T.

C KLS 7 ARALIK NVERSTES BLMSEL ARATIRMA PROJELER YNETM BRM

ARATIRMA PROJES NERS

Projenin: Ad: Gaziantep ehir Atk Sularndan Etkilenen Toprak ve Gda Bitkilerinde Baz Eser Element (Cu, Co, Fe ve Zn) Konsantrasyonlarnn Tayini Yneticisi: Yrd. Do. Halim AVCI Yrtlecei Birim: FEN BLMLER ENSTTS Proje Tr: Yksek Lisans Tez Projesi (LTP)

30/11/ 2010 Kilis

EK: 1 T. C KLS 7 ARALIK NVERSTES BLMSEL ARATIRMA PROJELER NER FORMU 1- GENEL BLGLER A. Proje Personeli : Proje Yneticisinin nvan, Ad, Soyad : Yrd.Do.Halim AVCI TC Kimlik No: 16588652326 Blm ve Anabilim Dal: Kimya / Analtik Kimya Faklte, Enstit veya Yksekokulu : Fen Bilimleri Enstits E-posta:: avci@kilis.edu.tr Tel: 0348 8142662- 1468

GSM: 0506 605 99 57 Tarih mza

Proje Yneticisi Blm veya Birim Bk Dekan, Enstit Md., Yk. Ok. Md. Yardmc Personelin: nvan, Ad, Soyad Turul DEVEC

nvan, Ad Soyad Yrd. Do. Dr. Halim AVCI Prof. Dr. Bilal ACEMOLU Do. Dr. Ahmet AKIR

Birimi (Fak., Enst., Y.Okul) Fen Bilimleri Enstits

Blm/Anabilim Dal Analitik Kimya

Projedeki grevi Aratrmac

Proje ekibinin bilimsel almalar (Adet olarak belirtilecek) nvan, Ad, Soyad ISI da* kaytl Dier indekslere dergilerde kaytl/ Hakemli dergilerde yayn Yrd. Do. Dr. Halim 6 AVCI

Dier yaynlar 1

Kongre/Sempozyum Katlm 7

Toplam: *ISI: International Science Index (SCI-Expanded, SSCI ve AHIC kapsamnda)

SEM YAYINLAR:
YAZAR(LAR) Halim AVCI ve Mehmet YAMAN Mehmet YAMAN ve Halim AVCI Halim AVCI, Ismail AKDENZ ve Mehmet YAMAN Halim AVCI, Nee KIZILKAN ve Mehmet YAMAN Ergun Ygmatepe, Halim Avc ve Mehmet Yaman MAKALE/BLDR BALII Flame AAS Determination of Beryllium in Water Samples after Preconcentration on Activated Carbon Determination of Beryllium in Solid Samples by Flame Atomic Absorption Spectrometry after Preconcentration on Activated Carbon Assesment of Toxic Trace Metals Emitted from Industrial Sources in East of Turkey Comparison of trace elements concentrations in scalp hair of epileptic and normal subjects Determination of molybdenum in soil, coal and industrial residue samples by flame atomic absorption spectrometry DERG/TOPLANTI ADI CLT/SAYI/SA YFA 27/4/117122 TARH

Atomic Spectroscopy

2006

ANALYTICAL SCIENCES

22/721725

2006

Asian Journal of Chemistry Trace elements and electrolytes Asian Journal of Chemistry

20/4/ 28272834 2 25/3/147155 2008

2008

22/3/1829-1834

2010

*Projede grev alanlarn proje ile ilgili en nemli seilmi 5 adet yayn (Yazarlar, Makale/Bildiri bal, Dergi/Toplant ad, Cilt-say-sayfa, yl srasnda yazlacak). Proje ekibinin BAP projesi deneyimi* Proje ad Gaziantep Evsel ve Sanayi Atklarndan Etkilenmi Olan Baz Alanlarda Yetitirilen Gda Bitkileri ve Topraklarda Ar Metal (Cd, Pb, Cr, Ni) Konsantrasyonunun ICP OES Tayini

Ad-Soyad Yrd. Do. Dr. Halim AVCI

Projedeki grevi Ynetici

Proje no 2010/07

Balama/Biti Tarihi 01. Temmuz 2010-Devam ediyor

Tevik miktar 3000

*Tm proje ekibi yazlacaktr Ad-Soyad Yrd. Do. Dr. Halim AVCI Proje ekibinin dier proje trlerindeki (TBTAK, DPT, AB vb) deneyimi* Projedeki Proje ad Proje Proje grevi no tr Aratrmac Eser Dzeydeki Berilyumun nderitirilerek Atomik Absorpsiyon Spektrofotometresi ile Tayini, Frat niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri ( FBAP ) 960 LTP Balama/ Biti Tarihi 20022003

*Tm proje ekibi yazlacaktr B. Aratrma Projesi Bilgileri : PROJENN BALII: Gaziantep ehir Atk Sularndan Etkilenen Toprak ve Gda Bitkilerinde Baz Eser Element Konsantrasyonlarnn Tayini Proje tr (x) : Lisansst Tez Projeleri (LTP)

