8074

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

YKSEK LSANS TEZ

Ali Osman AYA

Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18+
VE Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18+
NUMUNELERNN
YAPISAL ZELLKLERNN NCELENMES

FZK ANABLM DALI

ADANA, 2010
UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

SPERLETKEN MALZEMELERDE MANYETK LEVTASYON
MEKANZMASI

Ali Osman AYA
YKSEK LSANS TEZ
FZK ANABLM DALI

Bu Tez 16/08/2010 Tarihinde Aadaki Jri yeleri Tarafndan
Oybirlii/Oyokluu ile Kabul Edilmitir.

.................... .. ................................
Prof. Dr. Kerim KIYMA Prof. Dr. Metin ZDEMR Do. Dr. Mustafa TOPAKSU
DANIMAN YE YE

.................. .....
Do. Dr. Faruk KARADA Yrd.Do.Dr. Ahmet EKCBL
YE KNC DANIMAN

Bu Tez Enstitmz Fizik Anabilim Dalnda hazrlanmtr.
Kod No:

Prof. Dr. lhami YENGL
Enstit Mdr

Bu alma . . Aratrma Projeleri Birimi Tarafndan Desteklenmitir.
Proje No: FEF2009YL30

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge ve fotoraflarn
kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere
tabidir.
I
Z

YKSEK LSANS TEZ

Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18+
VE Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18+
NUMUNELERNN
YAPISAL ZELLKLERNN NCELENMES

Ali Osman AYA

UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
FZK ANABLM DALI

Danman :Prof. Dr. Kerim KIYMA
Yl: 2010, Sayfa:140
Jri :Prof. Dr. Kerim KIYMA
:Prof. Dr. Metin ZDEMR
:Do. Dr. Mustafa TOPAKSU
:Do. Dr. Faruk KARADA
:Yrd. Do. Dr. Ahmet EKCBL (II. Danman)

Bu almada, Sol-Jel yntemi kullanlarak Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
ve Ca katkl
Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
speriletken bileikleri elde edildi. Bileikler hazrlanmadan nce
literatr taramas yaplarak yapsal zellikleri detayl bir ekilde aratrld. Bu
nedenle bu almann ilk ksmnda speriletkenliin ve LBCO, BSSCO, HBCCO ile
YBCO ailelerini de ieren speriletken ailelerinin mikroyapsal ve fiziksel zellikleri
zetlendi. ki rnek iin de Diferansiyel Termal Analiz (DTA), Termal Gravimetrik
Analiz (TGA), Elektriksel Diren lmleri (R-T), Aktivasyon Enerjisi Hesab,
Taramal Elektron Mikroskobu (SEM), Enerji Dalm Spektrumu (EDX), X-nlar
krnm desenleri (XRD), Atomik Kuvvet Mikroskobu (AFM) lmleri yapld. Bu
lmlerle katksz numunenin mikro yaplar ve fiziksel zellikleri ile Ca ekleme ile
meydana gelen yapsal deiiklikler analiz edildi. Yaplan analizler, Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
ve
Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
speriletken bileiklerinin mkemmel biimde olutuunu ve
YBCO speriletken ailesine ait karakteristik zellikleri tadn ortaya koydu,
ancak Ca katklamann speriletkenlii olumsuz ynde etkiledii ; Yani T
c
nin dk
scaklklara kaymasnn yan sra speriletkenlie geiin de pek keskin olmad
grld.

Anahtar Kelimeler: Speriletkenlik, YBCO, R-T, XRD.
II
ABSTRACT

MSc THESIS

STRUCTURAL NVESTGATON OF Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18+
AND Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18+
SUPERCONDUCTOR SAMPLES

Ali Osman AYA

UKUROVA UNIVERSITY
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
DEPARTMENT OF PHYSICS

Supervisor :Prof.Dr. Kerim KIYMA
Year: 2010, Pages:139
Jury :Prof.Dr. Kerim KIYMA
:Prof.Dr. Metin ZDEMR
:Assoc. Prof. Dr. Mustafa TOPAKSU
:Assoc. Prof. Dr. Faruk KARADA
:Asst. Prof. Dr. Ahmet EKCBL (Co-advisor)

In this study, Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
and Ca doped Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
superconductor
compounds were prepared by using the sol-gel method. Before the compounds were
prepared, their structural properties were investigated in detail from the literature.
For this reason, in the first part of this work; the microstructural and physical
properties of superconductivity and superconducting families, including LBCO,
BSSCO, HBCCO and YBCO have been summarized. Micro structural and physical
properties of both undoped and Ca doped samples were investigated by using
Differantial Thermal Analysis (DTA), Thermo Gravimetric Analysis (TGA),
Electrical Resistivity Measurements (R-T), Activation Energy Measurement,
Scanned Electron Microscope (SEM), Energy Dispersion Spectrum (EDX), X-Ray
Difraction Pattern (XRD) and Atomic Force Microscope (AFM). Structural analyses
show that Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
and Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
superconductors are formed perfectly
and exhibit characteristic features of YBCO family, however, it has been observed
that the Ca doping effects the superconductivity in negative direction. I.e., T
c
shifts to
lower temperatures and the transition is not so sharp.

Key Words: Superconductivity, YBCO, R-T, XRD.
III
TEEKKR

Yksek Lisans tez almalarm sresince beni ynlendiren, aratrmalarmn
her aamasnda bilgi, neri ve yardmlarn esirgemeyerek bilimsel katklarnn yan
sra engin fikirleriyle yetime ve gelimeme de katkda bulunan danman hocam
Sayn Prof. Dr. Kerim KIYMAa en iten teekkr ve sayglarm sunarm.
Yine Yksek Lisans tez almalarm sresince her zaman yanmda olan yol
gsterip laboratuar almalarnda retici ve destekleyici tavrlaryla sabrla
yanmda yer alan, her frsatta bana zaman ayran, bu almay yapmamda olduka
emei geen ve her trl destei ve yardm byk bir zveri ile bana sunan, hocam
Sayn Yrd. Do. Dr. Ahmet EKCBLe teekkr ederim.
Yksek lisans tez konumla ilgili numunelerin hazrlanmasnda laboratuar
imknlarn bizimle paylaarak desteini esirgemeyen Mula niversitesi Fen-
Edebiyat Fakltesi Fizik Blm retim yesi Sayn Yrd. Do. Dr. Atilla
COKUNa, elde edilen numunelerin lmleri aamasnda laboratuar imkanlaryla
destek olan Hacettepe niversitesi Mhendislik Fakltesi Fizik Mhendislii
retim yesi Sayn Prof.Dr. Tezer FIRATa, DTA ve TGA analizlerinde laboratuar
imkanlarn bizimle paylaan ukurova niversitesi Kimya Blm retim yesi
Sayn Prof. Dr. Osman SERNDA ve Kimya Blm Yksek Lisans rencisi
Servet MENTEe, teekkr bir bor bilirim.
Yksek lisans tez almalarm srasnda her zaman bana destek ve yardmc
olan grup arkadalarm, deerli dostlarm; Ara. Gr. Selda KILI ETN, Sultan
DEMRD, Ara. Gr. Gnl AKA ve Mustafa AKYOLa teekkr ederim.
almalarm sresinde ve hayatn her dneminde bana destek olan hibir
zveriden kanmayan deerli, fedakar ailem, babam Kamil AYAa annem
Muazzez AYAa, kardelerim Ahmet ve Mustafa AYAa teekkr ederim.

Ali Osman AYA

IV
NDEKLER SAYFA

Z .............................................................................................................................I
ABSTRACT ............................................................................................................ II
TEEKKR ........................................................................................................... III
NDEKLER ....................................................................................................... IV
TABLOLAR DZN ........................................................................................... VIII
EKLLER DZN .............................................................................................. IX
SMGELER VE KISALTMALAR .......................................................................XII
1.GR ................................................................................................................... 1
1.1. Speriletkenlie Ksa Bir Bak ...................................................................... 1
1.2. Speriletkenliin Temel Kavramlar .............................................................. 4
1.2.1. Diren, Mkemmel Diyamanyetizma ve Meissner Olay ...................... 4
1.2.2. Manyetik Kaldrma Kuvveti .............................................................. 17
1.2.3. Kritik Manyetik Alan ........................................................................ 20
1.2.4. zotop Etkisi ..................................................................................... 21
1.2.5. Speriletkenliin Termodinamii ...................................................... 21
1.2.6. Aktivasyon Enerjisi .......................................................................... 24
1.2.7. Nfuz Derinlii () ............................................................................ 26
1.2.8. Euyum Uzunluu ............................................................................ 27
1.2.9. Ginzburg Landau Parametresi ........................................................ 28
1.2.10. I. Tip ve II. Tip Speriletkenler ....................................................... 28
1.2.11. Tersinmezlik izgisi ....................................................................... 30
1.2.12. Ak Kuantumlanmas ...................................................................... 32
1.2.13. Yasak Enerji Aral ....................................................................... 33
1.2.14. BCS Teorisi .................................................................................... 34
1.2.15. Speriletkenlerde Akmn Tanmas ............................................... 36
1.2.16. Kritik Akm .................................................................................... 36
1.2.17. Tnelleme ve Josephson Olay ........................................................ 38
1.2.17.1. DC Josephson Olay .......................................................... 39
1.2.17.2. AC Josephson Olay ......................................................... 39

V
1.2.18. Yksek Scaklk Speriletkenlii .................................................... 40
1.2.19. Yksek Scaklk Speriletkenlerinin AC Manyetik Duygunluu ..... 43
1.2.20. Yksek Scaklk Speriletkenlerinde Ak Sabitlenmesi ................... 44
1.2.21. Yksek Scaklk Speriletkenlerinin Kristal Yaplar ...................... 46
1.2.22. La-Ba-Cu-O (LBCO) Bileiklerinin Kristal Yaplar ....................... 48
1.2.23. Bi-Sr-Ca-Cu-O (BSCCO) Bileiklerinin Kristal Yaplar ................ 49
1.2.24. Hg-Ba-Ca-Cu-O (HBCCO) Sistemlerinin Kristal Yaplar .............. 50
1.2.25. Y-Ba-Cu-O Speriletkenlerinin Kristal Yaplar .............................. 50
1.2.25.1. Y
1
Ba
2
Cu
3
O
x
Bileiinin Kristal Yaps ............................. 52
1.2.25.2. Y
1
Ba
2
Cu
4
O
x
1.2.25.3. Y
2
Ba
4
Cu
7
O
x
1.2.25.4. Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
Bileiinin Kristal Yaps ............................ 58
1.2.26. Oksijen Boluklarnn Yksek Scaklk Speriletkenleri zerine
Etkisi... 58
2. YBCO Bileii zerine almalar .................................................................... 61
2.1. YBCOda yon Katklama-Yer deitirme Etkileri ...................................... 61
2.1.1. Yitriyum Blgesine Katklamalar ...................................................... 62
2.1.1.1. Lntanitlerle ....................................................................... 62
2.1.1.2. Dier +3 Deerlikli yonlarla Katklama .............................. 64
2. 1.1.2.(1) Kalsiyumla (Ca) Katklama ................................ 64
2.1.1.3. (+2) Deerlikli yonlarla Katklama .................................... 65
2.1.1.4. Monovalentlerle Katklama ................................................ 65
2.1.1.5. Farkl Katklamalar ............................................................. 66
2.1.2. Ba Blgesine Katklama almalar ................................................. 66
2.1.3. Cu Blgesine Katklama almalar ................................................. 67
2.1.3.1. Kobalt (Co) Katks ............................................................ 69
2.1.3.2. Demir (Fe) Katks .............................................................. 69
2.1.3.3. Nikel (Ni) Katks ............................................................... 70
2.1.3.4. inko (Zn) Katks .............................................................. 70
2.1.3.5. Galyum (Ga) Katks .......................................................... 70
2.1.3.6. Alminyum (Al) Katks ..................................................... 71

VI
2.1.3.7. Altn (Au) Katks ............................................................... 71
2.1.3.8. Gm (Ag) ve Platinyum (Pt) Katks ............................... 71
2.1.3.9. Paladyum (Pd) Katks ......................................................... 72
2.1.3.10. Lityum ve Magnezyum Katks ......................................... 72
2.2. Levitasyon Kuvveti zerine almalar ....................................................... 73
2.3. YBCO kaplamal iletkenler zerine yaplan almalar ................................ 74
2.4. YBCO Ailesi zerine Dier almalar ....................................................... 76
3. MATERYAL VE METOD ................................................................................ 81
3.1. Giri ............................................................................................................. 81
3.2. Malzeme Hazrlama Yntemleri .................................................................. 81
3.2.1. Kathal Tepkime Yntemi ................................................................. 81
3.2.2. Eritme Dkm Yntemi .................................................................... 82
3.2.3. keltme Yntemi (zelti-jel Yntemi)........................................... 83
3.2.4. Sol-Jel Yntemi ................................................................................ 84
3.2.4.1. Alkoksit Yntemi ............................................................... 84
3.2.4.2. Alkoksit-Tuz Yntemi ........................................................ 86
3.2.4.3. Sol-jel Yntemi ile kaplama teknikleri ................................ 87
3 2.4.3.(1). Dndrerek Kaplama ( Spin Coating ) ................ 87
3.2.4.3.(2). Daldrarak Kaplama (Dip Coating) ..................... 87
3.3. rneklerin Hazrlanmas ............................................................................. 88
3.3.1. Toz rneklerin Hazrlanmas ............................................................ 88
3.3.2. Sinterleme lemi .............................................................................. 90
3.4. X-Inlar Krnm ....................................................................................... 90
3.4.1. X-In Krnm Yntemi (XRD) ........................................................ 91
3.4.2. Kristalin Bileiklerin Tannmas ........................................................ 92
3.4.3. Krnm Desenlerinin Yorumu ........................................................... 93
3.5. Termal Analiz .............................................................................................. 94
3.5.1. Termal Analiz Yntemleri ................................................................ 94
3.5.2. Termogravimetri (TG) ....................................................................... 95
3.5.3. Diferansiyel Termal Analiz (DTA) .................................................... 98
3.6. Taramal Elektron Mikroskopisi ................................................................ 101

VII
3.6.1. Taramal Elektron Mikroskob (SEM) .............................................. 101
4. BULGULAR VE TARTIMA ......................................................................... 105
4.1. Giri .......................................................................................................... 105
4.2. Y358 ve CaY358 rneklerine Ait TGA ve DTA Analizleri .................. 105
4.3. Y358 ve CaY358 rneklerine Ait Elektriksel Diren lm Sonular ... 110
4.4. Y358 ve CaY358 rneklerine Ait Aktivasyon Enerjisinin
Hesaplanmas ........................................................................................... 111
4.5. Taramal Elektron Mikroskobu (SEM) lm Sonular ile lgili Genel
Aklamalar114
4.5.1. Y358 ve CaY358 Numunelerine Ait Taramal Elektron Mikroskobu
lm Sonular.. 115
4.6. Y358 ve CaY358 Numunelerine Ait Enerji Dalm Spektrometresi (EDX)
lm Sonular ..120
4.7. Y358 ve CaY358 Numunelerine Ait XRD Analizleri ............................. 124
4.8. Y358 ve CaY358 Numunelerine Ait Atomik Kuvvet Mikroskobu (AFM)
lm Sonular (AFM Analizleri). 125
4.9. Y358 ve CaY358 Numunelerine Ait Hol Konsantrasyon Hesab ............ 129
5. SONULAR VE NERLER ......................................................................... 131
5.1. Sonular .................................................................................................... 131
5.2. neriler ..................................................................................................... 134
KAYNAKLAR .................................................................................................... 135
ZGEM ........................................................................................................ 140

VIII
TABLOLAR DZN SAYFA

Tablo 1.1. Elektronun uygulanan manyetik alana karlk yrnge hareketinde
meydana gelendeiim ......................................................................... 14
Tablo 1.2. Bakroksit speriletken yaplarn kristal yaplarnn isimleri, kristal rg
parametreleri, krtitik scaklk deerleri ................................................. 48
Tablo 1.3. Y123 HTSC materyali iin rg parametreleri, uzay grubu ve ba
uzunluklar .......................................................................................... 53
Tablo 1.4. Y122, Y247 HTSC materyalleri iin rg parametreleri .................... 55
Tablo 2.1. Y
1-x
Lu
x
Ba
2
Cu
3
O
y
bileiinin rg parametreleri ortorombik gerilim
katsays, kritik scaklk deeri, S
1
iin x=0; S
2
iin x=0.2, S
3
iin x=0.4;
S
4
iin x= 0.5 ...................................................................................... 63
Tablo 2.2. Y123 e kyasla Y124,Y247,Y358 ve Pr123 n CuO dzlemlerinin deiik
alanlarndaki hesaplanm hol miktarlarnn deiimi ............................ 78
Tablo 2.3. Y123e kyasla Y247,Y358 ve Pr123 n CuO zincirlerinin deiik
alanlarndaki hesaplanm hol miktarlarnn deiimi ........................... 79
Tablo 3.1. Balang karmlar oluturmak iin kullanlan bileiklerin sembolleri ve
molekl ktleleri .................................................................................. 89
Tablo 3.2. Y-358 ve CaY-358 numunelerin bileenlerinin miktarlar ...................... 89
Tablo 4.1. Y358 ve CaY358 rneklerinin T
c, balang
ve T
c, biti
gei scaklklar 111
Tablo 4.2. Y358 ve CaY358 numunelerinin eim ve aktivasyon enerjisi deerleri
........................................................................................................... 114
Tablo 4.3. Y358 numunesi iin O,Y,Ba, Cuya ait element ve atomik yzdeler .. 120
Tablo 4.4. CaY358 numunesi iin O,Y,Ba, Ca ve Cuya ait element ve atomik
yzdeler .............................................................................................. 120
Tablo 4.5. Y358 ve CaY358 numunelerine ait rg parametreleri .................... 125
Tablo 4.6. Y-358 ve CaY-358 iin hol konsantrasyon miktarlar .......................... 130

IX

X
EKLLER DZN SAYFA

ekil 1.1. Onnesn Hg rnei ile yapm olduu deneye ilikin grafik ..................... 1
ekil 1.2. Speriletken ve Normal durum (Meissner Etkisi) iin ak izgilerinin
dalm. ................................................................................................ 2
ekil 1.3. Speriletken ve speriletken olmayan iki malzeme iin direncin scaklkla
deiimi .................................................................................................. 5
ekil 1.4. Saf YBCO speriletkenine ait diren-scaklk erisi ve T
c
aral ........... 5
ekil 1.5. Tip-I ve tip-II speriletkenlerin d manyetik alan iindeki mknatslanma
erileri ................................................................................................... 6
ekil 1.6. Elektronun saat ynnde yrnge hareketi ve hareket dzleminden dar
doru uygulanan manyetik alan ............................................................. 7
ekil 1.7. Elektronun saat ynnn tersi ynnde yrnge hareketi ve hareket
dzleminden dar doru uygulanan manyetik alan ............................. 10
ekil 1.8. Elektronun saat ynnde yrnge hareketi ve hareket dzleminden ieri
doru uygulanan manyetik alan ........................................................... 10
dzleminden ieri doru uygulanan manyetik alan ............................... 12
ekil 1.10. (a) Bir speriletkenin iindeki manyetik alann uygulanan alanla deiimi
(b) H d manyetik alana kar birim hacimdeki manyetik moment ....... 15
ekil 1.11. Uygulanan d alana tepki olarak doan yzey akmlarnn yn yle ki
oluturduu alan d alana eit fakat zt ynde olmaldr ....................... 15
ekil 1.12. Kritik scaklk altnda uygulanan manyetik alann ematik olarak dar
atlma gsterimi. a) T
c
< T durumu numune normal halde b) T
c
> T
durumu numunesperiletken halde ...................................................... 16
ekil 1.13. Manyetik levitasyon mekanizmasnda bir manyetik alan kaynag ve
speriletken numune rnei ................................................................. 17
ekil 1.14. Manyetik levitasyon mekanizmasnda bir manyetik alan kayna ve
sperakm halkas ................................................................................ 18
ekil 1.15. Manyetik alan izgilerinin bileenleri .................................................... 19
ekil 1.16. Kritik B
c
alannn scaklkla deiimi ................................................... 20

XI
ekil 1.17. Bir speriletkenin manyetik alanla serbest enerjisinin deiimi ............ 24
ekil 1.18. Uygulanan manyetik alann bir speriletken iine girii ........................ 26
ekil 1.19. Speriletken dzen parametresinin ve manyetik aknn konuma bal
deiimi ............................................................................................... 30
ekil 1.20. Speriletkenler uygulanan alana kar gstermi olduklar manyetik
davranlarndan dolay I. ve II. tip speriletkenler olmak zere iki grup
altndaincelenmektedir ......................................................................... 30
ekil 1.21. Tipik olarak yksek scaklk speriletkenlerinde grlen tersinmezlik
izgisi .................................................................................................. 31
ekil 1.22. Farkl yksek scaklk speriletkenleri iin tersinmezlik izgilerinin
karlatrlmas. ................................................................................... 32
ekil 1.23. Kritik yzey faz diyagram .................................................................... 37
ekil 1.24. nce bir yaltkan tabakayla ayrlm iki speriletkenin oluturduu
Eklem39
ekil 1.25. deal perovskit yap ............................................................................... 47
ekil 1.26. YBCOnun katmanl yaps ................................................................... 51
ekil 1.27. Ortorombik yapdaki YBa
Cu
nin birim hcresi. ......................... 52

ekil 1.28.
yapsna ait baz parametrelerin oksijen miktarna gre

degiimi.(a) Kritik scaklk, (b) birim hcre hacmi, (c) Ortorombiklik, (d)
a rg parametresi, (e) b rg parametresi ve (f) c rg parametresi ..... 54
ekil 1.29. Y
Ba
Cu
O

bileiinin kristal yaps ................................................... 55
ekil 1.30. Y
Ba
Cu
bileiinin kristal yaps ve birim hcresinin grnm .... 56

ekil 1.31. Y358 yapsnn kristal yapsnn birim hcresi ..................................... 57
ekil 1.32. YBa
2
Cu
3
O
7-
bileiinde, oksijen eksikliinin fonksiyonu olarak
speriletkenlik kritik scaklnn deiimi. ........................................... 59
ekil 2.1. Y
Ba
Cu
M= Ni
+2
, Zn
+2
, Al
+3
, Fe
+3
ve Co
+3
katk younluklarna
balolarak deien T
c
deki deiim ....................................................... 68
ekil 2.2. (a) Kelerindeki oksijeni paylaan CuO
4
karelerinden meydana gelen
CuO
2
dzlemleri, (b) Bakr oksit speriletkenlerdeki elektronik
tabakalarn ematikgsterimi. .................................................................. 79

XII
ekil 3.1. Dndrerek kaplama .............................................................................. 87
ekil 3.2. Daldrma yntemi ................................................................................... 87
ekil 3.3. X In Toz Difraktometresinin bileenleri ............................................... 92
ekil 3.4. Termik terazi diyagram .......................................................................... 96
ekil 3.5. DTA erisi .............................................................................................. 99
ekil 3.6. Termal analiz nitesi ............................................................................. 100
ekil 3.7. Taramal elektron mikroskobu blok diyagram ..................................... 104
ekil 4.1. Y-358 numunesinin srasyla 5, 10 ve 15 C/dk stma hznda elde edilmi
DTA ve TGA erileri ................................................................... 108
ekil 4.2. CaY358 numunesinin srasyla 5, 10 ve 15 C/dk stma hznda elde
edilmi DTA ve TGA erileri ............................................................ 109
ekil 4.3. Y358 numunesinin diren- scaklk grafii. ............................................. 110
ekil 4.4. CaY358 numunesinin diren- scaklk grafii. .................................... 111
ekil 4.5. Y358 numunesinin zdiren-scaklk grafii ....................................... 112
ekil 4.6. Ca katkl Y358 numunesinin zdiren-scaklk grafii ...................... 112
ekil 4.7. Y358 numunesinin aktivasyon enerjisinin hesapland doru. .......... 113
ekil 4.8. CaY358 numunesinin aktivasyon enerjisinin hesapland doru. ........ 113
ekil 4.9. Y
3
Ba
5
Cu
8
O
x
bileiine ait numunenin farkl blgelerinin SEM fotoraflar
............................................................................................................................. 117
ekil 4.10. Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
x
bileiine ait numunenin farkl blgelerinin 5000x
bytmeli SEM fotoraflar .................................................................. 119
ekil 4.11. Y358 numunesine ait farkl noktalar iin EDX grafii ...................... 122
ekil 4.12. CaY358 numunesinin farkl noktalar iin EDX grafii ..................... 123
ekil 4.13. Y358 numunesine ait XRD krnm desenleri, *, safszlk faz ........... 124
ekil 4.14. CaY358 numunesine ait XRD krnm desenleri, *, safszlk faz ...... 125
ekil 4.15. Y358 numunesine ait 40 m x 40 m, 30 m x 30 m ve
20 m x 20 m boyutlarnda iki ve boyutlu AFM fotoraflar .......... 127
ekil 4.16. CaY358 numunesine ait 40 m x 40 m, 30 m x 30 m
ve 20 m x 20 m boyutlarnda iki ve boyutlu AFM fotoraflar .... 129

XIII
ekil 5.1. Y358 ve CaY358 numunelerine ait zdiren-scaklk erileri ........... 132
ekil 5.2. Y358 ve CaY358 numunelerine ait XRD grafikleri ........................... 133

XIV
SMGELER VE KISALTMALAR

: Angstrm
B : Manyetik alan
B
i
: Madde iindeki manyetik alan
C : Santigrat derece
C : z s
: Normal durumun zss
: Speriletken durumun zss

C
v
: Isnma ss
dak : Dakika
DTA : Diferansiyel Termal Analiz
: Elektrik alan
e : Elektronun yk

: Fermi enerjisi
EDX : Energy Dispersive X-Ray (Enerji dalml x-n spektroskopisi)
EGA : Evolved Gas Analyser (Gelim Gaz Analiz Aleti)
eV : Elektron volt
: Elektriksel Kuvvet
: Manyetik kuvvet
GL : Ginzburg ve Landau
H
ter
:Tersinmezlik izgisi
hkl : Miller indisleri
H : D manyetik alan

XV
H
c
: Kritik manyetik alan
H
c1
: Alt kritik manyetik alan
H
c2
: st kritik manyetik alan
: Akm younluu
K : Kelvin
k
B
: Boltzman sabiti
L
: London nfuz derinlii
: Euyum uzunluu
: Ginzburg Landau Parametresi
J
c
:Kritik akm younluu
Lt : Litre
M : Ktle
M : Mknatslanma
N
o
: Fermi dzeyindeki hol younluu
PLD : Puls lazer keltme
PXRD : Powder X-ray difraction (Toz x-n difraksiyonu)
S
n
: Normal durumdaki entropi
S
s
: Speriletken durumdaki entropi
SEM : Taramal elektron mikroskobu
SQUID : Superconducting quantum interference device
T :Mutlak scaklk
T
c
: Kritik scaklk
T
c.onset
: Speriletkenlik gei scakl balang deeri
T
c.offset
: Speriletkenlik gei scakl biti deeri

XVI
:Manyetik ak
TEM : Transmission Electron Microrcope
: Manyetik dipol moment
TG : Termalgravimetri
: Aktivasyon enerjisi
: hz
XRD : X-In Krnm
ZFC : Sfr Alan Soutmal
: z iletkenlik
: z diren

: Normal durumdaki zdiren
: Manyetik duygunluk
Y-123 :YBa
2
Cu
3
O
7-

Y-124 : Y
1
Ba
2
Cu
4
O
x

Y-247 : Y
2
Ba
4
Cu
7
O
x

Y-358 : Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18+

CaY-358 : Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18+

YBCO : YBa
2
Cu
3
O
7-x
: Oksijen eksiklii

XVII

1. GR Ali Osman AYA
1
1. GR

1.1. Speriletkenlie Ksa Bir Bak

Dk scaklk fizii 1908 ylna kadar uzanr. Bu tarihte H. Kamerlingh
Onnes Leiden niversitesinde helyumu svlatrmay baarmtr. Onnes,
svlatrd helyumu kullanarak metallerin deien scaklklardaki zdirenlerini
incelemitir. Onnes ve yardmclar ilk olarak platin i incelemi ve zdirencinin
numunenin saflk derecesine bal olduunu bulmulardr. Bu almadan yl
sonra 1911 de Onnes o zamana kadar en saf olarak bilinen civann direncini lm
ve direncin 0 K de sfra gitmesini beklerken 4.15 Kin altna indiinde civann
zdirencinin sfra dtn ve bu scakln altndaki scaklklarda hep sfr diren
gsterdiini kefetmitir (Onnes 1911).

ekil 1.1. Onnesn Hg rnei ile yapm olduu deneye ilikin grafik
(Ginzburg ve Andryushin 2004).

Onnes, maddenin gzlenen bu yeni haline speriletkenlik adn vermitir. Bu
yzden 1911 yl speriletkenliin balangc olarak kabul edilir. Periyodik
cetveldeki elementlerin birou speriletken zellik gstermektedir. Bu
elementlerden niyobyumun (Nb) 9.3 K ile en yksek gei scaklna, (T
c
), sahip
ilk speriletken elementlerden olduu belirlenmitir.
1. GR Ali Osman AYA
2

Walter Meissner ve doktora rencisi Robert Oschenfeld, 1933 ylnda gei
scaklnn altnda soutulan bir krenin manyetik alan dladn
gzlemlemilerdir (Meissner ve ark., 1933). Speriletkenliin balangcndan bu sra
d olayn gzlenmesine kadar geen sre iinde speriletken malzemelerin, belli bir
scakln altnda sfr diren gstermelerinin haricinde, normal metallerle ayn
fiziksel zellikleri tadklar dnlyordu. Bu sra d zellik Meissner Etkisi
olarak adlandrlr.

ekil 1.2. Speriletken ve Normal durum (Meissner Etkisi) iin ak izgilerinin
dalm.

1935 ylnda Heintz ve Fritz London kardeler temeli Maxwell denklemlerine
dayanan bir teori ileri srdler. London modeli ad verilen bu teoride dardan
uygulanan manyetik ak bir speriletkene nfuz edebilir eklindeki aklamalaryla,
durgun manyetik alann speriletken ierisine ne kadar nfuz edebileceini
gsterdiler ve speriletkenliin ilk karakteristik uzunluu olan London nfuz
derinlii (L) iin bir ifade gelitirdiler. 1950 ylnda Ginzburg ve Landau (GL)
kuantum mekaniini kullanarak speriletkenlerin elektriksel davrann aklamaya
altlar. GL teorisi speriletkenlii, karesi speriletken iletim elektronlarnn
1. GR Ali Osman AYA
3
younluu ile orantl olan dzen parametresi ile aklar. London Modeli ile tretilen
nfuz derinlii GL teorisi ile yeniden tretilmi ve ayrca speriletkenlik iin ikinci
bir karakteristik uzunluk parametresi olan euyum uzunluu () tanmlanmtr.
London Modeli ve GL teorisi, klasik fizik yaklam ile ortaya konulmu
teorilerdir. Bu teorilerde, maddenin mikroskobik yaps dikkate alnmamtr.
Mikroskobik yaklaml ilk teori 1957 ylnda J. Bardeen, L. Cooper ve J. R.
Schrieffer tarafndan ortaya konulmutur. BCS teorisi olarak bilinen ve gnmze
kadar speriletkenliin doasn aklayan bu teoriye gre; speriletken akmn, bal
elektron iftleri tarafndan tand ve normal durum ile speriletken durum arasnda
bir yasak enerji aral olduu kabul edilmektedir.
BCS teorisini kullanarak yaplan matematiksel hesaplamalar sonucunda,
scaklk 30 K deerini getiinde speriletkenliin mmkn olamayaca
belirtilmitir. Bu durum, 1986 da J. G. Bednorz ve K. A. Mller tarafndan
yaymlanan Possible High T
c
Superconductivity in the Ba-La-Cu-O isimli makale
ile deimi (Bednorz ve ark., 1986) ve speriletkenliin perovskit (perovskite)
olarak adlandrlan baz seramik metal oksitlerde 35 K ve daha yksek scaklklarda
oluabilecei gsterilmitir. Bu yeni tip speriletkenler yksek scaklk
speriletkenleri (HTSC) olarak adlandrlmtr. Bu almalar ile J. G. Bednorz ve
K. A. Mller, 1987 ylnda Nobel fizik dln almlardr. Bu olay speriletkenlik
dnyasnda hareketlilik yaratt. Dnyann her tarafnda aratrmaclar, daha yksek
kritik scaklkl (T
c
), dnlebilecek her trl seramik kombinasyonlar hazrlamaya
baladlar. 1987nin Ocak aynda, C.W.Chu ve M.K. Wu bakanlndaki bir grup
aratrmac, Mller ve Bednorz yapdaki lantanyum yerine yitriyum katarak 93 Klik
kritik scakla ulamay baardlar. Bylece ilk kez, bir malzemede (YBa
Cu
)
olduka yaygn bir soutucu olan sv azottan (77 K) daha yksek scaklklarda
speriletkenlik elde edildi ve helyumla alan soutucular yerine daha ucuz olan
azotla alan soutucular kullanarak speriletkenlii almak mmkn hale geldi.
Bylece soutma ileminin kolayl ve ucuzluu dnldnde speriletkenlik,
ticari uygulamalar asndan daha ekici hale gelmitir. 1988 ylnn balarnda
BiSrCaCuO bileiinin bulunmas ile birlikte gei scakl 110 Ke ulamtr
(Maeda ve ark., 1988; Michel ve ark., 1987). Daha sonralar gei scakl 120
1. GR Ali Osman AYA
4
125 K olan TlBaCaCuO bulunmutur (Hazen ve ark., 1988; Sheng ve Herman,
1988; Sheng ve ark., 1988). 1993 ylnda bu bileiin 7 GPa basn altnda gei
scaklnn 131.8 K olduu rapor edilmitir (Berkley ve ark., 1993). 1993 ylndan
sonra gei scakl 130 Kin zerinde olan HgBa
Ca
Cu
(n=1,2)
bileikleri yksek scaklk speriletkenlerine dahil olmutur (Iqbal ve ark., 1994;
Schilling ve ark., 1993, 1994). Cival bileiklerin gei scaklklarnn basnla artt
(Chu, 1994; Klehe ve ark., 1992, 1994; Rabinowitz ve McMullen, 1994) ve 10 GPa
basn altnda gei scaklklarnn 150 K olduu gzlenmitir (Chu ve ark., 1993b,
Ihara ve ark., 1993).

