Hareket Civataları

08c_civata.
doc

2010 Mart
www.guven-kutay.ch
HARAKET
CIVATALARI
08c
zet

M. Gven KUTAY

08c_civata.doc

I N H A L T S V E R Z E I C H N I S

1 Hareket cvatalar ......................................................................................................................... 3
1.1 Genel .................................................................................................................................... 3
1.2 Hareket cvatasnn llendirilmesi.................................................................................... 4
1.2.1 Flambaj tehlike snrnn tanm ................................................................................... 4
1.2.1.1 Flambaj tehlikesi olmayan hareket cvatasnn llendirilmesi ............................. 4
1.2.1.2 Flambaj tehlikesi olan hareket cvatasnn llendirilmesi .................................... 5
1.3 Hareket cvatasnn kontrol................................................................................................ 7
1.3.1 Birinci durum iin........................................................................................................ 7
1.3.1.1 Cvatay etkileyen torsiyon momenti taraf.............................................................. 7
1.3.1.2 Cvatay etkileyen burkma kuvveti taraf................................................................. 8
1.3.2 kinci durum iin.......................................................................................................... 8
1.3.2.1 Cvatadaki burkulma gerilimi .................................................................................. 8
1.3.2.1.1 Eulere gre burkulma geriliminin hesaplanmas .............................................. 8
1.3.2.1.2 Tetmajere gre burkulma gerilimi .................................................................. 10
1.3.2.1.3 Johnsona gre burkulma gerilimi.................................................................... 10
1.3.3 Gerekli emniyet faktrleri.......................................................................................... 11
1.4 Hareket cvata sisteminde somun....................................................................................... 11
1.4.1 llendirme.............................................................................................................. 12
1.4.2 Kesme gerilimi k...................................................................................................... 12
1.5 Hareket cvatalarnda verim............................................................................................... 13
1.5.1 Kilitlenme, oto blokaj ................................................................................................ 14
1.6 Hareket cvatalarna eitli rnekler .................................................................................. 15
1.7 Hareket cvatalar iin rnek.............................................................................................. 17
1.7.1 Kriko .......................................................................................................................... 17
1.7.1.1 zm.................................................................................................................... 17
1.7.2 Freze tezgah vidal klavuz mili ................................................................................. 19
1.7.2.1 zm.................................................................................................................... 19
1.7.2.1.1 DIN 103 e gre tek azl trapez vidann boyutlar.......................................... 19
1.7.2.1.2 Dayankllk ve burkulma kontrol.................................................................. 20
1.7.2.1.3 Kzak konsolu tayacak bronz somunun boyu................................................. 21
1.7.2.1.4 Vidal klavuz milinin verimi (Redktr hari) ................................................ 21
1.7.2.1.5 Ana motorun gc............................................................................................ 21
1.7.3 skele ayarlama aya................................................................................................. 22
1.7.3.1 zm.................................................................................................................... 22
1.7.3.1.1 Dayankllk ve burkulma kontrol.................................................................. 22
1.7.3.1.2 Ayarlama ayan tayacak somunun boyu (Ust37-2) .................................... 23
2 Konu ndeksi .............................................................................................................................. 24

H a r e k e t C v a t a l a r

www.guven-kutay.ch
3

1 Hareket cvatalar
1.1 Genel
Hareket cvatalar dnme (torsiyon) hareketini boyuna (dorusal) harekete veya boyuna hareketin
dnme hareketine evrilmesinde ve kk torsiyon kuvvetlerini byk boyuna kuvvete evirmekte
kullanlrlar. rnein: Torna veya takm tezgah mili, Pres hareket mili, gemelerde skme veya
takma aletleri.

Hareket cvatalar iki ayr durumda toplanr:
SY
F
F
F
Dalm
L
a
F
F
L
S
F
N
M Dalm
Dalm
SV
M

ekil 1, Ciltci presi

a
F
L
S
F
F
N
Dalm
F
L
SV
M Dalm
F
F
SY
Dalm M

ekil 2, Vana
Hareket cvatalarnda genelde
Trapez tipi vidalar kullanlr.
Trapez tipi vidalar drtke
vidalara gre daha byk kuv-
vet tarlar ve cvatann kendi
kendini ortalamasn gerekle-
tirirler. Trapez tipi vidalarn
imalatlarnda toleranslar daha
verimli ve ekonomik olarak
kullanlr.

1. Durum, Somun sabit, cvata
hareketli, ekil 1

Somun sabittir. Cvata dnd-
rlr ve somun sabit tutuldu-
undan cvata boyuna hareket
eder. rnein: Ciltci presi,
kriko, v.b.

2. Durum,Somun hareketli,
cvata sabit, ekil 2

Cvata eksenel ynde sabit tu-
tulur ve dnme hareketi yapar,
somunun dnme hareketi engel-
lendiinden eksenel (boyuna)
hareket eder.

rnein: Vana, mengene, v.b.

Malzeme olarak genelde cvata
iin St 50 veya St 60, somun
iin bronz veya kr dkm
kullanlr.


www.guven-kutay.ch
4

Hareket cvata sistemi u ekilde zorlanr:

Cvata: Somun:
ekme veya Basma (Presleme kuvveti).
Yzey basnc. Cvata ve somun vidalarnn
temas yzeylerinde
Torsiyon, yatak ve vida srtnme momenti. Eilme, vidann di dibinde
Flambaj, oldukca uzun cvatalarda. Kesme, vidann di dibinde
1.2 Hareket cvatasnn llendirilmesi
Basya zorlanan hareket cvatalarnn alma boylar ile aplar arasndaki oran, cvatada flambaj
(burkulma) tehlikesinin olup olmadn gsterir. Flambaj tehlikesi cvatadaki bas gerilmesi
emniyetli bas mukavemet deerinin ok ok altnda olmasna ramen ortaya kabilir. Flambaj
tehlikesinin, yani cvatann burkulmasnn, mukavemet deeri ile bir alakas yoktur.

