GELENEKSEL OCUK OYUNLARININ ETMSEL DEER

EDUCATINAL VALUE OF TRADITIONAL CHILDS PLAY VALOR EDUCATIONAL DE LOS JUEGES TRADICIONALS LE VALEUR EDUCATIF DES JEUX LENFONT TRADICIONAL r. Gr. M Tekin KOKAR (Osmangazi niversitesi) Ar. Gr. Pnar GRMEN (Osmangazi niversitesi) Ar. Gr. Hseyin ANILAN (Osmangazi niversitesi) Ar. Gr. Abdlkadir ZTRK (Gazi niversitesi)
zet: ocuk Oyunlar Halkbiliminin ok nemli konularndan biridir. Ancak Trkiyede yaplan Halkbilim almalarnda bu konuya gerektii tadar nem verilmedii grlmektedir. Bu aratrmann amac; geleneksel ocuk oyunlarnn yresel niteliklerini ortaya koymaktr. Ayrca, almann yazarlar tarafndan derlenen ocuk oyunlarnn eitimsel deerini incelemektir. Aratrmada tarama modeli kullanlmtr. Veri toplama yntemi olarak gzlem ve yaplandrlmam grme teknii kullanlm ve alanda derleme yaplmtr. Derlenen ocuk oyunlar; ocuklarn sosyal ve psiko-motor geliimleri asndan deerlendirilmitir. Anahtar Szckler: Geleneksel, ocuk, oyun. Abstract: Childs play is one of the main topics of the Folklore. Even though literature emphasizes its importance in childrens life, there are few studies in traditional childs play in Turkey. The punpose of the study was to examine the traditional childs plays and its importance and value in education in villages in and around of Eskiehir. Therefore, the data fort his study was collected from villages by observation and interviews. The result of this study classified in that way; the child play the games which people, and the number of the people. The traditional plays and and their educational value were evaluated in terms of socual and motor development. Key Words: Traditional, child, play.

GR ocuklarla iletiim kurmann, onlarn dnyasn paylamann birok yolu bulunmaktadr. Oyun, bu yollarn en doal olan, en sk kullanlan ve en salkl sonu verenidir. Oyun, ocuun geliimi iin yaamsal bir nem tamaktadr. Oyunla ilgili deiik tanmlara rastlamak olasdr. Genel olarak oyun; belli bir amaca ynelik olan ve olmayan kurall ya da kuralsz gerekletirilen fakat her durumda ocuun isteyerek ve holanarak yer ald, fiziksel, bilisel, dil, duygusal ve sosyal geliimini temel alan, gerek hayatn bir paras ve ocuk iin en etkin renme sreci eklinde ifade edilmektedir (Dnmez-Bayko, 1992). Oyunun ocuk iin, ciddi bir ura; elence arac olduu bilinmektedir. Dnyann her yerinde, her ada ve kltrde ocuklar oyun oynamaktadr. ocuun bulunduu her yerde oyunun bulunmas evrensel bir kuraldr. Oyunun evrensel olma zellii, ocuun yaamnda beslenme, solunum gibi temel elerden biri olmasndan kaynaklanmaktadr. Oyun, bilisel, dil, fiziksel, duygusal ve sosyal geliim alanlarn desteklemektedir (Erden ve Alisinanolu, 2002). Oyun, ocuun kendini tanmasna ve kendini bakalarndan ayran zelliklerinin bilincine varmasna yardmc olur. zellikle evcilik oyunlar, hayal ve taklit oyunlar ve eitli meslekleri dramatize etme gibi oyunlar, ocua sosyal geliim ynnden nemli katklar salamaktadr. ocuk oynarken dier insanlarla iletiim kurmay, paylamay, ibirlii ve yardmlamay, birlikte problemleri zmeyi renir. Sosyal kurallar ve etik deerleri oyun yoluyla daha kolay kazanr. rnein, oyun srasn bekleme, bakalarnn haklarna sayg gsterme, sorumluluk alma, hakl haksz, doru, yanl gibi deer ve kurallarn renilmesini destekler. Deneyimlerini gelitirip, rendiklerini pekitirir. Dier

