DENEY NO :M9 DENEY ADI :BR YAYIN NCELENMES (JOLLY TERAZS) AMA : A)Bir spiral yayn, arlklar altnda

uzamasnn incelenmesi B)Bir metal veya cam parasnn younluunun bulunmas DENEY ALETLER:Jolly terazisi, kronometre, beher, metal paras, ktleler TEORK BLG: JOLLY TERAZS (Yayl sarka):
Bir kuvvetin etkisine maruz kaldnda ekil deiikliine urayan cisim, kuvvet ortadan kalktktan sonra tekrar eski durumuna dnebiliyorsa meydana gelen ekil deiimine esnek ekil deiimi denir. Eer kuvvet ortadan kalktktan sonra bile cisim eski durumuna dnmyorsa buna esnek olmayan ekil deiimi denir. Esnek olmayan ekil deiimlerinde esneklik snr almtr. Esnek ekil deiimlerini inceleyen Robert Hooke tarafndan ortaya koyulan Hooke Konuna gre, Esneklik snrlar iersinde, bir kuvvetin bir cisim zerinde meydana getirdii ekil deiiminin (rnein uzama, burulma, kayma, eilme ) miktar, bu kuvvetle orantldr. Bu deime lastik bir erit veya spiral bir yayda olduu gibi boyca uzuma veya ksalma , dz bir yayda olduu gibi eilme , bir ubuun ekseni etrafnda burulmas gibi deiik hallerde olabilir. Burada kuvvet terimi; kuvvet, moment, basn veya ekil deiiklii meydana getiren herhangi bir etkiyi ifade etmek iin kullanlmtr. Eer meseleyi, ekil deiiklii kuvvetin tatbik noktasnn bir yer deitirmesinden ibaret olan itme veya ekme eklinde ele alrsak bir ucundan sabitlenerek dey aslm bir spiral yayn boyunu veren bant Hooke kanununa gre; F~x F = kx eklinde yazlr.

Buradaki k orant katsaysna yay sabiti denir ve bu yay sabiti yay 1 cm kadar uzatmak iin gereken kuvvete eittir. Boyut analizinden, k=[Kuvvet/ Uzunluk] boyutunda ve CGS: k[dyn/cm], MKS: k[Newton/m] birimindedir. F = -kx iken F kuvveti m ktlesini yukar doru eker ve m serbest brakldnda F kuvvetinin etkisiyle yukar doru bir a ivmesi kazanr. Bu kuvvete bu zelliinden dolay geri arc kuvvet de denir. Dinamik temeli gz nnde tutulursa F = ma olur. Bu F kuvveti basit harmonik hareketteki F = -kx kuvvetiyle eit bir kuvvet olur.

BAST HARMONK HAREKET:

Belirli aralklarla tekrarlanan harekete periyodik hareket,sabit bir nokta etrafnda periyodik hareket yapan cismin hareketine titreim hareketi denir. Genellikle sin. veya cos. fonksiyonlar olarak ifade edilen periyodik hareketlere harmonik hareket denir. Byle hareket yapan bir paracn hibir kuvvetin etkisinde kalmad konumu denge konumu, ve herhangi bir andaki konumunun denge konumuna olan uzakl da uzanm olarak adlandrlr. Parac denge konumuna geri getirmeye alan kuvvet, uzanmla orantl ise bu titreim hareketine Basit Harmonik Hareket denir.(BHH) Uzanmn zamanla deiimi bir sins erisidir. Bu yzden basit harmonik harekete sinsoidal harekette denir. Harmonik harekette ivme yolun bir fonksiyonu olarak nitelendirilir. En byk uzanma genlik denir. Dzgn dairesel hareket yapan bir noktann daire zerinde dzlemdeki bir doru zerindeki izdmnn hareketi, basit harmonik harekete bir rnektir .

Bu sistem iin, kuvvet (F) yerine kx, ivme (a)yerine d2x/dt2 yazlarak Newtonun ikinci yasas uygulanrsa;

