1. GR Gnmz teknoloji anda endstri ve ticaretin globallemesi, rekabeti de beraberinde getirmi, kalite ise rekabetin en nemli unsuru olmutur.

Tketici alkanlklarnn, en iyi kaliteyi en ucuza edinme istei, firmalarn rn ve hizmetlerindeki hata orann en aza indirme ve maliyeti de en dk seviyeye ekme abalarn arttrmtr. Gnmzde tketiciler, bir rn satn aldktan sonra bir kalite kontrol ilemine bavurmadan, rnn kalitesine, daha rn almadan gvenmek eiliminde olduklarndan, firmalar da bunu gerekletirmenin yollarn aramaktadr. stn kalite, hatasz rn veya hizmet ile eanlaml dnlmeye balanmtr. Bu gelime, hatal rnlerin hataszlarn iinden ayklanmas yerine, sistemin hatasz retim yapacak ekilde kurulmasn gerekli klmaktadr. Bylece kalite, en son aamada deil, retimin tm aamalarnda ortaya kmakta, bir baka deyile, kalitenin kendisi retilmektedir. Bu ekilde hatalar ortaya kmadan nlendii iin, maliyetlerde dmekte ve dolaysyla rekabette nemli bir koul olan ucuzluk da salanm olmaktadr (Ank ve Vural, 1996). retimin tm aamalarnda, hatalarn olumasna frsat vermeden retmek, tarm makinalar retimi ile uraan sektrlerde de nem kazanmal ve kalite almalarna daha fazla zaman ayrmalar gerekmektedir. Tarm makinalarnn imalat ve kullanm alannda eitli imalat hatalar ile karlalmaktadr. Bu hatalar ve nedenleri aratrlarak ortaya konulmal, etkin nlemler alnmal ve kaliteli retim iin gerekenler geciktirilmeden yaplmaldr. Bunun iin tarm makinalarnn geerli ulusal ya da uluslar aras standartlara uygunluunun salanmas gereklidir. Trakya Yresi, lkemizin tarmsal mekanizasyona elverili arazi yapsyla zellikle buday ve ayiei retiminde nemli bir konuma sahiptir. Dier tarmsal rnlerden soan, eker pancar, eltik, karpuz-kavun, zm ve baz hububat rnlerinin de geni bir alanda ekim, dikim ve hasad yaplmakla birlikte, en fazla tarmsal makinalama ile buday ve ayiei retiminde karlalmaktadr. Buna paralel olarak, tarm alet ve makina reten sanayi de gzle grlebilir bir byme evresine girmektedir. zellikle Tekirda ve ileleri Hayraboluda, Malkarada daha youn ve gelimi dzeyde retici gruplar ile karlalmaktadr. Makinalarn gnmz teknolojisi ile retilmesi mutlaka kalitenin yannda baary da getirecektir. Ancak baarnn sadece makina, malzeme ve kalifiye iilikle kazanlamayaca bilinmelidir. Bunlarla birlikte sistemlerin de n plana kmas gerekmektedir. Son yllarda ISO 9000 Standartlar, kalite sistemlerinin kurulmasnda iyi bir rehberlik grevi stlenmitir. 1.1. Kalite almalarnn tarihsel geliimi nsanln tarihi kadar eski olan retim faaliyeti sonunda ortaya kan mal ve hizmetin amalanan gereksinmeyi karlama derecesi, yani kalitesi de eski alardan beri nem verilen bir konu olmutur. Ortaalardan gnmze dek yaayan raklk, kalfalk ve ustalk kavramlar kaliteye verilen nemin simgeleri saylabilir. Batdaki sanayileme devrimi ile beraber pek ok konuda olduu gibi kalite konusunda da nemli gelimeler oldu, gereksinmeler karsnda yeni kavramlar ortaya kt. Kalite kavramnn retim faaliyeti kadar uzun bir gemii olduu sylenebilir. I. ve II. Dnya Savalarnn arpc etkileri, teknoloji ve ulamda salanan olaanst baarlar, kalitede ustaln tesinde kavram ve yntemlerin ortaya kmasn salad. lk takm tezgahlarnn ortaya kt 18. asr sonlarndan II. Dnya Savana kadar, muayene ve kalite kontrol e anlaml kullanlyordu. Bu alandaki gelime ve yeniliklerin zellikle yzylmzn ilk eyreinden sonra hz kazand gze arpmaktadr. Sonralar "Toplam Kalite Kontrol" dnemi balar. statistiin kalite kontrol problemlerinin zmlenmesinde bir ara olarak

kullanlmas ise 1920lerde balar. Teorik temellerin oluturulmas ve deneme niteliindeki ilk uygulamalardan sonra A.B.D.nin eitli bilimsel ve mesleki kurulular arasnda sk bir ibirlii kuruldu. American Society for Testing Materials (ASTM), American Standards Association (ASA), American Society for Mechanical Engineers (ASME) ve benzeri kurulular eitli eitim ve yayn faaliyetleri ile endstrinin bu konuda bilinlenmesi ve uygulamaya gemesi yolunda aba harcadlar (Kobu, 1987). II. Dnya Savandan sonra ortaya kan iki kutuplu dnya ekonomisi, 1989 ylnda Berlin Duvarnn ykl ile yeni bir ekil alm ve 1990 ylndan itibaren serbest piyasa ekonomisi olarak tm dnya zerinde bir rzgar gibi esmeye balamtr. Rekabette temel unsurlar, dk fiyat, mkemmel kalite ve hzl teslimattr. Rekabette kalite kavramna, multidisipliner bir yaklam ile baklmal, bir lme veya kontrolden ok, bal bana bir sistem olarak ele alnmaldr. Rekabet, kaliteyi laboratuardan karm, multidisipliner tabanda llebilen ve llemeyen parametrelere sahip bir sisteme dntrmtr. Kalite iin gelitirilen birok yaklam mevcut olup, tm kalite sistemleri ats altnda incelenmektedir. Gnmzde zamana dayal rekabet stratejisi byk nem kazanmtr. Bir bakma hz, kar veya servetle zdelemitir. Proaktif bir kalite gvence sisteminde iletmenin her faaliyetinde yer alan parametreler, birbirinden ayrlmaz bir btn olarak ele alnr (Yerebakan, 1998). 1.2. malat hatalarn nlemede kalite kontroln rol rn kalitesinin korunmasnda girdi mallarn kalite dzeyi ok nemlidir. Kt malzemenin girdii bir iletmeden, kt rn kmas kanlmazdr. Giri kontrol yapmadan malzemeyi retime sokmak ok ciddi bir risktir. Bu bakmdan iletme mutlaka bir giri kalite kontrol sistemi oluturmak zorundadr. Bylelikle kt malzeme ile ilem yaplmas ve bundan dolay oluacak zaman ve para kayplar engellenecektir. retim aamasnda ise, kalite planlar ve dkmante edilmi prosedrlere gre test ve kontroller yaplmaldr. Bu sre zarfnda ortaya kan her yar mamul, ilgili prosedr ya da kalite planlar dorultusunda yaplan muayene ve deney sonular alnana ve rn dorulanncaya kadar bir sonraki aamaya gnderilmemelidir. Kalite planlar dorultusunda rn kalitesinin korunmas iin son muayene ve deneylerin yaplmas gereklidir. Aktiviteler tamamlanp kayt altna alndktan sonra yetkili personelce gzden geirilmeli ve ancak onaylandktan sonra sevkiyata gnderilmelidir. rnden beklenen koullarn tm dorulanmal, kabul edilemez rnler karantinaya alnmaldr. lemler srasnda, krmz-ilem yapma (hold), sar-karantina, mavi-hasarl ve yeil-serbest, dorulanm, anlamna gelen renkli etiketler kullanlmaldr. ekil 1.1. de kalite kontrolnde kullanlan uyar rnekleri verilmitir.

TARH........KONTROLR.........

TARH........KONTROLR.........

LEM YAPMA
SEBEP:..........................

SERBEST-OK
SEBEP:..........................

TARH........KONTROLR.........

TARH........KONTROLR.........

KARANTNA
SEBEP:..........................

HASARLI
SEBEP:..........................

ekil 1.1. Kalite kontrol elemanlarnca kullanlan uyar rnekleri malat hatalarn nlemede statistiksel Proses Kontrolnn nemi her geen gn artmaktadr. PK bir rnn en ekonomik ve yararl bir tarzda retilmesini salamak amacyla veri toplamak, analiz etmek, yorumlamak ve zm yollar nermek zere istatistik prensip ve tekniklerin retimin tm aamalarnda kullanlmasdr. PK retimin nceden belirlenmi kalite spesifikasyonlarna uygunluunu salayan, standartlara ball hedef alan, uygun olmayan rn retimini en aza indirgemekte kullanlan bir aratr. Btn ilemler, makina, takm, yntem, malzeme, operatr, bakm ve evre artlarndan kaynaklanan bir deiime urarlar. lenen paralarn lleri-zellikleri arasnda kk de olsa mutlaka birbirine gre fark vardr. Farklln genel sebepleri; titreim, scaklk, nem ve gerilim dalgalanmas olduu gibi, zel sebepleri de takm krlmas, takm anmas, geveyen balantlar, tezgah boluklar, yatak anmalar, malzeme cinsleri ve operatr tecrbesizlikleri olabilir. statistiksel yntemlerin kullanlmasnda karlalan sorunlarn en nemlisi veri toplamadr. Yanl ya da gereklerle badamayan veriler, yetersiz veri toplama yntemleri, veri iletiminden doan hatalar ve hatal matematiksel ilemler, anormal deerlerin kullanlmas, uygun istatistiksel yntemlerin belirlenmemesi ve deneyimsiz kiilerin yaptklar yanl uygulamalardan kanlmas gereklidir. Gerek verilere dayanmayan fikirler ve kiisel grler, kalitenin gelitirilmesinde balang noktas olamazlar. Uygun yntemlerle toplanan veriler topland ekliyle kalrlarsa rakam ynndan teye gidemez ve prosesteki deimelerin anlalmasna olanak tanmazlar. Toplanan verilerin tasnifi, deerlendirilmesi ve amaca uygun bir ekilde ifadesi gereklidir. Veriler, ya mevcut durumu tespit etmek iin ya da prosesi kontrol altnda tutmak ve iyiletirmek iin toplanrlar. Verilerin toplanmasnda dikkate alnacak konular yle sralanabilir; -Verilerin ne amala topland belirlenmelidir. -Nerede, ne zaman ve kim tarafndan topland bilinmelidir. -Veriler topland yere gre snflandrlmaldr. -Kullanlacak l aletleri, l birimleri, parti miktarlar ve veri says belirlenmelidir. -Veriler hazrlanan bir form zerine kaydedilmelidir. -lm yntemleri ve cihazlarn doru olmas, periyodik bakmlarnn gerekletirilmi ve kalibrasyonlarnn yaplm olmas verilerin gvenilir olmas asndan nemlidir.

1.3. malat hatalarn nlemede tahribatsz testlerin nemi Tahribatsz deneyler - NDT (Non-DestructiveTest) retilen salam mamullerin yararlln koruyarak, salamln bozmadan hatal olanlardan ayrma ilemidir. Gnmzde retimin her safhasnda uygulanabilen pek ok trde tahribatsz deney tr vardr ve gelien teknoloji ile nemi daha da artmaktadr. Endstrinin her alannda kalite kontrolclerin vazgeemeyecei testler arasndaki yerini korumaktadr. En fazla kullanlanlar; Gzle Kontrol (VT-Visual Test), Girici Svlarla Kontrol (PTPenetrant Test), Magnetik Paracklarla Test (MPT-Magnetik Partikl Test), Ultrases Dalgalar ile Test (UT-Ultrasonik Test) ve Radyoaktif nlarla yaplan test (RT-Radyografik Test) saylabilir. Ayrca malzemeyi tahrip etmeden, zellikle kaynaklarn szdrmazlk kontrolnde uygulanan testlerden (basnl hava, basnl su, vakum kutusu, kpk testleri) de gnmzde geni lde faydalanlmaktadr. 1.4. Genel malzeme hatalar Genel malzeme hatalarna, girdi aamasnda daha fazla karlalmaktadr. Eer bir firma girdi kontrol ile ilgili ciddi almalar yapmak istiyorsa, satn alma birimi ile paralel dnmek zorundadr. Mamul ya da yar mamul, tedarikiden istenilen her malzemenin zellikleri ok iyi aklanmal, hangi kalite dzeyi ve standartlara sahip olmas gerektii ok iyi belirtilmelidir. 1.4.1. Yan sanayi ile tarm makinalar reticisi ilikisi Tarm makinalar reticileri zellikle ayiei ve buday retiminde kullanlan makinalar retirken, makinay % 50 orannda yan sanayi rnleri ile tamamladklar nceden aratrlmtr. Bir pnmatik ekim makinasnn %47sinin iletme atelyesinde, % 53nn ise yan sanayide yaptrld ya da hazr olarak saland bulunmutur (Karagz, 1990). Tarm makinas reticilerinin dardan hazr olarak aldklar malzemelerin banda civata-somunlar, yaylar, her trl dkm malzemesi, u demirler, dililer, zincirler, rulman yataklar, tekerlek-lastik, hareket ileten organlar, plastik paralar ve daha pek ok malzeme bunlara eklenebilir. Tarm makinalar reten pek ok iletmeci zellikle dkm malzemeleri fason olarak darya yaptrmaktadrlar. Burada en byk sorun, dkmcnn gnderdii her malzemenin kontrol edilmeden kullanlyor olmasdr. Eer nceden yaplacak bir anlama ile muhtemel hatalar, tolerans ve kriterler belirlenirse daha kaliteli bir yan sanayi rn elde edilmi olur. Burada iletiim kuran kiilerin veya satn alma personelinin teknik eleman olmalar gerektii gibi malzemeden ok iyi anlamalar da zorunludur. reticiden malzeme spesifikasyonunu, mukavemet deerlerini ve tam olarak ne tr bir dkm malzemesi istediini teknik olarak aklamal ve bir artname ile dkm malzemesi ok iyi tanmlanmaldr. zellikle balta ayaklar iin anmaya dayankl daha sert zellikler istenmelidir. Dkm malzemeler gibi u demirlerinin de uygun bir sl ilemle yksek sertlik derecelerinde imal edilmeleri istenmelidir. Ayrca yaplan birletirmelerin byk oranda kaynakl imalata dayal olduu dnlrse, kaynak makinalarnn verimli ve doru altrlmas, bakm, kullanlacak personelin eitimi de ok nemli bir konudur. Ancak tarm makinalar reticilerinin, kaynak makinalar ve sarf malzemeleri reten kurulularla da yeterli bir diyalog ierisinde olmad grlmektedir. Kaynakl imalatta karlalabilecek pek ok sorunun yine, bu konuda uzman kiilerle zmlenmesi gereklidir.

Bunlardan baka boya ve kaplama malzemeleriyle ilgili problemlerde yetkili kurumlarla birlikte zm yoluna gidilmelidir. Tarm makinalar reticileri satn aldklar boyann imalatlar ile yeterli bilgi ve tecrbe alverii yapmad iin halen ok yaygn boya ve korozyon sorunlar yaamaktadr. 1.4.2. Dkm hatalar ile ilgili genel tanmlamalar Yan sanayi rn dkm malzemelerde, baz ilem hatalar, kalp ve maa yapmcsnn kontrol dnda meydana gelmekle beraber, birok hata dorudan doruya insan faktrnden kaynaklanr. Bu hatalar ile karlaldnda, tanmlanabilmesi ve muhtemel sebeplerinin neler olabilecei konusunda fikir yrtlmesi, tarm makinalar sanayicimiz iin ok nemlidir. Aygn (1999), aratrmasnda hatasz bir dkm elde etmek iin, dkm hatalarnn nce tanmlanarak parada yerinin ve boyutunun belirlenmesi daha sonra da hatalarn oluum nedenlerinin aratrlarak ortadan kaldrlmasnn gereklilii zerinde durmutur. Tahribatsz muayenenin paraya zarar vermeden uygulanabilecek tek hata belirleme yntemi olduunu vurgulamtr. Bilinen en eski ekillendirme yntemi olan dkm, sv metalin en basit yntem ile kum kalba, en gelimi yntem ile seramik kalplara doldurulmas ve katlamasdr. Temelde, her bir dkm alamnn katlamas srasnda benzer bir mekanizma yani yap oluumu, ekme ve hatalar oluur. Dkm hatalar, sv metalin kalba dkldkten son katlama haline gelinceye kadar ki srede farkl etkenlere bal olarak oluur. Genelde, hatalar malzeme cinsine, kalp dizaynna, para boyutuna ve proses kontrol gibi birok deikene bal olarak farkl ekilde, boyutta ve grntde olabilir. Bir dkm hatas, sadece bir tek sebebin fonksiyonu olabildii gibi, birok nedenlerin ortak bir sonucu da olabilir. Yine birok nedenin birlikte etkilemesi ile tek bir hata oluabilmektedir. Dkm hatalarn radyografi veya radyoskopi yntemleri ile tespitindeki grsel anlam ile boluk tipi ve atlak tipi olmak zere ikiye ayrabiliriz. Boluk tipi hatalar Gaz boluklar: Genelde kresel biimde ve dzgn yzeylere sahip olan bu tip hatalar yaplarnn ok dzgn olmalar nedeniyle radyografik film veya monitrden kolayca tespit edilebilir. Eer katlama, gazlarn ortamdan uzaklamasna olanak salamayacak kadar ksa srede meydana geliyorsa, malzeme iinde bu tip hatalar oluacaktr. Kalp veya maa gazlarndan dolay oluan gaz boluklar, dkmn st yzeyine yakn veya yzeyin hemen altnda oluurlar. Kum dkmde, kumun nem miktar azaltlarak, kumun gaz geirgenlii artrlarak, havalandrma delikleri alarak, hzl maden ak dzenlenerek ve dkm scakl artrlarak nlenebilir. Alminyum alamlarnda gaz alma ileminin tam olarak yaplamamas veya dkm srasnda hava ile fazla temas tm dkm parada dalm gaz boluklar meydana getirir. Ayn zamanda, kalp metal reaksiyonu sonucu hidrojen gaznn kmas yzeyde veya yzeyin hemen altnda 1 mm apnda ine ba (pinhole) tipi boluklar oluturur. Gzeneklilik (porosity) : Dkm parasnn en son souyan blgesinde grlen kk gzeneklerdir. ok sayda kk gzenekten olumu gzeneklilik, erimi metaldeki hidrojen gazndan kaynaklanmaktadr. Boluklarn boyutlar deimekle birlikte bir araya toplanm gaz boluklar da gzeneklilii oluturur. Mikrogzeneklilik: Alminyum ve magnezyum alamlarnda blgesel olarak tane snrlarnda oluan ok ince gzenekliliktir. Dkm scakl azaltlarak, dizayn kaln

kesitleri elimine edecek ekilde deitirerek, karbon edeeri azaltlarak, il kullanlarak ve fosfor ierii azaltlarak bu hatann oluumu nlenebilir. Yzey ukurlar (Blow holes) : Scak ergimi metal nemli ve kirli kalba dkldnde, scak metal nemin hemen buhara dnmesine neden olur ve yzeyden ie doru bir seri sral boluklar oluturur. Bunlar yuvarlak ve derinlii ok az olan yzey bozukluklar eklindedir. Kum, cruf ve dier kalntlar: Kalptan veya yolluk sisteminden den kumlar katlama srasnda malzeme ierisinde kalr. Ayrca metale cruf karmasndan veya ergitme srasnda yzeye kamayan oksit ve pislik ise cruf kalntlarn oluturur. atlak tipi hatalar; ekme boluu: Belli bir ekli olmayan, kaln kesitlerde ve besleyici azlarnda oluan hatalardr. Metalin katlamas ve soumas srasnda, en son souyan blgelerde yeterli sv metal girdisi olmamasndan dolay oluur. Bu tip hatalar, dkm scakl azaltlarak, besleyici ve il hesaplar doru yaplarak nlenebilir. Mikroekinti: Dkm parasnn en son katlaan blgesinde, pek ok kk ekme boluunun oluturduu dallanma eklinde olan taneler aras ekme boluklardr. Dkm scakl azaltlarak, dizayn kaln kesitleri elimine edecek ekilde modifike ederek ve il kullanarak bu tip hatann oluumu nlenebilir. Sngerimsi ekinti (Sponge shrinkage) : Birbirleri ile balantsz kk ekme boluklarnn oluturduu blgelerdir. Bazen mikroekintiden byktr ve grnt olarak sngere benzer. Genelde ince kesitlerde oluur, kaln kesitlerde bu tr hatalar mikroekinti olarak ortaya kar. Scak yrtlma (Hot tear) : Parann soumas srasnda ortaya kan gerilimlerin oluturduu atlaklardr ve et kalnlnn kalndan inceye doru deitii blgelerde tane snrlar boyunca oluur. Bu tip hatalar katlama noktas scaklnda, ekmenin snrland ve gerilimsiz soumann mmkn olmad durumlarda meydana gelir. atlak : Souk atlaklar, metale maksimum dayanma deeri zerinde statik yk uygulanmas sonucu oluurlar. Korrosiv ortamlarda statik yk uygulamas, gerilimli korozyon atlaklarna neden olur. Parann farkl yerlerinde ve yke maruz kalan yerlerinde oluur. Dier dkm hatalar Souk birleme: Dkm bir seferde yaplmamsa bu tip hatalar ortaya kar. nce dklen metalin yzeyinde bir oksit tabakas oluur ve sonradan dklen metalle birleme salanamaz. Bu durum dkm scakl artrlarak ve kalp hzl ve kesintisiz doldurularak giderilebilir. Metal yrmemesi: Metal akkanlnn dk olmas, kalp iindeki gazn tamamen boaltlamamas ve dk dkm hznda allmas, ince kesitlerde kalp tamamen dolmadan metalin donmasna neden olur. Segrigasyon: Alminyum ve magnezyum gibi dk atom numarasna sahip alamlarda, baz blgelerin baz alam elementlerince daha fazla zenginlemesi bu blgelerde konsantrasyon farkllklar oluturur. Belli bir elementin zenginlemesi genellikle merkeze doru olur, karbon, slfr ve fosfor gibi ergime noktalar dk olan elementlerin katlama ara yzeyi boyunca merkeze ulamalar ve burada katlamalar ile meydana gelir. eitli

alminyum alamlarnda, bu olayn tersi gerekleir yani merkez baz alam elementlerince fakirleir. Is girdisi ve il kullanlarak alam elementlerinin homojen dalm salanabilir. 1.5. Kaynak hatalar ile ilgili genel tanmlamalar Kaynak hatalarnn deerlendirilmesi ve tanmlamasnda; TS 7536 / Ekim 1989, Kaynak hatalar ve metalik malzemelerin ergitme kaynanda meydana gelen hatalarn snflandrlmas standardndan faydalanlmtr. Ayrca MIG/MAG gazalt kaynak yntemi ve ergiyen elektrod ile yaplan gazalt kaynanda en ok karlalan hata trleri ve bunlarn nedenleri zerinde, Arc-Tech Firmas'nn "MIG/MAG gazalt kaynak yntemi" yaynlarndan yararlanlmtr. Nfuziyet azl; Kaynak annda ergimenin btn malzeme kalnlnca ayn olmamas sonucunda, balantnn alt ksmlarnda krlmaya neden olabilecek oyuk ve entikler oluur. MIG-MAG kaynanda nfuziyet azlnn olumasnn nedenleri; Birletirme yerinin geometrisine uygun bir elektrod apnn seilmemesi, Akm iddetinin uygun seilmemesi, Uygun kaynak az almamas, Kk pasosunun kt ekilmesi. Birletirme azl (Yetersiz ergime) ; Kaynak metali ile esas metal veya s tste ylan kaynak metaline ait pasolar arasnda birlemeyen ksmlarn bulunmas sonucunda bu hata ortaya kar. Birleme azlna genellikle curuf, oksit, kav ve dier demir olmayan yabanc maddelerin varl neden olur. Bu maddeler, esas metal veya ek kaynak metalinin tamamen ergimesine engel olduundan yetersiz bir birleme ortaya kar. Nedenleri; Kirli kaynak az yan yzleri, Yetersiz s girdisi, Hatal bir teknik uygulanmas, Kt az dizayn, ok byk kaynak az genilii, Yksek s girdisi ile ok hzl kaynak uygulamas,

Yanma oluklar veya entikler; Bu hata ana malzemede ve dikiin kenarnda oyuk veya entik eklinde ortaya kar. Oluklar diki boyunca, srekli veya kesintili olarak devam eder. Yanma oluklar kaynak dikii kesitini zayflattklarndan ve entik etkisi yaptklarndan zellikle, dinamik zorlamalarn etkisi altndaki balantlarda istenmezler. Nedenleri; Akm iddetinin yksek seilmesi, Kaynaknn ar hzla almas, Elektrodun fazla zig-zag hareketler yapmas, Kaynak srasnda elektrodun yanl ayla tutulmas, Esas metalin ar derecede pasl olmas. Kalntlar; Ergiyen elektrod ile gazalt kaynanda iki tr kalnt ile karlalr. Bunlar curuf ve oksit kalntlardr. Kalntlar gerek kaynak kesitini zayflatmalar ve gerekse de atlak balangcna neden olduklarndan arzu edilmezler. MG-MAG kaynak ynteminde curuf kalnts problemi, rtl elektrod halinde olduu gibi byk bir sorun deildir nk, kaynak

banyosu curuf rts yerine bir koruyucu gaz atmosferi tarafndan korunmaktadr. Ancak zellikle eliklerin kaynanda kullanlan baz tr elektrodlar diki zerinde ok az miktarlarda cams bir curuf olutururlar. ok pasolu kaynakta bir sonraki pasoya balamadan nce bunlarn temizlenmesi zellikle nerilen bir konudur. Bu olaya kaynak hzn azaltp ark gerilimini ykselterek engel olunabilir. atlaklar ; Kaynak hatalar arasnda en tehlikelileri atlaklar olup, atlak ieren bir kaynakl balantnn gerek dinamik ve gerekse statik zorlanmasna izin verilmez. atlaklara genellikle dikiteki blgesel gerilmeler neden olmaktadr. Kaynak srasndaki arplma ve ekmelere kar koyan kuvvetler, i gerilmelerin dalmasnda nemli rol oynar. Bu yzden paralarn olabildiince serbest hareket edebilecek konumda olmalar istenir. Kaynak yerinin bir hava akm ile abuk soutulmas veya dk ortam scaklklar atlama eilimini artrr. Yumuak eliklerde kkrt gibi baz alam elementlerinin fazlal da atlamaya neden olur. Kaynak metalinde oluan atlaklar; Biim bakmndan enlemesine, boylamasna ve krater atlaklar gibi gruplarda snflandrlr. Oluum ekline gre de kaynak banyosu katlamaya balad anda oluan scak atlaklar ve kaynak metali katlatktan sonra ortaya kan souk atlaklar olarak da gruplandrlrlar. Scak atlaklara eliklerde ana metalin fazla kkrt, fosfor ve kurun iermesi, demir d metallerde de kkrt ve inko iermesi sonucu karlalr. Ayrca kaynak diki kesitinin ana metalin kalnl yannda ok kk olmas da bu atlaklara neden olur. Scak atlaklarn oluumu iin engeller; Scak atlak oluumunu tevik eden elementler iermeyen esas metal kullanmak, elikler halinde yksek manganl kaynak elektrodu kullanmak, Kaynak dikiinde oluan gerilmeleri azaltmak amac ile ntav-preheat uygulamak, Temiz koruyucu gaz kullanmak, Kaynak dikiinin (kk pasonun) boyutlarn arttrmak, Kaynak az geometrisini, diki biimini deitirmek. Esas metalde oluan atlaklar; Ana metalde oluan atlaklara yaln karbonlu ve az alaml yumuak eliklerde nadiren, yksek karbonlu ve alaml, yksek mukavemetli eliklerde daha sk olarak rastlanr. Bu olaya kaynaktan sonra sdan etkilenen blgenin sertlemesi neden olmaktadr. Ana metalin bileimi, souma hz ve ekme gerilmeleri bu tr atlaklarn balca nedenleridir. nlemek iin; Kaynak edilecek paralara kaynaktan nce ve sonra tav uygulanmaldr, Paraya verilen s miktar arttrlmaldr. (yksek akm iddeti ile geni pasolar ekilmelidir), ok pasolu kaynaklarda, paraya verilen snn abuk dalmas nlenmelidir, Sertleme eilimi fazla eliklerin kaynanda, nceden tavlama ilemi uygulanmad durumlarda, puntalama ileminden ve ark kaynak aznn dnda tututurmaktan kanlmaldr. Ortam scaklnn 0C ve altnda bulunduu durumlarda yap eliklerinin kaynanda dahi hafif bir nstmaya gerek vardr. Kaynak dikiinin tamas; Kaynak metalinin esas metal zerine birleme olmadan tamas durumudur. Bu tama ya tek tek blgeler halinde ya da btn diki boyunca ortaya kmaktadr. MG-MAG kaynanda yanl maniplasyon da tamaya neden olur. zellikle, yatay ve dey dzlemdeki, yatay dikilerin (korni) kaynanda torun tutu asna ve el hareketine dikkat edilmelidir. Gereinden fazla kaln elektrod kullanmaktan kanlmaldr. Tamann

nlenmesinde, akm iddetinin uygun seilmesi ve ksa ark boyu ile allmasnn da nemli etkisi vardr. Tamalar zellikle dinamik zorlamalarda tehlikelidir, nk bu noktalarda bir gerilme ylmas olutururlar. Gzenekler; Ergiyen elektrod ile gazalt kaynak ynteminde en sk karlalan kaynak hatas gzeneklerdir. ok eitli oluum nedeni olan gzenekler kaynak banyosunda skp kalan gazlarn oluturduu boluklardr. Bunlar gaz kabarc denilen tek tek yuvarlak veya gaz kanal diye adlandrlan uzunlamasna boluklar halinde diki iinde yer alrlar. Gzenekler dikiin tayc kesitini azaltt iin dayanm deerlerini de drr ve ayn zamanda yerel gerilme birikmelerine neden olurlar. Nedenleri; genel olarak kaynaa yatkn olmayan ana metal, uyumsuz tel, uygun olmayan koruyucu gaz tr, zayf gaz korumas, kirli tel veya i paras, fazla uzun serbest tel ucu, yanl tor as, kaynak blgesine rutubet tanmas, srantlarla tkanm gaz nozulu, rtl elektrod ile yaplm punta zerine MIG-MAG ile paso ekilmesi, ok yksek ve ok dk ark gerilimi, ar yksek kaynak hz saylabilir. Hatal kaynak biimi ve boyutu; Genellikle, dier bakmlardan hatasz fakat dikiin biim ve boyutu bakmndan farkl kaynaklar bu gruba girer. Bu hatalar; fazla ibkey veya dbkey, yzey bozukluu, kalnlk azl ve eit olmayan diki uzunluu ekillerinde olabilmektedir. Bu tr hatalara nedenler olarak; Yanl alma teknii, kaynak azlarnn iyi hazrlanmamas, elektrod apnn uygun seilmemesi, uygulanan akm iddeti, ekilen pasolarn says ve kaynak hz gsterilir. Srantlar (spatter); Kaynak srasnda eitli nedenlerle oluan patlamalarn etkisiyle oluan kk metal paracklarnn evreye srantsdr. Bunlar gerek kaynak dikiinin gerekse ana metalin yzeyinde istenmeyen ve kesinlikle temizlenmesi gereken kresel kabarcklar olutururlar. Ar srant kaynak dikiinin grnn bozduu gibi gereksiz elektrod tketimine de neden olur. Genel olarak CO2 gaz koruyucu gaz olarak kullanlmas halinde, dier gazlara gre daha fazla srant grlr. Bu hatann balantnn dayanm ynnden grnr bir etkisi yoktur. Sranty yok etmek iin , kaynak metalini veya ana metali bir keski veya tel fra ile temizlemek gerekir bu da zaman kaybna neden olur. 1.5.1. Genel kaynak hatalarnn radyografik grntleri Kaynaklarn radyografilerinin deerlendirmesinde Dupont NDT Systems Radiographers Weld Interpretation Reference fotoraflarndan yararlanlmtr. Dupontun NDT sistemi referans fotoraflar grsel adan daha iyi fikir verecei dnlerek ayn kontrast ve fonda Ek-5 ve Ek-6da aada aklanan sraya gre verilmitir. ekil 1-Offset or mismatch(Hi-Lo) - lsz kaynak az (kaklk). ekil 2- Offset or mismatch with LOP (lack of penetration) - lsz kaynak az (kkte nfuziyetsizlik). ekil 3- External concavity or insufficient fill Yzeyde eksik nfuziyet. ekil 4- Excessive penetration Ar nfuziyet, kkte sarkma. ekil 5- External undercut Dta yanma oluu. ekil 6- nternal (root) undercut te (kkte) yanma oluu ekil 7- nternal concavity (suck back) Kkte konkavite. ekil 8- Burn through Kkte lokal konkavite. ekil 9- ncomplete or lack of penetration Kkte eksik (yetersiz) nfuziyet. ekil 10- nterpass slag inclusions Pasolar aras curuf kalntlar. ekil 11- Elongated slag lines (Wagon tracks) Sral curuf kalnts.

ekil 12- Lack of side wall fusion (LOF) Yan yzeyde nfuziyetsizlik. ekil 13- Interpass cold lap Pasolar aras souk bindirme. ekil 14- Scattered porosity Dank (salm) gaz boluklar. ekil 15- Cluster porosity Youn gruplam gaz boluklar. ekil 16- Root pass aligned porosity Kk pasoda sral gaz kanallar. ekil 17- Transverse crack Enine atlak. ekil 18- Longitudinal root crack Kkte boyuna atlak.

1.6. Boya hatalar ile ilgili genel tanmlamalar Boya uygulamas herhangi bir iinin yapabilecei basit bir i deildir. Yanl uygulamalar ve yetersiz bir iinin yapaca hatalar boya mrnn azalmasna neden olur. Pratikte rastlanan en nemli hatalar ve bunlarn nlenmesi iin alnacak tedbirler u ekilde zetlenebilir. Lifting veya boyann kalkmas: Nedenleri: - Yetersiz veya dikkatsiz yzey temizlii - st katn ok kaln uygulanmas - Alt katn tamamen kurumasndan nce ikinci bir kat uygulanmas - Boya yzeyinin yalanmas zm: 320 nolu zmpara kad ile yzey temizlenir ve zerine bir primer surfacer (astar) atlr. Tamamen kuruduktan ve zmparalandktan sonra st kat atlr. Aklama: - Alt kat tamamen kurumaldr. - Yeni kurumu bir sentetik yzeye kuvvetli solventler ieren sellozik malzeme atlmamaldr. Akma veya sarkma: Nedenleri: - ok boya kullanmak - Viskozitenin uygun olmamas, tabancann yakn tutulmas - Tabancann yzeye dik ayla tutulmayp eitli a ve ekillerde tutulmas nedeniyle boyann bir noktada ylmas zm: - Boya akmaya baladnda aknt yumuak bir fra ile datlmal, gerekirse akmalar zmparalanmal - Boya miktar azaltlmal, tabanca daha seri kullanlmaldr. Aklama: Boyann viskozitesine ok dikkat edilmeli, tabancann yzeyden uzakl normal uygulamalarda 20 cm, yksek basnl uygulamalarda yaklak 30 cm olmaldr. Blusning-stlenme: Nedenleri: - Yksek nemli ortamda uygulama - Kt tiner kompozisyonu zm: - Stlenmi yzeye retarder katlm ince bir film geilir - Tinere % 5- 10 retarder ilave edilir. Aklama: Boyaya uygun tiner katlr. Orange pell- portakallanma Nedenleri: - Dzensiz kuruma - Solventlerin ok seri buharlamas - Yetersiz inceltme - Boya ve yzey arasndaki scaklk farkllklar - Pskrtc basncnn kt olmas - Tabancann yzeyden ok uzak tutulmas - Tabancann yzeye ok yakn tutulmas - Pskrtc odasndan kuvvetli hava ekii - Pskrtc odasndan yksek nem gelmesi.

zm: Portakall yzeyi 400-600 numara zmpara ile ya zmparalayp zerine yukarda bahsedilen nedenlere dikkat edilerek bir kat daha atlr. Pin holes- kaynama Nedeni: Kuru sprey tatbikat veya scak havada ok kaln film atlmas zm: - ok kaln uygulama yaplmamal, atlan kat zerine boyann solventlerinin tamamen buharlamasna yetecek bir sre braktktan sonra ikinci bir kat atlmal - Eer ok scak havalarda uygulama zorunluysa boya iine % 5-10 retarder ilave edilmelidir. Alligatr-skin- kabuk Nedenleri: - Alt kat kurumadan ikinci bir kat atlmas - ok kaln film - Solventlerin ok seri buharlamas Trinkling-krma Nedenler: - Kaln uygulama - Hatal tiner kullanm - Boyann kuruma karakterleri evre scaklna bal olmas dolaysyla uygun olmayan scaklkta uygulama yaplmas zm: - ok kaln uygulamalardan kanlr. - Tavsiye edilen tinerin kullanlmas ve ok seri buharlaan tinerlerden saknmal. - Sentetik boyalarda uygulama sonras 24 saat iinde gne nlarndan ve ok scak havadan saknmal. Chalkingtebeirlenme Gne ve hava artlarndaki deimelerle beraber boyann okside olmasndan kaynaklanr. Bu oksidasyon ok abuk oluyorsa bu bir boya hatasdr. Tm boyalar zamanla okside olurlar. Bu sre ok ksa olmad taktirde oluan tebeirlenme polisajla giderilmeye allr. Blistering-kabarcklama Nedenleri: - Korozyon - Uygulama ncesi yzeyde kalan el izleri - Metallerin yetersiz yzey temizlii - Boya ile yzey arasndaki byk scaklk farkllklar - Sprey havasna ya ve su karmas - Yetersiz veya ok yksek atomizasyon - ok yksek nem. zm: Yukardaki nedenleri nleyecek nlemlerin alnmas. Silicone-silikon problemleri Polisaj veya waxlar silikon iereceinden ikinci bir uygulamada sorun kmas muhtemeldir. kinci bir kat atldnda boya zerinde fish eyes-balk gz denilen almalar oluur.