ocuk ya da ocuklarla birlikte olmann zevkini tadarken, onlarla oyun oynamak istiyorsa, onlarla geinmenin yollarn kefetmesi gerektiini kavrar. Ayrca, oyun yolu ile yaplan etkinlikler hem el-parmak gibi kk kaslarn, hem de bacak, kol gibi byk kaslarn hareketlerinin geliimini desteklemektedir. zellikle fizik gc gerektiren oyunlar (koma, atlama, trmanma vb.) vcut sistemlerini altrarak bymeye yardmc olmaktadr. (Cirhinliolu, 2001). Oyun, ocuun fiziksel, bilisel, duyusal ve sosyal ynden geliimini salayan nemli aralardan biridir. ocuun bymesi ve salkl bir ekilde gelimesi iin beslenme ve sevgi kadar gereklidir. ocuk oyun aracl ile zntlerini, kayglarn, dmanlklarn, sevgilerini, kskanlklarn, hayallerini, i atmalarn, dncelerini ifade eder (Cirhinliolu, 2001). Yaam ile ilgili deneyimleri oyunaracl ile renen ocuk, oyun srasnda eitli roller stlenerek dnyay kendi duyularyla alglamaya almakta ve bydnde srdrecei uralara, stlenecei rollere oyun sayesinde hazrlanmaktadr (Aral, 2000). Eitim bilimine greocuklarn eitiminde en etkin yol olan oyun, gerek bir eitim arac olup, okulncesi dnem ve okul yllar boyunca kazanlan bilgilerin kuaktan kuaa tanmasn salamaktadr. ocuk, yaam iin gerekli olan, davran, bilgi ve becerileri oyun ierisinde kendiliinden renmektedir. Ayn zamanda oyun srasnda ocuk, kendi evresi ile uzlamay, sosyal yaama uyum salamay, kendi hakkn savunmay, bakalarnn hakkna sayg gstermeyi, ibirlii yapmay ve paylamay renmekte ve bunun sonucunda sosyallemektedir (Aral, 2000). Oyun oynamas engellenen bir ocuk salkl geliim gsteremez. ocuun oyun oynamasn kstlayan ya da engelleyen sava, yoksulluk ve yetersiz kurum artlar gibi ortamlar, ocuun geliim alanlarnda olumsuz etki yapabilmektedir (Dnmez Bayko, 1992). ocuklar ve onlarn ileriki yaamlarn bu derece etkileyen oyun ve oyunla ilgili bilimsel almalarn balamas, oyunun kendisi kadar eski deildir. lkemizde, bu almalar dnya ile paralellik gsterememesine ramen, dnya leinde de olduka eski saylmaz. Literatrdeki ortak kan, bu tr almalarn yaklak yz, yzeli yllk bir gemie sahip olduu ynndedir. lkemizde, yirminci yzyln ikinci yarsnda ocuk ve ocuk oyunlar, bilim ve sanat adamlarnn en nde gelen alma konular arasnda yer almaya balamtr. Eitimciler, oyunlarn sadece bir elence arac olmadn, ocua gelecek yaantsnda gerekli olacak her trl bilgi ve becerileri kazandrmada hazrlk nitelii tadn vurgulayarak, halkbilimi aratrmalarnn bu ynde ilerlemesine kaynaklk etmilerdir (Evliyaolu ve Baykurt, 1988). Yine 1960l yllardan itibaren ocuk oyunlar zerinde yapsal, kltrel, toplumsal zmlerin artt, istatiksel teknikler araclyla yaa cinsiyete, eitime bal farkllklarn incelenmesinin ne kt grlmektedir (Onur ve Gney, 2002).

OCUUN GELM ALANLARINA OYUNUN ETKLER ocuklar iin yaamsal renme arac olan oyun, ocuun fiziksel, duygusal, sosyal, bilisel ve dil geliimi asndan ok byk neme sahiptir. Bu aratrmada da, ocuun psiko-motor ve sosyal geliimine oyunun katks zerinde durulmutur.