d 2x = kx dt 2

ya da

d 2 x kx + = 0 ifadesi elde edilir. m dt 2

Ktle-yay sistemi bu denkleme uygun bir hareket yapar. Bu denklemin zamann bir fonksiyonu olan x(t) ile xin zamana gre ikinci trevi (d2x/dt2) arasnda bir bant verir. Bu denklemi salayan x(t) fonksiyonunu hesaplamak gerekir. d2x/dt2 = -(k/m)x =0 eklinde yeniden yazlr. Denklemde k/m sabit arpan dnda, bir fonksiyonun negatif iaretlisinin ayn fonksiyonun ikinci trevine eit olduunu ifade eder. Sins ve kosins fonksiyonlar bu zellii tarlar. Bu zellik kosins fonksiyonunu a gibi bir sabit sayyla arpsak da deimez. X ekseni boyunca boyunca hareket eden bir paracn denge konumundan llen x yer deitirmesi : x= Acos( t+ ) bantsna gre zamanla deiiyorsa basit harmonik hareket yapyor demekti. Bu BHH iin karakteristik olan bir durumdur. Fakat her titreim hareketi basit harmonik hareket deildir. Basit harmonik harekette a = x bants referans ivmesi olarak kullanlr, ve = 2 f deerine asal frekans denir. Asal frekansn birimi radyandr. Basit harmonik hareketinde en nemli deerlerden biri de faz bykl ( t+ ) dr ve iki parackl sistemlerin yapt hareketlerin karlatrlmasnda faydaldr. periyodu paracn hareketinin bir tam devrini tamamlamas iin gereken sredir. kadarlk sre iinde ( t+ ) faznn 2 radyan artt dikkate alnrsa; t + + 2 = (t+) + iken buradan t = 2 veya = 2 / sonucuna varlr.

Periyodun tersine, hareketin frekans denir. Frekans, paracn birim zamanda yapt titreimlerin saysn gsterir: = 1/ = 2 / basit harmonik hareket yapan bir paracn hz, konumun zamana gre trevi alnarak elde eldilebilir:
v= dx = A sin (t + ) dt

ayn ekilde hzn trevi alnarak da paracn ivmesine ulamak mmkndr:

a= dv = 2 A cos (t + ) dt

x (uzanm) :Herhangi anda denge konumuna olan uzaklk.

A (genlik)

:Maksimum uzanm.

(periyot) :Hareketli noktann ayn ynde ard arda iki geii arasndaki aral. f (frekans) :Zaman birimindeki titreim says w (asal frekans ) :Birim zamanda sprlen a eklinde tanmlanr

zet olarak diyebiliriz ki basit hamonik harekette:

Denge konumundan olan yerdeitirme, hz ve ivme zamanla sinsel olarak deiir. Paracn ivmesi, yerdeitirme ile orantl fakat zt ynldr. Hareketin periyodu ve frekans genlikten bamszdr. kx sonucuna eit olmas m gerekir.k ve m sabit olduundan ivme alnan yolun bykl ile doru orantl fakat zt ynldr. Bu basit harmonik hareket iin karakteristik bir durumdur. Basit harmonik harekette: a = x ve periyod m T olmak zere T = 2 dir. O halde yayl sarkacn periyodu ktlenin karekk ile orantldr ve k 1 1 k genlie bal deildir. frekans olmak zere f = = olarak ifade edilir. T 2 m Bu sonulardan ivmenin dinamiin temel denklemine gre a = Basit harmonik harekette yayl sarkaclarla yaplan ilemlerde yayn ktlesi ihmal edilir. Fakat periyodun bulunmas ile ilgili deney ve gzlemlerde yay ktlesinin te biri m ye eklenerek daha salkl sonular elde edilebilir. .

YOUNLUK:
Bir maddenin brim hacminin ktlesine younluk veya zktle denir.Ktlesi m, hacmi V olan bir cismin younluu; d= m [g / cm 3] veya [kg / m3 ] V

bants ile verilir.Bir maddenin brim hacminin arlna zl arlk veya z arlk denir. Arl G, hacmi V olan bir cismin arl;
=
G V

dir.G = mg olduundan younluk ile z ktle arasnda = d.g bants vardr. Saf maddelerin z ktleleri yani brim hacimlerinin ktle miktarlar farkldr.Cismin z ktlesi iki nedenden dolay deiebilir.Birinci olarak basncn etkisiyle z ktle deiebilir.Ktle sabit kalmak artyla basnla madde sktrlabilir ve hcim azalmasyla z ktle artar.kinci olarak scakln etkisiyle deiebilir.Scaklk sabitse ktle hacimle doru orantl olarak artar. Sv iine batrlan bir cisim, sv tarafndan yukar doru itilir.Bu itme kuvvetine kaldrma kuvveti denir.Bu itme kuvvetinin uygulama noktas batan hacmin merkezi, yn

arlk kuvvetine ters ve deeri, cisim tarafndan yeri deitirilen svnn arl kadardr.Yeri degien svnn hacmi, cismin batan ksmnn hacmi kadardr.Svnn z agrl sv ise, svnn cisme uygulad kaldrma kuvveti; F =Vb. DENEY DZENE VE YIPILII:
Deney dzeneyimiz, bir ucundan sabitlenmi elastik bir spiral yay, yayn ucuna aslm olan bir kefe ve uzamalar okumak iin bir aynal skala ve gstergeden olumaktadr. Bu sistemin adna Jolly terazisi ad verilir. Balang olarak deneyimizdeyay sabitinsi (k) bulmakla balayacaz
sv

A)YAY SABTNN BULUNMASI; 1)lk nce kefe boken yay uzunluumuzun yani M gsterge hizasnn
gsterdii ilk uzunluu okuduk

X0 X0 = 1,5 cm 2)lk uzunluunu ltmz kefeye ktleleri koyarak, bunlara karlk gelen uzamalar okuyup tabloya yerletirdik.

