Tesisat Mhendislii Dergisi Say: 91, s.

56-62, 2006

Snaklarda Havalandrma ve Filitrasyon Sistemleri

Atila ZGENALP*

zet Bu almada, 3194 sayl mar Kanunu'na gre daha nce dzenlenmi olan imar ynetmeliklerinde, sa va ve saldr durumlarnda ortaya kan basn, biyolojik ve kimyasal maddeler ve nkleer serpintilerden korunmak amacyla yaplmas gereken snaklarda uygulanacak havalandrma sistemlerinin incelenmesiy le, havalandrma iin gerekli taze hava debilerinin varolandan ok fazla olduu anlald. Bu konunun ara trlmas ile snak havalandrlmas iin gerekli olan kii bana asgari hava debilerinin gerekte ok da ha az olduu sonucuna varld. Bu duruma gre snaklarn havalandrlmas iin planlanan havalandrma sistemlerinin tasarm kriterlerinin yeniden belirlenmesi sonucunda, filtrasyon iin gerekli kum filtresi byklkleri, havalandrma fan debileri ve havalandrma kanal llerinde azalmalar olduu belirlendi. Anahtar Szckler: Snak, havalandrma, nkleer serpinti, kum filtresi, hava kanallar, hava debisi, hava kalitesi, temiz hava, d hava, kirli hava, youma, drenaj.

1. GR Snaklarn havalandrlmas tasarmnda, s nak ortamnda korunma sresince bulunacak in sanlarn yaamlarn srdrebilmeleri iin gerekli temiz havann salanmas dnlmektedir. Bu amala, asgari ihtiya havasnn tespiti asndan bir aklama gerektii grlmektedir. Solunum iin gerekli hava iinde asgari oksijen miktarnn %19'dan az, CO 2 miktarnn %2'den ok olmamas, kuru termometre scakln 29 C'yi amamas salanmaldr. Salk koullarnn ko * r. Gr., DE zmir Meslek Yksek Okulu TESSAT MHENDDSL DERGS , Say 91, 2006

runmas, ortam havasndaki CO 2 miktarnn %4 ' amamas iin ise insanlarda kii bana en az 500 lt/h solunum havasna ihtiya duyulmaktadr. Bedensel bir faaliyeti olmakszn yetikin bir insa nn tenefs ettii hava yaklak 0.5 m 3/h (maksi mum 8....9 m 3 /h) olup, solunum sonucu havas ise 35 C ve %95'lik neme sahip olmakta ve orta lama olarak %17 O 2 , %4 CO2 ve %79 N iermek tedir. nsanlar iin dier biyofiziksel ve fizyolojik veriler aadaki tablolarda verilmitir. NSANLARIN ORTALAMA BYOFZKSEL VE -

56

RLER

uygun kapasitede bir jeneratr ile karlanma l, jeneratr iin snak alan dnda bir alan

Ktlesi 60-70 kg Hacmi 60 litre Yzeyi 1,7...1,9 m 2 Vcut Scakl 37 C Nabz At 70-80 at/dk. Temel Devri (Sakin) 70-80 W Nefes Alma Says 16 nefes/dk Nefes Alma Miktar 0.5 m 3 /h Ortalama Deri Scakl 32..33 C Srekli gc 85 W CO 2 Nefes Veri (Sakin) 10-20 lt/h DEK LER SIRASINDA KALP ATILARI LE OKSJEN TKETM ARASINDAK LKLER Oksijen Tke timi ltd/dk < 0.5 0.5-1.0 1.0-1.5 1.5-2.0 > 2.0 Kalp At At/dk < 90 90-110 110-130 130-150 150-170 -

l, jeneratr iin snak alan dnda bir alan makina dairesi olarak tasarlanmaldr. Jenera tr egzozu dorudan darya verilmelidir 2. SIINAKLARIN TANIMI, ETLER VE ZELLKLER 3194 sayl mar Kanununa gre dzenlenmi bulunan mar Ynetmeliklerinde Snaklarla lgili Ek Ynetmelik hkmlerine gre snaklar; 2.1. Kullanacaklara gre snaklar, 2.2. Kullanm amacna gre snaklar olmak zere ikiye ayrlmtr.