1.2. Speriletkenliin Temel Kavramlar

1.2.1. Sfr Diren, Mkemmel Diyamanyetizma ve Meissner Olay

Kritik scaklk ya da gei scakl ad verilen belirli bir scaklk deerinin
altnda, speriletkenlerin elektriksel direnci sfr olmaktadr (ekil 1.3). Bunun
anlam, akmn kaypsz bir ekilde malzeme iinden akabilmesidir. Mkemmel saf
metallerde diren sadece scakla kuvvetli bamllk gsteren fononlarn
elektronlar samasndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle saf metallerde scaklk
0K e giderken dirente sfra gidecektir. Ancak herhangi bir metalin daima
safszlklara sahip olmas nedeniyle elektronlar scaklktan bamsz olarak
salacaklardr ve 0K de dahi bir diren gstereceklerdir. Bu duruma ramen
speriletken bir malzemede scakln dmesiyle rnein direnci srekli olarak
azalr ve kritik scakla gelindiinde diren aniden sfra gider. Speriletkenlik
durumunda, doru akm iin elektriksel diren sfrdr yani speriletken durumda
akmda herhangi bir kayp yoktur. Bundan dolay speriletken halkada akm ok
uzun sre kaypsz akabilir. Yksek scaklk speriletkenleri tanecikli yapya sahip
olduklarndan sfr diren ancak bu tanecikler arasndaki balant saland zaman
geerli olmaktadr. yleyse diren numunenin tanelenmesine ve bu taneler aras
balantlarn kurulmasna baldr denilebilir; Ksacas elektronlar Cooper iftlerini
oluturarak salmaya uramazlar ve dolaysyla sfr diren gzlenir. Bu iftlenme
1. GR Ali Osman AYA
5
dolaysyla meydana gelen yeni durum, dzen parametresi ile temsil edilir.
iftlenimin uzunluu ise e uyuum parametresi () ile belirlenir.

ekil 1.3. Speriletken ve speriletken olmayan iki malzeme iin direncin scaklkla
deiimi.

Speriletkenlikte kritik scaklk materyalin metalik zelliklerinin deimeye
balad en yksek scakln balangc olarak aklanr. Kritik gei scaklndan
sonra materyalin direnci sfra der. ekil 1.4de grld gibi erinin son noktas
ve balang noktas arasndaki fark T
c
=T
c.onset
- T
c.offset
olarak hesaplanr. Bu
araln geni olmas rnein saf bir speriletken olmad (II. tip speriletken)
araln dar olmas ise rnein saf, kaliteli, homojen ya da tek kristal yapda
olduunu gsterir. Gei aral saf metallerde 10
10
K iken gei metalleri

ve alamlarda ise ~0.1 K, seramik speriletken oksitlerde ise 12 Klik bir
genilie sahiptir.

ekil 1.4. Saf YBCO speriletkenine ait diren-scaklk erisi ve T
c
aral
1. GR Ali Osman AYA
6
Uygulanan manyetik alan, (ileride tanmlayacamz kritik alan deerinin
altnda olduu srece) gei scaklnn altndaki bir scaklk deerinde speriletken
malzemenin iinden tamamen dar atlabilir. Bu darlama, malzemenin mkemmel
diyamanyetik zellikte olduunu gsterir. Diyamanyetizma, bir numunedeki elektrik
yklerinin, uygulanan bir d manyetik alana kar numune iini perdeleme
eilimiyle orantldr.

ekil 1.5. Tip-I ve tip-II speriletkenlerin d manyetik alan iindeki mknatslanma
erileri (Kittel 1996).

Bu ifadenin nitel olarak incelenmesi, diyamanyetik malzemenin manyetik alana
konulduunda malzeme ierisindeki elektronlarn bu manyetik alana verdii tepkinin
incelenmesiyle yaplabilir. Aadaki drt durumun sonularn irdeleyerek bu
inceleme gerekletirilebilir.

1) lk durum elektronun saat ynndeki hareketi, buna bal olarak saat
ynnn tersine doru oluan akm deeri ve hareket dzleminden dar doru
uygulanan manyetik alan durumu (ekil 1.6.).

1. GR Ali Osman AYA
7

ekil1.6. Elektronun saat ynnde yrnge hareketi ve hareket dzleminden dar
doru uygulanan manyetik alan

Elektronun ekirdekle olan Coulomb etkilemesinden doan kuvvet,
merkezcil bir kuvvettir.

= k

= m
(1.1.)

Manyetik alandan kaynaklanan manyetik kuvvetin yn
ye zttr:
Manyetik alan uygulannca merkezcil kuvvet deiir.

= e
= ewr r (1.2.)

Elektron zerine etkiyen net kuvveti hesaplamak iin bu iki kuvvetin
bilekesini yazarsak;

=
(1.3.)

1. GR Ali Osman AYA
8
ve yeni merkezcil kuvvet u ekilde verilir.

=
(1.4.)

= 0 (1.5.)

= 0 (1.6.)

= 0 (1.7.)

wya gre 2.derece olan bu denklem zlrse

,
=
( )
(1.8.)

,
=

Fiziksel bir anlam yoktur

(1.8.) denklemini elde ederiz. Bu denklemden
<
ve dolaysyla <

sonucu ortaya kmaktadr ki bu elde ettiimiz sonu bize elektronun sayfa
dzleminde saat ynnde dnerken sayfa dzleminden da doru bir manyetik alan
uygulanrsa elektronun hzn azaltacak biimde yrnge hareketini deitireceini
syler.
2) Manyetik alann hareket dzleminin dna doru olduu ve elektronun
saat ynnn tersine hareket ettii durumun incelenmesi.
1. GR Ali Osman AYA
9
Elektriksel kuvvetin;

eklinde verildiini biliyoruz. Manyetik kuvvetin ise imdi

=

denklemiyle verildiini grrz. Toplam kuvveti tekrar hesaplayacak olursak

=
= (-mw
r ewBr ) r (merkezcil)

=
+ = m w
(1.9.)

= 0 (1.10.)

,
=
( )
(1.11.)

,
=


(1.11.) denklemini elde ederiz. Bu denklemden
ve dolaysyla
>

eklinde elde ettiimiz sonular bize elektronun, saat ynnde dnerken sayfa
dzleminden dar doru olan bir manyetik alan uygulanrsa, elektronun hzn
arttracak biimde yrnge hareketini deitireceini syler.

1. GR Ali Osman AYA
10

dzleminden dar doru uygulanan manyetik alan.

3) Elektronun hareket ynnn deimedii uygulanan manyetik alann
ynnn deitirildii durumun sonucunun incelenmesi.

ekil 1.8. Elektronun saat ynnde yrnge hareketi ve hareket dzleminden ieri
doru uygulanan manyetik alan
1. GR Ali Osman AYA
11
Elektriksel kuvvetin ;

denklemiyle verildiini biliyoruz.

Manyetik alandan kaynaklanan kuvvetin yn ise bir nceki durumla ayndr.

=

Toplam kuvveti nc durum iin tekrar hesaplayacak olursak
=
+ (1.12.)

= 0 (1.13.)

,
=
( )
(1.14.)

,
=


(1.14.) denkleminden
>
ve dolaysyla
>
sonucu ortaya kmaktadr ki

elektronun, saat ynnde dnerken sayfa dzleminin iine doru olan bir manyetik
alan uygulanrsa, elektron hzn arttracak biimde yrnge hareketini deitirir.
4) Bu aamada incelenecek son durum; uygulanan manyetik alann sayfa
dzleminden ieri doru olduu ve elektronun saat ynnn tersi ynnde hareket
ettii durumdur.
1. GR Ali Osman AYA
12

dzleminden ieri doru uygulanan manyetik alan

Elektriksel kuvvet

Manyetik kuvvet

=

Elektron zerine etkiyen net kuvveti hesaplamak iin bu iki kuvvetin bilekesini
yazalm:
=
(1.15.)

=
(1.16.)

= 0 (1.17.)

1. GR Ali Osman AYA
13

,
=
( )
(1.18.)

,
=


(1.18) denkleminden
<
ve dolaysyla
<
sonucu ortaya
kmaktadr ki bu elde ettiimiz sonu bize elektronun saat ynnde dnerken sayfa
dzleminden yukar doru olan bir manyetik alan uygulanrsa elektron hzn
azaltacak biimde yrnge hareketini deitireceini syler. Tablo 1.1 den de
grld gibi elektron uygulanan manyetik alana kar hzn azaltarak veya
arttrarak tepki verebiliyor. Bu yrnge hareketinin deiimi sonucunda ortak tek
durum Lenz yasasna bal olarak deiimden kaynaklanan manyetik alana
uygulanan manyetik alana ters ynl olmasdr. Yani; her deiimde uygulanan alana
zt ynl bir manyetik moment deiimi olumasdr. yleki: rnek olarak ilk
durumu ele alalm, B alan uygulanmadan nce

= IA =
(1.19.)

T=

eV
r =
dir.
B alan uygulandktan sonra elektron yavalad iin,

=
( w
) r
(1.20.)
1. GR Ali Osman AYA
14
olur. O halde manyetik moment deiimi =
olup, B alanna zt
yndedir. Yani oluan mknatslanma Bye zt yndedir. Diyamanyetizma olay bu
ekilde gerekleir. Ksaca diyamanyetik bir numuneye manyetik alan
uygulandnda malzeme ona zt ynl bir mknatslanma oluturur ve malzeme
ierisinde toplam manyetik alan belirli bir manyetik alan deerine kadar sfr olur
(ekil 1.10).

Tablo:1.1. Elektronun uygulanan manyetik alana karlk yrnge hareketinde
meydana gelen deiim.

Elektronun
hareketi
Uygulanan
manyetik alann
yn
Elektronun
hzndaki deiim
Oluan manyetik
alann yn
Saat ynnde Hareket dzlemine
dik ve dar doru
Elektronun hz
ilk hzna gre
azalr
Uygulanan
manyetik alann
ynne ters
Saat ynnn
tersine
Hareket dzlemine
dik ve dar doru
Elektronun hz
ilk hzna gre
artar
Uygulanan
manyetik alann
ynne ters
Saat ynnde Hareket dzlemine
dik ve ieri doru
Elektronun hz
ilk hzna gre
artar
Uygulanan
manyetik alann
ynne ters
Saat ynnn
tersine
Hareket dzlemine
dik ve ieri doru
Elektronun hz
ilk hzna gre
azalr
Uygulanan
manyetik alann
ynne ters
1. GR Ali Osman AYA
15

ekil 1.10. (a) Bir speriletkenin iindeki manyetik alann uygulanan alanla deiimi
(b) H d manyetik alana kar birim hacimdeki manyetik moment.

Speriletken malzemeler dndaki diyamanyetik malzemelerde manyetik
alann darlanmas mekanizmas bu ekildeyken speriletken malzemelerde zt
yndeki mknatslanmaya neden olan, Lenz yasas gerei d manyetik alan
uygulanmas sonucu oluan yzey akmlardr. (ekil 1.11) Yzey akmlarnn
oluturduu manyetik alan, malzeme ierisindeki manyetik alan sfrlayacak biimde
uygulanan manyetik alana zt yndedir.

ekil 1.11. Uygulanan d alana tepki olarak doan yzey akmlarnn yn yle ki
oluturduu alan d alana eit fakat zt ynde olmaldr.

1. GR Ali Osman AYA
16
Klasik elektrodinamie gre bir inceleme yaplacak olursa; ohm yasas
E = .j (1.19.)
ile verilmektedir, sfr diren durumunda = 0 iin E = 0 olmaldr. yleyse, Faraday
Yasas
= / t (1.20.)
gereince B/t = 0 olur bu durum da ierde manyetik alann sabit olduunu ifade
eder ancak; deneysel gzlemler bu sabitin hep sfr olduunu gstermitir. Bu eliki
nedeniyle sfr diren zelliinden hareketle Meissner olaynn aklanamayaca
grlr. Uygulanan bir d manyetik alanda bir maddenin iindeki manyetik alan
c.g.s. birim sisteminde
B
i
= H
0
+ 4M (1.21.)
ile verilir. H < H
c
durumunda Meissner olay gerei B
i
= 0 olacandan (ekil
1.12.b) H
0
+ 4M = 0 durumu oluacaktr.

ekil 1.12. Kritik scaklk altnda uygulanan manyetik alann ematik olarak dar
atlma gsterimi. a) T
c
< T durumu numune normal halde b) T
c
> T
durumu numune speriletken halde.

1. GR Ali Osman AYA
17
Manyetik duygunluun
= M/H (1.22.)
olduu hatrlanrsa = M/H
0
= -1/4 (S.I birim sisteminde ise = -1 dir.) olduu
bulunur ki bu durum da bize speriletkenlerin neden bir diyamanyetik malzeme
olarak tanmlandklarnn ak bir kant olur (diyamanyetik malzemelerin manyetik
duygunluu negatiftir), ayrca uygulanan manyetik alana kar oluan negatif
mknatslanmann sebebini de aklar.

1.2.2. Manyetik Kaldrma Kuvveti

speriletken numune rnei

Meissner etkisi kendisini speriletken malzeme zerinde manyetik kaldrma
(levitasyon) eklinde gsterir.

1. GR Ali Osman AYA
18

sperakm halkas.

Speriletken malzeme zerinde meydana gelen sperakm bir akm halkas
eklinde ifade etmek (ekil 1.14) levitasyon kuvvetinin hesaplanmas noktasnda
kolaylk salayacaktr. Bir akm halkas ve manyetik alan arasndaki Lorentz
kuvvetini yazacak olursak,

d = I. d x (1.23.)

eklinde ifade edebiliriz.

1. GR Ali Osman AYA
19

ekil 1.15. Manyetik alan izgilerinin bileenleri

Ayrca akm halkasnn bir noktasnda manyetik alan deeri
=
r +
(1.24.)
eklinde verilir. Sonu olarak (1.24) denklemini (1.23) denkleminde yerine yazarsak

d = I. d x = I ds
x (
r +
) (1.25.)

=I ds (
r) = I
ds k
ds r (1.26.)

simetriden tr kuvvetin r bileenleri birbirlerini yok ederler ve

F
= I B
ds r F
= 0 (1.27.)

= 2
(1.28.)

sonucu elde edilir. Bu sonu ile verilen manyetik levitasyon kuvveti teknolojik
anlamda birok alanda speriletkenlerin kullanlmasna olanak salar.

1. GR Ali Osman AYA
20
1.2.3. Kritik Manyetik Alan (Hc)
Speriletken geileri en az kritik scaklk kadar belirleyen bir baka temel
zellik de kritik manyetik alandr. Nasl ki bir speriletken kritik scakln zerinde
normal diren, altnda sfr diren gsteriyorsa bir speriletken iin kritik manyetik
alan da yledir. Speriletken durumda malzemeye d bir manyetik alan
uygulandnda, alann belirli bir deerine kadar malzeme speriletkenliini
korurken yeteri kadar gl bir manyetik alan speriletkenlii yok edebilir ve normal
diren tekrar ortaya kabilir. Speriletkenlii bozan ve scakln bir fonksiyonu
olan bu alan kritik manyetik alan (H
c
) olarak tanmlanr. Bir speriletken iin kritik
alann scakln fonksiyonu olarak deiimi ekil 1.16 da grlmektedir. Kritik
manyetik alannn scaklk bamll

( 0) [1
] (1.29.)
ile verilmektedir.

ekil 1.16. Kritik B
c
alannn scaklkla deiimi

Kritik manyetik alan scaklk kadar malzemenin cinsine de baldr.
Speriletken malzemelerin teknolojinin her alannda ekonomik olarak
uygulanabilmesi iin ncelikle kritik scaklk ve alan byk deerlere tamak
gerekmektedir. Ancak teknolojik uygulamalar asndan daha sonra bahsedeceimiz
gibi kritik akm younluu daha byk neme sahiptir.
1. GR Ali Osman AYA
21
1.2.4. zotop Etkisi

Teorik almas Frhlich tarafndan yaplan ve 1950 lerde Maxwell ve
Reynolds tarafndan kefedilen izotop etkisi, doru bir speriletken teorisi gelitirme
yolunda ok nemli bir adm olmutur. Civann farkl izotoplar zerindeki bir
alma, kritik scaklk ve izotop ktleleri arasnda bir bantnn varln ortaya
koymutur. Civann atomik ktlesi 199.5 ten 203.4 e deitiinde T
c
= 4.18 ten
4.14 K e inmitir. Buradan da herhangi bir element iin c bir sabit olmak zere
T
c
.M
1/2
= c olduu sonucuna ulalmtr. zotop ktlesi kristal rgnn bir
karakteristii olduu iin rgnn zelliklerini etkileyebilmektedir. nk her izotop
farkl elektron dzenine yani farkl bir rg yapsna sahiptir. Elektron sisteminden
kaynaklanan speriletkenliin de izotop ktlesine yani rg durumuna ballnn
gsterilebilmi olmas bizi speriletkenliin elektronlarla rg arasndaki
etkilemeden kaynakland sonucuna gtrr. Frhlich, elektron-fonon (rg
titreimi) etkilemesinin iki elektronu iftlendirebileceini ve bylece elektronlarn
sanki aralarnda dorudan bir etkileme varm gibi davranabileceklerini ne
srmtr. Frhlich, speriletkenlie yol aan etkilemede fononlarn rol oynad
fikrini; izotop etkisi deneysel olarak kefedilmeden nce ngrmtr. Elektron-
fonon etkilemesinin speriletkenlie yol amas gerei, speriletkenlerin normal
durumda niin kt birer iletken olduklarn da aklar. Gl elektron-fonon
etkilemesine sahip olanlar oda scaklnda kt iletkendir. Oysa zayf elektron-
fonon etkilemesine sahip olan soymetaller oda scaklnda ok iyi iletken
olmalarna ramen ok dk scaklklarda bile speriletken hale geemezler.

1.2.5. Speriletkenliin Termodinamii

Serbest enerji belirli bir termodinamik durumun gereklenmesi iin yaplan
ie eittir. Bir speriletkenin sonsuzdan srekli bir mknatsn yaknndaki bir r
konumuna getirilmesi srsnda yaplan i M.dHa zerinden alnan integrale eittir ve
bu ayn zamanda serbest enerjideki F artn verir. Bu art speriletken ve normal
1. GR Ali Osman AYA
22
durum arasndaki serbest enerji fark olur yani yaplan i enerji farkna eittir
diyebiliriz. Bu srecin termodinamik zdelii

dF = -M.dHa (1.30.)

eklinde verilir. Bir speriletkendeki M manyetizasyonunun (1/4)H
a
olduu
hatrlanrsa yukardaki zdelik

dF = (1/4).H
a
. dH
a
(1.31.)

ekline gelir. Sonuta normal durum ile speriletken durum arasndaki enerji fark

F
( 0) F
( 0) =
H
a
2
8
(1.32.)

eklinde ifade edilir.
Kritik scakln altndaki bir scaklkta speriletken malzemeye uygulanan
manyetik alan belli bir deere kadar dlanacaktr, bu durum bildiimiz Meissner
olaydr. Speriletken malzemeler normal durumda zayf manyetik olduklarndan
uygulanan manyetik alandaki manyetizasyonlar ihmal edilebilir. Bu nedenle bir
manyetik alann uygulanmas malzemenin speriletken durumdaki serbest enerjisini
ykseltmesine ramen normal durumdaki serbest enerjisini ykseltemez. Eer
manyetik alann iddeti yeterince ykseltilirse (kritik alan ve stndeki manyetik
alan iddetinde) malzemenin speriletken faznn serbest enerjisi normal faznn
serbest enerjisinin stne kacaktr. Bu durumda speriletken kararsz hale gelecek
ve normal durumuna geecektir (ekil 1.17.).
Meissner olay ile serbest enerji birlikte dnldnde ortaya kan
sonulardan bazlar unlardr:
1) Speriletken durum normal halden daha dzenlidir (speriletken halin serbest
enerjisi normal halin serbest enerjisinden daha kktr).
2) Bir katdaki elektronlarn sadece kk bir kesri speriletkenlie katkda bulunur.
3) Faz geii ikinci mertebeden bir geitir, yani d alan uygulanmadnda geite
gizli bir s yoktur ve z sda bir srama grlr.
1. GR Ali Osman AYA
23
Gizli snn varlnn aratrlabilmesi iin entropinin bilinmesi gerekir.
Entropi ifadesi;

dS = -dF/dT (1.33.)
eklinde verilir. Bu ifadede yer alan serbest enerji yerine yukarda bulduumuz
dF = (1/4)Ha.dHa ifadesini yazarsak bir d alann uygulanmas durumunda
speriletken ve normal durumlar arasndaki entropi farkn bulabiliriz. Bylelikle
entropi fark

S
n
S
s
= -(H
c
/4).dH
c
/dT (1.34.)

eklinde yazlm olur ve buradan T = T
c
durumunda (H
c
= 0 olaca iin) S
n
= S
s

olduundan geite bir gizli s olmad ispatlanm olur. Faz geiinin ikinci
mertebeden olduunun bir dier gstergesi olan z sdaki sramann delili z s
ifadesinden kmaktadr. z s ifadesi

C = T(dS/dT) (1.35.)

ile verilir. Yine ayn ekilde bu eitlikte yer alan entropi ifadesi yerine yukarda
bulduumuz entropi ifadesini yazarsak z s ifadesi

] (1.36.)

haline gelir ki T = Tc durumunda (Hc = 0 olaca iin);

(1.37.)

yazlabilir. Buda gei scaklnda bir speriletkenin z ssndaki sreksizlii
gstermektedir. nk T = T
c
de dH/dT = dur.
1. GR Ali Osman AYA
24

ekil 1.17. Bir speriletkenin manyetik alanla serbest enerjisinin deiimi (Serway,
1998)

1.2.6. Aktivasyon Enerjisi

ster endotermik, ister ekzotermik olsun tm tepkimeleri balatmak iin
mutlaka enerjiye ihtiya vardr. Bu enerji aktivasyon enerjisidir. arpma teorisi ve
gei hali teorisinde tanmlanan aktivasyon enerjisi, reaksiyona giren maddeleri
aktiflemi kompleks haline getirmek iin gerekli olan enerjiye denir. Aktivasyon
enerjisi tepkimeye giren maddelerin i enerjisini ykselterek onlar daha aktif hale
getirmektedir. Aktivasyon enerjisi verilmedike termodinamik olarak bir tepkimenin
gereklemesi mmkn deildir. Aktivasyon enerjisi, balarnn zayflatlmas ya da
koparlmas, itme kuvvetlerini yenip molekllerin birbirlerine yaklatrlmas gibi
ilemler iin harcanr. Aktivasyon enerjisi tepkime vermek zere arpan
taneciklerin kinetik enerjilerinden salanr. Aktivasyon enerjisi ne kadar byk ise
reaksiyon hznn scakla ball da o denli nemlidir. Kk aktivasyon enerjili
reaksiyonlarn hzlar, artan scaklkla hafif lde artar. Byk aktivasyon enerjili
reaksiyonlarn hzlar ise scakla ok fazla ballk gsterir.
Aktivasyon enerjisinin hesaplanmas iin deiik teknik ve yntemler
kullanlmaktadr. rneklerin DTA analizleri ve zdiren lmlerinden yola karak
rneklere ait aktivasyon enerjileri hesaplanabilir. DTA analizleri camlardaki
1. GR Ali Osman AYA
25
kristalleme kinetiklerinin incelenmesinde ve aktivasyon enerjilerinin
hesaplanmasnda nemli bir yere sahiptir. DTA verilerini kullanarak Augis- Bennet
metodu ve Kissenger tarafndan gelitirilen Kissenger yntemi ile rneklerin
aktivasyon enerjileri hesaplanabilir. R-T analizlerinden yararlanlarak da aktivasyon
enerjisini hesaplamak mmkndr. Bu almada aktivasyon enerjisinin hesabnda
Arhenius aktivasyon enerjisi bants kullanld.

=
(1.38.)

Bantda U
0
aktivasyon enerjisi, ; T scaklndaki zdiren, T;scaklk ve
0
; ilk scaklk deerindeki zdiren

= e
(1.39.)

ln (
) =
(1.40.)

ln
ln
(1.41.)

U
= k
t an

(1.42.)

(1.42) denklemine gre scaklk- zdiren lmleri ile elde ettiimiz T-
ln
grafiinin eim deeri ile boltzman sabitinin arpm speriletken

malzemenin kristallenmesi aamasnda nemli bir rol bulunan aktivasyon
enerjisinin deerini verecektir.

1. GR Ali Osman AYA
26
1.2.7. Nfuz Derinlii ()

Bilindii gibi bir speriletkenin mkemmel diyamanyetiklii, iinden geen
manyetik aky sfrlamas ile gerekleir. Bunu yapan da speriletkenin yzeyinden
akan sper akmdr. Gerekte bu akm tam da yzeyden akmaz, aksine bu akm
yzeyden malzemeye nfuz ederek sonlu kalnlkta bir et tabakas zerine dalr.
Dolaysyla uygulan manyetik alan hemen snr yzeyinde sfra dmez ve
perdeleme akmlarnn iinden akt tabakann kalnlna eit bir uzakla kadar
azalarak devam eder ve sfr olur. Uygulanan manyetik alann numunenin yzeyine
paralel olduu kabul edilirse, Bo; uygulanan manyetik alann tam yzeydeki deeri,
x; numune yzeyinden ie doru uzaklk ve ; nfuz derinlii olmak zere manyetik
alan B derinlikle (uzaklkla)

( ) =
(1.43.)

eklinde deiir. Bu formlden anlalaca gibi manyetik alan malzemeye stel
olarak azalarak girer. Bu durum ekil 1.18 de gsterilmitir.

ekil 1.18. Uygulanan manyetik alann bir speriletken iine girii.

Nfuz derinliinin deeri sabit deildir, scakla ve malzemenin cinsine
baldr.
o
, 0 K deki nfuz derinlii olmak zere nfuz derinlii scaklkla

( T) =
[1
]
/
(1.44.)
1. GR Ali Osman AYA
27
bantsna gre deimektedir. Nfuz derinlii, dk scaklklarda hemen hemen
scaklktan bamsz olup scaklk T
c
ye doru yaklatka sonsuza doru ulaaca
grlebilmektedir. Bu da T = T
c
durumunda uygulanan manyetik alann malzemeye
kaypsz olarak girebilecei anlamna gelir. Bu sonu beklenen bir olgudur nk
malzeme T T
c
iin normal duruma geer.

1.2.8. E Uyum Uzunluu ()

Speriletkenlikle ilgili nemli parametrelerden bir dieri de e uyum
uzunluu olarak bilinen dir. lk olarak 1953 ylnda Pippard tarafndan ortaya
atlan e uyum uzunluu ile ilgili birok tanmlama vardr. Bunlardan bazlar yle
sralanabilir:
- E uyum uzunluu, cooper iftindeki elektronlarn bir arada bulunabilecei uzunluk
olarak dnlebilir.
- E uyum uzunluu, zerinde speriletkenliin yaratlabildii veya yok edilebildii
en kk boyut olarak dnlebilir.
- E uyum uzunluu, normal ve speriletken fazlar arasndaki bir ara seviyenin
minimum geniliinin bir lsdr.
- E uyum uzunluu bir metalin normal durumda iken elektronlarnn ortalama
serbest yolunun uzunluunun bir lsdr. Ortalama serbest yolu byk olan bir
metalin speriletken durumda e uyum uzunluu da byk olabilmektedir. yleyse
e uyum uzunluu metalin saf olup olmamasna baldr. Metaldeki safszlklar ve
kusurlar, normal durumda elektronlarn ortalama serbest yolunu azaltarak nfuz
derinliini arttrrken e uyum uzunluunu azaltmaktadrlar ( ve ters orantldr).
Speriletken malzemenin e uyum uzunluu ne kadar bykse malzeme o kadar iyi
bir speriletken olarak tanmlanr. E uyum uzunluu zellikle ikinci tip
speriletkenlerin belirlenmesinde nemli bir yere sahiptir. nk Ginzburg-Landau
Parametresi = / oranndaki art II. tip speriletkenlii ne karrken azal I. tip
bir speriletkenlie neden olmaktadr. yleyse I. tip bir speriletken safszlklar
katlarak ( y byterek) kritik scaklkta nemli bir deiiklik olmadan II. tip bir
speriletkene dntrlebilir.
1. GR Ali Osman AYA
28
1.2.9. Ginzburg Landau Parametresi

lk speriletkenlik teorisini ortaya atan Ginzburg ve Landau nun baz
varsaymlara dayandrdklar bu teori sfr manyetik alanda faz geiini doru olarak
tanmlamtr. Ginzburg ve Landau, scakla baml nfuz derinlii nn yan sra
yine scakla baml yi teorik olarak elde etmilerdir. Ginzburg Landau
Parametresi olarak bilinen bu iki uzunluun orandr.

= / (1.45.)

deerinin birden byk veya birden kk olmas malzemenin speriletkenlik
tipinin belirlenmesinde nemli bir rol oynamaktadr. Bu durum u ekilde
aklanabilir: ara durumda normal ve speriletken blgeler arasndaki snrda gei
aniden olmaz. Ak, speriletken yzeyden bir miktar, nfuz derinlii kadar
girebilmektedir ve bu snrda <<1 durumu pozitif yzey enerjisine bu pozitif yzey
enerjisi de 1. Tip speriletkenlie yol aarken, >>1 durumu negatif yzey enerjisine
ve dolaysyla II. Tip speriletkenlie yol aar. Ara yzey enerjisi speriletken
durumun hacmine ilikin ekstra enerji olarak tanmlanabilir. Pozitiften negatife
geiin =1/2 deerinde olduu orijinal Ginzburg Landau makalesinde
gsterilmitir. Ginzburg Landau parametresindeki >>1/2 iin negatif yzey
enerjisi durumunun anlalmas ve deerlendirilmesi Abrikosov tarafndan
yaplmtr. Gerekte speriletken olan malzemede negatif yzey enerjisi, tek bir ak
kuantumunun ince bir tp halinde malzemeyi delip geinciye kadar yarmasna ve bu
blgelerin normal duruma geip ak tamasna sebep olur. Bu olay II. Tip
speriletkenlik olarak bilinir.

