byle apriori bir sezgi yetenei olmasayd d dnyay anlamamz mmkn olmazd. 22 Fakat zamann apriori bir sezgi olmas, zamann srf zihnin bir dayatmas olduunu gstermez. Noam Chomsky, zihnimizde apriori olarak dil renme yetenei olduunu gstermitir 23; fakat bu, d dnyada dilin var olmad anlamna gelmez. Bu yzden, Kantn, zamann zihinde apriori olarak var olduunu gstermesi, uzayzamannn zihinsel-zamana indirgeneceini gstermez. Bize gre, hem d dnyada zamann bir gereklii olduu, hem zihinde de zaman sezgisi apriori olarak bulunduu iin; bu ikisi birbirine indirgenemeyecek tek ynl srelerdir. ndirgenemez ifadesiyle kastmz, bunlarn birbirine tamamen zde olmaddr, yoksa zihinsel zamanla uzay-zaman elbette ki ilikilidir ve bunlar birbirinden bamsz ele alnamaz. Eer zaman srf zihinsel bir ey olsayd, doal srelerin tarifinde nemsiz ve gereksiz olmas beklenirdi. Fakat entropi yasas, evrensel oluumlarda tersinemezliin/zamann/srecin nemini gstermi, zamann ontolojik yapsyla ilgili felsefi tartmalar asndan da nemli olmutur. Zamann mutlak olmadnn anlalmas din felsefesi asndan nemli sorularn cevaplanmasnda yardmc olur. rnein Kantn antinomileri (atklar), etkisinde olduu Newtoncu fiziin mutlak zaman kavramna gre ekillenmiti. 24 Oysa Einsteinn formlleriyle uzay ve zaman birbirine balandndan, uzayn var olmad Big Bang srecinden nceki zamanda Tanrnn ne yaptn sormak anlamszdr. Ayrca Tanr insanlar yaratmak iin niin 15 milyar yl bekledi gibi sorular da anlamszdr. Bylesi sorular, zaman mutlak gren bir anlayla sorulmutur; zaman izafi gren bir anlay iin bir boyuttaki 15 milyar yllk zaman, baka bir boyutta bizim iin birka saniyenin nemsizlii kadar nemsiz olabilir. Zaman, mutlak olarak grmemelerine ramen, ontolojik adan bir gereklie karlk gelen bir kavram olarak alglayanlar ise -bizim gibi- din felsefesi asndan nemli baka sonulara varmaya alabilir. Ktlk sorunu ve zamann ak ile artan

Ilya Prigogine, ibid, s. 10. Descartes, Metot zerine Konuma, ev: K. Sahir Sel, Sosyal Yaynlar, stanbul, 1994, s. 32-34. 22 Immanuel Kant, The Critique of Pure Reason, ev: J.M.D. Meiklejohn, William Benton, Chicago, 1971,s. 2728. 23 Noam Chomsky, Knowledge of Language: Its Nature, Origin And Use, Praeger, New York, 1986. 24 Stephen Hawking, ibid, s. 7-8.
21

20

entropi arasnda bir iliki aramak 25 veya zgr irade hakknda yaplacak tartmalar asndan zamann gerekliini gz nnde bulundurmak nemli olabilir. Bu konular, bu makalede hedeflediimiz konunun dnda baka konulara da girmeyi gerektirdiinden bu hususlarn ayrntsna girmeyeceiz. Entropinin yasasnn din felsefesi asndan nemli grdmz sonularn drt maddede gstermeye alacaz. Bunlarn ilki, bu yasann, evrenin bir sonu olduunu gstermesi hakkndadr.

1- Evrenin Sonu Ve Entropi Daha nceden deindiimiz gibi tek yanl sreler lmn habercisidir ve evrende srekli dzensizlie doru bir gidi vardr. Fizikte, entropinin art olarak ifade edilen bu sre sonsuza dek devam edemez. Is tek ynl olarak scaktan soua durmadan akar ve sonunda her yerde ayn scakla eriilince hareket duracaktr. Evrenin bu ekildeki sonu s lm (heath death) veya termodinamik denge (thermodynamic equilibrium) olarak isimlendirilir. Daha nceden evrenin sonsuza dek var olamayacana dair baz argmanlar ortaya konmutu. rnein 9. asrda yaam slam filozofu/kelamcs Kindi, alemdeki cisimlerin snrllndan evrenin sonlu geniliine, evrenin sonlu geniliinden zamandaki sonluluuna gei yapan, v.b. argmanlar ileri srmtr. 26 Fakat doa bilimleri alannda evrenin sonunun kanlmaz olduu ilk olarak 19. yzylda entropi yasas ile anlald. 16. yzyla dek hakim olan Aristoteles-Batlamyus sistemine gre yldzlar hi tkenmeyen bir yakt ile varlklarn sonsuza dek srdreceklerdi. 19. yzyla hakim olan Galileo ve Newton fizii ise evrenin sonuna dair bir ey sylemiyordu. Kantn, Newton fiziinin bir uygulamas olan Evrensel Doa Tarihi Ve Gkler Kuram 27 eserinde yldz kmelerinin evrimi ilk olarak aklanmt. Daha sonra Laplacen gelitirdii bu kuram, evrendeki deiimin nemini gstermiti, ama bu deiimin dairesel bir yapda olduu da dnlebilirdi. Sonuta Kant-Laplace yaklam da evrenin sonu olup olmadna dair bir veri ortaya koymuyordu. stelik 19. yzyln ilk yarsnda formle edilen termodinamiin birinci yasas; enerjinin, deitirdii formlara karn, toplamnn hep sabit kaldn sylediinden, evrenin sonsuza dek var olacann bir delili olarak kullanlabilirdi. Bylesi bir fikir ortamnda entropi yasasnn, sabit enerjinin srekli daha kullanlmaz bir yapya doru evrildiini sylemesi, evrenin bir sonu olmasn gerektirdiinden bilim dnyasnda ve felsefecilerde ok etkisi oluturdu. rnein Bertrand Russell, bilimsel yasalarn evrenin bir sonu olduunu gerektirmesi karsnda bunalml ruh halini u szlerle ifade etti: Hatta daha amasz ve anlamsz olan bilimin bize sunduu dnyadr. Byle bir dnyann ortasnda, eer bir yerde mmknse, ideallerimiz bir
Benzer bir rnek iin bakn: Robert John Russell, Entropy And Evil, Zygon dergisi, vol. 19, no. 4, Aralk 1984, s. 449-467. 26 Kindi, Felsefi Risaleler, ev: Mahmut Kaya, z Yaynclk, stanbul, 1994, s. 87-92. 27 Immanuel Kant, Evrensel Doa Tarihi Ve Gkler Kuram, ev: Sekin Selvi, Sarmal, stanbul, 1997.
25