Balang Tarihi ve Sresi : neri (Ynetici) Balang Tarihi : Sresi : Toplam Btesi : Proje Kod No: (Tarih) nvan, Ad Soyad, mzas REKTR ________________________________________________________________________________________________ (x) Mnferit Aratrma Projesi (MAP)= Bir akademik unvann gerektirdii tez almasna ynelik olmayan, kii veya gruplarca yrtlen aratrma
projesi Lisansst Tez Projeleri (LTP)= Yksek Lisans, Doktora, Tpta Uzmanlk ve Sanatta Yeterlilik eitim programlarnda, Tpta uzmanlk hari, lisansst tez nerisinin ilgili enstit tarafndan kabulnden sonra nerilecek olan tez danmanlarnca ynetilen projelerdir. Katlm Aratrma Projeleri (KAP)= niversitemizin dndaki yurt ii veya yurt d kurulularca da desteklenen aratrma projeleridir. Aratrma Altyap Projeleri (AAP)= niversitemizin aratrma ortak altyapsn glendirmeye ynelik projelerdir.

Kabul (BAPYB.Yn. Kur.)

15.12.2010 12 ay 4.310.00 TL

C. Proje Bte Bilgileri (TL)

ALINMASI NERLEN MAKNA- TEHZAT

Ynetici 1. Yl 2. Yl 3. Yl

BAPYB. Yn. Kur. 1. Yl 2.Yl 3. Yl

1 Adet pH Metre Cihaz 1 Adet vakum pompas

900.00 910.00

Yllara gre Toplam Toplam

1.810.00

ALINMASI NERLEN TKETME YNELK MAL VE MALZEME ALIMLARI (SARF MALZEMES)

Ynetici 1. Yl 2. Yl 3. Yl

BAPYB. Yn. Kur. 1. Yl 2.Yl 3. Yl

Nitric Acid 65% ICP multi-element standard solution Standard reference materials (SRM) (Domates, biber, patlcan, msr bitkilerinden herhangi sadece biri iin) Hydrochloric Acid 37%. Hydrogen Peroxide solution %30 cellulose Kaolinit (Almin Silikat) Potasyum amil Ksentat (PAX) Aktif Alumina Amberlit XAD 7

X X X X X X X X X

Amberlit IRA-402 Silika jel Cam balon joje (100 ml) Cam balon joje (250 ml) Nue hunisi filtreli (POR 4) 125 ml Beherglas (50 ml) Beherglas (100 ml) Huni cam (orta boy) Kroze maas (60 cm) metalik Lastik puar Porselen kroze (orta boy) Parafilm Filtre Kad - Mavi Band 110 mm (100 lk ambalaj) Yllara gre Toplam Toplam

X X X X X X X X X X X X X 1.500.00 1.500.00

YURT SAHA GDERLER

ALIMASI

SEYAHAT

Ynetici

BAPYB. Yn. Kur.

Yllara gre Toplam Toplam

HZMET ALIMLARI

Ynetici 1. Yl 1.000 2. Yl 3. Yl

BAPYB. Yn. Kur. 1. Yl 2.Yl 3. Yl

ICP MS ANALZLER

Yllara gre Toplam Toplam

BAKIM VE ONARIM GDERLER

1.000

Ynetici 1. Yl 2. Yl 3. Yl

BAPYB. Yn. Kur. 1. Yl 2.Yl 3. Yl

Yllara gre Toplam Toplam Proje iin niversite Dndan Salanm ve Salanacak Destek: Bte Kalemi Alet ve Tehizatlar Tketime ynelik mal ve malzemeler Yolluklar Hizmet Almlar Bakm ve Onarm Giderleri TOPLAM Destei Saylayan Kurulu (lar) Mali destek Miktar