1.2. 10. I.Tip ve II. Tip Speriletkenler

Speriletken malzemeler uygulanan manyetik alandaki davranlarna gre iki
snfa ayrlrlar (ekil 1.19). D manyetik alann etkisinde bulunan, speriletken bir
malzemedeki Cooper iftlerinin younluu, malzeme yzeyinden i blgelere doru
1. GR Ali Osman AYA
29
deiir. Bunun nedeni, uyuum mesafesinin () girme derinliine () gre ok uzun
olan malzemelerde, yzeydeki ya da herhangi bir normal iletken-Speriletken (ni-si)
ara yzeyindeki elektronlarn ift oluturmak iin kendilerine uygun elektron
bulamamalardr. Cooper iftlerinin younluunda meydana gelen bu sonlu
deiimin nemli sonular vardr. ekil 1.19daki A blgesinde, Cooper iftlerinin
younluu ile orantl olan dzen parametresi maksimumdur. Yzeyden kadar
ieride speriletken durumdan normal duruma gei gerekleir. C blgesinde, d
manyetik alan kadar ieri szar. Burada mknatslanma normalden (girme olmad
durum) daha azdr. AB geiinde enerji (
)
0
kadar artarken, C blgesinde

(
)
0
kadar azalr. Bu iki etki sonucu enerjinin birim yzey alanndaki deiimi,

E =
( ) (1.46.)

ile ifade edilir. Yzey enerjisi olarak adlandrlan bu enerji, bir speriletkenin
manyetik alandaki davranlarn belirleyen asl parametredir. Yzey enerjisinin
pozitif (>) olmas durumunda ni-si yzeylerin olumas iin enerji gereklidir. . Tip
speriletkenlerde yzey enerjisi pozitiftir. Eer sfr ya da negatif yzey enerjisi sz
konusu ise, mknatslanm speriletkenin yaps, ince speriletken ve sonsuz kk
normal iletken tabakalardan oluan bir yapya dnmeye alacaktr. Manyetik
aknn ince speriletken yzeylere daha iyi girmesindan dolay mknatslanma
enerjisi azalacaktr. Bu sra d davran ilk olarak A. A. Abrikosov (Abrikosov, A.
A., 1957) tanmlam ve bu malzemeleri normal davran gsteren speriletkenlerden
ayrt etmek amacyla . Tip speriletkenler olarak adlandrmtr (Tinkham ve
ark.,1996).

1. GR Ali Osman AYA
30

ekil 1.19. Speriletken dzen parametresinin ve manyetik aknn konuma bal
deiimi.

ekil 1.20. Speriletkenler uygulanan alana kar gstermi olduklar manyetik
davranlarndan dolay I. ve II. tip speriletkenler olmak zere iki grup
altnda incelenmektedir.

. Tip speriletkenler iin H
c1
ve H
c2
olmak zere iki kritik manyetik alan
deeri tanmlanr. Uygulanan d manyetik alann H<H
c1
deerleri iin Meissner
etkisi gzlenir. H>H
c2
deerleri iin speriletkenlik tamamen ortadan kalkar.
H
c1
<H<H
c2
aral ise kark duruma ya da girdap durumuna kar gelir,

1.2.11. Tersinmezlik izgisi

Yksek scaklk speriletkenlerinin uygulamalarda kullanlmas asndan, H-
T erilerinde yksek kritik alann, H
C2
, hemen altnda bulunan tersinmezlik izgisi,
H
ter
, olduka nemlidir,
1. GR Ali Osman AYA
31

ekil 1.21. Tipik olarak yksek scaklk speriletkenlerinde grlen tersinmezlik
izgisi (entrk, 2006).

ekil 1.21 Gerek II. tip speriletkenlerde sfr diren, ak ak ivilenme
kuvvetleri tarafndan engellendiinde gerekleir. Bu durumda kritik akm
younluu (J
c
>0) sfrdan fakldr ve girdap durumu tersinmezdir. Speriletken, H
ter

ve H
c2
deerleri arasnda hala kark durumdadr fakat ssal aktivasyon sreci
olduka gl olduundan dolay ak aknn varlnda speriletken malzeme
olduka byk bir elektriksel diren gsterir. Bu yzden, tersinmezlik izgisinin
stnde kritik akm younluu sfra gitmektedir (J
c
=0) ve girdap durumu tersinirdir
(Jackson ve ark.,1996). Tersinmezlik izgisi st kritik alann hemen altnda
olduundan, bu tip speriletkenlerin yksek scaklk ve yksek manyetik alanda
kullanm tersinmezlik izgisi tarafndan kstlanmaktadr. Bu izgi anizotropiye
skca baldr ve her malzeme iin farkldr. ekil 1.22e bakldnda YBCOnun Tl
ve Bi tabanl speriletkenlere nazaran daha yksek tersinmezlik izgisine sahip
olduu anlalmaktadr.

1. GR Ali Osman AYA
32
ekil 1.22. Farkl yksek scaklk speriletkenleri iin tersinmezlik izgilerinin
karlatrlmas (ENTRK, A., 2006).

1.2.12. Ak Kuantumlanmas

Ak kuantumlanmas 1950 ylnda Fritz London tarafndan ngrlmtr.
1950 li yllara kadar kuantumlanmann sadece mikroskobik olduu dnlrken
London speriletkenliin temelde bir kuantum olay olduunu gz nne alarak
kuantumlanmann makroskobik olduu varsaymn getirmitir. Kuantumlanmann
makroskobik lekte olduunun varsaymn veya beklentisini bir speriletkendeki
elektron sisteminin ileri dzeyde korelsyonlu oluu getirmitir. nk
speriletkendeki her elektron iftinin hareketi dierlerinin hareketine balanmtr.
Metal bir halkada kalc bir speriletken akmn dolatn dnelim, bu akmn
davran bir atomun orbitalindeki bir elektronun hareketine benzemektedir.
Kuantum teorisine gre byle bir elektronun durumunu tanmlayan nicelikler kesikli
deerler alr (kuantum kmesi n, l, m). Atomda dorudan gzlemleyemediimiz bu
mikroskobik kuantumlanma olay ile karlarken speriletkenlerde makroskobik bir
nicelik olan elektrik akmnn kuantumlandn grmekteyiz. Bylece speriletken
bir halkadaki akmn srekli deerler almayaca yani kesikli olduu gsterilmitir.
Elektrik akm gibi manyetik ak da kesikli deerler alabilmektedir. Sonuta
speriletken halkadan geen manyetik ak = B.A kuantumlanmtr. Yani, o temel
ak kuantumu ve n tamsay olmak zere halkadan geen manyetik ak

= n.o (1.47.)
1. GR Ali Osman AYA
33
olmaktadr. o = hc/2e olarak bulunmutur ve London o a fluksoid adn vermitir.
London n yapt almalar srasnda speriletkenlik teorisi henz ortaya kmad
yani elektron iftlenmesi bilinmedii iin yukarda ki o deerinin iki kat
byklnde bir deer elde etmiti (o = hc/e).

1.2.13. Yasak Enerji Aral

Speriletken durumun karakteristik bir zellii de enerji araldr.
Speriletken durumu taban durum, normal durumuda uyarlm durum olarak kabul
edersek, taban durum normal durumdan yaklak 10
3
10
4
eV byklnde bir
enerji aral ile ayrlmtr. Eg genilikteki bu enerji aralnda artk hibir durum
yoktur ve bu aralklar zerindeki durumlar da artk speriletken deildir. Eg aralk
genilii Cooper iftinin balanma enerjisine eittir. Bu enerji aralnn varl;
a) Bir speriletkenin s sasndaki azalmay aklayan stel bant ile,
b) Foton sorulmas ile,
c) Tnelleme olay ile kantlanabilmektedir.
Malzeme normal halden speriletken hale geerken yap, dzenli olmayan
yapdan dzenli olan yapya geer. Bu nedenle speriletkenlie gei s sasnda
sreksizlie neden olur bu da s sasndaki eksponansiyellikten grlebilmektedir.
Enerji aralnn varl fotonun absorpsiyonunu gerektirir. ok alak scaklklarda
speriletkene gnderilen nn frekans yeterince yksek ise yani h>2 durumu
salanyorsa absorbe edilir. Enerji aralnn yars olarak tanmlanan ya
genellikle enerji aral parametresi veya dzen parametresi ad verilir (Eg = 2).
Speriletkenlerde enerji aral yaltkanlardaki enerji aralndan tm ile farkldr.
Yaltkanlardaki enerji aralnn oluum nedeninde elektron-rg etkileimi ne
karken speriletkenlerde ise elektron-elektron etkileimi hkimdir. Enerji aral
yaklak olarak yaltkanlarda 1eV, yariletkenlerde 0.1eV speriletkenlerde ise 10
3

eV tur. Speriletkenin scakl T
c
ye doru artrldka serbest (normal)
elektronlarn says arttndan enerji aralnn bykl srekli olarak azalr ve T
= T
c
durumunda btn elektronlar serbest durumdadr ve enerji aral Eg = 0 olur.

1. GR Ali Osman AYA
34
1.2.14. BCS Teorisi

Speriletkenliin ilk mikroskobik kuantum teorisi, John Bardeen, Leon
Cooper ve John Schriffer tarafndan kurulmu olup BCS teorisi olarak
adlandrlmtr. 1950 de rg titreimlerinin speriletkenlikte etkin rol oynad ve
elektron-fonon etkilemesinin speriletkenlie neden olabilecei dncesi 1957
ylnda kurulan BCS teorisinin temelini oluturmutur. Bu teorinin z Fermi
yzeyine yakn dar bir enerji aralnda bulunan elektronlar arasndaki net bir
ekimsel etkileme olup mutlak sfr civarndaki speriletkenlii aklamaya
yneliktir. Her elektron zt momentum ve spine sahip dier bir elektron ile iftlenmi
olup iftlenmi bu elektronlar Cooper ifti olarak anlrlar. Elektronlar zt momentum
ve spine sahip olduklar zaman balanma enerjileri en byk deerini almaktadr.
Elektronlar arasndaki bu ekim etkilemesi, taban durumu (speriletken) st
(normal) durumdan ayran bir enerji aral oluturur. Bu enerji aral fermi enerji
dzeyine yerlemitir.
Cooper, atomik rg titreimlerinin dorudan btn elektronlar
birletirmekten sorumlu olduunu fark etmitir. Bu titreimler, elektronlarn bir
takm halinde iftlenmesini salamakta ve bunlarn kristal rg ierisindeki
engellerle herhangi bir temasa girmeden aralarndan gemesini salamaktadr.
Elektronlar arasndaki etkilemede elektronlarn birbirini coulomb etkisi ile itmeleri
beklentisine karn elektronlarn birbirini ekmesi olduka ilgi ekici olmutur. BCS
teorisine gre bu ekimsel etkileim u ekilde aklanabilir; speriletken rg
ierisindeki pozitif yklenmi bir blgeden negatif ykl bir elektron getiinde rg
uyarlr ve pozitif yklerin hareketi ile rgde bir bzme meydana gelir. Pozitif
yklerin bu hareketi rgde momentum tayan bir dalga gibi yaylacaktr, yani sz
edilen elektron fonon salmaktadr. Elektron bu blgeden kmadan ve rg eski
pozisyonuna dnmeden nce bu blgede bulunan ikinci bir elektron bu fononu
yutarak birinci elektronu takip eder, ndeki elektronun ikinci elektronu itmesi
beklenmesine ramen elektronlar arasndaki bir miktar momentum dei tokuu ile
birbirlerini ekmeleri salanm olur. Sonu olarak BCS teorisine gre, elektronlar
arasnda coulomb ve fonon indklemeli etkileimlerin sonucu oluan net etkileim
ekimsel olduunda metaller speriletken davran gsterirler. yleyse
1. GR Ali Osman AYA
35
speriletkenliin oluumu iin elektronlarn ekimsel etkileim (zayf bal) ile
Cooper iftleri oluturmalar gerekiyor. Speriletkenlikten sorumlu olan Cooper
iftlerinin olumas iin u koullar gereklidir;
1) rgdeki keyfi ssal fonon saysn azaltmak iin scakln dk tutularak
speriletkenlikle ilgili dzenli olaylarn oluumu kolaylatrlmaldr.
2) Fermi enerjisinin hemen altnda yer alan durumlardaki elektron saysnn byk
olmas ki bunlar enerjik olarak Cooper iftlerini oluturabilen elektronlardr.
3) ki elektronun anti-paralel spine sahip olmalar, bu durumda uzay zfonksiyonu
ad-dei tokuuna gre simetrik olacaktr ki, bu da elektronlarn bir ift oluturacak
kadar birbirlerine yakn olmalar demektir.
4) Dardan uygulanan elektrik alan olmadnda, iftin iki elektronunun eit
byklkte ama ters ynde lineer momentuma sahip olmalar, ift oluumundaki
maksimum elektron says katlmn kolaylatrr. Cooper iftindeki elektronlar
momentumlar deimeyecek ekilde birbirlerini saarlar. Zayf bal olduklar iin
de srekli paralanrlar ve baka elerle olmak zere bir araya gelerek yeni iftler
olutururlar. BCS teorisi dk scaklk speriletken materyallerin byk bir ksmna
baaryla uygulanm olmasna karn yeni yksek scaklk speriletken materyaller
iin geerli deildir. BCS teorisinin baarl olduu ynleri u ekilde sralayabiliriz;
a) Elektronlar arasndaki ekim etkilemesi, taban durumu uyarlm durumdan
ayran bir enerji aral oluturur. Kritik alan, termal zellikler ve elektromanyetik
zelliklerin ou enerji aralnn sonulardr.
b) E uyum uzunluu ve girme derinlii BCS teorisinin doal bir sonucudur. London
denklemi uzayda ok yava deien manyetik alanlar iin elde edilirken
speriletkenlerde ise Meissner olay doal yolla elde edildi.
c) Enerji aral ve gei scakl arasndaki iliki Eg / k
B
T
c
= 3.53 eklinde olup
boyutsuz bir byklktr.
d) Bir speriletken halkadan geen akm ve ak kuantumlanmtr ve etkin yk enin
iki kat; 2e dir.

1. GR Ali Osman AYA
36
1.2.15. Speriletkenlerde Akmn Tanmas

Metallerde akm iletim elektronlar tarafndan tanrken speriletkenlerde
Cooper iftleri tarafndan tanmaktadr. Metallerde akm tanrken iletim
elektronlar direnle karlar. Diren, iletim elektronlarnn salmalar sonucu
momentumlarnn deiimi ile oluur. Speriletkenlerde ise diren sfrdr. Cooper
iftindeki iki elektron birbirlerini salmaya uratrlar ancak bu salmada tek tek
elektronlarn momentumlar deise de iftin toplam momentumu sabit kalr.
Speriletkendeki iftleri oluturan elektronlar birbirlerini srekli olarak salmaya
uratmalarna ramen iftin toplam momentumu deimedii iin bir diren olumaz
ve bylece akmda bir kayp olmayaca iin akm deimez. Akmn deimesi iin
iftin toplam momentumunun deimesi gerekir. iftin toplam momentumunu
deitirmek (diren oluturmak) iin ifte dardan bir enerji verilmelidir. Bu enerji
Cooper iftindeki elektronlarn ayrmas iin gerekli olan enerjidir. Bu enerjiyi
elektron iftine veren bir akm younluu vardr, bu akm younluuna kritik akm
younluu denir. Kritik akm younluunun deeri zerindeki akm younluklarnda
Cooper iftleri paracklara ayrlr ve bu paracklar normal elektron gibi davranrlar;
uyarlabilirler, salabilirler ve akm tayabilirlerse diren oluturabilirler.
Speriletkenlikten sorumlu olan Cooper iftleri kritik scakln altndaki
scaklklarda oluur stndeki scaklklarda ise ayrarak dirence neden olur.

1.2.16. Kritik Akm

Kritik akm, bir speriletkende akmn bir direnle karlat andaki
bykl olarak tanmlanr. lk olarak diren yzeyin herhangi bir ksmnda toplam
manyetik alan deeri kritik manyetik alan deeri H
c
ye eritiinde grlr. Ancak
cisimlerin geometrik ekilleri (demanyetizasyon faktr) nedeniyle manyetik alan
tm yzeylere ayn oranda etkimeyebilmektedir. rnein, manyetik alandaki bir
krenin ekvator evresi manyetik ak izgilerinin younluu nedeniyle kritik
manyetik alan H
c
deerine daha abuk ulaarak ekvator evresini normal hale geirir
ve dier blgeler speriletken olmaya devam eder. Ancak bu durum II. Tip
speriletkenlerdeki speriletken-normal durum geileri ile kartrlmamaldr.
1. GR Ali Osman AYA
37
Kritik akm younluunu incelemek iin silindirik yapda, r yarapl
yeterince ince (r = ) speriletken bir tel dnelim. Bu telden I akm geirilirse
Amper Yasas;
.d= o. (1.48.)
ya gre Speriletken teli evreleyen bir B alan oluur. Bu eitlikten B.2r = o.
eitlii elde edilir ve B deeri kritik B
c
deerine ulatnda teldeki akmda kritik
deerine ular,

ekil 1.23. Kritik yzey faz diyagram

nk kritik akm speriletkende kritik manyetik alan oluturan akmdan byk
olamaz. ekil 1.23 Kritik akm younluunun manyetik alan ve scaklkla deiimini
gsteren kritik faz diyagramn gstermektedir. Kritik akm durumunda tel
speriletken olma zelliini tamamen kaybeder, bu durumda kritik akm

r (1.49.)
ve kritik akm younluu da

Jc = 2Bc/or (1.50.)
eklinde ifade edilir.

1. GR Ali Osman AYA
38
II. tip speriletkenlerin kefine kadarki srete I. Tip speriletkenler yksek
akmlar tayamadklar iin pratikte kullanlmamlardr. II. Tip speriletkenlerin
kefi ile I. Tip ve II. Tip speriletkenlerin tayabildikleri akm deerleri arasnda
byk fark grlm bylece hem II. Tip speriletkenler zerine almalar
younlam hem de endstride yaygn olarak kullanlmaya balanmlardr.

1.2.17. Tnelleme ve Josephson Olay

1960 ylnda, elektronlarn iki speriletkeni ayran ok ince yaltkan bir
filmden tnelleme yoluyla geerek oluturduklar akmn incelenmesiyle speriletken
bir metaldeki enerji aralnn deneysel olarak dorudan llmesi salanmtr
(ekil1.24). Tnelleme srasnda enerji korunmal, yani sistemin tm enerjisi
tnelleme ncesi ve sonras ayn olmaldr. Ayrca elektronlarn tnelleme
yapacaklar bo parack durumlar bulunmaldr, aksi takdirde tnelleme
gereklemez. Tnelleme iin gerekli bir dier art ise speriletkenler arasndaki
mesafenin ok byk olmamasdr, speriletken iin bu mesafe e uyum uzunluu
mertebesinde olmaldr. Normalde, elektron iftlerinin (Cooper iftleri) tnelleme
olaslnn tek bir elektronun tnelleme olaslndan daha dk olmas
beklenmektedir. Ancak deneysel sonular tnelleme olaslnn Cooper iftleri ve
tek paracklar iin ayn olduunu gstermitir. 1962 ylnda Brian Josephson farkl
iki speriletkenden yaplan bir eklemde dardan voltaj uygulamakszn bir doru
akm geebilecei DC Josephson Olayn ve daha sonra ekleme dardan bir voltaj
uygulandnda eklemden bir alternatif akm geebilecei AC Josephson Olayn
teorik olarak ngrmtr. Bu iki olay incelemeye alalm:

1. GR Ali Osman AYA
39

ekil 1.24. nce bir yaltkan tabakayla ayrlm iki speriletkenin oluturduu eklem.

1.2.17.1. DC Josephson Olay:

Uygun koullarda iki speriletken arasna konmu ok ince yaltkan tabakal bir
eklemi dnelim. Bir speriletken iindeki btn elektron iftleri ayn faza sahip
olduundan zde iki speriletkene dardan bir voltaj uygulanmad ve scakln
mutlak sfrn zerinde olduu durumlarda iki yne tnelleme yapmalar olas
olduundan net bir akm gzlenmez. Buna karn eer iki farkl speriletken ile bir
eklem oluturulursa bir voltaj uygulanamasa da, eklemden akm geecektir. Bu
eklemden elektronlar iftler halinde tnelleme yaparlar ve engeli getikten sonra da
momentum iftlenimlerini korurlar. Bu ekilde bir voltaj fark olmadan geen akma
DC Josephson akm denir ve bu akm, eklemi oluturan speriletken tabakalardaki
elektronlarn dalga fonksiyonlarnn faz fark = 1 2 ile belirlenir. Akm
salayan aslnda iki taraftaki elektron iftlerinin bu faz farkdr. Akm younluu ise;
Jo, maksimum akm younluu ve , faz fark olmak zere

J = Jo. sin (1.51.)

ile verilir. Bu DC Josephson Olay olup Josephson un teorik nerisinden ksa bir
sre sonra 1963 te Anderson ve Rowell tarafndan gzlenmitir.

1. GR Ali Osman AYA
40
1.2.17.2. AC Josephson Olay:

AC Josephson Olay teorik ngrsnden sonra 1965 ylnda
gzlenebilmitir. Farkl speriletkenlerden oluturulan ekleme DC voltaj (doru akm
voltaj) uygulandnda herhangi bir AC devresi gibi deneysel olarak tespit
edilebilecek elektromanyetik dalga yayar. Ekleme sabit V voltaj uygulandnda
elektron iftleri yaltkan tabakay geecek ve 2eV deerinde bir enerji kazanacaktr.
Normal bir metalde bu enerji direnci yenmek iin kullanlrken speriletkende akm
geiinde hi enerji harcanmadndan elektron iftinin kazand bu enerji w=2eV/
frekansnda bir k kuantumu olarak yaynlanacaktr. Bu yaynlanma yukarda
bahsettiimiz gibi deneysel olarak gzlenebilmektedir. Buradaki akm younluu

J = Jo. sin[-wt] (1.52.)

eklinde verilir.

Hacimsel speriletkenler basite tane snrlar ile birbirlerinden ayrlm
kristallerden olumutur. Kristal-tane snr eklemi Josephson eklemine benzerdir ve
akm bu ekilde akar. Bu eklemin akm younluunun eik deeri hacim
materyallerindeki Jc ye karlk gelir ki bu deer ayn speriletken materyalin tek
kristalinin Jc deerinden ok kktr.

1.2.18. Yksek Scaklk Speriletkenlii

1986 ylndan nce ve sonra kefedilen Cu-O dzlemi iermeyen btn
speriletkenler konvansiyonel (bilinen) veya dk scaklk speriletkenleri olarak
adlandrlr ve yksek scaklk speriletkenlii deyimi T
c
deerine baklmakszn
gnmzde sadece Cu-O dzlemi ieren tabakal yapya sahip speriletkenler iin
kullanlmaktadr. 1986 ylna kadar yaplan speriletkenlik almalarnda kritik
scakln 30 K civarnda olduu bulunmutur. Ancak 1986 ylndan itibaren ard
arda bulunan La-Ba-Cu-O, Y-Ba-Cu-O, Bi-Sr-Ca-Cu-O, Tl-Ba-Ca-Cu-O ve Hg-Ba-
1. GR Ali Osman AYA
41
Ca-Cu-O sistemleri ile bilinen en yksek kritik scaklk, gnmzde Hg-tabanl
speriletken sistem iin 166 Ke kadar ykseltilmitir. Bu yksek scaklk
speriletken sistemlerinden grld gibi yksek T
c
li malzemelerin hemen hepsi
bakr-oksit tabakas iermektedir. Tm bakr-oksit tabakalara ait ok nemli bir
gzlemde bulunmak mmkndr. Bu bileiklerdeki bakr-oksit tabakalarnn says
ile kritik scaklk arasnda dorudan bir iliki olduu grlmektedir. Bakr-oksit
tabakalarnn, yap periyodik olarak kendini tekrarlayncaya kadar eklenmesi T
c
yi
artrr. CuO ve CuO
2
tabakalarndaki bakrn deerliinin ve kimyasal ba
dorultusunun rol aratrlmaktadr. Bu aratrmalardan elde edilecek sonulara
bal olarak baz aratrmaclar, T
c
iin 200 K nin zerindeki deerlere
eriilebilecei beklentisi ierisindedirler. Sperakmlarn maksimum deerlerinin,
bakr-oksit dzlemlerinde yksek ve bu dzlemlere dik dorultuda ok dk olduu
gerei kesin olarak bilinmektedir. Gerekten de YBa
Cu
ince filmlerindeki
bakr-oksijen dzleminde 10
10
A/m
2
lik kritik akm younluklar literatrde
yaynlanmtr. c rg parametresi dorultusundaki akm younluklar ok daha
dktr. Bu aslnda akmn iki boyutlu olmas anlamna gelmektedir. Maalesef, snr
etkileri gibi faktrler yznden, hacimli (bulk) seramiklerde akm younluu ok
daha dktr. Mesela ok kristalli yapdaki YBa
Cu
rneklerinde kritik akm

younluu 10
10
A/
arasndadr. Pek ok uygulama iin bu deerlerin ok

dk olduu grlmtr. Bu malzemelerde iinde akmn ok iyi akt tanecikler
ve bu tanecik ara yzeylerinde yaltkan gibi davranan safszlklar mevcuttur, akm
hem taneciklerden, hem de tanecikleri ayran snrlardan gemek zorundadr. Bundan
dolay tanecikler aras akm sadece zayf ba davran olarak bilinen Josephson olay
ile geer. Pek ok bilim adam, bu malzemelerdeki kritik akm bu etkilerin
snrladna inanmaktadr. Yksek scaklk speriletkenlerinde uyum uzunluu
nfuz derinliinden ok kk olduundan bu materyallerin hemen hepsi II. tip
speriletkenlerdir. Yksek scaklk speriletkenlerinin alt kritik manyetik alan B
c1
deeri dk, st kritik manyetik alan B
c2
deeri ok yksektir. Bylelikle manyetik
vortekslerin sabitlenmesi zayflamakta ve bu durum kritik akm Ic yi azaltmaktadr.
Yeni oksit speriletkenlerde fluksoidler iin enerji bariyer byklnn
konvansiyonel speriletkenlerden daha kk olduu ve kk e uyum
1. GR Ali Osman AYA
42
uzunluunun kk enerji bariyerine neden olduu belirlenmitir (Yeshurun ve
Malozemo). Hemen hemen tamam izotropik olan dk scaklk speriletkenlerinin
aksine, yksek scaklk speriletkenlerinde yksek uzaysal anizotropi grlmektedir.
Anizotropi; kritik alan, kritik akm younluu, manyetik alann girme derinlii ve
diren lmlerinde kendisini gstermektedir. Bi-tabanl bileikler La ve Y tabanl
bileiklerden daha anizotropiktir, Tl bileikleri ise muhtemelen hepsinden daha
anizotropiktir. Anizotropi, yksek scaklk speriletkenlii iin esas olduu
varsaylan tabakal kristal yapdan kaynaklanmaktadr. Yksek kritik scaklkl yeni
materyaller yapmak iin aratrmaclar yksek scaklk speriletkenlerine eitli
nadir element iyonlar katkladlar. Bu deiimlerin bazlar T
c
yi arttrmasna
ramen bazlarnn azaltt bulunmutur. Dk scaklk speriletkenleri ile yksek
scaklk speriletkenleri arasndaki nemli bir farkllk da yksek scaklk
speriletkenlerinin homojen olmamalardr. Speriletken materyaller iin serbest
gzenek, yksek younluk, tanecikler aras gl balant ve ekillendirilebilir
homojen yap gibi zellikler nemlidir. Bu yeni bakr oksitli speriletkenlerin sfr
diren ve diamanyetizma gibi, speriletkenlerin iki belirgin zelliine sahip olduklar
gerei de iyice yerlemitir. Buna ek olarak bu malzemelerin aadaki zelliklere
de sahip olduklar bilinmektedir:
- Bu malzemeler, st kritik alanlar 100 T dan daha byk olan II.tip
speriletkenlerdir.
- Bu malzemeler ar derecede anizotropiktirler, yani yne baml zelliklere
sahiptirler. Bunun en belirgin kant; direncin, bakr-oksijen dzleminde ok kk,
bu dzleme dik dorultuda ise ok byk olmasdr.
- Bunlar tanecikli veya seramik yapdadrlar. Seramik yapda olmalarndan dolay;
esnek olmamak ve krlgan olmak gibi uygun olmayan mekanik zelliklere
sahiptirler.
- Bu malzemelerin speriletkenlik zellikleri ile kristal yaplar arasnda dorudan bir
iliki olduu grlmektedir. Bu kristal yap, oksijen eksii olan bakr-oksit tabakalar
ve zincirleri olan bir yapdr.
1. GR Ali Osman AYA
43
- Bakr-oksit tabakalarndaki atomlarn yerine baka atomlarn yerletirilmesi
speriletkenlii bozmakta ve yok etmektedir. Baka konumlara yaplan
yerletirmelerin speriletkenlie etkileri ise ok kktr.
- Band aralklar, yksek scaklk zdirenleri, kritik akm younluklar, kritik
manyetik alanlar ve benzeri zellikleri farkl olmalarna ramen; hemen hemen tm
yksek scaklk speriletken malzemelerinin Tc kritik scaklklar 90 K e yakndr.
- Hacimli (bulk) ok kristalli yapdaki malzemeler iin kritik akm younluklar ok
dktr. Bu akm iyi ynlendirilmi ince filmlerde ok daha yksektir.

1.2.19. Yksek Scaklk Speriletkenlerinin AC Manyetik Duygunluu

Manyetik duygunluk (alnganlk) lmlerinden en yaygn kullanlan AC
indksiyon metodudur. AC Manyetik duygunluk lmleri ile yksek scaklk
speriletkenlerinin birok zellii incelenebilir. Bu zelliklerin bazlar, tanecikli
yap, tanecikler aras zayf balar, Josephson eklemleri, speriletken iinde
bulunmas istenmeyen bileenler, tane snrlar ve taneler aras etkilemeler olarak
sralanabilir (Komatsu ve ark., 1991). Yaplan deneysel almalar sonucu
speriletken bir numunenin manyetik duygunluu

(T,H) = (T,H) i(T,H) (1.53.)

eklinde karmak bir ifade ile verilmektedir. Bu ifadede ; duygunluun gerel
ksm olup, taneler ve taneler aras etkilemelerle ilgilidir (diyamanyetik gei).
ise sanal ksm olup faz d bileeni temsil etmektedir ve speriletkendeki enerji
kayplar ile ilgilidir.
AC duygunluk erilerinde iki tr diyamanyetik gei gzlenmektedir. 1.
Diyamanyetik gei tanecik ii etkileimlerin, 2. Diyamanyetik gei ise tanecikler
aras etkilemelerin bir sonucudur. Tanecikler aras diyamanyetik geiin
tamamlanmas malzeme yzeyinde dolaan sper akmn tam bir kalkan oluturmas
ile tarif edilir. Faz d bileen bir maksimumdan geerken , Meissner olaynn
net olarak gerekletii scakla kadar azalr. Bu durumda faz d ksm sfra
1. GR Ali Osman AYA
44
ularken, fazlarla ilgili ksm eski deerini korur. deki d speriletken
ierisinde alann darlanmasyla ilikili olan diyamanyetik davrann ifadesidir.
deki pik ve bu pikin altnda kalan alan ise rnek ierisindeki kayplarla ilgili olup
gei srasnda sorulan enerji ile orantldr. AC duygunluklar hem uygulanan AC
alan genliine hem de AC alan frekansna bamllk gstermektedir. AC alan genlii
arttka, tanecik ii ve tanecikler aras AC kayp pikleri genileyerek daha dk
scakla doru kaymaktadr. Uygulanan alann fonksiyonu olarak kaymadaki miktar
pinning kuvvetinin iddetiyle orantldr. nn maksimumundaki kayma ne kadar
byk olursa o kadar zayf pinning ve bylece o kadar kk kritik akm younluu
sz konusu olur. AC alann frekans arttka tanecik ii ve tanecikler aras AC kayp
pikleri hem daha yksek scakla kaymakta hem de piklerin maksimumlar
artmaktadr.
AC duygunluk lm ile yksek scaklk speriletkenleri hakkndaki genel
bulgular yle sralanabilir.
a) AC manyetik duygunluk = i gibi karmak bir byklktr.
duygunluun gerel ksmdr ve diyamanyetik geii temsil eder. ise diyamanyetik
gei srasnda sorulan enerji ile orantldr.
b) Gerel ksm rnein ierdii fazlar ve mikroyapya baml diyamanyetik
geileri gstermektedir.
c) Diyamanyetik gei aralklar manyetik alan iddeti ile orantldr.
d) Malzemenin speriletkenlie gei scakl uygulanan manyetik alan
iddetine bal deildir.
e) pikinin maksimumuna karlk gelen scaklk deeri, pikin bykl ve
ekli manyetik alan iddetine baldr.

