Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

"Modern Zamanlar" Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas Yrd. Do. Dr. Kamil ORHAN *
ZET: Metinlerin ve balamlarn anlamca yorumlanmas sosyal bilimlerde ok sk kullanlmamasna ramen nemsenen niteliksel aratrma yntemlerinden biridir. Bylesi almalarda malzeme olarak yazl metinler olduu kadar grsel ve iitsel materyaller de kullanlmaktadr. Anlam yorumlanmasnda filmlerin kullanlmas yeni bir yntem deildir. Ancak, Trke alanyaznnda bu tr analizlere ok sk rastlanmamaktadr. almada 1930'lu yllardaki ekonomik ve sosyal yaantnn bir paras olarak endstride alma ortam, film araclyla analiz edilmitir. Charlie Chaplinin Modern Zamanlar (1936) filmi araclyla dnem yorumlanmtr. Chaplin'in bu filmi, eletirmenler tarafndan dnemini en iyi yanstan almalardan birisi olarak grld iin seilmitir.Film dnemin anlalmasnda nemli bir grsel zenginlik kazandrmaktadr. Anahtar Szckler: alma likileri, Endstri likileri, Modernizm, Modern Zamanlar An Interpretaton Of The "Modern Tmes" Flm And Perodcal Labor Relatons The interpretation of the text and context is one of qualitative research methods in the social sciences despite not often used. In such studies, audio-visual materials are also used as well as texts material. Using films is not a new method for interpreting of the meaning. However, it is not very common such analysis in Turkish literature. In this study, working environment in the industry was analyzed through the film as a part of the economic and social life in the 1930s. The period has been interpreted through Charlie Chaplin's "Modern Times" film (1936). Chaplin's this film has been selected, for it was seen one of the best film reflecting the period by the critics. The film provides an important visual richness to understand the period. Keywords: Labor Relations, Industrial Relations, Modernism, Modern Times
*

Pamukkale niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blm
133

alma ve Toplum, 2010/1

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

GR
Modern Zamanlar filmi, sinema tarihi asndan sessiz filmlerin altn ann bitiine; sesli filmin, Chaplinin itirazlarna ramen, sinema endstrisinde yaylmaya balamasna denk gelmektedir. Filmde ekonomik bunalmn etkisindeki ABD anlatlmaktadr. Dnemin alma ilikileri, emein yabanclamas hicvedilerek, kapitalist ve modernist sistemin eletirisi yaplmaktadr. Birok sanat dalnda toplumun genel bir analizi yaplarak dneme ilikin bilgiler hedef kitleye sunulmaktadr. Batl yaznda ska rastlansa da Trkiye'de bu tr almalar snrl kalmaktadr. Emek tarihi asndan bakldnda da durum farkl deildir 1 . "nsann yaamnn ierisinden doan ve onun deiik vechelerini tayan sanat eserleri" sosyal yaamn gerekliini "...sanatnn dnsel, duygusal prizmasndan geerek" yanstmaktadr. Sosyal gerekliin yanstcs olma zellii sanat eserlerini dnemlerinin tan konumuna getirmektedir (Makal, 2008). Chaplin de sinema sanatnda dnemini en iyi yanstan ynetmenlerden birisi olarak deerlendirilmektedir. almann amac, bu dorultuda 1930lu yllarn Amerikan Endstri likilerine, zamann aan bir "modernite" eletirisi getiren Modern Zamanlar filminin anlam yorumlamasn yapmak; grsel sanatlarda yerini alm eserin bilimsel (ayn zamanda yazl) kaydn tutmaktr. Film analizi gnmzde kalitatif yntemlerden birisi olarak kabul edilmektedir (Yanow, 2006; Yldrm ve imek, 2005; Redcliff, 2003; Turner, 1999). almada Modern Zamanlar filmi anlam yorumlamas araclyla incelenmitir. Yntem, zaman zaman sbjektiflik asndan eletirilmekle birlikte bir dnemin anlalmasnda grselliin katksn sunmas sebebiyle tercih edilmitir. Yntemin almaya salad en nemli avantaj, incelediimiz materyalimizi (filmin) almaclara tekrar tekrar ayn dakiklikle izleyebilme olana sunmasdr. Yanow'a (2006:15) gre hermentik birimler metin balamndan geniletilmelidir. Bu geniletme erevesinde hermentik abann kayna iki boyutlu (kat stnde yer alan resim, izim vb.), boyutlu (mimari eserler) eserlere ve grsel eserlere (fotoraf, film vb.) kadar uzayabilmektedir. Hermentik yntem konumalara, nutuklara, yasal edimlere, szl olmayan iletiim elerine uygulanabilmektedir. Weldez (2006: 180) de filmlerin en azndan sylem analizi asndan gittike artan biimde veri kayna oluturabileceini belirtmektedir. Filmler aratrmaclar tarafndan minimal dzeyde etkilenen doal niteliksel veriler arasnda grlmektedir. Dokman analizinde filmlerin kullanld belirtilmektedir (Heaton, 2004). Filmler bilimsel aratrmalarn nihai aratrma verileri saylmasa da temsillerimiz gibi sosyal pratiklerimizin bir yansmasdr. Bu nedenle kltrel
Trke yaznda eksikliin giderilmesi yolunda yaplm bu tr bir alma iin; Makal, Ahmet. 2008. Trkiye Emek Tarihinin Bir zdm Alan Olarak Edebiyat. alma ve Toplum. 18. 3. http://www.calismatoplum.org/sayi18/makale18.htm... 134
1