1.7. Aratrmann nemi ve amac Kalitesiz retimin gerek lke ekonomisi, gerekse iletme asndan dourduu zararlar uzun sreden beri bilinmektedir. ngiliz kalite uzmanlarndan Nixon, 1950li yllarda yapt aratrmalarnda amaca uymayan bir retimin maliyetinin ii bana yllk 180-520 ngiliz Sterlini olduunu, ABDli kalite uzman Dr.J.M. Juran ise, kalite dzeltme giderlerini ii bana yllk 500-1000 ABD Dolar civarnda olduunu tahmin etmitir. 1983 ylnda Fransada 130 rnek iletmede kalitesizliin maliyeti aratrlm ve 1982 verilerine gre yaplan aratrmada kalitesizliin maliyetinin ii bana 12860 Fransz Frang olduu tespit edilmitir. Endstride kalitesizliin gncel maliyetini tahmin etmek ve bylece ekonomik sonularn ortaya koyarak iletme ynetimlerinin karar organlarna k tutmak amacyla sanayilemi baz lkelerde yaplan diagnostik analizlere dayal aratrmalar, iletmelerde kalitesizliin maliyetinin, bu iletmelerin net satlarnn %8-10u, katma deerlerinin ise %15-18i olduunu ortaya koymutur (Tan ve Pekirciolu, 1991). Tarm makinalar retiminde kullanlacak malzemelerin kontrol byk nem tamaktadr. retimde girdi olarak kullanlacak malzemelerin belirlenen kalite seviyesinde olmas, kurulularn retim aamasnda malzemelerden kaynaklanacak baz olumsuzluklar en batan tespit edip gidermesini salayacaktr. Bu ise zaman ve maliyet kayplarn byk lde azaltacaktr. Yan sanayi rn pek ok dkm malzemenin istenen zellikte olmamas ve sadece balta ayaklarn istenen sertlikte dklememesi, ya da kltvatr u demirlerinin uygun sl ilem grmeden yetersiz llerde sertletirilmesi, her sene binlerce ton eliin topraa karmasna neden olmaktadr. Ayrca iyi yaplamayan boya ve kaplama nedeniyle binlerce ton metalin korozyona urayarak doaya karp gitmesine, makinann ilevini daha erken yitirmesine ve daha da nemlisi, topraa karp giden metalin edeeri enerji kaybna yol amaktadr. Bunlara istenen kalite ve salamlkta yaplamayan kaynak ve dier birletirme elemanlarnn kopmas ve krlmasyla ortaya kan kayplar da eklersek, lke ekonomisinin kayplarnn ne lde byk olduu ortaya kar. Tarm makinas imalatlar retimlerini her aamada kontrol etmeden veya kontrol sistemini kurmadan retim yapt srece, imalat hatalar ile karlamas kanlmazdr. Aratrma ile ortaya karlan hatalar, her retici firma kendi bnyesinde deerlendirerek kalc ve nleyici tedbirleri alabilirse, daha kaliteli rn ve imalat iin ileri bir adm atlacaktr. Buday ve ayiei, Trakya Yresinin en fazla retilen tarmsal rnleridir. Aratrmada bu rnlerin ilenmesinde kullanlan tahl ekim makinalar ve kltvatrlerin imalatnda karlalan genel kalite sorunlar ele alnmtr. Aratrmann amac, kaliteyi etkileyen baz imalat hatalarn ortaya koyarak, dzeltici nlemlerin alnmasnda reticiyi bilgilendirmek ve proseste hi yaplmayan baz test ve kontrollerle kalite dzeylerini belirlemek olmutur. almalarda, tahl ekim makinas ve kltvatr reten en byk be iletmede, malzeme ve baz nemli yan sanayi rnleri, kaynak ve kaynakl birletirmeler ve boya ilemleri zerinde durulmutur. Malzeme ve kaynak almalarnda metalurjik yap ile ilgili, kimyasal analiz, mikroyap incelemesi, mekanik testler ve tahribatsz testler ile boya kalitesini belirleyici nemli testler ve korozyon diren testleri zerinde aratrmalar durulmutur.

2. NCEK ALIMALAR 2.1. Tarmsal mekanizasyon zerine baz kalite ve sistem almalar Karagz (1990), Tekirdada pnmatik ekim makinas imalatnn durumu ve makinann her bir paras iin imalat evrelerini ayr ayr inceleyerek imalat yapan iletme ve atelye dzenlerini, yllk retim miktarlarn, atelye alan, personel durumu ve mevcut tezgah kapasitelerini ortaya karan bir aratrma yapmtr. Aratrmasnn yrtld iletmenin imal ettii pnmatik ekim makinas paralarnn % 47 si iletme atelyesinde, %53nn ise yan sanayide yaptrldn ya da hazr olarak salandn ortaya koymutur. Ulusoy ve ark. (1995), tarm makinalar tasarmnda kalite kavram ve malzeme sorununu ele almlardr. Kalite kavram, makina retiminde karar verme dngsnn her aamasnda maliyet zerinde de etkisi olan bir baka filtredir. Kalite teriminin tanmndaki glkler nedeniyle son yllarda, tasarm/gelitirme/retim srecinin kullancnn tatminine ynelik "gvenilirlik ve kalite gvencesi" kavramyla btnletirilmesi (ISO 9000 Serisi) n plana kmtr. Parametrelerin okluu ve etkileimlerinin karmakl nedeniyle, tarm makinalarnda kalite kavram, kalitenin llebilir/ tekrarlanabilir/karlatrlabilir deerlerle tanmlanmas ve objektif yntemlerle snanmas srekli olarak tartlan, ancak pek yol alnamayan bir konudur. lkemizde, eski deneyimlere dayanarak "ustalk" dzeyinde retim yapan kk lekli tarm makinalar imalatlar, ekonomik deiiklik ve teknik/teknolojik gelimelere paralel olarak ileriye dnk "aratrma/yeni rn yaratma" dzeyine geme gerei duymulardr. Balangta yabanc kaynakl makinalar rnek alma veya birbirinden kopya ekme eklinde retilse bile, bugn uluslararas ticaret kodlamalarnda yer alan tarm alet ve makinalarnn pek ounda Trkiye koullarnda gelitirilmi model ve tipler mevcuttur. Yaklak yirmi yl kadar gemie dnldnde, tarm makinalar imalatlarnn eilimi, her parann kendisi tarafndan yaplmasdr. Bu davrann temelinde yan sanayinin, gereksinmeyi kantite/ kalite olarak karlayamamas ve buna dayal gvensizlik, kar marjn arttrma dncesi, mevcut kapasitenin daha yksek oranda kullanlmas, kendine rakip yaratma endiesi gibi geerli nedenler yatmaktadr. Son tketici konumundaki ifti de kalite/fiyat ilikisi bakmndan her zaman rasyonel davranmadndan lkemizde "kalitesiz tarm makinalar park" genilemesini nlemek amacyla, farkl taraflarn katlmyla bir dizi ortak nlem almak ve dil birlii yaratmak zorunlu grlmektedir. Birsin (1996), ekim makinalarnda kullanlan malzemelerin standartlara uygunluunun saptanmas zerine yapt aratrmasnda, ekim makinalarnda kullanlan normal sac, dkme elik ve dkme demir denemeye almtr. Tesadfi rnekleme yntemi ile alt firmadan alnan rneklerin kimyasal analiz, sertlik, ekme dayanm ve mikroyap asndan ilgili TSlerle karlatrlmas yaplmtr. Sonularda kimyasal analiz, sertlik deneyi, ve ekme dayanm sonucunda elde edilen bulgularn ilgili standartlara uygun olmadn ortaya koymutur. Elde edilen bulgulara gre ekim makinas reten firmalarn malzeme ve iletmeyle ilgili sorunlar sz konusudur. Bunlar; dk maliyet dnlerek malzemenin teknik zelliklerinin gz ard edilmesi, teknik eleman yetersizliinden dolay malzeme seiminin iyi yaplamamas, imalatta kullanlacak istenilen kalitede malzemenin zamannda ve yeterince bulunamamas, imalat aknn dzensizlii, iletmenin birok eit zerinde faaliyet gstermesi, imal edilen makinann sattan nce test edilme olanann olmamasdr.

Lammers (1996), dizayn ve imalat ilemlerinin, tarm makinalarnn kalitesi zerindeki etkisi zerinde yapt almasnda, dizaynn kaliteye etkisini aadaki u ana balklarla vermitir; retilecek makinann istenilen fonksiyonlar yerine getirmesi Gerinim ve dayanm optimizasyonu Maliyet planlanmas Makinann ve montaj ncesinde, paralarnn testi. malat lemlerinin kaliteye etkisini ise aadaki u ana balklarla aklamtr; Uygun hammadde kullanlmas Kalifiye ve tecrbeli insan gc, proses ile ilgili srekli eitim ve kurs gereksinimi Uygun finansal kaynak ve kredi olanaklar Isl ilem departmannn kurulmas Kalite gvence blmnn kurulmas.

Arn ve Eker (2001), tarm makinalar imalat ve kullanmnda kalite mant erevesinde ynetim aralarnn incelenmesini aklamlardr. Teknolojik gelimeler her sektrde yeni dncelerin uygulamaya girmesine yol aarken ou zaman ama verimlilii salayacak parametreler zerinde younlamaya neden olmaktadr. Gnmzde verimlilik kavram iersinde ele alnan konularn banda da kalite kavram n plana kmaktadr. Artk klasik iletme yaplar yerini kalite mantna gre hareket eden iletmelere terk etmekte bylece bir taraftan verimlilik salanrken bir taraftan da gelimeye ynelik abalarn hzla uygulamaya girmesine yol amaktadr. Klasik anlamda tarm makinalar kullanmnn giderek azaltlarak teknie uygun tarm makinalar hem imalatnn hem de kullanmnn yaygnlamaya balad gnmzde dier sektrlerde olduu gibi tarm makinalarnda da kalite mantnn ele alnmasn zorunlu hale getirmitir. Bu ama dorultusunda tarm makinalar imalat ve kullanmnda ynetim aralarnn bilinmesi, iin zmnde en byk etken olacaktr. Tunalgil ve ark. (2001), tarm makinalar imalatnda kalite gelitirmede istatistiksel proses kontrol tekniinin uygulanmas konusunu ilemilerdir. Son yllarda her sektrde olduu gibi tarm makinalar imalat sektrnde de kalite faktr n plana alnmaya balanmtr. Ama retilen tarm makinalarnn mterilerinin beklentilerine ve gereksinmelerine gre imalatn ynlendirilmesi olmaktadr. Bunun sonunda srekli olarak proses gelitirme ve rn gelitirme abalar n plana kmaktadr. Gnmzde kalite, kontrol edilmesi gereken bir zellik deil, retilmesi gereken bir zellik olarak ele alnmaktadr. Bu durumda kaliteyi belirleyen eler; tasarm kalitesi (off-line quality, imalat kalitesi (on-line quality) ve kullanm kalitesidir. Kayhan ve zkan (2001), Trakya Yresinde kullanlan baz tarm makinalarndaki arzalar ve ekonomik sonular zerinde durmulardr. Bu aratrma, asl olarak tarm alet ve makinalarnn arzalanma olaslklarnn dier deyile makina gvenilirliinin belirlenmesi amacyla ele alnm olup, 1997-2000 yllar arasnda Trakya Yresindeki 30 adet tarm iletmesinde kayt ve anket yntemi ile yrtlmtr. iftilerin sadece traktr iin periyodik bakm alkanlna sahip olduu, dier makinalarda ise belirli bir periyoda bal olmayan bakmlarn geerli olduu grlmektedir. Makinalardaki arzalar byk oranda anmaya bal etkenlerden kaynaklanmakta ve bu nedenle arzalanan makina elemanlarnda birinci sray, daha fazla anmaya maruz kalan ksmlar almaktadr.

Kular (2001), lkemizdeki tarm makinalar imalatnn kalite asndan incelenmesi zerine yapt bir aratrmada, kaliteli imalat yapabilmenin yolu, ISO 9000 standartlarn benimseyip uygulamaktan getiini vurgulamtr. lkemizdeki tarm makinalar imalatnda genellikle fabrika ya da iletme iinde ilem ak planlarnn bulunmay, kalite oluturulmasnda engelleyici faktr olarak karmza kmaktadr. Bu nedenle ncelikle kalite almalarnda organizasyon ak emalarnn oluturulmas gerekir. Organizasyon ak emalarnda yer alan birimlerin grev ve yetkileri ak bir ekilde ortaya konulmaldr. lkemizdeki tarm makinalar imalatlar belirli bir kalite anlayna sahip deillerdir. Aka (2001), Tekirda ilinde kullanlan tarm alet ve makinalarn kullanm mrnn saptanmas zerine yapt aratrmasnda; tarmsal retimin yaplabilmesi iin gerekli olan toprak, su, tohumluk, gbre ve tarmsal sava ilalarnn yan sra tarmsal retimden stn bir verim elde etmek iin mekanizasyon aralarnn uygun olmas, tarmsal ilerin yerinde yaplmas iin nemlidir. Bylece retimi yaplan tarm rnnn kalitesi ve verimi nemli lde artacaktr. Uygun makina seimi ve bunlarn tarmsal iletmelerde kullanlmas tarmsal almalarn srelerini ksaltaca gibi, bu almalardaki rn kayplarn azaltacaktr. 2.2. Tarm makinalarnn ilevi ve malzeme zellikleri ile ilgili almalar Ulusoy (1977), Ege Blgesinde imal edilen baz toprak ileme aletlerinin anma miktarlarn saptamaya ynelik aratrmalarnda, toprak ileme organlarnn hepsinde anma ile sertlik arasnda ters bir iliki olduunu vurgulamtr. Kantarc (1982), aratrmasnda toprak ileme aletlerinin anmasn incelemi ve tarm makinalar imalatlarnn u demiri malzemesi olarak kullandklar, St 42, St 60, St 70 ve 41Cr4, 42CrMo4 malzemelerden yaplm u demirlerini karlatrmtr. Farkl malzemelerin anma miktarlar arasnda farklar olduunu ve malzeme sertlii arttka anma miktarnn azaldn ortaya koymutur. Sertletirme ileminin malzemenin anmaya kar direncini iyiletirmede tek bana etkili olmadn gstermi ve sertliin ayn malzeme trlerinde greceli olarak anma direncini iyiletirdii sonucuna varmtr. Ayrca andrc tane apnn anma miktar zerinde nemli bir etkisinin olduunu saptamtr. Karam (1985), aratrmasnda tarmda verimlilii etkileyen toprak ileme aletleri i elemanlarnn, anmalarnn enerji edeerini hesaplamtr. Ylda yaklak 9701850 kilogram eliin anma neticesinde topraa kartn saptamtr. Bu anma miktarnn edeeri olarak, 841,15x106 MJ lk bir enerji kayb olduunu ortaya koymutur. Ekonomik ve teknik adan bylesine nemli bir konuda aratrma almalarn younlatrmak ve yeni zmler sunmann kanlmaz olduunu vurgulamtr. Gktrk (1995), aratrmasnda kltvatr u demirlerinin imalatnda yaygn olarak kullanlan 60SiMn5 yay eliine eitli sl ilem kombinasyonlar uygulanm ve sonuta malzemenin kimyasal deiimini, mikroyapsn ve malzemenin mekanik zelliklerini saptamtr. Bayhan (1996), aratrmasnda Trakya Yresinde retilen izel ve kombikrm tipi toprak ileme ve hazrlama ekipmanlarnn u demirlerinin tarla ve laboratuar koullarnda, belirli alanda ve belirli srede almalarnda oluan anma miktarlarn, malzeme sertlii ile anma arasndaki iliki zerinde durmutur. Ayrca rnek malzeme seilerek bu malzemeden izel u demiri imal ederek uygulanan sl ilemin, anmaya etkisini saptamtr.

Trakya Yresinde tarm makinalar imalatlarnn %72.1i Tekirda, %18,6s Edirne ve %9,3 Krklarelinde bulunmaktadr. Trakya Yresindeki firmalarn %83,7si toprak ileme alet ve makinas, %67,7si ekim, dikim ve gbreleme makinas, %9,3 hasat ve harman makinas, %7si bitki koruma makinas ve %4,7si sulama makinas retmektedir. Babacan (2001), aratrmasnda sap paralama makinalarnn, paralayc baklar ve makinann ilevsel zelliklerini tarla ve laboratuar koullarnda incelemitir. Denemelerde, rnek olarak sap paralayc bak imal eden firmalardan alnan rneklerin, malzeme zellikleri, sertlik durumlar tespit edildikten sonra, yaplan sl ilem sonucundaki deiim deerleri saptanmtr. Denemeye alnan baklarda kullanlan malzemelerin standartlara uygun olduu, ancak sertlik derecelerinin yeterli olmamas nedeniyle anmann daha fazla olduu saptanmtr. Baklara sl ilem uygulamas sonucunda, anmann ayiek sap paralamada 7 gram ve buday sap paralamada 5 gram dzeyine dt grlmtr. Bylece ayn malzemeyi, ayn ilemde kullanarak, sl ilem uygulamas ile anmada %80-85 iyileme elde edilmektedir. Ayrca sl ilem sonunda, baklarn hacimsel kayplarnn %7 orannda azald tespit edilmitir. Aratrmalarn yapld imalat firmalar, yrenin ihtiyalar dorultusunda en fazla ayiei ve buday ekim makinalar rettikleri iin, incelemelerde bu zellikteki makinalar zerinde allmtr. DE nn 2000 yl bilgilerine gre tahl mibzeri, kombine tahl mibzeri ve niversal mibzer olarak ele alnan pnmatik ekim makinalar ile mibzerler ile kltvatrlerin Trkiye genelinde ve Trakya llerine gre saylar izelge 2.1.'de ve izelge 2.2.'de verilmitir. izelge 2.1. Tarmsal alet ve makinalarn Trkiye ve illere gre saylar, mibzerler ve kltvatrler (DE, 2000) Makina Tr Tahl Mibzeri Kombine Tahl Mibzeri niversal Mibzer Kltvatr
TRKYE VE TRAKYA LLERNE GRE DAILIM

Trkiye 84910 151869 72161 402145

Tekirda 2832 11395 2752 17484

Edirne 6545 4008 6512 16387

Krklareli 1507 7552 2745 6343

izelge 2.2. Trkiye ve Tekirdada tarm alet ve makina varl, mibzerler ve kltvatrler (Anonymous,1998) Makina Tr Tahl Mibzeri Kombine Tahl Mibzeri niversal Mibzer Kltvatr Trkiye 81222 139212 69787 383488
TRKYE VE TEKRDAA GRE DAILIM

Tekirda 2855 11188 2693 17391

Edirne -

Krklareli -

izelge 2.8. ve 2.9. da iki yllk gelime incelendiinde; tahl mibzeri says Trkiye genelinde % 4,5 artarken Tekirdada % 0,7 azalmtr. Kombine tahl mibzeri says, Trkiye genelinde % 9 artarken Tekirdada % 1,8 artmtr. niversal mibzer varl, Trkiye genelinde % 3,4 artarken Tekirdada % 2,1 artmtr. Kltvatr varl, Trkiye genelinde % 4,8 artarken Tekirdada % 0,5 artmtr. Yukardaki veriler kullanmla ilgili saylar olduundan Trakya Yresinde retilen makina saysn yanstmamaktadr. Anadolunun pek ok yresinde Trakya ve Tekirdada retilen tarm makinalar kullanlmaktadr.

3. MATERYAL VE YNTEMLER 3.1. Materyal Aratrmada materyal olarak, imalat en fazla sayda gerekletirilen niversal ekim makinalar, pnmatik hassas ekim makinalar ve kltvatrler ile bu makinalarn yapmnda kullanlan mamul veya yar mamul baz yan sanayi rnleri; balta ayaklar, u demirler, civatasomun ve yaylar ele alnmtr. Ayrca bu makina ve paralarn yapmnda kullanlan kaynak ve boya ilemleri de incelenerek kalite dzeylerini belirleyici almalar yaplmtr. 3.1.1. niversal ekim makinas Tahl ekim makinalar ayak tiplerine gre utan yayl baltal, yayl baltal ve tek diskli olarak farkl trde retilirler. niversal ekim makinas genel grn ekil 3.1.'de ve teknik zellikleri ise izelge 3.1.'de verilmitir. niversal ekim makinasnn, halk arasndaki adyla "mibzer" retiminin malzeme girdisi, yan sanayi, imalat ilemleri ve kontroln zetleyen retim proses ak diyagram Ek13te verilmitir.

ekil 3.1. niversal ekim makinas genel grn izelge 3.1. niversal ekim makinas teknik zellikleri
Tip: Utan yayl balta ayakl 18 sral Genilik Ykseklik Uzunluk Tohum depo hacmi Gbre depo hacmi Gbresiz depo hacmi Sra aras mesafe Genilii Ekici ayak says alma hz Gerekli g Arlk Birim mm mm mm lt lt lt mm mm Adet km/h kW kg Deer 2484 1550 1450 235 295 488 125 2500 20 5-7 37-44 710

ekil 3.2.'de niversal ekim makinas ve incelenen elemanlar, ekil 3.3.te ise yan grnleri verilmitir.
BOYA (GENEL)

KAYNAK (ANA ATI)

CVATA-SOMUN
BALANTILAR

EKME-BASMA YAYLARI

BALTA AYAKLAR

ekil 3.2. niversal ekim makinas ve incelenen elemanlar

ekil 3.3. niversal ekim makinas-utan yayl balta ayakl (solda) ve yayl balta ayakl (sada) yan grnleri

3.1.2. Pnmatik hassas ekim makinas-4 sral gbre depolu Pnmatik ekim makinalar sraya ekilen tohumlar hassas olarak ekebilen, traktre nokta ask dzeni ile balanabilen, bata ayiei, msr soya yer fst, karpuz, kabak, lifi alnm pamuk tohumu, domates, sprge otu, sebze ve soan tohumlarn hassas ekimlerini yapabilen makinalardr. Genellikle gbre depolu ve deposuz olarak, 2, 4, 5, ve 6 sral tipleri retilmektedir. Aratrmada hem gbre deposuz hem de gbre depolu tipi ele alnmtr. Pnmatik hassas ekim makinalar, alma ekli bakmndan en gelimi makinalardr. Genel olarak traktr kuyruk milinden alnan hareketle, uygun bir fan tarafndan oluturulan hava akm, ekici dzenle balantl olarak tohumun dolma, tekleme ve tama iini grr. Aratrmada retilen makinalar emme haval ekici dzene sahip makinalardr. Kapal bir yap grnmndeki sistemde, tohumlarn tek tek depodan alnp ekilmesinde etkili olan para, delikli disk-plakadr. Pnmatik hassas ekim makinas genel grn ekil 3.4.de ve incelemeye alnan elemanlar ekil 3.5.'te, teknik zellikleri ise izelge 3.2.'de verilmitir. Pnmatik hassas ekim makinas retiminin malzeme girdisi, imalat ilemleri ve kontrol zetleyen, retim proses ak diyagram Ek-13te verilmitir.

ekil 3.4. Pnmatik hassas ekim makinas genel grn izelge 3.2. Pnmatik hassas ekim makinas teknik zellikleri
4 Sral Gbre Depolu Genilik Ykseklik Uzunluk Tohum depo hacmi Gbre depo hacmi Disk delik says Disk delik ap Sra aras mesafe Sra zeri mesafe alma hz Gerekli g Arlk Birim Adet mm " lt " Adet mm " " km/h kW kg Deer 2950 1520 2000 423 2156 Deiken 1-6 250-900 8-50 5-7 37-52 700

BOYA (GENEL)

KAYNAK (ANA ATI) CVATA-SOMUN

ZEBLR BALANTILAR

YAYLAR

BALTA AYAKLAR

ekil 3.5. Pnmatik hassas ekim makinasnda incelenen elemanlar

ekil 3.6. Pnomatik hassas ekim makinas n grn (solda) ve yan grn (sada) izelge 3.3.'te, 4 sral, gbre depolu pnmatik hassas ekim makinasnn, ekil 3.6.'da gsterilen n ve yan grne gre ana elemanlar tantlmtr. izelge 3.3. Pnomatik hassas ekim makinas-4 sral gbre depolu-ana elemanlar
Para No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Ad nokta ask sistemi Makina ana tayc ase Emici fan izel kolu ve diski Tohum emi hortumu Tohum sand Tohum hcresi Toprak ac Tohum ekici balta Toprak kapatc apa Arka bask tekerlei Para No 12 13 14 15 16 17 23 24 25 26 Ad Toprak kapatc apa yay Bask tekerlei derinlik ayar kolu Gbre sandklar Gbre sand balant asesi Gbre hortumu Gbre aya ve baltas n disk balant civatas Tohum nitesi hareket tekerlei Gbre grubu hareket tekerlei aft giri mili

3.1.3. Kombikrmler-yayl ve dnel trmk Kombikrmler ikincil toprak ileme aletlerinden olup, ask dzeni, at(kaynakl), atya bal yayl ayaklar ve u demirleri, merdane(dnel trmk) ana elemanlarn oluturur. ekil 3.7.'de kombikrmn genel grn, izelge 3.7.'de ise teknik zellikleri verilmitir. ekil 3.8.'de ise kltvatr ayak yaplar verilmitir.
BOYA (GENEL) KAYNAK (ANA ATI) CVATA-SOMUN YAY YAYLI AYAKLAR VE U DEMRLER DNEL TIRMIK

ekil 3.7. Kombikrm genel grn izelge 3.4. Kombikrm teknik zellikleri
Kombikrm Ayak says Tama genilii Ykseklik Uzunluk genilii Ayak aras mesafe alma hz Traktr gc Arlk Merdaneli arlk Birim Adet mm " " " " km/h kw kg kg Deer 17 2285 1250 2250 2000 120 6-10 30-37 300 440

ekil 3.8. eitli kltvatr ayaklar (a) S-eklinde , (b ve c) yarm yayl ayaklar, (d ve e) yaysz ayaklar

3.1.4. Yan sanayi rnleri Tarm makinalar imalatlar rettikleri makinann paralarnn % 50sine yakn bir blmn yan sanayiden hazr mamul ya da yar mamul olarak salamaktadrlar. Yan sanayiden karlanan malzemelerin listesi bir hayli fazla olmasna karn, civata ve somun, eitli eki ve bas yaylar, dkm paralar ile sa ve demir malzemeler iletmecilerin en fazla talepte bulunduklar malzemeler olarak gze arpmaktadr 3.1.4.1. Sa Malzemeler

Tarm makinalar imalatlar, imal edecekleri makinann trne gre ok eitli elik malzemeler kullanmaktadrlar. En fazla tketilen malzemeler iinde, U ,I ve ,L profilleri (kebent), kk apl boru, ubuk demir, geni lamalar, profil demir ve sa malzemeler saylabilir. 3.1.4.2. Civata ve somunlar

Aratrmalarn yapld tarm makinalarnda kullanlan balama elemanlar genellikle d vidal balama elemanlar olup, alt keli M6 - M20 civatalar, vidalar ve saplamalardan olumaktadr. Bunlar arasnda en fazla kullanlmakta olanlar, imalat kalitesi 6.8 ile 8.8 civata ve somunlardr. Civata ve somunlar iin uygun elik eitleri izelge 3.5.'de verilmitir. izelge 3.5. Civata ve somunlar iin uygun elik eitleri (TKEL, 1979) Kalite
3.6 4.6 4.8 5.6 5.8 6.6 6.8 6.9 8.8 10.9

Scak ekillendirme iin

St 34 St 37, C15 St 50, C 35 C 45 C 35, C 45, 34 Cr 4 41 Cr 4

Souk ekillendirme iin

St 34 St 34, St 37, MUSt 34, QSt 34 St 34K, St 37K, MUSt 34, Q St 34 Cq 22, Cq 35 Cq 35K Cq 45 St 37, Cq 35K, QSt 34 Cq 35, Cq45, 35 Cr 4 41 Cr 4

Talal ekillendirme iin

St 34 KG St 37 KG, ) s 20 KG 35 S 20 K, C 35 KG St 37K, C 15 K, 9 S 20K,15S20 K St 60 KG, C 45 KG St 50K, C 35K,35S 20K C 35, C 45 -

3.1.4.3.

ekme ve basma yaylar

Silindirik helisel basma yaylar ve ekme yaylar, zerinde allan tarm makinalarnda ok sayda kullanlyor olmas, bu yan sanayi rnlerini incelenmesi gereken materyal kapsamna sokmutur. TS 1440, ve TS 1441' le basma yaylar, TS 1442 ile de ekme yaylar incelenmitir. eki yaylarnda standart kanca formlar dnda makinann kullanm amacna uygun kanca formlar da kullanlmaktadr. Kullanlan tm yaylarn, civata ve somunlar gibi inko ile kaplanm olarak kullanldklar gzlenmitir. Genellikle souk ekillendirilmi kaliteli ve zel eliklerden retilen yaylardr. Fosfor ve kkrt her biri max. % 0,045 olup, karbon % 0,53- 0,60 arasnda deien ve SAE ye gre 1040, 1060 olarak adlandrlan eliklerdir. Souk ekilmi bant halinde yay elikleri olarak ta bilinirler.

3.1.4.4.

Balta ayaklar

Trakya Yresi tarm makinalar reticilerinin imal ettikleri pnmatik hassas ekim makinalar ve niversal ekim makinalarnda kullanlan balta ayaklar genellikle pik, sifero ve elik dkm olarak karmza kmaktadr. Farkl tiplerde imal edilen bu malzemeler, ok fazla anmaya maruz kalrlar. Avrupa tipi ekici ayak diye bilinen balta ayaklar, dkmden yaplm bir gs ksm ile buna iki taraftan perinle veya kaynakla balanm olan kanatklardan oluur. apa ayaklarn tersine bu ayaklarda geni batma asndan dolay bileke diren kuvveti, aya topraktan kmaya zorladndan ekim derinlii ek yklemelerle arttrlabilir. Balta ayaklarla ok yzeysel ekim yaplabildiinden, ekim derinlii az olan tohumlarn ekiminde baarl bir ekilde kullanlabilirler. Buna karn derin ekim isteyen tohumlarn ekilmesi bu ayaklarla zordur. Balta ayaklarda ayarlanabilen ekim derinlii 2-6 cm arasnda deiir. Balta ayaklar dier ekici ayaklara gre daha dar bir erit ierisinde toprakta ekil deiiklii yaptklarndan, makina zerine daha kk sra aras uzaklklar ile dizilebilirler. Bu nitelikleri, dar sra ekim iin gelitirilmi olan makinalarda kullanlmasna neden olmutur. te yandan eki direnleri de dktr, bir ayak 2-6 kp eki direnci gsterir. Aratrmalarda tohum ekici baltalar (byk ktleli) 1.Tip, gbre aya baltas da 2.Tip olarak adlandrlmtr. ekil 3.9. ve ekil 3.10.da srasyla bu tip ayaklar gsterilmitir.

ekil 3.9. 1.Tip balta ayak-tohum ekici

ekil 3.10. 2.Tip balta ayak-gbre ekici Tarm makinalarnda kullanlan balta ayaklarda ve u demirlerinde, baz nemli elementlerin (C, Si, Mn, P, S, Cr) yzde ierikleri, gerek anma zelliini gerekse sertlik deerlerini nemli lde etkilemektedir. Dkm malzemelerde en iyi anma mukavemetine % 0,75 Si, % 0,60 Mn ve % 2,6 C ieriinde eriilmitir (TKEL 1979). Anmaya maruz dkm malzemeler iin anmay en aza indiren element yzde deerleri izelge 3.6. da verilmitir. izelge 3.6. Anma mukavemeti iin tavsiye edilen elementler (TKEL, 1979)
C % 3,25 Si % 0,60-0,80 Mn % 0,50-0,80 P % 0,30 max. S % 0,10 max. Cr % 0,40-0,60

3.1.4.5.

Kltvatr u demirleri

Kltvatrlerde kesme, yrtma, paralama ve kabartma ilemlerini u demirleri yaparlar. En yaygn olarak kullanlan u demirleri her iki ucu da keskinletirilmi ve andnda ters evrilerek dier ucu kullanlabilen dar u demirleridir. Bu u demirleri 1.Tip u demirleri olarak adlandrlm olup ekil 3.11.'de gsterilmitir. Kesme genilii 55 mm dolaylarnda olan dar u demirleri ikincil toprak ilemede yaygn olarak kullanlrlar. Bitkiler aras toprak ilemede ve kuru tarm blgelerinde yelenen u demiri tipi ise kaz aya eklinde olan u demiridir. Bu u demirleri 2.Tip (izel) u demirleri olarak adlandrlm olup ekil 3.12.'de gsterilmitir. Kesme genilikleri 300 mmye kadar olan bu u demirleri ile yabanc ot savanda baarl sonular alnmaktadr. Karbonlu elikten yaplan kltvatr u demirleri kalnl, kesme geniliine gre kaz ayaklarnda 3-6 mm, dar u demirlerinde 7-10 mm arasnda deiir. Keskin kenarlar 25-40 mm geniliinde ve yaklak 500 B.S.D. sertletirilir (GKEBAY, 1986).

ekil 3.11. 1.Tip (dar) u demirleri

ekil 3.12. 2.Tip (izel) u demirleri

3.1.5. Ana malzeme sac kaynakl test plakalar Ana malzeme sac ile kaynatlan test plakalarndan, mekanik testlerin yaplabilmesi iin ekme, bkme ve makro test rnekleri alnmtr. ekme deneyinde kullanlan rnekler, WPS 1G, 2G, 3G kaynakl test plakalar 10mm kalnlkta, esas metali St 37 malzeme ve dolgu metali de SG 2 kaynak teli malzemesi seilmitir. Makro test iin WPQ 1F, 2F, 3F ke kaynakl test plakalar ayn malzeme olup sadece kalnl 5mm'dir. Bu malzemelerin mukavemet deerleri, TS 5618e gre izelge 3.7.'de verilmitir. ekme deneyinde mukavemetin esas malzemeye gre deerlendirildii gz nne alnarak, kaynak metalinin de ekme ve akma deerleri en az esas malzeme kadar olmas istenir. ekil 3.13.'te Ana malzeme sac-aln kaynakl test plakalar, ekil 3.14.'te ise Ana malzeme sac-ke kaynakl test plakalar gsterilmitir. izelge 3.7. Kaynak metalinin ekme, akma ve % uzama deerleri (TS 5618, EN 440)
Esas Metal Sembol ekme Dayanm En Az En Az Sembol Akma Uzama % Dayanm N/mm2 Dolgu Teli (AWS) ER70S-6 ekme Dayanm

En Az En Az Akma Uzama % Dayanm N/mm2 ksi ksi N/mm2 N/mm2 Y 42 500-640 420 22 SG 2 72 60 22 496,42 413,69 (Saf kaynak metali ktlesinde balant yerinden alnan enine deney parasnda en az ekme deeri, kaynatlan ana metalin en az ekme mukavemetinin %10u kadar dk deerde olabilir)

ekil 3.13. Ana malzeme sac-aln kaynakl test plakalar

ekil 3.14. Ana malzeme sac-ke kaynakl test plakalar

3.1.6. Boya test ve kontrol panelleri Boya testinde kullanlan test panelleri genellikle, firmalarn kulland 0,8 ile 1,5mm kalnlklarda ve yaklak 1m2 boyutlarda sa malzemelere, proses srasnda hangi boya kullanlyorsa, boyatlarak elde edilmitir. En az bir hafta kurumas iin beklendikten sonra giyotin makasta 80150mm boyutlarda kesilerek laboratuar koullarna hazrlanmtr. Kesilen saclarn boyasz kenar yzeyleri bantlanarak boyay kirletmemesi salanm ve marker ile tanmlamalar yaplmtr. Boya test ve kontrol panelleri-test sonras grn ekil 3.15.'te verilmitir.

ekil 3.15. Boya test ve kontrol panelleri-test sonras grn

3.2. Yntemler 3.2.1. Mikroyapnn incelenmesi Metal mikroskoplar altnda incelenen dkm ve u demiri rneklerinin metalurjik dokularnn deerlendirilmesinde "ASM Metals Handbook 8th edition, Atlas of Microstructures of Industrial Alloys" elkitabndan yararlanlmtr. Metalografik muayene iin rnek, srasyla kalndan inceye doru zmpara kad ile stlmadan zmparalanr ve sonunda zel uha zerinde polisaj pastas ile slak uygulamayla parlatlr. Metal rnekler yeterince byk kesilemezse bakalite almak gerekir. Parlatlm rnek ksa sreli bir dalamadan sonra hazr hale getirilir. Asit olarak genellikle nital (%3-5 nitrik asit ve alkol) kullanlr ve bir ksm kristal tr reaksiyona girerken bir tr kristal yap hi etkilenmez. Dalamann etkisi ile baz kristal eitleri zerinde ksmen renkli ayrmalar da meydana gelebilir (SERFEL, 2000). 3.2.2. Kimyasal analiz Yntem kimyasal analiz iin hazrlanan rneklere, argon koruyucu gaz ortamnda, elektrik ark yoluyla enerji verilerek uygulanmtr. Elementlerin metal iindeki yzde deerleri, bilgisayar ortamna ok az bir bekleme ile aktarlarak, verilere ulalmtr. Aratrmalarda veriler (Kutes ve Hema A.)nin kimyasal analiz test cihazlarndan salanmtr. Ayn firmalardan elde edilen prosedrler ve TS 2799 izlenerek test sonular deerlendirilmitir. 3.2.3. Sertlik lme yntemi Kaynak metali, ana malzeme ve dkm paralarnn sertlik lmlerinde TS 7226 "Sertlik Deneyi, Kaynak Dolgu Metali in", TS 139 (Brinell sertlik), TS 140 (Rockwell sertlik) standartlarndan faydalanlmtr. Sertlik lme deneyleri, Hema ve Tekirda MYO Makina Laboratuarlarnda, deney ortam artlarna uygun olarak yaplmtr. 3.2.4. Yay deformasyon testi TS 1440 Yaylar, (Basnca alan) Silindirik-Helisel Yuvarlak Telden Souk Sarlm, TS 1441 Yaylar, (Basnca alan) Silindirik-Helisel Yuvarlak ubuktan Scak Sarlm, TS 1442 Yaylar, (ekmeye alan) Silindirik-Helisel Yuvarlak ubuktan Souk Sarlm standartlarna gre Hema Hidrolik A.. de eki ve bas yaylar iin kullanlan Amsler yay test cihaz ile yaplmtr. letmenin zel yay kontrol iin hazrlad TS 1440 koullarn da kapsayan prosedrnden de faydalanlmtr. Yine cihaz iin hazrlanan KG.10.004 kullanma talimatna uyularak deneyler gerekletirilmitir. 3.2.5. ekme deneyi (Tensile test) ASME Section IX. QW-463, TS 138 " ekme Deneyleri-Metalik Malzemeler in" standartlarndan faydalanlmtr. Bir ekme deneyi, ekme deney paras, dk hzda, dzgn ve darbesiz olarak kopuncaya kadar uzatlarak yaplr. Deney srasnda malzemenin sabit olarak artan ve kesit zerine eit olarak dalm ekme kuvveti etkisi altndaki davran takip edilir. ekme deneyi sonucunda, malzemenin ekme mukavemeti, akma snr, elastiklik modl, kopma uzamas ve kopma bzlmesi gibi deerleri ortaya kar (Ank, 1977).