Hafif i Orta dzeyde i Ar i ok ar i ok zorlayc i

2.1 Kullanacaklara Gre Snak eitleri 2.1.1. zel Snaklar: Evlerde, resmi ve zel idare, fabrika ve messeselerin bodrumlarnda veya bahelerine yaplan snaklar. 2.1.2. Genel Snaklar: Nfus ve trafik younlu unun fazla olduu yerlerde, darda bulunan halkn korunmas iin devlet tarafndan yaplan s naklar. 2.2 Kullanm Amacna Gre Snaklar 2.21. Basn Snaklar : Nkleer silahlarn ani (k, s, basn ve ilk radyasyon) ve kalnt (rad yoaktif serpinti) etkileriyle, konvansiyonel silahla rn tesirlerine, kimyasal ve biyolojik harp maddele rine kar korunmak amacyla ina edilen s naklardr. Nkleer silahlarn 2.2.2. Serpinti Snaklar: radyoaktif serpinti etkilerine kar korunmak ama cyla ina edilen snaklardr. Bu snaklar; kimyasal ve biyolojik harp maddelerine, nkleer si lahlarn zayflam basn ve s tesirlerine ve konvansiyonel silahlarn para tesirlerine kar da korunmay salamak iin ina edilen snaklar dr.

Bylece, snak ierisinde havalandrma koul lar yle sralanabilir: a. Yeterli dzeyde hava deiimi salanabilmeli, ortamdaki CO 2 %2'den fazla ve oksijen sevi yesi %19'dan az olmamaldr. b. Radyasyon, biyolojik ve kimyasal tozlarn ve paralarn snak ierisine szmasn nlemek iin i ortamda d ortama gre 50 Pa deerin de pozitif basn yaratlmaldr. c. Snak havas stlmamal, soutulmamal ve nemlendirilmemelidir. d. Snaktaki btn alp kapanan veya d balants olan aklklar hava szdrmaz e kilde yaplmaldr. Bu koullarla birlikte, gerekli emniyetin sala nabilmesi iin sistem tasarmnda aadaki tedbirler de alnmaldr. e. Snaklar bir normal havalandrma bir de ko ruyucu havalandrma sistemlerini iermelidir. Dardaki hava solunabilir kalitede olduu za man normal havalandrma devrede olmal ve dardan alnan temiz hava EU 3 kalite toz fil tre ile filtre edilip ortama verilmelidir. f. Snak havalandrma sisteminin enerji ihtiyac

3. SIINAKLARDA HAVALANDIRMA KAPASTES TAYN VE FLTRASYON TASARIMI Snan eidi ne olursa olsun, snaktan ya rarlanan insanlarn, bulunduklar koruma ortamn da bulunma sreleri boyunca, salkl ve konforlu olarak yaamalarnn salanmas gerekmektedir. nsanlarn yaamlarn srdrebilmeleri iin or tam havasnn asgari yaam koullarna uygun olmas planlanmaldr.

57

TESSAT MHENDSL DERGS, Say 91, 2006

Dardaki havann radyasyon, biyolojik veya kimyasal toz ve paralar ile kirli olduu durumlar da emilen hava, bu kirleticileri tutacak uygun filtre lerden geirilerek ortama verilmelidir. Yksek yan gn tehlikesinin olduu yerlerde d hava mutlaka basn, scaklk ve neme kar tampon grevi g ren kum filtreden geirilmeli ve daha sonra aktif

kum kullanlmaldr. Aadaki emalarda rnek tasarmlar verilmektedir. Yangn tehlikesinin az olduu blgelerde kum fil tresi yaplmayp, koruma annda bir EU 3 toz filtre si ve nkleer tip filtre kullanlabilir. Normal halde ise, sadece EU 3 toz filtresi ve aktif karbon filtre