1.2.20. Yksek Scaklk Speriletkenlerinde Ak Sabitlenmesi

Kritik akm younluu aslnda ak sabitleme mekanizmas tarafndan
belirlenmektedir. Kritik akm younluu sabitlemenin salamlna direkt olarak
bal olduundan dolay ak sabitleme mekanizmasnn anlalmas ok nemlidir. II.
tip speriletkenlerde alt kritik manyetik alan deerine kadar uygulanan manyetik
1. GR Ali Osman AYA
45
alanlarda Meissner etkisi tam olarak geerlidir, yani speriletken iinde manyetik ak
sabittir ve bu sabit sfrdr. Ak hareketi olmad iin de herhangi bir enerji
harcanmamakta ve bylelikle de diren olumamaktadr. Ancak H
c1
deerinden daha
byk manyetik alanlarda manyetik ak numuneye manyetik ak tpleri eklinde
nfuz etmeye balar ve tpler arasndaki mesafe nfuz derinlii mertebesinde
olduunda birbirlerinin varln hissetmeye balarlar. Manyetik alan uygulanan
numuneden bir akm geirilirse ak tpleri F = J x B eklinde bir Lorentz kuvveti
hissedeceklerdir ve bu kuvvet etkisi ile tpler numune ierisinde hareket etmeye
balayacaklardr. Manyetik ak tplerinin hareket etmeye balamas (ak hareketi)
sistemden enerji ekecek ve akma dik bir elektrik alan indkleyecektir bu nedenle
akm bir direnle karlaacaktr. Bu diren speriletkenliin bozularak normal
duruma geiin bir gstergesidir. Speriletkenlerde diren istenmeyen bir olay
olduundan bunun nasl en aza indirilebilecei konusunda almalar gnmze
kadar sregelmitir. Anlalaca gibi diren olumamas numune ierisindeki aknn
hareketsiz olmas ile salanabilmektedir. Bu amala speriletkenlerde pinning
merkezleri ad verilen ak sabitleme merkezleri oluturulmaya allmtr. Bu
merkezler hem ak tpleri oluurken daha az enerji harcanmasn salayacak hem de
tplerin hareketini minimuma indirerek daha az diren ve daha yksek akm
younluu salayacaktr. Maksimum pinning kuvveti, ak tplerinin pinning
yerlerinden speriletken blgeye hareketi iin gerekli d kuvvettir. Ak izgileri iin
pinning merkezi olarak rol oynayabilen blgeler numune iindeki normal blgeler
olup bu normal blgeler homojen olmayan mikro yap ve yapsal kusurlardr (rg
kusurlar, dislokasyonlar, tane snrlar vb). Bylelikle speriletkenlik iinde
elverisiz blgeler oluturularak ak sabitlenmesi salanabilir. Gnmz
speriletkenlik almalarnn ounda speriletken malzemeye yaplan
katklamalarn asl amac pinning merkezleri oluturarak kritik scakl ve kritik
akm younluunu ykseltmek ve yksek manyetik alan altnda daha iyi performans
gstermelerini salamaktr. Ancak, yaplan katklamalar (pinning merkezi olarak
oluturulan normal blgeler) her zaman olumlu sonular vermeyebilmektedir. nk
e uyum uzunluundan byk olan kusurlar sper akmn akna bariyer gibi rol
1. GR Ali Osman AYA
46
oynayarak ve speriletken fazn hacmini azaltarak materyalin speriletken
zelliklerini azaltabilmektedirler.

1.2.21. Yksek Scaklk Speriletkenlerinin Kristal Yaplar

Speriletkenlik mekanizmasnn anlalabilmesi iin speriletkenlik gsteren
malzemelerin kristal yaplarnn bilinmesi olduka nemlidir. Bu amala yaplan
kristalografik almalarn speriletkenlik aratrmalarnda nemi byktr. nk
bu almalar birim hcre boyutlarnn hesaplanmas, birim hcredeki atomlarn
yerleri, elektronik yk dalmlar ve mmkn atomik dzensizlikler gibi konularda
bize ayrntl bilgi salar. Kristal yap ile speriletkenlik arasndaki iliki ilk olarak
YBCO speriletken sistemlerin kristal yapsnn belirlenmesi ile olmutur. u ana
kadar ayrntl olarak incelenen deiik speriletken bileikler, perovskit olarak
adlandrlan kristal yaplar cinsinden snflandrlrlar ve ayr perovskit snfta
incelenebilirler. lk snf ABO
3
genel forml ile verilen kbik perovskitlerdir
(a=b=c). Buna bir rnek BaPb
1-x
Bi
x
O
3
verilebilir. Bilindii gibi bu malzeme ilk
yksek T
c
li malzemelerden birisi olup, gei scakl 10 Kdir. A
2
BX
4
yaps
olarak bilinen ikinci snf ise, tetragonal yapya sahip (a=bc) tek tabakal
perovskitlerdir. Buna bir rnek Tc si yaklak olarak 38 K olan La
1.85
Sr
0.15
CuO
4
dr.
nc snf ise ortorombik yapya sahip (a bc), YBa
7
Cu
3
O
7
gibi (T
c
92 K) ok
tabakal perovskitlerdir. Burada a, b ve c rg sabitleridir.
Btn yksek scaklk speriletkenleri, A ve B metal iyonlar ve O oksijen
olmak zere, ABO
3
olarak ifade edilen perovskit yap ile ilikilidir. Yapy daha iyi
anlamak ve basitletirmek asndan sral paralel dzlemleri AO ve BO
2
olarak
dnlebilir. Bir perovskit yap, ekil 1.25. de grld gibi, bozulmam
durumda kbiktir ve birim hcre parametresi dorudan A ve B iyonlarnn
yaraplarna baldr.
1. GR Ali Osman AYA
47

ekil 1.25. deal perovskit yap

Perovskit yapnn kararl olabilmesi iin A iyonu B iyonundan byk olmaldr. Her
A iyonu 12, B iyonu ise oktahedral yapda 6 tane O iyonu ile evrelenmitir.
Gnmze kadar, yksek scaklk oksit speriletkenlerinin be ana tr
LBCO, YBCO, BSCCO, TBCCO ve HBCCO kefedilmi ve incelenmitir. Bu
yksek scaklk speriletkenlerin gei scaklklar, kristal yaplar ve rg
parametreleri tablo 1.2 de verilmitir.

1. GR Ali Osman AYA
48
Tablo 1.2. Bakroksit speriletken yaplarn kristal yaplarnn isimleri, kristal rg
parametreleri, krtitik scaklk deerleri, ( Wesche, R., 1998)

1.2.22. La-Ba-Cu-O (LBCO) Bileiklerinin Kristal Yaplar

La-Ba-Cu-O ilk yksek scaklk speriletkenidir. La-tabanl bu speriletken
sistemin genel forml La
2-n
Ba
n
CuO
4-y
eklinde verilmektedir. Lantan yerine
baryumun yerlemesi rasgeledir ancak bu yer deitirmenin olumlu sonular (daha
yksek gei scakl, kritik manyetik alan ve kritik akm) vermesi iin yer
deitiren atomlarn iyonik yaraplarnn, yk dalmlarnn ve yaptklar kimyasal
balarn biimlerinin benzer olmas gereklidir. Atomik yarap lantann atomik
yarapna yakn olan baryum lantan ile ayn oksijen komuluuna sahiptir. La
Bileik Kristal yaps a(nm) b(nm) c(nm) T
c
(K)
La
.
Sr
.
CuO

Tedragonal 0.3779 0.3779 1.3200 36
Nd
.
Ce
.
CuO
.

Tedragonal 0.3950 0.3950 1.2070 24
Y
Ba
Cu
O
.

Ortorombik 0.3822 0.3891 1.1677 91
Y
Ba
Cu

Ortorombik 0.3839 0.3869 2.7243 80
Bi
.
Sr
Ca
.
Cu

Ortorombik 0.5414 0.5418 3.0890 84
( Bi, Pb)
Sr
.
Ca
Cu

Ortorombik 0.5392 0.5395 3.6985 111
Tl
Ba
Cu O

Ortorombik 0.5473 0.5483 2.3277 93
Tl
.
Ba
Ca
.
Cu
.
O
6+x

Tedragonal 0.3857 0.3857 2.9390 108
Tl
1.64
Ba
2
Ca
1.87
Cu
3.11
O
8+x

Tedragonal 0.3822 0.3822 3.6260 125
Tl
2
Ba
2
Ca
3
Cu
4
O
10+x

Tedragonal 0.3850 0.3850 4.1984 114
Tl
1.1
Ba
2
Ca
0.9
Cu
2.1
O
7.1

Tedragonal 0.3851 0.3851 1.2728 80
Tl
1.1
Ba
2
Ca
1.8
Cu
3
O
9.7

Tedragonal 0.3843 0.3843 1.5871 110
Tl
1
Ba
2
Ca
3
Cu
4
O
12+x

Tedragonal 0.3848 0.3848 1.9001 114
HgBa
2
CuO
4+x

Tedragonal 0.3800 0.3800 0.9509 94
HgBa
2
CaCu
2
O
6+x

Tedragonal 0.3859 0.3859 1.2657 123
HgBa
2
Ca
2
Cu
3
O
8+x

Tedragonal 0.3853 0.3853 1.5818 133
HgBa
2
Ca
3
Cu
4
O
10+x

Tedragonal 0.3854 0.3854 1.9006 126
HgBa
2
C
1.13
Cu
5
O
12+x

Tedragonal 0.3852 0.3852 2.2141 110
HgBa
2
C
1.29
Cu
6
O
14+x

Tedragonal 0.3852 0.3852 2.5260 107
Hg
0.5
Pb
0.5
Ba
2
C
1.13
Cu
5
O
12+x

Tedragonal 0.3853 0.3853 2.2172 115
Tl
0.5
Pb
0.5
Ba
2
C
1.13
Cu
5
O
12+x

Tedragonal 0.3815 0.3815 1.5280 118
( Pb, Cu, Sr ) Sr
2
( Ca, Sr ) Cu
2
O
x

Ortorombik 0.3810 0.3830 1.2100 70
( Pb, Cu, Sr ) Sr
2
( Ca, Sr ) Cu
3
O
x

Tedragonal 0.3820 0.3820 1.5300 115
BSr
2
Ca
2
Cu
3
O
9+x

Tedragonal 0.3821 0.3821 1.3854 75
BSr
2
Ca
3
Cu
4
O
11+x

Tedragonal 0.3836 0.3836 1.7082 110
BSr
2
C
1.13
Cu
5
O
13+x

Tedragonal 0.3837 0.3837 2.0220 85
AlSr
2
Ca
2.5
Y
0.5
Cu
3
O
9+x

Tedragonal 0.3836 0.3836 1.4405 78
AlSr
2
Ca
3
Cu
4
O
11+x

Tedragonal 0.3839 0.3839 1.7720 110
AlSr
2
C
1.13
Cu
4
O
13+x

Tedragonal 0.3845 0.3845 2.0870 83
1. GR Ali Osman AYA
49
tabanl bu bileiin en yksek gei scakl n=0.15 deerinde 35 K olarak elde
edilmitir. nnin 0.2 den byk deerleri iin yapda speriletkenliin kaybolduu
gzlenmitir. Ayrca bu sistemde baryumun yerine stronsiyum ve kalsiyum
konulduunda bu elementlerin de baryumun gsterdii zellikleri gsterdii
gzlenmitir. La
2-n
M
n
CuO
4-y
(M: Ba, Sr, Ca) bileikleri yksek scaklklarda cisim
merkezli tetragonal KNiF
4
yapda olup, dk scaklklarda ise bu bileikler
tetragonal fazdan ortorombik faza gemektedirler.

1.2.23. Bi-Sr-Ca-Cu-O (BSCCO) Bileiklerinin Kristal Yaplar

Bizmut ieren ilk speriletken 1987 de Mitchell ve arkadalar tarafndan
BiSrCuO sisteminin kefi ile elde edilmitir. Bu keiften sonra Maeda ve arkadalar
bu sisteme Ca ilave ederek gei scakln yaklak olarak 20 K den 110 K e
ykseltmilerdir. Nadir toprak elementi iermeyen bu sistemin genel forml
Bi
2
Sr
2
Ca
n-1
Cu
n
O
2n+4
ile verilmekte olup n = 1, 2 ve 3 olmak zere kimyasal formle
uygun olarak hazrlanan ayr bileie sahiplerdir. Bu bileikler; Bi
2
Sr
2
CuO
6
,
Bi
2
Sr
2
CaCu
2
O
8
, Bi
2
Sr
2
Ca
2
Cu
3
O
10
eklindedir ve Bi:Sr:Ca:Cu katyonlarnn
oranlarna gre srasyla, (2201), (2212), (2223) fazlar olarak adlandrlrlar.
Bileiklerden de grld gibi n, bileii oluturan bakr-oksit (Cu-O)
dzlemlerinin saysn belirtir. Bu sistemlerde speriletkenlik gei scaklnn, Cu-
O dzlemlerinin artmas ile ykseldii bilinmektedir. Bu bileiklerin speriletkenlik
gei scaklklar, Tc iki boyutlu CuO
2
dzlemlerinin saysna baldr. CuO
2
ve Ca
dzlemlerinin says hari olmak zere tm bu speriletken bileikler yapsal olarak
birbirinin aynsdr. BSCCO sistemlerinin genel yapsal karakteristiklerinden birisi
de, tek faz olarak elde edilmelerinin zor olmasdr. Bir dier zellikleri ise sonu
stokiyometrilerinin balang stokiyometrilerinden olduka farkl olabilmeleridir.
Tek bir tanecikte bile grlen bu kark faz zellii, BSCCO sistemlerini bozuk ve
karmak yapl bir hale getirmektedir (Adgzel, 1995). Mikroyapda bile grlen
bu bozukluk ve kark faz zellii, bu sistemlerin btn zelliklerini (kritik scaklk,
kritik akm younluu, kritik alan v.b) etkilemektedir. Bi-tabanl bileiklerin
speriletkenlik zellikleri, balang kompozisyonlarna, hazrlama yntemlerine,
sinterleme sre ve scaklna kar olduka hassas olduklar bilinmektedir. Ayrca bu
1. GR Ali Osman AYA
50
speriletken bileikler bir deik speriletkenidir, yani akmda deikler grev
almaktadr. Btn yksek scaklk speriletken sistemlerinde olduu gibi, BSSCO
sistemlerinin kristal yaps da c rg parametresinin a ve b rg parametrelerine gre
olduka byk olmasndan dolay byk bir anizotropi gstermektedir.

1.2.24. Hg-Ba-Ca-Cu-O (HBCCO) Sistemlerinin Kristal Yaplar

Civa ieren ilk speriletken malzeme 1993 ylnda S. N. Putilin ve arkadalar
tarafndan kefedilmitir. Tek bir bakr-oksit dzlemi ieren bu speriletken sistemin
gei scakl 94 K olarak bulunmutur (Putilin, ve ark., 1993). Ayn yl A.
Schilling ve arkadalar bu sisteme kalsiyum ilave ederek gei scakln 130 K
olarak bulduktan (Schilling ve ark.,1993) sonra 1994 ylnda Gao ve arkadalar gei
scakln 133 K e ykseltmilerdir. Gnmzde ise yaplan basn uygulamalar
ile kritik scaklk 166 K e kadar ykseltilebilmitir ( Gao ve ark., 1994). Schilling
ve arkadalar yapya ait rg parametrelerini a = b = 2.7 ve c = 16.1 olduunu
belirleyerek yapnn tetragonal olduunu bulmulardr (Schilling ve ark.,1993).

1.2.25. Y-Ba-Cu-O (YBCO) Kristal Yaplar

Kristalograflar, bakr oksitlerin yapsn perovskit yap olarak
snflandrmlardr. Bu yapda CuO
2
dzlemleri c-eksenine normal bir ekilde
uzanrlar. Bu tm bakr oksitlerde ortak zelliktir. Bundan dolay bakr oksitler
adn almlardr. YBCO hem tetragonal hem de ortorombik yap halinde bulunabilir
fakat speriletken durum sadece ortorombik yapda meydana gelmektedir.
Tetragonal yap, 700 C ile 950 C scaklk aralnda gzlenir.
Scaklk azaldka ve oksijen miktar arttka 700 Cde yap tetragonal
fazdan ortorombik faza geer.
YBCOnun ortorombik yaps tabakal yap gibi dnlebilir. Yapnn iinde
dzlem, bakr ve oksijen atomlarn; iki dzlem, baryum ve oksijen atomunu; tek
dzlem ise yitriyum atomunu ierir. Yitriyum atomunun grevi sadece CuO
2

dzlemlerini ayrmaktr.
1. GR Ali Osman AYA
51

ekil 1.26. YBCOnun katmanl yaps

Yitriyum yerine deerlikli baka bir atom konulursa speriletken
zelliklerde ok fazla deiiklik gzlenmez. Ortorombik fazda a- ynndeki oksijen
eksiklii, birim hcrenin hafife skmasna neden olur. Bylece a rg parametresi
b rg parametresinden kk olur. Ortorombik yapda hem CuO
2
dzlemleri hem
de Cu-O zincirleri speriletkenlie katk salarlar.
Metal tipi elektriksel zelliklere sahip olan ve speriletkenliin anizotropisini
azaltan, CuO tabakasnn varl, YBCOnun speriletkenlik zellikleri iin olduka
nemlidir (Fossheim, K., Sudbo, A., 2004, ).

1. GR Ali Osman AYA
52
1.2.25.1. Y
1
Ba
2
Cu
3
D
x
Bileiinin Kristal Yaps

ekil 1.27. Ortorombik yapdaki YBa
2
Cu
3
O
7-x
nin birim hcresi.
Yksek scaklk speriletkenlii kapsamnda en geni apta allan bileik
Y-123dr. Bu bileik 1986nn sonlarna doru Wu ve arkadalar tarafndan
bulunmutur ve sv azot scaklnn zerine kan ilk bileik olmakla beraber
yapsnda kimyasal, kristal ve fiziksel zellikler asndan ilgi ekici ve karmak
ilikiler sunmaktadr.
Y123 rneinin oksijenlenme sreci hayati bir adm oluturmaktadr. Tipik
bir hazrlama srecinde YBCO bileii 6 oksijen miktarna ok yaklatnda
tetragonal yapdan ortorombik yapya doru ikiz snrlarnn karakteristik yapsn
ieren faz geii yaamaktadr. Homojen olmayan oksijenlenmeye yol aan oksijen
miktaryla ilgili olan YBCOnun bu yksek hassasiyeti histeresiz erisi iinde szde
balk kuyruu (fishtail) etkisini ieren ok eitli verilerin elde edilmesine yol
amtr. Y123 daha yksek kritik scaklkl dier speriletkenlere ramen halen
kritik scakl yukar tama almalarnda en ok ilerleme kaydeden bileiktir.
1. GR Ali Osman AYA
53
Y123 ilk kefedildiinde kristal yaps ok karmak oksit yapl olarak
kabul edilmiti. Bugn biliyoruz ki Y123 yapsal olarak ilikili olan YBCO
ailesinin bir yesidir. Ailenin dier yeleri Y124 ve Y247 daha fazla egzotik
sentetik artlar ve kimya gerektirdiinden daha ge kefedildi ve isimlendirildi.
Tm bakr oksitlerde olduu gibi Y123 faznda da CuO
2
dzlemleri tayc
ykleri (hole) ierirler, Cu-O zincirleri ise dzlemler aras yklerin tanmas iin
yk deposu gibi davranrlar.
Y123n ierdii oksijen miktar, kristal yapy ve CuO
2
dzlemleri iindeki
hole konsantrasyonunu belirler. Oksijen miktar x=6 olduunda YBa
2
Cu
3
O
6
bileii
tetragonal faza sahiptir ve yaltkandr. Oksijen miktar x=6.6 olduunda tetragonal
yap ortorombik yapya geer. Oksijen miktarn daha da arttrdka (x=6.94) gei
scakl en yksek deerine ular (93 K). Oksijen miktar x=6.94n zerine
ktnda gei scakl aniden 4 K deerine der. Bunun sebebi, CuO
2

dzlemlerinin ar bir hole konsantrasyonuna sahip olmasdr yani en uygun deerin
almasdr. YBa
2
Cu
3
O
7-x
yapsnn oksijen miktarna gre rg parametreleri ve
bunlara ait bilgiler tablo 1.3.te verilmektedir (Conder, 2001).

Tablo 1.3. Y123 HTSC materyali iin rg parametreleri, uzay grubu ve ba
uzunluklar

Kristal yapsndan dolay YBa
2
Cu
3
O
7-x
de beklenen bir dier zellik, tpk
dier bakr oksit speriletkenlerde olduu gibi anizotropidir. Yksek scaklk
speriletkenlerinde a ve b ynelimindeki anizotropi, birbirlerine ok yakn
olduklarndan dolay ihmal edilirken, c ile a ynelimi ya da c ile b ynelimi
arasndaki anizotropi olduka fakldr. Anizotropi aklamas, Ginzburg- Landau
Adlandrma Bileik Uzay grubu rg parametreleri (A)
Y-123 YBa
2
Cu
3
0
7
-
t
Pmmm a = 3.8227 b= 3.8872 c =11.6802
Y-123 YBa
2
Cu
3
0
7
Pmmm a = 3.8185 b= 3.8856 c =11.6804
Y-123 YBa
2
Cu
3
O
6-t
Pmmm a = 3.8214 b =3.8877 c =11.693
Y-123 YBa
2
Cu
3
0
6
.
56
Pmmm a = 3.8336 b= 3.8807 c =11.7355
1. GR Ali Osman AYA
54
teorisinin n grd farkl ynelimlerdeki farkl hole etkin ktleleri ile
aklanmaktadr. Bu teoride, ab dzlemi iindeki etkin ktle m
ab
, c ynndeki etkin
ktle ise m
c
ile temsil edilir.
Yksek scaklk speriletkenleri iin anizotropi ile gsterilir ve u ifade ile
tanmlanr, = (
=
c
/
ab
=
ab
/
c
= H
/ H
.
YBCO iin deeri 5 ila 8 aralnda deimekte iken, Tl-tabanl
speriletkenlerde bu deer yaklak olarak 90, Bi-tabanl speriletkenlerde ise
150yi gemektedir. Yksek scaklk speriletkenlerindeki e ynszlk, dorudan
tabakal yaplar ve e uyuum parametresi () dnldnde CuO
2
dzlemleri
arasndaki mesafe ile ilikilidir.
Y123 speriletkenlerinde kritik scaklk byk oranda rgdeki oksijen
miktarna baldr (ekil 1.28). Yaplan ntron krnm alsmalarndan, oksijen
boluklarnn dzenlenmesiyle kritik scakln belli oranda arttrlabilecei
grlmtr (Conder K. 2000).

ekil 1.28. YBa
Cu
yapsna ait baz parametrelerin oksijen miktarna gre

degisimi. (a) Kritik scaklk, (b) birim hcre hacmi, (c) Ortorombiklik,
(d) a rg parametresi, (e) b rg parametresi ve (f) c rg parametresi

1. GR Ali Osman AYA
55
1.2.25.2.

Y124 (Y
Ba
Cu
) speriletken faz ilk bata Y-123 faznn bir rgsel

kusurlu hali olarak kabul grd (Shaked H ve ark., 1994).
Y124 faznn yaps Y123 yapsna ok yakndr fakat birim hcresinde Y
123 yapsndaki gibi bir CuO dzlemi ve Y123 yapsndan farkl olarak ift CuO
zinciri vardr. CuO zincirleriyle bitiik Cun pozisyonu b ekseninde b/2 kadar
telendii iin c parametresi ikiye katlanr.

Tablo 1.4. Y122, Y247 HTSC materyalleri iin rg parametreleri

Y123 faznn aksine Y124 oksijen sitokiyometrisi asndan kararldr. Ancak bu
HTSC yapsn kararl klabilmek iin yksek scaklklarda yksek oksijen basnc
altnda sentezlenmek zorundadr.

ekil 1.29. Y
Ba
Cu
O

bileiinin kristal yaps

Adlandrlmas Bileik
rgParametresi
a ()
rgParametresi
b ()
rgParametresi
c ()
Y124
3.838 3.868 27.20

Y247
3.3833 3.878 50.59

1. GR Ali Osman AYA
56
1.2.25.3.

Y247 fazn ilk olarak Karpinski ve arkadalar, Y-123 faznn basn-
scaklk karm faz diyagramndaki kirlilik olarak kefetmitir. c- dorultusundaki
yap tekil CuO zincirli ve iki kat CuO zincirli bloklar srayla deitirmeye dayanr.
Y247 yapsnda iki eit olmayan dzlem ayrca buna ek tekil CuO zinciriyle
bir adet ift CuO zinciri bulunur.

ekil 1.30. Y
Ba
Cu
bileiinin kristal yaps ve birim hcresinin grnm.

1. GR Ali Osman AYA
57
1.2.25.4.

ekil 1.31. Y358 yapsnn kristal yapsnn birim hcresi.

Y123 yaps zerine yksek basnla yaplan kritik scaklk arttrma
almalar YBCO ailesi ierisindeki bileiklere kimyasal katklama ya da yapsal
deiiklikler yaplarak ortam basncnda kritik scakln ykseltilebileceini iaret
etmitir. Bu dorultuda herhangi bir katklama yaplmadan yapsal deiiklikle 100
K den yukarda kritik scakla sahip YBCO ailesine ait yeni bir ye kefedilmitir.
1. GR Ali Osman AYA
58
Bu yeni yenin forml Y
Ba
Cu
eklindedir ve adlandrlmas Y358

eklindedir. Y358 faz yapsnda be CuO
2
dzlemi ve CuO zinciri bulundurur.
Bu fazn kristal yapsnn birim hcresi ekil 1.31. de gsterilmitir. ekil 1.31.de
CuO
2
dzlemi I den V e eklinde CuO zinciri ise I den III e biiminde
iaretlenmitir. III dzlemi yapsnda tepe oksijen atomu bulundurmaz. (A. Tavana
ve M. Akhavan, 2009).
Sebebi net olarak aklanamamakla beraber bakroksit ailelerinin iinde
maksimum kritik scakla sahip bireylerin hep adet CuO
2
dzlemine sahip
olduklar iddia edilmiti. Y358 faz aslnda izole edilmi sral ikili dzlem grubu ve
sral l dzlem grubu eklinde iki sral dzlem grubundan olumutur. Yaplan
lmlerde dier YBCO ailesinin yelerine kyasla Y358 faznn be dzleminde
hol miktar artm tepe oksijen atomu bulunmayan tek dzlemde ise azalmtr. Hol
miktarlar artan bu drt dzlemdeki hol miktarlarnn daha da arttrlmas bileii
ar katkl duruma (overdoped) geirecektir (A. Tavana ve M. Akhavan, 2009).
Deiik hazrlama koullarna bal olarak 102 K ile 116 K arasnda
deien kritik scaklk deerlerine sahip Y358 faznn daha yksek kritik scaklk
deerlerine sahip olabilmesi iin, CuO zincirlerinden CuO
2
dzlemlerine hol
aktarlmasnn faydal olaca yaplan almalarla ortaya konmutur.
Yksek kritik scaklk deerleri iin Y-358 faz bilim adamlarna ok mit
vaad eden bir bileik olarak yerini almtr. Bu balamda kritik scaklk deerini daha
yksek deerlere tamak iin yeni elde edilen bu faz iin gerek kimyasal
katklamalar gerekse yapsal deiiklikleri ieren ok sayda geni ve kapsaml
aratrmalar yaplmaldr.

1.2.26. Oksijen Boluklarnn Yksek Scaklk Speriletkenleri zerine Etkisi

Yksek scaklk speriletkenlerin elektronik zellikleri zerine, oksijenin
etkisi olduka fazladr. Normalde bir oksijen atomu bir baka atomdan iki tane
elektron alr. Oksijen eksiklii sz konusu olduunda ise, serbest ve kristal iinde
herhangi bir yere gidebilen iki tane fazla elektron olacaktr. Oksijen boluklar,
kristal rgdeki serbest tayclarn saysn deitirir. Fermi dzeyindeki hol
1. GR Ali Osman AYA
59
younluu (N
o
), speriletkenliin anahtar parametresidir. Yani gei scakl T
c
;
Noa
olarak baldr. Bir baka deyile, oksijen boluklarnn Noda neden

olduu kk deiimler, kritik scaklkta bir deiim olarak ortaya karacaktr.
Yk-iletim modeline gre oksijen eksilmesi CuO zincirinde ortaya kar. CuO
2

tabakalar kimyasal olarak deimez kalrken, CuO
1-x
yaplar oluur. Kritik scaklk
zerine yabanc atom katklamalarnn etkisi ile ilgili aratrmalar srecinde, oksijen
miktar kontrol edilmelidir. nk oksijen miktar, CuO
2
dzlemlerindeki
tayclarn saysn etkiler ve T
c
'nin deerini belirler (J.M.S. Skakle, 1998).

ekil 1.32. YBa
2
Cu
3
O
7-
bileiinde, oksijen eksikliinin fonksiyonu olarak
speriletkenlik kritik scaklnn deiimi.

1. GR Ali Osman AYA
60

2. NCEK ALIMALAR Ali Osman AYA
61
2. NCEK ALIMALAR

2.1. YBCOda yon Katklama-Yer deitirme Etkileri

Basit yapdaki bakr oksit perovskitlerin, metal deil yaltkan olduklar ve
sadece daha karmak kristal yaplar oluturulduunda (katklama) metal gibi
davranp speriletken olma olasl gsterdikleri bilinmektedir.
Katyon yer deitirmeli ve oksijen katkl yksek scaklk speriletkenlerin
zellikleri 1987'den beri ayrntl bir ekilde incelenmitir. Genelde yksek scaklk
bakr bileiklerinin fiziksel (scakla bal diren, gei scakl, hall etkisi, vb. ) ve
yapsal zellikleri, elementsel speriletkenlerinki ile kyaslandnda, katklamalarn
bir fonksiyonu olarak olduka farkllk gsterir. Katklama ve iyon indkleme ile
oluan kusurlarn fiziksel yapda oluturduu kk bir deiimin, bu malzemelerin
elektronik yapsnda etkin bir deiim ortaya karabileceini gstermitir. Bu da,
onlarn elementsel speriletkenlerden farkl olduunun en byk gstergesidir.
Atomik yer deitirme ya da katklama etkilerinin ayrntlar ise bakroksit
speriletkenlerde henz tam olarak anlalamamtr ve bu da gnmz
aratrmalarnn aktif alann gsterir.
Yabanc atom katklar aratrlrken, oksijen ierii kontrol edilmelidir.
nk oksijen miktar CuO
2
dzlemindeki tayclarn saysn etkiler ve kritik
scaklk deerini belirler.
Katklama almalar, YBCOnun kimyas zerine salkl veriler elde
etmede olduka yardmc olmutur. rgdeki hol miktar da, bu yaplan
katklamalarla kontrol altna alnabilir. rnein; La
+3
iyonunun Ba
+2
yerine
katklanmas ile hol miktar artar ve kritik scaklk (x=0.05) 94 K e kar. yonik
yaraplar, valans elektronlar, katklama yaplan blge, elektron konfigrasyonu ve
manyetik yap, katklama da sonucu etkileyen temel etkenlerdir.
YBCOya yaplan katklama incelemelerinin temelde iki sebebi vardr.
Bunlardan ilki; malzemenin zelliklerini deitirmek ve bylece olas speriletkenlik
mekanizmas ile ilgili daha fazla bilgi edinmek. kinci neden ise; malzemenin
younluk, tanecik yaps ve krlganlk gibi fiziksel zelliklerini gelitirebilmektir.
62
YBCO(123) bileii, hem anyonik hem de katyonik katklamalara kar uyumlu bir
malzeme olduunu yaplan eitli incelemeler sonucunda ispatlamtr. Gerekten de
soygazlar ve aktinitleri de ieren birok kimyasal elementin belirli bir miktarda
yapya girdii tespit edilmitir. Yabanc atom katklar aratrlrken, oksijen ierii
kontrol edilmelidir. nk oksijen miktar CuO
2
dzlemindeki tayclarn saysn
etkiler ve kritik scaklk deerini belirler (Bilge, 2004).

