You are on page 1of 257

Frascati Klavuzu

Aratrma ve Deneysel Gelitirme Taramalar in nerilen Standart Uygulama

2002

BLMSEL VE TEKNOLOJK FAALYETLERN LM

Aratrma ve Deneysel Gelitirme Taramalar in nerilen Standart Uygulama

Frascati Klavuzu 2002

OECD
EKONOMK BRL VE KALKINMA RGT

EKONOMK BRL VE KALKINMA RGT 14 Aralk 1960'ta Paris'te imzalanan ve 30 Eyll 1961'de uygulamaya konan Anlamann 1. maddesine gre, aadaki konular dorultusundaki politikalar, Ekonomik birlii ve Kalknma rgt (OECD) tarafndan tevik edilmelidir: - ye lkelerde, mali istikrar muhafaza ederek, srdrlebilir en yksek iktisadi byme ve istihdam ile artan bir yaam standardna ulamak ve bu yolla dnya ekonomisinin gelimesine katkda bulunmak; - Ekonomik kalknma srecinde, ye olan ve olmayan lkelerde ekonominin salam olarak genilemesine katkda bulunmak; ve - Uluslararas ykmllklere uygun biimde, dnya ticaretinin ayrmc olmayan ve ok tarafl bir temelde genilemesine katkda bulunmak. OECD'nin ilk ye lkeleri, Avusturya, Belika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, zlanda, rlanda, talya, Lksemburg, Hollanda, Norve, Portekiz, spanya, sve, svire, Trkiye, ngiltere ve Amerika Birleik Devletleri'dir. Aadaki lkeler daha sonra, parantez iinde belirtilen tarihlerde ye olmulardr: Japonya (28 Nisan 1964), Finlandiya (28 Ocak 1969), Avustralya (7 Haziran 1971), Yeni Zelanda (29 Mays 1973), Meksika (18 Mays 1994), ek Cumhuriyeti (21 Aralk 1995), Macaristan (7 Mays 1996), Polonya (22 Kasm 1996), Kore (12 Aralk 1996) ve Slovak Cumhuriyeti (14 Aralk 2000). Avrupa Birlii Komisyonu, OECD'nin almalarna katlr (OECD Anlamasnn 13. maddesi).

Publie en franais sous le titre : Manuel de Frascati 2002 Mthode type propose pour les enqutes sur la recherche et le dveloppement exprimental

OECD 2002
Bu almann bir ksmnn ticari olmayan bir amala veya snflarda eitim amacyla kullanlmak zere oaltlmas isteniyorsa, Amerika Birleik Devletleri dndaki tm lkeler iin, 20, rue des Grands-Augustins, 75006 Paris, Fransa, tel. (33-1) 44 07 47 70, faks (33-1) 46 34 67 19 adresindeki Centre franais d'exploitation du droit de copie (CFC)'den izin alnmas gerekir. A.B.D.'de izin, Copyright Clearance Center, Customer Service, (508)750-8400, 222 Rosewood Drive, Danvers, MA 01923 ABD veya www.copyright.com adresindeki CCC Online'dan alnmaldr. Bu kitabn tamamnn veya bir ksmnn oaltlmas veya tercme edilmesi iin dier tm bavurularn, 2, rue Andr-Pascal, 75775 Paris Cedex 16, Fransa adresindeki OECD Publications'a yaplmas gerekir. Originally published by the OECD in English and in French under the titles: The Measurement of Scientific and Technological Activities. Frascati Manual 2002: Proposed Standard Practice for Surveys on Research and Experimental Development/La mesure des activits scientifiques et technologiques. Manuel de Frascati 2002: Mthode type propose pour les enqutes sur la recherche et le dveloppement exprimental 2002, Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD), Paris. 2005, The Scientific and Technical Research Council of Turkey (TBTAK) for this Turkish edition. Published by arrangement with the OECD, Paris. The quality of the Turkish translation and its coherence with the original text is the responsibility of The Scientific and Technical Research Council of Turkey (TBTAK).

Frascati Klavuzu 2002 - ISBN 975 403 352X - OECD 2002

SUNU

lkelerin bilim ve teknoloji politikalarnn oluturulmasnda esas tekil eden aratrma ve deneysel gelitirme gstergelerine standart oluturulmasn amalayan Frascati Klavuzu ilk defa 1963 ylnda OECD lkelerinin uzmanlarnca hazrland. Bilgiye dayal ekonominin geliimine paralel olarak nem kazanmaya balayan Frascati Klavuzu, lkelerin bilim, teknoloji ve yenilik sisteminin planlanmasnda nemli bir bavuru kaynadr. OECD lkelerinin deneyiminden yararlanlarak, uzmanlar tarafndan srekli gncellenen Frascati Klavuzunda bulunan bilim, teknoloji ve yenilik terim/kavramlarnn tanmlar lke iinde ve lkeler arasnda dil birliinin salanmasnda ve standartlarn olumasnda ok nemli bir ilev stlenmitir. 11. Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulunun 10 Mart 2005 tarihinde yapt toplantda, Frascati, Oslo ve Canberra Klavuzlarnn tm kamu kurum ve kurulularnda AR-GE istatistiklerinin toplanmas, Ar-Ge ve Ar-Ge destei kapsamna giren konularn belirlenmesi ve ilgili dier hususlarda referans olarak kullanlmasna karar verildi ve klavuzlarn toplumun ilgili kesimleri tarafndan benimsenmesi iin yaygnlatrma almalar yapmak zere TBTAK grevlendirildi". TBTAK stlendii bu grevin ilk aamas olan Frascati Klavuzunun tercmesini OECDnin izni ile gerekletirdi. Klavuzun benimsenmesinde ve yaygnlatrlmasnda tm paydalarn zerine deni yapaca inancndaym.

Sayglarmla, Prof. Dr. Nket Yeti TBTAK Bakan V.

NSZ

NSZ
Haziran 1963 tarihinde, OECD, talya'nn Frascati kasabasndaki Falcioneri Villasnda aratrma ve gelitirme (Ar-Ge) istatistikleri zerine alan ulusal uzmanlarla topland. Toplantnn sonucunda, Aratrma ve Deneysel Gelitirme Taramalar iin nerilen Standart Uygulama'nn Frascati Klavuzu olarak bilinen ilk resmi versiyonu oluturulmutur. Bu yayn, altnc baskdr. 1994 ylnda yaymlanan beinci baskdan bu yana, bilgiye dayal ekonominin anahtar unsurlar olarak Ar-Ge ve yenilik sistemine giderek daha fazla ilgi gsterildi. Gvenilir ve karlatrlabilir istatistikler ve bu alan izlemek iin kullanlacak gstergeler, hayati nem tamaktadr. Bu nedenle bu bask, zellikle hizmet sektrndeki Ar-Ge istatistiklerini gelitirme ve Ar-Ge ile ilgili insan kaynaklar hakknda daha ayrntl veri toplama bata olmak zere eitli yntembilimsel neri ve ilkeleri glendirme gayreti iindedir. Kreselleme, Ar-Ge taramalar iin yeni bir ortam oluturduundan, Klavuz bu konuyu vurgulamak amacyla snflandrmada baz deiikliklerin yaplmasn nermektedir. Gnmzn Ar-Ge istatistikleri, Frascati Klavuzuna dayal taramalarn sistematik olarak gelitirilmesinin bir sonucu olup, artk OECD yesi lkelerin istatistik sisteminin bir parasdr. Bu klavuz temelde teknik bir belge olmasna ramen, OECD'nin ulusal yenilik sistemlerinin analizi sonucu bilim ve teknolojinin roln daha iyi anlama gayretlerinde bir dnm noktasdr. Klavuz, bunun yannda, ArGe'nin uluslararas kabul grm tanmlarn ve Ar-Ge bileenlerinin faaliyetlerinin snflandrmalarn sunarak, bilim ve teknoloji politikalaryla ilgili "en iyi uygulamalar" konusunda hkmetler aras tartmalara da katk yapmaktadr. Frascati Klavuzu sadece OECD yesi lkelerdeki Ar-Ge taramalar iin bir standart deildir. OECD, UNESCO, Avrupa Birlii ve eitli blgesel kurulularn giriimleri sayesinde, dnyadaki tm Ar-Ge taramalar iin bir standart haline gelmitir. Frascati Klavuzu, OECD yesi lkelerde Ar-Ge istatistiklerinin toplanmasndan elde edilen deneyime dayanmaktadr. BTGUU'daki (Bilim ve Teknoloji Gstergeleri hakknda Ulusal Uzmanlar alma Komitesi) ulusal uzmanlarn toplu almalarnn bir sonucudur. Gl bir Sekreterya tarafndan desteklenen ve nce merhum Yvan Fabian ve sonra da Alison Young, John Dryden, Daniel Malkin ve Andrew Wyckoff tarafndan ynetilen Grup, son 40 yl boyunca bilim ve teknoloji gstergeleri kavram zerinde alt ve "Frascati Ailesi" olarak tannan ve aadaki konularla ilgili klavuzlar ieren bir dizi yntembilimsel klavuz gelitirdi: Ar-Ge (Frascati Klavuzu), yenilik (Oslo Klavuzu), insan kaynaklar (Canberra Klavuzu), bilim ve teknoloji gstergeleri olarak patentler ve teknoloji demeler dengesi.

NSZ Frascati Klavuzu ayrca OECD web sitesinde elektronik biimde de yaymlanmtr. Buradaki ama, yeni veriler kullanma hazr hale geldike elektronik srm daha sk gncellemektir. Elektronik srm, Ar-Ge taramalaryla ilgili ek malzemelerle tamamlanr. Klavuzun altnc basm, BTGUU Grubu'ndan alnan bir uzmanlar ekibi tarafndan hazrlanmtr. OECD Sekreteryas (zellikle Dominique Guellec, Laudeline Auriol, Mosahid Khan, Genevive Muzart ve Sharon Standish) sreci koordine etmede ve baz ksmlarn taslan hazrlamada etkin bir rol oynamtr. Bill Pattinson, OECD'de alt sre ierisinde (gemite Avustralyal BTGUU delegesi) ilk revizyonlardan sorumluydu. Mikael kerblom (Finlandiya statist kurumu ve Finlandiyal bir BTGUU delegesi), Klavuzun taslan hazrlamak iin OECD'de bir yl boyunca son aama zerinde alarak, BTGUU yelerinin eitli aklama ve nerilerini bir araya getirdi. Japonya Devletinin OECD'ye yapt gnll ve olduka cmert katk sayesinde, bu revizyon, uzmanlarn katklarndan nemli lde yararlanm ve hzl bir ekilde ilerlemitir. Japonya'nn katksna kranlarmz sunarz. Bu klavuz OECD Genel Sekreterinin sorumluluu altnda yaymlanmtr. Takayuki Matsuo OECD Bilim, Teknoloji ve Sanayi Mdr Giorgio Sirilli BTGUU Bakan Beinci revizyonu balatan Fred Gault BTGUU'nun Mevcut Bakan

NDEKLER

indekiler
1. Blm Klavuzun Amac ve Kapsam....................................... 13

1.1. Ar-Ge verilerinin kullanclarna ynelik nsz............................... 14 1.2. Klavuzun kapsam ve Ar-Ge istatistiklerinin kullanm.................. 14 1.3. Frascati Klavuzu ile dier uluslararas standartlar arasndaki iliki......15 1.4. Ar-Ge girdi ve kts.........................................................................17 1.5. Ar-Ge ve ilgili faaliyetler...................................................................17 1.5.1.Aratrma ve deneysel gelitirme (Ar-Ge)................................17 1.5.2.Bilimsel ve Teknolojik Faaliyetler (BTF).................................. 18 1.5.3.Ar-Ge ve teknolojik yenilik......................................................18 1.5.4 Ar-Ge'nin yazlm, sosyal bilimler ve hizmet faaliyetlerindeki tanm........................................................... 19 1.5.5.Ar-Ge ynetimi ve destekleyici dier faaliyetler.....................19 1.6. Bilim ve teknolojinin tm alanlarndaki Ar-Ge kapsanmtr...........19 1.7. Ar-Ge girdilerinin lm.................................................................20 1.7.1.Ar-Ge personeli........................................................................ 20 1.7.2.Ar-Ge harcamalar.................................................................... 21 1.7.3.Ar-Ge tesisleri.......................................................................... 22 1.7.4.Ulusal Ar-Ge abalar............................................................... 22 1.8. Ar-Genin kresellemesi ve Ar-Ge ibirlii......................................22 1.9. Ar-Ge iin snflandrma sistemleri.................................................. 23 1.9.1.Kurumsal snflandrmalar.......................................................23 1.9.2.levsel dalm........................................................................24 1.10. Ar-Ge taramalar, verilerin gvenilirlii ve uluslararas karlatrlabilirlik.......................................................................... 25 1.11.Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamalar (ARGEDBH)......26 1.12.zel ilgi konular............................................................................. 26 1.13.Ar-Ge verilerinin kullanclarna ynelik son sz............................ 27 2. Blm Temel Tanmlar ve Genel Kabuller.................................. 29 2.1. Aratrma ve deneysel gelitirme (Ar-Ge).........................................30 2.2. Ar-Ge dnda tutulacak faaliyetler...................................................30

NDEKLER 2.2.1.Eitim ve retim.................................................................... 30 2.2.2.lgili dier bilimsel ve teknolojik faaliyetler...........................31 2.2.3.Dier snai faaliyetler............................................................. 33 2.2.4.Ynetim ve dier destekleme faaliyetleri............................. 33 2.3. Ar-Ge'nin snrlar............................................................................. 33 2.3.1.Ar-Ge'yi ilgili dier faaliyetlerden ayrabilme ltleri...........33 2.3.2.Ar-Ge ile eitim ve retim arasndaki snrda yer alan sorunlar...........................................................................34 2.3.3.Ar-Ge ile ilgili bilimsel ve teknolojik faaliyetler arasndaki snrda yer alan sorunlar........................................38 2.3.4.Ar-Ge ile dier snai faaliyetler arasndaki snrda yer alan sorunlar............................................................................41 2.3.5.Ar-Ge idaresi ile dolayl destekleme faaliyetleri arasndaki snrda yer alan sorunlar........................................46 2.4.Ar-Ge'yi yazlm gelitirme, sosyal bilimler, beeri bilimler, hizmet faaliyetleri ve sanayide tanmlama......................................46 2.4.1.Yazlm gelitirmede Ar-Geyi tanmlama................................47 2.4.2.Sosyal bilimlerde ve beeri bilimlerde Ar-Ge'yi tanmlama.... 48 2.4.3.Hizmet faaliyetlerinde Ar-Ge'yi tanmlamayla ilgili zel sorunlar................................................................... 49 3. Blm Kurumsal Snflandrma................................................... 51 3.1. Yaklam............................................................................................52 3.2. Raporlama birimi ve istatistiksel birim............................................52 3.2.1.Raporlama birimi..................................................................... 52 3.2.2.statistiksel birim.....................................................................52 3.3. Sektrler............................................................................................52 3.3.1.Sektrleme nedenleri............................................................. 52 3.3.2.Sektr seimi............................................................................53 3.3.3.Sektrleme sorunlar..............................................................53 3.4. Ticari teebbs sektr.................................................................... 54 3.4.1.Kapsam.................................................................................... 54 3.4.2.Ana sektr alt snflandrmas................................................. 56 3.4.3.Dier kurumsal alt snflandrmalar........................................ 60 3.5. Devlet sektr.................................................................................. 62 3.5.1.Kapsam.................................................................................... 62 3.5.2.Ana sektr alt snflandrmas................................................. 63 3.5.3.Dier kurumsal alt snflandrmalar........................................ 63 3.6. Kr amac gtmeyen zel sektr...................................................... 64 3.6.1.Kapsam....................................................................................64 3.6.2.Ana sektr alt snflandrmas.................................................65

NDEKLER 3.6.3.Dier kurumsal alt snflandrmalar........................................66 3.7. Yksekretim sektr.....................................................................68 3.7.1.Kapsam.....................................................................................68 3.7.2.Ana sektr alt snflandrmas..................................................71 3.7.3.Dier kurumsal alt snflandrmalar.........................................71 3.8. Yurtd..............................................................................................72 3.8.1.Kapsam.....................................................................................72 3.8.2.Ana sektr alt snflandrmas..................................................72 3.8.3.Dier kurumsal alt snflandrmalar.........................................72 3.8.4.Fonlarn geldii veya gidecei yerin corafi alan...................73 4. Blm levsel Dalm................................................................ 75 4.1. Yaklam............................................................................................76 4.2. Ar-Ge tr......................................................................................... 76 4.2.1.Ar-Ge trne gre dalm kullanma......................................76 4.2.2.Dalm listesi..........................................................................77 4.2.3.Ar-Ge trlerini ayrt etme ltleri..........................................79 4.3. rn alanlar.....................................................................................82 4.3.1.rn alanlarna gre dalm kullanma..................................82 4.3.2.Dalm listesi..........................................................................83 4.3.3.Dalm ltleri...................................................................... 83 4.4. Bilim ve Teknoloji alanlar................................................................85 4.4.1.Bilim ve teknoloji alanlarna gre dalm kullanma............. 85 4.4.2.Dalm listesi..........................................................................85 4.4.3.Dalm ltleri...................................................................... 85 4.5. Sosyoekonomik hedefler.................................................................. 85 4.5.1.Sosyoekonomik hedeflere gre dalm kullanma................. 85 4.5.2.nerilen minimum dkm...................................................... 86 4.5.3.Dalm listesi..........................................................................87 4.5.4.Dalm ltleri...................................................................... 87 5. Blm Ar-Ge Personeli lm................................................... 89 5.1. Giri.................................................................................................. 90 5.2. Ar-Ge personelinin kapsam ve tanm.............................................. 92 5.2.1.Balang kapsam................................................................... 92 5.2.2.Ar-Ge personeli kategorileri.................................................... 92 5.2.3.Yaplan ie gre snflandrma.................................................93 5.2.4.Meslee gre snflandrma..................................................... 94 5.2.5.Lisansst rencilere uygulanmas....................................... 96 5.3. lm ve veri toplama..................................................................... 98 5.3.1.Giri......................................................................................... 98 5.3.2.Kafa says verileri................................................................... 98 5.3.3.Tam zaman edeer (TZE) verileri...........................................99 5.3.4.nerilen ulusal toplamlar ve deikenler.............................. 102 5.3.5.Yaplan ie ve meslee gre apraz snflandrlm veriler.. 103

NDEKLER 5.3.6.Blgesel veriler....................................................................... 105 6. Blm Ar-Ge'ye ayrlm harcamalarn lm..........................107 6.1. Giri..................................................................................................108 6.2 Dahili harcamalar.............................................................................108 6.2.1.Tanm......................................................................................108 6.2.2.Cari maliyetler........................................................................ 108 6.2.3.Sermaye harcamalar.............................................................. 111 6.3. Fonlarn kaynaklar..........................................................................113 6.3.1.lm yntemleri................................................................... 113 6.3.2.Ar-Ge fon aklarn tanmlama lt................................... 114 6.3.3.Ar-Ge fon aklarnn kaynaklarn tanmlama....................... 116 6.4. Harici harcamalar.............................................................................118 6.5. Gerekletiriciye dayal ve kaynaa dayal raporlamadaki farkllklar badatrmak........................................119 6.6. Blgesel dalm...............................................................................120 6.7. Ulusal toplamlar...............................................................................121 6.7.1.Gayri Safi Yurtii Ar-Ge Harcamas (GSYARGEH).................... 121 6.7.2.Gayri Safi Milli Ar-Ge Harcamas (GSMARGEH))...................... 121 7. Blm Tarama Yntembilimi ve Usulleri................................... 125 7.1. Giri................................................................................................. 126 7.2. Ar-Ge taramalarnn kapsam...........................................................126 7.3 Hedef kitleyi ve taramaya cevap verenleri tanmlama....................127 7.3.1.Ticari teebbs sektr.......................................................... 127 7.3.2.Devlet sektr.........................................................................129 7.3.3.Kr amac gtmeyen zel sektr........................................... 130 7.3.4.Yksekretim sektr...........................................................130 7.3.5.Hastaneler...............................................................................130 7.4. Taramaya cevap verenlerle alma................................................ 131 7.4.1.birliini tevik etme.............................................................131 7.4.2.Operasyonel ltler............................................................. 133 7.5. Tahmin usulleri............................................................................... 133 7.5.1.Cevap vermeyen birim ve e................................................ 134 7.5.2.Yksekretim sektrndeki tahmin usulleri........................ 135 7.6. OECDye veya dier uluslararas kurululara rapor verme............. 136 8. Blm Sosyo-ekonomik Hedeflere Gre Ar-Ge in Devlet Bte denek ve Harcamalar (ARGEDBH).......................... 137 8.1. Giri................................................................................................. 138 8.2. Dier uluslararas standartlarla iliki..............................................138

NDEKLER 8.3. ARGEDBH iin btesel veri kaynaklar........................................ 138 8.4. Ar-Ge kapsam................................................................................. 139 8.4.1.Temel tanm........................................................................... 139 8.4.2. Bilim ve Teknoloji alanlar.................................................... 139 8.4.3.Ar-Ge'yi tanmlama................................................................. 139 8.5. Devletin tanm................................................................................ 139 8.6. Devlet bte denek veya harcamalarnn kapsam........................140 8.6.1Dahili ve harici harcamalar..................................................... 140 8.6.2.Fonlamaya ve gerekletirene dayal raporlama.................... 140 8.6.3.Bte fonlar........................................................................... 140 8.6.4.Dorudan ve dolayl fonlama................................................. 141 8.6.5.Harcama trleri.......................................................................141 8.6.6.Yurtdndaki Ar-Ge'ye giden ARGEDBH...............................142 8.7. Sosyo-ekonomik hedeflere gre dalm......................................... 142 8.7.1.Dalm ltleri..................................................................... 142 8.7.2.Bte kalemlerinin dalm....................................................143 8.7.3.Dalm....................................................................................143 8.7.4 Sosyo-ekonomik hedefler SEH............................................. 143 8.7.5.Temel glk alanlar............................................................. 147 8.8. ARGEDBH ile GSYARGEH verileri arasndaki temel farklar........... 148 8.8.1.Genel farkllklar.....................................................................148 8.8.2.ARGEDBH ve kamu tarafndan finanse edilen GSYARGEH... 149 8.8.3.Sosyo-ekonomik hedeflere gre ARGEDBH ve GSYARGEH... 149 Ekler 1. Bu Klavuzun Ksa Gemii ve Kkenleri.........................................150 2. Yksekretim Sektrndeki Ar-Ge Verilerinin Elde Edilmesi........157 3. Birlemi Milletler Milli Muhasebe Sisteminde Ar-Ge Uygulamas.. 170 4. Salk, Bilgi ve letiim Teknolojileri (BT) ve Biyoteknoloji ile ilgili Ar-Ge...................................................................................181 5. Blgesel Ar-Ge Verilerini Salama Yntemleri.................................194 6. Dier Uluslararas Kurulularda BT Gstergeleri zerine almalar........................................................................................ 196 7. Dier Bilim ve Teknoloji Gstergeleri............................................. 200 8. Ar-Ge'ye Ayrlm Kaynaklarn Gncel Tahmin ve Projeksiyonlarn Pratik Olarak Yapma Yntemleri......................... 211 9. Ar-Ge Deflatrleri ve Para Birimi Dntrcleri..........................215 10. zellikle Savunma ve Havaclk Sanayiindeki Byk

10

NDEKLER Ar-Ge Projelerinin Snflandrlmas in Ek Rehber........................ 224 11. MUSS88 Snflar ve Frascati Klavuzundaki Meslee gre Ar-Ge personeli kategorileri arasndaki tekabller................. 236 Ksaltmalar.............................................................................................. 238 Kaynaka................................................................................................. 240 Paragraf Numarasna gre Dizin............................................................. 245 Tablo Listesi 1.1. OECD'nin yntembilimsel klavuzlar...............................................16 2.1. Ar-Ge'yi ilgili bilimsel, teknolojik ve snai faaliyetlerden ayrmak iin ek ltler....................................................................34 2.2. EUSS dzey 6'da Ar-Ge ile eitim ve retim arasndaki snr.........37 2.3. Ar-Ge ile dier snai faaliyetler arasnda belirsizlik ieren durumlar..........................................................................................42 3.1. Ar-Ge istatistiklerine gre dzenlenen Uluslararas Snai Snflandrma Standard....................................................................57 3.2. Bilim ve Teknoloji alanlar............................................................... 67 4.1. levsel dalmn uygunluu........................................................... 76 4.2. Sosyal bilimlerde ve beeri bilimlerde aratrma tr................81 5.1. Ar-Ge ve dolayl destek faaliyetleri.................................................. 91 5.2. Frascati Klavuzunun Ar-Ge personeli iin meslee gre EUSS dzey ve snflarnn standart anahtar .................................96 5.3a Sektre ve yaplan ie gre toplam ulusal Ar-Ge personeli........... 102 5.3b.Sektr ve meslee gre toplam ulusal Ar-Ge personeli .................102 5.4. Yaplan ie ve meslee gre snflandrlan Ar-Ge personeli......... 104 6.1. Gayri Safi Yurtii Ar-Ge Harcamas (GSYARGEH)............................. 122 6.2. Gayri Safi Milli Ar-Ge Harcamas (GSMARGEH))............................... 123 8.1. BPBAKT 1992 ile nceki OECD ARGEDBH hedefleri arasndaki standart anahtar............................................................ 146 8.2. BPBAKT 1992 ile Nordforsk ARGEDBH hedefleri arasndaki standart anahtar............................................................................. 147 Eklerin Tablo Listesi 1. 2. 3. MMS ve Frascati Klavuzundaki sektrlerin zeti...........................172 MMSdeki reticiler ve sektrler...................................................... 173 Frascati Klavuzundaki yksekretim sektrne kesinlikle ve muhtemelen dahil olan birimlerin MMS sektrlemesi.............. 174 4. Hane halkna hizmet veren KAGKye ait nihai tketim

11

NDEKLER harcamalar ve devlet harcamalarnn MMS snflandrmalar........ 175 5. 1. 2. Gayri safi kt ile toplam dahili Ar-Ge............................................177 ARGEDBH'deki salkla ilgili Ar-Ge'yi tanmlama..........................183 Gerekletiricinin raporlad verilerden salkla ilgili Ar-Ge: Ticari teebbs sektr .................................................................. 184 3. Bilim alanna ve sosyo-ekonomik hedefe gre salkla ilgili Ar-Ge'yi tanmlama..................................................................185 1. Savunma ve havaclk sanayiinde ortak kullanmdaki terminoloji....................................................................................... 226 2. Frascati Klavuzundaki Fransz, ngiltere ve ABD terminolojisinin geerli snflandrmas..........................................227 3. 1. Zrhl bir tank gelitirme................................................................. 233 MUSS88 Snflar ve Meslee gre Ar-Ge personeli Frascati Klavuzu kategorileri arasndaki liki ........................................... 237 ekil 3.1. Ar-Ge birimlerinin sektrlemesi iin karar aac............................55

12

1. BLM Klavuzun Amac ve Kapsam

13

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI

1.1. Ar-Ge verilerinin kullanclarna ynelik nsz


1 Bu klavuz, ye lkelerdeki ulusal Ar-Ge verilerini toplayan, yaymlayan ve OECD Ar-Ge taramalarna cevaplar veren ulusal uzmanlar tarafndan ve bu uzmanlar iin yazlmtr. Birok rnek verilmesine ramen klavuz,daha ziyade bir referans almas olarak tasarlanm teknik bir belgedir. 2. Blm, ncelikli olarak Ar-Ge verileri kullanclarna yneliktir. Onlarn

kullanmalarna yardmc olmak zere, Klavuzun ierii ve kapsamna ilikin bir zet salar. Ayrca baz tr verilerin neden toplandn veya toplanmadn, bunlarn yaratt karlatrlabilirlik sorunlarn ve yorumlanmalar ile ilgili olarak nelerin sylenebileceini de belirtmektedir.

1.2. Klavuzun kapsam ve Ar-Ge istatistiklerinin kullanm


3. Bu klavuz ilk kez yaklak 40 yl nce yaymlanm olup, genellikle ArGe "girdi" verileri olarak anlan, sadece aratrma ve deneysel gelitirmeye (ArGe) tahsis edilen finans ve insan kaynaklarnn lm ile ilgilenmektedir. 4. Yllar ierisinde, girdi istatistiklerinin nemli gstergeler olduu

gerei ortaya km, bunlar ulusal ve uluslararas raporlarda kullanlmtr. Bilimsel ve teknolojik gstergelere ilikin OECD raporlar (OECD 1984, OECD 1986, OECD 1989a); Bilim ve Teknoloji Politikas ncelemeleri ve Grnm yayn dizisi ve Bilim, Teknoloji ve Sanayi Puanlama Tablosu (OECD, her iki ylda bir) hep birlikte, farkl lkeler, sektrler, sanayiler, bilimsel alanlar ve dier snflandrma kategorilerinde, Ar-Ge'nin yelpazesi ve yn ile ilgili faydal ller salamaktadr. Ekonomik byme ve verimlilik ile ilgilenen idari kurulular teknolojik deiimin gstergelerinden biri olan Ar-Ge istatistiklerine bavurur. Bilim politikas, sanayi politikas ve hatta genel ekonomik ve sosyal politikalarla ilgilenen danmanlar da bu verilerden geni lde yararlanmaktadr. Gnmzde Ar-Ge istatistikleri birok devlet program iin vazgeilmez bir arka plan unsurudur ve bu programlarn deerlendirilmesinde nemli bir aratr. Birok lkede, Ar-Ge istatistikleri, genel ekonomik istatistiklerin bir paras olarak deerlendirilir. 5. Bununla birlikte, Ar-Ge istatistikleri yeterli deildir. Bilgi temelli ekono-

mi balamnda, bu gibi verilerin, bunlar hem dier kaynak trleri hem de verili Ar-Ge faaliyetlerinin istenen sonular ile ilikilendiren bir kavramsal ereve ierisinde deerlendirilmesinin gereklilii, gitgide daha ak biimde ortaya kmaktadr. Bu balant, rnein, yenilik sreci (bkz. Ksm 1.5.3) aracl ile veya sadece Ar-Ge ve ilgili BT faaliyetlerini deil ayn zamanda yazlm, eitim, rgtlenme vb. harcamalarn da kapsayan "gayrimaddi yatrm"n daha geni erevesi iinde kurulabilir. Benzer ekilde, Ar-Ge personel verileri, bilimsel ve teknik personelin eitimi ve kullanm iin kurulmu modelin bir paras olarak

14

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI grlmelidir. Ar-Ge verilerinin, dier ekonomik deikenlerle, rnein katma deer ve yatrm verileri ile birlikte kullanlmas da mmkndr. Bu klavuz BT sisteminin tek bir modeline dayanmamakta; eitli modellerde kullanlmak zere gstergelerin hesaplanmasnda kullanlabilecek mmkn klmay amalamaktadr. 6. Klavuz, iki ksmdan olumaktadr. Bunlardan ilki, bu giri blmnn istatistiklerin retilmesini

yannda yedi dier blmden oluan ksmdr. Bu blmlerde, kullanlmakta olan Ar-Ge verilerinin toplanmas ve yorumlanmas ile ilgili neriler ve ilkeler yer almaktadr. Tm ye lkeler, belirtilen koullara tam olarak uyamasa da, bunlarn, tmnn ulamaya alaca standartlar olmas ynnde bir fikir birlii mevcuttur. 7. kinci ksm ise onbir EKi iermektedir ve bunlar Ar-Ge taramalar iin

ek ilkeler salamak zere kendilerinden nce gelen blmlerdeki temel ilkeleri yorumlamakta ya da kapsamn geniletmekte veya Ar-Ge taramalar ile ilgili konular kapsamaktadr. Bu ekler bilgi amal olarak kullanlabilir ancak her zaman konu ile ilgili en gncel yorumu salamalar da beklenmemelidir. 8. Bu klavuz hem basl olarak, hem de Internet ortamnda dijital olarak

yaymlanmaktadr. Elektronik srm yeni verilerle daha sk gncellenecektir.

1.3. Frascati Klavuzu ile dier uluslararas standartlar arasndaki iliki


9. Ar-Ge almalar, ekonominin tm ierisinde gerekletirilir ancak ArGeyi kendisini de kapsayan daha geni bilimsel almalar ailesinden ve ekonomik faaliyetlerden farkl klan zellikler vardr. Balangta, OECD'nin bilimsel ve teknolojik faaliyetlerin llebilmesi iin bir ilkeler dizisi oluturmas tasarlanmtr. Uzun yllar boyunca, Frascati Klavuzu bu yapdaki tek klavuz olarak kullanlm, yakn zamanda buna drt klavuz daha eklenmitir. Bunun yan sra, bilim ve teknoloji ve rnein eitim gibi (bkz. Tablo 1.1), bilim ve teknolojiyle ilgili faaliyetler iin, dier OECD yntembilimsel ereveleri de mevcuttur. 10. OECD, normlarn halihazrda mevcut olduu durumlar sz konusu

olduunda, BT iin uluslararas normlar oluturmaya ynelik alma yapmamtr. Dolaysyla bu klavuz, tm bilimsel ve teknolojik faaliyetler (UNESCO, 1978) iin UNESCO nerileriyle uyumludur, ancak kendilerini OECD yesi olmayan lkelerden ayran benzer ekonomik yaplara sahip OECD yelerinin ekonomik ihtiyalar ve Ar-Ge faaliyetlerine zgdr.

15

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI Tablo 1.1. OECD'nin yntembilimsel klavuzlar


Balk Bilimsel ve Teknolojik Faaliyetlerin lm Serileri Frascati Klavuzu: Aratrma ve Deneysel Gelitirme Taramalar iin nerilen Standart Uygulama Yksekretim Sektrnde kt lmleri ve Ar-Ge statistikleri "Frascati Klavuzu Eki" (OECD, 1989b) Teknoloji demeleri dengesi "Teknoloji demeleri Dengesi Verilerinin lm ve Yorumlanmas iin Klavuz TD Klavuzu" (OECD, 1990)1 Yenilik Teknolojik Yenilik Verilerinin Toplanmas ve Yorumlanmas iin nerilen lkeler -- Oslo Klavuzu, (OECD, 1997a) Patentler "Patent Verilerinin Bilimsel ve Teknolojik Gstergeler Olarak Kullanlmas - Patent Klavuzu 1994" (OECD, OCDE/GD(94) 114, 1994b)1 BT personeli "Bilim ve Teknolojiye Ayrlm nsan Kaynaklarnn lm Canberra Klavuzu" (OECD, 1995) B. BT iin dier yntembilimsel ereveler Yksek Teknoloji "Yksek Teknoloji Sektr ve rn Snflandrmasnn Gzden Geirilmesi" (OECD, STI alma Belgeleri 1997/2) Bibliyometrik "Aratrma Sistemlerinin Analizi ve Bibliyometrik Gstergeler, Yntemler ve rnekler", Yoshiko Okubo (OECD, STI alma Belgeleri 1997/1) Kreselleme Ekonomik Kreselleme Gstergeleri Klavuzu (provizyonal balk, gelecek) C. Dier ilgili OECD istatistiksel ereveleri Eitim istatistikleri Karlatrmal Eitim statistikleri iin OECD Klavuzu (gelecek) Eitim snflandrmas Eitim Programlarnn Snflandrlmas, OECD lkelerinde EUSS-97'nin Uygulanmasna ilikin Klavuz (OECD, 1999) Eitim istatistikleri Daha yi Eitim statistikleri Klavuzu - Kavramsal, lm ve Tarama Konular (OECD, 1997b) Veri tr A. "Frascati ailesi" Ar-Ge

1. Daha ok mevcut bilginin snflandrlmas ve yorumlanmas ile ilgili sorunlarla ilgilenir. Kaynak: OECD.

11.

Hem kavramsal olarak hem de veritabanlar bakmndan, Ar-Ge'nin Milli

daha geni bir yap ierisine oturtulmas ihtiyacndan dolay, klavuzda mmkn olduunca Birlemi Milletler (UN) snflandrmalar kullanlmtr, r. Muhasebe Sistemi - SNA (UN, 1968); Avrupa Birlii Komisyonu - ABK (ABK ve dierleri., 1994); Uluslararas Standart Snai Snflandrma USSS (UN, 1990); Mesleklerin Uluslararas Standart Snflandrlmas - MUSS (Uluslararas alma rgt, 1990) ve Eitimin Uluslararas Standart Snflandrlmas - EUSS (UNESCO, 1997). Bunlarn haricinde Klavuz, mmkn olduu her durumda, OECD snrlar ierisindeki blgesel kurulularn, zellikle Avrupa Birlii (AB) ve skandinav Sanayi Fonunun deneyimlerinden yararlanmaktadr. 12. Bu gibi snflandrmalarda Ar-Ge referanslar yenidir ve uluslararas

istatistiksel ereve olarak Frascati Klavuzu'na dayanmaktadr. 13. Bu klavuzun nceki srmlerinde olduu gibi, Ar-Ge taramalarn, Milli

Muhasebe Sisteminde (MMS) ortaya konan ilkelerle tutarl hale getirmek iin aba harcanmtr. Olabildiince Frascati Klavuzu trndeki verilerle MMS trndeki

16

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI verileri badatrmak iin, tamamlayc veriler toplanmaldr. Bu nedenle, fon kaynaklarnn ve harici Ar-Ge harcamalarnn dkmne ynelik neriler olduka ayrntldr ve Ar-Ge ile ilgili yazlm yatrmlarna ilikin verilerin toplanmas iin neriler sunulmaktadr. Ek 3, Ar-Ge taramalar ile milli hesaplar arasndaki ilikiyi daha ayrntl bir ekilde incelemektedir.

1.4. Ar-Ge girdi ve kts


14. Bu Klavuz, Ar-Ge girdilerinin lmne ayrlmtr. Ar-Ge kavram hem Ar-Ge birimi olarak resmi Ar-Ge'yi hem de dier birimler olarak gayri resmi veya duruma bal Ar-Ge'yi kapsamaktadr. Ancak, Ar-Ge'ye duyulacak ilginin dzeyi, yenilik bilgileri ve ekonomik ve sosyal sonulara, olayn kendisine olduundan daha fazla baldr. Ne yazk ki, girdi istatistiklerini tamamlamak asndan ArGe kt gstergelerine ihtiya duyulmakla birlikte, bunlarn oluturulmas ve tanmlanmas olduka zordur. 15. Ar-Ge veya bilim ve teknoloji (BT) kts, genelde farkl yollarla

llebilir. Yenilik taramalar, ierisinde Ar-Ge'nin nemli bir rol oynad yenilik srecinin ktlarn ve etkilerini lmek iin yaplan almalardr. Yenilik taramalar ile ilgili bir klavuz yaymlanm ve bir kez gzden geirilerek yenilenmitir (OECD, 1997a). 16. Dier bir seenek de varolan veri kaynaklarnn kullanlmasdr. BT

gstergelerinin tretilebilmesi iin varolan kaynaklarn kullanlmasna ilikin uluslararas standart uygulamann nerilmesinden nce, olduka salam yntembilimsel bir almaya gereksinim duyulmutur. BT gstergeleri olarak teknoloji demeleri dengesi ve patent kullanmlar ile ilgili klavuzlar yaymlanmtr (OECD 1990, 1994b). Ayrca bibliyometrikler ve ilgili rn veya sanayilerin (bkz. Tablo 1.1) "teknolojik younluu" bakmndan ticari veriler hakknda da klavuzlar mevcuttur. Bunlar, daha ok yorumlarda karlalan sorunlarla ilgilendiklerinden ve kullanlan verilerin BT analizleri iin toplanmayp varolan kaynaklardan kartlarak bu amalar dorultusunda dzenlenmi olduundan (daha fazla detay iin, bkz. Ek 7), bu klavuzdan farkldr.

1.5. Ar-Ge ve ilgili faaliyetler


1.5.1. Aratrma ve deneysel gelitirme (Ar-Ge) 17. Bu klavuz sadece (temel aratrma, uygulamal aratrma ve deneysel gelitirmeden oluan) aratrma ve deneysel gelitirme almalarnn lm ile ilgilenmektedir. Tam tanm 2. Blm'de bulunabilir. 18. Ar-Ge, bilimsel ve teknolojik temeli olan dier birok etkinlikle ilikili

bir faaliyettir. Bu dier faaliyetler kimi zaman Ar-Ge ile olduka yakndan ilikili de olsa, bilgi aklar zerinden ve iletmeler, kurumlar ve personel asndan, Ar-Ge lmleri srasnda darda tutulmaldr. Ar-Ge ve bu ilgili faaliyetler iki

17

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI balk altnda incelenebilir: Bilimsel ve teknolojik faaliyetler ailesi (BTF) ve bilimsel ve teknolojik yenilik sreci. 1.5.2. Bilimsel ve teknolojik faaliyetler (BTF) 19. UNESCO, daha geni bir BTF kavram gelitirmi ve buna "Bilim ve Teknoloji Alanndaki statistiklerin Uluslararas Anlamda Standartlatrlmasna Ynelik neriler"inde (UNESCO, 1978) yer vermitir. Burada Ar-Ge'ye ek olarak, bilimsel ve teknolojik faaliyetler, bilimsel ve teknolojik eitim ve retim (BTE) ile bilimsel ve teknolojik hizmetler (BTH) yer almaktadr. Bu hizmetlerden ikincisi, rnein, ktphane ve mzelerin BT faaliyetleri, BT literatrn tercme etme ve dzenleme, tetkik ve arama, sosyoekonomik olgularla ilgili veri toplama, test etme, standartlatrma ve kalite kontrol, mteri danmanl ve danmanlk hizmetleri, devlet kurumlar tarafndan yrtlen patent ve lisanslama almalar gibi faaliyetleri de ierir. 20. Ar-Ge (UNESCO ve OECD tarafndan benzer ekilde tanmlanmtr),

hem BTE hem de BTH'den ayrlmaldr. 1.5.3. Ar-Ge ve teknolojik yenilik 21. Teknolojik yenilik almalar, yeni bilgilere yaplan yatrmlar dahil, esas olarak teknolojik adan yeni veya iyiletirilmi rnlerin veya srelerin ortaya kmasna yol aan ya da bunun amaland bilimsel, teknolojik, rgtsel, finansal ve ticari admlardr. Ar-Ge, bu almalardan sadece biridir ve yenilik srecinin farkl aamalarnda gerekletirilebilir. Ar-Ge, sadece yaratc fikirlerin orijinal kayna olarak deil, ayn zamanda uygulama aamasna kadar herhangi bir noktada bavurulabilecek bir sorun zme yolu olarak da etkili olabilir. 22. Yenilik srecinde Ar-Ge'nin yan sra, yenilik faaliyetlerinin dier biim-

leri de yer alr. Oslo Klavuzu'na gre (OECD, 1997a), bunlar "retim bilgisi ve paralarna ayrlm teknolojinin edinimi; ierilmi teknolojinin edinimi; retim tasarmcl ve endstri mhendislii; baka yerde snflandrlmam endstriyel tasarm, dier sermaye edinimleri; retimi balatma ve yeni veya gelimi rnler iin pazarlama faaliyetleri"dir. 23. Dahas, devlete ait Ar-Ge programlar temelinde gerekleen yenilik-

lerin olduu durumlarda, bu sre kayda deer bir demonstrasyon aamas ierebilir. "Bir demonstrasyon, yeniliin tam veya tamama yakn lekte, gerek artlarda hayata geirilmesi anlamna gelmektedir ve u amalar dorultusunda gerekletirilebilir: i) ulusal politikann formle edilmesi veya ii) yeniliin kullanmnn tevik edilmesi" (Glennan ve dierleri, 1978). OECD bnyesinde, Uluslararas Enerji Kurumu tarafndan toplanan ve yaymlanan verilerin aratrma, gelitirme ve demonstrasyon almalarn ierdii unutulmamaldr ("A, G ve D").

18

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI 24. Ar-Ge'nin lm srasnda karlalabilecek olas en byk sorun,

deneysel gelitirme ile yeniliin gerekletirilmesi iin gerekli dier faaliyetler arasndaki ayrmn belirlenmesinde ortaya kacaktr. Bu balamdaki hatalar olduka nemlidir: Yeniliklerin ou, yksek maliyetli Ar-Ge almalarn gerektirirken, retime hazrlama maliyetleri daha da yksektir. 2. Blmde Ksm 2.3.4 ve 2.4.1, bu sorunlarn stesinden gelmek iin ilke ve anlay birlii oluturulmasna ayrlmtr ve eitli rnekler de iermektedir. Bu ksmlar, zellikle savunma alanna ynelik bilgisayar yazlmlarnn ve geni lekli projelerin gelitirilmesi ile balantl olduklarndan, bu balamda baz ilkeler salarlar. Byk lekli projelerin ele alnmas ile ilgili ek rehber, Ar-Ge ve dier retim ncesi gelitirme faaliyetleri arasndaki farklar gsteren rnekler ile birlikte Ek 10'da verilmektedir. 1.5.4. Ar-Ge'nin yazlm, sosyal bilimler ve hizmet faaliyetlerindeki tanm 25. Son yllarda, hizmet faaliyetlerinde Ar-Ge ile ilgili daha iyi bilgiye ihtiya duyulduu belirtilmektedir. Bu klavuzdaki ana tanmlamalar ncelikli olarak doal bilimler ve mhendislik alanlarndaki retim sanayisi ve aratrmalar iin gelitirilmitir. Dolaysyla bunlarn, ounlukla bilgisayar uygulamalar ve sosyal bilimler aratrmalar ieren hizmet faaliyetlerine uygulanmasnda sorunlar kmaktadr. 2. Blm'de bu sorunlarn tartlmas iin ayrlm yeni bir ksm yer almaktadr (2.4). 1.5.5. Ar-Ge ynetimi ve destekleyici dier faaliyetler 26. Yukarda aklanan Ar-Ge almalarn gerekletirmek iin, fonlar salanmal, proje ve finansman ynetilmelidir. Bilim ve teknoloji bakanlklar veya aratrma konseyleri gibi politik kurumlarn Ar-Ge fonlama faaliyetleri, ArGe'yi oluturmaz. Ar-Ge projelerinin ve finansmannn kurum iinde idare edilmesi sz konusu olduunda, Ar-Ge yneticileri gibi, bamsz projeler ile yakndan ilikili olan ve hem personel hem de harcama serilerinde yer alan kiiler ile, mali yneticiler gibi, dolayl veya ek destek salayan ve sadece genel giderlerin bir unsuru olarak harcama serilerinde yer alan kiiler arasnda, ArGe'ye verilen dorudan destek bakmndan bir ayrm yaplmaldr. ae ayrmlar, 2. 5, ve 6. Blmlerde ayrntl olarak tartlmaktadr. veya ulam hizmetleri gibi ek destekler de genel giderler kapsamna girmektedir. Bu

1.6. Bilim ve teknolojinin tm alanlarndaki Ar-Ge kapsanmtr


27. Klavuzun ilk iki versiyonu sadece doal bilimler ve mhendislii kapsamaktadr. Sosyal ve beeri bilimler, 1974'te kabul edilen nc srmde (OECD 1976) eklenmitir. Klavuz standart uygulamalar nermesine ramen, farkl nedenlerden dolay, sosyal ve beeri bilimler iin (SBB) baz deiikliklerin kabul edilmesi gerektii anlalmtr. ye lkelerdeki uygulamalar farkllk gsterebilir: Baz lkelerde, taramalar tm sektrlerdeki tm bilimleri kapsar, dierlerine gre ortak usuller her zaman uygun deildir.

19

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI 28. SBB Ar-Ge lmne ilikin zel sorunlar, bu klavuzun ilerleyen

blmlerinde ele alnacaktr.

1.7. Ar-Ge girdilerinin lm


29. statistiksel amalar dorultusunda, iki girdi llmektedir: Ar-Ge harcamalar ve Ar-Ge personeli. Her iki girdi de normalde yllk olarak llmektedir: Bir yl ierisinde harcanan toplam tutar, yl ierisinde kullanlan adam-yl. Her iki serinin de kendilerine gre gl ve zayf ynleri olduundan, Ar-Ge'ye ayrlan kaynan yeterli biimde temsil edilebilmesi iin her ikisine de ihtiya vardr. 1.7.1. Ar-Ge personeli 30. Bilimsel ve teknik personelden faydalanlmasna ilikin veriler, ArGe'ye ayrlan kaynaklarn uluslararas anlamda karlatrlabilmesi iin somut ller ortaya koyar. Ancak Ar-Ge girdilerinin, bir ulusun toplum refahna ilikin insan kaynaklar girdisinin sadece bir ksmn tekil ettii bilinmektedir; bilimsel ve teknik personel, retim, kalite kontrol, ynetim, eitim ve dier ilevlerde yer alarak daha ok snai, tarmsal ve tbbi almalara katk salamaktadr. Bu bilimsel ve teknik insan gcnn lm, Canberra Klavuzu'nun (OECD, 1995) konusudur; bu klavuzdaysa Ar-Ge kaynaklarnn snflandrlmas ve llmesi konular zerinde durulmaktadr. 31. Ar-Ge ve personel verileri sz konusu olduunda, bu verilerin tam

zaman edeer (TZE) veya Ar-Ge'ye tahsis edilen kii-yla indirgenmesi sorunu ortaya kar (Bkz. 5. Blm , Ksm 5.3). Dolaysyla verilerin fiziksel olarak kii baznda toplanmas ("kafa saym") nerilmektedir, bylece ve veriler genel gider modellerinde ve BT personeli ile ilgili olan veritabanlarnda kullanlabilirler. 32. Ulusal Ar-Ge almalar, Nobel dl sahiplerinden onun sekreterine,

uzay aratrmalar tasarmclarndan laboratuvar hayvan besleyicilerine kadar geni bir personel yelpazesini kapsamaktadr. Gereksinim duyulan beceri ve eitim yelpazesinin genilii nedeniyle, Ar-Ge personelini kategorilere gre snflandrmak gereklidir. 33. meslek OECD yesi lkeler tarafndan, Ar-Ge faaliyetlerinde grevli kiilerin grubuna gre, olabildiince Mesleklerin Uluslararas Standart

snflandrlmas iin iki sistem kullanlmaktadr. 5. Blm, Ksm 5.2, hem Snflandrlmas MUSS (ILO, 1990) hem de Eitimin Uluslararas Standart Snflandrlmasna EUSS (UNESCO, 1997) dayanan sadece resmi vasf (diploma derecesi) dzeyi esasna gre snflandrma iin aklamalar iermektedir. Her iki temele gre de verilerin mevcut olmas gerekmesine ramen, ye lkelerin ou bunlardan sadece birini kullanr. Birok OECD lkesi iin veriler mesleki esasa gre mevcutken, dierlerinin sadece baz veya tm sektrler iin niteliksel veri-

20

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI ler topladnn bilinmesi, uluslararas karlatrlabilirlik anlamnda hala baz sorunlarn olduu anlamna gelmektedir. Etkili bir sistemde, bu ikisi arasnda byk bir farklln olmamas gerektii ileri srlebilir, rnein aratrmac olarak kaytl bulunan tm kiiler niversite derecesine sahip olacaktr ve Ar-Ge bnyesinde alan tm niversite mezunlar aratrmac olarak alacaktr. Ancak uygulamada durum byle deildir. rnein, ileri yalardaki aratrmaclarn bir blm, niversite dzeyinde dereceye deil lise sonras vasflara veya dengi derecelere sahiptir. Tam tersine, gen niversite mezunlarnn saylar gitgide artan bir blm aratrmac olarak deil, yksek dzeyde teknisyen veya destek personeli olarak almaktadr. 1.7.2. Ar-Ge harcamalar 34. Temel lt, "dahili harcamalar"dr, yani, ekonominin bir sektr veya istatistiksel birimi ierisinde gerekletirilen Ar-Ge almalarnn tm harcamalar. Dier bir lt de, "harici harcamalar"dr ve ekonominin bir sektr veya istatistiksel birimi haricinde gerekletirilen Ar-Ge almalarnn tm harcamalarn kapsamaktadr. Ar-Ge amalarna ynelik olarak, hem cari maliyetler hem de sermaye harcamalar llr. Devlet sektr sz konusu olduunda, harcamalar terimi, dolayl yerine dorudan harcamalar kastederek kullanlr. Amortisman maliyetleri bu kapsamn dnda tutulmaktadr. Ar-Ge harcamalarnn kapsam ve ierii ile ilgili daha ayrntl bilgi, Klavuzun 6. Blm, Ksm 6.2'sinde verilmektedir. 35. Ar-Ge, birimler, kurumlar ve sektrler, zellikle de devlet ile dier

gerekletiriciler arasnda kayda deer kaynak transferleri ieren bir sretir. Bilim politikas danmanlar ve analistler iin, Ar-Ge'nin kim tarafndan finanse edildiinin ve kim tarafndan gerekletirildiinin bilinmesi olduka nemlidir. 6. Blm, Ar-Ge fonlarnn aknn izlenmesi ile ilgilidir. Bu aklarn, fonu salayan kaynaklardan alnan cevaplara deil, Ar-Ge faaliyetini gerekletiricilerin verdii cevaplara dayandrlmas gerektii zellikle belirtilmektedir (bkz. 6. Blm, Ksm 6.3). Genel niversite fonlar olarak da adlandrlan kamusal genel niversite fonlarnn (GF) uygulanmas ile ilgili ilkeler nerilmektedir, yani, eitim bakanlklarndan alnan genel hibe ile finanse edilen niversite aratrmasnn, hem aratrma hem de eitim iin yrtlen blm. Bu aklar niversite aratrmalar iin verilen destein yarsndan fazlasn temsil edebilir ve Ar-Ge iin tm kamusal destein nemli bir blmn oluturur. 36. Ar-Ge girdi serilerinin parasal deerler olarak ifade edilmesinin temel

dezavantaj, bunlarn zaman ierisinde, lkeler arasndaki fiyat dzeylerinden etkilenmesidir. Mevcut dviz kurlarnn lkeler arasndaki Ar-Ge fiyatlarnn dengesini tam olarak yanstmad ve yksek enflasyonun sz konusu olduu dnemlerde genel fiyat endekslerinin, Ar-Ge almalarnn yrtlmesine ilikin eilimi doru bir biimde yanstmad sylenebilir. Klavuz, bunlar "reel" tutar-

21

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI lardan ok Ar-Ge'ye ayrlan kaynaklarn frsat maliyetlerini yansttklar bilinmesine ramen, Ar-Ge istatistikleri iin, satn alma gc paritelerinin (AGP) ve tam gayri safi yurtii hasla (GSYH) fiyat endeksinin kullanlmasn nermektedir. zel Ar-Ge deflatrleri ve Ar-Ge deiim oranlar gelitirilmesine ilikin yntemler, Ek 9'da tartlmaktadr.. 1.7.3. Ar-Ge aralar 37. Ar-Ge iin kullanlacak ara gerelerin gstergeleri bilinmektedir ancak bu gstergeler nadiren toplanmaktadr ve bu klavuzda ele alnmamtr. Standartlatrlm ekipmanlar, ktphane imknlar, laboratuvarda alma alan, yayn abonelikleri ve standartlatrlm bilgisayar zaman vb. birer l birimi olabilir. 1.7.4. Ulusal Ar-Ge abalar 38. Ar-Ge faaliyetleri ekonominin genelinde gerekletirilmesine ramen, ounlukla, bilim politikas amalar dorultusunda bir btn olarak alglanr, rnein "ulusal Ar-Ge almas" gibi. Dolaysyla, Klavuzun amalarndan biri de hem birok gerekletiriciden toplanabilen hem de anlaml ulusal toplam deerlerle btnleebilen Ar-Ge girdi verileri iin baz temel nitelikleri oluturmaktr. Uluslararas dzeyde karlatrma iin kullanlan ana harcama toplam, belli bir yl ierisinde, ulusal anlamda gerekletirilen tm Gayri Safi Yurtii ArGe Harcamalardr (GSYARGEH). Dolaysyla bu da yurtdndan finanse edilen ancak yurtiinde gerekletirilen Ar-Ge almalarn kapsar ve yurtdna denen, zellikle uluslararas kurumlara verilen Ar-Ge fonlarn iermez. Buna karlk gelen personel ltnn belirli bir ismi yoktur. Belli bir yl ierisinde Ar-Ge (TZE ierisindeki) bnyesinde alan toplam personeli kapsar. Uluslararas karlatrmalar kimi zaman aratrmaclarla (veya niversite mezunlaryla) snrlandrlmtr nk bunlarn Ar-Ge sisteminin gerek ekirdei olduu kabul edilmektedir.

1.8. Ar-Genin kresellemesi ve Ar-Ge ibirlii


39. Birok farkl almada, Ar-Ge faaliyetlerinin her geen gn dnya geneline daha ok yayld grlmektedir. Ar-Ge'nin daha byk bir blm, eitli aratrmaclar, aratrma ekipleri ve aratrma birimleri arasndaki ibirlii ile gerekletirilmektedir. okuluslu iletmeler, hem resmi olarak, Avrupa Birlii (AB) veya Avrupa Nkleer Aratrma Kurumu (CERN) gibi giriimler aracl ile, hem de gayri resmi olarak, ok veya iki tarafl anlamalarla, niversite ve dier aratrma birimleri ve iletmeler arasnda Ar-Ge ibirliinin yapma gibi, gitgide artan bir rol stlenmektedir. Bu eilimler zerinde daha fazla bilgiye ihtiya duyulduu aka grlmektedir. 40. Frascati Klavuzu'nun bu srm, kreselleme srecini de dikkate

alarak yurtdndaki birimlerle ilgili olarak kullanlan harici Ar-Ge ve Ar-Ge fon

22

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI kaynaklarna ilikin daha ayrntl dkmler yaplmasn nermektedir. Teknolojik kresellemenin gstergelerine duyulan gereksinime ilikin daha fazla bilgi, kresellemenin lm ile ilgili farkl bak alarnn kapsaml olarak incelendii bir almada bulunabilecektir (Ekonomik Kreselleme Gstergeleri Klavuzu, geici balk, kacak yayn). okuluslu iletmelerin Ar-Ge almalar genellikle grup dzeyinde veya grup blm dzeyinde rgtlendiinden, finanse edildiinden ve ynetildiinden, grubun farkl lkelerdeki birimleri tarafndan geekletirilen Ar-Ge almalarnn tanmlanmas ve bu lkeler arasndaki Ar-Ge ak ile ilgili bilgilerin toplanmas eer imkansz deilse, olduka zordur. 41. Ar-Ge ibirlii, geleneksel olarak Ar-Ge taramalarnda kapsanmayan bir

konudur. Politika yapclar iin Ar-Ge ibirlii ile ilgili daha ayrntl bilgi ihtiyac olduka yksektir. Ancak, ye lkelerdeki deneyim eksiklii nedeniyle, Klavuzun bu srmnde Ar-Ge ibirlii hakknda bilgi toplanmas ile ilgili nerilere yer verilememektedir. Farkl tr kurumlar arasndaki Ar-Ge aklar hakknda, konu ile ilgili baz bilgiler mevcuttur. Yenilik taramalarndan elde edilen deneyimler, farkl corafi blgelerde yer alan farkl birimlere, ibirlii ile ilgili tek bir sorunun yneltilebileceini gstermektedir. Bu ynteme Ar-Ge taramalarnda da bavurulabilir, bylece gelecekte daha ak nerilerde bulunmak mmkn olacaktr.

1.9. Ar-Ge iin snflandrma sistemleri


42. Ar-Ge faaliyetlerini ve roln anlamak iin Ar-Geyi bu ii gerekletiren ile fonlayan kurumlar baznda (kurumsal snflandrma) ve Ar-Ge programlarnn yapsna gre (ilevsel dalm) incelenmelidir. 43. Tarama srecini kolaylatrd iin, ulusal (ve uluslararas) Ar-Ge tara-

malarnda temel kurumsal snflandrmalarn kullanlmas ve istatistikler tarafndan aklanan olayn daha iyi anlalabilmesini salamak iin ilevsel dalmlar ile birletirilmesi, sklkla bavurulan bir yntemdir. 1.9.1. Kurumsal snflandrmalar 44. Kurumsal yaklamda, dikkatler daha ok ilemi geekletiren veya fonlayan kurumlar zerine younlar. Tm birimler ana (ekonomik) faaliyetle-rine gre snflandrlr. Bu yaklamda, istatistiksel birime ait Ar-Ge kaynaklarnn tm tek bir snf veya alt snfa tahsis edilir. Avantaj, Ar-Ge verilerinin genellikle normal ekonomik istatistikler ile ayn ereve ierisinde toplanarak tarama yapmann kolaylatrlmas ve Ar-Ge ile dier ekonomik verilerin karlatrlabilmesine olanak salamasdr. Dezavantaj ise, birimin her zaman "resmi" faaliyetiyle dorudan ilikili olmayabilen Ar-Ge faaliyetlerini tam olarak aklamamasdr.

23

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI 45. Klavuzda yer alan 3. Blm kullanlan kurumsal snflandrmalarla

ilgilidir. Normal ekonomik veya sosyal istatistikler ile en yksek dzeyde karlatrlabilirlii salamak iin, mmkn olduu lde, mevcut BM snflandrmalarna dayandrlmaktadr. Ulusal Ar-Ge'ye ilikin ana kurumsal snflandrma, sektrel bazda yaplr. Be sektr tanmlanmaktadr: Ticari teebbs, devlet, zel kr amac gtmeyen (KAG), yksekretim ve yurtd. Drt ulusal sektrden iin, sektrletirme bakmndan ulusal farklar ortaya koymak zere alt snflandrmalar (ticari teebbs, KAG ve yksekretim) ve ek kurumsal snflandrmalar nerilmitir. 1.9.2. levsel dalm 46. 4. Blmde tartlan ilevsel yaklamda, Ar-Ge'nin kendi yaps zerinde durulmaktadr. Birim tarafndan gerekletirilen Ar-Ge almalarnn yaps incelenir ve bunlar, Ar-Ge tr, rn dal, amac, bilim dal vb.'ye gre dalmn gstermek zere deiik ekillerde ayrma tabi tutulur. Dolaysyla, ilevsel yaklam daha ayrntl veriler salar ve kurumsal modellerdeki uluslararas farkllklarn etkisi daha az olduundan, bunlar teorik olarak, kurumsal snflandrmadan elde edilen sonulara gre daha yksek uluslararas karlatrlabilirlie sahiptir. Ancak bu yaklamn kimi zaman pratikte uygulanmas zordur. Bu zellikle, bir taraftan phe gtrmez bir ekilde bilim politikasnn ilgi alanna giren ancak dier taraftan bilimsel ve teknolojik sistemin ileyiine ilikin fazla basitletirilmi bir modele dayanan, Ar-Ge trne gre analiz (temel aratrma, uygulamal aratrma, deneysel gelitirme) kavram iin dorudur. Ayrca taramaya katlan kiinin subjektif deerlendirmesinin nemli bir unsurunu da ierir. Bu soru 4. Blmde 47. Ksm 4.2.3'te ele alnmtr.

Askeri ve sivil Ar-Ge'nin birbirinden ayrlmas, ulusal Ar-Ge abalarnn

nemli bir ilevsel dkm olarak kabul edilir. OECD lkelerinin ounda, savunma sanayii Ar-Gesi daha kk bir rol oynamaktadr. Ancak, yksek dzeylerde Ar-Ge almas gerekletiren birka lkede, savunma sanayisindeki Ar-Ge harcamalar, toplam devlet Ar-Ge harcamalarnn yarsna yaklamakta, hatta bu tutar amaktadr. Bunun bir sonucu olarak uluslararas karlatrmalar, savunma sanayii Ar-Ge'sinin hesaba katlp katlmamasna gre deiir. Savunma sanayii Ar-Ge talebi, deien politik koullara gre dalgalanmalar gsterir ve dolaysyla uzun dnem eilimi, sivil Ar-Ge'ninkinden farkldr. Bu da, ulusal ArGe almalarnn genel yaps dahilinde, bu iki Ar-Ge harcamasnn her zaman birbirinden ayrlmas gerektii anlamna gelmektedir. Savunma sanayii Ar-Ge almalar, Ek 10'da daha ileri dzeyde grlmektedir. 48. Bu ilevsel dalmlar, kurumsal snflandrmalardan daha ayrntl

olmalarna ramen, Ar-Ge verisinin potansiyel kullanclarndan oluan bir snfa yani bir alt bilim dal veya rn dal gibi (holografi veya makine kalplar iin bilgisayarl kontroller) belirli ve ok zel bir alt-eleman ile ilgilenen bir kiiye

24

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI hizmet edecek kadar ayrntl deildir, Daha nce belirtildii gibi, Klavuz, ulusal Ar-Ge almalarn lmek ve bunlar eitli yollarla snflandrmak zere tasarlanmtr. Belirli alanlara ilikin zel envanterler haricinde, ye lkelerin pek az alt-snflandrmalar bu tr bir detay dzeyine ekmilerdir ve bu detay seviyesinin OECD dzeyinde elde edilebilmesi mmkn deildir. 49. Dahas, kamusal kaynaklardan fonlanan aratrma trleri incelenirken,

bu aratrmalarn farkl politika armlar sz konusu olduunda, ulusal devletlerin ilgilendii kategoriler iin normlar ne srmek olduka zordur. Stratejik aratrma, hatr saylr lde ilgi toplayan bir alandr. Genellikle, bir ulusun aratrma tabann ve nihai olarak ekonomisini gelitirmek iin ncelikli olduunu dnd aratrma almalar anlamna gelir. Neyin stratejik olduu, neyin olmad lkeden lkeye deiir. Ancak, baz lkelerde stratejik aratrmalarn politik neminin tannmas asndan, Klavuzda yer alan 4. Blmde bu terimin tanmlanmas zerinde durulmutur.

1.10. Ar-Ge taramalar, verilerin gvenilirlii ve uluslararas karlatrlabilirlik


50. Yaymlanan kaynaklardan bir lde Ar-Ge verisi elde edilebilirse de, zel bir Ar-Ge taramasnn yerini hibir ey tutamamaktadr. Klavuzun byk blm, Ar-Ge almalarn gerekletirinlerin en azndan belli bal ulusal kesiminin kapsand Ar-Ge taramalarnn yaplaca nkablyle kaleme alnmtr. Bununla birlikte, hem taramaya cevap verenler hem de taramay yapan kurulular asndan tahmini sonular retmek gerekebilir; bu soru, 7. Blmde tartlmaktadr. 51. Koullar lkeden lkeye farkllk gsterdii iin, bu tahminlerin ne

lde gerekli olduu veya verinin gvenilirliini ne lde etkiledii konusunda genellemeye ulamak olduka zordur. Ancak, genellikle, taramay yrten kurumlar tarafndan "gz karar" denen tahmin ynteminin kullanlmas en ok yksekretim sektrndeki Ar-Ge iin olurken, taramaya cevap verenlerce "sbjektif" deerlendirmelerde bulunulmas temel aratrma, uygulamal aratrma ve deneysel gelitirme arasndaki farklarn analizi iin en ok kullanlmaktadr. Sonu olarak, bu veriler dikkatli bir ekilde ele alnmaldr. Ek 2 ve bu klavuzun 1980 ylndaki srmne yaplan zel eklemede, bu konuya ilikin daha fazla yol gsterici bilgiler yer almaktadr (OECD, 1989b). 52. Olduka doru ve ulusal kullanclarn ihtiyalarn karlayan Ar-Ge

verileri salayan ulusal taramalar, uluslararas karlatrlabilirlie sahip olmayabilir. Bu, basit anlamda, ulusal tanmlamalar veya snflandrmalarn uluslararas normlardan farkl olmasndan kaynaklanabilir. Bu gibi durumlar genellikle dipnotlarda belirtilmektedir. Ulusal koullar uluslararas normlara uymadnda, bu durum daha karmak bir hal alr. Sektr analizi iin bu genellikle dorudur; idari amalar dorultusunda, grnrde benzer kurumlar farkl

25

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI lkelerde farkl sektrlere dahil edilebilir. Dahas, bu normlarn ulusal anlamda alglanma biimleri, zellikle aratrma analizi eitleri ve Ar-Ge personelinin mesleki olarak analiz edilmesi gibi konularda farkllklar gsterebilir. Bu farkllklarn saysal olarak llmesi mmkn deildir.

1.11. Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamalar (ARGEDBH)


53. ARGEDBH verileri, genellikle geriye dnk olan Ar-Ge taramalarnn sonularndan daha nce elde edilir ve politika yapclarn zellikle ilgilendirir. 54. Bu konu ayrca 8. Blmde ele alnmtr. 2. Blm'deki genel akla-

malar ARGEDBH iin geerli olmasna ramen, takip eden blmlerde yer alan ve gerekletiriciye dayal raporlama iin tasarlanm zellikler geerli deildir. 55. Bu tr analizler, temel olarak Ar-Ge'ye para ayrlrken hkmetin niyet-

lerini veya hedeflerini tesbit etmeyi amalar. Dolaysyla Ar-Ge fonlamas, fonlayc tarafndan tanmlanmaktadr (kamusal Genel niversite Fonlar-GF dahil) ve hem tahmin (bte teklifleri veya bte denekleri) hem de geriye dnk (kesin bte veya harcama) olabilir. Ar-Ge istatistiklerinin zellikle tasarlanm taramalar araclyla toplanmas gerektii durumlarda, devlet Ar-Ge fonlama verileri, genellikle bir aamada veya dierinde, kendi standart yntem ve terminolojilerine dayanan ulusal btelerden salanmak durumundadr. Tarama ve ARGEDBH verileri arasndaki balant son yllarda glenmesine ramen, analiz her zaman, Ar-Ge asndan talep edilenler ile bte veya ilgili kaynaklarda mevcut olanlar arasnda denge unsuru olacaktr. 56. Sosyo-ekonomik hedefler bakmndan ARGEDBH'nin

snflandrlmasnn amac, hkmetlere, bilim ve teknoloji politikalarnn oluturulmasnda yardmc olmaktr. Bu nedenle, kategoriler geni olmal ve seriler de her bir temel amaca (savunma, snai gelime vb.) ayrlm kaynaklarn tutarn yanstabilmelidir. Ancak, uyum hibir zaman mkemmel deildir ve her durumda verilen bir programn tam ieriinden ok politik amalarn yanstr. Bundan ve verilerin derlenmesinde karlalan yntembilimsel engellerden dolay, uluslararas karlatrlabilirlik dzeyi, ARGEDBH iin, Klavuzda tartlan dier serilerin oundan daha dk olacaktr.

1.12. zel ilgi konular


57. Kimi zaman standart kurumsal ve ilevsel snflandrmalar aan bir yapdaki belirli bir ncelik alanna ynelik Ar-Ge verileri talep edilir. Bu talebe karlk verecek verilerin bazen zel karmlar veya izelgelerden elde edilmesi gerekebilir. Ek 4 ve 5, u anda popler ncelik alanlar ile ilgilenmektedir. 58. Salk alanndaki Ar-Ge almalar son yllarda bir politika konusu

haline gelmi ve bu konuda birok uluslararas aratrma gerekletirilmitir.

26

1 KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI Salk Ar-Ge verileri, Klavuzda belirtilen standart snflandrmalarn herhangi birinden dorudan elde edilemez. Mevcut veri kaynaklarndan salk ile ilgili ArGe tahminlerinin tretilmesine ilikin pragmatik bir yntem, Ek 4'te aklanmaktadr. Verilerin tamamlanmas ve yorumlanmasna yardmc olur, ancak uluslararas bir neri olarak kabul edilmemelidir. 59. OECD, enformasyon ekonomisi ve enformasyon toplumu iin

gstergeler ve bunlarn istatistiklerini gelitirmektedir. Ek 4'te anlatld gibi, BT sektr kapsamndaki sanayilerle ilgili olarak uzlaya dayanan sanayi listeleri yoluyla baz bilgi ve iletiim teknolojisi (BT) sektrlerinde, Ar-Ge iin bir toplam hesaplamak mmkndr. 60. Biyoteknolojinin, bilgi teknolojisinden bir sonraki yaylgan teknoloji

olarak ekonomik gelime iin byk bir nem tamas beklenmektedir. OECD, biyoteknoloji iin istatistiksel bir ereve oluturulabilmeye ynelik almalara balamtr. Ar-Ge taramalarnda yer alan biyoteknolojiyle ilgili sorular hakknda baz fikirler ve biyoteknoloji hakknda zel tarama yaklam, Ek 4'te sunulmaktadr. 61. Ar-Ge faaliyetlerinin blgesel dalm, sadece AB lkeleri iin deil,

ayrca zellikle de federal anayasalara sahip dier OECD lkeleri iin politik anlamda nemli bir ilgi alandr. Baz deikenlerin blgelere gre datlmasna ilikin baz neriler 5. ve 6. Blm'de verilmekte ve Ek 5, baz yntembilimsel bak alarna aklk getirmektedir.

1.13. Ar-Ge verilerinin kullanclarna ynelik son sz


62. Sonu olarak, hem Ar-Ge istatistiklerinin hem de Ar-Ge fonlamas verilerinin kullanmna ilikin drt genel saptama yaplabilir. Bu gibi seriler, sadece olduka karmak faaliyet ve kurum modellerinin zet nicel yansmalardr. Bu nedenle, serileri "saf" olarak kullanmak tehlikeli olabilir. Mmkn olduunca, ilgili nitel bilgi nda analiz edilmelidir. zel-likle uluslararas karlatrma sz konusu olduunda, ilgili lkelerin boyutlar, lkleri, ekonomik yaplar ve kurumsal dzenlemeleri dikkate alnmaldr. Kullanclar Ar-Ge verilerine genellikle, akllarndaki bir soru ile bavururlar: "Ulusal niversite aratrma faaliyetlerimiz azalyor mu?" "Firmamn temel aratrma faaliyetleri iin ayrd fonlarn oran, sanayideki ortalamann zerinde mi?" vb. Bu gibi sorulara cevap vermek iin, ilgili temel verilerin tanmlanmas ve sonra bunlarn bir Ar-Ge gstergesi oluturmak zere kullanlmas gerekmektedir. Baz temel veriler bir soruyu cevaplamak iin yeterli iken, baka bir soru iin yeterli olmayabilir. rnein, ARGEDBH verileri, kolaylkla tanmlanan hedeflerdeki eilimlere ilikin genel sorulara cevap vermek asndan yararldr: "Savunma sanayii Ar-Ge'sinin OECD blgesinde yeniden

27

1KILAVUZUN AMACI VE KAPSAMI arttna ilikin herhangi bir iaret mevcut mudur?" Daha zor tanmlanan hedefler ile ilgili belirli sorulara cevap vermek iin uygun deildir: "lkem, evrenin korunmas iin Ar-Ge bakmndan X lkesine gre daha m az, yoksa daha m ok harcama yapmaktadr?" Bu gibi gstergelerin uluslararas karlatrmalar iin oluturulmasna ilikin kullanl bir yntem, Ar-Ge girdilerinin, karlk gelen ekonomik serilerle, rnein GSYARGEH'in GSYH'nin bir yzdesi olarak alnp, karlatrlmasdr. Bu gibi geni alml gstergeler olduka dorudur ancak karlatrlan lkelerin ekonomik yaplar arasnda nemli farkllklar varsa bundan etkilenebilirler. rnein, byk Ar-Ge younluklu okuluslu irketlerin faaliyetleri, bir lkedeki GSYARGEH/GSYH orann nemli lde etkileyebilir. Ar-Ge istatistikleri toplamaya ynelik snflandrmalar ve normlar, mmkn olduu lde, genel istatistiklere ilikin norm ve snflandrmalarla uyumludur ve Ar-Ge ile Ar-Ge olmayan seriler arasnda ayrntl karlatrmalarn yaplabilmesi ok zor olmasna ramen, bylesi "yapsal" gstergelerin oluturulmas olduka aydnlatc olabilir. Yukarda belirtilen veri kalitesi ve karlatrlabilirliine ilikin sorunlar, dinamik sosyo-ekonomik faaliyetlerin istihdam ve uluslararas ticaret gibi tmnn karakteristik zelliidir ve bunlar politika yapclar, idareciler, analistler vd. iin olduka nemlidir. Klavuzdaki Ar-Ge istatistiksel standartlarnn evriminin altnda yatan felsefe, farkl yaklamlarn incelenmesi ve ye lkelerin deneyimlerinden dersler alnmas yolu ile, bu sorunlarn tanmlanmas ve etkili bir ekilde zme kavuturulmasdr.

28

2. Blm Temel Tanmlar ve Genel Kabuller

29

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER

2.1. Aratrma ve deneysel gelitirme (Ar-Ge)


63. Aratrma ve deneysel gelitirme (Ar-Ge), insan, kltr ve toplumun bilgisinden oluan bilgi daarcnn artrlmas ve bu daarcn yeni uygulamalar tasarlamak zere kullanlmas iin sistematik bir temelde yrtlen yaratc almalardr. 64. Ar-Ge terimi faaliyeti kapsamaktadr: Temel aratrma, uygulamal

aratrma ve deneysel gelitirme; bunlar 4. Blmde ayrntl olarak tanmlanmaktadr. Temel aratrma, grnrde herhangi bir zel uygulamas veya kulanm bulunmayan ve ncelikle olgu ve gzlemlenebilir gereklerin temellerine ait yeni bilgiler edinmek iin yrtlen deneysel veya teorik almadr Uygulamal Aratrma da yeni bilgi edinme amacyla yrtlen zgn aratrmadr. Bununla birlikte uygulamal aratrma, ncelikle belirli bir pratik ama veya hedefe yneliktir. Deneysel gelitirme, aratrma ve/veya pratik deneyimden elde edilen mevcut bilgiden yararlanarak yeni malzemeler, yeni rnler ya da cihazlar retmeye; yeni sreler, sistemler ve hizmetler tesis etmeye ya da halen retilmi veya kurulmu olanlar nemli lde gelitirmeye ynelmi sistemli almadr. Ar-Ge kavram hem Ar-Ge birimlerindeki dzenli Ar-Ge'yi, hem de dier birimlerdeki dzenli bir ekilde olmayan ya da ara sra yaplan Ar-Ge faaliyetlerini kapsamaktadr.

2.2. Ar-Ge dnda tutulacak faaliyetler


65. Tarama amalar dorultusunda, Ar-Ge, bilimsel ve teknolojik temele dayanan ilgili birok dier faaliyetten ayrt edilebilmelidir. Bu dier faaliyetler kimi zaman hem bilgi aklar zerinden ve hem de faaliyetleri, kurumlar ve personeli asndan Ar-Ge ile olduka yakndan ilikili olsa da, mmkn olduu lde Ar-Ge lmleri srasnda darda tutulmaldr. 66. Darda braklacak faaliyetler burada drt balk altnda incelenecetir:

- Eitim ve retim (Ksm 2.1.1). - lgili dier bilimsel ve teknolojik faaliyetler (Ksm 2.2.2). - Dier snai faaliyetler (Ksm 2.2.3). - Ynetim ve dier destek faaliyetleri (Ksm 2.2.4). 67. Burada verilen pratik aklamalar sadece bu faaliyetleri Ar-Geden

ayrmak zere tasarlanmtr. 2.2.1. Eitim ve retim 68. Orta retim sonras veya yksekokul dzeyindeki tm zel kurumlar ve niversiteler bnyesinde yer alan doal bilimler, mhendislik, tp, tarm, sosyal ve beeri bilimler personelinin tm eitim ve retim almalar bu kasamn dnda tutulmaldr. Ancak, niversitelerde doktora seviyesindeki renciler tarafndan gerekletirilen aratrmalar, mmkn olduunca Ar-Ge'nin

30

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER bir paras olarak hesaba katlmaldr (bkz. Ksm 2.3.2). 2.2.2. lgili dier bilimsel ve teknolojik faaliyetler 69. Aadaki faaliyetler, sadece veya ncelikle bir Ar-Ge projesi amalarna ynelik olarak gerekletirildikleri durumlar haricinde, Ar-Ge kapsamnn dnda tutulmaldr (rnekler iin bkz. Ksm 2.3.1).

Bilimsel ve teknik bilgi hizmetleri


70.
-

Aadakilere ilikin olarak uzmanlam hizmetler:

Bilimsel ve Teknik Personel Bibliyografik hizmetler. Patent hizmetleri Bilimsel ve teknik bilgi, yardm ve danmanlk hizmetleri - Bilimsel konferanslar

tarafndan gerekletirilen

Toplama Kodlama Kaydetme Snflandrma Yayma evirme Analiz etme Deerlendirme

zellikle veya ncelikli olarak Ar-Ge almalarna destek amacyla gerekletirildikleri durumlar haricinde bu kapsamn dnda tutulacaktr (r. orijinal Ar-Ge bulgular raporunun hazrlanmas, Ar-Ge ierisinde yer alacaktr).

