Kurgu Dergisi S: 9,117-122, 1991

ATIF YILMAZ'DA KADIN Emine DEMiRAY*

Kitle iletislminin deqlsik sosyo-ekonornik, kulturel yaprlan leerrnest nederriy!e, bu surec,; lcerisinde kullarulan araclardan yararlanma da toplumdan toplurna deqisebllrnektedlr. Bir kitle Iletlslm araci alan ve qorsel ialtselin etki qucuyle sestenebilen sinemanrn lse, insan, yasarn ve dunya uzerine cesitli bilqbler verdiqi gibi, bir ceslt hayal kurma ve etki altinda kalmay: sagladlgl da belirlenrnistir. Kadin 01qusunuo da sinemarnrzda ilk oykulti film alan Penca'den itibaren yer almasina karsin, 1980'lerden sonra kadrnlann toplumumuz Icinde bulunduklar: konum nedeniyle karsuastiklan sorunlara egilen filmlerin sayisrnda artrs olduqu qorulmustur.
Atrf Yilrnaz Batrbeki, cesitli donernlerde her tUrlO konuyu sinernaya ektarmayi basarrnis, 1980'li yillarda ise, toplumsal taslarnah gOIduruler ve sevgi-sevgisizlik konularrnda cahsmalanru yoqunlastrrrmstrr. Sinema uzerine dusunerek, kendislni yenileyebilen, bu yuzden de yeni dusunce ur etmeyi surduren Atrf Yrlrnaz, .anlatim dilinde elde ettigi ustahkla, son yillarda kadm olgusu uzerine de urunler vermeye yonelrnistir. Bu calrsrna, Atif Yrlmaz Batrbekl'nln Mine, Bir Vudum Sevgi ve Dul Bir Kadm fimlerinde, Turk toplurnunda kadin olgusuna nasrl dikkat cektiqiru, sinema anlayrsi ve kadina bakisrru birlikte lrdeleyerek ortaya crkarmayi amaclarrustrr. Sonucta su bulgular efde edilmistir.

(',)

Anadolu Universitesi, AClkbgretim Fokultesi.

117

Atif Yilrnaz Mine, Bir Vudum Sevgi ve Dul Bir Kadm filmlerinde, Turkiye 'de sosyal. kultiire] ve ekonornik etkiler nedeniyle kimlik araYI~I lcinde olan kadinlann, cinsel, ekonornik ve toplumsal yasarna iliskin sorunlanm. mucadele ve cozumlerinl beyaz perdeye yansrtmaya cahsrmstrr. Bu filmlerde kadm kahrarnanlar yasadiklan sorunlan icqudusel de olsa farkedip, cozmeye cahsan, toplumsal baskriara baskaldtrabilen, kendilerinin de cinsel yasarru ve istekleri olabileceqinl hlsseden kistler olarak verilmeye cahsrlrrustrr. Kadin kahramanlar mesajlanru belli davrarus kahplan icinde ortaya koymaktadirlar. Bu davraruslan acrklayabilmek lcin asaqidakl sekilde bir dokum yapilrrustrr.
Mine Gorunum Guzel, Gosterisf bir kcdm. Rol ve Statu Es ve ev kcdim Ruh Hali Cekingen. baglmll ve suskun. Yakmlan Kobo koea ve yazar sevgili. Ortam
Tusro kcscbcsr.

Sir Yudum Sevgi Gorunum Orta quzellikte bir kcdrn. Rol ve StatU Anne. es ve ev kndtru. Ruh Hali Scbirh.
cclrsknn ve

Yakmlan Tembel koea ve cotrskcn. guelu sevgili.

Ortam istanbul geeekondu mahailesi.

muccdeleci.

IOul Sir Kadm Gorunum Guzel ve eekici bir kodm, Rol ve Statu Anne, ev kcdrrn ve sosyal faaliyetlerde bulunan bir kudm. Ruh Hali
Yotruz.

Yokmlon KIZI [nci, vckin crkcdcst Ayla ve totcqrot scnntcrst sevgili.

Ortam istanbul zengin eevre ve Bodrum.

illskllerinde rahat ve cellskiler icinde.