2.1.1. Yitriyum Blgesine Katklamalar

2.1.1.1. Lantanitlerle

Lantanyum, nc gei serisindeki ilk elementtir. Ve bu gruptaki
elementler (Ce, Pr, Nd, Pm, Eu, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu) 4f yrngelerinde
2 ve 14 saylar arasnda deien elektrona sahiptirler. Y gibi, tm +3 oksidasyon
hali gsterirken; ayn zamanda Ce, Pr ve Tb kararl +4 haline ve Eu, Sm, Yb kararl
+2 oksidasyon haline sahiptirler. Y, 8-fold koordinasyonda 1.015 'luk iyonik bir
yarapa sahiptir. Ayrca La 1.18 dan, Lu iin 0.97 a kadar deien yaraplara
sahiptirler.
Genellikle; Ce ve Tb nin kararl tetravalent halinin baskn olmas nedeniyle Y
yerine katklanmazlar ve kk yarapa sahip olmasndan dolay Lu, Y ile tamamen
yer deitiremez.
Birok incelemede T
c
deerlerinin Y yerine yaplan bu katklamalarla
deimedii; fakat lantanit yarap azaldka kritik scaklklarnn azald
grlmtr [Tamegai, Nakabayashi, Guillaume, 1998]. Eu'nun molar olarak
katklanmas durumunda, katk miktar ile T
c
'nin art gsterdii ve hatta Y'ye gre
daha byk bir yarapa sahip Sm'nin katklanmas durumunda ise kritik scaklkta
bir deiimin olmad gzlenmitir (J.M.S. Skakle, 1998).
L. Zhang ve ark., Y
1-x
Pr
x
Ba
2
Cu
3
O
7
rneindeki faz geilerini
incelemilerdir. Y
1-x
Pr
x
Ba
2
Cu
3
O
7
numunesinde 400 C ve 800 C'de iki faz geii
grlmtr. Farkl miktarlardaki Pr katklar iin scakln s akna ve arlk
kaybna bamll zerine almlar ve katk miktar arttka s ak miktar ve
63
arlk kayp miktarnn azaldn gzlemlemilerdir. 400 C ve 800 C'de oksijen
atomlar rnekten uzaklam dolaysyla numunenin yaps deimi ve arlk
kaybna sebep olmutur. Bu scakllarda Pr katk miktar artarken bal arlk kayb
ve s ak dereceli olarak azalmtr. Ayrca speriletkenliin bozulduu x = 0.6
katk miktarnda endotermal anormalliin ekzotermal anormallie dntn ve
arlk kaybnn yerini arlktaki arta braktn gzlemilerdir ( L. Zhang ve ark.,
1995).
Y. Feng ve arkadalar x = 0.0, 0.2, 0.4, 0.6 katk miktarlar iin Y
1-
x
Ho
x
Ba
2
Cu
3
O
y
numunesinin kritik akm younluunun manyetik alanla nasl
deitiini incelemilerdir. Ho katk miktarnda numunenin kritik scaklnda az bir
art gzlenmitir. 77 Kde d manyetik alan yokken, x = 0.6 katk miktarl
numunede 1.3.10
5
A/cm
2
deerinde ok yksek bir akm younluu elde edilmitir.
Y yerine Ho katksnn ve Honun paramanyetik momentinin kritik akm
younluunu nemli miktarda arttrdn gzlemilerdir (Y. Feng ve ark., 2001).
A. ztrk ve arkadalar Y123 n manyetik davranlar zerine ksmi Lu
katklamann etkisini incelemilerdir.

Tablo 2.1. Y
1-x
Lu
x
Ba
2
Cu
3
O
y
Bileiinin rg parametreleri ortorombik gerilim
katsays, kritik scaklk deeri, S
1
iin x=0; S
2
iin x=0.2, S
3
iin x=0.4;
S
4
iin x= 0.5 (A. ztrk ve ark., 2010).
rnek a () b () c () = (b-a)/(b+a) T (K)
S
1
3.822 3.882 11.676 8.007 x10
3
92
S
2
3.812 3.875 11.648 8.195 x10
3
91.5
S
3
3.808 3.874 11.645 8.591x10
3
90
S
4
3.809 3.877 11.657 8.950 x10
-3
89.5

Aratrmaclar x= 00.5 aralndaki katklamalarn sonularna
odaklanmlardr. Elde ettikleri baz verileri tablo 2.1 de grlmektedir. Bu tabloya
gre Lu katklamann rg parametrelerini atomik yarapnn (1.019 )
(Raychaudhuri ve ark.) Y atomundan dk olduundan dolay azaltt ayrca rg
gerilim katsaysn arttrd grlmektedir. Lu katklama, CuO
2
dzlemindeki
64
elektronik durumda farklla neden olduu iin kritik scakln deimesine neden
olur (A. ztrk ve ark., 2010).

2.1.1.2. Dier +3 Deerlikli yonlarla Katklama

Sc'nin Y blgesine katklanmas ile oluturulan bileiklerde x'den bamsz
olan kritik scaklklar ile znrlk limiti x=0,5 'tir. Ayrca Y
,
Sc
,
Ba
Cu

bileii iin 92K'lik bir T
c
bulunmutur. 0< x <0.85 olmak zere, Y
Sc
Ba
Cu

yaps, artan x'e bal olarak 90.6 K'dan 50 K'ya doru azalan bir T
c
sergiler
(J.M.S. Skakle, 1998).

2.1.1.2.(1). Kalsiyumla (Ca) Katklama

Kalsiyumun 1.12 olan iyonik yarap Y'ninkine (1.015 ) yakn ve Ba
iyon yarapna gre ise ok daha kktr. Fakat iyon ykleri bakmndan Ca'unda
divalent olmas nedeniyle Ba blgesine katklanmas beklenebilir. Ama yaplan
incelemelerde Ca'un Y ile yer deitirdii onaylanmtr. Y blgesine yaplm Ca
katk incelemelerinde; Y
Ca
Ba
Cu
de kalsiyum znrl ~0.20.25

olarak bulunmutur.
Yaplan ntron difraksiyon incelemelerinde de Ca katks ile birlikte, rg
parametrelerinden, a ve c artarken b'nin azald gzlenmitir.
Y
Ba
( ) ( )
Ca
Cu
yapsnda, x<0.2 iin, Ca'un %75-80'ninin Y ile

yer deitirirken, x=0.5 iin Ca'un ancak %40 'nn Y ile yerdeitirdii
belirlenmitir. x artka daha az Y-Ca yer deitirmesinin sz konusu olduu ve
Ca'un Ba ile de yer deitirmeye balad bulunmutur. Bu da Ca'un blge
tercihinin hazrlama yntemlerine son derece bal olduu olgusunu ortaya karr.
Kritik scakln maksimum deeri; %10 Ca iin x=6.90 da ve %20 Ca iin
x=6.85'de gzlenmitir. Bu almada x=7.00 durumunda YBCO'nun ar
katklanm (overdoped) olduu ileri srlr (J.M.S. Skakle, 1998).

65
2.1.1.3. (+2) Deerlikli yonlarla Katklama

Y
.
M
.
Ba
Cu
(M=Mg, Ca, Sr, Ba) fazlar, kritik scakln M'nin

iyonik yarapna bal olduunu gstermitir. Kritik scaklk M=Ba iin 95 K, Sr
iin 91.3 K Ca iin 87.7 K ve Mg iin ise 84 K olarak bulunmutur.
Y
Cd
Ba
Cu
(x=0.1,0.3,0.5) rneklerinin tm T
c
=92 K'ya sahiptirler. Y-Cd
yerdeitirmesinin olduu iddia edilse de, XRD sonularndan aka malzemelerin
ok fazl olduklar ortaya kmtr ( J.M.S. Skakle, 1998).
Rajneesh ve arkadalar Ca ve O katksnn Y
1
Ba
2
Cu
3
O
y
speriletkeninin
yapsal ve elektriksel zelliklerine etkileri zerine almlardr. Ca katk miktarnn
artmas ile numunelerin direnlerinin belirgin ekilde azaldn ve Ca katkl
numunelere oksijen katksnn kritik scakl arttn gzlemilerdir. Ayn Ca
miktarna sahip numuneye oksijen katmak numunenin direncini arttrmtr. Ca
katksnn ortalama tane boyutlarn kltt SEM sonular ile gzlenmitir
(Rajneesh ve ark., 2007).

2.1.1.4. Monovalentlerle Katklama

Y'nin monovalent iyonlarla katklanmasna ilikin de baz incelemeler
yaplmtr. 1.16 'luk iyonik yarap ile Na, Yninkine olduka yakndr. Fakat
potasyumun iyonik yarapnn Ba'dan bile byk olmas nedeniyle, Y blgesine
katklamann, istenilmeyen bir sonuca yol aaca dnlmtr. Y
-x
Na
x
Ba
2
Cu
3
O
x

bileii iin, T
c
'nin x=0,2ye kadar sabit kald ve daha sonra, x= 0,5de 42 K'e
kadar dt bildirilmitir.
Y
-x
A
x
Ba
2
Cu
3
O
x
, A=K, Rb, Cs yapsnda x=0.15'e kadar, hibir katk faznn
gzlenmedii ve beklenenin aksine, birim hcre boyutlarnn sabit kald
gzlenmitir. Bunlar arasndan ulalan en yksek kritik scaklk deeri
Y
0.95
Cs
0.05
Ba
2
Cu
3
0
x
malzemesi iin 95,5 K olarak bildirilmitir (J.M.S. Skakle,
1998).
M. Ausloos ve arkadalar her biri x = 0.05 katk miktarna sahip Li, Na, K,
Cs katkl YBa
1-x
A
x
Cu
3
O
7-y
tanecikli speriletkenlerinin elektriksel direncinin
66
scaklkla nasl deitiini incelemilerdir. Li katkl numunenin kritik scaklnda
belirgin bir deiim gzlenirken, dier numunelerin R(T) erilerinde iki kritik
scaklk gzlenmitir. Dier katkl numunelerin balang kritik scakl yaklak 90
K civarnda iken, Li katkl numunenin balang kritik scakln 72 K olarak
bulmulardr. Ayn x = 0.05 katk miktarna sahip speriletken rneklerin elektriksel
direncinin scaklkla nasl deitiini bu sefer manyetik alan varken incelemilerdir.
Manyetik alann varlnda speriletkenlie gei aral genilemitir. Manyetik alan
iddetlendike bu araln daha da genilediini grmlerdir. (M. Ausloos ve ark,
1995)
M. Nicolas ve arkadalar YBCO speriletkenine Li katks yaparak ve Li
miktarn arttrarak kritik scakln ve normal hal direncinin arttn gzlemilerdir.
Ayrca hem 30 Gauss hem de 1 Tlk manyetik alanlarda duygunluun scaklkla
nasl deitiini incelemilerdir. Normal fazda 1 T gibi yksek manyetik alanlardaki
deneyler, Li konsantrasyonu artarken dk scaklklarda duygunluun gl ekilde
arttn gstermitir. 1Tlk manyetik alanda duygunluk belirli miktardaki katk
deerinde pozitif hale gelmitir. Bu makalede YBa
2
Cu
3-x
Li
x
O
z
sisteminde baarlan
makroskobik duygunluk lmleri, yerel olarak yerlemenin Cuda yerellemi
momentler meydana getirdiini gsterir (M. Nicolas ve ark., 1994).

2.1.1. 5. Farkl Katklamalar

Bunlarn dnda, Bi ile ilgili de bir ka aratrma vardr ve In gibi bunun da
znrlnn snrl olduu belirtilir. Ga ve Fe iin ise; x= 0,2e kadar ortorombik
bozunmada bir azalma ve T
c
'de bir dme sonularn douracak ekilde katklama
yaplmtr. Tlun znrl ise 850C'de %10, 900C'da ise % 50 olacak ekilde
scakla ballk gsterir. Ca ve Th birlikte katklanabilmelerine ramen; Th ve
Zr'un katklama almalarnn ikisi de baarsz olmutur (J.M.S. Skakle, 1998)

67
2.1.2. Ba Blgesine Katklama almalar

Nadir toprak elementlerinden La, Nd, Sm, Eu ve Gd elementleri ile de
YBCO'ya Y
Ba
Cu
bileii oluturacak ekilde katklamalar yaplm ve

yap zerindeki etkileri incelenmitir. Katklama oranlarna gre tm lantanitler,
kritik scaklkta eit bir azalmaya neden olurlar. Bu da speriletkenlie geiin, Ba
blgesindeki manyetik momentlere zayf etkidiini gsterir Ayrca, ortorombikten
tetragonal yapya doru bir faz geii gzlenmitir fakat bu gei speriletkenlik
karakteristikleri zerinde nemli etkiye sahip deildir.
X.Z. Wang ve ark., Na katksnn MTG-YBCO (YBa
2-x
Na
x
Cu
3
O
y
+
Y
2
BaCuO
5
x= 0.0, 0.1, 0.2) numunelerinin kritik scaklk ve kritik akm
younluuna etkisini incelemilerdir. x katk miktar arttka ( x 0.2 ) T
conset
yaklak sabit kalm fakat T
cofset,
azalmtr. Na katk miktarnn daha byk olmas
speriletkenlik gei araln daha da arttrmtr. x = 0.0, 0.1, 0.2 deerlerine sahip
katk miktarlar iin kritik akm younluunun manyetik alanla nasl deitiini
incelemilerdir. H < 0.45 T deerindeki manyetik alanlar iin J (x = 0.2) > J (x =
0.0) >J (x = 0.1) olarak, H> 0.45 T deerindeki alanlar iin J (x = 0.2) > J (x = 0.1)
> J (x = 0.0) olarak hesaplamlardr. X =0.2 katk miktarl rnek iin ikinci pikin
olutuu maksimum akm younluunu 0.8 Tlk manyetik alanda elde etmiler ve
bu alan deerindeki akm younluunu 3,3.10
4
A/cm
2
olarak bulmulardr. Belirli
miktarlardaki Na ilavesi zellikle yksek manyetik alanlarda MTG-YBCO
numunesinin manyetik zelliklerini gelitirdii gzlenmitir (X.Z. Wang ve ark.,
2002).

2.1.3. Cu Blgesine Katklamalar

YBCO'da bakr iyon blgesine yaplan katklamalarn etkisi dierlerine gre
biraz daha komplekstir. Bu karkln ilk nedeni iki farkl Cu iyonunun bulunmas
ki bu durumda katklama elektronik yap ve speriletkenlik zerinde farkl bir etkiye
sahip olur. kinci neden ise; Fe ve Co gibi safszlklar Cu(2)-0(2,3) dzlemlerindeki
tayc saysn deitirebilen, Cu(l)-0(1) tabakasndaki ksa-menzil dzeni ve
68
oksijen miktarm etkiler. Bakr oksit tabakalar, yksek scaklk speriletkenlerinin
iletken tabakalar olarak kabul edilir. Bu bakr oksit tabakalarnn yk durumu,
yapda kusurlar oluturarak ya da zel rg noktalarna farkl valans deerlerine
sahip elementler katklayarak deitirilebilir. Gei metalleri genellikle YBCO'nun
fiziksel zelliklerini gelitirmede kullanlr, bununla beraber byk bir ksm aslnda
speriletkenlik zerindeki belirleyici etkisi ile Cu blgesine yerleir. Kamlott ve
grubu; birok gei metali ile katklanm YBCO rnekler incelemilerdir (Bilge,
2004).

ekil 2.1. Y
Ba
Cu
M= Ni
+2
, Zn
+2
, Al
+3
, Fe
+3
ve Co
+3
katk younluklarna
bal olarak deien T
c
deki deiim

Bu aratrmalarda Zr, Ta, Ti, Pt, Rh ve Re iin, 90 K speriletkenlii bir
deiim gstermemitir. Yani katklanan bu gei elementleri rg iine
girememitir. Nb, V,Fe, Co, Ni, Pd ve Ru elementleri katklandklannda ise; kritik
scaklkta bir dme gzlenmitir. Yani bu katk atomlar Cu ile yer deitirip,
YBCO rgsne nfuz edebilmilerdir. Ntron salm lmleri Zn'nin Cu(2)
blgesine, Ga'un Cu(l) zincirine yerletiini gstermitir. Cu(2)-0(2,3)
tabakalarndaki Zn atomlar, ortorombik faz sergileyen rg parametreleri zerinde
kk bir etkiye sahiptir. Ga katklar iin normal faz direnci, Zn katkl durumdan
ok daha hzl bir art gsterir. Bu sonular aka bakr oksit speriletkenliinde
temel rol CuO
2
dzlemlerinin stlendiinin gstergesi olarak kabul edilmitir. Yani
yksek T
c
'ler elde etmek iin bakrn 3d
9
hallerindeki spesifik zellikleri nemlidir.
69
Y
Ba
Cu
bileiklerinin yapsal, manyetik ve speriletkenlik

incelemelerine gre; paramanyetik ve diyamanyetik katklar yapda farkl etkiler
olutururlar. Ni, Fe ve Co paramanyetik, Zn ve Al ise diyamanyetik katklamay
olutururlar. +2 deerlikli iyonlar Zn ve Ni, rnek ieriini deitirmezler ve CuO
2

dzlemlerindeki halleri doldururken ortorombik faz korurlar. +3 deerlikli Al, Fe ve
Co ise Cu(l) zincir blgelerini doldururlar. Bu iyonlarla birlikte yapda oksijen
miktar artar, katk blgesi civarnda boluklar dolar ve z'nin 0,1den kk
deerlerinde tetragonal faza gei gzlenir. ekil 2.1.'de katklanan malzemelere
gre kritik scaklk deiimi gsterilmitir. T
c
, Cu(2) blgesine yerleen Zn katkl
malzemelerde, Cu(l) blgesine yerleen Al, Fe, Coa gre daha hzl bir dme
gsterir.
lk sra gei metalleri ve Ga, Al elementleri ile yaplan katklama
sonularnda Y
Ba
( Cu
malzeme ile ilgili olarak birok alma yaplm ve

bu malzemelerin zellikleri incelenmitir. Hazrlanan rneklerin kritik scaklklarn
ise Tablo 2.2.de zetleyebiliriz (J.M.S. Skakle, 1998).

2.1.3.1. Kobalt (Co) Katks

YBa
2
(Cu
-x
Co
x
)
3
0
5
bileiindeki x deeri; 0.33'e kadar karlabilmitir. Bu
malzemede ortorombik-tetragonal (O/T) geii 0.025<x<0.033 deerinde
olumutur. Katklanan Co atomlar Cu(l)blgesindeki atomlarnn yerini alr. Dk
x deerlerinde kritik scaklktaki azalma ok kktr fakat baz makalelerde; O/T
geii civarnda T
c
'nin sabit kald ya da kk bir art gsterdii bildirilmitir

2.1.3. 2. Demir (Fe) Katks

Demir katkl malzemeler iin O/T geii x~0.3 deerinde ortaya kar.
Ayrca Eibshtz ve grubu, Fe-katks durumunda ortorombik ve tetragonal yaplarn
birlikte ortaya ktn ileri srmlerdir. Fe katks artka, domen genilii artar,
yap hemen hemen tetragonaldir ama herbir domen ortorombik olabilir.
70
Fe'nin blge seimi yine malzeme hazrlamaya ballk gsterir. Baz
incelemelerde, yerdeitirmenin Cu(l), bazlar ise Cu(2) blgesinde olutuu
sylenmitir. ok dk oranlarda Fe katklanmas durumunda, atomik
yerdeitirmelerin yalnzca Cu(l) blgesinde, katk miktar arttka ise Cu(2)
blgesinde de olduu gzlenmitir. Bir baka grupta bu blge tercihinin oksijen
miktarna bal olduunu bulmutur. 8>6.8 iin, Cu(l) blgesi, daha dk oksijen
miktarnda ise tercihli olarak Cu(2) blgesi doldurulur. Demir konsantrasyonu ile
birlikte oksijen miktarda artar. x ile kritik scakln deiimi, Co-katkl
durumunki ile benzerdir. (tetragonal fazdaki keskin bir dmeyi takip eden,
ortorombik fazdaki yava bir azalma). Bu ikili aamada; 0.23<x<0.10 demir oran
iin 5.4K ve x>0.10 oranndaki katkda ise 9K olacak ekilde bir azalma
belirlenmitir. %1015 Fe katks iin ise; speriletkenlik tamamen ortadan kaybolur

2.1.3.3. Nikel (Ni) Katks

YBa
2
(Cu
-x
Ni
x
)
3
0
z
bileiinde znrlk limiti x=0.040.20 arasndadr. Ni
katkl malzeme azalan simetrisine ramen ortorombik kalr. Oksijen ierii ise;
sabittir ya da kk bir art gsterir. Katk miktar (x) ile doru orantl olarak kritik
scaklkta da bir azalma gzlenmitir. Artan Ni miktar ile a-eksen rg parametresi
artarken, c eksen rg parametresi azalr. Ayrca buna bal normal hal direnci x ile
artar (J.M.S. Skakle, 1998).

2.1.3.4. inko (Zn) Katks

YBa
2
(Cu
. x
Zn
x
)
3
O
z
yapsndaki Zn katklar iin bildirilen maxsimum
znrlk genelde x=0.1 kadardr. Tm bileikler ortorombiktir ve oksijen ierii
sabit kalr ya da azalr. Kritik scaklk Zn katksyla olduka der (1013 K kadar).
Kritik akm younlunun maksimumu x=0.01 'de olmak zere; YBCO kritik akm ve
ak girdaplar artar (J.M.S. Skakle, 1998).

71
2.1.3.5. Galyum (Ga) Katks

YBa
2
(Cu
-x
Ga
x
)
3
O
z
daki Ga'un znrl x=0.05 ve 0.20 arasndadr.
Kayda deer raporlarn byk ksmnda kk x deerlerinde bir O/T geiinin
(~0.030.06) olduu ifade edilir fakat baka bir almada da, x=0.1'de malzeme
tetragonale doru kayar (b/a=1.001) ve ortorombiklik azalr. Katklana Ga, Cu (1)
blgesine yerleir. Ga-katkl YBCO'da kritik scaklk azalr ve x=0.033 iin, Ni, Zn,
Fe ve Co'dan daha dk bir T
c
'ye sahiptir (~50K) (J.M.S. Skakle, 1998).

2.1.3.6. Alminyum (Al) Katks

Al iin znrlk limiti dktr ve x=0.04- 0.10 aralnda deiim
gsterir. Katk miktar arttka ortorombiklik azalr ve x=0.0250.05'te O/T geii
gzlenir. Kritik scaklk ise x ile ters orantl olarak azalr. Birounda olduu gibi
Alminyum da Cu(l) blgesindeki bakr atomlar ile yerdeitirir ve oksijen miktar
x ile artar (J.M.S. Skakle, 1998).

2.1.3.7. Altn (Au) Katks

lk aamada; oksit oluumunda altnn tamamen etkisiz kalmas nedeniyle,
katklama incelemelerinde gzard edilmitir. Katklama, kritik scaklk zerine
kk bir etki yapar ve dk konsantrasyonlar iin T
c
1,5 K kadar artar. Oda
scaklk direnci azalr fakat normal hal sseptibilitesi ve st kritik alanlar yaplan
katklamadan pek etkilenmezler. Altn da Cu(l) blgesine yerleir ve yap ortorombik
kalr. Ayrca malzemenin seramik esnekliini (ductility) gelitirir. Katklanm
YBCO'da c rg parametresi nemli derecede artarken, a ve b parametrelerindeki
deiim ok kktr (J.M.S. Skakle, 1998).

72
2.1.3.8. Gm (Ag) ve Platinyum (Pt) Katks

Cu atomlarna gre daha byk yarapa sahip olan gm atomlar da Cu(l)
blgesine yerleir. %510 Ag katkl malzemelerde yaplar ntron salma
incelemelerinde Ag-bileiklerine rastlanmamtr. Fakat c rg parametresi oksijen
ierii ile birlikte bir azalma gstermitir. %5 Ag ve Pt katkl malzemelerde kritik
scaklk yksek fakat yapda safszlk fazlan bulunmutur (Strobel.). znrlk
limiti ise, kritik scaklktaki kk bir azalma ile %510 arasnda belirlenmitir.
Farkl gruplarda, Ag katklamamn kritik scakl etkilemediini ve dk Ag
konsantrasyonlarnn T
c
'yi az da olsa artrd bildirilmitir. Gm; YBCO
sisteminin tanecik-snr zelliklerini belirleyen bir katk olarak kullanlan bir
elementtir (J.M.S. Skakle, 1998).

2.1.3.9. Paladyum (Pd) Katks

Saf fazda olmasalar da Pd-katkl Y
Ba
Cu
.
Pd
.
O
malzemelerle de
aratrma yaplmtr. Pd da birounda olduu gibi Cu(l) blgesindeki bakr
atomlar ile yerdeitirir. Malzemedeki safszlk fazlan (BaCuO
2
ve Y
2
BaCuO
5
) Pd
atomlar iermez ve x =6.8 ile nominal stoikometri ile uyum salar. Kritik scaklkta
ise; balang 77 K ve sfr noktasnda 49 K olmak zere bir azalma gzlenir. Daha
dk katklama oranlannda ise; [Y
Ba
( Cu
.
Pd
.
)
kritik scaklkta
T
cbalang
=105 K ve T
cbiti
=92 K olmak zere, kayda deer bir art gzlenmitir

2.1.3.10. Lityum ve Magnezyum Katks

YBa
2
(Cu
-x
Li
x
)
3
O
z
bileiindeki lityumun znrl; 0.04'den 0.10'a kadar
deiim gsterir. Azalma miktarnda farkllklar olsa da, katk ile birlikte kritik
scaklkta bir dme gzlenir. X=0.05 katks iin baz makalelerde T
C
~75 K olarak
bildirilirken, bazlarnda ise lO K'den daha dk bir T
c
bildirilmitir. Li atom
73
yarap Cu atomunkine yakndr ve balangta yalnzca Cu(l), katk miktar arttka
Cu(2) blgesine de yerleir.
Magnezyum iin ise; znrlk limiti 0.040.2 arasnda deiir ve kritik
scakl azaltr. rnein, x=0.20 iken T
c
(orta)=66 K deeri gzlenir. Ayrca bakr
blgesine yaplan dier katklama almalarnda; Nb ve Ta'un nemli derecede,
Silisyumun ise tamamen yapya girmedii belirlendi. Molibden iin ise znrlk
limiti; 0<x<0.04 aralndadr, Cu(l) blgesine yerleir ve x=0.035 deeri iin kritik
scaklk 50 K'ya kadar der. Sn katklama durumunda; YBa
2
(Cu
-x
Sn
x
)
3
O
z
bileii
0< x < 1 aralk deerlerinde tek fazl ve katk deeri 0.033 deerini atnda ise
speriletkenlik gstermez.
YBCO ile reaktif olamayan baz elementler de vardr ki bu elementler yapya
eklendiinde, rgdeki elementlerden herhangi birinin yerine gemez ve tanecikler
arasndaki blgede kalr. Bu durumda ise, tanecik snr zelliklerini deitirerek
malzemenin speriletkenlik zelliklerini nemli derecede etkiler. Gm de, YBCO'
nun tanecik snr zelliklerini deitirmede yaygn olarak kullanlan bu tr bir katk
malzemesidir (J.M.S. Skakle, 1998).

2.2. Levitasyon Kuvveti zerine almalar

Levitasyon kuvveti speriletkenlerin, maglev trenlerden maglev enerji
depolama sistemlerine, yenilenebilir enerji araylarnda kullanlan cihazlardan tp
alanna kadar teknolojideki geni kullanm alanlarnn byk ksmn
oluturmaktadr. Levitasyon kuvvetinin mekanizmasnn anlalmas ve gelitirilmesi
iin birok alma yaplmtr. Bu balamda YBCO speriletken numunelerin
levitasyon kuvveti zerine yaplm almalar bu blmde yer bulmaktadr.
W. M. Yang ve arkadalar tekli ve oklu YBCO bulk numunelerinin
oluturduu levitasyon kuvvetini aratrmlardr. oklu YBCO bulk numunenin
levitasyon kuvvetinin, domain eklindeki her bir ayr YBCO paracnn
oluturduu levitasyon kuvvetiyle yakndan ilgili olduunu buldular. Ayrca oklu
YBCO bulk numunenin levitasyon kuvvetinin ayr ayr olan oklu YBCO nun
toplam levitasyon kuvvetinden hafif biimde daha az olduunu buldular. Sonu
74
olarak kolaylkla farkl ekillerde ve karmak dzenlenme biimlerinde oluturulan
oklu YBCO bulk numunelerini biraz daha fazla levitasyon kuvvetine sahip olarak
elde edilebileceini dolaysyla bunun pratik uygulamalar iin speriletken cihazlarn
tasarlanmas ve yaplmas esnasndandaki deneysel testlerin kolaylatrlmas iin
yararl ve nemli olduunu duyurdular (W. M. Yang ve ark., 2002).
N. Yamachi ve arkadalar Y-Ba-Cu-O bulk speriletkeninin manyetik
alann ve levitasyon kuvvetini Bi-Sr-Ca-Cu-O speriletken mknats tarafndan
kontrol edilen levitasyon yksekliinin fonksiyonu olarak hesaplamlardr. Farkl
boyutlardaki bulk numunenin karlatrmal allmasnn sonucunda
levitasyonunun arttrlmas iin numunenin apnn kalnlndan daha nemli
olduunu gsterdiler (N. Yamachi ve ark., 2002).
S. Nariki ve arkadalar taneli Gd-Ba-Cu-O bulk numunesi iin tuzaklanm
alann ve levitasyon performansnn scakla bamlln hesaplamlardr. rnein
77 K deki tuzaklanm manyetik alannn 2.12.2 T olduunu ve scakln azalarak
70 K deerine ulamasyla artarak 4.1 T deerine ulatn buldular. Sv oksijen
ierisinde numunede 0.42 T tuzaklanm alan olduunu ve levitasyon kuvvetinin sv
azot ierisindeki deerinin yarya dtn buldular (S. Nariki ve ark., 2005).
Ito ve arkadalar askdaki yksek scaklk speriletkenlerin boyutlu alan
hesaplamalarn ve koruyucu akmn (shielding current) modellenmesini altlar.
Aratrmaclar bir elektromagnet yardmyla askda tutulan bir speriletken
numunenin zerindeki manyetik alann eksensel ve radyal bileenlerini boyutlu
Hall sensr yardmyla hesapladlar. Daha sonra koruyucu akm dalmnn iki eit
olduunu varsayarak manyetik alan dalmn hesapladlar ve sonular hesaplanan
deerlerle kyasladlar. Koruyucu akmn emerkezli olarak yzeyde aktn kabul
eden modele dayal alan dalmnn, hesaplanan deerlerle iyi bir uyum ierisinde
olmadn buldular. Bundan sonra koruyucu akmn dzgn olmadn ve
snrlarnn n. dereceden hiperbol biiminde olduunu varsaymak zorunda kaldlar ki
bu hiperbol biimi hesaplanan alan dalmn tretmektedir (Ito ve ark., 2005).