ocuun fiziksel geliiminde oyunun etkileri: Oyun srasnda ocuun baz hareketleri srekli olarak tekrar etmesi onun doal olarak kas geliimini hzlandrmaktadr. Ayrca koma, atlama, srama, trmanma, srnme gibi fiziki g gerektiren oyunlar da ocuun solunum, dolam, sindirim ve boaltm gibi sistemlerinin dzenli almasn salamaktadr. Bu sayede de oksijen alm artmakta, kan dolam ve dokulara besin tanmas hzlanmaktadr. Bu tr hareketli oyunlar, ayrca ocuun evresini tanmasna ve kefetmesine de olanak salamaktadr. ocuklarn yrme, koma, atlama, trmanma, kayma, inme, kma, frlatma, yakalama, srama, zplama, sallanma gibi eylemlerle srekli hareket halinde olmalar, onlarn byk kas geliimini desteklemekte ve etkilemektedir. ocuklarn, el ve parmak kaslarnn geliimi olan kk kaslarn geliimi ise tutma, koparma, kesme, balama, zme, dmleme, yourma, delme, boyama, dikme, rme ve geirme gibi etkinliklerin orannda artmakta ve sonucunda da gnlk yaamda kullanlan birok becerinin kazanlmas salanmaktadr. ocuklarn oynadklar oyunlarn her biri bu tr faaliyetlerin en az bir veya bir kan iermektedir. ocuun sosyal geliiminde oyunun etkileri: ocuk oyunda stlendii ana-baba, kzerkek gibi rollerle cinsel kimliini kazanmaktadr. Yine ailesi iindeki rolleri stlenerek ve yaayarak grevleri, sorumluluklar, davran biimlerini renmektedir. ocuk oyun aracl ile kendine gven, kendini denetleme, ibirlii yapma, doruluk ve disiplin gibi kiisel ve toplumsal alkanlklar kazanmaktadr. ocuklar oyun oynarken dier insanlarla iletiim kurmay, gzlem yapmay ve yardmlama duygularn gelitirebilmektedir. Ayrca, bakalarna sayg gsterme, bakalarnn hakkn ve kendi hakkn koruma, verilen grevleri stlenme, herhangi bir konuda karar verip uygulayabilme ve ibirlii salayabilme gibi toplumsal kurallar da renmektedir. Oyun grubuna giren ocuk sosyal ortama uyum gsterir. Oyun ortamnda uyum salayabilmesi iin birok sosyal iliki biimini renmesi gerekmektedir. Oyun ortam ocuk iin serbest ortamdr ve birok davran biimini burada deneme olana bulmaktadr (zdoan, 1997). Oyunda ocuklar birbirlerine model olma roln stlenirler. zellikle byk ocuklar kklerin davranlarna, olumlu ya da olumsuz tepki vererek o davrann yerlemesinde ya da deimesinde etkili olmaktadrlar. Oyun grubu iinde kendi grlerini, yaam felsefesini dier ocuklarla karlatrma olana bulur, ayrntl olarak tartr ve dzeltme ansn elde eder (zdoan, 1997). ocuk bydke, grup aktivitelerine girebilmek iin dierleriyle oynama gereksinimi hisseder. Grup oyunlar genellikle szl ya da fiziksel etkileim yoluyla rol ve oyun aralarn paylamay ierir. Oyun tarafndan salanan paylama, birlikte hareket edebilme, sra bekleme ve oyunun kurallarn anlama gibi ok nemli becerilerle tanmay salar (Tekkaya, 2001). ocuk oyunlarna bu adan bakldnda, ocuklarn sosyallemesini ieren figrlerin youn olarak bulunduu grlebilir.

ARATIRMANIN AMACI Bu aratrmann amac; geleneksel ocuk oyunlarnn yresel niteliklerini ortaya koymak ve aratrmalar tarafndan derlenen ocuk oyunlarnn eitimsel deerini incelemektir. Derlenen ocuk oyunlar; sosyal ve psiko-motor adan deerlendirilmitir.

ARATIRMANIN YNTEM Geleneksel ocuk oyunlarnn derlenmesini ve derlenen oyunlarn ocuun psikomotor ve sosyal geliimlerine katksn incelemeyi amalayan bu aratrmada, alan aratrmas yaplp, yaplandrlmam grme teknii kullanlmtr.

VERLERN TOPLANMASI Aratrmaya konu olan oyunlar, Eskiehir ili, Merkez ilesi, Muttalp kynde Selehattin Yceba (77), Nazmiye Akgn (82), ve Mehmet akr (67) isimli kaynak kiiyle grlp derlenmitir. Derlenen oyunlar: Kurt Kuzu Oyunu, Top Kprden Geti Oyunu, Aure Oyunu ve Kr Oyunudur. Oyunlar derlemek iin aratrmaclar Muttalp Kyne gitmilerdir. Muttalp Ky halkndan Sesehattin Yceba, ocukluunda oynam olduu Kurt-Kuzu Oyununu ve Kr Oyununu anlatmtr. Dier oyunlar da Nazmiye Akgnden Aure Oyunu, Mehmet akrdan da Top Kprden Geti Oyunudur. Sz konusu ahslar oyunlar anlatrken aratrmaclardan biri de not almtr. Alnan notlar aratrmaclar tarafndan dzenlenmitir.