Mine filminin kadin kahrarnaru Mine; ceklnqen, suskun bir kadmken, filmin sonunda kasaba qenclertnin saldmsina uqramastyla. cevreslne ve baskrlara isyan edip, baskaldirarak llhan'a qitmis, cesur bir davrarus orneql qostermlstlr. Bir Vudum Sevgi filminin kadm kahramaru Aygul; sabirh, cahskan, mucadeleci bir kadmdir. Ekonomik tizgurlUgunu kazarunca da katlanmak zorunda olduqu kocayi terkederek, once cocuklan ile birlikte, daha soma da sevqllisly!e evlenerek yasarruru surdurrne gu cunu elde etrnlstir. 118

Dul Bir Kadm filminin SUna'SI ise basindan berl celisklll davraruslar qosterirken, krz: lnct'nin desteqiyle gucunu kazanabllrnls, fotograf sanatctsryla surdurd:ugu lliskis inl bitirebilme cesaretini bulmustur.
Yukarrdaki aciklarnalarda goruldugu gibi, filmlerd'eki kadinlar once lcinde bulunduklari rol ve statulere uymaya cahsrrken, daha sonra karsrlanna cikan bir hrsatla, bu rol ve statuden ruh halini degi 9tirerek cikmak istemektedinler. Mine ve Bir Yudum Sevgi'de birlikte yasamlan erkekten memnun olmama ve erkek deqlstlrme yer ahrken, Dul Bir Kadm'da yine bir erkek ihtiyac: ve lcinde bulunulan durumdan memnun olmama qorulmektedir.

Mine ve Bir Yudum Sevgi'de toplumsal baskilara karst direnen kadmlar , filmlerin sonunda duygusal bir yaklnllk bulabileceklerl. kendi sectikler] erkeklerle birlikte olurken; Dul Bir Kadm'da Suna, krzi ve bayan arkadasiyla birlikte olmayi yeqlernlstir. Filmlerdekl kadinlar quzellikleriyle de cevrelerince beqenilen, cevrenin ilgisini ceken ka-

dmlardir.
Erkeklerle birlikteliklerinde de (Dul Bir Kadm harlc, iki filmde) ilk adirm atan kisilerdir. Ancak Dul Bir Kadm'in Suna'si Ergun karstsmda pasiftir. Onun isteklerine boyun ege1r. Filmlerde kadm kahramanlann, kadrn olarak toplumda karsrlastrklan sorunlar, yuklendlkler) roller ve konumlan yer ahr. lnsanlar toplurn yasammda cesitl: kumeler e uyedir. Bir yandan bir ailenin, diqer yandan bir arkadashk kurnesintn. bir demeqin, bir is yerinin. bir siyasal partinin vb. uyest olabilirler. Bir kisi aile kumeslnde baba ya da anne, erkek kardes, krz kardes, cocuk, akraba yerinde bulunalir. Okulda bir srrufm uyesl, bir okulun ogrencisi yerindedir. Yetlskin bir klst ise Is yerinde belli bir qorevi ve sorumlulugu ustlenir. Bireylerin bunlar gibi cok deqislk kurneler icinde. degi!?ik yer ve qorevleri vardir. (Ozankaya, '1979, s. 89-90) Statu ve rol kavrarru ikisi birarada toplumsal yapisryla birey arasindakt karsrlrkl: lliskllerln anlastlmasma yardim ederler. Statu: bireyin toplum yapismdaki konumunu tarurnlarken, rol; belli bir toplumsal yerde bulunan bireyde aranan davrarnsIan ve bireyin bunlan nasi] karsiladrqrru vurgular. Cinsel rol kavrarm da gene I olarak klsinin kadin ya da erkek olmasi nedeniyle kendisinden beklenen ya da kendisinin qerceklestlrdiqj eylemleri anlatmakta kullarulmaktadrr. (Tan, 1979, s. 158) Cinsel ls bolurnu ya da cinsel aynstrn ise. kadmla erkek arasinda her iki cinsin ayrt klsilikler olusturrnasiyla birlikte giden bir rol