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

analizlerde filmlerin yorumlanmas yaygnlamaktadr (Turner, 1999:47-48). Bu noktada ne kan sorun, seilen materyalin aratrma konusu asndan iyi bir rnek tekil edip etmediidir. Modern Zamanlar filmi eitli almaclar tarafndan dnemini ok iyi yanstan ve evrensel bilgi birikimini etkileyen bir film (Grace, 1952; Stewart, 1976; Cavanagh, 1994; Galanopoulos, 2008) olarak ifade edilmitir. Chaplin, bizde bilinen adyla arlo karakteri (bu tiplemenin genel isimlendirmesiyle Little Tramp, Kk Serseri) araclyla, makinelerin retim hatlarna yerletirilmesi sonucunda emein yaadklarna sert eletiriler getirmektedir (Norwell-Smith, 1996). Genel olarak grsel tasvirler (ve bunlarn iinde de film analizi) aratrma iin gl aralar sunmakta; gereklii basite tanmlamaktan ziyade ina etmektedir. Grsel imajlar sosyal olaylar izlemek iin ok zel bir yn sunmaktadr. Grnt daha geni bir sosyal balam iine gmlmtr (Rose, 2001). Buna karn "Modern Zamanlar" filmi araclyla dnem alma ilikilerinin objektif bir analizini yapmak, Chaplinin bak asyla dnem eletirisini yapmak mmkn grnmektedir. almada "Modern Zamanlar" filmindeki szel ve grsel uyaranlar yorumlanarak, dnem ile ilikisi kurulmaya allmtr. almada Yldrm ve imek'in (2005) dokman izleme prosedr izlenerek, nce filmde zerine allacak blmler tespit edilmi, sonra yorumlanarak, tarihsel sreteki balamlarla eklemlenmitir. Film, Fordizmin ve modernizmin ykseliini eletirmektedir. Genellikle Smith, Weber, Fayol, Taylor gibi klasik kuramclardan dnsel altyapsn alan Forda ithaf edilen retim hatt, toplumsal planda nemli dnmlere de yol amtr. Ford'dan ok nce, 1799 ylnda Eli Whitney ve Simon North, Connecticut'taki silah fabrikalarnda retim hatlarn dzenleyerek kitle retimi yapmtr. Daha sonrasnda cep saati, tekstil retimi gibi alanlarda da kitle retimi denenmitir (Brown, 2005). Henry Ford nderliinde hareketli retim hatlar, kitle retimi ve bilimsel ynetimin temel etkinlik ilkeleriyle bir organizasyon gelitirilmitir. Fordizm kavram da bu balama iaret etmektedir (Shilling, 2004). Ford, kendisinden nce yaplan retim hatt sistemi deneyimleri olmasna karn, bu retim tarzn salt bir retim ynetimi sorunu olarak grmemitir. Ynsal reten, kitlesel tketen bir toplum yaratma abasnda olmutur. Bu sebeple retim modeline ve arkasnda yatan toplum modeli retme abasna ismini (Fordizm) verebilmitir. Ynsal retim, yryen hatlar, zaman basks, otomasyon ve hz arttka monotonlama, emein yabanclamas vb. alma sorunlarn gndeme getirmitir. Tourainee gre modernlik fikri ile aklcln vazgeilmez olarak bal olduunu belirtse de, Canatana gre, modernleme, kalknma, ilerleme ve gelime deil, smrlme ve gerileme ynnde bir deiimdir (Yalnkl, 2007). Film, modernizmin hzla ykseliiyle insann yaad insani problemlere dikkat ekmektedir.
135

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

1. TARHSEL ARKAPLAN
Fordizm, 20.yzyln en nemli retim modellerinden birisidir ve sanayileme devrimi srecinin bir sonucudur (Galanopoulus, 2008). Modelin rgtsel ve dnsel temeli Taylor tarafndan atlmtr. Henry Ford ise, bu grleri sanayiye uygulamtr. Taylor, ana fikir olarak sanayideki ilerin basitletirilerek standartlatrlmasn, bu yolla yaplacak iin beceri gerektirmeyecek biime dntrlmesini hedeflemitir. Yntem olarak zaman ettleri ve hareket almalaryla iin incelenmesi ngrlmtr. Onun sisteminde yneticilerin rol koordine etmektir. Bilgine gre (1997) dnemin gerei zorunlu olarak rasyonel olan rgtlerde bile bu rasyonelliin taycs olamayan birey sz konusudur. Rasyonalite rgt tarafndan bireye dayatlmaktadr. Bu nedenle dnemin yaratt rgtsel kltrde hem alanlar hem de onlar ynetenler kontrol edilmek zorundadr. Ford, 1913 ylnda Detroitteki Highland Park otomobil fabrikasnda, bu teorik arkaplan pratie uygulayarak gelitirmitir. Sistem, standartlatrlm bileenlerin, hareketli hat sisteminde retimde kullanlmas prensibine dayanmaktadr. Kitlesel tketim iin kitlesel retimin yaplmas Fordizmin ana balant noktasn oluturmaktadr. Fordist model kitlesel retim mantyla maliyetleri drmeyi hedeflemitir. rnein Chudacoff'un bildirdiine gre, bu yolla Chevrolet Coupe 7000 dolara satlrken, Model T 300 dolarn altnda satlmtr. ok sayda, hzl ve ucuz retmek montaj hatt felsefesini yaygnlatrmtr. zkalp'e gre bu durum emein zgnl ortadan kalkm, ikame edilebilir bir duruma gelmitir. inin bilgi ve becerisi gereksizlemi, tek amal makinelerin pasif bir uzants haline gelmitir (aktaran, Gkgz, 2007). Ford, 1922 ylnda yazd My Life and Works kitabnn The Terror of the Machine balkl blmnde ileri nasl snfladn ve zor ilerin gl, kolay ilerin ise bedensel gce sahip olmayan kiilerce yaplacak biimde dzenlendiini anlatmaktadr. Bu alma aracl ile sar, dilsiz, tberklozlu, tek kollu, tek bacakl, bacaklar olmayan, kolsuz, grmeyen insanlar tarafndan yaplabilecek hafif iler ortaya karldn ifade etmektedir. Ona gre insanlarn nemsiz makineler olduklar henz doru deildir. Bununla birlikte, 1912 1914 dneminde montaj hattnda yaplan almalar sonucunda bir montaj on drt saatten doksan dakikaya drlmtr. zleyen almalar sonucunda 1925 ylnda ise, her on saniyede hattan bir araba kmtr (Kaes, 1993). Buchanan ve Huczynskiye gre Ford, "inovasyon" gerekletirmitir. lk olarak zaman ve hareket ettleriyle iin rasyonalizasyonunu uygulamtr. Her iin en iyi icra yolu bulunmutur. ler belirli bir zaman diliminde etkin biimde yaplabilecekleri pek ok kk paraya blnmtr. Bylelikle her ii tarafndan yaplabilecek basitlie indirgenmitir. cra, zel beceri gerektirmeyecek hale
136