snak bulmaldr. alarca sarf edilmi tm emekler, tm zveriler, tm parlak fikirler, insanolunun tm parlak dehas, Gne sisteminin lmyle yok olmaya mahkum ve insanolunun baarlarnn hepsinin evrenin ykntlar iine gmlmesi kanlmaz. Btn bunlar, tamamen tartlmaz olmasa bile, o kadar kesin gzkmektedir ki, bunlar inkar eden hi bir felsefe ayakta kalmay mit etmemelidir. Ancak bu gerekler erevesinde, ancak kat bir mitsizliin sarslmaz temelleri zerinde, ruhun bundan sonraki yuvas emniyetle oluturulabilir. 28 Evrenin sonlu olmas baz insanlar iin varolusal bir krizin kayna olmutur. Birok insan kendi lmnn tesellisini evrende brakt eserlerinin, namnn ve neslinin devam etmesinde bulmutur. Politikaclarn dev eserler brakma istei de lmszleme arzusunun bir tezahr olarak yorumlanamaz m? Periklesin sylevinde de eserler/nam brakarak lmszleme arzusunun bir tezahrn grrz: Onlar bylesine hayatlarn toplumun gz nnde feda etmilerdir. Onlarn her biri, hi bir zaman eskimeyecek bir ne kavumutur ve onlarn kabri kemiklerinin konduu bir yer olarak grnmemelidir; fakat oras onlarn zaferlerinin yer ald bir anttr ki, her frsatta onlarn kahramanlklarnn ve hikayelerinin ans orada yad edilecektir. 29 Bu dnyada eserler ve nam brakarak, gerekirse hayatn feda ederek, lmszleme arzusunun tatmin edilmeye allmasnn insan eylemlerindeki yansmas Hannah Arendtin satrlarnda da yer alr: yleyse kim arkasnda bir hikaye ve bir kimlik brakarak lmsz bir ne kavuup nl olmak istiyorsa, yalnzca hayatn tehlikeye atmakla kalmamal, fakat zellikle, Achilles gibi, ksa bir hayat ve vakitsiz lm de seebilmelidir. 30 Bu evrende eserler veya nam brakarak lmszleme arzusunda olanlar iin entropi sevimsiz bir fizik yasas olmutur. Tarih boyunca Tanrnn ezeli ve ebediliine kar evrenin ezeli ve ebediliini savunan materyalist ontoloji savunucular iin de entropinin gsterdii sonu hazm zor demir bir leblebi niteliindedir. Evrenin ebediliine olan salam inan Demokritos ve Epikurosun atomculuundan 31 balayarak birok materyalist felsefecinin yazlarnda grnr. Tanry yok saymak iin maddenin ezelilii ve ebediliinin savunulmas gerektiini Lucretiustan nce hi kimsenin bu kadar aklkla savunduunu bilmiyoruz. Onun evrenin ebediliine olan inancn u iirinde grebiliriz: yleyse iki trdr btn nesneler: Atomlar ve onlardan oluan bileikler

Bertrand Russell, Why I Am Not A Christian, Simon And Schuster, New York, 1957, s. 106. Thucydides, Funreal Oration Of Pericles, ed: Robert B. Strassler, The Landmark Thucydides iinde, The Free Press, New York , 1996, s. 115. 30 Hannah Arendt, The Human Condition, Doubleday Anchor Books, New York, 1999, s. 172-173. 31 Freidrich Albert Lange, Materyalizmin Tarihi Ve Gnmzdeki Anlamnn Eletirisi 1, ev: Ahmet Arslan, Sosyal Yaynlar, stanbul, 1998, s. 40-44.
29

28

nk hi bir g ykamaz atomlar Mutlak son olular sonsuza dek korur onlar 32 Materyalist felsefeyi savunanlarn her eyin yeterli aklamas olan bir evreni savunmalarnn yannda; agnostik filozoflar, her eyin aklamasn Tanrda bulmak kadar evrende bulmann da mmkn olduunu sylemiler ve bu klar arasnda karar vermenin imkanszln dile getirerek agnostisizmlerini temellendirme yoluna gitmilerdir. rnein Hume Din stne isimli kitabnda yle demitir: Yok eer bir yerde duracak ve daha ileri gitmeyeceksek, niin oraya (Tanr) kadar gidelim? Niin maddi dnyada durmayalm? 33 Grld gibi entropi yasasnn ortaya koyduu sonu hem varolusal kayglar asndan, hem de ontoloji asndan nemlidir. Teistler (bu deyimle zellikle byk teist dinin inananlarn kastediyorum) hayatlarnn anlamn ve mitlerinin karln Tanr merkezli ontolojilerinde ve Tanrnn kutsal kitaplar araclyla vaadine dayanan eskatolojilerinde bulurlar. Bu yzden bir teistin, entropi yasasnn, evrenin sonunu gerektirmesi karsnda Russell gibi yeise kaplmas iin bir sebep yoktur. Evrenin bir s lm ile son bularak yok olmasnn, sadece modern felsefe iin sorun olduu, William Inge tarafndan, 1930larda yle anlatlr: Evrenin bir sonu olduu fikrine, sadece sonsuz hayata beslenen midin yerini, zamanda srekli ilerleme fikriyle, acnas bir ikame giriiminde bulunan modern felsefe tahamml edemez Modern felsefe, termodinamiin ikinci kanunu altnda enkaza dnmtr; duruma tahammlszlk yaklamna ve bu tuzan altnda, acnas bir ekilde kvranmasna, amamak lazm. 34 byk teist dinin eskatolojilerine gre nce evrendeki hayat toptan duracak, sonradan Tanrnn yeniden yarat balayacaktr. Bu yzden sonu gelen bir evren fikri, teist dinlerin kozmolojileri ve eskatolojileriyle uyumludur. Tarih boyunca teistlerin, kutsal kitaplarna dayanarak, kendileri dnda hemen herkese kar savunduklar evrenin bir sonu olduu fikrini destekleyen bilimsel bir yasa; teistlerin, kutsal kitaplarna ve eskatolojilerine olan gvenlerini arttracaktr. Bylece bakalar iin yeis kayna olan bilimsel bir yasa, midi eskatolojilerinde arayan teistler iin bir mit kaynadr. Teist ontoloji asndan evren, Tanrya baml bir varlktr; evreni yaratan Tanr olduu iin, istedii anda onun sonunu getirmesi de mmkndr. Bu yzden, entropi yasas ile ortaya kan sonu, teizmin ontolojisi ve kozmolojisi ile uyumludur. stelik tarih boyunca teizmin en nemli hasm olan materyalizmin savunduu en temel tezlerinden birinin yanllanmas da teizm iin mutluluk vericidir.

A. Osman Grel, Doa Bilimleri Tarihi, mge Kitabevi, Ankara, 2000, s. 102. David Hume, Din stne, ev: Mete Tuncay, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1995, s. 171. 34 John D. Barrow, Frank J. Tipler, The Anthropic Cosmological Principle, Oxford University Press, Oxford,1996, s. 168.
33

32

10

20. yzyldaki bilimsel gelimeler de entropi yasasn desteklemitir. Hubblen gzlemleriyle evrenin srekli geniledii anlalmtr. Hubbledan sonra defalarca test edilen bu olgu, hem teorik hem gzlemsel olarak dorulanmtr. 35 Evrenin srekli genilemesi, evrenin iki tane senaryodan biriyle son bulmas gerektiini gsterir; bunlardan birincisine gre evren, hi durmadan genileyecek ve Byk Donma (Big Chill) denen souk lm ile son bulacaktr, dierine gre ise sonunda ekim gc galip gelecek ve kapana geen evren, Byk k (Big Crunch) yaayarak bir tekillikte son bulacaktr. Evrenin bu iki senaryodan hangisi ile sona erecei evrendeki maddenin kritik younluktan (bu kritik younlua Omega denir) fazla olup olmamas ile alakaldr ve bu, hala tartma konusudur. 36 Uzaydaki yldzlarn oluumunu salayan gaz stoklarnn yldzlarn yeniden oluumunu mmkn klamayacak ekilde bir gn biteceinin anlalmas da sonun kanlmaz olduunu gsteren birok delilden biridir. 37 Sonuta 20. yzyldaki bilimsel bulgular, evrenin bir sonu olduu konusunda entropi yasas ile varlan sonuca ilave destek salamtr.