119

ve qorev dagIllml surecid'ir. Bu ayristm ayru zamanda genellikle kadina karsi ayrrt edici nitelikte olduqundan kadm-erkek statuleri arasrndakl esttslzhklerin de bashca nedenlni olusturmaktadrr. Her toplum, kadin ve erkeqe ayrrlan rolleri. geleneksel norm ve deqerlere dayah basmakahp yarqrlarla hakh qosterrneye, kadrna ve erkege uygun dusen davraruslan goreneksel imgelerle anlatmaya ve saqlarnlastrrrnaya yonelir. Toplumsallasnrrna surecinin ozundeki deqerler, lnanclar veimgeler kusaktan kusaqa aktanlarak, insanlann yasantrIanni yonlendirir ve kadm ile erkekten herblrine uygun sayrlan davraruslan saptar. Boylece cinsel 1'01 anlayrslarrrun bentmsenmesini saqlarlar. Toplum, bek/enen ole;u ve kahplardan saprci davraruslan hos karsrlarnadun ie;in birey/er genellikle kendilerini yerleslk normlara uydurmaya cahsirlar. Daha cocukluktan baslayarek bireylerin benlik imgelerinin onemll bir parcasrrn toplurnun kendileriyle ilgiili beklenti/eri olusturur. Kadinlann da, erkeklerin de dusiince ve tuturnlan bu beklentilere gore blclmlenlr. (Tan, 1979, s. 181) Filmlerdeki kadrnlardan Ayqul: toplumdaki yerlesik pasif kadin lmajrna karsm, rnticadeleci, atak, gue;/u olmaya cahsan kadrru vermektedrr. Sun a ve Mine Ise: mucadeleyi brrakrrus qorunurken filmin sonunda, Surra kizt lnci'den gue; alarak rnucadelesiru surdurrne gucunu elde etmls, Mine bu gucu llhan'dan alrmsnr. Cinsel rol kahp yarqilan genellikle fizik aynhklardan cikarsanan psikolojlk aynhklara dayandmlmaktadir. Erkekler, kadrnlara kryasla daha qlrisken, baqrmsrz. cozumleyici, baskalannm daha az etkisinde kalan, buna karsrlrk daha az kcnusan kistler olarak gorulmekte, kadinlar ise bakrcihk, egitici/ik, insanlarla illiskl kurrna, yineleme gibi ozell'iklert gerektiren isleri ogrenmeye ve yapmaya daha yatkin sayrlrnaktadirlar. Ayrrca erkekler ve erkeklere ozgu sayrlan nite/iklere gene/'likle kadrnlardan ve kadinlara ozgu sayrlan niteliklerden daha cok deqer verilmektedir. Bir cok tuturn arasnrrnasmda saptanan olgu, kadinlann kendilertru daha cok aile hayati, evin duzeni, cocuklarm yetlstirllrnesinden sorumlu qormelerl, kendilerini kamu yasamma taraf olmasi gereken kistler olarak qormemelert, kamu isler! i1e i/gilenme sorumluluqunun aile adrna kocalarina du~tugu goru~unu savunrnakta israr atmaleridir. (Tekeli, 1982, s.20) Filmlerdeki kadinlar cevrenin baskilarma karsrn kendilerine toplumun yuklediql rolder i asip, insan olarak haklanm korumaya cahs120

maktadrrlar. Annelik ve es rolunun otesinde toplumda kendilerine yer edinebilme rnucadelelerini surdurrnektedirler.