3.2.5.1.

ekme ve bkme test rneklerinin hazrlanmas

Kaynak testleri ve ekme deney paralarn hazrlanmasnda ASME IX, QW-463 Order of Removal izlenmitir (Utakiler ekme, ortadaki drt adet bkme iin). ekil 3.16. da Test plakalarnn ekme ve bkme testi uygulanacak blgeleri, ekil 3.17. de ise ekme rneklerinin istenilen boyutlar verilmitir.
Hurdaya 1-ekme deneyi 2-Kkten Eme 3-Yzden Eme 4-Kkten Eme 5-Yzden Eme 6-ekme Deneyi Hurdaya Atlacak Paras Paras Paras Paras Paras Paras Atlacak

ekil 3.16. Test plakalarnn ekme ve bkme testi uygulanacak blgeleri

QW- 463.1(a) PLATES- 1/16 TO IN. (1.5mm 19mm) X= Kaynak diki kab dahil kalnlk (Reinforcement included) Y= ekme paras kalnl T= Kaynak diki kab hari kalnlk (Reinforcement excluded) W= Genilik, 3/4in. ( 19mm) Frezede karlkl olarak paralel yzeyler elde edinceye kadar dzlenecek

T 10in.(250mm veya istenen kadar) y W 6.35mm X 6.35 6.35mm 6.35mm R min 1 in. (25mm)

Distorsiyon

ekil 3.17. ekme rneklerinin istenilen boyutlar QW- 462.1(a) TENSON REDUCED SECTION PLATE

3.2.6. Bkme-eme deneyi ASME IX, QW-466.2 GUIDED-BEND ROLLER JIG (Eme deney dzenei) ekil 3.18. de Eme/bkme deney dzenei (QW-462.2) de akland ekliyle uygulanmtr. Burada ASME IX, QW-463e gre hazrlanm deney paralarnn QW-462 de aklanan llerde hazrlanm bir dzenekte, yzden (kaynak yzeyi) ve kkten bklmek suretiyle kaynan krlmalar olmadan katlanabilir veya katlanamaz zellii ortaya karlr. A B=1/2 A C=6t +1/8 C Rmin =3/4in.(19mm)

ekil 3.18. Eme/bkme deney dzenei (QW-466.2) 3.2.6.1. Bkme test rneklerinin hazrlanmas

ekil 3.19.'da Yzden bkme test rnekleri (3 ve 5 numaralar), ekil 3.20.'de Kkten bkme test rnekleri (2 ve 4 numaralar) QW-462, bkme test rneklerinin hazrlanmasn ematik olarak aklamaktadr.
6in.min(150mm) 11/2in.(32mm) y T

ekil 3.19. Yzden bkme test rnekleri (3 ve 5 numaralar)

6in.min(150mm) 1 1/2in(32mm) y T

ekil 3.20. Kkten bkme test rnekleri (2 ve 4 numaralar) QW-462

3.2.7. Ke kaynaklar krma deneyi (Makrotest) Ke kayna kalifikasyonu makrotest parasnn hazrlanmas ve uygulamasnda ASME Section IX. QW-462.4(b) Fillet Welds-Performance ve TS pr EN 1320'den de faydalanlmtr. Bu yntemde, ke kaynaklarnn eme veya darbeye kar mukavemeti lld gibi, kesit alnarak kaynak nfuziyeti de incelenir. Kaynakya malzeme kalnlndan byk olmama kouluyla tek bir paso kaynak yaptrlr. Ortada veya ortaya yakn bir yerde durdurulup yeniden balatlr. ekil 3.21.de makrotest rneklerinin hazrlanmas ve istenilen boyutlar ile krma yn grlmektedir. stenen kalitede olmayan kaynaklarn krld, salamlarn ise krlmadan bkld gzlenir. ekil 3.22.de ise makrotest rneinden istenen kesit, ematik olarak verilmitir.
T= 3/16 in to 3/8 in.(4.76mm den 9.52mmye kadar) Max. fillet size = T Bkme/Krma Yn Kaynakta Durup balama yeri(ortaya yakn) Hurdaya karlacak(karlkl 25mm) 3 in.(75mm) 4in. T 4in.(100mm) 6in.(150mm)

ekil 3.21. Makrotest rneklerinin hazrlanmas ve istenilen boyutlar

ekil 3.22. Makro test rneinden istenilen kesit QW- 462.4(b) Ke kaynakl test paralar ulardan yaklak 25 mm. kesildikten sonra ince zmpara ile ok iyi temizlenip silinerek dalanm ve kaynaklarn nfuziyetleri incelenmitir.

3.2.8. Kaynak kalifikasyon testi (WPQ, aln kaynanda) Welder Performance Qualification Kaynak kalifikasyon testi; aratrmalarn yapld be ayr iletmeden, ikier kaynak seilerek, toplam 10 kaynak zerinde ve sadece 1G (yatay pozisyonda) kalifikasyon test kayna uygulanmtr. Her bir kaynak iin, btn bilgileri ieren ve zetleyen Ek-1de verilen form ilenmitir. TS 6868 "Kaynaklara Yeterlilik Sertifikas Verilme Esaslar" standardndan yararlanlmtr. 3.2.9. Kaynak kalifikasyon testi (WPQ, ke kaynanda) Aratrma yaplan be ayr imalatdan, genellikle aln kayna iin seilen kaynaklara ayn zamanda, 1F, 2F ve 3F (Fillet/ke) pozisyonlarnda kalifikasyon test kayna da yaptrlmtr. Her bir kaynak iin, kaynak proses bilgilerini ieren ve zetleyen Ek-2 formu hazrlanmtr. 3.2.10. malat kayna prosedr testi (WPS, aln kaynanda) Welder Procedure Qualification malat Prosedr Kayna olarak bilinen bu test ; WPS 1G (yatay kaynak), WPS 2G (yan kaynak) ve WPS 3G (dik kaynak) olarak ayr pozisyonda yaptrlarak uygulanmtr. TS EN 288-5 standardndan da faydalanlmtr. Prosedr test kaynaklar nemli olduu iin, kalifikasyon testinde baarl olan birer kaynak seilerek, WPS kaynak testleri uygulanmtr. Her bir prosedr kaynaks iin, btn bilgileri ieren ve zetleyen Ek-3 bilgi formu hazrlanmtr. 3.2.11. Gz ve boyut kontrol (visual test) yntemi TS pr EN 970 "Kaynakl Birletirmelerin Gzle Muayenesi", TS 2399 "Tahribatsz Muayene-Gzle Muayenede Yardmc Aygtlar " standartlarndan yararlanlmtr. Visual test olarak da bilinen gzle kontrol, gnmzde her alanda uygulanan bir tahribatsz muayenedir. Yatrm masraf gerektirmedii iin ucuz ve sorunlar hemen zme gtrd iin de her sektrde uygulama avantajna sahiptir. Direkt olarak gzle ve 10 x bytmeli bytelerle yapld gibi, dolayl olarak ta monitr, teleskop, mikroskop, ayna vb. aletlerle de uygulanr. Test uygulan asndan ok kolay grnmesine karn baz n koullar yerine getirilmeden yaplrsa byk sakncalar dourabilir. Bu koullar; Personel olarak ele alndnda, salam gzlere sahip olunmas, renk krl olmamas, eer gzlk kullanlyorsa dzenli olarak gz kontrollerinin yaplmas gerekir. Srekli yeniliklere ak olmas iin kurs, seminer ve eitimlere gereken nemin verilmesi, personelin kalifiye olmas ve sertifikalandrlmas zorunludur. nk visual test sadece tecrbeli personelin yapabilecei bir itir. Dokman olarak proje, resim, standart, prosedr ve spesifikasyonlara da byk lde gereksinim vardr. Ancak bu dokmanlarn son revizyonlar ile allmas ve onayl olmas gereklidir. Uyulmas gereken tolerans ve kabul kriterleri ok iyi aklanmaldr. Kullanlan l alet ve boyut kontrol gerelerinin de iyi ve bakml durumda tutulmas, kalibrasyonlarnn periyodik olarak yaplmas gereklidir. Kontrol ve lm yaplacak ortam koullar da ok nemlidir. Ortam scakl, nemi, temizlik derecesi, aydnlatma ve k iddeti, baklmas gereken max. ve min. gzmalzeme uzakl ile as da nemli deerlerdir. Gzle kontroln pek ok avantajlar yannda, hata giderildikten sonra geriye kalc belge ya da dkman brakmama gibi bir dezavantaj vardr. Deerlendirmeler yaplrken mevcut standart ve normlar gz nne alnarak, hata grlmedi, minr hatalar varsa kabul edilebilir, majr hatalar varsa tamir gerekir ya da kabul edilemez ve yeniden yaplmas gerekirse red eklinde deerlendirme yaplmtr.

3.2.11.1. Dkm paralarn gz ve boyut kontrol Dkm malzemelerin (balta ayaklar) gzle kontrol iin mevcut visual test prosedrnden yararlanlmtr. Dkm hatalar olarak aklanan hatalar ile grnmleri de ieren tanmlamalar ve kriterler hazrlanarak, kaynan gz kontrol gibi yaplr. 3.2.11.2. U demirlerin gz ve boyut kontrol U demirlerin gzle kontrol iin mevcut visual test prosedrnden yararlanlmtr. Genel malzeme hatalar olarak aklanan scak ve souk ekil vermeler, sl ilem hatalar ile grnmleri de ieren tanmlamalar ve kriterler hazrlanarak, malzemenin gzle kontrol yaplr. 3.2.11.3. Civata ve somunlarn gz ve boyut kontrol TS 61 "Balama elemanlar-Vidalar, elikten mamul normal dili somunlar iin mukavemet snflar ve deneyler", TS 1026 "Somunlar-Altke, metrik", TS 80 "Balama Elemanlar-Vida Dii Alm-Genel Esaslar standartlar ile zel olarak hazrlanm Hema A.. Firmasnn malzeme giri test ve prosedrlerinden de faydalanlmtr. 3.2.11.4. ekme ve basma yaylarnn gz ve boyut kontrol Silindirik helisel basma yaylar iin TS 1440, TS 1441, TS 1442 standartlar ile zel Hema A.. Firmasnn malzeme giri test ve prosedrlerinden de faydalanlmtr. 3.2.11.5. Kaynak proses ve gz kontrol 3.2.11.5.1. Kaynak parametrelerinin ve s girdisinin lm

Kaynak yaplrken gzlemlenen kaynak parametreleri; akm-amper, diren-voltaj ve ilerleme hz llerek kaynak bilgi formlarna (Ek-1,2,3) ilenmitir. Amper ve voltaj (Yu Fong dijital clamp meter) ile ark sresi de Hanhart model kronometre ile llerek bulunmutur. Is girdilerinin hesaplanmasnda aada verilen eitlikten yararlanlmtr (ASME Section IX QW-282.4.f.).
A V 60 Is Girdisi = ---------------------(Heat nput) S ( cm/dak) (J/cm) A =Amper-Akm iddeti V= Voltaj- Gerilim 60= Dzeltme faktr S = (cm/dak) kaynak ilerleme hz

Alamsz eliklerin MAG kayna iin nerilen kaynak parametreleri izelge 3.8. de verilmitir. izelge 3.8. Alamsz eliklerin MAG kayna iin nerilen kaynak parametreleri (TLBENT, 1998)
Yntem : MAG kayna Uygulama : Yar otomatik
Malzeme kalnl mm Az tr Aralk mm Az as () Paso says Tel ap mm

Malzeme: Alamsz elik Tel (elektrod): SG 2 DIN 8559

Kaynak gerilimi V Kaynak akm A Tel ilerleme m/dak Koruyucu gaz debisi lt/dak Kaynak metali g/m Koruyucu gaz tketimi lt/dak Kaynak sresi (tk) dak/m

10

V-Aln

2,5

50

1,2

18,528

135290

3,2-9

10-15

591

134

10,6

3.2.11.5.2.

Kaynaklarn gz ve boyut kontrol

ASME Section V. Visual Inspection, TS prEN 970 Kaynak-Ergitme kaynakl birletirmelerin gzle muayenesi, TS 2399, TS 7536 "Kaynak hatalar-metalik malzemelerin ergitme kayna iin-snflandrma, terimler ve tarifler ", gibi standartlardan faydalanlmtr. ekil 3.23.a.b.c.d.e.f.g.' de eitli kaynak geyleri ve bunlarn kullanm ile ilgili ekiller verilmitir.

(a)
Ke kayna tam lsnde

(b)
eitli l azl yaprak geyler

(c)
Ayak boyutu fazla

(d)
Amerikan tipi geyle ayak ykseklii lm

(e) bkeylik lm

(f) Dbkeylik lm

(g) Kapak ykseklii lm

ekil 3.23.a.b.c.d.e.f.g. eitli kaynak geylerinin kullanlmas

3.2.12. Penetrant test ASME VIII. Subsection A, Nondestructive Methods of Examination, Section V., ASNT (The American Society for Nondestructive Testing), Continuing Education In Nondestructive Testing, NDT Training Program, Liquid Penetrant Method, .N.A.E.M. TR302 (ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi) yayn ve standartlarndan yararlanlarak aada aklanmtr. Malzeme yzeyindeki ve yzeye ak sreksizliklerin ortaya karlmasnda kullanlan, uygulamas basit, maliyeti dk ve portatif olmas sebebiyle her alanda karlalabilecek bir tahribatsz muayene deneyidir. Testin baarl olabilmesi iin malzeme yzeyinin ok iyi temizlenmi olmas zorunludur. ncelikle test malzemesinin gzle kontrolden onay almas gerekir. Malzeme bykl, boyutu ne olursa olsun her yerde ve sert yap ve dokuya sahip ise cam, seramik, plastik vb. malzemelere de uygulanabilir. Test genellikle alt aamada tamamlanr. a- Yzey temizlii b- Sv penetrantn uygulamas (15-52 C ve min. 5dak. ve max. 30 dakika beklenir) c- Yeterli sre sonunda yzeydeki penetrant boya (genellikle krmz) sadece bez kullanma kouluyla silinir. d- Yzeyin tamamen temizlii salandktan sonra gelitirici (developer) tatbik edilir. Eer malzeme yzeyinde sreksizlikler (atlak, boluk, curuf vs.) varsa , bu hatalar ierisine szan krmz penetrant boya, gelitirici (genellikle beyaz) boyann zerine karak yerini ve bykln belirtir. e- Yine en az 7 dakika ile maksimum 30 dakika kadar beklenilerek deerlendirme yaplr. f- Son temizlik antikorozyon solvent ve uucularla ok iyi yaplmaldr. Btn ilemleri, kullanlan malzemeleri ve bilgileri basite aklayan rapor, testi uygulayan kii tarafndan yazlarak ilgili yerlere iletilir. Penetrant test kaynak ve dkm sanayinde ok geni bir uygulama alanna sahiptir. Ancak yzeye ak hatalarn, toz ve yabanc maddelerle tkanma olaslna kar, ok iyi yzey temizlii gerekir. 3.2.13. Radyografi testi ASME VIII. Subsection A, Nondestructive Methods of Examination, Section V. 1989 Radiographic Inspection, .N.A.E.M. TR-287, 291, 292, 303 nolu yayn ve TS 8824" Tahribatsz Muayene Metodlar-Radyografik Muayene - Terimler" standartlardan faydalanlmtr. Radyografi ile halen tp sektrnden her trl sanayi alanna kadar uzanan geni bir yelpazede allmaktadr. Dier tahribatsz muayene yntemlerine gre pahal olmas ve dikkatli allma gereinin yannda, film gibi yllarca saklanabilecek kalc belge salamas en byk stnlk faktrdr. Gnmz teknolojisinde halen, doal gaz depolama tanklar, boru hatlar, petro-kimya tesisleri, rafineriler, enerji retim santralleri (nkleer, termik ve hidrolik) yapm ve kurulum, aamalarnda uygulanan en gvenilir NDT yntemi olarak bilinmektedir.

3.2.13.1. Radyografi testinin temel prensipleri Radyografi girici nlarla fotoraf alma tekniidir. Bir cismin sadece profilinin deil, kalnlk farkllklarnn ve i yapdaki hacimsel sreksizliklerin de bir film zerinde grnr hale getirildii ok nemli bir tahribatsz test yntemidir. Radyografik grnt boyutlu cisimlerin iki boyutlu izdmdr. Sreksizliklerin, yani boluk, atlak ve kalnt gibi hatalarn film dzlemine paralel iki boyutu, grnt zerinden llebilir. Radyografi testinde grnt almak iin grnr kta olduu gibi, bir fotoraf filminin X ya da nlar kullanlarak karartlmas esasna dayanr. Test edilecek malzemenin bir tarafna n kayna (source) dier tarafna ise film yerletirilir. Malzeme kalnlna ve cinsine bal olarak malzemeyi kat eden nlar (X-ray, -ray) zayflam olarak filme ularlar ve filmi karartrlar. Malzeme farkl kalnlkta blgelere sahipse, bu kesitlerden geen nlar kalnla bal olarak ve deiik llerde zayflayarak filme ularlar ve film zerinde farkl kararmalar oluur ki buna kontrast denilmektedir. Radyografi testinde kullanlan X-ray ve -ray nlarnn retim ve oluum ekli dnda bir farklar yoktur. X nlar (rntgen nlar) zel katot tplerinden elektriksel olarak retilir. Gamma nlar ise baz radyoaktif elementlerin (radyoizotoplarn) Co-60, Ir-192, Tm-170, Se-75 , Yb-169 bozunmas ile elde edilir. Bu yntemde radyasyonla alld iin gvenlik kurallarnn ok iyi bilinmesi ve uygulanmas zorunludur. ekil 3.24.'te radyografi teknii ve esas elemanlar basite gsterilmitir. Source (n kayna-odak) FFD: Film odak mesafesi FFD
Kurun metre IQI Film ID Kaynakl test paras

Film ekil 3.24. Bir plaka kaynandan film alma tekniinin ematik gsterilii Source-n kayna( X ve nlar) X ve Gamma nlar ksa dalga boyuna sahip elektromanyetik nlardr. Grnr kta olduu gibi dorusal ve k hznda yaylan enerji paketlerinden oluurlar. Sapma ve krlmaya uramadan malzemelere nfuz edip iinden geebilirler. yonlatrc zellikleri olup getikleri ortamdaki atomlarn d yrngelerinden elektron koparrlar. Bylece elektron (e- ) koparlmas sonucu geride (+) ykl ve iyon denilen bir atom kalr. te bu iyonlama neticesinde flor ma, fotokimyasal etki ve biyolojik etki gibi yan etkiler ortaya kar. X ve gamma nlar arasnda oluum ve enerji dalmlar gibi eitli farkllklar gzlenir. X ve gama nlarnn tanmlanmasnda faydalanlan birimler; Inm enerjileri; elektron volt olarak tanmlanrlar (eV, keV, MeV). Radyoaktivite nm miktar(doz) birimi rntgen(R) dir. J= 1Rlik bir doz 1gr havada normal artlar altnda (P=1.293mg/cm2) 1.611012) iyon ifti oluturan radyasyon miktar. Inm iddetleri (radyografik muayenede doz hz olarak tanmlanr); J= R/h, mR/h Bir maddenin zelliklerini kaybetmeden blnebilecei en kk para atomdur. Atom merkezinde kendi ktlesinin hemen tamamn oluturan (+) ykl ekirdek ve bu ekirdein etrafnda belirli yrngelerde dnen(-) ykl elektronlardan oluan bir sistemdir. Atomun esas itibariyle 3 temel paracktan olutuu kabul edilebilir; ekirdei oluturan (+) ykl protonlar, yksz ntronlar ve ekirdek etrafnda dnen (-) ykl elektronlardr.

ekirdek ierisindeki proton says atom numarasdr ve (z) ile gsterilir, protonlarla ntronlarn toplamna ktle numaras denir ve (A) ile gsterilir. rnein; 60 z= 27, A= 60 27Co Ayn proton, farkl ntron saylarna sahip ekirdeklere izotop ad verilir. Radyoaktif zellik gsteren izotoplar da radyoizotop olarak adlandrlr. Endstriyel radyografide kullanlan gamma cihazlar Gamma cihazlar TS 5737' ye gre kapal bir radyoaktif kaynaktan salnan gama radyasyonunun endstride kullanlmasna uygun olarak tasarlanmtr. Inlama kab, kapal kaynak (source), source tayc, uzaktan kumanda aleti, gnderme borusu, nlama kafas gibi elemanlardan oluur. ekil 3.25.'te n kayna-izotop nlama konumunda grlmektedir. zotopu hareket ettiren mekanik evirme kolu ekil 3.26.'da ve izotop koruyucu kab ise ekil 3.27.'de gsterilmitir.

ekil 3.25. In kayna- izotop nlama konumunda

ekil 3.26. Mekanik evirme kolu

ekil 3.27. zotop koruyucu kab

3.2.13.2. Radyografi ynteminin ilem srasyla aklamas Tahribatsz muayeneler iersinde uygulan asndan en uzun ve zahmetli olduu kadar, en riskli olan radyografi yntemidir. Gerek antiye gerekse iletme artlarnda aadaki ilemler sras takip edilir. 1) Karanlk odada istenen zellikte filmlerin yeterli boyutlarda kesilerek, ince kurun levhalar arasnda, k geirmez plastik klflara konarak kasetlenirler. Baz filmler kapal, geni-dar ve hazr rulo eklinde imal edilirler ki, bunlarn kasetlenmesi gerekmez. 2) Filmi alnacak malzemenin plaka, boru veya dkm malzemelerin ekline gre ekim teknii belirlenir. 3) Malzeme-n kayna mesafesinin belirlenir. Bu ilem expose-time yani uygun nlama sresinin hesaplanmas iin hazrlanm aristo tipi cetvellerden faydalanlr. Gerekli bilgiler ise; malzeme kalnl ve cinsi, film tr, radyo-izotopun aktivitesi, yani Cri cinsinden n deeridir. 4) Film zerine lokasyonu belirlemek iin kurun rakaml eritmetre ve kimlii tantc bilgiler iin kurun harflerin yerletirilmesi bitince, film grnt kalite belirteleri (IQI), malzemenin n tarafndaki yzeyine yerletirilir. 5) Gerekli gvenlik nlemlerinin alndndan emin olunduktan sonra, izotop mekanik evirmeli kol araclyla istenen konuma gnderilir. 6) Hesaplanan nlama sresi kadar beklendikten sonra izotop tekrar koruma kabnn iersine sokulur. 7) Inlanan yani grnts alnan film, banyo-proses ilemi iin dark rooma (karanlk odaya) gnderilir. Burada ilem manuel yani el ile yapld gibi, otomatik olarak ta yaplabilir. Fixing ve developing (gelitirme) ilemlerinden sonra kurutulan filmler deerlendirmeye hazrlanr. 8) Film karanlk oda artlarnda,Viewer-Ik kasas da denen cihazlarda deerlendirilerek raporlar hazrlanr. Daha sonra gerektiinde incelenmek zere arive kaldrlr. ekil 3.28. de Radyografi ynteminin aamalar gsterilmitir.
LEMLER Film hazrlanr ekim teknii belirlenir LEM YER
KARANLIK ODA SAHA / ATELYE

Inlama sresi belirlenir Film tantm yaplr ve nlanr

SAHA / ATELYE SAHA

Film proses ilemine girer

KARANLIK ODA/ LABORATUAR KARANLIK ODA

Deerlendirme ve rapor hazrlanr

ekil 3.28. Radyografi ynteminin aamalar

3.2.13.3. Radyografi ve gvenlik Tm canl organizmalarn yap talar hcrelerdir. Hcre svsnn %80 i sudan olumaktadr. Radyoaktif nm, iyonlatrc zelliinden dolay, su molekllerini birbirinden ayrarak yeni bir yap meydana getirebilir. Bu oluan yeni yap, oksijenli su ya da hcre zehiri olarak adlandrlr. Hcre zehiri olutuu hcreyi tahrip ettii gibi enzimlerle tanarak dier hcreleri de tahrip edebilir. Vcudumuzun radyasyona hassasiyeti organdan organa deiir. Radyasyonun genel ilk etkileri/belirtileri; cilt yanklar, sa dklmesi ve lm somatik, gelime andaki yap bozukluklar da genetik etkilerdir. Sonraki etkiler ise lsemi ve kanser hastal gibi tehlikelerdir. Radyasyon ile almann riskleri byk olmas sebebiyle, korunmak iin pek ok kurala uyulmas zorunludur. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu Radyasyon Gvenlii Tzne gre en nemli kurallar; 1- Inlama sresi mmkn olduunca ksa olmaldr. Inlama sresi (expose time), malzeme kalnlna, kullanlan film cinsine, istenilen younlua, ekim snfna, tp voltaj ve tp akmna (X-ray), izotop cinsine ve aktivitesine (gammaray) baldr. 2-Gereksiz nlamalardan kanlmaldr. 3-Kapal bir ortamda allyorsa, bu ortamda yiyecek ve iecek bulundurulmamal, yemek yenmemelidir. 4-Bu ile alan personel teorik ve pratik olarak ok iyi eitilmelidir. 5-Kurun plaka ve benzeri donanmla ekimlerde ok iyi zrhlama (perdeleme) yaplmal ve mutlaka kolimatr (n k dzenei) kullanlmaldr. 6-Kolimatr ile izotop koruyucu kab arasndaki mesafe, mmkn olduunca ksa tutulmal, izotopun kolimatre gitme sresi en ok 10 saniye olmaldr. 7-Kullanlan tm donanmn bakm, dzenli olarak yaplmal, zellikle klavuz kablosunda hibir hasarn olmamasna dikkat edilmelidir. 8- alma blgesi 40 Sv/hlk alan, uyar iaretleri (eritler, uyarc ldaklar v.b.) ile belirlenip, bu blgeye giri ve klar kontrol altnda tutulmaldr. 9-Tm alanlarn zerinde kalem dozimetresi, fim badgei, uyarc doz hz ler radyakmetre tr cihazlar olmaldr. 10-Her alma gn sonunda kalem dozimetrede okunan doz deerleri, herkesin zel dosyalarna ilenmelidir. 11-Fim badgeleri her ay ilgili kurululara (lkemizde Kk ekmece Nkleer Aratrma Merkezi) gnderilerek sonularn yine kaydedilmesi gerekmektedir. 12-Bu ile alacak personele, ie balarken check-up yaptrmal, zellikle kan saym deerleri personel dosyasnda saklanmaldr. 13-Radyoaktif izotoplar zel bir arala ve gerekli nlemler alnarak (elik ya da kurun bir kutu iersinde) tanmal ve aracn zerinde radyoaktif madde tandna dair iaretler kullanlmaldr. Bu amala genel ulam aralar kesinlikle kullanlmamaldr. 14-Gidilecek yere trafik kurallarna uyarak, mmkn olan en ksa sre iinde ve en gvenli bir ekilde gidilmelidir. 15-Olas bir kaza durumunda (rnein izotopun darda kalmas) mmkn olan en ksa srede blge emniyet eridi ile evrilerek yetkili kurum ve kurululara (Kk ekmece Nkleer Aratrma Merkezi) haber verilmelidir.

3.2.14. Boya uygulamalarnda yaplan test ve kontroller Boya uygulamalarnda yaplan test ve kontrollerde Dewilx Ar-Ge almalar, Akzo Nobel Ar-Ge ve Laboratuar almalar Marshall Boya, Jotun Boya ve Esmer Teknik A.. Kalite Kontrol El Kitapklarndan faydalanlmtr. 3.2.14.1. Boya uygulama ortamnda yaplan test ve kontrol Aratrmalarn yapld iletmelerde boya uygulamalarnn hangi koullarda ve nasl yapldn belirlemek amacyla, btn bilgileri ieren bir Ek-4 bilgi formu hazrlanmtr. Her iletmede bu formlar dikkatlice doldurularak daha sonra yaplan laboratuar testlerinde ne denli etkili olduu saptanmtr. 3.2.14.1.1. Ortam ve kurutma koullarnn uygunluu

Boya ortamnda yaplan kontroller; relatif nem lm, ortam hava scakl ve malzeme yzey scaklnn lm, boyann doru hazrlanp hazrlanmadnn kontrol, uygulama ve kurutma ilemlerinin salkl yaplp yaplmadnn kontrol vs. Boyalar test panellerine uygulandktan sonra bir dizi kimyasal ve fiziksel deiiklikler geirerek kuruyacaktr. Boyalar kuruma ekilleri bakmndan iki gruba ayrmak mmkndr. Hava kurumal boyalar (oksidasyon kurumal boyalar, zc buharlamasyla kuruyan boyalar, iki bileenli boyalar). Frn kurumal boyalar (kuruma iin belirli bir scaklkta ve belirli bir sre bekletilen boyalardr.120 C / 30 dak, 160 C / 20 dak gibi) Boyann tam olarak krlenebilmesi, yani kendinden beklenilen fiziksel ve kimyasal zelliklerini tam olarak tam olarak kazanabilmesi iin kuruma sresinin ve bu sre iinde boya filminin bulunduu ortam ve koullarn (nem, scaklk) etkisi ok byktr. Aksi belirtilmedike hava kurumal boyalar uygulamadan 7 gn sonra, frn kurumal boyalar ise frn kndan 24 saat sonra test edilmeli, Boyal paneller testten nce son 24 saat, scakl ve nemi sabit tutulan bir klima odasnda (20C / 55 5RH) muhafaza edilmeli, paneller zerindeki kuru boya film kalnl 35 3 m olmaldr. Kuruma sresinin kontrol: Frn kurumal boyalarda kuruma sresi zaten belirli bir sre bekletilerek belirlenir. Hava kurumal boyalarn kurumas iin ise olduka uzun bir sre olup bu srecin eitli aamalar ayn anlamda olan veya anlamlar birbirine ok yakn olan farkl terimlerle ifade edilebilir. Bu terimlerden yaygn olarak kullanlan bazlar; Toz kurumas; Uygulanm ya boya filmi zerine belirli periyodlarla pamuk lifleri drlr ve hafife flenir. Lifler iz brakmadan hafif fleme ile boya yzeyinden uzaklatrld ana kadar geen sredir. Toz dklerek (160 mesh CaCo3 ) veya iaret parman boya yzeyine ok hafif srterek te tespit edilebilir. Dokunma kurumas; Boya filmine hafife parmakla bastrldnda boya filminin bozulmad, parmaa boya bulamad ana kadar geen sredir. Montaj kurumas; Kolu dik tutarak ba parmakla boya filmine uygulanabilecek maksimum kuvvet uygulandnda film bozulmuyorsa veya kalan iz yumuak bir bezle silindiinde kayboluyorsa, boya montaj kurumasn tamamlamtr. Tam kuruma; Ba parmak ucuyla kol dik tutularak boya filmine baslr ve yine en fazla kol kuvveti uygulanarak ba parmak 90 evrilir. Film bozulmuyorsa tam kuruma olmu demektir. Ret edilebilirlik (recoating) ; Baz boyalarn zerine u veya bu nedenle ikinci bir kat uygulamak gerekirse, ikinci katn uygulanabilmesi iin gemesi iin geen sre en az ve en ok olarak belirtilir. Bu kritik sreler iinde ikinci kat uygulandnda boya da kabarma, krma, yapma zayflamas gibi film bozukluklar grlr.

Zmparalama sresi; Astarlar iin nemlidir. Ne kadar zaman sonra zmpara yaplabileceini gsterir. 3.2.14.2. Laboratuar koullarnda yaplan test ve kontroller

Bu blmde aklanan testlerin uygulamasnda (Akzo Nobel ve Jotun) boya firmalarnn kalite kontrol laboratuarlarndan faydalanlmtr. Test panellerinin hazrlanmas; Boyalarn performansn belirlemek zere says ok fazla olan ve objektif olarak deerlendirilmesi zor olan deikenlerin kontrol edilebilmesi iin boya testlerinde kullanlan panellerin ok itinal seilmesi ve hazrlanmas gerekir. elik paneller; Boya testleri iin kullanlacak elik paneller passz, yzeyi dzgn souk ekilmi elikten kesilerek hazrlanmaldr. Panel boyutlar testte taraf olan kiilerce karlkl olarak herhangi bir lde belirlenebilirse de bir ok spesifikasyonda belirtilmi olmas bakmndan; 75 x 150 x 0,8 mm * (testlerin yapld boyutlar) 100 x 365 x 0,8 mm 225 x 365 x 0,8 mm boyutlarndaki paneller boya testleri iin uygundur. Bilindii gibi elik atmosferik evreden etkilendiinden hazrlanan paneller kullanma kadar geen depolamabekleme sresince pasa kar koruyucu bir madde ile korunmaldr. 3.2.14.2.1. Darbe direnci testi

Ama; Boya filminin esnekliinin darbe ile belirlenmesi amacyla yaplr. lgili standart; ASTM D 2794-69, ASTM D 2794-93 Boya filminin zerine srld yzeyle birlikte ani darbelere kar direncinin lld bu testte, ucu yar kresel ekilde olan belirli bir arlk yatay durumdaki boyal panel zerine dik olarak belirli bir mesafeden drlr. Bu ileme boya filminde bir bozulma (atlama, kabarma, pullanma vs.) meydana gelinceye kadar her seferinde ykseklik biraz daha arttrlarak devam edilir. Boya filminin herhangi bir bozulma gstermeden diren gsterdii en fazla ykseklik, darbe direnci olarak alnr. Sonularda bulunan en fazla ykseklik in- pound veya kgcm olarak ifade edilir ve panel cinsi film kalnl ile birlikte verilir. rnein; 25 kg-cm 35 m kuru film, 36 in-lb 35 m kuru film. 3.2.14.2.2. Elastikiyet-derin ekme testi

Ama; Konik bkme ve silindirik bkme testleri gibi boya filminin elastikiyetini belirlemede kullanlan testlerden olup, filmin deforme olmadan uzatlp bklebilecei maksimum deeri Erichsen deformasyon cihaz ile saptamak amac ile yaplr. Boya tr malzemeler iin elastikiyet boya filminin herhangi bir arza gstermeden bklebilmesi ve uzatlabilmesi olarak tanmlanabilir. Burada ilk duruma dn sz konusu olabilirde olmayabilirde. Her ne kadar boya filmlerinin elastikiyeti uzama katsays olarak uygun bir yntemle oluturulan serbest boya filminde llebilirse de yine genel olarak pratikte boya filminin elastikiyeti filmin kendi elastikiyeti, sertlii, yapmas ve uyguland yzeyin zelliklerinin bir bilekesi olarak llr. Genel olarak elastikiyet lme testleri ok ar testlerdir.

Elastikiyet zellii nem, scaklk ve paneli esneterek uzatan kuvvetin etki hzna fazlasyla baldr. Bu nedenle testlerin sabit nemde (% 55 5 relatif nemde) yaplmas ve test panellerinin en az 24 saat bu ortamda bekletilmesi gerekir. Elastikiyet lm iin kullanlan cihazlar; IDerin ekme (Erichsen Cupping Test) IIKonik bkme IIISilindirik bkme Derin ekme testinde boyal panel plak yzeyinden hidrolik bir kresel ucun ilerlemesiyle ukurlatrlr. Bu ilem yava yava devam ederken byte ile boya filminin durumu gzlenir. Boya filminde yrtlma, atlama gzlendii anda cihaz durdurulur ve yaplan bombenin derinlii Erichsen elastikiyet deeri olarak ( mm biriminde) ifade edilir. Konik bkme testinde panel konik bir mandrel etrafnda 15 saniye iinde 180 bklr ve boya filminde atlamalarn uzad mesafe koninin kk tabanndan itibaren llerek ( mm ) olarak verilir veya hesapla filmin uzama yzdesi bulunur. rnein; Konik bkme: 20mm atlama 35 m kuru film Konik bkme: %13,8 35 m kuru film Silindirik bkme testinde aplar; 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 16, 20, 25 ve 32mm olan bir seri silindirik mandrel kullanlr. Bunlardan nceden kararlatrlm biri seilerek boyal panel bunun zerinde 1-2 saniye iinde 180 bklr. atlama olup olmadna baklr ve bir seri kontrol yaplarak atlamann olmad en kk silindir bulunur. Sonular silindir ap ve film kalnl ile birlikte verilir. rnein; 14 mm mandrel, atlama yok 35 m kuru film , plak sa panelde veya 10 mm mandrel, atlama yok 35 m kuru film , plak sa panelde. 3.2.14.2.3. Yapma testi

Ama; Kuru boya filminin metal yzeyine veya bir dier uygulama yzeyine yapmasn test etmek amac ile kullanlr. lgili standart; ASTM D 3359, TSH-1503G Yapma iki yzeyin bir arada tutulduu durumdur. Yzeylerin bir arada tutulmasn kimyasal ve/veya fiziksel kuvvetler salar. ki yzeyin birbiriyle temas ettii mikro ara yzeyde bu kimyasal ve fiziksel kuvvetleri lmek son derece gtr. Bunun iin gelitirilmeye allan yntemler birok varsaymlarn byk ksm geersiz kalr. Reine, pigment, zc ve katk maddeleri gibi nitelik ve nicelikleri ok farkl birok maddenin boya da bulunuu, bunlarn uygulamadan sonra davranlar, uygulanan yzeyin ok heterojen olmas, yzey przll ve kirleri gibi kontrol edilmesi son derece g olan birok etmen boyalarda bu tr yntemlerin uygulanmasn olanaksz klar. Ayrca btn varsaymlar olsa bile halen, bu mikro ara kesitte, etkin olan kuvvetleri lmek zere iyi bir yntem gelitirilememitir. Bu nedenle boyalarda yapmann llmesi iin yapmay salayan btn glerin toplamnn llmesi esasna dayanan yntemler kullanlmaktadr.

