1

DFERANSYEL DENKLEMLER
TANIM:
DFERANSYEL DENKLEM: Bamsz deiken, bu deikenin
fonksiyonu ve bu fonksiyonun trevlerini ieren bir bantdr. Dier bir ifade ile
ierisinde trev bulunduran denklemlere diferansiyel denklem denir.
Diferansiyel Denklemler Genel Olarak ki Grupta Toplanr:
1) Adi Diferansiyel Denklemi: Bir tek bamsz deiken, bu deikenin
fonksiyonu ve bu fonksiyonun trevlerini ieren diferansiyel denklemidir.
Bunlar genel olarak;
( )
( ) ( ) x y y . . A 0 l . ,......... y , y , x f
n 1

( ) y , x z z . . K 0
dy
dz
,
dx
dz
, z , y , x f

,
`

.
|

Bir diferansiyel denklemin zm; genel zm, zel zm ve tekil zm
olmak zere 3e ayrlr. Diferansiyel denklemin c sabitine bal zmne genel
zm; cye deerler verilerek elde edilen zmlere zel zm denir. Ayrca bu
genel zmdeki integral sabitine zel deerler verilerek elde edilemeyen fakat
denklemi salayan zmlere de tekil zm denir.
rnein:
2 1
y 1 y diferansiyel denkleminin zmlerini bulalm.
2 1
y 1 y
2
y 1
dx
dy

dx
y 1
dy
2

dx
y 1
dy
2
c x y arcsin +
2

( ) c x sin y +
genel zm
( )
( )

'

+
+

2 x s i n y 2 c
1 x s i n y 1 c
x s i n y 0 c
zel zm

'

0 1 1 0
0 y
1 y
2
1
tekil zm
I. Mertebeden Adi Diferansiyel Denklemler:
I. mertebeden adi diferansiyel denklemin genel formu;
( ) y , x f y
1
eklinde olup eer
( )
( )
( ) y , x Q
y , x P
y , x f

eklinde bir fonksiyon

ise
( )
( ) y , x Q
y , x P
dx
dy

( ) ( ) dy . y , x Q dx . y , x P
( ) ( ) 0 dy . y , x Q dx . y , x P +
olur.
Bu eitlikte P ve Q fonksiyonlar x ve ynin ayr fonksiyonlar olarak
yazlabiliyor ise bu tr denklemlere deikenliklerine ayrlabilen diferansiyel
denklem denir. Yani;
( ) ( ) ( ) ( ) 0 dy . y Q . x P dx . x Q x P
2 2 1 1
+
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
0
y Q . x P
dy . y Q . x P
x P y Q
dx . y Q x P
1 2
2
2 1
1 1
+
( )
( )
( )
( )
0 dy .
y Q
y Q
dx .
x P
x P
2
1
2
1
+
[ ] . . A . 0 dy . M dx . N +
3
rnek:
x cos y
1

denkleminin genel zmn bulunuz.

x cos
dx
dy

dx . x cos dy
c x sin y +
I. Mertebeden Lineer Diferansiyel Denklemler:
Genel forma ( ) ( ) x Q y . x P y
1
+ eklinde olan denklemlere I. Mertebeden
lineer diferansiyel denklem denir. Bu trden denklemlerin genel zm 2 yol ile
yaplr.
1- Sabitin deiimi metodu.
2-
( ) ( ) x . x y
dnm.
1- Sabitin Deiimi Metodu: Bu metod ile nce homojen ksmn genel
zm bulunur. Bu genel zmdeki integral sabiti xin bir fonksiyonu olup
denklemi salayacak ekilde belirlenir.
( ) ( ) ( ) . . L x Q y . x P y
1
+
( ) 0 y . x P y
1
+
( ) y . x P
dx
dy

( )

dx . x P
y
dy
( ) ( )

+ x K K , nK dx . x P ny
( )

dx x P nk ny
( )

dx . x P
k
y
n
( )

dx . x P
e
k
y
4
( )

dx . x P
e . k y
( )
( ) ( )
( )
k . e . x P e . k y
dx . x P dx . x P
1 1
+

( ) ( ) x Q y . x P y
1
+
( )
( )
( ) ( )
( ) ( ) x Q x P . e . k k . e . x P e . k
dx . x P dx . x P dx . X P
1

( )
( ) x Q e . k
dx . x P
1

( )
( )

dx . x P
1
e . x Q k
( )
( )

c e . x Q k
dx . X P
( )

dx . x P
e . k y
( )
( ) ( )

]
]
]

dx . x P dx . x P
e . c e . x Q y
dir.
rnek:
x 1
e y y

+
diferansiyel denklemin zmn bulunuz.
( ) 1 x P
, ( )
x
e x Q

( ) . . L
x 1
e . k y 0 y y

+
y
dx
dy


x x 1 1
e . k e . k y


dx
dx
dy


x 1
e y y

+

x x x x 1
e e . k e . k e . k

+
nK x ny +
x x 1
e e . k

x nK ny
1 k
1

x
k
y
n c x k +
5
x
e
k
y

x
e . k y

( )
x
e . c x y

+ dir.
2-
. u y
dnm:
1 1 1
. u . u y +
( ) ( ) x Q y . x P y
1
+
( ) ( ) x Q . u . x P . u . u
1 1
+ +
( ) ( )

+ x Q . u
0
u . x P u
1 1
( ) ( ) x Q u . 0 u . x P u
1 1
+
( ) ( ) x Q u .
d x
d
u . x P
d x
d u


( )
( )
( ) x Q e .
d x
d
d x . x P
u
d u d x . x P

( ) ( )
( )
dx . e . x Q d dx . x P nu
dx . x P

( )

dx . x P
e u
( )
( )

c dx . e . x Q
dx . x P

. u y
( )
( )
( )
. dir ' c dx . e . x Q . e y
dx . x P dx . x P
]
]
]

rnek:
2
x
1
y .
x
1
dx
dy
diferansiyel denklemi znz.
. u y
( ) ( )
( ) ( )
2
1
1 1 1
2
1
x
1
y .
x
1
y
. u . u y . u y
x
1
x Q ,
x
1
x P
x Q y . x P y

+

+

6
2
1 1
x
1
. u .
x
1
. u . u +

,
`

.
|
u
x
1
u
1

+
2
1
x
1
. u
=0 =
2
1 1
x
1
. u 0 u .
x
1
u
2
1
x
1
x .
x
d x
u
d u

3
1
x
1
e n x e n u

x u

3 1
x

dx . x
3

c
x . 2
1
2
+
. u y

,
`

.
|
+ c
x . 2
1
. x y
2
c . x
x 2
1
y +
genel zmdr.
alma Sorular
Aadaki diferansiyel denklemlerin genel zmn bulunuz.
1)
ny
dx
dy . x tan

2) x 3 y
x
1
y
1
+
7
3)
( )
3 1
x y
x
3
y 1 x 2 +
8