2-Evrenin Ba Ve Entropi Entropi yasas ile ilk olarak evrendeki dzensizliin srekli artt ve sonsuza dek srdrlemeyecek bu srecin evrenin sonunu gerektirdii anlald. Aslnda bu sonu, evrenin bir ba olmas gerektiini de kapsamaktadr. Bunu yle gsterebiliriz: 1- Evrendeki entropi geri evrilemeyecek ekilde srekli artmaktadr. 2- Buna gre evrende bir gn termodinamik denge oluacak ve s lm yaanacaktr. Ksacas evren ebedi deildir, bir sonu vardr. 3- Sonsuz zamanda, evrende termodinamik dengeye gelinmesi ve hareketin durmas gerekir. 4- u anda hareketin devam ettiine tanklk etmekteyiz. 5- Demek ki evren sonsuzdan beri yoktur, dolaysyla evrenin bir balangc vardr. Bilim adamlar entropinin, daha ok evrenin sonunu gerektirdii konusuna younlamlar, fakat evrenin bir balangc olduunu gerektirdii zerinde yeteri kadar durmamlardr. Oysa felsefe, teoloji ve kozmoloji alanndaki tartmalar, daha ok evrenin balangc olup olmad hususunda younlamtr. Paul Davies, entropi yasasndan kan bu sonucun bata dikkat ekmemesindeki ilginlik hakknda unlar sylemektedir: Sonlu bir zamanda tkenecek olan bir eyin ezelden beri

35 36

Caner Taslaman, Big Bang Ve Tanr, stanbul Yaynevi, 2003, s. 30-46. Ralph A. Alpher, Robert Herman, ibid, s. 160-163. 37 Paul Davies, ibid, s. 49-65.

11

var olmu olamayaca apaktr. Yani, evren sonlu bir zaman nce var olmu olmaldr. Bu anlaml sonucun, 19.yzyln bilim adamlar tarafndan gereince kavranamam olmas enteresandr. 38 Evrenin bir ba olmas gerektii nceden Yahudi, Hristiyan ve Mslman filozoflarn eitli argmanlaryla savunulmutur. 39 Gerek sonsuzun var olamayaca, sonsuzun geilemeyecei ve dolaysyla evrenin sonsuz bir gemie sahip olamayacana benzer akl yrtmeler bu argmanlarn temelini oluturuyordu. Ayrca byk teist dinin kutsal kitaplarnda geen ifadeler balangc olan bir evren tarif ediyordu: Balangta Allah gkleri ve yeri yaratt. 40 Tevrat-Tekvin Bab 1-1 Her ey Onun (Allah) ile oldu. Ve olmu olanlardan hibir ey Onsuz olmad. 41 ncil-Yuhanna Bab 1-3 Gkleri ve yeri yaratandr. O (Allah), bir iin olmasna karar verirse, ona yalnzca ol der, o da hemen oluverir. 42 Kuran, Bakara Suresi (2)-117 Materyalist felsefenin savunucular ise evrenin ezeliliini felsefelerinin temeli yapmlard. 43 Eer teizm ile ateizm (materyalist felsefe) arasndaki tartmay tek bir soruna indirgememiz istense; Hamletvari bir cmleyle Evrenin ezeli olup-olmamas; ite btn mesele bu! diyebiliriz. Evrenin ezeli olmamas bir balangc olmas anlamn tayacandan Hamletvari cmlemizi yle de kurabiliriz: Evrenin balangc olup-olmamas; ite btn mesele bu! Evrenin balangc olduu iddias, teizmi sadece materyalist felsefenin savunucularndan deil; Hinduizm, Budizm, Taoizm gibi dinlerden ve Eski Yunan felsefesinden de ayrt eden en nemli iddiadr. Tanrnn gcn snrlayan veya Tanrnn yaratma iradesinden bamsz bir evren fikri teizmin asla kabul edemeyecei bir fikirdi 44; buna kar Tanrnn varln inkar etmek isteyenler iin ise, evrenin ezeliliini kabul etmek ve tanrsal vasflar evrene yklemek tek alternatifti. Bunlara kar Kant, evrenin zamanda balangc olduu ve olmadna dair tez ile antitezin ikisinin de dorulanamayaca ve yanllanamayacan; bu yzden rasyonel bir kozmoloji kurmann mmkn olmadn syledi. Kantn birinci antinomisi (atks) olarak anlan bu tez ile antitez yledir:
Paul Davies, ibid, s. 13. William Lane Craig, The Kalam Cosmological Argument, Wipf And Stock Publishers, Eugene, 1979, s. 19-60. 40 Kitab Mukaddes, Eski Ahit, Kitab Mukaddes irketi, stanbul, 1993, s. 1. 41 Kitab Mukaddes, Yeni Ahit, ibid, s. 92. 42 Kuran- Kerim, ev: Ali Bula, Bak Yaynlar, stanbul, s. 18. 43 Georges Politzer, Felsefenin Balang lkeleri, ev: Enver Aytekin, Sosyal Yaynlar, stanbul, 1997, s. 24. 44 Aristo felsefesindeki ezeli evren fikri ile teizmin yaratmasn birletirmek isteyen Farabi, bni Sina gibi filozoflar olduysa da, genel teistik yaklam iinde bu gr aznlk kalmtr.
39 38

12

Tez: Evrenin zamanda bir balangc vardr ve uzayda snrldr. Antitez: Evrenin zamanda bir balangc ve uzayda bir snr yoktur; evren, zamanda ve uzayda sonsuzdur. Grld gibi teizmin kendi dndaki tm fikir sistemleriyle en nemli atks olan evrenin yaratld/balangc olduu fikri, 19. yzyldan nce felsefi argmanlarla tartlmtr. Fakat ilk olarak entropi yasasnn kefi ile doa bilimlerinin yasalarnn da bu tartmann iine girmesi mmkn olmutur. stelik bu yle bir yasadr ki, teist-ateist hemen hemen btn bilim adamlarnn zerinde uzlat ve evrenin en temel yasas olarak grlen bir yasadr. Bu yasa evrenin bir balangc olmasn gerektirir ve balangc olan evren artk her eyin aklamas olarak grlemez; o artk, kendi dnda bir aklamaya gereksinim duyar. slam, kelam ve felsefe tarihinde hudus delili olarak da bilinen bu delili u ekilde gsterebiliriz: 45 1- Her balangc olann bir sebebe ihtiyac vardr. 2- Evrenin bir balangc vardr. 3- O halde evrenin kendi dnda bir sebebi vardr. Kozmolojik delil, slam kelam ve felsefecileri tarafndan imkan delili eklinde de ifade edilmitir. Bu delil yle tarif edilir: Vacip Varln yokluunu dnmek, zihin iin bir eliki dourduu halde, var olmak iin bakasna muhta olan mmkn varln, varl ve yokluu imkan dahilindeydi. Bu ikinci tr varlk kategorisini, var olmalarn geriye doru sonsuzca srp giden sebeplerle aklayamayz, yani onlar varl kendinden ve zorunlu bir Varlkta (Tanrda) son bulmaldr. 46 Buna gre nceden bulunmayp da sonradan var olan her varlk mmkn varlktr. Aslnda materyalist felsefeye inananlar da zorunlu bir varlk olmas gerektiini kabul ederler, fakat evreni zorunlu varlk olarak grp, Tanrnn varlnn salt zihnin bir projeksiyonu olduunu sylerler. O zaman delilimizi yle formle edebiliriz: 1- Bir varlk ya zorunlu varlktr, ya da mmkn varlktr. 2- Her mmkn varlk zorunlu bir varla gereksinim duyar. Sonradan var olan (madde veya zihnin bir projeksiyonu olarak) varlk zorunlu varlk olamaz. 3- Ya Tanr, ya da evren zorunlu varlktr. 4- Evrenin bir balangc vardr. 5- Demek ki (2 ve 4e gre) evren mmkn varlktr. 6- Demek ki (1, 3 ve 5e gre) Tanr zorunlu varlktr.
45 46

Necip Taylan, Tanr Sorunu, ehir Yaynlar, stanbul, 2000, s. 52-63. Necip Taylan, ibid, s. 64.