Genel amalar dorultusunda veri toplama


71. Genel amalar dorultusunda veri toplama ilemi, genel kamusal yarar veya kayt altna almak iin sadece devletin kaynaklarnn bulunduu doal biyolojik veya sosyal olgularn kaydedilmesi amacyla genellikle devlet kurulular tarafndan stlenilir. Bunun rnekleri, rutin topografik haritalama, rutin jeolojik, hidrolojik, okyanus-bilimsel ve meteorolojik taramalar, astronomik gzlemlerdir. Tamamen veya ncelikli olarak Ar-Ge ileminin bir paras olarak toplanan veriler, Ar-Ge kapsam ierisinde yer almaktadr (r. bir nkleer reaktrdeki paracklarn yollar ve zellikleri ile ilgili veriler). Ayn mantk, verilerin ilenmesi ve yorumlanmasnda da uygulanr. Sosyal bilimler, zellikle, nfus saymlar, rneklem taramalar vb. eklindeki toplumla ilgili olgularn gvenilir kaytlarna olduka bamldr. Bu veriler bilimsel aratrma amalar dorultusunda toplandnda veya ilendiinde, maliyetler aratrmayla ilikilendirilmeli ve verilerin planlanmas, sistematik hale getirilmesi vb. gibi almalar da kapsamaldr. Ancak, dier veya genel amalar dorultusunda toplanan veriler, rnein isizliin aylk seriler halinde rneklenmesi gibi, aratrma amalar dorultusunda gerekletirilmi dahi olsalar Ar-Ge almalarnn dnda tutulmaldr. Piyasa taramalar da ayrca kapsam dnda tutulmaldr.

31

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER

Test ve standardizasyon
72. Bu balk, ulusal standartlarn korunmas, ikincil standartlarn ayarlanmas ve malzemelerin, bileenlerin, rnlerin, ilemlerin, toprak ve atmosferin test ve analiz edilmesini ierir.

Fizibilite (yaplabilirlik) almalar


73. nerilen mhendislik projeleri hakknda, uygulamaya karar vermeden nce ek bilgi salamak zere, mevcut teknikler kullanlarak inceleme yaplmas, Ar-Ge deildir. Sosyal bilimlerde, fizibilite almalar; sosyo-ekonomik karakteristiklerin incelenmesi ve belirli durumlarn aklamalardr (r. belirli bir blgede petrokimyasal kompleksin uygulanabilirliinin aratrlmas). Ne var ki, aratrma projeleri iin yaplan fizibilite almalar Ar-Geye girer.

Uzmanlam salk hizmetleri


74. Bu, uzmanlam tbbi bilgilerin rutin aratrlmas ve normal uygulamasn ilgilendirmektedir. Ancak, rnein niversite hastanelerinde (bkz. Ksm 2.3.2) gerekletirildiinde, genellikle "uzmanlam salk hizmetleri" olarak adlandrlan balk altnda, bir Ar-Ge unsuru olabilir.

Patent ve lisans almalar


75. Bu, patent ve lisanslar ile ilgili tm idari ve hukuki almalar iermektedir. Sadece Ar-Ge almalar ile dorudan balantl olan patent almalar Ar-Gedir.

Politikalarla ilikili aratrmalar


76. Bu balamda, "politika" kelimesi sadece ulusal politika anlamnda deil, ayn zamanda ekonomik faaliyetlerinin izini sren zel teebbs politikalaryla birlikte, blgesel ve yerel dzeylerdeki politikalar da ierir. Politika ile ilgili almalar, rnein devlet kurumlarnn ve dier kurumlarn mevcut progralarnn, politikalarnn ve ilemlerinin analiz edilmesi ve deerlendirilmesi; harci olgularn srekli analiz edilmesi ve izlenmesi ile ilgili birimlerin almalar (r. savunma ve gvenlik analizleri) ve genel devlet veya bakanlk politikas veya ilemlere ilikin yasamayla ilgili komisyonlarn almalar gibi birok faaliyeti iermektedir.

Rutin yazlm gelitirme


77. Yazlm ile ilgili rutin faaliyetler Ar-Ge olarak kabul edilmez. Bu gibi faaliyetler, iin balatlmasndan nce kamuoyuna sunulmu, sisteme zel veya programa zel ilerlemeler hakknda yaplan almalar iermektedir. Ayn iletim sistemleri ve bilgisayar mimarisi zerindeki nceki projelerde stesinden gelinmi olan teknik sorunlar da Ar-Ge deildir. Rutin bilgisayar bakmlar Ar-Ge kapsamna girmemektedir (yazlm gelitirme ve Ar-Ge arasndaki snrn belirlenmesine ilikin daha ayrntl grmeler iin bkz. Ksm 2.4.1).

32

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER 2.2.3. Dier snai faaliyetler 78. Bunlar, birbiri ile bir lde rten iki balk altnda incelenebilir.

Dier yenilik faaliyetleri


79. Oslo Klavuzunda (OECD, 1997a), bunlar, yeni veya gelitirilmi rnlerin veya hizmetlerin uygulanmas ve yeni veya gelitirilmi srelerin ticari anlamda kullanlmas iin gerekli olan, Ar-Ge dndaki bilimsel, teknik, ticari ve finansal admlar olarak tanmlanmtr. Bunlar teknolojinin edinimi (ierilmi ve ierilmemi/tecessm etmemi), takmlarn hazrlanmas ve endstri mhendislii, endstri tasarm b.y.s., dier sermaye edinimleri, retime balatma ve yeni ya da gelimi rnler iin pazarlama faaliyetleri gibi almalar iermektedir.

retim ve retimle ilgili teknik faaliyetler


80. Bu, ticari teebbs sektrndeki ve geni anlamda ekonomideki eitli ortak teknik hizmetleri ve rn ve hizmetlerin snai n retimi, retimi ve datm ile birlikte piyasa aratrmas gibi sosyal bilim dallarn kullanan ortak faaliyetleri ierir. 2.2.4. Ynetim ve dier destek faaliyetleri 81. Bu kategori iki bileenden olumaktadr.

Sadece Ar-Ge'yi finanse eden faaliyetler


82. Bakanlklar, aratrma kurumlar, vakflar veya hayr kurumlar tarafndan, Ar-Geyi gerekletirenlere fonlarn tahsis edilmesi, bu fonlarn idare edilmesi ve datlmas, Ar-Ge deildir. Bunlar,USSS (UN, 1990)nin son versiyonunda yer alan talimatlar ile uyumludur.

Dolayl destekleyici faaliyetler


83. Bu, kendi balarna Ar-Ge olmayan ancak Ar-Ge almalar iin destek salayan baz faaliyetleri iermektedir. Geleneksel olarak, Ar-Ge personel verileri Ar-Ge'yi tamamen kapsayp, ancak dolayl destekleyici faaliyetleri iermezken, bunlar iin verilen denekler, Ar-Ge yapanlarn Ar-Ge harcamalar bal altnda gemektedir. Buna verilebilecek tipik rnekler tamaclk, depolama, onarm, bakm ve gvenlik faaliyetleridir. Sadece Ar-Ge iin stlenilmeyen merkezi finans ve personel departmanlar gibi idari faaliyetler ve sekreterya faaliyetleri de ayrca bu balk altna girer.

2.3. Ar-Ge'nin snrlar


2.3.1. Ar-Ge'yi ilgili dier faaliyetlerden ayrt etme ltleri 84. Ar-Geyi ilgili dier faaliyetlerden ayrabilmek iin gzetilecek temel lt, Ar-Ge'nin ierisinde grlebilir bir yenilik unsurunun bulunmas ve bilimsel ve/veya teknolojik belirsizliklerin giderilmesidir, yani bir sorunun zmnn genel bilgi stouna ve ilgili alana ilikin tekniklere sahip bir kii asndan grlebilir olmad durumlar. Tablo 2.1, Ar-Genin ayrt edilebilmesi iin baz ilave ltler salamaktadr.

33

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER Tablo 2.1. Ar-Ge'yi ilgili bilimsel, teknolojik ve snai faaliyetlerden ayrmak iin ek ltler
A. Projenin amalar nelerdir? B. Bu proje ile ilgili yeni veya yeniliki olan nedir? nceden kefedilmemi olgular, yaplar veya ilikileri mi aryor? Bilgi veya teknikleri yeni yollarla m uyguluyor? Olgular, ilikiler veya gdc ilkeler ile ilgili yeni (geniletilmi veya daha derinlemesine) anlaylarn, birden fazla kurumu ilgilendiren biimde olumasna neden olabilecek belirgin bir olaslk mevcut mu? Sonularn patentlenebilir olmas bekleniyor mu? C. Projede hangi personel alyor? D. Hangi yntemler kullanlyor? E. Projeye hangi program kapsamnda fon salanyor? F. Projenin bulgu veya sonularnn ne kadar genel olmas bekleniyor? G. Proje dier bir bilimsel, teknolojik veya snai faaliyete daha doal bir ekilde uygun dyor mu?

Kaynak: OECD. 85. Bu ltlerin bir yn de, belirli bir projenin, aadaki rneklerde gsterildii gibi, bir nedenden dolay gerekletirilen ancak dier bir neden iin gerekletirilmiyor olduu takdirde, Ar-Ge saylabilmesidir: Tp alannda, lmn nedenlerini aratran rutin otopsi, tbbi hizmetlerin bir parasdr ve Ar-Ge deildir; belirli bir kanser tedavi ynteminin yan etkilerinin gzlemlenmesi amacyla cesetlerin zel olarak incelenmesi ise Ar-Ge kabul edilir. Benzer ekilde, doktorlar iin yaplan rutin kan testleri veya bakteriyolojik testler gibi testler Ar-Ge deildir, ancak dier yandan, yeni bir ilacn uygulanmasna ilikin kan testlerinden oluan zel bir program Ar-Ge olarak kabul edilebilir. Hava scaklklarnn veya atmosfer basncnn gnlk lmlerinin tutulmas Ar-Ge deil, sadece bir hava tahmin hizmeti veya genel veri toplama ilemidir. Scakln llmesi iin yeni yntemlerin gelitirilmesine ynelik aratrmalar, tpk verilerin yorumlanmas iin yeni sistem ve tekniklerin gelitirilme almalar gibi, Ar-Ge kapsamna girer. Makine mhendislii endstrisi ierisindeki Ar-Ge faaliyetleri, ounlukla tasarm ve izim almalar ile yakndan ilikilidir. Bu sanayideki kk ve orta byklkteki iletmelerde (KOBler), genellikle zel bir Ar-Ge departman bulunmaz ve Ar-Ge ile ilgili sorunlarla genel "tasarm ve izim" bal altnda ilgilenilir. Eer hesaplamalar, tasarmlar, alma izimleri ve iletim talimatlar, pilot tesisler ve prototiplerin kurulmas ve iletilmesi iin yaplm ise, Ar-Geye dahil edilmelidir. rn standartlatrmasnn hazrlanmas, gerekletirilmesi ve muhafaza edilmesi iin (r. delme kalplar, makine tezgahlar) veya rnlerin satnn artrlmas iin (r. teklifler, brorler, yedek para kataloglar) yapldklar takdirde, Ar-Ge kapsamnn dnda tutulmaldrlar. 2.3.2. Ar-Ge ile eitim ve retim arasndaki snrda yer alan sorunlar Genel yaklam 86. Yksekretim kurumlarnda, aratrma ve retim genellikle birbirleri

34

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER ile olduka balantldr: akademik personelin ou her ikisini birden gerekletirmekte ve birok bina ve ekipman, her iki amaca da hizmet etmektedir. 87. Aratrmann sonular retime yansdndan ve retimden elde edilen bilgi ve deneyimler aratrma asndan girdi oluturabileceinden, yksekretim personelinin ve bunlarn rencilerinin eitim ve retim almalarnn nerede bitip Ar-Ge almalarnn nerede balad veya tam tersinin belirlenmesi olduka zordur. Sahip olduu yenilik unsurlar, Ar-Geyi rutin retim ve dier ile ilgili faaliyetlerden ayrmaktadr. Bu gibi, eitimsel ve yetitirme ile ilgili faaliyetlerin yan rnleri olan bilimsel almalarn Ar-Ge olarak kabul edilip edilmeyeceine karar verilmesi bir sorun yaratr. 88. Bu, aadaki birka durum iin sz konusudur: Doktora seviyesindeki lisansst rencileri ve onlarn almalar. niversite personeli tarafndan rencilerin nezareti. zel salk hizmetleri. Akademik personelin kiisel eitimi (kendini yetitirme). Doktora seviyesindeki lisansst rencileri 89. Baz OECD lkelerinde, "lisansst rencisi", standart ulusal bir kategori deildir. Byle durumlarda, bu gibi kiilerin Ar-Ge faaliyetleri dier ksmi zamanl alan retim personelinin faaliyetlerine dahil edilmektedir. 90. Ancak, bu gibi rencilerin bilinen bir kategori oluturduu lkelerde, bunlarn Ar-Ge'si ve eitim ve retim faaliyetleri arasndaki snrn belirlenmesi zellikle zordur. Lisansst rencilerinin kendi faaliyetleri ve retmenlerinin faaliyetlerinin dikkate alnmas gerekmektedir. 91. EUSS dzey 6daki almalar iin mfredatlarn blmleri olduka iyi yaplandrlmtr ve rnein, alma emalar, ayarlanm dersler, zorunlu laboratuvar almalar vb. gibi eleri ierir. Burada, retmen bilgiyi aktarr ve aratrma yntemleri konusunda eitim verir. Bu balk kapsamnda incelenecek olan renciler tipik olarak mecburi derslere katlr, konu ile ilgili dil almalar yapar, aratrma yntembilimini renir vb. Bu faaliyetler, Ar-Genin tanm ierisinde belirtilen yenilik ltlerini karlamaz. 92. Bunun yan sra, EUSS dzey 6da kesin nitelikleri elde edebilmek iin, rencilerin, genellikle Ar-Ge projeleri iin gereken yenilik unsurlar ieren bamsz almalar yapmalar ve bunlarn sonularn sunmalar beklenmektedir. Dolaysyla bu faaliyetler ve retmenlerin gzetimleri Ar-Geyle ilikilendirilmelidir. Lisansst eitim kapsamndaki dersler erevesinde gerekletirilen Ar-Ge almalarna ek olarak, hem retmenler hem de rencilerin dier Ar-Ge projeleri ierisinde faaliyet gstermeleri mmkndr.

35

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER 93. Bunun yannda, bu dzeydeki renciler genellikle ilgili kuruma baldr veya bu kurum tarafndan dorudan istihdam edilmektedir ve kendilerini, alma ve aratrmalarn yapmalarna engel olmakszn, uzmanlam tbbi hizmetler vermek gibi faaliyetlerde bulunmaya zorlayan szleme veya benzeri anlamalara tabidirler. 94. Ar-Ge ve EUSS dzey 6 arasndaki snrlar Tablo 2.2de verilmektedir. Bu tablo, yukardaki metnin ou ile birlikte, ilgili skandinav Klavuzu, Yksekretim Sektrndeki Ar-Ge statistikleri Gelitirilmi lkeler zerindeki alma (Nordforsk, 1986) esas alnarak hazrlanmtr. Bu kavramlarn uygulanmas ile ilgili dier pratik sorunlar 5. Blm'de ele alnmaktadr (bkz. Ksm 5.2.5). rencilerin nezareti 95. Akademik gzetmenler tarafndan, lisansst rencilerinin ve aratrma projelerinin gzetilmesi iin harcanan srenin Ar-Ge bileeninin karlmasna ilikin karlalan sorun, bu rencilerin almalarndaki Ar-Ge unsurlarnn tanmlanmas sorunu ile yakndan ilikilidir. 96. Bu gibi gzetim faaliyetleri sadece, yeterli bir yenilik unsuru ieren ve amac yeni bilgi oluturmak olan belirli bir Ar-Ge projesinin idaresi ve ynetimine denk ise, Ar-Ge kapsam ierisinde saylmaldr. Byle durumlarda, hem akademik personelin gzetim faaliyeti hem de rencinin almas, Ar-Ge olarak hesaba katlmaldr. Eer bu gzetim sadece Ar-Ge yntemlerinin retilmesi ile ve tezlerin ve sunumlarn veya lisans rencilerinin almalar

36

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER Tablo 2.2. EUSS dzey 6'da Ar-Ge ile eitim ve retim arasndaki snr
Dzey 6daki eitim ve retim. retmenler Ar-Ge Dier faaliyetler

1. Dzey 6daki rencilerin


eitimi 2. Dzey 6daki rencilerin Ar-Ge yntembilimi, laboratuvar almalar vb. konulardaki eitimi 3. Dzey 6daki renci vasflar iin gerekli Ar-Ge projelerinin nezareti 4. Dier Ar-Ge projelerinin nezareti ve kendi Ar-Ge projelerinin gerekletirilmesi 5. Dzey 6dan daha dk seviyelerdeki retim faaliyetleri 6. Dier faaliyetler

Lisansst rencileri

1. Resmi derece iin ders almas 2. Resmi derece iin gerekli bamsz almalarn (Ar-Ge projelerinin) gerekletirilmesi ve yazya dklmesi 3. Dier tm Ar-Ge faaliyetleri 4. Dzey 6dan daha dk seviyelerdeki retim faaliyetleri 5. Dier faaliyetler

Kaynak: OECD. ve bunlarn dzeltilmesi ile ilgili ise, Ar-Ge kapsam dnda tutulmaldr. zel salk hizmetleri 97. Tp rencilerinin eitiminin, birincil faaliyet olan salk hizmetinin yan sra nemli bir faaliyet olduu niversite hastanelerinde, retim faaliyetleri, Ar-Ge ve ileri dzey ve rutin tbbi hizmet faaliyetleri birbiriyle yakndan ilikilidir. "Uzmanlam salk hizmetleri" normalde Ar-Ge kapsamnn dnda tutulmas gereken bir faaliyettir (bkz. Ksm 2.2.2). Ancak rnein niversite hastanelerinde gerekletirildiinde, normalde uzmanlam salk hizmeti olarak adlandrlabilecek bir faaliyetin ierisinde bir Ar-Ge unsuru yer alabilir. niversite doktorlar ile onlarn asistanlar iin, tm faaliyetlerinin tamamen Ar-Ge olan ksmnn belirlenmesi hi de kolay deildir. Ancak eer rutin tbbi hizmetler iin

37

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER harcanan zaman ve para, Ar-Ge istatistikleri ierisinde yer alyorsa, tp bilimi ierisindeki Ar-Ge kaynaklar, olduundan yksek tahmin edilmi olacaktr. 98. Genellikle bu tr zel salk hizmetleri Ar-Ge olarak dikkate alnmaz ve dorudan belirli bir Ar-Ge projesiyle ilgili olmayan tm tbbi hizmetlerin, ArGe istatistiklerinin dnda tutulmas gerekir. Akademik personelin kiisel eitimi 99. Bu faaliyet, srekli mesleki renim ("kendini yetitirme"), konferans ve seminerlere katlm vb. gibi faaliyetlere ayrlan sreyi kapsamaktadr. 100. Ar-Genin ilgili dier faaliyetlerden ayrlmas konusunda genellikle "kendini yetitirme"nin Ar-Ge faaliyetlerinin bir paras olarak saylp saylmayaca sorusu gndeme gelmektedir. Bu, kesinlikle aratrma uzmanlarnn genel mesleki geliiminin bir parasdr ve uzun vadede, kazanlan deneyim ve bilgi, aratrmacnn, gerekteki uygulamasna olmasa bile, Ar-Ge ile ilgili dnce yapsna eklenecektir. Kendini gelitirme gerekte birikimli bir sretir ve bu faaliyetten elde edilen bilgiler aratrma faaliyetlerine aktarldnda, Ar-Ge olarak llecektir. 101. Sadece bir aratrma projesi iin gerekletirilen kiisel eitim, Ar-Ge faaliyeti kabul edilmelidir. 2.3.3. Ar-Ge ile ilgili bilimsel ve teknolojik faaliyetler arasndaki snrda yer alan sorunlar Genel yaklam 102. Ar-Genin dier bilimsel ve teknolojik faaliyetlerden ayrlmas ile ilgili sorunlar, ayn kurum ierisinde birden fazla faaliyet gerekletirildiinde ortaya kar. Tarama uygulamasnda, ayrm yapmak iin "gz karar" ynteminin kullanlmas, Ar-Ge ksmnn tanmlanmasna yardmc olur. rnein: Ana faaliyetleri Ar-Ge olan kurum veya kurum birimlerinin genellikle ikincil, ArGe olmayan faaliyetleri de bulunur (r. bilimsel ve teknik bilgiler, test, kalite kontrol, analiz). kincil faaliyet ncelikli olarak Ar-Ge yararna stlenildii srece, Ar-Ge faaliyetlerine dahil edilmeli, ikinci faaliyet, Ar-Ge dndaki dier ihtiyalar karlamak zere tasarlanmsa, bu kapsamn dnda tutulmaldr. Temel amalar, Ar-Ge ile ilgili bilimsel bir faaliyet olan kurumlar, bu faaliyetle ilikili baz aratrma almalar stlenir. Bu tr aratrmalar ayr tutulmal ve Ar-Ge lmleri srasnda kapsam dahiline alnmaldr. 103. mektedir Aadaki rnekler, gz karar kurallarnn nasl uygulandn gster-

Bir bilimsel veya teknik bilgi hizmetinin veya bir aratrma laboratuvarnn, ncelikli olarak laboratuvardaki aratrma alanlarnn yararna dzenlenen

38

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER faaliyetleri, Ar-Ge kapsam iinde yer almaldr. Bir firmann dokmantasyon merkezinin, firmann tm personeline ak olan faaliyetleri, firmann aratrma birimi ile ayn binalar paylayor olsa bile, Ar-Ge kapsam dnda tutulmaldr. Benzer ekilde, merkezi niversite ktphanelerinin faaliyetleri de Ar-Ge kapsam dnda tutulmaldr. Bu ltler sadece bir kurum veya departmann tamamnn faaliyetleri darda tutulmas gerektiinde uygulanr. Daha ayrntl muhasebe yntemlerinin kullanld durumlarda, darda tutulan faaliyetlerin maliyetlerinin Ar-Ge genel giderlerine eklenmesi mmkn olabilir. Bilimsel ve teknik yaymlarn hazrlanmas genel ifadelerle kapsam dnda tutulurken, aratrma bulgularna ilikin zgn raporlarn hazrlanmas, Ar-Ge ierisinde yer almaldr. Kamu teebbsleri ve tketici kurulular ou zaman, temel amac test ve standardizasyon olan laboratuvarlar iletir. Bu laboratuarlarda alan personel, yeni veya nemli lde gelimi test yntemlerinin gelitirilmesi zerinde alabilir. Bu tr faaliyetler, Ar-Ge kapsam ierisinde yer almaldr. Kendisi olmadan bu aratrmann birok yn uygulanamayacandan, genel amalara ynelik veri toplama ilemi, sosyal bilimler aratrmalar iin ok nemlidir. Ancak, ncelikli olarak aratrma amalarna hizmet etmek zere toplanmad mddete, bir aratrma faaliyeti olarak snflandrlmamaldr. Dier yandan, daha byk istatistiksel kurumlar, baz Ar-Ge faaliyetleri gerekletirebilir (r. yepyeni veya nemli deiikliklere uram taramalarn ve istatistiksel sistemlerin gelitirilmesi ile ilgili kavramsal ve yntembilimsel almalar, rnekleme yntembilimleri ile ilgili almalar, kk alanlarn istatistiksel tahminleri). Mmkn olduunca bu tr Ar-Ge almalar kapsam dahiline alnmaldr. zel durumlar 104. Baz durumlarda, Ar-Ge ve ilgili bilimsel ve teknolojik faaliyetlerin birbirinden ayrlmas iin ortaya konan teorik ltlerin uygulanmas olduka zordur. Uzay kefi, madencilik ve maden tetkik ile sosyal sistemlerin gelitirilmesi, ok byk kaynaklara gereksinim duyan alandr ve bunlarn uygulanma ekillerindeki herhangi bir deiiklik, bunun sonucu olarak elde edilen Ar-Ge verilerinin uluslararas dzeydeki karlatrlabilirliini nemli derecede etkileyecektir. Geni lekli projeler, Ar-Ge almalarnn tanmlanmas ile ilgili sorunlara da neden olur; bunlar Ksm 2.3.4'te belirtilmitir. Aadaki genel kabuller, bahsedilen drt alan iin de geerlidir. Uzay kefi 105. Uzay kefi ile ilgili zorluk, bir anlamda, u anda birok uzay faaliyetinin rutin kabul edilebilmesidir; elbette maliyetlerin ou, Ar-Ge olmayan birok rn ve hizmetin satn alnmasndan kaynaklanmaktadr. Ancak, tm uzay keiflerinin amac yine de bilgi birikimini artrmak olduundan, almalarn tm Ar-Ge ierisinde yer almaldr. Ara, ekipman ve tekniklerin gelitirilmesi de dahil, uzay keifleri ile ilgili faaliyetlerin, uydularn rutin bir

39

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER ekilde yrngeye frlatlmas veya izleme ve iletiim istasyonlarnn oluturulmasndan ayrlmas gerekebilir. Madencilik ve maden arama 106. Madencilik ve maden arama faaliyetleri bazen yeni veya nemli lde gelitirilmi kaynaklarn (gda, enerji vb.) aratrlmasyla doal kaynaklarn mevcut rezervlerini arama arasndaki, Ar-Ge ve maden tetkik ve arama arasndaki fark belirsiz hale getiren dilbilimsel bir karmaadan dolay sorunlara neden olur. Teorik olarak, doru Ar-Ge verilerinin elde edilebilmesi iin, aadaki faaliyetler tanmlanmal, llmeli ve toplanmaldr. Yeni tetkik ve arama yntem ve tekniklerinin gelitirilmesi Jeolojik olgu ile ilgili aratrma projesinin entegre paras olarak yaplan tetkikler. Arama ve tetkik almalarnn bir yan esi olarak stlenilen, jeolojik bir olgunun kendisinin aratrlmas. 107. Uygulamada bunlarn sonuncusu baz sorunlara neden olur. Ulusal taramalara cevap veren kiiler asndan anlaml olacak kesin bir tanmlamann belirlenmesi ok zordur. Bu nedenle Ar-Ge kapsamnda sadece aadaki faaliyetler yer almaldr: Veri edinimi ve verilerin ilenmesi ve zerlerinde allabilmesi, bu verilerin yorumlanabilmesi iin yeni veya nemli lde gelitirilmi uram yntem ve cihazlarn gelitirilmesi. ncelikle bilimsel amalar dorultusunda stlenilen veri edinimi, sreci ve yorum da dahil olmak zere, jeolojik olgunun kendisinin bir Ar-Ge projesinin entegre bir paras olarak stlenildii taramalar. 108. Ticari firmalarn tetkik ve arama faaliyetleri neredeyse tamamen Ar-Ge kapsamnn dnda tutulacaktr. rnein bir madenin kaynann deerlendirilmesi iin sondaj kuyularnn almas, bilimsel ve teknolojik hizmetler olarak deerlendirilmelidir. Sosyal sistemlerin gelitirilmesi 109. Genel olarak, ancak zellikle sosyal bilimler alannda bir almann amac, hkumet dzeyindeki (merkezi, blgesel, yerel) veya snai ve ticari iletmelerdeki politika yapclarn kararlarna zemin hazrlamaktr. Genellikle bu tr almalar, yerleik yntembilimlerden yararlanr, ancak bazen varolan yntemlerin deitirilmesi veya yeni yntemlerin gelitirilmesi gerekebilir. Bu da nemli lde bir aratrma faaliyeti gerektirir. Teorik olarak, bu tr bir modifikasyon veya gelitirme almas Ar-Ge olarak kabul edilmelidir, ancak belli bir almadaki uygun Ar-Ge paynn belirlenmesi konusundaki zorluklar gzard edilmemelidir. Teknik ve kavramsal sorunlara ramen, uygulamada, yenilik unsuru gzle grnr aratrmalarn ya tamamnn Ar-Ge olarak kabul veya bu almalarda aratrmann paynn tahmin edilmesi ve bunun Ar-Ge olarak kabul de uygu-

40

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER lanabilir (ayrca bkz. Ksm 2.4.2). Belirli bir faaliyetin tamamnn m Ar-Ge olarak kabul edilecei yoksa Ar-Ge nitelikli paralarnn m Ar-Ge olarak kabul edileceinin belirlenmesinde faaliyetin alma olmas veya faaliyetten kaynaklanan raporun adnn alma olmasyla ilgili deildir. Belirli bir faaliyet ArGe tanm ierisinde yer alrsa, kendisi Ar-Ge olarak adlandrlr veya Ar-Geye atfedilir; yer almazsa, kapsam dnda tutulur. 2.3.4. Ar-Ge ile dier snai faaliyetler arasndaki snrda yer alan sorunlar Genel yaklam 110. Kesin bir ekilde yenilik srecinin bir paras olmasna ramen ok ender olarak Ar-Ge ieren, rnein. retim ilemleri iin patent ileri ve lisanslama, piyasa aratrmas, retimin balang aamas, retim takmlarnn hazrlanmas ve yeniden tasarm gibi, faaliyetlerin darda tutulmasna da zen gsterilmelidir. retim takmlarnn hazrlanmas, sre gelitirme, tasarm ve prototip yapm gibi baz faaliyetler, nemli lde grlebilir Ar-Ge unsuru ierebilir, bu nedenle neyin Ar-Ge olarak tanmlanp neyin tanmlanmayacann kesin olarak belirlenmesi zorlamaktadr. Bu, zellikle savunma ve havaclk gibi geni lekli sivil sanayiler iin geerlidir. Kamusal teknolojiye dayanan denetim ve kontrol gibi hizmetler ile ilgili Ar-Genin ayrt edilmesinde de, rnein gda ve ila alannda olduu gibi (Tablo 2.3) zorluklar ile karlalabilir.

41

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER Tablo 2.3. Ar-Ge ile dier snai faaliyetler arasndaki snrda olan baz rnekler
e Prototipler Pilot tesis Sanayi tasarm ve izimi Uygulama Ar-Geye dahil ediniz Ar-Geye dahil ediniz Blnz Notlar Birincil hedef, daha fazla geliim kaydetmek olduu srece. Birincil hedef, Ar-Ge olduu srece. Ar-Ge srasnda gereken tasarm faaliyetlerini dahil ediniz. retim ilemleri iin tasarm faaliyetlerini darda tutunuz. Yeni rnlerin ve yeni srelerin gelitirilmesi ile ilgili endstri mhendislii, retim takmlarnn hazrlanmas ve Ar-Ge "geri bildiri mi"ni dahil ediniz retim sreleri iin darda tutunuz. retim faaliyeti, tam kapsaml test ve bunu izleyen ileri tasarm ve mhendislik almalar ieriyorsa dahil ediniz. lgili tm dier faaliyetleri darda tutunuz. "Geri-bildirim" Ar-Gesi hari Patent ve lisanslar ile ilgili tm idari ve yasal almalar (Ar-Ge ile dorudan balantl olan patent almalar hari). Ar-Ge personeli tarafndan stlenilmi olsa bile. Ar-Genin ayrlmaz bir paras olduu durumlar hari.

Endstri mhendislii ve retim tasarmcl

Blnz

Deneme retimi

Blnz

Sat sonras hizmetler ve sorun giderme Patent ve lisans ileri

Darda tutunuz Darda tutunuz

Rutin testler Verilerin toplanmas Kamu denetimi, standartlarn uygulanmas ve dzenlemeler

Darda tutunuz Darda tutunuz Darda tutunuz

Kaynak: OECD. 111. 4. Blm, deneysel gelitirme kavramn, "aratrma ve/veya pratik deneyimden elde edilen mevcut bilgiden yararlanarak yeni malzemeler, yeni rnler ya da cihazlar retmeye; yeni sreler, sistemler ve hizmetler tesis etmeye ya da halen retilmi veya kurulmu olanlar nemli lde gelitirmeye ynelmi sistemli almadr." eklinde tanmlar. Kullancya demonstrasyon iin modellerin oluturulmas ve test edilmesi ile tm snai koullarda uygulanabilen retim rneklerinde olduu gibi, deneysel gelitirme almalar ile n retim gelitirme almalarn ayran izginin tam olarak belirlenmesi ok zordur. Sanayi trne gre bir genel kabuln veya ltnn oluturulmas gerekli olacaktr. ABD Ulusal Bilim Kurumu (NSF) tarafndan oluturulan kural, zor durumlarda karar vermek iin pratik bir temel sunar. Biraz geniletilmi durumuyla kural yle demektedir: "Temel ama, rn veya sre zerinde ek teknik iyiletirmeler yapmak olduunda, yaplan i, Ar-Ge tanm ierisinde yer alr. Dier taraftan rn, sre veya yaklam byk lde oluturulmusa ve ama, pazarn gelimesini salamak, yeniden retim planlamas yapmak veya bir re tim veya kontrol sisteminin sorunsuz almasn salamak ise, bu i Ar-Ge kapsamna girmez."

42

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER 112. Bu aklamaya ramen, bunun ayr sanayilerde uygulanmas zor olabilir. Gzle grlebilir bir yenilik unsurunun mevcut olup olmad veya bir rnn/srecin tam olarak hazr olup olmad kesin olarak bilinemeyebilir. zel durumlar 113. Ska sorun yaanabilen baz alanlar aada aklanmtr. Prototipler 114. Bir prototip, yeni rn veya srecin tm teknik zelliklerini ve performansn ieren orijinal bir modeldir. rnein andrc svlar iin bir pompa gelitiriliyorsa, farkl kimyasallarla hzlandrlm dayankllk mr testlerini yapabilmek iin birden fazla prototipe ihtiya duyulur. Bir geri bildirim dngs mevcuttur ve buna bal olarak prototip testleri baarsz olduunda sonular, pompann daha da gelitirilmesinde kullanlabilir. 115. NSF ltleri uygulandnda, prototiplerin tasarm, retimi ve test edilmesi faaliyetleri normalde Ar-Ge kapsamna girer. Bu durum bir veya birden fazla prototip hazrlandnda ve bunlar birbiri ard sra veya ayn anda hazrlandnda uygulanr. Ancak, prototip(ler)e gerekli herhangi bir deiiklik uygulandnda ve test ilemi tatmin edici bir ekilde sonulandnda, Ar-Genin sonu noktasna ulalm olur. Orijinalin baarl bir ekilde test edilmesinin ardndan ticari, askeri veya tbbi ihtiyalar cevaplamak zere bir prototipin birden fazla kopyasnn oluturulmas, Ar-Ge personeli tarafndan stlenilmi dahi olsa, Ar-Ge'nin bir paras deildir. Pilot tesisler 116. Bir pilot tesisin oluturulmas ve iletilmesi, temel amac deneyim kazanmak ve aadakilerde kullanlmak zere mhendislik verilerinin ve dier verilerin toplanmas olduu srece Ar-Genin bir paras olarak kabul edilir: Hipotezlerin deerlendirilmesi. Yeni rn formllerinin oluturulmas. Yeni bitmi rn zelliklerinin oluturulmas. Yeni bir sre iin gerekli zel ekipman ve yaplarn tasarlanmas. Srele ilgili olarak iletim talimat veya klavuzlarnn hazrlanmas. 117. Deneysel aama biter bitmez bir pilot tesis normal bir ticari birim olarak faaliyete balarsa, pilot tesis olarak tanmlanmaya devam etse bile, faaliyet bir Ar-Ge faaliyeti olarak ele alnamaz. Bir pilot tesisin iletilmesinin temel amac ticari olmad srece, ktnn bir ksmnn m yoksa tamamnn m satld normalde fark etmez. Bu tr haslatlar, Ar-Ge faaliyetinin maliyetinden dlmemelidir. Byk lekli projeler ve pahal pilot tesisler Savunma ve havaclk almalarnn en nemli trlerini oluturduu

118.

43

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER byk lekli projeler, deneysel gelitirmelerden rn gelitirme faaliyetlerine kadar olduka geni bir faaliyet yelpazesini kapsar. Bu koullar altnda fonlayan ve/veya ilemi gerekletiren kurum bazen Ar-Ge ve dier harcama unsurlarn birbirinden ayramaz. Ar-Ge olan ve olmayan harcamalarn birbirinden ayrlmas, zellikle devlet Ar-Ge harcamalarnn nemli bir blmnn savunma sanayiine ayrld lkelerde ok nemlidir. Ek 10, bu sorun ile ilgili ek ilkeler sunmaktadr. 119. rnein yeni bir nkleer santral veya buzkran serisinin ilk esi gibi olduka pahal pilot tesislerin veya prototiplerin yapsna dikkat etmek ok nemlidir. Neredeyse tamam mevcut malzeme ve teknolojiler kullanlarak yaplm ve bazen ayn anda Ar-Ge faaliyetlerinin gerekletirilmesi ve (g retimi, buz krma gibi) ilgili ana hizmetlerin salanmas iin kurulmu olabilir. Bu tr tesis ve prototiplerin kurulmas tamamen Ar-Geye balanmamaldr. Sadece bu tr rnlerin prototip yaplarndan kaynaklanan ek maliyetler Ar-Ge saylmaldr. Deneme retimi 120. Bir prototip yeterince test edildikten ve gerekli deiiklikler yapldktan sonra retimi balatma sreci balayabilir. Tam lekli retim ile balantldr; rn veya sre deiikliinden veya personelin yeni teknikler veya yeni makinelerin kullanm ile ilgili olarak yeniden eitilmesinden oluabilir. Daha fazla tasarm ve mhendislik almasnn yaplmasn gerektirmedii mddete ana grev rn konusunda yenilikler yapmak deil, retim srecini balatmak olduundan, retimi balatma srecinin balamas Ar-Ge olarak kabul edilmemelidir. Bir seri retim serisinin deneme retimlerinin ilk eleri, serbest bir ekilde byle tanmlansalar bile, Ar-Ge prototipleri olarak kabul edilmemelidir. 121. rnein yeni bir rn otomatik kaynak yntemi ile birletirilecekse, maksimum retim hz ve verimlilik salamak iin kaynak ekipman zerindeki ayarlarn en uygun hale getirilmesi (katma dayankllk artlarna uymas gerekse bile) Ar-Ge saylmaz. Sorun giderme 122. Sorun giderme bazen daha fazla Ar-Ge'ye gereksinim duyulduunu gsterir, ancak daha ok ekipman veya ilemlerdeki hatalarn saptanmasn ierir ve standart ekipman ve srelerde kk deiikliklerin yaplmasn salar. Bu nedenle Ar-Geye dahil edilmemelidir.

Geri bildirim Ar-Gesi 123. Yeni bir rn veya sre retim birimlerine havale edildiinde, bazlar daha fazla Ar-Ge gerektiren teknik sorunlar yine de sz konusu olacaktr. Bu tr "geri bildirim" kaynakl almalar Ar-Geye dahil edilmelidir.

44

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER Snai tasarm 124. Snai alandaki tasarm almalarnn byk bir ksm, retim ilemi iin kullanlmaktadr ve bu nedenle Ar-Ge olarak snflandrlmaz. Ancak tasarm almasnn Ar-Ge olarak kabul edilebilecek baz unsurlar vardr. Bunlar, yeni sre ve rnlerin tasarlanmas, gelitirilmesi ve retilmesi iin gerekli usulleri, teknik zellikleri ve ilem zelliklerini tanmlamay hedefleyen planlar ve izimleri kapsar. 125. rnein makineli, s ile ilenmi ve/veya elektro-kaplama yaplm bileenler ieren bir mhendislik rn gelitirildiinde, ister izimler ierisinde, ister ayr zellik belgeleri olarak dzenlenmi olsun, gerekli yzey przszl, s uygulama usulleri veya elektro-kaplama ilemi zelliklerinin izimle gsterilmesi ve belgelenmesi, Ar-Ge kabul edilir. retim takmlarnn hazrlanmas ve endstri mhendislii 126. ou durumda, herhangi bir projenin retim takmlarnn hazrlanmas veya endstri mhendislii aamalar, retim ileminin bir paras kabul edilir. 127. retim takmlarnn hazrlanmas ile ilgili olarak aamadan sz edilebilir: (Ar-Ge almalarndan elde edilen bileenlerin kullanlmas da dahil) bileenlerin ilk kez kullanlmas. Seri retim iin ekipmanlarn ilk retim takmlarnn hazrlanmas. Seri retime balanmasyla ilgili ekipmann kurulmas. 128. Ancak retim takmlarnn hazrlanmas sreci, retim makine ve aralarnn gelitirilmesi, retim ve kalite kontrol usullerinde deiikliklerin yaplmas veya yeni yntem ve standartlarn gelitirilmesi gibi daha fazla Ar-Ge almasna neden olduunda, bu faaliyetler Ar-Ge kabul edilir. 129. retim takmlarnn hazrlanmas aamasndan kaynaklanan "geribildirim" Ar-Gesi, Ar-Ge olarak tanmlanmaldr. Klinik denemeler Yeni ilalar, alar veya tedavi yntemleri piyasaya sunulmadan nce,

130.

gvenli ve etkili olduklarnn kantlanmas iin gnll insanlar zerinde sistematik olarak test edilmelidir. Bu klinik denemeler drt standart aamaya ayrlmtr ve bunlardan , retim izni alnmadan nce gerekleir. Uluslararas karlatrma amalarna ynelik olarak, geleneksel anlamda, klinik aamas 1, 2 ve 3, Ar-Ge kapsamna dahil edilebilir. Onay ve retimden sonra da ila veya tedavinin testlerine devam eden 4. aama klinik deneyleri, sadece daha ileri dzeyde bir bilimsel veya teknolojik ilerlemeye sebep olursa Ar-Ge olarak kabul edilmelidir. Ayrca retim izni alnmadan nce, zellikle pazarlama ve sre gelitirme faaliyetlerinin balatlabilecei 3. aama denemelerinin tamam-

45

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER lanmasndan sonraki kayda deer bekleme sresi ierisinde stlenilen tm faaliyetler, Ar-Ge almalar olarak kabul edilmez. 2.3.5. Ar-Ge ynetimiyle dolayl destekleme faaliyetleri arasndaki snrda yer alan sorunlar 131. Yukarda aklanan Ar-Ge faaliyetleri dier baz faaliyetlerle desteklenmektedir. Ar-Ge istatistiklerinde, uygulamada personel verileri sadece tam ArGeyi kapsarken harcama verileri, genel giderler olarak ilem gren (bkz. Ksm 2.2.4) dolayl destekleme faaliyetleri de dahil olmak zere Ar-Genin toplam maliyetini iermelidir. 132. Ktphane veya bilgisayar hizmetleri salama gibi baz faaliyetler sadece Ar-Ge amalar dorultusunda gerekletirildiklerinde tam Ar-Ge olarak kabul edilir; ancak hem Ar-Ge hem de Ar-Ge olmayan kullanmlar iin merkezi departmanlar tarafndan salanan dolayl destek faaliyetleri Ar-Ge saylmaz (bkz. Ksm 2.3.3). Ayn argman, idare, ynetim ve sekreterlik faaliyetleri iin de geerlidir. Bunlar dorudan Ar-Ge projelerine katk saladklarnda ve sadece ArGe iin stlenildiklerinde, tam Ar-Genin bir parasdr ve Ar-Ge personeli ierisinde yer alr. Buna verilecek tipik rnekler, projenin bilimsel veya teknik ynlerini planlayan ve gzeten Ar-Ge yneticisi veya projenin sonularn ieren geici ve kesin raporlar oluturan kiilerdir. Belirli bir Ar-Ge projesine ilikin muhasebe almalarnn dorudan (tam Ar-Ge) m yoksa dolayl (yardmc) bir faaliyet mi olduu halen tartmal bir konudur. Geleneksel olarak, Ar-Geye daha yakn olarak gerekletirildii takdirde, dolayl bir faaliyet olmaktan ok, tam ArGe olarak kabul edilir (bkz. 5. Blm, Tablo 5.1 ve Ksm 5.1)

2.4. Ar-Ge'yi yazlm gelitirme, sosyal bilimler, beeri bilimler, hizmet faaliyetleri ve sanayide tanmlama
133. Klavuzun balangta temel ald model, birincil ve ikincil sanayilerde somut teknolojik yeniliklere ulalmasn salayan doal bilimler ve mhendislik alanlarndaki kurumsal olarak yaplandrlm Ar-Geye ait modeldir. O gnden bu yana yazlm gelitirme, olduka yksek Ar-Ge ieriine sahip nde gelen bir soyut (ng. ntangible) yenilik faaliyeti olmutur. Buna ek olarak, ilgili faaliyetlerin her geen gn artan bir pay da sosyal ve beeri bilimlere dayanmakta ve bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelerle birlikte, hizmet sanayilerinden ticari teebbs sektrne giderek artan katklar da dahil olmak zere hizmet faaliyetleri ve rnlerinde soyut yeniliklerin elde edilmesine olanak salamaktadr. 134. Geleneksel alanlarda Ar-Genin tanmlanmas iin gelitirilen aralar, bu yeni alanlara her zaman kolaylkla uygulanamayabilir. Bu ksm, Ar-Genin yazlm gelitirme, sosyal ve beeri bilimler ve hizmet faaliyetlerinde tanmlanmasna ilikin sorunlar ile ilgilenmektedir.

46

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER 2.4.1. Ar-Ge'yi yazlm gelitirmede tanmlama 135. Bir yazlm gelitirme faaliyetinin Ar-Ge olarak adlandrlabilmesi iin, tamamlanmas bir bilimsel ve/veya teknolojik ilerlemeye bal olmal ve projenin amac bilimsel ve/veya teknolojik bir belirsizliin sistematik olarak zlmesini salamak olmaldr. 136. Tm Ar-Ge projesinin bir paras olan yazlma ek olarak, yazlm ile bir son rn olmas bakmndan ilikili olan Ar-Ge de ayrca Ar-Ge olarak snflandrlmaldr. 137. Yazlm gelitirme ileminin yaps, imkansz olmasa bile Ar-Ge bileenini tanmlamay zorlatrr. Yazlm gelitirme faaliyeti, kendi bnyelerinde herhangi bir Ar-Ge unsuru bulundurmayan birok projenin ayrlmaz bir parasdr. Ancak bu projelerin yazlm gelitirme bileeni, bilgisayar yazlmlar alannda bir ilerlemeye neden oluyorsa, Ar-Ge olarak snflandrlabilir. Bu ilerlemeler devrimci zellikte olmaktan ok, admsal trdendir. Bu nedenle mevcut bir sistemin ykseltilmesi, kendisine ekleme yaplmas veya deitirilmesi, bilgi birikiminin artmasn salayan bilimsel ve/veya teknolojik ilerlemeleri bnyesinde barndryorsa Ar-Ge olarak snflandrlabilir. Yeni bir uygulama veya ama iin yazlmlarn kullanlmas ise, kendi bana bir ilerleme salamaz. 138. Yazlm alanndaki bir bilimsel ve/veya teknolojik ilerleme, herhangi bir proje tamamlanmam olsa bile elde edilebilir; nk bir baarszlk bile, rnein belirli bir yaklamn baarl olamayacan gsterdiinden, bilgisayar yazlmnn teknolojisine ilikin bilgiyi artrabilir. 139. Bir yazlm projesi neticesinde ortaya kan dier alanlardaki ilerlemeler, bilgisayar yazlmnda herhangi bir ilerlemenin olup olmadn gstermez. 140. Aadaki rnekler, yazlm alanndaki Ar-Ge kavramn gstermektedir. Ar-Ge ierisinde yer almaldr: Teorik bilgisayar bilimleri alannda yeni teoremler ve algoritmalar gelitiren Ar-Ge almalar. letim sistemleri, programlama dilleri, veri ynetimi, iletiim yazlmlar ve yazlm gelitirme aralar dzeyinde bilgi teknolojisinin gelitirilmesi. Internet teknolojisinin gelitirilmesi. Yazlmlarn tasarm, gelitirilmesi, kurulumu veya korunmas ile ilgili aratrmalar. Bilginin yakalanmas, iletilmesi, depolanmas, geri alnmas, maniple edilmesi veya gsterilmesi anlamnda jenerik (dourgan) yaklamlarda ilerlemeler salayan yazlm gelitirme almalar. Bir yazlm program veya sistemi gelitirmek iin gerekli olan teknoloji bilgisindeki boluklar doldurmay amalayan deneysel gelitirme almalar. Bilgisayar alannn uzmanlalm dallarndaki yazlm aralar veya teknolo-

47

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER jileri zerinde gerekletirilen Ar-Ge (resim ileme, corafi veri sunumu, karakter tanmlamas, yapay zeka ve dier alanlar). 141. Yazlmlara ilikin, bilimsel ve/veya teknolojik ilerlemeler veya teknolojik belirsizliklerin zlmesini iermeyen rutin yapdaki faaliyetler, Ar-Ge ierisinde yer almamaldr. rnekleri: Bilinen yntemleri ve mevcut yazlm aralar kullanlarak ticari uygulama yazlmlar ve bilgi sistemleri gelitirilmesi. Mevcut sistemler iin destek. Bilgisayar dillerinin dntrlmesi ve/veya tercme edilmesi. Uygulama programlarna kullanc ilevselliinin eklenmesi. Sistemlerin hatalardan arndrlmas. Mevcut yazlmn uyarlanmas. Kullanc dokmantasyonunun hazrlanmas. 142. Sistem yazlmlar alannda, projeler tek tek Ar-Ge olarak adlandrlmayabilir, ancak bunlarn tek bir projede toplanmas, bu kapsama dahil edilebilmelerini salayabilir. rnein drdnc nesil bir dil ilemcisinin dosya yaps veya kullanc arabirimindeki deiiklikler, ilgili teknolojinin tantlmas sonrasnda gerekli hale gelebilir. Deiiklikler ayr ayr incelendiinde Ar-Ge olarak adlandrlmayabilir ancak deitirme projesinin btn bilimsel ve/veya teknolojik belirsizliin ortadan kalkmasn salayabilir ve Bu nedenle Ar-Ge olarak snflandrlr. 2.4.2. Ar-Ge'yi sosyal bilimlerde ve beeri bilimlerde tanmlama 143. Sosyal ve beeri bilimler Klavuzda, Ar-Genin "insan, kltr ve toplum bilgisi" olarak adlandrlmas ile kendisine yer bulmutur (Bkz. 2. Blm, Ksm 2.1). Sosyal ve beeri bilimler iin, Ar-Ge ve ilgili (rutin) bilimsel faaliyetler arasndaki snrn belirlenmesi asndan fark edilebilir llerdeki bir yenilik unsuru veya bilimsel ve/veya teknolojik bir belirsizliin zlmesi yine faydal ltler olarak gze arpmaktadr. Bu unsur, ilgili projenin kavramsal, yntembilimsel veya grgl (ampirik) ksm ile ilgili olabilir. Rutin zellikteki ilgili faaliyetler sadece belirli bir aratrma projesinin ayrlmaz bir paras olarak stlenildiklerinde veya belirli bir aratrma projesinin yararna gerekletirildiklerinde Ar-Ge kapsamnda yer alr. Bu nedenle sosyal bilimcilerin, belirli bir sorunun zerine giderken sosyal bilimlerdeki yerleik yntembilimleri, prensipleri ve modelleri kullandklar rutin nitelikteki almalar aratrma olarak snflandrlamaz. 144. Bu rutin kategoriye dahil olabilecek aadaki rnek i trleri genellikle Ar-Ge deildir: Mevcut ekonomik verilerden yararlanarak, vergi yapsndaki deiikliklerin olas ekonomik etkileri zerinde yaplan yorumlar; snai ve askeri personelin, rencilerin vb. seilmesi ve snflandrlmas iin uygulamal psikoloji alannda standart tekniklerin uygulanmas ve okuma ve dier konular-

48

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER da engelli ocuklarn test edilmesi. 2.4.3. Ar-Ge'yi hizmet faaliyetlerinde tanmlamayla ilgili zel sorunlar 145. Hizmet faaliyetlerinde Ar-Genin snrlarnn belirlenmesi, iki nedenden dolay zordur: Birinci neden, Ar-Ge ieren projelerin tanmlanmasnn zorluudur; ikincisi ise, Ar-Ge ile dier Ar-Ge olmayan yenilik faaliyetleri arasndaki izginin ok ince olmasdr. 146. Hizmet alanndaki birok yeniliki proje arasnda, Ar-Geyi oluturanlar, yeni bilgi salamak veya yeni uygulamalarn gelitirilmesi iin bilginin kullanmna olanak salamak gibi sonular verir ve bu blmn birinci paragrafnda verilen tanmlara uyar. 147. Ar-Genin hizmet faaliyetlerinde tanmlanmas, retim faaliyetlerinde olduundan daha zordur, nk "uzmanlam" olmayabilir. Birok alan kapsamaktadr: Teknoloji ile ilgili Ar-Ge, davranlar ve kurumlar bilgisine ilikin ArGe de dahil olmak zere, sosyal ve beeri bilimler alanndaki Ar-Ge. Bu son nosyon halihazrda "insan, kltr ve toplum bilgisi" lt ierisinde yer almaktadr, ancak zellikle hizmet faaliyetlerinin sz konusu olduu durumlarda nemlidir. Bu Ar-Ge trleri verilen bir projede birletirilmi olabileceinden, bu kapsamda yer alan Ar-Genin eitli formlarnn erevesinin izilmesi nemlidir. rnein eer analiz sadece teknoloji ile ilgili Ar-Ge ile snrlysa, Ar-Ge, olduundan az gsterilmi olabilir. Birok durumda, hizmet sanayilerindeki Ar-Ge bulgular, teknik bak asna gre her zaman yeniliki olmayabilen, ancak gerekletirdii ilevler nedeniyle yenilik olan yazlmda (bkz. Ksm 2.4.1) ierilmitir. 148. Ayrca hizmet firmalarnda Ar-Ge her zaman retim firmalarnda olduu gibi resmi olarak rgtlenmi olmayabilir (r. ayr bir Ar-Ge departmannn bulunmas, aratrmaclarn veya aratrma mhendislerinin kurumun personel listesinde bu ekilde belirtilmesi gibi). Hizmet alanndaki Ar-Ge kavram henz belirsizdir ve bazen ilgili iletmeler tarafndan tannmamaktadr. Hizmet sektrndeki Ar-Ge taramalarna ilikin daha fazla deneyim kazanldka, hizmetlerle ilgili Ar-Genin rnekleri ve Ar-Ge'nin tanmlanmasna ilikin ltler daha fazla gelitirilmeye ihtiya duyabilir.

Ar-Genin hizmetlerde tanmlanmasna ilikin ltler


149. Aadakiler, hizmet faaliyetleri ierisinde Ar-Ge bulunup bulunmadnn tespit edilmesi iin kullanlan ltlerden bazlardr: Kamu aratrma laboratuvarlar ile balantl olmas. almalarda doktora derecesine sahip personelin veya doktora rencilerinin yer almas. Aratrma bulgularnn bilimsel yaynlarda yaymlanmas, bilimsel konferanslarn dzenlenmesi veya bilimsel incelemelere katlnmas.

49

2 TEMEL TANIMLAR VE GENEL KABULLER Prototiplerin veya pilot tesislerin yaplmas (Ksm 2.3.4te yer alan snrlamalara tabidir).

Seili hizmet faaliyetlerinde Ar-Ge rnekleri


150. Aada listelenen Ar-Ge faaliyetleri, hizmet faaliyetlerinde Ar-Ge rnekleri olarak fayda salayabilir. Ksm 2.3.1de verilen Ar-Genin ayrt edilmesine ynelik genel ve ek ltler de dikkate alnmaldr. 151. Yukarda, zellikle Ksm 2.2, 2.3.3 ve 2.3.4te akland haliyle ArGenin genel snrlar, byk bir lde hizmet faaliyetlerine de uygulanr. Yenilik unsuru, Ar-Genin dier faaliyetlerden ayrlabilmesi iin ana lttr.

Ar-Genin bankaclk ve sigortaclk alanlarndaki rnekleri


Finansal risk analizi ile ilgili matematiksel aratrmalar. Kredi politikalar iin risk modellerinin gelitirilmesi. Ev bankacl iin yeni yazlmlarn deneysel gelitirmesi. Yeni hesap trleri ve bankaclk hizmetleri oluturmak iin mteri davranlarnn aratrlmasna ynelik tekniklerin gelitirilmesi. Yeni risklerin veya sigorta szlemelerinde dikkate alnmas gereken riskin yeni karakteristik zelliklerinin tanmlanmasna ilikin aratrmalar. Yeni sigorta trleri zerindeki gl bir etkisi olan, sigara imeyenlere ynelik sigorta kapsam gibi sosyal olgulara ilikin aratrmalar. Elektronik bankaclk ve sigortaclk, Internet ile ilgili hizmetler ve e-ticaret uygulamalarna ilikin Ar-Ge. Yeni veya nemli derecede gelitirilmi finansal hizmetlerle ilikili Ar-Ge (hesaplar, krediler, sigorta ve tasarruf aralarna ilikin yeni kavramlar).

Dier baz hizmet faaliyetlerinde Ar-Ge rnekleri


Sosyal ve ekonomik deiikliklerin, tketim ve bo zaman faaliyetleri zerindeki etkilerinin analizi. Mteri beklenti ve tercihlerinin llmesi iin yeni yntemlerin gelitirilmesi. Yeni tarama yntem ve tekniklerinin gelitirilmesi. Tarama ve izleme usullerinin gelitirilmesi. Yeni seyahat ve tatil kavramlarna ilikin aratrmalar. Prototiplerin retilmesi ve pilot maazalarn almas.

50

3. Blm Kurumsal Snflandrma

51

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA

3.1. Yaklam
152. Kurumsal yaklam daha ok, ilemi geekletiren veya fonlayan kurumlara odaklanmtr. Bu yaklamda, birime ait Ar-Ge kaynaklarnn tm, birimin ana faaliyetine gre tek bir snf veya alt snfta snflandrlr.

3.2. Raporlama birimi ve istatistiksel birim


3.2.1. Raporlama birimi 153. Raporlama birimi, nerilen veri elerinin elde edildii birimdir. Bu birim, kurumsal yaplara, veri toplama ve datmayla ilgili yasal erevelere, ulusal nceliklere ve tarama kaynaklarna bal olarak, sektrden sektre ve lkeden lkeye farkllk gsterecektir. Baz lkelerde veriler Ar-Ge birimlerinden toplanabilir, dierlerinde ise daha toplak bir dzeyde elde edilebilir. Bu Klavuz, ye lkelere, raporlama birimine ilikin herhangi bir neride bulunamaz 3.2.2. statistiksel birim 154. statistiklerin kendisi iin topland birim, istatistiksel birimdir. Bu birim, bilgiyi alan veya istatistikleri derleyen gzlem birimi olabilecei gibi istatistikilerin tahmin yoluyla gzlem birimlerini ayrtrarak veya birletirerek dier trl mmkn olabilecekten daha ayrntl ve/veya uyumlu verileri desteklemek iin oluturduklar analitik birimler olabilir. 155. Prensipte, istatistiksel birim tm lkeler iin, sektrlerin ierisinde,

tekbiimli olmaldr. Ancak uygulamada, bu amaca hibir zaman ulalmaz. Bunun nedenlerinden biri, yaplarn ve isimlerin farkl (ya da yanl ynlendirecek derecede benzer) olmasdr. Dieri de raporlama birimi ile karlkl etkileimdir. Raporlama birimi istatistiksel birimden bykse, verilerin uygun snflama birimlerine datlmas aamasnda sorunlar kabilir. Aadaki ksmlarda birok birim nerilecektir. Gerekli olduunda, uluslararas standart snflandrmalara tilmelidir. gndermeler yaplmtr. Ancak lkeler uluslararas karlatrmalar iin her veri saladnda, istatistiksel birimleri mutlaka belir-

3.3. Sektrler
3.3.1. Sektrlere ayrmann nedenleri 156. Verilerin toplanmasn, Ar-Ge fonlarnn kurumsal aklarnn tanmlamalarn ve Ar-Ge verilerinin analizini ve yorumlanmasn kolaylatrmak iin, snflandrlan istatistiksel birim(ler) ekonominin sektrlerine gre, ekonomik faaliyetlerin standart snflandrmalarna olabildiince sadk kalarak gruplandrlmaldr. Bu durum birok nemli pratik avantaj salamaktadr: Her bir sektr iin, faaliyetlerin farkl "bileenlerini", farkl muhasebe sistemlerini veya kurumlarn farkl cevap verme olaslklarn hesaba katmak zere farkl tarama soru formlar ve aratrma yntemleri kullanlabilir. Harcamalar hesaplanrken, sektrel yaklam, ulusal toplamlarn salanmas

52

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA asndan en gvenilir yollar nerir. Sektrleme, Ar-Ge fonlamas ve Ar-Ge faaliyetleri gerekletiren kurumlar arasnda fonlarn aknn incelenmesi iin bir ereve sunar. Her bir sektr kendi karakteristik zelliklerine ve kendine has Ar-Ge faaliyetlerine sahip olduu iin, bu snflandrma, Ar-Ge'nin seviyelerindeki ve ynndeki farkllklara k tutar. Sektrler standart snflandrma esasna gre tanmland srece, Ar-Genin dier istatistiksel seriler ile ilikilendirilebilmesi mmkn olacaktr. Bu, ArGenin ekonomik geliim ierisindeki rolnn anlalmasn ve bilim politikasnn gelitirilmesini kolaylatrabilir. Farkl sektrlerdeki kurumlar, farkl devlet politika giriimlerine duyarldr.

3.3.2. Sektr seimleri 157. Milli Muhasebe Sistemi (MMS) (BM, 1968), "herhangi bir ulusal sisteminde, ilemleri tm gerekletirenler paralar ile ister ayn istemez ekilde sistemin muhasebe

gruplandrlrancak

gruplandrlmalarna gerek yoktur ve aslnda olmalar istenen bir durum da deildir" eklinde bir ifadeye yer vermektedir. MMS, u sektrler arasnda ayrm yapmaktadr: Finansal olmayan irketler, finansal irketler, genel kamu sektr, hane halkna hizmet veren kr amac gtmeyen kurumlar ve hane halk. 158. Ar-Ge taramalar iin aadaki sektr tanmlamalar geni anlamda,

yksekretimin ayr bir sektr olarak ele alnmas ve hane halknn geleneksel olarak zel kr amac gtmeyen (KAG) sektrne dahil edilmesi gibi farkllklar ile birlikte, MMS 93e (ABK ve dierleri, 1994) dayanmaktadr. Burada, MMSde olduu gibi, kr amac gtmeyen kurumlar (KAGKlar) sektrler arasnda datlmtr. MMS sektrleri ve aada Ar-Ge taramalar iin nerilen sektrler arasndaki ilikinin daha ayrntl bir incelemesi iin, bkz. Ek 3. 159. Aada be sektr tanmlanm ve tartlmtr:

Ticari teebbs (Bkz. Ksm 3.4). Devlet (bkz. Ksm 3.5). Kr amac gtmeyen zel (bkz. Ksm 3.6). Yksekretim (bkz. Ksm 3.7). Yurtd (bkz. Ksm 3.8).

Bunlar srasyla her bir sektre uygun olan alt sektrlere blnmtr. 3.3.3. Sektre ayrma sorunlar 160. Modern kurumlarn gelitii farkl yollar nda, sektr tanmlamalar kesin ifadeler ieremez, nk tpk ksmen alndklar MMS gibi, rnein ilev, hedef, ekonomik davranlar, fon kaynaklar ve yasal durumlar gibi bazen akan ltlerin bileiminden oluturulmulardr.

53

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA 161. Bu nedenle, verilen bir kurumun hangi sektrde snflandrlacann

tespit edilmesi kolay olmadndan keyfi bir seim yaplmas gerekebilir. Kurumlar iki sektre ayrlabilir veya kavramsal farkllklar net bir ekilde grlyor olsa bile, oluturulan yasal ve idari ilikiler veya politik faktrler, bu kavramsal ayrmn uygulamada gerekletirilmesini engelleyebilir. 162. ki lke, ayn veya benzer ilevlere sahip kurumlar farkl sektrlerde

snflandrdnda, ulusal tarama sonular uluslararas dzeyde tam olarak karlatrlabilir olmayacaktr. Bu tr farkllklar, Ar-Ge taramalar ncelikli olarak ulusal amalara hizmet etmek iin stlenildiinden dolay kanlmazdr. Ancak uluslararas taramalar iin veriler, uluslararas karlatrmalarda yeniden dzenlenmeye olanak salayacak ekilde olabildiince ayrntl olarak toplanmaldr. Her bir sektr iin "dier kurumsal alt snflandrmalar"n dahil edilmesinin nedeni budur. ekil 3.1, Ar-Ge birimlerinin kurumsal sektre gre snflandrlabilmesi iin yol gsterici olarak bir karar aac sunmaktadr.

3.4. Ticari teebbs sektr


3.4.1. Kapsam 163. Ticari teebbs sektr aadakileri kapsamaktadr: Birincil faaliyeti, retilen rn ve hizmetlerin ekonomik adan kayda deer bir fiyatla kamuya satlmas iin pazarlama yapmak olan tm firmalar, kurulular ve kurumlar. Bunlara hizmet eden kr amac gtmeyen zel kurumlar.

54

ekil 3.1 Ar-Ge birimlerinin sektrlemesi iin karar aac

Kurum

Yksek retim Hayr

Evet

Yksek retim

ktlarn ekonomik cret karlnda satyor mu? Evet Hayr

Ticari teebbs

daresini ve byk lde fonlamasn yapan ticari teebbsler yurt iinde mi yoksa yurt dnda m? Yurt iinde Ticari teebbs Evet Hayr Yurt dnda Devlet tarafndan kontrol ediliyor ve fonlanyor mu?

Yksek retim sekreter tarafndan m idare ediliyor? Evet Hayr

daresi ve byk lde fonlamas, hane halkna hizmet eden zel kr amac gtmeyen kurumlar tarafndan m yaplyor? Evet Hayr Finans ve kontroln elemedii sorunlu birimler

Yksek retim Devlet

Yksek retim tarafndan m idare ediliyor? Evet Hayr

Birim aadakilerden hangisi tarafndan finanse ediliyor

Yksek retim

zelkr amac gtmeyen?

Ticari teebbs Evet Ticari teebbs?

Yksekretim Evet

Devlet?

Evet Devlet? Yksekretim

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA

Kaynak: OECD.

55

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA 164. Bu sektrn ekirdei, kr datp datmadklarna baklmakszn,

zel teebbslerden (irketler veya irket benzeri kurumlar) meydana gelmektedir. Bu iletmeler arasnda, Ar-Ge kendileri iin ana faaliyet olan baz firmalara rastlanabilir (ticari Ar-Ge kurum ve laboratuvarlar). Yksekretim hizmetleri salayan tm zel teebbsler, yksekretim sektrne dahil edilmelidir. 165. Bunun yan sra, bu sektr kapsamnda, ounlukla zel teebbs

tarafndan retilen ve politikaya bal olarak fiyatlar retim maliyetinden dk olabilen rn ve hizmet trlerinin piyasa iin retim ve sat konularnda faaliyet gsteren kamu teebbsleri (devlet birimlerinin sahip olduu irketler ve irket benzeri kurumlar) de yer almaktadr. Bu anlamda piyasa retimi olarak nitelendirilebilmesi iin fiyatlar, salanan rn ve hizmetin deerini (kalite ve miktarn) yanstabilmeli, satn alnmalarna ilikin karar gnll olarak verilmeli ve fatura edilen fiyat arz ve talebi belirgin bir biimde etkilemelidir. Yksekretim hizmetleri salayan tm kamu ticari teebbsleri, yksekretim sektrne dahil edilmelidir. 166. Bu sektr ayrca yksekretim kurumlar haricinde, rn ve hizmet-

lerin piyasa reticileri olan kr amac gtmeyen kurumlar da iermektedir. Bunlar ikiye ayrlabilir. 167. Birincisi, ana faaliyeti, maliyetlerinin tamam veya byk bir blmn

karlamak zere tasarlanm fiyatlar karlnda satmak zere rn ve hizmetlerin salanmas olan KAGK'lardr. Aratrma kurumlar, klinikler, hastaneler, zeldeki tbbi pratisyenler, cret deme uygulamalar vb., balar yolu ile veya gelir getiren gayrimenkuller sahibi olarak, ek fonlar elde edebilir ve bu nedenle ortalama fiyatlarn altnda hizmet verebilirler. 168. kincisi, irketlere hizmet eden KAGK'lardr. Bunlarn faaliyetleri, tpk

ticaret ve tarm odalar gibi, retim veya ticaret ilikilerini gelitirmek olan ticari dernekler tarafndan oluturulur ve idare edilir. Bu KAGKlar genellikle, kendi ArGeleri iin "kurumsal" destek salayan iletmelerin ba ve katlmlar tarafndan finanse edilmektedir. Ancak benzer faaliyetlerde bulunan ancak kontrol veya finans byk lde devlet tarafndan salanan KAGK'lar (rnein yaamlarn srdrmek iin devletten gelecek blok hibeye muhta olanlar) devlet sektr kapsamna dahil edilmelidir. 3.4.2. Ana sektr alt snflandrmas

Snflandrma listesi
169. Ar-Ge istatistiklerinin uluslararas anlamda karlatrlabilmesi iin, ticari teebbs sektrnde yer alan birimler, Uluslararas Snai Standart Snflandrma (USSS Rev. 3, BM, 1990 ve mini revizyon 3.1, 2002) tarafndan belirli snai gruplara ve alt gruplara ayrlmtr.. Tablo 3.1, karlk gelen Avrupa

56

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA snflandrmas, EFAT Rev. 1e (Eurostat, 1990) ilikin bir anahtar ile birlikte, bu karlatrmalar iin uygun olan USSS Rev. 3'n yeniden dzenlenmi halini iermektedir. Tablo 3.1. Ar-Ge istatistiklerine gre dzenlenen Uluslararas Snai Snflandrma Standard
TARIM, AVCILIK, ORMANCILIK VE BALIKILIK MADENCLK VE TAOCAKILII MALAT Yiyecek, iecek ve ttn Gda rnleri ve iecekler Ttn rnleri Tekstil rnleri, krk ve deri Tekstil rnleri Giysiler ve krk Deri rnleri ve ayakkablar Ahap, kat, basm ve yayn Ahap ve mantar (mobilya deil) Kat ve kat rnleri Yayn, bask ve kaytl ortamlarn oaltlmas Kok kmr, petrol, nkleer yakt, kimyasallar ve rnler, lastik ve plastik Kok kmr, rafine petrol rnleri ve nkleer yakt Kok kmr ve nkleer yakt Rafine petrol rnleri Kimyasallar ve kimyasal rnler Kimyasallar ve kimyasal rnler (ilalar hari) lalar Lastik ve plastik rnler Metal olmayan mineral rnler Temel metaller Temel metaller, demir ve elik Temel metaller, demirsiz lenmi metal rnleri, makineler ve ekipman, gereler ve nakliyat lenmi metal rnler, makine ve ekipman hari Makine ve ekipman, b.y.s. Uak, ara ve motosikletler hari motor ve tribnler. zel amal makineler Makine kalplar Silahlar ve mhimmat Ofis, muhasebe ve hesaplama makineleri Elektrik makineleri ve aletler b.y.s.. Elektrikli motorlar, jeneratrler ve transformatrler Elektrik datm ve kontrol aletleri (yariletkenler dahil) USSS Rev. 3.1 Blm/Grup/Snf 01, 02, 05 10, 11, 12, 13, 14 15-37 15 + 16 15 16 17 + 18 + 19 17 18 19 20 + 21 + 22 20 21 22 23 + 24 + 25 23 23 (232 hari) 232 24 24 (2423 hari) 2423 25 26 27 271 ve 2731 272 ve 2732 28-35 28 29 2911 292 2922 2927 30 31 311 312 EFAT Rev. I.1 Blm/Grup/Snf 01, 02, 05 10, 11, 12, 13, 14 15-37 15 + 16 15 16 17 + 18 + 19 17 18 19 20 + 21 + 22 20 21 22 23 + 24 + 25 23 23 (23.2 hari) 23.2 24 24 (24.4 hari) 24.4 25 26 27 27.1-27.3 + 27.51/52 27.4 + 27.53/54 28-35 28 29 29.11 29.3 + 29.4 + 29.5 + 29.6 29.4 29.6 30 31 31.1 31.2

57

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA
Tablo 3.1. Ar-Ge istatistiklerine gre dzenlenen Uluslararas Snai Snflandrma Standard (devam) USSS Rev. 3.1 Blm/Grup /Snf
Yaltlm tel ve kablo (fiber optik kablolar dahil) Akler, birinci devre pilleri ve birincil piller Elektrik lambalar ve aydnlatma ekipman Dier elektrikli ekipmanlar, b.y.s. Radyo, televizyon ve iletiim ekipman ve aygtlar Elektronik valf, tp ve paralar TV, radyo vericileri ve iletiim hatt aygtlar TV ve radyo alclar, ses ve video rnleri Tbbi, hassas ve optik cihazlar, kol saatleri ve saatler (aletler) Tbbi cihazlar, aletler ve kontrol ekipman Snai ilem kontrol ekipman haricinde lmek, kontrol etmek, test etmek, ynn belirtmek ve dier amalar iin ara ve gereler Snai ilem kontrol ekipman Optik aletler ve fotoraf ekipman Kol saatleri ve saatler Motorlu tatlar, rmorklar ve yar rmorklar Dier tamaclk ekipmanlar Gemiler ve tekneler Demiryolu ve tramvay lokomotifleri ve vagonlar Uaklar ve uzay gemileri Tamaclk ekipmanlar b.y.s. Mobilya, dier imalatlar b.y.s. Mobilya Dier imalatlar b.y.s. Geri dntrme ELEKTRK, GAZ VE SU TEDAR NAAT HZMET SEKTR Toptan, perakende ticaret ve motorlu aralar tamirat Bilgisayarlar, bilgisayar donanm ekipman ve yazlmn toptan sat Elektronik para ve ekipmanlarn toptan sat Oteller ve restoranlar Nakliye, depolama ve iletiim Telekomnikasyon Dier Finansal araclk (sigorta dahil) 5151 5152 55 60, 61, 62, 63, 64 642 60-64, 642 hari 65, 66, 67 51.84 51.86 55 60, 61, 62, 63, 64 64.2 60-64,64.2 hari 65, 66, 67 50, 51, 52 50, 51, 52 3312 3313 332 333 34 35 351 352 353 359 36 361 369 37 40, 41 45 50-99 33.2 33.3 33.4 33.5 34 35 35.1 35.2 35.3 35.4 + 35.5 36 36.1 36.2-36.5 37 40, 41 45 50-99 33 331 33 33.1 32 321 322 323 32 32.1 32.2 32.3 313 314 315 319

EFAT Rev. I.1 Blm/Grup /Snf


31.3 31.4 31.5 31.6

58

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA
Tablo 3.1. Ar-Ge istatistiklerine gre dzenlenen Uluslararas Snai Snflandrma Standard (devam) USSS Rev. 3.1
Blm/Grup/Snf Emlaklk, kiralama ve ticari faaliyetler Ofis makineleri ve ekipmannn kiralanmas (bilgisayarlar dahil) Bilgisayar ve ilikili faaliyetler Yazlm danmanl ve tedarii Aratrma ve gelitirme Dier ticari faaliyetler Mimarlk, mhendislik ve dier teknik faaliyetler Kamu, sosyal ve kiisel hizmet faaliyetleri vb. GENEL TOPLAM 75-99 01-99 75-99 01-99 742 74.2 + 74.3 7123 72 722 73 74 71.33 72 72.2 73 74 70, 71, 72, 73, 74

EFAT Rev. I.1


Blm/Grup/Snf 70, 71, 72, 73, 74

Kaynak: OECD.

USSS Rev. 3 yerine ulusal snai snflandrma sistemi kullanan lkeler, snai olarak snflandrlm verilerini USSS Rev. 3'e uygun hale getirmek iin uyum tablolarndan yararlanmaldr. Bu uyumun tutarlln salamaya ynelik olarak elden gelen tm aba gsterilmelidir.

statistiksel birim
170. Ar-Ge, bir ticari teebbsn stlenebilecei faaliyetlerden biridir. Ticari teebbs, bu faaliyeti kendi retim modeline gre diledii gibi organize edebilir. Dolaysyla ekirdek Ar-Ge almalar, retim birimlerine bal birimlerde veya tm iletmelere hizmet eden merkezi birimlerde gerekletirilebilir. Birok durumda USSS Rev. 3, paragraf 78 ve 79'da aklanan tzel kiilik, uygun birimdir. Baz durumlarda, bir veya daha fazla ilgili tzel kiilik iin Ar-Ge hizmeti salamaya ynelik farkl yasal varlklar oluturulabilir. zel amal Ar-Ge, bir ticari teebbsn, endstri tasarm, kalite veya retim departmanlar gibi operasyonel departmanlarnda gerekletirilir. 171. Veri gereksinimleri istatistiksel birim(ler)in seimini belirler. Bu gereksinim-

ler 6. Blm'de aklanmaktadr. Ancak, Ar-Ge fonlarnn kayna ve uygulamas, temel bir veri esidir. Bu genellikle, gerekte ii yapan kk birimlerden ziyade, Ar-Ge almalarn kontrol eden tzel kiiliin dikkat etmesi gereken bir durumdur. Yukarda bahsedilen kurumlardan ikincisi, bteyi hazrlamak veya maliyetleri kaydetmek zorunda olabilir, ancak irketin merkezi idaresi, harcamalar karlayan fonlarn kaynan bilir. Szlemeler ve vergilendirme, tzel kiiliin ana faaliyetleridir. 172. statistiksel bir birim olarak iletme, yerel faaliyetleri iin kaynaklarnn

59

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA paylamn ynlendiren ve kontrol eden ve kendisi hakknda konsolide mali hesaplar ve bilano hesaplar tutulan organizasyon birimi olarak tanmlanr. Bu hesaplardan birim iin uluslararas ilemleri ve uluslararas yatrm durumu ve konsolide mali durumu tretmek mmkndr. Bu nedenle iletme biriminin ticari teebbs sektrnde rapor birimi ve istisnalar haricinde, istatistiksel birim olarak kullanlmas nerilir. Bir grup iletme iinde, Ar-Ge gerekletiren her bir tzel birim iin gelirlerin, gerektiinde tahminlerle, ayr ayr elde edilmesi arzu edilmektedir. 173. Bir iletmenin ekonomik adan ayr trde faaliyetlerde bulunduu ve

nemli lde birok deiik Ar-Ge faaliyeti yrtt durumlarda, eer gerekli bilgi elde edilebiliyorsa, Ar-Ge faaliyetleri alt blmlere ayrlmaldr. Baz lkelerde bu, iletme iinde ekonomik blmlere karlk gelen istatistiksel birimlere blnerek gerekletirilir. Dierlerinde, Ar-Ge faaliyeti retim alan verilerine blnerek yaplr.

Snflandrma iin ltler


174. Bu istatistiksel birimlerin ana faaliyetlerine gre snflandrlmas, "Birimin ana faaliyetinin veya faaliyetler kapsamnn dahil olduu USSS snf"na gre belirlenmesi gerekir (USSS Rev.3, paragraf 114). 175. katma USSSye gre ana faaliyet, her mal retimi veya verilen hizmet iin, her deerine en byk katky salayan faaliyet bu iletmenin

faaliyetin katma deerinin yapt katk hesaplanarak belirlenmelidir. letmenin snflandrmasn belirler. Katma deerin hesaplanmasnn mmkn olmad hallerde ana faaliyet, mal satnn brt kts zerinden veya her faaliyet iin verilen hizmetler zerinden veya bu faaliyetlerin her birine atanm eleman saysna gre belirlenir (USSS Rev. 3, paragraf 115). 176. Ar-Ge konusunda uzmanlam bir tzel kiilik tarafndan Ar-Ge

gerekletiriliyorsa: Birim, iletmeler iin Ar-Gede snflandrlmaldr (USSS Rev. 3, 73. Blm). ve Ar-Ge faaliyetlerinden yararlanan belirli sanayilere ne ekilde bln dn yanstabilmesi iin, analitik amalar ve uluslararas karlatrmalar iin ek bilgi toplanmaldr. Bu, retim alan verileri talep edilerek yaplabilir. Uygulamada bu, hizmet verilen sanayiler iin USSS kodlarnn verilmesi anlamna gelmektedir (4.Blmde daha ayrntl olarak aklanmtr). 3.4.3. Dier kurumsal alt snflandrmalar

Kurumun tr
177. Ticari sektrn lkeler ve dnya baznda srekli olarak gelien yaps,

60

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA hem zel hem de kamu ticari teebbslerinin alt gruplara ayrlmasn gerekli klmaktadr. 178. zel teebbsler bamsz iletmelerle bir gruba bal olanlar ve yerel

ile yabanc gruplar diye ayrlrlarsa, sanayideki baz uluslararas hale getirme eilimleri incelenebilir 179. Bu nedenle mmknse kurum trne gre aadaki snflandrmann

kullanlmas nerilir: zel teebbsler: Hibir gruba bal olmayan iletmeler. Ulusal bir gruba bal olan iletmeler. Yabanc okuluslu bir gruba ait olan iletmeler. Kamu ticari teebbsleri: Hibir gruba bal olmayan iletmeler. Ulusal bir gruba bal olan iletmeler. Dier aratrma enstitleriyle yardmc enstitler. Kamu ticari teebbsleri, zel teebbslerden kontrol bakmndan

180.

ayrlrlar. MMS 93 (paragraf 4.72), mali olmayan kamu irketlerinin tanmlamas iin aadaki nerilerde bulunmaktadr: "Bunlar ikamet eden kr amal olmayan ve devlet birimleri tarafndan kontrole tabi irket benzeri olup, burada kontrole tabi, gerekirse uygun yneticileri seerek genel kurulu politikasn saptama iktidar olarak tanmlanr. Devlet bir irket zerinde u ekilde kontrol salayabilir: Oy hakk olan hisselerin yarsndan fazlasna sahip olarak veya hissedarlarn oy verme gcnn yarsndan fazlasn kontrol ederek veya Devlete kuruluun politikasn veya yneticilerini seme yetkisini veren zel mevzuat, kararname veya ynetmelik sonucu." 181. Bir grup, ana hissedar yurtdnda ikamet eder ve dorudan veya yan

kurulular araclyla %50den fazla mlkiyete ve oy gcne sahipse yabanc saylr. Daha fazla bilgi iin, OECD Ekonomik Kreselleme Gstergeleri Klavuzuna baknz (geici balk, gelecek).