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

getirilmitir. kinci inovasyon, kullanm herhangi bir zel beceriyi gerektirmeyen tek amal makinelerdir. ncs ise, hareketli montaj hattdr. Montaj hattnda bitmemi rn bir iiden dierinin nne doru hareketli bantlar araclyla srekli akmaktadr (aktaran, Galanopoulus, 2008). Harveye gre Ford, salt emein kullanm ile ilgili deildir. Kitle retiminin kitle tketimini douracan, emein ynetiminde, denetiminde yeni poplist, modernist, demokratik, toplum oluacan ngrmtr. cretin denmesi kadar bunlarn uygun biimde harcanmasn da planlamay amalamaktadr. Kurduu sosyal aratrma sistemiyle yeni dnem insannn gerekli rasyonel ve saduyulu (ngrd biimde) tketime ynlendirilmesine almtr (aktaran, Sakl, 2008). Yine Harvey, Ford'un zgn olan ynnn ve Taylorizm ile Fordizmi ayran zelliin vizyon olduunu ifade etmektedir. Kitle retimi ve kitle tketimi arasnda ba kurmu, i gcn yeniden ina abasna girmi, emein kontrol ve ynetimi iin yeni bir sistem gelitirmi, yeni bir estetik ve psikoloji retmitir (aktaran, Rothstein, 2007: 136). zetle Taylorist-Fordist Modelin unsurlar ve dourgularn bir ka maddede toplamak mmkndr (Bozkurt, 2000): 1.Standart retim yaplmas 2.retimde bantlarn kullanlmas 3.Tek amal makinelerin kullanm 4.Vasfsz iilerin kullanm 5.Dk i motivasyonu 6.atmac i ilikileri 7.Hiyerarik ynetim anlay 8.Dikey iblm (planlama ve uygulama arasnda ayrm) 9.Dsal kontrol 10.Yatay i blm (grevlerin ar snrlandrlmas) 11.ileri i yerine balama 12.Tempoyu makinelerin belirlemesi insann uymas 13.Zaman standartlar ile alma 14.Bireysel alma alkanl Bu sistem, fabrikalarda ok sayda ii olmasna; en yksek ve en dk yetenekli iilerin maalar arasnda farkn azaltlmasna; hkmetle imzalanan toplu szlemenin bir paras haline gelen ek faydalara odaklanmaktadr (Franklin, 1994). Doal bir sonu olarak, ynetim modeli kolektivist, kat hiyerarik, disiplin temelli; yksek tempoda aralksz almay ve kesin itaati salayacak biimde yaplandrlmaktadr. retimin bu biiminin yaratt insan tiplemesi otoriteryen kiilikle rtmektedir. Otoriteryen kiilik rnts o dnemden temel alan almalarda dokuz zellik etrafnda toplanmtr: allma ballk, otoriteye boyun eme, otoriteryen saldrganlk, ie bak yokluu, insanst varlklara (batla) inanma ve tektipletirme, g iktidar ve sertlikten yana olma, ykclk ve insana inanszlk, bilin alt itepileri
137

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

da yanstma, cinsellik (Bilgin, 2008; Batmaz, 2006). Adornonun siyasetin sanda tanmlad otoriteryen kiilii, Rokeach sol grubu iine alacak biimde genileterek dogmatik kiilik kavramyla geniletmitir. Buna tutarl biimde, Tetlock, Lordlar kamarasnda yapt almada u grl sosyalistler ile muhafazakrlarn benzer bilisel yaplar sergilediini saptamtr (aktaran, Bilgin, 2008). Modernist toplumsal yap beraberinde getirdii yaam biimi, otoriteryen kiilie sahip insan bir yandan zorunlu klmakta dier yandan yetitirmektedir. Otoriteryen kiilie sahip insan da otorite figrlerine itaatli, boyu eici, snf bilincinden uzaklaan, alma bal, sradanl benimseyen, rutin ilerde rutin biimlerde alan bireyler haline getirilmeye allmaktadr.

2. MODERN ZAMANLAR
nsan ile makine arasndaki benzeimler ok eski dnemlere kadar uzanmaktadr. nsan anlamak iin makine metaforu kullanlmasnn yan sra makinelerin gelitirilmesinde insan bedenin rnek alnmas ok sk rastlanan bir durumdur. nsanln insan ve makineyi alglarken kurduu ba, modernizmin yaand dnemlerde bir adm ileri gemektedir. Marksist izgiden giderek makinelerin arklaryla alan insann o arklardan biri haline geldii vurgulanmaktadr. Yapt ie yabanclaan ve iselletiremeyen insann dram yanstlmaktadr. Pek ok sinema eletirmenine gre Chaplinin Modern Zamanlar, dier filmleriyle (rnein, City Lights, Golden Rush, The Great Dictator) birlikte o dnemin sosyal gerekliini, insandaki deiimi ve modern insan kavramnn ortaya kmasn salayan dinamikleri anlamamz salayan nemli bir eserdir. Modern Zamanlar, 1930lu yllarda Byk Depresyon ortamnda ekilmitir ve bu dnemi anlatmaktadr. Filmde dnemin kaotik ortam, alk, yoksulluk, isizlik sorunlar ilenmektedir. Sanayileme anda makinenin insan yabanclatran etkisine kar her sektrden alanlar uyarmaktadr. ylesine ki; filmde Chaplin pek ok farkl ortamda (fabrikada hat iisi, gemi iisi, gece bekisi, garson) alan olarak grlmektedir. Her bir ortama ilikin eletirisi ortaya koymaktadr. Bozkurta gre (2000), Fordizmin yaratt kitlesel etkiye kar klmasnda ekonomik faktrlerle birlikte insan kitleletiren, geri plana atan, yabanclatran sosyal faktrler de rol oynamaktadr. Grace (1952), teknokrasi a ve endstrilemenin insanln deneyimlerini doldurmas; makinelerin dizginleri ele geirilmesi; insanln savaa hazrlanmas; o gnlerin duygular, kargaalar; ilerdeki yksek i devri; montaj hatlarndaki monotonluklar Modern Zamanlarn ana temas olarak belirlemektedir. Film bu ana temalar zerinde ina edilmitir. Modern Zamanlar bu arkaplanda kendi retoriini, insan tiplemesini, bak asn retmitir. Muzaffer erife gre her sosyal hareket zgn bir slogan
138

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

retmektedir. Amerikan devrimi ise Yaam, zgrlk ve mutluluu edinme hakk 2 slogann retmitir (Batmaz, 2006). Dneminin en nemli sosyal psikologlarndan birisi olan erifin tespitine paralel biimde, filmin ilk grnts 6ya yaklaan saat grnts, ardndan Modern Zamanlar: Bir endstri, bireysel giriim yks nsanlk mutluluk yolunda kouyor" 3 yazs gelmektedir.