Bu tehlike, hareket cvatasnn ekseninin hibir zaman tam doru olamyaca ve zorlayan kuvvetin
cvatann tam arlk ekseninde etki gsteremeyecei iindir.
1.2.1 Flambaj tehlike snrnn tanm
Basya zorlanan hareket cvatasnda flambaj tehlikesi olup olmad u ekilde anlalr:

flambaj tehlikesi yok
20
d
L 4
=
3
bk
F ( 1 )

flambaj tehlikesi var
20
d
L 4
=
3
bk
F ( 2 )

1 Narinlik derecesi
L
bk
mm Burkulma boyu, nerilen deer L
bk
0,7 . L
d
3
mm Vidann i ap

Bu kontrol yapldktan sonra cvatann hangi deerlere gre llendirileceine karar verilir.

1.2.1.1 Flambaj tehlikesi olmayan hareket cvatasnn llendirilmesi
Byle bir cvatann llendirilmesi normal bir silindir aftl parann llendirilmesi gibidir.

Genel art: EM ) ( B
3
bk
vorh ) ( b
A
F
=

Di dibi kesit alann:
4
d
A
2
3
3

=

Di dibi kesit alann (A
3
) deerini yukardaki formle yerletirirsek:

EM ) ( B
2
3
bk
d
F 4
=

buluruz ve bu eitlii d
3
e gre zersek:

www.guven-kutay.ch
5

EM ) ( B
bk
3
F 4
d

F ( 3 )

d
3
mm Vidann i ap
F
bk
N Flambaj (burkma) kuvveti
B()EM
N/mm
2
Emniyetli basma (ekme) mukavemet deeri
Emniyetli basma mukavemet deeri
B()EM
u ekilde hesaplanr:
Statik zorlama = +1
B()EM
= R
e
(R
p0,2
) / 1,5
Dalgal zorlama
0
B()EM
=
DL
/ 2
Deiken zorlama -1 < 0
B()EM
=
DG
/ 2

DI
ve
DG
deerleri malzemenin mukavemet deerinden alnr.

1.2.1.2 Flambaj tehlikesi olan hareket cvatasnn llendirilmesi
Eer flambaj tehlikesi varsa, yani hesaplanan narinlik derecesi 20 ise bak F ( 2 ) vidann i ap
Euler e gre llendirilir. Dier artta <
0
olmasdr.

Euler e gre burkulma gerilmesi
2
2
bk
E
= F ( 4 )

bk
N/mm
2
Burkulma gerilmesi
E N/mm
2
Elastiklik modl
1 Narinlik derecesi
Dier taraftan narinlik derecesi
i
/
L
=
min bk bk
olarak yazlr.
Burada atalet yar ap

3 min
A
/ I =
i
dr.
Bunun yannda cvatadaki atalet momenti,
vidann i ap yuvarlak olduundan 64 /
d
= I
4
3
dr.
Vidann i apnn kesit alanda 4 /
d
=
A
2
3
3
dr.
Bylece atalet yar apn hesaplarsak:
4
d
d 64
4 d
A
/ I =
i
3
2
3
4
3
3 min
=

= elde ederiz.

Bylece narinlik derecesi foml
i
/
L
=
min bk
da atalet yar apn yerletirirsek
d
/ L 4 =
3 bk

elde edilir ve narinlik derecesini Euler gerilimi formlne yeletirirsek u Euler gerilim formln
buluruz:

2
bk
2
3
2
bk
L 16
d
E
=
F ( 5 )

bk
N/mm
2
Eulere gre burkulma gerilmesi
E N/mm
2
Elastiklik modl
d
3
mm Vidann i ap
L
bk
N Hesap iin burkulma boyu

Dier taraftan cvatadaki bileik gerilim deeri hesaplanr.

www.guven-kutay.ch
6

( )
BEM
2
t 0
2
b bi
3 + =
F ( 6 )

b
N/mm
2
Cvatadaki basma gerilmesi
t
N/mm
2
Cvatadaki torsiyon gerilmesi
0
1 Zorlanma katsays

0
= 1 eer ve ayn zorlama,

0
= 0,7 eer ve deiik zorlama ise.
BEM
N/mm
2
Cvata malzemesinin emniyetli basma mukavemet deeri

Cvatadaki gerilme ile Euler burkulma gerilimi arasnda u bant olmaldr:

S
=
S
BKGER
bi
bk
bk
F ( 7 )

S
bk
1 Hesaplanan burkulma emniyet katsays
bk
N/mm
2
bi
N/mm
2
Cvatadaki bileik gerilme
S
BKGER
1 Gerekli burkulma emniyet katsays, nerilen say S
BKGER
6...8

Burada llendirme iin S
BKGER
bi
bk
=

alnr ve deerler yerletirilir.