Kurumun bykl
182. Byklk, genellikle ticari teebbs sektrndeki firmalarn Ar-Ge programlarnn kapsam ve durumunu etkiler. Byklk, istihdam veya gelir veya baka mali konular temel alnarak snflandrlabilir. stihdam, daha belirgin bir ldr ve bu nedenle tercih edilir. Bu snflandrma hem retim hem de hizmet sanayilerindeki istatistiksel birimlere uygulanmaldr. 183. (alan saysna gre) gruplarn aadaki byklklere gre dzen-

61

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA lenmesi nerilmektedir: 0 1-9 10-49 50-99 100-249 250-499 500-999 1.000-4.999 5.000 ve st. Bu kategoriler farkl nedenlerden dolay, zellikle Avrupa Komisyonu tarafndan kabul edilmi kk ve orta byklkteki iletmelerin snflandrma boyutlarna uyduklar iin seilmitir (ancak bunlar maalesef ayrca bir ciro ve bilano tablosu eii de ierir). Bu nedenle, snflarn bazlarndan vazgeilse bile, 49 ve 249 alan snrlarnn korunmas gerekir; bylece kk, orta boy ve byk iletmeler iin karlatrmal istatistikler hazrlanabilir. Byk ekonomiler iin, snf 250 alanlar ve st ok byk olacandan, 999 personel snr korunmaldr. Sadece mteebbisin alt, 0 personel altran iletmeler kategorisi birok lke iin geerlidir.

3.5.

Devlet sektr
Devlet sektr aadakilerden oluur: Toplumun durumunu ve ekonomik ve sosyal politikalarn ynetenlerle birlikte, baka trl uygun bir ekilde veya ekonomik olarak salanamayan ortak hizmetleri salayan, ancak topluma normal artlarda sat yapmayan yksekretim dndaki tm blmler, ofisler ve dier daireler. (Kamu ticari teebbsleri, ticari teebbs sektrne dahildir.) Esasen devlet tarafndan kontrol ve finanse edilen, ancak yksekretim sektr tarafndan ynetilmeyen KAGKlar.

3.5.1. Kapsam 184.

185.

MMS tanmlamasna gre (BM, 1968; ARK ve dierleri, 1994) "devlet

hizmeti retenler" (kamusal olarak kontrol edilen yksekretim kurumlar hari), devletin btn daire, blm ve kurumlarn kapsamaldr merkez, eyalet veya il, ile veya yerel, belediye, kasaba veya ky geni bir faaliyet alannda bulunan, rnein: ynetim; toplum asayiinin savunma ve denetimi; salk, eitim, kltrel, elendirici, faydal dier sosyal hizmetler; iktisadi byme ve sosyal yardm ve teknolojik gelime. Yasama organ, ynetim blmleri, kurumlar ve dier devlet daireleri, devlet hesaplarndaki uygulamalarna baklmakszn

62

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA kapsanmaldr. Devlet tarafndan ynetilen sosyal gvenlik fonlar buna dahildir. Bunlarn olaan veya olaand btelerde veya ek bte fonlarnda gsterilmesi nemli deildir. 186. Yksekretim sektr tarafndan idare edilenler haricinde devlet

tarafndan finanse ve kontrol edilen btn piyasa d KAGKler, faaliyetlerinden en ok fayda salayan kurumsal birimlerin trne baklmakszn devlet sektrne dahildir. Kontrol, KAGKnn genel politikasn veya programn, KAGK ynetimini atama yolu ile belirleme kanuni yetkisine sahip olma gcdr. Bu tr KAGKler asl olarak devletin serbeste tasarruf edebilmek zere verdii tahsisatlarla (blok hibe) finanse edilirler ve "kurumsal yardm" tutarlar sk sk devlet rapor veya btelerinde aklanr. Devlet kontrolnn belirgin olmad durumlarda bile, devlet tarafndan finanse edilen KAGKler devlet sektrne dahil edilmelidir. 187. Balca devlete hizmet veren yksekretim sektryle ilikili birimler

de devlet sektrne dahil edilmelidir. 3.5.2. Ana sektr alt snflandrmas

Snflandrma listesi
188. Birlemi Milletlerin BDTH snflandrmas (devlet amalarnn devlet sektrnde kullanlacak standart uluslararas snflandrmas),

snflandrmadr. Maalesef bu, Ar-Ge faaliyetlerinin snflandrlmas iin uygun grnmemektedir. Devlet sektrne en uygun alt snflandrma konusunda bir anlamaya varlmamtr; bu nedenle bir neride bulunulmamaktadr. (levsel dalm hakknda neriler iin baknz 4. Blm, Tablo 4.1 ve Ksm 4.4.1 ve 4.5.1.)

statistiksel birim
189. USSS Rev. 3, paragraf 51, toplanan verilerin iletme verileri iin toplananlar ile birletirildii durumlarda, istatistiksel birimin tzel iletme ile benzer olmasn nermektedir.

Snflandrma lt
190. Kabul edilebilir bir snflandrma listesi olmadndan, u anda hibir neri yaplamamaktadr. 3.5.3. Dier kurumsal alt snflandrmalar 191. Aadaki snflandrmalar genellikle devlet sektr kapsamndaki (genellikle kurumsal dzenlemelerin farkllndan kaynaklanan) lkeler arasndaki farkllklar gstermek iin tasarlanmtr.

63

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA

Devlet kademesi
192. Devlet kademesine gre dalma tabi tutulamayacak birimler iin drdnc bir kategori ilavesi ile birlikte dahil olduu devlet kademesine gre istatistiksel birimler kategori iinde snflandrlmaldr. Merkezi ve federal devlet birimleri. l ve eyalet devlet birimleri. Yerel ve belediye seviyesinde devlet birimleri. Genellikle devlet tarafndan finanse edilen ve kontrol edilen KAGKler.

Kurumun tr
193. nemli birim gruplar hem devlet hem de dier sektrlere bal olduklar zaman (rnein devlet tarafndan ynetilen veya kontrol edilen, ancak yksekretim kurumlarnda bulunan veya ilgili birimlerle birlikte alan birimler veya sanayiye hizmet veren ancak devlet tarafndan finanse edilip, kontrol edilen birimler), uluslararas kurululara rapor edilirken ayr ayr tanmlanmalar istenebilir. (Bu zel snflandrma iin istatistiksel birim iletme tipi bir birim yerine kurum tr bir birim de olabilir.) Kamu hastanelerindeki Ar-Ge bu sektre dahil edildiinde, bunu ayrca bildirmekte yarar vardr. Ar-Genin temel ekonomik faaliyet (USSS Rev. 3, 73. Blm) olduu birimler arasnda ayrca yararl bir ayrm yaplabilir.

3.6. zel kr amac gtmeyen sektr


3.6.1. Kapsam 194. MMS 93 dorultusunda bu sektrn kapsam bu Klavuzun nceki revizyonunda nemli lde azaltlm olup imdi aadakileri kapsamaktadr. Piyasa d, hane halkna (yani genel kamuya) hizmet eden kr amac gtmeyen zel kurumlar. zel kiiler ve hane halklar. 195. Fon kayna olarak, bu sektr hane halkna hizmet veren KAGKler tarafndan finanse edilen Ar-Geleri kapsar (hane halkna hizmet veren KAGKler). Bunlar, cretsiz olarak veya czi ve ekonomik adan kayda deer olmayan fiyatlar karlnda hane halkna zel veya toplu hizmetler salar. Bu tr KAGKler, mal veya zelikle de hizmetler salamak iin kiilerin dernek yolu ile, ncelikle yelerin kendi yararlar iin veya genel olarak insani amalar dorultusunda kurulur. Bunlarn faaliyetleri devaml yelik aidatlaryla veya vergilerle veya genel kamudan, irketler veya devlet tarafndan nakit veya ayni olarak yaplan balarla finanse edilebilir. Bunlar, meslek odalar, ihtisas dernekleri, hayr kurumlar, kurtarma veya yardm rgtleri, ii sendikalar, tketici dernekleri vb. gibi KAGKleri kapsar. Genel kabule gre bu sektr, hane halknn dorudan Ar-Geye katk yapt fonlar ierir. 196. Uygulama sektr olarak KAG, yksekretim hizmeti veren veya

64

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA yksekretim kurumlar tarafndan ynetilenler hari olmak zere, hane halkna hizmet veren ve KAGKler tarafndan finanse ve kontrol edilen zellikle meslek odalar, ihtisas dernekleri ve hayr kurumlar gibi piyasa d birimleri kapsar. Bununla birlikte kr amac gtmeyen genel kamuya hizmet verenlerce ynetilse de, devletten cari giderlerinin %50den fazlasn tahsisat (blok hibe) olarak alan Ar-Ge vakflar, devlet sektrne dahil edilmelidir. 197. Kurallara gre bu sektr Ar-Genin performans zerinde ok az etkisi

olan genel kamunun (hane halk) geriye kalan Ar-Ge faaliyetlerini de kapsar. Hane halknn sahip olduu tzel kiilii olmayan iletmeler, rnein Ar-Ge projelerini bir baka birim adna ekonomik adan kayda deer fiyatlarla stlenen danmanlar, Milli Muhasebe kurallarna gre ticari teebbs sektrne dahil edilmelidir (stlenilen proje baka bir sektrdeki personeli ve tesisleri kullanmyorsa, aaya baknz). Bu tr Ar-Ge iin veri toplamak zor olabilir, nk kiilerin Ar-Ge faaliyetleri, ticari teebbsler iin yaplan Ar-Ge taramalarndan yakalanmaz. Bundan dolay KAG sektr sadece piyasa d, tzel kiilii olmayan ve hane halknn sahip olduu iletmeler tarafndan stlenilen Ar-Geyi kapsamaldr, yani kendi kaynaklaryla veya "ekonomik olmayan" hibelerle finanse edilen kiiler. 198. Ayrca szleme yardmlar veya hibelerin, bir niversite profesrne

dorudan verilmesi gibi, resmi olarak baka bir sektrde alan kiilere verilmesi hallerinde, bu kiilerin ilgili Ar-Geyi tamamen kendi zamanlarnda ve istihdam eden birimin hibir personelini veya olanan kullanmadan stlenmesi durumu hari, bu hibeler istihdam eden birimin Ar-Ge istatistiklerine dahil edilmelidir. Bu, aratrma birimi tarafndan aratrma bursu ald bilinen lisansst rencilerini de kapsar. Bylece bu sektrn sadece kiilerin tamamen kendi zamanlarnda ve tesislerinde ve kendi imkanlaryla veya ekonomik olmayan hibelerle yaptklar Ar-Ge almalarn kapsad ortaya kar. 199. Aadaki trdeki KAG kurulular bu sektrn dnda tutulmaldr: Genellikle iletmelere hizmet verenler. ncelikle devlete hizmet verenler. Tamamen veya genellikle devlet tarafndan kontrol veya finanse edilenler. Yksekretim hizmeti verenler veya yksekretim kurumlar tarafndan kontrol edilenler. 3.6.2. Ana sektr alt snflandrmas

Snflandrma listesi
200. KAG sektrndeki istatistiksel birimler UNESCOnun "Bilim ve Teknoloji statistiklerinin Uluslararas Standardizasyonu iin neriler"inde (1978) ne srd gibi alt ana bilim ve teknoloji alannda snflandrlmtr. Bu alanlar yledir:

65

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA Doa bilimleri. Mhendislik ve teknoloji. Tbbi bilimler. Tarmsal bilimler. Sosyal bilimler. Beeri bilimler.

201. Tablo 3.2, bilimin ana alanlaryla, bunlara hangi alt alanlarn dahil olduunu rneklerle gstermektedir. 202. Bilim ve teknolojinin ana alanlar aka tanmlanm olmakla beraber, her bir bileenin alt seviyelerinin tespiti lkelere braklmtr.

statistiksel birim
203. MMSye gre, tzel kiilik bu sektr iin nerilen istatistiksel birimdir. Baz durumlarda daha kk bir istatistiksel birim uygun olabilir (aaya baknz).

Snflandrma lt
204. Snflandrma lt Ar-Ge faaliyetinin ounun stlenildii ana bilim alandr. nemli bir zel KAGKnn birden fazla bilim alannda kayda deer Ar-Ge faaliyeti olduunda, istatistiksel birim daha kk birimlere blnp, bunlar ilgili ana bilim alanlar altnda snflandrlabilir. 3.6.3. Dier kurumsal alt snflandrmalar 205. Bu sektrn Ar-Ge iindeki rol ok kktr. Bu nedenle daha fazla dkm nerilmez.

66

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA Tablo 3.2. Bilim ve Teknoloji Alanlar


1. 1.1. DOA BLMLER Matematik ve bilgisayar bilimleri [matematik ve dier ilikili alanlar: Bilgisayar bilimleri ve ilikili konular (sadece yazlm gelitirmesi; donanm gelitirmesi mhendislik alanlar altnda snflandrlmaldr)] Fiziki bilimler (astronomi ve uzay bilimleri, fizik, dier ilikili konular) Kimya bilimleri (kimya, dier ilikili konular) Dnya ve ilikili evre bilimleri (jeoloji, jeofizik, mineraloji, fiziki corafya ve dier jeobilimler, meteoroloji ve dier iklimsel aratrmalar, deniz bilimleri, volkanoloji, palaekoloji, dier ilikili bilimler dahil dier atmosferik bilimler) Biyoloji bilimleri (klinik ve veterinerlik bilimleri hari, biyoloji, botanik, bakteriyoloji, mikro biyoloji, zooloji, entomoloji, genetik, biyokimya, biyofizik ve dier ilikili bilimler) MHENDSLK VE TEKNOLOJ naat mhendislii (mimari mhendislik, inaat bilimleri ve mhendislii, inaat mhendislii, ehir ve yap mhendislii ve dier ilikili konular) Elektrik mhendislii, elektronik [elektrik mhendislii, elektronik, haberleme mhendislii ve sistemleri, bilgisayar mhendislii (sadece donanm) ve dier ilikili konular] Dier mhendislik bilimleri (rnein kimya, havaclk ve uzay, mekanik, metalurji ve malzeme mhendislii ve bunlarn uzmanlam alt blmleri, orman rnleri, jeodezi, snai kimya vb. gibi uygulamal bilimler, gda retimi bilim ve teknolojisi, bilim dallar aras alanlarn uzmanlalm teknolojileri, rn. sistem analizi, metalurji, madencilik, tekstil teknolojisi ve dier ilikili konular) TIBB BLMLER Temel tp (anatomi, sitoloji, fizyoloji, genetik, eczaclk, farmakoloji, toksikoloji, immnoloji ve immnohematoloji, klinik kimya, klinik mikrobiyoloji, patoloji) Klinik tp (anestezi, pediatri, obstetri ve jinekoloji, dahiliye, cerrahi, di hekimlii, nroloji, psikiyatri, radyoloji, terapi, otorinolarongoloji, oftalmoloji) Salk bilimleri (kamu salk hizmetleri, sosyal tp, hijyen, hemirelik, epidemoloji) TARIMSAL BLMLER Tarm, ormanclk, balklk ve ilikili bilimler (ziraat, hayvanclk, balklk, ormanclk, bahecilik ve dier ilikili konular) Veterinerlik SOSYAL BLMLER Psikoloji Ekonomi Eitim bilimleri (eitim ve staj ve dier ilikili konular) Dier sosyal bilimler [antropoloji (sosyal ve kltrel) ve etnoloji, demografi, corafya (beeri, ekonomik ve sosyal), ehir planlamas ve krsal planlama, ynetim, hukuk, dilbilimi, siyasal bilimler, sosyoloji, organizasyon ve yntemler, eitli sosyal bilimler ve bu gruptaki eitli konulara ilikin bilim dallar aras yntembilimsel ve tarihsel BT faaliyetleri. Fiziksel antropoloji, fiziksel corafya ve psikofizyoloji normalde doal bilimlerle snflandrlmaldr] BEER BLMLER Tarih (arkeoloji, sikke bilimi, paleografi, jenoloji vb. gibi yan tarih bilim dallar ile birlikte tarih, tarihncesi ve tarih) Diller ve edebiyat (antik ve modern) Dier beeri bilimler [felsefe (bilim ve teknoloji tarihi de dahil), sanat, sanat tarihi, sanat eletirisi, ressamlk, heykeltralk, mzik bilimi, her trl sanatsal "aratrma" haricinde tiyatro ile ilgili sanatlar, din, ilahiyat, beeri bilimler ile ilgili dier konu ve alanlar, bu gruptaki konular ile ilgili yntembilimsel, tarihi ve dier BT faaliyetleri]

1.2. 1.3. 1.4.

1.5. 2. 2.1. 2.1. 2.3.

3. 3.1. 3.2. 3.3. 4. 4.1. 4.2. 5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.

6. 6.1. 6.2. 6.3.

Kaynak: OECD.

67

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA

3.7. Yksekretim sektr


3.7.1. Kapsam 206. Bu sektr unlardan olumaktadr: Finans kaynaklar veya hukuki statleri ne olursa olsun btn niversiteler, meslek yksekokullar ve dier lise sonras okullar. Tm aratrma kurumlar, yksekretim kurumlarna dorudan bal veya onlar tarafndan ynetilen veya ilikili deney merkezlerini ve klinikleri de kapsar. 207. Bu bir MMS sektr deildir. niversite ve benzeri kurumlar Ar-Ge per-

formansnda ok nemli rol oynadklar iin OECD (ve UNESCO) tarafndan ayrca belirlenmilerdir. 208. Yukardaki tanm, sektrn genel kapsamn tarif eder. MMS ile destek-

lenmedii iin, uluslararas adan karlatrlabilir veri raporlamas hakknda belirgin ilkeler oluturmak zordur. Ayrca ltler kark olduu iin, milli strateji kaygs ve sektrn tanmndan dolay yorumda meydana gelebilecek farkllklara duyarldr. 209. Btn lkelerde sektrn ekirdei, niversitelerden ve meslek yksek

okullarndan oluur. Uygulamann farkllat yerlerde, bu daha ok dier lise sonras eitim kurumlar ve en fazla niversitelere ve yksek okullara balantl deiik trde kurumlardan gelmektedir. Ana sorunlar aada gzden geirilmektedir: Lise sonras eitim. niversite hastane ve klinikleri. "Snrdaki" aratrma kurumlar.

Lise sonras eitim


210. Hukuki statlerine baklmakszn bu sektr, birincil faaliyet dal lise sonras (nc seviye) eitim salamak olan kurumlar kapsar. Bunlar irket, devlet birimine bal irket benzerleri, piyasa KAGKleri veya esas olarak devlet tarafndan kontrol edilip finanse edilen KAGKler veya hane halkna hizmet veren KAGKler olabilir. Yukarda belirtildii gibi, sektrn ekirdei niversiteler ve meslek yksekokullarndan oluur. Sektrdeki birimlerin bir ksm yeni niversite olarak gelimilerdir ve uzmanlam yksekretim kurumlar olumutur ve bazlar hem lise, hem de lise sonras seviyesinde hizmet verebilen eitim kurumlar tarafndan salanabilen lise sonras seviyesi birimleri ykseltilmitir. Eer bu tr kurumlar birincil faaliyet dallar olarak lise sonras eitim veriyorlarsa, her zaman yksekretim sektrnn paras olacaklardr. Eer birincil faaliyet dallar lise seviyesi eitim veya dahili staj salamaksa, bunlar dier genel kurallar dahilinde sektrlere tahsis edilmelidir (piyasa veya piyasa d retim,

68

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA kontrol ve kurumsal fonlama vb.).

niversite hastane ve klinikleri


211. niversite hastane ve kliniklerinin yksekretim sistemine dahil edilmesi, bunlar hem lise sonras eitim kurumlar (eitim hastaneleri) hem de yksekretim kurumlar ile "balantl" aratrma birimleri olduklar iin hakl grlebilir (rnein, niversitelerde bulunan kliniklerdeki ileri dzey tbbi bakm hizmetleri). 212. Akademik tbbi aratrmalar geleneksel olarak birok kaynak tarafndan

fonlanmaktadr: Kurumun genel "blok hibesi" (GF); kurumun "kendi fonlar"; dorudan veya dolayl devlet fonlar veya zel fonlar (rnein tbbi aratrma konseyi). 213. Hastane/tbbi kurumun faaliyetlerinin tamam veya tamamna yakn

retim/staj unsuru tayorsa, btn kurum yksekretim sektr olarak dahil edilmelidir. Buna karlk hastane/tbbi kurumun iinde sadece birka klinik/departmann yksekretim unsuru varsa, yksekretim sektrnn iine yalnz bu retim/staj unsuru olan klinik/departmanlar dahil edilmelidir. Eitim ve retim yapmayan dier tm klinik veya departmanlar, genel kural olarak (devlet birimine bal irketler, irket benzerleri ve piyasa KAGK'lar ticari teebbs sektrne, genellikle devlet tarafndan kontrol ve finanse edilen KAGKler devlet sektrne ve genellikle hane halkna hizmet veren KAGKler tarafndan kontrol ve finanse edilen KAGKler KAG sektrne olmak zere) uygun sektre dahil edilmelidir. lgili sektrler arasnda Ar-Ge faaliyetlerinin ift saymn nlemeye zen gsterilmelidir.

"Snrdaki" aratrma kurumlar


214. Geleneksel olarak, niversiteler aratrma iin nemli merkezler olmulardr ve lkeler Ar-Ge'ye zg alanlar geniletmek istediklerinde niversiteler, yeni kurulu ve birimler iin yaygn biimde uygun yerler olarak dnlmlerdir. Bu birimlerin byk ounluu esasen devlet tarafndan finanse edilmektedir ve hatta bunlar belli bir grev odakl aratrma birimleri olabilir; dierleri zel kr amac gtmeyen sektr fonlar araclyla ve son zamanlarda da ticari teebbs sektr tarafndan finanse edilmektedir. 215. Sadece niversitelere hibe vermekle kalmayp, ayn zamanda niversite

kampslerinin iinde veya dnda "kendi" aratrma kurumlar da olan kurulular, temel aratrma faaliyetlerine fon salamak iin zel fonlar tahsis etmeleri durumunda zgn bir durum ortaya kar. Bunlar yksekretim sektrne dahil edilebilir. 216. Bu tr aratrma kurumlarnn snflandrmasn etkileyen bir faktr de,

69

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA aratrmann hangi amala yrtlddr. Aratrma ncelikle devletin ihtiyalarn karlamaya ynelikse, lkeler, kurumu devlet sektrnde snflandrmaya karar verebilir. Maliyetlerini karlayan bakanlk veya departmann btesiyle finanse edilen "grev odakl" Ar-Ge kurulularnda bu durum geerlidir. Alternatif olarak baz lkeler, temel Ar-Ge nitelii tayan ve lkenin genel bilgisine katkda bulunan bu kurumlar yksekretim sektrnde snflandrmay tercih etmitir. 217. Bir yksekretim kurumunun, dorudan retim ile ilgili olmayan

veya danmanlk gibi, Ar-Ge d dier ilevleri olan dier aratrma kurumlaryla, rnein yksekretim kurumu ile ilgili aratrma kurumu arasnda personel deiimi veya farkl sektrlerde snflandrlan kurumlar arasnda tesislerin paylam ile salanan "balant"lar olabilir. Bu kurumlar, kontrol ve finans veya verilen hizmet gibi baka ltlere gre snflandrlabilir. 218. Snrdaki kurumlar baz lkelerde ayrca zel bir yasal stat sahibi

olup, baka sektrler iin szlemeye bal aratrma yapyor olabilir veya devletin finanse ettii aratrma kurumlar olabilir. Bu gibi durumlarda birimler arasndaki balarn, "d" birimin yksekretim sektrne dahil edilmesini gerekli klmak iin yeterli olup olmadna karar vermek zordur. 219. niversite ve yksekokullarda veya bunlarn yaknnda bulunan ve ok

sayda retim, hizmet ve Ar-Ge birimleri ieren "teknoparklar", son gelimelerden biri saylabilir. Bu tr yaplar iin, fiziki konum ve kullanlan ortak kaynaklarn bu tr birimleri yksekretim sektrnde snflandrma lt olarak kullanlmamas nerilir. Bu parklarda kontrol edilen, barndrlan ve byk lde devlet tarafndan finanse edilen birimler devlet sektrne, byk lde zel kr amac gtmeyen sektrler tarafndan kontrol ve finanse edilenler ise KAG sektrne dahil edilmeli; iletmelere hizmet veren iletmeler ve dier birimler ise ticari teebbs sektr iinde snflandrlmaldr. 220. Yukarda akland gibi (eitim hastaneleri de dahil) yksekretim

birimleri tarafndan ynetilen ve ncelikle Ar-Ge'nin piyasa reticileri olmayan birimler, yksekretim sektrne dahil edilmelidir. Bu, byk lde niversitenin serbeste tasarruf edebilmesi iin verilen tahsisattan (blok hibe) finanse edildikleri zaman da geerlidir. ncelikle Ar-Ge'nin piyasa reticileri olduklar takdirde bunlar, yksekretim birimleriyle olan balantlarna ramen ticari teebbs sektrne dahil edilmelidir; bu, zellikle bilim parklar iin geerlidir. 221. Yksekretim sektryle snrdaki tm kurumlarn Ar-Ge harca-

malaryla personelinin ayr olarak raporlanmas nerilir.

70

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA 3.7.2. Ana sektr alt snflandrmas

Snflandrma listesi
222. Yksekretim sektrndeki istatistiksel birimler, zel kr amac gtmeyen sektrde olduu gibi aadaki alt ana bilim ve teknoloji alan olarak snflandrlmtr: Doa bilimleri. Mhendislik ve teknoloji. Tbbi bilimler. Tarmsal bilimler. Sosyal bilimler. Beeri bilimler. Tablo 3.2, ana bilim alanlaryla, bunlara hangi alt alanlarn dahil

223.

olduunu belirten rnekleri gsterir. 224. Bilim ve teknolojinin ana alanlar net bir ekilde tanmlanm olmakla Ayrntl ynetim bilgilerinin bulunduu yksekretim sek-

birlikte, her bir bileenin alt seviyelere ayrma dzeyi, lkelerin kendi kararna braklmtr. trnde, kuruma ilikin snflandrma olarak bilim dal snflandrlmasnn ayrntl bir alan kullanlabilir.

statistiksel birim
225. letme trndeki birim neredeyse her zaman bilim ve teknolojinin alt ana alanndan birden fazlasyla ilgili olacandan, daha kk bir istatistiksel birim gerekir. Dolaysyla kurum trndeki bir birimin kullanlmas nerilir: ounlukla alt alandan sadece biriyle ilgili olacak ve faktr girdi verileri kmesinin tamam (veya tamamna yakn) elde edilebilecek en kk homojen birim. Kurumun byklne ve lkenin terminolojisine bal olarak istatistiksel birim bir aratrma enstits, bir "merkez", bir departman, bir faklte, bir hastane veya bir yksekokul olabilir.

Snflandrma lt
226. statistiksel birim, rnein birimin uzman personelinin ounun meslei gibi, temel faaliyetini en iyi tanmlayan bilim veya teknoloji alan altnda snflandrlmaldr. Bu sektrn Ar-Ge verilerinin, taramay yapan makamn tahminlerinden olutuu durumlarda, kurumun yeri gibi ek ltlerin kullanlmas gerekebilir. Birimin byklne ve zelliine bal olarak, istatistiksel birimin ilgili birka ana bilim dalndaki daha kk birimler halindeki blm kullanlabilir. 3.7.3. Dier kurumsal alt snflandrmalar 227. Baz lkelerde uluslararas karlatrma amacyla kamu niversiteleriyle zel niversiteler ve niversitelerle dier lise sonras retim kurum-

71

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA lar arasndaki ayrm bilmek, yardmc olabilir. 228. Bu nedenle istatistiksel birimlerin en uygun trdeki ana faaliyete gre gerekir: retim birimleri (rnein faklte veya blmler): Kamu. zel. Aratrma enstitleri veya merkezleri. Klinikler, salk merkezleri veya niversite hastaneleri. Yksekretim sektrnn snrndaki, baka bir yerde snflandrlmayan dier birimler.

snflandrlmas

3.8.

Yurtd
Bu sektr aadakilerden oluur: Aralar, gemiler, hava tatlar ve yerel tzel kiilikler tarafndan iletilen uzay uydular ile bu tr tzel kiilikler tarafndan kullanlan test alanlar hari, lkenin siyasi snrlarnn dnda bulunan tm kurum ve bireyler. lke snrlarnn iindeki tesis ve faaliyetler dahil, (ticari teebbs dndaki) tm uluslararas kurulular.

3.8.1. Kapsam 229.

3.8.2. Ana sektr alt snflandrmas 230. Ana sektr alt snflandrmalar zellikle, Ar-Ge yapan bir birimin tm Ar-Ge faaliyetlerini snflandrmak zere tasarlanmtr. Ancak "yurtd", Ar-Ge taramalarnda sadece drt ulusal sektrden birinde snflandrlan istatistik birimleri tarafndan gerekletirilen Ar-Ge iin bir fon kayna veya bunlarn harici Ar-Ge harcamalarnn bir hedefi olarak geer. Dolaysyla sadece istatistiksel birimin Ar-Ge kaynaklarnn bir alt esi olarak gerekletiinden, standart bir alt snflandrma seenei bulunmaz. 3.8.3. Dier kurumsal alt snflandrmalar 231. Sektr, yurtii Ar-Ge iin kullanlan drt sektr ile, uluslararas organioluturduu beinci bir sektre blnebilir. nerilen zasyonlarn

snflandrmalar unlardr: Ticari teebbs. Dier ulusal devletler. zel kr amac gtmeyen. Yksekretim. Uluslararas rgtler. Ar-Ge'nin ulusal ile yabanc ticari teebbs sektr arasndaki finansal

232.

72

3 KURUMSAL SINIFLANDIRMA aklar nemli olduunda, bunlarn aadaki alt blmlere ayrlmas yararl olabilir: Grup iindeki iletmeler. Dier ticari teebbsler.

3.8.4. Fonlarn kkeninin veya gidecei yerin corafi alan 233. Yurtdna giden/yurtdndan gelen fon aklarn aadaki ekilde corafi alana gre analiz etmek de yardmc olabilir: Kuzey Amerika: Kanada, Meksika, A.B.D. Avrupa Birlii. Avrupadaki dier OECD lkeleri. Asyadaki OECD lkeleri: Japonya, Kore. Okyanusyadaki OECD lkeleri: Avustralya, Yeni Zelanda Avrupa'daki OECD yesi olmayan dier lkeler. Asya'daki OECD yesi olmayan dier lkeler. Gney ve Orta Amerika. Okyanusya'daki OECD yesi olmayan dier lkeler. Afrika. Bu snflandrma, aadakileri salamak iin yaplmtr:

234.

Dnyadaki tm lkeler kapsanm ve tm ktalar ayr olarak belirlenmitir. OECD blgesi ayr bir ekilde tanmlanabilir. OECD blgesinin iindeki ana ekonomik bloklar (NAFTA ve AB) ayr bir ekilde gsterilmitir. Liste kapsaycdr. 235. skandinav lkeleri, AB yeliine aday lkeler, gei halindeki lkeler

vb. gibi dier gruplamalar da nemli olabilir. Ayrca AB'den ve uluslararas kurululardan gelen fonlamay tanmlamak da nemlidir.

73

74

4. Blm levsel Dalm

75

4 LEVSEL DAILIM

4.1. Yaklam
236. levsel yaklamda, Ar-Geyi gerekletiren birimin temel (ekonomik) faaliyetinden ok, Ar-Ge faaliyetinin yaps incelenir. Gerekletiren birimin ArGe kaynaklar, Ar-Ge'nin genellikle proje dzeyinde, ancak bazen daha ayrntl olarak incelenen kendi zelliklerine gre, bir veya daha fazla ilev snfna datlr. Dolaysyla bu blmde aklanan tarama yaklamlar, Ar-Ge istatistikleri alanna zgdr. levsel dalm, teorik olarak personel verileri iin ok uygun olmasna ramen, genellikle Ar-Ge harcamasyla snrlandrlr. 237. Kurumsal snflandrmada kullanlan standart terminoloji, (rnein

bilim alanndaki) ilevsel dalm iin de kullanlabilir. Ancak ou terminoloji sadece ilevsel dalm (rnein Ar-Ge tr) iin kullanlr. leve gre gre Ar-Ge dalm hakkndaki istatistikler ou durumda kurum tarafndan da snflandrlmtr. rnein Ar-Ge neredeyse her zaman ilevsel sektrler iin uygun deildir (Tablo 4.1). Tablo 4.1. levsel dalmn uygunluu
Dkmn lt Ar-Ge tr Harcama Personel rn alan Harcama Personel Ana bilim alan Sosyo ekonomik hedef Harcama Personel Harcama Ticari teebbs Cari harcama iin neriliriin Olas deil Cari harcama iin nerilir Olas Olas Olas Sadece seili hedefler iin nerilir Olas deil Devlet Cari harcama nerilir Olas deil Olas deil Olas deil nerilen Olas nerilen zel kr amac gtmeyen Cari harcama iin nerilir Olas deil Olas deil Olas deil nerilen Olas Olas Yksekretim Cari harcama iin nerilir Olas deil Olas deil Olas deil nerilen Olas Olas

dalmdan

nce sektr ve alt sektre gre snflandrlr. Hatta ou ilevsel dalm, tm

Personel

Olas deil

Olas deil

Olas deil

Kaynak: OECD. Tablo 4.1'deki "Olas" kategorisi, dkmn birka lkede kullanld anlamna gelmektedir. "Olas deil" kategorisi, dkmn herhangi bir lkede kullanlmad ve fizibilitesinin bilinmedii anlamna gelmektedir.

4.2. Ar-Ge tr
4.2.1. Ar-Ge trne gre dalm kullanma 238. Drt ulusal uygulama sektrnde de Ar-Ge trne gre yaplan dkmn kullanlmas nerilir. Doa bilimleri ve mhendislikteti (DBM) Ar-Geye, genellikle sosyal ve beeri bilimlerdekinden (SBB) daha kolay uygulanabilir.

76

4 LEVSEL DAILIM Uluslararas karlatrma amacyla dkmn sadece Cari harcamalara dayandrlmas gerekir. Proje dzeyinde uygulanabilir, ancak baz Ar-Ge projelerinin faaliyetler arasnda blnmesi gerekebilir. 4.2.2. Dalm listesi 239. tr Ar-Ge vardr: Temel aratrma. Uygulamal aratrma. Deneysel gelitirme.

Temel aratrma
240. Temel aratrma, grnrde zel herhangi bir uygulamas veya kullanm bulunmayan ve ncelikle olgu ve gzlemlenebilir olaylarn temellerine ait yeni bilgiler elde etmek iin yrtlen deneysel veya teorik almalardr. 241. Temel aratrma, hipotez, teori veya yasalar formle etmek ve test

etmek amacyla zellikleri, yaplar ve ilikileri analiz eder. Aratrma srasnda veya tarama soru formlarn yantlarken gerekletirici sonularn gerekteki uygulamalarn bilemeyeceinden, temel aratrmann tanmnda geen "grnrde zel bir uygulamas bulunmayan" ifadesi kritik nem tamaktadr. Temel aratrma sonular genellikle satlmaz, bilimsel dergilerde yaymlanr veya ilgilenen meslektalara datlr. Temel aratrma bazen gvenlik nedeniyle "gizli" ilan edilebilir. 242. Temel aratrmada biliminsanlar kendi hedeflerini belirlemede ksmen

zgrdr. Bu tr bir aratrma genellikle yksekretim sektrnde gerekletirilir, ancak belli bir lde devlet sektrnde de yaplr. Temel aratrma, gelecekte ok sayda uygulamann bulunmas gibi ak bir amala, baz genel ilgi alanlarna ynlendirilebilir. Bunun bir rnei, pek ok lkenin balatt, nanoteknoloji konulu kamusal aratrma programlardr. Yeni nesil teknolojiye hazrlanmak amacyla zel sektrdeki firmalar da temel aratrma stlenilebilir. rnein yakt pilleri teknolojisiyle ilgili aratrmalar, temel aratrma saylr. Grnrde zel herhangi bir uygulama veya kullanm bulunmadndan, yukardaki tanma gre bu tr bir aratrma, temel aratrmadr. Frascati Klavuzunda bu tr aratrmalar, "gdml temel aratrma" olarak tanmlanmaktadr. 243. Gdml temel aratrma, salt temel aratrmadan aadaki ekilde ayrt edilebilir: Salt temel aratrma, uzun sreli ekonomik veya sosyal fayda beklemeksizin veya sonularnn pratikteki sorunlara uygulanmas veya uygumalarndan sorumlu olan sektrlere aktarlmas iin herhangi bir aba harcamak

77

4 LEVSEL DAILIM szn, sadece bilginin ilerlemesi iin gerekletirilir. Gdml temel aratrma, bilinen veya beklenen, mevcut veya gelecekteki sorun veya olaslklarn zmnde temel alnabilecei dnlen geni bir bilgi taban oluturaca beklentisiyle gerekletirilir. 244. Gdml temel aratrmann ayr tanmlamalar, politika olutururken sk sk bavurulan geni bir kavram olan "stratejik aratrma"nn tanmlanmasna yardmc olabilir.

Uygulamal aratrma
245. Uygulamal aratrma, da yeni bilgi elde etme amacyla stlenilen zgn bir aratrmadr. Bununla birlikte, ncelikle belirli bir pratik ama veya hedefe yneliktir. 246. Uygulamal aratrma, ya temel aratrma bulgularnn olas kullanmlarn ya da belirli ve nceden tanmlanm hedeflere ulamann yeni yntem veya yollarn belirlemek iin yrtlr. Belirli sorunlar zmek amacyla, mevcut bilgi ile eklerinin deerlendirilmesini kapsar. Ticari teebbs sektrnde temel ile uygulamal aratrma arasndaki ayrm ounlukla temel aratrma programnn umut verici sonularn aratrmak zere yeni bir projenin oluturulmasyla gerekletirilir. 247. Uygulamal aratrmann sonularnn ncelikle tek veya snrl sayda rn, ilem, yntem veya sistem iin geerli olmas planlanmtr. Uygulamal aratrma fikirlere ilevsel bir biim verir. Bundan elde edilen malumat veya bilgi ounlukla patent altna alnr, ancak gizli de tutulabilir. 248. Uygulamal aratrmann bir unsuru stratejik aratrma olarak tanmlanabilir, ancak ye lkelerde bunun ayr tanmlanmasna ynelik ortak bir yaklamn bulunmay, bu konuda bir neri getirilmesini engellemektedir.

Deneysel gelitirme
249. Aratrma ve/veya pratik deneyimden elde edilen mevcut bilgiden yarar anarak yeni malzemeler, yeni rnler ya da cihazlar retmeye; yeni sreler, sistemler ve hizmetler tesis etmeye ya da halen retilmi veya kurulmu olanlar nemli lde gelitirmeye ynelmi sistemli almadr. 250. Sosyal bilimlerde deneysel gelitirme, aratrma sayesinde elde edilen

bilgiyi, snama ve deerlendirme amalar iin yrtlen demonstrasyon projeleri de dahil, ilemsel programlara tercme etme ilemi olarak tanmlanabilir. Bu kategorinin beeri bilimler iin anlam neredeyse yoktur.

78

4 LEVSEL DAILIM 4.2.3. Ar-Ge trlerini ayrt etme ltleri 251. Bu kategorilerle ilgili birok kavramsal ve uygulamaya ynelik sorun bulunmaktadr. Gerekte pek az bulunan bir sralamay ve bir birinden ayrmay iaret ettikleri grlmektedir. Ar-Ge'nin tr bazen zellikle ayn ekip tarafndan ayn merkezde gerekletirilebilir. Ayrca her iki ynde de hareket gerekleebilir. rnein bir Ar-Ge projesi uygulamal aratrma/deneysel gelitirme aamasndayken, daha fazla ilerleme gerekletirilmeden nce ilgili olgularn dayand temeller hakknda daha fazla bilgi elde etmek iin baz fonlarn ek deneysel veya teorik almalara harcanmas gerekebilir. Ayrca baz aratrma projeleri ayn anda birden fazla kategoriye dahil olabilir. rnein farkl sosyal ve etnik gruplardan seilen ocuklarn eitimdeki baarlarn etkileyen deikenlerle ilgili aratrma, temel ve uygulamal aratrmann her ikisini de kapsayabilir. 252. Aadaki rnekler, doa bilimleri ve mhendislik ile sosyal ve beeri

bilimlerdeki temel aratrma, uygulamal aratrma ve deneysel gelitirme arasndaki temel farkllklar gstermektedir. 253. Doa bilimleri ve mhendislik rnekleri:

eitli koullar altnda bilinen bir polimerleme reaksiyonlar snfnn, rnlerin veriminin, kimyasal ve fiziksel zelliklerinin incelenmesi, temel aratrmadr. Belirli fiziksel veya mekanik zelliklere sahip (ve bu sayede zellikle ok yararl hale gelen) polimerlerin retimiyle ilgili olarak bu reaksiyonlardan birinin optimize edilmeye allmas, uygulamal aratrmadr. Bu durumda deneysel gelitirme, laboratuvar dzeyinde optimize edilen ilemin "leini bytme" ile polimerin olas retim yntemlerinin aratrlmasn,deerlendirilmesini ve bir olaslk bu polimerden elde edilen rnleri kapsar.

Elektron bandnn yaps hakknda bilgi edinmek zere bir kristalin elektromanyetik radyasyonu emmesini inceleme, temel aratrmadr. Radyasyon saptamasnn (duyarllk, hz vb. gibi) belirli zelliklerini elde etmek iin, bu mal zemenin (rnein scaklk, safszlk, younluk vb. gibi) deiik koullar altndaki elektromanyetik radyasyon emilimini incelemek, uygulamal aratrmadr. (lgili spektral aralktaki) mevcut radyasyon detektrlerinden daha iyilerini elde etmek iin bu malzemeleri kullanarak bir cihazn hazrlanmas, deneysel gelitirmedir.

Bir antikor moleklnn aminoasit dizisinin belirlenmesi, temel aratrmadr. eitli hastalklarn antikorlar arasnda ayrm yapmak amacyla stlenilen aratrmalar, uygulamal aratrmadr. Bu durumda deneysel gelitirme,yaps hakkndaki bilgiye dayal olarak belli bir hastaln antikorunu sentetik bir biimde oluturarak, bu sentetik antikorlarn deneysel aamadaki ileri dzey tedaviyi kabul eden hastalar zerindeki etkisini klinik olarak test etmeyi kapsar.

79

4 LEVSEL DAILIM 254. Sosyal ve beeri bilimler iin rnekler:

ktisadi bymede blgesel farkllklar belirleyen etkenlerin teorik olarak aratrlmas, temel aratrmadr; ancak devlet politikas gelitirmek amacyla gerekletirildiinde bu tr aratrmalar, uygulamal aratrmadr. Aratrma sayesinde kefedilen kanunlara dayanan ve blgesel eitsizlikleri deitirmeyi amalayan ilemsel modellerinin gelitirilmesi, deneysel gelitirmedir.

renme yeteneini belirleyici evre etkenlerinin analizi, temel aratrmadr. evresel dezavantajlar dengelemek zere tasarlanan eitim programlarn deerlendirmek amacyla renme yeteneini belirleyen evre etkenlerini analiz etmek, uygulamal aratrmadr. Belirli ocuk snflar iin hangi eitim programnn kullanlmas gerektiini belirleme yntemlerinin gelitirilmesi, deneysel gelitirmedir.

Yeni risk teorilerinin gelitirilmesi, temel aratrmadr. Yeni pazar risklerini kapsayacak yeni sigorta szlemesi trlerinin aratrlmas, uygulamal aratrmadr. Yeni tr tasarruf aralarnn aratrlmas, uygulamal aratrmadr. Yatrm fonlarn ynetmek zere yeni bir yntem gelitirilmesi, deneysel gelitirmedir.

Yap ve gramerini belirlemek iin, imdiye kadar bilinmeyen bir dilin incelermesi, temel aratrmadr. Bir dilin gelimesinde corafi ve sosyal deikenlerin etkisini belirlemek zere bir dilin kullanmndaki blgesel ve dier deiiklikleri analiz etme, uygulamal aratrmadr. Beeri bilimlerde, deneysel gelitirme iin anlaml hibir rnek bulunamamtr.

255.

Tablo 4.2de, sosyal bilimlerdeki aratrma tr arasndaki farklar

iin daha fazla rnek verilmitir.

80

4 LEVSEL DAILIM Tablo 4.2. Sosyal bilimlerde ve beeri bilimlerde aratrma tr Temel aratrma
Ekonomik koullar ile sosyal gelime arasndaki nedensel ilikinin incelenmesi

Uygulamal aratrma
Tarm desteklemek ve snai blgelerdeki sosyal atmalar engellemek iin, tarm alanlarnn krsal blgelerden kasabalara gn durduracak bir program hazrlamak zere, bu gn ekonomik ve sosyal nedenlerinin incelenmesi Sosyal hareketlilikteki son eilimlerin gelecekteki sonularn tahmin etmek iin, elde edilen verileri kullanarak bir modelin gelitirilmesi Uygun sosyal nlemleri hazrlamak amacyla ailenin gnmzde belli bir lke veya blgedeki rol ve konumunun incelenmesi Okuma ileminin, ocuk ve yetikinlere okumay retmek iin yeni bir yntem gelitirmek amacyla incelenmesi

Deneysel gelitirme
Byk ehirlere olan krsal g engellemek iin bir finansal yardm programnn gelitirilmesi ve test edilmesi

Bir toplumun sosyal yaps ve sosyo mesleki hareketliliinin, rnein sosyo mesleki tabakalar, sosyal snflar ve benzerindeki bileim ve deiikliklerinin incelenmesi. Ailenin gemite ve gnmzde farkl uygarlklardaki rolnn incelenmesi Yetikin ve ocuklardaki okuma ileminin, yani insanlarn grsel sisteminin szck, resim ve emalar gibi sembollerden bilgi elde etmek iin nasl altnn incelenmesi Ulusal iktisadi kalknmay etkileyen uluslararas etkenlerin incelenmesi

Baz sosyal ve etnik gruplar arasndaki yukar hareketlilii tevik etmek iin bir programn gelitirilmesi ve test edilmesi

Dk gelirli alma gruplarnda aile yapsn korumak zere bir programn gelitirilmesi ve test edilmesi Gmen ocuklar arasnda zel bir okuma programnn gelitirilmesi ve test edilmesi

Belli bir dilin (veya kendi aralarnda karlatrmal olarak birka dilin) szdizimi, anlambilim, fonetik, ses bilimi, blgesel ve sosyal farkllklar vb. gibi zel durumlarnn incelenmesi Bir dilin tarihsel geliiminin incelenmesi Tarihsel olgular (bir lkenin politik, sosyal ve kltrel geliimini veya bir kiinin biyografisini vb.) daha iyi anlamak amacyla (el yazmas kitaplar, belgeler, antlar, sanat eserleri, binalar vb. gibi) her trl kaynan incelenmesi

Devletin d ticaret politikasnn deitirilmesi iin bir alma modeli belirlemek amacyla, lkenin belli bir dnem iindeki iktisadi kalknmasn belirleyen belirli uluslararas etkenlerin incelenmesi Bir dili retme veya o dilden veya o dile eviri yapmak zere yeni bir yntemin tasarlanmas amacyla bir dilin farkl ynlerinin incelenmesi

Kaynak: UNESCO (1984b), "Bilimsel ve Teknolojik Faaliyet statistikleri Klavuzu".

81

4 LEVSEL DAILIM 256. Yazlm gelitirme rnekleri: Kuantum hesaplamas ve kuantum bilgi teorisi gibi alternatif hesaplama yntemlerinin aranmas, temel aratrmadr. Bilgi ilemenin (rnein yeni bir programlama dili, yeni iletim sistemleri veya program oluturucularnn gelitirilmesi vb. gibi) yeni alanlarda veya yeni bir ekilde uygulanmasnn aratrlmas ile bilgi ileme uygulamasnn corafi bilgi ve uzman sistemleri gibi aralarn gelitirilmesi amacyla aratrlmas, uygulamal aratrmadr. Yeni uygulama yazlmlarnn gelitirilmesi, iletim sistemlerinde ve uygulama programlar zerinde yaplan nemli gelitirmeler vb., deneysel gelitirmedir.

4.3. rn alanlar
4.3.1. rn alanlarna gre dalm kullanma 257. u anda Ar-Genin rn alanlarna gre dalm, ticari teebbs sektr ile snrldr. Teorik olarak bu dalm, dier sektrlere de uygulanabilir, fakat bir sonraki ksmda nerilen dalm listesi, ticari olmayan kurulularda gerekletirilen Ar-Genin farkl ynelimini hesaba katmak iin deitirilmelidir. 258. rn alan analizi, ticari teebbs sektrndeki birimler tarafndan

yrtlen Ar-Genin gerekteki snai ynelimi zerinde odaklanr. rn alanlarna gre Ar-Genin dalm, uluslararas alanda daha karlatrlabilir olduu ve daha ayrntl analizlere izin verdii iin verilerin kalitesini, verileri ilgili sanayilere daha uygun bir ekilde datarak, artrr. rnein rn alanlarna gre Ar-Ge harcamalar, kurumsal olarak snflandrlm, deitirilmemi verilerle yaplan karlatrmalara nazaran, emtia ve retim istatistikleri ile yaplan karlatrmalarda daha iyidir. 259. Teorik olarak, temel aratrma veya en azndan gdml olmayan

temel aratrma, rn alanlarna tahsis edilemez. Uygulamada, firmalar tarafndan yrtlen temel aratrma, potansiyel ticari uygulamalar nedeniyle genellikle firmann bir ilgi alanna doru ynlendirilir. Bir sonraki ksmda tanmlanan rn alanlar ok geni olduundan, bir firma, temel aratrmalarn bile ynelimini etkin bir ekilde aklayan bir alana yerletirebilmelidir. Bu nedenle, Ar-Ge trnn de rn alan dalmnda dikkate alnmasn neririz. rnlerden ok ilemlere uygulanaca beklentisi ile stlenilen Ar-Ge, ilemin kullanlaca rn alanna dahil edilmelidir. 260. Bu durumda, uluslararas karlatrmalar iin sadece cari dahili harca-

malarn gz nnde tutulmas nerilir. Bunun nedeni, birka ye lke sermaye harcamalarn dahil edemezken, btn olarak bakldnda, dierlerinin ayn zamanda uluslararas karlatrmalar amacyla cari harcamalar sermaye harcamalarndan ayr olarak rapor edebiliyor olmasdr.

82

4 LEVSEL DAILIM 4.3.2. Dalm listesi 261. lanan nerilen liste, dalmn nedenine baldr, yani istatistiklerin plankullanm amacna. Ticari veriler, Standart Uluslararas Ticari

Snflandrmann (UTSS) (BM, 1986) ulusal edeerine gre snflandrlrken, snai kt verileri, Standart Uluslararas Snai Snflandrmann (USSS) (BM, 1990) ulusal edeerine gre snflandrlr. Halihazrda snai kt verileri ve ticari verilerle yaplan karlatrmalarn her ikisi de analistler tarafndan tercih edilmektedir. Ticari teebbs sektrne ait kurumsal snflandrmayla simetrik olmas iin, ayn dalm listesi kabul edilmitir (baknz Tablo 3.1). 4.3.3. Dalm ltleri 262. Ar-Geyi rn alanna gre databilmek iin iki olas lt vardr. Birinci durumda datm, rnn zelliklerini dikkate almaldr. Dierinde ise datm, iletmenin ekonomik faaliyetleri asndan rnn kullanm temel alnarak yaplmaldr.

rnn zellikleri
263. "rnn zellikleri" ltn uygularken, Ar-Ge girdisi, gelitirilmekte olan rnn trne gre datlmaldr. 264. ABD Ulusal Bilim Kurumu tarafndan sanayide deneysel gelitirme ve

aratrmaya uygulanan tarama iin kullanlan ilkeler operasyonel ltler iin iyi rneklerdir: "Maliyetler, sonularn kullanlaca retim alannn snflandrmas dikkate alnmakszn, aratrma ve gelitirme projesinin yrtld alan veya rn grubuna girmelidir. rnein bir iftlik makinesinin elektrik aksam zerinde yaplacak olan aratrma, elektrik makineleri zerinde yaplan bir aratrma olarak rapor edilmelidir. Ayn ekilde, elik sanayisinde kullanlacak ate tulalar zerinde aratrma, ister elik sanayisinde, ister ta, kil, cam veya beton sanayisinde kullanlsn, demir ieren temel metaller deil ta, kil, cam ve beton rnleri zerinde yaplan aratrma olarak rapor edilmelidir. 265. Bu ilkeler, rn gelitirmeyle ilgili birok Ar-Ge projesi iin ok az

sorun yaratacaktr. Srelerle ilgili Ar-Ge sz konusu olduunda durum zorlar. Ar-Genin sonular ok ak bir ekilde malzeme veya ekipmanda grnecekse, ilkelerin bu rnlere uygulanmas gerekir. Aksi takdirde ilem, retmeyi planlad rne tahsis edilmelidir. Ayrca geni Ar-Ge programlar ile uraan iletmelere, eksiksiz tahminler salayabilmek iin ok ayrntl kaytlarn kullanlmas veya Ar-Ge personeline danlmas gerekir. 266. Bu yaklamn avantaj, herhangi bir sanayide belli bir rn zerine Ar-

Ge almas yrten bir iletmenin, rn nerede kullanlrsa kullanlsn, ayn

83

4 LEVSEL DAILIM rn alann semesidir. Dolaysyla firmalar aras ve zellikle uluslararas verilerin her ikisi de karlatrlabilir hale gelir. Bunun en nemli dezavantaj, rnein uak gibi ok sayda farkl paradan oluan rnlerle ilgili yaplan ArGeye deerinin altnda paha biilmesi olasldr.

rn kullanm
267. "rn kullanm" lt, bir iletmenin Ar-Gesini, bu iletmenin Ar-Ge program ile desteklenen ekonomik faaliyetleri arasnda datmak iin uygulanr. Ar-Ge, snai faaliyetler arasnda iletmenin rettii nihai rnler temel alnarak bylece datlr. 268. Sadece bir sanayide faaliyette olan bir iletmenin Ar-Gesi, Ar-Genin

iletmenin yeni bir sanayiye girmesini salamak iin bir ilem veya rn zerinde yrtlmesi durumu hari o sanayinin rn alan zelliklerine gre tahsis edilecektir. 269. Bir iletme birden fazla sanayide faaliyet gsteriyorsa, rnn kul-

lanm dikkate alnmaldr. rnein ok byk lekli tmdevreler (VLSI - Very Large Scale Integrated Circuits) ile ilgili yrtlen Ar-Ge, birka farkl ekilde datlabilir. Sadece yariletken sektrnde faaliyet gsteren bir iletme iin bu elektronik para ve aksesuarlarla ilgili Ar-Gedir. Sadece bilgisayar sanayisinde faaliyet gsteren bir iletme iin, ofis, bilgi ilem ve muhasebe makineleriyle ilgili Ar-Gedir. Yariletken ve bilgisayar sanayilerinde faaliyet gsteren bir iletme iin VLSInin kullanm rn alan seimini belirleyecetir: VLSI ayr satlyorsa, rn alan elektronik paralar ve aksesuarlar olmaldr. VLSI, iletme tarafndan satlan bilgisayarlara dahilse, rn alan ofis, bilgi ilem ve muhasebe makineleri olmaldr. 270. Teorik olarak, eer birden fazla sanayide faaliyet gsteren iletme

baznda Ar-Ge, birden fazla kurumsal birime blnmse, rnn kullanmyla ilevsel analizden kartlan veriler, sanayiye gre bir kurumsal dkmden karlanlarla tam olarak ayn olmaldr. Uygulamada, ayarlamalar en nemli ok rnl firmalarn kurumsal snflandrmasnda yaplacandan sadece cari harcamalar iin geerli olan ilevsel snflandrma daha ayrntl olacak ve birok firmann faaliyetlerini deiik rn alanlarna datacaktr. 271. "rn kullanm" yaklamnn, oluturulma aamasndaki dier ekonomik

istatistiklerle olabildiince karlatrlabilir zellikte olan ve zellikle de katma deer ieren Ar-Ge verileri sunmas beklenmektedir. Bu nedenle, zellikle birden fazla sanayide faaliyet gsteren iletmeler sz konusu olduunda ok yararldr.

84

4 LEVSEL DAILIM 272. Ticari teebbs sektr iindeki cari dahili Ar-Ge harcamalarnn, btn sanayi gruplar iin rn alanna gre datlmas nerilir. Ancak tm sanayi gruplar iin kullanlamyorsa, en azndan USSS 73. Blm iin nerilir. rn alan dalmnda, rn kullanm yaklamnn temel alnmas nerilir (USSS 73. Blm iin hizmet verilen sanayi). Tablo 3.1 de ayrntl olarak belirtilen snflandrma kullanlmaldr.

4.4. Bilim ve teknoloji alanlar


4.4.1. Bilim ve teknoloji alanlarna gre dalm kullanma 273. levsel dalm iin kullanlan bilim ve teknoloji alanlar, 3. Blmde aklanan ana alana gre yaplan kurumsal snflandrmadan ekilde ayrlr (baknz Ksm 3.6.2 ve 3.7.2). Birincisi, gerekletiren birimin ana faaliyetinden ok, Ar-Genin kendisi incelenir. kincisi, kaynaklar genellikle gerekletiren her birimin iinde, proje dzeyinde datlr. ncs, daha ayrntl bir alan listesi kullanlmaldr. Byle ayrntl bir liste kararlatrlmamtr; 3. Blm, Tablo 3.2deki liste, rnek olarak verilmitir. Ancak lkelerin, kendi bilim dallarnn ayrntl snflandrmasn kullanmalar tevik edilir. statistiksel kullanm iin bilim alanlarnn daha ayrntl bir uluslararas snflandrmas stlenilmelidir. Bilim alanlarna gre datm, yksekretim sektr ve zel kr amac gtmeyen sektre daha kolay uygulanr. Devlet sektrnde taramay yaplan birimler Ar-Ge faaliyetlerinin bilim alanna gre dkmn alabilir, ancak ticari teebbs sektrnde bu nadiren denenmitir. 274. Bu snflandrma yksekretim, devlet ve zel kr amac gtmeyen

sektrlerde yaplan tm Ar-Geler iin nerilir. 4.4.2. Dalm listesi 275. Bilim ve teknolojinin, Ar-Ge faaliyetlerinin ilevsel dalmna uygun, gncel ve ayrntl bir uluslararas snflandrma standard maalesef mevcut deildir. Bu nedenle, bilim ve teknolojinin Tablo 3.2de aklanan ana alanlarnn, bilim snflandrma sisteminin ilevsel alanlar olarak kabul edilmesi nerilir. 4.4.3. Dalm ltleri 276. Kaynaklarn, harcamalar ve Ar-Ge personelinin (genellikle proje dzeyinde olmak zere) gerekte alt alan ile llen, Ar-Ge faaliyetlerinin oda esas alnarak deiik bilim ve teknoloji alanlarna ayrlmas gerekir. Uygun olan yerlerde, rnein birden fazla bilim dal zelliine sahip projelerde, kaynaklarn eitli bilim ve teknoloji alanlarna gre dkm alnmaldr.

4.5. Sosyoekonomik hedefler


4.5.1. Sosyoekonomik hedeflere gre dalm kullanma 277. Bu ksm, Ar-Geyi yapan tarafndan geriye dnk olarak bildirilen

85

4 LEVSEL DAILIM dahili Ar-Genin birincil sosyoekonomik hedeflerinin ilevsel analizi ile ilgilidir. Bu yaklam, 8. Blmde ele alnacak olan, devletin Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamalarnn (ARGEDBH) sosyoekonomik hedeflerinin analizi ile kartrlmamaldr. (8. Blm, ou zaman bte verilerine dayanlarak fonlayc tarafndan raporlanan, planlanan dahili ve harici toplam devlet Ar-Ge harcamalar hedeflerini kapsar.) 278. Baz lkelerin yksekretim ve hatta ticari teebbs sektrnde uygu-

lamasna ramen, Ar-Genin sosyoekonomik hedeflerinin gerekletiriciye gre raporlanmas en kolay devlet ve zel kr amac gtmeyen sektrlere (veya genel bir "kurulu" taramasnda) uygulanr. Btn bilim dallarndaki toplam dahili harcamalara uygulanmaldr. 279. OECD lkelerinin yarsndan fazlas, Ar-Ge harcamalarnn bir veya

daha fazla sektrde sosyoekonomik hedeflere gre ayrntl bir dkmn kartmakta ve bazlar bu datm Ar-Ge personel verileri iin de kullanmaktadr. Ancak dierleri bu yaklam henz denememitir. 4.5.2. nerilen minimum dkm 280. Sosyoekonomik hedefe gre ayrntl analizlerin faydas hakknda genel bir neri yaplamasa da, ye lkelerin iki ncelikli hedef iin tm sektrlerde gerekletirici tarafndan raporlanan verileri toplamaya gayret etmesi nerilir: Savunma. evre kontrol ve korumas.

Savunma iin Ar-Ge


281. Savunma, ierikleri veya ikincil sivil uygulamalar olup olmadna baklmakszn, ncelikli olarak savunma nedeniyle stlenilen tm Ar-Ge programlarn kapsar. Bylece lt, rn veya konunun ierii (veya program kimin fonlad) deil, hedefinin ne olduudur. Savunma Ar-Gesinin hedefi ulusal, denizar veya okuluslu silahl kuvvetlerin kullanm iin teknik veya ekipman oluturmak veya gelitirmektir. rnein savunma Ar-Gesi, savunma amacyla stlenilen nkleer Ar-Geyle uzay Ar-Gesini kapsar. Ancak savunma bakanlklar tarafndan finanse edilen, meteoroloji veya telekomnikasyon gibi zel Ar-Geleri iermez. letmeler tarafndan finanse edilen ve ana uygulama alan savunma olan Ar-Geyi de kapsar. 282. lk bakta, savunma Ar-Gesini hedefine gre tanmlamak olduka basit

grnr. Ancak ayn Ar-Ge program hem sivil hem de savunma hedefli olabilir. rnein Kanadada, askeri kullanm amacyla, souk hava giysileri zerinde yaplan aratrma, sivil uygulamalarda kullanlabilme potansiyelinden dolay, sivil olabilir veya olabilirdi.

86

4 LEVSEL DAILIM 283. Savunma Ar-Gelerinin sivil kullanma "kaydrlmas" veya tam tersine

ynelik bir bask olduunda, hedef nemli lde bulanklaabilir. Bu durumlarda, sadece Ar-Ge fonlayan tzel kii hedefini ve buna bal olarak snflandrmasn savunma veya sivil Ar-Ge olarak tanmlayabilir (baknz 8. Blm, Paragraf 21-22). 284. Savunma Ar-Gesinin fonlamas gittike daha uluslararas hale gelmek-

te ve zelletirilmektedir ve fon kaynaklarnn buna dahil edilmesi gerekir. Savunma Ar-Gesine ynelik byk abalar olan lkeler iin, fon kaynaklarna gre yaplacak bir dkm aydnlatc olabilir.

evrenin kontrol ve korunmas


285. Son yllarda, politika yapclarn dikkati, evresel faaliyetlerin tm konularna odaklanmtr ve evreyle ilgili Ar-Ge de buna dahildir. 4.5.3 Dalm listesi 286. BPBAKT tabanl dalm listesi (baknz 8. Blm, Ksm 8.7.3 ve 8.7.4), devlet Ar-Ge fonlamas iin nerilenle ayndr (gerekletiriciye dayal taramalara uygun olmayan genel niversite fonlar haricinde, baknz aadaki paragraf 288). 1. Dnyann kefi ve tam anlamyla deerlendirilmesi 2. Altyap ve arazi kullanmnn genel planlamas. 3. evrenin kontrol ve korunmas. 4. nsan salnn korunmas ve iyiletirilmesi. 5. Enerjinin retimi, datm ve rasyonel kullanm. 6. Tarmsal retim ve teknoloji. 7. Snai retim ve teknoloji. 8. Sosyal yap ve ilikiler. 9. Uzayn kefi ve tam anlamyla deerlendirilmesi. 10. Gdml olmayan aratrma. 11. Dier sivil aratrma. 12. Savunma. 4.5.4. Dalm ltleri 287. Ar-Ge, projenin ana hedefine gre datlmaldr. rn alan analizinde olduu gibi, dalm iin de iki yaklam vardr. ("rnn zellikleri" yaklamna benzer bir ekilde) projenin ieriine veya ("rn kullanm" yaklamna benzer bir ekilde) projenin hizmet etmesi planlanan ama veya hedefine baklabilir. kinci yaklamn sosyoekonomik hedef asndan, gerekletiriciye dayal analize en uygun olduu sylenebilir. 288. Bu tr bir analiz, yksekretim sektrnde denendiinde, genel

niversite fonlarnn (GF) (baknz 6. Blm, Ksm 6.3.3) hedefler arasnda

87

4 LEVSEL DAILIM datlmas ve (daha nce "aratrmann ilerlemesi" olarak bilinen) "gdml olmayan aratrma" altnda gruplandrlmamas gerekir.

88

5. Blm Ar-Ge Personeli lm

89

5 Ar-Ge PERSONEL LM

5.1. Giri
289. Personel verileri, dorudan Ar-Ge faaliyetine giden kaynaklar ler. Harcama verileri, ilgili Ar-Geyi gerekletirmenin, dolayl destek (yan) faaliyetleri dahil, toplam maliyetini ler. 290. Ar-Ge ile dolayl destek (yan) faaliyetleri arasndaki teorik ayrm, 2.

Blm'de tartlmtr. Uygulamada destek (yan) faaliyetin konumu ve bu faaliyetin istatistiksel birimden farkl olabilen kurumsal birim kabul edilen, ArGe'yi gerekletiren birimle olan ilikisi ile ilgili ek ltler kullanmak ok faydaldr. 291. Ar-Ge verilerini derlerken, yardmc personelin Ar-Ge faaliyetlerini

dier Ar-Ge personelininkinden ayrmak zor olabilir. Ancak teorik olarak aadaki faaliyetler Ar-Ge biriminde yaplyorsa, personel ve harcama verilerine dahildir: Bir projenin bilimsel ve teknik almalarn gerekletirmek (deney ve taramalar hazrlayp uygulamak, prototip yapmak vb.). Ar-Ge projelerini ve zellikle de bunlarn BT ynlerini planlamak ve ynetmek. Ar-Ge projelerinin ara ve nihai raporlarn ve zellikle de bunlarn Ar-Ge ynlerini hazrlamak. Ar-Ge projeleri iin, rnein bilgi ilem veya ktphane ve dokmantasyon almas gibi dahili hizmetleri salamak. Ar-Ge projelerinin finansal ve personel ksmlarnn ynetimi iin destek salamak. 292. leridir: Merkezi bilgisayar departmanlar ve ktphaneler tarafndan Ar-Ge'ye verilen belirli hizmetler. Merkezi finans ve personel departmanlarnn hizmetleri. Gvenlik, temizlik, bakm, yemekhaneler vb. D tedarikilerden alnyor veya kiralanyorsa, yukarda dolayl destek Aadakiler, personel verilerinden hari tutulacak, ancak masraflara

genel giderler olarak dahil edilecek hizmet veya dolayl destek (yan) faaliyet-

293.

faaliyetleri olarak tanmlanan faaliyetler de genel giderlere dahil edilmelidir (baknz Tablo 5.1).

90

5 Ar-Ge PERSONEL LM Tablo 5.1. Ar-Ge ve dolayl destek faaliyetleri


Ar-Ge taramasndaki uygulama Ar-Ge faaliyet- Ar-Ge personelinde Ar-Geyi gerekle- Ar-Ge birimleri leri ve Ar-Ge iilik maliyetlerinde tiren birimde (resmi Ar-Ge birimleri) art dier birimler (gayri resmi Ar-Ge birimleri) zel bilginin edinilmesi ve uygulanmas Ar-Ge raporlar, irket ii kitaplklar vb. tasarlamak, yazmak ve oaltmak zel Ar-Ge ynetimi Ar-Ge projelerinin BT ynlerini planlamak ve ynetmek zel idari destek Muhasebe, personel ynetimi Dolayl destek Ar-Ge personelinde Gerekletiren faaliyetleri veya Ar-Ge iilik maliyetlerinde yok, ancak sabit giderler olarak "Dier cari maliyetler"de var kurumda baka bir yerde (firma, Merkez finans veya personel hizmetleri ve Merkezi ynetim Finans, personel ve genel almalarn Ar-Ge pay Dorudan Ar-Ge Ar-Ge'yi gerekletiren kurumdaki yeri Kategoriler Her bir kategorideki faaliyetler Deneyler gerekletirme , prototipler yapma vb.

kurum, niversite, yerinde danmanlk teknik yksekokul) (veya szlemeli teknik yksekokul) BT ile ilgili destek hizmetleri Dorudan merkezi destek faaliyetleri Bilgisayar departmanlar, ktphaneler vb. tarafndan salanan destein Ar-Ge pay Dier yardmc hizmetler Dolayl merkezi destek hizmetleri Gvenlik, temizlik, bakm, yemekhane vb. Ar-Ge fonlarnn toplanmas ve datm

Performansa dahil dei

Hari tutuldu

Gerekletiren kurumun dnda b.y.s.

Blgesel ve ulusal makamlar, uluslararas kurumlar, hayr kurumlar vb.

Kaynak: OECD.

91

5 Ar-Ge PERSONEL LM

5.2. Ar-Ge personelinin kapsam ve tanm


5.2.1. Balangtaki kapsam 294. Dorudan Ar-Ge'de alan herkesle birlikte, Ar-Ge yneticileri, idareciler ve memurlar gibi dorudan hizmet salayanlar da saylmaldr. 295. Harcamalar llrken, cret ve maalar genel giderlere dahil edilme-

sine ramen, yemekhane ve gvenlik personeli gibi, dolayl hizmet salayan kiiler hari tutulmaldr. 296. Ar-Ge'ye ayrlan insan kaynaklarnn lm esnasnda, Ar-Gede d art da hesaba katlmaldr. Danmanlarn daha fazla

kaynak kullanm (dier birimler veya firmalar) ile birlikte, iyerindeki danman kullanmnn kullanlmasyla birlikte, Ar-Ge'ye ayrlan insan kaynaklar, danmanlarn iyerinden mi, yoksa d kaynaktan m olduunu belirlemek g olduunda deerinin altnda deerlendirilebilir. Bu hatay gidermek iin, Ar-Ge taramalaryla iyerindeki danmanlarn Ar-Ge'deki tam zaman edeerini (TZE) talep etmek ve Ar-Ge tarama sonularnda "Dier cari maliyetler"deki uygun maliyetleri vurgulamak nerilir. D kaynak kullanldnda, danman maliyetleri net bir ekilde harici harcamalara dahil edilir. 5.2.2. Ar-Ge personeli kategorileri 297. Ar-Ge personelini snflandrmak iin iki yaklam kullanlabilir: En yaygn, yaplan meslee gre olan, dieri ise resmi mesleki vasf (diploma derecesi gibi) dzeyine gre olandr. Her ikisi de ok mantkl ve Birlemi Milletlerin iki farkl snflandrmasna (Mesleklerin Uluslararas Standart Snflandrmas (MUSS) (ILO, 1990) ve Eitimin Uluslararas Standart Snflandrmas (EUSS) (UNESCO, 1997)) bal olduu halde, aralarndaki farkllklar uluslararas karlatrlabilirlik sorunlarna neden olur. 298. Her iki yaklamn da avantaj ve dezavantajlar vardr. Yaplan meslek

serileri, mevcut kaynak kullanmn yanstr ve dolaysyla, daha kesin olarak tanmlanan Ar-Ge analizi iin daha faydaldr. Ayrca iverenlerin bunlar salamas ve dier iletmelerle Ar-Ge enstitlerinin istihdam serileriyle karlatrmasna izin vermesi muhtemelen daha kolaydr. Mesleki vasf serileri, toplam personel veritabanlarnn kurulmas ve yksek vasfl BT personeli ihtiyac ile salanmasnn tahmin edilmesi gibi daha geni analizler iin nemlidir. Ancak, ulusal eitim sistemleri dzeyinde ve yapsndaki farkllklar nedeniyle uluslararas karlatrmalar iin sorun oluturmaktadr . Yaplan meslek ve mesleki vasf serilerinin her ikisi de, bilim ve teknolojideki insan kaynaklar almalarnn daha geni ierii iin nemlidir. 299. Bu nedenle Klavuz, yaplan meslee gre snflandrma ve resmi mesle-

92

5 Ar-Ge PERSONEL LM ki vasf dzeyine gre snflandrmann her ikisi iin de tanmlar ierir. Ancak yaplan meslei esas alan yaklam, Ar-Ge'de alan personel saysnn uluslararas dzeyde karlatrlabilmesi iin tercih edilebilir. 5.2.3. Yaplan meslee gre snflandrma Kullanlan standart uluslararas snflandrma, Mesleklerin Uluslararas

Giri
300. Standart Snflandrmasdr (MUSS - International Standard Classification of Occupations). Mesleklerin aadaki tanmlamalar, zellikle Ar-Ge taramalar iin tasarlanmtr. Bununla birlikte, aada akland gibi MUSS-88'in (ILO, 1990) genel kategorileriyle balantl olabilirler.

Aratrmaclar
301. Aratrmaclar, yeni bilgi, rn, sre, yntem ve sistemlerin tasarm veya oluturulmas ve ilgili projelerin ynetilmesiyle uraan uzmanlardr. 302. Aratrmaclar, MUSS-88 Ana Grup 2, "Uzmanlar" ve "Aratrma ve

Gelitirme Blm Yneticileri" (MUSS-88, 1237) altnda snflandrlr. Normalde, Ar-Ge'yi gerekletiren benzer becerilere sahip silahl kuvvetler mensuplar da dahil edilmelidir. 303. Aratrmaclarn almalarnn bilimsel ve teknik ynnn planlamas ve

ynetimiyle ilgilenen mdr ve yneticiler de bu kategoriye girer. Bu kiilerin basama genellikle dorudan aratrmac olan kiilerinkine eit veya ondan stndr ve bu kiiler genellikle eski veya ksmi zamanl aratrmaclardr. 304. Mesleki unvanlar kurumdan kuruma, sektrden sektre ve lkeden l-

keye deiiklik gsterir. 305. Ar-Ge ile uraan doktora dzeyindeki lisansst rencileri,

aratrmac olarak deerlendirilmelidir. Bunlar genellikle temel niversite derecelerine sahiptir (EUSS dzey 5A) ve aratrmay, doktora (EUSS dzey 6) almalarn yaparken gerekletirirler. Ayr bir kategori olmadklar (bkz. 2. Blm, Ksm 2.3.2) ve aratrmaclarla birlikte teknisyen olarak deerlendirildiklerinde bu durum, aratrmac serilerinde tutarszla neden olabilir.

Teknisyenler ve dengi personel


306. Teknisyen ve dengi personel, ana grevleri mhendislik, fen, yaam bilimi veya sosyal ve beeri bilimler alanlarnn bir veya daha fazlasnda teknik bilgi ve deneyim gerektiren kiilerdir. Kavramlarn ve alma yntemlerinin uygulan-

93

5 Ar-Ge PERSONEL LM masn ieren bilimsel ve teknik grevler gerekletirerek, genelde

aratrmaclarn gzetimi altnda Ar-Ge'ye katlrlar. Dengi personel ise benzer Ar-Ge grevlerini aratrmaclarn gzetimi altnda sosyal ve beeri birimlerde gerekletirir. 307. Teknisyenler ve dengi personel, MUSS-88 Ana Grup 3 "Teknisyenler ve

Yardmc Uzmanlar" ve zellikle de Alt Ana Grup 31 "Fen ve Mhendislik Bilimi Yardmc Uzmanlar" ile 32 "Yaam Bilimi ve Salk Yardmc Uzmanlar" ve MUSS88, 3434 "statistiksel, Matematiksel ve lgili Konularda Yardmc Uzmanlar" altnda snflandrlr. Benzer grevlerde alan silahl kuvvetler mensuplar da dahil edilmelidir. 308. Bunlarn grevleri, aadakileri ierir:

Bibliyografik aratrmalar gerekletirmek, ariv ve ktphanelerden uygun dokmanlar semek. Bilgisayar programlar hazrlamak. Deney, test ve analizler gerekletirmek. Deney, test ve analizler iin dokman ve ekipman hazrlamak. lmleri kaydetmek, hesaplamalar yapmak, izelge ve grafikler hazrlamak. statistiksel tarama ve rportajlar gerekletirmek.

Dier destek personeli


309. Dier destek personeli, Ar-Ge projelerine katlan veya bu gibi projelerle dorudan ilikili olan vasfl ve vasfsz zanaatkarlarla sekreter ve memurlar ierir. 310. 6 "Vasfl Dier Ar-Ge destek personeli zellikle MUSS-88 Ana Grup 4, "Memurlar", Tarm ve Balklk alanlar" ve 8 "Tesis ve Makine Operatrleri ve bulunur.

Montajclar" altnda 311.

Bu balk altnda, faaliyetleri Ar-Ge'ye dorudan hizmet olduu srece,

genellikle mali sorunlar, personel sorunlar ve genel iletimle uraan tm mdrler bulunmaktadr. Bunlar zellikle MUSS-88 Ana Grup 2 "Uzmanlar" ile Alt Grup 343 "Ynetimle lgili Uzmanlar" (3434 hari) altnda bulunur. 5.2.4. Resmi mesleki vasf (diploma derecesi) seviyesine gre

snflandrma

Giri
312. EUSS, Ar-Ge personelinin resmi mesleki vasfa gre snflandrlmasnn temelini salar. Ar-Ge istatistiklerinin amalar iin alt snf nerilir. Personelin vasfl olduu alanlara baklmakszn bunlarn tamam eitim dzeyine gre tanmlanr.

94

5 Ar-Ge PERSONEL LM

Doktora dzeyinde niversite diplomasna sahip olanlar (EUSS dzey 6)


313. Tm alanlarda niversite veya edeer doktora derecesi sahipleri (EUSS dzey 6). Bu kategori, niversitelerde ve niversite statsndeki uzmanlam enstitlerde elde edilmi derece sahiplerini de ierir.

Doktora dzeyinin altndaki temel niversite diplomasna sahip olanlar (EUSS dzey 5A)
314. Tm alanlarda doktora dzeyinin altndaki yksekretim diplomas sahipleri (EUSS dzey 5A). Bu kategori, niversitelerde ve niversite statsndeki uzmanlam enstitlerde elde edilmi derece sahiplerini de ierir.

Dier yksekretim diploma sahipleri (EUSS dzey 5B)


315. Tm alanlardaki lise sonras yksekretim (EUSS dzey 5B) diploma sahipleri. Bu alanlar genellikle zeldir ve anlalmas iin tam ortaretim dzeyinde bir eitimin edeerini gerektiren bir dzeyde sunulur. EUSS dzey 5A ve 6'daki programlardan daha pratie ynelik/meslee zel bir eitim salamaktadr.

