ABDE ORGANK TARIM UYGULAMALARI, ZLENEN POLTKALAR VE ABNE ORGANK RN DI SATIM OLANAKLARI Cengiz SAYIN1 , Burhan ZKAN1 GR Trkiyede

1980li yllardan sonra youn olarak gndeme gelen evre dostu tarmsal retim faaliyeti, gnmzde hzla gelime eilimi ierisinde bulunmaktadr. Byk ounluu d satma sunulan bu retim potansiyeli iin en nemli pazarlar gelimi lkeler olup, AB bata gelmektedir. Bir yandan AB Ortak Tarm Politikasnn uyum hazrlklarnn srdrlyor olmas te yandan, organik retime ynelik yasal mevzuatn AB ndekine paralel olmas ve ABnin nemli hedef pazar konumunda bulunmas gibi nedenler ABdeki mevcut uygulamalarn incelenmesini yararl ve anlaml klmaktadr. DNYADAK GELMELER Dnyada pek ok lkede organik rn retimi yaplmaktadr. Ancak eitli lkelerdeki dil farkll nedeniyle organik rn tanm yerine ekolojik rn, biyolojik rn, alternatif rn, bio-dinamik rn gibi tanmlamalar da kullanlmaktadr. Trkiyede de genelde organik veya ekolojik rn kullanm yaygndr. Dnyada organik rn retimi 1930lu yllara dayanmaktadr. Daha nceden genelde bamsz olarak eitli kurallara gre srdrlen uygulamalar 1972 ylnda IFOAMn kurulmasyla ortak kurallara gre ynlendirilmeye balanmtr. Organik rn retimini, gelimi lkelerde (ABD, Kanada, Avustralya, Japonya, AB vd.) i pazar talebi gelimekte olan lkelerde ise ihracat talep art ynlendirmitir. Avrupada organik rn retiminde Danimarka, ngiltere ve svire nclk etmilerdir. Genelde gelimekte olan lkeler, retimi artrma ve d satma sunma abas ierisindeyken gelimi lkeler, bir yandan d alm ve bir yandan da i retimleriyle i pazar talebini karlama eilimi ierisindedirler. Dolaysyla gelimekte olan lkeler d satm asndan birbirlerine rakip lkeler iken, gelimi lkeler hedef pazar konumundadrlar Nitekim Trkiye de d satmnn byk ounlukla AB ve ABDne yapmakta ve dier gelimekte olan lkelerle rekabeti konumda bulunmaktadr. Gnmzde dnyada yaklak 130 lkede ticari kalitede organik rn retimi yaplmaktadr. Bunlardan en az 90 gelimekte olan lke olup, byk ounluu Asya ve Afrikada bulunmaktadr. te yandan organik rn sertifikasyon ilemleri ise ounlukla Avrupal irketlerce yaplmaktadr. Dnyada en nemli organik rn d almcs konumunda olan ABne organik rn ihra edebilecek lkeler listesinde be lke bulunmakta olup, bunlar; srail, Avustralya, Macaristan, svire ve Arjantindir. Dnya ticaretine konu olan organik rn says olduka fazla olup genelde; bitkisel, hayvansal rnler ile eitli ilenmi gdalar ve ieceklerden olumaktadrlar. Bunlardan ilenmi gda rnlerine ynelik ticaret hacmi giderek genilemektedir.
1 1