75
2.3. YBCO kaplamal iletkenler zerine yaplan almalar

Arakm karakteristii ve AC akm kayplarnn azaltlmas yksek scaklk
speriletkenlerle kapl iletkenlerden oluan sistem iin hayati nem tamaktadr.
YBCO speriletken malzemelerle kaplanarak yaplan iletkenler AC akm kayplarn
azaltmakta fakat bu durum beraberinde arakma ynelik korumann gerekliliini
getirmektedir. YBCO malzemelerle yaplan iletkenlerin bu zellii nedeniyle hem
YBCO kapl iletkenlerin retim teknikleri zerine hem de ar akm karakteristiiyle
AC akm kayplar zerine almalar younlamtr.
M. Yagi ve arkadalar 0.1 mm kalnlndaki bakr eridin YBCO eride
lehimlenmesinin ar akmdan korunmada etkin olduunu ve AC kaybnn artn
etkilemediini belirttiler. 250 mm
2
bakr telle beraber 2m HTSC (yksek scaklk
speriletkeni) YBCO bakr eritle birlikte retildi. retilen bu iletkenin 31.5 kA lik
bir arakma 2 saniye dayandn belirttiler (M. Yagi ve ark., 2007).
M. Mori ve arkadalar Multiple Stage Chemical Vapour Deposition (MS-
CVD) tekniiyle artan reaktr saylarn oaltan ve yksek kelti oranl YBCO
tabakalar yapabilen YBCO kapl iletkenleri gelitirdiler. CVD aamasn arttrmak
iin tasarmlanan oniki aamal CVD ekipman ile yksek hzlardaki retimin YBCO
kapl iletkenlerin zelliklerini etkilemedii kabul edildi ve I
c
=100A snf YBCO
kapl iletken 10 m/h lik hzl retim ile retildi. MS-CVD ynteminin YBCO kapl
iletkenlerin retimi zerine avantajlarn ispatlamak iin 92 metre uzunluklu YBCO
iletkenini IBAD (PLD CeO
2
/ IBAD-Gd
2
Zr
2
O
7
/Hastelloy) alt tabakasnn zerine
rettiler. Yakn zamanda retim koullarn optimize ederek 227 A ( J
c
=2.3 mA/cm
2
)
kritik akm deerine sahip ksa bir speriletken rneini rettiler (M. Mori ve ark.,
2006).
Ishiyama ve arkadalar YBCO kapl iletken kullanlm speriletken model
kablonun ar akm karakteristii zerine olan almalarnda 1 metre uzunluunda
YBCO model kablo rettiler. 2 saniye boyunca 31.5 kA(rms) pikine sahip ar akm
bu kabloya sv azotla soutularak uyguland ve bu alma JEC (Japanese
Electrotechnical Commitee) de de yaymland. YBCO erit ve bakr taban
zerindeki tayc akm Hall sensr yardmyla hesapland. Nmerik hesaplamalar
76
boyutlu sonlu eleman metoduna dayanan (F.E.M.) yeni gelitirilmi bir bilgisayar
program ile oluturuldu. Kablodaki ar akm karakteristiinin aklanabilmesi iin,
deneysel ve hesaplanan deerlerin karlatrlmasnn sonucunda, gelitirilen bu yeni
bilgisayar programnn doruluu kantland. Bundan sonra 10 m uzunluktaki model
bir kablonun 2 saniye boyunca 31.5 kA(rms) deerinde akm tarken ki durumunu
ortaya koymak iin altlar ve ayn zamanda yeni gelitirilen bilgisayar program
kullanarak bakr tabanlk ile model kablonun termal davran ve uyum durumlarn
hesapladlar (Ishiyama ve ark., 2008).
Weber ve arkadalar yksek manyetik alan altnda Y
1-x
Ca
x
Ba
2
Cu
3
O
7-z

filmlerdeki tanecik ve tanecik snrlarnn iletim zellikleri zerine altlar ve
almalarnda tanecik snrlar ile Y
1-x
Ca
x
Ba
2
O
7-z
taneciklerinin kritik akm
younluunu, 10 Tya kadarlk manyetik alan altnda hesapladlar. Ca katklamann,
geni a tanecik snrlar davrannn zddna dk al tanecik snrlarnn kritik
akm younluunu arttrmadn buldular (Weber ve ark., 2006).

2.4. YBCO Ailesi zerine Dier almalar.

elik ve arkadalar almalarnda Y
1-x
Y
x/2
Gd
x/2
Ba
2
Cu
3
O
7-z
speriletken
rneini x= 0.0, 0.2, 0.4, 0.6, 0.8 ve 1 deerleri iin kathal reaksiyon tekniiyle
rettiler, Y
1-x
Y
x/2
Gd
x/2
Ba
2
Cu
3
O
7-z
yapsnn st kritik manyetik alanna x miktarnn
etkisini incelediler. rnein diren lmleri sfr alan soutmal biimde 5Tlk
alana kadar deiik manyetik alan deerleri altnda QD-PPMS sistemiyle alnd.
Sonular H
c2
(0) deerinin xe bal olarak 84.05 T dan 122.26Tya deitiini
gsterdi. x in kullanlmasyla st kritik manyetik alann kontrol edilebilecei ve
bunun speriletken uygulamalarnda kullanlabileceini bildirdiler (elik ve ark
2008a).
elik ve arkadalar Y
1-x
Y
x/2
Gd
x/2
Ba
2
Cu
3
O
7-z
yapsnn c rg parametresinin,
aktivasyon enerjisinin ve aktivasyon enerjisinin manyetik g sabitinin de x
miktarna bamlln incelediler, c rg parametresini XRD verileriyle elde ettiler.
70 K ile 100 Klik scaklk aralnda 0 dan 5 T deerine kadar deien 11 farkl
manyetik alanda elde edilen diren erilerinden Arhenius aktivasyon enerjisi kanunu
77
kullanlarak aktivasyon enerjisini hesapladlar. Aktivasyon enerjisinin ln deeriyle
manyetik alan deerinin ln deerinin (lnU-lnH) grafiinin eiminden aktivasyon
enerjisinin manyetik g sabiti de elde edildi. Sonular c rg parametresi deerinin
x=0 ve x=1.0 deeri iin daha nce bildirilen deerlerle iyi bir uyum iinde olduunu
gsterdi. c rg parametresinin x miktarnn artmasna bal olarak x=0.4 ve 1.0
rnekleri hari azaldn buldular. x=1.0 iin lineerlikten sapmann nedeninin
nominal bileim iindeki Y azlndan kaynaklandn buldular. X= 0.4 rnei
iinse speriletkenlik zelliklerini Y,Yb ve Gd atomlarnn speriletkenlik
mekanizmasn baskn olarak etkilemesinden kaynaklandn dndler. elik ve
arkadalar almalarnn sonunda arzu edilen aktivasyon enerjisinin ve onun
manyetik alan bamllk sabitinin x miktaryla kontrol edilebileceini buldular ve
bunun speriletkenlik uygulamalar iin uygun olabileceini belirttiler (elik ve ark
2008b).
A. Tavana ve M. Akhavan Y358 faz zerine yaptklar aratrmada YBCO
ailesinden Y124, Y247, Y358 ve Pr katkl Y123 (Pr123) fazl bileiklerin Y
123 fazna oranla farkl CuO
2
dzlemlerindeki hol miktarlarndaki deiimi ve bu
deiimin speriletkenlik mekanizmas zerindeki etkisini aratrmlardr. Yaptklar
alma dorultusunda Tablo 2.2. oluturulmutur. Tablo 2.2.e gre toplam hol
konsantrasyonu Y124, Pr123 bileikleri ve Y358 faznn dzlem 3 eklinde
belirtilen dzleminde Y123 fazna kyasla az dier dzlemlerde fazladr. Y247 ve
Y 358 fazlarnn hol miktarlar fazla olmasna ramen Y358 faznn kritik scakl
Y123 den yksek Y247 faznn kritik scaklk deerinin ise dk olmas CuO
2

dzlemlerindeki hol miktarlarnn kritik scakl etkileyen tek faktr olmadn
gstermektedir. Sonular hol miktarnn azalmasnn speriletkenlik mekanizmasn
kesinlikle azalttn fakat artmasnn yeterli biimde daha yksek kritik scakla yol
amadn gstermektedir. Y358 in 3 ve 4 nolu dzleminin Cu blgesindeki hol
miktar azalmtr. 4 nolu dzlemdeki bu azalmay oksijen atomlarndaki artma
iyiletirir ve sonuta bu dzlem daha iyi katklanm hale gelir. Fakat 3 nolu
dzlemde hol miktar toplamda Y123 e gre azalmtr bunun nedeni ise
numaral dzlemde, komu dzlemlerin katklanmasnda ok nemli yk transferi
rol stlenen tepe oksijen atomunun bulunmamasdr. Bu durum Y358 in mmkn
78
speriletkenlik zelliklerini azaltt gibi en azndan tm sistemin speriletkenliinin
zerine kk de (marginal) olsa etkisi vadr (A. Tavana ve M. Akhavan, 2009) .

Tablo 2.2. Y123 e kyasla Y124,Y247,Y358 ve Pr123 n CuO dzlemlerinin deiik
alanlarndaki hesaplanm hol miktarlarnn deiimi.
Bileik Cu O(2) O(3) Toplam
Y124 -0.006 -0.004 -0.01 -0.011
Y247
Dzlem1 0.006 -0.001 -0.01 0.004
Dzlem2 0.018 0.020 0.020 0.055
Y358
Dzlem1 0.000 0.022 0.021 0.043
Dzlem2 0.001 0.023 0.030 0.054
Dzlem3 0.077 0.003 0.000 0.074
Dzlem4 0.009 0.024 0.022 0.037
Dzlem5 0.030 0.047 0.046 0.123
Pr123 0.037 0.001 0.001 0.039

A. Tavana ve M. Akhavan dier bir olas etkili parametre bulmak iin tek
katl ve ift katl zincirlerdeki ykleri hesapladlar. Tablo 2.2. YBCO ailesinin farkl
bileiklerinin deiik tekil ve ift katl CuO zincirlerinin Cu ve O blgelerindeki hol
saylarndaki deiimi ierir. Tek veya ift katl zincirin tutabildii yk miktarlarnn
kyaslanmas ift katl CuO zincirinin her bir zincirinin daha az miktarlarda hol
ierdiini gstermitir. Y-247 deki tek ve ift zincirlerdeki hol saylar Y-123n
zinciri ve Y-124 n ift katl zincirinden daha fazladr ve tek zincirdeki hol art ift
katl zincirdekinden daha fazladr. Zengin katkl tekil ve ift kat zincirli Y-247
sisteminin aksine Y-358 sistemi Y-123 sistemine kyasla daha az hol saysna sahiptir
ve bu Y-247 ve Y-358 sistemlerinin arasndaki zincirlerinin ve dzlemlerinin hol
konsantrasyonu cinsinden tek farkdr.

79
Tablo 2.3. Y-123e kyasla Y-247,Y-358 ve Pr123 n CuO zincirlerinin deiik
alanlarndaki hesaplanm hol miktarlarnn deiimi.

A. Tavana ve M. Akhavann yapt almadan kan bu iki sonu birlikte
deerlendirildiinde YBCO ailesinde kritik scakln arttrlmas iin CuO
zincirinden CuO
2
dzlemlerine hol aktarlmas gerektii sonucuna varlr (A. Tavana
ve M. Akhavan, 2009).

ekil 2.2. (a) Kelerindeki oksijeni paylaan CuO
4
karelerinden meydana gelen
CuO
2
dzlemleri, (b) Bakr oksit speriletkenlerdeki elektronik tabakalarn
ematik gsterimi

Bileik Cu O Toplam
Y247
Zincir 0.049 0.036 0.85
.k.-zinciri 0.013 0.000 0.013

Y358

Zincir I -0.019 -0.038 -0.057
Zincir II -0.010 -0.027 -0.038
Zincir III -0.019 -0.031 -0.050

Pr-123
Zincir -0.010 -0.013 -0.013
80

3. MATERYAL VE METOD Ali Osman AYA
81
3. MATERYAL VE METOD

3.1. Giri

Yksek scaklk speriletkenlerinin zellikleri, hazrlanma yntemlerine
nemli lde ballk gstermektedir. Bu nedenle, seramik speriletkenler amaca
ynelik olarak deiik yntemlerle hazrlanmaktadr. Bu yntemlerden bazlar,
kathal tepkime yntemi, zelti-jel yntemi, cam-seramik yntemi, eritmedkm
yntemi, ince film ve kaln film retme yntemleridir. Bu yntemlerin birbirlerine
gre stn taraflar bulunmaktadr. Yntemlerin ortak hedefleri ise kk parack
boyutuna sahip istenilen stokiyometride homojen rneklerin elde edilmesiyle
speriletken malzemenin kalitesinin arttrlabilmesidir.
Bu blmde, malzeme hazrlama tekniklerinden bazlar ve bu almada
kullanlan malzeme ile bu malzemenin hazrlan hakknda bilgi verilmektedir.
Ayrca bu almada kullanlan deneysel lm yntemleri de tantlmaktadr.

3.2. Malzeme Hazrlama Yntemleri

3.2.1. Kathal Tepkime Yntemi

Kat-hal tepkime yntemi, kolayl ve ucuzluu bakmndan speriletkenlik
aratrma gruplar tarafndan en geni kullanm alanna sahip olandr. Bu yntemde
bileikler, oksit, karbonat, nitrat gibi balang maddeleri ile hazrlanr. Balang
maddelerinin safl uygun sonular elde edebilmek iin arttr. Balang maddeleri,
uygun oranlarda kartrlr ve ince tozlar haline getirebilmek iin havanda tlr
(ama homojen bir karm elde etmektir). tme ileminden sonra malzeme
zerindeki ilk sl ilem olan kalsinasyon aamasna geilir. Bu ilemin amac
tme srasnda toz karm ierisine giren yabanc maddelerin, oksit ve
karbondioksitlerin scaklkla ayrmasn salamaktr. Bu da kat-hal tepkime
ynteminin temelini tekil eder. Kalsinasyon iin tozlar bir potaya konularak
scakl ayarlanabilir frn ierisinde belirli scaklklarda belirli srelerde tutulur.
82
Daha sonra frndan karlan tozlar tekrar havan yardmyla tlr (ara tme) ve
bu ilem birka kez tekrarlanabilir. Kalsinasyondan sonra sinterleme ncesi ekil
vermek ve tanecikler aras balantlar glendirmek iin presleme yaplr. Presleme
iin genellikle 46 ton aras basn uygulanarak tozlar tabletler haline getirilir. Son
aama ise speriletken faz elde etmek, karm oluturan atomlar aras balantlar
kuvvetlendirmek, polikristalleri meydana getirmek, speriletkenlie gei scakln
ykseltmek ve baz rg kusurlarn ortadan kaldrmak iin oksijen ortamnda yksek
scaklkta belirli srelerde tabletleri sinterlemektir. Bu sinterleme ilemi, numunenin
scaklnn oda scaklndan belirlenen scakla kadar arttrlmas ve belirli sre
bekledikten sonra yavaa oda scaklna soutulmasn iermektedir. Kat-hal
tepkime ynteminde ara tme (Sing, 1998), optimum tavlama sre ve scakl
(Asada vd., 1988) ile yava soutma oranlar ok nemlidir (Kase vd., 1990).
Tabletlerin stlmasndan sonra numune iinde meydan gelebilecek i zorlanma ve
gerilmelerden kanmak iin frn yava soutulmaldr. Dikkat edilmesi gereken
baka bir nokta da kalsinasyon yaplan kabn doru seilmesidir. nk yksek
scaklklarda yaplan stma ilemleri sresince kabn yapld materyalden
speriletken malzeme ierisine szmalar olabilir. Bu yntemde numunenin tlme,
kalsinasyon ve sinterleme sresi ve scakl speriletken malzemenin cinsine gre
deimektedir. Kalsinasyon srasnda scaklk BSCCO ile TBCCO aileleri iin 750 -
850 C arasnda ve YBCO ailesi iin 850 950 C arasndadr.

3.2.2. Eritme-Dkm Yntemi

Bu yntemde kat-hal yntemindeki gibi ncelikle stokiyometrik oranlarda
tartlan balang tozlar kartrlp 2030 saat tlr. tlen tozlar kalsinasyon
ilemine tabi tutulur. Bu ilem sonunda scakl ayarlanabilir bir frna erime noktas
yksek pota ierisinde konulan balang tozlar oda scaklndan itibaren belirli bir
art orannda malzemenin eriyebilecei yksek bir scakla (10501250C)
kartlr ve belirli bir sre bekletilir. Bu eriyik haline gelen toz karm ok ksa bir
srede souk bir plakaya dklr ve ikinci bir plaka ile de hzlca zerine bastrlr.
Bylece ok ince tabakalar eklinde elde edilen malzeme cam zellii kazanm olur.
83
Daha sonra bu ince cam tabakalar tlerek toz haline getirilir, sonra bu tozlar
preslenerek istenilen byklkte tablet haline dntrlr ve ihtiya duyulan sre
ve scaklkta sinterlenerek speriletken malzeme elde edilmi olur.
Bu yntem yap ierisindeki gzenekleri azaltarak yksek younlukta
homojen rneklerin hazrlanmasna olanak salamaktr. Bylece paracklar aras
balantlar artmakta ve var olanlar kuvvetlenmektedir. Bunun sonucunda da
rneklerin elektriksel, yapsal ve mekanik zellikleri iyilemektedir. Baka bir
avantaj da deiik ekil ve byklkte numune hazrlanabilmesidir. Bu yntemde en
nemli nokta, yksek scaklklarda pota ile speriletken madde arasnda oluabilecek
kimyasal reaksiyonlardr. Bu reaksiyonlar nlemek iin genellikle yksek erime
scaklna sahip platin krozeler kullanlmaktadr.

3.2.3. keltme Yntemi (zelti-Jel Yntemi)

Kathal ve eritme dkm metotlar kadar yaygn olmayan ve son yllarda
bilinen bu seramik speriletken hazrlama yntemlerine alternatif olarak ortaya
km bir metottur. Bu yntemde, hazrlanmak istenilen malzeme miktar kadar,
amonyum nitrat malzemeye kartrlr. Bu karm bir beher ierisine konarak
yaklak 180200 C arasndaki bir scaklkta kartrlarak sv hale gelmesi salanr.
Karm renk kontrol ile mrekkep mavisi rengini alana kadar kartrlr. Ksa bir
sre zehirli gaz klar (CO
2
, NO
2
, N
2
O vb.) gzlenir. Istma ilemi ile artk su,
nitrat ve amonyum uzaklatrldktan sonra siyah renkli bir kelti oluur. Oluan bu
kelti tlerek toz haline getirilir ve 2448 saat arasnda kalsine edilir. Kalsine
edilen tozlar tldkten sonra preslenir ve sonrasnda yksek scaklklarda sl
ilemlere tabi tutularak speriletken yap elde edilir. Bu metodun homojen, ince tane
ve ksa sl ilem sresi gibi avantajlar vardr. Ayrca bu metot materyallerin
oksitlenmesi ve tam reaksiyon salanmas iin sisteme ekstra oksijen salamaktadr.

84
3.2.4. Sol-Jel Yntemi

Bu yntemde, rnekleri elementlerin alkoksit veya tuzlar kullanlarak cam,
seramik ve cam-seramikleri, ok bileenli oksit karmlar eklinde elde etmek
mmkndr. Yntem basit olarak kompleks oluturma, hidroliz ve polikondensasyon
olarak kimyasal reaksiyon kademesinden meydana gelir. lk kademede oksit
karmn oluturacak olan bileiklerin balang maddeleriyle bir zelti hazrlanr,
daha sonra, zeltide gelien hidroliz ve polikondensasyon reaksiyonlar sonucunda
elde edilen rne sl ilem uygulayarak oksit yapya ulalr. rn, ktle, ince film,
elyaf, dzcam vb. yaplarndan biri olabilir. Bu yntemle hazrlanan rnler ok
homojen ve saf olmaktadr. Balang maddeleri zelti oluturan btn maddeler bu
yntemde kullanlabilir.

3.2.4.1. Alkoksit Yntemi

Metal alkoksitleri olarak bilinen maddeler sol-jel bileimlerini hazrlamada
en iyi balang maddeleri olarak dnlmektedir. Teorik olarak btn metallerin
alkoksitleri hazrlanabilir. Metal alkoksitler ksaca M(OR)
x
olarak gsterilirler ( M:
Metal, R: Alkil grup, x: Metalin deerlik says).
Hidroliz reaksiyonu genel olarak
M(OR)
x
+ xH
2
O M(OH)
x
+ xR(OH) (3.1.)
2M(OH)
x
M2O
x
+ xH2O (3.2.)
reaksiyonlar ile gsterilir
Buradaki yan rn ROH alkol buharlatrlarak ortamdan kolayca
uzaklatrlabilir. Metal alkoksitlerin fiziksel zellikleri alkil grubunu veya
znebilen metali deitirmekle deitirilebilir. Alkoksitlerin ou ucuzdur ve
distilasyon yoluyla kolayca safl artrlabilir. ift alkoksitler uucu olmakla beraber
distilasyon sonucunda da ierdii metalleri arasndaki stokiyometrik oran muhafaza
ederler. Metal alkoksitlerle ilgili genel bilgiler Bradley ve arkadalar tarafndan
yaynlanmtr. ok bileenli sistemler oluturmak iin de btn bileenlerin alkoksit
bileikleri nce uygun organik zc iinde zelti olarak hazrlanmal, daha sonra
85
ortama su ilavesiyle oksit karmlar elde edilmelidir. bileenli bir sistem iin
hidroliz reaksiyonu aadaki gibi gsterilebilir;
M(OR)
a
+ M
(OR)
b
+ M
(OR)
c
+ xH
2
O MO(a/2) + M
O(b/2) + M
O(c/2) + yROH
reaksiyon basit hidroliz reaksiyonlarndan daha komplekstir. nce metal alkoksitler
hidroksitlere dnmekte ve daha sonra bu gruplarn birbirleriyle veya hidroliz
olmam alkoksit gruplaryla kondensasyonu sonucu M-O-M balar olumaktadr.

M-OR + H2O M-OH + R-OH

M-OR + M-OH M-O-M + R-OH

M-OH + M-OH M-O-M + H2O (3.3.)

Balang maddesi olarak kullanlan alkoksitlerin saysna bal olarak kompleks
polimerler elde edlir. Bu polimerler reaksiyonun son aamasnda apraz balanmalar,
jelleme ve kelme sonucu katlarlar ( Guangha, 1991).
Homojen bir rn elde edilmesi reaksiyon parametrelerinden biri olan
reaksiyon hznn kontrol edilmesiyle mmkn olmaktadr. zellikle hidroliz
aamasnda reaksiyon hznda oluabilecek bir farkllk rnn homojenliinin
bozulmasna neden olur. rnein, silisyum ieren sistemlerde silisyum alkoksitin
hidroliz hz dk olduundan ortama su katlarak reaksiyon hz artrldnda dier
maddeler kmeye balad zaman silisyum reaksiyona girmemi ekilde ortamda
bulunur ve rn homojenliini kaybeder. Bu durumu nlemek iin,
i) alkoksit karm uygun bir zc iinde hazrlanr ve ortamdaki nem ile
jellemesi beklenir, bu ekilde hidroliz hz yavalatlm olur,
ii) asidik veya bazik katalizr ieren sulu alkol zeltisi yavaa alkoksit
zeltisine ilave edilir. Her iki durumda da znebilen ve hidroliz olmu rnler
oluur ve daha sonra viskozite artyla birlikte jelleme grlr.
Bunlardan baka, hidroliz hz farkllndan doan problemleri nlemek iin
dier bir yntem de, nce silisyum alkoksit ekivalent miktarda su ile asit
katalizrlne ksmi reaksiyona sokularak bir zelti elde edilir,

86
(ROH)
4
Si + H
2
O (RO)
3
SiOH + ROH (3.4.)
daha sonra dier alkoksitlerin ilave edilmesiyle silanol guruplar reaksiyona girer ve
znebilen metalosiloksan gruplar oluur,

(RO)
3
SiOH + M(OR )
x
(RO)
3
Si-O-M(OR)
x-1
+ ROH (3.5.)

bu reaksiyonlar ayrca, sol-jel uygulamas iinde olmayan bir ok siloksi-metal
monomerleri ve polimerlerinin hazrlanmasnda kullanlmaktadr.

3.2.4.2. Alkoksit-Tuz Yntemi

Baz metallerin alkoksitlerini elde etmek g olduundan bunlar sol-jel
reaksiyonlarnda kullanmak uygun deildir. rnein, I. ve II. grup elementlerinin
alkoksitleri kat, uuculuu az ve znrlkleri dktr. Dolaysyla bunlarn saf
olarak elde edilmeleri de gtr. Byle elementlerin metal tuzlar ise termal yolla
veya oksitlenme yoluyla kolayca oksitlerine dnebildiklerinden bu reaksiyonlar
iin daha uygundur. Bu tuzlar yksek saflkta elde edilebilirler. Organik asit tuzlar
olarak zellikle asetatlar, formatlar, sitratlar ve tartratlar, anorganik asit tuzu olarak
zellikle nitratlar bu amala kullanlabilir (Guangha, 1991). Klorr ve slfatlar gibi
dier anorganik tuzlar termal olarak kararl olduklarndan anyonlarn uzaklatrmak
zordur. Tuz kullanlarak sol-jel bileimi hazrlamak iin nce, alkoksitleri olan
bileiklerden bir zelti elde edilir, daha sonra bir veya birden fazla tuzun mmknse
alkoldeki, deilse sudaki zeltileri ilk zeltiye ilave edilir, kartrlr ve daha sonra
jelleme elde edilir ( Guangha, 1991).

87
3.2.4.3. Sol-jel Yntemi ile Kaplama Teknikleri

3.2.4.3.(1). Dndrerek Kaplama ( Spin Coating )

ekil 3.1. Dndrerek kaplama

Bu yntemde kaplama malzemesi zelti olarak hazrlanr ve dner bir diskin
ortasndan kaplanacak yzeye damlatlr. Dnmenin etkisiyle zelti yzeyde eit
olarak dalr. Oksit eklinde bir zelti durumunda nemli bir atmosferde
hidrojenasyon ve sinterleme ilemleri de yaplarak kaplama elde edilir.

3.2.4.3.(2). Daldrarak kaplama ( Dip Coating)

ekil 3.2. Daldrma yntemi

Sol-jel daldrma yntemiyle zellikle float cam gibi przsz yzey plakalar
saydam oksit tabakalaryla kaplanabilir. lem scakl olan 500 C ye dayankl
88
dier przsz yzeyler de kaplama iin kullanlabilir. Yzeyde 1000 nm ye kadar
film kalnlna ulalr. Bu yntemin temelini alkoll zeltide kolayca hidroliz
olabilen metal bileiklerinin reaksiyonlar oluturmaktadr.
Yzeyi kaplanacak olan cam temizleme zeltileriyle iyi bir ekilde
temizlenir, kurutulur, metal bileikleri ieren zeltiye daldrlr ve sabit bir hzla
nem ieren bir atmosfere ekilir. zelti svs filmin bir ksm cam yzeyinden akar,
dier ksm yzeyde kalr ve zclerin buharlamasyla katlar. Kaplanm yzey
daha sonra frnda 400500 C ye stlarak oksit tabakas elde edilir.
Daldrma ilemi srasnda yzey ve zelti scakl sabit tutularak, ayn
zeltiden kullanlarak kaplama kalnl, zelti konsantrasyonu, viskozitesi
ayarlanabilir. Ayrca kaplama kalnl numunenin zeltiden ekilme hzna da
baldr. Kaplama kalnln etkileyen dier faktrler zeltinin yzey gerilimi,
kaplama banyosu zerindeki ksmi nem ve buhar basncdr. Ayrca hassas kaplama
yapmak iin reaksiyon ortamnn temizliine ve hava akmlarna dikkat edilmelidir.

3.3. rneklerin Hazrlanmas

Bu almada Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18+
ve Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18+
eklinde iki speriletken
numune sol-jel yntemiyle hazrland.

3.3.1. Toz rneklerin Hazrlanmas

Y
2
O
3
, Ba(NO
3
)
2
, CuO, CaCO
3
, tozlar sitokiyometrik oranlarda hassas terazi
ile tartlarak, her rnek iin aadaki formller yardmyla balang karmlar
hazrland.
Y358 iin kimyasal reaksiyon forml:
3/2 Y
2
O
3
+ 5 Ba(NO
3
)
2
+ 8 CuO Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18+
+ 10NO
2
(3.6.)
CaY358 iin kimyasal reaksiyon forml
3/2 Y
2
O
3
+ 5 Ba(NO
3
)
2
+ 2 CaCO
3
+ 8 CuO
Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18+
+ 2 CO
2
+ 10 NO
2
(3.7.)
89
Balang karmlarn elde etmek iin kullanlan bileenlerin molekl arlk
deerleri tablo 3.1.de verilmitir.

Tablo 3.1. Balang karmlar oluturmak iin kullanlan bileiklerin sembolleri ve
molekl ktleleri.
Bileiin ad Kimyasal Forml Molekl ktlesi (gr/mol)
triyum Oksit Y
2
O
3
225.81
Baryum Nitrat Ba(NO
3
)
2
261,33
Kalsiyum Karbonat CaCO
3
100,086
Bakr Oksit CuO 79,992

Tablo 3.2.de speriletken numunelerin sitokiyometrik oranlara gre
hesaplanm oksit miktarlar verilmitir.

Tablo 3.2. Y358 ve CaY358 numunelerin bileenlerinin miktarlar
Numune ismi Y
2
O
3
(gr) Ba(NO
3
)
2
CuO CaCO
3

Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
1,158 4,469 2,177 ---
Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
1,098 4,237 2,0635 0,646

Y358 ve CaY358 numuneleri iin bileikler nitrik asitte zlmeye
elverili olan oksitleri veya suda kolay zlen nitrat tuzlar tablo 3.2.de belirtilen
miktarlarda tartlan tozlar, kullanlarak hazrland. Daha sonra belirli oranlarda sitrik
asit ve etilen-glikol eklenerek elde edilen son karm 200-300
o
C scaklk aralnda
su ve asitleri ortamdan uzaklatrmak iin stcl manyetik kartrcda jel kvam
elde edilene kadar kartrld. Elde edilen jel 600
o
C scaklkta 10 saat yaklarak
organik kalntlar yapdan uzaklatrld ve homojen bir kelti elde edildi. Bu kelti
agat havanda toz haline gelinceye kadar tld. Karm 15er dakikalk 4 tme
seansyla toplam 1 saatlik sre boyunca mekanik tc yardmyla tld.
tlen numunelerden yaklak 0.5 er gramlk toz rnekler ayrlarak kalsinasyon
scaklnn tespit edilmesi amacyla DTA lmleri yapld. Sinterleme ilemi
90
ncesinde numuneler hassas terazi yardmyla 0.7 er gram eklinde tartlarak
hidrolik presle 19 bar basn uygulanarak 13 mm apa sahip silindirik tabletler haline
getirildi.

3.3.2. Sinterleme lemi

Oluturulan tabletler sinterleme ilemi iin tp frna yerletirildi. 72 saat
boyunca Y358 numunesi 890 C, CaY358 numunesi ise 900 C scaklk de erinde
sinterleme i lemine tabi tutuldu.

3.4. X-Inlar Krnm

1912 ylnda Von Laue tarafndan kefedildikten sonra, X-nlar krnm
bugne kadar endstri ve bilime ok nemli bilgi ak salamtr. rnein; kristal
malzemelerin atomlarnn geometrik dzeni (rg yaps) ve aralarndaki mesafe
hakkndaki bilgilerin ou dorudan krnm almalaryla tayin edilmitir. Ayrca
bu tr almalar metallerin, polimerik malzemelerin ve dier katlarn fiziksel
zelliklerinin ok daha iyi anlalmasna katkda bulunmulardr. X-nlar krnm
son zamanlarda stereoidler, vitaminler ve antibiyotikler gibi karmak doal
maddelerin yaplarnn aydnlatlmasnda da ok nemli rol oynamaktadr.
X-nlar krnm kristallin ve bileiklerin niteleyici olarak tannmasnda
pratik ve uygun bir yntemdir. X-nlar toz krnm yntemi ise, kat bir
numunedeki bileikler hakknda niteleyici ve niceleyici bilgi salayabilen tek analitik
yntemdir. rnein, toz yntem ile bir kat numunedeki KBr ve NaCl yzdeleri tayin
edilebilirken dier analitik yntemlerle sadece numunedeki K
+
,Na
+
,Br
-
ve Cl
-
iyon
yzdeleri tayin edilebilmektedir.
X-nlar toz yntemleri her bir kristal madde iin X-n krnm deseninin
sadece o kristale zg olmas temeline dayanr. Bylece eer numunenin krnm
deseni karlatrld maddenin literatrdeki krnm deseni ile tam uyuursa
(krnm alar ayn olursa), numunenin kimyasal bileimi bulunabilir.