Mine ve Sir Yudum Sevgi'deki kadmlann eslert cirkin, itici, kaba erkeklerdir. Dul Bir Kadm'daki Suna'run kocasi ise iki yrl once olrnustur. Kadinlar mucadelelerini tek baslanna surdurmek zorundadrrlar. Mine filminin kadin kahr arnaru Mine ve Dul Bir Kadm'm Suna'sr, ceklnqen. suskun bir kadin tipini canlandmrken. Bir Yudum Sevgi filminin kadin kahrarnaru AygLil, rahat ve mucadeleci bir kadrru canlandrrrnaktadrr. Mine'nin cevrenin baskilanna karst, kocasrrn birakrp, llhan'a gitmesi, Aygul'unkocaslna taharnmul edemeyerek Cernal'e gitmesi onlann yasarna karst daha gU91u olrnalanru anlatrrken: Suna'run, kocasuun olumunden sonra bilincsizce Ergun'u secmesi. onun carestzliqini, karsi koyarnazhqrru qosterrnekted!r.
Mine'nin ekonomik ozgurlugu yoktur. Bu nedenle kocasrndan ve lliskilerden memnun olrnamasina karsin, caresiz bu yasarru surdurmektedir. Ancak, rastlann sonucu llhan'm kasabaya gelmesiyle cevresine ve yasarnma baskaldrrabilir. Aygul lse, kosullan Kendi yaratarak, ekonomik ozgurlugunu elde edip, sorunlanru cozmeys 9a1l9rnaktadrr. Suna'run maddi durumu iyidir. Ogrenim qormus bir kadrndir. Cevresinde iliskiye girebilecegi bircok insan vardir. Yalruz, kocasiyla evli kaldrq: yillarda kadin olarak yasarnla hie mucadele etrnemis, kocasrrnn kendisi adma rnucadele etmesini isternis, sorunlardan uzak kalmaya cahsrrustrr. Kocasirun olumuyle lse, caresiz, tek basina kalrrus, sorunlarla nasil mucade!e etmesi gerektiginin bilincine vararnarrustrr. Ergun'la olan ilisklsl de bunun sonucudur. Ergun'la da rahat bir ilisk: icinde deqildir lllskiler: yalruzca cinselli'k duzeyindedir. Oysa Mine ve Ayqul'un iliskiler i arkadaslikla baslarrustrr. Kurulan dostluqun uzerine cinsellik qelrnistir. Mine, kasabadaki bask.lara ragmen onlardan biri olmayi kabul etmernis. yozlasrrus kasaba iliskilerlne qirrnernlstir. Aygul de ayrn sekilde kocasmm pasifligi karsrsmda etrahnda dolasan erkeklere ilgi qosterrnemis. cocuklanrn korumaya cahsrrus, mucadele etmis, ekonornik ozgurlugu ile birlikte, Kendi iradesiyle yeni bir yasanu secmistir. Suna ise Erqunla alan illsklsindeki uyumsuzluk ve bosluklardan kurtulabilme gucunu kizmdan alrrustir. Erqun'dan once olduqu gibi, krzryla, bayan arkadasiyla steak iliskisine donmustur. Atif Yrlrnazm bu LI9 filminden anlastlacaqi g'ibi kadinlar baslan919ta gU9 durumdadrrlar ve bu gU9 duruma kiailikler inde yaptrklan
121

deqislkllkler!e son verrnektedirler. Ancak, Qui Bir Kadrn'da bu degi~iklik devamh de qildlr. lcinde yasamlan rol ve statuden mernnun olrnarnak kadmlarin kimlik arayis: icinde olduklanru vermektedir. Bu kadinlar yasamlannda. kimliklerinde yapacaklan deqisikllklerden yardim ummaktadrrf ar. Sonuc olar ak, Anf Yrlmazm 1980 sonrasi filmlerinden Mine, Blr Yudum Sevgi ve Qui Bir Kadm film!eri; kadm olgusunu ele alan, kimlik arayrsi icinde ol an ve toplumsal bask.lara karst koyabilen kadmlarm oykulerine yer veren filmier olarak Turk sinemasmda yerlerlni
alrrustrr.

KAYNAKCA
OZANKAYA, Ozer. Toplumbilime Giris, Ankara, Ankara Universitesi, Siyasal Bilgiler Fakultesi Yayrnlan, No: 0431, 1979. TAN, Mine. Kadm Ekonomik Yasarm ve Egitimi, Ankara, Turkiye Bankas: Kultur Yayrnlan. Genel Yayin No: 204, 1979.

Is

TEKELi, Sirin. Kadmlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, istanbul, Bir ikim Yayrnlan. Yerli Arastrrrnalar Dizisl: 6, 1982.

122