Yksekretim olmayan lise sonras dier diploma sahipleri (EUSS dzey 4)


316. Tm alanlardaki yksekretim olmayan dier lise sonras diploma sahipleri (EUSS dzey 4). Bu snf, EUSS dzey 3' tamamlam olmalarna ramen, dzey 5'e gemelerini salayan bir program izlememi olan, yani nlisans temel kurslar veya ksa mesleki programlar gibi, rencileri dzey 5'teki konulara hazrlayan derece sahiplerini ierir.

Ortaretim diploma sahipleri (EUSS dzey 3)


317. Ortaretim seviyesinde, st basamak diploma sahipleri (EUSS dzey 3). Bu snf sadece ortaretim seviyesinde elde edilen sadece EUSS dzey 3 diplomalarn deil, ayn zamanda dier eitim kurumu trlerinden elde edilen dzey 3 dengi mesleki diplomalar da ierir.

95

5 Ar-Ge PERSONEL LM Tablo 5.2. Frascati Klavuzunun Ar-Ge personeli iin resmi vasf seviyesine gre EUSS dzey ve snflarnn standart anahtar
EUSS-97 kategorileri 6. leri dzey aratrma vasfn alayan yksekretimin ikinci basama 5A. leri dzey aratrma programlarna giri yapabilmek iin teorik tabanl nc dzey programlar 5. leri dzey aratrma vasfn s alamayan yksekretimin ilk basama 4. Lise sonras yksekretim olmayan eitim. Lise sonras Genel Kapsam OECD personel kategorileri Doktora dzeyinde niversite diplomas sahipleri

Doktora dzeyinin altnda temel niversite diplomas sahipleri

5B. Pratie ynelik veya meslee zel programlar

Dier yksekretim diplomas sahipleri Dier lise sonras yksekretim olmayan diploma sahipleri Ortaretim diploma sahipleri Ortaretim

3. st ortaretim 2. Art orta dzey veya temel eitimin ikinci basama 1. lkretim veya temel eitimin ilk basama 0. Okulncesi eitim

Dier vasflar lkokul

Okulncesi

Kaynak: OECD.

Dier vasflar
318. Bu, EUSS dzey 3'den daha dk derecedeki ortaretim diplomas sahiplerini veya ortaretimi tamamlamam olan veya dier drt snfn hibirine ait olmayan tm eitim sahiplerini kapsar. 5.2.5. 319. Lisansst rencileri uygulamas Lisansst rencilerinin bilinen bir BT personeli kategorisi kabul

edilmedii lkelerde, bu kiiler muhtemelen ksmi zamanl retim personeline dahil edilir. Bu da bunlarn, yksekretim Ar-Ge personel ve harcamalarnn (tarama veya katsaylar ile) hesaplanmas ileminin bir paras olarak, Ar-Ge tam zaman edeeri dzeylerinin, Ar-Ge maliyetlerinin ve Ar-Ge fon kaynaklarnn, yksekretim kurumlarnda alan personelinki ile ayn ekilde lld anlamna gelir.

96

5 Ar-Ge PERSONEL LM 320. Lisansst rencilerinin (ve retmenlerinin) bir grup olarak kabul

edildii lkelerde Ar-Ge ile eitim ve retim faaliyetleri arasndaki snr belirlemenin zorluu, 2. Blm'de genel anlamda incelenmektedir (Ksm 2.3.2). 321. Buradaki ama, lisansst rencileri iin, hem teorik olarak salam

temellere dayanan hem de pratikte Ar-Ge personeli (ve dolaysyla harcamalar) serilerine dahil edilebilmeye yarayacak ilkeler sunmaktr. 322. 2. Blm'de belirtildii gibi, lisansst rencileri genellikle ilgili kuru-

ma baldr veya dorudan bu kurum tarafndan istihdam edilmektedir ve kendilerine alt snflara ders vermek veya alma ve aratrmalarn yapmalarna engel olmakszn uzman tbbi hizmetler vermek gibi ykmllkler getiren szleme veya benzeri anlamalara tabidirler. 323. Bu renciler, almalarnn dzeyine gre tanmlanabilirler. lk

basamak niversite eitimini (EUSS dzey 5A) tamamlam ve doktora dzeyinde (EUSS dzey 6) almalarn srdrmektedirler. EUSS dzey 6 kapsamndaki programlar aadaki aklanmtr: "leri dzeyde aratrma diplomasn alma hakk veren yksekretim programlardr. Dolaysyla bu programlar, ileri dzey alma ve zgn aratrma almalarna ayrlm olup, sadece ders almayadayanmaz. Snflandrma ltleri Ana lt zgn aratrmann rn olarak kabul edilebilecek, yaymlanabilir kalitede bir yksek lisans veya doktora tezinin sunulmasn gerektirir ve bilgiye yaplan nemli bir katky temsil eder. Yan kurulu lt Mezunlar, EUSS 5A programlar sunan kurumlardaki faklteyle ilgili grevlere olduu gibi, devlet, sanayi vb. yerlerdeki aratrma grevleri iin de hazrlar." 324. Ar-Ge almalar gerekletiren ve bu ama dorultusunda (niversite-

den verilen bir maa veya bir tr burs veya dier bir fonlama tr eklinde) bir fon alan tm lisansst rencileri prensipte Ar-Ge personeli kafa saysna dahil edilmelidir. Ancak, pratik nedenlerden tr bu kapsamn, kendileri iin ilgili ArGe harcamalar ile tam zaman edeeri hesaplanabilen rencilere kadar daraltlmas gerekli olabilir.

97

5 Ar-Ge PERSONEL LM

5.3. lm ve veri toplama


5.3.1. Giri 325. Ar-Ge faaliyetlerinde yer alan personelin lm aamadan oluur: Kafa says lm. Ar-Ge faaliyetlerinin tam zaman edeeri olarak lm (adam-yl) zelliklerinin lm.

5.3.2. Kafa says verileri

Bu yaklamn nedenleri
326. Tamamen veya ksmen Ar-Ge faaliyetleri ierisinde alan kiilerin toplam says, rnein eitim veya istihdam verileri veya nfus saymlarnn sonular gibi dier veri serileri ile balantlar kurulabilmesini salar. Bu zellikle, bilimsel ve teknik personelin toplamnda, birikiminde ve aklarnda Ar-Ge istihdamnn roln incelerken nemlidir. 327. Kafa says verileri ayrca Ar-Ge personeli ile ilgili ya, cinsiyet veya

ulusal kken gibi ek bilgilerin toplanmas asndan da en uygun ldr. Bu tip verilere, analitik almalar yapmak ve ie alm veya cinsiyet dengesizliklerini, personel eksikliklerini veya yalanmann, "beyin g"nn etkilerini azaltmak gibi dier BT politikalarn uygulamak iin ihtiya duyulmaktadr. BT politika yapclarnn bu verilere talebi her geen gn artmaktadr. 328. OECD BT Faaliyetlerine Ayrlan nsan Kaynaklarnn lm Hakknda

Klavuz Canberra Klavuzu (OECD/Eurostat, 1995), bilimsel ve teknik personelin mevcudu ve aknn lm ile ilgili ilkelerden oluan bir set sunmaktadr. Aratrmaclar ve teknisyenler, BT (BTK) faaliyetlerine ayrlan insan kaynaklarnn nemli bir alt kmesini oluturur ve deneyimler, Ar-Ge taramalarnn, kafa saysnn belirlenmesi iin en uygun yntem olduunu gstermektedir. Nfus saymlar, igc taramalar veya nfus sicil kaytlar da faydal tamamlayc veri kaynaklardr, ancak sistematik olarak Ar-Ge personel verilerinin elde edilmesi iin kullanlamaz.

Olas yaklam ve seenekler


329. tur: Belli bir tarihte Ar-Ge almalar kapsamndaki kiilerin says (r. dnemin sonu). (Takvim) yl sresince Ar-Ge'de alan kiilerin ortalama says. (Takvim) yl sresince Ar-Ge'de alan kiilerin toplam says. Ar-Ge personeli iin kafa saylarnn lmnde kullanlan yaklam, ArKafa says verilerinin rapor edilebilmesi iin farkl seenekler mevcut-

330.

Ge serilerinin karlatrlma ihtimali olan dier seriler iin istatistiksel kafa says

98

5 Ar-Ge PERSONEL LM verilerinin toplanmasnda kullanlan yaklam ile olabildiince benzer olmaldr. 5.3.3. Tam zaman edeer (TZE) verileri

Bu yaklamn uygulanmasnn nedenleri


331. Ar-Ge personelinin ve zellikle aratrmaclarn saysn len veri serilerinin nemli kullanm alanlar olmasna ramen, tam zaman edeer personelin saysn esas alan serilerin yerine geemez. kincisi, Ar-Ge hacminin tam olarak lld bir yntemdir ve uluslararas karlatrmalar iin tm lkeler tarafndan gerekletirilmelidir. 332. Ar-Ge baz kiiler iin birincil ilev (r. Ar-Ge laboratuvarnda alan

kiiler) veya ikincil ilev (r. bir tasarm veya test kurumunda alan kiiler) olabilir. Ayrca kayda deer bir ksmi zamanl faaliyet de olabilir (r. niversite retim grevlileri veya lisansst rencileri). Sadece birincil ilevi Ar-Ge olan kiilerin saylmas, Ar-Ge iin gsterilen abann olduundan daha az grlmesine neden olur; Ar-Ge'ye vakit harcayan herkesin kafa says olarak saylmas ise yksek tahmin deerlerine ulatrr. Dolaysyla, Ar-Ge ile uraan kiilerin says, Ar-Ge almalarndaki tam zaman edeeri anlamnda da verilmelidir.

Kii-yl baznda lm
333. Bir TZE, bir kii-yl olarak dnlebilir. Dolaysyla zamannn yzde 30'unu Ar-Ge almalar iin ve kalann da dier faaliyetlerde (retim, niversite idaresi ve renci danmanl) harcayan bir kii, 0,3 TZE olarak ele alnacaktr. Benzer olarak, tam zamanl bir Ar-Ge alan bir Ar-Ge biriminde sadece alt ay istihdam edildiyse, bu 0,5 TZE anlamna gelir. Normal ign (alma sresi) sektrden sektre ve hatta kurumdan kuruma deiebildiinden, TZE'yi kii-saat baznda ifade etmek ok anlaml deildir. 334. Personel, harcama serileri ile ayn zaman dilimi zerinde, Ar-Ge'deki

kii-yl says olarak llmelidir.

Sabit bir tarihte TZE


335. Baz durumlarda belirli bir tarih itibaryla Ar-Ge personelinin TZE'sinin taramasn yapmak daha pratik olabilir. Bununla birlikte, Ar-Ge istihdamnda kayda deer mevsimsel deiiklikler varsa (rnein, niversite retim ylnn sonunda devlet tarafndan geici olarak ie alnan personel), bir dnem sresince TZE'ye dayandrlm verilerle karlatrlmasn salamak iin bu deiikliklere ilaveler yaplmas gerekir. Sabit tarih yaklam kullanlp, veriler harcama dneminin ilk veya son gn iin ylda bir kez toplandnda, Ar-Ge harcama verilerinin karlatrmas iin iki yllk hareketli ortalamalarn kullanlmas nerilir.

Yntemlerin farkllklar ve kullanlan yntemin aklanmasnn nedeni


336. TZE'nin lm sz konusu olduunda baz kstlamalar geerli olur.

99

5 Ar-Ge PERSONEL LM Dolaysyla farkl lke ve sektrler iin kullanlan yntemlerde farkllklardan kanmak mmkn deildir. Yksekretim sektrnde uygulanan en kesin yntem, her bamsz aratrmac iin zaman kullanm taramalarnn gerekletirilmesini ierir. Ancak uygulamada kimi zaman daha tahmini yntemler kullanlr. Kullanlan yntemlerden biri, her personel kategorisi iin grev saysnn saylmasn ve bunun uygun Ar-Ge katsays ile arplmasn ierir. Baz durumlarda, kullanlan Ar-Ge katsaylar baz trdeki tarama verilerinden elde edilebilirken, dierleri sadece istatistikleri oluturan kiilerin yapt tahminlere dayanr. 337. Kullanlan lm yntemine baklmakszn uluslararas

karlatrlabilirlii gelitirmek iin kullanlan yntemlerin detaylar kamuya ak olmaldr. zellikle Ar-Ge katsaylar kullanldnda, katsaylarn deeri, nasl elde edildikleri ve TZE hesaplamalarnda ne ekilde kullanldklar gibi bilgiler, zellikle uluslararas kurumlara raporlar sunulurken, verilerle birlikte rapor edilmelidir (bkz. 7. Blm, Ksm 7.6).

Yksekretim sektrnde karlalan zel sorunlar


338. Ar-Ge personelinin lm iin kullanlan yntem, sektrdeki Ar-Ge faaliyetlerine dorudan katk yapt bilinen tm personel kategorilerini kapsamaldr, yani Ar-Ge ierisinde aktif olarak yer alanlar ve bunlar destekleyenleri. 339. Yksekretim sektrnde Ar-Ge personeli ile ilgili uygun verilere

ulaabilmek iin, zaman kullanm taramalarnn veya almalarnn yaplmas gerekebilir. Bu gibi taramalar, her be veya on ylda bir de gerekletirilse, nemli veri kaynaklar olarak kullanlabilir. Ek 2'de, zaman kullanm taramalaryla ilgili daha fazla ayrnt yer almaktadr. 340. Ar-Ge personelinin lm sz konusu olduunda birbiri ile ilgili iki

sorundan sz edilebilir: alma sresinin tanmlanmas. Tam zaman edeerinin hesaplanmas. alma sresinin tanmlanmas 341. Bir akademik retim grevlisinin/aratrmacnn genellikle iyi tanmlanm olan i yknn bir unsuru da (uluslararas dzeyde mutlaka karlatrlabilirlik salamakla birlikte) bir akademik yl ierisinde retim iin harcad sredir. Kesin alma sresi, aadaki faktrlere gre farkllklar gsterir: Bir hafta ierisindeki ders saati says. retim grevlisinin zamanndan, snavlar ve renci danmanl iin harcanan sre.

100

5 Ar-Ge PERSONEL LM Yln dnemine gre deien idari grevler. Ar-Ge faaliyetlerinin yaps ve bunlarn sonularn yaymlanmas ve/veya sunulmas iin belirtilen son tarihler renci tatil dnemleri. Zaman kullanm almalarndan grld zere, bu kadrolarn

342.

alma yaps olduka esnektir. Mesleki faaliyetlerinin ounun (zellikle ArGenin) "normal alma saatleri" dnda ve hatta yksekretim kurumunun dahi dnda gerekletirildii grlmtr. Tam zaman edeerinin hesaplanmas 343. zellikle zaman kullanm taramalarna katlan bu kiiler genellikle ayn kategorilerdeki memurlardan ok daha fazla saat altklarn belirttiklerinden, "normal" alma sresini tanmlarken ok dikkat edilmitir. Tam zaman edeer Ar-Ge personelinin tanmlanmas, toplam alma sresine dayanmaldr. Buna uygun olarak, hibir kii bir ylda birden fazla TZE temsil edememeli ve dolaysyla bir TZEden fazla Ar-Ge faaliyeti gerekletirememelidir. 344. Ancak uygulamada bu prensibe uymak her zaman mmkn olmaya-

bilir. rnein baz aratrmaclar, farkl Ar-Ge birimlerinde faaliyet yrtyor olabilir. Bu genellikle, ayn zamanda iletmeler iin alan akademik personel iin geerlidir. Bu gibi durumlarda TZE'yi her birey iin bire indirgemek mmkn olabilir. 345. Taramalar uygulanrken, taramay yantlayan kiinin kendi Ar-Ge

hacmini doru ekilde belirtebilmesi iin, Ar-Genin tanm ve neyi kapsad yani "normal sre" ve "fazla mesai" gibi elerden hangilerini ierdii olduka nemlidir. Zaman kullanm taramalar iin kullanlan yntemin, TZE hesaplamalarnn doruluu zerinde bir etkisi olacaktr (bkz. Ek 2). Tarama, belirli bir hafta ierisinde alma saatlerinin dalmn esas alyorsa, "normal sre " dnda gerekletirilen Ar-Ge almalarn hesaba katmak nispeten daha kolay olacaktr. Taramaya cevap veren kii bir yl ierisinde Ar-Ge'ye harcanan sreyi deerlendirmek zorunda ise, "normal" saatlerin dnda gerekletirilen Ar-Ge almalarna doru arlk vermesi (ile ilgili dier faaliyetler gibi) olduka zordur. Ayrca bir zaman kullanm taramasnn yln hangi dneminde yapld, tam zaman edeerinin hesaplanmasnda etkili olabilir.

101

5 Ar-Ge PERSONEL LM 5.3.4. nerilen ulusal toplamlar ve deikenler 346. nerilen iki toplam, aadakiler iindir: Ar-Ge kapsamnda alan kiilerin, kafa says yntemi ile elde edilen says. Belirli bir 12 aylk dnem iin ulusal snrlar iinde Ar-Ge almalarnda harcanm toplam TZE. Bunlarn, Tablo 5.3a ve Tablo 5.3b'de gsterildii ekilde sektr ve yaplan meslek ve/veya resmi mesleki vasfa gre dkm alnmaldr. Sadece tek bir snflandrmann sz konusu olduu durumlarda, ncelik mesleki dalma verilmelidir. Dier kurumsal snflandrmalar (ve bazen ilevsel dalmlar) bu ereve iinde uygulanr. Tablo 5.3a. Sektre ve yaplan meslee gre toplam ulusal Ar-Ge personeli
Sektr Meslek Ticari teebbs Aratrmaclar Teknisyenler ve dengi personel Dier destek personeli Toplam Devlet zel kr amac gtmeyen Yksekretim Toplam

Kaynak: OECD.

Tablo 5.3b. Sektr ve mesleki vasf seviyesine gre toplam ulusal Ar-Ge personeli
Sektr Meslek Ticari teebbs Devlet zel kr amac gtmeyen Yksekretim Toplam

Aadakilere sahip olanlar: niversite dereceleri Doktora (EUSS 6) Dier (EUSS 5A) Dier yksekretim diplomalar (EUSS 5B) Lise sonras, yksekretim olmayan dier diplomalar (EUSS 4) Ortaretim diplomalar (EUSS 3) Dier vasflar Toplam

Kaynak: OECD.

102

5 Ar-Ge PERSONEL LM 347. Ar-Ge igcn ve toplam bilimsel ve teknik personelin daha geni yapsna nasl uyduunu daha fazla anlamak iin, aratrmaclarla ve mmknse dier Ar-Ge personeli kategorileriyle ilgili kafa says verilerinin aadakilere dayal olarak toplanmas nerilir. Cinsiyet. Ya. 348. Verileri yaa gre raporlamak iin verilerin alt alt kategoriye ayrlmas nerilir: 25 ya alt. 25-34 ya. 35-44 ya. 45-54 ya. 55-64 ya. 65 ya ve st. Yukardaki kategoriler, Standart Uluslararas Ya Snflandrmalaryla lgili Birlemi Milletleri Geici lkeler (BM, 1982) ile uyumludur. 349. Maa dzeyleri ve ulusal kken gibi dier deikenler de incelenmeye

deerdir. Bununla birlikte, bu tr verilerin toplanmas, kaynak kullanm asndan ok youn olan birey taramalar yapmay gerektirebilir. Bu nedenle, nfus sicil kaytlar, sosyal gvenlik sicil kaytlar gibi dier idari veri kaynaklarna bakmak yararldr. 350. Ulusal kkeni belirlemek iin farkl ltler kullanlr: Milliyet, vatan-

dalk veya doum yeri. Daha nce yaanlan lke, daha nceki meslek veya en yksek seviyede eitim alnd lke gibi dierleri de nemli olabilir. Bu ltlerin tmnn avantaj ve dezavantajlar vardr ve bunlar, farkl trde bilgiler salar. Bu ltlerden en az ikisinin birletirilmesi durumunda daha fazla bilgi elde edilir. Bununla birlikte, Ar-Ge personeli iin bu tr verilerin toplanmas henz ilk aamadadr. 351. Son olarak, Ar-Ge personelinin eitim gemiiyle yani en yksek diplo-

ma derecesiyle ilgili olarak kafa says verilerini toplamak yararl olabilir. alma alanlar EUSS-97de tanmlanmtr ve 3. Blm, Tablo 3.2de sunulan bilim ve teknoloji alanlaryla ilikili olabilir. 5.3.5.Yaplan meslek ve diploma dercesine gre apraz snflandrlm veriler 352. Ar-Ge personelini snflandrmak iin kullanldklarnda, yaplan meslek ve diploma derecesi yaklamlarnn hem gl hem de zayf yanlar vardr. Bununla birlikte, her biri yararl bir istatistik (yaplan meslee gre istihdam, mesleki vasfa gre eitim istatistikleri) birimiyle ilikili olduundan, Ar-Ge per-

103

5 Ar-Ge PERSONEL LM sonelinin hem yaplan meslee hem de diploma derecesine gre snflandrlmas istenebilir. Ayrca yaplan meslek ve diploma derecesi arasnda Tablo 5.4te gsterildii gibi kafa says esas alnarak apraz snflandrma yapmak iin belki be ylda bir- veri toplanmas nerilir. Tablo 5.4. Yaplan meslee ve diploma derecesine seviyesine gre snflandrlan Ar-Ge personeli Kafa says
Yaplan meslek Vasf Aratrmaclar Teknisyenler ve dengi personel Aadakilere sahip olanlar: niversite diplomalar Doktora (EUSS 6) Dier (EUSS 5A) Dier yksekretim diplomalar (EUSS 5B) Lise sonras, yksekretim olmayan Dier diplomalar (EUSS 4) Ortaretim diplomalar (EUSS 3) Dier vasflar Toplam Dier destek personeli Toplam

Kaynak: OECD. 353. niversite mezunlar ile aratrmaclar arasndaki iliki

(aratrmaclarn genellikle niversite dzeyinde diploma sahibi olmalar beklense de) her zaman geerli deildir. Baz aratrmaclarn i deneyimiyle tamamlanan, daha dk dzeyde dereceleri vardr. Ayrca bilim ve mhendislik (DBM) diplomasna sahip ve teknisyen olarak alan niversite mezunlar bulmak gitgide kolaylamaktadr. Dier meslek kategorileri sz konusu olduunda iliki daha da zayftr. rnein dier destek personelinin her dzeyde diplomalar olabilir (rnein muhasebe alannda niversite diplomasna sahip finans mdrleri, EUSS dzey 5 diplomasna sahip ynetici sekreterler vb.). Tablo 5.4te nerilene benzer bir apraz snflandrma, baka bir lkenin Ar-Ge personeli istatistiklerini anlama, bu istatistiklerin uluslararas karlatrlabilirliini deerlendirme ve hatta birinin kendi lkesinin Ar-Ge alanndaki igc eilimlerini grlmesi iin yararldr. Ayrca BTK konusu olan Ar-Ge personelinin payn, zellikle de Canberra Klavuzunda "ekirdek" olarak nitelendirilen pay, yani yksekretimi tamamlam aratrmaclar ve teknisyenleri belirlemeye yardmc olur. 354. Ek olarak, Ar-Ge zerinde alan tm st dzey personeli lmek

104

5 Ar-Ge PERSONEL LM istenebilir. Snflandrma olarak yaplan meslek ve diploma derecesinin srekli kullanlmas, bu personel kategorisinin tek bir lmn tanmlamay engellemitir. Bu nedenle Tablo 5.4, yksek dzeydeki personelin temsili kategorilerini belirlemek iin iyi bir temel salar. 5.3.6. Blgesel veriler 355. Hem kafa saylar, hem de tam zamanl edeerler iin toplam Ar-Ge personeliyle aratrmaclarn blgesel dkmnn alnmas da nerilir. AB yesi lkeler iin, blgesel seviyeler statistik iin Blgesel Birimlerin Terminolojisi (BBT - Nomenclature of Territorial Units for Statistics) snflandrmasna gre verilir. Dier OECD yesi lkeler iin, blgesel dalmn ulusal ihtiyalara gre belirlenmesi gerekir. Federal lkelerde blgeler, eyalet dzeyinde olabilir. Ek 5te, blgesel Ar-Ge verilerinin derlenmesinde kullanlacak yntemlerle ilgili daha fazla ayrnt bulabilirsiniz.

105

106

6. Blm Ar-Ge'ye Ayrlm Harcamalarn lm

107

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM

6.1. Giri
356. statistiksel bir birimin, birim iinde (dahili) veya dnda (harici) Ar-Ge harcamalar olabilir. Bu harcamalar lmede kullanlan tam usul aadaki ekildedir: Her istatistiksel birimin Ar-Ge iin yapt dahili harcamay belirleyiniz (bkz. Ksm 6.2). Gerekletiricinin bu dahili Ar-Ge harcamalar iin bildirdii fon kaynaklarn belirleyiniz (bkz. Ksm 6.3). Her bir istatistiksel birimin harici Ar-Ge harcamalarn belirleyiniz (bkz. Ksm 6.4). nemli ulusal toplamlar elde etmek iin, verileri Ar-Ge sektrleri ve fon kaynaklarna gre toplaynz. Bu durumda dier snflandrmalar ve dalmlarda bu ereve iinde derlenebilir. (bkz. Ksm 6.7). 357. lk iki adm gerekli ve genellikle drdncs iin yeterlidir. Ar-Ge har-

camas verileri, Ar-Ge yapanlarn dahili harcamalara ilikin raporlarna dayal olarak derlenmelidir. Tamamlayc bilgi olarak, harici harcama bilgilerinin toplanmas istenebilir.

6.2. Dahili harcamalar


6.2.1. Tanm 358. Dahili harcamalar, fon kayna ne olursa olsun, bir istatistiksel birimde veya ekonomi sektrnde belirli bir dnem iinde yaplan tm Ar-Ge harcamalardr. 359. statistiksel birim veya sektrn dnda ancak dahili Ar-Ge

almalarn desteklemek amacyla yaplan (rnein Ar-Ge sarf malzemelerinin satn alnmas gibi) harcamalar buraya dahildir. Hem cari giderler hem de sermaye giderleri eklenir. 6.2.2. Cari maliyetler 360. Cari maliyetler, iilik maliyetleri ve dier cari maliyetlerden oluur (ayrca bkz. Ksm 6.2.3).

Ar-Ge personelinin iilik maliyetleri


361. Bunlar, yllk cret ve maalar ile ilgili maliyetleri veya prim demeleri, tatil demeleri, emeklilik fonuna yaplan katklar ve dier sosyal gvenlik demeleri, bordro vergileri gibi ek demeleri kapsar. Personel verilerinde yer almayan ve dolayl hizmetler salayan (gvenlik ve bakm personeli veya merkezi ktphanelerin, bilgisayar blmlerinin veya genel merkezin personeli gibi) kiilerin iilik maliyetleri hari tutulup, dier cari maliyetlere eklenmelidir.

108

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM 362. ilik maliyetleri ou zaman cari maliyetlerin en byk bileenidir. lke-

ler, iilik maliyetlerini (rnein aratrmaclar, teknisyenler ve dengi personel, dier destek personeli vb.) gibi personel trne gre toplamann veya baka bir ekilde saklamann yararl olduunu dnebilir. Bu ek snflandrmalar, zellikle Ar-Ge harcamalar iin maliyet endekslerini oluturmada yararl olur. 363. Doktora dzeyindeki lisansst rencileri iin maa unsurunun hesaplan-

mas bazen sorunlara neden olabilir. statistiklere sadece niversitelerin veya Ar-Ge birimlerinin bordrosunda (rnein aratrma grevlisi olarak) yer alan ve/veya Ar-Ge iin kendilerine (aratrma burslar gibi) dardan fon salanan renciler eklenmelidir. Yaptklar i iin bazen "pazar deerinden" daha az para alrlar. Ar-Ge istatistiklerinde sadece bu tr rencilerle ilikili gerekleen "maalar"/aylklar ve benzeri harcamalar raporlanmaldr. iirilmi hibir deer tretilmemelidir.

Dier cari maliyetler


364. Bunlar, belirli bir yl iinde istatistiksel birim tarafndan gerekletirilen ArGe almalarn desteklemek iin para denmeden satn alnan materyalleri, sarf malzemelerini ve ekipman ierir. rnekleri: Su ve yakt (gaz ve elektrik dahil); kitaplar, dergiler, referans malzemeleri, ktphane, bilimsel topluluklar vb. iin yelikler; aratrma kurumunun dnda yaplan kk prototiplerin veya modellerin emsal veya gerekleen maliyetleri; laboratuvarlar iin materyaller (kimyasallar, hayvanlar vb.). alma alanndaki danmanlara ilikin maliyetler dier cari maliyetlere eklenmeli ve mmknse ayr olarak belirlenmelidir. (Personel verilerindeki ilenmelerine ilikin bilgiler iin bkz. 5. Blm, Ksm 5.2.1). dari ve dier genel giderleri (rnein ofis, posta ve telekomnikasyon, sigorta) de eklemeli ve ayn istatistiksel birimde Ar-Ge d faaliyetlerin de yaplabilmesini salamak iin paylatrlmaldr. lgili kurulu iinde gerekletirilen veya d salayclardan kiralanan veya satn alnan dolayl hizmetlere ilikin tm maliyetler buraya eklenmelidir. Bu tr hizmetler iin verilebilecek rnekler unlardr: Gvenlik, depolama, binalarn ve ekipmann kullanm, onarm ve bakm, bilgisayar hizmetleri ve Ar-Ge raporlarnn baslmas. Faiz giderleri hari tutulmaldr.

Dolayl olarak denen cari maliyetler


365. Ar-Ge faaliyetlerinin, ounlukla sektr tarafndan denmeyip, ekonominin dier sektrlerinde, genellikle de devlet sektrnde snflandrlan kurumlar tarafndan stlenilen maliyetleri olabilir. Aada iki rnek incelenmitir. Aratrma tesisleri iin denen kiralar 366. Birok lkede, (niversiteler dahil) kamu kurumlarn "barndrma" sorumluluu, hesaplar Ar-Ge ile dier faaliyetler arasndaki ilevsel dkm yanstmayan ve Ar-Ge taramalarnda genellikle devlet sektrne dahil edilen merkezi bir kurulua aittir. Bu, hem sregiden barnma, hem de tesis ve ekipman

109

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM iin yaplm geici dzenlemeleri ilgilendirebilir ve zellikle yksekretim sektr iin geerlidir. 367. Baz durumlarda bu tr tesisler kurumlara cretsiz olarak salanr ve

kurumun muhasebe kaytlarnda yer almaz. Gereki bir Ar-Ge maliyeti elde etmek iin, Ar-Ge ile ilikili tm cretlerin/kiralarn vb. harcama verilerine eklenmesi gerekir. cret veya kira sektrdeki bir birime detildiinde, bunun yaplmas kolaydr. Ancak bu tr bir deme bulunmadnda, uluslararas karlatrlabilirlikle ilgili nedenlerden tr, farkl bir sektrdeki bir kurulutan dierine yapld bilinen gerekleen bir demeyi temsil eden temsili bir miktarn eklenmesi yine de istenebilir. Bu, dier cari maliyetlere eklenecek tahmini bir "pazar deeri" olarak kullanlabilir. Bu hizmetlerin salayclar ile hizmetlerden yararlananlar arasnda, maliyetlerin "ift saylmamas" iin dikkat edilmelidir. 368. Gerekleen demeler yapldnda (Ar-Ge taramalar tarafndan ortaya

karlmasa da), ulusal yetkililerin (rnein ilgili tesislerin tahmini pazar deerini hesaba katmak iin) veri serilerinde bir ayarlama yapmalar gerekir. Bunun, hizmetleri alan sektrdeki dier cari maliyetlere dahil edilmesi ve bata bulunan ilgili sektrlerin hesaplarndan karlmas gerekir. Ar-Ge personeli iin sosyal gvenlik maliyetleri ve emeklilik paralar 369. Ar-Ge personelinin iilik maliyetleri, "yllk cret ve maalar ile ilgili demeleri veya prim demeleri, tatil demeleri, emeklilik fonlarna yaplan katklar ve dier sosyal gvenlik demeleriyle bordro vergileri gibi ek demeleri ierir." (bkz. paragraf 361). 370. Ar-Ge personeline ilikin sosyal gvenlik ve/veya emeklilik iin gerek-

leen bir bedel olduunda, bu miktarlarn Ar-Ge iilik maliyetlerine eklenmesi gerekir. lgili sektrn maliyetlerinin muhasebe kaytlarnda grnmesi gerekmez; bunlar ou kez sektrlerin iindeki veya sektrler arasndaki hareketlerle ilgili olabilir. Herhangi bir ilem yoksa bile, bu maliyetler tahmin edilmeye allmaldr. Bu tr maliyetlerin ift hesaplanmamasna dikkat edilmesi gerekir.

Katma Deer Vergisi (KDV)


371. Ar-Ge harcamalaryla ilgili hem salayc hem de fonlayc bazndaki veriler, faktr maliyeti eklinde olmaldr. Bu, KDV ve benzeri sat vergilerinin, llen Ar-Ge maliyetinin ve zellikle de devlet tarafndan finanse edilen Ar-Ge maliyetinin dnda tutulmas anlamna gelir. Bu yalnzca geerli uluslararas karlatrmalar yaplmasna yardmc olmakla kalmaz, rnein Ar-Geye ayrlan fonlarn frsat maliyetine bakarken veya milli gelir ve genellikle KDV iermeyen devlet harcamalar istatistikleri karlrken, lkelere kendi ilerindeki analizlerinde de yardmc olur.

110

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM 372. Ticari teebbs sektrnde, KDV girdi maliyetlerinin ayr ayr

kaydedilmesi, standart muhasebe usullerinin bir paras olduundan, bu ok az soruna neden olur ve ktlardaki KDV dengeleniyorsa bunun iadesi istenebilir. Devlet sektrnde ise girdi maliyetlerine ilikin KDVnin genellikle iadesi istenebilir ve bu nedenle KDV ayr olarak belirlenebilir. 373. Bir Ar-Ge projesinin bir paras olarak satn alnan mal ve hizmetlere

eklenen KDVnin iadesinin istenemedii yksekretim ve kr amac gtmeyen zel sektrlerde daha fazla sorun oluabilir; bu nedenle taramay yantlayanlar tarafndan, harcamalarnn meru bir paras olarak kabul edilir. lkelerin, gerekirse merkezi bir ayarlama yaparak, bu sektrler iin KDVyi harcamalardan karmak zere her abay gstermesi gerekir. OECDye gnderilen rakamlarn KDV iermemesi nerilir. 6.2.3. Sermaye harcamalar 374. Sermaye harcamalar, istatistiksel birimlerin Ar-Ge programlarnda kullanlan sabit varlklarla ilgili yllk brt harcamalardr. Yapldklarnda, dnem iin tam olarak raporlanmalar ve bir amortisman unsuru olarak kaydedilmemeleri gerekir. 375. ster gereklemi ister emsale dayanarak olsun, bina, tesis ve ekip-

manla ilgili tm amortisman bedelleri/karlklar dahili Ar-Ge harcamalarndan karlmaldr. Bu yaklam iki nedenle nerilir: Amortisman (yani mevcut varlklarn deitirilmesini finanse etmek iin yaplan bir deme) cari maliyetlere dahilse, sermaye harcamalarnn eklenmesi ift saymaya neden olur. Devlet sektrnde, sabit varlklarn amortisman iin normalde hkmler yoktur. Sonu olarak, bir lkenin iinde bile, amortisman hkmleri darda braklmadka sektrler arasnda karlatrma yaplamaz ve sektr toplamlar karlatrlabilir bir esasa dayandrlmadka ulusal bir seriyle ilgili toplamlar derlenemez. 376. Sermaye harcamalar, aadakilerle ilgili harcamalardan oluur:

Arsa ve binalar. Aralar ve ekipmanlar. Bilgisayar yazlmlar.

Arsa ve binalar
377. Bu, Ar-Ge iin edinilen arsalar (rnein test arazileri, laboratuvar alanlar ve pilot tesisler) ve nemli iyiletirmeler, deiiklikler ve onarmlar dahil, ina edilen veya satn alnan binalar ierir.

111

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM 378. ou Yeni binalar iin yaplan harcamalarn Ar-Ge paynn nicelletirilmesi kez gtr ve birok lke Ar-Ge harcamalarnn bu unsurunu

(yksekretim sektrnde) yok sayar veya en iyi ihtimalle bu miktar planlanm kullanma dayal olarak tahmin eder (sermaye harcamalarnn Ar-Ge ieriinin tanmlanmasyla ilgili aadaki ksma baknz). 379. Yeni aratrma ekipmanlarnn satn alnmas ou kez yeni binalarn

maliyetine eklenip, ayr olarak belirlenmez. Bu baz yllarda, toplam Ar-Ge sermaye harcamalarnda "gereler ve ekipman" bileeninin olduundan az tahmin edilmesine neden olabilir. 380. gerekir. lkelerin bu maliyetlerle ilgili olarak tutarl bir yntem kullanmalar

Aralar ve ekipmanlar
381. Bu, ierilmi yazlm dahil, Ar-Ge aratrmalarnda kullanlmak zere edinilen ana ara ve ekipmanlar kapsar.

Bilgisayar yazlm
382. Bu, program aklamalar ve hem sistem hem de uygulama yazlmlar iin destekleme aralar dahil, Ar-Ge almalarnda kullanmak zere ayr olarak belirlenebilir bilgisayar yazlmnn almn ierir. Satn alnan bilgisayar yazlmlarnn yllk lisans cretleri de eklenir. 383. Bununla birlikte Ar-Genin paras olarak kendi hesabnza retilen

yazlm, Ar-Ge taramalarnda ilgili maliyet kategorisine, yani iilik maliyetleri ile dier cari maliyetlere dahildir.

Cari eler ve sermaye eleri arasnda ayrm yapma usulleri


384. ou muhasebe sisteminde bu eler genellikle gerekleen maliyet hesaplarnda ele alndndan, gerekleen sermaye harcamalarn lmede, kk ara ve gereler ve varolan binalarda yaplan kk iyiletirmeler normalde hari tutulur. "Kk" ile "nemli" eler arasndaki snr, vergilendirme uygulamalarna gre lkeler arasnda ve muhasebe uygulamalarna ve ayn lkedeki farkl firma ve kurulular arasnda kk farkllklar gsterir. Bu farkllklarn pek az kayda deerdir ve herhangi bir kat standart zerinde srar etmek ne gerekli ne de pratiktir. Bu nedenle cari harcamalara veya sermaye harcamalarna ayrlan tahsisatlar ulusal usuller ynetir. Yine de ok pahal prototipler (rnein uaklar) veya kullanm sresi snrl (r. roket frlatma) ekipmanla ilgili harcamalarn cari maliyet olarak kabul edildii lkelerde, bu tr usullerin her zaman aklanmas gerekir.

112

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM

Sermaye harcamalarnn Ar-Ge ieriini tanmlama


385. Bazen sabit bir varln Ar-Ge ile ilikisi satn alma srasnda bilinebilir. Bu durumda, varln satn alnmas iin yaplan harcamann Ar-Ge sermaye harcamalarna atfedilmesi gerekir. Benzer bir ekilde, varln Ar-Ge ile ilikisi bilinmediinde ve sabit varlklar birden ok faaliyet iin kullanlacanda ve Ar-Ge ile ilgili faaliyetlerin mi, yoksa Ar-Ge d faaliyetlerin mi arlkl olduu bilinmediinde (rnein bilgisayarlar ve ilgili tesisler, Ar-Ge, test ve kalite kontrol iin kullanlan laboratuvarlar) maliyetlerin Ar-Ge ve dier faaliyetler arasnda paylatrlmas gerekir. Bu oran, tesisi kullanan Ar-Ge personeli saysnn toplam personel saysyla karlatrlmasna veya nceden yaplm idari hesaplamalara dayandrlabilir (rnein Ar-Ge btesine sermaye maliyetinin belirli bir blm yklenebilir, zaman veya alann belirli bir blm Ar-Geye yazlabilir).

Ar-Ge sermaye mallarnn sat


386. nce Ar-Ge iin edinilen sabit varlklarn sat/aktarlmas bir sorun Elden karlmalar, Ar-Gede bir yatrm eksilmesi olarak oluturur.

deerlendirilebilirdi. Ancak, kayda geirilmi sermaye harcamalarnda herhangi bir uyarlama yaplmamaldr. statistiksel birimin sermaye Ar-Ge harcamalar, mevcut duruma gre veya (sermaye maliyetlerinin kaydedildii yllar iin) geriye dnk olarak buna uygun bir ekilde azaltlmamaldr. Mevcut durumda yaplacak dzeltmeler, eksi dahili Ar-Ge harcamalar gibi anormalliklere neden olabilir. Retrospektif dzeltmeler zor ve karmaktr.

Ktphaneler
387. Yeni kitap, dergi ve yllk almlar iin yaplan demeler dier cari maliyetlere yazlmalysa da, btn olarak ktphanelerin, byk kitap, dergi, numune koleksiyonlarnn ve benzerlerinin satn alnmas iin yaplan harcamalar, zellikle yeni bir kurum donatlrken yapldysa, ana ekipman harcamalaryla ilgili verilere eklenmelidir (bkz. UNESCO, 1984b, Ksm 3.2.1). 388. Verileri OECDye raporlarken her lkenin UNESCO yaklamna uymas

gerekir. Bu mmkn deilse, bu tr harcama yaplarndaki deiikliklerin gzlenebilmesi iin, yukardaki maliyetlerin snflandrlmasyla ilgili olarak tutarl bir yntembilimin uygulanmas gerekir.

6.3. Fon kaynaklar


6.3.1. lm yntemleri 389. Ar-Ge, birim, kurulu ve sektrler arasnda nemli aktarmalar yaplmasn gerektiren bir faaliyettir. Ar-Ge fonlarnn akn izlemek iin her trl aba gsterilmelidir. Bu aktarmalar iki ekilde llebilir. 390. Birincisi, belirli bir dnem iinde dahili Ar-Ge performans iin bir biri-

min, kuruluun veya sektrn baka bir birimden, kurulutan veya sektrden

113

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM ald veya alaca toplamlarn ilemi yapana dayal raporlanmasdr. nceki dnemlerde gerekletirilen Ar-Ge veya henz balamam Ar-Ge iin alnan fonlar, belirli bir dnem iin raporlanan fon kaynaklarndan karlmaldr. 391. kincisi, bir birim, kurulu veya sektrn belirli bir dnem iinde Ar-Ge

performans iin baka bir birime, kurulua veya sektre yapt veya yapma taahhdnde bulunduu demelerle ilgili harici harcamalarn kaynaa dayal olarak raporlanmasdr. 392. Bu yaklamlarn zellikle birincisi nerilir.

6.3.2. Ar-Ge fon aklarn tanmlama lt 393. Bu tr bir fon aknn doru ekilde belirlenmesi iin iki ltn karlanmas gerekir: Kaynaklarn dorudan aktarlmas gerekir. Aktarma amacnn Ar-Ge yaplmas iin olmas ve kaynaklarn Ar-Ge iin kullanlmas

Dorudan aktarma
394. Bu tr aktarmalar, szleme yardm, hibe veya ba eklinde olabilir

ve para veya dier (rnein gerekletirene dn verilen personel veya ekipman) biimlerde yaplabilir. Para dndaki nemli bir aktarma sz konusu olduunda, tm aktarmalarn para terimleriyle ifade edilmesi gerektiinden, cari deerin tahmin edilmesi gerekir. 395. Kaynaklar, tm dorudan kabul edilemeyecek eitli yollarla

aktarlabilir. 396. Cari veya gelecekteki Ar-Ge performans iin yaplan szleme

yardmlar veya hibeler, bir fon aktarm olarak ak bir ekilde tanmlanabilir. Devletten dier sektrlere fon transferi, Ar-Ge verilerinin kullanclar iin zellikle nemlidir. 397. Bu tr iki devlet fonu kategorisi belirlenebilir:

zellikle Ar-Genin gerekletirilmesini salamaya ynelik olanlar, yani ArGenin sonularnn, kt veya rnn alcsna ait olduu durumlarda salanan fonlar; burada rnn alcsnn, Ar-Genin fonlaycs olmas gerekmez.

Ar-Ge gerekletiricilerine hibe veya dier parasal tevikler eklinde salanan, Ar-Genin Ar-Ge gerekletiricilerinin mal olmasyla sonulanan fonlar.

398.

Mmkn olduunda, devletin salad her iki Ar-Ge fon transferi kate-

gorisinin de ticari teebbs sektrnn Ar-Ge verilerinde belirlenmesi nerilir.

114

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM Mmknse, yksekretimle ilgili devlet fonlar iin de benzer bir dkm alnmaldr. 399. Teorik olarak, bir devlet, bir firma veya niversitenin Ar-Ge almas

yaparken cretsiz olarak rzgar tnelleri, gzlemevi veya roket at rampas gibi tesisleri kullanmasna izin verdiinde, hizmetin deeri (emsal kira) bir aktarma olarak grlmelidir. Uygulamada ne bundan yararlanan, ne de ba yapan byle bir tahminde bulunamaz. 400. Baz durumlarda bir firmann Ar-Ge projesi, bir finans kuruluundan,

bal bir irketten veya devletten kredi alnarak finanse edilebilir. Geri denecek krediler, aktarma olarak kabul edilmez; kural olarak, geri denmesi talep edilmeyecek krediler aktarma olarak kabul edilir. 401. Ticari teebbs sektrnde Ar-Ge iin verilen dier devlet tevikleri,

snai Ar-Ge almalar iin gelir vergilerinin azaltlmasn, talep zerine veya denetimden sonra, bir firmann Ar-Ge harcamalarnn tmnn veya belirli bir blmnn devlet tarafndan karlanmasn, bir firmann kendi Ar-Ge almalarn tevik etmek iin Ar-Ge szlemelerine eklenen primleri, Ar-Ge ekipmanna ilikin vergilerin ve gmrk vergilerinin hafifletilmesini ve daha fazla sayda Ar-Ge personelini ie almas durumunda bir firmann maliyetlerinin bir blmnn karlanmasn ierir. u anda bu aktarmalar ayr olarak belirlenebildiinde bile, Ar-Ge iin dorudan destek olarak saylmamaldr. Bu nedenle remisyonlar, indirimler veya performans sonras hibeler nedeniyle gerekleen maliyetleri azaltlabilse de, istatistiksel birimler brt harcamalar borlanma olarak raporlamaldr.

Ar-Ge iin amalanan ve kullanlan aktarmalar


402. Birok Ar-Ge aktarmasnda bu, tutarl/doru gibi kabul edilebilir. Bununla birlikte (zellikle gerekletirenin raporuyla fonlaycnn raporu arasnda farkllk varsa), baz aklamalarn yaplmasn gerektirebilecek durumlar vardr: Bir rnek olayda, bir birim kendi Ar-Ge almalarnda gerek duyulan ekipman veya hizmetler karlnda baka bir birime para verir. Bu ekipmann veya hizmetlerin hazrlanmas iin ikinci birimin Ar-Ge almas yapmas gerekmezse bu birim, ilk birim tarafndan fonlanan bir Ar-Ge almas yaptn raporlayamaz. rnein bir devlet laboratuvar standart ekipman satn alr veya bir Ar-Ge projesi iin gereken hesaplamalar yapmak iin dardan bir bilgisayar kullanr. Ekipman tedarikisi veya bilgisayar, hizmet firmasnn kendisi herhangi bir ArGe almas yapmaz ve devlet tarafndan fon salanan bir Ar-Ge almas raporlamaz. Ar-Ge istatistikleri iin bu harcamalarn, devlet laboratuvar tarafndan dahili sermaye ve dier dahili cari maliyetler olarak dnlmesi gerekir. kinci bir rnek olayda, fonlarn transferi, kaynak tarafndan genel bir ekilde

115

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM "prototipler" iin "gelitirme szlemeleri" olarak tanmlanr, ancak fonlayc tarafndan hibir Ar-Ge almas yaplmaz ve alc tarafndan ok az alma yaplr. rnein devlet bir snai firmayla belirli bir kullanm iin bir sivil uak "prototipi" "gelitirmesi" iin bir szleme yapar (rnein denize szan petrol temizleme). Uak, gerekletirici tarafndan byk oranda varolan materyaller ve varolan teknoloji kullanlarak yaplr ve Ar-Geye yalnzca yeni teknik zelliklerin gerekletirilmesi iin gerek duyulur. Fonlaycnn hesaplar ilk bakta tm szleme Ar-Ge iin yaplm gibi grnse de, gerekletirici tarafndan szlemenin yalnzca bu blmnn devlet sektr tarafndan finanse edilmi olarak raporlanmas gerekir. nc bir rnek olayda, bir birim baka bir birimden para alr ve fonlar o amala denmi olmasa da, paray Ar-Ge iin kullanr. rnein bir aratrma kurumu almasnn bir blmn telif hakk gelirleriyle ve mal ve hizmetlerin satndan salanan karlarla finanse edebilir. Kurumun mal ve hizmetlerini satn alanlar, fonlar Ar-Ge iin aktarmay amalamadklarndan, bu fonlar baka birimlerden ve dier sektrlerden alnsa da, Ar-Ge iin yaplm aktarmalar olarak kabul edilmeyip, gerekletiren birimin kendisi tarafndan "elde tutulan haslatlar" olarak kabul edilmeleri gerekir. 6.3.3. Ar-Ge fon aklarnn kaynaklarn tanmlama 403. Gerekletiricilerin genellikle dahili harcamalarn, gerekletiren birimin fonlar (kendi fonlar) ve ayn sektrdeki veya alt sektrdeki baka birimlerden salanan fonlar ve baka sektrlerden ve alt sektrlerden salanan fonlar arasnda datmalar istenir. Bunu genellikle daha kolay bir ekilde yapabilirler, ancak sorunlu bir veya iki alan vardr.

Alt szlemeler ve araclar


404. Fonlar eitli kurulular zerinden aktarldnda sorunlar ortaya kar. Bu durum, ticari teebbs sektrnde bazen grld gibi, Ar-Ge alt yklenicilere devredildiinde ortaya kabilir. Gerekletiricinin, Ar-Ge fonlamasna ilikin asl kayna mmkn olduunca belirtmesi gerekir. Fonlar nce ana ykleniciye gittiinden ve dier katlmclar (alt ykleniciler) arasnda daha sonra datldndan, ayn sorunlar AB fonlar sz konusu olduunda da ortaya kar. Baz lkelerde, Ar-Ge almas yapmayan arac kurulular, eitli kaynaklardan alnan ancak belirli amalar iin "ayrlmam" hibeleri, Ar-Ge yapanlar arasnda datarak Ar-Ge almalarn finanse etmede nemli bir rol oynarlar. ok bilinen rnekler, Almanya'daki Stifterverband fr die Deutsche Wissenschaft ve Deutsche Forschungsgemeinschafttr. Bu tr rneklerde, bu kurulularn kaynak olarak grlmesi kabul edilebilirse de, fonlarn asl kaynaklarna ulamak tercih edilir.

Kamusal genel niversite fonlar (GF)


405. Ar-Ge faaliyetlerini finanse etmek iin, niversiteler genellikle tr fon kullanr:

116

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM Ar-Ge szleme yardmlar ve devletten veya dier d kaynaklardan belirli

bir ama iin ayrlm hibeler. Bunlar asl kaynaklarna bal olarak deerlendirilmelidir. Ba, hisse senetleri ve mlkten salanan gelirle rencilerden alnan cretler, dergi abonelikleri ve serum veya tarmsal rnlerin sat gibi Ar-Ge d hizmetlerin satndan salanan gelir. Bunlar niversitelerin "kendi fonlardr". zel niversiteler sz konusu olduunda, bunlar Ar-Ge fonlar iin nemli bir kaynak olabilir. Genel aratrma/retim faaliyetlerini desteklemek iin eitim bakanlndan veya ilgili eyalet veya yerel yetkililerden alnan genel hibe. Devlet asl kaynak olduundan ve ilgili fonlarn en azndan bir blmnn Ar-Geye ayrlmasn amaladndan, bu genel niversite fonlarnn Ar-Ge ieriinin fon kayna olarak devlete atfedilmesi gerektii sylenebilir. Ayrca hem yukarda tanmlanan "kendi fonlarn" hem de kamusal GF'yi ieren bir havuzdan Ar-Ge iin para ayrma kararlarnn niversitelerin kendi iinde verildii ve bu nedenle, ilgili toplamlarn fon kayna olarak yksekretime atfedilmesi gerektii de sylenebilir. Devlet tarafndan finanse edilen GF, uluslararas karlatrma amacyla, fon kayna olarak kamu sektrne atfedilmelidir. Netlii salamak iin, kamusal olarak finanse edilen GSYARGEH iki alt kategoriye blnr: Dorudan devlet fonlar ve GF. 406. Aadaki usullere uyulmaldr. GF ayr olarak raporlanmal ve Ar-Ge

maliyetlerinde yaplacak ayarlamalarda, fon kayna olarak GFye atfedilmesi gereken gerek ve emsal sosyal gvenlik ve emeklilik provizyonlar hesaba katlmaldr. Yksekretime "serbeste tasarruf edebilmek zere verilen tahsisat (blok hibe)"tan gelen paralar GF olarak snflandrlmal ve sektr tarafndan retilen dier paralar "kendi fonlar" olarak kabul edilmelidir. Gerek veya emsal kira demeleri vb. olarak hesaba katlmas gereken dier cari maliyetlere ilikin ayarlamalar, dorudan devlet fonlarna yazlmaldr. 407. Aadaki fon kaynaklarnn mmkn olduunca Ar-Ge taramalarnda

belirlenmesi gerekir: Ticari teebbs sektr: Kendi iletmeleri. Ayn grup iindeki dier iletmeler. Dier iletmeler. Devlet sektr: Merkezi veya federal devlet birimleri (genel niversite fonlar hari). Eyalet veya federal devlet birimleri (genel niversite fonlar hari). Kamusal genel niversite fonlar. zel kr amac gtmeyen sektr. Yksekretim sektr. Yurtd:

117

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM Ticari teebbs: Ayn grup iindeki iletmeler. Dier iletmeler. Dier ulusal idareler. zel kr amac gtmeyen. Yksekretim. AB. Uluslararas kurulular.

6.4. Harici harcamalar


408. Harici harcamalar, bir birim, kurulu veya sektrn belirli bir dnem iinde Ar-Ge gerekletirmesi iin baka bir birim, kurulu veya sektre yapt veya yapma taahhdnde bulunduu demelerle ilgili raporla ma toplamdr. Bu, baka birimler tarafndan gerekletirilen Ar-Ge edinimlerini ve Ar-Genin gerekletirilmesi iin dierlerine verilen hibeleri ierir. 409. Dahili Ar-Ge faaliyetleriyle yakndan ilikili hizmetlerin satn

alnmasna ilikin olarak, dahili ve harici harcamalar arasndaki snr her zaman net deildir. Bu hizmetler ayr Ar-Ge projeleri ise, harcamalar ou durumda harici Ar-Ge olarak kabul edilebilir. Birimin dahili Ar-Ge almalar iin gerekli (ve Ar-Ge olmalar gerekmeyen), belirli grevler olmakla birlikte, szlemeyle dar verildilerse, genellikle dahili Ar-Ge harcamas (dier cari maliyetler) olarak kabul edilebilirler. Prensipte, ayn kural tm danmanlar iin geerlidir. Ancak alma alanndaki danmanlarla ilgili maliyetler, onlarn Ar-Ge faaliyeti birimin Ar-Ge faaliyetinin dorudan bir paras olduundan, cari maliyetler olarak (paragraf 364te deinildii ekilde) deerlendirilir. 410. statistiksel birimlerin harici Ar-Ge harcamalarna ilikin veriler, dahili

harcamalarla ilgili olarak toplanan bilgileri tamamlamak iin yararldr. Bu nedenle bu verilerin toplanmas nerilir. Bu harici harcama verileri, yurtdnda yaplan, ancak yurtii kurumlar tarafndan finanse edilen Ar-Ge almalaryla ilgili verileri salamak iin gereklidir. Ayrca zellikle tarama kapsamnda boluklar varsa, gerekletiriciler tarafndan raporlanan fon aklarn analiz edenler iin de yararl olabilirler. 411. Ar-Ge verileri tek tek lkeler zerinde odaklandndan Ar-Ge

fonlarnn uluslararas aklarn izlemek ok zordur. Giderek kreselleen Ar-Ge organizasyonu balamnda, bu sorunu zmek iin harici Ar-Ge fonlarnn analizinden daha fazla yararlanlmaldr. Bu nedenle, uluslararas aklarla ilgili baz ayrntlarn, yukardaki fon snflandrmasnda kullanlanlara benzer bir ekilde, harici Ar-Ge datmak iin kullanlan snflandrmaya eklenmesi gerekir.

118

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM 412. Harici Ar-Ge almalarnn blgesel dalm iin aadaki

snflandrma nerilir: Ticari teebbs sektr: Ayn grup iindeki dier iletmeler. Dier iletmeler. Devlet sektr. zel kr amac gtmeyen sektr. Yksekretim sektr. Yurtd: Ticari teebbs: Ayn grup iindeki iletmeler. Dier iletmeler. Dier ulusal idareler. zel kr amac gtmeyen. Yksekretim. Uluslararas kurulular.

6.5. Gerekletiriciye dayal ve kaynaa dayal raporlamadaki farkllklar badatrmak


413. Prensipte, bir lkedeki Ar-Ge yapanlarn raporlarna dayal tahmini ArGe harcamalar toplamnn Ar-Ge fonlayanlara dayal raporlardaki toplama eit olmas gerekir (yurtdna yaplan fonlayc raporlar dahil). Ancak uygulamada, rnekleme zorluklar ve raporlama farkllklar nedeniyle durum byle deildir. 414. rnekleme hatas sonucu ortaya kan raporlama farkllklarna ek

olarak (GSYARGEH tahminleri ou kez tm nfusun aratrmalar yerine rnek taramalardan elde edilir), lkeler eitli nedenlerle fonlayc ve gerekletirici verilerini badatrmada glk ekerler. 415. Fonlayc ile gerekletiricinin yaplmakta olan almann Ar-Ge

tanmna uygun olup olmadna ilikin grleri farkl olabilir. rnein ABD savunma sanayisinde, (byk telekomnikasyon firmalar ile kk yksek teknoloji firmalar da dahil) geleneksel olmayan yeni mteahhitlik firmalarnn ortaya kmas ve (saladklar genel savunma Ar-Ge projesinin kk bir bileeni olabilecek) daha genel kapsaml teknik, analitik ve mesleki szlemelerle artan miktarda Ar-Ge fonlanmas, Ar-Genin nelerden olutuuna ilikin farkl yorumlar yaplmasna neden olmutur. 416. Finans, Ar-Ge yapanrlarn fonun asl kaynan bilmelerini zorlatracak

ekilde bir arac tarafndan salanabilir (bkz. paragraf 404). Bununla ilgili bir sorun, fonlamann fonlayan sektrn dna gitmesi ve sonradan dardan finanse edilen Ar-Ge olarak ayn sektre geri gelmesidir.

119

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM 417. Aratrma szlemeleri ou kez, fonlayc ile gerekletirici arasnda

zamanlama farkllklarna neden olacak ekilde bir yldan uzun bir sreyi kapsar. 418. Birok lkede, denizar yaplan Ar-Ge almalar iin deme yapan

firmalar belirlemek zor olabilir. Gerekte, okuluslu firmalar sz konusu olduunda, bir lkedeki iletme baka bir lkedeki bir Ar-Ge almasna ne kadar fonlama salandn bilemeyebilir. lerinden yalnzca biri Ar-Ge ile ilgili olan bir dizi hizmeti ierecek biimde baka bir lkedeki bir genel merkeze deme yapyor olabilir. 419. Deiik bir durum, zellikle devletin fonlayc verileri (harcamay deil

ama ayrlan denei kapsayan) olan ARGEDBH verilerinin, Ar-Ge gerekletiricileriyle ilgili verilerle uzlatrlmasdr. Bu durumda, karlatrlabilirlik zelliinin olmamas, denekler aamasnda bir Ar-Ge almasnn beklenenden farkl miktarda olmasndan kaynaklanabilir; ayrca, bte deneklerindeki zellikle Ar-Geye ynelik olan deneklerin ayr olarak belirlenmesini engelleyen bir hassasiyet eksikliinden de kaynaklanabilir (ARGEDBH yntembilimiyle ilgili daha fazla bilgi iin bkz. 8. Blm ). 420. Ticari teebbs ve devlet sektrlerine ek olarak, aratrma kurullar ve

yurtd gibi dier nemli Ar-Ge fon salayclar iin, fonlaycya ve gerekletiriciye dayal Ar-Ge verilerinin uzlatrlmasna ilikin sorunlar ortaya kabilir. 421. Mmkn olduunca Ar-Geyi fonlayclara ve Ar-Geyi gerekletiricilere

gre tahmin edilen Ar-Ge harcama toplamlar arasndaki farklarn raporlanmas ve biliniyorsa, farklara neden olan faktrlerin belirlenmesi nerilir. Bu tr farkllklarn yetersiz veya hatal lm yaplmasnn bir sonucu olmayaca ve bu verilerin salanmasnn analitik ve istatistiksel dorulua yardmc olaca kabul edilmelidir.

6.6. Blgesel dalm


422. Dahili Ar-Ge almalarnn blgesel dalmnn yaplmas da nerilir. AB yesi olan lkeler iin, blgesel seviyeler statistik iin Blgesel Birimlerin Terminolojisi (BBT) snflandrmasna gre verilir. Dier OECD yesi lkeler iin, blgesel dalmn ulusal gereksinimlere gre belirlenmesi gerekir. rnein federal lkelerde belirleme, lke dzeyinde olabilir. Blgesel Ar-Ge verilerinin derlenmesinde kullanlacak yntemlerle ilgili daha fazla ayrnt Ek 5te bulunabilir.

120

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM

6.7. Ulusal toplamlar


6.7.1. Gayri Safi Yurtii Ar-Ge Harcamas (GSYARGEH) 423. GSYARGEH, belirli bir dnem iinde ulusal blgede yaplan dahili toplam Ar-Ge harcamasdr. 424. GSYARGEH, bir lkede yaplan ve dardan fon salanan Ar-Ge

almalarn ierirken darda yaplan Ar-Ge almalarna ilikin demeleri iermez. GSYARGEH, Ar-Ge almas yaplan drt sektrn dahili harcamalar toplanarak elde edilir. ou kez Ar-Ge almas yapan ve fonlayan sektrlerin matrisi olarak grntlenir (bkz. Tablo 6.1). GSYARGEH ile GSYARGEH matrisi, uluslararas Ar-Ge karlatrmalarnn temelini oluturur. Bunlar ayrca kurumsal snflandrmalarn ve ilevsel dalmlarn uygulanabilecei muhasebe sistemini de salar. 425. Bu alanlardaki eilimlerin toplam GSYARGEH seviyesini ve yapsn

nasl etkilediini gstermek iin, savunma ve sivil GSYARGEH iin ayr tablolar oluturulmas yararl olur. Bu zellikle nemli savunma Ar-Ge programlar olan lkeler iin dorudur. Ayrm, sivil Ar-Ge ile ilgili verilerin karlatrlabilirliini artrmann bir yolu olarak dier lkeler iin de nerilir. 6.7.2. 426. Gayri Safi Milli Ar-Ge Harcamas (GSMARGEH) GSMARGEH toplam, belirli bir dnem iinde bir lkenin kurumlar

tarafndan finanse edilen toplam Ar-Ge harcamalarn ierir. lke dnda yaplan, ancak ulusal kurumlar veya o lkede ikamet edenler tarafndan finanse edilen Ar-Ge almalarn ierir; bir lkede yaplan, ancak lke dndan fonlanan Ar-Ge almalarn iermez. Ar-Ge almas yapan her bir sektrn ieriden fonlanan dahili harcamalar ve yurtdnda yaplan ancak yurtiinden fonlayan sektrlerce fonlanan Ar-Ge almalar eklenerek oluturulur (bkz. Tablo 6.2). Farkl trde birimler arasnda Ar-Ge konusundaki ibirliiyle ilgili baz tamamlayc bilgileri salar. 427. Uluslararas kurulularn Ar-Ge faaliyetlerinin belirlenmesini salamak

iin, kurumsal alt snflandrmada nerildii ekilde (bkz. 3. Blm, Ksm 3.8.3), "Yurtd" sektrnn uluslararas kurulular iin alt kategorileri olmas gerekir

121

122
6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM

Tablo 6.1 Gayri Safi Yurtii Ar-Ge Harcamas (GSYARGEH)

Kaynak: OECD.

Tablo 6.2. Gayri Safi Milli Ar-Ge Harcamas (GSMARGEH))


Ar-Ge yapan sektr Ulusal blge Ticari teebbs Devlet Dier uluslar aras organizasyonlar zel kar amac gtmeyen Yksek retim Ayn grup iinde Dier ticari teebbs Toplam Yurt d

Fonlayan sektr

Ticari teebbs

Ticari teebbs

Ticari teebbs sektr tarafndan finanse edilen toplam Devlet sektr tarafndan finanse edilen toplam

Devlet

Kamu genel niversite fonlar (GF)

Kamu GF tarafndan finanse edilen toplam

Yksek retim

Yksek retim sektr tarafndan finanse edilen toplam

zel kar amac gtmeyen

KAG sektr tarafndan finanse edilen toplam GSMARGEH Yurt dndaki dier ticari teebbslerde gerekletiren toplam ulusal fonlama Yurt dnda ayn grup ierisinde ticari teebbste gerekletiren toplam ulusal fonlama Yurt dndaki uluslar aras kurulularda gerekletiren toplam ulusal fonlama Yurt dndaki dier kurulularda gerekletiren en toplam ulusal fonlama

To

pla

Ticari teebbs sektrnde gerekletiren toplam ulusal fonlama zel kar amac gtmeyen sektrde gerekletiren toplam ulusal fonlama

Devlet sektrnde gerekletiren toplam ulusal fonlama

Yksek retim sektrnde gerekletiren toplam ulusal fonlama

6 Ar-GeYE AYRILMI HARCAMALARIN LM

Kaynak: OECD.

123

124

7. Blm Tarama Yntembilimi ve Usulleri

125

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER

7.1. Giri
428. Ar-Ge ile ilgili bilgi, aratrma konseylerinin yllk raporlar veya Ar-Ge gerekletiren byk kurumlar gibi deiik kaynaklardan elde edilebilir. Bu veriler, Ar-Ge abalar ile ilgili ancak yaklak bir l verebilir. Ar-Ge kavramlar, sadece bu Klavuzda verilen tanmlardan farkl olmakla kalmayp, ayrca zaman iinde de deiebilir. Mali tablolardan ve dier kaynaklardan aklar izlerken mkerrer saymn nlenlenmesi ve ayn dneme ilikin tm verilerin toplanmas ok zor olmaktadr. Bu nedenlerden dolay, Ar-Ge zerine istatistikler dzenli, sistematik ve uyumlu zel taramalar gerektirmektedir. Ancak, kaytlarn yetersizlii, istatistiksel taramalarn maliyetleri ve yantlayanlar zerindeki istatistiksel taleplerin snrlandrlmasna duyulan ihtiya nedeniyle, taramalar her zaman istenilen btn bilgiyi salayamaz. 429. Tahminler, taramalara gerekli olan ilavelerdir (taramaya cevap veren-

ler, istenen "tarama" bilgisini salamak iin sk sk tahminler yapmak zorundadr). Tarama verilerinden kartlan oranlar kullanarak, masrafl bir taramaya bavurmadan, tamamlanmam bilgilerden yeterli toplamlar veya toplam eilimleri salamak mmkndr. Gerekten de, yksekretim sektr Ar-Ge girdileri ounlukla ksmi olarak, baz lkelerde ise tamamen tahmin edilir. statistikler akland zaman, istatistiklerin kaynaklar ve retilmesiyle ilgili tm bilgi salanmaldr. 430. Bu blm uluslararas karlatrmalar gelitirmek iin Ar-Ge tara-

malarnn yrtlmesi ile ilgili baz yntembilimsel ilkeler vermektedir. Bunlar en iyi uygulamalara dayandrlmtr. Ar-Ge tarama yntembilim ve usulleri birok lkede olduka yerleik olduundan, ilkelerinin yaygn ekilde uygulanabilmeleri iin genel yaklamlar iermektedir .

7.2. Ar-Ge taramalarnn kapsam


431. Teorik olarak Ar-Ge taramalar, tm Ar-Ge birimlerinde yaplan tm ArGe faaliyetlerine ayrlm mali ve personel kaynaklarn tanmlamal ve lmelidir. Ar-Ge taramalar esas olarak, Ar-Genin gerekletirildii dier birimleri de finanse edebilecek olan Ar-Geyi gerekletirecek birimlere ynlendirilir (harici harcamayla ilgili bir soru bunu kapsar). Sadece Ar-Geyi finanse eden birimler, ye lkelerce belirli bir lye kadar incelenmilerdir. Bakanlklar, rnein sosyo-ekonomik hedeflere gre Ar-Ge (ARGEDBH) iin devlet bte denek veya harcamalarnn hesaplanmas bakmndan incelenirler. Ancak bu blm, sadece gerekletiriciye dayal taramalara hitap eder. statistiksel yntembilimler ve dier usuller, zellikle ticari teebbs sektrnde az Ar-Gesi olan birimler iin btn Ar-Geyi ierecek ekilde oluturulmaldr. Bunlar aada daha ayrntl aklanmtr.

126

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER

7.3.
432.

Hedef kitleyi ve taramaya cevap verenleri tanmlama


Sadece birka ye lkede taramay yapan kurulular btn olas Ar-Ge

gerekletiricilerinin ayrntl taramasn yapabilir. Genelde taramalarn kapsamyla ilgili birok kstlama vardr. rnein masraflar dk tutmak iin cevap verenlerin saysnn kstlanmas gerekebilir; bir Ar-Ge taramasnn, kabul edilebilir, ancak ideal olmayan cevap verenlerin szkonusu olduu dier bir taramayla birlikte ele alnmas gerekebilir; baz gruplarn taramalar, farkl veri ihtiyalar olan dier kurulularn katlmn gerektirebilir ve bylece cevaplayanlara farkl sorular sorulabilir. 433. Ar-Ge kapasitelerinin, boyutlar ve yaplar asndan ok farkllklar

gstermesi nedeni ile tarama yntemleri zerinde btn ye lkelerle eit derecede ilgili olabilecek ayrntl nerilerde bulunmak mmkn deildir. Her ne kadar baz lkelerin tarama ve verinin raporlanmas iin farkl sektrleme sistemleri kulland kabul edilse de, ticari teebbs, devlet, zel kr amac gtmeyen ve yksekretim sektrleri hakknda nerilerde bulunulmaktadr. rnein, baz lkeler iletmelerin, kurumlarn ve yksekretim eitim kurumlarnn taramalarn stlenirler ve bu kurumlar drt standart uygulama sektr arasnda yeniden datr. 434. Hastaneler/salk kurumlar zel bir kategoridir. Bunlar drt standart

faaliyet sektrnden herhangi biriyle ilgili olabilecek Ar-Ge almalarn yrtr. Salk ile ilgili aratrmalar son yllarda ok artmtr; sadece niversite hastaneleri ve dier aratrma younluklu hastanelerin dnda genel hastaneler ve salk hizmeti birimleri ile birlikte bu tr faaliyetlerin stlenildii btn hastaneler ve salk sektr birimlerinden toplanan Ar-Ge verilerini kapsadndan emin olmak iin, tarama kapsamn gzden geirmeye deer (USSS 8512 ve 8519). Birka lkede, kamu tarafndan finanse edilen hastaneler/salk hizmeti birimlerinin baz kategorilerine, fonlarn Ar-Ge iin kullanmalarna resmi olarak izin verilmeyebilir, ancak bunlar yine de baz aratrma faaliyetleri yrtyor olabilirler. Mmknse, ana aratrma gerekletiren birimler, standart ulusal zaman izelgesinin devamnda incelenmelidir. Genel hastaneler ve dier salk hizmeti birimleri iin karlatrmal deerlendirme taramalar en az on ylda bir yaplmal ve aradaki sre iin tahmin yntemi oluturulmaldr. 7.3.1. 435. Ticari teebbs sektr letmenin, ticari teebbs sektrnde ana istatistiksel birim olmas

nerilir (ayrca baknz 3. Blm, Ksm 3.4.2). Baz iletmeler yldan yla dzenli olarak Ar-Ge almalar gerekletirir ve bir veya birka Ar-Ge birimine sahip olabilirler. Dier iletmeler Ar-Ge almalarn sadece ara sra gerekletirir. Bir yl iinde bir projeyle urap, bir sonraki yl hibir Ar-Ge gerekletirmeyebilirler. Bu Ar-Ge, resmi bir Ar-Ge organizasyonu olmadan genellikle proje baznda iletmenin farkl blmlerindeki kiilerce gerekletirilir. Ar-Genin genel Frascati

127

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER Klavuzu tanmlamasnda, "sistematik temelde stlenilen yaratc alma" lt, belirli amalar ve btesi olan bir projeyle yerine getirilir. Srekli veya ara sra Ar-Ge almalar gerekletiren btn iletmelerin Ar-Ge taramalarna dahil edilmesi nerilir. 436. Ticari teebbs sektrnn aratrma nfusunu saptamak iin en az iki

olas yaklam vardr. Biri, byk iletmelerin tamamnn kapsand genel bir saym yannda kk iletmelerin tamamnn kapsand aratrma nfusundan (sanayi snflandrmas veya byklk anlamnda) bir rneklem oluturarak ArGe yapanlar tanmlamak ve bunlardan yant istemektir letmelerin seiminde iyi nitelikli ticari kaytlar takip edilen yaklam budur. 437. Bu tr taramalar, ok sayda iletmeyi kapsar ve boyutuna baklmadan temel alnmaldr. Bu yaklamda, iletmelerde gemite yaplan Ar-Ge almalar gz nne alnmaz. Yenilik taramalarnda

btn sanayilere ve iletmelere uygulanrsa pahaldr. Bu nedenle, hedef kitleyi iletmelerin boyutlar ve sanayinin kapsam asndan snrlamak gereklidir. Bu, ok kk iletmelerin ve daha az Ar-Ge younluklu sanayilerdeki iletmelerin sistematik bir ekilde dlanmasna yol aar. rnek boyutu ok kk olduu zamansa, artan faktrler nedeniyle tahminler daha az gvenilir olabilir. Uygulamada hibir ye lke bu yaklam kat bir ekilde takip etmez. 438. Ticari teebbs sektrnn Ar-Ge taramalar iin ou ye lke ikinci

yaklam kullanr, yani Ar-Ge yapt bilinen veya varsaylan btn teebbsleri taramaya dahil eder. Tarama, Ar-Ge yapan ticari teebbslerin sicil kaydna dayanr. Bu sicil kaydnn kaynaklar unlar ierir: Ar-Ge iin devletten szleme yardmlar veya hibeler alan iletmelerin listesi, daha nce yaplan Ar-Ge taramalarnda Ar-Ge faaliyeti bildirenler, yenilik taramay veya dier iletme taramalar, Ar-Ge laboratuvarlar rehberi, snai aratrma dernekleri, uzman personelin iverenleri ve Ar-Ge iin vergi indirimi isteyen iletmeler. Ar-Ge gerekletiricilerini tespit etmek iin eitli lkeler sadece bu tr bilgileri kullanr. 439. Bu kaynaklardan seyrek olarak Ar-Ge gerekletiren iletmeler

hakknda tamamen gncel iletme kaytlarn elde etmek ok zordur. Bu kk ve orta byklkteki iletmelerde yaplan Ar-Gelerin yeterince kapsanmamasna yol aabilir. Geni Ar-Ge gerekletiricileri her durumda dahil edildii iin toplam ticari teebbs Ar-Gesi zerinde etkisi nemli derecede deildir. 440. Bu yaklam kullanan Ar-Ge taramalarnn kapsamlarn iyiletirmek

iin birok lke bu yaklamlarn bir bileimini kullanr, rnein Ar-Geyi gerekletiren iletme kaytlarna dahil olmayan iletmelerden Ar-Ge zerine bilgi toplamak iin sistematik olarak saym/rnekleme taramas yaklamn takip ederler. Maliyet nedenlerinden dolay bu tr taramalar, sanayinin kapsam ve

128

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER iletme boyutlar asndan snrldr. Snrllklar temel olarak zerlerinde Ar-Ge faaliyetleri taramas deneyiminin zayf olduu hizmet sektrleriyle ilikilidir. Ar-Ge gerekletirme olaslklar ok az olan iletmeler, cevap verme ykn azaltmak iin darda tutulmaldr. Daha nceki Ar-Geyi hesaba katmayan, yukarda aklanan salt rnekleme yaklamyla karlatrldnda bu yaklamn avantaj hedef kitle rakamlarnn tahmininde belirsizlii nemli lde azaltmasdr. Dezavantaj daha byk lkelerde uygulanmasn zorlatrabilecek olan maliyetidir. 441. Dolaysyla aadakiler nerilir:

Ar-Ge gerekletirdii bilinen veya tahmin edilen ticari teebbs sektrnn btn firmalarnnn Ar-Ge taramalarna dahil edilmesi. Ar-Ge yapt bilinmeyen veya yapmas umulan, aada listelenen sanayilerdeki btn dier firmalarn saym/rneklem yoluyla tanmlanmas. lke olarak, her boyut/snftaki iletme dahil edilmelidir, ancak bir kesme noktas gerekiyorsa, bu on ii seviyesinde olmaldr.

442.
Sanayi Madencilik retim

Aadaki sanayiler dahil edilmelidir:


USSS Rev. 3/EFAT Rev. 1 14 15-37 40, 41, 45 50 60-64 65-67 72 73 742

Kamu sektrleri, inaat Toptan Nakliye, depolama ve iletiim Finansal araclk Bilgisayar ve ilikili faaliyetler Ar-Ge hizmetleri Mimarlk, mhendislik ve dier teknik faaliyetler

Ek olarak, dier sektrler, rnein tarm (USSS Rev. 3, 01., 02. ve 05. Blmler), bu sektrlerde nemli llerde aratrma yaplan lkelerde dahil edilmelidir. 7.3.2. Devlet sektr 115: Ar-Ge kurumlar. Merkezi hkmetin veya eyalet hkmetlerin, istatistik, meteorolojik, jeolojik ve dier kamu hizmetleri, mzeler, hastanelerin genel idarelerinin Ar-Ge faaliyetleri. Belediye dzeyinde Ar-Ge faaliyetleri. Tarama yapmann en iyi yolu, Ar-Ge yapt varsaylan veya bilinen tm birimlere tarama soru formlar gndermektir.

129

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER 444. Ticari kaytlar, Ar-Ge gerekletiren birimlerin rehberleri, aratrma bir-

likleri, bibliyometrik kaynaklar, idari kurumlardan gncelletirme talepleri vb. gibi Ar-Ge yapan birimlerin listelerini gncelletirmenin eitli yollar vardr. 445. zellikle belediye dzeyinde Ar-Ge faaliyetlerini belirlemek, ok fazla

birime gre byk olaslkla az sayda Ar-Ge gerekletiricisinin olmas ve Ar-Ge kavramnn yorumundaki glklerden dolay zordur. Ar-Ge gerekletiricilerinin listeleri genelde bunlar iermez. Byk ehirlerde Ar-Ge gerekletiricileri saptamaya almak faydal olabilir. 7.3.3. 446. Kr amac gtmeyen zel sektr Taramaya olas cevap verenleri tanmlamak iin kullanlan kaynaklar,

temelde devlet sektr ile ayndr. Kayt bilgisi daha az kapsaml olabilir ve aratrmaclardan veya aratrma yneticilerinden alnacak bilgilerle tamamlanabilir. Bu sektr Ar-Ge fonlamas taramalaryla daha ilgili olabilir. 7.3.4. Yksekretim sektr 447. Taramalar ve tahmin usulleri (aaya baknz) btn niversiteleri ve benzer kurumlar, zellikle doktora dzeyinde derece verenleri kapsamaldr. Sektrdeki, Ar-Ge gerekletirdii varsaylan veya bilinen dier kurumlar da ayrca dahil edilmelidir. 448. Bu kurumlarn belirlenmesi genelde olduka kolaydr. Mmknse, ista-

tistiksel birimler olarak niversitelerin enstitleri veya blmleri gibi daha kk birimlerin kullanlmas ounlukla tercih edilir. 7.3.5. Hastaneler 449. Baz lkeler, ilgili sektrn standart tarama soru formunu kullanarak, dzenli Ar-Ge taramalarna hastaneleri ve salk kurumlarn dahil etmeyi yeterli bulabilirler. Gerekten de, ticari teebbs sektrndeki hastane ve salk hizmeti birimleri iin tek seenek olabilir. Bu durumda taramay yapmann en iyi yolu tarama soru formlarn Ar-Ge gerekletirdii varsaylan veya bilinen btn birimlere gndermektir, aratrma ve salk hizmeti arasndaki snr izgisi ve klinik deneylerin uygulanmasyla ilgili ek rehberlik hizmeti salanabilir. niversite hastanelerinin idari ve finansal olarak retim kurumlaryla ok yakndan entegre olduklar durumlarda (baknz 3. Blm, Ksm 3.7.1), Ar-Ge tarama/veri derlemesi amacyla birlikte ele alnabilirler. Bunlar ayr hesaplar ve idareleri olan ayr birimlerse, devlet hastanelerine ynlendirilen zel bir tarama soru formu (aaya baknz) veya normal Ar-Ge tarama soru formunu alabilirler. retim kurumlar ile entegre olmam niversite hastaneleri (veya bal blmleri) kr amac gtmeyen sektr ve devlet iinde yer alan hastaneler iin zel bir tarama faydal olabilir. Bu mmkn deilse, normal Ar-Ge tarama soru formu kul-

130

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER lanlabilir. 450. Hangi tarama yaklam seilirse seilsin, iki veya daha fazla tzel

kiilik, farkl tzel kiiliklerden ift maa alan kiiler ve hastanelerde alan fakat baka kurumlarca istihdam edilen kiiler vastasyla mterek ynetim altndaki birimlerde/projelerde Ar-Genin tutarl bir ekilde uygulandndan emin olmak iin gerekli zen gsterilmelidir.