S
BKGER bi bk
=
F ( 8 )

Cvatadaki gerilme (basma):
d
F 4

A
F
2
3
bk
3
bk
b bi
= = =
Deerler F ( 8 ) yerletirilirse:
S
d
F 4
=
L 16
d
E
BKGER
2
3
bk
2
bk
2
3
2

E
L
S
F 64
=
d
3
2
bk BKGER bk 4
3

Flambaj tehlikesi olduu zaman vida iin gerekli i ap

4
3
2
bk BKGER bk
3
E
L S F 64
d

F ( 9 )

Gerekli burkulma emniyet katsays iin S
BKGER
= 6...8 aras deerler nerilir.
Burada S
BKGER
= 8 yerletirilir ve vidann i ap deer forml bulunur.

4
2
bk bk
3
E
L F
2 d

F ( 10 )

F
bk
L
bk
mm Hesap iin burkulma boyu
L
bk
0,7.L nerilen deer. Euler, 3. Durum
E N/mm
2
Elastiklik modl


www.guven-kutay.ch
7
1.3 Hareket cvatasnn kontrol

1.3.1 Birinci durum iin
Cvata hareketli, somun sabit. Burkma kuvveti F
bk
ile cvatay etkileyen torsiyon momenti M
t
ayn
yerde deil. Bunun iin cvatann iki ayr kesimindede gerilim kontrolnn yaplmas gereklidir.

1.3.1.1 Cvatay etkileyen torsiyon momenti taraf
Buras somun ile dndrme hareketi yapan kol arasndaki ksmdr ve buray zorlayan torsiyon
gerilmesi u ekilde hesaplanr.

TEM
t
t
t

W
M
=
F ( 11 )

M
t
Nmm cvatay etkileyen torsiyon momenti
W
t
N Torsiyon karkoyma atalet momenti
TEM
N/mm
2
Emniyetli torsiyon mukavemet deeri

Cvatadaki torsiyon momenti (M
t
) vidadaki (M
SV
) ve yataklamadaki (M
SY
) srtnme momentlerinin
toplam olarak hesaplanr.

SY SV t
M M M + =
F ( 12 )

Cvatada vidadaki srtnmeden doan torsiyon momenti M
SV

) ( tan
2
d
F =
M
V
2
N SV
F ( 13 )

Vida yandaki normal kuvvet F
N

) 2 / ( cos / F =
F
bk N
F ( 14 )

Cvatada yataklamadaki srtnmeden doan torsiyon momenti M
SY

a F M
bk SY SY
u =
F ( 15 )

F
bk
d
2
mm Vidann profil ap
Vidann helis as
V
Vidadaki srtnme as
u
SY
1 Yatakta srtnme katsays
a mm Srtnme kuvveti eksen mesafesi. Bazan r
or
alnr.
Ortalama yatak yar ap a = r
or
= (D+d)/4

Emniyetli torsiyon mukavemet deeri
TEM
u ekilde hesaplanr:
Statik zorlama = +1
TEM
=
tAK
/ 1,5
Dalgal zorlama 0
TEM
=
tDL
/ 2
Deiken zorlama -1 < 0
TEM
=
tDG
/ 2

tAK
1,2. R
e
/ 1,732


www.guven-kutay.ch
8
1.3.1.2 Cvatay etkileyen burkma kuvveti taraf

Cvatadaki bileik gerilim;

( )
BEM
2
t 0
2
b bi
3 + =
F ( 16 )

b
N/mm
2
Cvatadaki basma gerilimi
t
N/mm
2
Cvatadaki burkulma gerilimi

0
1 Zorlanma katsays

0
= 1 eer ve ayn zorlama ise,

0
= 0,7 eer ve deiik zorlama ise.

Cvatadaki basma gerilimi

A
F
=
3
bk
b

F ( 17 )

F
bk
A
3
mm
2
Di dibi kesit alan

1.3.2 kinci durum iin
Cvata sabit, somun hareketli. Burkma kuvveti F
bk
ile cvatay etkileyen torsiyon momenti M
t
ayn
alanda. Bunun iin yalnz bir alandaki gerilim kontroln yapmak yeterlidir.

1.3.2.1 Cvatadaki burkulma gerilimi
Burada sistemdeki narinlik derecesi ile referens narinlik derecesi bulup karlatrrz.
Sistemdeki hesaplanan narinlik derecesi u ekilde bulunur bak F ( 1 ):

d
L 4
=
3
K
he

Eer sistemdeki narinlik derecesi St37 iin
he

0
= 105 ise ve :
St50 iin
he

0
= 89 ise

burkulma gerilimi hesab Euler e gre yaplr.

1.3.2.1.1 Eulere gre burkulma geriliminin hesaplanmas

Genelde basma gerilimi bak F ( 16 )
A
F
=
3
bk
b
dir.
Eulere gre burkulma kuvveti:
L
I E
=
F
2
bk
2
bk

Burada burkulmann karakteristik bykl narinlik derecesini ( Lambda ) yazp biraz
deitirirsek:

A
I
L
=
i
L
=

bk
min
bk


www.guven-kutay.ch
9
buradan burkulma boyu L
bk
y hesaplarsak

bk
A
I
=
L

eitliini buluruz.

lk evvela burkulma boyu L
bk
y burkulma kuvveti formlnde ve sora bu buluna burkulma boyu
deerini basma gerilimi formlnde yerletirirsek:

|
|
.
|
\
|
3
2
2
bk
A
I

I E
=
F

ve
3
3
2
2
bk
A
A
I

I E
=
|
|
.
|
\
|

Euler gerilim forml bulunur.