ren kum filtreden geirilmeli ve daha sonra aktif karbon filtreden geirilerek ortama verilmelidir. Snaklarn mekanik havalandrmasnn kapasi tesi snak byklne gre deimektedir. Aadaki tabloda verilen snak byklne gre normal ve koruma havalandrma kapasiteleri ve kullanlacak filtreler dikkate alnarak tasarm yaplmaldr. Aadaki kapasite deerleri mini mum deerler olup hava kalitesini arttrc her tr l ilave nlem tasarmda kullanlabilir. Tablodaki hava debileri kii bana asgari hava miktarn ifade etmektedir. Snaklar iin planlanan kum filtreleri hesaplanr ken;

ise, sadece EU 3 toz filtresi ve aktif karbon filtre zerinden geirilen hava ieri verilmelidir. Nkleer serpinti ile birlikte kimyasal ve biyolojik kirlenme durumlarnda ise, her bir kirlilie kar ayr ayr uygun seilmi filtreler kullanlabilecei gibi, bu kirlilii karlayabilecek kompakt filtre ler de kullanlabilir.

Kum filtresi zerinden geen d havann bal nemi ieriye oranla daha yksek olduundan, ha vuz iinde youma meydana gelir ve youan su kum havuzunun dip ksmnda mutlaka bir dre naj tertibat ile dar atlmaldr. Bunun iin DN 25 apnda bir PVC boru ile suyun dar atlma s salanmaldr. -

a- 1-25 kii aras snaklarda kum miktar 1.5 Snak havalandrma sistemi planlamasnda, d m 3 ykseklii 1 m, ardan alnacak havann mmkn olduu kadar 3 b- 25-50 kii aras snaklarda kum miktar 3 mkorumal bir alandan alnmas salanmaldr. ykseklii 1 m, c- 50-150 kiiye kadar olan snaklarda havalan - Bu mmkn deilse, d hava giri azlarnn aa daki emada olduu gibi tasarmlanmas drma havasnn 1 m 3 /dk's (60m 3/h) bana 3 kum hesaplanmal ve ykseklii 2 m ol - salanmaldr. 1m maldr. Kum ykseklii 2 m olduunda kum filtrenin ba - Snak ierisinde hava kanallar tasarmnda, ha va giri ve k menfezlerinin montaj tasarmn sn kayb 200 Pa alnarak tasarm yaplmaldr. da aadaki llere uyulmas salanmaldr. Snakta kum filtresi kullanm tercih edildiinde, kullanlacak kum emi zgarasn 5 cm rtecek 4. RNEK SIINAK HAVALANDIRMA ekilde 2-5 mm tane iriliinde olmal ve bunun HESABI Snak havalandrmas hesaplamalarnda, yap zerine 0.4-0.8 mm tane byklnde kuvartz
Tablo :1 Snaklarda havalandrma tasarmna esas kriterler. Snak Kapasitesi Normal Ortam Koruma havalandrmasYksek Yangn Dk Yangn Havalandrmas Tehlikesi Tehlikesi 9 m 3/h ve EU3 kalite 1.8 m3/h Kum filtre, EU 3 EU3 toz filtre, 50 kiilie kadar toz filtre, aktif radyoaktif filtre ve toz filtresi karbon fitre aktif karbon filtre 3 m EU3 kalite 3 m3/h Kum filtre, EU 3 toz EU3 toz filtre, 51-150 kiilie kadar/h ve 3 filtre, aktif karbon radyoaktif filtre ve aktif toz filtresitoz filtresi filtre karbon filtre 150 kiilikten byk 4.5 m 3/h ve EU3 4.5 m3/h Kum filtre, EU 3 toz EU3 toz filtre,radyoaktif kalite toz filtresi filtre, aktif karbonfiltre filtre ve aktif karbon fil TESSAT MHENDDSL DERGS , Say 91, 2006 58

Snan bulunduu blgede yangn tehlikesi yksek ise mutlaka kum filtresi kullanlmaldr.