91

3.4.1. X-In Krnm Yntemi (XRD)

XRD yntemi ounlukla ar elementlerden oluan, kat inorganik ve kristal
halindeki maddelerin aratrlmasna uygun bir aygtsal yntemdir. XRD lmleri
iin kullanlan cihazlar basit olarak ekil 3.3.deki blok diyagramna sahiptir.
Yntem, speriletkenler, seramikler, metaller, alamlar, kat zeltiler, heterojen
kat karmlar, korozif maddeler, elik kaplama malzemeleri, maden analizlerinde,
toprak analizlerinde, safszlk katklanm yar iletkenlerde, bbrek ve mesane
talarnda, baz adli konularda, baz boyar maddelerde, pigmentlerde, imentolarda,
doal veya yapay minerallerde, herhangi bir malzemenin ierdii bileik veya
elementlerin tayininde, inorganik polimerlerde, faz diyagramlarnn ve faz
dnmlerinin aratrlmas baz kristal veya amorf karmak bileiklerinin
incelenmesinde olduu gibi birok konuda yaygn kullanm alanna sahiptir. Yaygn
olmamakla birlikte baz kat organik bileiklerin, kat organik polimerlerin,
plastiklerin, organik boyar maddelerin v.s. analizlerinde de kullanlmaktadr.
92

ekil 3.3. X In Toz Difraktometresinin bileenleri

3.4.2. Kristalin Bileiklerinin Tannmas

Analitik krnm almalar iin kristal numune homojen, ince bir toz elde
edilene kadar tlr. Bu durumda ok sayda kk kristal tanecikleri btn
mmkn ynlerde ynlenirler; bylece bir X-n demetinin malzeme iinden
geerken ok sayda taneciin btn mmkn dzlemler aras boluklarda yansmas
iin Bragg artn yerine getirecek ekilde ynlenmi olmas beklenir.
Cihazn
Bileenleri
Kaynaklar

Dedektrler

Filtreler

Monokroma
trler

Sinyal
lemcileri

X
Inlar
Tp

Radyo
zotoplar

kincil
Floresans
Kaynaklar

Foton
Saym

Gaz
Trans
duserler
Sinyal
Yn
Sayc
Puls
Ykseklik
Seici
Puls
Ykseklik
Analizr
Geiger
Tp

Orantl
Sayac

yonlama
Odalar

93
Numunelerin lme hazrlanma ekilleri, ince duvarl cam veya selofan
kapiler tpler iine yerletirilerek olabilir. Dier bir seenek ise bir miktar
numunenin kristalin zellii bulunmayan bir balayc ile kartrlmas ve eritilerek
uygun bir ekil verilmesidir. ki ya da daha fazla rnein bir mika plaka zerine
yaylmas eklindedir.
Krnm desenleri, genellikle otomatik cihazlarla elde edilir. Burada kaynak,
uygun filtreleri bulunan bir X-n tpdr. Toz halindeki rnek numune tutucuya
yerletirilir. Kristallerin ynlenmesindeki geliigzellii artrmak iin numune tutucu
dndrlr. Emisyon veya absorpsiyon spektrumunun elde edilmesinin benzeri bir
ekilde otomatik olarak taranmak suretiyle krnm desenleri de elde edilir. Bu tr
cihazlarn avantaj iddet lmleri iin yksek kesinlik, otomatik veri ayklama ve
rapor sunmasdr.

3.4.3. Krnm Desenlerinin Yorumu

Bilinmeyen bir malzemenin toz krnm desenlerinden yararlanarak
tanmlanmas, sinyallerin veya 2 cinsinden pozisyonlarna ve bal
iddetlerine baldr. Krnm as 2 belli bir grup dzlemler aras aklk
tarafndan belirlenir. Bragg eitlii yardmyla bu dzlemler aras uzaklk (d)
mesafesi kaynan bilinen dalga boyundan ve lmn yapld adan hesaplanr.
izgi iddetleri her bir dzlem kmesindeki atomik yanstma merkezlerinin trne
ve saysna baldr. Bir kristalin belirlenmesi ampiriktir. Uluslar aras Krnm
Verileri Merkezi (International Centre For Differaction Data, Swarthmore, PA)
tarafndan toz krnm verileri dosyas salanabilir. Bu dosyadaki verileri tarayarak
bilinmeyeni belirlemek zor ve zaman alc olduundan, toz veriler dosyas
inorganikler, organikler, mineraller, metaller, alamlar, adli malzemeler ve dier
trlerin listesini ieren alt dosyalara ayrlmtr. Bu dosyalardaki veriler dzlemler
aras uzaklk mesafelerini ve bal izgi iddetlerini gstermektedir. Veriler en
iddetli izginin (d) deerlerine gre sralanmtr; bu dosyadan analizi yaplan
maddesinin en iddetli (d) mesafelerine bir pikometrenin yzde bir ikisi kadar
yaklaan (d) deerleri alnr. Muhtemel bileikler ayrldktan sonra aralarnda tekrar
94
bir eleme iin ikinci daha sonra nc vb. en iddetli izgilerin (d) deerlerine gre
elemeler yaplarak bilinmeyene yaklalr. ounlukla veya drt (d) deeri
bileiin kuku gtrmez bir ekilde tehis edilmesi iin yeterlidir. Gnmzde artk
bilgisayar tarama programlaryla bu zor ilem kolaylatrlmtr.
Eer numune iki veya daha fazla kristal halinde bileik ieriyorsa, bunlarn
tanmlanmas daha karmak olmaktadr. Bu durumda denemeler sonucu bir
uygunluk salanana kadar daha iddetli izgilerin eitli kombinasyonlar kullanlr.
Krnm izgilerinin iddetleri llerek ve standartlarla karlatrlarak kristal
karmlarnn kantitatif analizini yapmak mmkndr.

3.5. Termal Analiz

3.5.1. Termal Analiz Yntemleri

Termal Analiz Yntemi, kontroll bir scaklk deiimine tabi tutulan
maddede meydana gelen fiziksel ve kimyasal deiimlerin llmesidir. Bilinen
termal analiz yntemleri Tablo 3.3 de bir arada grlmektedir.
Bahsedilen bu yntemlerle ilgili aralar Gelimi Gaz Analiz Aletine
(Evolved Gas Analyser; EGA) balanarak ayn anda rnek maddenin birka zellii
birden incelenebilmektedir.

95
Tablo 3.3. Termal analiz yntemleri
zellik Yntem Ksa Gsterim
Ktle
Termogravimetri TG
Derivatif Termogravimetri DTG
Scaklk

Diferansiyel Termal Analiz DTA
Entalpi Diferansiyel Taramal Kalorimetri
DSC

Boyut
Termodilatometri

Mekanik zellikler Termomekanometri
TMA
Dinamik Mekanik DMA
Optik zellikler
Termooptometri veya Termomikroskopi

Magnetik zellikler Termomagnetometri TM
Elektriksel zellikler Termoelektrometri
Akustik zellikler Termosonimetri ve Termoakustumetri TS
Radyoaktif Gaz
Yaylm
kan Gaz Termal Analizi ETA
Tanecik Yaylm Termopartikl Analiz TPA

3.5.2. Termogravimetri (TG)

Termogravimetri Yntemi, rnek maddenin ktlesinin scaklkla deiiminin,
termik terazi kullanlarak llmesi tekniine dayanr. Alet, scaklk kontrol nitesi,
frn, ve uygun bir elektronik mikro terazinin bileiminden oluur. Terazi ksm,
istenilen gaz atmosferinde allacak ekilde dzenlenebilir (Sekil 3.2.).
Birka tip terazi mekanizmas vardr. Bunlar kl, yayl, dirsekli, destekli ve
bklmeli terazilerdir. Sfr-nokta (Null-point) tartm mekanizmas, TG sisteminde
tercih edilen bir yntemdir. Bu alette deiik sensrler kullanlr. Bu yntemde,
terazi nn yolunu ap kapayan bir mekanizma vardr. Kesici bir plaka, lamba ile
fotosel arasndaki k yolunu ksmen kapatr. Fotosel zerindeki k iddetinin
deeri deitirilerek terazinin sfr-nokta (Null-point) ayarlamas yaplr. Ik
iddetinin deiiminden de, ktledeki deiim llm olur. Bu dzenleme elektro
magnetiktir. Terazinin hassasiyeti 1,00-1000 mg aralndadr. kan sinyallerin
trevi alnarak derivatif termogravimetrik erileri elde edilir
96

ekil 3.4. Termik terazi diyagram

Terazi ksm, dk basntan (<10-4 Pa), yksek basntan (>3000 kPa),
ykseltgen ve indirgen gazlardan etkilenmemesi iin, cam veya metalden yaplmtr.
zotermal koullarda, TG almalarndan katlarn bozunum kinetikleri de
bulunabilir. Bozunma almalarnda baz zel problemlerle de karlalabilir.
nk birok bozunma tepkimesi tersinirdir. Bu nedenle almalarda dikkatli bir
evre kontrol gerekir. Bu da scaklk kontroln ve lmn gletirir. Bu
problemin stesinden gelmek iin kuartz kristal terazi kullanm tercih edilir.
Termogravimetride en yaygn kullanlan ana stma pozisyonu vardr. Bunlar;
yatay dzenleme, dikey dzenleme ve asl dzenlemedir. TG deki stma sistemi
normal elektrikli rezistans stcdan oluur. Eer analiz yaplacak rnein iletkenlii
dk ise stmalar yksek scaklktaki frnlarda yaplabilir. Ayrca alternatif olarak
IR ve mikro dalga yayclar kullanlabilir. IR ile stmada birka tane halojen
lambadan yaylan k eliptik ya da parabolik yanstclarla rnek zerine odaklanr
ve bu ekilde 1400 C/dak zerinde scaklk elde edilebilir. Istma hz 1000
C/dakdr ve scaklk 0,5 C hassasiyetle kontrol edilebilir.
97
lm esnasnda rnekler kk kaplara koyularak almas nlenmi bir
sistemde stlabilir. O zaman rnek maddenin bozunmasndan aa kan gazlarla
zel bir atmosfer oluur ve bu gazlar, duruma gre tepkimeyi yavalatr ya da
hzlandrr. Ayrca, rnek maddeler, normal atmosfer basncnda, ya durgun
atmosferde ya da bir kompresrle hava fleyerek elde edilen dinamik bir atmosferde
stlabilir. Bu gaz aknn baz avantajlar vardr:
1) Tartm mekanizmas zerindeki tepkime rnlerinin yapp kalmas
nlenmi olur.
2) Andrc, paslandrc rnler hzla dar atlm olur.
3) kincil reaksiyonlar azaltlm olur.
4) Terazinin dier ksmlarnn soutulmas salanm olur.
Fakat yine de terazi mekanizmas bu gaz akndan etkilenmemelidir. Ayrca,
bu sistemde inert gaz kullanlrsa terazi mekanizmas korunmu olur. Yaklak 20
kPa basncn zerinde, TG deki grlt dzeyi, scakln artmas ile artar.
Kullanlan tayc gazn youn olmas halinde, yksek scaklkta, yksek
basn, scak blge zerinde grlt oluturucu etki yapar. Gazn ak hznn
deitirilmesi grlt dzeyini ok fazla deitirmez; fakat arln sfrlanmasn
deitirebilir. Grlt dzeyi, younluu daha az gazlar, rnein helyum kullanlarak
da azaltlabilir.
rnek kab kk ve inert materyalden yaplmaldr. Buna ramen, platin
kaplar baz tepkimelerde katalizr grevi yapabilir. rnekler, rnek kaplarna
homojen olarak koyulmaldr. Aksi halde rnek, scakla bal olarak farkl
davranlar gsterebilir. Yzeyin przl oluu ok farkl sonular elde edilmesine
neden olabilir. rnein, bir katnn tek kristali ile ayn katnn toz halinin scakla
kar davranlar ok farkldr. Bu fiziki farkllk, maddenin kimyasal etkinliini de
deitirebilir. Kullanlan rnek miktar artrlrsa baz problemler ortaya kabilir.
rnein, maddenin kendini soutmas veya stmas eklinde tepkimeler olabilir.
Ayrca, aa kacak gazn ortamdan ayrlmas ya da bir baka gazn rnee girmesi
zorlar. rnek madde homojen deilse veya byk paralar halinde ise (kmr,
mineral gibi) madde miktar mmkn olduu kadar az olmaldr. rnek miktarnn az
98
olmas patlama gibi olaylarn da meydana gelmesini nlemi olur. rnek mmknse
toz haline getirilmi ve kabn iine dzgn bir ekilde yaylm olmaldr.
rnek scakl ( T
s
), genellikle frn scaklndan (T
f
) daha dktr. Is
transferindeki gecikme ( T
f-
T
s
) operasyon koullarna bal olarak 30 C kadar
olabilir. Operasyonun, vakumda, hzl gaz aknda veya yksek stma hznda
yaplmas halinde gecikme gzlenir. Scaklk lm genellikle termal iftle yaplr;
rnek ve frn scaklklarnn iki ayr termal iftle kontrol edilmesi nerilir. Dikkatli
lmlerde bile T
s
scakl doru olarak saptanmayabilir. Yava s transferi, kendi
kendine snma (self-heating) ya da kendi kendine soumaya (self-cooling) sebep
olabilir. Bu durum rnek miktar fazla olduunda gzlenir. Scakln kontrolnde
yaygn olarak tam-otomatik scaklk kontrol edicileri kullanlr.
Scaklk sensrleri ya platin rezistansl termometre veya termal iftlerdir.
Istma hz dakikada derece olarak verilir (10 C/dak gibi). Scakln kontrolnde
yaygn olarak tam-otomatik scaklk kontrol edicileri kullanlr.

3.5.3. Diferansiyel Termal Analiz (DTA)

DTA en basit ve en yaygn kullanlan termal analiz yntemidir. Referans ve
rnek maddeler arasndaki scaklk fark (T), belirtilen maddelerin ayn scaklkta
stlmas srasnda kaydedilir.
Termal olaylar boyunca scaklk sinyalleri farkndan emin olabilmek iin
dk iletkenlie sahip kaplar seilir. Erime gibi Hn pozitif olduu endotermik
termal olaylarda, rnein T
s
scakl, referansn T
r
scaklndan geri kalr. Termal
iftlerden alnan ktlar T (T
s
- T
r
) olarak grafie geirilir (T
r
T
f
) (ekil 3.3).
Eer H negatif ise, oksidasyon olaylarnda olduu gibi, reaksiyon ekzotermiktir. T
deeri, T
s
- T
r
veya T
r
- T
s
olarak seilebilir. T deerinin T
s
- T
r
olarak seilmesi
halinde, endotermik pikler aaya ynelir ve bu pikler Endoterm olarak
adlandrlr. Ekzotermik piklerin ynelimi ise yukar dorudur. Pik genliinin
maksimum noktasnn scaklna T
max
denir. T
max
, ou zaman, stma hz ye,
termal iftlerin pozisyonuna ve rnek miktarna baldr. Endotermik ya da
ekzotermik pik altndaki alan, entalpi deiiminin deeri ile ilgilidir.
99
DTA lmlerinde rnek ve referans maddeler silindirik platin, teflon veya
silika kaplara koyulur. Mikrodalga iin absorpsiyon katsays, rnek tr ve
scaklkla deiir. Bu nedenle uygun referans maddesini bulmak zordur. Klasik DTA
almalarnda Al
2
O
3
veya TiO
2
gibi saf, yksek absorpsiyon katsaysna sahip
maddeler kullanlr, referans maddesi rnek ierisine kartrlarak da analiz
yaplabilmekledir.

ekil 3.5. DTA erisi

Referans maddeleri aadaki zellikleri tamaldr:
1) allan scaklk aralnda termal olaylara maruz kalmamaldr.
2) rnek kab veya termal iftle tepkimeye girmemelidir.
3) Termal iletkenlii ve s kapasitesi rnee benzer olmaldr.
Almina (Al
2
O
3
) ve karborondum (SiC) inorganik maddeler iin referans
maddesi olarak ok kullanlr. Organik maddeler iin zellikle polimerlerde,
oktilftalat ve silikon ya kullanlr. Kat rnek ve referans maddesi genellikle toz
halinde olmaldr. nk para bykl ve paketleme koullar sonular etkiler.
Ortama verilen gaz ve koullar, TG iin anlatlanlarla benzerdir.
Hidratlar, mikrodalga kullanldnda ilgin davranlar gsterirler. Bunlarn
absorpsiyon sabitleri ok yksektir. Geleneksel DTA da dehidratasyon, endotermik,
mikrodalga stma sistemlerinde ise, ekzotermik olarak gzlenir. Benzer ekilde,
100
mikrodalga frnl termodilatometride de geleneksel stmal sistemdekinden farkl
sonular elde edilmektedir.

ekil 3.6. Termal analiz nitesi

101
3.6. Taramal Elektron Mikroskopisi

Kimyann, malzeme biliminin, jeoloji ve biyolojinin birok alma alannda
kat yzeylerin fiziksel nitelii hakknda ayrntl bilgi salamak byk bir nem
tar. Bu tr bilgiyi salamann klasik yntemi yzey karakterizasyonunda hala
nemli bir teknik olarak kullanlan optik mikroskopidir. Son zamanlarda ok daha
yksek znrle sahip teknik kullanlarak yzeyler hakknda bilgi
salanmaktadr; Bu teknikler taramal elektron mikroskobu (SEM), taramal
tnelleme mikroskobu (STM) ve atomik kuvvet mikroskobu (AFM)dir. Son iki
yntem bazen taramal prop mikroskobu (SPM) seklinde ortak bir isimle de
adlandrlr. Bu tekniklerin her biri ile bir grnt elde etmek iin kat numunenin
yzeyi, hassas bir ekilde odaklanan elektron demetiyle (1) yzey boyunca dz bir
doru zerinde (rn. x ynnde) tarama yaplr, (2) demet balang pozisyonuna
dner ve (3) aa doru (y ynnde) standart belirlenmi bir miktar kadar kaydrlr.
Bu ilem sz konusu yzey alan tamamen taranana kadar tekrarlanr. Bu tarama
ilemi srasnda yzey stnde (z yn) bir sinyal alnr ve grntye dntrlmek
zere bir bilgisayar sisteminde toplanr.

3.6.1. Taramal Elektron Mikroskobu (SEM)

Taramal elektron mikroskobunda, kat numune yzeyi yksek enerjili bir
elektron demetiyle taranr. Bu teknikte yzeyden eitli tr sinyaller oluturulur.
Bunlar geri salm elektronlar, ikincil elektronlar, Auger elektronlar, X-n
floresans fotonlar ve deiik enerjili dier fotonlardr. Btn bu sinyaller yzey
almalarnda kullanlm olmakla beraber, bunlarn iinde en yaygn olan iki tanesi
(1) taramal elektron mikroskopisinin temelini oluturan geri salm ve ikincil
elektronlar ve (2) elektron mikroprob analizde kullanlan X- n emisyonudur.
ekil 3.7. de grlen manyetik kondensr ve objektif mercek sistemi,
grnty 5 ile 200 nmlik numune zerindeki son nokta boyutuna indirgeme grevi
grrler. Bir veya daha ok sayda mercekten oluan kondensr mercek sistemi,
elektron demetinin objektif merceklere ulatrlmak zere ynlendirilmesini salar,
102
objektif mercekler ise numune yzeyine arpan elektron demetinin boyutlarndan
sorumludur. Mercekler genel olarak silindirik simetrik olup, 10-15 cm
yksekliindedir.
SEM ile tarama, objektif merceklerin arasna yerletirilmi iki ift
elektromanyetik sarm ile salanr. Sarm iftlerinden biri, demeti numune boyunca
(x) ynnde kaydrrken, dier ift (y) ynnde saptrr. Taramann yaplabilmesi
iin tarama sarmlarndan birine elektrik sinyali uygulanr ve elektron demeti mercek
sisteminin merkez ekseninin bir ynnden numuneye arpar. Bu sarm iftine (yani x
sarmlarna) uygulanan elektrik sinyalinin zamannn bir fonksiyonu olarak
deitirmek suretiyle elektron demetinin numune boyunca dz bir doru zerinde
hareket ettirilmesi ve daha sonra tekrar balang (orijinal) pozisyonuna dnmesi
salanr. izgi taramas tamamlandktan sonra dier sarm grubu (y sarmlar)
kullanlarak demet (y) ynnde biraz kaydrlr ve sonra (x) sarmlarn kullanarak
(x) ynnde demet kaydrmas tekrarlanr.
Demetin bu ekilde hzla hareket ettirilmesiyle tm numune yzeyi elektron
demetiyle nlanabilir. Tarama sarmlarna uygulanan sinyaller ya analog ya
dijitaldir. Dijital taramann stnl, elektron demetinin hareketinin ve incelenecek
blgeyi bulmasnn ok iyi bir ekilde tekrarlanabilir olmasdr. Numuneden alnan
sinyal kodlanr ve demetin (x) ve (y) pozisyonlarn dijital olarak temsil eden formda
hafzaya alnr.
Elektron demetinin (x) ve (y) ynnde tarama yapmasn salayan sinyalleri
yneten sistem, ayn anda katot nlar tpnn (CRT) dikey ve yatay eksenlerinin
taranmasn salar. CRT zerindeki nokta iddetini kontrol eden bir dedektr k
sinyalini kullanarak numunenin bir haritasn oluturur. Bunu yaparken numunenin
yzeyindeki belirli bir alanda oluturulan sinyalin CRT ekrannda buna kar gelen
bir nokta ile birebir korelasyonu salanr. SEM ile grntde salanabilecek
bytme (M); M = W / w ile verilir.
Burada W, CRT ekrann genilii, w ise numune boyunca tek bir tarama
izgisinin geniliidir. W bir sabit olduundan wyi azaltarak bytme (M)
arttrlabilir. Bytme faktr ile numune boyunca tarama genilii arasndaki ters
orant nedeniyle sonsuz kk bir noktaya odaklanan elektron demetiyle sonsuz bir
103
bytme salanabilir. Ancak dier pek ok faktr, ulaabilecek bytme orann 10
kat ile (10 x), 100 000 kat (100 000 x ) arasnda snrlar.
Numune ve numune tutucu, numune odalar numunelerin hzl bir ekilde
deitirilebilmesine uygun olarak tasarlanmtr. Normal basntan 10-4 torr veya
daha dk bir basnca hzla ulaabilmek iin yksek kapasiteli vakum pompalar
kullanlr. Numune tutucular veya raflar, ou cihazda bir kenar birka cmden fazla
numuneleri tutabilecek zelliktedir. Ayrca numune tutucular x, y, ve z ynlerinde
hareket ettirilebilir ve her bir eksen etrafndan dndrlebilir. Sonu olarak ou
numunelerin yzeyleri hemen hemen bir ynden gzlenebilir.
almas en kolay olan numuneler elektrii iletenlerdir. nk
engellenmemi veya yavalatlmam bir ekilde topraa akan elektronlar, yk
birikimi nedeniyle oluan gerek olmayan yapay verileri en aza indirir. Ayrca,
elektrike iyi iletken numuneler genellikle sy iyi ilettiklerinden ssal bozunma
olasl da en azdr. Ancak, ne yazk ki ou biyolojik ve mineralojik numuneler
iletken deildir. letken olmayan numunelerin SEM grntlerini elde etmek iin
eitli teknikler gelitirilmitir. Fakat en ok uygulanan tekniklerde numune yzeyine
tozlama veya vakumda buharlatrma uygulanarak ince bir metalik film tabakasyla
kaplanr. Kaplama ilemlerinde dikkat edilecek nokta, ar kaln kaplamann yzey
ayrntlarn rtmesidir. Bu nedenle optimum bir kalnln seilmesi gerekir.
Taramal elektron mikroskoplarnda elektron iin en yaygn transduser tipi X-
nlar sintilasyon transduserlerine (dntrclerinde) benzer fonksiyona sahip
simlasyon dzenekleridir. Bunlarda katklanm bir cam veya plastik hedef zerine
bir elektron arptnda grnr blgede ar miktarda foton yaynlanr. Fotonlar,
cihazn yksek vakum blgesi dnda yer alan bir foto oaltc tpe bir k borusu
vastasyla iletilir. Sintilasyon dntrclerinde ortalama 105 ile 106 katlk bir
oaltma salanr.

104

ekil 3.7. Taramal elektron mikroskop blok diyagram

4. BULGULAR VE TARTIMA Ali Osman AYA
105
4. BULGULAR VE TARTIMA

4.1. Giri

Bu blmde Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
ve Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
speriletken malzemelerinin
yapsal ve fiziksel zellikleri; DTA ve TGA grafikleri, elektriksel diren R-T,
aktivasyon enerjisi hesaplamalar, Taramal Elektron Mikroskobu (SEM)
fotograflar, Enerji Dalm spektrometresi (EDX) verileri, XRD difraktogramlar,
Atomik Kuvvet Mikroskobu (AFM) fotoraflar, Hol konsantrasyonu hesaplamalar,
yardmyla deerlendirilecektir.

4.2. Y358 ve CaY358 rneklerine Ait TGA ve DTA Analizleri

TGA (Thermo Gravimetric Analysis), bir malzemenin scaklk art ile
bnyesinde meydana gelen ssal (termal) ve ktlesel (gravimetrik) deiimleri
belirlemek iin yaplan bir lmdr. zellikle seramik ham maddelerinin scaklk
art ile urad ktle kayplar (su kayb, organik madde uzaklamas gibi
nedenlerle) bu lm yntemi kullanlarak tespit edilebilir. Genellikle, numunenin
ktlesi numunenin scaklna ya da zamana gre llr. Bu lm iin, numune
belirli bir scaklk deerine kadar stlr ve bu scaklkta tutulur. Malzemede
meydana gelen ktle kayb genellikle TGA erilerinde bir basamak eklinde
meydana gelir. Bu tr bir davrana neden olan etkenleri; malzeme bnyesinde
varolan uucu bileenlerin buharlamas, rnekte meydana gelen kuruma, gaz
emilimi, hava ya da baka bir gaz ortamnda metalin oksitlenmesi, eklinde
sralayabiliriz.
Y358 numunesine ait 5, 10 ve 15 C/dk stma hzlarnda alnan TGA
erileri ekil 4.1.a,b,cde gsterilmitir. Tm TGA erilerinde yaklak 800 C den
sonra kayda deer bir ktle kaybnn balad tespit edilmitir. Istma scaklk deeri
yaklak 950 Cye geldiinde ktle kaybnn % 15 olduu grlmektedir. Bu durum
yapnn yaklak 950 Cden sonra oluan ciddi ktle kaybyla olduka farkl
zelliklere sahip hale geldiinin iaretidir.
106
CaY358 numunesine ait 5, 10 ve 15 C/dk stma hzlarnda alnan TGA
erileri ekil 4.2.a,b,cde gsterilmitir. Tm TGA erilerinde yaklak 800810 C
de kayda deer bir ktle kaybnn balad tespit edilmitir. Yaklak 1000 Cde %
14 lk bir ktle kayb grlmtr. Y358 numunesine gre gerekleen bu art
yapya giren Caun malzemeyi biraz daha kararl hale getirmesiyle aklanabilir.
DTA analizi ile rnekte ekzotermik ya da endotermik reaksiyonlar sonucu
meydana gelen scaklk deiimleri tespit edilir. zellikle seramik ham maddelerinin
scaklk art ile urad arlk kayplarnn ve bnyelerinde meydana gelen
reaksiyonlarn hangi scaklklarda meydana geldii, reaksiyon cinsi ve iddeti,
bylelikle de hammaddelerin termal davranlar belirlenmektedir. Yntem sabit bir
hzda stlan rnekte meydana gelen scaklk deiimi ile ilgilidir. rnekte meydana
gelen faz deiimleri endotermik veya ekzotermik olarak adlandrlr. Endotermik
reaksiyonlar sonucu rnek dardan s alr ve bu durumda oluan pik negatiftir.
Ekzotermik reaksiyonlarda ise, rnek darya s verir ve bu durumda oluan pik
pozitiftir. Genellikle rnek ierisinde, CO
2
k, suyun uzaklamas (kuruma),
kristal yapnn deimesi, bozunma ve erime gibi fiziksel zellikler endotermik
reaksiyonlarnn sonucudur. rnekte meydana gelen kristallemeler ekzotermik
pikler ile temsil edilir. Bylece DTA analizleri ile sinterleme, erime ve dier sl
ilemlerde oluan yapsal ve kimyasal deiiklikler tespit edilebilir.
ekil 4.1.de Y358 numunesine ait DTA erileri verilmitir. rnekte
meydana gelen kristallemelerin ekzotermik pikler ile temsil edildii bilinmektedir
ve elde edilen erilerde 850 ile 900 C aralnda ekzotermik bir pik gzlenmitir.
DTA erilerinde elde edilen bu tarz veriler aratrmaclarn sinterleme scakln
belirleme almalarnn araln verir. Bu almada Y358 numunesi iin
sinterleme scakln belirleme almalarnn sonucunda sinterleme scakl 890
C olarak belirlenmitir.
ekil 4.2.de CaY358 numunesine ait DTA erileri verilmitir. Bu erilerde
yaklak 850910 C aralnda ekzotermik bir pik tespit edilmi ve pik deeri temel
alnarak sinterleme scakl 900 C olarak tespit edilmi ve malzemenin
kristalletrilmesi salanmtr.
107

(a)

(b)

108

(c)

ekil 4.1. Y-358 numunesinin srasyla 5, 10 ve 15 C/dk stma hznda elde
edilmi DTA ve TGA erileri

(a)

109

(b)

(c)

ekil 4.2. CaY358 numunesinin srasyla 5, 10 ve 15 C/dk stma hznda elde
edilmi DTA erileri

110
4.3. Y358 ve CaY358 rneklerine Ait Elektriksel Diren lm Sonular

YBCO speriletken malzemelerinin keskin bir speriletkenlik zellik
gsterdii bilinmektedir. Sol-jel (sol-gel) yntemiyle hazrlanan Y358 ve CaY358
rneklerine ait R-T erileri ekil 4.3. ve ekil 4.4.de gsterilmitir. ekillerden de
grld gibi Y358 numunesi iin T
c. onset
scakl yaklak 93.777 K civarnda
iken, T
c. offset
scakl yaklak 87.667 Kdir. Ayrca speriletken hale gei aral
olan T(T
c. onset
- T
c. offset
)= 6.110 Kdir.
CaY358 numunesi iin T
c. onset
scakl yaklak 83.547 K civarnda iken, T
c. offset

scakl yaklak 79.479 Kdir. Bu durumda speriletken hale gei aral olan T
(T
c. onset
- T
c.ofset
) = 4.068 Kdir. Veriler deerlendirildiinde katksz durumda olan
Y358 numunesine Ca katklamas yapldnda oluan CaY358 numunesinde T
c

deeri ile T
c. onset
ve

T
c. offset
deerlerinin azalrken T gei aralnn ise geniledii
grlmektedir. Her iki rnekte de T
c
ye keskin d rneklerdeki faz dnmn
hzl dolaysyla iletim yollarnn ak, safszlklarn az ara blgelerdeki balantnn
gl olduunun bir gstergesidir.

ekil 4.3. Y358 numunesinin diren- scaklk grafii.

-0,005
0
0,005
0,01
0,015
0,02
0,025
0,03
0,035
0,04
0,045
0 100 200 300 400
Tc.onset 92.777 K
Tc.of f set 87.667
D
i
r
e
n
)
Scakl k (K)
111

ekil 4.4. CaY358 numunesinin diren- scaklk grafii.

Tablo 4.1. Y358 ve CaY358 rneklerinin T
c, balang
ve T
c, biti
gei scaklklar.

4.4. Y358 ve CaY358 rneklerine Ait Aktivasyon Enerjisinin Hesaplanmas

Aktivasyon enerjisinin hesabnda Arhenius aktivasyon enerjisi bants
kullanld. Bu bantya gre ekil 4.5.de verilen -T grafiinde gei scaklk
aralg iinde, numunenin normal durumdaki zdiren deerinin 0.2 kat deere sahip
belirli bir T
k
scaklg, gei blgesini ikiye ayrmaktadr. T
k
nin yukarsndaki
blgede girdaplar hareketli (Vortex Liquid), asagsndaki scaklklarda ise girdaplar
(Vortex Solid) sabittir (Vinokur ve ark., 1990). almada, T
k
ile T
c.onset
scaklk
aralgndaki zdiren deerleri ele alnd.

U
= k
t an

denklemiyle (denklem
1.42) verilen aktivasyon enerjisinin hesaplanmas ifadesi iin zdirencin normlanm
-0,005
0
0,005
0,01
0,015
0,02
0,025
0,03
0,035
0,04
0 100 200 300 400
Tc.of f 79,479 K
Scakl k (K)
D
i
r
e
n
)
Tc.on 86,597 K
Numune T
c.onset
(K) T
c.offset
(K) T(T
c.on
- T
c.off
) (K)
Y358 92.777 87.667 5.110
CaY358 86.597 79.479 7.118
112
(
0
) ifadesinin logaritmik deerinin 1/Tye karlk elde edilen grafii ekil 4.7. ile
ekil 4.8.de gsterilmi olup bu grafiin eim deeri (1.42.) U
0
= k
B
tg ifadesinde
yerine konarak aktivasyon enerjisi deeri hesapland.

ekil 4.5. Y358 numunesinin zdiren-scaklk grafii.

ekil 4.6. Ca katkl Y358 numunesinin zdiren-scaklk grafii.
113

ekil 4.7. Y358 numunesinin aktivasyon enerjisinin hesapland doru.

ekil 4.8. CaY358 numunesinin aktivasyon enerjisinin hesapland doru.