Yapma testi iki ekilde yaplr; I- apraz izgi; Yapmas zayf olan boya filmleri iin kullanlr. Boya filmi zerinde 1,5 2 cm uzunluunda 45 al iki apraz izgi izilir. izgi zerine yan kenarlar 135 lik alarn karsna gelecek ekilde yapkan bant yaptrlr. Bantla panel arasnda kalan hava kabarcklar parmakla ovularak giderilir. Yapkan band bir ucu serbest braklarak dier ucundan tutulan bant ani bir hareketle yzeye dik olarak ekilir.

ekil 3.29. Yapma testi-apraz izgi II- Tarama (kareleme) : Daha ok bu yntem kullanlr. Boya filmi zerinde 1mm ara ile birbirini dik olarak kesen 11 yatay ve 11 dey izgi izilir. Bylece 1cm2lik alan 100 eit paraya blnr. Yapkan bant ekil 3.29.'da akland gibi uygulanarak deerlendirme yaplr.

ekil 3.30. Yapma testi-tarama (kareleme) ekil 3.30.'da verilen tarama (kareleme) test izgi aralklar film kalnlna bal olarak ekilde hazrlanr. Film kalnl izgi aral 60 m dan kk 1mm 60-120 m aras 2mm 120 m dan byk 3mm Sonular verilirken boyann tatbik edildii yzeyin cinsi, astar olup olmad, film kalnl ve kuruma artlar verilmelidir. Sonular banda yaparak boalan karelerin toplam alan (%) olarak ifade edilir. Ancak bunu lmek pratik olmadndan pratik deerlendirme be ayr kategoride yaplr.

ASTM D-3359 a gre yapma testi sonularnn karlatrlmas izelge 3.9.'da verilmitir. izelge 3.9. Yapma testinin deerlendirilmesi (ASTM D-3359, DIN 53151)
Deerlendirme ASTM D-3359
Mkemmel 5 ok iyi 4 yi 3 Orta 2 Kt 1 0

Deerlendirme DIN 53151

Mkemmel Gt 0 ok iyi Gt 1 yi Gt 2 Orta Gt 3 Kt Gt 4 -

AIKLAMA
iziklerin kenarlar tamamen muntazam, tarama ile meydana getirilen karelerin hibiri dklmemi. Sadece iziklerin kesim noktalarnda ok az miktarda boya dklm, boyas dklm alan toplam alann % 5ini gememelidir. Yatay ve dey izikler boyunca ve kesim yerlerinde boya filmi dklm, birka kare ksmen boalmtr. Boyasz kalan alan toplam alann %15ini gememelidir. izikler boyunca ve kesim yerlerinde boya filmi dklm, birka kare ksmen veya tamamen boalmtr. Boyasz alan toplam alann % 35ini gememelidir. izikler boyunca geni bantlar halinde boya filmi dklmtr. Birok kare ksmen veya tamamen boalmtr. Boyasz alan toplam alann % 65ini gememelidir. Boyasz alan % 65 ten ok.

3.2.14.2.4.

Parlaklk lm (gloss test)

Ama; Yanstma ilkesine gre parlaklk lme amac ile kullanlr. lgili standart; ASTM D 523-89 Parlaklk bir yzeyin zerine den nlar yanstmas demek olup, parlaklk derecesi, bir kaynaktan gelen nlarla yzeyde oluan grntnn netlik derecesi ile ifade edilir. Parlakln lm ifadesi birka ekilde yaplabilirse de yaygn olarak yzeyden yanstlan n iddetinin belirli bir ada yzeye den k iddetine oran olarak ifade edilir. Parlaklk lm foto-elektrik cihazlarla yaplr ve esas olarak bu cihazlar bu cihazlar bir n kayna ile yansyan nn iddetini len bir detektrden ibarettir. Cihaz n kaynandan kan nlar, parlakl llecek yzeye deiik alardan drebilecek niteliktedir. Ik boya ve astar zerine 20, 45, 60 ve 85 lif alarla plaka zerine drlr. Son kat boyalarn parlakl genellikle 45 ve 60 lerde llr. ekil 3.31.' de parlaklk lm ematik olarak gsterilmitir.

Ik

kayna I0 i r I

Detektr Parlaklk I / I0 (specular gloss)

Test Paneli ekil 3.31. Parlaklk lm ematik gsterimi

Parlaklk boyann pigment balayc orann iindeki dolgu maddelerinin miktarna, boya retiminde ezilme aamasnn yeterli derecede yaplp yaplmadna baldr ve bunlarn toplam etkilerinin sonucu ortaya kan bir zelliktir. te yandan zellikle dekoratif amala kullanlan boyalarda parlaklk son derece nemlidir. Parlaklk lm aracnda okunan deer; a- In yzeye geli as b- Panelin cinsi c- Film kalnl d- lm yaplan aracn cinsi, markas ile birlikte verilir. rnein; 45 ------63 Multiangle Gardner Glossmeter 60 -----98 mic. kuru film plak sa plakada. 3.2.14.2.5. Kuru film kalnl lm

TS 149 a gre aklanan, "Manetik Aletle lme Metodu" en hassas ve hzl, boya kalnlk lme metodudur. Gnmz teknolojisinde annda ve kesin netice veren aletler rabet grd iin, boya kalnlk lm de manetik aletlerle yaplmaktadr. Bu metodla metal yzeyler zerine yaplan boya ve kaplama uygulamalarnda, dijital ekran zerinde ve mikron hassasiyetinde okuma salanmaktadr. Cihaz probunu film kalnl llecek yzeyin zerine tutmak yeterli olmaktadr. Ayrca cihazla lmlere balanmadan nce kalibre edilmesini salayan folyolar, kalibrasyon yaplmasna da olanak salad iin her zaman hassas lm yapmak mmkndr. 3.2.14.2.6. Korozyon direnci (tuzlu sis) testi

Ama; Hzlandrlm dayanm testlerinden olup, korozif ortamlarda kullanlacak paslanmay nleyecek boya sistemlerinin performansn lmek amacyla gelitirilmi bir testtir. lgili standartlar; ASTM B-117-85 Gerekli Aralar; Korozyon test cihaz, %5lik tuzlu su, 1-2cm. eninde ve-ge bant, cross-cut ba, blister (kabarck) boyutlarn ve younluunu gsteren ASTM figrleri, ortam ssnda krlenebilen vernik. Uygulama; Film kalnl kontrol edilmi, boyal test plakalar veya paralar zerine sa yzeyine inecek kadar ( X ) eklinde izgi izilir. Panellerin yanlar ve arkalar dayankl bir boya ile kapatlmaldr. alabilir durumdaki test cihaznn damtk su ve tuzlu su yeterlilik kontrolleri yapldktan sonra izilmi paneller, dikeyle 15 - 30 a yapabilecek yerleime uygun hazrlanm ktklere, izilmi ksmlar ste gelecek ekilde oturtulur. Test panellerinin birbiriyle veya herhangi bir yabanc malzeme ile temas etmemesine dikkat edilmelidir. Panel yerletirilmesinde dikkat edilecek dier bir husus da herhangi bir panelden dieri zerine youmu tuzlu su dmemesini salamaktr. Dzgn bir ekle sahip olmayan ya da ok byk paneller cihazdaki yardmc aralara uygun ekilde yerletirilip test edilmelidirler. Kullanlan tuzlu su kabin ii scaklnda (35C) youma ile toplanp test edildiinde, 6,5 7,2 pH deerini verecek zellikte olmaldr. Kabin ii scakl, damtk su kule scakl, atomizasyonu salayan hava basnc ASTM B-117-73e uygun olarak seilmelidir. rnein ( test scakl 35C, damtk su kule scakl 47,8C, hava basnc 15 ps. ) gibi. Test sresi istee gre deiebilmektedir. Uzun sreli testlerde belirli aralklarla grsel kontroller yaplmaldr. Test sreleri kullanm kolayl ynnden 24 saatin katlar biiminde seilmelidir. Test sonunda cihazdan karlan paneller eme suyu ile ykanp dikkatlice kurutulur. Testin deerlendirme ilemi 15 dakika iinde tamamlanmaldr. Deerlendirmede, varsa X ( cross) ta ve paneldeki blister incelenip kaydedilir. Daha sonra X boyunca effaf bant yaptrlp havas iyice alndktan sonra yapma testinde olduu gibi hzla 180 ekilir. Bant sonras kopan boya filmleri deerlendirilir. Deerlendirme sonrasnda ilgili artnamede ngrlen test sresi sonunda tolore edilebilecek maksimum hasar olumamsa, ek panel konularak test sresi maksimum hasar noktasna kadar uzatlr.

Deerlendirilmesi tamamlanan paneller koruyucu bir vernikle kapatlp, pas ilerlemesine izin verilmeksizin saklanr. Sonular ilgili dosyaya kaydedilir. Sonu ve deerlendirme; Test srasnda yaplan kontrolde panel, blister ve pas ynlerinden incelenir. Test sonunda incelenen zellikler izikten itibaren pas ilerlemesi, X ta ve paneldeki genel paslanma ve pas kusmas, blister, atlama ve matlama eklinde olabilir. rnek olarak panelin test sonundaki zayflamalarn u ekilde kaydetmek mmkndr; Tuzlu sis testi: 96 saat, alma kodu:......,Tarih:......, Film kalnl: 35 m. X ta blister, No:6M Panelde blister, lokal no: 8MD Bant sonras alma: 1cm (min-0/max-1,5) Grsel deerlendirme: Panelde pas kusmas var. Puan: 70 (0 ile 100 arasnda ktden iyiye doru olacak ekilde bir puanlandrma standard gelitirilebilir). Testin tekrarlanabilirliini etkileyen faktrler yle sralanabilir; Uygulamann yapld panelin yeterince temizlenememesi, Test koullarndaki deiiklikler; pH, scaklk ayarlar, basn ayarlar, sis reten kule filtrelerindeki tkanmalar, yanl panel yerletirimleri ve test sre blnmeleridir. 3.2.14.2.7. Korozyon direnci (nem) testi (QCT)

Ama; Bu test boya filminin mutlak youmann bulunduu ortamda nem direncinin belirlenmesi amacyla yaplmaktadr. lgili Standartlar; lkesel olarak ASTM D 4585-87 Gerekli Aralar; QCT(Coil Coating test) cihaz Uygulama; QCT test cihaznn tabannda bulunan su haznesi 25mm derinliinde damtlm su ile doldurulur. Test panellerinin konulaca raflar, test panelleri veya korozyona kar direnli bo panellerle tamamen doldurulur. Test panellerinin boyal yzeylerine (X) eklinde, cross-cut karton ba ile saca kadar inerek izgi izilir. Test panelleri, QCT cihaznn i tarafna gelecek ekilde yerletirilir. Test panellerinin yerletirilmesi esnasnda paneller arasnda boluklar oluur ise, bu boluklar bir bant yardmyla kapatlr. 1mmden byk boluklar ve 2mm apndan daha byk aklklar, test cihaznda su buhar kaybna ve scaklk dalgalanmasna sebebiyet vermektedir. stenilen test scakl bu test iin 50C dir. Bu scakla ulamak iin termostat ayarlanr. artnamede bu test iin belirlenen sreye ulalncaya kadar cihaz srekli altrlr. Test devam ederken paneller iin gerekiyorsa ara kontroller yaplabilir. Test paneli kontrol iin yerinden alndnda, bo bir panel kontrol iin alnan panelin yerine konur. Sonu ve deerlendirme; QCT testi sonucu (artnamede belirtilen sre sonunda) elde edilen sonularn artnamede istenilen snrlar iinde olup olmad kontrol edilir, sonular; yzey, rn gam, film kalnl, vb. test parametreleri bildirilerek kayt edilir. Genellikle 96 saatlik uygulama sonucunda test panelleri zerinde yaplan baz inceleme ve kontrollerde; a- Blister, b- grnm, c- yapma, d- film kalnlnn llmesi gibi kontroller yaplr. Korozyon direnci testlerinin sonu ve raporlarnda kullanlan baz harflerin aklamalar; B: Blister-kabarck D: Dense-younluk P: Panel MD: Medium dense-orta dzeyde younluk X: Cross (apraz izik) M: Medium-orta dzey F: Few- birka, ok az

3.2.15. statistiksel yntemler Civata-somunlar, ekme ve basma yaylar, ekme deneyi, bkme deneyi, ekme rnekleri sertlik deerleri, boya kalnlklar ve boya korozyon test sonular, SPSS paket programndan faydalanarak varyans analizinde deerlendirilmitir. ekme deney sonucunda elde edilen bulgular, tesadf bloklarnda 3 2 faktriyel deneme desenine gre istatistiksel analizleri yaplmtr. ekme deney rneklerinin sertlik lm sonular; tesadf bloklarnda 5 3 3 faktriyel deneme deseninde deerlendirilmitir. Civata-somunlar, ekme ve basma yaylar ve bkme deney sonular; Fisher kesin ki kare (non-parametrik) testi ile deerlendirilmitir. Boya kalnlklar; tesadf bloklarnda 5 3 faktriyel deneme deseninde deerlendirilmi, korozyon test sonular da Fisher kesin ki kare non-parametrik test ile deerlendirilmitir (SOYSAL, 2000).

3.3. Aratrmalarda kullanlan l alet ve cihazlar Aratrmalarda kullanlan alet cihaz ve dzenlerin genel grnleri aada aklanan sraya uygun olarak EK-7,8,9,10,11 ve 12' de verilmitir. 3.3.1. Mikroyap inceleme dzeni Cihaz ad: Metalurjik Mikroskop Kullanld Yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Malzeme Laboratuar, Tekirda Model: Nikon Optiphot, Orijin; Japan zellikleri: 50, 100, 200 ve 400 bytme yapabilen mercekler, polaroid fotoraf alma zellii, ve Panasonic Mini CCTV Monitr Cihaz ad: Metalurjik Mikroskop Kullanld Yer: HEMA Hidrolik A.. kalite kontrol laboratuar, erkezky Model: Zwick ZHV 10 Metalografi mikroskopu ve sertlik lm cihaz reticilere ait rneklerin metal mikroskobunda inceleme iin hazrlanmasnda zel sv soutmal testereler, ilem srasna gre 320, 600 ve 800 nolu zmparalarla yaplan silme ve parlatma (polisaj) dzenekleri kullanlmtr. 3.3.2. Kimyasal analiz dzeni Cihaz ad: Kimyasal Analiz, spektrometre Kullanld yer: KUTES A.. orlu Cihaz ad: Kimyasal Analiz, spektrometre Kullanld yer:HEMA Hidrolik A.. kalite kontrol laboratuar, erkezky Model: Foundry MASTER, Vakum optik emisyon spektrometre 3.3.3. Sertlik lm cihazlar Cihaz ad: Portatif Sertlik lm Cihaz (Portable Hardness Test Instrument) Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Malzeme Laboratuar, Tekirda Model: EQUOTP, Orijin; Switzerland zellikleri: Dijital ekran, D tipi standart blok, D tipi prob ve yaptrma pastas, kalibrasyon blok ve 51x36x12cm boyutlarnda anta ile toplam 6 kg arlnda, HS-Shore, HRB, HRC, HB, HV olmak zere 5 deiik trde sertlik lme Cihaz ad: OFFCNE GALLEO, DUROMETR-Hardness Testers Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Malzeme Laboratuar, Tekirda Model: Ergotest Comp 25R, Orijin; taly zellikleri: Dijital ekran, HRC sertlik lm yapabilen, 10 kg n yklemeli, 31,2 / 60/ 62,5/100/125/125/150/187,5 ve 250 kg yklerde kullanlabilen, Dey 295mm ve yatay; 220mm alma alanna sahip, 285x612x930mm boyutlarnda ve 150 kg.

3.3.4. ekme ve bkme/ krma test cihazlar Cihaz ad: ALA ekme ve Basma Cihaz Kullanld yer: HEMA Hidrolik A.. Kalite Kontrol Laboratuar, erkezky Model: ODC 003 retim Tarihi: Haz. 1982 Seri No: 118 Kapasite ; 40 ton, Orijin: Trkiye Cihaz ad: AUTO GRAPH ekme ve Basma Test Cihaz Kullanld yer: ARC TECH A.. Kalite Kontrol Laboratuar, erkezky Model: AG-250 kNG SHMADZU TSE-Sertifika No:801 , Kapasite: 250 kN, Orijin: Japonya 3.3.5. Yay deformasyon test cihaz Cihaz ad: Kullanld yer: Model: Amsler Yay Deformasyon Test Cihaz HEMA Hidrolik A.. Kalite Kontrol Laboratuar, erkezky Amsler

3.3.6. Optik komparatr (projeksiyon) Cihaz ad: Micro-vu, 500 HP Optical Comparatr Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda Model: Micro-vu, 500 HP Screen, Orijin; USA zellikleri: Cam ekran ap: 300mm, 150mm yatay, 63,5mm dikey alma alanna sahip, 31,5mm odak mesafesine sahip, 10x, 20x, 40x ve 50x bytme yapabilen lensler, 300x75mm malzeme balama boluuna sahip. 3.3.7. ve d ap vida mastarlar (geer-gemez) l aleti ad: Vida Mastarlar (Tampon ve Delik Tip) Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda zellikleri: 1- M 6 x 1 2- M 8 x 1,25 3- M 10 x 1,5 4- M 12 x 1,75 5- M 14 x 2 6- M 18 x 2,5 7- M 20 x 2,5 6H 89 Somun iin, 6g 89 Civatalar iin

3.3.8. Dijital mihengir ve granit pleyt Cihaz ad: Starret 85016 surface plate Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda zellikleri: Siyah granite, takm odas tipi, Boyutlar; 300x450x75mm, Orijin; USA Cihaz ad: Fowler Digital Height Gauge (Dijital mihengir) Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda zellikleri: 305mm (12") kapasiteli, 0,01mm, 0,001 in okuma hassasiyetli, karbid ulu, Orijin; USA

3.3.9. Gz ve boyut kontrol l aletleri l aleti ad: Kumpas, mikrometre, elik eritmetre, elik gnyeler, byte, metal marker, el feneri, eitli tiplerde geyler. Kullanld yer: T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda 3.3.10. Kaynak parametreleri l aletleri Alet ad:(1) 1000A AC/DC PENS AMPERMETRE Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda Model : CE 2605, Orijin: Taiwan zellikleri: DC ve AC Akm, DC ve AC Voltaj, Rezistans ve Frekans lme zelliklerine sahip, Ekran; 31/2 dijital, Otomatik kapanma 30 dakika, Pil; 9V, Max. ene akl; 57mmx70x18 Busbar, boyutlar; 275,4x90,5x43mm, Arlk; 520gr. Alet Ad:(2) YU FONG DGTAL CLAMP METER Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda Model : YF- 8020, Orijin: Taiwan zellikleri: AC Akm (20-600A), AC Voltaj (200-750V), Rezistans lme, Ekran; 31/2 dijital, Max.ene akl; 57mm, boyutlar; 209x77x36mm, Arlk; 260gr. Alet Ad:(3) HANHART Felix stop watch-kronometre Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda Model : Hassasiyet 1/10 second(saniye), Orijin: Germany Alet Ad:(4) Crayons (s tebeirleri) 3.3.11. Kaynak az ve profili lm geyleri Alet Ad: 1-Aln ve ke kaynaklar boyutlarnn lmnde kullanlan gey(gauge) 2- Ke kaynaklar iin yaplm zel tip geyler 3- Ke kaynaklar iin yaplm zel tip geyler 4- Aln kaynanda kaynak az as kontrol mastar, geyci Kullanld yer:T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda 3.3.12. Penetrant test malzemeleri Malzeme ad:BT-68 Penetrant Red Dye Batch No:P20010515 / 15.5.2001 BT-69 Cleaner Remover (Solvent) Batch No:CN20010328 / 28.03.2001 BT-70 Developer Batch No: 20020111 / 11.02.2002 Kullanld yer: T.. Tekirda M.Y.O. Makina Blm Metroloji Laboratuar, Tekirda Model: BT-68 TYPE II, METHODS B&C, BT-69 TYPE I &II METHOD C Class2, BT-70 TYPE I & II FORM d, METHODS AB&C Non halogenated solvent 3.3.13. Radyografi test cihaz ve gereleri Cihaz ad: GAMMAMAT Radyografi cihaz (ekil 18.1) Kullanld yer: MKOSAN Metal malat ve Rntgen Kontrol San. Tic. STANBUL zellikleri: zotop; ridyum 192, Model: NEB 211, Seri No: 23 Orijin; Germany Gere Ad: Film Kasetleri (k geirmez plastik), nce kurun plakalar, kurun eritmetre, kurun harf takm, elik eritmetre, yaptrc bantlar, fleksibil metal ulu mknats, kronometre . Alet ad: Graetz marka, X5ER Model, 701560 seri nolu radyasyon ler

Kullanld yer:MKOSAN Metal malat ve Rntgen Kontrol San. Tic. STANBUL Gere Ad: Endstriyel X-RAY Film, Kalite D5 FW, 10x48 cm AGFA,Orjin:Belgium Gere Ad: Ik kasas (Viewer) karanlk odada film deerlendirme arac Gere Ad: Grnt kalite belirteci, telli penetrametre, Tip: W10 FE 10-16 Gere Ad: Srgl cetvel (expose time)nlama sresi lm aleti Gere Ad: Karanlk oda (dark room) banyo proses, filmin oluturulmas ve kurutulup hazr duruma getirilmesini salayan kimyasallar, stclar, ereveler, termometre, zel lamba, kurutma dolab Gere Ad: Radyasyon ile alma kurallarna uygun uyarc levhalar, ldakl uyarclar, krmz bant, radyasyon alarm cihaz ve dier gvenlik nlem aletleri. 3.3.14. Boyahane nem ve scaklk lme aleti Cihaz ad: Kullanld yer: HT-3001 C DGTAL Humudity / Temperature Meter ESMER TEKNK A.. orlu

3.3.15. Kuru boya film kalnl l aleti Cihaz ad: ELCOMETER 345 Kullanld yer: ESMER TEKNK A.. orlu Model ve zellikleri: Elcometer 345 modeli demir ve eliin zerindeki manyetik olmayan kaplamann kalnln, galvaniz, emaye, boya, plastik, sert krom, elektrolitik olmayan nikel gibi kaplamalar zerinde kullanlabilir. Dijital gstergeli ekran, dakikada 40 okuma yapabilen, boyutlar 56x24x120mm, arlk pillerle 115 gr. Minimum kaplama kalnl 300m ve uygun alma scakl; 0 ile 50C (32-120 F) 3.3.16. Darbe direnci test cihaz Kullanld yer: Akzo Nobel A.. Kalite Kontrol Laboratuar, zmir

3.3.17. Erichsen deformasyon-derin ekme test cihaz Kullanld yer: Akzo Nobel A.. Kalite Kontrol Laboratuar, zmir

3.3.18. Yapma kontrol test aletleri Kullanld yer: Akzo Nobel A.. Kalite Kontrol Laboratuar, zmir

3.3.19. Parlaklk lme cihaz Kullanld yer: Akzo Nobel A.. Kalite Kontrol Laboratuar, zmir

3.3.20. Korozyon direnci-tuzlu sis test cihaz Cihaz ad: Kullanld yer: Erichsen Tuz Sprey Cihaz Akzo Nobel A.. Kalite Kontrol Laboratuar, zmir

3.3.21. Korozyon direnci-nem testi (QCT) cihaz Kullanld yer: Akzo Nobel A.. Kalite Kontrol Laboratuar, zmir

4. ARATIRMA SONULARI 4.1. Mikroyap (metalurjik doku incelemesi) 4.1.1. 1.Tip balta ayaklarn mikroyaplar ekil

Yaplan testler sonucunda denemeye alnan balta ayaklarda, 4.1./4.2./4.3./4.4./4.5./4.6./4.7./4.8./4.9./4.10. 'daki mikroyaplara rastlanmtr.

200 %C 3,61-%Si 0,64 -%Mn 0,39 kresel grafitli yap tamamlanmam yksek karbonlu dkme demir.

ekil 4.1. D-rnei, parlatlm yzey

ekil 4.2. D-rnei, dalanm yzey 200 Kresel ve lamel lifler(koyu), ferritik yap (ak renk) iersinde dzensiz olarak dalm.

200 %C 3,91-%Si 0,72 -%Mn 0,53 kaba lamel grafitler (koyu), ferritik (ak) i yapda dalm.

ekil 4.3. G-rnei, parlatlm yzey

ekil 4.4. G-rnei, dalanm yzey

200 Kaba lamel ve taneli grafit (koyu) formu A tipi kr dkme demir yapsnda.

200 %C 3,76-%Si 0,62 -%Mn 0,65-%Cr 0,47 anma direnli ve yksek karbonlu alaml dkme demir mikroyaps.

ekil 4.5. -rnei, parlatlm yzey

ekil 4.6. -rnei, dalanm yzey 200 5-8 boyutlu, A ve B tipi lamel grafitli damarlar (koyu), ferritik yap iinde belirsiz dalm gstermitir.

200 %C 3,44-%Si 2,16 -%Mn 0,08 dana gz ekilli, kresellemi grafitli dkme demir. % 75 ferritik yap.

ekil 4.7. K-rnei, parlatlm yzey

ekil 4.8. K-rnei, dalanm yzey

200 Kresel grafit yap (koyu yuvarlaklar) serbest ferritle (ak renk) evrilmi perlit matriksi iindedir.

200 %C 3,11-%Si 1,32 -%Mn 0,4, snf 50 ve 7 boyutunda %30 dzeyinde sferolam dkme demir mikroyaps.

ekil 4.9. M-rnei, parlatlm yzey

ekil 4.10. M-rnei, dalanm yzey 200 E tipi lamel grafitler (koyu siyah) interdentritik segregasyon iersinde dank yapdadr.

4.1.2. 2.Tip balta ayaklarn mikroyaplar Yaplan testler sonucunda denemeye alnan 4.11./4.12./4.13./4.14./4.15.'deki mikroyaplara rastlanmtr. balta ayaklarda, ekil

ekil 4.11. D-rnei, dalanm yzey 200 %C 0,36-%Si 0,43 -%Mn 0,56-%Cr 0,075 Dk karbonlu elik dkm. Ferrit kristalleri (ak), demir karbrsementit (koyu), perlitik yapdadr.

ekil 4.12. G-rnei, dalanm yzey 200 %C 0,20-%Si 0,14 -%Mn 0,38-%Cr 0,049 Dk karbonlu elik dkm. Ferritik yap (ak), sementit (koyu) blgeler daha azalm mikroyapdadr.

200 %C 4,05-%Si 0,48 -%Mn 0,38-%Cr 0,4-%Ni 0.11 Yksek karbonlu, alaml dkme demir. 60-45-12 derecesinde kresel grafitler (koyu) ve ferrit (ak) ince perlit matriksi iinde dalm yapda.

ekil 4.13. -rnei, dalanm yzey

ekil 4.14. K-rnei, dalanm yzey 200 %C 0,36-%Si 0,37 -%Mn 0,73-%Cr 0,36 Dk karbonlu elik dkm. Sementit (koyu) ve ferritik (ak) perlit yap ierisinde dalm yapda.

200 %C 0,25-%Si 0,36 -%Mn 0,77-%Cr 0,1 Dk karbonlu elik dkm. ekil 4.12. de olduu gibi karbon oran daha az olan sementit-demir karbrl (koyu) ve ferritik (ak) yap grnmnde.

ekil 4.15. M-rnei, dalanm yzey

4.1.3. Kltvatr 1.Tip u demirlerinin mikroyaplar Yaplan testler sonucunda denemeye alnan 4.16./4.17./4.18./4.19./4.20.'deki mikroyaplara rastlanmtr. u demirlerinde, ekil

ekil 4.16. D-rnei, dalanm yzey 200 %C 0,062-%Si 0,16-%Mn 0,50-%Cr 0,003 Dk karbonlu elik (SAE 1008) . Yada sertletirilmi malzeme yapsndadr.

ekil 4.17. G-rnei, dalanm yzey

200 %C 0,3-%Si 0,25-%Mn 1,28-%Cr 0,39 Dk karbonlu elik (SAE 1030) . Yada sertletirilmi malzeme yaps.

ekil 4.18. -rnei, dalanm yzey 200 %C 0,26-%Si 0,21-%Mn 0,73-%Cr 0,076 Dk karbonlu elik (SAE 1030) . Yada sertletirilmi malzeme yaps. Ferritik ana yap iine sementit homojen olarak dalm.

200 %C 0,31-%Si 0,26-%Mn 0,74-%Cr 0,14 Dk karbonlu elik (SAE 1030) . Yada sertletirilmi malzeme yaps.

ekil 4.19. K-rnei, dalanm yzey

ekil 4.20. M-rnei, dalanm yzey 200 %C 0,56-%Si > 1,7-%Mn 0,89-%Cr 0,14 yay elii (SAE 9260) . Isl ilem grm, yada sertletirilmi. Byk geni(koyu siyah)grafit, beyaz noktalar (karbid) olup, stenitik yap hakimdir.

4.2. Kimyasal analiz sonular 4.2.1. Dkm balta ayaklarn kimyasal analiz sonular Tarm makinalar reticilerinden alnan, dkm malzemelerden 1.Tip balta ayaklarn, Kutes Dkm Fabrikasnda yaplan kimyasal analizleri sonucunda elde edilen onyedi ayr elementin (%) deerleri, izelge 4.1.'de verilmitir. izelge 4.1. 1.Tip balta ayaklarn kimyasal analiz sonular ELEMENT ADI %C % Si %S %P % Mn % Ni % Cr % Mo % Cu % Ti % Sn % Al % Pb %B % Bi % Mg % Fe D 3,6150 0,6408 0,0567 0,0583 0,3928 0,0817 0,0140 0,0032 0,0410 0,0129 0,0035 0,0001 0,0011 0,0012 0,0011 0,0022 95,074 G 3,9166 0,7220 0,0606 0,0567 0,5355 0,0186 0,0412 0,0033 0,0209 0,0106 0,0026 0,0000 0,0000 0,0009 0,0000 0,0009 94,609 FRMA ADI 3,7699 0,6290 0,0436 0,0716 0,6599 0,0675 0,4732 0,0132 0,0483 0,0124 0,0043 0,0008 0,0004 0,0016 0,0011 0,0035 94,199 K 3,4409 2,1635 0,0138 0,0272 0,0875 0,0313 0,0810 0,0093 0,3488 0,0084 0,0046 0,0055 0,0000 0,0006 0,0000 0,0488 93,729 M 3,1190 1,3259 0,1420 0,1214 0,4052 0,0853 0,0460 0,0066 0,0812 0,0229 0,0060 0,0002 0,0000 0,0024 0,0000 0,0000 94,635

Yukardaki deerler ve kimyasal analiz cihaznn bilgisayar ortamna aktard verilere dayanarak irdelendiinde; D-rnei SAE-1010 elik dkm, G-rnei GG 25-lamel grafitli dkme demir, -rnei elik dkm, K-rnei GGG 50 kresel grafitli dkme demir (sifero) ve M-rneinin de siferolamann yeterli olmad elik dkm grubunda olduu sonucuna varlmtr. izelge 3.4de verilen anmaya dayankl elementlerin (%) deerleri ile karlatrldnda; karbon ve silis yzdelerinin hepsinde uygun olduu, %Mn sadece G ve Firmalarnda uygun, %Cr deerlerinin ise sadece -Firmasnda uygun olduu grlmektedir. izelge 4.6.'da verilen sertlik deerleri ile karlatrldnda; D-Firmasnda (47,6 HRC), G-Firmasnda (0 HRC), -Firmasnda (48,5 HRC), K-Firmasnda (10,7 HRC) ve MFirmasnda (0 HRC) deerleri llmtr. En yksek sertlik deeri (48 HRC)'nin Firmasnn rneinde ve (47,6 HRC) ile D-Firmasnn rneinde llmesi, malzeme seiminin bu firmalar tarafndan doru yapld grn onaylamaktadr.

Tarm makinalar reticilerinden alnan, dkm malzemelerden 2.Tip balta ayaklarn Hema Hidrolik A.. Fabrikasnda yaplan kimyasal analizleri sonucunda elde edilen yirmiiki ayr elementin deerleri, izelge 4.2'de verilmitir. izelge 4.2. 2.Tip balta ayaklarn kimyasal analiz sonular ELEMENT ADI % Fe %C % Si % Mn %P %S % Cr % Mo % Ni % Pb %V % Al % As %B % Ca % Co % Cu % Nb % Sn % Ti %W % Zr D 98,14 0,369 0,430 0,563 0,020 0,026 0,075 0,011 0,074 0,020 < 0,002 0,092 0,010 0,0024 0,0003 < 0,005 0,106 0,002 0,008 < 0,002 0,037 < 0,002 G 98,93 0,217 0,149 0,387 0,017 0,011 0,049 0,010 0,063 0,017 < 0,002 0,066 0,006 0,0017 0,0002 < 0,006 0,025 0,006 0,002 < 0,002 0,031 0,003 FRMA ADI 94,23 4,054 0,483 0,387 0,025 0,078 0,402 0,022 0,116 0,008 < 0,002 0,008 0,016 0,004 0,0002 < 0,005 0,15 < 0,002 0,010 0,004 0,031 0,005 K 98,21 0,366 0,373 0,731 0,014 0,012 0,036 0,009 0,057 0,018 < 0,002 0,058 < 0,005 0,0013 0,0005 < 0,005 0,051 0,004 0,002 < 0,002 0,037 0,003 M 98,16 0,252 0,366 0,778 0,027 0,021 0,107 0,020 0,085 0,016 < 0,002 0,053 0,006 0,0017 0,0002 0,009 0,041 0,004 0,004 0,002 0,040 0,004

Yukardaki deerler ve kimyasal analiz cihaznn bilgisayar ortamna aktard verilere dayanarak irdelendiinde; D-rnei SAE-1010 elik dkm, G-rnei SAE-1015 elik dkm, -rnei 34Cr4 yksek karbonlu elik dkm, K-rnei SAE-1040 elik dkm ve M-rnei SAE-1030 elik dkm olduu sonucuna varlmtr. 2. Tip dkm balta ayaklarn sonularda izelge 3.4deki deerlerle karlatrldnda, en uygun deerlere -Firmasnn rneinde karlalmaktadr. izelge 4.6.'da verilen sertlik deerleri ile karlatrldnda; D-Firmasnda (0 HRC), G-Firmasnda (0 HRC), -Firmasnda (45,7 HRC), K-Firmasnda (3 HRC) ve M-Firmasnda (0 HRC) deerleri llmtr. En yksek sertlik deeri (45,7 HRC)'nin -Firmasnn rneinde llmesi, malzeme seiminin bu firma tarafndan doru yapldn gstermektedir.

4.2.2. Kltvatr u demirlerinin kimyasal analiz sonular Tarm makinalar reticilerinden alnan, 1.Tip (dar) kltvatr u demirlerinin Hema Hidrolik A.. Fabrikasnda yaplan kimyasal analizleri sonucunda elde edilen yirmi iki ayr elementin deerleri izelge 4.3.'de verilmitir. izelge 4.3. 1.Tip (dar) u demirlerinin kimyasal analiz sonular ELEMENT ADI % Fe %C % Si % Mn %P %S % Cr % Mo % Ni % Pb %V % Al % As %B % Ca % Co % Cu % Nb % Sn % Ti %W % Zr D 99,17 0,062 0,016 0,501 < 0,005 0,006 0,003 0,007 0,038 0,029 < 0,002 0,067 0,012 < 0,0010 0,0005 0,014 0,017 < 0,002 < 0,002 0,002 0,037 0,005 G 97,06 0,3 0,259 1,280 0,013 0,011 0,392 0,048 0,168 0,027 0,003 0,021 0,011 0,0018 < 0,0010 0,025 0,255 0,005 0,014 0,050 0,053 0,005 FRMA ADI 98,24 0,265 0,211 0,731 0,009 0,027 0,076 0,017 0,098 0,027 0,007 0,004 0,007 < 0,0010 0,0005 0,012 0,212 0,005 0,009 < 0,002 0,041 0,002 K 97,84 0,312 0,266 0,745 0,020 0,030 0,149 0,024 0,134 0,025 0,002 0,003 0,006 < 0,0010 0,0009 0,016 0,349 0,003 0,011 < 0,002 0,056 0,004 M 96,14 0,564 > 1,700 0,899 0,024 0,028 0,142 0,018 0,131 0,025 < 0,002 0,007 0,008 < 0,0010 > 0,0010 0,011 0,235 0,002 0,016 0,002 0,042 0,003

Yukardaki deerler ve kimyasal analiz cihaznn bilgisayar ortamna aktard verilere dayanarak irdelendiinde, D-rnei SAE-1008 dk karbonlu elik, G-rnei SAE-1030 orta karbonlu elik, -rnei SAE1030 elik, K-rnei SAE-1030 elik dkm ve M-rnei SAE9260 yay elii olduu sonucuna varlmtr. Anma dayanm ve sertlik asndan ele alndnda en uygun malzemelerin G ve Mfirmalarnda olduu gzlenmektedir. izelge 4.6.'da verilen sertlik deerleri ile karlatrldnda; D-Firmasnda (0 HRC), G-Firmasnda (43,2 HRC), -Firmasnda (3 HRC), K-Firmasnda (11 HRC) ve M-Firmasnda (54 HRC) deerleri llmtr. En yksek sertlik deeri (54 HRC)'nin M-Firmasnn rneinde ve (43,2 HRC) ile M-Firmasnn rneinde, llmesi, malzeme seiminin bu firmalar tarafndan doru yapldn gstermektedir.