3. PROJE HAKKINDA DETAYLI BLGLER (KYA Bilimsel Aratrma Proje Teklifi Hazrlama ve Deerlendirme Ynergesinin 4. maddesinde istenilen bilgiler verilmeli) : 3.1. PROJE BALII Trke: Gaziantep ehir Atk Sularndan Etkilenen Toprak ve Gda Bitkilerinde Baz Eser Element (Cu, Co, Fe ve Zn) Konsantrasyonlarnn Tayini ngilizce: Determination of some trace elements (Cu, Co, Fe ve Zn )concentrations in plant and soil samples irrigated with industrial and domestic waste waters of Gaziantep. 3.2. ZET (Trke) OECD verilerine gre, nfus/artma tesisi orannn en yksek olduu lkeler Macaristan ve Trkiyedir. Sulama problemi olan blgelerde atk sularla sebze yetitiricilii youn bir ekilde yaplmaktadr. Evsel ve endstriyel atklar sadece su ortamlarna deil, yakn ve uzak evreyle birlikte, ekosisteme zarar veren kirleticilerdir. Bu atklarn evresel etkileri yzyllarca devam edebilecek ar metal kirlenmelerine neden olmaktadr. Canl bnyesine alnan toksik metallerin byk ksmnn besinlerden alnd bilinmektedir. Gaziantep, corafi konumu itibariyle Gneydou Anadolu Blgesinin sanayi ve kalknma alannda nc olan, her geen gn g alarak nfusu hzla artan bir metropol haline gelmektedir. Gaziantep Sanayi Odasna bal (2009) 27 tekstil, 17 kimya, 6 imento-yap, 3 enerji, 3 makine imalat ve 6 tane dier sanayi dallarndan olmak zere toplam 62 byk lekli sanayi kuruluu vardr. Sanayi odasna kaytl olmayan bata deri retimi olmak zere tekstil, kimya, gda gibi ok sayda orta ve kk lekli retim tesisi de vardr. ehrin atk sular, son yllarda Gaziantep Bykehir Belediyesi tarafndan kurulan bir artma tesisinde biyolojik olarak artlmaktadr. Ancak bu tr artma tesislerinin kimyasal artma iin etkin olmad literatrde belirtilmitir. Bylece ar metal ve dier iyonlarn nemli bir ksmnn atk sularla birlikte aktn belirtmek mmkndr. Bu almann temel amac, Gaziantepin evsel ve sanayi atk sularndan uzun yllar etkilenmi ve hala etkilenmekte olan alanlardan toplanan besin bitkilerinden (patlcan, domates, biber, marul, soan, sarmsak, lahana, turp, salatalk, semizotu, maydanoz, spanak, patates ve msr gibi) Cu, Fe, Mn ve Zn gibi eser elementlerinin ICP AES yntemi ile tayinidir. Bu amala Gaziantep Bapnar Sanayi Blgesinin sularnn getii gzerghta bulunan, Gaziantepe bal Bedir, Savclar, Karahyk kyleri ile Nizipe bal Kratl, anak, Turlu ve Kzlcakent kylerinde sz konusu atk sulardan etkilenen yerlerden bitki ve toprak rnekleri toplanacaktr. Toplanan bitki ve toprak rnekleri kl frnnda yakldktan sonra, eitli asit karmlarnda zdrlr ve analize hazrlanr. Analiz sonularnn gvenirliinin aratrlmas iin, baz rneklerden ICP-AES analizleri yannda ICP MS yntemi ile de element analizleri yaplacak ve karlatrlacaktr. Anahtar Kelimeler: Eser element, Bitki, Toprak, Atomik spektroskopi, Tayin, evre kirlilii, Gaziantep Anahtar Kelimeler (ngilizce): Trace element, Plant, Soil, Atomic Spectroscopy, Determination, Environmental pollution, Gaziantep

3.3. PROJENN AMACI: Projenin amac ve eriilmek istenen sonu en fazla 500 kelime kullanarak aka yazlmaldr Evsel ve endstriyel atklar sadece su ortamlarna deil, yakn ve uzak evreyle birlikte, ekosisteme zarar veren kirleticilerdir. Son yllarda tarmsal alanlarn ar metal seviyelerinde grlen art, bu metallerin bitkiler zerindeki zararl etkileri ile ilgili almalara ilgiyi artrmtr. Gda retiminde tarmsal verimi artrmak ya da su yetersizliinden dolay, atk sular bitki yetitirmede kullanlmaktadr. Bu atklarn evresel etkileri yzyllarca devam edebilecek ar metal kirlenmelerine neden olmaktadr. Canl bnyesine alnan toksik metallerin byk ksmnn besinlerden alnd dikkate alnrsa, tkettiimiz bitkilerin ar metal seviyelerinin tayinin nemi koruyucu salk asndan daha iyi anlalacaktr. Yaplan aratrmalar, evsel ve sanayi atk sularna maruz kalm topraklarda yetien birok bitkide ar metal seviyeleri izin verilebilen deerlerin zerinde olduunu gstermektedir. lkemizde sulama problemi olan blgelerde atk sularla sebze yetitiricilii youn bir ekilde yaplmaktadr. Evsel ve endstriyel atk sularyla kirlenmi tarm alanlarnda yetien bitkilerde geni anlamda ar metal seviyelerinin tayinine ve ortaya kabilecek muhtemel salk problemlerinin aratrlmasna ihtiya duyulmaktadr. Yaplan aratrmalar, evsel ve sanayi atk sularna maruz kalm topraklarda yetien birok bitkide ar metal seviyeleri izin verilebilen deerlerin zerinde olduunu gstermektedir. Bu almann temel amac, Gaziantepin evsel ve sanayi atk sularndan uzun yllar etkilenmi ve hala etkilenmekte olan yaklak 150 bin dnm verimli tarmsal alanlarda yetitirilen besin bitkilerindeki ar metal kirlilii seviyelerinin tespitidir. Numune olarak mevsimine gre patlcan, domates ve biber gibi
bitkilerinden rnek toplanacaktr.