Resim 1. Filmin lk Grnts Ayrca filmde saatin durmadan ilerleyii modern zamanlarn geliini haber vermektedir. Zamann, en nemli kavramlardan birisi olaca vurgulanmaktadr. Gerekten de 20. yzyln ikinci yarsnda zamann bireyin yaam zerindeki basks daha da belirginlemitir. Zaman Fordist retimin en nemli kategorilerinden birisi olarak deerlendirilmektedir. Zaman ettleri Fordist sistemin temelidir. Ardndan pe pee bir alda itierek ilerleyen kuzular ve bir fabrikaya vardiyalarna yetimek iin koturan insanlar grnts, st ste gei yaplarak verilmektedir. Bu ilk sahneden itibaren, Chaplin simgesel bir dille modernitenin insan nasl uyumlulatrdn anlatmaktadr. Batmaza (2006) gre konformite srecinde salt bireyin uyumlulatrlmas deil itaat ve otoriteryenizm erevesinde tekbiimliletirilmesi de salanmaktadr. Nitekim bu sahne Pink Floydun sistem eletirisi yapt klt eseri The Wall
2 3Modern

Life, liberty and the pursuit of happiness Times.' A story of industry, of individual enterprise - humanity crusading in the pursuit of happiness 139

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

filmindeki (1982) tek sra yryen ekileri anmsatmaktadr. The Wallda otoriteryen sistemlerin tekbiimliletirdii modern insann gnlk yaamdaki bunalm vurgulanmaktadr. Toffler eitim (okullar), salk (hastaneler), hukuk (hapishaneler) ve bir btn olarak devlet rgtlenmelerinde i blm, hiyerari, acmaszca kiisellikten uzaklatrma uygulandn iddia etmektedir (aktaran, Galanopoulus, 2008). Filmde ala koan koyun srs grntsnde iki ayrnt dikkat ekmektedir. Bunlardan ilki, yukardan ekilmi koyun srs grntsnn hemen ardndan ayn adan ekilmi, ayn eylemi yapan insan grnts verilmesidir. Kitlesel retim, kitlesel tketim Le Bon 4 un da haber verdii kalabalklar yaratmtr. kincisi ise, koyun srsndeki bir tek kara koyuna yer verilmesidir. Galanopoulosa gre (2008) bu grnt her kuraln bir istisnas olduunu sembolletirmektedir.

Resim 2. Koyunlar ve Fabrikaya Koan iler

4 Gustave Le Bon'un klt eserinin orijinali La Psychologie des Foules (1895); ilk ngilizce evirisi "The Crowd: A Study of the Popular Mind" (1896); Trke evirisi Kitleler Psikolojisi (2005). 140

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

Filmde postmodern zamanlarda yaayan kuaklarn daha yakndan tanyacaklar 1984 (Orwell, 1984) romanndaki Big Brother artran ynetici/patron, bir grnt ekran araclyla btn iletmesini kontrol etmektedir. Benthamn Panoptican * ndan hareketle Foucault (1992) aydnlanma ile balayan modern bilimlerin douu ve modern toplumlarn ortaya knn modern birey zerinde gzetim, kontrol ve disiplin yarattn ifade etmektedir. Sessiz filmlerden sesli sinemaya geildii dnemde kendisi de sessiz filmlerden yana tercihe sahip olan Chaplin ou sessiz ekilen filmde ilk seslendirmeye burada patronun azndan yapmtr: Section 5 - Speed er up. Bununla birlikte genelinde sessiz olan filmdeki az saydaki seslendirmeler bu dorultuda kullanlmtr. Chaplin ykselmekte olan sesli filmlerle hem endstrileen sinemaya hem de modernlemenin getirdii her zaman yksek tempolu olmaya tepkisini gstermektedir. Burada hzdan sorumlu kiinin adnn Man olarak verilmesi kimlikten karma, bireylikten uzaklatrmadr.

Panoptican, Bentham (1791) tarafndan kurgulanan daire biiminde bir gzetim binasdr. Panopticon (denetim evi) tasarmnda, bir halka zerinde ok katl, tek odal hcreler bulunmaktadr. Halka stndeki hcrelerin ieriye bakan taraf ak, darya bakan taraf ise penceredir. Halkann ortasnda gzetlenenlerin grmedii az sayda gzetleyicinin (gardiyan) bulunduu nbet kulesi bulunmaktadr. Bu sayede az sayda gardiyan ile ok sayda mahkm gzetlenmektedir. Panoptican da mahkma gzetleme dna kabilecek hibir alan kalmamaktadr. Pencereden gelen k mahkmun her hareketinin siluet biiminde izlenmesini salamaktadr. Bu sistemde mahkum kendisinin ne zaman izlendiini fark edememektedir. Bylelikle hep izlendiini dnp, her yanl hareketinin cezalandrlacan bildiinden, daima gzetim altndaym gibi davranmak durumundadr. Panopticanda mahkm gzetlenmekte ama ne zaman gzetlendiini bilememektedir. Yani erk ve otorite mahkma iselletirilmekte ve otomatikletirilmektedir. Panoptican olgusu, mahkm, ii, renci, akl hastas herkes iin iktidarn g ve zor kullanlmakszn iselletirilmesini salamaktadr. 141
*

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

Resim 3. The Manager ile arlo Filmde Fordist retimin getirdii bant modeli eletirilmektedir. Buna gnderme yapan ok sayda sahne bulunmaktadr. Bu sahnelerden birisinde sistemin robotlatrd alann birka saniyelik boluunda skmas gereken cvatalarla dolu paralar kard bunun da btn bant sistemindekiler iin sorun yaratt gsterilmektedir. Chaplin, filmde sradan bir ii yapan fabrika iisi arlo olarak grnmektedir. Montaj hattnda nnde akan paralarn cvatasn skmaktadr. Akan hat zerinde cvatalar skma ilemi (zaman ettlerine dayal olarak) belli bir ritme sahiptir. Dnemin zaman ve otomasyon basksn yanstmaktadr. Srecin sreklilii alana ksa boluklar dahi tanmamaktadr. Filmde arlonun haprmasyla, bant sisteminin karmas hicvedilmektedir. Bir elemanda yaanan bylesi doal aksama tm prosesi aksatmaktadr. Basit bir insani gereksinim ciddi sorunlara yol amaktadr. Bir baka sahnede yemek makinesi satmaya alan sat elemanlarn yneticinin odasnda gsterilmitir. Fonograftan verilen ses: Adamlarnz iteyken otomatik olarak besleyen pratik bir aygt. le yemei iin durmayn. Rakiplerinizin nnde olun besleme makinesi len saatini yok edecek, retiminizi arttrtacak ve personel masraflarnz azaltacaktr. le yemei arasnda aygt ile bir demonstrasyon yaplr. Dner bir tabla stne yerletirilmi, orba ksesi, tatllar, koan halinde msr, hidrolik olarak alan az silme mendili bulunmaktadr. le yemei srasnda arlo zerinde test edilir. Burada yemek yeme aygt araclyla yemein de otomasyonlatrlmas, dnemin otomasyon ve zaman lgnln bir kez daha vurgulamaktadr.
142