E
=
2
2
Eu
F ( 18 )

Eu
N/mm
2
E N/mm
2
Elastiklik modl
1 Narinlik derecesi
Burada konstruksiyon genelde eliklerle yapldndan forml dahada basite indirmek iin eliin
elastiklik modl E = 210 000 N/mm
2
ve
2
= 10 formlde yerletirilirse, elik iin Euler forml
bulunur.

2
6
Eu
10 2,1
= F ( 19 )

F
F
L
b
k
L

=

2

.

L
I II
F F
b
k
b
k
L

=

0
,
7

.

L
L

=

L
b
k
L

=

0
,
5

.

L
III IV

ekil 3, Eulere gre burkulma boyunun drt hali

Eulere gre burkulma gerilim forml Hook kanunlarnn geerli olduu elastik deformasyon
snrlar iersinde geerlidir.

www.guven-kutay.ch
10
1.3.2.1.2 Tetmajere gre burkulma gerilimi
Eer sistemdeki narinlik derecesi <
0
ise, burkulma gerilimi Tetmajer e gre yaplr.

b - a =
Tet

Eer sistemdeki narinlik derecesi: St37 iin <
0
= 105 ise, St37 iin Tetmajer forml;

1,14 - 310 =
Tet

F ( 20 )

Eer sistemdeki narinlik derecesi: St50 iin <
0
= 89 ise, St50 iin Tetmajer forml;

0,62 - 335 =
Tet

F ( 21 )

Tet
N/mm
2
Tetmajere gre burkulma gerilmesi
1 Narinlik derecesi

1.3.2.1.3 Johnsona gre burkulma gerilimi

( )
2
0
O EZ EZ John
|
|
.
|
\
|
= F ( 22 )

John
N/mm
2
Johnsona gre burkulma gerilmesi
EZ
N/mm
2
Malzemenin ezilme mukavemet deeri;

EZ
R
e
veya R
p0,2

O
N/mm
2
Malzemenin orantl mukavemet deeri;

O
0,8 (R
e
veya R
p0,2
)
1 Narinlik derecesi
0
1 Narinlik snr

Johnsona gre narinlik snr;
O 0
/ E = dir.
Bu formle malzemenin orantl mukavemet deerini yerletirirsek,
e 0
R / E 5 , 3 = deerini elde
ederiz. Forml F ( 22 ) de btn deerler yerletirilip basitletirilirse Johnsona gre burkulma
forml basite indirgenmi hali ile elde edilir:

|
|
.
|
\
|
=
0
e John
2 , 0 1 R
F ( 23 )

John
N/mm
2
Johnsona gre burkulma gerilmesi
R
e
N/mm
2
Malzemenin akma mukavemet deeri
1 Narinlik derecesi
0
1 Narinlik snr

www.guven-kutay.ch
11

1.3.3 Gerekli emniyet faktrleri
Burkulmada emniyet

BKGER
bi
bk
bk
S S
=
F ( 24 )

Cvata ne kadar ince olursa emniyet katsaysda o kadar yksek olmaldr.

Emniyet faktrleri iin u deerler nerilir:

Cvatann llendirilmesinde S
GER
8 ... 6

EULERe gre kontrolda S
GER
3...6
S
GER
3 =105 veya 89 iin
S
GER
6 106 veya 90 iin

TETMAJERe gre kontrolda S
GER
4...2
S
GER
4 105 veya 89 iin
S
GER
2 > 21

Eer 20 ise zaten cvatay burkulmaya gre kontrol etmeye gerek yoktur.

1.4 Hareket cvata sisteminde somun
Standart vidal somunda llendirme ve kontrol dorudan yzey basnc ile ilgilidir.

EM
top
bk
p
A
F
= p
F ( 25 )

p N/mm
2
Vida yanaklarndaki yzey basnc
A
top
mm
2
Burkulma kuvvetini tayan toplam yzey alan
p
EM
N/mm
2
Malzemenin emniyetli yzey basnc mukavemet deeri

Burkulma kuvvetini tayan toplam yzey alan u ekilde hesaplanr: A
n =
A
di di ges

Bir diin yanak alan:
H d
=
A
1 2 di

Somunda burkulma kuvvetini tayan di says:
P
L
= n
1
di

Bu deerleri numaral formle yerletirirsek u formln buluruz.

EM
1 1 2
N
p
L H d
P F
= p

F ( 26 )

Bu forml llendirmeye gre zmlersek aadaki forml elde ederiz.

www.guven-kutay.ch
12
1.4.1 llendirme

H d
p
P F
L
1 2 EM
bk
1

F ( 27 )

L
1
mm Somunun kullanlan diler ksmnn boyu
Somun boyu, neri: L
1min
2,5.d
F
bk
N Flambaj (burkma) kuvveti.
F
N
N Di yanan etkileyen normal kuvvet F
N
= F
bk
/cos(/2)
P mm Adm, hatve
p
EM
N/mm
2
Malzemenin emniyetli yzey basnc mukavemet deeri
d
2
mm Blm veya profil ap
H
1
mm Diin deen yanak ykseklii
p
he
N/mm
2
Sistemde hesaplanan yzey basnc

Standartlara gre almam dilerde di dibi kesilmesi ve di eilmesi kontrolleri yaplmaldr.
Genelde hep somunun dileri kontrol edilir. nk somunun malzemesinin mukavemet deeri
cvatannkinden daha dktr.