7.4. Taramaya cevap verenlerle alma


7.4.1. birliini tevik etme 451. Tarama soru formu, uluslararas kurululara aktarlmak zere, uyumlu ve karlatrlabilir istatistikler oluturmak iin Ar-Ge faaliyeti ile ilgili en azndan belirlenmi minimum sayda temel soruyu iermelidir. Cevaplama yk nedeniyle, tarama soru formunun mmkn olduunca basit ve ksa olmas, mantkl yaplandrlmas ve ak tanm ve talimatlar iermesi gerekmektedir. Genelde, soru formu ne kadar uzun olursa, birim ve elere cevaplama oranlar da o kadar dk olur. Kk birimler iin, basitletirilmi bir tarama soru formu kullanlabilir. Taslak soru formlarnn rnek cevaplandrclar stnde denenmesi nerilmektedir. Ticari teebbs sektrndeki Ar-Ge taramalar iin uyumlu bir OECD tarama soru formunun hazrlanmas iin almalara balanmtr. 452. Taramaya cevap verecekler tanmlandktan sonra, tarama soru formunu

en iyi dolduran kiiyiyi bulmak gerekir. Ar-Ge taramalarnda bu kii ounlukla ya muhasebe ya personel biriminde veya Ar-Ge birimindedir. Her birinin avantaj ve dezavantajlar vardr. Ar-Ge yneticisi Frascati Klavuzu normlarna gre birimin Ar-Gesini daha iyi tanmlayabilir, ancak kesin rakamlar salayamayabilir. Muhasebe veya personel mdr kesin rakamlara sahiptir, ancak Ar-Geyi Frascati Klavuzunda tanmland tam ekliyle bilmiyor olabilir. Daha byk birimlerde, her tr cevaplandrcnn ibirlii arttr. Bununla beraber, bir kii cevab dzenlemelidir. Soru formunu, bir yl nce yantlayan kiiye gndermekte fayda vardr. Eer bu kii bilinmiyorsa, soru formlar genel mdre gnderilmelidir. niversite ve byk iletmeler veya iletme gruplar gibi byk karmak kurumlarda, bilgiyi temin etmek ve daha kk alt birimlerle ilgili bilginin koordinasyonunu salamaktan sorumlu kiiyi nceden tanmlamakta fayda vardr. 453. Yantlardan sorumlu kiinin ibirliini salamak ok nemlidir. Cevap

verenlerden, ou kez dorudan yarar salayamayacaklar bir grev iin zaman ayrmalar istenir; Ar-Ge ile ilgili bir tarama soru formunu doldurmay boa harcanan zaman ve para olarak bile grebilirler. Katlmclara, toplanacak verilerin olas kullanmlarndan faydalanma yollarn deerlendirmeleri konusunda yardmc olmak ve taramaya cevap verenlerin Ar-Ge istatistikleri konusunda olas ihtiyalarna dikkat etmek, taramay yapan kurulularn sorumluluundadr.

131

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER Gizli verilere riayet etmek ve kullanclarn taramaya cevap verenlerin kayglarnn bilincinde olmalarn salamak da onun grevidir. Taramalarn tasarmnda, taramaya cevap verenlerin yknn en aza indirilmesi ihtiyac gz nne alnmaldr. 454. Taramaya cevap veren ender olarak istatistiklerin kullancsdr, ancak

ibirliini tevik etmek iin veriler ile neler yapldn onlara gstermek nemlidir. Taramaya cevap verenler yaymlar almal, eer bu mmkn olmazsa, bir zetini almaldrlar. Taramaya cevap verenin kendi birimini, benzer ulusal toplamlarla karlatrmasna izin veren uyarlanm bilgi de faydal olabilir. 455. statistik kuruluu, taramaya cevap veren kiiye kurulu iindeki btn

ilgili kiilerin isim, telefon numaras, faks numaras ve e-posta adreslerini vermelidir ve teknik yardm salamaldr. Takip etme usullerinin ne derecede kullanld, yantlarn seviyesi ve kalitesine, tarama yaplan birim adedine ve taramay yapan yetkili iin mevcut olan kaynaklara baldr. Taramaya dahil olan btn birimlerle ahsen temasa gemek nadiren makuldur. Bir olaslk, her bir soru iin bir takip program planlayp, verilen bir zaman sresi iinde btn ana birimleri ziyaret etmektir. Bir dieri, takibi snrlayp birka tzel kiiyi derinlemesine incelemektir. Rehberlie ihtiyac olan veya cevaplar tatmin edici olmayanlarla kiisel olarak irtibata geilmesi tevik edilmelidir. 456. Hemen hemen btn taramaya cevap verenler, baz tahminler yapmak

zorunda kalacaktr. Sadece Ar-Ge kendi iinde karmak bir faaliyet olmakla kalmayp, dier birok faaliyete ayrlmaz bir biimde baldr. Bundan baka, bir kurumun Ar-Gesi o kuruluun veya onun kayt ve hesaplarna yeterince yansmam olabilir. 457. Ar-Ge sadece Ar-Ge laboratuvarlar ve aratrma kurumlarnn yaptklar

deildir. Taramaya tabi birimlerin ok aznda yalnzca bir faaliyet olduundan, bundan hem az hem de fazla olabilir. Ar-Ge girilerinin lm, etapta tamamlanabilir: Uzmanlam tm Ar-Ge birimlerinin tanm ve toplam faaliyetlerinin lm. Faaliyetlerinin Ar-Ge d ksmlarnn tahmini ve bu tahminin dlmesi. Dier birimlerde Ar-Ge iin kullanlan girilerin tahmini ve bu tahminlerin toplama eklenmesi. 458. Uygulamada kat Ar-Ge tanmndan kk sapmalar, varolan kaytlar toplamdan

veya taramaya cevap verenlerin zerindeki yk azaltmak iin gzard edilebilir. Baz durumlarda, zellikle yksekretim sektrnde, Ar-Ge girilerini tahmin edebilmek iin ok kaba oranlara bavurmak gerekebilir.

132

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER 7.4.2. Operasyonel ltler 459. Tarama yaplan sektre uygun operasyonel ltler gelitirilmelidir. Bylece, bir devlet tarama soru formu, bir tarafta Ar-Ge ve veri toplanmas ve dier tarafta bilgi arasndaki fark zerine konsantre olabilecekken, ticari teebbs sektr iin tasarlanan tarama soru formlarnda retim ncesi ve Ar-Ge arasndaki ayrm salamak iin rehberlik hizmeti vermek uygun olacaktr. Sektre zg rnekler, taramaya cevap verenlere klavuzluk asndan yararl olabilir. Bu Klavuzdaki ayrntl rnekler referans verilebilir. Cevap veren birimlerin dahili Ar-Ge iin gereken sanayi mal ve hizmet szlemeleri ile Ar-Ge snai uygulamas iin denek alanlar ayrt eden lte ihtiyalar vardr. Ayn amal fakat farkl szler kullanan lt ticari teebbs sektr taramalarnda faydal olabilir. Bir sektr iindeki farkllklar gzard edilmemelidir. rnein, petrol ve gaz sanayisi iin uygun olan rnekler ve operasyonel tanmlamalar muhtemelen elektrik rnleri sanayisi iin ok uygun olmayabilir. Taramaya cevap verenlerle yaplan grmelerde, ek kriterler ou kez faydaldr. rnekler 2. Blm, Tablo 2.1de verilmitir. 460. Ar-Ge taramalar srasnda taramaya cevap verenler bu Klavuzun daha

nceki blmlerinde yaplan teorik ayrmlar kendi kurulularndaki geni bir yelpazeye yaylan projelere uygulamay ok zor bulabilirler. Taramay yapan kurulular cevaplar her zaman denetleyemeyip ounlukla verildikleri gibi kabul etmek zorunda olacaklarndan, eitlii salamak iin tarama yaplan kurululara resmi tanmlar tamamlayc net aklamalar yapmalar ve rehberlik etmeleri ok nemlidir. 461. Bu hedefi gerekletirmek iin drt nemli ara unlardr:

Aklayc notlar. Hipotetik rnekler. Her bir taramaya cevap verene rehberlik. Deiik olaylardaki uygulamalar hakknda belgeler. Bilinen nedenlerden dolay bu Klavuz sadece ilk iki ara ile ilgilen-

462.

mektedir. Resmi tanmlar ve teorik ayrmlarn son iki taneyle tamamlanmas lazmdr. Taramay yapan kurulularn verdikleri rehberlik hizmetinin srekliliini salamak iin, belirsizlik nedeniyle glk ieren snrdaki durumlarn nasl zmlendiini gsteren belgelemenin gelitirilmesi ok nemlidir. Byle bir belgeleme ayn zamanda hipotetik rnekler konusunda deerli bir kaynak olarak da hizmet sunar ve lkelerin daha ebiimli snflandrma uygulamalar gelitirmelerine yardmc olabilir.

7.5. Tahmin usulleri


463. Ar-Ge istatistiklerinin derlenmesi srecinde eitli tahmin ilemleri kullanlmaktadr. rneklemli tarama sonularnn, toplam hedef kitleye genel-

133

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER lenebilmesi iin eitli yntemlerin kullanlmas gerekir. zellikle ticari teebbs ve devlet sektrlerindeki taramalarda cevap vermeyen birim ve cevaplanmayan unsurlar sorunu olabilir. ou lkedeki yksekretim sektr istatistikleri, taramalarn bileimine ve tahmin ilemlerine dayanr. 7.5.1. Cevap vermeyen birim ve e 464. Uygulamada, Ar-Ge taramalarna verilen cevaplar, kullanlan tarama yntemi ne olursa olsun, ounlukla eksiktir. ki tr eksiklik ayrdedilebilir: Cevap vermeyen birim ve cevapsz unsurlar. Cevap vermeyen birim, bir raporlama birimi hi cevap gndermiyor anlamndadr. Tarama yapan kurum, raporlama birimine ulaamayabilir veya raporlama birimi cevaplamay reddedebilir. Cevapsz unsur durumunda, birim cevap verir ancak en az bir soruyu bo brakr veya hatta en u bir durumda, biri hari btn sorular bo brakr. 465. Cevap vermeyen birim ve cevaplanmayan soru, eer eksik deerler

btn rneklem ve btn sorular zerine rasgele datlm olsa daha kk bir sorun olutururdu. Gerekte, her iki tr eksiklik de nfus ve tarama soru formunun belirli zelliklerine gre yanldr. e cevapszl, sorunun zor olduu (ya da yle gibi grnd) durumlarda daha olasdr. rnekler, Ar-Ge tipine gre Ar-Genin veya Ar-GE yatrmlarnn (arazi ve binalar ve ekipman) dkmdr. 466. Bu cevapszlklar ulusal ve uluslararas Ar-Ge taramalar sonularnn

karlatrlabilmesini ak bir ekilde etkilemektedir. Bu sorunu amak iin uygun yntemlerin gelitirilerek kullanlmas gerekmektedir. Farkl yntemler farkl sonulara yol aabileceinden, baz genel neriler takip edilmelidir. Aksi takdirde, zamanla ve/veya lkeler arasnda farkllklar, birim ve unsur cevapszl ile ilgili eilimin azaltlmas iin farkl kavramlarn kullanlmasndan dolay ortaya kabilir. 467. Pratik ve teorik nedenlerden dolay, soru cevapszln amak iin

nerilen bir yntem, ek bilgi sayesinde eksik deerlerin tahmin edilmesini salayan "yaklak deer verme yntemleri" olarak adlandrlan bir yntemler grubudur. En kolay yntem, ayn iletmenin bir nceki cevab kullanmaktr. Bir dier olaslk ise ayn taramadaki bilgileri kullanma anlamna gelen "scak kmeleme (hot decking)" ile daha nce yaplan taramadaki bilgileri kullanma anlamna gelen "souk kmeleme (cold decking)" adl istatistiksel teknikleri kullanmaktr. 468. Birim cevapszl durumunda, firma dzeyinde gemi Ar-Ge verisi,

ayn firmann mevcut dnem Ar-Ge masraflarn tahmin etmek iin kullanlabilir. Satlardaki ve/veya istihdamdaki evrim, bir nceki rakamlar uyarlamak iin kullanlabilir. Firma baznda, gemi Ar-Ge verisinin mevcut olmad durumlar-

134

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER da, Ar-Ge, belirli bir dzeye kadar satla bantl llebilir bir deiken olduundan, nerilen bir yntem, toplam nfusdaki sat miktarn ve rneklemdeki her bir hcre iin gerekleen sat arasndaki ilikinin kullanlmasdr. Bir baka yntem ise istihdam bir deiken olarak kullanmaktr. Bu usul, ArGenin sata veya Ar-Ge personelinin toplam personele orannn cevap veren ve vermeyen birimler arasnda ayn olduu varsaymna dayanr. Bu varsaym, cevapsz birimleri temsil eden rnee uygulanacak cevapszlk analizi ile test edilebilir. Varsaym yanl olsa bile, ortaya kan yanllk, cevapsz birimlerin oran olduka kk olduu srece gzard edilebilir. 7.5.2. 469. Bu sektrdeki Ar-Ge bilgisinin, eer gerekiyorsa tahminlerle desteklenecek ekilde, Ar-Ge gerekletiren birimlerin taramalarna dayal olmas nerilir. 470. ounlukla verilen Ar-Ge fonlamalarnn yardan fazlas genel niverYksekretim sektrndeki tahmin usulleri

site fonlar olarak verilir, bunlar aratrma iin ayrlmamtr ancak niversitenin genel faaliyetleri iin verilmitir. Bu fonlardaki Ar-Genin pay, niversiteler tarafndan bile ounlukla bilinmez. Ar-Geye ne kadarnn ayrlmas gerektiini saptamak iin eitli yntemler kullanlmtr: Zamann farkl faaliyetlere nasl harcandyla ilgili ampirik bilgiye dayanmayan merkezsel tahminler. eitli kategorilerdeki personel zamannn datmyla ilgili zaman kullanm taramalar/almalar. Aratrmaclarn alma vakitlerini kendi deerlendirmelerine dayanarak oluturulan zaman kullanm taramalar/almalar. 471. Zaman kullanm almalarndan, Ar-Ge (TZEleri) ve Ar-Ge iilik

maliyetlerinin tam zamanl edeerlerini hesaplamak iin aratrma katsays tretilir. Dier Ar-Ge maliyetleri ncelikle ama esasna gre tahmin edilmelidir. rnein eitim tesisleri bakm eitim kapsamna dahil edilirken, aratrma laboratuar iin harcama ve aratrma ekipmanlarnn elde edilmesi aratrma kapsam iinde olmaldr. Aka aratrma veya retime dayandrlmayan harcamalar iin, hesaplama temeli olarak aratrma katsays kullanlmak suretiyle bir tahmin yaplabilir. 472. Zaman kullanm tarama yntemlerinin daha ayrntl grlmesi ve

yksekretim sektr iin Ar-Ge istatistiklerinin derlenmesi ile ilgili konular iin Ek 2ye baknz.

135

7 TARAMA YNTEMBLM VE USULLER

7.6. OECDye veya dier uluslararas kurululara rapor verme


473. lke yetkilileri Ar-Ge taramalarn, ulusal kurumlarn dzenlemeleri erevesinde lkeyi ilgilendiren verileri toplamak zere yaparlar. Ulusal uygulamalarla bu Klavuzda veya dier klavuzlarda ortaya konan uluslararas standartlar arasnda tutarszlk olabilir. Bununla birlikte, Ar-Ge verilerinin uluslararas ve lke kaynaklarndaki belgelerde yer alanlardan farkl olaca anlamna gelse de, bu verileri OECDye veya dier uluslararas kurululara raporlarken dzeltmeler veya tahminler yaparak, bu tr tutarszlklarn etkisini azaltmak iin her trl aba harcanmaldr. Eer ulusal yetkililer kendi sorumluluklarnda bu tr dzeltmeler yapamyorlarsa, ilgili kurumlara gvenilir tahminler yapmalar iin yardmc olabilirler. Bu tr dzeltmelerin yaplamad hallerde, teknik notlarn tm sunulmaldr. Tutarszlklar genelde iki trldr: Ulusal Ar-Ge taramalaryla, bu Klavuzda nerilenler arasndaki ak yaklam farklar. lkenin taramalarnda kullanlan standart ulusal ekonomik veya eitimsel snflandrmalar ve bu Klavuzda nerilen uluslararas snflandrmalar arasndaki "rtl" farklar. Her iki tr tutarszl da saptayp raporlamak nemlidir.

136

8. Blm Sosyo-ekonomik Hedeflere Gre Ar-Ge in Devlet Btesinden Ayrlan denek ve Harcamalar (ARGEDBH)

137

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH)

8.1. Giri
474. Hkmetlerin Ar-Ge iin ne kadar harcama yaptklarn lmenin iki yolu vardr. Birincisi ve en doru sonu vereni, bir nceki sene Ar-Ge iin efektif olarak harcanan tutar ve devlet tarafndan karlanan pay belirlemek iin Ar-Ge almas yapan birimleri (firmalar, enstitler, niversiteler vb.) taramaya tabi tutmaktr. lkenin bir blgesindeki Ar-Ge harcamasnn toplam (bkz. 6. Blm, Tablo 6.1) "devlet tarafndan finanse edilen gayri safi yurtii Ar-Ge harcamas" (devlet tarafndan finanse edilen GSYARGEH) olarak tanmlanr. 475. Ancak, bu tr aratrmalar yapmak ve sonular analiz etmek iin

gereken zaman nedeniyle, devlet tarafndan finanse edilen GSYARGEH verileri, Ar-Genin gerekletirilmesinden sonraki bir veya iki yldan nce hazr hale gelmez. Ayrca taramalara cevap veren Ar-Ge birimleri, kendilerine ilikin eitli hibe veya szleme yardmlarnn devletin genel BT politikasnn neresine oturduunu bazen yanstamayabilirler. 476. Sonu olarak, btelerdeki veriler kullanlarak, Ar-Ge iin devlet

desteini lmenin ikinci bir yolu gelitirilmitir. Bu yol zellikle, Ar-Ge ile ilgili tm bte kalemlerinin belirlenmesini, fonlama bakmndan bu kalemlerin Ar-Ge ieriinin llmesini veya tahmin edilmesini ngrr. Bu tahminler Ar-Geyi gerekletirene dayal veriler kadar kesin deildir, ancak bteden tretildiklerinden, "amalara" veya "hedeflere" gre snflandrma yoluyla politikayla ilikilendirilebilirler. Bu tr bteye dayal verilerin zellikleri bu blmde aklanmtr. Bteye dayal veriler, bundan byle resmi olarak "Ar-Ge in Devlet Bte denek ve Harcamalar" (ARGEDBH) olarak adlandrlmaktadr.

8.2. Dier uluslararas standartlarla iliki


477. Bu blmde ele alnan tanmlar, mmkn olduunca, Eurostat ve

Nordforsk/skandinav Sanayi Fonu (Nordforsk, 1983) tarafndan gelitirilen yntembilimlerle uyumludur.

8.3. ARGEDBH iin btesel veri kaynaklar


478. i) ii) iii) iv) Bteyle ilgili usuln ayrntlar lkeden lkeye deise de, yedi ana etmek mmkndr: Tahminler (bte grmeleri balamadan nceki fonlama tahminleri). Bte tahminleri (bakanlklar tarafndan istendii ekilde zellikle bakanlklar aras grmeler iin, itibari rakamlar). Bte teklifi (bir sonraki yl iin parlamentoya sunulan rakamlar). Bte balang denekleri (parlamentodaki grmede belirtilen deiiklikler dahil olmak zere bir sonraki yl iin parlamento tarafndan oylanan rakamlar).

aamadan sz

138

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) Kesin bte denekleri (yl iinde yaplan ek oylamalar dahil olmak zere bir sonraki yl iin parlamento tarafndan kabul edilen rakamlar). vi) Ykmllkler (yl iinde tahsisi gerekleen edilen para). vii) Gerek harcamalar (yl iinde denen para). 479. i) ve iv) nolu aamalar, hkmetin amalarn aklamaktadr. Bte yl yye ilikin veriler y 1 yl sonunu takiben mmkn olan en ksa zamanda hazr olmaldr. lk ARGEDBH verilerinin hkmetle parlamento arasnda anlamaya varlan ilk bteye veya aama iv)e dayal olmas nerilir. Baz lkeler ise ilk rakamlarn aama iii)e dahi dayandrabilirler. Bte yl iinde, Ar-Ge fonlamasna ilikin artlar, kesintiler ve ek denekler dahil olmak zere, ek bteler oylanabilir. Bunlar aama v)e yanstlr. Bte ylnn sona ermesinden sonra, verilerin mmkn olan en ksa srede hazr olmas gerekir. Kesin ARGEDBH verilerinin kesin bte deneklerine dayandrlmas nerilir. Baz lkeler ise kesin rakamlarn aama vi) veya vii)e dayandrmak zorunda kalabilirler. v)

8.4. Ar-Ge kapsam


8.4.1. Temel tanm 480. 2. Blm, Ksm 2.1de verilen tanm temel tanm olarak kabul edilecektir. Bu temel tanma temel aratrma, uygulamal aratrma ve deneysel gelitirmenin tm dahildir, ancak ayr ayr tanmlanmamaktadr. 8.4.2. Bilim ve teknoloji dallar 481. Analiz, doal bilimler ve mhendislik (DBM) ile sosyal bilimler ve beeri bilimleri (SBB) kapsar ve ikisi arasnda herhangi bir ayrm yapmaz. 8.4.3. Ar-Geyi tanmlama 482. Ar-Genin Ar-Ge d faaliyetlerden ayrlmasna ilikin olarak 2. Blmde listelenen tm ilkeler ve tanmlar mmkn olduunca uygulanmaldr. 2. Blm, Ksm 2.3.4 ve 6. Blm, Ksm 6.3.2de ve ayrca Ek 10da ele alnd ekilde, resmi olarak "gelitirme szlemeleri" veya "prototipler satn alma" olarak tanmlanan bte kalemlerinin gerek Ar-Ge ieriini denetlemek konusunda zel hassasiyet gsterilmelidir. 483. GF gibi mnhasr olmayan bte kalemlerindeki Ar-Ge orann belirlemek iin, lkelerin, bilim dallarna, kurumlara, dier ltlere veya bunlarn bir bileimine gre, ama ayn zamanda Ar-Geden baka faaliyetler de gerekletiren bir dizi kurum iin, bir katsay kmesi gelitirmeleri gerekebilir. Bu katsaylar mmkn olduunca, bu kurumlar tarafndan, gerekletiriciye dayal taramalarda Ar-Ge olarak rapor edilenler ile tutarl olmaldr.

8.5. Devletin tanm


484. "Devlet", merkezi (veya federal), il (veya eyalet) ve yerel ynetimi kapsar

139

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) (bkz. 3. Blm , Ksm 3.5). Ticari teebbs sektrnn paras kabul edildiklerinden, kamu ticari teebbsleri dahil deildir. Bununla birlikte, ARGEDBHye ilikin amalar dorultusunda aadakiler nerilir: Merkezi veya federal ynetim her zaman dahil edilmelidir. Katks nemli olduunda, il veya eyalet ynetimi eklenmelidir. Yerel ynetim fonlar (yani yerel vergilerle oluturulanlar) hari tutulmaldr.

8.6. Devlet bte denek veya harcamalarnn kapsam


8.6.1. Dahili ve harici harcamalar 485. ARGEDBH yalnzca devlet kurulularndaki, devlet tarafndan finanse edilen Ar-Geyi deil, ayn zamanda dier ulusal sektrde (ticari teebbs, zel kr amac gtmeyen, yksekretim) ve yurtdnda (uluslararas kurulular dahil) devlet tarafndan finanse edilen Ar-Geyi de kapsar. 8.6.2. Fonlamaya ve gerekletiriciye dayal raporlama 486. Ar-Ge harcamalar ya paray (fonlamay) salayan kurulu tarafndan veya Ar-Geyi gerekletiren kurulu tarafndan raporlanabilir. Genel olarak bu klavuz OECD taramalarnda standart tablolarda kullanlan ikinci yaklam nerir. Bununla birlikte, ARGEDBH serileri iin birinci yaklam tercih edilir. ARGEDBH verileri, gerekletiriciye deil, fonlaycya dayandrlmaldr. 8.6.3. Bte fonlar 487. ARGEDBH, tabii olarak vergi veya bte iinde yer alan dier devlet gelirlerinden yaplan tm harcamalar ierir. 488. Devlet kurumlar tarafndan gerekletirilen ancak dier kaynaklardan

finanse edilmesi beklenen Ar-Ge denekleri ise sorunlu bir alandr. Baz lkelerde, ilgili kuruluun harcama iin hkmetten izin almas gerektiinden (brt yaklam), bunlar devlet btesine eklenebilir. Dierlerinde, devlet btesi dnda tutabilirler (net yaklam). Bu devlet fonlar ele alnrken, aadakiler arasnda bir ayrm yaplmaldr: Ar-Genin devlet kurumlar tarafndan gerekletirilmesi iin, dier sektrlerden salanan szleme yardmlar veya hibeler. Devlet laboratuvarlarnn datlmam gelirleri, vergi haslatlar vb. gibi dier devlet fonlar.

140

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH)

Net bte denekleri


489. Devlet kaynaklarndan veya dier sektrlerden gelirlerin beklendii denekler, net prensibine gre ARGEDBHnin dnda tutulmaldr. 490. Eer bir Ar-Ge kurumu toplam 10 milyonluk brt bteye sahipse

(dardan finanse edilen aratrma szlemesi iin olan 3 milyon dahil), rnein 3 milyon aratrma szlemesinin fonlaycsnn btesinde olduu iin sadece 7 milyonunun kurum iin net bte denei olarak kabul edilmesi gerekir.

Dier devlet fonlar


491. zel ilkeler belirtilememektedir, ancak btede yer alyorsa, dier devlet fonlarnn genellikle ARGEDBHye eklenmesi gerekir. Bu ayrca, bte almalar srecinde parlamentoda oylanrlarsa, sosyal gvenlik fonlarn da ilgilendirmektedir. 8.6.4. Dorudan ve dolayl fonlama

Kamusal genel niversite fonlarnn uygulanmas


492. ARGEDBH, kamusal genel niversite fonlarn (GF) ierir.

Krediler ve snai Ar-Genin dolayl fonlamas


493. Mmkn olduunca, krediler ve dolayl fonlamalarla ilgili talimatlar uygulanr (6. Blm, Ksm 6.3.2). Dolaysyla, geri denmesi talep edilmeyebilecek krediler ARGEDBHye eklenmelidir, ancak geri denecek krediler ve snai ArGenin vergi indirimleri yoluyla desteklenmesi prensip olarak hari tutulmaldr. Bununla birlikte, bu tr dolayl destek programlar entegre bir Ar-Ge politikasnn paras olarak uygulandnda (rnein, kaynaklar belgelendiinde ve bir bilim btesiyle ilgili bakanlklar aras grmelerde ele alndnda), bunlar ARGEDBHye eklenebilirler. Bununla birlikte, belirli uluslararas karlatrmalar yaplrken hari tutulabilmeleri iin, dolayl fonlamalarn her zaman ayr olarak bildirilmesi gerekir. 8.6.5. Harcama trleri

Genel Kapsam
494. ARGEDBH hem cari maliyetleri hem de sermaye giderlerini ierir.

Devredilen para
495. Baz lkelerde, byk miktardaki paralar bir yldan sonrakine nakletmek iin kullanlan bir bte uygulamasdr; bu miktarlar bazen izleyen yllarda mecliste grlecek toplamlara eklenir.

141

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) Yalnzca bir veya birden ok yl iin btelendirilen ok yll projeler, uyguland yllarn deil, btelendirildii yllarn ARGEDBHsine tahsis edilmelidir. Bir aamada onaylanan ancak birden ok yl iin btelendirilen ok yll programlar, yetkilendirme ylna deil, btelendirildikleri yllara ayrlmaldr. 8.6.6. Yurtdndaki Ar-Ge'ye giden ARGEDBH 496. Yalnzca veya ounlukla Ar-Ge ile ilgili olan uluslararas Ar-Ge programlarna veya organizasyonlarna yaplan katklar dahil edilmelidir. Daha genel zellikli katklar (BM, OECD, AB vb.ye yaplanlar gibi) darda tutulmaldr. Aadaki kurumlara yaplan denekler dahil edilmelidir. CERN (Avrupa Nkleer Aratrmalar Kurumu). ESA (Avrupa Uzay Kuruluu). CGIAR (Uluslararas Tarm Aratrmalar Danmanlk Grubu). ESRF (Avrupa Synchrotron Radyasyon Tesisi). EMBO (Avrupa Molekler Biyoloji Kurumu), EMBL, EMBC dahil. IAEA (Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu). COST (Bilimsel ve Teknik Aratrmada birlii, ye olmayanlarn eriebildikleri AB program). EUREKA (Pazar Ynelimli Snai Ar-Ge iin Avrupa A).

8.7. Sosyo-ekonomik hedeflere gre dalm


8.7.1. Dalm ltleri 497. Dalma iki tr yaklamda bulunmak mmkndr: Ar-Ge programnn veya projesinin amacna gre. Ar-Ge programnn veya projesinin genel ieriine gre. kisi arasndaki fark aadaki rneklerle gsterilmitir:

498.

Silah olarak kullanlabilecek eitli kimyasallarn insan vcudunun ilevlerine etkisiyle ilgili bir aratrma projesi: Ama "savunma"dr, ancak Ar-Ge ierii "insan sal"dr.

cra ormanlk alanlarda g salamak amacyla yakt pilleri gelitirmek iin Tarm Bakanl tarafndan finanse edilen bir aratrma projesi: Ama "tarm, ormanclk ve balklk"tr ancak Ar-Ge ierii "enerji"dir. Ama, devlet politikas asndan daha temeldir ve bu yaklam prensipte ARGEDBHnin sosyo-ekonomik amala toplanmas iin kullanlr.

Birincil ve ikincil amalar


499. Devlet tarafndan desteklenen baz Ar-Ge programlarnn yalnzca bir amac varken, dierlerinin birok amac olabilir. rnein bir devlet esas olarak askeri nedenlerle ama ayn zamanda havaclk sanayisi tarafndan ihracat tevik etmek ve hatta sivil havacla yan rn salamak zere bir uak projesi iin para

142

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) ayrabilir. Bununla birlikte, OECD iin hazrlanan raporlarda, Ar-Genin birincil amacna gre snflandrlmas gerekir.

Birincil amalar belirleme


500. Ar-Geye fonlayc tarafn birincil amacn belirlemede sorunlar olduunda veya bir programn "amac" ve "ierii" arasnda farklar olduu grldnde, BPBAKT ("Bilimsel Programlarn ve Btelerin Analizi ve Karlatrlmas iin Snflandrma") kullanlarak AB raporlamas iin orijinal olarak gelitirilen iki prensip kullanlabilir: Dorudan treme: Varln yalnzca baka bir programn teknik gereksinimlerine borlu olan bir proje dorudan sz edilen programdan tretilir ve onunla birlikte snflandrlmaldr. Dolayl yan rn: Bir amala stlenilen Ar-Ge sonular zerinde, nihai olarak baka amala ilgili bir uygulama salayacak ekilde yeniden alma yapldnda, bu dolayl yan rn olur ve sonra gelen ArGe almasnn amacna atfedilmesi gerekir. 8.7.2. Bte kalemlerinin dalm 501. Ar-Ge denek veya harcamalarnn sosyo-ekonomik amalara ayrlmas, fonlaycnn ama(lar)n en iyi ekilde yanstan seviyede olmaldr. Seilen gerek raporlama dzeyi pratik olanaklara dayal olacaktr. Tm denek bir ArGe gerekletiren veya Ar-Ge fonlayan birime yaplabilir. Baz durumlarda, program veya proje seviyesiyle ilgili bilgi edinilebilir. 8.7.3. Dalm 502. Ksm 8.7.4te verilen OECD dalm listesi, bilimsel programlarn ve btelerin tek basamakl seviyede analizi ve karlatrmas iin benimsenen Avrupa Birlii snflamasdr (BPBAKT) (Eurostat, 1986; 1994). BPBAKT listesi ve Frascati Klavuzu 1993 listesi (hemen hemen BPBAKT 1986 ile zde) arasndaki iliki Tablo 8.1de gsterilmitir ve ye lkeler ulusal ARGEDBH derlemelerinde kendi snflamalarn veya Nordforsk snflamasn (Tablo 8.2) kullansalar da, OECDye raporlama iin kullanlmas gerekir. 8.7.4. Sosyo-ekonomik hedefler SEH

1.Dnyann kefi ve tam anlamyla deerlendirilmesi


503. Bu SEH, dnyann kabuunun ve altndaki tabakann, denizlerin, okyanuslarn ve atmosferin incelenmesi amacyla yaplan aratrmay ve bunlarn iletimiyle ilgili aratrmalar kapsar. klim ve meteoroloji ile ilgili aratrmalar, kutup incelemelerini (uygun bir ekilde, eitli SEHler altnda) ve hidrolojiyi ierir. Aadakileri iermez: Toprak slah ve arazi kullanm (SEH 2). Kirlilikle ilgili aratrma (SEH 3). Balklk (SEH 6).

143

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH)

2. Altyap ve arazi kullanmnn genel planlamas


504. Bu SEH, binalarn inasyla ilgili aratrmalar dahil, altyap ve arazi gelitirmeyle ilgili aratrmalar kapsar. Daha genel olarak, bu SEH arazi kullanmnn genel planlamasyla ilgili tm aratrmalar kapsar. Bu, ehir ve krsal alan planlamasnda zararl etkilere kar koruma ile ilgili aratrmalar ierir ancak dier kirlenme trleriyle ilgili aratrmalar iermez (SEH 3).

3. evrenin kontrol ve korunmas


505. Bu SEH, kirlenme kaynaklar ve nedenlerinin belirlenmesi ve analizi dahil olmak zere kirliliin kontroln ve insan, trler (fauna, flora ve mikroorganizmalar) ve biyosfer zerindeki etkileri ve evreye atlmalar da dahil olmak zere, kirletici maddelerle ilgili aratrmalar kapsar. Her tr kirlenmenin lm iin izleme tesislerinin gelitirilmesi dahildir. Ayn durum, her tr ortamda her tr kirlenmenin giderilmesi ve engellenmesi iin geerlidir.

4. nsan salnn korunmas ve iyiletirilmesi


506. Bu SEH, beslenme ve yiyecek hijyeninin tm unsurlarn ierecek ekilde geni bir biimde yorumlanan, insan saln koruma, iyiletirme ve yeniden salama amal aratrmalar kapsar. Hem bireyler hem de gruplar iin ila tedavisi ve cerrahi tedavinin tm unsurlar dahil, koruyucu tptan hastanede ve evde bakm dzenlemelerine ve sosyal tp, pediyatri ve jeriyatrik aratrmalara kadar deiik alanlar ierir.

5. Enerjinin retimi, datm ve aklc biimde kullanm


507. Bu SEH, her tr enerjinin retimi, tanmas, datm ve aklc kullanmyla ilgili aratrmalar kapsar. Ayrca, enerji retimi ve datmnn etkinliini artrmak iin tasarlanan srelerle ve enerjinin korunmasyla ilgili almay kapsar. Aadakileri iermez: Maden arama almalar ile ilgili aratrmalar (SEH 1). Tat ve motor tahrikiyle ilgili aratrmalar (SEH 7).

6. Zirai retim ve teknoloji


508. Bu SEH, tarm, ormanclk, balklk ve yiyecek retimiyle ilgili tm aratrmalar kapsar. Aadakileri ierir: Kimyasal verimlilik, biyositler, biyolojik zararl bcek kontrol ve tarmn mekanikletirilmesiyle ilgili aratrmalar; tarmsal ve ormanclkla ilgili faaliyetlerin evre zerindeki gl etkisiyle ilgili aratrmalar; gda retkenlii ve teknolojisini gelitirme alanyla ilgili aratrmalar. Aadakileri iermez: Kirlenmenin azaltlmasyla ilgili aratrmalar (SEH 3). Krsal alanlarn gelitirilmesi, binalarn inas ve planlanmas, krsal alandaki dinlenme ve elence tesislerinin ve tarmsal su kaynaklarnn iyiletirilmesiyle ilgili aratrmalar (SEH 2). Enerji lmyle ilgili aratrmalar (SEH 5).

144

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) Gda sanayisiyle ilgili aratrmalar (SEH 7).

7. Snai retim ve teknoloji


509. Bu SEH, snai retim ve teknolojinin iyiletirilmesiyle ilgili aratrmalar kapsar. Baka hedeflerin (rnein, savunma, uzay, enerji, tarm) tmleik bir parasn oluturduklar durumlar hari, snai rnler ve retim sreleriyle ilgili aratrmalar ierir.

8. Sosyal yaplar ve ilikiler


510. Bu SEH, sosyal ve beeri bilimler tarafndan zel olarak analiz edildii Bu analiz, sosyal sorunlarn nicel, nitel, rgtsel ve tahekilde, dier SEHlerle hibir grnr balants olmayan sosyal hedeflerle ilgili aratrmalar kapsar. minsel ynlerini ierir.

9. Uzayn kefi ve kullanm


511. Bu SEH, tm sivil uzay aratrmalarn ve teknolojilerini kapsar. Savunma alannda ilgili aratrma SEH 13te snflandrlmtr. Sivil uzay aratrmalar genellikle zel hedeflerle ilgilenmese de, ou kez genel bilgi dzeyinin (rnein, astronomi) artrlmas gibi belirli bir amaca hizmet eder veya belirli uygulamalarla ilikilidir (rnein, telekomnikasyon uydular).

10. Genel niversite fonlar tarafndan finanse edilen aratrmalar


512. Bir "ama" iin ARGEDBH raporlamas yaparken, baz lkelerde bu programlardan birou baka hedeflerle ilgili olsa da, bu snfn kural olarak eitim bakanlklarndan salanan genel amal hibelerle finanse edilen tm ArGeyi iermesi gerekir. Bu kural, uygun veriler elde etmede ve dolaysyla karlatrlabilirlii salamada karlalan sorunlarn nlenebilmesi amacyla benimsenmitir. ye lkeler, bilim ve teknoloji alanna gre ve yapabildiklerinde hedeflere gre bu snfn "ieriinin" olabilecek en ayrntl dkmn salamaldr.

11. Gdml olmayan aratrma


513. bilir. Bu, Ar-Ge iin ayrlan ancak bir hedefe atfedilemeyecek tm denek veya harcamalarn kapsar. Bilim alanna gre tamamlayc bir dkm yararl ola-

12. Dier sivil aratrmalar


514. Bu SEH, belirli bir SEH olarak (henz) snflandrlamayacak sivil/zel aratrmalar kapsar.

13. Savunma
515. Bu SEH, askeri amalara ynelik uzay aratrmalarn ve teknolojisini kapsar. Ayrca, savunma bakanl tarafndan finanse edilen temel aratrmalar

145

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) ve nkleer ve uzay aratrmalarn da kapsar. rnein meteoroloji,

telekomnikasyon ve salk alanlarnda savunma bakanlklar tarafndan finanse edilen sivil aratrmalar, ilgili SEHler iinde snflandrlmaldr. Tablo 8.1. BPBAKT 1992 ile nceki OECD ARGEDBH hedefleri arasndaki standart anahtar
BPBAKT kategorileri 1. 2. Dnyann kefi ve kullanm Altyap ve arazi kullanmnn genel planlamas Tamaclk ve telekomnikasyon sistemleri (2.4 + 2.5) Dier altyap (2 eksi 2.4 ve 2.5) 3. evrenin kontrol ve bakm 5. 4.2. ehir planlamas ve krsal planlama Alt toplam evre 5.1. Kirlenmenin nlenmesi 5.2. Kirlenmenin belirlenmesi ve giderilmesi 4. nsan salnn korunmas ve iyiletirilmesi 5. Enerjinin retimi, datm ve makul kullanm 6. Zirai retim ve teknoloji balkln gelitirilmesi 7. 8. 9. Snai retim ve teknoloji Sosyal yap ve ilikiler Uzayn kefi ve tam anlamyla deerlendirilmesi 10. Genel niversite fonlar tarafndan finanse edilen aratrmalar 11. Gdml olmayan aratrma 12. Dier sivil aratrmalar 13. Savunma 11. 12. Savunma Belirtilmedi 9.1. Aratrmann ilerlemesi 9.2. Genel niversite fonlar 2. 7. 10. Snai gelitirme teknolojisinin iyiletirilmesi Sosyal gelime ve hizmetler Sivil uzay 1. Tarm, ormanclk ve 3. Enerjinin retimi ve makul kullanm 6. Salk (kirlenme hari) 4.1. Tama ve telekomnikasyon nceki OECD kategoriler 8. 4. Dnya ve atmosferinin kefi ve kullanm Altyapnn gelitirilmesi

Kaynak: OECD.

146

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) Tablo 8.2. BPBAKT 1992 ile Nordforsk ARGEDBH hedefleri arasndaki standart anahtar
BPBAKT kategorileri 1. Dnyann kefi ve kullanm 2. Altyap ve arazi kullanmnn genel planlamas Tamaclk ve telekomnikasyon sistemleri (2.4 + 2.5) Dier altyap (2 eksi 2.4 ve 2.5) 3. evrenin kontrol ve korunmas 4. 5. 6. 7. 8. nsan salnn korunmas ve iyiletirilmesi Enerjinin retim, datm ve makul kullanm Zirai retim ve teknoloji hizmetler Snai retim ve teknoloji ve hizmetler Sosyal yap ve ilikiler renim, eitim, tekrarlanan renim deerlendirme ve eitim (8.1) Kltrel faaliyetler (8.2) alma koullarnn iyiletirilmesi (8.4) ve kurumlarn ynetimi, sosyal gvenlik sistemleri, toplumun politik yaps, sosyal deiim, sosyal sreler ve sosyal atmalar (8 eksi 8.1, 8.2 ve 8.4) Uzayn kefi ve kullanm Genel niversite fonlar tarafndan finanse edilen aratrma Gdml olmayan aratrma Dier zel aratrma Savunma Nordforsk kategorileri 13. Dnya ve atmosferin kefi ve

4. 5. 6. 7. 3. 1. 2.

Tama ve telekomnikasyon Yaam koullar ve fiziksel planlama Kirlenmeyle mcadele ve fiziksel planlama Hastalklar nleme ve mcadele Enerjinin retimi ve datm Tarm, ormanclk, avclk ve inaat ve Madencilik, ticaret ve sanayi, inaat ve yap

10. Eitim 9. Kltr, kitlesel medya ve bo zamanlar 11. alma koullar 8. Sosyal koullar 12. Ekonomik planlama ve kamu ynetimi

9. 10. 11. 12. 13.

15. Uzay aratrmalar 14. Bilginin genel ilerlemesi 14. Bilginin genel ilerlemesi 16. Savunma

Kaynak: OECD. 8.7.5. Glklerle karlalan temel alanlar

Uzayn kefi ve kullanm


516. Bu, ou OECD lkesi iin kendi bana bir ama deildir nk Ar-Ge, gdml olmayan aratrma (astronomi) veya belirli uygulamalarda olduu (rnein, telekomnikasyon uydular) gibi genellikle baka bir amala stlenilir. nemli uzay programlar olan az saydaki OECD lkeleri iin yeniden ayrlacak olan hedefler arasndaki datm ciddi biimde etkileyeceinden, bu ama muhafaza edilmitir.

Madencilik
517. Hem Nordforsk hem de BPBAKT, madencilikle ilikili Ar-Ge almalarnn "Dnyann kefi ve kullanm" bal altna eklenmesi konusunda anlamlardr. Bununla birlikte, madencilik konusunda farklar vardr. BPBAKTye gre, petrol arama ve karlma, "Enerjinin retim, datm ve makul kullanm"a aittir, Nordforskun kategorilendirmesine gre, enerji vermeyen minerallerle ilgili madencilik "snai retime ve teknolojiye" aittir; Nordforsk snflandrmasna gre, madencilik sanayisi yararna tm Ar-Ge "snai retim ve teknoloji"ye eklenmelidir. 1993 OECD dalm listesinde, madencilik ve maden arayclnn uygu-

147

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) lanmas sorunundan sz edilmi ve OECDye raporlama yaplrken, "bamsz" ye lkeler (yani ne Nordforsk ne de BPBAKT kullananlar) ou veya tm madencilik Ar-Ge almalarn "Dnyann kefi ve kullanm" kategorisine ekleme eilimi gstermiler ve kendilerinden zel olarak madencilik Ar-Ge almalarnn nasl ele alnacandan bahsetmeleri istenmitir.

naat
518. naat sz konusu olduunda bir farkllk daha ortaya kar. Mantksal olarak, "tretme" kural yardmyla ana ama analizi uygulanrsa (bkz. Ksm 8.7.1), inaat Ar-Ge programlarnn analizlerinin ana amalarna gre dkmlenmesi gerekir ("Savunma"da fze silolar, "nsan salnn korunmas ve iyiletirilmesi"nde hastaneler, "Zirai retim ve teknoloji"de tarm binalar vb. ve "Snai koruma ve teknoloji"de inaat sanayisi yararna Ar-Ge). Bu, baka bir yerde snflandrlmayan (b.y.s.) inaat Ar-Ge almalarnn nerede snflandrlaca gibi kalc bir sorun ortaya karr. Bununla birlikte, BPBAKT, "savunma" ve "uzay" programlar hari, inaat Ar-Ge almalarnn tretilmi olarak kabul edilmemesi yaklamn benimsemitir. BPBAKTye gre, inaat malzemeleriyle ilgili Ar-Ge almalar "Snai retim ve teknoloji" iinde yer alr, ancak genel inaat Ar-Ge almalar "Altyap ve arazi kullanmnn genel planlamas" iinde yer alr; Nordforska gre, inaat Ar-Ge "Snai retim ve teknoloji" iinde yer alr. Ar-Ge inaat uygulamalarnn, "bamsz" lkelerde farkllk gsterdii grlmektedir. Burada da kullanlan yaklam belirtmek nemlidir.

Enerjinin retim, datm ve makul kullanm


519. ARGEDBH iin OECD Bilim, Teknoloji ve Sanayi Mdrl tarafndan Ksm 8.7.4te tanmland ekilde "Enerjinin retim, datm ve makul kullanm" amacyla toplanan ve yaymlanan veriler, OECDnin Uluslararas Enerji Kurumu (IEA) tarafndan toplanan ve yaymlanan ve enerji aratrmas, gelitirme ve demonstrasyon harcamalarn veya daha geni bir kavram olarak AGDyi kapsayan zel serilerle kartrlmamaldr.

8.8. ARGEDBH ile GSYARGEH verileri arasndaki temel farklar


520. ARGEDBH kullanclar, ou aadaki ekilde raporlanan farkllklar grdklerinde anlamakta glk ekerler: ARGEDBH ve devlet tarafndan finanse edilen GSYARGEH 4. Blm, Ksm 4.5te ele alnd gibi, belirli bir hedefe ilikin ARGEDBH ve ayn hedeflerle ilgili toplam Ar-Ge harcamas. Bildirilen yeknlerdeki farkllklar verilerin zelliklerindeki farkllklardan kaynaklanr. 8.8.1. Genel farkllklar 521. Prensip olarak, her iki seri de ayn Ar-Ge tanm esas alnarak oluturulmal, hem DBM hem de SBB ile ilgili olarak ve hem cari hem de sermaye harcamalaryla ilgili olarak Ar-Ge almalarn kapsamaldr.

148

8 Ar-Ge N DEVLET BTE DENEK VE HARCAMALARI (ARGEDBH) 522. Bunlar, iki ana nokta bakmndan birbirlerinden farkldr. Birincisi,

devlet tarafndan finanse edilen GSYARGEH ve GSYARGEH hedefleri verileri, ArGe gerekletiricilerinin, ARGEDBH ise fonlayclarn raporlarna dayaldr. kincisi, GSYARGEHye dayal seriler yalnzca ulusal blgede gerekletirilen Ar-Geyi kapsar, ARGEDBH ise ayn zamanda, uluslararas kurulular dahil, yabanc ArGe gerekletiricilerine yaplan demeleri de ierir. 523. Kapsanan dnemlerin (takvim veya mali yllar) farkl olmasndan,

parann, gerekletirici tarafndan fonlaycnn paray verdii yldan sonraki ylda harcanmasndan ve gerekletirenin ilgili projenin Ar-Ge ierii hakknda farkl ve daha doru bir fikri olabileceinden dolay farkllklar ortaya kabilir. 8.8.2. ARGEDBH ve kamu tarafndan finanse edilen GSYARGEH 524. Genel farkllklara ek olarak, devlet tarafndan finanse edilen GSYARGEH, merkezi (veya federal), vilayet (veya eyalet) ve yerel ynetim tarafndan finanse edilen Ar-Geyi iermelidir. ARGEDBH ise, yerel ynetimi ve bazen vilayet ynetimini de iermez. 8.8.3. 525. kapsar. 526. GSYARGEH yaklamnda amaca gre datlmas gereken GF gibi, Sosyo-ekonomik hedeflere gre ARGEDBH ve GSYARGEH ARGEDBH yalnzca devlet tarafndan finanse edilen Ar-Geyi kap-

sarken, (yurtd dahil), GSYARGEH ise ulusal blgedeki tm fon kaynaklarn

zellikle serbeste tasarruf edebilmeleri iin verilen tahsisat (blok hibe) ile finanse edilen Ar-Ge iin, gerekletirenin ilgili projenin hedefleriyle ilgili deerlendirmesi fonlaycdan nemli lde farkl olabilir.

149

EK 1 Ek 1

Bu Klavuzun Ksa Gemii ve Kkenleri


Kkenler 1. Aratrmaya ve deneysel gelitirmeye (Ar-Ge) ayrlm ulusal kaynaklarn miktarndaki hzl arttan cesaret alan ou OECD yesi lke, 1960larda bu alanda istatistiksel veriler toplamaya baladlar. Bunu yaparken, Amerika Birleik Devletleri, Kanada, ngiltere, Japonya, Hollanda ve Fransa gibi az sayda lkenin nc abalarn izlediler. Bununla birlikte, Ar-Ge taramalarna balarken teorik zorluklarla karlatlar ve kapsam, yntem ve kavramlardaki farkllklar uluslararas karlatrmalar gletirdi. Ekonomik istatistikler iin stlenilmi olan standartlatrmaya ynelik olarak bir miktar aba gsterilmesine giderek daha fazla ihtiya duyuldu. 2. OECDnin bu konuya ilgisi Avrupa Ekonomik birlii Topluluuna

(OEEC) kadar dayanmaktadr. 1957de, OEECnin Avrupa retkenlik Kuruluu Uygulamal Aratrma Komitesi, yntembilimsel sorunlar ele almak iin ye lkelerden uzmanlarla toplantlar yapmaya balad. Sonu olarak, aratrma ve gelitirme harcamas taramalar zerinde almak iin, Uygulamal Aratrma Komitesinin himayesinde zel amal bir uzmanlar grubu oluturuldu. Grubun Teknik Sekreteri Dr. J.C. Gerritsen, nce ngiltere ve Fransada sonra da A.B.D. ve Kanadada devlet sektrnde Ar-Ge lm yapmak iin kullanlan tanmlar ve yntemler zerine iki ayrntl alma hazrlad. Grubun dier yeleri, kendi lkelerindeki tarama yntemlerini ve sonularn aklayan brorler dier yelere gnderdiler. Birinci basm 3. Bilimsel likiler Mdrl 1961 ylnda Avrupa retkenlik Kuruluunun almasn stlendiinde, standardizasyon iin zel neriler yaplabilmesinin zaman gelmi oldu. zel amala oluturulmu olan grup, ubat 1962de yaplan bir toplantda, Ar-Ge lmyle ilgili teknik sorunlar almak iin bir konferans dzenlemeye karar verdi. Hazrlk aamasnda, Bilimsel likiler Mdrl, Bay C. Freeman bir taslak belge hazrlamas iin danman olarak grevlendirdi; belge 1962 sonbaharnda ye lkelere gnderildi ve onlarn yorumlar nda gzden geirildi. Haziran 1963'te talyann Frascati ehrinde dzenlenen konferansta, "Aratrma ve Gelitirme Taramalar iin nerilen Standart Uygulama" (OECD, 1963) OECD yesi lkelerden uzmanlar tarafndan grld, gzden geirildi ve kabul edildi. 4. Daha sonra 1963 ylnda, OECD Bilimsel likiler Mdrl

ngilterenin Ekonomik ve Sosyal Aratrma Enstitsn, be Bat Avrupa lkesi (Belika, Fransa, Almanya, Hollanda ve ngiltere ), A.B.D. ve SSCBdeki aratrma giriimlerini deneysel olarak karlatrmalar iin davet etti. alma (Freeman

150

EK 1 ve Young, 1965) uluslararas standartlara karar verilmeden nce yaplan taramalardan elde edilen istatistiklere dayanrken ayn zamanda ilk taslak tanmlar da test etti. Mevcut istatistiksel bilgilerin istenebilecek birok eyi iermedii sonucuna ulald. yiletirme iin yaplan temel neriler unlard: Aratrma ve deneysel gelitirmenin ve "ilikili bilimsel faaliyetlerin" kavramsal olarak daha zenli bir ekilde birbirlerinden ayrlmas. retim personeli ve mezun renciler (doktora seviyesi) tarafndan aratrmalara ayrlan zaman tahmin etmek iin yksekretim sektrnde dikkatli almalar yaplmas. Dierlerine ilaveten, aratrma dviz kurlarnn daha kesin olarak hesaplanmasna imkn tanmak iin Ar-Ge igc ve harcama verilerinin daha ayrntl bir dkmnn yaplmas, Teknolojik demelerin ak ve bilimsel personelin uluslararas dolamyla ilgili daha fazla veri elde edilmesi. 5. 1964 ylnda, Frascati Klavuzunun ye lkeler tarafndan kabul

edilmesinin ardndan, OECD Aratrma ve Deneysel Gelitirme ile ilgili Uluslararas statistik Yln (UY) balatt. ye lkeler 1963 ya da 1964 yl iin veriler saladlar. Birou ilk kez zel taramalar ve sorular dzenleyen on yedi lke bu almada yer ald (OECD, 1968). kinci basm 6. statistik Yl bulgularnn yaymlanmasnn ardndan, OECD Bilim Politikas Komitesi, Sekreteryadan, elde edilen deneyimin nda Frascati Klavuzunun yeni bir basmn hazrlamasn istedi. 1968 Martnda, nerilenlerin bir tasla ye lkelere gnderildi. Bu nerilerin ounu ieren gzden geirilmi bir taslak, 1968 yl Aralk aynda Frascatide yaplan bir toplantda ulusal uzmanlar tarafndan incelendi. Bu gzden geirmede, Klavuzun Milli Muhasebe Sistemi (MMS) ve Uluslararas Standart Snai Snflandrma (USSS) gibi mevcut Birlemi Milletler uluslararas standartlarna mmkn olduunca uymas iin zel dikkat gsterildi. Gzden geirilmi bir taslak 1969 Temmuz aynda kk bir uzmanlar grubu tarafndan incelendi ve Klavuzun gzden geirilmi bir versiyonu 1970 Eyll aynda yaymland (OECD, 1970). nc basm 7. Klavuzun ikinci kez gzden geirilmesinde, iki olay dizisinden etkilenildi. Birincisi, 1973e kadar, ye lkeler drt ISY taramasna katlm ve veri doruluu ve karlatrlabilirlii devam ettirilen bu deneyimden byk lde yararlanmt. Ulusal tarama teknikleri de byk lde gelimiti. kincisi, 1972de OECD Bilim ve Teknoloji Politikalar Komitesi (BTPK), komiteye ve Sekreteryaya ksa vadede ye lkelerin nceliklerini hesaba katarak OECDde ArGe istatistikleri iin mevcut olan kstl kaynaklarn nasl kullanlaca konusunda neride bulunmak iin bay Silvern (ngiltere) bakanlnda Ar-Ge istatistik-

151

EK 1 leriyle ilgili ilk zel amal inceleme grubunu oluturdu. ye lkelerden, gereksinimlerinin dkmn karmalar istendi ve hemen hemen tm bunu yapt. ISY taramalarnn devam ettirilmesine mutlak bir ncelik tanmann yan sra, OECD ve dier uluslararas organizasyonlar arasnda daha yakn temas kurulmas gereiyle ilgili olarak, yntembilimle ilgili baz nerilerde bulundular. 8. Sonu olarak, Frascati Klavuzunun nc basmnda baz konular

daha derinden ele alnd ve yeni konular gndeme getirildi. Klavuzun kapsam, sosyal ve beeri bilimler alanlarndaki aratrmalar kapsayacak ekilde geniletildi ve "ilevsel" snflandrmalara, zellikle de "hedeflere" gre Ar-Ge datmna daha fazla vurgu yapld. 1973 Aralk aynda dzenlenen bir uzmanlar toplantsnda bir taslak grld ve sonu metni 1974 Aralk aynda benimsendi (OECD, 1976). Drdnc basm 9. Bu basm iin ulusal uzmanlar, temel kavramlarda ve snflandrmalarda kayda deer deiiklikler yaplmadan, yalnzca bir ara dzeltme yaplmasn nerdiler. Ana vurgu, taslak ve grnmn gelitirilmesine yaplacakt. Bununla birlikte, 1976 ylnda J. Mullinin (Kanada) bakanlnda Ar-Ge istatistikleriyle ilgili olarak toplanan ikinci zel amal inceleme grubunun nerilerini, OECD Sekreteryasnn uluslararas taramalarndan elde ettii deneyim ve analitik raporlar ve Ar-Ge istatistikleriyle ilgili ulusal uzmanlarn nerilerini yanstmak iin baz dzeltmeler yapld. Dzeltme nerileri, 1978 Aralk aynda yaplan yllk ulusal uzmanlar toplantsnda sunuldu. 1979 Temmuz aynda, danman tarafndan hazrlanan taslak zerinde daha ayrntl olarak grmek iin zel amal bir uzmanlar grubu OECDde topland. Grubun ve Sekreteryann nerilerini bir araya getiren gzden geirilmi bir versiyon 1979 Aralk aynda grld ve nihayet 1980 sonbaharnda metin benimsendi (OECD, 1981). Yksekretim eki 10. Yksekretim sektr, Birlemi Milletler ve OECD tarafndan benimsenen Milli Hesaplar Sisteminde (MMS) grnmez. Bununla birlikte, politika yapclarnn niversitelerin ve dier nc seviye yksekokullarn ve enstitlerin ulusal aratrma almalarndaki rolleriyle ilgilenmeleri nedeniyle OECD ve UNESCO bu sektr, Ar-Ge istatistiklerini toplama almalarnn balarnda yer verdi. Yine de bu sektr iin doru veri toplamayla ilikili sorunlar nemlidir. Bu sorunlar, 1985 Haziran aynda bu sektr iin BT gstergeleriyle ilgili dzenlenen seminerde grld. Uzmanlar, Klavuzun genel anlamda rehberlik salasa da, uygulama nerileri asndan kimi zaman yetersiz kaldn dnyordu. Bu nedenle 1985 Aralk aynda yaplan yllk toplantlarnda, Bilim ve Teknoloji Gstergeleri Ulusal Uzmanlar Grubu (BTGUU), bu sorunlar ele almak ve gelecekteki tarama uygulamalarnn iyiletirilmesi iin nerilerde bulunmak zere, Frascati Klavuzuna bir ek hazrlamay kabul ettiler. lk taslak 1986 Aralk aynda

152

EK 1 grld ve deitirilen metin BTGUU tarafndan benimsendi ve baz nihai ayarlamalardan sonra, 1987 Aralk aynda nerildi (OECD, 1989b). nerilerden bazlar baka uygulama sektrleri iin de gereklidir. nerilerinin birou Klavuzun beinci basmna eklendiyse de ek geerliliini korumaktadr. Beinci basm 11. 1980lerin sonuna gelindiinde, Frascati Klavuzunda belirtilen ilkelerin, politika nceliklerindeki deiiklikler ele alnacak ve politika oluturma srecine bilgi salamak iin gerekli veriler elde edilecek ekilde gzden geirilmesi gerektii ortaya kmt. zellikle BT sistemindeki gelitirmeler ve bu sisteme ilikin anlaymz gibi birok meseleden bahsedilmekteydi. Bu sorunlardan bazlar OECDnin Teknoloji-Ekonomi-Program TEP (rnein uluslararas hale getirme, yazlm, bilim transferi vb.) balamnda ortaya kt. Dierleri, evreye ilikin Ar-Ge verileri, dier ekonomik ve snai serilerle birletirilebilecek ArGe verileri iin analitik gereksinimler ve Klavuzda Ar-Ge istatistiklerine uygulanan uluslararas standartlarn ve snflandrmalarn gzden geirilmesi almalaryla birletirilebilecek Ar-Ge verilerine ilikin analitik gereksinimlerle ilgiliydi. 12. Sonu olarak talyan yetkililer, Frascati Klavuzunda yaplacak

deiikliklere ilikin nerilerin grlecei bir uzmanlar konferans dzenlemek iin gnll oldu. Konferans, 1991 Ekim aynda Romada yapld. Konferansa, talyan niversite ve Bilimsel Aratrma Bakanl ev sahiplii yapt. lk kez olarak, Dou Avrupa lkelerinden uzmanlar da katldlar. 13. Konferansn ardndan, Klavuzun gzden geirilmi taslak versiyonu,

yksekretimle ilgili ekin ierdii metnin byk blm iine eklenmi olarak, 1992 Nisan aynda dzenlenen toplantsnda BTGUU tarafndan resmi olarak grld. Orada yaplan neriler nda kk bir editoryal grup tarafndan gerekletirilen yeni bir gzden geirmeden sonra, taslak 1993 balarnda benimsendi (OECD, 1994a). Altnc basm 14. Frascati Klavuzunun beinci basmna teebbsn nedeni, eitli snflandrmalarn gncellenmesi iin duyulan gereksinimi ve hizmet sektrnde Ar-Ge verileri, Ar-Genin kresellemesi ve Ar-Ge iin insan kaynaklaryla ilgili verilere duyulan artan gereksinimidir. eitli karlatrmal deerlendirme projeleri de karlatrlabilir veri gereksinimini artrd. 15. BTGUU, 1999 ylnda yaplan toplantlarnda Frascati Klavuzunu gz-

den geirme karar ald ve gzden geirilecek eitli konular 2000 yl Mart aynda yaplan zel bir toplantda grld. 2000 ylnda yaplan toplantda, daha ayrntl olarak grlmek zere 19 konu belirlendi. Bu konularn her biri

153

EK 1 iin, bir lkenin veya OECD Sekreteryasnn liderliinde kk gruplar oluturuldu. Gruplarn raporlar, 2001 yl Mays aynda Romada talyan yetkililerin evsahipliinde yaplan bir toplantda grld. Romada yaplan sonraki BTGUU toplantsnda, yeterli gzden geirmelerin yaplmasyla ilgili kararlar alnd. Kullanlan kelimelerde yaplacak deiikliklerle ilgili neriler, 2002 sonlarnda yaplan bir toplantda grld. Gzden geirilen klavuz 2002 sonlarnda benimsendi. Klavuzun altnc basmnn hem kada basl hem de elektronik versiyonlar hazrland. Altnc basmdaki temel deiiklikler 16. Klavuzun bu basmnda, eitli yntembilimsel nerileri glendirmek iin zel bir aba gsterilmitir. nceki gzden geirmelerde olduu gibi, Milli Muhasebedeki tavsiyeler, Ar-Ge taramalarnn amalarna uygun ve mmkn olduunca takip edilmitir. Bu basmda yaplan nerilerin bazlar, Ar-Ge istatistiklerini Milli Muhasebeye yaklatrma gereksinimlerinden kaynaklanmaktadr. 17. 1. Blm yazlm ve hizmetler, MMS, kreselleme ve Ar-Ge zerine

ibirlii ve zel ilgi konularyla ilgili Ar-Ge zerine yeni blmler iermektedir: Salk, biyoteknoloji, bilgi ve iletiim teknolojisi (BT). 18. 2. Blmde, yazlm, sosyal bilimler ve hizmetlerle ilgili Ar-Ge zerine

yeni bir blm yer almaktadr. Hizmetlerin grlmesi tmyle yeni bir durumdur ve baz Ar-Ge rneklerini ierir. Yazlm ve sosyal bilimlerle ilgili blmleri, daha nce blmn baka yerlerine dalm materyalleri de dahil etmek iin ksmen gzden geirilmitir. 19. 3. Blmde, ticari teebbs sektrnde kurum trne gre

snflandrma deitirilmitir. Sektr tanmlar deitirilmemitir, ancak yksekretim sektrnde snrda yer alan kurumlarla ilgili baz nerilerde bulunulmutur. 20. 4. Blme, temel aratrma kavramyla ilgili ilave bilgi eklenmitir.

Finansal hizmetler sanayisinde Ar-Ge trne rnekler eklenmitir. En azndan USSS Rev. 3, 73. Blm iin ticari teebbs sektrnde rn alan snflandrmas kullanmyla ilgili olarak, daha net bir neride bulunulmutur. 21. 5. Blm iki ana blm olarak yeniden yaplandrld: Blmlerden biri

Ar-Ge personelinin tanm ve kapsamyla ilgili, dieri ise lm konular ve veri toplamayla ilgilidir. TZElere ek olarak kafa says verilerinin toplanmasna ilikin neriler takviye edilmitir. TZElerin derlenmesine ilikin dier ilkeler verilmitir. Verileri cinsiyete ve yaa gre raporlama nerisi (yaa gre nerilen bir snflandrmayla) yenidir.

154

EK 1 22. 6. Blmde, fon kaynaklaryla ve harici harcamalarn dkmyle ilgili

daha ayrntl nerilerde bulunulmaktadr. Verilen bir sre iinde fon kaynaklarnn Ar-Ge harcamalaryla dorudan balantl olmas gereksinimi aka ortaya konulmutur. Yazlm edinimleri, yeni MMSye uygun ekilde, bir yatrm kalemi olarak eklenmitir. 23. 7. Blm, nemli biimde deitirilmitir. Ana ama, ticari teebbs

sektrndeki tarama yntemleriyle ve eitli tahmin konularyla ilgili daha belirgin nerilerde bulunmaktr. Metin daha anlalr ve Ar-Ge taramalaryla daha balantl yaplmaya allmtr. 24. Klavuzun son gzden geirilmesinden bu yana Eurostat tarafndan

benimsenen baz ek neriler 8. Blmde eklenmi ve sosyo-ekonomik hedefe gre temel snflandrma olarak BPBAKT benimsenmitir. eitli baka kavramlar ve yntembilimsel konular da akla kavuturulmutur. 25. BT, salk ve biyoteknoloji gibi belirli baz ilgi alanlarnda Ar-Ge almalaryla ilgili yeni ekler eklenmitir. Eklerden bir tanesi, Ar-Ge deikenlerinin blgelere gre ayrlmasyla ilgili ilkeleri ierir. Sektrlemeye ilikin karar aac, 3. Blmde sunulmutur ve 2. Blmde yazlm Ar-Ge'si ile ilgili rnekler verilmitir. Klavuz'un nceki versiyonunda yer alan eklerin ou gncellenmi ve daha da gelitirilmitir. Teekkr 26. Klavuzun tm basmlar, ye lkelerden ve UNESCO, AB ve Nordforsk/skandinav Sanayi Fonu ve OECD Sekreteryas, zellikle de Bayan A.J. Young ve merhum Y. Fabian (ilk drt basm iin) gibi uluslararas kurululardan uzmanlarla ibirlii iinde hazrlanmtr. Sistematik Ar-Ge lmne nclk eden Ulusal Bilim Vakfna zellikle mteekkiriz. 27. Klavuzun ilk basmyla balantl olarak anlmas gerekenler arasnda

Dr. J. Perlman, Profesr C. Freeman ve Fransz Genel Bilimsel ve Teknik Aratrma Delegasyonu (DGRST) da bulunmaktadr. 28. 1968 Frascati toplantsna bakanlk etmi olan merhum H.E. Bishop ve

H. Stead (Kanada statistik Kurumu), P. Slors (Hollanda Merkezi statistik Brosu) ve Dr. D. Murphy (rlanda Ulusal Bilim Konseyi) ikinci basma nemli katklarda bulunmutur. 29. nc versiyonun hazrlanmasna yardmc olanlar arasnda, merhum K. Sanow (Ulusal Bilim Vakf), J. Mitchell (Adil Ticaret Ofisi, ngiltere) ve K. Perry (ngiltere Merkezi statistik Ofisi) ve K. Arnow (Ulusal Salk Enstits, A.B.D.), 1973 Uzmanlar Toplants Bakan ve zel Konular Bakan T. Berglund (sve Merkezi statistik Ofisi), J. Sevin (DGRST) ve Dr. F. Snappere (Hollanda Eitim ve

155

EK 1 Bilim Bakanl) teekkr ederiz. 30. Drdnc basm iin H. Steadin (Kanada statistik Kurumu)

almalarna ok ey borluyuz. Yaplan eitli toplantlara bakanlk edenler arasnda, 1978 ylnda G. Dean (Merkezi statistik Ofisi, ngiltere) ve 1979 ylnda C. Falk (Ulusal Bilim Vakf, A.B.D.) bulunmaktadr. 31. Yksekretim Eki A. FitzGerald (EOLAS rlanda Bilim ve Teknoloji

Kuruluu, rlanda) tarafndan hazrlanmtr. Zaman-btesi almalaryla ilgili ksm iin byk oranda M. kerblomun (Finlandiya Merkezi statistik Ofisi) almalarndan yararlanlmtr. 1985 tarihli Yksekretim Sektr iin BT Gstergeleri Konferans'na T. Berglund (sve statistik Kurumu) bakanlk etmitir. 32. Beinci basm, ok sayda ulusal uzmann almalarna dayal olarak

byk oranda A. FitzGerald (EOLAS) tarafndan hazrlanmtr. T. Berglund (sve statistik Kurumu), J. Bonfim (Junta Nacional de Investigaao Cientifica e Tecnologica, Portekiz), M. Haworth (Ticaret ve Sanayi Bakanl, ngiltere), A. Holbrook (Sanayi, Bilim ve Teknoloji, Kanada), J.F. Minder (Aratrma ve Teknoloji Bakanl, Fransa), Prof. F. Niwa (Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikas Enstits, Japonya), Dr. E. Rost (Bundesministerium fr Forschung und Technologie, Almanya), P. Turnbull (Merkezi statistik Ofisi, ngiltere) ve K. Wille-Maus (Norges allmennvitenskaplige forskningrd, Norve)e zel teekkrlerimizi sunmaktayz. G. Sirilli (Consiglio nazionale delle ricerche, talya) bu dnem iinde Bilim ve Teknoloji Gstergeleri Ulusal Uzmanlar Grubu Bakanl grevini stlenmi ve ayrca Roma Konferansn organize etmitir. 33. Altnc basm, belirli konularda ok saydaki ulusal uzmann

almalarna dayal olarak byk oranda M. kerblom (Finlandiya statistik Kurumu; taslak aamas iin OECD Sekreteryas) tarafndan hazrlanmtr. D. Byars (Avustralya statistik Brosu); D. Francoz (Aratrma ve Teknoloji Bakanl, Fransa); C. Grenzmann (Stifterverband, Almanya); J. Jankowski (Ulusal Bilim Vakf, A.B.D.); J. Morgan (ONS, ngiltere); B. Nemes (Kanada statistik Kurumu); A. Sundstrm (sve statistik Kurumu), H. Tomizawa (NISTEP, Japonya); A.J. Young (Kanada statistik Kurumu danman)a teekkrlerimizi sunarz. G. Sirilli (Consiglio nazionale delle ricerche, talya) bu dnem iinde Bilim ve Teknoloji Gstergeleri zerine Ulusal Uzmanlar alma Komitesi Bakanl grevini stlenmi ve ayrca Roma Konferansn organize etmitir.

156

EK 2 Ek 2

Yksekretim Sektrndeki Ar-Ge Verilerinin Elde Edilmesi


Giri 1. Yksekretim sektrnde Ar-Ge verilerinin elde edilmesi belli sorunlar iermektedir, bunlar okumakta olduunuz ekte ayrntl olarak aklanmaya allmtr. Tartma esas olarak ve Frascati Klavuzunun (Yksekretim Sektrnde Ar-Ge statistikleri ve kt lm, OECD, 1989b) drdnc basmnda zel bir ek koymayla sonularan sonulanan 1980lerin ortalarnda balayan yntembilimsel almaya dayaldr. 2. Zaman kullanm taramalar veya bunlar mevcut deilse, yksekretim

sektrndeki toplam faaliyetlerde Ar-Ge (Ar-Ge katsays) paylarn tahmin etmek iin dier yntemleri, istatistikler iin gerekli bir temel oluturur. Bunlar aada aklanmlardr. 3. niversitelerdeki toplam faaliyetlerle ilgili bilgileri temel alarak Ar-Ge

harcamalarn ve personelini tahmin etme yntemlerine dayal katsaylar kullanma, dier baz lm konularyla birlikte sonrasnda tartlmtr. Yksekretim sektrndeki toplam faaliyetlerde Ar-Ge paylarn tahmin etmenin dier yntemleri ve zaman kullanm taramalar Genel 4. ye lkeler, toplam niversite faaliyetlerinde Ar-Genin payn tanmlamada bir temel oluturmak iin eitli trde zaman kullanm taramalar veya baka yntemler kullanmaktadr (rnein Ar-Ge katsaylarn hesaplamak iin). Ar-Ge katsaylar, yksekretim sektrnn toplam kaynaklarn kapsayan istatistiklerin kesirleri veya oranlardr. Ar-Geye atfedilebilecek personel ve harcama verilerinin paylarn hesaplamak/tahmin etmek iin bir ara ilevi grrler. 5. Yksekretim taramalarnda, zaman kullanm taramalarn

kullanrken dikkat edilmelidir. Yksekretim kurumlarndaki personel, aratrma faaliyetlerini retme, ynetim ve gzetim gibi bir dizi baka grevle birletirir. Bu nedenle, aratrmaya katlanlarn zamanlarnn (alma veya dier) yalnzca Ar-Geye ayrlan parasn kesin bir ekilde belirlemeleri g olabilir. lk olarak, bu tr tahminlerin neden olduu sorunlarn bir ksmn aza indirgemeye yardmc olabilecek birka tarama yntemi zetlenmitir. Daha sonra, Ar-Ge katsaylarnn belirlenmesine ilikin dier yollar aklanmtr. Zaman kullanm taramalarnn yntemleri 6. En uygun tarama yntemini seerken, aadaki faktrler gz nnde bulundurulmaldr:

157

EK 2 7. statistik retenlerin kullanabilecei kaynaklar. stenen istatistik kalitesi dzeyi. Tek tek taramaya cevap verenlere ve niversite idaresine makul bir ekilde yaylabilecek yk. lkeye zg zellikler. Zaman kullanm almalar iin iki yntem belirlenebilir: Aratrmaclarn, kendi alma zamanlarnn dalmn kendilerinin belirlemelerine dayal olanlar. niversite blmleri veya enstitlerinin yneticilerinin tahminlerine dayal olanlar.

Katlmclarn, kendi alma zamanlarnn dalmn kendilerinin belirlemelerine dayal yntemler


8. Bu yntemler taramann kapsad dneme gre blnebilir: alma zamannn, tm yla dalmasna dayal taramalar. alma zamannn, bir veya birka haftaya dalmasna dayal taramalar. Yl boyunca her hafta gerekletirilen ve belirli bir nfusun rnekleminin ksmi, zel, "durmayan" taramalara konu edilmesiyle, alma zamannn tm yldaki dalmna ilikin taramalar. alma zamannn tm yla dalmasna dayal taramalar. 9. Bu tip taramalarda, tarama soru formlar tek tek btn personele veya yalnzca temsili bir rnekleme gnderilebilir. Tarama tm yksekretim sektrn veya temsili bir kurumsal rneklemi kapsayabilir. Katlmclardan, ile ilikili eitli kategorilere gre alma zamanlarnn bir yl boyunca nasl ayrldn hesaplamalar etmeleri istenir. ye lkeler tarafndan gerekletirilen yeni taramalarda, faaliyetlerin saysnn "aratrma" ve "dier" eklindeki iki kategoriden bir alma ylnn tm konularn kapsayan 15 kategoriye kadar eitlilik gsterdii grlmtr. Katlmclarn kendi alma gidiatn hatrlamalarnn ve tarama soru formlarn doru ekilde cevaplamalarnn zor olabilecei bilinmektedir. 10. = Aada, zaman kullanm snflamasna bir rnek verilmitir, ancak Lisans dzeyinde zaman Lisansst dzeyde derslere ayrlan zaman. Lisansst dzeyde aratrmaya ayrlan zaman Kiisel aratrmalara ayrlan zaman Ynetsel Dier zorunlu isel zaman Dardaki mesleksel faaliyete ayrlan zaman.

incelenen kurumlara bal olarak baka faaliyetler de nerilebilir:

158

EK 2 11. Bu tr tarama soru formlar ayrca katlmclarn eitim gemileri,

yalar, cinsiyetleri, Ar-Ge yapmalarna ynelik engeller, kurul yelikleri vb. gibi daha genel konularla ilgili sorular ierir. Belirtilen bir veya birka hafta boyunca alma zamannn dalmyla ilgili taramalar. 12. Tarama soru formlar tm personele veya temsili bir rneklem grubuna gnderilebilir. Tarama soru formlar, katlmclarn sunulan listeye gre her gnn her saatinin veya yarm saatinin kullanmn en iyi temsil eden etkinlii iaretledikleri bir gnlk biimindedir. 13. Taramaya katlan personelden, akademik yln aadaki gibi ksa Normal bir retim haftas. Bir kiisel izin dneminin dnda kalan tatil haftas. Bir snav dnemi haftas. Yl boyunca her hafta yaplacak ksmi zel taramalar yoluyla yaplan taramalar 14. Tarama soru formlar bir haftadan daha uzun bir dnemi kapsadnda, akademik personelin zamanlarn nasl harcadklaryla ilgili doru, ayrntl bilgi vermelerinin ok zor olaca kabul edilir. Bu nedenle, bir hafta sresince tm yla ilikin zaman ayrma eklini tahmin etmek iin taramaya cevap verenlerin dnml rneklemesiyle ksmi tarama kullanan bir yntem gelitirilmitir. rneklem, toplam nfus iinden incelenecek bireylerin seilmesi ve tm yl kapsamak iin seilen her bir kiiye bir veya birka belirli tarama haftas ayrlmas yoluyla yaplr. Bu bilgiler daha sonra ilgili Ar-Ge personelini ve harcama serilerini hesaplamak/tahmin etmek iin kullanlr. 15. Yntem, tarama soru formlarn gndermeden nce, aadaki ak

dnemi iin gnlkler tutmalar istenebilir:

admlarn uygulanmasn ierir: Tarama nfusunu tanmlama. Tam bir tarama yaplmayacaksa, aratrma nfusundan rneklem alma Taramaya katlan her kiiye bir (veya birka) tarama haftas ayrma. 16. lkeler, bu tr taramada bilgi edinme konusunda eitli yaklamlar

benimsemektedir. Katlmclardan bazen tm hafta boyunca eitli faaliyetler iin harcanan saat saysn belirtmeleri; ayrca bazen haftann her gn iin cevap vermeleri istenmektedir. 17. lkeler katlmclarna farkl seenekler sunarken, genel prensip her

zaman ile ilikili tm olas faaliyetleri listelemek ve katlmclara bu faaliyetler iin ne kadar zaman harcadklarn sormaktr (mutlak veya greli anlamda).