F (dyn) Kefe 500 1000 1500 2000

xi xi (cm) x0= 1,5 x1= 3,0 x2= 4,5 x3= 5,8 x4= 7,4

x x (cm) ---------x1- x0= 1,5 x2- x0= 3,0 x3- x0= 4,3 x4- x0= 5,9

3)Bulduumuz bu deerlerle bir F = f(x) grafii oluturduk. Oluan bu grafiin eimi bize (k) yay sabitini buluruz.
k k =
F 1000 = = 333, 3 dyn cm x 3

B)BR METAL PARASININ YOUNLUUNUN BULUNMASI; 1)Younluk bilindii gibi =m/V[g/cm3] ya da [kg/m3] olduundan sz
konusu cismin younluunu bulabilmemiz iin; m ktlesini ve V hacmini bulmamz gerekir. Bunun iin ekildeki kefe boken M gstergesinin yerini okuduk.

x 0 x0 = 1,5 cm 2)Tekrar ltmz kefemizin altna younluu bulunacak metal parasn astk ve M gstergesini aynal skaladan deerini okuduk. X1 X1 = 4,5 cm 3)Sonra metal cismin younluunu bulabilmek iin, metal cismi su dolu kabn iine tamamen batacak ekilde yerletiririz ve sonra gstergeden yerini
tespit edip yazdk.

X2 X2 = 4,0 cm
Bulduumuz deerlerden (X1 X0)fark bize cismin arl ile orantl olduunu gsterir. Buradan da;

X1 X0 ~ mg k(X1 X0) = mg m = k/g(X1-X0)

Birde bulduumuz deerlerden (X1-X2) fark Fk kaldrma kuvveti ile orantldr. Buradan ise kaldrma kuvvetinden yararlanarak younluk iin gerekli olan V hacmini bulabiliriz.

X1 X2 ~ Fk = Vsu g k(X1 X2) = Vg V = k/g(X1-X2 )

zaman bulduumuz formllerden younluu bulabiliriz.
k ( x1 x0 ) ( x x0 ) m 3 g d d = = = 1 = = 6 gr cm 3 k V x1 x 2 0,5 x1 x 2 g

deeri ortaya kar. O

DENEY SONU VE YORUMLARI:

Bu deneyle tekrar Hooke yasasn kantladk. Hooke yasasna gre bir kuvvetin bir cisim zerinde meydana getirdii ekil deiimi yani burada uzama miktar oluyor , bu kuvvetle orantldr. Bunu ltmz verilerden oluturduumuz grafiimizin lineer olmasndan anlyabiliriz.Grafiimizde baz sapmalar olabilir.Bunun sebebi yayn daha nceki kullanmlarda deformasyona uram olmasndan kaynaklanr.Ksacas terazi deneyimiz hem Hooke kanununu dorulam oldu hemde k yay sabitini tesbit etmemizi salad.Yaptmz lmleri CGS birim sistemine gre aldk.Ayrca bu deney

sayesinde bir cismin younluunu hesaplamak iin gereken verileri nasl kolay ekilde elde edeceimizi grm olduk. Sonu olarak deney sayesinde teorik bilgilerimizin doru olduunu, kartmak iin bir ton ilem yaptmz formllerimizin gerekte ie yaradn, deney yapmann hem zevkli hem dikkatli hem de DZGN alet edevat gerektirdiini anlam olduk.Teekkrler hocam.

Kaynaklar :
1)DENEL FZK DERS KTABI;Prof. Dr. Cavit ENER 2)FZK 1 ;Raymond A. SERWAY 3)DNAMK Prof.; Ferdinand P BEER , Prof. E. Russel JOHNSTON

KUVVET-UZAMA GRAF
2500 2000 F (dyn) 1500 1000 500 0 0
1,5 3 4,3 5,9

4 f (x) (cm)
grafik-1

.. FEN FAKLTES FZK BLM

DENEY RAPORU

ADI SOYADI: YILMAZ YILDIZ

NUMARASI: 0402030134 DENEY ARKADAININ ADI SOYADI: AL BAKIRLI