3.4. PROJENN KONUSU VE KAPSAMI: nerilen projenin konusu ve kapsam net olarak tanmlanmal; ama ile ilikisi aka yazlmaldr Gda ve evre kirlilii dier lkelerde olduu gibi lkemizde de gn getike artan boyutlaryla nem kazanmaktadr. Kirlilie neden olan etkenlerin banda ise evsel ve sanayi atklarndaki toksik metaller gelmektedir. Gda bitkilerinin maruz kald ar metal kirlilii gittike yaylmakta ve daha geni alanlar etkilemektedir [1, 2]. Gelimi lkeler, tarm alanlarndaki toksik kirlenmenin nne geebilmek ve bu alanlar yeniden rehabilite edilebilmek iin btelerinden nemli kaynaklar ayrmaktadr. Doaya atk sularla braklan ar metaller, toksik zellikleri sebebiyle evreye ve canllara geri dn ve telafisi mmkn olmayan zararlar vermektedir. amzdaki en nemli kirlilik alanlarnn banda gelen sanayi ve evsel atklarn meydana getirdii kirlilii, bitki ve evreye vermi olduu zararlar bilmeden bunlar nlememiz mmkn deildir. nsanlarn maruz kald ar metallerin byk ksmnn besinlerden kaynakland bilinmektedir. Bitkilerde ar metal konsantrasyonlar msaade edilebilir deerlerin zerinde bulunduu zaman insan sal bundan dorudan etkilenmekte ve bata kanser olmak zere eitli hastalklarn tremesine neden olmaktadr. Gaziantep ehir atk sular ve Bapnar Organize Sanayi Blgesi atk sular iki ayr koldan akmaktadr. 1-) Sacr deresinin getii gzergah; Gaziantep merkez kanalizasyon ve kk lekli sanayi atk sular uzun yllardan beri Sacr Deresine ve oradan da Ouzeli Ovasndaki zirai tarlalara akmaktadr. Bu atk sulardan yaklak 85 bin dnm tarmsal arazi etkilenmi ya da hala etkilenmektedir. 2-) Nizip aynn (Samz Deresi) getii gzergah; Gaziantep Bapnar Organize Sanayi Blgesi (OSB)'ndeki fabrikalardan dearj olan atk sular, Gaziantep merkez kyleri, Nizip ve Kargam a kadar yaklak 65 bin tarmsal arazi etkilenmektedir. Toksik metallerin gda rneklerinde msaade edilen snr konsantrasyonlar ppb (g/kg, g/L) dzeyleri civarndadr [3]. nsan sal iin gerekli olmayan elementlerin ksmen az oranda alnmas bile eitli deri hastalklarna, kemik ve kardiyovaskler hastalklara, bbrek yetmezlii ve deiik kanser trlerine neden olabilmektedir. Romanyada yaplan bir aratrma Pb ve Cd bakmndan kirletilmi alanlarda yetitirilen gda bitkilerini tketenlerin ortalama yaam sresinin 9-10 yl azald rapor edilmitir [4]. 3.5. LTERATR ZET: Proje konusu ile ilgili alanda ulusal ve uluslararas literatr taranarak, ksa bir literatr analizi verilmelidir. Bu analiz, nerilen aratrma konusunun literatrdeki nemini ve doldurulmas gereken boluu ortaya koymaldr. Tarmsal topraklar etkileyen endstriyel ve evsel atk sularn dnda, dier ar metal kirlilik kaynaklar; metal iletmecilii, ehir ve trafik kaynaklar, maden yataklarndan boalan atklar, deiik gbre ve pestisitlerdir. Yine yerkredeki metal depozitolar da nemli bir kirlilik kaynan oluturmaktadr. nceleri ehir atk sular dnyada birok yerde ierdikleri yksek oranda nitrat ve dier besleyici etkenlerden dolay bitkiler iin gbre olarak kullanlm, ancak son eyrek yzylda bunun toksik kirlilie neden olduu fark

edilmitir. zellikle atk sular bitkilerde yksek oranda metal konsantrasyonuna neden olmaktadr [1]. Bu bakmdan atk sularn kimyasal anlamda etkin bir ekilde artlarak kullanlmas nem arz etmektedir. Ar metal kirliliine maruz kalan topraklarda yetitirilen bitkilerdeki toksik metal seviyelerinin normal topraklarda yetitirilen bitkilerden daha yksek olduu birok almada rapor edilmitir [4, 5]. Gaziantep ve ilelerinde endstriyel ve evsel atk sularyla yetitirilen gda bitkilerinde toksik element analizi ve aratrmas/deerlendirmesi bugne kadar yaplmamtr. Gaziantep Bapnar sanayi blgesi ve Gaziantep imento Fabrikas civarnda yetien baz bitkilerin yapraklarnda Cr ve Ni analiz edilmitir [6]. Ayrca, tarafmzdan konu ile ilgili derleme bir alma yaplm, uluslararas kongrede Poster olarak sunulmutur [7]. Blgede bu konuda almalara rastlanlmamsa da, dnyada bu konuda son zamanlarda ok sayda ve geni apl aratrmalar yaplm ve yaplmaktadr. USEPA [8] tarafndan sulama amal kullanlan sularda izin verilebilen en yksek metal iyonu konsantrasyonlar iin snrlandrmalar konulmutur.
Table 1. Sulama amal kullanlan atk sularda USEPA tarafndan izin verilebilen en yksek metal konsantrasyonlar Element As B Cd Co Cr Cu Mn Mo Ni Pb Se V Zn Konsantrasyon (mg/L) 0.1 0.75 0.01 0.05 0.1 0.2 0.2 0.01 0.2 5.0 0.02 0.1 2.0