159

EK 2 18. olarak 19. Paragraf 11de deinilen trde genel bilgiler de taramann bir paras toplanabilir. Tek tek personelden alnan yantlara dayal tm tarama yntemleri,

kyaslandnda dierlerinden pahaldr ve bu tr taramalar ou kez uzun aralklarla gerekletirilir.

niversite enstitleri yneticilerinin tahminlerine dayal yntemler


20. niversite enstitlerinden veri almakszn, yksekretim sektrnde Ar-Ge faaliyetleriyle ilgili tam bilgi toplamak genellikle mmkn deildir. ou lkede, yksekretim sektrne ilikin Ar-Ge istatistikleri merkezi idare ve enstit seviyesinde elde edilen bilgilerle tek tek personel yelerinin salad bilgilerin bileimine dayaldr. Kurumlara yneltilen tarama soru formlar ou kez belirli trde harcamalarla ve dier kullanlabilir toplam kaynaklarla ilgili ve bu kaynaklardaki tahmin edilen Ar-Ge payyla ilgili sorular ierir. 21. Birok lke, niversite enstitlerine yneltilen bir tarama soru formun-

da, tek tek aratrmaclarn zaman kullanm almalarn yapmak yerine, daha toplu bir dzeyde zaman kullanmyla ilgili sorular eklemeyi uygun bulmutur. Bu yntem yukarda aklananlardan daha ucuzdur ve katlmclar asndan stlenilen yk daha hafiftir. Bu durumda, tarama soru formlar genellikle, yeterince doru tahminler salamak iin gereken srekli faaliyetlerle ilgili bilgi sahibi olduklar varsaylan enstit yneticisine yneltilir. Bununla birlikte, olas en iyi tahminleri hazrlamak iin tek tek personele danma da ou kez gereklidir.

Ar-Ge faaliyetleri snrlarnn uygulanmas


22. Doru ve karlatrlabilir sonular elde edilecekse, zaman kullanm taramalarna katlanlara kolayca anlalr talimatlar verilmesi gerekir. Bu nedenle, taramay yapan, raporlanan Ar-Geye hangi faaliyetlerin dahil edilmesi, hangilerinin eklenmemesi gerektiini ak bir ekilde belirtmelidir. Katlmclardan kendi faaliyetlerini tasnif etmeleri istendiinde, ilkelerde kolayca anlalr tanmlar verilmelidir. Klavuzun 2. Blmnde nerilen ilkelere uyulmaldr.

Cevaplama oranlar
23. niversite kurumlarndan elde edilen tahminlere dayal yntemler, grnrde tek tek aratrmaclara (veya dier katlmc kategorilerinde yer alanlara) yk olmaz ancak niversite enstitsnn kendisine nemli bir yk yklerler. Gnlk almasysa akademik personelden olduka klfetli isteklerde bulunur ancak niversite enstitsnden herhangi bir talepte bulunmaz. Taramalarda yalnzca tm yl boyunca yaplan dalm belirtmesi gerektiinde tek tek katlmclar zerindeki yk daha dktr. 24. Cevaplama oranlar, bir veya birka haftay kapsayan gnlk almalar iin

160

EK 2 nispeten daha dktr. Katlmclar tm yl iin cevap verdiklerinde bu oran genellikle daha yksektir. Dier taraftan, niversite enstitlerine yneltilen taramalara ilikin cevaplama oranlar ou kez %100e yakndr.

Dier kaynaklara dayal yntemler


25. Taramalar zaman kullanmyla ilgili bilgi toplamann en sistematik ve doru yolu iken, her zaman kaynaklara ve/veya tek tek lkelerin gereksinimlerine uygun olmayabilirler. ok fazla zaman ve para gerektirirler ve istatistikleri oluturan kaynaklardan youn taleplerde bulunabilirler. zellikle byk lkeler, yksekretim kurumlarnn ve aratrmaclarnn saysnn fazla olmas nedeniyle, ayrntl zaman kullanm taramalar yapmay zor bulabilirler. 26. Ek olarak, baz lkelerdeki renim ve aratrma politikasnn formlasyonu, zaman kullanm taramalarndan elde edilebilecek ayrnt seviyesinde bilgi gerektirmeyebilir. 27. Bu nedenle, kaynak kstlamalarnn stesinden gelmek ve bilgi gereksinimlerini karlamak iin alternatif veri toplama yntemleri gereklidir. 28. Taramaya dayal olmayan Ar-Ge katsaylar, bilgiye dayal tahminlerden karmak modellere kadar eitli yollarla tretilir. Kullanlan yntem ne olursa olsun, daha maliyetli ve byk lekli aratrmac taramalarna ve/veya yukarda aklanan yksekretim kurumlar tarafndan yrtlen aratrmalarna bir alternatif olabilirler. 29. Katsaylarn doruluu, onlar hesaplamada kullanlan karar

mekanizmasnn kalitesine baldr; sonu olarak elde edilen tahminlerin doruluu uygulandklar verilerin kalitesine ve hem veri hem de katsaylara ilikin olarak mevcut ayrntlara baldr. 30. Katsaylar, veriler iin mevcut olan ve istatistikler iin gerekli olan ayrnt seviyesine gre hazrlanmaldr. Sorumlu istatistiksel birim tarafndan kullanlabilir bilgiye dayal olmak zere, eitli yollarla tretilebilirler. Deneyimli ve bilgili kiilerin almaya katlmas esastr. 31. eitli trde ilgili bilgiler normal olarak mevcut olacaktr. stihdam szlemelerinde, baz faaliyetler iin ayrlan sreler belirtilebilir; baz alan kategorilerinin i tanmlar yararl girdiler salayabilir. Baz kurumlar kendi planlama ve deerlendirmeleri iin tam veya ksmi olabilir. 32. Genel Ar-Ge faaliyetlerini hesaplamak iin tretilen katsaylar, bazen katsaylar oluturmu olaoluturmu bilirler; eitim sistemleri benzer dier lkeler ilgili katsaylar

161

EK 2 benzer yksekretim yaplarna sahip baka lkelerin zaman kullanm taramalarnn sonularyla karlatrma yapma yoluyla deerlendirilebilir. 33. Aratrma katsaylar tretmek iin model kullanm, yksekretim sek-

trnde bilginin daha fazla bilgisayar ortamna tanm olmasndan kaynaklanan olduka yeni bir uygulamadr. Arlkl ve arlksz yksekretim verilerine farkl katsaylar uygulanarak farkl modeller gelitirilir. Ar-Ge harcamalarn ve Ar-Ge personelini tahmin etmek iin katsay kullanm 34. Yukarda aklanan zaman kullanm almalarnn ve dier yntemlerin amac, toplam niversite kaynaklarnn aratrma, retim ve dier faaliyetler (ynetim dahil) arasnda datm iin bir temel elde etmektir. Bu nedenle, bu almalar Ar-Ge istatistikleri oluturmada yalnzca ilk admdr. Sonraki adm, niversitelerin toplam kaynaklarn tretmektir; bugnlerde, bu ilem ou kez eitli idari kaynaklar temel alnarak yaplmaktadr. Son adm, toplam personel ve harcama kaynaklarnda Ar-Ge paylarn tahmin etmek ve bunlarn daha ayrntl kategoriler halinde dkmn yapmak iin Ar-Ge katsaylar kullanmaktr. 35. Dolaysyla, yksekretim sektrne ynelik Ar-Ge istatistikleri

oluturmak iin

aadakileri tahmin etmek gereklidir:

Personel ve finans dahil, sektrn toplam kullanlabilir kaynaklar. Maliyet trne gre ilgili Ar-Ge harcamas. Fon trne gre ilgili Ar-Ge harcamas. Toplam kaynaklar 36. Ar-Ge kaynaklarnn hesaplanmas, zaman kullanm almalarndan veya dier kaynaklardan tretilen Ar-Ge katsaylar uygulanarak, toplam kullanlabilir kaynaklarla ilgili verilere dayandrlr. Toplam veriler genel niversite fonlarn (GF) ve eitli d kaynaklar ierir ve aadakilerden tretilebilir: niversite hesaplar. dari kaytlar. niversitelerin merkezi ynetimleri tarafndan genel hesaplara ve sicil kaytlarna dayal olarak yaplan ek dkmler. niversite kurumlarna yneltilen taramalar. Dier istatistiksel sistemler (kamu hizmetlileriyle ilgili istatistikler, genel cret istatistikleri). 37. Birok durumda, toplam veriler eitli ynetim kaynaklarndan tretilir. Merkezi ynetimlerin rol lkeden lkeye ve seviyeden seviyeye deiir ulusal dzeyde eitim bakanlnda, blgesel olarak, yerel olarak veya yksekretim enstitsnn kendi iinde. Seviyeleri ne olursa olsun, bu tr merkezlerde, ynetimsel faaliyetlerinin bir sonucu olarak genellikle byk miktarda bilgi bulunur.

162

EK 2 Merkezi ynetimlerin elinde bulunan bilgiler, zellikle Ar-Ge ile ilikili olmalar gerekmese de, tahmin edilen Ar-Ge katsaylar veya zaman kullanm taramalarndan tretilen Ar-Ge katsaylar kullanlarak Ar-Ge verilerinin elde edilebilecei yararl bir kaynaktr. Ar-Ge bilgileri bazen dorudan merkezi ynetimlerden elde edilebilir. Bununla birlikte, bu bilgilerin Frascati Klavuzunun tanmlarna uygun olduu kesin deildir ve bu durum onlar dorudan kullanma imkann snrlar. 38. Merkezi ynetimlerin kendi dosyalarnda tuttuu bilgiler, belirli bir

ynetimin ilevine gre eitlilik gsterir. Eitim bakanlklar byk miktarda genel bilgiye sahip olabilirken, yksekretim kurumlarnn finans yneticileri tek tek aratrmaclarla ve dier personelle ilikili gelir ve harcama bilgilerine sahip olabilirler. 39. Tek tek bilim dallarndaki/bilimsel alanlardaki Ar-Ge almalarn

belirlemek, birok bilim dalyla ilgili olarak aratrma yapan byk kurumlarda aratrmac seviyesinde bilgi edinmeyi gerektirebilir. Ar-Ge almas tek bir bilim alanyla snrlysa, kurum seviyesindeki bilgiler yeterlidir. 40. Merkezi ynetimlerin verilerini genel bir Ar-Ge verisi toplama Veriler tutarl ve kesindir. Parametreler ift saylmamtr. Veriler belirli bir dnemle ilikilidir. Verilere kolayca eriilebilir. Veriler, tekrarlanan model oluturma sreci iin yararl girdi oluturur. kincil kaynaklardan elde edilen verilerin kullanlmas, taramaya cevap verenlerin cevap ykn azaltr. 41. Bu tr verilerle ilgili, dikkate alnmazlarsa bazlar kesin Ar-Ge istatis-

almasnn paras olarak toplamann eitli avantajlar vardr:

tiklerinde hatalara neden olabilecek snrlamalar da vardr: Maliyetlerin kapsam, fonlarn ve personelin kaynaklar bakmndan Ar-Ge faaliyetleriyle ilgili belirli eksik veriler. Farkl niversiteler arasnda karlatrlabilirlik sorunlar. Genellikle toplu bir seviyede mevcut olan veriler. Genel yksekretim istatistiklerinin, ayr olarak belirlenemeyen Ar-Ge bileeni. 42. lkelerin, toplam kaynaklarla ilgili yeterince ayrntl verilere (rnein,

bilim alanna gre dkm yaplm) farkl yollardan eriimleri vardr. Kullanlabilir ayrnt seviyesi bakmndan belirli bir lkedeki niversiteler arasndaki farkllklar da lkelerin OECDye yeterli ayrntl veri salama yeteneklerinde farkllklara neden olabilir.

163

EK 2 43. Zaman kullanm almalarnn sonular, toplam tam zaman

edeerleriyle ilgili verilerden lkelerin Ar-Ge iin tam zaman edeerlerini tretmek iin kullanlr; toplam tam zaman edeerleri teorik olarak en az iki farkl yolla tanmlanabilir: Bir yl iinde bir kii tarafndan yaplan toplam Ar-Ge almas miktar. Maa lt olarak kabul edilirek, bir yl iinde bir kii tarafndan Ar-Ge ile ilgili olarak bulunulan tam zaman pozisyonlarnn says. 44. Birincisi, geni anlamda 5. Blm, Ksm 5.3.3te belirtilen TZE tanmna

karlk gelir. Uygulamada, ikincisi veri toplama iin muhtemelen daha uygun olacaktr. ou durumda birden ok pozisyonda alan kiilerle ilgili bilgi edinmek mmkn olmadndan, bir kiinin birden ok tam zaman edeeri iin saylabilecei dnlebilir. Maliyetlerin tr 45. Klavuzdaki 6. Blm, Ksm 6.2.2 ve 6.2.3e gre, Ar-Ge harcamalarnn cari ve sermaye harcamalarna gre dkm yaplmaldr; bu harcamalar, bir taraftan igc ve dier cari maliyetlerden, dier taraftan da gere/ekipman harcamalar ve arazi/bina harcamalarndan oluur. 46. Belirli bir birime ait bu Ar-Ge bileenlerinden her biri iin dorudan kul-

lanlabilir veri yoksa, toplam harcamayla ilgili bilgilere dayal olarak bir tahmin yaplmaldr. 47. ilik maliyetleri (yani maalar ve ilgili sosyal maliyetler) genellikle

yksekretim sektrndeki toplam Ar-Ge harcamasnn yaklak yarsn temsil eder. Toplam iilik maliyetleriyle ilgili bilgiler genellikle mevcuttur ya da aadaki veri kaynaklarndan birine veya birden ouna dayal olarak hesaplanr: Her bir aratrmac, teknisyen veya dier personelin maa izelgesi ve bu izelgenin kendisi Personel ve enstit kategorisine gre iilik maliyetleri. Personel, enstit, bilim alan veya blm kategorisine gre iilik maliyetleri.

48. Zaman kullanm almalarndan tretilen Ar-Ge katsaylar, toplam iilik maliyetlerindeki Ar-Ge payn tahmin etmek iin dorudan uygun bir seviyede (birey, enstit, blm, niversite) kullanlr; gerekirse, eitli ilikili sosyal gvenlik veya emeklilik programlarn da dikkate almak iin ayarlamalar yaplmaldr. 49. Ar-Ge katsaylarnn, retim ve aratrma bilim dalna, Ar-Ge almasnda dorudan yer alan personelin meslek kategorisine ve etkinliin gerekletirildii kurum trne gre deiiklik gstermesi beklenebilir. En yksek ayrnt seviyesinde, tek tek kurumlarn finansal ve personel verilerine kat-

164

EK 2 saylar uygulanabilir. Bu mmkn olduunda, katsaylar kurumlarn Ar-Ge bakmndan farkl konumlarn yanstmak iin deitirilebilir; rnein Gzel Sanatlar Faklteleri, teknik niversiteler veya nemli retim ve aratrma niversiteleri olmalar gibi. 50. Katsaylar tipik olarak aamalar halinde uygulanr: Farkl personel kategorilerine uygulanan Ar-Ge katsaylar, bilim dalna ve kuruma gre olmas mmknse, TZE personel tahminlerini verir. Bu personel tahminleri, kendileri katsaylara dntrldklerinde, Ar-Ge harcama tahminleri salamak iin finansal verilere uygulanabilir. 51. Dier cari maliyetler hakkndaki bilgiler genellikle enstityle ilgili olarak mevcuttur ve ou kez dokmanlar, kk ekipmanlar vb. gibi eleri satn almak iin kurumlarn kendi emirlerinde olan kaynaklarla ilgilidir. Kurumlardan genellikle bu maliyetlerin Ar-Ge payn, amalanan kullanma dayal olarak tahmin etmeleri istenir. Enstit tarafndan kullanlabilir olmayan blm (su, elektrik, kiralar, bakm, genel ynetim vb. gibi genel giderler) ilgili kurumsal birimler arasnda datlmaldr. Amalanan kullanm bir lt olarak mmkn deilse, iilik maliyetleriyle ayn datm katsaylar kullanlabilir. ArGe paylar, teammllere veya enstitlerin dncelerine dayal olarak da belirlenebilir. 52. Gere ve ekipmana yaplan toplam yatrmla ilgili bilgiler, genellikle kurum dzeyinde mevcuttur. Birok taramada, Ar-Ge paylar enstitler tarafndan amalanan ekipman kullanmna gre tahmin edilir. Ar-Ge katsaylar, Ar-Genin gere ve ekipmanlar ierisindeki payn tahmin etme konusunda, eitli trde cari harcamalar tahmin etmeye gre daha az kullanldr. Gere ve ekipman yatrmlarndaki Ar-Ge pay, yukarda ele alnan belirli trde dier cari maliyetler bakmndan, anlamalara veya gre de dayal olabilir. 53. Arazi ve binalara yaplan toplam yatrmlarla ilgili bilgiler genellikle yalnzca enstit veya niversite dzeyinde mevcuttur. Ar-Ge katsaylar, bu yatrmlardaki Ar-Ge paylarn tahmin etmek iin nadiren kullanlr. Burada da yine, Ar-Ge verileri ou kez tesislerin amalanan kullanmlarna dayal olarak tahmin edilir. 54. Yukardakilerden, Ar-Ge katsaylarnn iilik maliyetlerindeki Ar-Ge

payn tahmin etmek iin tek yolu saladklar, dier cari maliyetlerdeki Ar-Ge paylarn tahmin etmede nemli bir rol oynadklar, ancak gerelere ve ekipmana veya araziye ve binalara yaplan yatrmlardaki Ar-Ge paylarn hesaplamada fazla nemlerinin olmad sonucu karlabilir.

165

EK 2 Fonlarn kaynaklar Genel 55. Yksekretim sektrndeki Ar-Ge fonlar bir ok farkl kaynaktan elde edilir. ou ye lkede kullanlan ana kaynak, yksekretim kurumlarnn btn faaliyetlerini desteklemek iin ald, kamu genel niversite fonlar (GF) olarak bilinen, kamu tarafndan finanse edilmi serbeste tasarruf edebilmeleri iin verilen tahsisatn (blok hibe) bir blmdr. Yksekretim kurumlarndaki personelin eitli faaliyetleri- retim, Ar-Ge, ynetim, salk hizmetleri vb.- genel bir ekilde btn ile ilgili faaliyetlerin demesini kapsayan bu hibelerden ayr deme iin zel olarak tanmlanmamtr. Ayrca, Ar-Ge fonlar aratrma kurullar dahil bakanlklar, blmler ve dier kamu kurumlar gibi dier kaynaklardan, zel kr amac gtmeyen kurumlardan ve son yllarda gittike artan bir ekilde sanayiden ve yurtdndan hibeler ve szlemeler biiminde alnr. Baz niversiteler "kendi fonlarna" da sahip olabilir ( balardan gelen gelir vb. gibi). 56. niversitelerin toplam faaliyetlerindeki Ar-Ge payn saptamak iin kul-

lanlan zaman kullanm almalar ve dier yntemler genellikle sadece yksekretimdeki Ar-Ge(YARGE)nin byk blm ile yakndan ilikili olan GFyi ilgilendirir. D fonlar ou kez Ar-Ge iindir fakat dier amalar iin de kullanlabilir. Dolaysyla, eer merkezi ynetim kaytlarnda bilgi mevcut deilse, d kaynaklar tarafndan finanse edilen her proje iin, taramaya cevap verenler ou kez onun aratrmay finanse edip etmediini deerlendirmek zorundadr. 57. Baz d fonlar (zellikle vakflar ve aratrma kurullarndan gelen fondorudan niversite

lar) niversitelerin merkezi muhasebe kaytlarnda her zaman tam olarak kapsanmaz. Baz aratrma szlemeleri gerekten de enstitsne veya profesrlere gidebilir. Mmkn olan en geni kapsam elde etmek iin, kurumlarn d fonlar hakkndaki veriler baz durumlarda fonlayclarn hesaplarndan alnmaldr (bu, Klavuzun gerekletiriciye dayal rapor prensibine aykr olsa bile) veya en azndan bu hesaplara kar tekrar kontrol edilmelidir. Fonlaycya dayal veriler genellikle sadece harcamalar verir ve ayn Ar-Ge personel verilerini elde etme sorunu bu nedenle uralmas zor bir sorundur. 58. Yksekretim kurumlar geleneksel GF kaynaklarnn mutlak kesinti-

lerini veya sabit kalma mdahalelerinden kaynaklanan kayplar telafi etmek iin, artan bir ekilde d kaynaklara ynelmektedir. zellikle, grev odakl bakanlklar ve sanayiyle aratrma balantlar younlatrlmakta ve GF olmayan kaynaklardan gelen toplam harcamann pay eninde sonunda artmaktadr. D organizasyonlarla byle balantlar, kurumlarn hesaplarnda resmi olarak saptanabilir veya saptanamayabilir, bu nedenle Ar-Ge istatistiklerinin

166

EK 2 toplanmasnda nicelletirmek zordur. Ayrca, kaynaklarn bu transferleri para yerine ayni (tehizat ve malzemeler biiminde) olabilir, dolaysyla bu da ilave lm glkleri dourur. 59. Bu nedenle Ar-Ge gelir kaynaklarnn ne kadar iyi bir ekilde ayr olarak

tanmlanabilecei ve tehis edilebileceinin belirlenmesi konusunda muhasebe ilemleri nemli bir rol oynayacaktr. Ar-Ge istatistiklerini reten kiiler bu gibi hesaplardaki elde edilebilen detaylara baldr. Aratrma gelirinin kaynaklarn tanmlama konusunda karlalan bir dier zorluk da d organizasyonlarn yksekretim kurumlarnda kendileri iin yerine getirilen Ar-Genin "tam piyasa maliyetini" her zaman demedii gereidir. Teorik olarak, dardan finanse edilmi aratrma iin ynetimle ilgili harcanan GFnin bir ksm ve dier ilave maliyetler yukarda kullanlan katsaylar nda, tahmin edilen Ar-Geye eklenen aratrma olarak kabul edilmelidir. 60. Ar-Ge fonlama kaynaklarnn tam olarak kapsanmas sorunu btn ye

lkeler iin geerlidir fakat uluslararas karlatrlabilirlik, GF ve dier kamu Ar-Ge gelir kaynaklar arasndaki farkn belirlenmesi konusunda yetersizdir.

Genel niversite fonlarnn dier fon kaynaklarndan ayrlmas


61. Bu hibelerin hangi blmnn Ar-Geye atfedileceinin belirlenmesi ile ilgili olarak karlalan sorunlardan bazlar yukarda ele alnmtr. Bu belirleme yntemi tm lkelerde kullanlan tarama yntembiliminin kendine zg bir parasdr. Farkl lkeler GFnin Ar-Ge bileenini deiik ekilde snflandrd iin tutarszlklar ortaya kar. 62. Sektrel dzeyde bu gibi kamu fonlarn snflandrma seenekleri:

- Genel niversite fonlar - Sektrn kendi fonlar - Dorudan kamu fonlar Genel niversite fonlar 63. Dier sektrlerle karlatrldnda, GFnin ayr bir kategorisi, Ar-Ge iin zel fonlama mekanizmalarn dikkate almak zere yksekretim sektr iin tanmlanmtr. ou ye lke, Ar-Ge yksekretim kurumlarnn faaliyetlerinin mndemi bir ksmn tekil ettii iin, nc seviye bir kuruma tahsis edilmi baz fonlarn, yapsnda bulunan ve otomatik bir Ar-Ge unsuruna sahip olduu grndedir. Bu yorumda, byle fonlar GF olarak snflandrlr. Ulusal toplamlar bulurken, bu veriler "hkmet orijinal kaynak olduu ve ilgili fonlarn en azndan bir ksmnn Ar-Geye ayrlmas gerektiini dndnden, bu kamu genel niversite fonlarnn Ar-Ge ieriinin, fonlarn bir kayna olarak hkmetin hesabna geirilmesi gerekir" ifadesine dayanarak, genellikle kamu maliyesinin alt toplamlarna dahil edilir ve bu, uluslararas karlatrlabilirlik

167

EK 2 iin nerilen bir yaklamdr. 64. GF ayr olarak rapor edilmeli, Ar-Ge maliyet serilerine yaplan ayarla-

malar, emsal veya tahmin edilen sosyal gvenlik ve emeklilik karlklarn dikkate almal, fonlarn bir kayna olarak GFye ilave edilmelidir. "Kendi" fonlar 65. "Baz lkeler ulusal yaynlarnda kamusal kaynakl yksekretim blok hibelerini GF olarak deil de, "kendi fonlar" olarak snflandrmaktadr ve buna dayanak olarak, "hem "kendi fonlar" hem de kamusal genel niversite fonlarn ieren bir havuzdan Ar-Geye para ayrma ynnde bir karar alnmtr, dolaysyla ilgili rakamlar, bir fon kayna olarak yksekretim hesabna geilmelidir" ifadesini kullanmaktadr". 66. Bu durumda, yksekretim hesabna kaydedilecek olan ve ulusal

toplamlara ilave edildii zaman kamu kaynaklarna dahil edilmeyen "kendi fonlar" kategorisi, Ar-Ge iin fonlarn nemli bir kaynadr. 67. lidir. 68. Milli muhasebe uygulamalar saptanabilme kolaylklarn belirlese de, Sektr tarafndan retilen paralar "kendi fonlar" olarak dnlme-

zellikle zel niversiteler sz konusu olduunda bu gibi Ar-Ge gelirleri ("haslatlar") nemli bir gelir kayna olabilir ve inkar edilemeyecek bir ekilde "kendi fonlar" olarak snflandrlmaldr. Dorudan kamu fonlar 69. Kamu sektr GFye ilave olarak, tahsis edilen aratrma szlemeleri veya aratrma hibeleri eklinde yksekretim Ar-Gesi iin para salar. Aratrma gelirinin bu kayna daha kolay tanmlanabilir ve onu kamu fonlarnn dorudan bir kayna olarak kolayca snflandrdklarndan, genelde istatistik retenler iin byk sorunlar ortaya karr. 70. Gerek veya emsal kira demeleri iin saylacak "dier cari maliyetlere"

ilikin ayarlamalar dorudan hkmet fonlarna ilave edilmelidir (Klavuzda 6. Blm, Ksm 6.2.2 ve 6.3.3e baknz). neriler 71. Yksekretim Ar-Ge istatistiklerinin en iyi olas uluslararas karlatrlabilirliini elde etmek iin, fonlarn kaynaklarnn mmkn olduu kadar fazla blme ayrlmas tercih edilir: Bu byk lde, yksekretim kurumlarndaki merkezi muhasebe kaytlarndan gelen bilginin mevcut olmasna baldr.

168

EK 2

72.

GF iin veriler ayr olarak bildirilmedii ve farkl lkeler tarafndan sektrnn "kendi fonlar" veya hkmet sektryle

yksekretim kar. 73.

snflandrld zaman uluslararas karlatrlabilirlik iin ana sorun ortaya

Bu nedenle GF, olabildiince ayr olarak rapor edilmelidir; eer bu

mmkn deilse, benzer fonlar yksekretim sektrnn "kendi fonlar" veya "dier yksekretim fonlar" iine deil "kamu sektrnden gelen fonlar" iine dahil edilmelidir. 74. ye lkeler, verileri OECDye bildirirken, kullanlan gncel katsaylarla

beraber hangi harcama ve personel veri katsay gruplarnn Ar-Ge verilerine uygulandn gstermeye tevik edilir.

169

EK 3 Ek 3

Birlemi Milletler Milli Muhasebe Sisteminde Ar-Ge Uygulamas


Giri 1. Bu ekin amac MMS kavram ve terminolojisine yabanc olan, BT gstergeleri zerinde uzman olan kiilere Milli Hesaplar Sisteminde Ar-Ge uygulamalarn aklamaktr. ki konuyla ilgilenir: - MMS ve Frascati Klavuzu sistemleri arasndaki ilikinin tarihi. - ki sistem arasndaki benzerlikler ve farkllklar: MMSdeki Ar-Genin tamamen kapsanmas. Sektrler ve alt snflandrmalar. MMSdeki Ar-Ge harcamalarnn lm. 2. Referanslar genellikle Avrupa Birlii Komisyonu, Uluslararas Para

Fonu, Birlemi Milletler ve Dnya Bankas tarafndan ortak hazrlanm MMSnin en son 1993 versiyonunadr (ABK ve dierleri, 1994). ki versiyon arasnda kayda deer uygulama deiiklikleri sz konusu olduunda sadece 1968 versiyonundan bahsedilir. ki sistem arasndaki ilikinin tarihi 3. Birlemi Milletler Milli Muhasebe Sistemi ilk olarak 1953te yaymlanmtr. retim, tketim, birikim ve d ticaretle ilgili en nemli aklar kaydetmek ve bildirmek iin tutarl bir ereve salamtr. Uluslararas Standart Snai Snflandrma (USSS) gibi ilgili Birlemi Milletler Uluslararas Snflandrmalaryla beraber, OECD yesi lkelerde ekonomik istatistik ve analiz iin kullanlan standart erevedir ve OECD tarafndan da bu ekilde kullanlmaktadr. 4. Ar-Ge hesaplarnn Frascati Klavuzu sistemi byk lde A.B.D.

tarafndan yaplan, MMSnin oluum yllarna kadar geri giden alma temelinde 1961 ylnda kurulmutur. Sistem MMSden esinlenmi ve ekonomiyi sektrlere blme ve aralarndaki fonlarn akn lme fikrini benimsemi, fakat MMSnin bir paras olarak asla dnlmemitir. 5. ki sistem arasnda nemli farkllk olagelmitir:

- Ekonomik sektrler ve balantl snflandrmalar. - Terminoloji, yani farkl kavramlar iin ayn terimin veya ayn kavram iin farkl terimlerin kullanm. - Muhasebe yntemlerindeki temel farkllklar. 6. MMS ve Frascati Klavuzu arasndaki bu farkllklar tarihte sistematik

olarak gzden geirilmitir: ki sistemin revizyonunun ayn zamana rastlad yaklak 1970 ylnda ve 1990 ylnda tekrar ve bir de 1970li yllarn ortalarnda

170

EK 3 Ar-Ge iin uydu hesaplar kavram ortaya konduu zaman. 7. lk durumda, Frascati Klavuzunun revizyonunun ana grmesinden

nce MMSnin revizyonu 1968 ylnda tamamlanmtr. MMSnin bu basm ArGeye ok az nem vermitir. Az kiiden oluan ancak etkili bir ulusal Ar-Ge uzmanlar grubu, yeni MMSye uygun olacak ekilde Klavuzun ikinci basksn oluturma fikrini vurgulamtr. Sonu olarak, sektr tanmlamalar ve terminolojisi olduka deitirilmi fakat muhasebe yntemlerindeki farkllklar aynen braklmtr. 8. Frascati Klavuzu ile MMS arasndaki iliki Birlemi Milletler Avrupa

Ekonomik Komisyonu ve Avrupa Komisyonu dahil olmak zere deiik uluslararas organizasyonlar tarafndan grld. Sonu olarak, Ar-Ge iin bir uydu hesaplar sistemi gelitirildi ve bata Fransa olmak zere birok ye lke tarafndan dzenli olarak kullanld. Uydu hesaplara duyulan gereksinim, Ar-Ge gibi zel ilgi alanlarn ilgilendiren uydu hesaplarn derlenmesini ele alan bir blm ieren 1993 MMSde de kabul edildi. 9. Ar-Ge, MMS 1968deki gibi ara tketimden ziyade, "gayrimaddi

yatrm"n olas uygulamas balamnda MMS 1993n hazrlanmas esnasnda spesifik olarak grld. Uygulamada byle bir revizyonu uygulamak zor olacandan Ar-Geye bir yatrm faaliyeti olarak ilem yaplmamasna nihayet karar verildi, fakat grmeler Ar-Ge iin bundan nceki versiyondan daha fazla belirli ilkenin dahil edilmesine yol at. 10. Ayrca, revizyonu gren ulusal muhasebeciler Frascati Klavuzunun,

temel nerileri ve ilgili veritabanlarndan haberdar oldu. MMSdeki sektrler ve terminolojiyi ilgilendiren deiiklikler uygun olan yerlerde Frascati Klavuzuna eklenmi, fakat muhasebe uygulamasndaki farkllklar kalmtr. Frascati Klavuzu ve Milli Muhasebe Sisteminde Ar-Ge uygulamalarna ilikin benzerlikler ve farkllklar MMSde Ar-Genin genel kapsam 11. MMS ekonomik faaliyetlerle ilgilidir. Bu nedenle cevap verilmesi gereken ilk soru, milli muhasebe sisteminin ve bundan dolay gayri safi yurtii haslann (GSYH) kapsamna nelerin girdiini belirledii iin ekonomik faaliyeti nelerin oluturduudur. Piyasada satlmas iin rn ve hizmetlerin retimiyle sonulanan byle faaliyetleri ekonomik olarak tanmlamada bir glk yoktur. Kamu ynetimi, kanun ve dzen, salk, eitim ve sosyal hizmetler (ve zel kr amac gtmeyen kurulular tarafndan yerine getirilen benzer faaliyetler) gibi sahalardaki hkmet faaliyetleri, ktlar piyasada satlmasa bile ekonomik olarak deerlendirilir. Bununla birlikte piyasa d faaliyetlerin dier baz trleriyle balantl olarak snr koyma sorunlar kar. zellikle, kendi tketimleri iin ha-

171

EK 3 ne halk tarafndan rnlerin retimi GSYH iine dahil edilir fakat sahibinin oturduu evlerin hizmetleri dndaki hizmetler dahil edilmez. GSYH, rnek olarak, hane halk tarafndan binalarn inasn, kendi kullanmlar iin iletmeleri ve iftlikte tketim iin mahsul ve iftlik hayvanlar retimini iine alr. Bununla beraber, geleneksel olarak, MMS ev dekorasyonu, temizlik, amar ykama vb. gibi hane halk yeleri tarafndan yaplan cretsiz hizmetleri kapsamaz. 12. Ar-Ge yukarda tarif edildii gibi genel olarak ekonomik bir faaliyettir. Fakat ekonomik olmayan bir kategori vardr; o da yksekretim kurumlar tarafndan istihdam edilmemi fakat hibeler ve/veya kendi kaynaklar tarafndan desteklenen lisansst rencilerinin yapt Ar-Gedir. Frascati Klavuzunda kapsanan btn dier Ar-Ge harcamalar Milli Muhasebe Sisteminin birok hesabnda ele alnmaktadr. 13. MMSnin en son versiyonu Ar-Ge uygulamalar hakknda ilkeler verirken, zellikle kendi kullanmlar iin Ar-Ge uygulayan firmalar sz konusu olduunda onu hesaplar ierisinde sistematik olarak ayrt etmez. Bu nedenle uydu hesaplara ihtiya vardr.

Sektrler ve alt snflandrmalar Sektrler


14. Hem MMS hem de Frascati Klavuzu kurumsal birimleri birok sektre ayrr. Genel iliki Tablo 1de gsterilmitir. 15. Her iki sistem bir taraftan milli sahay ve dier taraftan "dnyann geri kalan" (MMS) veya "yurtd" (Frascati Klavuzu)n kullanr. 16. Frascati Klavuzu bir sektr tanmlar setini btn hesaplarna uygular (uygulama sektrne gre Ar-Ge harcamas, fonlarn kaynana gre Ar-Ge harcamas, Ar-Ge istihdam). MMS kk farkllklar ieren iki yaklama sahiptir (Tablo 2ye baknz) ve Frascati Klavuzunda Ar-Ge uygulamas, zellikle performans, bunlarn ikincisine daha yakndr. Tablo 1. MMS ve Frascati Klavuzundaki sektrlerin zeti
MMS Finansal olmayan irketler Finansal irketler Genel devlet Hane halkna hizmet veren kr amac gtmeyen kurumlar Hane halk (dier MMS sektrlerine dahildir) Dnyann geri kalan zel kr amac gtmeyen sektr Yksekretim sektr Yurtd Ticari teebbs sektr Kamu sektr Frascati Klavuzu

Kaynak: OECD.

172

EK 3 Tablo 2. MMSdeki reticiler ve sektrler


Sektrler Finansal olmayan irketler sektr Piyasa reticileri Finansal olmayan irketler veya irket benzerleri Pazar retimiyle uraan kr amac gtmeyen kurumlar (KAGK)1irketlere hizmet veren KAGKlar Finansal irketler ve irket benzeri kurumlar [Pazar retimiyle ilgili devlet birimleri]2 Devlet birimleri b.y.s. Sosyal gvenlik fonlar Genelde devlet tarafndan finanse edilen KAGK'lar b.y.s. Hane halkna hizmet veren KAGKler rnlerin retimiyle genellikle veya tamamen kendi nihai kullanmlaryla balantl olarak ilgilenen tzel kiilii olmayan iletmeler de dahil, hane halk b.y.s. Piyasa d reticiler

Finansal irketler sektr Genel devlet sektr

Hane halkna hizmet veren KAGKler Hane halk Pazar rnleriyle megul olan tzel kiilii olmayan iletmeler

1. Ekonomik adan kayda deer bir fiyata mal ve hizmet sunma. 2. Ayr hesap kmeleri olduu srece bunlar irket benzeri kurum olarak ilem grr.

Kaynak: OECD. 17. Temel farkllk Frascati Klavuzu'nun yksekretim sektrn ayr tutmasdr. Bu ayrma klavuz 3. Blmde verilen sebeplerden dolay Ar-Ge istatistikileri ve politika yapclar tarafndan ok nemli olarak kabul edilir. Bununla beraber, bu ilave sektr MMS balamnda sorunlara sebep olur. Kamu niversiteleri ve yksekokullar MMS hkmet sektrnde yer alrken, Frascati Klavuzu yksekretim sektrnn dier unsurlar MMSde hemen hemen her alanda yer alabilir. Tablo 3 onlarn nerede snflandrldn gstermektedir.

173

EK 3 Tablo 3. Frascati Klavuzundaki yksekretim sektrne dahil olduu kesin veya muhtemel olan birimlerin MMS sektrlemesi
Piyasa reticileri Piyasa d reticiler
retim messeseleri rnein ana faaliyet olarak yksekretim hizmetleri salayan (PHES) Finansal olmayan tm irketler (veya irket benzeri kurumlar) PHES1 Ekonomik adan kayda deer bir fiyattaki, herhnangi bir tzel kiilii olmayan iletmeler PHES1 Ekonomik adan kayda deer bir fiyattaki KAGKlar PHES1 letmelere hizmet veren KAGKlar Finansal olmayan irketler (veya irket benzeri kurumlar) PHSS2 CAAHE3 Ekonomik adan kayda deer bir fiyattaki KAGKlar PHSS2 CAAHE3 Ar-Ge satan, ancak CAAHE3 olan, finansal olmayan irketler (veya irket benzeri kurumlar) Ekonomik adan kayda deer bir fiyatta Ar-Ge satan KAGKlar CAAHE3 letmelere hizmet veren KAGKlar CAAHE3 Devlet birimleri PHES1 Genelde devlet tarafndan kontrol ve finanse edilen kr amac gtmeyen kurumlar (KAGK'lar) PHES1 Hane halkna hizmet veren KAGKler PHESler

Salk hizmetleri sunan (PHSS) ve yksekretim tarafndan idare edilen veya onunla (CAAHE) ve/veya nemli bir retim ykmllyle ilikili niversite hastaneleri Aratrma enstitleri veya deneysel istasyonlar CAAHE3 ("snr" aratrma enstitleri)

Devlet birimleri PHSS2 CAAHE3 Genelde devlet PHSS2 ve CAAHE3 tarafndan finanse edilen ve kontrol edilen KAGKlar Hane halkna hizmet veren KAGKlar PHSS2 Devlet birimleri CAAHE3 Genelde devlet tarafndan kontrol ve finanse edilen, ancak HE ile ilikili olan KAGK'lar CAAHE3 olan Hane halkna hizmet veren KAGKler

Hibelerle desteklenen lisansst rencileri

Sbvansiyonlardan yararlanan hane halk

1. Yksekretim hizmetleri salayan. 2. Salk hizmetleri salayan. 3. Yksekretim kurumlar tarafndan kontrol edilen, ynetilen veya ilikisi olan. Kaynak: OECD. 18. Eer Frascati Klavuzunda hi bir yksekretim sektr olmasayd,

Frascati Klavuzunun 1970 versiyonundan beri tasarland gibi (OECD, 1970) MMS sektr snflandrmas ve Ar-Ge sektrleri arasnda hemen hemen tam bir benzerlik olacakt. rnein, Frascati Klavuzunda sektrler arasnda zel kr amac gtmeyen kurulularn (KAG) dalm aka MMSye dayandrlr ve MMS 1993 4. Blmn ksm bu konuya ayrlmtr, bu klavuzun 3. Blmnde grmelere yararl olacak ekilde eklenir. 19. Bununla birlikte klavuz, AR-GEnin kurumsal uygulamasn yanstmak

maksadyla orijinal MMS tanmlarn uyarlad iin, yksekretim harici birimler Klavuzun ve MMSnin en son versiyonunda olduka farkl olarak ilem grrler. kurulular, iki kurulu ayn talimat deiik ekilde yorumlad iin ou kez ayr sektrlerde deerlendirilir.

174

EK 3

Snflandrmalar
20. MMS her zaman Frascati Klavuzunda "sektr alt-snflandrmalar" olarak geen ayn snflandrmay nermez. Her ikisi de USSSyi kullanr, fakat sanayiler arasnda Ar-Genin dkm, snflandrlan birim ve snflandrma ltndeki piyasa reticileri piyasa d reticiler farkllndan dolay birbirine benzemeyebilir. MMSde, hkmet harcamalar ilevlerinin snflandrlmasna gre analiz edilmektedir (BDTH); hkmet sektrnde icra edilen Ar-Ge iin bir snflandrma zerinde anlaamadklarndan, Ar-Ge uzmanlar ARGEDBH iin BPBAKT snflandrmas lehine bu snflandrmay reddetmitir. OECD milli hesaplar yaynlarnda, bir bilim snflandrma sahas bu klavuzda nerildii iin, hkmet ve hane halkna hizmet veren KAGKler ana birim trlerine (Tablo 4e baknz) gre alt snflara ayrlmtr. Tablo 4. Hane halkna hizmet veren KAGKye ait nihai tketim harcamalar ve devlet harcamalarnn MMS snflandrmalar
A. Hkmet harcamalar1 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 9.1. 9.2. 9.3. 9.4. 9.5. 10. Genel kamu hizmetleri (temel aratrma dahil) Savunma Kamu dzeni ve gvenlik Eitim (niversiteler ve yksekokullar dahil) Salk Sosyal gvenlik ve refah skan ve topluluk kolaylklar Elendirici, kltrel ve dini konular Ekonomik hizmetler Yakt ve enerji Ziraat, ormanclk, balklk ve avclk Yakt ve enerji hari madencilik, imalat ve inaat, Ulatrma ve haberleme Dier ekonomik ilikiler Dier ilevler Toplam B. Hane halkna hizmet veren kr amac gtmeyen kurumlarn son tketim harcamalar 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Aratrma ve bilim Eitim Tbbi hizmetler ve dier salk hizmetleri Refah hizmetleri Elendirici ve ilgili kltrel hizmetler Dini organizasyonlar Hane halkna hizmet veren meslek ve istihdam organizasyonlar Muhtelif Toplam

1. Nihai tketim harcamalar (iilerin tazmini ve dier mali yardmlar), dier cari transferler ve emlak geliri, gayri safi sermaye oluumu ve dier sermaye harcamalar. Kaynak: OECD Milli Muhasebe, Ayrntl Tablolar, Kitap II.

175

EK 3

MMSdeki Ar-Ge harcamalarnn lm


21. Farkl kavramsal erevelere dayandklar iin, MMS ve Frascati Klavuzu Ar-Geyi aklama tarznda da farkllk gsterir. Ayrca, Frascati Klavuzu ayn zamanda verilerin toplanmasnda bir klavuz olarak hizmet verdii iin, yaplabilirlik kayglarndan daha dorudan etkilenir. Deiik hesaplardaki Ar-Ge uygulamasnn aadaki tanmlamas byk lde MMS 1993teki hesaplamalar temel alr (ABK ve dierleri, 1994).

retim hesaplarndaki Ar-Genin tanmlanmas ve deerlendirilmesi


22. Bir piyasa imalats tarafndan yaplan aratrma ve gelitirme, iyiletirilmi versiyonlar veya varolan rnlerin zellikleri de dahil, yeni rn veya yeni veya daha etkili retim ilemleri bulma veya gelitirme amacyla stlenilen bir faaliyettir. Aratrma ve gelitirme yardmc bir faaliyet deildir ve mmkn olduunca ayrdedilebilir bir temel kurulmaldr. Piyasa imalatlarnn kendileri adlarna stlendikleri aratrma ve gelitirme prensip olarak, aratrma ticari olarak taeron firmaya verilmi olsa denecek olan tahmini temel fiyatlar baznda deerlendirilmelidir, ancak uygulamada toplam retim maliyetleri temelinde deerlendirilmesi olasl daha byktr. Uzman ticari aratrma laboratuvar veya kurumlar tarafndan stlenilen aratrma ve gelitirme her zamanki ekilde, sat, szleme, komisyon, aidat ve benzerinden gelen haslatlar temelinde deerlendirilir. Hkmet birimleri, niversiteler, kr amac gtmeyen aratrma kurumlar vb. tarafndan stlenilen aratrma ve gelitirme, piyasa d retimdir ve ortaya kan toplam maliyetler temelinde deerlendirilir. Aratrma ve gelitirme faaliyeti retimden farkldr ve USSSde ayr olarak snflandrlr. Ayn personel zamann iki faaliyet arasnda bldnde nemli pratik zorluklar olsa bile, bir niversite veya dier yksekrenim kurumu iinde stlenildii zaman prensip olarak iki faaliyet birbirinden ayrt edilmelidir. Baz durumlarda retim ve aratrma arasnda, kavramsal olarak ayrlmalarn bile zorlatracak ekilde bir etkileim olabilir. (ABK ve dierleri,1994, paragraf 6.142.) 23. Ar-Genin MMS tarafndan yeni rn ve yntemler gelitirmeye ynelik

bir faaliyet olarak tanmlanmas, Frascati Klavuzu'nda yer alan tanmndan biraz farkldr. Frascati Klavuzuna gre Ar-Genin ana zellii yeni bilginin retimiyken, dieri Ar-Geyi sadece yenilik amacna gre nitelendirir. ki yaklam birbirine bir hayli benzemekle beraber, tam olarak ayn deildir. MMSnin tanmlamas, Oslo Klavuzunun eitim ve retim tasarmcl gibi, yenilikle ilgili, ancak Ar-Ge olmayan faaliyetleri kapsayan yenilik faaliyetleri tanmna daha yakndr. Ayrca MMSnin tanmlamas, kullancnn, yeniliin sadece dolayl bir ama olduu i dnyas tarafndan yaplan temel aratrmay gzden karmasna neden olabilir. 24. Muhasebe prensipleri bakmndan MMS, piyasa imalatlar (Ar-Ge satan

176

EK 3 firmalar) iin Ar-Genin gayri safi ktsnn ve dier imalatlar iin de toplam maliyetin (kendi adlarna yaptklar Ar-Ge) llmesini nerir. Bu, Ar-Ge harcamalarnn llmesini neren Frascati Klavuzu yaklamndan ok farkldr. Toplam maliyet (MMS) ile harcama (Frascati Klavuzu) arasndaki ana fark, sabit sermayenin uygulanmasdr: Maliyet yaklam, varolan sabit sermayenin tketimini gz nnde tutarken, harcama yaklam yeni sabit sermayenin harcamasn (satn alnmasn) gz nnde tutar. Frascati Klavuzu ayn uygulamay, ("Dier cari maliyetler" bal altndaki) tketim yerine satn alma temelinde llen ara mallara da uygular. Piyasa imalatlar iin MMS tarafndan nerilen gayri safi kt iin, retim zerindeki net vergiler iin toplam maliyet art iletim fazlal ve ayarlamaya eittir (demeler eksi mali yardmlar) (Tablo 5). Tablo 5. Gayri safi kt ile toplam dahili Ar-Ge
MMS tr maliyet bileenleri Benzeri kapsam alanlarn tazmini Ara tketim1 Farkl uygulama denen retimin vergileri; alnan sbvansiyonlar hari Sabit sermayenin tketimi letim fazlal Frascati Klavuzu maliyet bileenleri =ilik maliyetleri = Dier cari maliyetler Yukarda kapsanan sbvansiyonlar; retim vergileri hari Gayri safi sermaye harcamalar Dahil deil

1. Ara tketim, satn alnan tm Ar-Gelerin maliyetlerini de ierir. Kaynak: OECD. 25. MMS ve Frascati Klavuzundaki sabit sermayenin uygulanmasnn

yannda, daha kk farkllklar da vardr: i) MMSde, Frascati Klavuzu ayr bir ifade olmakszn sermaye harcamalar olarak arazi ve binalar dahil ettiinden, binalar zerinde gayri safi sabit sermaye oluumunun (GSSSO) bulunduu arazinin deerini hari tutar; ii) sabit sermayenin elden karlmas ve zellikle de satlar, Frascati Klavuzunda dikkate alnmamtr; nk bir gerek varln sermaye harcamasnn bir ksm, dierinin sermaye stokunda bir azalma salayacandan, ift sayma neden olabilir. Bunun lm zordur ve uygulamada kk olma olasl yksektir.

Ara tketim olarak Ar-Ge


26. MMS 1993, Piyasa reticileri Ar-Gesi iin aadaki talimatlar vermektedir (Frascati Klavuzu ticari teebbs sektr): "Aratrma ve Gelitirme, etkinlik veya verimlilii artrmak veya bunlarn tketim tipi faaliyeti yerine nitelii gerei yatrm olmas iin dier gelecekteki faydalar ortaya karmak amacyla yaplr.Ancak personel eitimi, piyasa aratrmas veya evre korumas gibi dier faali yetlerin benzer zellikleri olabilir. Bu tr faaliyetleri yatrm tr ola-

177

EK 3 rak snflandrabilmek iin, bunlar dier faaliyetlerden ayracak, retilen varlklarn tanmlanp snflandrlabilmesi, bu varlklarn ekonomik olarak anlaml bir ekilde deerlendirebilmesini salayacak bariz ltlerin olmas ve zaman iindeki amortisman oranlarnn bilinmesi gerekir. Uygulamada, btn bu gereksinimleri yerine getirmek zordur. Bu nedenle, geleneksel olarak aratrma ve gelitirme tarafndan retilen, personel eitimi, piyasa aratrmas ve benzeri faaliyetler gibi btn ktlarn bazlar ileride yararlar salasa bile, ara girdi olarak tketiliyor gibi ileme tabi tutulurlar. Daha nce de belirtildii gibi aratrma ve gelitirme, satnalma,muhasebe, depolama ve bakm gibi, tm kurumlarda yaygn olarak bulunabilen bir yan faaliyet deildir. Aratrma ve gelitirme bir iletme bnyesinde byk lekte gerekletirildiinde konuyla ilgili ayr bir kurumsallamann yarar olur, bylece girdi ve ktlar analiz amacyla birbirlerinden ayrlabilir. Fiyat verilerinin elde edilmesindeki zorluktan dolay kt, dier hesaplarnn ouna retim durumunda olduu gibi, genellikle toplam retim maliyetleri zerinden deerlendirilecektir. retilen kt bundan sonra, ara tketime dahil edilen ve ileme- nin geri kalann tamamlayan kurulu veya kurululara teslim edilmi gibi ileme tabi tutulur. Muhtelif dier kurumlarn mevcut olduu durumlarda, teslim edilen aratrma ve gelitirme miktar, onlarn toplam maliyetleri ile orantl olarak veya baka bir gstergeye gre datlabilir; bu genel merkezlerin veya merkezi tesislerin ktlarnn tahsis edilmesine benzer bir ekilde yaplabilir. Bir iletme dardan bir kurulula kendi adna aratrma ve gelitirme, personel eitimi, pazar aratrmas veya benzeri faaliyetleri yrtmek zere szleme yaparsa, iletme tarafndan yaplan harcamalar ara tketim amac iin kullanlan hizmet almlar olarak deerlendirilir." (ABK ve dierleri, 1994, paragraf 6.163-6.165.) 27. "Yazlm ve byk veritabanlar"nn MMS 93'te yatrm mal olarak

dnlmesi Ar-Ge iin belirli sorunlar dourur. Yukardaki metin, "aratrma ve gelitirme tarafndan retilen btn ktlar () ara girdiler olarak tketiliyormu gibi ileme tabi tutulduunu" belirtir. Bu aslnda milli muhasebede, kendi hesabna yazlm retiminin aktifletirilmesi ile ztlk yaratmaktadr, bunun nedeni kendi hesabna yazlmn byk bir ksmnn Ar-Geden olumasdr (yazlm irketlerinde gerekletirilen Ar-Ge ve baka irketlerde gerekletirilen yazlm zerine Ar-Ge). Mevcut rakamlar Ar-Genin nemli ve artan oranda paynn yazlm programlamasnda olduunu gstermektedir. Harcama hesabndaki Ar-Ge 28. Bu Klavuz, Ar-Ge gerekletiricileri ile fonlayclar arasndaki fark ortaya koymaktadr. MMS, Ar-Ge hizmetlerini retenler ile kullananlar ayrt eder

178

EK 3 (harcama hesab). Ar-Geyi "gerekletiren" birim ayn zamanda "reten"dir. "Fonlayc" birim her zaman olmasa da genelde MMS "kullancs"dr. 29. Para, dahili Ar-Geyi ("kendi fonlar") finanse etmek iin veya baka bir-

imden Ar-Ge hizmetlerini satn almak iin kullanlyorsa, fonlayan birim MMS kullancsdr. Eer fonlayan birim Ar-Genin gerekletirilmesi iin parasn baka bir birime aktarp karlnda Ar-Ge hizmetleri ak almyorsa, bu durumda kendisi MMS kullancs deildir, rnein her trl Ar-Ge hibeleri ve dolayl ekillerde Ar-Ge destekleri gibi. Bu durumda gerekletirici, kullancdr. Piyasa reticileri iin ise, devletten gelen herhangi bir hibe vb., "sbvansiyon" olarak ilem grmelidir (baknz Tablo 5). Tedarik szlemelerinin Ar-Ge ierii ile ilgili sorunlar kabilir. Prensipte Ar-Ge, dier mal ve hizmet satn almlarnda olduu gibi rne dahildir ve Ar-Genin MMS kullancs, reticisi/gerekletiricisidir. Ancak fonlama kuruluu ayr bir Ar-Ge szlemesi yapar ve Ar-Ge sonularnn sahibi olursa, fonlayc MMS kullancs olur. Devlet dnda fonlayan tzel kii, Ar-Ge gerekletiricisi (harici Ar-Ge) deilse, bu tr fonlarn aktarlmas iin Frascati Klavuzu herhangi bir tavsiyede bulunmaz; ancak MMS, yrrlkteki ekonomik mekanizmalarn daha iyi anlalabilmesi fikriyle eitli kategoriler nerir (sattan gelirler, sbvansiyonlar, cari transferler ve sermaye transferleri). 30. Btn Ar-Genin bir kullancs varken, sadece Ar-Genin bir ksm

kendiliinden nihai harcama hesabnda grnr. Harcama hesabnda, Ar-Genin byk ounluu retim srecinde kullanlm gibi ilem grr ve bylece mal ve hizmetler iine dahil edilmi olur. Bunlar ya ileride takip eden bir dneme tanrlar (sermaye oluumu) veya toplum yelerinin kiisel veya ortak ihtiyalarn karlamak zere ek dnme uramadan kullanlrlar (nihai tketim). Bu, pazar reticilerinin finanse ettii Ar-Geyi ve hane halklarna hizmet veren, kr amac gtmeyen kurumlarn ve devletin finanse ettii ve arz ettikleri hizmetlere dorudan katkda bulunan btn Ar-Geyi kapsar. Harcama tablosunda sadece kendiliinden nihai tketim olarak ileme tabi tutulan Ar-Ge faaliyetleri, devlet tarafndan finanse edilen ortak hizmetler (zellikle temel aratrma) ve hane halkna hizmet veren KAGK tarafndan finanse edilen benzeri Ar-Gedir. Uydu hesaplar ihtiyac 31. Uydu hesaplar, belirli konular ana milli hesaplara ekler olarak sunmak iin kullanlan ve evrim geirmekte olan mekanizmalardr. 32. Uydu hesaplarn zellikleri, aadaki gibi aklanabilir: "Zaman iinde belirli alanlara ilikin uydu hesaplar, aadaki zelliklerle balantl hale gelmektedir: 1.Btn bir ekonomik faaliyet alan iinde veri zelliine sahiptirler ve ana hesaplarda gsterilebilecek bir alan hakknda daha kapsaml bilgi dizisi oluturmak iin bir ereve sunarlar.

179

EK 3 2. lemi gerekletirenin veya ilemin dahil edilme lt, alana balants olduundan bunlar amaca yneliktir. 3. Bunlar, ana hesaplarla birbirine baldr ve ana hesaplarda yer alan en az bir lm ierir. 4. Ana hesaplardan farkl yollarda bilgi sunarlar: Tanmlamalar, snflandrmalar ve muhasebe kurallar, bir alan hakkndaki bilginin en yararl biimde sunumunusalayabilmek iin ana hesaplarda kullanlanlardan farkllk gsterebilir. Ana hesaplarda cari veya sermaye olarak hesaba katlanlar deitirilebilir veya retim snrlar deitirilebilir. Ancak tanmlar, snflandrmalar ve muhasebe kurallar hesabn iinde tutarl olmaldr. 5. ounlukla muhtelif sorular cevaplayan tablolar ierirler: retici kimdir ve retim aralar nelerdir? Kim finanse ediyor? Masraflarn sonucu nedir ve kim bu sonutan yararlanyor veya sonucu kim kullanyor? 6. ounlukla parasal ve fiziksel veriyi bileik olarak ierirler. Fiziksel veriler, alanda istihdam edilen kii says veya depolanan ekipman miktar gibi retimle ilgili olabilir. Fiziksel veri faydalananlarla da ilgili olabilir, bu alandaki faaliyetlerden etkilenen kiilerin says gibi. Uydu hesaplarnn avantaj, ana hesaplarda bir deiiklii gerektirmeden ekonomi hakknda alternatif bir gr alnabilir olmasdr." (Carson ve Grimm, 1991)

180

EK 4 Ek 4

Salk, Bilgi ve letiim Teknolojileri (BT) ve Biyoteknoloji ile ilgili Ar-Ge


1. Bu ek, Klavuzun baka blmlerinde nerilen snflandrmalarn kul-

lanlmasyla haklarnda bilgi alnmas mmkn olmayan Ar-Ge alann sunmaktadr. Her de politika ile ok yakndan ilgilidir ve bu alanlar ile ilgili ArGe zerine, belirgin bir ekilde, veri ihtiyac vardr. Verileri elde edebilmek iin ou kez eitli snflandrmalardan gelen verileri birletirmek ve hatta yeni tarama sorular oluturmak gerekebilir. Normal Ar-Ge istatistiklerinden salkla ilgili Ar-Ge verileri tretme Giri 2. Son zamanlarda, zellikle salkla ilgili Ar-Ge verilerine talep artmtr. Uluslararas karlatrmalar ok sk talep edildii iin, bu ksm, mevcut taramalar ve genel kaynaklardan salk ile ilgili Ar-Ge verilerinin nasl derlenmesi gerektii hakknda genel bir yn vermektedir. Bu balamda "salkla ilgili" sadece biyomedikal aratrmaya atfta bulunmakla kalmamakta, ayn zamanda sosyal bilimler ile ilgili Ar-Ge ve zellikle salk hizmetleri de dahil, daha geni bir kategoriye hitap etmektedir. 3. Bu almann amac, Ar-Geyi gerekletiren ve fonlayan sektre gre

blnm salk Ar-Ge (GSYARGEH)leri iin gayri safi harcamalar oluturmaktr. stihdam eden sektre tekabl eden Ar-Ge personel verisi elde olmaldr. Salk Ar-Gesi isteyenler ounlukla bu kayna kullandklar iin ARGEDBH ile ilgili rehber ilkeler burada yer almaktadr. Uluslararas karlatrmalar ve ulusal abalar zerine daha fazla bilgi Salkla lgili Ar-Ge iin Harcamalarn lmnde bulunabilir (OECD, 2001). 4. Prensip olarak, benzer derlemeler tarm gibi dier alanlar iin de

yaplabilir. Genel yaklam 5. Salkla ilgili btn Ar-Geyi kapsayan veri gruplarna bir talep vardr, ancak olaan Ar-Ge taramalar normalde, harcama ve personeli, ilgili birimin birincil ama/alan/snai faaliyetine gre bler. Buna ilaveten snflandrmalar salkla ilgili birimlerin kk kategorilerini tanmlayacak kadar ayrntl olmayabilir. 6. Bu nedenle uygulanacak ilem, veriyi aka salkla ilgili olan kategorilere

ayrmak (ekirdek unsurlar) ve sonra eitli ayar ve tahmin yntemleri kullanarak bu veriyi iyiletirmek ve dier kategorilerden salkla ilgili unsurlar eklemek olacaktr. Bu genelde tam bir veri grubunun (fon kaynaklar, personel

181

EK 4 vb.) bulunduu kurumsal snflandrma ile balayp, ardndan gerekli ayarlamalarn yaplmas iin ilevsel verilerin kullanlmas anlamna gelir. Farkl kurumsal ve ilevsel dkmler kullanlmas ve ayrca veri salayanlarn salk Ar-Gesinin dzenlenmesindeki zel ulusal ayrntlar hakknda bilgi sahibi olmas nedeni ile bu sre, sektrler ve lkeler arasnda da deiir. 7. lke olarak, tercih edilen kaynak, Ar-Ge gerekletiriciler tarafndan bildirilen

GSYARGEH verisi olmaldr. Uygulamada, salkla ilgili Ar-Ge harcamalarnn derlenmesinde birok kaynak kullanlabilir. Baz lkelerde, zellikle ARGEDBH verilerinin toplanmasnn genel Ar-Ge taramay ile ilikili olduu yerlerde, bu bte serileri (zellikle ilk hedefte verilerin derlendii alanlar iin), hemen gze arpmayacak ekilde, gerekletiricilerin sosyo-ekonomik (insan salnn korunmas ve gelitirilmesi) veya bilim alan (tbbi bilimler) amalarna gre yaplan taramalarda, salk zerine Ar-Ge iin merkezi hkmet fonlarn tanmlam olabilirler. Benzeri ekilde, tbbi hayr kurumlar, salk aratrma konseyleri ve fonlarn raporlar ve hatta ila sanayisi dernekleri raporlarndan faydal ek bilgi ve veriler toplanabilir. Salkla ilgili anlaml bir GSYARGEH tablosu kartabilmek, eitli kaynaklardan salanan bilginin kartrlmas ve eletirilmesini ierebilir. ARGEDBH'deki salkla ilgili Ar-Ge'yi tanmlama 8. Salkla ilgili Ar-Genin devlet fonu hakknda veri arayanlar ou zaman ARGEDBHye ynelirler, nk bu konu iin zel bir sosyo-ekonomik ama kategorisi mevcuttur. Ancak bu kategorinin sadece birincil amac insan saln korumak ve gelitirmek (BPBAKT 4) olan Ar-Geleri kapsadn ve ilikili faaliyetlerle ilgili fonlarn baka kategorilere dahil edildiini fark etmeyebilirler. 9. En nemli ek kategori "Genel niversite fonlar ve gdml olmayan

aratrma"dr. Bu nedenle ARGEDBH iinde salk iin nerilen ekirdek kapsam yledir: Salk. Genel niversite fonlar ve gdml olmayan aratrma: Tbbi bilimler. 10. Dier amalarla fonlanan salkla ilgili aratrma, rnein askeri tbbi aratrma, nkleer kurumlarda salk ve gvenlik aratrmalar veya snai politikann paras olarak ilgili iletmelerde Ar-Genin desteklenmesi, mevcut olduunda dahil edilmelidir. 11. Eurostata iki haneli BPBAKT verisi toplayp bildiren lkeler sanayiye yardmda iki alt kategori ierebilirler (Tablo 1): la rnlerinin retimi (BPBAKT 0742). Tbbi ve cerrahi ekipman ve ortopedik cihazlarn retimi (BPBAKT 0791).

182

EK 4 Tablo 1. ARGEDBH'deki salkla ilgili Ar-Ge'nin tanmlanmas


Tek haneli NABS nsan salnn korunmas ve iyiletirilmesi Gdml olmayan aratrma Genel niversite fonlar Snai retim ve teknoloji Tp bilimleri Tp bilimleri la sanayisine yardm Tbbi cihazlar sanayisine yardm Ayrntl NABS kullanan lkeler iin Tm

Kaynak: OECD. 12. Belki en nemli boluk, genel niversite fonlarna dahil edilen salkla

ilgili Ar-Gede veya tp bilimleri dnda, zellikle biyolojik bilimlerde yaplan gdml olmayan aratrmalardadr. Salk aratrma konseyleri veya benzeri aratrma programlar tarafndan fon salanan herhangi bir Ar-Ge, gdml olmayan bir aratrmaya dahil edilmi ise, salkla balantl olarak dahil edilmesi gereken biyoloji unsurunun saptanmas mmkn olabilir. 13. ARGEDBHden salanan salkla ilgili Ar-Ge verileri bu tr Ar-Gelerin

toplam kamu fonu hakknda eksik bir tablo sunar, nk ARGEDBH sadece merkezi hkmetin btesini kapsamaktadr. Baz salk ile ilgili Ar-Ge, sosyal gvenlik fonlar gibi bte fazlas kamu kaynaklaryla fonlanyor olabilir. l idareleri ve yerel idareler, zellikle yksekretim veya genel hastanelerden sorumlu olduklarnda salk Ar-Gesini fonlayabilirler. Bu miktarlarn nemli olduu durumlarda, salkla ilgili Ar-Genin toplam devlet fonu iin bir miktar bulabilmek amac ile, bunlarn ARGEDBHden salanan verilere eklenmesi iin aba gsterilmelidir

Salk iin GSYARGEH Ticari teebbs sektr


14. Genellikle salkla ilgili iki retim USSS kategorisi vardr: 2423 lalar. 3311 Tbbi cihazlar. 15. Tbbi cihazlarn ilk bata zel olarak karlmay gerektirebilmelerine

ramen, birlikte ele alndklarnda yukardakiler salkla ilgili Ar-Genin ekirdek bileenlerini oluturur (Tablo 2). Her biri iin tam bir veri seti mevcut olmaldr, bylece fon kaynaklar ve Ar-Ge personeli meslek/derecelerine gre toplam dahili Ar-Ge ile ilgili verilerin derlenmesini salar.

183

EK 4 Tablo 2. Gerekletiricinin raporlad verilerden salkla ilgili Ar-Ge: ticari teebbs sektr
Kategori la Sanayisi (USSS Rev. 3, 2423) Tbbi cihazlar (USSS Rev. 3, 3311) Dier sanayilerde yaplan ila Ar-Gesi Dier sanayilerde gerekletirilen tbbi cihazlar iin Ar-Ge zel salk hizmetleri (USSS Rev. 3,851) zel salk hizmetleri iin dier sanayilerde yaplan Ar-Ge Eer salk hizmetleri ayr bir rn grubuysa veya zel salk hizmetleri harici Ar-Ge harcamalar gerekletirdiyse ayrt edilmesi mmkn olabilir Kaynak Sanayi grubu veya rn alan olarak Ar-Ge taramalarndan tretilmesi mmkn Ar-Ge taramalarndan ya sanayi grubu veya rn alan olarak zel karm gerektirir rn alan snflamasndan tretmek mmkn olabilir, dier fonksiyonel snflamalar veya ila sanayisinin harici Ar-Ge harcamas rn alan snflamasndan tretmek mmkn olabilir, dier fonksiyonel snflamalar veya tbbi cihaz sanay isinin harici Ar-Ge harcamas Ar-Ge taramalar kapsamndaysa karm

Kaynak: OECD. 16. Salkla ilgili Ar-Ge ayrca salk hizmetleri sanayisinin iinde de yer

almaktadr. 851 nsan sal faaliyetleri, zellikle: 8511 Hastaneler. 8519 Test laboratuvarlar (ksmen), tbbi analitik veya diyagnostik. 17. zellikle salk hizmetleri arlkla kamuya ait olduunda, bunlar Ar-

Ge taramasna dahil edilmeyebilir. Eer dahil edilmilerse, bunlarn zel olarak ortaya kartlmalar gerekebilir. Bu ortaya karma ilemi ayn anda fon kaynaklarn ve Ar-Ge personelini de kapsamaldr. 18. Salkla ilgili Ar-Ge, ila, tbbi cihazlar ve salk hizmetleri sanayisi,

zellikle Ar-Ge hizmetleri sanayisi ve biliim teknolojisi hizmetleri sanayisi (ve gerekte tbbi analitik ve test laboratuvarlar) hizmetleri alannda yaplabilir. Salk Ar-Ge unsurlarn saptamann en iyi yolu sanayilerin ve rn alanlarnn aprazlama karlatrlmasdr. Bu zellikle sanayinin dnda ne kadar ila ArGesi yapldn ortaya koyar ve ayrca ila sanayisindeki firmalarn baka rnler ile balantl Ar-Ge ilemleri olup olmadn ortaya kartr. Salkla ilgili ek Ar-Ge iin fon kaynaklarnn, hizmetler ve ilgili personeli kapsayan tahminleri yaplmaldr. rn alan bilgisi yoksa, bilim alanna gre Ar-Ge (tbbi bilimler), sosyo-ekonomik amacna gre Ar-Ge (SEH olarak salk) veya ila ve tbbi cihaz sanayilerinin harici harcamalarna gre Ar-Ge dahil olmak zere salkla ilgili ArGe zerine ek bilgi edinmek zere dier seriler incelenebilir. Biyoteknoloji

184

EK 4 irketlerinin ilgili Ar-Gelerinin dahil edildiinden emin olmak iin gerekli dikkat gsterilmelidir.

Piyasa d sektrlerdeki (devlet, zel kr amac gtmeyen, yksekretim) Ar-Ge


19. Baz lkeler tm Ar-Ge kurumlarnn standart taramasn yapmay stlenirler ve bunlar devamnda Frascati Klavuzunun uygulama sektrlerine gre blnrler. Dierleri, her sektr iin ayr tarama stlenir. Genel yaklam 20. Bu Klavuz, verilerin bilim alanna, rnein tp bilimi gibi, hem kurumsal hem de ilevsel bir snflandrma altnda ve saln ilevsel bir alt snflandrma olduu sosyo-ekonomik hedefe gre derlenmesini nermektedir. 21. Deneyimler, ne sosyo-ekonomik hedef olarak, ne de tp bilimlerinin bir

bilim alan olarak salkla ile ilgili Ar-Genin yeterince kapsanamadn ortaya koymutur. Tablo 3te gsterildii gibi bir bileim gerekmektedir. Tablo 3. Bilim alanna ve sosyo-ekonomik hedefe gre salkla ilgili Ar-Ge'yi tanmlama
Bilim ve Teknoloji alanlar Sosyo-ekonomik ama Tbbi/salk nsan salnn korunmas ve iyiletirilmesi Gdml olmayan aratrma Dier tm X= ilave edilecektir. X X ? X X X x Biyolojik Dier doal bilimler ve mhendislik Sosyal ve beeri bilimler

Kaynak: OECD. 22. ekirdek, tbbi bilimlerde salkla ilgili tm Ar-Geden ve/veya salkla

ilgili SEHden olumaktadr (Tablo 3te kaln yaz ile gsterilmitir). Bunun elde edilmesi, bu iki snflandrmann lkelerde nasl uygulandna baldr. Teorik olarak, bilim alan snflandrmas Tablo 3teki ile eletiinde, SEH olarak salk iin ok az Ar-Ge olmaldr ve bu, tbbi bilimlere dahil edilmemitir. Bununla birlikte, snflandrma genetik iin tamamen ak deildir, bu durumda biyolojik bilimler stunu ve gdml olmayan aratrma olarak ne kadar biyolojik Ar-Ge

185

EK 4 stlenildii ile ilgili potansiyel sorun salk ile ilgilidir. 23. Fon kaynaklarnn tretilmesi ve Ar-Ge personel verilerinin bu tr bir

bileim iin hesaplanmas baz tahminler ierebilir. 24. Bu ilevsel veya yar ilevsel yaklam, ulusal kurumsal snflandrmaya

dayandrlm veri kmeleri, ulusal salk Ar-Ge sistemi hakknda yerel bilgi ve fonlama kaynaklarndan ek bilgi ile desteklenebilir veya yerleri deitirilebilir. rnein salkla ilgili Ar-Genin asl ulusal gerekletiricilerin bir listesi devlet iinde ve zel kr amac gtmeyen kurulularda (KAG) oluturulabilir ve onlarn cevaplarndan zel karsamalar yaplabilir. Yksekretim 25. retim kurumlarnn ayrntl bir Ar-Ge taramay soru formu aldklar yerlerde salk ile ilgili Ar-Ge verileri dier tarama yaplan birimlere ilikin ArGede olduu gibi ayn ekilde derlenebilir. Bununla birlikte, genellikle bu tr bir tarama soru formlar ellerine gemez ve veriler, daha basit bir tarama soru formuna ait cevaplardan karlr veya idari kaynaklardan derlenir. Her zaman olmamakla birlikte, genellikle ana bilim dalna gre bir dkm vardr. 26. Bu durumda, dahili harcamalarn, fon kaynaklarnn ve Ar-Ge perso-

nelinin mevcut olaca ekirdek kategori, kurumsal kategori olan tbbi bilimlerdir. Bununla birlikte, snflandrma birimi byk olduunda (rnein tp fakltesi gibi), biyolojik ve sosyal bilimler gibi dier fakltelerde salkla ilgili Ar-Ge hesaba katlmam olabilir. Ar-Ge fonlar genellikle dorudan fonlar ve GF olarak blnr ve dorudan fonlarn kurumsal kaynaklar zerinde detaylar mevcut olabilir. Dorudan aratrma fonlar, tp dndaki fakltelere bir salk aratrma konseyinden, bir salk departman programndan, tbbi bir hayr kurumu veya ila sanayisinden ak olduunda eklenebilir. Kr amac gtmeyen zel sektr 27. nerilen kurumsal dkm KAG sektrn ayran birok lkede kullanlan, bilim alanna gre dkmdr. Tbbi bilimlerde Ar-Ge giderleri, bu durumda ekirdek kategoridir ve ayrca fon kaynaklar ve personel verilerinin de mevcut olmas gerekir. Bu sektrde, tp bilimlerine ait giderler genellikle SEH olarak salk harcamalarndan daha yksektir. Ek salk ile ilgili Ar-Ge harcamas olmas, sosyal bilimlerde snflandrlan birimler salk hizmetleri Ar-Gesi gerekletirmedii srece veya doal bilimlerde snflandrlan genel yaam bilimleri birimleri tbbi aratrma yrtmedike mmkn deildir. 28. Bilim alanna gre snflandrmann olmad yerlerde, ilgili birimlerin

yerel bilgi baznda tek tek seilmesi gerekebilir. Bu sektr, tbbi hayr kurumlarna ait nemli sayda aratrma birimi ierebilir ve sadece genel olarak kk

186

EK 4 olduu iin gzard edilmemelidir. Devlet sektr 29. Klavuz bu sektr iin kurumsal bir snflandrma nermemektedir ve kullanlan dkm ounlukla ulusal idari kategorilere dayandrlmtr. Bu nedenle ve devlet sektrnde salk ile ilgili Ar-Genin dzenlenmesindeki uluslararas farkllklardan dolay bu sektrde salk ile ilgili Ar-Genin tanmlanmas iin standart yntemler nermek ok zordur. 30. Verilerin hem bilim alanna, hem de SEHlere gre topland durumlar-

da, SEH olarak salk harcamalar, zellikle tp bilimlerinin kurumsal bir kategori ve SEHnin ilevsel bir kategori olduu yerlerde genelde bu sektrde tp bilimleri iin yaplan harcamalardan daha fazladr. Bu sektr iin ekirdek, esas Ar-Ge faaliyeti SEH ve/veya tp bilimleri olarak salk olan btn kurumsal birimler olmaldr. Dier kurumlarda alan iin de herhangi bir Ar-Ge ve/veya ilgili SHE eklenmelidir. Ek bilgi kurumsal ve ilevsel snflandrmann karlatrlmasndan veya rnein Ar-Ge btelerindeki program aklamalar, kurumlarn yllk raporlar gibi dier kaynaklardan kartlabilir. zel kurumsal sorunlar 31. Baz lkeler, SEH olarak gdml olmayan aratrma altnda snflandrlan devlette veya yksekretim sektrnde Ar-Ge gerekletiren birimleri bulunan birden fazla bilim dalna sahip aratrma konseyleri vardr ve bunlar Klavuzda nerildii gibi yaam bilimlerine ilikin giderlerini ayrntl bir ekilde blmlere ayrmazlar. Bu fonlarn salk ile ilgili unsurlarn belirlemek zordur, nk bunlar genellikle temel aratrma iin iaretlenmitir. 32. Salk ile ilgili Ar-Ge iin fon elde etmeye alrken, ulusal Ar-Ge tara-

masnda kapsama ve snflandrma asndan hastanelerin nasl bir ileme tabi tutulduuna bakmak faydal olabilir.

Salk alannda GSYARGEH birletirilmesi


33. Prensipte, GSYARGEH drt uygulama sektrnn her birinde salk ile ilgili Ar-Genin toplanmasyla elde edilir. Fon kaynaklar, her bir sektrn, ticari teebbsten, devletten, zel kr amac gtmeyen kurululardan (KAGK), yksekretimden ve yabanc lkelerden salk ile ilgili Ar-Ge yrtmek iin aldklarnn bir araya getirilmesi ile bulunur. Bu aamada, rakamlar herhangi bir fonlayc tarafndan raporlanan seriye gre karlatrmak hatta belki bir salk GSMARGEHi (gayri safi milli Ar-Ge harcamas) hesaplamak faydal olabilir. Farkllklar beklenmelidir, ancak nemli farkllklar varsa, rnein tbbi hayr kurumlar, GSYARGEHde saln kr amac gtmeyen kurulular (KAGK) tarafndan fonlanmas olarak gzkenden ok daha fazla aratrma fonu rapor ediyorlarsa, ek soruturma yaplabilir.