S
t
H
4
4
2
D
D
1 D
L
F

ekil 4,, Vidann di yana
Di dibindeki bileik gerilim bykl:

2
k
2
eg bi
3 + =

Eilme gerilimi
e
:
W
M
=
eg
eg
eg

Yana etkileyen eilme momenti:
t F =
M
eg

Kuvvet kolu
4
D D
t
1 4
= formlyle hesaplanr. Di
dibinin eilme karkoyma momenti W
e
:
6
s n D
=
6
s L
=
W
2
di 2
2
eg

Bylece di dibindeki eilme gerilimi
e
u fomlle hesaplanr:

2
di 2
bk
eg
s n D
t F 6

=
F ( 28 )

F
bk
t mm Di dibi ile blm dairesinin mesafesi
D
2
mm Somunun blm veya profil ap
n
di
mm Burkma kuvvetini tayan di says
s mm Di dibi kalnl
1.4.2 Kesme gerilimi k
Somunun di dibi kesme gerilimi
ktop
bk
k
A
F
=
olarak hesaplanr.
Burada A
ktop
alan
di 4 ktop
n s D = A deerini kesme geilimi formlne yerletirir ve kk
faydal bir hata ile D
4
d olarak alrsak, somunun di dibi kesme gerilimini u ekilde
hesaplayabiliriz.


www.guven-kutay.ch
13

s n d
F
=
di
bk
k

F ( 29 )

F
bk
d mm Somun vidasnn anma ap
n
di
mm Burkma kuvvetini tayan di says
s mm Di dibi kalnl

Tablo 1, Vidada srtnme katsays ve as
Somun malzemesi (Cvata elik) u
V

V

Kuru 0,2 12
Kr dkm
Yal 0,1 6
Kuru 0,17 10
CuZn veya CuSn alam
Yal 0,1 6
Kuru 0,1 6
zel suni malzeme
Yal 0,05 3

Tablo 2, Hareket cvatalarnda emniyetli yzey basnc p
EM

Malzeme ikilisi
Cvata Somun
p
EM

N/mm
2
olarak
Kr dkm 3 7
elik dkm, Temper dkm 5 10
CuSn veya Alu alamlar 10 20
elik (C 35, v.b.) 10 15
elik
rnein: C15, St 50, 9SMn28K
Suni malzeme 5 15
CuSn veya Alu alamlar elik (C 35, v.b.) 10 20

1.5 Hareket cvatalarnda verim
almas motorlu olan veya altrld yerde hareket cvatasnn verimi bilinmesi gereken bir
byklk olduu zaman, hareket cvatas sisteminin verimi hesaplanmaldr.
Genelde bir sistemdeki verim, o sistemden alnan iin verilen ie orandr.

ver
al
A
A
i verilen
i nan al
= =
F ( 30 )

h
E
F
F

ekil 5, Vida
Alnan i: P F = h F =
A
bk bk al

Adm veya hatve: tan
d
= P
2

tan
d
F =
A
2 bk al

Verilen i:
d F
=
A
2 E ver

evre kuvveti: ) + ( tan F =
F
V
bk E

d
) + ( tan F =
A
2
V
bk ver


www.guven-kutay.ch
14

Burada bulunan deerleri yukardaki forml F ( 30 ) de yerletirirsek:

d
) + ( tan F
tan
d
F
=
A
A
=
2
V
bk
2 bk
ver
al

formln elde ederiz.

Ksaltmalar yapldktan sonra verim forml olarak u forml elde edilir:

) + ( tan
tan
=
V

F ( 31 )

1 Verim
Vidann helis as
V
Vida yzeylerindeki srtnme as

1.5.1 Kilitlenme, oto blokaj

Eer vidada u art
V
> var ise, sistemde kilitlenme, oto blokaj vardr.

www.guven-kutay.ch
15
1.6 Hareket cvatalarna eitli rnekler

ekil 6, Ciltci presi ekil 7, Vana

ekil 8, Marangoz cenderesi ekil 9, Ayarl iskele veya raf aya

ekil 10, Kriko ekil 11, Torna tezgah vidal ana mili

www.guven-kutay.ch
16

Tablo 3, Metrik ISO-Trapez profilli vidalar, (DIN 103). ller mm dir.

d
2
= D
2
= d 0,5P
d
3
= d 2h
3

D
1
= d 2H
1
= d P

D4 = d + 2a
C

H
1
= 0,5 P
H4 = h3 = H
1
+a
C

R
1
= max 0,5.a
C

R
2
= max a
C

d
S
= (d
2
+d
3
)/2
tan = P/(.d
2
)

Matkap ap D
M
= D
1
= d P
Gsterilmesi : Anma ap d=40 mm ve
hatvesi 7 mm olan Trapez vida Tr 40x7
I VIDA, SOMUN
d d
2
d
3
h
3
R
2
a
c
DIS VIDA, CIVATA
H
1
a
c
= 30
R
1
30
P
D
4
D
1
D
2
H
4

ekil 12,

P 1.5 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 16 18 20
a
C
0.15 0.25 0.25 0.25 0.25 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 0.5 1 1 1 1
H
4
= h
3
0.9 1.25 1.75 2.25 2.75 3.5 4 4.5 5 5.5 6.5 8 9 10 11