Akdeniz niversitesi, Ziraat Fakltesi, Tarm Ekonomisi Blm / ANTALYA

TRKYEDEK GELMELER Trkiyede organik tarmsal rn yetitiriciliinin genel yaps eitli ynlerine gre aada maddeler halinde zetlenmitir: Trkiye organik retim 1980den sonra hz kazanmtr. Konuya ilikin istatistiksel altyap oluturulma aamasndadr. Kurumsal yaplanma; 8 adet kontrol ve sertifikasyon irketi, ETO, Ege hracatlar Birlii Genel Sekreterlii ve Tarm Bakanlndan olumaktadr. Konuya ilikin 1994 tarihli Ynetmelik, ABnin 2092/91 nolu Konsey Ynetmeliine uygundur. Bitkisel retim arlkta olup, hayvansal retim yetersizdir. Genelde szlemeli yetitiricilik ekli yaygndr. retimin byk ounluu d satma sunulmaktadr. Kimyasal girdilerden olan gbre ve ila kullanm gelimi lkelere oranla daha az olup, organik yetitiricilie gei iin nemli bir avantajdr. Organik tarmsal retim alannda yaanan balca sorunlar; yetersiz rgtlenme, paral ve dank arazi yaps ve konvansiyonel retim alanlarna yaknlk, yetersiz bilgi dzeyi, dk verimlilik ve yksek maliyet konularnda younlamaktadr. Toplam iletme says 12.4350 adet, retim alan 44.553 ha ve retim ise 160.239 ton/yldr. En yaygn retim blgesi zmir dolaylar olup, retimi yaplan rn says 98in zerindedir. retimde en fazla pay (%60dan fazla) kuru ve kabuklu meyveler almaktadr. Trk tketicisinin ounluu organik rnler konusunda fiyat ve gelir duyarldr. Genelde perakende pazarlar kullanlmakla birlikte, son yllarda zellikli pazarlara ynelme sz konusudur. Sertifikal organik rn bilinci yaygn deildir. Trkiye gda pazar 23 milyar $ dolaynda olup, organik rnler 3-5 milyon $ ile ok az bir paya sahiptir. Trkiye iin potansiyel gda pazarlar AB, ABD, Kanada, Japonyadr. Trkiye ABnin organik rn d alm yapaca lkeler listesine girme abasndadr. nk d satmn en nemli bir blm ABne yaplmaktadr. 2000 yl verilerine gre Trkiye 69 rn kapsayan, toplam 12, 9 bin tona yakn ve 22 milyon $ dolaynda d satma sahiptir. D satm deerinde kuru zm, kuru kays, kuru incir ve fndn toplam pay en fazla olup yaklak %80dir. Trkiyede, organik tarmsal retime ynelik dorudan bir destekleme politikas izlenmemektedir. Sadece 1994 tarihli Tarm ve Ky leri Bakanl Ynetmelii ile retim ynlendirilmektedir. Konuya ilikin AB normlarna uygun yeni ynetmelik taslak halindedir. ABDEK GELMELER Organik Tarm Alan, letme Says ve rn eidindeki Gelimeler ABde toplam organik tarm alan yaklak 4 milyon ha ve toplam organik tarm iletmesi says yaklak 139.000 adettir. Mevcut duruma gre, ABdeki toplam tarm alannda organik alanlarn oran %3 ve toplam iletmeler ierisindeki organik oran ise %2dir. Bu oranlar giderek art eilimindedir. Ortalama organik iletme genilii de

yaklak 28, 5 ha olup, Trkiye ortalamas olan 3, 6 hadan 8 kat daha byktr (izelge-1). ABde, ye lkelere gre toplam iletme varl ve toplam tarm alanlarnda organik olanlarn paylarna bakldnda; Avusturya, Almanya, Danimarka, Finlandiya, sve ve talyada organik alan ve iletme paylarnn yksek olduu grlmektedir. rnein Avusturyada toplam iletmelerin %62si organik retim yaparken, svete bu oran %15 ile en yksektir. te yandan, Avusturyada toplam tarm alann %8, 43 organik retim alan olup, dier ye lkelere gre en yksek orandr. Bunu sve ve talya izlemektedir (izelge-2). Belirtilen lkelerdeki gerek tarm alan ve gerekse iletme saysndaki organikleme oran AB genel ortalamasnn zerindedir (izelge-1). Ancak ABdeki toplam organik tarm alan ve toplam organik iletme ierisinde lkelerin paylarna bakldnda ise; talyann toplam alannn ne ve toplam iletmelerin ise 1/3ne sahip olup en bata geldii grlmektedir. Bunu Avusturya, spanya, sve, ngiltere ve Almanya gibi lkeler izlemektedir (izelge-3). izelge 1. ABde, Toplam Organik Tarm Alan ve letme Saysndaki Gelimeler TOPLAM ORG. TARIM ALANI (Ha) 1985 1990 1995 1996 1997 1998 1999 94 430 290 905 1 407 850 1 756 670 2 301 943 2 822 776 3 489 128 TOPLAM ORG. TARIM LETMES (Adet) 6 318 14 824 59 752 74 489 94 113 116 285 132 179

2000

3 944 953

138 919

AB Toplam Tarm Alan (1998) : 128 692 000 ha Organik Tarm Alan Pay (1998) : % 2, 19 Organik Tarm Alan Pay (2000): % 3, 06 AB Toplam letme Says (1997) : 6 988 000 adet Organik letme Pay (1997) : % 1, 66 Organik letme Pay (2000) : % 1, 99 Ort. Org. letme Bykl (2000) : 28, 4 ha