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

Resim 4. arlo Otomatik Yemek Aygt le le Yemei Denemesinde le yemeinden sonra tempo arttrlmakta, arlo da buna ayak uydurmaya almaktadr. Yksek bir gayret sarf etmesine ramen yeterli performans gsterememektedir. Hemen burada kronometre tutan bir ef belirmekte ve temposunu artrmasn istemektedir. arlo, hem modern retim tarznn bireye esneklik tanmayan, yaam alann daraltan biimde kurgulanmasna hem de, dnemin retim yntemlerinin dakik zaman kullanm paranoyasna gnderme yaparak hicvetmektedir. Bu tempoda hattnn gerisine den arlo, ekinmeden kendisini makinenin iine atarak iini yetitirmek" istemektedir.

143

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

Resim 5. arlo Makinenin ine Atlay Srekli monoton bir ii yapmann birey zerinde brakt etki grselletirilmitir. arlo, srekli cvata skma hareketi yapmaktan kendini alkoyamamtr. Bu sebeple aksilikler de yaamaktadr. alma arkadann le yemeini dkm, yolda giden bir kadnn elbisesindeki dmeleri skm, yangn vanasnda cvatalarla oynamtr. Artk sinirsel problemler yaamaya balamtr. Dnya Salk rgt 6 'nn 1959 tarihli bir almasna gre, her eit otomasyon insanda biyolojik, psikolojik ve sosyal adan nemli dnmler yaratmaktadr. Otomasyon, psikolojik ve mental salk zerinde drt nemli etki yaratmaktadr. Hi rahatlamaya frsat brakmayan tempo sebebiyle yksek dzeyde sorumluluk hissetmektedirler. Bu ykc zihinsel sorumluluk yk eylemsel karl bulunmayan bir lde st dzey dikkat gerektirmektedir. ortamnda, uyaran yokluu, fiziksel enerjinin harcanamamas sosyal temas ve takm almasnn yokluundan dolay karlanamamakta, alma ortamnda izolasyondan yaanmaktadr. Bu toplumsal ortamnn yokluundan bireylik ve kimlik hissi kaybedilmektedir (Simpson, 1964). arlo bu problemli halde, sadan sola kotururken bile, gidip mesai kartna basmaktadr. Kart her durumda basacak kadar kurgulanmla eletiri getirilmitir. Baskc klasik ynetim modellerinin sonucu olarak renilmi davranlarn etkisi gsterilmektedir. Fordisyen alma dzeni ierisinde insan, eitli basklar altnda kalmaktadr. Devaml bask altnda kalma durumu ise bireyin modern zamanlarda stres olarak
The World Health Organization (WHO) 144
6

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

adlandrlacak an hastal ile kar kaya kalmasna yol aacaktr. arloda hastaneye yatarak sinir bozukluu tedavi edilmi fakat isiz olarak hastaneden kmtr. arayan arlo, gezerken bir kamyonun yere drd krmz bayra yerden alarak dren kamyondakilere geri vermek ister. Kamyondakilerin dikkatini ekmek iin yerden eline ald bayra kamyonun arkasndan sallar. Ancak tam bu anda bir sendikal eylemin en n safnda kalmtr. Sallad bayrakla, nde arlo arkasnda sendikal eyleme katlan bir grup, bir sre yrr. Ksa sre sonra polis mdahalesi ve arbede yaanr. Bu srada tamamen tesadfi biimde arlo eylemin lideri olarak tutuklanr. Sahne Le Bonun 1897 ylnda yazd ve gelecein kalabalk ynlarn yzyl olaca tezini iledii eseri Kitleler Psikolojisindeki tespitlerini hatrlatmaktadr Canl varlklardan birka bir araya gelir gelmez, igdsel olarak bir nderin egemenlii altna girerler. (Le Bon, 2005). Burada arlo tad kzl bayrak araclyla bir baka totaliter rejim olarak dnem SSCBsine de eletiri getirmektedir. Tesadfen sald kzl bayrak ve onun liderliinde yryen iiler grntlenmektedir. Ayn sahnede modern zamanlarda herkesin bir sreliine mehur olaca tezini hatrlatmaktadr. Modern zamanlarda olaylardaki absrt ak hz hicvedilmektedir. Modern toplumlarn yol at, yukarda anlan yabanclama vb. sorunlarla mcadelede sendikalarn rol hayatidir (Ayka, 2000; Erdut, 2004). Liberal ekonomik politikalar ekonomik byme yannda sosyal problemlere de yol amaktadr. Ekonomik ve sosyal bakmszlk (asimetri) bunun en nemli sebebidir. Piyasa mant ekonomik, sosyal ve siyasal alanda yaygnlatka eitsizlik ve gvencesizlik de artmaktadr (Erdut, 2004). Btnlemeyi, i huzurunu, alma barn, tesis etmek, sosyal dlanmaya, yabanclamaya, fakirlemeye engel olmak sendikacln nemli misyonlardr (Ayka, 2000). Ayrca bu sahnedeki tesadfilii, dnemin alma ilikilerindeki durumu Iklnn ABDde sendikal hareketlerin yeterince bamsz ve ii snf bilincine sahip olamad tespitine balamak mmkndr. Bu durumda yarm yz yl American Federation of Labor 7 un (AFL) bakanln yapm olan Gompersin pay byktr. Gompers ii hareketleri ile sosyalist, Marksist, anarkosendikalist ve Lasalleci akmlarn bir araya gelmesine engel olmutur. Sosyal gvenlik, sigorta, cretlerin ve alma saatlerinin yasalarla dzenlenmesine kar kmtr. Temel yaklam snfsal deil mesleki sendikaclktr. Bylelikle sendikal hareketlerin g kazanmasna ve yaygnlamasna engel tekil etmitir (Ikl, 2005). Sendikal eylemde tutuklanan masum komnist lider arlo hapishaneye dmtr. Burada hcre arkada azl, iri yar bir canidir 8 . kisi arasnda kaba kuvvet ile gszn mcadelesi yaanmaktadr. Hapishanede yemek yenen sahnede
7 8