Anma
ap
d
Hatve (Adm) P
Blm
ap
d
2
= D
2

Di dibi
ap
d
3

Di
ykseklii
H
1

Di dibi
kesiti
A
3

Di dibi
boluu
aC
Helis as

8 1.5 7.25 6.2 0.75 30.2 0.15 3.768
10 (1.5) 2 9 7.5 1 44.2 0.25 4.046
12 (2) 3 10.5 8.5 1.5 56.7 0.25 5.197
16 (2) 4 14 11.5 2 104 0.25 5.197
20 (2) 4 18 15.5 2 189 0.25 4.046
24 (3) 5 (8) 21.5 18.5 2.5 269 0.25 4.234
28 (3) 5 (8) 25.5 22.5 2.5 398 0.25 3.571
32 (3) 6 (10) 29 25 3 491 0.5 3.768
36 (3) 6 (10) 33 29 3 661 0.5 3.312
40 (3) 7 (10) 36.5 32 3.5 804 0.5 3.493
44 (3) 7 (12) 40.5 36 3.5 1018 0.5 3.149
48 (3) 8 (12) 44 39 4 1195 0.5 3.312
52 (3) 8 (12) 48 43 4 1452 0.5 3.037
60 (3) 9 (14) 55.5 50 4.5 1963 0.5 2.955
65 (4) 10 (16) 60 54 5 2290 0.5 3.037
70 (4) 10 (16) 65 59 5 2734 0.5 2.804
75 (4) 10 (16) 70 64 5 3217 0.5 2.604
80 (4) 10 (16) 75 69 5 3739 0.5 2.430
85 (4) 12 (18) 79 72 6 4072 0.5 2.768
90 (4) 12 (18) 84 77 6 4657 0.5 2.604
95 (4) 12 (18) 89 82 6 5281 0.5 2.458
100 (4) 12 (20) 94 87 6 5945 0.5 2.327
110 (4) 14 (20) 103 94 7 6940 1 2.477
120 (6) 14 (22) 113 104 7 8495 1 2.258

Bu tabeladaki deerler, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanmtr. Burada bulunmayan vida
deerleri, yukarda verilmi olan formllerle hesaplanr.

www.guven-kutay.ch
17
1.7 Hareket cvatalar iin rnek
1.7.1 Kriko
d
L
L
S
D
L
E

ekil 13, Kriko
Taslakta grld gibi cvatal kriko ile 50 kN
kaldrlmak isteniyor. Konstruksiyonun boyutlar
nedir?

Taslaktan bilinen deerler:

Cvata St 50 ve max. kaldrma boyu, cvata boyu
L= 600 mm.

El ile evirme yar ap L
E
= 710 mm.
aplar D = 60 mm, d = 16 mm.
Sehpa yani somunun malzemesi
GG 25 .
1.7.1.1 zm
Vidann gerekli i ap bak F ( 9 )
4
3
2
bk BKGER bk
3
E
L S F 64
d

d
3
48,779 mm
Kaldrlacak ve burkma etkisi veren toplam yk kuvveti F
bk
= 50 000 N
Burkulma iin gerekli emniyet katsays S
BKGER
= 8
Burkulma boyu, Euler e gre 1.Durum L
bk
= 2.L bak ekil 1 L
bk
= 1200 mm
Elastikiyet modl E = 210000 N/mm
2

Seilen vida : bak Tablo 3,
d
3
= 50 mm
d
2
= 55,5 mm
P = 9 mm
H
1
= 4,5 mm
= 30

Tr60x9
Di dibi kesit alan A
3
= 0,25..d
3
2
A
3
= 1963 mm
2

Vidada srtnme katsays bak Tablo 1 u
V
u
Y
0,1
Vidada srtnme as bak Tablo 1
V
6
Vidann helis as
2
d
P
tan

=
|
|
.
|
\
|

=
2
d
P
arctan
= 2,95..

I. Kilitlenme (otoblokaj) koulu
V
6 > = 2,95.. yerinde
olup, kriko kendi kendine hareket etmez.
Kilitlenme koulu yerinde
Vida yanana etki eden normal kuvvet
( ) 2 / cos
F
F
bk
N
=
F
N
= 51764 N
Vidada srtnme momenti bak F ( 13 )
Kaldrmada ( )
V
2
N SVK
tan
2
d
F M + =
ndirmede ( )
V
2
N SV
tan
2
d
F M =

M
SVK
= 226,4 Nm

M
SV
= 76,4 Nm
Yatakta srtnme momenti bak F ( 15 ) a = (D+d)/4
a F M
Y SY
u =
a = 19 mm
M
SY
= 98,4 Nm
Toplam moment M
t
= M
SVK
+ M
SY
M
t
= 325 Nm

www.guven-kutay.ch
18
Basma gerilmesi bakF ( 16 )
3
b
A
F
=
b
= 26 N/mm
2

Torsiyon gerilmesi bakF ( 11 )
t
SVK
t
W
M
=
t
= 9 N/mm
2

Bileik gerilme bak F ( 6 )
0
= 1 ( )
2
t 0
2
b bi
3 + =
bi
= 30,8 N/mm
2

Emniyetli basma mukavemet deeri, bak F ( 3 ). Hemen hemen statik.
Statik zorlama
BEM
= R
e
/ 1,5 = 285/1,5 = 190
R
e
"Mukavemet Deerleri"n den = 60 mm iin R
eSt50
= 285 N/mm
2

BEM
= 190 N/mm
2

II. Kopma tehlikesi yok. Kriko normal alr.

Burkulmaya kar kontrol
arinlik derecesi bak F ( 1 ) veya F ( 2 )
3
bk
d
L 4
=

= 96 >
0St50
= 89
nach Euler
Euler'e gre burkulma gerilmesi bak F ( 4 )
2
2
Eu
E
=

Eu
= 225 N/mm
2

Burkulmada emniyet, bak F ( 24 ) BKGER
bi
Eu
bk
S S
=
S
bk
= 7,3
Eulere gre
Eu
iin, S
EUGER
3...6 bak F ( 24 ) S
BKGER
= 6

III. Burkulma tehlikesi yok. Kriko normal alr.

Burada el ile tahrik olduundan verimin hesaplanmasna gerek yoktur.