13

Burada da kritik madde hudus delilindeki gibi

evrenin bir balangc vardr diyen

maddedir (4). Bu delillerin ilk ifade edilii bin yl kadar ncesine gitse de, entropi yasas kritik drdnc maddeyi dorulayarak, bu delillere, felsefi akl yrtmeler yannda bilimsel destek kazandrmtr. Entropi yasasnn kefinden sonraki bulgular ise bu felsefi argmantasyonlara ilave bilimsel dayanaklar olmutur. 1920li yllarda ortaya konan Big Bang (Byk Patlama) teorisi ile evrenin bir balangc olduu fikri yeni bilimsel destek elde etti. 1922 ylnda Alexander Freidmann, Einsteinn formllerinden yola karak, evrenin genilemesi gerektiini ortaya koydu. 47 Ayn dnemde Friedmanndan bamsz olarak kozmolog ve rahip Georges Lemaitre de ayn formllere dayanarak, evrenin genileyen dinamik bir yapda olduunu kefetti. Genileyen evren, gemie doru klp tek noktaya ulayordu. Bylece Lemaitre, Tanrnn en eski atom (primeval atom) olarak yaratt ve bu atomdan btn evreni genileterek oluturduu evren modelini ilk ortaya koyan kii oldu. 48 Daha nce deindiimiz gibi Hubblen evrenin genilediini bulmasyla bu teori gzlemsel destek kazand. Duraan Durum (Steady State) teorisi gibi, Big Bange kar, evrenin duraan bir durumda olduunu savunmak iin ortaya atlan grler olmusa da, 1965 ylnda Big Bangin evren modelini destekleyen, evrenin erken dnemlerinden kalan kozmik fon radyasyonu bulununca tm kart teoriler itibarlarn kaybettiler. 49 Daha sonra yaplan tm gzlemlerde elde edilen sonular; evrendeki hidrojenin-helyuma oran, COBE uydusundan gelen bilgiler, uzak galaksilerden elde edilen veriler, gemiteki evrenin scaklnn daha yksek olduunun dorulanmas, atom-alt dnyadan gelen bilgiler, hep Big Bangin evren modelini destekledi. 50 Bylece entropi yasas, Big Bang teorisinin teorik ve gzlemsel deneyleriyle, evrenin bir balangc olmas gerektii hususunda gcn birletirmitir. Ayrca entropi yasas, Big Bange alternatif olarak sunulan teorilerin yanlln da gstermekte yararl olmutur. Evrendeki entropinin miktarn gstermekte kullanlan lt fotonlarn (n en kk birimleri) saysn, baryonlarn (atomun proton, ntron paracklar) saysna blmektir. Kozmik fon radyasyonuna bu ilemi uygularsak baryon bana 10 8 -10 9 luk bir entropi elde ederiz. 51 Bu kadar yksek bir entropi miktar Duraan Durum (Steady-State) teorisi ile aklanamaz, buna kar evrenin yksek scaklkta bir balangcn ngren Big Bang teorisi ile bu yksek entropi

Joseph Silk, Evrenin Ksa Tarihi, ev: Murat Alev, Tbitak, Ankara, 2000, s. 62. Stephen Hawking, Ceviz Kabuundaki Evren, ev: Kemal mleki, Alfa Yaynlar, Bursa, 2002, s. 22. 49 Ralph A. Alpher, Robert Herman, ibid, s. 107-115. 50 Big Bangi dorulayan bu deliller hakknda u kitab tavsiye edebiliriz: Hurbert Reeves, lk Saniye, ev: Esra zdoan, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2001; Ralph A. Herman, Robert Herman, ibid; Steven Weinberg, lk Dakika, ev: Zekeriya Aydn ve Zeki Aslan, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara, 1999. 51 Roger Penrose, ibid, s. 717.
48

47

14

miktar uyumludur. 52 Ayrca artan entropinin hkmnden Alp-Kapanan (Oscillating) evren modeli de kurtulamaz. Bu model, Big Bang teorisinin teorik ve gzlemsel verilerle elde ettii gc karsnda, evrenin ezeliliine dair umudun, Big Bang modelinin sonsuzca tekrarlanmasna balanmasnn bir sonucudur. Daha nce deindiimiz gibi evren eer bir kapana geerse, bu kapan, evrenin genileyen halinin bir simetrii olamaz ve entropi artndan kurtulamaz. Kapanp bir tekillie dnm evrenin yeniden almas bilinen tm fizik yasalarna aykrdr, ama byle bir olay gerekleseydi bile, evrenin her yeni halkasnda artan entropi evrenin sonsuzluuna izin vermezdi. Evrenin genileme hz aslnda ok kritik bir deerdedir. Eer Big Bang patlamas daha hzl gerekleseydi, madde o kadar byk bir alana yaylacakt ki ne galaksilerin olumas ne de evrenin kapanacak srece geii mmkn olacakt. Eer patlama biraz daha yava olsayd, salan madde ekim gcnn etkisiyle hemen bir tekillie dnecekti. Bu iki kkn arasnda galaksilerin ve canlln oluaca kritik patlamann olma olasl havaya atlan bir kalemin sivri ucu zerinde durma olasl kadar bile deildir. (Bu olaslk 10 17 de 1 olarak hesaplanmtr.) 53 Evren kapanmaya daha ok nm ile getiinden, kapanan evren, ilkinden ok nml olacaktr ve bu artm entropi ile evren, Alp-Kapanan evren modeline gre, bir srama yapsayd bile, kritik genileme hz alrd ve kapanma bir daha mmkn olamazd. Sonuta entropi yasas, evrenin balangcndan bir kan olmadn gsteren ve balangl evren modellerine alternatif olarak ortaya konan modelleri yanllayan, doa bilimlerinin en kesin yasasdr. Entropi yasas, sadece ateist beklentilerle zt bir evren tablosu izmekle kalmam, panteist evren ile de uyumayan bir tablo sunmutur. Bunu Whittaker yle aklamaktadr: Evrenin zaman iinde yaratldnn ve sonunda lmnn kanlmaz olduunun bilgisi, metafizik ve teoloji asndan byk neme sahiptir; yleki bu, Tanrnn doa olmadn ve doann da Tanr olmadn gsterir. Bylece biz, Yaratc ile yarat zdeletiren, Tanrnn maddi dnyann evriminde veya maddi dnyada aa kmakla varlk bulduunu syleyen tm panteizm formlarn reddederiz. Tanr maddi dnyayla baml olsayd, Tanrnn, bir doum ve yok olma sreci de olmas gerekirdi nsan rknn ve tm canllarn bu evrendeki sonunun kanlmaz olduu, merkezi fikri ilerleme olan birok gr asndan ykcdr 54 Entropi yasas, byk teist dinin, kutsal kitaplarna dayanarak savunduklar evrenin bir balangc olduu iddiasn destekler. ronik olan durum ise, 19. yzyln sonundaki bu yasann ve 20. yzyldaki bilimsel bulgularn teist ontolojiye ve kozmolojiye verdikleri destee ramen, bu yzyllarn, materyalist dnya grnn teizm karsnda en ok ilerleme kaydettii dnem olmas ve bilimi dinin yerine ikame etmeye alan pozitivist felsefenin, bu dnemdeki bilim anlaynda en
52 53

Hugh Ross, The Fingerprint Of God, Whitaker House, New Kensington, 1989, s. 85-87 Stephen Hawking, A Brief History Of Time, s. 121-122. 54 John D. Barrow, Frank J. Tipler, ibid, s. 168-169.

15

yaygn kabul gren grlerden biri olmasdr. Bu ironi hakknda sylenebilecek mutlaka ok ey vardr, ama bu makalenin snrlarn aan bu konuya burada girmeyeceiz.