Amerikan Federasyonu Bu sahne, bir dnem Trkiyenin de gndeminde olan dnce sulular ile adi sulardan mahkum olan tutuklularn ayn hcrelere konulmas ile ilgili tartmalar anmsatmaktadr. 145

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

glnn zayfn elinden yemeini almaya almas ile zayfn buna direnmesi sergilenmektedir. Hzla gelien olaylar, arloyu bir firara engel olmas araclyla hapishanede kahraman yapmtr. arlonun tahliyesi sz konusudur. Bu tahliyenin gerekleebilmesi iin beklerken hapishaneyi ziyarete gelen bakan ei ile yan yana oturup bekler. Bekleme koltuunda ikisinin de mide probleminden dolay karn guruldamaktadr. Bu sahnede asil ve ii iki farkl snftan gelen insann insan olmaktan kaynakl "doallklarnn" ortakl vurgulanmaktadr. Hapishanede gsterdii kahramanlk dolaysyla bir kez daha zgr ve "isiz"dir. Grece sahte zgrlkten kurtulmak iin bir kadnn yapt hrszl stlenir. Ama polisi kandrmaz. Yedii yemein parasn demez, polise teslim olur. kmak istemedii hapishaneye geri dnmek iin uramaktadr. sizliin yaratt etki, zgrlnden bile vazgemesine yol amaktadr. Yeniden hapishaneye girmeye alrken tant hrsz kadna ak olur. Onunla gelecekte birlikte yaayacaklar evi hayal ederler. Hayalde evin bahesindeki aalardan meyveler koparmaktadr. Kahvaltya oturmak iin ineini arr. nek kendiliinden gelir, arlonun ona verdii kab kendisi stle doldurur. nekten zorla st samak yerine inein kendisinin st vermesi emein zorla retenin elinden alnmas yerine emekinin isteiyle vermesinin mutlu dnya izecei yorumu yaplmaktadr. Bahede yetien meyve, inein stn kendiliinden vermesi kk bir komn yaantsn artrmaktadr. Kahramann hayalinde mutlu, gzel gnler olarak paylamann ve barn resmi aktarlmaktadr.

Resim 6. Makine Bakm Ustasnn Makinelerce Yutulmas

146

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

arlo, modern zamanlarda makine ve insan arasnda sava olacan haber vermektedir. Bir sahnede gelien olaylar sonrasnda arlonun yardmcln yapt makine tamircisi, makine arklarnn iine dmektedir. Dev makinenin arklar arasnda bir grnp bir kaybolan makine tamircisi, makine tarafndan yutulduu izlenimi yaratmaktadr. Makine arasnda skan insan, metaforik olarak insanln makinelemeye kurban verilebileceine iaret etmektedir. Ancak insan makineden yine insan kurtarmaktadr. Teknokrasi anda insanln yaamn endstrileme kaplamtr ve makineler kontrol ele geirmitir. O gnlerde duygular kklerinden sklmekte, yksek igc devri grlmektedir. Byk montaj hatlarnda kk ileri yapan alanlarda monotonluk duygusu yaygnlamaktadr (Grace, 1952). Bu monotonlama yabanclama duygusunu getirmektedir. Marksism iin de nemli bir kavram olan yabanclama Modern Zamanlarda somutlatrlmaktadr. Fromma gre, yabanclama olgusu toplumsal ve bireysel bir btn olarak ele alnmaldr. Endstrileme bireyin kendisini ynetmesini ve anlamasn engellemekte, gszlk hissine yol amaktadr (Duygulu, 1999). Fromma gre (1982), Sovyetler Birlii ve tm batl sanayilemi toplumlarda insani bir bunalm yaanmaktadr. iddet, sknt, kayg ve yaltlmlk iinde retme ve doyum al giderilememektedir. Filmde sadece otorite figrlerinin konutuunu gryoruz. Bunu almamz asndan iki biimde ele almak olasdr. lk olarak, Chaplin endstri ilikilerinde dengesiz bir diyalog zemini olutuu vurgulamaktadr. Erki elinde tutanlarn daha ok sz hakk olduunu dndrmektedir. kinci olarak, Chaplinin kendisi sessiz sinema yanlsdr. Son sessiz filminde sesi kendi endstrisine (sinema endstrisi) de gnderme yapacak biimde patronlara vermitir. Bu bulguya paralel olarak, Gracea gre (1952) Chaplin filmlerinin ounluunda otorite figrleri ak biimde etik davranmayan, ahlaksz, gvenilmeyen karakterlerdedir. Alt sosyo ekonomik snfn davran da dorudan otorite figrlerine kar hareket etmektedir. Filmde farkl ortamlarda ynetici/alan ilikisi farkl otoriteler balamnda grntlenmektedir. Grld gibi modern zamanlarn hemen her endstri ortamnda ast/st ilikisi asimetriktir ve kat ilkelere dayaldr. McGregorun X-Y kuramnda sz ettii, eletirdii X tiplemesine uygundur. X tiplemesinin temel varsaymlar zetle unlardr (Eren, 1998): a) Ortalama insan ii sevmez, kaytarr. b) nsanlar ynetilmeyi tercih eder, sorumluluktan kanr. c) Bencildir, kendi arzu ve amalarna rgtnkilere oranla ncelik verir. d) Yenilik ve deiiklikten holanmaz. e) rgtsel sorunlarn zmne yaratc yeteneini ok az katar. f) nsanlar parlak zekal deildir. Filmdeki yneticiler, patronlar, erk sahipleri McGregorun zetledii bu
147

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

klasik bak asna uygun davranmaktadr. Farkl alma ortamlarnda erk sahiplerinin bak asnn bu ilkelere paralel olduu grlmektedir. Chaplinin arlonun sevgilisi ile diyaloglar araclyla son sahnede dnyann bu gidiine kar umutsuzluk yaayan insanlara mesaj vermektedir. Umutsuzlua kaplp alayan sevgilisi ile arasnda geen diyalogda, abalamann ne faydas var? sorusuna, Ayaa kalk! Asla pes etme. Beraber olacaz. cevabn vermektedir. Adeta btn bunlara karn umutsuzlua kaplmayp beraber mcadele etmeye devam etmeliyiz mesaj vermektedir.