IV. Somunun boyu
Somun boyu, bak Hata!
Bavuru kayna
bulunamad.
P 2
H d p
P F
L
1 2 EMV
1
+

=136,75..
L
1
= 140 mm
Vidada emniyetli yzey basnc bak Tablo 2, p
EMV
= 3 7 p
EMV
= 5 N/mm
2

Bylece krikonun btn hesaplar yaplm olur. Kriko tereddtsz kullanlabilinir.

www.guven-kutay.ch
19

1.7.2 Freze tezgah vidal klavuz mili

Tasla ekil 14 de grlen freze tezgah vidal klavuz milinin retilmesi iin hesaplanmas
gerekmektedir.
4 1 2
5 3

ekil 14, Freze tezgah klavuz vida mili

1 Vidal klavuz mili 2 Kzak konsolu somunu 3 Tazgah konsolu
4 Redktr 5 Kzak konsolu

Bilinenler:

Vidal klavuz milini etkileyen dalgal kuvvet F
max
= 32 kN
Vidal klavuz milinin malzemesi St60-2, W.Nr. 1.0060
Bilyal rulman yatak ap serisi 2
Vidal klavuz milinin devir sazs n
VM
= 62,5 d/dak
Kzak konsolu somunun hareket hz v
2
= 0,5 m/dak
Kzak konsolu somunun hareket yolu L = 800 mm

Hesaplanmas gereken artlar:

1. DIN 103 e gre tek azl trapez vidann boyutlar
2. Dayankllk ve burkulma kontrol
3. Kzak konsolu tayacak bronz somunun boyu
4. Vidal klavuz milinin verimi (Redktr hari)
5. Redktr verimi
Red
= 0,91 kabul edilirse ana motorun gc ne kadar olmaldr?

1.7.2.1 zm
1.7.2.1.1 DIN 103 e gre tek azl trapez vidann boyutlar
Burkulma iin gerekli emniyet katsaysn Hata! Bavuru kayna bulunamad.gre S
BKGER

= 8 alalm.
Flambaj tehlikesi olduu zaman vida iin gerekli i ap bak F ( 9 )
F
bk
= F
max
= 32000 N ; E = 210000 N/mm
2

L
bk
= L = 800 mm Eulere gre II. Burkulma hali
4
3
2
bk BKGER bk
3
E
L S F 64
d

36 mm

d
3
36 mm

www.guven-kutay.ch
20

Vida hatvesinin bulunmas:
v
2
= P
v
. n
VM
formlnden. v
2
= 500 mm/dak ; n
VM
= 62,5 dak
-1

P
v
= v
2
/ n
VM
= 500 / 62,5 = 8 mm

P
V
= 8 mm

Vidann seimi ve geometrik lleri bak Tablo 3,:

DIN 103 e gre Trapez vida Tr 48x8

Vidal klavuz milin akma mukavemeti > 40 mm iin R
e
= 305 N/mm
2

Vida ap d = 48 mm
Hatve P
v
= 8 mm
Blm ap d
2
= 44 mm
Di dibi ap d
3
= 39 mm
Temas eden di ykseklii H
1
= 4 mm
U as = 30
3
= 1195 mm
2

1.7.2.1.2 Dayankllk ve burkulma kontrol

3
bk
d
L 4
=

St 60 < 89 iin bak F ( 19 )

62 , 0 - 335 =
bk

= 82,051

bk
= 284 N/mm
2

Vida yanandaki normal kuvvet bak F ( 27 ) F
N
= F/cos(/2) F
N
= 33129 N
( )
V
2
N SV
tan
2
d
F M + =
M
SV
= 115734
Nmm
Torsiyon kar koyma momenti
16
d
W
3
3
t

=
W
t
= 11647 mm
3

Torsiyon gerilmesi bak F ( 11 )
t
t
t
W
M
=
t
= 9,9 N/mm
2

ekme veya basma gerilmesi bak F ( 16 )
3
b
A
F
=
b
= 27,7 N/mm
2

Zorlanma katsays
b
= 1 ve
= 1 ikisi ayn
0
= 1
Vidal klavuz milindeki bileik gerilme bak F ( 6 )
( )
2
t 0
2
b bi
3 + =
bi
= 32,6 N/mm
2

Emniyetli basma mukavemeti bak F ( 3 )
Deiken zorlama
BEM
= R
e
/2 = 305 / 2
BEM
= 150 N/mm
2

bi
= 32,6 N/mm
2
<
BEM
= 150 N/mm
2
krlmaz.
Burkulmada emniyet bak F ( 7 )
bi bk bk
/ S =
S
bk
= 8,7
Tetmajere gre gerekli burkulma emniyet katsays
S
BKGER
4...2
S
BKGER
= 4
S
BKGER
= 4 < S
bk
= 8,7 burkulmaz.


www.guven-kutay.ch
21

1.7.2.1.3 Kzak konsolu tayacak bronz somunun boyu

Somun boyu bak F ( 27 ) P 2
H d p
P F
L
1 2 EM
1
+

= 63,93
L
1
= 70 mm
Somun malzemesi, G-CuSn12Ni,W.Nr.:2.1060.01, u
V
= 0.1
Somunda emniyetli yzey basnc p
EM
= 10 N/mm
2

1.7.2.1.4 Vidal klavuz milinin verimi (Redktr hari)

Verim bak Hata! Bavuru kayna bulunamad.