4.2.3. Kimyasal analiz sonularnn deerlendirilmesi Kimyasal analiz sonularna gre izelge 4.4.'deki malzeme snflandrmas yaplmtr. izelge 4.4. Kimyasal analiz sonularna gre malzeme snf PARA ADI
1.Tip Balta ayak Pik/sifero/elik dkm 2.Tip balta ayak (elik dkm) U demiri

D
Yksek karbonlu dkme demir SAE1010 Dk karbonlu elik dkm SAE1008 Dk karbonlu elik

G
GG25 Pik dkm SAE1015 Dk karbonlu elik dkm SAE1030 Dk karbonlu elik

FRMA ADI
Yksek karbonlu dkme demir 34CR4 Yksek karbonlu dkme demir (alaml) SAE1030 Dk karbonlu elik

K
GGG50 sifero dkm SAE1040 Dk karbonlu elik dkm SAE1030 Dk karbonlu elik

M
Siferolama yetersiz dkme demir SAE1030 Dk karbonlu elik dkm SAE9260 Yay elii

4.2.4. Ana malzeme sac kimyasal analiz sonucu Satcdan St-37 malzeme olarak istenen esas metalin, malzeme sertifikas verilemedii iin, izelge 4.5.'de verilen kimyasal analizi yaptrlmtr. Denemelerde gvenilir sonular alnmas amacyla, WPS-prosedr kaynak testlerinde ayn esas malzeme kaynatlmtr. izelge 4.5. WPS test plakasnn kimyasal analizi
% Element C 0,0504 Si 0,0092 S 0,0074 P 0,0036 Mn 0,3688 Ni 0,0103 Cr 0,0027 Mo 0,0014 Cu 0,0261 Sn 0,0012

DIN 17100 Normu ile karlatrldnda, test malzemesi St 37 ye karlk gelmektedir. 4.3. Sertlik lm sonular 4.3.1. Balta ayaklarn ve u demirlerin sertlik deerleri Dkm balta ayaklarn ve u demirlerin sertlik lmleri izelge 4.6.'da verilmitir. izelge 4.6. Balta ayaklarn ve u demirlerin (HRC ve HB) sertlik deerleri
FRMA ADI PARA ADI

HRC

D HB

HRC

G HB

HRC HB HRC

K HB

HRC

M HB

1.Tip balta ayak

2.Tip balta ayak 1.Tip u demiri 2.Tip u demiri (-) 0 HRC deeri llmtr.

47,6 -

607,3 163 131,5 140

43,2 -

186 154 402 136

48,5 45,7 3 -

599 407 218 145

10,7 3 11 11,5

215,6 163 265 128

23,9 54 23

304,3 156 651 245

4.3.2. WPS Testleri ekme rneklerinin sertlik deerleri WPS testlerinden elde edilen ekme deney rneklerinin be ayr yerinde yaplan sertlik lm noktalar ekil 4.21.'de ve lm deerleri de izelge 4.7.de verilmitir. lmler; esas metalde (1-5 noktalar lm ortalamas), Is etki blgesi (HAZ)de (2-4 noktalar lm ortalamas) ve kaynak metali zerinde (3 noktasnda lm) yaplmtr. 3 2 4 1 5 ekil 4.21. ekme rneklerinde sertlik lm noktalar izelge 4.7. ekme rneklerinin HB-Sertlik deerleri
FRM A
KAYNAK METODU Top. Is Girdisi J/cm ekme rnek No

SERTLK LM BLGES
1. BLGE ESAS METAL (1-5 Noktalar) 2. BLGE ISI ETK BLGES (2-4 Noktalar) 3. BLGE KAYNAK METAL (3-Noktas)

WPS-1G

31 987 44 574 36 074 23134 30946 33653 27621 24695 27383 27463 43523 24539 20046 52073 38112

WPS-2G WPS-3G WPS-1G

WPS-2G WPS-3G WPS-1G

WPS-2G WPS-3G WPS-1G

WPS-2G WPS-3G WPS-1G

WPS-2G WPS-3G

-1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2

137 134 102 103 95 108 121 122 108,5 97,5 95 98 128,5 120 101 107 106,5 94,5 137,5 135,5 96,5 88,5 91,5 91,5 127,5 126,5 98,5 99,5 110,5 98

139 135 117 112,5 94,5 138 127,5 129,5 101 84 132 147,5 137 129 107 94 117,5 155,5 147 127,5 142,5 112 223 138,5 131,5 147,5 135 121,5 155 106

144 142 157 161 156 180 204 180 150 120 161 173 163 173 149 155 177 193 151 186 159 155 157 220 181 188 169 178 174 163

4.3.3. WPS Testleri ekme rneklerinin sertlik deerleri ile ilgili istatistiksel bulgular WPS testlerinden elde edilen ekme rneklerinin sertlik lm deerleri ile ilgili varyasyon analizi, izelge 4.8.'de verilmitir. izelge 4.8. ekme rneklerinin sertlik lm deerleri varyans analizi Varyasyon Kayna
Genel Blok (Firma) KM (Kaynak Metodu) BLGE FRMA KM FRMA BLGE KM BLGE FRMA KM BLGE HATA TOPLAM

SD
45 5 2 2 8 8 4 16 45 90

HKT
1726537,12a 1651265,21 7887,40 51962,57 2616,92 2663,92 4554,97 5586,10 12143,12 1738680,25

HKO
38367,49 330253,04 3943,70 25981,28 327,116 332,991 1138,744 349,132 269,847

F Deeri
142,182 1223,85 14,61 96,28 1,21 1,23 4,22 1,294

Olaslk
0,000 0,000 0,000 0,000 0,314 0,302 0,006 0,243

KARAR
nemli nemli nemli nemli nemsiz nemsiz nemli nemsiz

izelge 4.8. incelendiinde; ekme rnekleri sertlik lm deerlerinin, firmalarda, kaynak metodlarnda, blgelerde ve KM Blge interaksiyonunda nemli bulunmutur (Fh=2,423 , =0,01). nemli bulunan konular ile ilgili AF analizi ve ortalamalar, izelge 4.9.'da verilmitir. izelge 4.9. ekme rnekleri sertlik deerlerinin firmalarla ilgisi D Min 94,5 Max 180 Ortalamalar 130,83A Std. Sapma 24,71 %VK 18,88 AF(P<0,01)= 32,49 G 84 204 130,63A 32,95 25,22 FRMALAR K 94 88,5 193 220 133,75A 142,19A 30,50 39,54 22,80 27,80 M 98 188 139,44A 30,83 22,10

ekme rnei sertlik deeri ( HB )

izelge 4.9. incelendiinde en yksek ortalama sertlik deeri (HB 142,19) ile KFirmasnda elde edilirken en dk sertlik deeri (HB 130,63) ile G-Firmasnda elde edilmitir. ekme rnekleri sertlik deerleri asndan irdelendiinde, firmalar arasnda istatistiksel olarak bir farkllk bulunmamtr. paralarnn kaynak srasnda ve kaynak bitiminde, ayn doal ortamlarda yavaa soutulmas, kaynakl parada ar yksek ve dk sertlik deerlerinin olumamasn salamtr.

ekme rneklerinin sertlik deerlerinin kaynak metodlar (WPS 1G/2G/3G) ile ilgisi izelge 4.10.da verilmitir. izelge 4.10. ekme rnekleri sertlik deerlerinin kaynak metodlar ile ilgisi WPS-1G
ekme rnei sertlik deeri ( HB ) Min Max Ortalamalar Std. Sapma % VK AF(P<0,01)=32,49 120 204 145,06 22,87 15,76

WPS-2G
84 178 122,71 27,46 22,37

WPS-3G
91,5 223 138,33 39,14 28,29

izelge 4.10 incelendiinde en yksek ortalama sertlik deeri (HB 145,06) ile WPS1G Kaynak metodunda elde edilirken en dk ortalama sertlik deeri (HB 122,71) ile WPS2G Kaynak metodunda elde edilmitir. ekme rneklerinin sertlik deerleri asndan, kaynak metodlar arasnda istatistiksel olarak bir farkllk bulunmamtr. Kaynak metodlar arasnda farkl s girdileri elde edilmesine ramen sertlik deerlerini ar dzeyde etkilememitir. Kaynak ve dier sl ilemlerde malzeme i yapsndaki dnm sabit bir scaklkta deil, devaml bir souma-transformasyon ile gerekleir. Sertleme kabiliyeti kritik souma hz ile dorudan ilgilidir (ANIK 1975). ekme rneklerinin sertlik deerlerinin lm blgeleri ile ilgisi izelge 4.11.'de verilmitir. izelge 4.11. ekme rnekleri sertlik deerlerinin blgelerle ilgisi 1.Blge
Esas metal

2.Blge
Is etki blgesi

3.Blge
Kaynak metali

ekme rnei Sertlik Deeri ( HB )

Min Max Ortalamalar Std. Sapma % VK AF(P<0,01)=32,49

88,5 137,5 109,33B 15,43 14,11

84 155,5 129,48B 25,5 19,69

120 220 167,30A 19,9 11,89

izelge 4.11 incelendiinde en yksek ortalama sertlik deeri (HB 167,3) ile 3.Blgede (kaynak metalinde) elde edilirken en dk ort. sertlik deeri (HB 109,3) ile 1. Blgede (esas metal) elde edilmitir. ekme rneklerinin sertlik deerleri asndan, blgeler arasnda istatistiksel olarak bir farkllk gzlenmitir. Kaynak srasnda en yksek scaklk kaynak metalinde ortaya kar. Ergiyerek kaynak metalini oluturan dolgu teli ve esas metal bir kaynak banyosu meydana getirdikten sonra souyarak tekrar katlar. yap deiiklikleri en fazla kaynak metalinde, daha sonra sdan etkileen blgede ve esas metalde meydana gelir. Genel olarak sertlik deerleri de en yksek kaynak metalinde, ikinci olarak s etkileim blgesinde ve esas metalde llmesi doal bir sonutur. eliin ierdii karbon ve dier alam elementleri, kaynak metalinin sertliini ve sertleebilme kabiliyetini etkiler. Sertlik genel olarak eliin ierdii karbon miktarnn bir fonksiyonudur. Sertleebilme kabiliyeti ise eliin stenit blgesinden itibaren ani olarak soutulmas sonucu ortaya kan martenzitik yapnn oluma kolaylnn bir lsdr. Bu bakmdan sertleebilme kabiliyeti, eliin kaynak sonras kaynak blgesinde gsterecei sertliin bir bakma lsdr (TLBENT, 1998).

4.4. WPS Testleri ekme deney sonular ekme deneyinde, be ayr retici, ayr kaynak metodu ve s girdisi lm ile her metod iin iki adet ekme rneinden (toplam 30 adet) elde edilen deerler izelge 4.12.de verilmitir. Deney sonular; akma dayanm, ekme dayanm ve % uzamalar olup, DIN 8559 ve TS 5618 den alnarak hazrlanan izelge 3.3.'e gre deerlendirilmitir. izelge 4.12. WPS-1G/2G/3G ekme deney sonular
FRM A

KAYNAK METODU

Top. Is Girdisi J/cm

ekme rnek No

rnek Kesiti mm2

Akma Yk KN

Akma Dayanm N/mm2

ekme Yk KN

ekme Dayanm N/mm2

Uzama %

Baarl/ Baarsz
BAARISIZ * BAARISIZ * BAARILI * BAARISIZ** BAARISIZ * BAARILI * BAARISIZ * BAARISIZ * BAARISIZ** BAARILI** BAARISIZ** BAARISIZ** BAARISIZ** BAARISIZ * BAARILI * BAARISIZ** BAARILI * BAARISIZ * BAARISIZ * BAARISIZ * BAARISIZ** BAARISIZ** BAARISIZ** BAARISIZ** BAARISIZ** BAARISIZ** BAARISIZ** BAARISIZ** BAARILI** BAARILI*

WPS-1G

31 987 44 574 36 074

D WPS-2G
WPS-3G

-1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2 -1 -2

139,02 151,73 144,45 142,03 145,4 141,21 122,14 134,38 145,58 133,56 130,94 142,04 115,56 134,84 130,67 146,49 128,51 136,64 140,79 135,94 137,12 138,95 136,93 144 121,394 114,78 145,27 139,87 130,54 134,92

31,46 34,56 53,75 5,43 53,18 51,25 27,62 32,25 33 45,5 30,18 27,37 12,62 32,18 52,31 38,12 51,56 48,75 32,75 34,25 11,43 23,62 6,12 49,18 6,12 6 45,93 29,06 14,75 52,5

226,08 227,77 372,08 38,23 365,73 362,92 226,12 240 226,67 340,65 230,48 192,68 109,2 238,6 400,31 260,21 401,21 356,77 232,6 251,9 83,35 168,76 44,69 341,52 50,4 52,27 316,15 207,75 112,98 389,1

48,12 52,37 67,18 44,81 64,43 63,31 42,81 46,75 63,56 62,37 43,87 50,06 34,87 48,06 62,31 44,43 63,06 59,06 50,31 49,12 49,25 42,31 38 61 36 22 60,25 31,43 60,75 63,85

346,14 345,15 465,05 315,49 443,1 448,33 350,04 347,87 436,59 466,96 335,03 352,42 301,7 356,4 476,84 303,29 490,69 432,23 232,6 361,3 359,16 302,3 277,5 423,6 296,55 191,67 414,73 224,7 465,34 473,22

27,5 32,5 35,5 13,2 33,2 31,1 27,5 28,75 20,4 18,55 6,6 6,4 6,25 23,75 33,15 7,9 32,15 28,55 28,75 30 10,92 3,57 3,57 15,2 18,75 1 8,25 7,7 15,02 11,52

WPS-1G

23 134 30 946 33 653

G WPS-2G
WPS-3G

WPS-1G

27 621 24 695 27 383

WPS-2G WPS-3G

WPS-1G

27 463 43 523 24 539

WPS-2G WPS-3G

WPS-1G

28 046 52 073 38 112

WPS-2G WPS-3G

** : Kopma kaynak metalinden olmutur * : Kopma esas metalden olmutur

Genel olarak bir ekme deneyinde, esas metalin kaynak metaline gre daha yumuak ve snek yapya sahip olmasndan dolay kopmann esas metalden olmas beklenir. Ancak kriterleri salayan kaynaktan kopmalar da baarl saylmaktadr.

4.4.1. WPS Testleri ekme deneyi istatistiksel sonular 4.4.1.1. Akma dayanm ile ilgili bulgular

Tarm makinalar imalats be ayr firmada uygulanan WPS kaynak prosedrlerine ilikin akma dayanmlar ile ilgili veri analizi izelge 4.13 de verilmitir. izelge 4.13. Akma dayanm ile ilgili varyasyon analizi Varyasyon kayna
Genel Blok (Firma) Alt grup KM (Kaynak Metodu) N (ekme rnei) KM N Hata

SD
29 4 5 2 1 2 20

HKT
379159,30 54018,65 86218,55 44987,82 2449,48 38781,25 238922,1

HKO
13504,66 17243,71 22493,91 2449,48 19390,63 11946,11

F Deeri
1,13 1,883 0,21 1,623

Fc %5
2,87 3,49 4,35 3,49

KARAR %1
4,43 5,85 8,10 5,85 nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz

( P >0,05 ) izelge 4.13' de akma dayanm ile ilgili varyans analizi incelendiinde, akma dayanm deerleri asndan, firmalar arasnda, kaynak metodlar arasnda, ekme rnekleri arasnda ve kaynak metodu ekme rnei interaksiyonunda-karlkl etkileiminde, istatistiksel olarak bir farkllk bulunmamtr .

4.4.1.2.

ekme dayanm ile ilgili bulgular

Tarm makinalar imalats be ayr firmada uygulanan WPS kaynak prosedrlerine ilikin ekme dayanmlar ile ilgili varyans analiz sonular izelge 4.14 de verilmitir. izelge 4.14. ekme dayanm ile ilgili varyasyon analizi Varyasyon Kayna
Genel Blok (Firma) Alt grup KM N KM N Hata

SD
29 4 5 2 1 2 20

HKT
195082,25 22913,43 83415,87 52332,20 3993,53 27090,14 88752,95

HKO
5728,36 16683,17 26166,1 3393,53 13545,07 4437,65

F Deeri
1,29 5,89 ** 0,76 3,05

Fc %5
2,87 3,49 4,35 3,49

KARAR %1
4,43 5,85 8,10 5,85 nemsiz nemli nemsiz nemsiz

ekme deneyinde kullanlan rneklerin ekme dayanm asndan sonular ncelendiinde (izelge 4.14); kaynak metodlar (WPS-1G, 2G, 3G) arasndaki farkllk nemli bulunmutur ( Fh=5,89 , =0,01). Yaplan istatistiksel analiz sonucunda nemli bulunan konularn AF deerlendirmesi ile ilgili ortalamalar izelge 4.15' de verilmitir. izelge 4.15. ekme dayanmnn kaynak metodlar ile ilgisi WPS-1G Min 191,67 ekme Dayanm Max 361,30 2 ( N/mm ) Ortalamalar 312,94B Std. Sapma 58,23 % VK 18,60 AF(P<0,01)= 171,86 WPS-2G 224,70 476,84 376,51B 87,62 23,27 WPS-3G 277,50 490,69 414,14A 69,22 16,71

ekme dayanm asndan WPS-1G ile WPS-2G arasnda istatistiksel adan farkllk bulunmamtr. WPS-3G dier iki metoda gre farkl bir grup oluturmutur. WPS-3G dik pozisyonda yaplan ve dier metodlara gre zorluk derecesi daha yksek olan bir kaynak metodudur. Burada daha yksek ekme dayanm deeri ; 414,14 N/mm2 elde edilmesi dk ve uygun ilerleme hz ort. 85,22cm/dak ile ve yksek s girdisi sayesinde olmutur. En dk ortalama ekme dayanm deeri ise 312,94 N/mm2 ile ve ort. 95,72cm/dak kaynak hz ile WPS-1G kaynak metodunda elde edilmitir. Kaynak ilerleme hz arttka malzemeye giren s enerjisi dmekte ve nfuziyeti de azaltmaktadr. Bunun neticesi de ekme dayanm dmektedir. Kaynak hznn artmas birim boya verilen snn azalmasna ve dolaysyla da esas metalin ergiyen miktarlarnn azalmasna neden olur ve bu da nfuziyeti azaltr. Ar derecede yava kaynak hz da fazla miktarda kaynak metalinin ylmas ve nfuziyetin azalmas demektir (TLBENT, 1998).

ekme dayanm ile ilgili regresyon grafii ekil 4.22.'de ve ekme dayanm ile kaynak metodlar arasndaki iliki ekil 4.23.'de verilen grafikle aklanmtr.

Beklenen %

Gzlenen % ekil 4.22. ekme dayanm ile lgili regresyon grafii

ekil 4.23. ekme dayanm ile kaynak metodlar arasndaki iliki

ekil 4.23 incelendiinde ekme dayanm deerlerini en ok etkileyen, kaynak metodlar ve pozisyona gre ayarlanan kaynak hzlar olmutur. Grafik incelendiinde hz azaldka ekme dayanm deerlerinin ykseldii, ters orantl bir iliki grlmektedir.

4.4.1.3.

Uzama yzdeleri ile ilgili bulgular

Tarm makinalar imalats be ayr firmada uygulanan WPS Kaynak prosedrlerine ilikin uzama yzdeleri ile ilgili varyans analiz sonular izelge 4.16 da verilmitir. izelge 4.16. ekme rneklerinin uzama yzdeleri ile ilgili varyasyon analizi Varyasyon Kayna
Genel Blok (Firma) Alt grup KM (Kaynak Metodu) N (ekme rnei) KM N Hata

SD
29 4 5 2 1 2 20

HKT
14297,84 1165,13 554,29 220,21 76,23 257,85 1854,5

HKO
291,28 110,86 110,11 76,23 128,93 92,73

Olaslk %5
3,14 * 1,19 0,82 1,39 2,87 3,49 4,35 3,49

Fc %1
4,43 5,85 8,10 5,85

KARAR
nemli nemsiz nemsiz nemsiz

ekme deneyinde kullanlan rneklerde uzama yzdeleri asndan sonular incelendiinde (izelge 4.16); firmalar arasnda, istatistiksel farkllk nemli bulunmutur ( Fh=3,14 , =0,05). Uzama yzdeleri asndan kaynak metodlar, ekme rnekleri ve KM N interaksiyonunda istatistiksel olarak farkllk nemsiz bulunmutur. Yaplan istatistiksel analiz sonucunda nemli bulunan konularn AF deerlendirmesi ile ilgili bulgular izelge 4.17 de verilmitir. izelge 4.17. Uzama ile ilgili ortalamalar izelgesi D Min 13,2 Max 35,5 Ortalamalar 28,83A Std. Sapma 8,10 %VK 28,09 AF(P<0,01)= 16,61 G 6,4 28,75 18,03A 9,76 54,13 FRMALAR 6,25 33,15 21,95A 12,0 54,66 K 3,57 30,0 15,33A 11,75 76,64 M 1,0 18,75 10,37B 6,2 59,78

Uzama (%)

Uzama yzdeleri ile ilgili ortalamalar izelgesi incelendiinde D, G, ve K-firmalar arasnda istatistiksel olarak bir farkllk bulunmamtr. En dk uzama yzdesi (%10,37) MFirmasnda gzlenmitir. izelge incelendiinde en dk uzama yzdesi %10,37 ile M-Firmasnda, en yksek yzde uzamas ise %28,83 ile D-Firmasnda gzlenmitir. Uzamalar ayn esas malzemede ele alnd iin kaynan nfuziyetiyle ilgilidir. Kaynak nfuziyetinin en iyi olduu DFirmasnda en yksek ekme dayanm ortalamas (393,87 N/mm2 ) elde edilmesi bu hipotezi dorulamaktadr. Ortalama uzama yzdelerinde olduu gibi ortalama ekme dayanm deerlerinin de en dk M-Firmas ile K-Firmasnda gzlenmesi bir rastlant deildir. Bu firmalarda be ekme rneinin de kaynaktan kopmas baarszln dier bir gstergesidir (izelge 4.12).

Uzama yzdesi ile ilgili regresyon grafii ekil 4.24.'te ve Firmalarda % uzama deerlerinin karlatrlmas ekil 4.23.'de verilen grafikle aklanmtr.

Beklenen %

Gzlenen % ekil 4.24. Uzama % ile ilgili regresyon

ekil 4.25. Firmalarda % uzama deerlerinin karlatrlmas 4.4.1.4. Akma dayanm, ekme dayanm ve % uzama deerleri arasndaki korelasyon Akma dayanm, ekme dayanm ve % uzama deerleri arasndaki korelasyon izelge 4.18.'de verilmitir. izelge 4.18. AD, D ve % UZ arasndaki korelasyon AD
Akma dayanm ekme dayanm % Uzama 1 0,714** 0,576**

D
0,714** 1 0494**

% UZ
0,576** 0,494** 1

izelge 4.18.de grld gibi, ekme dayanm ile akma dayanm arasndaki iliki olduka yksek (0,714**) bulunmutur.

4.4.2. WPS Testleri bkme deneyi sonular WPS test sonularndan elde edilen toplam 60 adet bkme test rneinin (30 adedi kkten, 30 adedi yzden bkme) deney sonular izelge 4.19.da verilmitir. izelge 4.19. WPS 1G/2G/3G bkme deney sonular
FRMA KAYNAK METODU Toplam s girdisi J/cm Bkme rnek adedi (Yzden:2 Kkten:2) Bkme testi BAARILI Adet Bkme testi BAARISIZ Adet

WPS 1G 31987 4 4 WPS 2G D 44574 4 0 WPS 3G 36074 4 4 WPS 1G 23134 4 4 WPS 2G G 30946 4 4 WPS 3G 33653 4 0 WPS 1G 27621 4 2 WPS 2G 24695 4 0 WPS 3G 27383 4 4 WPS 1G 27463 4 4 WPS 2G K 24523 4 2 WPS 3G 24539 4 0 WPS 1G 28046 4 2 WPS 2G M 52073 4 0 WPS 3G 38112 4 0 BAARILI : Yzden ve kkten bkme sonucunda kaynak metalinde atlak ve krlmalar grlmemitir. BAARISIZ : Yzden ve kkten bkme sonucunda kaynak metalinde atlak ve krlmalar olmutur

0 4 0 0 0 4 2 4 0 0 2 4 2 4 4

4.4.2.1.

WPS Testleri bkme deneyi istatistik sonular

2

Firmalarda bkme deneyleri ile ilgili sonulara gre analizi uygulanm ve firmalar arasnda istatistiksel olarak farkllklar izelge 4.20.de ortaya konmutur. izelge 4.20. Bkme deneyi istatistiksel bulgular Firma
D G K M

h
%5
12,02** 12,02** 8* 8* 4.83 9,21 9,21 9,21 9,21 9,21

c
%1
5,99 5,99 5,99 5,99 5,99

KARAR
nemli (=0,01) nemli (=0,01) nemli (=0,05) nemli (=0,05) nemsiz

izelge 4.20.'de bkme deney sonular irdelendiinde; D-Firmas ile G-Firmas bir grup, -Firmas ile K-Firmas ayr bir grup olutururken, M-Firmas tek bana bir grup oluturmaktadr. Kaynakl test rneklerinin bkme deneylerinde elde edilen sonular, ekme dayanm deerleri ve %uzama ile byk lde ilgili olduu gze arpmaktadr. En yksek ekme dayanm zellii grlen D ve G-Firmalar, bkme deney sonularnda da dier firmalardan ayr bir grup oluturmutur. ve K-Firmalar da yine ayr bir grup oluturarak ikinci derecede

baarl grlrken M-Firmas tek bana bir grup oluturarak en dk baar dzeyinde kalmtr. ekil 4.25.de grld gibi uzama yzdesi ortalamas en dk % 10,37 ile MFirmasnda gzlenmitir. Uzama yzdesinin dk olmas bkme deney sonucunu olumsuz ynde etkileyerek kaynak dikiinin yeterli elastiklik dzeyine ulaamadn gstermektedir. Ayrca ekil 4.60., 4.65. ve 4.70.'te verilen kaynak radyografilerinde, genel olarak yetersiz nfuziyet ve dzensiz kaynak dikii gibi hatalar gze arpmaktadr. izelge 4.39.'da MFirmasnn elde ettii test parametreleri ve s girdileri deerleri, izelge 3.8'de nerilen kaynak parametreleri deerlerine gre tatmin edici bulunmamtr.

4.5. Makrotest (ke kaynakl rneklerin krma/bkme) sonular Makrotest rnekleri, 1F pozisyonu sonular izelge 4.21.'de, 2F pozisyonu izelge 4.22.'de ve 3F pozisyonu sonular ise izelge 4.23.'de verilmitir. izelge 4.21. Makrotest sonular (1F pozisyonu) ( 1F pozisyonunda ikier kaynak test edilmitir)
FRMA Kaynak AIKLAMA

D G K M

R.M. Y.Y. E. S. A. G. .T. H.B. A.B. .K. M.M. R.F.

Kaynaktan krld Kaynaktan krld Krlma veya kopma grlmedi Krlma veya kopma grlmedi Kaynaktan lokal krlma Kaynaktan lokal krlma Krlma veya kopma grlmedi Krlma veya kopma grlmedi Kaynaktan krld Kaynaktan krld

Baarl/ Baarsz BAARISIZ BAARISIZ BAARILI BAARILI BAARISIZ BAARISIZ BAARILI BAARILI BAARISIZ BAARISIZ

Krma/bkme testi sonularna gre sadece G ve K-Firmalarnn test rnekleri baarl olmutur. Dier firmalarn test rneklerinin kaynaklarnda tam ve blgesel krlmalar gzlenmitir. izelge 4.22. Makrotest sonular (2F pozisyonu)
FRMA Kaynak AIKLAMA

D G K M

H.K. R.Y. M.E. .K. E..

Kaynaktan krld Kaynaktan lokal krlma Krlma veya kopma grlmedi Krlma veya kopma grlmedi Kaynaktan krld

Baarl/ Baarsz BAARISIZ BAARISIZ BAARILI BAARILI BAARISIZ

Krma/bkme testi sonularna gre sadece ve K-Firmalarnn test rnekleri baarl olmutur. Dier firmalarn test rneklerinin kaynaklarnda tam ve blgesel krlmalar gzlenmitir. izelge 4.23. Makrotest sonular (3F pozisyonu)
FRMA Kaynak AIKLAMA

D G K M

R.M. N.. A.E. .. H.K.

Kaynaktan krld Kaynaktan lokal krlma Kaynaktan krld Kaynaktan krld Krlma veya kopma grlmedi

Baarl/ Baarsz BAARISIZ BAARISIZ BAARISIZ BAARISIZ BAARILI

Krma/bkme testi sonularna gre sadece M-Firmasnn test rnei baarl olmutur. Dier Firmalarn test rneklerinde, kaynak blgelerinde tam ve blgesel krlmalar gzlenmitir.

4.6. Kaynaklarn mekanik test sonularna gre baar oranlar

Firmalardan alnan kaynakl test paralarndan elde edilen, ekme (30 rnek), bkme (60 rnek) ve makrotest (15 rnek) ile yaplan toplam 105 adet test rnei sonularna gre, izelge 4.24.'te verilen baar oranlar saptanmtr.

izelge 4.24 . WPS-1G/F, WPS-2G/F, WPS-3G/F ekme, bkme ve makrotest sonularnn karlatrlmas

D
Makrotest rnei Bkme deney rnekleri ekme deney rnekleri

G
Makrotest rnei Bkme deney rnekleri ekme deney rnekleri

I
Makrotest rnei Bkme deney rnekleri ekme deney rnekleri

K
Makrotest rnei 4 1 Bkme deney rnekleri ekme deney rnekleri

ekme deney rnekleri

1 2

1 2

2 1

2 1

2 1

2 1

1 2

2 1

2 1

2 1

2 1

1 2

2 1

0 3

2 1

2 1

2 1

2 1

1 2

2 1

1 2

2 1

1 2

2 1

1 2

1 2

1 2

Baarl: 10 Baarsz: 11

Baarl: 10 Baarsz: 11 Baar oran: %47

Baarl: 9 Baarsz: 12 Baar oran: %42

Baarl: 8 Baarsz: 13 Baar oran: %38

Baarl: 5 Baarsz: 16

Baar oran: %47

Baar oran: %

= Baarl

= Baarsz

4.7. Gz ve boyut kontrol sonular 4.7.1. 1.Tip ve 2.Tip balta ayaklarn gz ve boyut kontrol sonular Dkm malzemeden yaplm 1.Tip ve 2.Tip balta ayaklarn gz ve boyut kontrolleri izelge 4.25.'te verilmitir. izelge 4.25. Dkm balta ayaklarn gzle kontrol
FRMA MALZEME Uygun Uygun deil Malzeme Uygun adedi malzeme oran (%)

AIKLAMA Gzlenen d yzey dkm hatalar Byk hacml dkm boluklar, kalp ve kum hatalar, fazla girintili yzeyler hahim. Byk hacml dkm boluklar, kalp ve kum hatalar, fazla girintili yzeye sahip.

1.Tip dkm balta

1 2 3 3 4 7 9 8 17 8 7 15 4 5 9

8 7 15 6 5 11 0 1 1 1 2 3 5 4 9

9 9 18 9 9 18 9 9 18 9 9 18 9 9 18 %50 % 94 %16

2.Tip dkm balta TOPLAM 1.Tip dkm balta 2.Tip dkm balta TOPLAM 1.Tip dkm balta 2.Tip dkm balta TOPLAM 1.Tip dkm balta 2.Tip dkm balta TOPLAM 1.Tip dkm balta 2.Tip dkm balta TOPLAM

Dkm boluklar ve girintili yzeyler gzleniyor. Kk dkm boluklar ve girintili yzeyler var. % 38 Dkm boluklar, kalp ve kum hatalarna rastlanmad, ller uygun. Dkm boluklar, kalp ve kum hatalarna rastlanmad, ller uygun. Dkm boluklar ve girintili yzey en az dzeyde. Dkm boluklar ve girintili yzey en az dzeyde. % 83 Byk hacml dkm boluklar, kalp ve kum hatalar, fazla girintili yzeyler gzleniyor. Byk hacml dkm boluklar, kalp ve kum hatalar, fazla girintili yzeyler var.

izelge 4.25. incelendiinde her gruptan rasgele alnan, 9 adedi 1.Tip ve 9 adedi 2.Tip olmak zere, toplam 18 adet dkm malzeme zerinde yaplan incelemelerde, en fazla gze arpan hatalar dkm boluklar ve kendini ekmeler olup, yine ok sayda kalp ve kumdan kaynaklanan hatalarla karlalmaktadr. 2.Tip dkm malzemelerde de en fazla grlen hatalar dkm boluklar ve yzey przllkleri olup, kalp ve kumdan kaynaklanan hatalarla da ok sk karlalmaktadr. Firmalarn uygun malzeme kullanmadaki toplam baar oranlar karlatrldnda, en iyi grnml dkm balta ayak kullanan firmalar; -Firmas %94, K-Firmas %83, MFirmas %50 , G-Firmas %38 ve D-Firmas %16 olarak sralanmtr.

4.7.2. 1.Tip (dar) ve 2.Tip(izel) u demirlerinin gz ve boyut kontrol sonular Isl ilemle sertletirilmi 1.Tip ve 2.Tip U demirlerin gz ve boyut kontrollerinden elde edilen bulgular izelge 4.26.'da verilmitir. izelge 4.26. U demirlerin gzle kontrol
FRMA MALZEME Uygun Uygun deil Malzeme adedi Uygun malzeme Oran (%)

AIKLAMA Gzlenen d yzey hatalar Form hatalar ve tufalli yzeyler var Form hatalar, genellikle asimetrik ve tufalli yzeyler gzlenmekte Form hatal ve tufalli yzeyler daha az Form hatal ve tufalli yzeyler daha az Form hatasz ve temiz yzeylere sahip Form hatasz ve temiz yzeylere sahip Form hatas ve tufalli yzeyler daha az dzeyde Form hatas ve tufalli yzeyler daha az

1.Tip u demirleri 2.Tip u demirleri TOPLAM 1.Tip u demirleri 2.Tip u demirleri 1.Tip u demirleri 2.Tip u demirleri 1.Tip u demirleri

4 6 10 7 6 13 8 8 16 7 8 15 7 5 12

5 3 8 2 3 5 1 1 2 2 1 3 2 4 6

9 9 18 9 9 18 9 9 18 9 9 18 9 9 18 % 55 % 72 % 88

G K

2.Tip u demirleri 1.Tip u demirleri 2.Tip u demirleri

% 83 % 66 Form hatalar ve yzeydeki tufaller daha az Form hatalar ve yzeydeki tufaller daha az

izelge 4.26. incelendiinde her gruptan rasgele alnan, 9 adedi 1.Tip (dar) ve 9 adedi 2.Tip(izel) olmak zere, toplam 18 adet u demiri incelendiinde; 1.Tip kltvatr u demirlerinde ve 2.Tip izel u demirlerinde en fazla grlen hatalar, sl ilem ncesi ekil verme operasyonlarndan kaynaklanan form hatalar olup, preslerde dzgn ekil verilmedii ve hatal sl ilemle sertletirme yaplrken de tufallemenin nlenemedii gzlenmitir. Firmalarn uygun malzeme kullanmadaki toplam baar oranlar karlatrldnda, uygun ekil ve grnml u demiri kullanma oranlar srasyla; -Firmas %88, K-Firmas %83, G-Firmas %72 , M-Firmas %66 ve D-Firmas %55 bulunmutur. 4.7.3. Civata ve somunlarn gz ve boyut kontrol sonular 4.7.3.1. Optik komparatrden elde edilen sonular

Optik komparatr ile yaplan gz ve boyut kontrolleri sonucunda, K, , G, M ve D firmalarnn hepsinde kullanlan Norm markal civata ve somunlar uygun ve kabul edilebilir bulunmu, yine K-Firmasnn kulland Denet markal civata ve somunlarla, G-Firmasnn kulland Berk markal civata ve somunlar uygun bulunmutur. Civata ve somun reticileri iinde standartlara en uygun rn olarak Norm civatay grmekteyiz. Dier reticilerden Denet ve Berk te kalite asndan 2.sray paylamaktadrlar. Gzle yaplan kontrollerde en ok grlen hatalar; dilerin temiz ve dzgn ilenmemi, ezik ve apakl grnmleri olmutur. Gzle kontrollerde ve di mastarlarnda yaplan kontrollerde, somunlar daha iyi ve uygun km, di formlarnn ite olmasnn, tamalarda darbe, ezilme ve kirlenmeye kar civatalara oranla daha iyi korunduu gzlenmitir.