3- Tasarm Delili Ve Entropi Tarih boyunca Tanrnn varlnn rasyonel delillerle kantlanmasnda kullanlan en yaygn delil tasarm delili (teleolojik delil) olmutur. Bu delili kullananlar doadaki dzen ve/veya amallktan yola karak, Tanrnn varln rasyonel veriler eliinde temellendirmeye alrlar. Bu delilin birok farkl formlasyonu olmu; kimi zaman inayet, kimi zaman amallk, kimi zaman dzen n plana kartlmtr. Bu delile ynelik eletiriler arasnda en nlleri Humeun ve Kantnkilerdir. Hume, doada gzlemlenen olgular ile insan yapm ve becerisi iler arasnda analoji kurulamayacan syleyerek eletirilerini yneltmitir. 55 Kant, bu delile byk saygyla yaklam, bilgimizin artmasna ve bilimsel aratrmalarn tevikine yol atndan bu delili dier delillerden ayr bir yere koymutur. Fakat, amac saf akln metafizik yapamayacan gstermek olan Kantn sistemi asndan bu delilin rasyonelliini de inkar etmek gerekiyordu. Kant, Humeun eletirilerini tekrar ederek ve genileterek bu delili eletirdi. 56 19. yzylda William Paleyinki gibi saat ve ustas ile evren ve Tanr arasnda kurulan analojiye dayanan 57 tasarm kant formlasyonlarna kar Hume ve Kantn itirazlar (Darwin Teorisi ile birletirilerek) yneltilmitir. 20. yzyla gelindiinde, olaslk hesaplarn temel alan ve matematiksel olarak ifade edilebilen tasarm kant formlasyonlar ska kullanlmaya balanmtr. Bylesi bir matematiksel betimlemeyi evrenin balangcndaki entropinin hassas ayar iin de kullanabiliriz. Entropi yasasnn, evrendeki dzensizliin srekli arttn sylediini biliyoruz. Bunun mantki sonucu, zamanda geriye gittike entropinin dmesi ve evrenin balangcndaki entropinin en dk seviyesine ulamasdr. Balangtaki dk entropinin, evrenin kk hacmine bal olduu sanlmamaldr, evrenin kapanla sonu gelecek olsa, hacmi klse bile entropisi dmez. Bunu, insanlarn yalannca boylarnn ksalmaya balamasna benzetebiliriz; bylesi bir durum, insanlarn genletii anlamn tamaz. . Entropi zaman gibidir; tek ynl, kat ve kesin. Balangtaki bu dk entropili durum, galaksilerin ve canllarn oluumunun olmazsa olmaz art olup olaanst bir dzenin gstergesidir ve bir aklama gerektirir. Roger Penrose, evrenin balang entropisinin hassas ayarn gsteren matematiksel betimlemeye, fizik biliminde bildii hibir verinin yaklaamayacan syler. u anda evrendeki yaklak 10 88 olan entropi miktar, evren eer Byk k ile kerse

David Hume, ibid, s. 174-175. Immanuel Kant, The Critique Of Pure Reason, s. 187-190. 57 William Paley, Natural Theology, ed: Michael Ruse, Philosophy of Biology iinde, Prentice Hall, New Jersey, 1989, s. 36.
56

55

16

10 123 e kacaktr. (Penrose, bu hesab Bekenstein-Hawking entropi formln kullanarak yapar.) 58 Evrenin Byk knde, her bir baryon iin 10 43 entropi olacaktr, buna gre toplam 10 80 adet baryonlu evrenin entropisi 10 123 olarak bulunur. 59 Evrenin balangcndaki entropinin hassas ayar, evrenin muhtemel sonunun entropisinden yola klarak hesaplanr. Aslnda evrenin balangc, pekala ayn hacimdeki bu sonun entropisine sahip olabilirdi; bylesi bir durumda ne galaksimiz, ne dnyamz, ne bu makaleyi yazan ve okuyanlar var olabilirdi. Evrenin balang entropisindeki hassas ayar hesaplayan Penrose, sonucu yle deerlendirmektedir. Yaradann ne kadar isabetle hedefini belirledii grlyor, yani doruluk oran yledir: 10
10
123

te 1.

60

Ortaya kan bu saynn iki sl

yazlma sebebi, bu sayy ssz olarak yazmaya (1in arkasna sfrlar koyarak), evrendeki tm hammaddenin bile yetersiz kalacak olmasdr. Bu sayy tek sl yazmak iin, evrendeki tm paracklarn (10 80 kadar) ve tm k taneciklerinin (10 88 kadar) her birinin stne katrilyon (10 15 ) tane sfr yazsaydk bile, ancak 10 104 tane sfr yazabilirdik. Oysa 10 123 yazabilmek iin bu evrenimiz gibi on milyon (10 7 ) kere trilyon (10 12 ) daha fazla evrene sahip olmamz ve o evrenlerin proton, ntron ve fotonlarn, katrilyonlarca sfr yazlabilen defterler olarak kullanmamz gerekirdi ki, ancak evrenin balang entropisinin hassas ayarn ifade eden sayy yazmay baarabilelim. Grld gibi, brakn balang entropisindeki kritik ayarn tesadfen gereklemesini, bu ayardaki hassasiyeti ifade eden saynn 1in arkasna sfrlar konularak yazlmas bile mmkn deildir. Evrenin bandaki bu hassas ayarn bir Dzenleyici olmakszn aklanmas mmkn deildir. Evreni bir Tasarmcnn eseri olmayan bir varlk olarak grenlerin apriori beklentisi bir dzenin olmad kaotik bir evren olmaldr. Oysa var olan olgular, sradan bir dzene bile deil, olaanst dzenlemelere iaret etmektedir. Kanaatimizce, bilimsel adan, bilimin en objektif ifade dili matematik olduundan, balang entropisindeki bu hassas ayarn tasarm kantna verdii destek, William Paleyin baar ve ustalkla yapt tm betimlemelerinin toplamndan daha gldr. Tasarm delilinin verilerinin e ayrlarak incelenmesinin faydal olaca kanaatindeyiz. Bu kant savunanlar, genelde bylesi bir ayrm yapmadan kta sayacaklarmz hep beraber ele almlar veya kimi kka arlk vererek dier ktaki yaklamlar pek kullanmamlardr. Bu l ayrm yle yapabiliriz: 1Doa Yasalarnn Tasarmndan Tasarm Deliline Ulamak: Buna gre maddeye ikin olan doa yasalar ayarlanmtr. ekim gc yasas, hareket yasalar gibi fiziksel yasalarn ve elektromanyetik, gl nkleer, zayf nkleer kuvvetler gibi maddenin yapsn
58 59

Roger Penrose, ibid, s. 728. Roger Penrose, Kraln Yeni Usu 3: Us Nerede, ev: Tekin Dereli, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara, 2003, s. 50. 60 Roger Penrose, ibid, s. 51.

17

oluturan kuvvetlerin tasarm bu kkn konusudur. Entropinin bir yasa olarak varlnn gereklilii bu kkn konusudur. Maddeye ikin olan zelliklerin kullanlmas bu kkn ayrt edici zelliidir. 2Fiziki Dnyann Tasarmndan Tasarm Deliline Ulamak: Evrendeki mevcut fiziksel yasalar tamamen bu ekilde olsalard da, bunlar evrendeki tasarmlarn varln aklamaya yetersiz olurdu. rnein tamamen ayn yasalar altnda, evrenin, galaksilerin oluumuna imkan veren bu kritik hzda genilemeyeceini veya canlla olanak veren Gne sistemi ve dnyadaki hassas ayarlarn gereklemeyeceini dnebiliriz. Ayn ekilde mevcut entropi yasas ayn ekilde var olabilirdi, ama balang entropisindeki tasarmn byle olmasnn aklamas sadece bu yasann varl deildir. Bu kkn ayrt edici zellii, mevcut fiziksel yasalar erevesinde olumas mmkn birok durumdan, tasarmlara ve canlla olanak tanyan dk olaslklarn seimine vurgu yapmasdr. 3Canllar Dnyasndaki Tasarmdan Tasarm Deliline Ulamak: (Dileyenler zihni canllar dnyasndan ayrarak drdnc bir k da oluturabilirler.) Yz binlerce eidiyle canllar dnyas tasarm kant iin en zengin malzeme kaynadr. Yunus balnn solar sistemi, karncalarn i blm, kularn kanad, insanlarn bedensel zellikleri bu kkn konusudur. Canllarn vcudunda entropiye uygun olarak ileyen ve entropinin bozucu eilimine ramen canll srdrmeye yarayan tasarmlar, bu k erevesinde mtalaa edilmelidir. Bu kkn ayrt edici zellii, ikinci rnekte, fiziki dnyadaki son derece dk olaslklarn seimine vurgu yaplmasna karn, benzer vurguyu canllar dnyas iin yapmasdr. Daha nce bahsettiimiz balang entropisinin dzenlenmesi grld gibi bu ktan ikincisine girmektedir. Oysa entropi ile ilgili tasarm kant verileri dier iki kla da alakaldr. rnein birinci kk ele alalm. Bu kka gre, evrende byle bir entropi yasas mevcut olmasayd da canllk var olamazd. rnein, bata, odadaki havann dalm konusunda olaslk entropi yasasnn canll nasl koruduunu hatrlayalm. Bu yasaya uygun olarak hava moleklleri bu ekilde dalmasayd, havasz ancak ok ksa bir sre yaayabilen canllar telef olurdu. Souk uzayda Gnein bizi stmasndan, canllarn bedenlerinde gerekli maddelerin dalmna kadar yaam mmkn klan yzlerce olguda, bu yasann varl, bizim ve dier canl trlerinin varlnn n kouludur. Entropi gibi yasalarn varl sayesinde evren, tm canl eitliliinin olumasna olanak verecek potansiyeli iinde barndrmaktadr. Eer Monod61 ve Dawkinsin 62 iddia ettii gibi canllar zorunlulukla (doa yasalar) ve bu zorunluluklarn yol at rastlantlarla aklamak mmkn olsayd (entropi ile ilgili yaplan olaslk hesab, ayrca burada yer vermediimiz proteinlerle ilgili olaslk hesaplar bunun mmkn olmadn gstermektedir) bile; bu durumda, yine, doa yasalarnn nasl
61 62