Wen-hua Liu ve arkadalar [9] inde ehir atk sularyla sulanan tarlalarda yetitirilen sebze rneklerinden Cd, Cr, Cu, Pb ve Zn metallerini tayin etmilerdir (Tablo 2).
Tablo 2. Atk sularla sulanan yerlerde yetitirilen sebzelerdeki ortalama ar metal konsantrasyonlar (mg/kg, kuru arla gre) Sebzeler Cd Cr Cu Pb Zn Ispanak 0.40 4.11 17.79 2.96 69.26 Klk lahana 0.60 11.80 13.37 3.70 66.60 Kasmpat 0.24 3.62 18.59 1.97 39.84 Su spana 0.28 4.21 18.10 3.05 41.24 Yonca 0.11 4.38 12.62 3.16 34.00 Pirin kk 0.05 2.46 3.58 3.64 61.79 Pirin tanesi 0.03 0.83 4.99 2.49 32.01 Maydanoz 0.24 5.84 13.34 3.29 39.80 in lahanas 0.41 4.32 9.95 2.85 53.75 Yeil lahana 0.43 5.96 8.95 2.94 61.21 Marul 0.73 6.43 12.96 3.81 59.07

Charya ve arkadalar [10] atk sulara maruz kalm topraklarda yetitirilen baz bitkilerden eser element seviyelerini tayin etmi ve Tablo 3deki sonular elde etmilerdir.

Tablo 3. ehir atk sularyla sulanan yerlerde yetitirilen sebzelerde metal konsantrasyonlar (mg/kg, kuru arla gre)

Sebze Ispanak Horoz ibibii (hokran) Nane yapraklar Kini yapraklar Patlcan Bamya

Cr 2.9 2.4 1.4 2.1 1.1 1.4

Cu 0.9 1.4 1.1 1.2 0.7 0.6

Ni 3.2 3.1 2.4 2.7 3.1 2.4

Pb 3.1 2.9 2.2 2.7 3.0 3.6

Co 0.13 0.09 0.04 0.03 -

Zn 10 8 6.5 5.4 4.5 3.7

Arora ve arkadalar [11] ehir atk sularna maruz kalm olan topraklarda yetitirilen baz bitkilerden bakr konsantrasyonunu tayin etmilerdir (Tablo 4).
Table 4. Atk sulara maruz kalm topraklarda yetitirilen baz bitkilerden bakr tayini Cu konsantrasyonu Bitkiler (mg/kg, kuru arla gre) Turp 5.216.42 Ispanak 15.917.4 Hayvan pancar 12.420.1 Patlcan 7.9211.8 Karnabahar 4.85.5 Gazel boynuzu 12.815.2 Nane 11.814.1 Kini 10.912.7 emen 15.422.5 Havu 12.521.6

Rattan ve arkadalar [12] sehir ve sanayi atklaryla sulanm olan topraklarda yetien baz bitkilerde Fe, Cu, Mn, Ni ve Zn metallerini analiz etmilerdir (Tablo 5).
Tablo 5. Evsel ve sanayi atklaryla sulanm olan topraklarda yetien baz bitkilerde eser element konsantrasyonlar (mg/kg, kuru arla gre) Sebze Fe Cu Mn Ni Zn Pirin 122 51.6 53.3 10.1 49.6 Buday 404 9.39 15.3 20.0 58.9 Msr 531 14.9 26.0 16.5 65.3 Sorgum (sprge dars) 526 16.9 40.6 14.8 54.2 Salatalk 932 19.3 19.9 21.5 79.4 Turp 166 10.4 16.7 11.5 58.9

nsanlar, kirletici faktrlere maruz kalan bitkiler vastasyla toksik elementleri alrlar. Bitkilerdeki toksik trlerin tayini ve diyetle alnan miktarlarnn yaklak olarak tespiti nemlidir. Kirletici faktrlerden etkilenen bitkilerden ar metallerin tayini son yllarda ilgi konusu olmutur. Dnya Salk rgt(WHO) ve Dnya Gda rgt (FAO), yetikinler iin bu tr toksiklerin alnmasna snrlamalar koymulardr. Tablo 6da baz toksik elementler iin gnlk diyetle alnabilen maksimum miktarlar ve sebzelerdeki standartlar verilmitir. Tablo 7de ise lkemizde gdalarda msaade edilebilen snr deerler verilmitir.
Tablo 6. zin verilebilen maksimum toksik element konsantrasyonu ve kirlilik faktrlerinden etkilenen toprak ve bitkiler iin st snrlar ve tolere dilebilen gnlk diyet miktarlar [3] WHO/FAO Bitkilerde izin tarafndan verilebilen yetikinler iin Element maksimum element saptanan gnlk seviyeleri (mg/kg) diyet miktarlar (mg/gn) As 0.5 0.58 Cd 0.05 0.072 Pb 0.2 0.429 Cu 10.0 1.5-3.0 Zn 20.0 15

Trk Gda Kodeksinin baz gdalardaki msaade edilebilen toksik element st snr deerleri Tablo 7de verilmitir.