4.7.3.2.

ve d ap vida mastarlarndan elde edilen sonular

Civatalarn d ap vida mastarlar ile yaplan uygunluk kontrol izelge 4.27.'de, civatalarn kontrolne ilikin istatistiksel bulgular ise izelge 4.28.'de verilmitir. izelge 4.27. Civatalarn d ap vida mastarlaryla uygunluk kontrol (DIN 960, 961, 962, 609)
FRMA TEKRAR M20 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 CVATALAR VE DEERLENDRME M16 M12 M10 M8 TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM UYGUN 8 7 5 20 12 9 10 31 13 14 13 40 12 13 12 37 10 9 11 29 UYGUN DEL 7 8 10 25 3 6 5 14 2 1 2 5 3 2 3 8 5 6 5 16 TOPLAM ADET 15 15 15 45 15 15 15 45 15 15 15 45 15 15 15 45 15 15 15 45 TOPLAM BAARI

% 44

% 68

% 88

%82

% 64

: Uygun

: Uygun deil

izelge 4.28. Civatalarn kontroluna ilikin istatistiksel bulgular Firma D G K M

h
1,24 1,33 0,44 0,30 0,40 %5 9,21 9,21 9,21 9,21 9,21

c
%1 5,99 5,99 5,99 5,99 5,99

KARAR nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz

Civatalarn d ap vida mastarlaryla yaplan uygunluk kontrollerinde firmalar arasnda istatistiksel olarak bir farkllk bulunmamtr. Bu sonuca gre firmalarn, hazr mamul olarak satn aldklar civatalar arasnda kalite asndan byk farkllklar grlmedii anlalmaktadr. Yaplan aratrmalar sonucunda da bu tr malzemelerin, genellikle ayn tedariki firmalardan temin edildikleri gzlenmitir.

Somunlarn i ap vida mastarlar ile yaplan uygunluk kontrol izelge 4.29.'da ve somunlarn kontrolne ilikin istatistiksel bulgular ise izelge 4.30.'da verilmitir. izelge 4.29. Somunlarn i ap mastarlaryla uygunluk kontrol (DIN 962 )
FRMA TEKRAR M20 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 SOMUNLAR VE DEERLENDRME M16 M12 M10 M8 TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM UYGUN 11 10 13 34 12 11 12 35 14 13 14 41 11 14 13 38 10 11 12 33 UYGUN DEL 4 5 2 11 3 4 3 10 1 2 1 4 4 1 2 7 5 4 3 12 TOPLAM ADET 15 15 15 45 15 15 15 45 15 15 15 45 15 15 15 45 15 15 15 45 TOPLAM BAARI

% 75

% 77

% 91

% 84

% 73

: Uygun

: Uygun deil
2

izelge 4.30. Somunlarn analizine ilikin istatistiksel bulgular Firma D G K M

h
1,60 0,24 0,53 2,36 0,68 %5 9,21 9,21 9,21 9,21 9,21

c
%1 5,99 5,99 5,99 5,99 5,99

KARAR nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz

Somunlarn i ap vida mastarlaryla yaplan uygunluk kontrollerinde firmalar arasnda istatistiksel olarak bir farkllk bulunmamtr. Bu sonuca gre firmalar, hazr olarak satn aldklar somunlar da civatalar gibi genellikle ayn tedariki firmalardan temin etmektedirler. Firmalarn uygun malzeme kullanmadaki toplam baar oranlar karlatrldnda, en kaliteli ve iyi grnml civata-somun kullanan firmalar srasyla; -Firmas %88 civata -%91 somun, K-Firmas %82 civata -%84 somun, G-Firmas %68 civata -%77 somun, M-Firmas %64 civata -%75 somun ve D-Firmas %44 civata -%73 somun, bulunmutur.

4.7.4. ekme ve basma yaylarnn deformasyon test sonular Tarm makinalarnda tohum ekici dzenlerde en ok kullanlan 2er tip ekme ve basma yay incelenmitir. Bunlar; 1.Tip ve 2.Tip ekme ve basma yaylar olarak izelge 4.31.'de aklanmtr. izelge 4.31. ekme ve basma yaylarnn zellikleri
YAYLAR ekme (DIN 2097 ) ve Basma (DIN 2095 ) Yaylarnn zellikleri d Dm L0 Sarg says Yksz boy Tel ap Ort. sarg ap mm mm mm 70 2,5 24 28 116 162 205 5 6 6,5 43 44 37 22 12 16 Tip (h) ngiliz kanca (a) Yarm Alman kanca Dz, son sarm yzeyleri talanm Son sarm yzeyleri talanmam

1.TP EKME YAYI 2.TP EKME YAYI 1.TP BASMA YAYI 2.TP BASMA YAYI

ekme ve basma yaylarnn deformasyon test sonular izelge 4.32.'de, Yaylarn analizine ilikin istatistik sonular ise izelge 4.33.'te verilmitir. izelge 4.32. ekme ve basma yaylarnn deformasyon test sonular
FRMA TEKRAR YAYLARIN DEFORMASYONA UYGUNLUU

EKME YAYI 1.Tip

1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

BASMA YAYI 1.Tip

UYGUN

UYGUN DEL

TOPLAM ADET

TOPLAM BAARI

2.Tip

2.Tip
TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM TOPLAM 4 4 3 11 7 5 6 18 8 6 5 19 7 6 7 20 5 5 7 17 4 4 5 13 1 3 2 6 0 2 3 5 1 2 1 4 3 3 1 7 8 8 8 24 8 8 8 24 8 8 8 24 8 8 8 24 8 8 8 24

% 45

% 75

% 79

% 83

% 70

: Uygun

: Uygun deil

izelge 4.33. Yaylarn analizine ilikin istatistik sonular Firma D G K M

h
0,32 1,32 3,53 0,52 1,61 %5 9,21 9,21 9,21 9,21 9,21

c
%1 5,99 5,99 5,99 5,99 5,99

KARAR nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz

ekme ve basma yaylarnn deformasyon testi uygunluk kontrollerinde firmalar arasnda istatistiksel olarak bir farkllk bulunmamtr. Sonular, tarm makinalar retici firmalarnn yan sanayiden hazr olarak aldklar yaylar, genellikle ayn tedariki firmalardan temin ettiklerini gstermektedir. Firmalarn uygun malzeme kullanmadaki toplam baar oranlar karlatrldnda, en iyi grnml ve kaliteli ekme-basma yay kullanan firmalar srasyla; K-Firmas %83, Firmas %79, G-Firmas %75, M-Firmas %70 D-Firmas %45 olarak bulunmutur. 4.7.5. Kaynaklarn gz ve boyut kontrol sonular 4.7.5.1. WPQ Kalifikasyon testlerinin (aln kaynakl) gzle kontrol

ASME Section V. Visual Inspection, TS 7536 / Ekim 1989 Kaynak Hatalar Metalik Malzemelerin Ergitme Kayna iin - Snflandrma Terimler ve Tarifler standardna gre deerlendirilmitir. WPQ Kaynak kalifikasyon testlerinin (1G pozisyonu) gzle kontrolnde, her firmadan ikier kaynak test edilmi ve sonular izelge 4.34.'te verilmitir. izelge 4.34. WPQ Kaynak kalifikasyon testlerinin (1G pozisyonu) gzle kontrol
FRMA D G
Kaynak

R.M. Y.Y. E. S. A. G.

Kaynak n yz Eksik dolgu Hzl ekilmi kaynak (dzensiz yzey) Az srant Hataya rastlanmad Eksik dolgu Az srant, yzeyde eksik dolgu Fazla srant, yanma oluu Ar kaynak, geni ve yksek kapak Az srant, dzensiz yzey Az srant

Kaynak arka yz Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Az srant Hataya rastlanmad Boluk (Gaz gzenei) Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Az srant, dzensiz paso Srant

Kabul / Red Kabul edilebilir Kabul edilebilir Kabul Kabul Kabul edilebilir Kabul edilebilir Kabul edilebilir Kabul Kabul edilebilir Kabul edilebilir

.T. R.D.

A.B. .K. M.M. R.F.

WPQ Kaynak kalifikasyon testlerinin (1G pozisyonu) gzle kontrolnde kaynaklar kabul ya da kabul edilebilir bulunmutur.
4.7.5.2.

4.7.5.2.

WPS Prosedr testlerinin kaynak parametreleri ve s girdileri sonular

Firmalara ait WPS Prosedr testlerinin kaynak parametreleri ve s girdileri sonular srasyla izelge 4.35./ 4.36./ 4.37./ 4.38./ 4.39.'da verilmitir.
izelge 4.35. D-Firmas , WPS 1G, 2G ve 3G prosedr testleri parametreleri ve s girdileri
FRMA KAYNAK METODU Paso No Tel ap mm Akm tipi / kutup Akm Amper Gerilim Volt Ark sresi sn Tel ilerleme hz cm/d Kaynak lerleme hz cm/d Gaz k Debisi lt/d Is girdisi J/cm

D TOPLAM D

WPS 1G

WPS 2G

TOPLAM D
WPS 3G

TOPLAM

1 2 3 3 1 2 3 4 4 1 2 3 4 4

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

DC + DC + DC +

140 145 165 450 150 155 152,5 140 597,5 185 190 190 160 755

24 24 25 73 26,5 26 26 22 34 21 22 22 21 86

74 105 80 259 110 60 65 57 292 65 60 55 50 230

5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5 5,5

29,4 24,27 41,6 95,27 13,6 25 23 26,31 67,91 23 25 27,2 30 75,20

9946 14616 7425 31987 17537 9672 10343 7022 44574 10101 10032 9221 6720 36074

izelge 4.36. G-Firmas, WPS 1G, 2G ve 3G prosedr testleri parametreleri ve s girdileri

FRMA KAYNAK METODU Paso No Tel ap mm Akm tipi / kutup Akm Amper Gerilim Volt Ark sresi sn Tel ilerleme hz cm/d Kaynak lerleme hz cm/d Gaz k Debisi lt/d Is girdisi J/cm

G TOPLAM G TOPLAM G TOPLAM

WPS 1G

WPS 2G

WPS 3G

1 2 3 3 1 2 3 3 1 2 3 3

1 1 1 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2

DC + DC + DC +

185 200 200 385 190 200 200 390 220 235 240 695

21 21 21 63 23 24 24 71 26 27 27 80

44 66 31 141 55 68 43 166 45 48 43 136

8,5 11 11 11 11 11 8,5 8,5 8,5

34 22,7 48,3 105 27,2 22 34,8 84 33,3 31,2 34,8 99,3

14 14 14 -

6838 11088 5208 23134 9614 13056 8276 30946 10306 12202 11145 33653

izelge 4.37. -Firmas, WPS 1G, 2G ve 3G prosedr testleri parametreleri ve s girdileri

FRMA KAYNAK METODU Paso No Tel ap mm Akm tipi / kutup Akm Amper Gerilim Volt Ark sresi sn Tel ilerleme hz cm/d Kaynak lerleme hz cm/d Gaz k Debisi lt/d Is girdisi J/cm

TOPLAM TOPLAM

WPS 1G

WPS 2G

WPS 3G

TOPLAM

1 2 3 3 1 2 3 3 1 2 3 4 5

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

DC + DC + DC +

200 205 210 615 175 220 220 615 140 170 175 180

23 24 24 71 23 24 24 18 19 19 19 75

28 65 48 141 55 47 28 130 55 52 57 55 219

8 8 9 8 8 9 6 6 6 6

53,5 23 31,25 108 27,2 32 53,5 112,7 27,2 28,8 26,3 27,2 109,5

12 12 12 20 20 20 12 12 12 12

5152 12792 9677 27621 8855 9926 5914 24695 5540 6718 7581 7544 27383

izelge 4.38. K-Firmas, WPS 1G, 2G ve 3G prosedr testleri parametreleri ve s girdileri

FRMA KAYNAK METODU Paso No Tel ap mm Akm tipi / kutup Akm Amper Gerilim Volt Ark sresi sn Tel ilerleme hz cm/d Kaynak lerleme hz cm/d Gaz k Debisi lt/d Is girdisi J/cm

K TOPLAM K

WPS 1G

WPS 2G

1 2 3 3 1 2 3 4 5 5 1 2 3 4 4

1 1 1 1 1 1 1 1 1,2 1,2 1,2 1,2

DC + DC + DC +

200 210 210 620 165 195 195 165 180 900 130 210 220 220 780

21 23 23 67 20 20 20 20 20 100 20 21 21 21 83

51 62 36 149 80 55 75 25 65 250 38 36 32 45 151

4,5 5 5 4,5 5 5 5 5 5 5 5 5

29,4 24,27 41,6 95,27 18,75 27,2 20 60 23 148,95 39,4 41,6 46,8 33,3 161,1

12 12 10

8568 11940 6955,2 27463 10560 8603 11700 3300 9360 43523 3959 6350 5914 8316 24539

TOPLAM K TOPLAM
WPS 3G

izelge 4.39. M-Firmas, WPS 1G, 2G ve 3G prosedr testleri parametreleri ve s girdileri

FRMA KAYNAK METODU Paso No Tel ap mm Akm tipi / kutup Akm Amper Gerilim Volt Ark sresi sn Tel ilerleme hz cm/d Kaynak lerleme hz cm/d Gaz k Debisi lt/d Is girdisi J/cm

M TOPLAM M TOPLAM M TOPLAM

WPS 1G

WPS 2G

WPS 3G

1 2 3 3 1 2 3 3 1 2 3 3

1 1 1 1 1 1 1 1 1

DC + DC + DC +

175 180 195 550 220 235 210 665 220 230 230 680

21 21 21 63 22 22 22 66 22 22 22 66

64 60 58 182 86 97 77 260 62 68 61 191

8,5 9,5 9,5 8,5 9,5 9,5 8 9 9

23,4 25 26,7 75,1 17,4 15,4 19,4 52,2 24,2 22 24,6 70,8

11 11 -

9408 9324 9314 28046 17785 20059 14229 52073 12003 13763 12346 38112

Elde edilen sonulara gre s girdilerinin kaynak kalitesini, zellikle izelge 4.12. ve 4.19.'da verilen ekme ve bkme test sonularn byk lde etkiledii grlmtr. Sonular incelendiinde, uygun ve tavsiye edilen kaynak parametreleri ile almann gereklilii ortaya kmtr. Kaynaa ne kadar iyi bir tahribatsz muayene yntemi uygulanrsa uygulansn, kaynakl balantnn dayanm, entik darbe tokluu, metalurjik yaps veya korozyon direnci tespit edilemez. Bu faktrler, kullanlan kaynak ilave malzemelerinden ve s girdilerinden etkilenirler. Bu nedenle kaynak ileminin bir kalite sistemi tarafndan kontrol edilmesi gerekir (Ank ve Vural, 1996).

4.7.5.3.

4.7.5.3.

WPS Prosedr test paralarnn gzle kontrol

ASME Section V. Visual Inspection, TS 7536/Ekim 1989 "Kaynak Hatalar-Metalik Malzemelerin Ergitme Kayna in-Snflandrma Terimler ve Tarifler" standardna gre deerlendirilmitir. WPS-1G, WPS-2G, WPS-3G prosedr testlerinin gzle kontrolleri srasyla izelge 4.40./ 4.41./ 4.42.'de verilmitir. izelge 4.40. WPS-1G prosedr testlerinin gzle kontrol
FRMA D G K M Kaynak R.M. A.G. H.B. .. M.M. Kaynak n yz Srant Hataya rastlanmad Kk yanma oluu Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Kaynak arka yz Gaz boluu Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Kabul / Red Kabul edilebilir Kabul Kabul edilebilir Kabul Kabul

izelge 4.41. WPS-2G prosedr testlerinin gzle kontrol

FRMA D G K M Kaynak H.K. R.Y. M.E. .K. E.. Kaynak n yz Kk boyutlu undercut, srant Yksek kapak ve srantlar Yetersiz kapak ve kk undercut Dzensiz ve yksek kapak Dzensiz ve yksek kapak Kaynak arka yz Kk boyutlu undercut, tama-bindirme Hataya rastlanmad Kabul edilebilir Undercut Kabul edilebilir Hataya rastlanmad Kabul edilebilir Kk undercut Kabul / Red az Kabul edilebilir Kabul edilebilir

izelge 4.42. WPS-3G prosedr testlerinin gzle kontrol

FRMA D G K M Kaynak R.M. N.. A.E. .. H.K. Kaynak n yz Kk undercut Geni ve dk kapak Fazla undercut Hataya rastlanmad Kk undercut ve dzensiz kapak Kaynak arka yz Hataya rastlanmad Kabul edilebilir Hataya rastlanmad Yksek kap ve fazla undercut Tamir gerekir Kabul edilebilir Kabul / Red Kabul edilebilir

Hataya rastlanmad Kk undercut ve dzensiz Kabul edilebilir kapak

WPS-1G ve WPS-2G prosedr test kaynaklar kabul ya da kabul edilebilir bulunmutur. WPS-3G prosedr kaynaklarndan sadece -Firmasna ait test parasnda tamir gerekecek lde kaynak hatas (yksek kap ve undercut) gzlenmi, dierleri kabul ya da kabul edilebilir bulunmutur.

4.7.5.4.

Makrotest-ke kaynaklarn gzle kontrol

ASME Section IX. QW-462.4(b) de akland gibi hazrlanm test paralar kaynak yaplmtr. Tek bir paso ve maksimum malzeme kalnl lsnde kaynatlmasna dikkat edilmi, ortaya yakn noktada durdurularak tekrar balama salanm ve bylece parametrelere dikkat edilmitir. ASME Section V. Visual Inspection, TS 7536 / Ekim 1989 Kaynak Hatalar - Metalik Malzemelerin Ergitme Kayna iin - Snflandrma Terimler ve Tarifler Standardna gre deerlendirilmitir. Makrotest (1F pozisyonu) ke kaynaklarnn gzle kontrolnde ikier rnek deerlendirilmi ve sonular izelge 4.43.'te verilmitir. Makrotest (2F pozisyonu) ke kaynaklarnn gzle kontrol izelge 4.44. ve Makrotest (3F pozisyonu) ke kaynaklarnn gzle kontrol izelge 4.45.'te verilmitir. izelge 4.43. Makrotest (1F pozisyonu) ke kaynaklarnn gzle kontrol
Firma Kaynak sembol Yzeyde deerlendirme Srant var Srant var Kk yanma oluu Hataya rastlanmad Srant var Srant var Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Srant var Srant var Kesitte deerlendirme Nfuziyet zayf Nfuziyet zayf Nfuziyet iyi Nfuziyet iyi Nfuziyet zayf Nfuziyet orta Nfuziyet iyi Nfuziyet iyi Nfuziyet zayf Nfuziyet zayf Kabul / Red Kabul edilebilir Kabul edilebilir Kabul Kabul Kabul edilebilir Kabul edilebilir Kabul Kabul Kabul edilebilir Kabul edilebilir

D G K M

R.M. Y.Y. E. S. A. G. .T. H.B A.B. .K. M.M. R.F.

izelge 4.44. Makrotest (2F pozisyonu) ke kaynaklarnn gzle kontrol

Firma Kaynak sembol Yzeyde deerlendirme Hataya rastlanmad Gzenekler, gaz boluklar var Hataya rastlanmad Kkte az boluk var Kkte az boluk var Kesitte deerlendirme Nfuziyet orta Nfuziyet zayf Nfuziyet iyi Nfuziyet orta Nfuziyet zayf Kabul / Red Kabul edilebilir Red Kabul Kabul edilebilir Kabul edilebilir

D G K M

H.K. R. Y. M. E. . K. E. .

izelge 4.45. Makrotest (3F pozisyonu) ke kaynaklarnn gzle kontrol

Firma Kaynak sembol Yzeyde deerlendirme Hataya rastlanmad Gzenekler, gaz boluklar var Fazla Dbkeylik var Kkte ok az boluk var Hataya rastlanmad Kesitte deerlendirme Nfuziyet iyi Nfuziyet zayf Nfuziyet zayf Nfuziyet orta Nfuziyet iyi Kabul / Red Kabul edilebilir Red Red Kabul edilebilir Kabul

D G K M

R. M. N. . A. E. . . H. K.

Sonular incelendiinde, Makrotest (2F pozisyonu) ke kaynaklarnda G-Firmasnn rnei ve Makrotest (3F pozisyonu) ke kaynaklarnda ise G ile -Firmalarnn rnekleri red edilmi, dier test rnekleri kabul ya da kabul edilebilir bulunmutur.

4.7.5.5.

Makrotest kaynak kesitlerinin dalanarak incelenmesi Makrotest kaynak kesitleri (1F pozisyonu)

4.7.5.5.1.

Makrotest (1F pozisyonu) rnekleri zerinde yaplan testler sonucunda, ekil 4.26 / 4.27 / 4.28 / 4.29 / 4.30 / 4.31/ 4.32 / 4.33 / 4.34 / 4.35.'de gsterilen kesitler elde edilmitir.

ekil 4.26. D-Firmas, kaynak R.M. Nfuziyetin zayf olduu gzlenmektedir.

ekil 4.27. D-Firmas, kaynak Y.Y. Nfuziyetin zayf olduu gzlenmektedir.

ekil 4.28. G-Firmas, kaynak E.S. Nfuziyet iyi, kaynak formu uygun grlmektedir.

ekil 4.29. G-Firmas, kaynak A.G. Nfuziyet iyi, kaynak formu uygun grlmektedir.

ekil 4.30. -Firmas, kaynak .T. Nfuziyetin zayf olduu gzlenmektedir.

ekil 4.31. -Firmas, kaynak H.B. Nfuziyet orta, kaynak formu uygun grlmektedir.

ekil 4.32. K-Firmas, kaynak A.B. Nfuziyet iyi, kaynak formu uygun grlmektedir.

ekil 4.33. K-Firmas, kaynak .K. Nfuziyet iyi, kaynak formu eksik grlmektedir.

ekil 4.34. M-Firmas, kaynak M.M.

ekil 4.35. M-Firmas, kaynak R.F.

Nfuziyetin zayf olduu gzlenmektedir.

Nfuziyetin zayf olduu gzlenmektedir.

4.7.5.5.2.

Makrotest kaynak kesitleri (2F pozisyonu)

Makrotest (2F pozisyonu) rnekleri zerinde yaplan incelemelerde, ekil 4.36 / 4.37 / 4.38 / 4.39 / 4.40.'da grntlenen kaynak kesitleri elde edilmitir.

ekil 4.36. D-Firmas, kaynak: H.K.

Nfuziyet ve kaynak formu orta dzeyde olduu gzlenmektedir.

ekil 4.37. G-Firmas, kaynak: R.Y.

Nfuziyetin zayf, gaz boluklu ve gzenekli yap olduu grlmektedir.

ekil 4.38. -Firmas, kaynak: M.E.

Nfuziyet ve kaynak formu iyi dzeyde olduu grlmektedir.

ekil 4.39. K-Firmas, kaynak: .K.

Nfuziyet zayf ve kaynak formu orta dzeyde gzlenmektedir. Kkte az boluk braklm.

ekil 4.40. M-Firmas, kaynak: E..

Nfuziyet zayf ve kaynak formu orta dzeyde gzlenmektedir. Kkte az boluk braklm.

4.7.5.5.3.

Makrotest kaynak kesitleri (3F pozisyonu)

Makrotest (3F pozisyonu) rnekleri zerinde yaplan incelemelerde, ekil 4.41 / 4.42 / 4.43 / 4.44 / 4.45.'de grntlenen kaynak kesitleri elde edilmitir.

ekil 4.41. D-Firmas, kaynak: R.M. Nfuziyet iyi, kaynak formu orta dzeyde olduu grlmektedir.

ekil 4.42. G-Firmas, kaynak: N.. Nfuziyetin zayf, gaz boluklu ve gzenekli yap olduu grlmektedir.

ekil 4.43. -Firmas, kaynak: A.E. Nfuziyetin zayf, Fazla dbkeylik gze arpmaktadr.

ekil 4.44. K-Firmas, kaynak: .. Nfuziyet ve kaynak formu orta dzeyde gzlenmektedir. Kkte az boluk braklm.

ekil 4.45. M-Firmas, kaynak: H.K. Nfuziyet iyi, kaynak formu orta dzeyde olduu grlmektedir.

4.8. Penetrant test sonular WPS 1G, 2G ve 3G prosedr kaynaklarna, gz testi yapldktan hemen sonra PT uygulanm ve alnan sonular izelge 4.46./ 4.47./ 4.48.de verilmitir. izelge 4.46. WPS 1G prosedr kaynaklar penetrant test sonucu
FRMA D G K M Kaynak R.M. A.G. H.B. .. M.M. Kaynak n yz Srantlar Hataya rastlanmad Kk yanma oluu Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Kaynak arka yz Kk boluklar Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Yzeyde gaz curuflar Kabul / Red Kabul edilebilir Kabul Kabul edilebilir Kabul Kabul edilebilir

izelge 4.47. WPS 2G prosedr kaynaklar penetrant test sonucu

FRMA D G K M Kaynak H.K. R.Y. M.E. .K. E.. Kaynak n yz Kk undercut Srant ve yksek kapak Yetersiz kapak ve kk undercut Dzensiz ve yksek kapak Dzensiz ve yksek kapak Kaynak arka yz Kk undercut, az tama Hataya rastlanmad Undercut Hataya rastlanmad Kk undercut Kabul / Red Kabul edilebilir Kabul edilebilir Kabul edilebilir Kabul edilebilir Kabul edilebilir

izelge 4.48. WPS 3G prosedr kaynaklar penetrant test sonucu

FRMA D G K M Kaynak R.M. N.. A.E. .. H.K. Kaynak n yz Kk undercut Geni ve dk kapak Fazla undercut Hataya rastlanmad Kk undercut ve dzensiz kapak Kaynak arka yz Hataya rastlanmad Hataya rastlanmad Fazla undercut Hataya rastlanmad Kk undercut ve dzensiz kapak Kabul / Red Kabul edilebilir Kabul edilebilir Tamir Gerekir Kabul edilebilir Kabul edilebilir

Sonular incelendiinde sadece -Firmasnn WPS 3G prosedr kaynaklarnda tamir gerekecek dzeyde hataya rastlanm, dier test rnekleri kabul ya da kabul edilebilir bulunmutur.

4.9. Radyografi test sonular ASME SECTON V. Radyografi test prosedrne uygun olarak ve yetkili kalifiye personellerce filmleri alnan kaynak testleri, prosedr testleri ve dier yan sanayi rn metal ve dkm malzemelerin radyografi test sonular, rapordan alnan aklamalar yannda, grntleri de aada verilmitir. retici firmalara ait radyografi filmlerinin siyah beyaz (negatif) grntleri, k kasasndan dijital fotoraf makinas ile alnarak bilgisayara kaydedilmi, oradan da yazcyla ktlar elde edilmitir. 4.9.1. WPQ Kalifikasyon kayna radyografileri (1G pozisyonu) WPQ Kalifikasyon kayna radyografileri (1G pozisyonu), ekil 4.46 / 4.47 / 4.48 / 4.49 / 4.50 / 4.51/ 4.52 / 4.53 / 4.54 / 4.55.' de gsterilmitir.

ekil 4.46. D- Firmas, kaynak Y.Y. Kkte eksik (yetersiz) nfuziyet ok belirgin olarak grlmektedir. Referans; Ek-5'te, ekil-9

ekil 4.47. D- Firmas, kaynak R.M En belirgin hata; Kkte eksik (yetersiz) nfuziyet olarak grlyor. Referans; Ek-5'te, ekil-9

ekil 4.48. G- Firmas, kaynak A.G. Ksmi olarak kkte yetersiz nfuziyet saptanmaktadr. Referans; Ek-5'te, ekil-9

ekil 4.49. G- Firmas, kaynak E.S. Kkte blgesel, yetersiz nfuziyet, dta yanma oluu ve porozite var. Referans; Ek-5 ve 6'da, ekil-5-9-15

ekil 4.50. - Firmas, kaynak .T. Kkte eksik (yetersiz) nfuziyet ok belirgin olarak grlmektedir. Referans; Ek-5'te, ekil-9

ekil 4.51. -Firmas, kaynak: R.D. Srekli olmayan kkte yetersiz nfuziyet ve kkte sarkma var. Referans; Ek-5'te, ekil-4,9

ekil 4.52. K-Firmas, kaynak: A.B. Ar nfuziyet ve dta yanma oluu grlmektedir. Referans; Ek-5'te, ekil-4-5

ekil 4.53. K- Firmas, kaynak .K. Geni ve dzensiz kaynak ve salm gaz boluklar grlmektedir. Referans; Ek-6'da, ekil-14

ekil 4.54. M- Firmas, kaynak R.F. Blgesel ve aralkl kkte yetersiz nfuziyet ile srantlar grlyor. Referans; Ek-5'te, ekil-2-6

ekil 4.55. M-Firmas, kaynak M.M. Ar nfuziyet-kkte sarkma grlmektedir. Referans; Ek-5'te, ekil-4

4.9.2. WPS Prosedr kayna radyografileri (1G pozisyonu) WPS Prosedr kayna radyografileri (1G pozisyonu), ekil 4.56 / 4.57 / 4.58 / 4.59 / 4.60.'da gsterilmitir.

ekil 4.56. D-Firmas, kaynak R.M. Youn gruplam gaz boluklar ve kkte atlak grlmektedir. Referans; Ek-6'da, ekil-15-18

ekil 4.57. G-Firmas, kaynak A.G. Belirgin bir hataya rastlanmad

ekil 4.58. -Firmas, kaynak H.B. Kk boyutlarda dta yanma oluu var. Referans; Ek-5'te, ekil-5

ekil 4.59. K-Firmas, kaynak .. Belirgin bir hataya rastlanmad

ekil 4.60. M-Firmas, kaynak M.M. Belirgin bir hataya rastlanmad

4.9.3. WPS Prosedr kayna radyografileri (2G pozisyonu) WPS Prosedr kayna radyografileri (2G pozisyonu), ekil 4.61 / 4.62 / 4.63 / 4.64 / 4.65.'de gsterilmitir.

ekil 4.61. D-Firmas, kaynak: H.K. Dta yanma oluu ve akma-srantlar gzlenmektedir. Referans; Ek-5'te, ekil-5

ekil 4.62. G-Firmas, kaynak: R.Y. Belirgin bir hataya rastlanmad.

ekil 4.63. -Firmas, kaynak: M.E. Kkte lokal konkavite (iki blgede) grlyor. Referans; Ek-5'te, ekil-8

ekil 4.64. K-Firmas, kaynak: .K. Dzensiz ve pasolar aras souk bindirme var. Referans; Ek-6'te, ekil-13

ekil 4.65. M-Firmas, kaynak: E.. Dzensiz bindirme ve pasolar aras souk bindirmeler var. Referans; Ek-6'te, ekil-13

4.9.4. WPS Prosedr kayna radyografileri (3G pozisyonu) WPS Prosedr kayna radyografileri (3G pozisyonu), ekil 4.66 / 4.67 / 4.68 / 4.69 / 4.70.'de gsterilmitir.

ekil 4.66. D-Firmas, kaynak: R.M. Belirgin bir hataya rastlanmad.

ekil 4.67. G-Firmas, kaynak: N.. Dank ve youn gruplam gaz boluklar grlmektedir. Referans; Ek-6'da, ekil-14-15

ekil 4.68. -Firmas, kaynak: A.E. Ar Nfuziyet ve dta yanma oluu var. Referans; Ek-5'te, ekil-4-5

ekil 4.69. K-Firmas, kaynak: .. Yan yzeyde nfuziyetsizlik ve dank gaz boluklar belirgin. Referans; Ek-6'da, ekil-12-14

ekil 4.70. M-Firmas, kaynak: H.K. Pasolar aras souk bindirme ve ar nfuziyet hatalar gzleniyor. Referans; Ek-5-6'da, ekil-4-13

4.9.5. 2.Tip balta ayaklar ve 1.Tip (dar) u demirlerin radyografileri Dkm 2.Tip Balta ayaklarn ve 1.Tip(dar) u demirlerin birlikte alnan radyografileri ekil 4.71 / 4.72 / 4.73 / 4.74 / 4.75.'de gsterilmitir.

ekil 4.71. D-Firmas 2.Tip balta ayak ve 1.Tip u demiri Balta ayakta dkm boluklar ve klcal atlaklar gzlenmektedir.

ekil 4.72. G-Firmas 2.Tip balta ayak ve 1.Tip u demiri Balta ayakta dkm boluklar ve klcal ve dikine byk atlaklar gzlenmektedir.

ekil 4.73. -Firmas 2.Tip balta ayak ve 1.Tip u demiri Balta ayakta dkm boluklar ve klcal atlaklar gzlenmektedir.

ekil 4.74. K-Firmas 2.Tip balta ayak ve 1.Tip u demiri Balta ayakta dkm boluklar ve klcal atlaklar gzlenmektedir.

ekil 4.75. M-Firmas 2.Tip balta ayak ve 1.Tip u demiri Balta ayakta byk apl dkm boluklar ve klcal atlaklar gzlenmektedir.

4.9.6. 1.Tip (dar) ve 2.Tip (izel) u demirlerin radyografileri Isl ilemle sertletirilmi 1.Tip (dar) ve 2.Tip (izel) u demirlerin birlikte alnan radyografileri, ekil 4.76 / 4.77 / 4.78 / 4.79 / 4.80.'de gsterilmitir.

ekil 4.76. D-Firmas 1.Tip-dar ve 2.Tip-izel u demirlerin radyografisi 2.Tip (izel) u demiri hatal bkme ilemi ve derinlii gzlenmektedir.

ekil 4.77. G-Firmas 1.Tip-dar ve 2.Tip-izel u demirlerin radyografisi 2.Tip (izel) u demiri hatal bkme ilemi ve derinlii gzlenmektedir.

ekil 4.78. -Firmas 1.Tip-dar u demirlerin radyografisi Belirgin bir hataya rastlanmad.

ekil 4.79. K-Firmas 2.Tip-izel u demiri radyografisi 2.Tip (izel) u demiri hatal bkme ilemi ve derinlii gzlenmektedir.

ekil 4.80. M-Firmas 1.Tip-dar u demiri radyografisi Belirgin bir hataya rastlanmad.

4.9.7. Farkl dkm rnleri, civata-somun ve yaylarn radyografileri Farkl dkm rnleri, civata-somun ve yaylarn birlikte alnm radyografileri, ekil 4.81 / 4.82 / 4.83 / 4.84 / 4.85.'de gsterilmitir.

ekil 4.81. Civata-somun ve rulman yata Belirgin bir hataya rastlanmad

ekil 4.82. Balta ayaklar ve civatalar Belirgin bir hataya rastlanmad

ekil 4.83. ekme ve basma yay Belirgin bir hataya rastlanmad

ekil 4.84. Balta ayaklar Alt konumdaki balta ayakta byk boyutlu gaz boluklar grlmektedir.

ekil 4.85. Farkl balta ular Klcal atlaklar ve dank gaz boluklar grlmektedir.

4.10.

Boya kontrol ve test sonular

Boya ile ilgili testler, Akzo Nobel A.. ve Jotun Boya A.. Kalite kontrol laboratuarlarnda gerekletirilmi ve elde edilen bulgular, izelge ya da ekillerle verilmitir. Darbe direnci test sonular izelge 4.49.'da, Derin ekme test sonular izelge 4.50.'de, Yapma test sonular izelge 4.51.'de verilmi ve Boya yapma derecelerinin karlatrlmas izelge ekil 4.86.'daki grafikle aklanmtr. Parlaklk (gloss) test sonular izelge 4.52.'de, Kuru boya film kalnlklar izelge 4.53.'te ve Kuru boya kalnlklarnn karlatrlmas ise ekil 4.87.'de verilmitir. 4.10.1. Darbe direnci test sonular izelge 4.49. Darbe direnci test sonular
BULGULAR (kg.cm) (kg.cm) (kg.cm) 1.Tekrar 2.Tekrar 3.Tekrar n / Arka D <10 <5 50 <10 FRMA G <10 <10 60 <10 >36 18 60 <10 K >36 >36 >100 >100 M <20 18 50 <10

4.10.2. Derin ekme test sonular izelge 4.50. Derin ekme test sonular
BULGULAR ( mm ) ( mm ) ( mm 1.Tekrar 2.Tekrar 3.Tekrar D >8 3,5 >8 FRMA G 6,5 >8 7 1 >8 7 K 1,5 >8 >8 M 1,4 6 6

4.10.3. Yapma test sonular izelge 4.51. Yapma test sonular

FRMA BULGULAR ( 0B -5B ) ( 0B -5B ) ( 0B-5B ) 1.Tekrar 2.Tekrar 3.Tekrar D 4B 1B 0B G 4-5B 4B 1B 5B 3B 3B K 5B 3B 4B M 4-5B 1B 2B

ekil 4.86. Boya yapma derecelerinin karlatrlmas

4.10.4. Parlaklk (gloss) test sonular izelge 4.52. Parlaklk (gloss) test sonular
FRMA BULGULAR 60 85 20 60 20 60 1.Tekrar 2. Tekrar 3. Tekrar D 88 96 28 74,2 36,9 72,5 G 91,6 93,2 72,3 87,3 60,2 87,1 30 42,5 58,8 87 38,6 81,1 K 16 19 80,5 92 70,4 95 M 50 53,2 41 81 55,2 81,9

4.10.5. Kuru boya film kalnl lm sonular izelge 4.53. Kuru boya film kalnlklar
BULGULAR (m) (m) (m D 48-54 60-61 80-106 FRMA G 57-61 35-44 85-90 80-85 87-107 30-41 K 19-22 120-128 30-42 M 54-64 113-129 28-37

1. Tekrar 2. Tekrar 3. Tekrar

ekil 4.87. Kuru boya kalnlklarnn karlatrlmas

4.10.6. Boya kalnlk kontrolnn istatistiksel sonular izelge 4.53.'te verilen kuru boya film kalnlklar, en byk ve en kk deerleri gstermektedir. Bu lmlerde her bir test rnei iin be ayr kalnlk deeri bulunmutur. izelge 4.54.'te Boya kalnlklar ile ilgili istatistiksel bulgular verilmitir. izelge 4.55.'te ise Boya kalnlklar ile ilgili varyans analizi verilmitir. izelge 4.54. Boya kalnlklar ile ilgili istatistiksel bulgular
FRMA BOYAMA KALINLIK m Ortalama Standart Sapma 2,3808 0,5 10,663 19,46 1,6733 1,9235 8,5029 16,69 3,7815 1,8166 5,0299 21,81 1,2042 3,1145 5,4037 47,78 4,3589 6,2048 3,6469 38,68 15,06 25,13 30,44 31,93 N-lme says 5 5 5 15 5 5 5 15 5 5 5 15 5 5 5 15 5 5 5 15 25 25 25 75

1 D 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3
48 60 106 57 85 107 35 80 41 19 120 42 54 113 37

2
50,2 60,5 100 59 90 102 38 82 40 21,5 125 40 55 118 35 1 2 3 TOP.