Jacques Monod, Rastlant Ve Zorunluluk, ev: Vehbi Hackadirolu, Dost Kitabevi, Ankara, 1997. Richard Dawkins, Kr Saati, ev: Feryal Halat, Tbitak, Ankara, 2002.

18

olup da canllar gibi tasarmlar mmkn klacak potansiyeli ilerinde tadnn aklamasnn yaplmas gerekirdi. Entropi yasas, evrenin bu tasarmlar meyve verecek potansiyeli batan iinde tamasn mmkn klan, maddeye ikin en nemli doa yasalarndan biridir. Ayrca nc kta andmz, canllar dnyasndaki tasarmdan tasarm deliline ulamak isteyenler iin de entropi kavram nemlidir. Canllarn organlar, dk entropiyi besin olarak almaya ve artan entropiye direnecek ekilde vcut ssn korumaya gre tasarmlanmtr. Vcuttaki s derecesi gibi entropi ile ilikili nemli dengeleri koruyan beynin ynetiminden, sindirim ve dolam sisteminden, hcre organellerine kadar bedenin birok yaps, entropi yasas gz nnde bulundurularak tasarmlanmtr. stelik farkl beden ve davranlar olan, birbirinden farkl birok canlda, entropi ile ilgili sorunlar farkl ekillerde zmlenmitir. Says yz binlerle ifade edilen trlerin, organlarndaki ve hcre yaplarndaki farkllklarn dzenlenmesini anlamada da entropi nemlidir. Farkl davranlar olan canllarn, entropiye ynelik sorunlar, farkllklarn gz nnde bulunduran zm reeteleri ile halledilmitir. Kutup aysnn ve kartaln, vcut slarn muhafaza etmeleri iin bedenlerinde trlerine zel dzenlemeler vardr. Bitkilerin ve balklarn negatif entropi alarak artan entropiye direnmelerini salayan mekanizmalarnn tasarm da farkldr Bazlar, canllar gibi tasarm rnlerinin bu yasay ihlal ettiini sanmlardr. Bu yasann ortaya konmasnda nemli emekleri olan Hermann von Helmhotz bile bunlar arasndadr. 63 Evrenimiz ne Platonun sand gibi kaostan dzenin kt bir yerdir, ne de srekli dzensizliin arttn syleyen entropi yasasnn ihlal edilerek canllar gibi tasarmlarn oluturulduu bir yerdir. Canllarn varl, tasarmlaryla artan dzenin, evrenin baka bir blgesinde daha fazla dzensizlik olarak denmesi sayesinde mmkn olmutur. Artan dzensizlik hem canlln artdr, hem de canlln olumas toplam dzensizlii arttran bir dzenlemedir. Canllar, kendi dlarndaki dnyadan madde ve enerji alp veren ak sistemlerdir. Bizler dorudan veya dolayl olarak hayvanlardan, bitkilerdeki dk entropiyi alrz. Bitkiler ise dk entropiyi (dzen) Gneten alrlar. Tm bu srelerde, toplamda artan entropi fazla olduu iin, entropi yasas ihlal edilmez, ama canllar dk entropi alarak artan entropiye ramen yaamay srdrebilirler. Burada dikkat edilmesi gereken husus, canllarn varlnn entropi yasas ile elimemesinin, bu yasann, canlln varln aklad anlamna gelmediidir. Baz bilim adamlar bylesi bir yanla dmtr. Paul Davies bylesi bir hataya denlerin yapt mantki hatay; elektrik prizi bulduunu syleyen birinin, bunun buzdolabnn varln akladn sylemesine benzeterek eletirir. 64 Buzdolabndan yola karak yle bir rnek de verebiliriz: Buzdolab da ayn canllar gibi, entropinin genel eiliminin tersine hareket ediyormu gibi grnr, nk scaktan soua gei
63 64

Paul Davies, The Origin Of Life, Penguin Books, London, 2003, s. 28. Paul Davies, ibid, s. 30.

19

yapar; ama bunu yaparken, arttrd entropi daha fazla olduu iin entropi yasas ihlal edilmez. Bu yzden buzdolabnn entropi yasasn ihlal etmediini bulan birinin (canllarda olduu gibi), evin bodrum katnda bulduu buzdolabnn nasl olutuunun ve oraya niye geldiinin aklamasnn entropi yasas olduunu zannetmesi, ne kadar yanl mantksal bir karmsa, canllarn varlnn aklamasnn, bu yasa ile elimemeleri olduunu sylemek de o kadar hatal bir yaklamdr. Dzensizliin artt bir evrende canllar gibi tasarmlarn varl, dzensizliin yasas olan termodinamiin ikinci kanuna aykr olmasa da, tasarm kantna ilave g katacak bir olgudur. 4- Mucizeler Ve Entropi Mucize, szlkte bakasn aciz brakan demektir. Dini literatrde ise, peygamber olduunu iddia eden kiinin doruluunu gsteren olgu anlamna gelir. Peygamber, doruluunu kantlamak iin olaanst bir i yaparak inanmayanlar aciz brakr; mucize sergiler. 65 teist din asndan da mucize kavram nemli bir yer igal eder. Mucizelere inan, dinin kutsal kitaplarna imann bir gereidir ve bu kitaplarn birok yerinde mucizeler anlatlr. Ayrca bu dinlere inananlarn Tanr-evren ilikisini nasl kurmalar gerektii hususu asndan da mucizelerin anlalma ekli nemlidir. Burada cevaplanmas gerekli en nemli sorulardan biri, mucizenin, doa yasalarnn ihlal edilmesi anlamn tayp tamaddr. Kutsal metinlerde mucizenin doa yasalarnn ihlal edilmesi anlamn tadn belirten ifadeler yoktur; ama bu metinlerde geen Hz. Musann denizi yarmas veya Hz. sann doutan krleri iyiletirmesi gibi ifadeler, mucizenin doa yasalarnn ihlal edilmesi anlamn tadna dair bir gr oluturmutur. Ateistlerin birounun, dinin bilime aykr olduunu savunurken en ok ileri srdkleri grlerinden biri, dinin mucizeyi savunmas olmutur. Buna gre din, gzlenen doa yasalarna aykrdr; nk doa yasalarna aykr olaylarn gerekletiini savunur. Bilimsel yasalar ihlal eden mucize anlayna itirazlar ateistlerle snrl deildir, Tanrya inanan baz filozoflar da, Tanr tasavvurlarna aykr grdkleri, doa yasalarnn ihlali anlamndaki mucize anlayna kar kmlardr. rnein Spinoza, doa yasalarnn, Tanrnn doasnn bir sonucu olduunu sylemi ve Tanrnn kendi doasna aykr hareket etmesini olanaksz grp mucizelere kar kmtr. Spinoza monist idi, onun panteizminde Tanrsal cevher ile doa zdeti; bu yzden Tanrsal doa ile doa yasalar arasndaki geii dorudand.66 Spinozadan etkilenen Schleiermacher de Hristiyanlktaki mucize anlaynn deitirilmesi gerektiini savunmutur. O, doa yasalar erevesinde ileyen nedensellii sadece fiziki deil, mantki bir zorunluluk olarak da grmtr. 67