Tablo 7. Trk Gda Kodeksinin gda maddelerinde maksimum msaade edilen toksik element seviyeleri[13] Toksik Element Maksimum Seviye (mg/kg) Cu 0.05 50 (deiik gdalar iin) Cd 0.005 (meyve sebze iin) Pb 0.1 0.3 (meyve sebze iin) Ni 0.1 0.2 (deiik gdalar iin) Zn 5 50 (deiik gdalar iin) Fe 0.2 25 (deiik gdalar iin) Sn 150 200 (deiik gdalar iin) Co 0.2 (bira ve alkolsz ikiler iin) Hg 0.005 0.5 (deiik gdalar iin)

Atk sularla sulanm olan bitkilerdeki metal konsantrasyonlar, Trk Gda Kodeksinin msaade edilebilen st snrlar ve WHO/FAO nin bitkilerde iin belirledii limit sevilerle ile karlatrldnda arpc sonular karmza kmaktadr. Yukardaki sonulardan, toksik kirlilie maruz kalan ya da atk sularla sulanan topraklarda yetitirilen gda bitkilerindeki ar metallerin tayini olduka nemli bir konudur. Genelde, atk sularla sulanan topraklarda yetitirilen bitki trlerinden en azndan bazlarnda ve yine en azndan baz toksik trlerin kabul edilebilen snrlarn tesinde kabileceini nceden sylemek mmkndr. Bu konuda gerekletirilmesi dnlen almalar, aadaki belirtilen hususlar erevesinde nem arz etmektedir; 1- Sanayi ve teknoloji ann balamasyla yaadmz evre, gn getike daha ok toksik metal tr ve miktarna maruz kalmaktadr, nsanlar daha ok bitkiler vastasyla bu trlere maruz kalmaktadr. 2- Sanayi ve evsel atklara maruz kalan alanlardaki toprak ve bitkilerin toksik metal seviyesi genelde kabul edilebilir standartlarn zerinde olduu belirtilmitir. 3- evreye braklan toksit metal miktar gnden gne art gstermektedir. 4- Toksik metaller zirai topraklara daha ok sanayi ve evsel atklar ile boaltlmaktadr. 5- Toksik metallerin atk sulardan artlmas iin biyolojik ve fiziksel artma yetmemekte, etkin ve ekonomik kimyasal artma gerekmektedir. 3.6. MATERYALLER VE YNTEM: (Projede kullanlacak materyal ve izlenecek metot ayrntl olarak belirtilmeli): Gaziantep ehir atk sularnn dearj olduu iki kolun (Nizip ay ve Sacr Deresi) etki alanndaki tarm arazilerinden toprak ve bitki ve rnekleri toplanacaktr. Bu kapsamda belirlenen yerlerden bitki ve toprak numuneleri uygun zamanlarda sistematik bir ekilde toplanacaktr. Alnan rnekler numaralandrlarak laboratuara gnderilecektir. Bitki rnekleri iin, atk sularla kirlenen ve kirlenmeyen topraklardan toplanan bitki rnekleri, nce eme suyu ile ykandktan sonra, saf su ile durulanr ve szge kad zerinde durulandktan sonra 85 0 C yaklak 24 saatte etvde kurutulur ve plastik poetlerde saklanr. Bu ekilde sabit tartma getirilen rnekler uygun bir havanda dvlp toz haline getirilir ve bitkideki elementin deriimine gre, 0.5 5.0 glk tartmlar alnr. rnekler iki yntemle kl edilecektir; (a) kl frn ile kl etme, (b) mikro dalga frnda kl etme [14-16]. Bu ilem sonunda karmdaki sv ksm ak havada stlarak uzaklatrlr ve karma 2 mL 1 mol/L HNO3 ilave edilir. arm santrifjlenir ve berrak ksm analiz edilir. Toprak rnekleri iin: Kirletilmi ve kirletilmemi deiik noktadan rnekler alnr. Ayn tarlann 5 deiik noktasnda 1 m2 alan 10 cm kazlr ve bu alanlardan 1er kg toprak rnekleri alnr. Birletirilip homojen hale getirilen topraktan yaklak 200 gr laboratuvara tanr. 100 0Cde etvde kurutulan toprak rnekleri havanda dvldkten sonra 0.25 mmlik elek ile elenir. 2 10 aras tartlan rnekler kl frnnda kl edildikten sonra znrletirilecektir. Bu ilem iin HNO3/H2O2 karm kullanlacaktr. Bu ilem sonunda karmdaki sv ksm ak havada stlarak uzaklatrlr ve karma 2 mL 1 mol/L HNO3 ilave edilir. Karm santrifjlenir ve berrak ksm analizler iin kapal tplerde saklanr. 3.7. KAYNAKLAR (Projenin konusu ve kapsam, literatr zeti, materyal ve metot blmlerinde kullanlan literatrler belirtilmeli): [1] Giorgio S. Senesi, G. Baldassarre, N. Senesi, and B. Radina, Trace Element Inputs Into Sols By Anthropogenc Actvtes And Implcatons For Human Health, Chemosphere, 39, 2, 343377, (1999). [2] J.P. Obbard, Ecotoxicological assessment of heavy metals in sewage sludge amended soils, Applied Geochemistry 16, 14051411, (2001). [3] Mehmet Yaman, Comprehensive Comparison Of Trace Metal Concentrations In Cancerous And NonCancerous Human Tissues, Curr Med Chem, 13, 21, 25132525, (2006). [4] M.B. Arain, T.G. Kazi, Time saving modified BCR sequential extraction procedure for the fraction of Cd,