3.SONU YERNE
Yirminci yzyln balarnda "modern" retim tarzlar, "modern" yaama biimlerini dourmutur. Taylor, Fayol, Weber gibi bilimciler temel ilkeleri olutururken Whitney, North, Ford gibi sermaye sahipleri de ilkelerin pratik uygulamalarn gelitirmilerdir. Sonuta gelimi lkelerin sanayileme hzn arttran bir dnem yaanmtr. Bu hz ayn zamanda toplumsal dnmde de yaanmtr. Kitle retimi kitle tketimi yaygnlam, bu durum emek zerinde olumsuz etkiler dourmutur. "Modern Zamanlar", dnemindeki alma ilikilerini arlo tiplemesi araclyla eletiren nemli bir yapttr. Chaplinin Modern Zamanlar bir btn olarak ele alndnda egemen ideolojileri sorgulamaktadr. Mlkiyet, itaat, uyma gibi sosyal etki ajanlarn kavramsal tanmlanmalarndan, akademik almlarndan nce insanla haber vermektedir. Salt bir duyuru olarak deil ayn zamanda bir erken redci gibidir. Pek ok sinema otoritesi ve kltr aratrmacs tarafndan bakaldrc bir Marksist olarak tanmlanmasna karn, Chaplinin bu konuda aka bir yn ifadesi olmamtr. Birbiriyle elikili grler bulunmaktadr. rnein, Manwell filmde ok az sosyal yorum bulunduunu, hibir politik parti bulamas bulunmadn ifade etmektedir. Buna karn Kerre gre, en azndan balangtaki fabrika sahnesinde ve bu filmin znde sert bir politik eletiri yatmaktadr (Stewart, 1976). Norwell-Smith'e (1996) gre, Chaplin, kendisinde doal bir komedi yetenei olduunu dnmtr. Filmin ekildii yllarda bu yeteneini eletirel yorumlar yapmak iin kullanma sorumluluunu hissetmitir. Mussolini ve Hitler hicivleriyle ABDde eletiriler almay gze almtr. Chaplin, savunduu fikirler, sol grl dnrlerden grd yaknlk ve Amerikan vatandalna gemeyi kabul etmedii iin FBI tarafndan izlenmi, hakknda bilgi toplamtr. ABDde karalama kampanyasna maruz braklmtr. Devamnda ise, bir Avrupa turnesindeki Chaplinin ABD ye giri vizesi iptal ettirilmitir. Chaplin'in filmlerine dikkatle bakldnda daha ok otoritenin "insan" yok eden basksna kar olduu anlalmaktadr. arlo, film boyunca sakar, serseri, rastgele yaayan bir gezgin konumundadr. Avare gezgin grnts ak biimde dnemin hzla ykselen havasna isyandr. Bu
148

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

dnemde Darwinizm temelli, determinist, davran ekol hzla ykselmektedir. Modernist bakn kuralc, bilinebilir, llebilir bir dnyay savunan gr hakimdir. arlo'nun tercihi bu hakim gre kar duru gibidir. Filmin genelinde Chaplinin modernizmin ykselen duvarlar arasnda hapsolacak insan adna insans zellikler kontrolszl de ierir mesajn vermektedir. nsan btnyle determinist bak alaryla ele alnp tam ve eksiksiz modellenemez. Nietzsche gibi, hep ileriye giden, birbiriyle balantl olaylar ve olgular anlayn eletirmektedir. Bir genel deerlendirme olarak Chaplinin tespitlerinin, (Fromm her ne kadar bak asn eletirse de 9 ) Mayo ve arkadalarnn nsancl Yaklamn yaratan Hawthorne deneylerinin kltrel tamamlaycs olarak grlebilmektedir. Btn olarak bakldnda alnan ekonomik kararlarn sosyal sonular olduunu vurgulamaktadr. Teorilerdeki rgtsel dzenlemelerin insan hayatndaki pratik etkilerine bir pencere amaktadr. 2009 ylnda alma dnyas yine bir krizden, isizlikteki oransal arttan, ekonomik adaletsizlikten sz etmektedir. O zamandan bu yana deien makinelerin boyutlar olmu gibi grnmektedir. O dnemin harika makineleri (gittike devleen retim makineleri) ile gnmzn harika makineleri (gittike klen bilgisayarlar) yarattklar etki balamnda ok da farkllamamaktadr. nsanln makineler araclyla kotuu mutluluk yolunda sorunlar, yine makinelerden kaynaklanmakta gibidir. Bir yandan makinelerin yol at refah, gelime, i yapl biimindeki kolaylklar terk edilemeyecek bir fayda alan retmektedir. te yandan makineleme yabanclama, otomasyon, stres, zaman basks gibi olumsuz etkileri beraberinde getirmitir. zm makinelerin iin iine insann mutluluu ile birlikte dahil edildii, insani deer tayan retim modellerin gelitirilmesini iaret etmektedir.

Fromm (1982), bu almalar balang sorusunun Makinelerin daha iyi retim salamak iin insann nasl gdlenmesi gerektii olduunu vurgulamaktadr. Bu noktada Mayonun kitabnn adnn nsann Endstriyel Sorunu deil Endstrinin nsan Sorunu olduunu da eklemektedir. Bu ele al biiminin insanla endstri arasnda nceden kurulu bir uyum varsaym tadn, ancak kendisinin buna bir dereceye kadar katlmaktadr. Makine ve rgtlenmelerden daha ok insann gelimesinin merkezi konu olduunu belirtmektedir. 149