Kaynak: http://www.organic.aber.ac.uk/stats.shtml (AB Organik Tarm Raporu, Tablo 8-1, 9-1 Ekim-2000) http://europa.eu.int/comm/agriculture/agrista/index_en.htm (T:3.5.4.1) izelge-2: Balca AB lkelerinde, Toplam Tarm Alan (Ha) ve letme Varlnda (Adet) Organik Alan ve letme Oranlar (%)

LETME SAYISI TOPLAM LKELER (000 Adet) ORGANK (1997) (1998) (1) (2)
1. Avusturya 2. Almanya 3. Danimark

210 534 63 91 90 2 315

20 207 10 684 2 228 4 975 13 527 42 238

TARIM ALANI TOPLA M ORGAN (000 Ha) K (1998) (1998) (3) (4) 9, 62 3 415 287 900 2, 00 17 160 416 518 (1) / (2) 3, 54 5, 47 2 689 99 161

(3) / (4)

8, 43 2, 43 3, 69 5, 81 7, 84 5, 30

a 4. Finlandiy a 5. sve 6. talya GENEL T O P L .

2 172 126 176

15, 03 3 109 243 657 1, 82 14 833 785 738

6 988

116 285

1, 66

128 692

2 822 776

2, 19

Kaynak: http://www.organic.aber.ac.uk/stats.shtml (AB Organik Tarm Raporu, Tablo 8-1, 8-2, 9-1, 9-2 Ekim-2000) http://europa.eu.int/comm/agriculture/agrista/index_en.htm (T:3.5.4.1) izelge-3: ABde, Toplam Organik Tarm Alan (Ha) ve letme Saysnda (Adet) Balca lkelerin Pay (%) (2000) LKELER 1. Almanya 2. Avusturya 3. Fransa 4. ngiltere 5. spanya 6. sve 7. talya GENEL TOPLAM ALAN (%) 13,84 6,76 9,38 12,67 9,66 9,42 26,37 3 944 953 Ha LETME (%) 9,17 13,22 6,67 2,30 9,64 10,32 35,84 138 919 Adet

Kaynak: http://www.organic.aber.ac.uk/stats.shtml Toplam organik tarm alannn retim alanlarna gre dalm izelge-4den incelendiinde, en fazla payn %51, 86lk oranla ayr ve mera alanlarna ait olduu

gzlenmektedir. Bunu %12, 16 ile bahe bitkileri alan ve %10, 93 ile tarla bitkileri alan izlemektedir. Toplam organik tarm alanndaki tarla alan oran en yksek lke Danimarka, Almanya, Finlandiyadr. Benzer ekilde, bahe alan pay yksek olan lkeler; Portekiz, spanya ve talyadr. ayr ve mera alan pay en yksek lkeler ise; Belika, Avusturya ve Hollandadr. izelge-4: ABnde, Toplam Organik Tarm Alannn (Ha) retim Alanlarna Gre Dalm (%) TOPLAM ORGANK ALAN (Ha) 2 701 336 RETM ALANLARI VE TOPLAM ORGANK PAYLARI TARLA BAH (%) AYIR/Y (%) ALANI E EM (%) (Ha) (Ha) (Ha) 565 274 ALANDAK DE R (Ha) 406 786 (%)

20,9 328 12,1 51,8 1 400 895 3 381 6 6 Kaynak: http://www.organic.aber.ac.uk/stats.shtml

15,0 7

ABdeki toplam organik tarla bitkileri alannn alt gruplara dalmna bakldnda, tahllarn yarya yakn payla en nde geldii grlmektedir. Bunu baklagiller, yal tohumlar ve yumru bitkiler izlemektedir (izelge-5). izelge-5: ABde, Toplam Organik Tarla Bitkileri Alannda (Ha) rn eitlerinin Paylar (%) (1998) RN ETLER VE TOPLAM TARLA ALANINDAK PAYLARI TOPLAM TARLA YUMRU YALI ALANI BAKLAG BTKLE TAHIL TOHUM DER L R (% Ha (%) Ha (%) Ha (%) Ha (%) Ha Ha (%) ) 565 100 305 54, 36 26 11 2, 184 32, 6, 4 4, 7 274 ,0 600 1 366 549 927 1 832 7 Kaynak: http://www.organic.aber.ac.uk/stats.shtml Toplam organik bahe bitkileri alan ierisindeki en fazla pay ok yllklar ve meyvelere ait olup %56, 8dir. Sebze retim alan pay ise buna gre daha azdr. Ancak konuya ilikin her lkeye ait salkl veriler olmayp, belirtilenler de bilinenlerin toplamna gre hesaplanm deerlerdir (izelge-6). izelge-6: ABde, Organik Bahe Bitkileri Alannda (Ha) rn eitlerinin Oran (%) ve rn Toplamlarnda Balca lkelerin Paylar (%) (1998)