( )
V
V
tan
tan
+
V
= 0,364
Bir rulman yatan verimi
YR
= 0,995
Yataklamann verimi (4 yatak)
Ytop
=
YR
4
= 0,995
4

Ytop
= 0,98
Toplam verim
VMtop
=
Ytop
.
V

VMtop
= 0,357
1.7.2.1.5 Ana motorun gc

Redktr verimi
Red
= 0,91
Rulman yataklardaki srtnme momenti bak F ( 15 )
or YR SY
r F M u =
M
SY
= 31472 Nmm
Toplam moment M
top
= M
SV
+ M
SY
M
top
= 147207 Nmm
Asal hz
VM
= 2 . . n
VM
(n
VM
s
-1
olarak)
VM
= 6,545 s
-1

Toplam verim
top
=
VMtop
.
Red

top
= 0,325
P
Mot
= M
top
.
VM
/
top
= 2,964 P
Mot
> 2,964 kW
Ana motor iletmede en az 3 kW verecek gte olmaldr.


www.guven-kutay.ch
22

1.7.3 skele ayarlama aya

Tasla ekil 15 de grlen iskele ayarlama ayann retilmesi iin hesaplanmas gerekmektedir.

max
F
h
m
a
x

ekil 15, skele ayarlama aya

Bilinenler:

Vidal klavuz milini etkileyen dalgal kuvvet F
max
= 7 kN
Vidal klavuz milinin malzemesi St60-2, W.Nr. 1.0060
stenilen genel emniyet katsays S
EMGER
= 12
Ayan ayarlama hareket yolu h
max
= 600 mm
1.7.3.1 zm
Flambaj tehlikesi olduu zaman vida iin gerekli i ap bak F ( 9 )
4
3
2
bk BKGER bk
3
E
L S F 64
d

23,349 mm

d
3
23,5 mm

Vidann geometrik lleri (bak Tablo 3,): DIN 103 e gre Trapez vida Tr 32x6

Vidal klavuz milin akma mukavemeti bak R
e
= 305 N/mm
2

Vida ap d = 32 mm
Hatve P
v
= 6 mm
Blm ap d
2
= 29 mm
Di dibi ap d
3
= 25 mm
Temas eden di ykseklii H
1
= 3 mm
U as
= 30
3
= 491 mm
2

1.7.3.1.1 Dayankllk ve burkulma kontrol
3
bk
d
L 4
=

= 96
St 60 > 89 iin bakF ( 4 )
2
2
bk
E

=
bk
= 225 N/mm
2

Vida yanandaki normal kuvvet bak F ( 27 ) F
N
= F/cos(/2) F
N
= 7247 N

www.guven-kutay.ch
23

( )
V
2
N SV
tan
2
d
F M + =
M
SV
= 17544 Nmm
Vidann helis as bak dan
|
|
.
|
\
|

=
2
V
d
P
arctan
= 3,7679
Srtnme as bak
V
= arctan (u
V
)
V
= 5,71059
Vidada srtnme katsays; hafif yal elik/elik u
V
= 0,1
Torsiyon kar koyma momenti
16
d
W
3
3
t

=
W
t
= 3068 mm
3

Torsiyon gerilmesi bak F ( 11 )
t
t
t
W
M
=
t
= 5,7 N/mm
2

ekme veya basma gerilmesi bak F ( 16 )
3
N
b
A
F
=
b
= 14,8 N/mm
2

Zorlanma katsays
b
= +1 ve
= +1 ikisi ayn
0
= 1
Vidal klavuz milindeki bileik gerilim bak F ( 6 )
( )
2
t 0
2
b bi
3 + =
bi
= 17,8 N/mm
2

Emniyetli basma mukavemeti bak F ( 3 )
Deiken zorlama
BEM
= R
e
/12 = 305 / 12
BEM
= 25 N/mm
2

bi
= 17,8 N/mm
2
<
BEM
= 25 N/mm
2
krlmaz.
Burkulmada emniyet bak F ( 7 )
bi bk bk
/ S =
S
bk
= 127
S
BKGER
= 12 < S
bk
= 12,7 burkulmaz.

1.7.3.1.2 Ayarlama ayan tayacak somunun boyu (Ust37-2)

Somun boyu bak F ( 27 ) P 2
H d p
P F
L
1 2 EM
Vi
1
+

= 27,909
L
1
= 30 mm
Somunda emniyetli yzey basnc p
EM
= 1015 p
EM
= 10 N/mm
2


www.guven-kutay.ch
24
2 Konu ndeksi
B
Burkulma ..................................................................... 8
E
Euler gerilmesi............................................................. 8
Eulere gre burkulma kuvveti ..................................... 8
N
Narinlik derecesi........................................................... 8
T
Tetmajer gerilmesi ..................................................... 10
Trapez Cvatalar......................................................... 16

Hareket Civataları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hareket Civataları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

08c_civata.

You might also like