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

KAYNAKA Ayka, Mustafa. (2000). 'Sendikalarn Gelecei: Kreselleme ve Yapsal Deiiklikler Asndan Bir Analiz'. inde: Prof. Dr. Nusret Ekine Armaan. Sayfa 553-596. Yayn No:38. Ankara: Trk Ar Sanayii ve Hizmet Sektr Kamu verenleri Sendikas. Batmaz, Veysel. (2006). Otoriteryen Kiilik ve Uyma. Salyangoz yaynlar 19. Akademi Dizisi stanbul: Sosyoloji Kitapl. Bentham, Jeremy.(1787). The Panopticon Writing, In a Series of Letters. Ed. Miran Bozovic, p. 29-95 London: Verso. Bilgin, Nuri. (1997). Siyaset ve nsan. 222 sayfa. stanbul: Balam Yaynlar Bilgin, Nuri. (2008). Sosyal Psikoloji. Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar. No: 145. zmir: Ege niversitesi. Bozkurt, Veysel. (2000). 'Bilgi Toplumunun Getirdikleri ve Trkiye'. G Dergisi. Cilt.2 Say.1. http://www.isgucdergi.org, Eriim, Nisan 2007. Brown, Richard Harvey. (2005). Culture, Capitalism, and Democracy in the New America. New Haven, CT: Yale University Press. Cavanagh, Clare. (1994). 'Rereading the Poet's Ending: Mandelstam, Chaplin, and Stalin'. Publication of Modern Language Association, Vol. 109, No. 1, Jan., pp. 71-86. City Lights. (1931). Film. Charles Chaplin. With Chaplin and Virginia Cherrill. United Artists. Duygulu, Ethem. (1999). Yabanclama Olgusuna Ynelik Karlatrmal Bir nceleme. Dokuz Eyll Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1. Say 3. zmir. Erdut, Zeki. (2004). 'Liberal Ekonomi Politikalar ve Sosyal Politika'. alma ve Toplum. Say. 2. Eren, Erol. (1998). rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi. Geniletilmi 5. Bask, letme Ekonomi Dizisi 34. Foucault, Michel. (1992). Hapishanenin Douu. ev. Mehmet Ali Klbay, 445 sayfa, stanbul: mge Yaynevi. Franklin, Raymond S.(1994). 'The Postindustrial Paradox: Growing Class Inequalities, Declining Class Politics'. Critical Sociology. 20: 103-112. Fromm, Erich. (1982). Psikanalizin Bunalm: Freud, Marx ve Toplumsal Ruhbilim stne Denemeler. (ev. Bedirhan stn, Cengiz Gle. 220 s. Dost Kitabevi Yaynlar: stanbul. Grace, Harry A. (1952). 'Charlie Chaplin's Films and American Culture Patterns. The Journal of Aesthetics and Art Criticism'. Vol. 10, No. 4, Special Issue on Psychology and the Arts, Jun., pp. 353-363. Galanopoulos, Kostas. (2008). 'How Contemporary Are Charlie Chaplins Modern Times? The Fordist and Post Fordist Production Models'. Intellectum. Pp. 117-130.
150

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

Gkgz, Gkhan. (2007). Post-Fordist retim Yaplanmasnn iler/alanlar/Emek zerindeki Sosyo-kltrel Yansmalar. Dan: Prof. Dr. M. Naci Bostanc. Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi Anabilim Dal Sosyoloji Bilim Dal Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara. Heaton, Janet. (2004) Reworking Qualitative Data.172 p. London: Sage Publications. Ikl, Alpaslan. (2005). Sendikaclk ve Siyaset. 6. Bask. 639 sayfa. stanbul: mge Kitabevi Kaes, Anton. (1993). 'Metropolis: City, Cinema, Modernity'. in Timothy O. Benson (ed.), Expressionist Utopias: Paradise, Metropolis, Architectural Fantasy (Los Angeles: Los Angeles County Museum of Art) 146-165. Eriim tarihi, Nisan 2008. http://www.mariabuszek.com/kcai/Expressionism/Readings/KaesMtrpls.pdf Le Bon, Gustave. (2005). Kitleler Psikolojisi. 143 sayfa. (Ed. Yunus Ender). stanbul: Hayat Yaynlar. Makal, Ahmet. (2008). 'Trkiye Emek Tarihinin Bir zdm Alan Olarak Edebiyat'. alma ve Toplum. 18. 3. http://www.calismatoplum.org/sayi18/makale18.htm. Modern Times. (1936). Dir. Charles Chaplin. With Chaplin and Paulette Goddard. United Artists. Nowell-Smith, Geofferey. (1996). The Oxford History of World Cinema. Oxford Univeristy Press. 823 pp. Oxford. Orwell, George. (1984). Bin dokuz yz seksen drt. ev. Nuran Akgren. stanbul: Can Yaynlar. Ratcliff, Donald. (2003). Video Methods in Qualitative Research. Qualitative Research in Psychology: Expanding Perspectives in Methodology and Design. Camic, Paul M. (Ed); Rhodes, Jean E. (ed); Yardley, Lucy (ed). Qualitative Research in Psychology: Expanding Perspectives in Methodology and Design. (pp. 113-129). xvi, 315 pp. Washington, DC: American Psychological Association. Rose, Gillian. (2001). Visual Methodologies : An Introduction to the Interpretation of Visual Materials. p138 GBR, Sage Publications, Incorporated, London. Rothstein, Frances Abrahamer. (2007). Globalization in Rural Mexico : Three Decades of Change. 206 pp. Austin: University of Texas Press. Sakl, Ali Rza. (2007). 'Kapitalist Geliim Srecinde Fordizm ve Postfordizm'. Ankara, Eriim Tarihi: Nisan 2008, http://www.sakli.info/fordizm.pdf Shilling, Chris. (2004). Body in Culture, Technology and Society. London: Sage Publications, 253 p. Simpson, George. (1964). 'Western Man under Automation'. International Journal of Comparative Sociology, Volume 5, Number 2, 1964 , pp. 199-207(9). Stewart, Garrett. (1976). 'Modern Hard Times: Chaplin and the Cinema of Self-Reflection'. Critical Inquiry. Vol. 3, No. 2, Winter. Pp. 295-314.
151

Modern Zamanlar Filmi ve Dnemsel Bir alma likileri Yorumlamas

The Wall. (1982). Film. Dir. Alan Parker. With Bob Geldof. Turner, Graeme. Film As Social Practice. 240 p. London, GBR: Routledge. Yalnkl, Fatime . (2007). Modernizm ve Muhafazakrlk: Dnce Akmlarnn Sosyolojik Analizi. Frat niversitesi. Sosyal Bilimler Enstits Sosyoloji Ana Bilim Dal. Sayfa: v + 180. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Elaz. Yanow, Dvora. (2006) . Thinking Interpretively: Philosophical pesuppositions and the Human Sciences. Dvora Yanow (Eds.), Peregrine Schwartz-Shea (Eds.).In. Interpretation and Method : Empirical Research Methods and the Interpretive Turn. 468 p. 5-26 pp. NY:M.E. Sharpe, Inc. Yldrm, Ali; mek, Hasan. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri. 5. Bask. 366 s. Ankara: Sekin Yaynlar Weldes, Jutta. (2006) . High Politics and Low Data: Globalization Discources and Popular Culture. Dvora Yanow (Eds.), Peregrine Schwartz-Shea (Eds.).In. Interpretation and Method : Empirical Research Methods and the Interpretive Turn. 468 p. 150-186 pp. NY:M.E. Sharpe, Inc.

152