65 66

lyas elebi, slam nan Sisteminde Aklclk Ve Kad Abdulcebbar, Rabet Yaynlar, stanbul, 2002, s. 316. William A. Dembski, Intelligent Design, Inter Varsity Press, Illionis, 1999, s. 53-55. 67 William A. Dembski, ibid, s. 57-58

20

Mucizelere kar bu itirazlara eitli cevaplar verilmitir. Bunlarn belki de en sk dile getirilmi olann yle zetleyebiliriz: Tanrnn yasalar (Snnetullah), doa yasalarn da ieren daha geni anlamda anlalmaldr. Buna gre, bir peygamber araclyla mucize gsterildiinde doa yasalarnn askya alnmas, Tanrnn yasalarnn bir parasdr. Bu anlay, mekanist kurallarla alan bir makinenin, bazen durdurulup bakmnn yaplmas gibi bir istisnann gerekliliini, mucizelerin gsterilmesi iin de kabul eder. Leibnizin, batan mdahale anlayna benzer bir anlayla da, doa yasalarn ihlal etmeyen bir mucize anlay temellendirilmeye allabilir. Buna gre, bir bilardocunun be-on hamle sonrasn hesaplamas gibi, Tanr, evrenin balangcndan peygamberlerin mucizelerinin olaca yeri ve zaman hesaplayarak, ilerideki mucizeleri, batan, doa yasalar erevesinde gerekletirmitir. Dikkat edilirse mucizelere ynelik bahsettiimiz tm itirazlar ve savunmalar, klasik fizik yasalarnn deterministik ve mutlak yaps apriori olarak doru kabul edilerek yaplmtr. Oysa entropi yasas ile en temel doa yasalarnn deterministik bir nedensellikle beraber olaslk bir tarzda iledii anlalmtr. Buna gre, bata bahsettiimiz Atlantik Okyanusu zerinde tm havann toplanmas gibi olaslklar, bilimsel yasalara ters olduu ve olasl mevcut olmad iin deil, bu olaslk ok ok dk olduu iin kaale bile alnmazlar. Fakat olasln dkl, olaslklarn rasgele gerekletii dnlerek ifade edilir. Rasgele atlan bin zarn alt gelme olasl ok dktr, ama zarlar bilinli bir ekilde alt olarak koyabilen biri iin dk olaslklar balayc deildir. Teizm, Tanry evrenin yaratcs, bilimsel kanunlarn koyucusu ve koruyucusu olarak grr. Bu anlaya sahip biri, bilimsel oluumlarn olaslklarnn belirleyicisi olarak Tanry grp mucizeleri aklayabilir. Bylesi bir mucize aklamas, bilimsel yasalarn ihlali anlamn tamayaca iin, daha nce zikrettiimiz itirazlarn hibiri bu anlaya kar ileri srlemez. zellikle unu belirtmemizde fayda var; biz, Tanrnn mucizeleri byle gerekletirdiini veya gerekletirmediini ileri srmyoruz. Doa yasalar iinde mucizenin mmkn olduunu gstermek, mutlaka Tanrnn bu ekilde mucizeleri oluturduu anlamn tamaz. Fakat, doa bilimlerindeki gelimelerle ortaya kan evren tablosunun, dk olaslklar olarak mucizeleri iinde barndrdn ve bylesi bir mucize anlaynn, mucizelere kar getirilen doa yasalarna aykr olma itirazn geersiz klacan gstermek istiyoruz. Spinoza ve Schleiermacher gibi doa yasalarnn ihlal edilmesini kabul edemeyenler de, ortaya kan bu sonu karsnda kutsal metinlerin mucize anlayn kabul edebilirler. rnein entropi yasasnda ok nemli bir yere sahip olan, yksek saydaki molekllerin hareket tarzn ve Hz. Musann denizi yarmasn bir arada dnelim. Aslnda denizin iinde rasgele hareket eden birok molekl vardr. Denizin ortasndan izeceiniz hayali bir izginin sandaki molekllerin istisnasz hepsinin daha saa, soldaki molekllerin istisnasz hepsinin daha sola hareket ettiini dnebiliriz. Molekllerin bylesi bir hareketinde deniz yarlr ve de hibir

21

bilimsel yasa ihlal edilmemi olur. Bu tarz durumlar grememizin sebebi bunlarn olas olmamas deil, olaslnn imkansz denecek kadar dk olmasdr. Ama olaslklarn bilinli seicisi olarak Tanry gren bir anlay iin, olaslklarn dk olmas sorun olmayacaktr. Bylesi bir mucize oluumunda, Tanrnn mdahalesi dorudan gzlemlenemez; gzlenen, doada ortaya kan beklenmeyen ve sra d olan, fakat doann yasalarna da aykr olmayan olgudur. Mucizenin oluumu, ok ok dk olaslklarn seimi ile gerekletii iin bu anlay, mucizelerin olaanstlne glge de drmez. Grld gibi determinist bir evren tablosu ve Newton ile Einsteinn formlleriyle uyumlu bir evrende bile mucizenin yeri vardr. 20. yzylda ortaya konan kuantum formlleri ile ise, evrenin indeterminist ve olaslk yapda olduunu ileri srenler olmutur. Kuantum teorisinin bu yorumu zerinde ittifak olmadn tekrar belirtelim. Kuantum belirsizliklerinin (uncertainty), bizim bilgi eksikliimizden kaynaklanp subjektif- indeterminist bir duruma m, yoksa doada gerekten var olan objektif-indeterminist bir duruma m karlk geldii tartlmaktadr. Doann objektif-indeterminist yapda olduunu dnen yaklam, Tanrnn evrene mdahalesinin bu belirsizliklerin belirlenmesi suretiyle gerekletiinin dnlmesine olanak verir. Sonuta, olaslk yasalarla ileyen bir evrende doa yasalarna uygun Tanrsal mdahale olaslklardan belli olasln seilimi ile temellendirilebilecekken; belirsizliklerin olduu bir evrende Tanrsal mdahale belirsizliin belirlenmesi ile aklanmaya allabilir. 1960l yllarda, evrenin bir kesindeki girdilerde ok kk farklarn oluturulmasnn, ktlarda ne kadar byk farklar oluturabileceinin farkna varld. Bu durum genelde kelebek etkisi olarak bilinir, buna gre stanbuldaki bir kelebein kanat rplar, Los Angelesta kasrga oluturabilir. 68 Bu da mikro seviyedeki ok kk mdahalelerin bile ne kadar byk nem tadn; ok kk olaslklarn seimi veya belirsizliklerin belirlenmesi ile evrende ne kadar geni bir mdahalenin imkan olduunu gsterir. Entropi yasas determinist ve olaslk bir yapda ileyen evreni gsterir ve Heisenbergi kuantum yorumunun indeterminist evren iddiasna sahip deildir. Fakat olaslk bu yasa da, doa yasalar ihlal edilmeden evrende mucizelerin gereklemesinin imkann grmemizi salayabilir. Ama zgr irade konusuna gelirsek, bu konu asndan, evrende objektif belirsizliklerin olup olmamas daha ok nem kazanr. Hatta ilaveten, insan zihninin yaps zerine felsefi tartmalarn da bu konuya dahil edilmesi gerekir. Bu yzden, Tanrnn evrene mdahalesi konusunda karmza kan mucize sorunu ilemekle yetinip, zgr irade sorununa girmeyeceiz. Bu ikinci sorun, kuantum kuram ve zihin felsefesi gibi dier balklarn da hep beraber irdelendii bir balamda ele alnmaldr.