OTOMATK KAPANAN KAPAMA KLAPES HAVA KANALI NORMAL HAVA GR KRL HAVA GR NORMAL VE KRL HAVA N ORTAK HAVALANDIRMA FANI

GZENEKL KIRMA TA

GZENEKL KIRMA TA 0.1 - 0.8 mm. GZENEKL KIRMA TA 0.4 - 0.8 mm./2-5 mm. HAVALANDIRMA FANI

EMME IZGARASI

ekil 1. Snak Havalandrmas Tasarmnda Ana Kum Filtresi Detay

OTOMATK KAPANAN KAPAMA KLAPES

NORMAL HAVA GR KRL HAVA GR

HAVA KANALI

PARTKL FLTRES TAB KUM 1-2 mm. VEYA KIRMA TA 0.8-3 mm. TAB KUM 2-4 mm. NORMAL VE KRL HAVA N ORTAK HAVALANDIRMA FANI

ekil 2. Snak Havalandrmas Tasarmnda n Kum Filtresi Detay

SIINAK BLM

FII TRF KUMU YOUMA SUYU DRENAJI N 25 mm. APINDA PVC BORU

ekil 3. Kum Filtresinde youma suyu tahliyesi(Drenaj) 59 TESSAT MHENDSL DERGS, Say 91, 2006

ekil 4. D havann korumal alandan alnmas ve snak ii hava datm rnei

BNA GENLNDEN AZ

0.50

BNA GENLNN 1/3 VEYA 1/4' FLTRE

ekil 5. D havann korumal alandan alnamamas durumunda tasarm rnei

0.50 BNA GENLNDEN AZ 0.60 SIINAK BLM AFT UV

AV 1.60 1.60 0.50

AV : D Hava Kapama Klapesi

ALV : Atk Hava Klapesi

UV : Yksek Basn Klapesi

ekil 6. Hava kanallarnn tasarmnda asgari menfez montaj lleri.

TESSAT MHENDDSL DERGS , Say 91, 2006

60

nn brt alannn 20 m 2' si bana 1 m 2 snak alan, snakta toplanacak insan says ise s nan her mm 2' i iin 1 kii olarak hesaplanmakta dr. Bu bilgilere dayanarak aada orta byk lkte snaklar iin havalandrma havas ve ha valandrma ekipmanlar tasarm iin hesaplama lar rnek olarak verilmektedir. rnek :1 Kum Filtresi ile Koruma Yaplmas : Toplam naat Alan : 3000 m 2 Gerekli Snak Alan : 3000 / 20 = 150 m 2 Snaktaki kii adedi :150 m 2 x 1 m 2/kii = 150 kii Kii bana normal ve Koruma halinde hava ihtiyac: 3 m 3/h-kii Toplam hava ihtiyac :150 kii x 3 m 3/h-kii = 450 m 3/h (1.a) 1.1- Kum Filtresi Tasarm Hesaplamas ; 1.1.1. Kum havuzu hacmi = 450 m 3 /h / 60 = 7.5 m3 (Gerekli Filtre kumu miktar)

Bu hesaplamalarda kullanlan basn kayplar, kataloglardan ve basn kayb hesab yaplarak bulunacak deerlerdir. 1.3.1. Giri Hcresi 22 Pa 1.3.2. Aktif Karbon Filtre 1.3.3. Kanal Menfez Kayb 15 Pa 1.3.4. Pozitif Basn 50 Pa 1.3.5. Kum Filtresi 200 Pa 1.3.6. Toplam 337 Pa 450 m 3/h, 400 Pa kapasitesinde fan seildi. (1.a) (Hava hzna ve kullanm zamanna gre hesaplar filtre izelgelerinden kontrol edilmelidir.) rnek: 2 Nkleer Tip Hepa Filtreler ile Koruma Yaplmas 50 Pa