187

EK 4 BT ile ilgili Ar-Ge 34. Son yllarda, OECDde Enformasyon Toplumunun Gstergeleri zerine alma Komitesi (BTGK) tarafndan BT sektr veya daha geni olarak bilgi ekonomisi sektr iin istatistikler ve gstergeler gelitirmek zere youn almalar yrtlmektedir. Ama, enformasyon ekonomisinin/enformasyon toplumunun daha iyi anlalmas ile sonulanacak istatistikler ve gstergeler gelitirmektir. 35. Temel bir dnm noktas, USSS 3 numaral revizyonuna dayanarak BT Tanmlama, ana

sektrnn bir tanm zerinde anlamaya varlmasdr.

faaliyeti BT rnlerini veya hizmetlerini retmek veya datmak olan ve "BT reten sektr" tanmna en yakn ana sanayileri belirlemektedir. Bunun ayrca rn bazl bir tanmlama ile tamamlanmas gerekir. 36. malat 3000 3130 3210 3220 3230 3312 3313 Hizmetler 5150 Makine, ekipman ve malzemenin toptan sat (USSS 3. Reviz-yonunda snf 5151 "Bilgisayarlarn, bilgisayar evre ekipmanlarnn ve yazlmlarnn toptan sat" ve snf 5152 "Elektronik ve telekomnikasyon para ve ekipmanlarnn toptan sat" ile snrldr) 6420 7123 72 37. Telekomnikasyon Ofis makineleri ve ekipmanlarnn kiralanmas (bilgisayarlar dahil olmak zere) Bilgisayar ve ilikili faaliyetler Ticari teebbs sektrnde BT ile ilgili Ar-Geyi tanmlamak iin bu Ofis, muhasebe ve hesaplama makineleri Yaltlm tel ve kablo Elektronik valflar ve tpler ile dier elektronik paralar Televizyon ve radyo vericileri ile hatl telefon ve telli telgraf iin cihazlar Televizyon ve radyo alclar, ses ve grnt kayd veya oaltma cihazlar ve ilgili mallar Snai ilem ekipman haricinde lmek, kontrol etmek, test etmek, idare etmek ve dier amalar iin ara ve aletler Snai ilem kontrol ekipman USSS revizyonu 3te BT sektrne ait sanayilerin listesi yledir:

snflandrma iyi bir balang noktasdr. Ar-Ge taramalarnda veri ounlukla sadece USSS 2 basamak snflandrmasnda mevcuttur. Bu, listenin dorudan uygulanmasn zorlatrmaktadr. Buna ilaveten, baz kategorilerin ok snrl BT ierikleri vardr (USSS 3130) veya baz bakmlardan Ar-Ge taramalar ile ilgili

188

EK 4 deildir (rnein toptan sat veya kiralama kategorileri). BT ile ilgili Ar-Genin iletimsel bir tanmlamas, bu durumda, USSS 30, 32 ve 33 (retimde BT ile ilgili Ar-Ge) ve USSS 64 ve 72yi (Hizmetlerde BT ile ilgili Ar-Ge) ierir. 38. Yukardaki snflandrma, BT ile ilgili aratrmay tanmlamak iin daha

uygun bir snflandrma ile tamamlanmaldr, yani ilevsel bir snflandrma olan rn alan snflandrmas gibi. Hangi rn alanlarnn BT ile ilgili olarak dikkate alnacana dair bir uluslararas nerinin hazrlanmasyla ilgili almalar devam etmektedir. rn alan snflandrmas her lkede Ar-Ge taramalarnda kullanlmamasna ramen, anlamaya varld zaman, rn alan asndan bir tanmlama, ticari teebbs sektrndeki BT ile ilgili Ar-Genin tanmlanmas iin daha uygun olabilir. Klavuzun 4. Blm, Ksm 4.3, artk Ar-Ge taramalarnda rn alan snflandrmasnn kullanlmas iin daha ak bir ekilde yaplm neriyi iermektedir. rn alan, iletmenin nihai rnne gre tanmlanmaktadr. Bu, rnein bir araba reticisi tarafndan, arabalara yerletirilmek zere gelitirilen yazlmla ilgili yrtlen Ar-Genin, BT ile ilgili Ar-Ge olarak dikkate alnamayaca anlamna gelmektedir, nk bu durumda yazlm araba reticisinin nihai rn deildir. Bununla birlikte, eer yazlm darda bir irketten satn alndysa, o irket tarafndan yazlm rn iin yrtlen herhangi bir ArGe, BT ile ilgili Ar-Ge olarak dikkate alnr. 39. rn alan snflandrmas kullanm ile ilgili bir sorun, Ar-Ge tara-

malarnda kullanlan rn alan snflandrmasna ait kmelenme seviyesinin, ok paralanm rn gruplarna gre tanmlanan BT ile ilgili Ar-Geyi ayrt edebilmek iin ok geni kapsaml olabileceidir. 40. BT iin uygun Ar-Ge veya daha geni anlamda enformasyon

ekonomisi/enformasyon toplumu iin Ar-Ge, dier uygulama sektrlerinde de yer alr. Burada, bilim alan snflandrmas faydaldr. Bununla birlikte, Klavuzun 3. Blmnde nerilen bilim alan snflandrmas BT ile ilgili ArGenin tanmlanmas iin ok faydal deildir. statistiksel amalar iin uygulanabilecek, bilim alanna gre yeni bir snflandrma gelitirmek iin almalar balayacaktr. Doal bilimler ve mhendislik ve bir olaslkla sosyal bilimler altnda BT sektr veya daha geni anlamda enformasyon ekonomisi/enformasyon toplumu iin ilgili alt alanlar belirlemek temel bir zorunluluktur. Buna rnek, bilgisayar donanm, iletiim ve bilgi teknolojileri, bilgi ilem ve iletiim bilimleridir. ok ayrntl bilim alan snflandrmas, uygulamada birok lkede kesinlikle zorluklara neden olacaktr. Bu onlarn, BT ile ilgili Ar-Ge zerine bilgi retmede bilim alan snflandrmasn kullanma imkanlarn etkiler. 41. Teorik olarak, sosyo-ekonomik hedefe (SEH) gre snflandrma ayrca

BT ile ilgili Ar-Geyi ayrt etmek iin de kullanlabilir. lgili alt snflar, mevcut BPBAKTnin 2 basamakl seviyesine ilave edilmitir. Bununla birlikte, SEH

189

EK 4 snflandrmas, bu detay seviyesinde sadece baz AB lkelerinde uygulanmaktadr.

Biyoteknolojiyle ilgili Ar-Ge Giri


42. Biyoteknoloji, gelecekteki ekonomik gelime iin ok byk neme sahip yaygn bir teknoloji olma potansiyeline sahip olarak grlmektedir. Biyoteknoloji faaliyetlerinin lm iin istatistiksel bir ereve gelitirmek zere ve kullanclarn biyoteknolojinin etkileri ve biyoteknoloji faaliyetleri zerine gstergelere ilikin ihtiyalarn daha yakndan belirlemek amac ile OECDde almalar devam etmektedir.Bu deerlendirmelere dayanarak, biyoteknolojiyle ilgili bir tarama modeli gelitirilmektedir. Yardm olarak, biyoteknolojinin tanm, tek tanm ve teknolojiler listesi asndan daha ileri alma iin bir temel kabul edilmi ve bu Ekin sonunda sunulmutur.

Snflandrmalar
43. Snflandrmalar genellikle bir alan snrlamak iin kullanlr. Biyoteknoloji bir rn veya bir sanayiden ziyade bir ilem olmas nedeni ile, mevcut snflandrmalar baznda kolay bir ekilde saptanmas zordur. USSS, Uluslararas Standart Snai Snflandrmas, 1980lerde henz biyoteknolojiye olan ilgi snrl iken, tekrar gzden geirilmitir. u anda, USSSnin hibir seviyesinde (blm, grup, snf) belirli biyoteknoloji sanayilerini tanmlamak mmkn deildir. Snflandrmann bir sonraki byk gzden geirilmesinde biyoteknoloji ile ilgili sanayilerin tanmlanma olasl zerine baz n grmeler yaplmtr. Bu durum merkezi rn grup snflandrmas (MS) ve uyumlu hale getirilmi emtia tanm ve HS 2002 kodlama sistemi iin yaklak olarak ayndr. 44. Mevcut sosyo-ekonomik hedefleri (SEH) ve bilim alanna gre yaplan

daha fazla Ar-Ge balantl snflandrmalar, biyoteknolojinin tanmlanmas iin uygun deildir. Biyoteknoloji, doal bilimler, mhendislik, tp bilimleri ve tarmsal bilimler dahil olmak zere Klavuzda nerilen ana bilim alanlarnn birou ile ilgilidir. Biyoteknolojiyi, ana bilim alanlarnn kabul edilen alt alanlar da dahil olmak zere, bilim alanlarna gre yaplan daha ayrntl snflandrma baznda tanmlamak mmkn olabilir. Bunun, bilim alan snflandrmasnn yeniden gzden geirilip deitirilmesi almalar srasnda aratrlmas gerekir. 45. Avustralyadaki deneyim, biyoteknoloji ile ilgili Ar-Genin, ayrntl

bilim alan snflandrmas ile tanmlanabilme olanana iaret etmektedir. Avustralya snflandrmas "biyoteknoloji" diye isimlendirilen zel bir kategoriye sahiptir, ancak ayrca snflandrmann farkl seviyelerinde ilgili kategoriler de mevcuttur, biyokimya ve hcre biyolojisi, genetik bilimi, mikrobiyoloji, snai biyoteknoloji, biyo iyiletirme, biyo maddeler ve tp biyoteknolojisi gibi.

190

EK 4 46. Sosyo-ekonomik hedeflere gre gzden geirilip dzeltilmi herhangi

bir snflandrmada biyoteknolojiyi tanmlamak zor olacaktr.

Model taramalar
47. Dolaysyla biyoteknoloji Ar-Gesi ve biyoteknoloji kullanm zerine bilgi edinmenin tek yolu biyoteknoloji zerine zel taramalar gelitirmek veya rnein Ar-Ge taramas gibi mevcut taramalarda bu konu ile ilgili ilave sorular sormaktr. Birinci seenek, biyoteknoloji iin tarama modeli gelitirme almalar ile aratrlmaktadr. kinci seenek ise, biyoteknoloji Ar-Gesi iin normal Ar-Ge taramalarndan biyoteknolojinin OECD tanmn kullanarak bilgi elde etmektir.

Ar-Ge taramalarna biyoteknoloji ile ilgili sorular eklenmesi


48. Aadaki paragraflar mevcut Ar-Ge taramasna soru eklenmesi konusuna deinmektedir. 49. Ar-Ge taramalarna eklenecek biyoteknoloji zerine zel sorularn veya

bu taramalar ile balantl olarak toplanm olanlarn baz kstlamalar vardr. Bunlar u ekildedir: Deikenin genel Ar-Ge tarama erevesine dahil edilmesi gerekir. Biyoteknoloji ile ilgili Ar-Geyi tarif edebilmek iin uygun snflandrmalar mevcut olmaldr. Biyoteknoloji ile ilgili eklemeler yant verme sorumluluunu sadece az bir miktarda arttrmaldr. 50. Yaklak on lkenin, toplam Ar-Ge harcamas iinde biyoteknoloji Ar-

Gesine ait pay zerine bilgi talep etme deneyimi vardr. Biyoteknolojinin de dahil olduu, ilgin teknolojiler listesi balamnda bir soru sklkla sorulmaktadr. Taramalar, tek bir tanm, ilgili teknolojilerin bir listesi veya bu ikisinin bir karmn vermektedir. eitli taramalarda kullanlan tanmlar farkldr. Karlatrlabilirlii daha iyi bir hale getirebilmek iin, OECD tanmlarnn (hem tek bir tanmn, hem de bu Ekin sonunda sunulan listenin) kullanlmas nerilmektedir. Bu, biyoteknoloji Ar-Gesi zerine daha kolay karlatrlabilir veri elde etmeye doru atlan ilk admdr. Genel Ar-Ge taramalarnda u tr sorular sorulabilir: Yukarda rapor edilen Ar-Ge herhangi bir biyoteknoloji Ar-Gesi iermekte midir (tanma baknz)? Evet ( ) Hayr ( ) Eer cevabnz evet ise, ltfen daha nce rapor edilmi toplam dahili Ar-Ge masrafnn biyoteknolojiye ayrlabilecek pay ile ilgili tahmini rakam yaznz. %_____.

191

EK 4 51. Cevap vereni ynlendirmek iin biyoteknolojinin OECD tanm verilme-

lidir. Liste bazl tanm belki daha fazla yardmc olacaktr, ancak her ikisi de gerekebilir. 52. Dikkate alnmas gereken dier bir soru ise, Ar-Ge ile ilgili kamu

fonunun ne kadarlk bir ksmnn biyoteknoloji Ar-Gesi iin harcanddr. Bu deikenin ayrntl formlasyonu bu konunun daha ayrntl bir ekilde incelenmesini gerektirebilir. 53. Biyoteknoloji alannda bilim ve teknoloji arasndaki etkileim zellikle

gl olduu iin, bu tr bir sorunun dier Frascati Klavuzu sektrlerindeki ArGe taramalarna de eklenmesi nerilmektedir. Birka lkenin bu konudaki deneyimi bunun mmkn olduunu gstermektedir. 54. Mmkn olduu kadar ok ye lkede Ar-Ge taramalarna biyoteknoloji Ar-

Gesi ile ilgili birka basit soru konulmas nerilmektedir; bu ekilde bu lkelerin ArGesinde biyoteknolojinin rol ile ilgili daha geni karlatrlabilir genel bak as elde edilebilir. 55. Biyoteknoloji birden fazla bilim dalnn olduu bir alandr. Bu, biyotek-

nolojiyi tarama amal olarak kategorize ederken baz zel sorunlar ortaya karmaktadr. Biyoteknolojinin mevcut OECD tanm bir n tanm niteliindedir ve genellikle ticari teebbs sektrnn Ar-Ge taramalarnda nc olarak kullanlmtr. Karlatrma asndan, bu tanmn dier sektrlerde de kullanlmas nerilmektedir. Bu tanmn btn sektrlerde kullanlmasndan kazanlacak deneyim, mevcut tanmn gelitirilip deitirilmesini salayacaktr.

192

EK 4

Biyoteknolojinin OECD tanm


56. "Yaayan organizmalara oradaki paralara, rnlere ve modellere BTnin uygulanmas yoluyla, yaayan veya yaamayan materyallerin bilgi, rn ve hizmet retilmesi amacyla dntrlmesi. Listeye dayandrlm tanm (gsterme amaldr ve her eyi kapsamamaktadr). DNA (kodlama): Genomik, farmakogenetik, gen aratrmas, DNA sralamas/sentezi/amplifikasyonu, genetik mhendislik. Proteinler ve molekller (fonksiyonel paralar): protein/peptit sralamas/sentez, lipit/protein gliko-mhendislik, protein mhendislii, hormonlar ve byme faktr, hcre reseptr/sinyalizasyon/feromonlar. Hcre ve doku kltr ve mhendislii: hcre/doku kltr, doku mhendislii, melezleme, hcresel fzyon, a maddesi/baklk uyarclar, cenin maniplasyonu. lem biyoteknolojileri: biyoreaktrler, fermantasyon, biyoilem, biyoztleme, biyo kat hamuru retimi, biyoaartma, biyokkrtszletirme, biyoiyiletirme ve biyoszm. Alt hcresel organizmalar: gen terapisi, virs ile ilgili vektrler.

193

EK 5 Ek 5

Blgesel Ar-Ge Verilerini Salama Yntemleri


Giri 1. Klavuzun 5.ve 6. Blmlerinde Ar-Ge personeli ile Ar-Ge giderlerine ilikin verilerin blgelere gre dkmnn yaplmasn nermektedir. Bu ek ksaca bunu gerekletirmenin eitli yntemlerini tartmaktadr. Yntemleri daha ayrntl olarak aratrm olan Eurostatn almalarn kullanmaktadr. Blgesel veriler, dorudan istatistiksel birimlerin snflandrlmas ile veya taramalarda bu dkm ile ilgili ayr bir sorunun dahil edilmesi ile elde edilebilir. Bu Ek, blgesel dkmn detaylarn ele almaz. Bu, bilgiye ilikin ulusal ve uluslararas ihtiyalara gre belirlenecektir. statistiksel birimlerin snflandrmas 2. Birok durumda, kurumun posta adresi temel alnarak istatistiksel birimlerin blgelere gre atanmas mmkndr ve uygulanabilir. Bu yaklamn avantaj, btn deikenlerin otomatik olarak blgelere gre hazr olmasdr. rneklem kurulmas halinde sorunlar ortaya kabilir, nk blge ok ender olarak tabakalatrma deikeni olarak kullanlabilir. Ar-Ge deikenlerinin blgelere gre ayrlmas iin ideal zm, istatistiksel birimleri yeterince kk olarak tanmlayarak birok blgede faaliyette olmalarn nlemektir. Bu, birok durumda kurumsal trdeki birimi ima edecektir. Bununla birlikte, veri toplanmas ve sanayi baznda anlaml ulusal rakamlarn derlenmesi asndan bu genel olarak ok uygulanabilir deildir. Ar-Ge taramalar iin veri genellikle sadece iletme tr birimler seviyesinde mevcuttur ve bu birimlerin daha kk paralara blnmesi iin yaplan bir teebbs, cevap veren ve taramay yapan kurulu iin fazladan i yaratr. Messesenin istatistiksel birim olarak kullanlmas durumunda, sanayiye gre sektrel toplamlarda da ok farkllklar olacaktr. Bu nedenle Frascati Klavuzu, yksekretim sektr haricinde btn sektrlerde Ar-Ge taramalar iin iletme tr birimini en uygun olarak nermektedir. 3. Bununla birlikte birok blgede faaliyeti olan byk birimlerin sadece bir blgeye atfedilmesi dkmde bozulmalara neden olacaktr. Bu nedenle, blgesel dkm zerine ayr bir soru olmas imkan yoksa (aada tarif edildii gibi), hi olmazsa en byk birime ait en nemli deikenler (Ar-Ge giderleri, ArGe personeli) iin ayr bir blgesel dkm olmaldr. Eer dorudan bilginin elde edilmesi mmkn deilse, Ar-Ge ile yakndan ilikili olduu varsaylan deikenler baznda tahmin edilmesi gerekebilir. 4. Yksekretim sektrnde veri elde etmek iin kullanlan ynteme bal olarak, kurum birimi (rnein niversite enstitleri veya buna karlk gelen birimler) daha makul olabilir. Bu durumda, blgesel veri dorudan karlabilir. Aksi takdirde yukardaki ve aadaki blmdeki noktalar geerli olacaktr..

194

EK 5 Blgesel dalm zerine ayr bir soru sorulmas 5. Yukardaki alternatif ile karlatrld zaman bu seenek blgesel dalma daha fazla kesinlik kazandrmaktadr. Bu, kurum seviyesinde bilgi eksiklii varsa bir yedek vazifesi grr. Soru birok deiik ekilde sorulabilir. Aadaki tablo soru formlasyonu veya deikenlerin ncelikleri hakknda bir nerme yapmadan talep edilecek bilgiyi gstermektedir.
Blge, belediye veya messese Ar-Ge personeli alanlarn says Ar-Ge personeli(TZE) Ar-Ge giderleri

6.

Blgeler hakkndaki bilgiler dorudan sorulabilir. Bununla birlikte, baz

lkelerde, cevap verenler blgelerin nasl tanmlandnn farknda olmayabilirler. Bunun alternatifi, alt birimlerin belediyelerini sormak ve daha sonra bunlar uygun blgeler iin kodlamaktr. nc alternatif ise, kurum tr birimler iin soru sormak ve kurumun adresini belirlemeye almaktr. Kurum seviyesinde blgesellemenin gerekli olduu deikenlere sahip olmak genellikle mmkndr. Tabloda, blge baznda aratrmaclar hakknda veriler iin ek stunlar gerekmektedir. Bu yaklamda, ykseltici faktrlerin uygulanmas gerektiinden, rnekleme sorunlar ortaya kabilir.

195

EK 6 Ek 6

Dier Uluslararas Kurulularda BT Gstergeleri zerine almalar


1. Farkl lkelerde deien kurumsal modeller ve eitim ve aratrma ile toplanan Ar-Ge verileri ve dier BT gstergelerinin

gelenekleri

karlatrlmas sorunlar baka uluslararas kurulularla birlikte OECD tarafndan da dikkate alnmtr. Bu ek, deiik uluslararas kurulularda BT gstergelerini gelitirmek iin stlenilen faaliyetler ile ilgili genel bir bak as sunar. UNESCO (Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu) 2. 1965 ylndan beri, UNESCO statistikler Blm bilim ve teknoloji (BT) ve daha belirli bir biimde Ar-Ge ile ilgili verilerin sistematik toplanmas, analizi, yaymlanmas ve standart hale getirilmesini organize etmitir. lk deney trndeki tarama soru formlar, ye devletlere 1966 ylnda datlm ve standartlatrlm dnemsel taramalar 1969 ylnda oluturulmutur. Esas olarak, 1970 ylndan beri dnya apnda yrtlen BT insan kaynaklar ve Ar-Ge personeli ve harcamalar zerine istatistiksel almalardan elde edilen bilgiler ile imdiki halde 100 lkeyi ve corafi blgeyi kapsayan bir veritaban oluturulmutur. Bu bilgiler dzenli olarak UNESCO statistik Yll'nda (1999 ylna kadar UNESCO yll) yaymlanmakta ve Dnya Bilim Raporu gibi zel raporlar ve analizler iin kullanlmaktadr. 3. Taramalarda kullanlan yntembilim, btn dnyadaki ulusal uzman-

larn yardm ile tedricen gelitirilmitir, UNESCO tarafndan dzenlenen alma ve toplantlarda derinlemesine grlmtr. Ama bilimsel ve teknolojik faaliyetler zerine (BTF), maksimum uluslararas karlatrlabilirlie izin verecek ekilde bilgi toplamaktr. 1975 ve 1976 yllarndaki yntembilimsel almalar takiben UNESCO Sekreteryas, dardan uzmanlarn yardm ile Bilim ve Teknolojide statistiklerin Uluslararas Standardizasyonu iin neriler taslan hazrlad ve bu taslak devlet uzmanlarnn bir toplantsnda gzden geirilerek 1978 ylnda UNESCO Genel Konferans tarafndan benimsenmek zere nerildi. Bu neri, hem ileri dzey BT istatistiksel sistemine sahip hem de henz sistemlerini gelitirmekte olan btn ye devletler tarafndan uygulanabilecek uluslararas istatistiksel standartlar ayrntl olarak vermektedir. BT faaliyetleri zerine standartlatrlm bilgi salamak iin tasarlanm olmasna ramen, Ar-Ge zerine younlamtr. Bununla birlikte istatistiin Ar-Ge tesinde zaman iinde kademeli olarak geniletilmesini de teklif etmektedir. 4. nerinin benimsenmesinin ardndan birbirini izleyen uluslararas

dzeyde iki aama teklif edildi: Birinci aama, nerinin benimsenmesini izleyen en az be yllk bir dnem zerinden, nitelikli personelin ekonomik olarak aktif

196

EK 6 olmas ve/veya ie alnmas da dahil olmak zere btn uygulama sektrlerinde sadece Ar-Geyi kapsayacakt; ikinci aama srasnda istatistikler, bilimsel ve teknolojik hizmetleri (BTH), nc seviyede ise, geni bir ekilde BT eitim ve retimi (bilimsel ve teknik eitim ve retim - BTE) kapsayacak ekilde geniletilecekti. 1984 ylnda, UNESCO bu uluslararas standartlar zerine bir klavuz yaynlad (UNESCO, 1984b) ve ye devletler tarafndan kullanlmak zere gzden geirilip deitirilmi olan "Bilim ve Teknoloji zerine statistik Toplama Klavuzu"nu (UNESCO, 1984a) kard. Btn bu almalar boyunca UNESCO, OECD, eski CMEA (Mterek Ekonomik Yardm Konseyi) ve OAS (Amerikan Eyaletleri Organizasyonu) gibi hkmetler aras kurulular tarafndan elde edilen deneyimi dikkate ald. UNESCO ve BMAEKin (Birlemi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu) Ortak alma Komitesi aracl ile ibirlii tevik edildi ve 1969, 1972, 1976 ve 1981 yllarnda dzenlenen toplantlarda, BT istatistiklerini iyiletirme ve gelitirmenin yollar zerine almalar yapld. 5. 1976 ylndan beri, UNESCO ayrca bilimsel ve teknolojik bilgi ve dok-

mantasyon (BTBD) zerine veri toplamak iin bir yntembilim gelitirmeye aba gsterdi; bu alma 1984 ylnda bir geici BTBD Klavuzu yaymlanmas ile sonuland (UNESCO, 1984c). BTE zerine istatistik toplamak iin yntembilim oluturmak zere almalar 1981 ylnda balad. Dnyann eitli blgelerinde BT istatistiklerinin durumunu, nerinin uygulanmasnda karlalan sorunlar ve yeni BT gstergelerine ihtiyac belirlemek zere rnek olay incelemeleri yrtld. 6. zellikle nceden merkezi planlama ile ynetilen ekonomilerde BT

faaliyetlerinin organizasyonu ve lm ile ilgili olarak 1980ler ve 1990larn balarnda gerekleen deiiklikler ile, 1996 ylnda UNESCOnun BT istatistiksel programnn zel d deerlendirmesi yapld. Tamamlanm olan bu deerlendirmenin bulgular ve nerileri, UNESCOnun Ar-Ge istatistik program yntembilimini ayrca Frascati Klavuzundakiler ile uyumlu hale getirilmesini ve nceliin, btn lkelerin ihtiyalarna cevap veren uluslararas BT gstergelerinin daha fazla gelitirilmesine verilmesini iermektedir. 7. UNESCO statistik Enstitsnn (UE) 1999 ylndaki kuruluundan beri

UNESCOnun faaliyetleri, BTnin ve mevcut BT istatistiksel sistem ve kapasitelerine ait politika ihtiyalarnn esas olarak uluslararas bakmdan gzden geirilmesi zerine younlamtr ve bu, uluslararas uzmanlar a, OECD ve Eurostat ile yakn ibirlii iinde yrtlmtr.Bu gzden geirmenin temel amac, UNESCOya program ncelikleri ve BT istatistikleri alannda uygulama stratejilerinin yeniden tanmlamasnda yardmc olmaktr. Bu gzden geirmenin sonular 2003 ylnda hazr olacaktr ve nceliklerle stratejiler, 2004 ylnda uygulamalar balamadan nce 32. UNESCO Genel Konferansna onay iin sunulacaktr.

197

EK 6 Eurostat (Avrupa Topluluklar statistik Ofisi) 8. Eurostat, Ar-Ge ve Yenilik statistikleri zerine alma Komitesinde temsil edilen AB ve EEA ye devletlerin ibirlii ile, Ar-Genin ye devletlerdeki sosyoekonomik amalar ile kamu fonlamas, Avrupa Birlii kurulularnn Ar-Ge denekleri, Ar-Ge personelinin blgesel dalm, Ar-Ge giderleri ve Avrupa patent bavurular zerine yllk raporlar hazrlamaktadr. Veriler ye devletler ile yaplan yllk bir tarama ile toplanmakta ve karlatrlabilir bir ekilde sunulabilmesi iin ilemden geirilmektedir. Eurostat ayrca, ABye ye olmaya aday lkelerden ve Rusya Federasyonundan Ar-Ge ve yenilik istatistiklerini toplamakta ve yaymlamaktadr. 9. Eurostat, eitli lkelerde yntembilimsel almadan ortak olarak sorumludur. Oslo Klavuzunun (OECD, 1997a) ilk gzden geirilip deitirilmesinde aktif olarak OECDye katlmtr. Yenilik taramay yntembilimi byk lde Eurostat tarafndan hazrlanan ve koordine edilen Topluluk Yenilik Taramaynden etkilenmitir. Eurostat, Ar-Genin blgesel ynleri ve yenilik istatistikleri zerine bir klavuz ve Ar-Ge iin devlet denekleri zerine veri toplama ilkeleri gelitirmitir ve bunlar, Frascati Klavuzunun bir nceki basksndakileri tamamlamaktadr. Eurostat ayrca OECD ile birlikte aktif olarak, bilim ve teknoloji iin insan kaynaklarna ilikin Canberra Klavuzunun gelitirilmesine katlm (OECD, 1995) ve bu klavuz ile ilgili istatistiklerin toplanmasna ve yaymlanmasna nclk etmitir. Nordforsk/skandinav Sanayi Fonu 10. 1968 ylndan beri, Kuzey Avrupa lkeleri, Ar-Ge istatistikleri alanndaki almalar koordine edebilmek iin ibirlii yapmaktadr. 1987 ylna kadar ibirlii, Ar-Ge istatistikleri zerine zel bir komite oluturan Nordforsk (Uygulamal Aratrma iin Kuzey Avrupa birlii Organizasyonu) tarafndan organize edilmitir. Bu dnem boyunca, eitli alma gruplar, zellikle Kuzey Avrupa lkeleri arasnda veri karlatrlabilirlii ile ilgili olarak Ar-Ge istatistiklerinin retilmesi ve analizi ile ilgili birok sorunu grmlerdir. 1974 ylnda Komite, Kuzey Avrupa dillerinde Frascati Klavuzuna ayrntl bir ilave olan "Kuzey Avrupa Klavuzu"nu retmitir. Seilmi blmler ngilizceye tercme edilmi ve Nordforsk tarafndan OECDde eitli uzman toplantlarnda sunulmutur. Komite ayrca bte analizi zerine almalar yapm ve ilgili ilkeler Kuzey Avrupa dillerinde baslmtr (Nordforsk, 1983). Daha sonra 1986 ylnda, yksekretim sektrnde iyiletirilmi ilkeler zerine almalar ile ilgili ksa bir rapor yaymlanmtr (Nordforsk, 1986). 11. 1987 ylnda Nordforsk, Komitenin sorumluluunu stlenen skandinav

Sanayi Fonu ile birlemitir. Komite, Kuzey Avrupa lkelerinde Ar-Ge istatistiklerinin gelitirilmesine ileri derecede ncelik vermeye devam etmektedir. Dier balklarn arasnda, projeksiyon verileri ve bu tr verilerin oluturulmas iin bir yntembilime duyulan ihtiya grlmtr. Son zamanlarda Komite, Bilim

198

EK 6 ve Teknoloji Gstergelerinin Gelitirilmesi iin Kuzey Avrupa Grubunun ismini deitirmi, Ar-Ge sonularnn deerlendirilmesi ve lm sorunlar konusunda daha fazla aba gstermitir; BT gstergelerinin hem reticileri hem de kullanclar bu grubun yeleridir. 12. 1989 ylnda, yenilik almalar iin, skandinav Sanayi Fonu zel bir

alma komitesi oluturmu ve bu grup genel bir tarama soru formu kullanarak yenilik zerine bir Kuzey Avrupa taramay balatmtr. Ayrca, yenilik taramalarnn ilkeleri grmek zere birok uluslararas seminer dzenlemitir. Bunlar OECDdeki grmeler iin temel oluturmu ve 1992 ylnda Oslo Klavuzunun benimsenmesine ve yaymlanmasna yol amtr (OECD, 1992). 1990larda, faaliyetler asl olarak Ar-Ge istatistiklerinin (her iki ylda bir) ve daha geni kapsaml olan bilim ve teknoloji gstergelerinin (daha uzun aralklarda) yaymlanmas zerine odaklanmtr. RICYT (Ibero Amerikan Bilim ve Teknoloji Gstergeleri A) 13. Ibero Amerikan Bilim ve Teknoloji Gstergeleri A ((Red Iberoamericana de Indicadores de Ciencia y Tecnologa) Ibero Amerikan Bilim ve Teknoloji Gstergeleri A RICYT) 1994 ylnn sonunda Ulusal Quilmes niversitesinde yaplan Bilim ve Teknoloji zerine lk Ibero Amerikan Seminerinde ortaya kan neri temel alnarak, Ibero Amerikan Gelime iin Bilim ve Teknoloji Program ((Programa Iberoamericana de Ciencia y Tecnologa para el Desarrollo) Ibero Amerika Kalknma iin Bilim ve Teknoloji Program CYTED) tarafndan yaratld. Kurulduundan beri, RICYT faaliyetlerini Amerika Devletler rgt (OAS) ile koordine etti. 14. RICYTnin genel amac, uluslararas ibirlii erevesinde, karar verme

iin politik bir ara olarak kullanmn arttrma fikri ile Latin Amerikada bilim ve teknolojinin analizi ve lm iin aralarn gelitirilmesini tevik etmektir. 15. RICYTnin faaliyetleri aadaki ekillerde gerekleir:

Latin Amerikada bilim ve teknoloji gstergelerinin sorunlar zerine yntem bilimsel grmelerin yapld atlyeler ve iletiim ann eitli yeleri arasnda youn bilgi alverii. Bunun bir sonucu teknolojik yenilikler zerine Latin Amerikal Gstergeler Klavuzunun, yani "Bogota Klavuzu"nun yaymlanmas olmutur.

Serideki blge gstergelerinin yaymlanmas, "Iber ve Amerikalar Aras Ana Bilim ve Teknoloji Gstergeleri" (Ana Bilim ve Teknoloji Gstergeleri). Latin Amerikada karlkl yardm iin mekanizmalarn oluturulmas. Bir haber ve fikir blteni olan "Indicios"un yaymlanmas, iletiim a faaliyetlerine ayrlm ve dzenli bir ekilde gstergeler ile ilgili gncelletirilmi bilgi sunan bir web sayfas (www.ricyt.edu.ar) ve bibliyografik malzemenin basm aracl ile yayn faaliyetleri.

199

EK 7 Ek 7

Dier Bilim ve Teknoloji Gstergeleri


Giri 1. Klavuzun 1. Blmnde tartld gibi, Ar-Ge istatistiklerinin tek bana bilimsel ve teknolojik gelimeler ile ilgili girdi ve sonu yelpazesinin tarif edilmesinde yeterli olmad gittike daha belirgin bir ekilde ortaya kmaya balamtr (rnein baknz Freeman 1987). 2. OECD, dorudan Ar-Ge ile ilgili olmayan gstergelerin gelitirilmesinin

hzlandrlmas ihtiyacn fark ederek, bir dizi Ar-Ge ile ilgili olmayan yntembilimsel klavuz ve dier ilkeleri hazrlamtr (baknz Blm 1, Tablo 1.1). Bu klavuzlar ve ilkeler, tamamlayc olma amac gtmekte ve zaman iinde bilimsel ve teknolojik faaliyetlerin tm yelpazesini tarif edecek ekilde verilerin toplanmas ve yorumlanmasnda rehberlik salamay hedeflemektedir. 3. Bu ek, hakknda ilkelerin hazrland veya planland bu tr yedi gsterge

serisini anahatlaryla ortaya koymaktadr. Amac Ar-Ge istatistiklerinin kullanclar ve reticilerine, genel BT sistemi erevesi iinde Ar-Ge gstergelerini yerletirmek iin bir ortam salamaktadr. Ayrca her bir sahadaki verinin kaynaklarn ve varln genel hatlar ile vermekte ve bunlarn kullanmlar ile ilgili baz sakncalar tarif etmektedir. Gstergeler gelimeleri asndan tarihi srada sunulmaktadr. Durum, 2002 itibar ile tarif edilmektedir. Patent istatistikleri Kapsam 4. Bir patent, teknik alanda bulular ile ilgili fikri mlkiyet hakkdr. Patent bir irkete, kiiye veya bir kamu varlna bir patent dairesi tarafndan verilebilir. Patent iin yaplan bavuru belli gereksinimleri karlamaldr: Bulu yeni olmal, (ak olmayan) bulucu bir adm iermeli ve snai uygulamas mmkn olmaldr. Bir patent, verildii lkede snrl bir sre iin geerlidir (20 yl). 5. Uluslararas dzeyde karlatrma amacyla, bavuru tarihi ve verilme tari-

hi arasndaki zaman farkndan dolay (bu bazen baz lkelerde on yla kadar kabilir) patent bavurular zerine istatistikler, verilen patentlere ilikin istatistiklere tercih edilmektedir. 6. Fikri mlkiyet brolarna yaplan patent bavurularnn basit hesab

zerine dayal patent gstergeleri, rnein uluslararas karlatrlabilirlik konusundaki sorunlar gibi eitli nyarglardan (patent bavurularnda lke avantaj) veya ayn bro iinde varolan patent deerlerindeki yksek farkllktan etkilenir. Ayrca lkeler arasnda patent ynetmeliklerindeki farkllklar, iki (veya daha fazla) patent dairesi arasndaki istatistiklerin karlatrlmasn ok zorlatrmaktadr.

200

EK 7 7. Geleneksel patent gstergeleri ile ilgili sorunlarn stesinden (yukarda

tarif edildii gibi) gelebilmek iin, OECD yeni bir tr patent bazl gsterge gelitirmek zere almalar yapmaktadr: Patent ailesi saymlar. Bir patent ailesi, bir tek buluun korunabilmesi iin eitli lkelerden alnm patentler seti olarak tanmlanmaktadr (bu, bir lkede (ncelikli bavuru olarak adlandrlan) ilk bavurunun dier daireleri kapsayacak ekilde geniletilmesidir). Patent ailelerini baz alan gstergelerin kullanlmasndaki avantaj, istatistiksel adan iki ynldr: lke avantajn ve corafi etkiyi ortadan kaldrarak uluslararas karlatrlabilirlii iyiletirmektedir; patent ailesinin iindeki patentler yksek deere sahiptir. 8. Patent belgeleri, yeni bulu ile ilgili olarak baka yerlerde bulunamayan

zengin bir bilgi kayna ierir ve bu nedenle teknolojik/bilimsel bilginin dalmnn llmesine ilikin geleneksel bilgi kaynaklarna kayda deer bir katkda bulunur (bkz. bibliyometrikle ilgili ksm). Patent belgeleri u konularda bilgiler ierir: i) teknik zellikler (talep listesi, teknik snflandrma, belirtilen patentlerin listesi vb.); ii) bavurunun gemii (ncelik tarihi, yaymlanma tarihi, ilgili lkedeki dosyalanma tarihi, verilme tarihi vb.) ve iii) buluu yapan kii ile ilgili bilgiler (buluu yapan kiilerin ad ve adresleri, ikamet ettikleri lke, bavuru yapanlarn ad vb.). Patent istatistiklerinin kullanlmas 9. Teknoloji ktsna ilikin mevcut birka gstergenin arasnda, patente dayal gstergeler belki de en sk kullanlandr. Patente dayal gstergeler, bir lkenin yenilik faaliyetlerinin ktlarna ilikin bir lt olarak bulularn salar. Yenilik faaliyetlerinin belirleyicileri ve gl etkileri hakkndaki bilimsel literatr, patentlerle yenilik ktlar arasnda yaygn olarak kabul edilen iliki nedeniyle patent verilerini toplu (ulusal) veya firma dzeyinde ele alr. Patent verileri ayrca, teknoloji bamll, dalm ve geiindeki deiiklikleri rnekleyerek lkeler, sanayiler, firmalar ve teknolojilerdeki bulula ilgili faaliyetlerin yap ve evrimindeki deiiklikleri tanmlamakta da kullanlr. Bulunabilirlik 10. Ulusal ve uluslararas (r. Avrupa Patent Brosu - EPO; Dnya Fikri Mlkiyet Kurumu - WIPO) patent brolar birincil veri kaynaklardr. OECD, ye lkeler iin, Ana Bilim ve Teknoloji Gstergeleri (OECD, ylda iki kere) ve OECD Bilim, Teknoloji ve Sanayi Puanlama Tablosu (OECD, iki ylda bir) kapsamnda ve ilgili disket ve CD-ROMlarda, patente dayal eitli gstergeler sunmaktadr. OECD patent veritaban ayrca, ikamet edilen lke ve teknolojik alanlara gre ayrlm olarak, EPO, Japonya Patent Brosu ve A.B.D. Patent ve Ticari Marka Brosu (BDPTMB)'na yaplan patent bavurular hakknda da bilgiye eriilebilmesine olanak salar.

201

EK 7 Sakncalar 11. Ar-Ge ktsnn ve/veya yenilik faaliyetlerinin lm iin patent gstergelerinin kullanlmasnn baz sakncalar da bulunmaktadr. Yeniliklerin birou patent altna alnmaz, nk bunlar telif hakk, ticari gizlilik artlar vb. dier ekillerde korunmaktadr. Patent altna alma eilimi lkeden lkeye ve sanayiden sanayiye deiir ve bu nedenle sanayiler aras ve lkeleraras karlatrmalar yaplmas olduka zorlar. Patentlerin deerlerinin dalm da sorunludur, nk patentlerin ounun snai uygulamas yoktur, bu nedenle bazlar nemli lde deere sahipken bunlar nispeten daha az deerlidir. Bylesi bir heterojenliin sz konusu olduu biliniyorsa, tm patentlerin eit deere sahip olduunu varsayan patent saymlar genellikle yanl ynlendiricidir. Patent bavurular veya hibelerin kendi bana yorumlanmas zordur; patent saylar dier gstergeler ile birlikte kullanlmaldr. Uluslararas ilkeler 12. Uluslararas patent kurumlarnn gittike artan nemi, patentlerin zel yaplarndan etkilenmeyi hala srdrmesine ramen, mnferit baz lkeler iin mevcut olan patent verilerinin karlatrlabilirliinin artrlmas abalarna katk salamaktadr. OECD Patent Klavuzu ("Bilim ve Teknoloji Gstergeleri Olarak Patent Verilerinin Kullanlmas Patent Klavuzu 1994") (OECD, 1994b), BT gstergeleri olarak patent verilerinin kullanm ve yorumlanmasna ilikin genel ilkelerin anahatlarn izer. Teknoloji demeleri Dengesi (TD) Kapsam 13. TD, ren-yap (know-how) ve snai mlkiyetin uluslararas akn kaydeder. 14. Aadaki ilemler TD kapsamna dahildir: Patentler (almlar, satlar),

patent lisanslar, (patentli olmayan) ren-yap, modeller ve tasarmlar, (franchising dahil) ticari markalar, teknik hizmetler, ulusal snrlar dndaki snai ArGe'nin fonlamas. 15. Aadaki ilemler hari tutulmaktadr: Ticari, finansal, idari ve yasal

danmanlk, reklamclk, sigorta, tamaclk, filmler, kayt, telif haklar ile korunan materyaller, tasarmlar, yazlmlar. TD istatistiklerinin kullanlmas 16. TD gstergeleri, farkl lkelerde bulunan ortaklar arasnda teknik

bilgi ve teknolojik ierie sahip hizmet alanlarndaki tm soyut ticari ilikileri rapor ederek, paralarna ayrlm teknolojinin uluslararas dalmn ler.

202

EK 7 Bulunabilirlik 17. Ulusal TD verileri, zel taramalar yolu ile toplanabilir, ancak daha ok merkez bankalar, kambiyo kontrol mercileri vb. tarafndan tutulan kaytlardan elde edilir. 18. OECD, 1970 ylndan itibaren ye lkeler iin ortak lke tarafndan

gerekletirilen tm ilemleri (haslatlar ve demeler) ieren "makro" TD verilerini bir araya getirmitir. 1980li yllarn sonlarndan sonraki dnemlere ilikin veriler, Ana Bilim ve Teknoloji Gstergelerinde (OECD, ylda iki kez) ve ilgili CDROM'da yaymlanmtr. 2000 ylnda, sanayi, faaliyet tr ve corafi konuma gre ayrlm olan yeni bir uluslararas TD veritaban oluturulmutur. Sakncalar 19. Birok lkede bu veriler sadece olduka genel bir dzeyde bulunmaktadr. Mevcut veriler, TD'nin tam tanmna her zaman uymayabilir, yani teknolojik ierii olan ilemlerden fazlasn veya azn kapsyor olabilir. Bilano bazen okuluslu firmalar iinde yaplan parasal olmayan ilemler tarafndan da etkilenmektedir. Verilerin yorumlanmas konusunda baz zorluklar mevcuttur ve verilerin uluslararas karlatrlabilirlii zayf olabilir. Uluslararas ilkeler 20. 1990 ylnda OECD, "Teknoloji demeleri Dengesi Verilerini Toplamak ve Yorumlamak iin nerilen Standart Yntem TD Klavuzu"nu (OECD, 1990) yaymlamtr. Bilim ve teknoloji gstergeleri ile ilgili OECD klavuzlar serisinde ikincidir. Bibliyometri Kapsam 21. Bibliyometrik, yaym verileri iin kullanlan genel bir terimdir. Balangta, akademik aratrmalar iin basit "verimlilik" gstergeleri oluturmaya ynelik olarak, yazar ve/veya kurum tarafndan, bilim dal, lke ve benzerine gre snflandrlan, bilimsel makale ve dier baz yaynlardan veri elde edilmesi ile snrlyd.Bunun bir sonucu olarak, makalelerdeki (ve yakn zamanda ayrca patentlerdeki) kaynaklara dayanan daha karmak ve ok boyutlu teknikler gelitirilmitir. Sonuta ortaya kan kaynak endeksleri ve yardmc kaynak analizleri, daha hassas aratrma kalitesi ltleri oluturmak ve bilim dallar ve iletiim alarnn geliimini izlemek zere kullanlmaktadr. Bibliyometrik istatistiklerin kullanlmas 22. Bireylerin/aratrma ekiplerinin, kurumlarn ve lkelerin "kt"larn lmek, ulusal ve uluslararas iletiim alarn tanmlamak ve yeni (birden fazla bilim dalna sahip) bilim ve teknoloji dallarnn geliimini izlemek zere bibliyometrik analizleri, bilimsel yaynlarn yazarlar ve saylar ve makaleler ve

203

EK 7 buradaki kaynaklar zerindeki (patentlerdeki kaynaklar gibi) verileri kullanmaktadr. Bulunabilirlik 23. Bibliyometrik verilerin ou ticari firmalar veya meslek odalarndan elde edilir. Ana kaynak, Computer Horizons Inc.'in bilim gstergelerine ilikin olarak birok byk veritaban oluturmakta kulland, Bilimsel Bilgi Kurumu (A.B.D.) tarafndan oluturulan Bilim Referans Endeksi (BRE-SCI) setidir. Bibliyometrik veriler ayrca dier, daha uzmanlam veritabanlarndan elde edilebilir. OECD, analitik raporlarnda bibliyometrik verileri kullanmasna ramen, halihazrda temel veri toplama ilemini stlenecek plan, kaynak veya yeterlilie sahip deildir. Sakncalar 24. Yaymlama eilimi, bilim dallar arasnda farkllk gsterir. Bibliyometrik gstergeler zellikle tbbi bilimler ve belirli doa bilimleri konusunda faydaldr. Veritabanlar, ngilizce makalelere eilimlidir, bu da uluslararas karlatrmalar etkileyebilir. Uluslararas ilkeler 25. Bibliyometrik yntemler niversite gruplar ve zel danmanlk firmalar tarafndan gelitirilmitir. Bu gibi verilerin toplanmas veya bilim ve teknoloji gstergeleri olarak kullanlmas ile ilgili uluslararas ilkeler mevcut deildir. 1989-90 ylnda, OECD, bibliyometri alannda, 1997 ylnda bir STI alma tablosu olarak yaymlanm "son teknoloji" ile ilgili bir rapor oluturmutur (Okubo, 1997). leri teknoloji rnleri ve sanayileri Kapsam 26. Teknolojinin snai performans zerindeki gl etkilerinin incelenmesine katkda bulunmak iin, uluslararas anlamda uyumlu snflandrmalar oluturmaya olanak salayan ltler yardm ile, teknolojik olarak en youn faaliyet ve rnler belirlenmelidir. Son yllarda OECD, hem olduka ilgi toplayan ve ye lkeler arasnda yaygn ekilde uygulamaya koyulan sanayi bakmndan, hem de rn bakmndan teknoloji snflandrmalar oluturmutur. 27. Sanayi yaklamnda, imalat sanayileri drt gruptan birine atanmtr:

"leri", "orta ileri", "orta gelimemi" ve "gelimemi" teknoloji. 1990'larn sonuna kadar, USSS Rev. 2'den faydalanan bir snflandrma yntemi kullanlmaktayd. Farkl derecelerde olmak zere teknoloji younluunun, "teknoloji reticisi" ve "teknoloji kullancs" bak alarn yanstan gstergesinin derecelendirilmesi esasna dayanmaktayd: i) Katma deere gre blnen Ar-Ge harcamalar, ii) retime gre blnen Ar-Ge harcamalar ve iii) retime gre blnen Ar-Ge harcamalar

204

EK 7 art yatrm rnleri ve ara rnlerin ierdii teknoloji. Snai faaliyetler iin USSS Rev. 3'n OECD tarafndan kabul edilmesinden bu yana, teknoloji gruplar zerindeki almalar gncellenmitir. Ancak u anda, (ierilmi teknolojinin tahmini iin gerekli) USSS Rev. 3 girdi-kt tablolarnn snrl olarak mevcut olmas, sadece yukarda belirtilen iki gstergenin dikkate alnmas anlamna gelir. lk sonular iin, OECD Bilim, Teknoloji ve Sanayi Puanlama Tablosu 2001'de yer alan Ek 1'e baknz. 28. rn yaklam, rnlerin teknoloji ieriinin daha ayrntl olarak analiz

edilmesi ve tanmlanabilmesine olanak salamak gibi bir avantaja sahiptir. "leri teknoloji sanayisi" kapsamndaki tm rnler, ileri teknoloji ile donatlm olmayabilir; ayn ekilde, daha gelimemi bir seviyedeki teknolojiye sahip sanayilerde, ileri seviyede teknolojik karmaklk ieren rnlere rastlanabilir. OECD, Eurostat ile ibirlii ierisinde, 5 basamakl detay seviyesinde SITC Rev. 3'e dayanan bir veritaban ve ileri teknoloji rnlerinin bir listesini oluturabilmek iin, rn alanna gre ayrntl Ar-Ge verilerinden yararlanmtr. 6 basamakl Uyumlu Sisteme (US) dayanan bir liste oluturmak iin bu almann gncellenmesi, bir sonraki nemli adm olabilir. leri teknoloji rnlerinin ve sanayi istatistiklerinin kullanlmas 29. Oluturulduklarnda bu gstergeler, belirli bir sanayi ve lke bakmndan, bunlarn ileri teknoloji piyasalarndaki rekabet ve ticari performansn aklamak amacyla retilen ve ihra edilen rnlerin teknolojik ieriklerini lmektedir. Bu gibi piyasalar, dnya talebinde hzl bir byme zellii gstermekte, ticari anlamda ortalamann stnde geri dnm salamakta ve sanayinin yapsal evrimine etki etmektedir. 30. leri teknoloji rnlerinin/sanayilerin ticaretine ilikin gstergeler aslnda

Ar-Ge almalarnn "kt" veya "gl etkisini" gsteren ltler olarak tasarlanmtr; u anda ise, rekabet ve kreselleme alanndaki analizlerde daha faydal olduklar dnlmektedir. Bulunabilirlik 31. OECD'nin ileri teknoloji tanmlarna dayanan veriler OECD'nin Ana Bilim ve Teknoloji Gstergeleri ile Bilim, Teknoloji ve Sanayi Puanlama Tablosunda yaymlanmtr. Bunlar ayrca birok ulusal yaynda da kullanlmtr. Sakncalar 32. u anda snflandrmalar, dk Ar-Ge younluu ieren ancak ileri teknoloji makine ve ekipmanlar ile retilmi rnleri hesaba katmamaktadr. Bu snflandrmalar yalnzca baz OECD lkelerindeki Ar-Ge younluklarna dayanmaktadr.

205

EK 7 Uluslararas ilkeler 33. Uluslararas ilkeler mevcut deildir, ancak sanayilerdeki ileri teknoloji rnlerin lm ile ilgili OECD yaklam, "leri Teknoloji Sektrnn Gzden Geirilmesi ve rn Snflandrmas" (Hatzichronoglou, 1997) kapsamnda sunulmu ve ayrntl bir biimde grlmtr. Yenilik istatistikleri Kapsam 34. OECD Yenilik Verilerinin Toplanmas ve Yorumlanmas ile lgili nerilen lkeler Oslo Klavuzu (OECD, 1997a), teknolojik olarak yeni olan rn ve srelere uygulanan teknolojik rn ve sre yeniliklerini ve rn ve srelerdeki kayda deer teknolojik iyiletirmeleri tanmlamaktadr. Bir yenilik, piyasaya sunulduunda (rn yenilii) veya bir retim sreci kapsamnda kullanldnda (sre yenilii) uygulanm kabul edilir. Yenilik terimi, bir bilimsel, teknolojik, kurumsal, finansal ve ticari faaliyetler dizisini ierir. Oslo Klavuzu esasna dayanarak Eurostat tarafndan gerekletirilen birok Toplum Yenilik Taramasnda (TYA), bu tanmlama zerinde baz deiiklikler yaplmtr. Yenilik istatistiklerinin kullanlmas 35. Yenilik gstergeleri snai yenilik ileminin eitli alarn ve yenilik faaliyetlerine ayrlm kaynaklar ler. Ayrca yenilii engelleyen veya destekleyen faktrler, yeniliin gl etkileri, iletmenin performans ve yeniliin yaylm hakknda nitel ve nicel bilgiler salar. Baz lkeler, rnein ArGe taramalar gibi dier taramalarda de, yenilikler ile ilgili baz sorulara yer vermitir. Bulunabilirlik 36. Yenilik almalar ile ilgili ulusal bilgiler genellikle zel amal olarak snai firmalarna gnderilen taramalar yolu ile toplanr. OECD ye lkelerinin ou benzer taramalar gerekletirmilerdir ve Oslo Klavuzu bunlarn deneyimlerine dayanmaktadr. 37. Ayrca mevcut yeniliklerin says ve yaps hakknda veri toplamak da

mmkndr. Bu gibi bilgiler, zel taramalar yolu ile elde edilebilir veya teknik basn gibi dier kaynaklardan toplanabilir. 38. Yenilik ile ilgili uluslararas anlamda karlatrlabilir zellie sahip ilk

veri, skandinav Sanayi Fonu'nun ngrleri nda toplanmtr. OECD, Avrupa Birlii tarafndan gerekletirilen ilk Toplum Yenilik Taramay srasnda, uyumlu ortak taramalarda yer almas nerilen sorulardan oluan bir listenin hazrlanmasna katk salamtr. Bu taramadan kazanlan deneyimler, Oslo Klavuzu'nun ikinci srmnn hazrlanmas srasnda yol gsterici olmutur. Birok OECD lkesi, kendi yenilik taramalarnn hazrlanmas iin AB tarama soru formunu

206

EK 7 temel kabul etmitir. u anda (sonbahar 2002), nc TYA hazrlk aamasndadr. Sakncalar 39. Yenilik taramalar, yant vermenin gnllle dayand durumlarda, yant orannn tatmin edici olmamas ve iletmeler arasnda yenilik kavramnn anlalmas ile ilgili olarak farkllklar bulunmasndan dolay kalite asndan baz sorunlar yaamaktadr. Ulusal taramalarn bir kerelik yaps kullanclar iin tatmin edici deildir ve birok lkede yenilik taramalar, Ar-Ge hakknda, Ar-Ge taramalar ile tutarllk gstermeyen bilgiler sunmaktadr. Uluslararas ilkeler 40. lk Oslo Klavuzu (OECD, 1992), 1990 ylnda OECD ve skandinav Snai Geliim Fonu (Nordisk Industrifond, Oslo) tarafndan ortaklaa hazrlanm ve resmi olarak OECD tarafndan "Frascati" klavuzlar ailesinde nc olarak kabul edilmitir. Klavuz, 1997 ylnda Eurostat ile ortaklaa olarak yeniden dzenlenmitir. Gelecek yllarda yeni bir dzenleme daha gerekleebilir. Bilim ve teknolojide insan kaynaklar (BTK) Kapsam 41. Frascati Klavuzu sadece Ar-Ge personeli lmn ele almaktadr. BTK'nn kavram ok daha genitir; bilimsel ve teknolojik faaliyetlerde yer alan dier personel kategorilerini de ierir. 42. BTK, nitelikler ve mevcut mesleklere gre, Canberra Klavuzu'nda

tanmlanmaktadr. lk durumda, uygun snflandrma, Eitimin Uluslararas Standart Snflandrlmas (EUSS) (UNESCO, 1976, 1997), ikinci durumda ise Mesleklerin Uluslararas Standart Snflandrlmasdr (MUSS) (ILO, 1968, 1990). Veri kmeleri sadece niversite derecesine/mesleklere sahip olan kiileri veya dier yksekretim derece sahiplerini ve teknik meslek sahiplerini kapsayabilir. Arz ve talep konular doru bir ekilde analiz edilmek isteniyorsa, lt ve dzeylerin bir kombinasyonuna ihtiya duyulur. 43. deal bir veritaban, belirli zamanlardaki, istihdam durumu, sektr ve

istihdam trne gre ayrlm toplam ulusal BTK stou ile birlikte araya giren ie aklar (genellikle eitim ktlar ve ieri g) ve da aklar (genellikle emeklilik ve dar g) da kapsamaldr. Hem mevcutlar hem de aklar bilim ve teknoloji dal, ya ve cinsiyet ve ayrca mmknse ulusal veya etnik kkene gre analiz edilmelidir. lgilenilen belirli kategorilere ilikin verilere (doktora rencileri, doktora sonras rencileri, aratrmaclar, BT uzmanlar vb.) de gereksinim duyulmaktadr.

207

EK 7 BTK verilerinin kullanm 44. BTK ile ilgili koordine veri kmeleri (demografik istatistikler ile birletirildiinde), mevcut ve olas gelecek tedarik seviyesini, (yurtiindeki ve yurtdndaki) bilimsel ve teknik personel kullanm ve talebini, ileriye ynelik aratrma ve snai performansn sonularn da deerlendirerek, eitim ve retim almalarn planlayarak, insan kaynaklarna eklenen bilginin yaylmn lerek, bilim ve teknoloji faaliyetlerinde kadnlarn (ve aznlklarn) yerini deerlendirerek gzden geirmek suretiyle kullanlabilir. Bulunabilirlik 45. Baz kk OECD lkeleri, tm BT mezunlarnn ve adreslerinin sicil kaydn tutabilmektedir ve bunlardan BTK verileri elde edilebilir. A.B.D. Ulusal Bilim Vakf da ayrca bilimadamlar ve mhendislerin karakteristik zellikleri ile ilgili kapsaml bir veritabanna sahiptir. Ancak ou lkede, BTK ile ilgili veritabanlar, zellikle eitim istatistikleri (retmen ve mezunlarn says), igc taramalar ve dier istihdam istatistikleri ve zel taramalarla desteklenen nfus saymlar gibi farkl kaynaklardan elde edilmektedir. 46. Eurostat, BTK mevcudu verilerini Avrupa Topluluu igc

taramasndan ve eitim ie ak verilerini de eitim istatistiklerinden elde etmektedir ve bu da olduka uyumlu sonulara ulalmasn salar. UNESCO, Eurostat ve OECD, eitim istatistiklerinin toplanmas iin ortak bir tarama soru formu hazrlamtr. Bu kurumlar, EUSS dzeyi ve alma alan asndan retim personeli ve renciler hakknda veriler yaymlamaktadr. OECD, daha ayrntl bir veritaban ve gstergeler seti oluturabilmeyi ummaktadr. Sakncalar 47. Mevcut istatistikler olduka danktr ve toplanma dzeyi, BTK mevcudu iin ana veri kayna olarak rnek taramalarnn (r. igc taramalar) kullanlmasndan dolay olduka yksektir. Uluslararas ilkeler 48. 1995 ylnda, Eurostat ve OECD birlikte, BTK aklarnn ve mevcutlarnn lm iin uluslararas standartlar ieren Canberra Klavuzu'nu (OECD, 1995) yaymlamtr. Bu klavuz u anda inceleme altndadr. Enformasyon toplumu istatistikleri ve gstergeleri Kapsam 49. Politikalarn gelitirilmesi ve analizlerin yaplabilmesi iin enformasyon toplumunun gstergelerinin ve analizlerinin gelitirilmesi amalanmtr. Bu alma, BT altyaps, ilgili hizmetler, ierik ve uygulamalar, zellikle de elektronik ticaret asndan arz ve talebi lmek zere uluslararas dzeyde karlatrlabilen ve politikalar ile ilgili gstergelerin retilmesini de iermektedir.

208

EK 7 50. zlenen yaklam, "temel yaptalar" yaklamdr. Yntembilimsel

almalar ve verilerin toplanmas ilemi, birok alanda, farkl hzlarda, adm adm, pragmatik olarak, enformasyon toplumu iin istatistiklere ilk olarak arz ynnden (BT sektrndeki istatistikler) ve daha sonra talep ynnden (BT kullanm istatistikleri) bakarak gerekletirilmitir. BT sektrnn ve BT kullanm istatistiklerinin kullanlmas 51. Yeni ve mevcut BT gstergelerinin gelitirilmesi ve analizi, politikalarn oluturulmas ve enformasyon toplumu ile ilgili ilemlerin izlenmesi asndan yardmc olmaktadr. BT sektr istatistikleri, BT retimi yapan sanayilerin ekonomik faaliyetlere katksn gstermeye yardmc olur (r. katma deer, istihdam, gerekletirilen Ar-Ge ve yenileme, ticari dengeye yaplan katk). BT eriim ve kullanm gstergeleri, lkelerin yeni teknolojileri uygulamaya "hazr olma durumu"nu ve ekonomideki tm aktrler ierisinde bu teknolojilerin dalmnn orannn tanmlanmasna yardmc olur (irketler, hane halk, bireyler, devletler). Elektronik ticaret ilikilerinin gstergeleri ortak OECD tanmlamalarna dayanmaktadr ve online satlarn ve almlarn tahmini miktarlarn ler ve bunlarn mteri tr ve corafi hedef bakmndan dkmn ortaya koyar. Bulunabilirlik 52. BT gstergelerinin, BT sektr (arz istatistikleri) ve BT kullanm ve elektronik ticaret ile ilikili yol gsterici toplamalar zerine almalar devam etmekte ve yntembilim ve tarama aralar ile ilgili ye lkeler tarafndan kullanlan bilgiler toplanmaktadr. Bu gstergeler, Enformasyon Teknolojisi Grnm, letiim Grnm ve Bilim, Teknoloji ve Sanayi Puanlama tablosu gibi OECD yaynlarnda kullanlmaktadr. OECD'nin Enformasyon Ekonomisinin lm (2002) adl yayn, BT faaliyetlerinin boyutlar ve istihdam ve uluslararas ticarete yapt katklar bakmndan ve irketler ve kiilerin yeni teknolojiye eriebilme ve onu kullanabilme snrlar ve kullanamama sebepleri bakmndan, BT yatrmlarnn roln incelemektedir. Elektronik ticaret ilemleri, bunlar gerekletirenlerle engel olanlara zel olarak odaklanmaktadr. Sakncalar 53. BT kullanm ve elektronik ticaret istatistiklerinin lmne ilikin sakncalar hem tanmsal konular hem de ye lkelerin veri toplama programlarnn tipik yaps ile balantldr. Hedef kitleler ve rneklem yntemleri, lkelerin, iletmelerdeki BT kullanm taramalarnda farkllk gsterebilir. Bu da, BT kullanm istatistikleri, hari tutulan boyut ve sanayi kapsam bakmndan ok hassas olduundan, toplam rakamlarn uluslararas dzeyde yanl ynlendirici karlatrmalara konu olmasna neden olabilir. Hane halk sektrnde BT kullanm taramalarndaki karlatrlabilirlik sorunlar, istatistiksel birimin birey mi yoksa hane halk m olduundan etkilenebilir. Elektronik ticaret ilikilerinde

209

EK 7 nispeten daha az firma veya birey faaliyet gsterdiinden dolay istatistikler, yaymlanmaya iin gerekli istatistiksel standartlarla uyumayabilir. BT arzna ilikin istatistikler sz konusu olduunda, snflandrma byk nem tamaktadr. Faaliyete dayanan snflandrmalarn uluslararas karlatrlabilirliinin BT sektrnn USSS Rev. 3'n 4 basamakl snflarn esas alan OECD tarafndan yaplan tanmnda gerekli grlen detay seviyesini elde etmesi zor olabilir. ok az lke BT toptan sat ile ilgili veri salayabiliyorken, telekomnikasyon hizmetleri ile ilgili olarak veri toplanmas esnasnda, gizlilik sorunlar ile karlalabilir. Uluslararas ilkeler 54. Yntembilimsel almalar, ilkelerin ve model taramalarn gelitirilmesini gerektirir. rnekleri: USSS Rev. 3 grubu imalat ve hizmet faaliyetini ieren, BT sektrnn OECD tarafndan tanmlanmas; retim ve hizmet faaliyetleri; elektronik ticaret ilikilerinin OECD tanmlamalar ve uygulama ilkeleri, ticari faaliyetlerde BT kullanmna ilikin OECD model taramay, hane halk/bireylerin BT kullanmna ilikin OECD tarama modeli. Model taramalarn BT gstergeleri, Internet kullanm ve elektronik ticaretin lmne ilikin rehberlik hizmeti salamas planlanmtr ve esneklik ile hzl bir ekilde deien evre koullarna uyumluluunu salamak iin kendi kendine yeten, bamsz modllerden oluur. "ekirdek" modllerin kullanm uluslararas dzeyde karlatrlabilirlik esaslarna bal olarak lmler yaplabilmesine olanak salarken, deien veya lkeye zel politik ihtiyalara cevap vermek zere modller eklenebilir.

210

EK 8 Ek 8

Ar-Ge'ye Ayrlm Kaynaklarn Gncel Tahmin ve Projeksiyonlarn Pratik Olarak Yapma Yntemleri
Ar-Ge verilerinin projeksiyon talebi 1. Taramalar, bilimsel ve teknolojik faaliyetlerin lm iin en doru yntemlerdir. Ancak karmak bir ilem btn ierirler ve Ar-Ge performans, verilerin toplanmas ve yaymlanmas arasnda bazen gecikmeler olabilir. Bu nedenle tahminlere ynelik olarak gitgide artan bir talep szkonusudur. Hem politika yapclar hem de dier kullanclar, bilim ve teknoloji programlarnn ve politikalarnn tanmlanmas, deerlendirilmesi, izlenmesi veya tantlmas iin en yararl gstergelerin projeksiyonunu istemektedir. Kapsanan projeksiyon trleri 2. Ksa vadeli, orta vadeli ve uzun vadeli projeksiyonlar birbirlerinden ayrlmaldr. Orta vadeli ve uzun vadeli (prospektif analiz olarak da adlandrlabilen) tahminlerden burada bahsedilmemektedir. Bu ek sadece ksa vadeli projeksiyonlarla ve tarama sonularnn yeterli olmad durumlarda iinde bulunulan yla ilikin geici tahminler yapmak ve son yllara ait birka deikenin deerlerini tahmin etmek gibi konular ile ilgilidir. Hedef 3. Bu ek, bu gibi deikenlerin deerlerinin tahmin edilmesi ve yanstlmasna ilikin birka temel rehber ilke nermekte ve en sk kullanlan yntemleri aklamaktadr, ancak evrensel anlamda uygulanabilir yntemleri (ya da usulleri) saptamay amalamamaktadr. Mnferit lkelerin ve hatta sektrlerin her biri kendi belirleyicileri ve deiim hzlar ile birlikte kendilerine has karakteristik zellikleri, standart usullerin uygulanmasna kar bir engeldir. Deikenler 4. Projeksiyonlar en ok aadakiler iin gerekletirilmektedir: Ar-Ge harcamalar. Ar-Ge personeli. Teknolojiler. 5. Teknolojiler ile ilgili projeksiyonlarda, deer bime gibi bir unsurun

var olduu biliniyorsa, bu konu ile ilgili herhangi bir neride bulunulmayacaktr. 6. En yksek talep, Ar-Ge harcamalarna ilikin u anki ve gelecekteki

eilim gstergeleri hakkndadr, zellikle de: Toplam ulusal Ar-Ge harcamas [zellikle gayrisafi yurtii haslann (GSYH) bir yzdesi olarak Gayrisafi Yurtii Ar-Ge Harcamas (GSYARGEH)]. Sektre gre Ar-Ge harcamas.

211

EK 8 7. Ar-Ge personeline ilikin projeksiyonlar, seriler harcama serilerine gre

daha tutarl olduundan zellikle tahmin asndan deerli olabilir. 8. Tartlan deikenler her zaman birbiri iin gerekli deildir, ancak

gerekli olduklarnda, tutarllk asndan tahminlerin kontrol edilmesi srasnda ilikiye zellikle dikkat edilmelidir (aadaki 20. paragrafa 20ye baknz). Projeksiyon yntemleri Ekstrapolasyon teknikleri 9. Ekstrapolasyon teknikleri, Ar-Ge deikenlerinin en azndan iki ylda bir olmak zere mevcut olduu zaman serileri ile birlikte kullanlr. Deiiklikler genellikle uygun fonksiyonlar kullanlarak analiz edilir (r. polinom veya stel fonksiyonlar). 10. ok fazla yl hesaba katldnda, belirleyici eilimin belirlenmesi daha

kolaydr ve uyum bakmndan daha iyidir. Ancak daha gnmze yakn yllarn incelenmesi, sistemde "yeni" eilimlerin veya deiikliklerin gstergesi olabilir. Eilimlerin netletirilmesi iin sabit fiyatlar kullanlmaldr. Orantl projeksiyon 11. ki deiken arasnda orantl bir iliki mevcut olduu dnldnde, aadaki yntem izlenmelidir: Orantl ilikinin varl, korelasyon/regresyon teknikleri veya bir modelin kullanm ile birlikte ampirik gzlem yolu ile belirlenir. Orantl katsay hesaplanr. Bamsz deikenlerin sonraki deerleri elde edilir (ekstrapolasyon yolu ile veya dier bir veri kaynandan). Orantl katsaynn, bu bamsz deikene uygulanmas suretiyle dier baml deiken elde edilir. 12. lkeler hzl yapsal deiikliklere gitmiyorsa, bu usul, rnein toplam

Ar-Ge harcamasn, GSYH'nin pay olarak tahmin etmek gibi ilemler iin kullanlabilir. 13. Ayrca, rnein milli hesaplarda, igc istatistiklerinde veya dier

ekonomik kaynaklarda ngr yaplabilecek bamsz deikenler bulunduu takdirde, bamsz sektrler iin Ar-Ge harcamalar veya personel tahminleri yapmak zere de bu teknikten faydalanlabilir. Byme oranlar 14. nerilen veya beklenen byme oran gstergeleri, zellikle son yllar ve mevcut yl iin, nispeten daha iyi tannan deikenlerin olmas bakmndan mevcut olabilir. Bu durum muhtemelen belirli bir sektrdeki Ar-Ge harcamas

212

EK 8 veya personel sz konusu olduunda ortaya kabilir. rnein irket planlar, ticari teebbs sektrndeki Ar-Ge harcamalar veya personel tahminleri ile ilgili olarak nemli bir girdi olabilir. 15. Sektrel eilimlerin doru ekilde tahmin edilebilmesi iin uzmanlarn

yarglarndan da yararlanlabilir. Kullanl olmalarnn yan sra, bu gibi katlmlar genellikle nitel ve bazen ayrntl yapda bilgiler salar. Ar-Ge fonlayclarnn raporlar 16. Fonlayclardan salanan verilere oranla daha doru olduklar iin gerekletiricilerden elde edilen Ar-Ge verileri genelde nerilmesine ramen, fonlayclardan gelen verilere bazen daha hzl eriilebilir ve kamu sektrnn baz deikenlerinin tahmin edilmesi asndan bunlar nemli katk salar. Devlet Ar-Ge verileri bte denek veya harcamalar (ARGEDBH) bazen, devlet sektrnde ve baz durumlarda [genel niversite fonlarnn (GF) bte tahminlerini kullanarak] yksekretim sektrnde gerekletirilen Ar-Ge almalarnn geici tahminlerinin oluturulmas iin kullanlabilir. Bu sektrlerdeki harici Ar-Ge harcamas rakamlar devlet btelerinden nadiren elde edilebildiinden, ARGEDBH verileri, zel kr amac gtmeyen (KAG) sektrdeki ve zellikle ticari teebbs sektrndeki Ar-Ge harcamalarnn yanstlmas asndan daha az kullanldr. 17. ARGEDBH, devlet dahili ve harici Ar-Ge'si ve GSYARGEH iin balantl

bildirme usullerinin mevcut olduu lkelerde bu yaklam olduka gvenilirdir. ARGEDBH'nin ayr olarak hazrland ve sadece deneklere zel olduu ve nihai deneklerin izleyen raporlamasnn sz konusu olmad durumlarda, yaklak olarak dorudur. Sonu olarak, devlet bteleri belirli deikenlerin elde edilmesi konusunda nemli lde yardmc olurken, bir yandan da dikkatli bir biimde kullanlmaldr. 18. Kamusal olmayan Ar-Ge fonlayclarnn raporlar da, zellikle ulusal

fonlamalar (r. KAG sektr tarafndan fonland durumlarda tbbi aratrma hayr kurumlar) ve uluslararas kurumlar sz konusu olduunda, dikkate alnmaldr. Bunlarn fonlama davranlarnda herhangi bir nemli deiikliin olmas, Ar-Ge harcama serilerinde bir devamszla neden olabilir. Projeksiyonlarn tutarll ve geerlilii Projeksiyonlarn dalm 19. Tek bir projeksiyon ynteminin uygulanmas, alt bileenler iin, tahmin edilen toplama eklenmeyen deerler oluturabilir (rnein drt uygulama sektrnde Ar-Ge harcamalarnn ve GSYARGEH'nin ekstrapolasyonu). Birden fazla projeksiyon ynteminin kullanlmas, ayn deiken iin birden fazla deere ulalmasna neden olacaktr.

213

EK 8 20. Bunlar ncelikle tutarllk ve makul olup olmamalar asndan, rnein

aratrmac bana Ar-Ge harcamas gibi tretilen gstergelerdeki eilimler incelenerek test edilmelidir. Makul olmayan sonular atldktan sonra ortalamalar ve olas arlkl ortalamalar, yaylm ok geni deilse hesaplanmaldr. 21. Farkl yntemlerle elde edilen projeksiyonlar arasndaki farkllklarn

lmne olanak saladndan, zaman aralnn belirtilmesi nerilir. Projeksiyonlarn geriye dnk olarak dorulanmas 22. Projeksiyonlar, rnein yllk veya iki yllk BT gsterge raporlar iin normal ekilde yaplyorsa, projeksiyonlarn kontrol edilebilmesi ve baar ve tutarszln ve her ikisinin nedenlerinin tanmlanabilmesi iin ve tahminleri kontrol etmek iin mevcut olduklarnda, retrospektif Ar-Ge tarama sonular kullanlmaldr. Rehber ilkeler 23. Daha nce de belirtildii gibi, farkl lkelerin ve sektrlerin zel karakteristik zelliklerinden dolay, basit bir yntembiliminin seilmesi ve ierie dikkat edilmeden kullanmnn nerilmesi mmkn deildir (zellikle ilgili performans sektr). Yntemlerin kullanlmasnda esneklie ihtiya duyulur, birleik yaklamlar kabul edilebilir ve olduka sk olarak gereklidir. 24. deal olan, projeksiyonlarn zerinde, anlalan tek bir projeksiyon

yntemi kullanlmasdr. Bu uygulanabilir olmadndan, ye lkelerin, projeksiyon sonularn yaymlarken, aadakilerle ilgili olarak, sonulara nasl ulaldn gsteren ilgili evra salamalar gereklidir: Deikenler. Yntemler. Hipotezler. zel durumlar. 25. Bu neriye uyulmas, ye lkelerin veritabanlarnda ve yaymlarnda

yer almak zere OECD'ye rapor ettii tahminlerin, uluslararas dzeyde karlatrlabilir olduunun garanti edilmesi asndan nemlidir. Dier ilkeler 26. Bu ekte sunulan fikirler, Japon Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikalar Kurumundan Profesr F. Niwa tarafndan, Ekim 1991 tarihinde Roma'da gerekletirilen, Ar-Ge istatistikleri iin Frascati Klavuzu'nun gzden geirilmi versiyonunun hazrlanmasna ynelik Uzman Konferans iin hazrlanan bir makaleden alnmtr. Bu dokman, Ar-Ge projeksiyonlar oluturmak iin bir ereve, ilkeler ve yntemler ne srer; ulusal ve sektrel dzeylerde Ar-Ge harcamalarnn, Ar-Ge personeli ve yeni teknolojilerin projelendirilmesine ilikin yntemlernerir

214

EK 9 Ek 9

Ar-Ge Deflatrleri ve Para Birimi Dntrcleri


Giri 1. Bu ek, referans bir para birimine cari fiyatlarda milli para birimleri olarak ifade edilmi Ar-Ge harcamalar hakkndaki verileri deflate etme ve evirmenin zel yntemlerini inceler. 2. Bu iki konu zaman ierisinde fiyat seviyelerindeki farkllklar (yani

zamanlar aras farkllklar) ile lkeler arasndaki farkllklar (yani blgeler aras farkllklar) iin Ar-Ge harcamalarn ayarlamay gerektirir. Deflatrler konusunda, fiyat farkllklar zamanlar arasdr ve sorun ak bir ekilde hem tek tek lkelerde olmak zere, hem de zaman ierisinde deiikliklerin uluslararas karlatrlabilirlii iin nemlidir. Deflasyon ve OECDnin uluslararas Ar-Ge istatistiklerinde para birimi dntrmeleri 3. Mmkn olduu kadaryla, ayn yntembilim hem deflasyon hem de

dnm iin kullanlmaldr. Btn ye lkeler iin tam bir Ar-Ge deflatrleri kmesinin ve Ar-Ge dntrclerinin yokluunda klavuz, Ar-Geyi yerine getirmenin ortalama gerek "frsat maliyeti"nin yaklak lmn salayan kesin gayrisafi yurtii hasla (GSYH) deflatr ve GSYH AGP (GSYH iin satn alma gc paritesi)nin kullanmn nermektedir. zel Ar-Ge Deflatrleri ve Para Birimi Dntrcleri 4. Kesin GSYH deflatr ve GSYH AGP, srasyla ktya dayal zamanlar aras ve blgeler aras deflatrlerdir. Bu ek, Ar-Ge (girdi) harcamalarnn fiyat taramalarndan gelen verileri kullanp fiyat endekslerini derleyerek veya temsili fiyatlar veya fiyat endekslerini birletirerek zel Ar-Ge deflatrleri ve AGPler saptamak iin bir yol nerir. 5. Para birimi dntrcleri, tahmini byme oranlarndakiler de dahil

olmak zere, genellikle uluslararas karlatrmalar iin nemlidir. Bununla birlikte, Ar-Genin sektrel veya dier dkmlerini incelerken veya dier ekonomik deikenlerle Ar-Geyi karlatrmak iin fiyat seviyelerindeki greli uluslararas deiiklikleri dikkate almak gerekli olduu zaman, para birimi dntrcleri seenei de konuyla ilgilidir. rnein GSYHnin bir oran olarak ifade edilen bir Ar-Ge tahmini, her iki miktar da uygun ulusal fiyat endekslerini kullanarak "sabit fiyatlar"a azaltlsa bile (deflasyon), hala bir uluslararas ortalamayla karlatrldnda olduu gibi greli Ar-Ge faaliyetlerinde ve btn retken faaliyetlerdeki (yani GSYH) farkllklar yoluyla etkilenir. Yani dier faaliyetlerle karlatrldnda oran, Ar-Geyi gerekletirmenin grece pahal veya ucuz olmasna gre etkilenebilir.