68

James Gleick, Kaos, ev: Fikret can, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara, 2000, s. 1-29.

22

Entropi yasas hem doruluunda tartma olmayan bir yasadr, hem de Tanr-evren ilikisine bakmza yeni boyutlar getirecek niteliktedir. Newtoncu, Einsteinc, Heisenbergi ve Prigogineci fizik anlaylarnn hepsiyle bark bir yasadan felsefi sonular kartmaya altmzn altn izmekte fayda gryoruz. Teist dinlerin kendileri dnda hemen herkese kar tarih boyunca savunduklar, evrenin bir balangc ve sonu olduuna dair kozmolojik ve ontolojik iddia, bu yasa ile bilimsel temel kazanmtr. Evrenin ezeli ve ebedi olmamas ise, varln aklamasnn evren iinde kalnarak yaplamayaca anlamn tar. Entropi yasasnn hem varl, hem evrenin balang entropisindeki olaanst hassas ayar, hem de farkl canllarn bedenlerindeki entropi artna ramen canlln mmkn olmasn salayan farkl dzenlemeler; teizmin, Tanr kantlamalarnda en sk kulland delil olan tasarm deliline/teleolojik delile nemli destek salamtr. Ayrca evrende olaslksal bir ileyiin olduunu gsteren bu yasa, olaslklarn bilinli seimiyle, mucizelerin doa yasalar ihlal edilmeden gereklemesinin mmkn olduunu gsterdii iin de teizm ve din felsefesi asndan nemlidir. Felsefi adan ilgin sonulara yol aan entropi hakknda ksa bir iirle makalemizi bitirmek istiyoruz:

Entropi; Kat ve ironik, Tavizsiz ve olaslk, Sonun ve ban habercisi, Dzensizlik ve dzen sebebi, Determinist ve mucizeye imkandr. Entropi; Kimine yeis kimine de mittir.

23

KAYNAKA Alpher, Ralph A. ve Robert Herman. Genesis of The Big Bang. New York: Oxford University Press, 2000. Arendt, Hannah. The Human Condition. New York: Doubleday Anchor Books, 1999. Barbour, Ian. Religion In An Age Of Science. New York: The Gifford Lectures, 1990. Barrow, John D. ve Frank J. Tipler. The Anthropic Cosmological Principle. Oxford: Oxford University Press, 1996. Chomsky, Noam. Knowledge of Language: Its Nature, Origin And Use. New York: Praeger, 1986. Craig, William Lane. The Kalam Cosmological Argument. Eugene: Wipf And Stock Publishers, 1979. elebi, lyas. slam nan Sisteminde Aklclk Ve Kad Abdulcebbar. stanbul: Rabet Yaynlar, 2002. Davies, Paul. God And The New Physics. New York: Simon and Schuster, 1983. ______ The Last Three Minutes. New York: Basic Books, 1994. ______ The Origin Of Life. London: Penguin Books, 2003. Dawkins, Richard. Kr Saati. ev: Feryal Halat. Ankara: Tbitak, 2002. Dembski, William A. Intelligent Design. Illionis: Inter Varsity Press, 1999. Descartes, Rene. Metod zerine Konuma. ev: K. Sahir Sel. stanbul: Sosyal Yaynlar, 1994. Eddington, Arthur. The Nature Of The Physical World. New York: Macmillan, 1929. Einstein, Albert. zafiyet Teorisi. ev: Glen Akta. stanbul: Soy Yaynlar, 2001. ______ The Theory Of Relativity And Other Essays. New York: MJF Books, 1997. Gamow, George. 1-2-3 Sonsuz. ev: C. Kapkn. stanbul: Evrim Yaynevi, 1995. Gleick, James. Kaos. ev: Fikret can. Ankara: Tbitak Popler Bilim Kitaplar, 2000. Guillen, Michael. Dnyay Deitiren Be Denklem. ev: Grsel Tanrver. Ankara: Tbitak Popler Bilim Kitaplar, 2001. Grel, A. Osman. Doa Bilimleri Tarihi. mge Kitabevi: Ankara, 2000. Hawking, Stephen. A Brief History Of Time. New York: Bantam Books, 1988. ______ Ceviz Kabuundaki Evren. ev: Kemal mleki. Bursa: Alfa Yaynlar, 2002. ______ Stephen Hawkings A Brief History Of Time. New York: Bantam Books, 1992. Heisenberg, Werner. Fizik Ve Felsefe. ev: M. Ylmaz ner. stanbul: Belge Yaynlar, 2000.

24

Hume, David. Din stne. ev: Mete Tuncay. Ankara: mge Kitabevi, 1995. Kant, Immanuel. Evrensel Doa Tarihi Ve Gkler Kuram. ev: Sekin Selvi. stanbul: Sarmal, 1997. ______ The Critique Of Pure Reason. ev: J.M.D. Meiklejohn. Chicago: William Benton, 1971. Kindi. Felsefi Risaleler. ev: Mahmut Kaya. stanbul: z Yaynclk, 1994. Kitab Mukaddes. stanbul: Kitab Mukaddes irketi, 1993. Kuran- Kerim. ev: Ali Bula. stanbul: Bak Yaynlar. Lange, Freidrich Albert . Materyalizmin Tarihi Ve Gnmzdeki Anlamnn Eletirisi 1. ev: Ahmet Arslan. stanbul: Sosyal Yaynlar, 1998. Monod, Jacques. Rastlant Ve Zorunluluk. ev: Vehbi Hackadirolu. Ankara: Dost Kitabevi, 1997. Paley, William. Natural Theology. ed: Michael Ruse, Philosophy of Biology iinde. New Jersey: Prentice Hall, 1989. Penrose, Roger. Kraln Yeni Usu 3: Us Nerede. ev: Tekin Dereli. Ankara: Tbitak Popler Bilim Kitaplar, 2003. ______ The Road To Reality. London: Jonathan Cope, 2004. Politzer, Georges. Felsefenin Balang lkeleri. ev: Enver Aytekin. stanbul: Sosyal Yaynlar, 1997. Prigogine, Ilya Ve Isabelle Stengers. Kaostan Dzene. ev: Sezai Demirci. stanbul: z Yaynclk, 1998. Prigogine, Ilya. Kesinliklerin Sonu. ev: brahim ener. stanbul: zdm Yaynlar, 2004. Reeves, Hurbert. lk Saniye. ev: Esra zdoan. stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2001. Rifkin, Jeremy ve Ted Howard. Entropi. ev: Hakan Okay. stanbul: z Yaynclk, 1997. Ross, Hugh. The Fingerprint Of God. New Kensington: Whitaker House, 1989. Russell, Robert John. Entropy And Evil. Zygon dergisi, vol. 19, no. 4, Aralk 1984. Russell,Bertrand. Why I Am Not A Christian. New York: Simon And Schuster, 1957. Silk, Joseph. Evrenin Ksa Tarihi. ev: Murat Alev. Ankara: Tbitak, 2000. Taslaman,Caner. Big Bang Ve Tanr. stanbul: stanbul Yaynevi, 2003. Taylan, Necip. Tanr Sorunu. stanbul: ehir Yaynlar, 2000. Thucydides, Funreal Oration Of Pericles. ed: Robert B. Strassler, The Landmark Thucydides iinde. New York: The Free Press, 1996. Weinberg, Steven. lk Dakika. ev: Zekeriya Aydn ve Zeki Aslan. Ankara: Tbitak Popler Bilim Kitaplar, 1999.

25