114
Tablo 4.2. Y358 ve CaY358 numunelerinin eim ve aktivasyon enerjisi deerleri.
Numune Forml Tan Aktivasyon
enerjisi (eV)
Y358 Y
3
Ba
5
Cu
8
O
x
5499 0,47
CaY358 Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
x
3539 0,30

Gei scaklk aralnn genilemesi rneklerin aktivasyon enerjisini
azaltmaktadr. Yani Y358 numunesine yaplm Ca katklamas aktivasyon
enerjisinin azalmasna neden olmutur. Buradan Y358 numunesi temel alndnda
katklamann gei scaklk aralnn genilemesine yol at dolaysyla
numunenin speriletkenlik zellii zerine olumsuz etki yapt sylenebilir.

4.5. Taramal Elektron Mikroskobu (SEM) lm Sonular ile lgili Genel
Aklamalar

Amorf yapdaki malzemelerin kristal dnm atomlar arasndaki balarn
krlmasn gerektirir. Bu durum dardan numuneye verilecek termal enerji ile
mmkn olmaktadr. Bu s malzemeye rastgele deil belirli srelerde ve miktarlarda
yani, kontroll olarak verilir. Bu syla ve gerekli sl ilem sresince malzemede faz
dnm gerekleirken, iyapda boyutsal ve hacimsel dnmlerde
gereklemektedir.
Belirli miktarlardaki sl uygulama esnasnda meydana gelen bu faz
dnmleri, malzemenin ierisinde atomik anlamda farkl merkezlerde gerekleir.
Malzemenin kristallemesi ilk olarak ekirdekler halindeki kk kristaller
biiminde oluur. Bu nedenle kristalleme ilemi; ekirdeklenme ve kristalleme
olarak iki ekilde gerekleir. ekirdeklerin oluumu esnasnda kritik bykle
eriildiinde kararl fazlarn gerekletii blgeler oluur. Sonuta sl ilem srasnda
kristaller bu ekirdekler zerinde byrler. Bu esnada ana fazn btn elemanlar
kimyasal enerji ve yapsal anlamda zde yani homojen ya da yaplar boluk veya
safszlklar ieren bir heterojen ekilde olabilir.
115
Taramal Elektron mikroskopu ile yaplan SEM analizleri bize malzemelerde
sl ilem sresince meydana gelen deiiklikleri yani ekirdeklenme, kristal
bymesi, atomik oranlar ve kristal yaps gibi zellikler hakknda ayrntl bilgi
salamaktadr. Katkssz Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
numunesi ve bu numuneye Ca katklamas ile
elde edilen Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
numunesine uygulanan sl ilemin kristal yapda
oluturduu deiiklikler bu blmde analiz edilmitir.

4.5.1. Y358 ve CaY358 Numuneleri in Taramal Elektron Mikroskobu
lm Sonular

ekil 4.9. ve ekil 4.10.de Sol-jel yntemiyle retilmi olan srasyla Y358
ve CaY358 numunelerinin Taramal Elektron Mikroskobu ile elde edilmi
fotoraflarn gstermektedir. Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
numunesinin fotoraflarnda tanecik
byklklerinin kk olduu ve bu tanelerin sk paketler eklinde bulunduu
grlmektedir. Ayrca numunenin farkl blgelerinden alnan fotoraflarda
malzemenin homojen yapda olduu anlalmaktadr. Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
numunesine
ait SEM fotoraflar incelendiinde ise numunenin homojenliinde bir deiim
gzlenmemekle beraber tanecik byklklerinin artt ve tanecikler aras
boluklarn artt grlmtr. YBCO malzemelerinin karakteristik bir zellii olan
tanecikler aras gl balant retmi olduumuz her iki malzemede de
homojenliin ve tabakal yapnn mevcut olmasyla kendisini gstermi, R-T
analizlerindeki keskin dle bu kantlanmtr.

116

(a)

(b)

117

(c)

(d)
ekil 4.9. Y
3
Ba
5
Cu
8
O
x
bileiine ait a. 250x bytmeli b-d. 5000x bytmeli
ve numunenin farkl blgelerinin SEM fotoraflar.

118

(a)

(b)
119

(c)

(d)
ekil 4.10. Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
x
bileiine ait numunenin farkl blgelerinin 5000x
bytmeli SEM fotoraflar.

120
4.6. Y358 ve CaY358 Numunelerine Ait Enerji Dalm Spektrometresi (EDX)
lm Sonular

Tablo 4.3.de EDX spektrumunun analizi sonucu tespit edilen, malzeme
ierisindeki atomlarn arlka ve atomik yzdeleri verilmitir.

Tablo 4.3. Y358 numunesi iin O,Y,Ba, Cuya ait element ve atomik yzdeler
Elementler Element yzdesi Atomik yzde
O 11.44 42.84
Y 29.06 19.58
Ba 36.51 15.92
Cu 22.98 21.66

Tablo 4.4. CaY358 numunesi iin O,Y,Ba, Ca ve Cuya ait element ve atomik
yzdeler.
Elementler Element yzdesi Atomik yzde
O 11.17 37.14
Y 16.56 9.91
Ca 6.16 8.18
Ba 23.58 9.14
Cu 42.53 35.62

121

(a)

(b)

122

(c)
ekil 4.11. Y358 numunesine ait farkl noktalar iin EDS grafii.

(a)

123

(b)

(c)
ekil 4.12. CaY358 numunesinin farkl noktalar iin EDS grafii.

EDX spektrumunda, Y358 numunesinin yapsnda Y, Ba, Cu ve O dnda,
CaY358 numunenin yapsnda ise Y, Ba, Cu, O ve Ca dnda baka bir elemente ait
pik gzlenmemitir. Bu durum Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
bileiinde Y, Ba, Cu ve O ve
Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
bileiinde Y, Ba, Cu, Ca ve O elementlerinin varln kantlarken
bileik ierisinde herhangi baka bir elementin bulunmadn ve tm elementlerin
sistemin matrisinde yer aldn gstermektedir.

124
4.7. Y358 ve CaY358 Numunelerine Ait XRD Analizleri

72 saat boyunca 890 Cde sinterlenen Y358 numunesi ve 72 saat boyunca
900 Cde sinterlenen CaY358 numunelerinin polikristal difraktometresinde 10 -70
a aral iin elde edilen x- n krnm desenleri ekil 4.13. ve ekil 4.14.de
verilmitir. Elde edilen krnm desenlerindeki ilgili dzlemlerin (hkl) Miller indisleri
belirlendi. ndisler ve dzlemler aras mesafe kullanlarak hesaplanan rg
parametreleri (a,b,c ve hacim) tablo 4.5. de verilmitir. Her iki rnekte de
malzemenin kristallemenin tamamland, piklerin olutuu grlmektedir.
zellikle 2 = 27-35 arasnda beklendi i gibi grlen yksek pik iddeti literatrle
uyum ierisindedir. Y-358 numunesine yaplan Ca katksyla ok kk iddetlerde
birka adet yeni pike rastlanmasna ve rg parametrelerinde ok az de i iklik
olmasna ra men birim hcre ayn yapda (ortorombik) kalm , hacimsel ekil
bozukluklar meydana gelmemi tir.

ekil 4.13. Y358 numunesine ait XRD krnm desenleri, *, safszlk faz

125

ekil 4.14. CaY358 numunesine ait XRD krnm desenleri, *, safszlk faz.

Tablo 4.5. Y358 ve CaY358 numunelerine ait rg parametreleri.

Numune

rg Parametreleri Birim
hcrenin
hacmi
Kristal
yaps
Uzay
grubu
FWHM
(2=32,823)
d ()
a () b () c ()
Y358 3,880 3,836 11,707 174,243 Ortorombik Pmmm
47
0,1948 8,47
CaY358 3,905 3,839 11,738 176,008 Ortorombik Pmmm
47
0,4221 3,90

4.8. Y358 ve CaY358 Numunelerine Ait Atomik Kuvvet Mikroskobu (AFM)
lm Sonular (AFM Analizleri)

Sol-jel yntemi kullanlarak hazrlanan speriletken rneklerin yzey
morfolojileri hakknda bilgi sahibi olabilmek iin kontak mod kullanlarak Atomik
Kuvvet Mikroskobu (AFM) ile grntler alnmtr. Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
speriletken
bileiine ait 40 m x 40 m, 30 m x 30 m ve 20 m x 20 m ebatlarnda alnan
iki ve boyutlu grntler ekil 4.15.1a,1b, 4.15.2a-2b ve 4.15.3a-3bde verilmitir.
126
Grntlerden, bu speriletken bileiin bekler halinde byd grlmektedir.
Bu bekler rasgele ynelime sahip plakal yaplarn bir araya gelmeleri sonucunda
olumutur. Bu plakalar birbirleri ile sk skya paketlenmi durumdadr. Ancak,
bekler kendi iinde sk yapda olmalarna ramen, bekler arasnda bu tr bir
yaplama grlmemektedir. Ayrca, bu bekli yaplar arasnda yer yer boluklar
grlmektedir. Bileiin yzeyindeki bekli yaplar farkl yksekliklere sahiptir. Bu
plakal yaplarn aralarnda daha kk tanelerde bulunmaktadr. Bu taneler sl ilem
sre ve scaklna bal artlardan oluan safszlklar olabilir. Bileiin ortalama
tanecik bykl hakknda grntlerden bir eyler sylemek mmkn olmamtr.
1a. 1b.

2a 2b.

127

3a. 3b.
ekil 4.15. Y358 numunesine ait 40 m x 40 m, 30m x 30 m ve 20 m x 20 m
boyutlarnda iki ve boyutlu AFM fotoraflar

Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
speriletken bileiine ait 40 m x 40 m, 30 m x 30 m
ve 20 m x 20 m ebatlarnda alnan iki ve boyutlu grntler ekil 4.16.4a-4b,
4.16.5a-5b ve 4.17.6a-6bde verilmitir. Bu rnein yzeyi de dier speriletken
bileiin yzeyi ile benzer zellikler tamaktadr. Plakalarn birlemesi ile meydana
gelen bekli yaplama bu speriletken bileiin yzeyinde de grlmektedir. Bu
bileiin yzey morfolojisini oluturan beksi yaplama ve plakalar daha kk
boyutlarda meydana gelmitir. Ca iyonlarnn fazlalk olarak yapya katklanmalar
sonucunda kristal yapda birtakm deiiklikler meydana gelmesi kanlmazdr.
Fakat katk miktar az olduundan dolay bu bileiin yzeyi temelde Ca katksz
olan bileikle ayn gibi gzkmektedir. Bu bileikteki bekli yap dier bileikten
bykl ile ayrlmaktadr. Ayrca, bu bileikte bekler arasndaki boluklar da
artmtr.

128

4a. 4b.

5a. 5b.

6a. 6b.

129

7a. 7b.
ekil 4.16. CaY358 numunesine ait 40 m x 40 m, 30 m x 30 m ve 20 m x 20
m boyutlarnda iki ve boyutlu AFM fotoraflar.

Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
speriletken 10 m x 10 m ebatlarnda alnan iki ve
boyutlu grntler ekil 4.16.7a-7bde verilmitir. Bu grntler her iki bileiin
yzeyinde grlen beklerden birini temsil etmektedir. ki ve boyutlu
grntlerden bekleri oluturan rastgele ynlere bir araya gelen plakalar net bir
ekilde grlmektedir.

4.9. Y-358 ve CaY-358 Numuneleri in Hol Konsantrasyon Hesab

Yksek scaklk speriletkenlerine yaplan katklamann amac
speriletkenlie gei scakl T
c
yi ykselterek speriletken rneklerin teknolojide
kullanm alann geniletmektir. Speriletkenlie gei scaklnn deerini
deitiren birok durum sz konusudur. CuO
2
dzlemlerindeki p hol saysnn deeri
bu durumlardan birisidir. Speriletkenlie gei scakl ile hol says (p) arasnda
CuO
2
dzlemindeki ile CuO zincirindeki miktar ve yaplan katklama veya
yerdeitirme almalaryla CuO zincirinden CuO
2
dzlemine gei gibi durumlarla
ilgili bir bantnn bulunduu bilinmektedir. Bu balamda hol saysnn
hesaplanmas T
c
zerine etkisinin aratrlmas bakmndan nem arz etmektedir. Hol
saysnn hesaplanmas eitli metot ve bantlarla yaplabilmektedir.

130
Bu tez kapsamnda Presland metodu ile

= 0.16
(
)
.
/
(4.1.)

bants kullanlarak hesapland (Presland 1991). Bantdaki T
c
max
deeri, ulalan
en yksek T
c
deeridir ve
ise CuO
2
tabakalarnda birim Cu atomu bana den hol
saysdr. Y-358 ve CaY-358 numuneleri iin hesaplanan hol konsantrasyonlar tablo
4.6. da verilmitir.

Tablo 4.6. Y-358 ve CaY-358 iin hol konsantrasyon miktarlar
Numune Hol says
Y-358 0,108
CaY-358 0,104

Bu verilere gre katksz numunenin hol konsantrasyonunun Ca katkl
numuneye gre dikkate deer bir farkllk gstermemektedir.
5. SONULAR VE NERLER Ali Osman AYA
131
5. SONULAR VE NERLER

5.1. Sonular

Daha yksek kritik scaklk deerine sahip ve teknolojideki kullanm alanlar
bakmndan dahi iyi kalitede speriletkenler retme almalarnda YBCO
malzemelerinin deiik fazlar her dnemde referans noktas olma roln
stlenmitir. Bu almada, bahsedilen anlamda yine referans olma roln
stlenecei dnlen YBCO ailesine ait yeni bir faz olan Y358 fazna ait
Y
3
Ba
5
Cu
8
O
18
rnei ve bu faza Ca katklamas yaplarak elde edilen (CaY358)
Y
3
Ba
5
Ca
2
Cu
8
O
18
rnei Sol-Jel yntemiyle srasyla 890 Cde ve 900Cde
sinterlenerek retildi.
Hazrlanan katksz ve Ca katkl rneklerin TGA ve DTA analizleri,
elektriksel diren lmleri, aktivasyon enerjisinin hesaplanmas, Taramal Elektron
Mikroskobu (SEM) lmleri, Enerji Dalm Spektrometresi lmleri (EDX),
XRD analizleri, Atomik Kuvvet Mikroskobu (AFM) fotoraf lmleri yaplarak
elde edilen sonular yorumland.
Y358 ve CaY358 numunelerine ait TGA ve DTA analizleri numunelerin
sinterleme scaklnn belirlenmesi iin faydal oldu. Ayrca Y358 numunesine
yaplan Ca katklamasyla, kayda deer bir ktle kaybnn yaand scaklk
deerinin art, Ca katklamann yapy daha direnli hale getirdiini gsterdi.
Y358 ve CaY358 numunelerine ait elektriksel diren lmlerinden, her iki
rnekte de T
c
ye keskin dn gzlenmesi (ekil 5.1) nedeniyle rneklerdeki faz
dnmnn hzl olduu, iletim yollarnn ak, safszlklarn az, ara blgelerdeki
balantlarn gl olduu sonucuna varld. Ayrca katksz Y358 numunesine Ca
katklamasyla oluan CaY358 numunesinde, speriletkenlik zellikleri adna
olumsuz saylabilecek ekilde, T
c. onset
ve

T
c. offset
deerleri azalrken T gei
aralnn ise geniledii grld.

132

ekil 5.1 Y358 ve CaY358 numunelerine ait zdiren-scaklk erileri.

Y358 ve CaY358 numunelerine ait hesaplanan aktivasyon enerjisi
deerlerinden Y358 fazna gre Ca katklamasyla elde edilen CaY358 rneinin
aktivasyon enerjisinin azald dolaysyla numunenin kritik scaklk gei aralnn
geniledii ve Y358 faz temel alndnda, CaY358 numunesinin speriletkenlik
zelliklerinin olumsuz ynde etkilendii grld.
Y358 ve CaY358 numunelerine ait Taramal Elektron Mikroskobu
fotoraflarndan YBCO malzemelerinin karakteristik bir zellii olan ve
teknolojideki kullanm alanlar asndan avantaj salayan tanecikler aras gl
balant, retmi olduumuz her iki malzemede de homojenliin ve tabakal yapnn
mevcut olmasyla kendisini gstermi, R-T analizlerindeki keskin dle de bu
kantlanmtr.
Y358 ve CaY358 numunelerine ait Enerji Dalm Spektrometresi
lmleri ile Y, Ba, Cu ve O elementlerinin Y358 numunesinin Y, Ba, Ca, Cu ve O
elementlerinin ise CaY358 numunesinin yapsna katlarak sistemin matrisinde yer
ald kantlanmtr. Ayrca lm sonular, numunelerde bahsedilen elementlerin
dnda herhangi baka elementlerin bulunmadn da gstermitir.
133
Y358 ve CaY358 numunelerine ait XRD analizleri ile her iki rnekte de
malzemenin kristallemesinin tamamland, piklerin olutuu anlald (ekil 5.2).
Ayrca iki numunenin de rg parametrelerinde ok az de i iklik olmasna ra men
birim hcrenin ayn yapda (ortorombik) kald ve herhangi bir biimde hacimsel
ekil bozukluklarnn olu mad grlm tr.

ekil 5.2 Y358 ve CaY358 numunelerine ait XRD grafikleri.

Y358 ve CaY358 numunelerine ait Atomik Kuvvet Mikroskobu
grntleri ile her iki speriletken numunenin de rasgele ynelimlere sahip plakal
yaplarn bir araya getirerek oluturduu bekler halinde byd, bu plakalarn
birbirleri ile sk skya paketlenmi durumda olduklar grld. Ancak, beklerin
kendi iinde sk yapda olmalarna ramen, bekler arasnda bu tr bir yaplama
olmad grlmtr. Ayrca, bu bekli yaplar arasnda yer yer boluklarn olduu
grlmtr.
134
5.2. neriler

Bu tez kapsamnda yaplan almada Sol-Jel yntemiyle retilen Y358 ve
CaY358 speriletken numunelerine ait TGA ve DTA analizleri, elektriksel diren
lmleri, aktivasyon enerjisinin hesaplanmas, Taramal Elektron Mikroskobu
(SEM) lmleri, Enerji Dalm Spektrometresi lmleri, XRD analizleri, Atomik
Kuvvet Mikroskobu fotoraf analizleri detayl biimde yaplmtr. Yaplan bu
yksek lisans tez almasnn en byk nemi daha yksek kritik scaklk elde etme
almalarnda nemli bir aama vaad eden Y358 faznn yapsal zelliklerinin
incelenmi olmasdr. Ayrca Y358 numunesine Ca katklanarak elde edilen CaY
358 faznda Y358 numunesine kyasla ne gibi deiikliklerin olduunun
incelenmesi de olduka gncel bir admn atlm olmas demektir.
Bu almada elde edilen Y358 ve CaY358 speriletken rnekleri Sol-Jel
yntemiyle retilmi olup, bunun yerine eritme dkm yntemi kullanlarak da
numuneler retilebilirler. Bu yntemin avantaj ise malzemeyi ubuk ya da fiber
eklinde retme imkannn olmasdr. Ayrca eritme dkm yntemini, almamz
kapsamnda kullanmaymzdaki en byk etken ise kendi laboratuvar
imkanlarmzn imdilik ubuk veya fiber numune retmeye elverili olmamasdr.
Bu almada yaplm olan yapsal analizlerin yannda numunelerin
manyetik zelliklerinin aratrlmas ve analizlerinin yaplmasnn da faydal olaca
dnlmektedir.
Bu alma kapsamnda retilmi olan Y358 numunesine Ca ve Srun
birlikte katklanmas ve sadece Sr katklamas yaplarak ne gibi deiikliklerin
olacann aratrlmasnn ilgi ekici ve faydal olacan dnmekteyiz.

135
KAYNAKLAR

AUSLOOS, M., LAURENT, CH., VANDERSCHUEREN, H. W., RULMONT, A.,
TARKE, P., 1988. Effect of alkali location (Li, Na, K, Cs) substitution on
the magneto-electrical properties of YBa2Cu3O7-y, Solid State
Communications, vol. 68, No. 6 pp. 539545.
BERKLEY, D. D., SKELTON, E. F., MOULTON, N. E., OSOFSKY, M. S.,
LECHTER, W. T., BROWNNG, V. M., LEBENBERG, D. H., 1993.
Pressure dependence of the superconducting transition temperature in
single crystals of Tl
2
Ba
2
Ca
2
Cu
3
O
10-x
. Phys. Rev. B 47, 55245527.
BLGE, G., 2004. Sb2O3 Katkl YBCO Speriletken Seramiklerin
Karakterizasyonu, Dokuz Eyll ., Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans
Tezi.
CLOOTS, R. , RULM ONT

A. , PEKALA M ., LAVAL J. Y. , BOUGRNE H. AND AUSLOOS M .,
1995. Non-i soval ent al kal i met al subst i t ut i on i n YBa
2
Cu
3
O
7y
gr anul ar
cer ami cs , Zei t schr i f t f r Physi k B Condensed M at t er , 96, 3, 319-325.
CONDER, K., 2000, Oxygen diffusion in the superconductors of the YBaCuO
family: isotope exchange measurements and models, Materials Science and
Engineering, R32, 41-102.
ELK, ., ZTRK, K., EVK, U., YANMAZ, E., 2008a. Investigation of the
dependency of the upper critical magnetic field on the content x in Y
1-
x
Y
x/2
Gd
x/2
Ba
2
Cu
3
O
7-z
superconducting structures, Journal of Alloys and
Compounds, 460, 7982.
ELK, ., ZTRK, K., EVK, U., YANMAZ, E., 2008b. Dependency of c-
lattice parameter, activation energy and its magnetic power constant on x in
Y
1-x
Y
x/2
Gd
x/2
Ba
2
Cu
3
O
7-z
superconductors, Journal of Alloys and
Compounds, 458, 3036.
FENG, Y., PRADHAN, A.K., ZHAO, Y., WU, Y., KOSHZUKA, N., ZHOU, L.,
2001. Influence of Ho substitution for Y on flux Pinning in melt- processed
YBCO superconductors,
Physica C 357360, 799802.

136
FOSSHEM, K., SUDBO, A., 2004, Superconductivity Physics and Applications,
John Wiley & Sons Ltd, England. 430 p.
HAZEN, R. M., 1990. Crystal Structure of High Temperature Superconductors:
Physical Properties of High Temperature Superconductors, II. Edt.
Giensber D. M., World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd, Singapore, 121-
198
HOR, P.H., MENG, R.L., WANG, Y.Q., GAO, L., HUANG, Z.J., BECHTOLD, J.,
FORSTER, K., CHU, C.W., 1987. Superconductivity above 90 K in the
square-planar compound system ABa
2
Cu
3
O
6+x
with A=Y, La, Nd, Sm, Eu,
Gd, Ho, Er and Lu, Phys. Rev. Lett. 58 18911894.
ISHYAMA A., WANG, X., UEDA, H., YAG, M., MUKOYAMA, S., KASHMA,
N., NAGAYA, S., SHOHARA, Y., 2008. Over-current characteristics of
superconducting model cable using YBCO coated conductors, Physica C,
468, 20412045
ITO, E. , KOMANO, Y. , SAWA, K. , IWASA Y. , SAKA N. , HRABAYASH I. ,
MURAKAM, M., 2005. Three dimensional field Measurements of
levitated HTS and modelling of the shielding current, Physica C 426431,
731738
GAO, L., XUE, Y. Y., CHEN, F., XONG, Q., MENG, R. L., RAMREZ, D.,
AND CHU C. W., GAO, L., 1994. Superconductivity up to 164 K
in HgBa
2
Ca
m-1
Cu
m
O
2m+2+
(m=1, 2, and 3) under quasihydrostatic
pressures, Phys. Rev. B 50, 42604263.
GINZBURG, V.L. VE ANDRYUSHN, E.A., 2004, Superconductivity, World
Scientific Publishing Co. Pte. Ltd. Singapore. 371 p.
GUANGHA, Y. I., AND SAYER, M., 1991. Sol-Gel Processing of Complex Oxide
Films. Ceramic Bulletin, 7 p.
IQBAL, Z., 1994. Superconductivity above 130 K in the Hg-Pb-Ba-Ca-Cu-O
system, Phys. Rev. B 49, 1232212325

137
KARPNSK, J., BEEL C., KALDS E., WSARD A. AND JLEK E. 1988.
Crystallization of YBCO from nearly stoichiometric melts, under oxygen
pressures up to 2800 bar, Physica C 153155 830
MAEDA, H., TANAKA, Y., FUKUTOM, M., ASANO, T., 1988. A new high-r.
oxide superconductor without a rare earth element, Jpn. J. Appl. Phys.
Lett., 27, 209.
MEISSNER, W., VE OCHSENFELD R., 1933. "Ein neuer Effekt bei Eintritt der
Supraleitfhigkeit". Naturwiss. 21 (44): 787788. doi:10.1007/BF01504252
MCHEL, C., HERVEU, M., BOREL, M. M., GRANDN, A., DESLANDES, F.,
PROVOST, J., RAVEAU, B., 1987. Superconduct ivit y in t he Bi - Sr
- Cu - O syst em Z. Phys. B. Cond. Matt., 68, 421
MOHAN, R., SNGH, K., KAUR, N., BHATTACHARYA, S., DXT, M., GAUR,
N. K., SHELLE, V., GUPTA, S. K., SNGH, R.K., 2006. Calcium and
oxygen doping in YBa
2
Cu
3
O
y
, Solid State Communications, 27 December,
MOR, M., WATANABE, T., KASHMA, N., NAGAYA, S., MUROGA, T.,
MYATA, S., YAMADA, Y., IZUM, T., SHOHARA, Y., 2006.
Development of long YBCO coated conductors by multiple-stage CVD,
Physica C 445448, 515520
NARK, S., FUJKURA, M. , SAKA, N. , HRABAYASH, I. , MURAKAM, M.,
2005. Field trapping and magnetic levitation performances of large single-
grain Gd-Ba-Cu-O at different temperatures, Physica C 426-431, 654-659
NCOLAS-FRANCLLON, M., MAURY, F., OLLTRAULT, R., 1997. Magnetic
properties and metalnonmetal transition in the YBa
2
Cu
3-x
Li
x
O
z
system,
Physica C 282-287, 451-452
NCOLAS M., SAUV K., LAFEULLE J.L., AND CONARD J., 1994. Lithium
doping in (RE)Ba
2
Cu
3
O
7
structural, magnetic and NMR effects; RE=Y or
Nd, Physica C, 223, 1-2, 145-156
ZTRK A., DZGN ., ELEB S., 2010. The effect of partial Lu doping on
magnetic behaviour of YBCO (123) superconductors, Journal of Alloys
and Compounds, 495, 104-107.

138
PUTLN, S. N., ANTPOV, E. V., AND MAREZO M., 1993.Superconductivity
above 120 K in HgBa
2
CaCu
2
O
6+
, Physica C: Superconductivity 212, 3-
4,266-270.
RAJNEESH M., KRAN S., NUPNDERJEET K., SHOVT B., MANGLESH D.,
GAUR N.K., VLAS S., GUPTA S.K. AND SNGH R.K., 2007. Calcium
and oxygen doping in YBa2Cu3Oy, Solid State Communications, 141,
605609.
RAYCHAUDHUR, A.K., SREEDHAR, K., RAJEEV, K.P., MOHAN R.A.,
GANGULY, P., RAO, C.N.R., 1987. High-temperature ceramic oxide
superconductors, Philos. Mag. Lett. 56 2934.
SCHLLNG, A., JN, R., GUO, J. D., AND OTT H. R., 1993. Irreversibility line
of monocrystalline Bi
2
Sr
2
CaCu
2
O
8
: Experimental evidence for a
dimensional crossover of the vortex ensemble
SHAKED, H., KEANE, P. M., RODRGUEZ, J. C., OWEN, F. F., HTTERMAN,
R. L., AND JORGENSEN, J. D., 1994. Crystal Structures of the High-
TcvSuperconducting Copper-oxides, Physica C Amsterdam, The
Netherlands: Elsevier 44 p.
SKAKLE, J.M.S., 1998. Crystal chemical substitutions and doping of YBa
2
Cu
3
O
x

and related superconductors, Material Science and Engineering, r23, 1-40.
ENTRK, A., 2006. YBCO ve BSCCO stniletkenlerinin I-V zelliklerinin
ncelenmesi, Hacettepe . Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi.
TAVANA, A., AKHAVAN M., 2009. How Tc can go above 100 K in the YBCO
family Eur. Phys. J. B, DOI: 10.1140/epjb/e2009-00396-7
WANG Z. H., ZOU X W., YANG T., FANG J., NE Y., XU X N., HUANG Z., WU
X. F., LUO H., QU L., CHEN J L., ZHANG H. AND DNG S. Y., 2002.
Improved J
c
properties and microstructure in Na-doped MTG-YBCO
crystals, Supercond. Sci. Technol., 15, 3, 339-345.
WEBER, A., SCHNEDER, C.W., HEMBACHER, S., SCHLLER, CH., THEL, S.,
MANNHART, J., 2006. Transport properties of low angle grain boundaries
in Y
1-x
Ca
x
Ba
2
O
7-z
films at high

magnetic fields, Applied Physics Letters, 88,
132510.

139
WESCHE, R., 1998, High-Temperature Superconductors: Materials, Properties and
Applications, Kluwer Academic Publishers, London. 430 p.
YAG, M., MUKOYAMA, S., HRANO, H., AMEMYA, N., ISHYAMA, A.,
NAGAYA S. KASHMA, N., SHOHARA, Y., 2007. Recent development
of an HTS power cable using YBCO tapes, Physica C 463465, 1154
1158.
YAMACH, N. , NSHKAWA, T. , TOMTA, M., SAWA, K. , MURAKAM, M.,
2002. Measurements of magnetic fields of levitated bulk superconductors,
Physica C 378381, 877882.
YANG, W.M., ZHOU, L., FENG, Y., ZHANG, P.X., ZHANG, C.P., YU, Z.M.,
TANG, X.D., 2002. The relationship of levitation force between single and
multiple YBCO bulk superconductors, Physica C 371, 219-223.
YU, R.C., SALAMON, M. B., LU, J. P., LEE W. C., 1992. Thermal conductivity of
an untwinned YBa
2
Cu
3
O
7-
single crystal and a new interpretation of the
superconducting state thermal transport, Phys.Rev. Lett. 69, 1431
ZHANG, L., ZHANG, W., ZHANG,H., 2001. Subtle structural changes in Pr doped
YBCO,
Physica C 364365, 420422.
ZHANG X., YP K. W. AND ONG C. K., 1995. Zn, Ce, Pr, and Th doping
in YBa
2
Cu
4
O
8
, Phys. Rev. B 51, 12771281.
ZOU, X. W., ZHANG. H., 2000. Improved Jc properties of Na-doped MTG
YBCO, Materials Letters, 42, 3,171-172.

140
ZGEM

12 Eyll 1984 ylnda Adanann Seyhan ilesinde dodu. lkretimini
Seyhan Malazgirt lkretim Okulunda, Orta retimini Seyhan Daniment Gazi
Anadolu Lisesinde tamamlad. 2002 ylnda balad Seluk niversitesi Fizik
retmenlii Blmnden 2007 ylnda mezun oldu ve 2007 yl Eyll aynda
ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits Fizik Anabilim Dalnda Yksek
Lisans eitimime balad.

8074

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

8074

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UKUROVA NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

nin birim hcresi. ......................... 52

yapsna ait baz parametrelerin oksijen miktarna gre

bileiinin kristal yaps ve birim hcresinin grnm .... 56

: Normal durumun zss

: Speriletken durumun zss

K iken gei metalleri

sonucu ortaya kmaktadr ki

grafiinin eim deeri ile boltzman sabitinin arpm speriletken

kadar artarken, C blgesinde

rneklerinde kritik akm

arasndadr. Pek ok uygulama iin bu deerlerin ok

yapsna ait baz parametrelerin oksijen miktarna gre

Bileiinin Kristal Yaps

) speriletken faz ilk bata Y-123 faznn bir rgsel

3.838 3.868 27.20

3.3833 3.878 50.59

Bileiinin Kristal Yaps

bileiinin kristal yaps ve birim hcresinin grnm.

Bileiinin Kristal Yaps

eklindedir ve adlandrlmas Y358

olarak baldr. Bir baka deyile, oksijen boluklarnn Noda neden

de kalsiyum znrl ~0.20.25

yapsnda, x<0.2 iin, Ca'un %75-80'ninin Y ile

(M=Mg, Ca, Sr, Ba) fazlar, kritik scakln M'nin

bileii oluturacak ekilde katklamalar yaplm ve

bileiklerinin yapsal, manyetik ve speriletkenlik

malzeme ile ilgili olarak birok alma yaplm ve

You might also like