3
53 61 95 61 87 90 42 85 39 22 127 38 60 120 32

4
54 60 85 60 89 87 44 83 30 20 126 31 62 125 28

5
52 61 80 61 88 92 43 82 32 21 128 30 64 129 30 51,44 60,5 93,2 68,38 59,6 87,8 95,6 81 40,4 82,4 36,4 53,06 20,7 125,2 36,2 60,7 59,0 121,0 32,4 70,8 46,22 95,38 58,76 66,78

ORTALAMA

ORTALAMA

ORTALAMA

ORTALAMA

ORTALAMA TOPLA M

izelge 4.55. Boya kalnlklar varyans analizi

Varyasyon Kayna Genel FRMA BOYAMA FRMA BOYAMA Hata Toplam SD HKT HKO F deeri Olaslk

15 5 2 8 60 75

408627,66 341250,38 32616,62 34760,66 1409,72 410037,54

27241,84 68250,07 16308,31 4345,08 23,49

1159,33 2904,52 694,03 184,91

0,000 0,000 0,000 0,000

izelge 4.55. incelendiinde boya kalnlklar arasndaki istatistiksel farkllk; firmalar arasnda, boyamalarda ve FRMA BOYAMA interaksiyonunda nemli bulunmutur (<0,01).

izelge 4.56.'da Boya kalnlklarnn firmalar asndan incelenmesi ile ilgili ortalamalar verilmi ve izelge 4.57.'de Boya kalnlklar boyama ilemi asndan incelenmitir. izelge 4.56. Boya kalnlklarnn firmalar asndan incelenmesi Boya Kalnlklar (m) D Min. 48 Max. 106 Ort. 68,38B SD 19,46 %VK 28,45 AF(P<0,01)=7,32 G 57 107 81A 16,69 20,60 30 44 53,06D 21,81 41,10 K 19 128 60,7C 47,78 78,71 M 28 129 70,8B 38,68 54,63

izelge 4.57. Boya kalnlklarnn boyama ilemi asndan incelenmesi Boya Kalnlklar (m) Min. Max. Ort. SD %VK AF(P<0,01)=7,32 Boyama-1 19 64 46,22C 15,06 32,58 Boyama-2 60 129 95,38A 25,13 26,34 Boyama-3 28 107 58,76B 30,44 51,80

Boya kalnlklar firmalar asndan incelendiinde maximum kalnlk (129 m) ile MFirmasnda, minumum kalnlk ise (19 m) ile K-Firmasnda llmtr (izelge 4.56). Boya kalnlklar asndan D-Firmas ile M-Firmas arasnda bir farkllk bulunmazken G-Firmas, -Firmas ve K-Firmas arasnda istatistiksel olarak farkllk bulunmutur. D-Firmas ile M-Firmalarnda kurutma frn olmayp doal kurutma yntemi ile boyalarn kurutmaktadrlar. Dier firma kurutma frn kullanmakta ve son kat boyalarn Akzo marka boya ile yapmaktadrlar. Boyamalar arasnda da istatistiksel farkllklar nemli bulunmutur (izelge 4.57). Aratrmalarda her boyama ileminde farkl tecrbelere sahip boyaclarn uygulama yaptklar gzlenmitir. Kullanlan boya markalar -Firmas, M-Firmas, K-firmas ve G-Firmasnda pek fazla deimezken, D-Firmasnda her boyamada farkl boya markas kullanld gzlenmitir (izelge 4.67.).

Firmalarda boya kalitesinin aratrlmas iin yaplan testlerin ve elde edilen bulgularn, izelge 4.58.'de karlatrlmas yaplmtr. izelge 4.58. Firmalarda boya test sonularnn karlatrlmas FRMALAR D
TEST ADI 1.
TEKRAR

G
3.
TEKRAR

3.
TEKRAR

2.
TEKRAR

1.
TEKRAR

2.
TEKRAR

1.
TEKRAR

2.
TEKRAR

3.
TEKRAR

1.
TEKRAR

Darbe direnci kg.cm Derin ekme mm Yapma 0B-5B Parlaklk 60/ 85

<10 >8 4B 88 96

<5 3,5 1B

50 < 10 >8 0B

< 10 6,5 4B 5B 91,6 93,2

< 10 >8 4B

60 < 10 7 1B

>36 1 5B 30 42,5

18 >8 3B

60 < 10 7 3B

>36 1,5 5B 16 19

20/ 60 Boya film kalnl 48-54 m

28 74,2 60-61

36,9 72,5 76-126 57-61

72,3 87,3 85-90

60,2 87,1 109-127 35-44

58,8 87 80-85

38,6 81,1 27-41 19-22

4.10.7. Korozyon direnci - tuzlu sis testi sonular Boyada korozyon diren lmnde uygulanan tuzlu sis testi, tekrarl olarak yaplm ve sonular srasyla izelge 4.59 / 4.60 / 4.61.'de verilmitir. izelge 4.59. Tuzlu sis testi sonular (1.Tekrar)
BULGULAR Blister Pas Alma Film kalnl (m) 90-95 Crossta lokal kopma var 50-55 100 Xte 0,20,5cm alma var 61-66 90-95 Bant eninde alma var 32-34

D
X: 6+8F P: Yok

G
X: 4+6M P: Yok

FRMA
X: 2+8M P: 4+6F

M
X: 4+6+8MD P: Yok 90-95 Bant eninde lokal kopma var 57-58

X: 8D P: 8D Ar pas kusmas <50 Yok 17-19

izelge 4.60. Tuzlu sis testi sonular (2.Tekrar)

BULGULAR Blister Pas Alma Film kalnl (m) 85-90 Xta 0,50,7cm alma 45-46 85-90 Xta 0,100,5cm alma (Lokal) 78-83 95-100 Xta 0,100,5cm alma 75-85 90-95 Lokal kopma 135-140 80-85 Bant eninde alma var 101-105

D
X: 6+8MD P: Yok

G
X: 4+6MD P: 6F Lokal

FRMA
X: 6+8MD P: YOK

K
X: 2+4+6M P: YOK

M
X: 4M P: 6MD

izelge 4.61. Tuzlu sis testi sonular (3.Tekrar)

BULGULAR Blister miktar-M Blister boyutu-C (05) Pas Alma VAR Film kalnl (m) 78-98 YOK 82-102 VAR 29-40 YOK 28-40 YOK 27-35

D
M0C0

G
M0C0

FRMA
M0C0

K
M1C1

M
M0C0

>3mm

>3mm

4.10.8. Korozyon direnci-nem testi sonular Boyada korozyon diren lmnde uygulanan nem testi, tekrarl olarak yaplm ve sonular srasyla izelge 4.62 / 4.63 / 4.64.'te verilmitir. izelge 4.62. Nem testi sonular (1.Tekrar)
BULGULAR Blister Grnm Yapma Film kalnl (m)

D
8D Matlama var 0B(satan)

G
6+8D Matlama yok 0B(satan)

FRMA
8D Hafif matlama var Blister boyutunda noktasal 26-29

K
Yok Matlama ve paslanma var 5B

M
8D Matlama yok 0B(astardan)

42-52

55-65

15-16

60

izelge 4.63. Nem testi sonular (2.Tekrar)

BULGULAR Blister Grnm Yapma 0B Film kalnl (m) 58-60 0B 76-81 4B 89-94 0B 121-132

D
8D Matlama Var

G
6D Matlama yok

FRMA
6+8D Matlama Yok

K
Yok Matlama Yok

M
6D Matlama yok 1B (Blister boyutunda kopma) 67-78

izelge 4.64. Nem testi sonular (3.Tekrar)

BULGULAR Blister Grnm Yapma Film kalnl (m)

D
M4C3 %60 Parlaklk kayb var 0B 75-105

G
M5C2 Parlaklk kayb yok 0B 85-105

FRMA
M2C3 Parlaklk kayb yok 2B 28-42

K
M0C0

M
M5C2

Parlaklk kayb Parlaklk kayb yok yok 1B 29-41 0B 26-33

4.10.9. Korozyon testleri ile ilgili istatistik bulgular Boyada korozyon diren lmnde uygulanan tuzlu sis testi ve nem testinden elde edilen sonulara gre, izelge 4.65.'te firmalarn baar oranlar karlmtr. izelge 4.65. Firmalarda korozyon test sonular ile ilgili baar oranlar
FRMA
TEKRAR

KOROZYON TEST

Tuzlu sis testi

Paslanma Blister Blister Blister Blister Blister Alma Paslanma Paslanma Paslanma Paslanma Paslanma

Nem testi
Blister Blister Blister Blister Blister Matlama Matlama Matlama Matlama Matlama

TOPLAM BAARI
Baarl Baarsz % Baar

1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

Paslanma Paslanma Paslanma Paslanma

12

33

Alma
Alma Alma Alma

11

61

55

13

72

11

61

= BAARILI = BAARISIZ

izelge 4.65. gz nne alnarak yaplan 2 analizine ilikin istatistiksel bulgular izelge 4.66da verilmitir. izelge 4.66. Firmalarda korozyon sonular ile ilgili istatistiksel bulgular Firma D G K M h 0,98 0,23 2 0,27 0,27 %5 6,63 6,63 6,63 6,63 6,63 c %1 3,84 3,84 3,84 3,84 3,84 KARAR nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz nemsiz

Korozyon testleri sonularna gre firmalar arasnda istatistiksel olarak bir farkllk bulunmamtr. Bu sonuca gre firmalarn uyguladklar boya, yntem ve ilemler dikkate alnarak korozyon testleri irdelendiinde, aralarnda pek farkllk grlmedii, korozyona dayankl boya yaplamad kans ortaya kmaktadr. izelge 4.65.'te verilen bilgiler, firmalarn boya uygulama koullarnn benzer yanlarn ortaya koymaktadr.

4.10.10.

Boya uygulama ortamnda yaplan gzlem ve kontroller

Aratrmalar srasnda boya ile ilgili bilgi formlarndan (Ek-4) faydalanlarak izelge 4.67.'deki bilgiler zetlenmitir. izelge, aratrmalarn yapld iletmelerin boya uygulama koullarn karlatrmaktadr. izelge 4.67. Firmalarn boya uygulama koullarnn karlatrlmas FRMALAR
53 63 54 21 26 18 Akzo Akzo Akzo 1,5 2 3 Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile zel Frnda zel Frnda zel Frnda Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile

LLEN / GZLENEN Ortam nem kontrol ( RH %) Ortam scaklk Kontrol ( C ) Kullanlan boya retici ad

Tekrar 1.boya 2.boya 3.boya 1.boya 2.boya 3.boya 1.boya 2.boya 3.boya

D
54 67 47,2 22 24 13 Akzo,Gen, Hob Hob, Gen, Dyo Hob, Dyo, Adolin, Ebru 5 5 1 Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile Doal ortamda Doal ortamda Doal ortamda Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile

G
54 59 56 23 27 19 Penta, Kanat, Akzo Kanat, Penta Kanat, Akzo 4 4 5 Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile zel Frnda zel Frnda zel Frnda Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile

K
55 64 52,1 22 25 17,5 Akzo, kanat Akzo, kanat Akzo, kanat Yok 7 8 Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile Doal ortamda Doal ortamda zel Frnda Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile

M
53 57 54 23 25 18 Sinta Sinta Sinta 6 6 7 Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile Haval pskrtme ile Doal ortamda Doal ortamda Doal ortamda Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile Benzin veya tinerli bez ile

Boyac tecrbesi ( yl) Boya proses tipi

1.boya 2.boya 3.boya 1.boya 2.boya 3.boya

Kurutma ekli (*)

1.boya

2.boya 3.boya Boya ncesi yzey 1.boya temizlik ilemi (**) 2.boya 3.boya (*) (**)

K-Firmas denemeler srasnda iletmelerine zel bir kurutma frn ilave etmitir. -Firmas denemeler sonulanmak zere iken yzey temizlii iin kumlama nitesi kurmutur.

5. TARTIMA VE NERLER Aratrmada elde edilen bulgular ana balkta aklanmtr. Yan sanayi rnleri ile ilgili tartma ve neriler, Kaynak ve testleri ile ilgili tartma ve neriler, Boya ve korozyonla ilgili tartma ve nerilerdir. 5.1. Yan sanayi rnleri ile ilgili tartma ve neriler 5.1.1. Dkm balta ayaklar 1.Tip dkm balta ayaklar zerinde uygulanan mikroyap-doku incelemelerinde; Krneinin GGG 50 sifero-kresel grafitli dkm olduu, G ve M-rneklerinin ise GG 25 kr dkm olduu, ve D-rneklerinin ise sl ilem grm-temperlenmi dkm olduklar sonucuna varlmtr. Kimyasal analiz sonularna gre be ayr firmann rnei de yksek karbonlu (%C 3,11 ile 3,91) arasnda olan pik dkm malzeme yapsna uymaktadr. K-rneinde kresel grafit yap oluumu grlmekte ve bunu salayan Mg ve Cu elementlerinin yzdeleri, dier rneklerden farklln ortaya koymaktadr. Ayrca anma ve sertlik deerini ykselten elementlerden Cr ve Mn'n, ve D-rneklerindeki yzde deerleri, yksek sertlik derecelerinin rastlant olmad sonucunu vermektedir. M-rneindeki %Mn ve %Cr deerleri de bir hayli yksek bulunmu ve malzemeye sertlik kazandrmtr. Sertlik deerleri kimyasal yap ve doku incelemesinde de akland gibi, en yksek sertlik deeri yksek karbonlu yapya bal olarak srasyla, -rneinde (48,5 HRC), Drneinde (47,6 HRC), M-rneinde (23,9 HRC) ve K-rneinde (10,7 HRC) llmtr. G-rneinde sertlik deeri dk olduundan (0 HRC) deerine karn (186 HB) llmtr. K ve G-Firmalarnn kullandklar 1. Tip balta ayaklarn sertlik dzeylerinin ok dk olduu tedariki firmalarla grerek nlem almalar gerekmektedir. Gzle kontrol sonularna gre en fazla rastlanan hatalar, dkm boluklar, przl yzeyler, kum boluklar, oksit ve curuf inklzyonlar ve kalp hatalarndan kaynaklanan kaklklar olarak gzlenmitir. Radyografi testi 10 24 film boyutlarna smad iin uygulanamamtr. 2. Tip dkm baltalarn izelge 4.2 ve izelge 4.4de belirtildii gibi kimyasal analiz ve mikroyap incelemeleri sonucu; D-rnei SAE 1010, G-rnei SAE 1015, K-rnei SAE 1040, M-rnei SAE 1030 dk karbonlu elik ve -rnei ise 34Cr4 yksek karbonlu (%4 C) elik olduu sonucuna varlmtr. Sertlik deerleri de 1.Tip balta ayaklarda olduu gibi en yksek -Firmasnn rneinde (45,7 HRC ) llm dierlerinde ok dk deerlerle karlalmtr. 2.Tip balta ayaklarn gzle kontrol sonularnda da dkm boluklar, przl yzey, kum boluklar, oksit ve curuf inklzyonlar ve kalp hatalarndan kaynaklanan kaklklar en fazla gzlenen hatalar olmutur. Firmalardan alnan balta ayak rneklerinin radyografi testlerinde, dkm boluklar ve dkm atlaklarna rastlanmtr. En fazla dkm boluklar ve atlaklar ise ekil 4.75.'te verilen M-Firmasnn rneinde grlmektedir. Bilindii gibi balta ayaklarn hatal dkm sonucu i yaplarnda oluan atlaklar ve boluklar, alma ortamndaki darbe ve yklere kar dayanklln drerek, krlmalara neden olmaktadr. 1.Tip dar u demirlerin izelge 4.3 ve 4.4de belirtildii gibi kimyasal analiz ve mikroyap incelemeleri sonucunda; D-rneinin SAE 1008, G-rneinin SAE 1030, rneinin SAE 1030, K-rneinin SAE 1030 dk karbonlu elik ve M-rneinin ise SAE 9260 yay elii olduu sonucuna varlmtr.

Sertlik lm sonularna gre de en yksek sertlik derecesi M-rneinde (54 HRC) llmtr. Dier firmalarn 1.Tip u demirlerinde alnan sertlik deerleri K-rneinde (11 HRC) llm, dier firmalarda ok dk dzeylerde kalmtr. Radyografi sonularnda nemli saylabilecek hatalara rastlanmamtr. Gzle kontrol sonularna gre tufal ile kapl bir yzey gzlenmitir. Bu sonuca gre u demirlerin sl ilemle sertletirmede yetersiz olduklar grlmektedir. 2.Tip izel u demirlerin kimyasal analizleri yaplmam ancak ayn tedarikiden temin edildikleri ve ayn tr malzemeden retildikleri iin 1.Tip dar u demirleri gibi dk karbonlu elik olduklarn kabul etmek gerekir. Sertlik lm sonular da bu gr dorular deerlerde olup en yksek sertlik derecesi yine M-Firmasnn izel u rneinde llmtr (23 HRC). Dier firmalarda kullanlan izel u demirlerinde llen sertlik deerlerinin ok dk olduklar gzlenmitir. Radyografi sonularnda bkmelerden dolay olduka derin darbe izleri grlmektedir. Gzle kontrol sonucuna gre de M-Firmasnn rnei dnda dier reticilerin izel u demirlerinde tufal ve form bozukluklar en fazla gze arpan hatalar olarak gzlenmitir. 5.1.2. Civata ve somunlar Civata ve somunlarn gz ve boyut kontrolleri, Optik komparatr i mastarlar ve Fowler dijital mihengir ile yaplmtr. Metrik M20, M16, M12, M10, M8 llerinde be ayr tip civata ve somun rneklerinin her birinden er rnek alnarak iletmede yaplan dili mastar kontrol sonucunda on be adet civata somun tedarikisi ierisinde ancak, Norm, Denet ve Berk markal rnler gzle kontrolde baarl olmu, dier rnler ya optik komparatrde ya da di mastarlarnda uygun bulunmamlardr. Civatalar zerinde yaplan tekrarl kontroller sonucunda toplam onbeer adet ounlukla alt ke bal civatalarda geer-gemez mastarlara gre uygun malzeme kullanma oranlar (izelge 4.27. ve 4.28.) srasyla; D-Firmas %44, G-Firmas %68, -Firmasnda %88, K-Firmasnda %82 ve M-Firmasnda %64 olarak bulunmutur. Baar oran en yksek (%88) ile -Firmas gze arpmaktadr. Kullanlan civatalarn tedarikisi aratrldnda Norm Civata markas ne kmaktadr. Somunlar iin yaplan ilemler civatalardan farkl olmayp di mastarlarla yaplan ayn kontrol ve aratrmalar sonucunda somunlarda uygunluk oranlar (izelge 4.29 ve 4.30) srasyla yledir; D-Firmas %75, G-Firmas %77, -Firmas %91, K-Firmas %84 ve MFirmas %73 olarak gzlenmitir. Yine -Firmas %77 baar oran ile ilk srada ve Norm Civata markasn kulland grlmektedir. Dier firmalarda da civataya oranla baar oranlarnn biraz daha yksek oluu, somun vida dilerinin ite oluu, darbe ve ezilmelere kar daha korunakl oluu gsterilebilir. Baz civata ve somunlarn radyografik testlerinde (ekil 4.81/4.82/4.83.) ise herhangi bir hataya rastlanmamtr. 5.1.3. ekme ve basma yaylar ekme ve basma yaylarndan iki ayr tip ve ikier adet rnek toplanarak gz ve boyut kontrolnden geenlerin deformasyon testi uygulanarak izelge 4.32. ve 4.33.deki uygun malzeme baar oranlar elde edilmitir. HEMA A.. Kalite Kontrol laboratuarnda yaplan testlerde elde sonular srasyla; D-Firmas %45, G-Firmas %75, -Firmas %79, K-Firmas %83 ve M-Firmas %70lik baar oranlar elde etmilerdir. Uygun malzeme kullanma oran en yksek olan K-Firmasnn tedarikisi aratrldnda, Meti marka spiral yay reten anakkale yapm yay Firmas gze arpmaktadr. En dk uygunluk oranna sahip DFirmas ise ounlukla kendi rettii yaylar kullandklarn belirtmilerdir. D-Firmas

dndaki reticilerin ekme ve basma yaylarnn gzle ve boyut kontrolleri sonucunda uygunsuzlua rastlanmamtr. Radyografilerini aldmz (ekil 4.81) ekme ve basma yaylarnda da hata gzlenmemitir. 5.1.4. Salar malatlarn ounda Erdemir sac kullanld gzlenmitir. Bilindii gibi Ereli Demir elik saclar zerinde her trl tantc bilgi olmas hatal rn kullanmn nlemektedir. Ayrca Bamsz Devletler Topluluuna ait lkelerden de ucuz ithal salar salanmaktadr. 5.2. Kaynak ve testleri ile ilgili tartma ve neriler Kaynak ilemi, zellikle MIG-MAG kayna, tarm makinalar reticilerimizin en fazla uyguladklar imalat yntemlerinden biri olduu iin, kaynaklarnn test ve kontrollerinde, ayr kaynak testi zerinde allmtr. Bunlar; WPQ- Kaynak performans-kalifikasyon testi, makrotest ke kaynaklarnn testi, WPS-malat prosedr testidir. WPQ-Kaynak kalifikasyon testleri (1G pozisyonu); Her reticiden ikier kaynak olmak zere on adet kaynak zerinde ve sadece 1G pozisyonunda uygulanmtr. Kaynak ncesinde, kaynak srasnda ve sonrasnda gzlenen gerekli bilgileri ieren Ek-1. 'deki form kullanlm ve her kaynak iin uygulanmtr. Aln kaynakl test plakalarnn gzle ve boyut kontrollerinde (izelge 4.34) reddedilmeyi gerektirecek kadar nemli bir hataya rastlanmamtr. n ve arka yzler zerinde yaplan kontrollerde, kabul edilebilir (minr) hatalar gzlenmitir. WPQ-Kaynak kalifikasyon test plakalarnn radyografi test neticelerinde, ekil 4.46dan ekil 4.55e kadar olan radyografik test grntleri, on ayr kaynaknn da testte baarsz olmalarna sebebiyet verecek kadar hatal kaynak yaptklarn ortaya koymaktadr. zellikle kkte yetersiz nfuziyet, kabarck ve srantlar en fazla rastlanan kaynak hatalar olarak gze arpmaktadr. Bu sonular, uzun sredir kaynak olarak alan personelin, imdiye kadar konusuyla ilgili ciddi bir eitim almadn belgelemektedir. Burada kaynak personelinin eitimi gibi baz imalatlarn kaynak makina ve tehizatlarnn bakmna gereken nemi vermedikleri sylenebilir. WPQ-Makrotest ke kaynaklar testi (1F/2F/3F pozisyonu); WPQ-1F pozisyonunda ve WPQ-kalifikasyon test kaynaklarna yaptrlmtr. WPQkalifikasyon Aln kaynanda olduu gibi EK-2te verilen bilgiler doldurulmu, kaynak ilemi ile ilgili veriler bu forma ilenmitir. izelge 4.43de verildii gibi on adet makrotest ke kaynann gzle ve boyut kontrolleri yaplm ve kabul edilir bulunmutur. ekil 4.26. dan 4.35e kadar olan ekillerde de grld gibi, dalanm yzeylerde nfuziyetler incelenmitir. Baz test kaynaklarnn salaml konusunda, makrotest sonularna baklarak karar verilmitir. izelge 4.24e gre makrotest rneklerinin krma test sonularna gre ancak K-Firmasnn iki, G, ve M-Firmalarnn birer adet kayna baarl olmu, DFirmasnn kaynaklar ise baarsz olmutur. WPQ-2F yan duvar ke kaynanda beer adet kaynak (WPS-2G pozisyonunda kaynak yapan kaynaklarla ayn) test edilmitir. izelge 4.44de verildii gibi be adet ke kaynann gzle ve boyut kontrolleri yaplm ve sadece G-Firmasnn test rnei red

edilmi, dierleri "kabul edilir" bulunmutur. ekil 4.36.'dan 4.40.'a kadar olan ekillerde de grld gibi, dalanm yzeylerde kaynak nfuziyetleri incelenmitir. G-Firmasnn ke kaynak kesitinde gaz boluklar belirgin olarak grlmektedir. Makrotest sonularna gre sadece ve K-Firmalarnn kaynaklar baarl olmu, G, D ve M-Firmalarnn kaynaklar ise baarsz olmutur. WPQ-3F dik ke kaynanda beer adet kaynak (WPS-3G pozisyonunda kaynak yapan kaynaklar) test edilmitir. izelge 4.45de verildii gibi be adet ke kaynann gzle ve boyut kontrolleri yaplm, G ve -Firmalarnn test rnekleri red edilmi, dierleri "kabul edilir" bulunmutur. ekil 4.41.' den 4.45.'e kadar olan ekillerde de grld gibi, dalanm yzeylerde kaynak nfuziyetleri incelenmitir. G-Firmasnn rneinde, ke kaynak kesitinde gaz boluklar ve -Firmasnn rneinde fazla dbkey kaynak kesiti belirgin olarak grlmektedir. Makrotest sonularna gre sadece M-Firmasnn kayna baarl olmu, K, G, ve D-firmalarnn kaynaklar testte krlarak baarsz olmutur. Bu neticelere gre be firmann da, ncelikle kaynak makinalarn ve tehizatlarn, kullandklar tel, gaz ve benzeri sarf malzemeleri gzden geirmeleri gerekmektedir. WPS-Prosedr testi (1G/2G/3G pozisyonu); WPS, bir imalatta uygulanan en nemli kaynak testidir. Bu test iin baz kaynaklar nceden WPQ ve makrotest kaynaklarnda baarsz olmalarna ramen ksa sreli bir aklama ve bilgilendirme sonras tekrar teste alnmlardr. Ek-3.de belirtilen bilgi formu bu testte kaynak yapan, her firmann kaynaks iin hazrlanm ve doldurulmutur. Daha sonra srasyla aadaki NDT ve mekanik test ilemleri yaplmtr. 1-izelge 4.40da WPS-1G, izelge 4.41de WPS-2G ve izelge 4.42de WPS-3G kaynaklarnn gzle kontrol sonular verilmitir. Baz kaynaklarda kk boyutlarda yanma oluu, srant ve yksek kapak hatalar gzlenmesine ramen kaynaklar, gzle kontrolden onay almlardr. 2- WPS-1G kaynaklarnn penetrant test sonular izelge 4.46da, WPS-2G kaynaklarnn PT sonular izelge 4.47de ve WPS-3G kaynaklarnn PT sonular izelge 4.48de verilmi ve gzle kontrolde olduu gibi "kabul edilebilir" onay almlardr. 3-Gzle kontrol ve penetrant testlerden onay alndktan sonra kaynakl plakalarn radyografik testleri yaplm ve WPS-1G kaynaklarnn radyografileri ekil4.56/57/58/59/60.'da, WPS-2G kaynaklarnn radyografileri ekil-4.61/62/63/64/65.'te, WPS3G kaynaklarnn radyografileri de ekil-4.66/67/68/69/70.' de grntlenmitir. WPS-1G prosedr testinde, sadece D-Firmasnn kaynanda, yzeyde ve kabul deerleri iersinde porosity-gaz boluuna rastlanmtr. Dier drt firmann kaynaklar da hatasz bulunmutur. WPS-2G prosedr testinde sadece D-Firmasnn kaynanda yzeyde srantlar , WPS-3G prosedr testinde, G-Firmasnn ve -Firmasnn kaynaklarnda porosity-gaz boluklarna rastlanmtr. 4-Radyografi testinden sonra kaynaklar ekil 3.16da akland gibi kesilerek,her bir test plakasndan iki adet ekme ve drt adet bkme (iki adet yzden, iki adet kkten) test paralar hazrlanmtr. 5-Hazrlanan ekme test rnekleri zerinde be noktada sertlik llm ve izelge 4.7.'de deerler HB sertlik deerinde verilmitir. 6-ekme test rneklerinin ekme deneyi sonular izelge 4.12.'de verilmitir. Deerlendirilmeler srasyla; D-Firmasnn WPS-2Gde ve WPS-3Gde birer ekme rnei baarl olmutur. G-Firmasnn sadece WPS-2Gde bir adet ekme rnei baarl olmutur. Firmasnn WPS-2Gde ve WPS-3Gde birer ekme rnei baarl olmu, K-Firmasnn baarl rnei gzlenmemitir. M-Firmasnn da sadece iki adet WPS-3G ekme rnekleri baarl olmutur. 7- Bkme test rneklerinin bkme deneyi sonular izelge 4.19. da verilmitir. Deerlendirilmeler srasyla; D-Firmasnn WPS-1Gde ve WPS-3Gde drder rnekleri

baarl olmu, WPS-2G bkme rnekleri ise baarsz olmutur. G-Firmasnn WPS-1G ve WPS-2G bkme test rnekleri baarl, WPS-3G'de baarsz olmutur. -Firmasnn WPS1Gde iki ve WPS-3Gde drt adet bkme rnei baarl olurken, WPS-2G'de baarsz olmutur. K- Firmasnn WPS-1Gde drt ve WPS-2Gde iki adet bkme test rnei baarl, WPS-3G'de baarsz olmutur. M-Firmasnda sadece iki adet WPS-1G bkme rnekleri baarl olmutur. Toplam be tarm makinalar reticisi ile yrtlen kaynakla ilgili mekanik testlerin (ekme, bkme ve makrotest) karlatrmas ve baar oranlar izelge 4.24.de verilmitir. Deerlendirmeler srasyla; D-Firmas baar oran %47, G-Firmas %47, -Firmas %42, KFirmas %38 ve M-Firmas %23 orannda gereklemitir. Elde edilen sonular, be reticinin de imalatta yaptklar kaynakl birletirmelerin, gelecekte rnlerinde ciddi sorunlara neden olabileceini ortaya koymaktadr. Kaynak makinalarnn, donanm veya tehizatlarnn bir an nce gzden geirilmesi, kaynak teli ve kullanlan argon, CO2 ya da karm gaz tedarikileri ile diyaloga girmeleri nerilir. Ayrca kaynaklarna eitim, seminer ya da kurslar dzenleyerek, tecrbe kazandrmal ve kalifiye olmalar salanmaldr. 5.3. Boya ve korozyonla ilgili tartma ve neriler Bilindii gibi boya ilemleri korozyonu nleme asndan ok nemli olduu iin aratrmalarn bir boyutu da boya film kalnlklarn lme, yapma, darbe ve deformasyon testleri ile de dayankllklarn ortaya koymak olmutur. Boya ilemi, be ayr tarm makinalar reticisinin de uygulama alannda olan bir proses olarak gze arpmaktadr. Aratrma sonularna gre reticilerin boya uygulamas ile ilgili herhangi bir prosedr veya talimat izlemedikleri gzlenmektedir. izelge 4.67.de oluturulan bilgiler, firmalarn boya uygulama koullarn zetlemektedir. G, M ve D-firmalar ayr bir ksm boyahane olarak kullanrken, ve KFirmalar, imalathane iinde bir kede boya ilemini srdrmektedirler. ncelikle boya ile ilgili ilemlerin imalathane ortamndan, tamamen ayrlmas gerekir. Firmalarn gerek gvenlik gerekse temiz ve salkl alma ortam asndan bakldnda, ayr birer boya atelyelerine gereksinimleri olduu sylenebilir. Aratrmalarda boya ilemi yaplrken uyulmas gereken kurallarn yeterince bilinmedii ve boya ilemlerinin uygulayclar boyaclarn yeterli eitim ve tecrbe dzeyine sahip olmadklar gzlenmitir. Boya test ve kontrollerinde elde edilen bulgulardan da anlalaca gibi, tarm makinalar imalatlar, boya ncesi temizliin en ucuz ve kolay yolu, tiner veya benzine emdirilmi bez kullanarak yapmaktadrlar. Ya, gres, kir, eski boya artklar ve benzeri organik kirlerin temizlenmesi amacyla yaplan bu uygulama, aklanan maddeleri yeterince temizleyemedii gibi, ayn bez kullanlarak temiz yzeylerinde kirlenmesine neden olmaktadr. Asl giderilmesi gereken pas ve oksitlenmi yzeye ise hibir etkisi olmamaktadr. Masrafl ve zaman alaca dnlerek dier kumlama ve asitle temizleme gibi gvenilir yntemlere ilgi gsterilmemektedir. Dier bir ortak sorun ise, taleplerin karlanmakta zorluk ekildii dnemlerde boyanm malzemelerin kuruma srecini tamamlamadan montaja sokulmasyla, boyal yzeylerin nemli lde izilme, ezilme ve kirlenmelerine neden olunmaktadr. G, ve KFirmalar, sahip olduklar kurutma frnlaryla avantajl konumlarn srdrmekle birlikte, az miktarda malzeme boyanaca durumlarda, ekonomik olmad iin frn kullanmayp, doal kurutma yntemini semektedirler. Ayrca tama ve transport ilemlerinde kullanlan yntemlerde, boyal yzeylerde olduka ciddi hasarlara neden olmaktadr.

Laboratuar test sonular ile ilgili tartma; Darbe direnci test sonular izelge 4.49da, Derin ekme test sonular izelge 4.50de, Yapma test sonular izelge 4.51de ve ekil 4.86da, Parlaklk-gloss test sonular izelge 4.52de, Kuru boya film kalnlklar ise izelge 4.53de ve ekil 4.87de verilmitir. Darbe direnci test sonularnda, 1.Tekrarda elde edilen bulgulara gre K ve Firmalarnn panellerinde deerler uygun (36 kg.cm den byk), M-Firmasnda 20den kk, G ve D-Firmalarnda ise 10 kg.cm den kk olmas sebebiyle, darbe direnlerinin zayf olduu sonucuna varlr. 2. Tekrarda elde edilen sonulara gre, sadece K-Firmasnn deeri 36 kg.cm den byk (uygun bulunmu), ve M-Firmalarnn panelinde 18 kg.cm , G-Firmasnn panelinde 15 kg.cm ve D-Firmasnda 5 kg.cmden kk deerler bulunarak D-rneinin 2. Tekrarda da en zayf darbe diren deerini ald gzlenmitir. 3. Tekrarda elde edilen sonulara gre, sadece K-Firmasnn deeri 36 kg.cmden byk (100den byk, uygun bulunmu), D ,G , ve M-Firmalarnn panellerinde sadece arka yzeylerde limiti geebilmitir. Derin ekme test sonular izelge 4.50de akland gibi; 1. Tekrarda alnan sonulara gre elastikiyet iyiden ktye doru sralanrsa, D-Firmasnn panelinde ok iyi (8mmden byk), G-Firmasnn panelinde iyi (6,5mm), K-Firmasnda (1,5mm), MFirmasnda (1,4 mm ) ve -Firmasnn panelinde (1mm) bulunarak, kt elastikiyet deerleri gzlenmitir. 2. Tekrarda yaplan derin ekme test sonularna gre K, ve G-Firmasnn panellerinde 8mm den byk bulunarak en iyi deerler llm, M-Firmasnn paneli 6 mm-iyi, D-Firmasnn paneli ise 3,5 mm llerek kt elastikiyet deeri saptanmtr. 3. Tekrarda yaplan derin ekme test sonularna gre K, ve D-Firmalarnn panellerinde 8mm den byk bulunarak en iyi deerler llm, G ve -Firmasnn panelinde 7mm-iyi, M-Firmasnn panelinde ise 6 mm -iyi llerek en zayf elastikiyet deeri saptanmtr. Yapma test sonularnda izelge 4.51. ve ekil 4.86. incelendiinde, 1.Tekrarda alnan sonulara gre be reticinin de panellerinde 5B-mkemmel sonucu alnmtr. 2. Tekrarda alnan sonularda yapma oranlar olduka dk kmtr. Deerler iyiden ktye doru sralanrsa; G-Firmasnn panelinde 4B-ok iyi, K ve - Firmalarnda 3Biyi, M ve D-Firmalarnda ise 1B-kt yapma deerleri saptanmtr. 3. Tekrarda alnan sonularda yapma oranlar olduka dk kmtr. Deerler iyiden ktye doru sralanrsa, K ve G-Firmalarnn panellerinde 4B-ok iyi, -Firmasnda 3B-iyi, M-Firmasnda 2B-orta ve D-Firmasnda ise 0B-ok kt yapma deerleri saptanmtr. Parlaklkgloss test sonular; 1.Tekrar sonularna gre 60 de yaplan lmler sonucunda, K ve - Firmalarnn panelleri (mat), M- yar mat, G ve D-Firmalarnn panelleri ise (parlak) olarak deerlendirilmitir.