Cr, Cu, Ni, Pb and Zn in sediment samples of polluted lake, Journal of Hazardous Materials 160, 235239, (2008). [5] LI Yu, WANG Yan-bin, GOU Xin, SU Yi-bing, WANG Gang, Risk assessment of heavy metals in soils and vegetables around non-ferrous metals mining and smelting sites, Baiyin, China, Journal Of Environmental Sciences, 18, 6, 1124-1134 (2006). [6] Halim Avc, smail Akdeniz, Gke Kaya, Olcay Kaplan, Mehmet Yaman, Nikel Ve Krom Kirliliinin Tespitinde Biomonitr Bitkilerin Aratrlmas, IV. Ulusal Analitik Kimya Kongresi, 25-27 Haziran 2008, Elaz. [7] Halim Avc, Effects of Heavy Metals of Municipal Wastewaters and Sewage Sludges on Crops and Human Health: The Situation in Turkey, PPII 162, 6th Aegean Analytical Chemistry Days, Denizli, 09-12 October, Pamukkale University, Deparment of Chemistry. [8] US. Environmental Protection Agency, Water quality criteria. Ecological Research Series, EPA R3- 73033, U.S. Environmental Protection Agency, Washington, DC, 1973. [9] Wen-hua Liu, Jing-zhu Zhao, Zhi-yun Ouyang, Leif Sderlund and Guo-hua Liu, Impacts of sewage irrigation on heavy metal distribution and contamination in Beijing, China, Environment International, 31, 805 812, (2005) [10] N. Sridhara Charya, C.T. Kamalaa, D. Samuel Suman Raj, Assessing risk of heavy metals from consuming food grown on sewage irrigated soils and food chain transfer, Ecotoxicology and Environmental Safety, 69, 513524, (2008). [11] Monu Arora, Bala Kiran, Shweta Rani, Anchal Rani, Barinder Kaur, Neeraj Mittal, Heavy metal accumulation in vegetables irrigated with water from different sources, Food Chemistry, 111, 811815, (2008). [12] R.K. Rattan a,*, S.P. Datta a, P.K. Chhonkar a, K. Suribabu a, A.K. Singh, Long-term impact of irrigation with sewage effluents on heavy metal content in soils, crops and groundwatera case study, Agriculture, Ecosystems and Environment, 109, 310322, (2005). [13] Resmi Gazete, 23 Eyll 2002 tarihli ve 24885 sayl tebli, Tebli No: 2002/63 [14 Halim Avci, Nese Kizilkan, Mehmet Yaman, Trace elements and electrolytes, 25(3),147-155, (2008). [15 Gokce Kaya, Halim Avci, Ismail Akdeniz, Mehmet Yaman, Asian J. Chem., 21, 7, 5718-5726, (2009). [16 M. Yaman ve . Akdeniz, Analytical Sciences 20 (2004) 1363-1366. [17T.C. Gaziantep Valilii il evre ve Orman Mdrl, Gaziantep il evre durum raporu, Gaziantep, 2009. [18]Gaziantep Sanayi Odas (2009). 3.8. PROJENN YAYGIN ETKS/KATMA DEER: Projenin gerekletirilmesi sonucunda ulusal ekonomiye, toplumsal refaha ve bilimsel birikime yaplabilecek katklar ve salanabilecek yararlar tartlmal ve elde edilecei umulan sonulardan kimlerin ne ekilde yararlanabilecei belirtilmelidir. Evsel ve endstriyel atklar toprak ve bitki iin nemli kirleticilerdir. Bu atklarn evresel etkileri yzyllarca devam edebilecek ar metal kirlenmelerine neden olmaktadr. Son yllarda tarmsal alanlarn ar metal seviyelerinde grlen art, bu metallerin bitkiler zerindeki zararl etkileri ile ilgili almalara ilgiyi artrmtr. Dnyada bu konuda son yllarda geni apl aratrmalar yaplmaktadr. Evsel ve endstriyel atk sulara maruz kalm topraklarda yetien bitkilerde toksik element konsantrasyonlar izin verilebilen seviyelerin zerinde tayin edilmektedir. almamzda da en azndan baz bitkilerde toksik seviyenin ykseke tespit edilmesi kuvvetle muhtemeldir. Bata Gaziantep olmak zere lkemizde sulama problemi olan blgelerde atk sularla sebze yetitiricilii youn bir ekilde yaplmaktadr. Gaziantepte yaklak 150 bin dnm tarmsal arazi sz konusu atk sulardan uzun yllar etkilenmi ve etkilenmektedir. Mevsimine gre, bu tarmsal alanlardan gnlk yzlerce sebze retilmektedir. nsan vcuduna alnan toksik metallerin byk ksmnn besinler yoluyla alnd dikkate alnrsa, tkettiimiz bitkilerin ar metal ieriklerinin tespiti koruyucu salk asndan nemi daha iyi anlalacaktr. Bu amala, bu tr bitkilerde ar metal seviyelerinin tayinine ve ortaya kabilecek muhtemel salk problemlerinin aratrlmasna ihtiya duyulmaktadr Gaziantep sanayi ve evsel atklarndan kaynaklanan ar metal kirlilii, bitkiler vastasyla milyonlarca kiiyi etkilemektedir. Blgede daha nce kltr yaplan bitkilerde ar metal analizi ile ilgili herhangi bir alma yaplmamtr. Birok kentimizde atk sularla sulama yaplm ya da hala yaplmaktadr. Bu bakmdan elde edilecek veriler yerel bir sorunu tespitinin yannda ulusal anlamda da bilgi verecektir. Bu kirliliin boyutlarnn tespiti ile beraber, kirlilii ortadan kaldrmak veya en aza indirgemek iin gerekli nlemler nerilecektir. Ulusal ve yerel ynetimler bilgilendirilecektir. almann yaplmas koruyucu salk, bitki sal ve evre sal gibi amzn nemli sorunlarnn zmne katk salayacaktr. Projemizden kan sonulara gre, sonraki almalar iin yol gsterici olabilecektir. Ar metal iyonlar seviyeleri iin toprak-bitki ilikisi, atk su ve amurlardaki metal seviyeleri ve bitkilerde metal trleri iin speciation (trleme) gibi almalar yaplabilecektir. Bu da analitik kimya, evre sal, tarm ve koruyucu salk alanlarn iine alan daha geni apl alma olacaktr.