TOPLAM BAHE ALANI Ha (%) 328 381 100, 0

SEBZE Ha 18 762 (%) 5, 7

OK YILLIKLAR VE MEYVE Ha (%) 186 56, 8 544

Kaynak: http://www.organic.aber.ac.uk/stats.shtml ABde sadece organik bitkisel retim olmayp, hayvanclkta da organik yetitiricilik uygulanmaktadr. Toplam hayvansal rnler retimi ve hayvan varl dikkate alndnda, genelde st inei yetitiricilii ve st retiminde organik olanlarn paynn dierlerine gre daha yksek olduu dikkati ekmektedir. Bu oran henz olduka dk olmakla birlikte st inekiliinde %1, 27 ve st retiminde ise %3, 45dir (izelge-7). Dier yetitiricilikte (koyun, kei, domuz, et tavuu vd.) bu oran ok daha dktr. izelge- 7: ABde, Balca Hayvanclk retim Alanlarnda Organik retim Oranlar (%) AB GENEL ORGANK RETM TOPLAMI TOPLAM (2) / (1) ALANLARI (1999) (1998) (1) (2) St nei (000 21 883 (1997) 278 663 1, 27 Ba) St (000 Ton) 29 084 (1998) 1 003 635 3, 45 Kaynak: http://www.organic.aber.ac.uk/stats.shtml Organik rnler Pazarlama Yaps ve D Ticareti ABde organik rnler pazarlama yaps ve ticaretindeki genel duruma ynelik aada sralanm olan gelimelerin olduu grlmektedir. Dnya perakende gda ve iecek pazarnda 1997 yl verilerine gre ABnin pay %50 dolayndadr. Bunu %40 ile ABD ve %10 ile Japonya izlemektedir. ABde organik gda rnlerinin pazarlamas; perakende maazalarla, zellikli maazalarda ve dorudan reticiden satlar eklinde gerekletirilmektedir. Bunlardan genelde perakende maazalar araclyla sat oran, dierlerine gre daha yksektir. te yandan, pazarlama kanal seimi ye lkelere gre farkllklar gstermektedir. rnein zellikli maazalar en fazla Hollanda da yaygndr. AB, genelde d alm yaplan organik tarmsal rnler; tahllar, meyveler, sebze, patates, st rnleri, yal tohumlar, yumurta ve araptr. En fazla d alm yapan lkeler; Almanya, Danimarka ve Lksemburgtur. D alm byk ounlukla ye lkeler arasnda gerekletirilmektedir. nc lkelerden alnan rnlerin banda; yal tohumlar, patates, sebze ve meyve gelmektedir. D alm yaplan lkeler ise genelde; ABD, Avustralya, Kanada, Macaristan ve srail gibi nemli reticilerdir. Trkiyeden ise ounlukla meyve grubu rnler alnmaktadr.

ABde zlenen Politikalar ABde organik rnler retimi ve d ticaretine ynelik politikalar ana balklaryla aada sralanmtr:
ABde organik rnlere ynelik standardizasyon ve sertifikasyon dzenlemeleri EC-