85 de alnan sonulara gre, deerlendirilme sras yine bozulmam, K-Firmasnn paneli en fazla mat ve D-Firmasnn paneli ise en parlak olarak gzlenmitir. 2. Tekrarda alnan sonulara gre; 60 de yaplan lmlerde be firmann panellerinde 70 zeri deerler verdii iin, parlak sonucuna varlmtr. K-Firmasnda 92 deeri ile en parlak ve D-Firmasnda llen 74,2 ile parlakl en az paneller llmtr. 3. Tekrarda alnan sonulara gre; 60 de yaplan lmlerde be firmann panellerinde 70 zeri deerler saptanm, parlak sonucuna varlmtr. K-Firmas 95 deeri ile en parlak ve D-Firmas ise 72,5 ile parlakl en zayf paneller olarak llmtr. izelge 4.53. ve ekil 4.87. incelendiinde 1.Tekrarda alnan sonulara gre llen boya film kalnlklar, en kalndan en inceye doru yle sralanmaktadr; M-Firmasnda (5464m), G-Firmasnda (57-61m), D-Firmasnda (48-54m), -Firmasnda (35-44m) ve KFirmasnda (19-22m). Bu sonulara gre K-Firmasnn paneli, minimum 35m boya film kalnln dahi salayamamaktadr. -Firmasnn panelinde de minimum 35 m snr deerine yakn kalnlklar llmtr. 2.Tekrarda ise alnan sonular olduka tatmin edici bulunmutur. llen kalnlklar, kalndan inceye doru yle sralanmtr. K-Firmasnda (120-128m), M-Firmasnda (113129m), G-(85-90m), -Firmasnda (80-85m) ve D-Firmasnda (60-61m). Film kalnlk sonularnn 2.tekrarnda, bu kadar yksek deerler llmesinin ana nedenlerinden biri, boya ilemini yapan personel tarafndan 1.tekrarda elde edilen dk deerlere kar nlem alnm olmasdr. 3.Tekrarda ise alnan sonulara gre kalnlklar yledir; K-Firmasnda (31-42m), MFirmasnda (28-37m), G-Firmasnda (109-127m), -Firmasnda (27-41m) ve DFirmasnda (76-126m). Kalnlklarla ilgili istatistiksel bulgular ve varyans analiz sonular; izelge 4.54/4.55/4.56/4.57.de aklanmtr. Tuzlu sis testi; izelge 4.59/4.60/4.61.de sonular verilmi, izelge 4.65 ve 4.66da istatistiksel analizleri yaplmtr. Korozyon direncinin paslanma, blister ve alma deerlerinin incelendii izelge 4.65te, 1.tekrar, 2.tekrar ve 3.tekrar test sonularna gre baar oranlar; D-Firmasnda %44, G-Firmasnda %55, -Firmasnda %33, K-Firmasnda %66 ve M-Firmasnda %55 olarak belirlenmitir. Nem testi; izelge 4.62/4.63/4.64.de sonular verilmi, izelge 4.65. ve 4.66.da tuzlu sis deney sonular ile birlikte, korozyon testi istatistiksel analiz bulgular elde edilmitir. Korozyon direncinin paslanma, blister ve matlama zelliklerinin deerlendirildii nem testinde, izelge 4.65.e gre 1.tekrar, 2.tekrar ve 3.tekrar test sonular birlikte incelenmi ve baar oranlar; D-Firmasnda %22, G-Firmasnda %66, -Firmasnda %66, KFirmasnda %77 ve M-Firmasnda %66 olarak saptanmtr.

Korozyon diren testleri birlikte deerlendirildiinde; en yksek baary %72 ile KFirmas, %61 ile G ve M-firmalar, %55 ile -Firmas ve %33 baar oran ile D-Firmas gelmektedir. Bu sonular nda D-Firmasnn boya uygulamalarn tekrar gzden geirerek gerekli nlemleri almas gerekmektedir. Dier firmalarda boya tedariki firmalaryla dzenli olarak diyalog ierisinde olmal, gerekli her konuda yardmlamaldrlar.

KAYNAKLAR 1. ADSAN, K. TEMEL M., 1984. Otomatik (leri) Kaynak Teknolojisi, Milli Eitim Basmevi, stanbul. 2. AKA, G., 2001. Trakya linde Kullanlan Tarm Alet ve Makinalarn Kullanm mrnn Saptanmas zerine Bir Aratrma, T.. Fen Bilimleri Enstits, Tarm Makinalar Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Tekirda. 3. AKGN, A. F., BA, N., YILDIRIM, A., Mays 1991. Tahribatsz Test: Malzeme Sreksizlikleri, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm, .N.A.E.M. T.R- 301, stanbul. 4. AKGN, A. F., AKSU, M., Temmuz 1991. Tahribatsz Test: Radyografi Film ekimi, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm, .N.A.E.M. T.R- 291, stanbul. 5. AKGN, A. F., BA, N., YILDIRIM, A., Nisan 1990. Tahribatsz Test: Radyografik Donanm, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm, .N.A.E.M. T.R- 292, stanbul. 6. AKGN, A. F., BA, N., YILDIRIM, A., Mays 1992. Tahribatsz Test: Radyograf Elde Etmek, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm, .N.A.E.M. T.R- 303, stanbul. 7. AKGN, A. F., BA, N., YILDIRIM, A., Kasm 1990. Tahribatsz Test: Radyografi in Karanlk Oda ve Banyo lemleri, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm, .N.A.E.M. T.R- 287, stanbul. 8. AKGN, A. F., AKSU, M., Temmuz 1991. Tahribatsz Test: Radyografi Teknii Seviye 1, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm, .N.A.E.M. T.R- 290, stanbul. 9. AKGN, A. F., YILDIRIM, A., BA, N., Ekim 1991. Tahribatsz Test: Sv Penetrant, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm, .N.A.E.M. T.R- 302, stanbul. 10. ANIK, S., 1972. Kaynak Teknii Cilt. 2. .T.. Ktphanesi, Say: 883, stanbul. 11. ANIK, S., 1975, Kaynak Teknii Cilt. 3. .T.. Ktphanesi, Say: 1030, stanbul. 12. ANIK, S., 1983. Kaynak Teknolojisi El Kitab, Ergr Matbaas, stanbul. 13. ANIK, S., K. TLBENT, E. KALU., 1991 1991rtl Elektrod le Elektrik Ark Kayna, Gedik Holding A. . stanbul. 14. ANONYMOUS, 2000. DE, TARIMSAL YAPI (RETM, FYAT, DEER). 15. ARIN, S., EKER, B., 2001, 13-15 Eyll. Tarm Makinalar malat ve Kullanmnda Kalite Mant erevesinde Ynetim Aralarnn ncelenmesi, Tarmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi, anlurfa. s.79-84

16. ASME BOILER AND PRESSURE VESSEL CODE AND AMERICAN NATIONAL STANDARD, SECTON IX,. Qualification Standard for Welding and brazing Operatrs,. 1989 Edition USA. 17. ASME-VIII. Subsection A, Nondestructive Methods of Examination, Section V., 1989 USA. 18. ASNT, Continuing Education In Nondestructive Testing, NDT Training Program, LIQUID PENETRANT METHOD, Second Edition, The American Society for Nondestructive Testing 1979, Ohio USA. 19. ASTM, Designation: D 3359-97, Standard Test Methods for Measuring Adhesion by Tape Test. 20. ASTM, Designation: D 523-89 (Reapproved 1994), Standard Test Methods for Specular Gloss. 21. ASTM, Designation: B 117-85, Standard Method of Salt Spray (Fog) Testing. 22. ASTM, Designation: D 714-87, (Reapproved 1994) Evaluating Degree of Blistering of Paints. Standard Test Methods for

23. ASTM, Designation: D 4585-97, Standard Practice for Testing Water Resistance of Coatings Using Controlled Condensation. 24. ASTM Designation: E 1114-92, Standard Test Method for Determining the Focal Size of Iridium-192 Industrial Radiographhic Sources, Philedelphia PA 19103, USA. 25. AYGN, H., 1999. Dkm Hatalarnn Radyografik ve Radyoskopik Muayene Yntemleri ile Belirlenmesi; 1. Uluslar aras Tahribatsz Muayene sempozyumu ve Sergisi, , 29.09-01.10 , Ankara. s. 185-191 26. BABACAN, A., 2001. Anz Toprak lemede Bitki Artklarnn Topraa Kartrlmasnda Kullanlan Dner Paralayclarn leyici Organlarnn Gelitirilmesi zerine Bir Aratrma, T.. Fen Bilimleri Enstits, Tarm Makinalar Anabilim Dal, Doktora Tezi, Tekirda. 27. BAYHAN, Y., 1996. Trakya Yresinde mal Edilen Baz Toprak leme Aletlerinin U Demirlerindeki Anma ve Anmaya Etkili Baz Etkenlerin Saptanmas zerinde Bir Aratrma, T.. Fen Bilimleri Enstits, Tarm Makinalar Anabilim Dal, Doktora Tezi, Tekirda. 28. BAGGERUD, A., ANIK, S., TLBENT, K., 1966. Kaynak Metalurjisi, .T.. Ktphanesi, Say: 670, stanbul. 29. BLDRLER KTABI, PROCEEDNGS, 1999 1. Uluslararas Tahribatsz Muayene sempozyumu ve Sergisi, 29.09-01.10 , Ankara. 30. BNGLDA, M. M., AKSU, M., KURTEBE, T., Tahribatsz Test: Radyografi in Radyasyon Fizii, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm,

31. BRSN, O.M., 1996. Ekim Makinalarnda Kullanlan Malzemelerin, Standartlara Uygunluunun Saptanmas zerine Bir Aratrma, T.. Fen Bilimleri Enstits, Tarm Makinalar Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Tekirda. 32. BOYA95, III. ULUSLAR ARASI BOYA, VERNK, MREKKEP VE YARDIMCI MADDELER SANAY KONGRES VE SERGS, 22-24 Kasm BLDRLER, T.M.ve M.O.B. Kimya Mhendisleri Odas, Kadky stanbul. s: 327-334 33. CANADIAN WELDING BUREAU, Weld Quality Control and Inspection, A Division of Canadian Standards Association, Toronto 7, CANADA. 34. DIN 54111 Part 1, May 1988. Non-destructive testing Radiographic Examination of metallic Materials by x-ray or gamma rays. 35. DIN 17100 DEUTSCHE NORMEN September 1966. Steels for General Structural Purposes Quality Specifications. 36. EKNC, ., Tahribatsz Test: Tahribatsz Testle lgili retim lemleri ve Hatalarn Olu Nedenleri, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, ekmece Nkleer Aratrma ve Eitim Merkezi, Endstriyel Uygulama Blm, .N.A.E.M. T.R- 295, Nisan 1991. 37. EN 440 EUROPEAN STANDARD, September 1994, Welding consumables - Wire electrodes and deposits for gas shielded metal arc welding of non alloy and fine grain steels - Classification, B-1050 Brussels. 38. EROL, M.A., YAVUZCAN, H.G., 1995, Toprak leme Aletlerine likin Hesaplama Yntemleri, A.. Ziraat Fakltesi, Yayn No: 1421, Uygulama Klavuzu: 242, Ankara. 39. GALYER, J. F. W., SHOTBOLT, C. R., METROLOGY FOR ENGNEERS, January 1990, Luton College of Higher Education, Fifth (revised) Edition, London. 40. ZGLER, S., DURSUN, H., HEMA ENDSTR A.., 2002, Giri Muayene Prosedr, Dokman No: 1.011, ERKEZKY. 41. GEV, Gedik Eitim Vakf., Kaynak Teknolojisi Eitim, Aratrma, ve Muayene Enstits,. Yayn No:1, stanbul. 42. GKEBAY, B., 1986. Tarm Makinalar 1. Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Yaynlar. No:979, Ders Kitab:289, Ankara. 43. GKTRK, B., 1995. Kltvatr U Demirlerine uygulanan Farkl Isl lemlerin Mekanik zelliklere Etkilerinin Karlatrlmas zerine Bir Aratrma, T.. Fen Bilimleri Enstits, Tarm Makinalar Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Tekirda. 44. http://www.asminternational.org, American Society Metallurji Organisation. 45. http://www.amweld.org, American Welding Society. 46. htt://www.dow.cam.ac.uk/iiw/iiw.html, International Institute of Welding. 47. htt://vnsgate.vnetsys.com/win/index.htm, Welding Information Network. 48. Http:/www.uytes.com.tr/ipk, UYTES, Ankara.

49. Htt://www.wtia.com.au, Welding Technology Institute of Australia. 50. JUNGBLUTH, H., GRLEYK Y.M., 1977. DEMR DKMHANES, K.T.. Makina - Elektrik Fakltesi, Trabzon. s:48-56. 51. KANTARCI, M. S., 1982. Toprak leme Aletlerinde Anma. .T.. Makina Fakltesi, Doktora Tezi. stanbul. 52. KARAGZ, S., 1990. Tekirda linde Pnmatik Ekim Makinas malatnda Kullanlan Tezgahlar ve lemler, T.. Fen Bilimleri Enstits, Tarm Makinalar Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, Tekirda. 53. KARAMI, M. K., 1985. Toprak leme Aletlerinde Organlarnn Anmasnn Etd. E. . Doktora Tezi. Kayseri. 54. KAYHAN, E., ZKAN, E., 2001, 13-15 Eyll. Trakya Blgesinde Kullanlan Baz Tarm Makinalarndaki Arzalar ve Ekonomik Sonular, Tarmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi, anlurfa. s.592-597 55. KEECOLU, G., E. GLSOYLU,. Toprak leme Makinalar (1. Basm), Ege niversitesi Ziraat Fakltesi Yaynlar No: 545, Bornava-zmir 2002. 56. KOBU, B., Endstriyel Kalite Kontolu, stanbul niversitesi Yaynlar No: 3425. .. letme Fakltesi, 1987 stanbul. 57. KOENIGSBERGER, F., ZDA, M.N., 1964. Makina Konstrksiyonu, .T.. Ktphanesi, Say: 579, stanbul. Sanayiinde Kaynak

58. KULAR, H., lkemizdeki Tarm Makinalar malatnn Kalite Asndan ncelenmesi zerine Bir Aratrma, T.. Fen Bilimleri Enstits, Tarm Makinalar Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, 2001 Tekirda. 59. LAMMERS. 1996, 6. Uluslar aras Tarmsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi. Ankara . 60. METALS HANDBOOK, 1972, 8th. Edition Vol. 7, Atlas of Microstructures of Industrial Alloys, American Society for Metals, Ohio 44073, USA. 61. Metal Mesleinde Tablolar, 1995. M.E.B. Yaynlar 2919, Ankara. 62. Mhendis ve Makina, Aralk 1998. TMMOB Makina Mhendisleri Odas Aylk Yayn Organ, Say: 467, ANKARA. 63. PAKSOY, SELUK., 1999 A. Boya El Kitab, TMMOB, Kimya Mhendisleri Odas stanbul ubesi, stanbul. 64. SCHNEEMAN, JUSTN, G., ndustrial X-Ray nterpretation, President X-Ray Products Corporation Pico Rivera, California, Library of Congress Catalog Card Number 68-59309, USA. 65. SERFEL, Y. S., 2000, Malzeme Bilgisi, ISBN: 975 94854-6-X. Ankara.

66. SOYSAL, M., 2000. Biometrinin Prensipleri ( statistik I ve II Ders Notlar ) T.. Tekirda Ziraat Fakltesi, Yayn No:95, Ders notu No: 64 , Tekirda. 67. TAN, S., PEKRCOLU, N., 1991. Kalitesizliin Maliyeti, MPM Yayn, Ankara. s: 27 68. TAYSAD KOSGEB,. 1995. ISO 9000 ve Kalibrasyon Eitimi , stanbul. 69. TUNALIGL, B.G., EKER, B., ACAR, A.., 2001, 13-15 Eyll. Tarm Makinalar malatnda Kalite Gelitirmede statistiksel Proses Kontrol Tekniinin Uygulanmas, Tarmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi, anlurfa. s.13-14 70. TKEL, N., 1979. Malzeme- III, Demir-Karbon Alamlar, .D.M.M.A. Makina Blm, Malzeme ve lme Teknii Krss. stanbul. s. 221-303 71. TLBENT, K., MIG-MAG Eriyen Elektrod ile Gazalt Kayna, GH Yayn, stanbul 1990. 72. TLBENT, K., MIG / MAG Gazalt Kaynak Yntemi. 1998 stanbul. 73. TRK STANDARDLARI ENSTTS, K-Q, TSE-ISO-EN 9000, statistiksel Proses Kontrol Eitim Notu, PK 01. 74. TRK STANDARDLARI, TS-IS0 9000/Aralk 1991, Kalite ynetimi ve Kalite Gvencesi Standardlar-Seim ve Kullanm Klavuzu, Bakanlklar, ANKARA. 75. TRK STANDARDLARI, TS-IS0 9001/Aralk 1991, Kalite SistemleriTasarm/Gelitirme, retim Tesis ve Hizmette Kalite Gvencesi Modeli, Bakanlklar, ANKARA. 76. TRK STANDARDLARI, TS-IS0 9002/Aralk 1991, Kalite Sistemleri-retim ve Tesiste Kalite Gvencesi Modeli, Bakanlklar, ANKARA. 77. TRK STANDARDLARI, TS-IS0 9003/Aralk 1991, Kalite Sistemleri-Son Muayene ve Deneylerde Kalite Gvencesi Modeli, Bakanlklar, ANKARA. 78. TRK STANDARDLARI, TS-IS0 9004/Aralk 1991, Kalite ynetimi ve Kalite Sistemi Elemanlar-Klavuz, Bakanlklar, ANKARA. 79. TRK STANDARDLARI, TS-IS0 9005/Aralk 1991, Kalite Szl Bakanlklar, ANKARA. 80. TS EN 288-5, Metalik Malzemelerin Kaynak Prosedrlerinin artnamesi ve Onay Ksm 5, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 81. TS prEN 970, 4/4/1996, Kaynak-Ergitme Kaynakl Birletirmelerin Gzle MuayenesiWelding-Visual Examination of Fusion Welded Joints, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 82. TS prEN 1320, 29/3/96, Metalik Malzemeler-Kaynakl Birletirmeler-Krlma Deneyleri, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara.

83. TS 61 Balama elemanlar-Vidalar, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 84. TS 138, 1978, ekme Deneyleri-Metalik malzemeler iin, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 85. TS 139, 1992, Metalik Malzemenin Brinell Sertlik Deneyi, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 86. TS 140, 1992, Rockwell Sertlik Deneyi (Metalik Malzemeler in), T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. Sertlik Deneyi 87. TS 1026 Balama Elemanlar-Somunlar, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 88. TS 1440, 8/11/1973, Yaylar (Basnca alan) Silindirik-Helisel; Yuvarlak Telden, Souk Sarlm, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 89. TS 1441, 8/11/1973 Yaylar (Basnca alan) Silindirik Helisel, Yuvarlak ubuktan Scak Sarlm, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 90. TS 1442, 8/11/1973, Yaylar (ekmeye alan) Silindirik-Helisel; Yuvarlak Telden, Souk Sarlm, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 91. TS 2399, Tahribatsz Muayeneler, Gzle Muayenede Yardmc Aygtlar, Dk ve Gl Bytelerin Seimi, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 92. TS 2765, 11/4/1995, Muayene ve Deney in rnek Alma Metodlar, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 93. TS 2799, 1977, Demir ve eliklerin Kimyasal Analiz Metodlar, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 94. TS 5371, 18/4/1988, Metal ve Metal Alamlarnn Korozyonu-Genel Terimler ve Tarifler, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 95. TS 5618, 21/03/1988, Elektrotlar ve Teller- Alamsz ve Dk Alaml eliklerin Gazalt Ark Kayna in. T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 96. TS 6868, 11/4/1989, Kaynaklara Yeterlilik Sertifikas Verilme Esaslar-elik kayna iin, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 97. TS 7226, Sertlik Deneyi-Kaynak Dolgu Metali iin-Testing of Filler Metals by Means of Weld Metal Specimens-Test Piece for Determining the hardness for Surfacing, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 98. TS 7227, 16/5/89, Alevle ve Plazma ile Kesme Hatalar-Snflandrma, Terimler ve Tarifler, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 99. TS 7536, 24/10/1989, Kaynak Hatalar-Metalik Malzemelerin Ergitme Kayna inSnflandrma, Terimler ve Tarifler, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara.

100. TS 7706, 12/12/1989, Kaynak lave Metallerinin Deneyi-Kaynak Metali rnekleri Yardmyla Ark Kaynakl Deney Paralarnn Mekanik ve Teknolojik Deneyleri, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 101. TS 8824, Tahribatsz Muayene metodlar-Radyografik muayene-Terimler, T.C. Babakanlk Trk Standartlar Enstits, Bakanlklar Ankara. 102. ULUSOY, E., 1977. Baz Toprak leme Alet ve Makinalarnda Organlarnn Anmas zerinde Aratrmalar. E. . Ziraat Fakltesi, Doentlik Tezi. zmir. 103. ULUSOY, E., LGER, P., AKMAK, B., BAYHAN, Y., 1995, 5-7 Eyll. Tarm Makinalar Tasarmnda Kalite Kavram ve Malzeme Sorunu. Tarmsal Mekanizasyon 16. Ulusal Kongresi. Bursa. 104. LGER, P., E. GZEL, B. KAYOLU, B. EKER, B. AKDEMR, Y. PINAR, Y. BAYHAN, C. SALAM, 2002. Tarm Makinalar lkeleri (Gzden geirilmi ikinci bask). Faklteler matbaas, stanbul. 105. WALTON, F. THOMAS., TECHNICAL DATA REQUIREMENTS FOR SYSTEMS ENGNEERNG AND SUPPORT, Library of Congress Catalog Card Number 65-14084, USA. 106. Weissbach, W., ev; ANIK, S., ANIK, S.E., Malzeme Bilgisi ve Muayenesi.

107. WELD QUALTY CONTROL AND INSPECTION, Canadian Welding Bureau, A Division of Canadian Standards Association, Toronto, CANADA. 108. N. N., Welding Handbook 1982, Volume -4, Metals and Their Weldability, Seventh Edition, AWS, USA. 109. VNOTTE, Authorized nspection Agency, Welding nspection, Theoretical Course, Brussels- Belgium. 110. YALIN, H., KO, T., Mhendisler in Korozyon, T.M.M.O.B. Kimya Mhendisleri Odas stanbul ubesi. 111. YEREBAKAN, M., 1998. ISO 9000 DANIMAN, Kalite Yneticisi El Kitab, MEYER LTD. stanbul. s. 7-9

EKLER Ek-1 Ek-2 Ek-3 Ek-4 Ek-5 Ek-6 Ek-7 Ek-8 Ek-9 Ek-10 Ek-11 Ek-12 Ek-13 WPQ Kaynak Testi Bilgi Formu-aln kaynanda WPQ Kaynak Testi Bilgi Formu-ke kaynanda WPS Prosedr Kaynak Testi Bilgi Formu- aln kaynanda Boya Uygulama Bilgi Formu Genel kaynak hatalar referans radyografik grntler (Dupont NDT systems radiographer's weld interpretation reference) ekil 1-9 Genel kaynak hatalar referans radyografik grntler (Dupont NDT systems radiographer's weld interpretation reference) ekil 10-18 Aratrmada Kullanlan Alet ve Cihazlar; mikroyap inceleme dzeni, kimyasal analiz dzeni Sertlik lm cihazlar, ekme bkme test cihazlar Yay deformasyon test cihaz, Optik komparatr (projeksiyon), ve d ap vida mastarlar (geer-gemez), Dijital mihengir ve granit pleyt Gz ve boyut kontrol l aletleri, Penetrant test malzemeleri Radyografi test cihaz ve gereleri, Boyahane nem ve scaklk lm aleti, Kuru boya film kalnl lme aleti Boya direnci test cihaz, Yapma kontrol test aletleri, Korozyon direnci test cihazlar (tuzlu sis-nem testi) malat lem Diyagramlar; niversal ekim makinas, pnmatik hassas ekim makinas, yayl ayakl dner trmkl kltvatr 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133

Ek-1 WPQ Kaynak Testi Bilgi Formu-aln kaynanda WPQ-WELDERS PERFORMANCE QUALIFICATION(Kaynak Performans Testleri),
MANUFACTURERS RECORD OF WELDER OR WELDING OPERATOR QUALIFICATION TESTS(WPQ)

Manufacturers Name: Welders Name(Kaynak Ad): Welding Process(es) Used(Kullanlan kaynak lemi): Base Material Welded(kaynatlan esas malzeme): 60

Date(Tarih): Type(Tip): Thickness(kalnlk):

2
10mm 1 3 Kaynak Kesiti(Joint Dizayn ve kaynak sras) Manual or Semiautomatic Variables for Each Process ( QW-350) Manuel veya Yarotomatik Her bir proses iin Deikenler Backing(Metal, Weld Metal, Welded From Both Sides, Flux, etc.) (QW-402) ASME P-No, to ASME P-No, (QW-403) Plate or Pipe (Enter Diameter if pipe) Filler Metal Specification(SFA): Classification(QW-404) Manufacturer-malat: Weld Deposit Thickness for Each Welding Process ( Kaynakl malzeme kalnl) Weld Position( 1G, 5G, etc.) (QW-405) Backing Gas for GTAW,PAW or GMAW (QW-408) (Koruyucu Gaz) GMAW Transfer Mode (QW-409) GMAW Welding Current Type / Polarity Test Results(Test Sonular) Test Tr Accept (Kabul) / Reject / Red V.T-Visual Test (Gzle Kontrol) P.T-Penetran Test R.T- Radyografik Test Macro Test Fusion(Makro Test Nfuziyeti) Fillet Weld- Fracture Test Values (Deerler) WBS-Welded from Both Sides

Remarks(Aklamalar)

Ek-2 WPQ Kaynak Testi Bilgi Formu-ke kaynanda WPQ-WELDERS PERFORMANCE QUALIFICATION(Kaynak Performans Testleri),
MANUFACTURERS RECORD OF WELDER OR WELDING OPERATOR QUALIFICATION TESTS(WPQ) Manufacturers Name: Welders Name(Kaynak Ad): Welding Process(es) Used(Kullanlan kaynak lemi): Base Material Welded(kaynatlan esas malzeme): Date(Tarih): Type(Tip): Thickness(kalnlk):

Manual or Semiautomatic Variables for Each Process ( QW-350) Manuel veya Yarotomatik Her bir proses iin Deikenler Backing(Metal, Weld Metal, Welded From Both Sides, Flux, etc.) (QW-402) ASME P-No, to ASME P-No, (QW-403) Plate or Pipe (Enter Diameter if pipe) Filler Metal Specification(SFA): Classification(QW-404) Manufacturer-malat: Weld Deposit Thickness for Each Welding Process ( Kaynakl malzeme kalnl) Weld Position( 1G, 5G, etc.) (QW-405) Backing Gas for GTAW,PAW or GMAW (QW-408) (Koruyucu Gaz) GMAW Transfer Mode (QW-409) GMAW Welding Current Type / Polarity Test Results(Test Sonular) Test Tr Accept (Kabul) / Reject / Red V.T-Visual Test (Gzle Kontrol) P.T-Penetran Test R.T- Radyografik Test Macro Test Fusion(Makro Test Nfuziyeti) Fillet Weld- Fracture Test

Values (Deerler) WBS-Welded from Both Sides

Remarks(Aklamalar)

Ek-3 WPS Prosedr Kaynak Testi Bilgi Formu-aln kaynanda WPS-WELDNG PROCEDURE SPECIFICATION(malatnn Kaynak lem Spesifikasyonu)
Manufacturers Name: Welders Name(Kaynak Ad): Welding Process(es) Used(Kullanlan kaynak lemi): Base Material Welded(kaynatlan esas malzeme): Date(Tarih): Type(Tip): Thickness(kalnlk):

60

2
10mm 1 3 Kaynak Kesiti(Joint Dizayn ve kaynak sras) Paso No 1 2 3 Manual or Semiautomatic Variables for Each Process ( QW-350) Manuel veya Yarotomatik Her bir proses iin Deikenler Backing(Metal, Weld Metal, Welded From Both Sides, Flux, etc.) (QW-402) ASME P-No, to ASME P-No, (QW-403) Plate or Pipe (Enter Diameter if pipe) Filler Metal Specification(SFA): Classification(QW-404) Weld Deposit Thickness for Each Welding Process ( Kaynakl malzeme kalnl) Weld Position( 1G, 5G, etc.) (QW-405) Backing Gas for GTAW,PAW or GMAW (QW-408) (Koruyucu Gaz) GMAW Transfer Mode (QW-409) GMAW Welding Current Type / Polarity Test Results(Test Sonular) Test Tr Accept (Kabul) / Reject / Red V.T-Visual Test (Gzle Kontrol) P.T-Penetran Test R.T- Radyografik Test Bend-Eme Testi ( 2 adet yzden) Bend-Eme Testi ( 2 adet kkten) Macro Test Fusion(Makro Test Nfuziyeti) Fillet Weld- Fracture Test Welding Test Conducted by (Test kaynan yrten): Nondestructive Tests Conducted by (Tahribatsz Testleri Yrten): Mechanical Tests Conducted by (Mekanik Testleri Yrten): Values (Deerler) WBS-Welded from Both Sides Elektrod/Tel ap mm AkmTr/ kutup Akm A Gerilim V Tel lerleme hz (m/d) Kaynak lerlemeHz (cm/d) Gaz Debisi Lt/d Is Girdisi J/cm

Remarks(Aklamalar)

Ek-4 Boya Uygulama Bilgi Formu Tarih: / / RH(Relative Humidity %): TEMP(0C): TARIM MAK.MALATISI : BOYACI ADI : BOYA PROSES TP : BOYA MAKNASI : KULLANILAN BOYA TR VE MALATCISI : RETM TARH VEYA PART NO : FIRIN veya DOAL KURUTMA : FIRIN Kurutma ise ZELLKLER : FIRINLAMA ile Kurutuluyorsa; Scaklk...........................Sre:............................... 1. KAT: ASTAR 2. KAT: BOYA 3. KAT: BOYA NCES TEMZLK : 1. 2. 3. 4. 5. 6. KUMLAMA PKLNG (ASTLE) BENZN VEYA TNERLE TEL FIRA VEYA BEZLE TALAMA HBR

MONTAJDAK RNN KURU BOYA KALINLIK KONTROL (m) LME SAYISI : Her bir makinann rasgele 20 ayr noktasndan yaplan lmler. MAKNA No: ........................................... LME Cihaz: ELCOMETER 345
LM NO (m) LM NO (m)

MAKNA Tr:..................................
(m) LM NO (m)

LM NO

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10

11 12 13 14 15

16 17 18 19 20

Ek-5
Genel Kaynak Hatalar Referans Radyografik Grntler (Dupont NDT Systems Radiodrapher's Weld nterpretation Reference) ekil 1-9

ekil-1

ekil-2

ekil-3

ekil-4

ekil-5

ekil-6

ekil-7

ekil-8

ekil-9

Ek-6
Genel Kaynak Hatalar Referans Radyografik Grntler (Dupont NDT Systems Radiodrapher's Weld nterpretation Reference) ekil 10-18

ekil-10

ekil-11

ekil-12

ekil-13

ekil-14

ekil-15

ekil-16

ekil-17

ekil-18

Ek-7 ARATIRMADA KULLANILAN ALET VE CHAZLAR

Cihaz ad : Metalurjik Mikroskop Model : Nikon Optiphot, Orijin; Japan

Cihaz ad : Metalurjik Mikroskop Model : Zwick ZHV 10 Metalografi mikroskobu ve sertlik lm cihaz

Cihaz ad : Kimyasal Analiz, spektrometre Model : Foundry MASTER, Vakum optik emisyon spektrometre

Ek-8

Cihaz ad : OFFCNE GALLEO, DUROMETR- Sertlik lm Cihaz Model : Ergotest Comp 25R, Orijin; talya

Cihaz ad : Portable Hardness Test Instrument-Portatif Sertlik lm Cihaz Model : EQUOTP, Orjin; Switzerland

ekme ve bkme test cihazlar Cihaz ad : ALA ekme ve Basma Cihaz Model : ODC 003 retim Tarihi: Haz. 1982 Seri No: 118

Cihaz ad : AUTO GRAPH ekme ve Basma Test Cihaz Model : AG-250 kNG SHMADZU

Ek-9

Yay deformasyon test cihaz Cihaz ad : Amsler Yay Deformasyon Test Cihaz

Optik komparatr (projeksiyon) Cihaz ad : Micro-vu, 500 HP Optical Comparatr

ve d ap vida mastarlar (geer-gemez) l aleti ad : Vida Mastarlar (Tampon ve Delik Tip)

Dijital mihengir ve Granit pleyt Cihaz ad : Starret 85016 surface plate Cihaz ad : Fowler Digital Height Gauge- Dijital mihengir

Ek-10

Gz ve boyut kontrol l aletleri

Kaynak parametreleri l aletleri Alet Ad:(1)1000A AC/DC Pens ampermetre Alet Ad:(2)YU FONG Dijital clamp meter Alet Ad:(3)HANHART Felix stop watch-kronometre , Alet Ad:(3): Is tebeeri

Kaynak az ve profili lm geyleri; 1-Amerikan tipi ok amal gey 2-Ke kaynak kontrol geyci, 3-Ke kaynak iin yaprak gey 4-Kaynak az as iin yaprak gey

Penetrant test malzemeleri Malzeme ad:BT-68 Penetrant Red Dye Batch BT-69 Cleaner Remover (Solvent) Batch No:CN20010328 / 28.03.2001

Ek-11 Radyografi test cihaz ve gereleri

Cihaz ad : GAMMAMAT Radyografi cihaz zellikleri : zotop; ridyum 192, Model: NEB 211, Seri No: 23

Cihaz ad: Viewer-Film yorumlama k kasas, Radyakmetre(radyasyon ler)

Boyahane nem ve scaklk lme aleti Cihaz ad : HT-3001 C DGTAL Humudity / Temperature Meter

Kuru boya film kalnl lme aleti Cihaz ad: ELCOMETER 345

Ek-12

Darbe direnci test cihaz Tubular impact tester-Tp darbe direnci test cihaz

Yapma kontrol test aleti Cross Hatch Cutter-apraz ve kare izici/kesici

Korozyon direnci-tuzlu sis test cihaz Cihaz ad : Salt spray corrosion cabinets-Tuz sprey cihaz

Korozyon direnci-nem testi cihaz Cihaz ad : Humidity cabinets-Nem dolab cihaz

Ek-13 MALAT LEM DYAGRAMLARI

niversal ekim makinas imalat ilem diyagram

Pnmatik hassas ekim makinas imalat ilem diyagram

Kombikrm imalat ilem diyagram

TEEKKR Tez almalarmn planlanmas, yrtlmesi ve ortaya karlmasnda yardmlarn ve ilgilerini esirgemeyen bata danman hocam Prof. Dr. Seluk ARINa, Tarm Makinalar Anabilim Dal hocalarm Prof. Dr. Poyraz LGERe, Prof. Dr. Blent EKERe, Prof. Dr. Bahattin AKDEMRe, Prof. Dr. Birol KAYOLUna ve dier Tarm Makinalar retim yelerine, Prof. Dr. Kamil ALBA'a, Prof. Dr. hsan SOYSALa, Yard. Do. Dr. Y. Tuncay TUNAya, Dr. E. Kemal GRKANa, Prof. Dr. Muhittin ZDENe, Do. Dr. Seluk ALBUTa, Meslek Yksekokulu personeli mesai arkadalarm Dr. r. Gr. Atilla BABACANa, r. Gr. Sava DALMIa, Teknisyen Fruzan BALCIya, Teknisyen Arslancan DEMRKIRAN'a, Teknisyen Mansur SARIGLe ve Bilgin TERZ'ye, Meslekdam ve yeenim Ege YILDIZOLU'na teekkr ederim. almalarm iletmelerinde srdrmeme izin veren RTEM, KURT, GNGR, MERTSAN VE DURMAZ KARDELER Tarm Makinalar imalatlarna, HEMA Hidrolik A.. Kalite Gvence Mdr Seluk ZGLER ve laboratuar personeline, ARCTECH Firmas Eitim ve teknik danman Prof. Dr. Kutsal TLBENTye ve Kalite Kontrol Blm alanlarna, GEDK A.. Eitim Mdr Prof. Dr. Mehmet TURANa, OERLKON Eitim mdr Hac DOLUTAa, KUTES A.. Kalite Gvence Mdr Nazmi SUCUKUya, ESMER TEKNK A.. Mdr ve sahibi Mehmet ESMERe, AKZO NOBEL Kalite Gvence Mdr Demet EROLa, JOTUN BOYA Kalite Gvence Mdr Blent SEZGNe, MKOSAN A. . Yneticisi Erdoan AVCI ve alanlarna, TSE Tekirda ve Edirne Mahalli Temsilciliklerine teekkr bir bor bilirim. Bana her zaman manevi destekleri ile g veren aileme, eime ve kzma kranlarm sunuyorum.

ZGEM

1957 ylnda Dzcede dodum. lk ve orta renimimi Dzcede tamamladm. Yksek renimime Hacettepe niversitesi, Zonguldak Mhendislik Fakltesi, Makine Mhendisliinde devam ettim ve 1982 de mezun oldum. Askerlik hizmetimi astemen olarak 1984te tamamladktan sonra baz zel irketlerde makine mhendisi olarak grev aldm. ENKA ve STFA Firmalarnda, deiik projelerde kalite kontrol ve kaynak mhendisi olarak 1992 ylna kadar altm. 1992 ylnda YK/Dnya Bankas II. Endstriyel Eitim Projesi kapsamnda, T.. Tekirda Meslek Yksekokulunda retim grevlisi olarak almaya baladm. Bu proje kapsamnda ngiltere'de yedi aylk sre ile teknik eitim ve kurslara gnderildim. Halen Tekirda Meslek Yksekokulunda retim grevlisi ve Makine 1.retim Program Danmanl grevimi srdrmekteyim. 1993 ylnda T.. Fen Bilimleri Enstits Tarm Makinalar Anabilim Dalnda Prof Dr. Seluk ARIN'n danmanlnda yksek lisans renimime baladm ve 1996 da tamamladm. 1997 de ayn anabilim dalnda ve Prof Dr. Seluk ARIN'n danmanlnda doktoraya baladm. Evliyim ve bir kz ocuk babasym.