3.9. ALIMA PROGRAMI: Aylar 1 Tanm Arazi almas yaplmas ve rnek toplanacak yer ve zamann belirlenmesi rneklerin toplanmas rneklerin analize hazrlanmas rneklerin analiz edilmesi Sonularn raporlandrlmas ve yorumlanmas X X X X X X X X X 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

(alma 3 aylk dilimlere ayrlarak, her dnemde yaplacak iler zet olarak verilmeli)

Aratrma boyunca yaplacak iler aadaki dzene gre srayla gerekletirilecektir.

I) Arazi almas yaplmas ve rnek toplanacak yer ve zamann belirlenmesi 1- Arazi almalarnn yaplmas, 2- Bitki ve toprak numuneleri uygun zamanlarda sistematik bir ekilde toplanacaktr. 3- Kontrol amacyla toplanacak bitki ve toprak rnekleri iin yer ve noktalarn tespiti, II) rneklerin toplanmas 4- rneklerin toplanmas, 5- rneklerin alnd yerde numaralandrlmas ve laboratuvara tanmas, 6- Bitki rneklerinin eme suyu ile ykanmas, saf su ile durulanmas ve temiz bir ortamda kurutulduktan sonra poetlere konulmas, 7- Ayn tarlann 5 deiik noktasnda 1 m2 alan 10 cm kazlr ve bu alanlardan 1er kg toprak rnekleri alnr. Birletirilip homojen hale getirilen topraktan yaklak 200 gr laboratuvara tanr. III) rneklerin analize hazrlanmas 8 - Bitki ve toprak rneklerinin etvde kurutulmas, 9 - Bitki ve toprak rneklerin havanda dvlesi ve toz hale getirilmesi (bitki trne gre, eer gerekirse), 10- rneklerin tartlmas 11- rneklerin kl frn veya mikrodalga frnda yaklmas 12- znrleme ileminden sonra karmdaki svnn buharlatrlmas ve uygun seyreltme ilemlerinin yaplmas, 13- Numunelerin santrifjlendikten sonra, berrak svnn alnmas ve kapal tplerde saklanmas, IV) rneklerin analiz edilmesi 14- ICP AES dinamik aralna uygun seyreltmelerin yaplmas ve standart zeltilerin hazrlanmas. 15- Baz rneklerin ICP MS ile analiz edilmesi V) Sonularn raporlandrlmas ve yorumlanmas 16- Sonularn istatistiksel deerlendirilmesi ve anlaml ekilde tablo, grafik vs. dklmesi, 17- Bitki trtoksik element konsanrasyonu, toprak toksik element konsantrasyonu vs. ilikilerin kurulmas, metallerin toksik seviyede tayin edildii bitkilerin belirlenmesi, 18- Elde edilen bulgularn literatr ve ulusal/uluslararas standartlar erevesinde deerlendirilmesi, alma alan iin kirlilik raporunun oluturulmas. 3.10. BTE LE GEREKELER: Ad/modeli 1 Adet pH Metre Cihaz Projede kullanm amac zelti pH deerlerinin llmesi

Kimyasal ve cam sarf sarf malzemesi rnek hazrlama aamalarnda Hizmet Alm (ICP MS analizleri) Metal trlerinin tayininde Vakum pompas Kat-sv faz ayrtrmasnda, szme ilemlerinde (Proje harcamalarnn gerekeleri kalemlere gre ayrntl olarak yazlmal)