215

EK 9 Ar-Ge deflatrleri ihtiyac 6. Ar-Genin maliyetinin genel maliyetlerden dikkate deer bir ekilde farkl bir yola gittiine inanlrsa ve/veya Ar-Ge maliyetlerindeki eilimler sektrler veya sanayiler arasnda olduka deiiyorsa, Ar-Ge deflatrleri dorulanr. Genel olarak, uzun dnemde kesin GSYH (kt) deflatrnn retkenlik artlarndan dolay "gerek" bir Ar-Ge (girdi) deflatrnden daha az hzla artmaya eilimli olaca varsaylabilir. 7. En uygun zm Ar-Ge iin spesifik olan arlklar ve fiyatlara

dayandrlm zel Ar-Ge deflatrlerini hesaplamaktr. Bu uygulama iin ihtiya duyulan fiyat taramalarn yerine getirmenin maliyeti ve karmakl zel analizlerin dnda onlarn kullanmn engeller. En sk rastlanan yaklam, temsili fiyatlarla birletirilmi Ar-Ge taramalarndan tretilmi arlklar kullanmaktr. Gemiteki OECD abalar ve ulusal abalar 8. OECDde alma ilk olarak Frascati Klavuzunun nc basksnda belirtilen be ilke tarafndan ynetilmitir (OECD, 1976): - Bunlar varolan sektrel yaklama benzese de benzemese de, deflatrler ekonominin birbirine benzeyen sektrleri iin retilmelidir. - Bunlar, Laspeyres formunda olmaldr. - Ar-Ge faaliyetlerindeki greli neminden dolay (harcamann neredeyse %50sini oluturan) insan gcne zel dikkat gsterilmesi gerekir. - Uygulamal zellikler, teorik dorular ile ilgili olarak ncelie sahip olmaldr. - Mevcut bilgi kaynaklar mmkn olan en iyi ekilde kullanlmaldr. 9. 1970li yllar boyunca, ye lkeler ve OECD Sekreteryas bu alanda,

zellikle ticari teebbs sektr iin deflatrler hazrlama konusunda faaliyet gstermitir. Ulusal uzmanlar deiik toplantlarda deneyimleriyle ilgili raporlarn sundu. Yntembilimlerden bazlar ok ayrntlyd, ancak ou genel olarak, 1967-1979 (OECD,1979) Seili OECD ye lkelerde Snai Ar-Gedeki Eilimlerde OECD tarafndan gelitirilmi izgileri takip etti. 10. Sonu olarak, Frascati Klavuzunun (OECD, 1981) drdnc basks Ar-

Ge taramalarndan elde edilmi arlklarla deiik ulusal veya uluslararas kaynaklardan elde edilmi temsili fiyatlar kullanarak Ar-Ge deflatrlerini hesaplamann baz olduka zel yollarn tanmlayan bir blm kapsamaktadr. Yntemler sunulurken, teknik olarak anlatlmam, hayali bir lkedeki ticari teebbs sektr iin rnekler olarak anlatlmtr. yntem aklanm ve gsterilmitir: - Sabit arlklar kullanarak btn harcamalara bileik bir endeks numaras

216

EK 9 uygulama. - Yukardaki gibi, ancak deiik arlklar kullanma. - Bir sektrn alt snflar iindeki tek tek harcama kalemlerine ayr fiyat endeksleri uygulama. - Daha fazla detay, iilik maliyetleri iin alt arlkl endekslerin hazrlanmasnda verilmitir. Ar-Ge deflatrlerinin hesaplanmasnn teknik bir sunumu Ek 4e eklenmitir. Endeks numaras formlnn seimi 11. Laspeyres formln kullanmak iin yaplan neriler yeniden gzden geirilmelidir. Hillin (1988) dediine gre; teorik ilerlemeler, ortak kullanmdaki (Laspeyres, Paasche vb.) endeks numaras formllerinin, ekonomik analizler ve politika retmek iin nemli sonular dourabilecek baz zayf noktalara sahip olduunu gstermitir. Hill, hem teorik hem de uygulamal bak asndan ilgin zelliklere sahip olan ve Laspeyres veya Paasche trnn geleneksel sabit arlkl endeksler zerindeki nyarglarn vurgulayarak, zincirleme endekslerin kullanmn desteklemektedir. 12. Deflasyon aslnda iki farkl zaman noktasndaki durumlar arasnda bir

karlatrmay ierir. Zamanla, Laspeyres ve Paasche endekslerinin birbirinden uzaklamak ("endeks numaras eitlilii") eiliminde olduklar genel olarak bilinir. Bir zincir endeksi, karlatrlan iki durum farkl olduu ve birbirine balant aradaki bir noktann iinden geerek yaplabilecei zaman kullanlmaldr. deal olarak, ara durum greli fiyatlarn biiminin karlatrlan iki durumdaki greli fiyatlarn bir ortalamas zerinden yaklak olarak hesapland durumdur. Byle bir durumda, zincirleme, endeks numara yaylmasn azaltr (Laspeyres ve Paasche arasnda). 13. Neden zincirleme? Gerek dnyada, endeks numaralarn derleyenler

tarafndan kar karya kalnan sorun, baz mallarn iki durumun sadece birinde bulunmasdr. Miktar vektr daima tamdr (elemanlar pozitif veya sfrdr). Bununla birlikte, kayp fiyatlar (yani kayp mallar) ve eski rnler eskimenin bir sonucu olarak yok olduu ve yeni rnler teknolojik ilerlemenin bir sonucu olarak ortaya kt iin, geni bir lekte glge fiyatlar tahmin etmeyi nermek pratik deildir. Bu, zellikle Ar-Ge fiyat endekslerinin byk olaslk kapsayaca mallarla ilgili bir gerektir. 14. Dnemler birbirinden ne kadar ayr olursa, sorun da o kadar byk

olur. Dorudan fiyat karlatrmalaryla kapsanm iki dnemdeki harcamalarn toplam deerinin pay azalr. ki dnem arasnda dorudan karlatrmalarda srar etmek, greli fiyatlarn sadece iki dnemdeki harcamalarn kk bir oran iin derlenebileceini kabul etmek anlamna gelir (ayrca Laspeyres ile Paasche endeksleri arasndaki endeks numaras yaylm ok byk olma eilimindedir).

217

EK 9 15. Eer bir zincirleme endeksi kullanlr ve kullanlabilir fiyat bilgilerinin

miktar ok fazla artrlrsa, bu her bir halka iin dorudur. Ayrca ilk ve son dnemlerden gerekte kullanlan fiyat bilgileri miktarnn ok daha byk olaca dorudur. 16. Eer fiyatlarn ve miktarlarn evrimi byk oranda sorunsuz ise,

endeks numarasnn yaylmasn azaltacak ekilde bir Laspeyres-zinciri, dorudan bir Laspeyres altnda kalr ve tam tersi bir Paasche zinciri iin gerekleir. Hill, endeks numaras sorununu gideren ve tamamen kullanma hazr olan "sorunsuz" bir zincirleme endeksinin ("sorunsuz" Divisia endeksi) snrlayc durumunu tanmlar. Deflate edilecek toplamlarn seviyesini seme 17. GSYARGEHnin tamam iin tek bir Ar-Ge fiyat endeksi, her sektr iin bir tane ve hatta ticari teebbs sektrndeki tek tek sanayiler veya yksekretim sektrndeki bilim sahalar iin bir tane hazrlamak mmkndr. Seim, Ar-Ge harcamalarnn maliyet yapsndaki farkl seviyeler arasnda nemli farkllklar olup olmamasna ve ayn maliyet kalemi iin fiyat eilimlerindeki seviyeler arasnda nemli farkllklar olup olmamasna bal olacaktr. rnein aratrmaclarn cret ve maalarndaki eilimlerin genellikle kamu sektr cret anlamalaryla sabitlendii niversitelerde ve snai firmalarda farkl olma olasl yksektir. Dier taraftan, aratrmaclarn maa ve cretlerindeki eilimlerin sanayiler arasnda nemli bir ekilde deiip deimeyecei tartlabilir. Seim, belirli fiyat taramalarndan derlenmi olsun veya olmasn veya temsili endeksler kullanlsn veya kullanlmasn, uygun fiyat dizisinin mevcut olmasna da baldr Arlklandrma sistemini oluturma

Genel
18. Maliyet tipinin nerilen dkmnden basit bir arlklandrma sistemi elde edilebilir. Aada, 1989 ile 1999'da OECD alanndaki ortalama sanayi dkm gsterilmitir.
Yzde 1989 ilik maliyetleri Dier cari maliyetler Arazi ve binalar Aletler ve ekipmanlar Toplam 43 43 3 10 100 1999 44 45 2 9 100

218

EK 9

ilik maliyetlerinin daha ayrntl uygulamas


19. gc genel olarak ana maliyet elerinden biridir. Bu nedenle, uygun maa fiyat endekslerinin bulunduu her zaman her sektrn iilik maliyetleri iin ayr bir alt sistem oluturmak istenebilir.

Arlklandrma sistemleri
20. ilik maliyetlerinin dkm genellikle Ar-Ge personeli kategorisine gre yaplmaz, ancak personel ve maa oranlar, farkl personel kategorilerinin iilik maliyetlerinin nispi arlklarn tahmin etmek iin aadaki ekilde kullanlabilir:
Miktar oran (%) Aratrmaclar (RSE) Teknikerler Dier destek personeli Toplam 50 25 25 100 Nispi maa oranlar 1.00 = 50.00 0.75 = 18.75 0.60 = 15.00 83.75 ilik maliyetleri oran (%) 59.7 22.4 17.9 100.0

Dier cari maliyetlerinin daha ayrntl uygulamas


21. Dier cari maliyetlerin oran hzl bir ekilde artmtr. Klavuzun ilk versiyonlar, bu kategorinin aadakiler arasnda alt blmlere ayrlmasn nerir: Malzemeler. Dier cari maliyetler. Bu ayrmdan o zamandan beri OECD taramalarnda ve ou ulusal olanlarda vazgeilmitir. Bu nedenle bir alt arlklandrma sistemi oluturmak zordur. Temsili fiyat endekslerini seme

Genel yaklam
22. Ar-Ge girdilerinin anlaml bir fiyat taramasn gerekletirmek mmkn olmadnda, arlklandrma sisteminde tanmlanan snflarn her birinin temsili fiyat endeksleri, lkenin milli hesaplarndan ve dier genel kaynaklarndan seilmi olabilir; alternatif olarak zellikleri Ar-Ge'ye en ok benzeyen serileri tanmlamaya allabilir.Nihai sonu arlklardan ok fiyat dizisinin evrimine kar hassas olacandan, Ar-Ge deflatrnn hazrlanmasndaki en nemli karar, temsili fiyat endekslerinin seilmesi ve bu seimin zenle yaplmas gerekir. Kullanlabilir fiyat endeksi verilerinin miktar ve tr lkeden lkeye deitiinden, sabit ayrntl nerilerde bulunmak mmkn deildir. Ayrca baz seriler, snai Ar-Ge'nin bir deflatr iin geerli olmakla birlikte, rnein niversite Ar-Ge'leri iin geerli deildir.

Temsili iilik maliyetleri


23. ilik maliyetleri iin genellikle miktar verileri (aratrmac says vb.)

219

EK 9 mevcuttur ve iki genel yaklam kullanlabilir: Toplam Ar-Ge kii/yl bana ortalama Ar-Ge iilik maliyetlerini kullanmak; cret ve maa verilerine bal olarak ayr temsili serileri kullanmak. Birinci seri tr, Ar-Ge'ye zeldir, ancak dnem boyunca Ar-Ge igcndeki mesleki nitelik biiminde nemli bir deiiklik olduunda ok da doru deildir. Bu tr deiikliklerin ye lkelerin ounda olduu dnldnde, ikinci yntemi kullanmak tercih edilebilir. Burada, ArGe verileriyle olabildiince karlatrlabilir olan serilerin seilmesi nemlidir. Dolaysyla gelir verileri oranlara tercih edilir; haftalk veya aylk gelirler de saat ba demelere tercih edilir. Maa leklerini temsili iilik maliyetleri olarak kullanmak, zellikle "derece kaymas" ile ilgili olarak ciddi sorunlara, iverenin sosyal gvenlik demelerinde ve dier yan gelirlerde deiikliklere ve i girdilerinin daha ksa saatlerle daha uzun tatillerden kaynaklanan "miktar" azalmasna neden olur. 24. zel sektrle kamu sektr arasndaki eilimlerde genellikle bir ayrm

yaplr. ilik maliyetlerini ayrntlandrmak ile, ayr sanayiler iin endeksler oluturma arasnda bir seim olabilir. rnein snai istihdamdaki tm bilimadamlar ve mhendisler veya teknisyenlerin maa endeksleri bulunmakla birlikte, sanayi baznda bunlarn dkm alnamayabilir. Dier ynden bakldnda ise, bu sanayiler iin "ortalama haftalk cretler" mevcut olabilir. Seilecek yntem, aratrmac maalarnn kendi sanayilerindeki iilerinkiyle mi, yoksa baka sanayilerdeki aratrmaclarnkiyle mi paralel hareket ettiine gre deiir.

Dier cari harcamalar temsilleri


25. Bu, incelenmesi en zor olan alandr. Ar-Ge taramalar genellikle ierdikleri harcama trlerinin dengesiyle ilgili hibir ey aklamaz ve hangilerinin ArGe'ye zel olup, hangilerinin sanayiye (veya sektre zel) zel olduu net deildir. 26. Dier cari maliyetler iin geni bir temsili endeksler aral

kullanlabilir. rnein retim sanayiinde kullanlan malzeme ve gerelerin ortalama toptan fiyat endeksleri, yerel sanayi rnnn (YS) kapal fiyat endeksi ve (yiyecek ve iecekler hari) tketici fiyat endeksi (TFE) gibi endekslerin tm kullanlmtr. 27. Endeksler ayr sanayiler iin hesaplandnda, genel girdi maliyetleri

iin kullanlabilir, ancak bunlar Ar-Ge iin tipik olmayabilir. rnein cari maliyetlerdeki artn byk bir ksmnn, dardaki destek hizmetleriyle yaplan anlamalarn (aratrmac bana den ortalama destek personeli saysndaki d dengeleyen) artndan ve kiralanan makinelerin daha fazla kullanlmasndan kaynakland ileri srlmektedir.

220

EK 9

Sermaye harcamalar temsilleri


28. Arazi ve gayrimenkullerle ilgili harcamalar, Ar-Ge harcamalarnn nispeten az bir ksmn oluturuyorsa, milli hesaplardaki gayri safi sabit sermaye oluumunun (GSSSO) ilgili snfndan kolaylkla uygun bir temsili endeks seilebilir. Ayn yaklam, gere ve ekipmanla ilgili Ar-Ge harcamalar iin de kullanlabilir, ancak byle genel fiyat endekslerinin Ar-Ge gere maliyetlerindeki deiimi ne derece yansttklar belli deildir. Ar-Ge iin para birimi dntrcleri zel para birimi dntrcleri ihtiyac 29. Ar-Ge harcamalarn, ABD dolar veya Euro gibi genel referans oluturan bir para birimine dntrmek (yani alanlar arasnda deflasyon yapmak) iin GSYH AGP'lerinin kullanlmas, lkeler arasndaki genel fiyat seviyesi farklarn gz nnde bulundurmak iin etkin bir ekilde ayarlama yaplmasn gerektirir. Ancak Ar-Ge fiyat seviyelerindeki farkllklar gz nnde bulundurulmaz. Ar-Ge bir lkede nispeten pahal olup, baka bir lkede o kadar pahal olmadnda, GSYH AGP'lerinin kullanlmas, gerek Ar-Ge harcamalarnn karlatrlmasn arptr. 30. Geici deflatrler iin en uygun zm, zel para birimi dntrc-

lerini Ar-Ge girdilerinin nispi fiyatlarna gre hesaplamaktr. Bu uygulama iin gerekli fiyat taramalarn (standart bir Ar-Ge girdisi "sepeti" kullanarak) gerekletirmek burada da hem masrafl, hem de karmak olacaktr. Daha pratik zm, Ar-Ge taramalarnn arlklarn ve OECD ve Eurostat tarafndan Birlemi Milletler statistik Brosunun ynetimi altnda, Uluslararas Karlatrma Projesi (UKP) balamnda yaplan genel AGP uygulamalarnn ayrntl paritelerini kullanmaktr. En byk zorluklardan birinin nedeni, genel AGP'lerin GSYH'ye giren standart bir mal ve hizmet sepeti veya daha dorusu nihai bir talep (yani kt) kullanlarak hesaplanrken, Ar-Ge harcamalarnn genellikle girdileri oluturmasdr. Bugne kadarki ulusal ve OECD abalar 31. OECD'nin Ar-Ge istatistikleriyle ilgili olarak 1960'l yllarn banda yaymlanan ilk raporunda, Ar-Ge arlklarna ve maa incelemelerinden ve 1960'taki genel satn alma gc paritelerinin deerlendirme hesaplamalarna dayal fiyat endekslerine bal olan alm gc pariteleri kullanlmt (Freeman ve Young, 1965; OECD, 1968). Yeni satn alma gc paritesi kmelerinin kullanlabildii 1970'li yllarn sonlarnda baka almalar da yapld. Bu durum, Klavuzun drdnc basmnda, 7. Blm altnda aklanmtr (OECD, 1981). 1990'dan beri AGP'ler OECD yesi olan lkeler iin her ylda bir (1993, 1996, 1999), AB lkeleri iin de her yl olacak ekilde hesaplanmtr. 2002 yl verilerinin toplanmas srmektedir.

221

EK 9 Yntem 32. Ar-Ge AGP'lerini hesaplamann yntembiliminin, UKP balamnda hazrlanm yntembilime uygun olmas gerekir. 33. OECD ve Eurostat, OECD yesi lkeler iin GSYH'nin (ve harcama

bileenlerinin) AGP'lerini dzenli olarak hesaplar. OECD tarafndan yaymlanan AGP'ler, ABD dolar bana ulusal para birimi, OECD tarafndan yaymlanan AGP'ler ise, Euro bana ulusal para birimi olarak ifade edilse bile bunlar: Tutarldr (rnein Euro AGP'lerini iki lke iin de blerek elde edilen FransaAlmanya AGP'si, ABD dolar AGP'lerinin blnmesiyle elde edilenle ayndr), nk AT lkelerine ait hesaplarda "blok sabitlii" dikkate alnmtr. Geikendir (A ve B lkeleri arasndaki AGP, B ve C lkeleri arasndaki AGP ile arpldnda, A ve C lkeleri arasndaki AGP'yi verir). Ar-Ge dntrclerinin hesaplanaca genel seviyeleri seme 34. deal olan, seilen seviyenin Ar-Ge deflatrleri iin seilene eit olmasdr. Uygulamada zel Ar-Ge AGP oranlar, belki hkmet ile yksekretim arasnda ayrm yaparak ticari teebbs sektr ile kamu sektr iin hesaplanabilir. Arlklandrma sistemi 35. Deflatrler iin arlklandrma sistemi, maliyet trne gre nerilen dkmden elde edilebilir. Bununla birlikte AGP hesaplamalar, (geililii salamak iin) ayn anda karlatrmaya dahil olan tm lkelerin arlk ve fiyat verilerinin de kullanlmasn gerektirdiinden, gruptaki tm lkeler iin uygun bir arlk kmesinin bulunmas gerekir. Temsili fiyatlar seme 36. deal olan, her lme kategorisinde standart bir Ar-Ge (girdi) "sepeti" harcamalarnn fiyat taramalarndan elde edilen verilerin kullanlmasdr. Geici fiyat endeksleri iin byle bir uygulama ok pahal ve ar bir ekilde karmak olur ve hibir pratik amaca uygun deildir. Sonraki en iyi zm, gerekirse temsili aralklar aras fiyat endeksleriyle (yani UKP'deki nihai harcama bileenleri iin hesaplanan paralanm pariteler) beraber (en iyi kayna, UKP'deki mevcut karlatrlabilir fiyat verileri kmesinin oluturduu) temsili fiyatlar kullanmaktr. ilik maliyetleri 37. UKP'de ticari teebbs sektr iin hibir ara ve birincil giri verisi toplanmadndan, cret veya maalar hakknda hibir veri yoktur. UKP pazara ynelik olmayan hizmetler iinse girdi fiyatlar kullanr, dolaysyla kamu sektrndeki zellikle de eitim, salk ve genel devlet hizmetlerindeki seili standart meslek sepetinin toplam istihdam bedeliyle ilgili verilerini ierir. Bu bil-

222

EK 9 gilere, biliminsanlar veya mhendislerin veya i ynetiminin baz kategorileriyle ilgili cret ve maalar zerindeki uluslararas taramalarn sonular eklenebilir. Dier cari maliyetler 38. Burada da temel sorun, Ar-Ge faaliyetleri iin olsun veya olmasn, ticari teebbs sektrndeki ara tketimle ilgili fiyat verilerinin bulunmamasdr. UKP balamnda fiyatlar toplanan baz nihai mal ve hizmetler ayn zamanda Ar-Ge iin girdi oluturabilir (yani "dier cari maliyetler"). Sermaye harcamalar 39. Arazi, binalar, alet ve ekipmanlarla ilgili uygun temsili harcamalar, geici Ar-Ge deflatrlerini tahmin etmek iin halihazrda kullanlan kaytlara tabi olan UKP'den alnabilir.

223

EK 10 Ek 10

Byk Ar-Ge Projelerinin Snflandrlmas in Savunma ve Havaclk Sanayiine zel Gndermelerle Ek Rehber
Giri 1. Bu ekin amac, Ar-Ge istatistik taramalarndaki byk gelitirme projelerinin uygulanmas iin ve OECD'ye verilen cevaplarla ilgili bir rehber sunmaktr. Deneysel gelitirme ile dier snai faaliyetler arasndaki (dier yenilik faaliyetleri ile retimin iki akan grubunu ve ilgili teknik faaliyetleri ieren) snr izgisi, Klavuzda 1. Blm, Ksm 1.5.3 ve 2. Blm, Ksm 2.2.3 ve 2.3.4 altnda aklanmtr. 1. Blm, Ksm 1.5.2 ve 2. Blm, Ksm 2.2.2 ve 2.3.3, ArGe ile ilgili dier bilimsel ve teknolojik faaliyetler arasndaki snrla ilgilidir. zellikle savunma ve havaclk sanayiindeki byk ve pahal projelerde ayrm yaplmas ve snrlarn belirlenmesi ok zordur. Bu ekin kapsad genel konular yine de tm sanayilerle ilgilidir. 2. Baz lkeler yllar boyunca, savunma bakanlklar tarafndan belirtilen

ve ticari teebbs sektr ile szleme yaplan Ar-Ge harcamalaryla, savunma sanayii tarafndan devletten Ar-Ge iin alnd iddia edilen miktar uzlatrmayla ilgili srekli sorun yaamtr. Genel olarak devlet btesine dayal veriler daha yksektir ve savunmann Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamalar (ARGEDBH) ve Gayri Safi Yurtii Ar-Ge Harcamalarnn (GSYARGEH) miktarlarnda nemli farkllklar olmasna neden olabilir. Bu farkllklar, taeronluk ve uluslararas ibirliine dayal projeler gibi baz faktrlere dayanmakla birlikte, Klavuzun zellikle ARGEDBH serisinde Ar-Ge ile ilgili tanmlarnn doru uygulanmasyla ilgili sorulara da neden olmutur. 3. Bu ekin ilk ksm, ngiltere, A.B.D. ve Fransa tarafndan savunma ve

havaclk sanayilerinde kullanlan kategori ve terminolojileri karlatrr. kinci ksm, savunma Ar-Ge projelerinin rneklerini analiz eder. Her iki ksm da Klavuzda tanmlanan Ar-Ge kavram ile Ar-Ge olarak kabul edilmeyen ilgili faaliyetler arasnda ayrm yapma konusunda rehberlik eder. "retim ncesi gelitirmesi" terimi dokmantasyonun tamamnda, retime girmeden nce bir savunma veya havaclk rn veya sistemiyle ilgili deneysel olmayan ileri ve zellikle de bilimsel ve teknolojik yeniliin bir paras olmayan faaliyetleri tarif etmek iin kullanlr. Fransa, ngiltere ve A.B.D.de kullanlan terminoloji ve kategoriler 4. Temel aratrma, uygulamal aratrma ve deneysel gelitirme kavramlarn savunma ve havaclk sanayilerine uygulamadaki zel zorluklardan biri, bu sanayilerin genellikle kendi terminolojilerine eilimli olmasdr. Bu terminoloji lkeden lkeye deiir ve ou zaman Klavuzda kullanlan kategorileri keser. Bu

224

EK 10 zorluklar, bu ksmda Klavuzun kategorilerini Fransz, ngiltere ve ABD savunma bakanlklarnda kullanlan terimlerle byk bir havaclk irketi tarafndan kullanlan sanayi snflandrmasyla karlatrarak gsterilmitir. 5. Tablo 1, bu lkelerdeki savunma ve havaclk sanayilerinde genelde

kullanlan terimlerin bir listesini ierir; Tablo 2 ise bu terimlerin bir ksmnn Frascati Klavuzu terminolojisi bakmndan ve Ar-Ge tanmna gre bu lke tarafndan nasl yorumlandn gstermektedir. ngilterenin kategorileri ve terminolojisi 6. Uygulamal aratrmann iki kategorisi, fonlar devlet tarafndan karlanan ngiltere yllk Ar-Ge taramasnda ve OECDye ARGEDBH iin rapor edilen rakamlarn temeli eklinde kullanlr: "Stratejik aratrma, henz olas uygulamalarn net bir ekilde belirlenebilecei bir aamaya gelmedii bir konudaki uygulamal bir aratrma olarak tanmlanr. Doas gerei stratejik olmayan uygulamal aratrmann hedefleri arasnda zel ve ayrntl rnler, sreler, sistemler vb. bulunur." (Babakanlk, 1991, Ek C, paragraf 4-5.) 7. Birleik Krallk Savunma Bakanlnn kendi iinde, Ar-Ge ile retim

ncesi gelitirmesi arasndaki snrda gerekletirdii bir aratrmada, Ar-Ge olmayan aadaki "bilimsel ve teknolojik yenilik" kategorileri tanmlanmtr: Yeni rn pazarlamas. Patent almalar (aaya baknz). Finansal deiiklikler ve ilem deiiklikleri. Nihai rn veya tasarm mhendislii. retim tasarmcl ve endstri mhendislii. retime balama. Kullanc demonstrasyonlar (ancak aaya baknz).

225

EK 10 Tablo 1. Savunma ve havaclk sanayiinde kullanlan ortak terminoloji


Terminoloji Temel aratrma Ana aratrma Yukarya doru aratrma Yukarya doru aratrmalar Uygulamal aratrma Demonstrasyon modeli Demonstrasyon projesi Kefe dayal gelitirme Yukarya doru aratrmalar Deneysel gelitirme leri dzey gelitirme Pilot tesis (balangta) Prototip Kantlayc model Kantlayc proje Sistem tasarm ve zellik aratrmalar Sisteme ynelik ilk proje Teknik gsterimler Ar-Ge geri bildirimi Aratrma, gelitirme, test ve deerlendirme Tasarm mhendislii Fizibilite almalar Daha fazla gelitirme Bakm ve onarmlar Proje tanm Mhendislik gelitirmesi Mhendislik projeleri Operasyonel gelitirme Politika ve ilem aratrmalar Endstri mhendislii Belgelendirme sonras gelitirme Toplu deneme retimi Kullanc gsterimi Dokmantasyon lk gelitirme retime balama Yeni rn pazarlamas Patent ii rn mhendislii retim tasarm Tasarm sonras hizmetleri Seri retim lgili BT faaliyetleri En olas snflandrma1 TEMEL ARATIRMA .. .. .. UYGULAMALI ARATIRMA .. .. .. .. DENEYSEL GELTRME .. .. .. .. .. .. .. .. Ar-Ge (faaliyeti belirtilmemi) .. KARIIK Ar-Ge OLAN/Ar-Ge OLMAYAN Ar-Ge/retim ncesi Ar-Ge/retim ncesi Ar-Ge/retim ncesi Ar-Ge/retim ncesi Ar-Ge/retim ncesi Ar-Ge/retim ncesi Ar-Ge/retim ncesi Ar-Ge OLMAYAN retim ncesi retim ncesi retim ncesi retim ncesi BT yenilii BT yenilii BT yenilii BT yenilii BT yenilii BT yenilii BT yenilii Snai faaliyet Snai faaliyet Ar-Ge olmayan

Kaynak: OECD.

BT yenilii Ar-Ge olmayan 1. Bu, sadece bir rehberdir. Ar-Ge trlerinin bu Klavuzda tanmland ekildeki gerek snflandrmas, zel projenin zelliklerine ve terimin kullanld balama gre deiir.

226

EK 10 Tablo 2. Frascati Klavuzundaki Fransz, ngiltere ve ABD terminolojisinin mevcut snflandrmas


Frascati Klavuzu ARATIRMA VE GELTRME Temel aratrma Temel aratrma (R) Temel aratrma (R) Temel aratrma (R) Yukarya doru aratrmalar (R) Ayrca aaya baknz: Aratrma ii (R) Ayrca baknz: Aratrma (S) Uygulamal aratrma (R) Demonstrasyon projesi (R) Demonstrasyon modeli (S) ngiltere A.B.D. Fransa

Uygulamal aratrma

Stratejik uygulamal aratrma (R)

Uygulamal aratrma (R)

zel uygulamal aratrma (R) Aratrmal gelitirme (R) Gelitirme (R) Genel aratrma (S) lk proje (S) Kantlayc proje (S) Kantlayc model (S) Aratrma ii (R) Sistem odakl aratrma (S) Deneysel gelitirme Deneysel gelitirme (R) leri teknoloji gelitirmesi (R) Gelitirme (S) Demonstrasyon ve geerlilik (R) Mhendislik ve retim gelitirmesi (R) dari destek (R) letim sistemleri gelitirmesi (R) Ar-Ge OLMAYAN FAALYETLER retim ncesi gelitirmesi Bilimsel ve teknik yenilik (S) lgili dier bilimsel ve teknik faaliyetler (R) BT hizmetleri (S) BT eitim ve gelitirmesi (S) Tanmlanan gelitirme (R)

Prototip (S) Pilot tesis (S)

R = Resmi terminoloji (Savunma Bakanl). S = Sanayide kullanlan terminoloji. Kaynak: OECD.

227

EK 10 8. Klavuz (1. Blm, Ksm 1.5.3), bir "demonstrasyonun", politika veya

tevike yardmc olmak iin "gereki bir ortamda tam veya neredeyse tam kapsaml olarak gerekletirilen bir yenilik" olup, Ar-Ge dnda olduunu belirtmektedir. Ancak bu kullanc demonstrasyonlaryla Ar-Genin bir paras olan teknik demonstrasyon arasnda bir ayrm yapmak gerekir. Franszcadaki "demonstrasyon projesi" ile "demonstrasyon modeli" terimlerinde ikincisi anlatlmaktadr. 9. Patent ii, rn ve tasarm mhendislii, gsterimler, veri toplama, test

ve fizibilite almalarnn tamam, ana projeyi destekleyici almalar olarak bir Ar-Ge projesinin paralar olabilir (baknz 2. Blm, Ksm 2.3.4). Ayn ekilde retim faaliyetleri, retim baladktan sonra ortaya kan teknik sorunlar zmek iin bir Ar-Ge "geri bildirimi" ierebilir. Bunlarn tamam, "deneysel gelitirme" ile "retim ncesi gelitirmesi" arasnda ayrm yapmann zor olduu ve temel aratrmadan retime doru giden admlarn basit dorusal modelinin izlemeyebilecei alanlardr. 10. Birleik Krallk aratrmas ayn zamanda, Ar-Ge olmayan aadaki

"ilgili bilimsel ve teknolojik faaliyetleri" tanmlamtr: Genel amal veri toplama. - Test ve standardizasyon. - Fizibilite almalar. - Politikalarla ilgili aratrmalar. - retim ve ilgili teknik faaliyetler. 11. Tarama, "nihai rn veya tasarm mhendislii", "fizibilite almalar"

ve "retim ve onunla ilgili teknik faaliyetlerin", yanllkla Ar-Ge olarak kapsanma olasl en yksek alanlar olduunu belirlemitir. ABD kategorileri ve terminolojisi 12. Yedi kategori (6.1-6.7) ABD Savunma Bakanl (DoD) tarafndan, aratrma, gelitirme, test ve deerlendirme (AGTD) btesinin bir paras olarak tanmlanmtr: Temel aratrma, uygulamal aratrma, ileri teknoloji gelitirmesi, demonstrasyon ve dorulama, mhendislik, retim gelitirmesi, ynetim destei ve iletim sistemleri gelitirmesi. Bu fonlarn tamam Ar-Geye Ulusal Bilim Kurumu (NSF) ve dolaysyla OECDye verilen ARGEDBH rakamlar olarak tahsis edilmitir. Ancak bu Ar-Ge iinin ayn zamanda NSFye rapor veren (ve dolaysyla GSYARGEH toplamlarnn temelini salayan) gerekletiricileri ise farkl ayrmlarda bulunabilir. 13. 6.1 ile 6.2 faaliyetleri iin fonlama gerekletirilmesi, DoDnin

Teknoloji Temel program olarak adlandrlr ve ou zaman DoDnin teknolojik kapasitesinin "ekirdei" olarak kabul edilir. Yeni teknolojiler ve bunlarn askeri

228

EK 10 uygulama potansiyelleri burada aratrlr ve gelitirilir (bazen bu ilem ok uzun srebilir). leri teknoloji gelitirme (6.3) faaliyetlerinin, teknolojinin laboratuvardan alana gemesine yardmc olmas planlanr.zetle 6.1-6.3 arasndaki faaliyetler, DoDnin Bilim ve Teknoloji (BT) programn oluturur. AGTD bte faaliyetleri iin resmi tanmlar 14. Bte Faaliyetleri 6.1. Temel aratrma, planlanan sre veya rnler iin zel herhangi bir uygulama olmakszn daha fazla bilgi edinmeye veya olgularn ve gzlemlenebilir gereklerin ana ynlerini anlamaya ynelik sistematik bir aratrma olarak tanmlanr. Buna, ileriye dnk milli gvenlik ihtiyalaryla ilgili fen, mhendislik, evre ve yaam bilimleri alannda ana bilgileri ve anlay artrmaya ynelik faaliyetler dahildir. Bu, savunmayla ilgili teknolojilerde sonraki uygulamal aratrma ve ileri teknoloji gelitirmelerinin ve yeni ve gelimi askeri ilevsel kapasitelerin temelini oluturur. 15. Bte Faaliyetleri 6.2. Uygulamal aratrma, saptanm ve belirli bir

ihtiyacn karlanmasn salayan yntemleri belirlemek iin gerekli bilgi ve anlay elde etmeyi salayan sistematik bir aratrma olarak tanmlanmtr. Bu faaliyet, gelitirme projeleri dndaki umut verici temel aratrmalar, geni bir ekilde tanmlanm askeri ihtiyalara ynelik zmlere dntrr. Bu kategorinin baskn zellii, nerilen zmlerin fizibilitesini ve uygulanabilirliini gelitirme ve deerlendirmeyi ve bunlarn parametrelerini belirleme amacyla birlikte, zel askeri ihtiyalara ynelik olmasdr. 16. Bte Faaliyetleri 6.3. leri teknoloji gelitirmesi, alan deney ve testleri

iin donanmn gelitirilmesi ve entegrasyonuna dahil olan tm almalar kapsar. Bunun sonular, donanmn hizmetteki kullanma ynelik olarak gelitirilmesinden ok teknolojik fizibilitenin ve alabilirlikle retilebilirliin deerlendirmesinin birer kantdr. Bu kategorideki projeler dorudan tanmlanm askeri ihtiyalarla ilgilidir. 17. Bte Faaliyetleri 6.4. Demonstrasyon ve dorulama, ileri teknolojinin

performansn veya maliyeti azaltma potansiyelini deerlendirmek, entegre teknolojileri olabildiince gereki bir alma ortamnda deerlendirmek iin gerekli tm almalar kapsar. 18. Bte Faaliyetleri 6.5. Mhendislik ve retim gelitirmesi, tam kapsaml

retim iin henz onay almam olan hizmetteki kullanma ynelik mhendislik ve retim gelitirmelerindeki projeleri kapsar. Bu alan, balca proje kalemleriyle tanmlanr. 19. Bte Faaliyetleri 6.6. AGTD ynetimi destei, genel aratrma ve gelitirme kullanm iin gerekli kurulum veya ilemlerin desteini kapsar. Test aralklar, askeri yaplar, laboratuvarlarn bakm destei, test uak ve gemilerinin

229

EK 10 iletim ve bakm ve Ar-Ge programnn desteklenmesi iin aratrma ve analizler dahildir. irket ii veya taeron tarafndan altrlan laboratuvar personelinin maliyetleri, temel aratrma, uygulamal aratrma veya ileri teknoloji gelitirme program alanlarndan hangisi iin daha uygun olacaksa onun kalemi olarak tanmlanr. 20. Bte Faaliyetleri 6.7. letim sistemi gelitirmesi, gelitirme elde etme

programlarn destekleyen gelitirme projelerini veya halen mhendislik veya retim gelitirmesi aamasnda olan, ancak retim iin onay alm olan iyiletirmeleri kapsar. Bu alan, byk sistem test ve aratrmalarn ve mevcut silah sistemlerinin iyiletirmeleri de ierir. 21. cak ABDnin DoDsi, (6.4 ile 6.7 arasndaki bte faaliyetlerini de kapsayaekilde tanmlanan) byk sistem gelitirmelerini, ileri teknoloji

gelitirmesinden (6.3) ayr olarak rapor eder. OECDye rapor ederken, (6.3 ile 6.7 arasndaki) tm savunma gelitirme faaliyetleri NSF tarafndan "deneysel gelitirme" kategorisinde kabul edilir. leri teknoloji gelitirmesi (6.3), demonstrasyon ve dorulama (6.4), mhendislik ve retim gelitirmesi (6.5) kategorilerindeki almalarn ou hi phesiz "deneysel gelitirmedir". Bununla birlikte "iletim sistemi gelitirmesi" (6.7), "retim iin onaylanm" projelerin gelitirilmesini desteklediinden, bu fonlarn en azndan bir ksm retim ncesi gelitirmesi kabul edilebilir ve bu nedenle deneysel gelitirme tanmnn dnda kalr. Fransz kategorileri ve terminolojisi 22. Fransz Savunma Bakanlnda, bu Klavuzun standartlar uygulanr, ancak faaliyet trne gre belli bir projenin snflandrmas, karar verme ilemindeki konumuna olduu kadar iin trne de dayanr. Dolaysyla "les tudes en amont" (yukarya doru aratrmalar) terimi, (temel ile uygulamalarn birlikte kullanld) aratrma incelemeleri de dahil, temel ve uygulamal aratrmalar ve (yeni teknolojik gelitirmelerin ilem uygulamasn tanmlayan) aratrma almas ve aratrmayla ilgili gelitirmeyi kapsar. "Dveloppements dcids" (belirli gelitirmeler) terimi, deneysel gelitirme iin kullanlr. Bu, retim ve ilemdeki kullanma ynelik prototipleri kusursuz hale getirme grevini, yani retimin balangcndan nceki tm almalar da kapsar. 23. Fransz havaclk sanayiinde "aratrma" terimi, hem temel hem de

uygulamal aratrma iin kullanlr. "Gelitirme", "prototip" ve "pilot tesis" terimleri genellikle Klavuzun deneysel gelitirme kavramna dahildir. "Bilimsel ve teknik hizmetler" ile "Eitim ve gelitirme" normalde Ar-Ge dnda tutulur. Ancak Klavuzun terminolojiyle uyumlu olmasn salamak iin, ilerin tam snflandrmasyla ilgili kararlar, ilgili irket yetkilileri tarafndan kontrol edilir.

230

EK 10 rnekler 24. Bu ksm, savunma ve havaclk sanayilerindeki baz byk teknoloji gelitirme projesi rneklerini inceler. Buradaki ama, Klavuzun kategorilerinin nasl uygulanabileceini ve nerelerde zorluklarla karlalabileceini gstermektir. rnek A 25. Projenin tanm: Fizibilite ile kararsz cihaz yaplarnn deerini belirlemek ve optoelektroniin zgn dar aralkl yariletken zelliklerini ve yksek hzdaki mantksal ilevleri ortam scaklklarnda kullanlabilir hale getirmek. Baarl olursa yeni cihazlar gelecein yksek hzdaki elektronik uygulamalar iin hem silikon, hem de galyum arsenik cihazlar karsnda nemli oranda performans avantajlar salayacaktr. Burada plan, dengesiz cihazlar tanmlamak, dar aralkl yariletken malzemelerin anahtar parametrelerinden bazlarn onaylamak, bunlar cihaz performansn nceden tahmin etmek iin kullanmak ve son olarak, uygun cihazlar belirledikten sonra, bunlarn uygulamaya geirilmesini ve basit formdaki zelliklerini aratrmaktr. 26. Belli bir uygulama kmesine ynelik olup, henz belli bir uygulamaya

ynelik olmadndan bu proje u anda stratejik uygulamal aratrma aamasndadr. Muhtemelen bir niversitede, kefedilen kararsz cihaz yaplar ile ilgili temel aratrmann devam niteliindedir. Optoelektronikteki ok sayda potansiyel uygulama ve yksek hzda mantksal ilevler tahmin edilmekte ve aratrma, olas uygulamalar incelemektedir. "Anahtar parametrelerin bazlarn onaylamaya" test ilemleri de dahildir, ancak bu test ilemleri, temel aratrmann teklif ettii bilinmeyen alanlarn aratrlmasyla ilgili uygulamal aratrma aamasnn bir paras da olabilir. 27. Uygun cihazlar belirlendikten sonra, bunlarn "uygulamaya geirilmesi"

deneysel gelitirmeyi kapsamaktadr. "Basit ekil" zellikleri gsteren erken prototip modelleri, bu deneysel gelitirme aamasnn birer paras olabilir. Daha sonraki modeller veya mteri veya kullanc demonstrasyon usulleri (baknz yukardaki paragraf 7), deneysel gelitirmeden ok retim ncesi gelitirmesidir. rnek B 28. Projenin tanm : X, evrimsel olarak planlanan ve bu nedenle gelien bir tehdide kar durabilecek kapasitede bir Ksa Menzilli Hava Savunma (SHORAD) fze sistemidir. X2, X ailesinin son yesi olarak gelitirilmektedir. Proje, yeni X2 fzesiyle yeni zemin ekipmannn gelitirilmesini ve retilmesini de kapsar. Gelitirme program, elektrooptikler, komut

231

EK 10 balantlar ve izleme veya gzetleme radarlar gibi ok sayda karmak teknolojinin etkileimini gerektiren byk bir sisteme yneliktir.Bu, operatrn, daha iyi bir ayrm yaparak daha fazla hedef izlemesini ve gerektiinde birden fazla fze gndermesini salayacaktr. Tek fze iletiminde elektrooptik (EO) izleyiciden gelen s grnts, fzeye hedefe kadar rehberlik yapmak iin kullanlabilir, ancak EO izleyici tekrar boalana kadar baka bir fze gnderilemez. Birden fazla fze iletiminde ilk fzeye balangta EO izleyici tarafndan rehberlik yaplr, ancak daha sonra fzenin ynlendirilmesi hedefe aktarmak zere bir radar izleyiciye aktarlarak EO izleyici boaltlr ve birinci fze hedefine isabet etmeden nce ikinci bir fzeye rehberlik etmeye balamas salanr. Programn amac, yksek teknoloji alt sistemlerinin alt yklenicilerini tek bir st yklenicinin rehberlii altnda birletirmektir. 29. "Mark II" modellerinin gelitirilmesi savunma sanayiinde normaldir ve

ou zaman byle bir gelitirmenin ne kadarnn deneysel olduunu saptamak hi de kolay deildir. Bu durumda tek fzelik sistemle birden fazla fzenin bulunduu sistem arasndaki fark, ikincisinin deneysel gelitirme olduunu dndrecek kadar byktr. Ancak (savunma teknolojisinde ou zaman olduu gibi) proje, farkl ekipman paralaryla farkl teknolojileri kapsayan karmak bir sistemin gelitirilmesidir. Teorik olarak proje, bir ksm yklenicilere verilmi olan belli bir saydaki alt projeye blnebilir. Alt projelerin mevcut teknolojinin mevcut ekipmanlara uygulanmasn kapsayan bir ksm Ar-Ge olmayabilir. Byle bir alt projede alan bir yklenicinin bunu deneysel gelitirme saymamas gerekir. Ancak fonlayan kurulu ve ana yklenici proje harcamalarnn bu ekilde dkmn alamayabilir. 30. rnek B, deneysel gelitirme ve retimi kapsar. retim ncesi ve re-

tim unsurlar snr izgisini belirlemek iin projenin sonraki aamalarnda retim ynn ayr tutmak gerekecektir. rnek C 31. Tablo 3, zrhl bir tank gelitirme programyla buna bal bir iyiletirme gelitirme programnn aamalarn gsterir. 32. tedir. 33. Asl gelitirme programnda, ayrntl tasarm ile sistem entegrasKavramsal tasarmn, uygulamal aratrmann snr izgisinde olduu

ve uygulamal bir aratrma projesinin sonunda elde edilebilecei dnlmek-

yonunun deneysel gelitirme olduu dnlmektedir. Sistem entegrasyonu, test almalarn kapsar ve bu da deneysel gelitirme aamasnn bir parasdr.

232

EK 10 yiletirme gelitirme program, sralanan tm aamalardan getiyse, byk olaslkla nemli bir iyiletirme salanmtr ve i, deneysel gelitirme olarak kabul edilmektedir. yiletirmenin bu tr bir i olduu varsayldnda, sistem tasarm ve sistem entegrasyonu aamalarnn da deneysel gelitirme olduu dnlr. Tablo 3. Bir zrhl tank gelitirilmesi
Alandaki ara gereten neler beklendii levini yerine getirmesi iin ara gerelerden beklenenler Teknik zelliklerin gsterimini yapmak iin ilk tasarm karlanabilir nce mevcut ara gerece bakp, ardndan mevcut ara gereci deitirerek ve gerekirse yenisini tasarlayarak alt sistemler tasarlaynz ve zellikleri salamaya en uygun ekipman/taeronlar belirleyiniz Tm alt sistemleri birletirme ve tm ilevlerin gerektii gibi bir arada almasn salamak iin test etme zelliklerin salandn gstermek iin kapsaml deneme ve testler gerekletiriniz Denemelerin sonucu olarak belirlenen tmleik deiiklikleri uygulaynz rnn zellikleri yeterli derecede karladndan emin olmak iin mteri kendi denemelerini kendisi gerekletirir retim Yap Standard kararlatrld, Teknik Veriler Paketi hazrland Kararlatrlan yap standard iin seri retim Hizmete girdikten sonra retim yap standardnda yaplan deiiklik. Bu, deiikliklerin tasarlanmasn ve deitirme paketlerinin retimini de kapsar

1. ZGN GELTRME PROGRAMI Kullancnn alma gereksinimleri Ayrntl teknik zellikler Kavramsal tasarm/ilke ispat Detay tasarm

Sistemlerin entegrasyonu Denemeler Yeniden tasarla/deitir Kullanc gsterimi

Tasarmn kabul retim Tasarm sonras hizmetleri

2. MODEL YLETRME GELTRME PROGRAMI Gelimi ilem gereksinimlerini yiletirmeyi takip eden ekipmandan ne bekleniyor belirleyiniz Ayrntl gelitirme zellikleri yiletirmelerin ardndan ara gerecin yapabilecekleri Sistem tasarm Gelitirme programndaki nakil ekipmanlarn ve yeni ekipmanlar devreye sokarak, gelimi sistemin tasarlanmas Sistemlerin entegrasyonu Tm alt sistemleri birletirme ve tm ilevlerin gerektii gibi bir arada almasn salamak iin test etme Denemeler yiletirme zelliklerinin salandn gstermek iin kapsaml deneme ve testler gerekletiriniz Yeniden tasarm/deitirme Denemelerin sonucu olarak belirlenen tmleik deiiklikleri uygulaynz Kullanc gsterimi rnn zellikleri yeterli derecede karladndan emin olmak iin mteri kendi denemelerini kendisi gerekletirir Tasarmn kabul retim Yapm Standard kararlatrld, Teknik Veri Paketi hazrland Deitirme paketlerinin retimi Kararlatrlan yap standard iin seri /aralarn iyiletirilmesi retim/deitirme Tasarm sonras hizmetleri Kullanmdaki malzemelerin iyiletirilmi standartlara gre deitirilmesi. Bu aama, deiikliklerin tasarlanmasn ve deitirme paketlerinin retimini gerektirir

Kaynak: OECD.

233

EK 10 34. Deneme ve yeniden tasarm/deitirme aamalaryla ilgili bir "geri

bildirim" durumu mevcuttur. Bu almann ounluu deneysel gelitirmedir. Bir ksm olmayabilir. 35. Tasarm aamalarnn kullanc demonstrasyon ve kabulnn, deneysel

gelitirmeden ok retim ncesi olduu ve dolaysyla Ar-Ge dnda kald dnlmektedir. 36. Tasarm sonras hizmetler aamas, yeniden tasarm/deitirme

aamasyla karlatrlabilir. Baz deneysel gelitirmeleri kapsayabilir, ancak genellikle kapsamaz. rnek D 37. Projenin aklamas: QWERTY adndaki bir avc bombardman ua aratrma, teknolojik demonstrasyon, proje tasarm ve ilk gelitirme aamalarndan baaryla geerek, bir retim ncesi uann uu testlerine ulamtr. Tam iletme kapasitesini salamak iin artk arac gelitirmek ve hava saldr/savunma sistemlerine entegre etmek iin dier d gvde almalar gerekir. Bu, on kadar ek uak gerektirebilir. 38. Birinci aama, entegre bir hava saldr/savunma sisteminin gelitir-

ilmesidi Bu aama, bu balamda daha nce entegre edilmemi olan gelimi bileen ve alt sistemleri bir araya getirmeyi iine alr. Potansiyel olarak ok pahal ve retimden nceki ana maliyet unsuru olan, on uan byk bir uu testi programn gerektirir. Bu aama srasnda yaplan almalarn bir ksm, ArGe olarak snflandrlmasn gerekli klan bir yenilik unsuruna sahip deildir. Bu nedenle bu aamadaki harcamalar aadaki ikisi arasnda bltrlmelidir: - Deneysel gelitirme (Ar-Ge). - retim ncesi gelitirmesi (Ar-Ge olmayan). 39. Bu iki kategori arasndaki ayrm, yenilik unsurunun nerede sona erip,

iin entegre bir sistemin nerede rutin gelitirilmesine dnt konusunda bir mhendislik kararn gerektirir. Projenin bu aamasnn aklamas, deneysel gelitirmeyle retim ncesi gelitirme arasnda ayrm yapmann ne kadar zor olabileceini bir kez daha gsterir. "Mhendislik kararnn" gerekli olmas, bu zorluun altn izer. 40. kinci aama, entegre bir hava saldr/savunma sisteminin denemelerini

kapsar. Birinci aamada sistemin alt kantlandktan sonra, gelitirme projesi ilem denemeleri iin toplu deneme retimine geilebilir. Tam retim emri, bunlarn baarsna baldr.Bu Klavuza gre bu alma Ar-Ge olmayp, retim ncesi gelitirmedir. Ancak denemeler srasnda sorunlar kabilir ve bunlarn

234

EK 10 zmlenmesi iin yeni deneysel gelitirmeler gerekebilir. Bu alma, Klavuzda "Ar-Ge geri bildirimi" olarak aklanr ve Ar-Geye dahil edilmemelidir. 41. nc aama, tam retimle ilgilidir. Bu, Ar-Ge deildir.

235

EK 11 Ek 11

MUSS88 Snflar ve Frascati Klavuzundaki Meslee gre Ar-Ge personeli kategorileri arasndaki tekabller
1. Aadaki Tablo 1, aratrmaclarla dier Ar-Ge personeli kategorilerini

kapsayan MUSS-88 snflarn gstermektedir. Bunun sadece tek bir ynde okunmas gerekir, rnein salk uzmanlarnn arasnda aratrmaclar bulunabilir (MUSS-88 kk grubu 222), ancak salk uzmanlarnn tamam aratrmac deildir. Ayn ekilde tablo Ar-Ge personelinin baz kategorilerini, yani "Silahl Kuvvetler" altndaki alanlar (MUSS-88 ana grup 0) ve zel bir meslee kaytl olmayan lisansst rencilerini kapsamaz.

236

EK 11 Tablo 1. MUSS88 Snflar ve Meslee gre Ar-Ge personeli Frascati Klavuzu kategorileri arasndaki tekabller Mesleklerin Uluslararas Standart Snflandrlmas (MUSS) (ILO, 1990) 28 alt ana gruba blnm, (ve 116 kk grup ile 390 birim grubu) tepe seviyesi toplamnda on ana gruptan olumaktadr.
ARATIRMACILAR MUSS-88 SINIFLARI (alt ana ve kk gruplar): 21 Fen, matematik ve mhendislik bilimleri meslesahipleri 211 Fiziki, kimyager ve benzeri meslek sahipleri 212 Matematikiler, istatistikiler ve ilgili meslek sahipleri 213 Bilgi ilem uzmanlar 214 Mimarlar, mhendisler ve ilgili meslek sahipleri Yaam bilimi ve salk meslek sahipleri 221 Yaam bilimi meslek sahipleri 222 Salk uzmanlar (hastabakclk dnda) retimciler 231 Yksekokul, niversite, yksekretimdeki retimciler Dier meslek sahipleri 241 letme uzmanlar 242 Adli meslek sahipleri 243 Arivci, ktphaneci ve benzeri danma uzmanlar 244 Sosyal bilimler ve benzeri meslek sahipleri Birim grubu 1237 Aratrma ve gelitirme blm yneticileri

22

23 24

Art

TEKNSYEN VE DENG PERSONEL MUSS-88 SINIFLARI (alt ana ve kk gruplar): 31 Fizik ve mhendislik bilimleri balantl meslek sahipleri 311 Fizik ve mhendislik bilimleri teknisyenleri 312 Bilgi ilemle ilgili meslek sahipleri 313 Optik ve elektronik donatm operatrleri 314 Gemi ve hava kontrolrleri ve teknisyenleri 315 Gvenlik ve kalite denetileri 32 Gvenlik ve kalite mfettileri yaam bilimi ve salk konulu yardmc meslek sahipleri 321 Yaam bilimi teknisyenleri ve benzeri balantl meslek sahipleri 322 Modern salkla ilgili meslek sahipleri (hastabakclk dnda) Art Birim grubu 3434 statistiksel, matematiksel ve benzeri balantl meslek sahipleri

DER DESTEK PERSONEL MUSS-88 SINIFLARI 4 Memurlar 6 Vasfl tarm ve balklk isileri 8 Tesis ve makine operatrleri ve montajclar Art Kk grup 343 Ynetimle ilgili meslek sahipleri (Birim grubu 3434 dnda)1 Yasama, st brokratlar ve mdrler b.y.s.

1. statistiksel, matematiksel ve ilgili yardmc meslek sahipleri (burada "teknisyenler ve dengi personel" altnda eklenmitir).

Kaynak: OECD.

237

KISALTMALAR

Ksaltmalar AB ABK AGD AGP AGTD Ar-Ge ARGEDBH AT BT BM BMAEK BPBAKT BRE BTBD BTE BTF BTGUU BTH BTK CERN EFAT EUSS GSMARGEH GSSSO GSYARGEH GSYH GF BDTH ILO KAGK KDV MMS MUSS NPSH NSE NSF KAG RSE Avrupa Birlii Avrupa Birlii Komisyonu Aratrma, gelitirme ve demonstrasyon Satn alma gc paritesi Aratrma, gelitirme, test ve deerlendirme Aratrma ve deneysel gelitirme Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamalar Avrupa Topluluu Bilgi ve iletiim teknolojileri Birlemi Milletler Birlemi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Bilimsel program ve btelerin analiz ve karlatrmas iin terminoloji Bilim Referans Endeksi Bilimsel ve teknolojik bilgi ve dokmantasyon Bilimsel ve teknik eitim ve retim Bilimsel ve teknolojik faaliyetler Bilim ve Teknoloji Gstergeleri hakknda Ulusal Uzmanlar alma Komitesi Bilimsel ve teknolojik hizmetler Bilim ve teknoloji iin insan kaynaklar Avrupa Nkleer Aratrma Kurumu Avrupa Birlii iindeki Ekonomik Faaliyetlerin Genel Sanayi Snflandrmas Standart Uluslararas Eitim Snflandrmas Gayrisafi milli Ar-Ge harcamas Gayrisafi sabit sermaye oluumu Gayrisafi yurtii Ar-Ge harcamas Gayrisafi milli hasla Genel niversite fonlar lev Baznda Devletin Toplam Harcamalar Uluslararas alma rgt Kr amac gtmeyen kurum Katma deer vergisi Milli Muhasebe Sistemi Standart Uluslararas Mesleke Snflandrmas Hane halkna hizmet veren kr amac gtmeyen kurumlar Doa bilimleri ve mhendislik Ulusal Bilim Kurumu zel kr amac gtmeyen Aratrmaclar

238

KISALTMALAR

SBB TEP TD TZE UKP UNESCO USSS UTSS YARGE YS

Sosyal ve beeri bilimler Teknoloji-Ekonomisi program Teknoloji demeleri dengesi Ar-Ge iin tam zaman edeeri Uluslararas Karlatrma Projesi Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu Standart Uluslararas Sanayi Snflandrmas Standart Uluslararas Ticari Snflandrma Yksekretim Ar-Ge Yerel sanayi rn

239

KAYNAKA

Kaynaka
Cabinet Office (1991), R&D "91. Annual Review of Government Funded Research and Development, HMSO Publications Centre, London. Carson, C.S. ve B.T. Grimm (1991), "Satellite Accounts in a Modernized and Extended System of Economic Accounts", Business Economics, January. Commission of the European Communities (ABK), International Monetary Fund, Organisation for Economic Co-operation and Development, United Nations and World Bank (1994), System of National Accounts, 1993. Eurostat (1986), "Bilimsel Program ve Btelerin Analiz ve Karlatrmas iin Terminoloji (BPBAKT): 1983 version", Luxembourg. Eurostat (1990), "Avrupa Birliindeki Ekonomik Faaliyetlerin statistiki Snflandrmas ile ilgili 9 Ekim 1990 tarihli ve 3037/90 sayl Konsey Dzenlemesi (AET)", Avrupa Birlii Resmi Gazetesi, No. L 293/1, 24 Ekim. Eurostat (yllk), Research and Development: Annual Statistics, Luxembourg. Eurostat (1994), "Bilimsel Program ve Btelerin Analiz ve Karlatrmas iin Terminoloji", Luxembourg. Freeman, C. ve A. Young (1965), The Research and Development Effort in Western Europe, North America and the Soviet Union: An Experimental International Comparison of Research Expenditures and Manpower in 1962, OECD, Paris. Freeman, C., ed. (1987), Output Measurement in Science and Technology: Essaysin Honor of Yvan Fabian, Elsevier Science Publishers B.V., Amsterdam. Glennan, T.K., Jr., W.F. Hederman, Jr., L.L. Johnson ve R.A. Rettig (1978), The Role of Demonstration in Federal R&D Policy, The Rand Corporation. Hatzichronoglou, T. (1997), "Revision of the High-technology Sector and Product

Classification",

240

KAYNAKA OECD, STI Working Paper 1997/2), Paris. Hill, P. (1988), "Recent Developments in Index Number Theory and Practice", OECD Economic Studies, No. 10 (Spring). International Labour Organization (1968), International Standard Classification of Occupations (ISCO), Geneva. International Labour Organization (1990), International Standard Classification of Occupations: ISCO-88, Geneva. Nordforsk (1976), Statslige udgifter til forskning og udviklingsarbejde i de nordiske lande 1975. En budge tanalyse, Stockholm. Nordforsk (1983), Retningslinier for analyse af statslige bevillinger til forskning ogudviklingsarbejde, Stockholm. Nordforsk (1986), R&D Statistics in the Higher Education Sector: Work on Improved Guidelines, Oslo. OECD (1963), "Proposed Standard Practice for Surveys of Research and Development: The Measurement of Scientific and Technical Activities", Directorate for Scientific Affairs, DAS/PD/62.47, Paris. OECD (1968), Statistical Tables and Notes ("International Statistical Year for Research and Development: A Study of Resources Devoted to R&D in OECD Member countries in 1963/64"), Vol. 2, Paris. OECD (1970), "Proposed Standard Practice for Surveys of Research and Experimental Development: The Measurement of Scientific and Technical Activities", DAS/SPR/70.40, Directorate for Scientific Affairs, Paris. OECD (1976), Proposed Standard Practice for Surveys of Research and Experimental Development: "Frascati Manual", The Measurement of Scientific and Technical Activities Series, Paris. OECD (1979),

241

BBLYOGRAFYA Trends in Industrial R&D in Selected OECD Member Countries 19671975, Paris. OECD (1981), Proposed Standard Practice for Surveys of Research and Experimental Development: "Frascati Manual 1980", The Measurement of Scientific and Technical Activities Series, Paris. OECD (1984), OECD Science and Technology Indicators: No. 1 Resources Devoted to R&D, Paris. OECD (1986), OECD Science and Technology Indicators: No. 2 R&D, Invention and Competitiveness, Paris. OECD (1989a), OECD Science and Technology Indicators, No. 3 R&D, Production and Diffusion of Technology, Paris. OECD (1989b), R&D Statistics and Output Measurement in the Higher Education Sector: "Frascati Manual" Supplement, The Measurement of Scientific and Technological Activities Series, Paris. OECD (1990), "Proposed Standard Method of Compiling and Interpreting Technology Balance of Payments Data: TD Manual 1990", The Measurement of Scientific and Technological Activities Series, Paris. OECD (1992), OECD Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data Oslo Manual, Paris. OECD (1994a), Proposed Standard Practice for Surveys of Research and Experimental Development, "Frascati Manual 1993", The Measurement of Scientific and Technological Activities Series, Paris. OECD (1994b), "Using Patent Data as Science and Technology Indicators Patent Klavuzu 1994: The Measurement of Scientific and Technological Activities", OCDE/GD(94)114,1994, Paris OECD/Eurostat (1995),

242

BBLYOGRAFYA The Measurement of Human Resources Devoted to Science and Technology Canberra Manual: The Measurement of Scientific and Technological Activities, Paris. OECD/Eurostat (1997a), Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data Oslo Manual, The Measurement of Scientific and Technical Activities Series, Paris. OECD (1997b), Manual for Better Training Statistics Conceptual, Measurement and Survey Issues, Paris. OECD (1999), Classifying Educational Programmes, Manual for ISCED-97 Implementation in OECD Countries, Paris. OECD (2001), Measuring Expenditure on Health-related R&D, Paris. OECD (2002), "Measuring the Information Economy", Paris. OECD (ylda iki kere), Main Science and Technology Indicators, Paris. OECD (iki ylda bir), Basic Science and Technology Statistics, Paris. OECD (iki ylda bir), OECD Science, Technology and Industry Scoreboard, Paris. OECD (iki ylda bir), OECD Science, Technology and Industry Outlook, Paris. OECD (iki ylda bir), OECD Information Technology Outlook, Paris. Okubo, Y. (1997), "Bibliometric Indicators and Analysis of Research Systems, Methods and Examples", OECD, STI Working Paper 1997/1, Paris. RICYT/OEC/CYTED (2001), "Normalizacin de Indicadores de Innovacin Tecnolgica en Amrica Latina y el Caribe: Manual de Bogot", available at: www.ricyt.edu.ar/

243

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN UNESCO (1976), "International Standard Classification of Education (ISCED)", COM/ST/ISCED, Paris. UNESCO (1978), "Recommendation Concerning the International Standardization of Statistics on Science and Technology", Paris, November. UNESCO (1984a), Guide to the Collection of Statistics on Science and Technology, Rev. 1, ST 84/WS/19, December. UNESCO (1984b), Manual for Statistics on Scientific and Technological Activities, ST.84/WS/12, Paris. UNESCO (1984c), "Guide to Statistics on Scientific and Technological Information and Documentation (STID) (Provisional)", ST.84/WS/18, Paris. UNESCO (1997), ISCED (International Standard Classification of Education), Paris UNESCO (1999'a kadar her yl), UNESCO Statistical Yearbook, Paris. United Nations (1968), A System of National Accounts, Studies in Methods Series F, No. 2, Rev. 3, New York. United Nations (1982), Provisional Guidelines on Standard International Age Classifications, Statistical Papers, Series M, No. 74, New York. United Nations (1986), Standard International Trade Classification Revision 3, Statistical Papers Series M, No. 34, Rev. 3, New York. United Nations (1990), International Standard Industrial Classification of All Economic Activities, Statistical Papers Series M, No. 4, Rev. 3, New York.

244

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN

Paragraf Numarasna gre Dizin


Akademik personelin kiisel eitimi Amortisman (dnda tutma) Ara tketim (MMS'de Ar-Ge uygulamas) Aratrma ve deneysel gelitirme (Ar-Ge) Tanm: Aratrmaclar Tanm: Ya: Ar-Ge deflatrleri ve para birimi dntrcleri Ar-Ge dnda tutulacak faaliyetler Ar-Ge geri bildirimi Ar-Ge girdilerinin lm Ar-Ge harcamalar Blge blge dkm: Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamas (ARGEDBH) Bir yldan fazla sren projeler uygulamas GSYARGEH ile karlatrma Ar-Ge iin mali tevikler Ar-Ge iin snflandrma sistemleri Ar-Ge ile dier faaliyetlerin arasndaki snr Ar-Ge ile eitim ve retim; rnek olaylar Ar-Ge ve dier snai faaliyetler Ar-Ge ve dier snai faaliyetlr, rnek olaylar Ar-Ge ve ilgili dier bilimsel ve teknolojik faaliyetler; rnek olaylar EUSS dzey 6'daki Ar-Ge ile eitim ve retim Ynetim ve dier destekleme faaliyetleri Ar-Ge imknlar Ar-Ge katsaylar Ar-Ge personeli Ar-Ge ve dolayl destek faaliyetleri Blge blge dkm Dier vasflar 99-101 34, 374-375 Ek 3 (26-27) 17-18, 63-64 302-305, Ek 11 (1, Tablo 1) 301 348 Ek 9 (1-39) 65-67 123 29 34-36, 356-357 422 53-57, 474-496, Ek 4 (8-10, 13, Tablo 1) 495 520-526 401, 493 42-49

86-88 110-112 Tablo 2.3

104, 110, 113 94, Tablo 2.2 131-132 37 Ek 2 (48-49, 54) 30-33 289-293, Tablo 5,1 355 318

245

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN Doktora seviyesinin altnda (EUSS seviye 5A) Kategoriler: Lisansst rencileri uygulamas Lise sonras nc seviye olmayan diplomalar (EUSS seviye 4) lm ve veri toplama nerilen ulusal toplamlar ve deikenler Ortaretim diplomalar (EUSS seviye 3) Resmi mesleki vasf seviyesine gre snflandrma Tanm: Yaplan meslee gre snflandrma Yaplan meslek ve mesleki vasfa gre apraz snflandrma Yksekretim diplomalar (EUSS seviye 5B) Ar-Ge personeli iin sosyal gvenlik maliyetleri ve emeklilik paralar Ar-Ge personelinin cinsiyete gre dkm Ar-Ge personelinin iilik maliyetleri Ar-Ge sermaye mallarnn sat Ar-Ge taramalar Verilerin gvenilirlii ve uluslararas karlatrlabilirlik Ar-Ge taramalarnn kapsam Ar-Ge trleri ltler: Ar-Ge ve ilgili faaliyetler Ayrt etme kategorileri Ar-Ge ve teknolojik yenilik Ar-Ge ynetimi ve destekleyici dier faaliyetler Ar-Genin kresellemesi ve Ar-Ge ibirlii Ar-Ge'nin blgesel dalm Aratrma tesisleri iin denen kiralar OECDye veya dier uluslararas kurululara rapor

314 297-299 319-324

316 325 346-351, Tablo 5.3a-b 317 312, Tablo 5,2 294-296 300 352-354, Tablo 5,4 315 369-370 347 361-363 386

50-52 431

84-85 Tablo 2,1 21-24 26 39-41 61, 355, 422, Ek 5 (1-6) 366-368

246

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN verme Raporlama birimi Ar-Ge'nin hedefleri (ayrca bkz.: Sosyo-ekonomik hedefler) Ar-Ge'nin ilevsel dalm Ar-Ge tr Bilim ve teknoloji alanlar (FOS) Sosyo-ekonomik hedefler (SEH) rn alan Yaklam Bibliyometri Bilgisayar yazlm Sermaye harcamalar Bilim ve teknoloji alanlar (FOS) Bilim ve teknolojide insan kaynaklar (BTK) Ar-Ge'nin yazlm, sosyal bilimler ve hizmet faaliyetlerindeki tanm Avrupa Birlii iindeki Ekonomik Faaliyetlerin Genel Sanayi Snflandrmas (EFAT) Bilgi ve iletiim teknolojileri BT ile ilgili Ar-Ge Dolayl destek faaliyetleri Dolayl olarak denen cari maliyetler Endstri mhendislii ve retim tasarmcl Enformasyon toplumu istatistikleri ve gstergeleri statistiksel birim Kurumsal snflandrma Raporlama birimi Sanayi tasarm ve izimi Sektrleme Yenilik istatistikleri Bilimsel program ve btelerin analiz ve karlatrmas iin terminoloji (BPBAKT) Bilimsel ve teknik bilgi hizmetleri Bilimsel ve Teknolojik Faaliyetler (BTF) Biyoteknoloji OECD tanm: Biyoteknolojinin model taramalar Biyoteknolojiyle ilgili Ar-Ge 473 153

238-256 273-276 277-280 267-272 236-237, Tablo 4.1 Ek 7 (21-25) 382-383 200-202, 222-226, 273-276, Tablo3.2, Ek 2 (42), Ek 4 (21-22, 40, 42, 44-45) Ek 7 (41-48)

25, 133-151

169 (BT) 59 Ek 4 (34-41) 83, 131-132, 289-293, Tablo 5.1 365 126-129, Tablo 2,3 Ek 7 (49-54) 154-155 152 153 124-125, Tablo 2,3 156-162, ekil 3.1 Ek 7 (34-40) 502, Ek 4 (8, 11, 41) 70 19-20 60 Ek 4 (51, 55-56) Ek 4 (47-56) Ek 4 (51-56)

247

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN Bte fonlar Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamalar (ARGEDBH) Byk lekli projeler ve pahal "pilot tesisler" Canberra Klavuzu OECD BT Faaliyetlerine Ayrlan nsan Kaynaklarnn lm Hakknda Klavuz Cari maliyet Aratrma tesisleri iin denen kiralar Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamalar (ARGEDBH) Ar-Ge personeli iin sosyal gvenlik maliyetleri ve emeklilik paralar Ar-Ge personelinin iilik maliyetleri Dier cari maliyetler Dolayl olarak denen maliyetler Katma deer vergisi (KDV) Tanm: evrenin kontrol ve korunmas Dahili harcamalar Tanm: Demonstrasyon Deneme retimi Deneysel gelitirme Tanm: Devlet sektr Alt snflandrma Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamas (ARGEDBH) Devlet kademesi statistiksel birim Kapsam: Kurumun tr Salkla ilgili Ar-Ge Snflandrma Snflandrma lt Tanm: Tarama yntembilimi ve usulleri Dier cari maliyetler Dier destek personeli

487-490 118-119, Ek 10 (1-41)

328, Ek 7 (48) 360 366-368 485

369-370 361-363 364 365 371-373 358-359 285, 505 358-359 23 120-121, Tablo 2,3 64 249-250 191 484 192 189 185-187 193 Ek 4 (29-30) 188-190 190 184 443-445 364 310-311, Ek 11 (1, Tablo 1)

248

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN Tanm: Dier snai faaliyetler Dier yenilik faaliyetleri Doa bilimleri ve mhendislik Ar-Ge tr; rnekler Doktora seviyesindeki lisansst rencileri Eitimin Uluslararas Standart Snflandrlmas (EUSS) Fizibilite almalar Fonlarn kayna Ar-Ge fon aklarn tanmlama lt Ar-Ge fon aklarnn kaynaklarn tanmlama Ar-Ge iin tasarlanan ve kullanlan transfer Dorudan aktarma Kamu genel niversite fonlar (GF) lm yntemleri Taeronluk ve araclar Fonlarn kayna olarak kamu genel niversite fonlar (GF) Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamas (ARGEDBH) Frascati Klavuzu Altnc basmdaki temel deiiklikler Ksa gemi ve kkenler Teekkr Gayri Safi Yurtii Ar-Ge Harcamas (GSYARGEH) Gayri Safi Milli Ar-Ge Harcamas (GSMARGEH)) Gayri safi sabit sermaye oluumu (GSSSO) Gayri safi yurtii hasla (GSYH) Kafa says Salk hizmeti sanayisi Salkla ilgili Ar-Ge Genel giderler Genel niversite fonlar (GF) (bkz.: Kamusal genel niversite fonlar) Harici harcamalar Gerekletiriciye dayal ve 309 78 79 253 89-94 297, 305, 323, Tablo 5.2 73

393 403 402 394-401 405-407 389-392 404 405-406, Ek 2 (61-64) 492

Ek 1 (16-25) Ek 1 (1-15) Ek 1 (26-33) 423-425, Tablo 6.1, Ek 4 (8, 14-15, 33) 426-427, Tablo 6,2 Ek 3 (25) Ek 3 (11) 326-328 Ek 4 (16-17) 58, Ek 4 (1-33, Tablo 1-3) 26, 83, 131-132, 292-293, 296, 364 Ek 2 (36)

249

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN kaynaa dayal raporlama 413-421 Tanm: 408-412 Hastaneler Ek 4 (32) Tarama yntembilimi ve usulleri 449-450 Hedef kitle ve taramaya cevap verenler 432-450 Hizmet faaliyetleri Ar-Genin hizmetlerde tanmlanmasna ilikin ltler 149 Ar-Ge'nin tanmlanmas 25, 133-134 Ar-Ge'yi tanmlama sorunlar 145-148 Bankaclk ve dier baz hizmet faaliyetlerindeki Ar-Ge rnekleri 150-151 leri teknoloji rnleri ve sanayisi Ek 7 (26-33) lgili dier bilimsel ve teknolojik faaliyetler 69-77 lev baznda devletin toplam harcamalar (BDTH) 188, Ek 3 (20) levsel dalmn uygunluu Tablo 4,1 statistiksel birim (seimi) Devlet sektr 189 zel kr amac gtmeyen (KAG) sektr 203 Ticari teebbs sektr 170-173 Yksekretim sektr 225 Kamu denetimi, standartlarn uygulanmas ve dzenlemeler Tablo 2.3 Kamu ticari teebbs 165 Kr amac gtmeyen kurumlar (KAGK) 166-168 Katma deer vergisi (KDV) 371-373 Klinik denemeler 130 Krediler ve snai Ar-Genin dolayl fonlamas Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamas (ARGEDBH) 492 Ar-Ge taramalarnda kapsanma 400 Kreselleme Gstergeleri OECD Klavuzu: 181 Lise sonras eitim 210 Madencilik ve maden arama 106-108 Mesleklerin Uluslararas Standart Snflandrlmas (MUSS) 297, 300-301, 307, 310-311, Ek 11 (Tablo 1) Milli hesaplar sistemi (MMS) ve Frascati Klavuzu 13, 157-160, Ek 3 (1-32, Tablo 1-5) MMS'deki uydu hesab Ek 3 (31-32) Nordforsk (skandinav Sanayi Fonu) Ek 6 (10-12) OECD'nin yntembilimsel klavuz ve dokmanlar 9, 16, Tablo 1.1, Ek 7 (12, 20, 25, 33, 40, 48)

250

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN rencilerin gzetimi rnekleme Ticari teebbs sektr Yksekretim sektr zel iletmeler zel kr amac gtmeyen (KAG) sektr Bilim ve teknoloji alanlar (FOS) statistiksel birim Kapsam: Salkla ilgili Ar-Ge Tanm: Tarama yntembilimi ve usulleri zel salk hizmetleri Patent istatistikleri Patent ve lisans ileri Pilot tesisler Politikayla ilgili aratrmalar Projeksiyonlar ve gncel Ar-Ge tahminleri Prototipler RICYT (Red Iberoamericana de Indicadores de Ciencia y Technologia) Rutin testler Tablo 2.3 Rutin yazlm gelitirme Sadece Ar-Ge'yi finanse eden faaliyetler Sat sonras hizmetler ve sorun giderme Savunma iin Ar-Ge Savunma ve havaclk sanayisinde Ar-Ge Sektrler MMS sektrleri ve Frascati Klavuzu Sektr seimi Sektrleme nedenleri Sektrleme sorunlar Sermaye Ar-Ge harcamas olarak binalar Sermaye harcamalar Aletler ve ekipmanlar Arazi ve binalar Ar-Ge sermaye mallarnn sat Bilgisayar yazlm Cari eler ve sermaye eleri arasnda ayrm yapma usulleri Ktphaneler Sermaye harcamalarnn Ar-Ge ieriini tanmlama Tanm: Sorun giderme Sosyal sistemin gelitirilmesi 95-96 441 Ek 4 (12-19) 164 200-204 203 195-199 Ek 4 (27-28) 194 446 74, 97-98 Ek 7 (4-12) 75, Tablo 2,3 111, 116-119, Tablo 2.3 76, 119 Ek 8 (1-26) 114-115, Tablo 2,3 Ek 6 (13-15)

77 82 Tablo 2.3 281-284, 515, Ek 10 (1-41) Ek 10 (1-41, Tablo 1-3) Ek 3 (14-19, Tablo 1-3) 157-159 156 160-162, ekil 3.1 377-378, 385, Ek 2 (53) 381 377-380 386 382-383 384 387-388 385 374-376 122, Tablo 2,3 109

251

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN Ar-Ge'deki yatrmn harcamaya dntrlmesi Eitim ve retim EUROSTAT (Avrupa Birliinin statistik Ofisi) Harcama hesab (MMS'deki Ar-Ge) Tahmin usulleri Sosyal ve beeri bilimler (SBB) Aratrma tr rnekleri Ar-Ge'nin tanmlanmas Genel Ar-Ge rnekleri Kapsama: Sosyo-ekonomik hedefler (SEH) Altyap ve arazi kullanmnn genel planlamas BPBAKT evrenin kontrol ve korunmas Dalm ltleri Dier zel aratrma Dnyann kefi ve kullanm Enerjinin korunmas, datm ve mantkl kullanm Genel niversite fonlar tarafndan finanse edilen aratrma Glklerle karlalan temel alanlar Gdml olmayan aratrma nsan salnn korunmas ve iyiletirilmesi Nordforsk Savunma Snai retim ve teknoloji Sosyal yap ve ilikiler Uzayn kefi ve kullanm Zirai retim ve teknoloji Stratejik aratrma Birleik Krallk tanm: Uygulamal aratrma unsuru Tam Zaman Edeeri (TZE) alma sresinin tanmlanmas Hesaplama iin kii yllar Hesaplama iin sabit tarih Tam zaman edeerinin hesaplanmas Yksekretim sektr Tarama yntembilimi ve usulleri Taramaya cevap verenlerle alma

386 68 Ek 6 (8-9) Ek 3 (28-30) 463-472 254-255, Tablo 4,2 25, 133-134 143-144 27-28 277-288, Ek 4 (21-22, 44, Tablo 3)

502, Tablo 8,1 505 497-501 514 503 507 512 516-519 513 506 Tablo 8,2 515 509 510 511 508 Ek 10 (6) 248 331-332, 335-337, Ek 2 (43-44) 341-342 333-334 335 343-345 338-340 428-430 451-462

252

PARAGRAF NUMARASINA GRE DZN Teknisyenler ve dengi personel Grev rnekleri Tanm: Teknoloji demeleri dengesi (TD) Temel aratrma Gdml temel aratrma Tanm: Temel aratrma (bkz: Temel aratrma) Test ve standardizasyon Ticari teebbs sektr okuluslu yabanc iletme statistiksel birim Kamu ticari teebbs Kurumun bykl Kurumun tr zel iletmeler Salkla ilgili Ar-Ge Snflandrma iin ltler Tanm: Tarama yntembilimi ve usulleri Ulusal Ar-Ge abalar (ayrca bkz.: GSYARGEH) Uluslararas Snai Standart Snflandrma (USSS) UNESCO (Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu) niversite hastane ve klinikleri niversiteler (ayrca bkz.: Yksekretim sektr) retim takmlarnn hazrlanmas ve endstri mhendislii retim ve ilgili faaliyetler rn alan Dalm ltleri neri Snflandrma: BT ile ilgili Ar-Ge rn kullanm lt Uygulamal aratrma Tanm: Uzay kefi Veri toplamann genel amac Yazlm Ar-Ge rnekleri Ar-Ge tr rnekleri Ar-Ge'nin tanmlanmas MMSde 307-308, Ek 11 (1, Tablo 1) 308 306 Ek 7 (13-20) 64, 241-242 243 240 72 181 170-173 179-180 182-183 177-179 179 Ek 4 (14-18, Tablo 2) 174-176 163 435-442 38, 423-425, Tablo 6.1 169, 174-176, 189, 261, Tablo 3.1, Ek 4 (14, 36-38, 43, Tablo 2) Ek 6 (2-7) 211-213

126-129, Tablo 2,3 80 257-261 262-266 272 Ek 4 (39) 267 64, 246-248 245 105 71, 103 140-142 256 25, 133-139 Ek 3 (27)

253

Yazlm gelitirme, sosyal bilimler, beeri bilimler ve hizmet faaliyetleri Ar-Ge Yerel hkmet Ynetim ve dier destekleme faaliyetleri Yksekretim sektr Dier kurumsal alt snflandrmalar statistiksel birim Kapsam: Salkla ilgili Ar-Ge Snrdaki aratrma kurumlar Tanm: Tarama yntembilimi ve usulleri Taramalardaki Ar-Ge paylar, harcamalar ve personel ile ilgili tahminler Aletler ve ekipmanlar Arazi ve binalar Ar-Ge hisseleriyle ilgili tahminler Cevaplama oranlar Dier cari maliyetler Dier kaynaklara dayal yntem Dorudan hkmet fonlar Fonlarn kayna Genel niversite fonlar (GF) ilik maliyetleri Katsaylarn kullanm Merkezi ynetim verileri (kullanm) Snrdaki Ar-Ge faaliyetleri Tarama usulleri Zaman kullanm taramalar Yurtd Ar-Ge iin devlet bte denek veya harcamalar (ARGEDBH) Fonlarn kkeninin veya gidecei yerin corafi alan Tanm: Temel kurumsal alt snflandrmalar

133-151 185, 192, 484 26, 81-83, 131-132, 289-293, Tablo 5.1 227-228 225 207-209 Ek 4 (23, 25-26) 214-221 206 447-448

Ek 2 (52) Ek 2 (53) Ek 2 (4-5) Ek 2 (23-24) Ek 2 (51, 62, 65-68) Ek 2 (25-33) Ek 2 (62, 69-70) Ek 2 (55-60) Ek 2 (61-64) Ek 2 (47-50, 54) Ek 2 (34-37, 43-44) Ek Ek Ek Ek 2 2 2 2 (20, 37-42) (22) (1-3) (6-19)

496 233-235 229 231-232

254

OECD PUBLICATIONS, 2, rue Andr-Pascal, 75775 PARIS CEDEX 16 TRKYEDE BASILMITIR ISBN 975-403-351-X

255

256

You might also like