Reg.2092/91 nolu Ynetmelie gre yaplmaktadr. Birlik genelinde Ynetmelik esaslarna uyum aranmaktadr. Sadece birlik d ticarette deil, birlik ii dolamda da bundan taviz olmayp, aksi durumda dolam izni verilmemektedir. Dier yandan, nc lkelerden yaplacak d almlar iin de ayn Ynetmelik 11. maddesinde belirtilen zel koullar aranmaktadr. Trkiyede, bu madde gereince yeni ynetmelik tasla oluturmu ve ABne d satm yapabilecek lkeler listesine girme abas ierisindedir. ABde organik tarmn ynlendirilmesine ynelik dzenleme dnda dorudan organik tarma dnk politikalar bulunmamaktadr. Ancak organik retimi dorudan ve dolayl etkileyen eitli politikalar izlenmektedir. Bunlar; Ortak Tarm Politikas kapsamnda ve ayrca srdrlen krsal kalknma politikalar ve evre politikalardr. Dier yandan ulusal bazda oluturulan bir takm dzenlemelerle de organik tarm ynlendirilmektedir. Genelde blge ve rn eidine bal olarak dorudan reticiye sbvansiyon desteklemesi yaplmaktadr. Destekleme kapsamna baz ye lkelerde sadece sertifikal iletmeler alnrken, bazlarnda sertifika art aranmamaktadr. Organik rnlerin sadece retimi deil pazarlamas da desteklenmelidir. Pazarlama organizasyonlarna bal reticiler desteklemelerden yararlanmaktadrlar. Temel ama, pazarlama kavramn gelitirmek ve rnlerin ilenmesini tevik etmektir. retim ve pazarlamay ynlendirmede kamunun rol genelgede; EC-2092/91 nolu Ynetmeliin uygulanmasn salamak, sbvansiyon destei uygulamak ve pazarlamaya katk salayp, genel sorunlarla ilgilenmektir. retimin teknik bilgi gerektirmesi nedeniyle danmanlk ve yaym n planda olup; kamu yannda zel sektr ve retici organizasyon destekli danmanlklar da yaygndr.

SONU VE NERLER ABnin geldii dzey ve uygulad politikalar dikkate alndnda, Trkiye iin aada belirtilen neriler belirtilebilir:
Trkiyede

organik retim desteklenmeli ve dorudan gelir desteinden yararlanlmaldr. Sadece retimin deil, bunun yannda i ve d pazarlama olanaklar da artrlmaldr. Pazarlamaya ynelik kurumsal yaplanmaya imdiden gidilmeli, retici rgtlenmesi tevik edilmelidir. Salkl kayt sistemi gelitirilmelidir. Eitimin, yaym ve danmanlk a yaygn olmal ve nemsenmelidir. ABdeki ynetmelik deiiklikleri annda izlenmelidir. Kamu, bu dnemde aktif rol stlenmeli ve ynlendirici olmaldr.

 rn eitlilii ve Avrupa pazarlarna yaknlk avantaj gelitirilmelidir. Gbre ve ila kullanm kontrol edilmelidir. Yasal ve kurumsal dzenlemelerde, tecrbeli retici-d ticareti

kurum ve kurulularla ibirliine gidilerek bunlarn tecrbelerinden yararlanlmaldr. Blgesel rn ve iklim farkllklar dikkate alnmal ve buna gre ynlendirme salanmaldr. Tketici bilinlenmesine katk salanmal, organik rnlerin nemi anlatlmaldr. KAYNAKLAR Angn, N., Engindeniz, S. ve ark, 1995. Organik Tarm ve Trkiye Asndan Deerlendirilmesi.TZOB, ifti ve Ky Dnyas Dergisi, Say: 121, Ocak_95, Ankara EU, 2001.Organic Farming in Europa. (www.organic_europa.net/europa_eu/statics.asp) http://www.tarim.gov.tr/istatistikler/ekolojik/ekolojik_retim_99.htm http://www.tarim.gov.tr/Bilgi/, http://www.igeme.org.tr/ Krtbech, O.R.2000.Export Opportunities of Organic Food from Developing Countries. World Organics 2000, London, United Kingdom 9-10 May 2000. (www.ifoam.org/orgagri/worldorganics-2000-conference.html) Lampkin, N. ve Foster, E.2000. Organic and inconversion land area, holdings, livestock and crops production in Europa.FAIR3-CT96-1974.Final Report. (www.organic.aber.ac.uk/stats.shtml) RG, 1994. Bitkisel ve Hayvansal rnlerin Ekolojik Metodlarla retilmesine likin Ynetmelik. Say:22145. Rundgren, g.2001.Reasons and arguments for organic agriculture. (www.ifoam.org/orgagri/reasons_orgagri.html) Scayes, S.R.2001.Turkey Organic Products Organic Food Report 2001. (www.fas.usda.gov/htp/organics/attache.htm) Yanmaz, R.2001. Organik Tarm ve Trkiyede Organik Meyve ve Sebze retiminin Durumu. Trk-Koop, Ekin Dergisi, yl:5, Say:16, Nisan-Haziran 2001, Ankara.