(Gerekli Filtre kumu miktar) 1.1.1. 60 m 3/h hava iin = 1 m 3 kum 1.1.2. Kum havuzu alan = 7.5 m 3 / 2 m = 3.75 m 2 1.1.2. Kum depolama ykseklii = 2 m. 1.2- Kum Havuzu Difzr Hesaplamas ; H A= 3600xV 1.2.1. A = Difzrde olmas gereken deliklerin top lam alan H A= 1.2.2. = Difzrden geen kirli ha va miktar 3600xV 1.2.3. V = Hava hz A = 0.0312 m 2 = 31200 mm 2 1.2.4. 2 mm delik alan = 3.14 mm 2 1.2.5. Delik przllk kat says = 0.85 1.2.6. N = Toplam delik miktar ( adet) 1.2.7. K = Difzr boyu (m.) 31200 N= = 11689 adet delik 3.14x0.85 1.2.8. 1m.15'lik borudaki delik mikta r=3000 adet K = 11689 / 3000 = 3.90 m 15 apnda delikli boru kullanlacaktr. 1.3- Havalandrma Fan Basn Hesaplamas;
61

2.1- Havalandrma Fan Basn Hesaplamas ; 2.1.1. Giri Hcresi 22 Pa 2.1.2. Aktif Karbon Filtre 50 Pa 2.1.3. Hepa Filtre 200-750 Pa (750 Pa=Final Basnc) 23 Pa 2.1.4. Kurun Eliminatr 2.1.5. Fan Hcre Kayb 13 Pa 2.1.6. Kanal Menfez Kayb 30 Pa 2.1.7. Pozitif Basn 50 Pa 2.1.8. Toplam 388-938 Pa 3/h, ba Sonu olarak havalandrma debisi 50 m snc 400 Pa kapasitesinde fan seildi. (Hava h zna ve kullanm zamanna gre hesap sonucu fil tre izelgelerinden kontrol edilmelidir.) Hesaplamalar sonucunda, havalandrma sistemi tasarm yaplrken, uygun llerde havalandr ma, egzoz kanallar ve menfez seimi yaplmal dr. Ortamdaki kirli havann dar atlmas tasa rmnda, atk havann banyo, WC gibi hacimler den geirilerek atlmas dnlmelidir. 50 kii den fazla insann barndrlaca snaklar da,Yangndan Korunma Ynetmelii 5.blm madde 59'da aklanan tedbirler alnarak tasarla nan havalandrma sistemi duman tahliye sistemi olarak da kullanlabilir. Snak mekannn dzen lenmesi esnasnda gaz, kalorifer ve dier tehlike arz edebilecek borular mmkn olduunca s
TESSAT MHENDSL DERGS, Say 91, 2006

nak ierisinden geirilmemelidir. me suyu ve atk su borular snak ierisinden geirilebilir. Elektrik cihazlarnn kablolar nemli ortama uygun olarak seilmelidir. KAYNAKLAR [1] Bautechnische Grundstze fr Grunds chutzrume mittlerer GrsseMai 1986 . [2] Bautechnische Grundstze fr Hauss chutzrume fr Grundschutzes fr 10, 15 und 25 Personen Mai 1991 . [3] Bautechnische Grundstze fr Hauss chutzrume fr Grundschutzes fr 25 und 50 Personen Ma i 1991 .

Bautechnische Grundstze fr Hauss chutzrume des verstarkten Schutzes ( 3 bar) Vom Juli.1983 [5] 3194 Sayl Kanun'a gre dzenlenmi mar Ynetmeliklerine Snaklarla lgili Ek Ynet melik R.G.02.09,1999 . [6] ASHRAE Fundamentals 1993 . [7] Makina Mhendisleri Odas zmir ubesi XXI I.Dnem Tesisat Mhendislii Komisyonu a lmalar .

[4]

TESSAT MHENDDSL DERGS , Say 91, 2006

62