BULGULAR VE YORUMLAR 1. Kurt-Kuzu Oyunu Bu oyunu 5 6 ya arasndaki ocuklar oynamaktadr. ocuklar iki gruba ayrlarak bir grubu kurt bir grubu da kuzu olmaktadr. Ayrca kuzularn banda onlar otlatan ve koruyan 7 8 yalarnda bir ocuk da oban rol stlenmektedir. Oyun atsz ve toprak kapl ky damlarnda oynanmaktadr. Kuzular kendi blgesinde otlarken dier blgede bulunan kurtlar onlar kendi blgelerine karmaya alrlar. Kurtlarn blgesine geirilen kuzular artk kurtlarn olmutur. Ancak oban kurtlarla mcadele ederek kuzular onlara kaptrmamaya, kuzular da dier blgelere gememeye alrlar. Eer kurtlar kuzular kendi damlarna geiremezlerse oyunun galibi oban v e kuzulardr. Ancak kurtlar oban ve kuzular alt ederek kendi blgelerine geirebilirlerse oyunun galibi bu durumda kurtlardr. Oyun da bu ekilde son bulur.

Bu oyun incelendiinde, oyun figrleriyle ocuklarn sosyal geliimi arasndaki iliki u ekilde yorumlanabilir: Kural bilinci ve kurallara uyma: Oyunda iki grubun olumas, gruplarn kendi blgelerinin bulunmas. Grup dinamii ve dayanma: Oyunda kurt ve kuzu rolndeki ocuklarn birlikte hareket etmesi. yilik ve ktlk kavramlarn renme: Kurtlarn ktl, kuzularn iyilii temsil etmesi.

Korunma ve kollama: obann kuzular korumas, kuzularn obandan beklentisi.

Oyun figrleriyle ocuklarn psiko-motor geliimi arasndaki iliki de u ekilde yorumlanabilir: Kurtlarn kuzular yakalamaya ve kuzularn kamaya almas: ekme, koma, hoplama, direnme, tutma, kavrama, melmeyle el, diz ve ayak koordinasyonunun salanmas.

2. Top Kprden Geti Oyunu ocuklar elele tutuarak halka olurlar. Ayaklarn birbirlerine dedirecek ekilde aarlar ve eilerek ellerini dizlerinin zerine koyarlar. Gruptan bir ebe seilir. Ebe olan eline bir top alarak ortaya geer. Ebe, halkadaki bir arkadann bacak arasndan topu darya atmaya alr. denemede topu dar atamazsa yanar ve cezalandrlr. Bacak arasndan top atlan ocuklar ayaklarn hi oynatmadan elleriyle topu yakalamaya alrlar. ocuklardan hi biri top atlncaya kadar ellerini dizlerinden ayramaz. Bacak arasndan topu kez karan ocuk (topu yakalayamayan) yanar, cezalanr. Cezalar ise; srtna binme, evden su getirme, hayvan taklidi yapma gibi olmaktadr. Bu oyunu daha ok 6 ya grubu ocuklar oynamaktadr.

Bu oyun incelendiinde, oyun figrleriyle ocuklarn sosyal geliimi arasndaki iliki u ekilde yorumlanabilir; Kural bilinci ve kurallara uyma: Oyunda ocuklarn duru biimleri, topun atlmas ve top atlncaya kadar beklenmesi. Gruba ait olma: ocuklarn oyunda yer almas Grup karar alma: Ebe seimi dl ve ceza kavramlarn renme: Topun bacak arasndan geirilip ya da geirilememesine bal olan durum.

Oyun figrleriyle ocuklarn psiko-motor geliimi arasndaki iliki de u ekilde yorumlanabilir: Topun atlmas ve yakalanmas: Tutma, kavrama, eilmeyle el, diz ve ayak koordinasyonunun salanmas. Cezann uygulanmas : Koma, binme, tama (su v.b.), hayvan taklidi yaparak birok vcut organnn almas.

3. Aure Oyunu Bu oyunu oynamak isteyen ocuklar geni bir bahede toplanrlar. lerinden birisi ebe seilir. Ebe her bir ocua aure tatlsnda bulunan yiyeceklerin adlarndan birini verir. Bunlar; Su, Bulgur, Nohut, Karanfil, zm, Ceviz, ncir, Fasulye, eker, Tarn, Fstk, Fndk, badem v.b. gibidir. Ebe: - imdi aure piireceiz, Su var Bulgur yok der. Ad Bulgur olan ocuk sz alr ve: Bulgur var Nohut yok der.

Ad Nohut olan ocuk da: Nohut var Ceviz yok der ve oyun bylece srdrlr.

Adn unutanlar, hemen cevap veremeyip oyunun hzn aksatanlar, yanl isim syleyenler ve oyundan kanlarn isimlerini sylmeyenler, oyundan karlar ve cezalandrlrlar. Bu cezalar genellikle belli mesafede koma, gsterilen bir aaca trmanma, tek ayak zerinde durma v.b. gibi cezalandrlr. Bu oyunu 5 6 ya grubu ocuklar oynamaktadr.

Bu oyun incelendiinde, oyun figrleriyle ocuklarn sosyal geliimi arasndaki iliki u ekilde yorumlanabilir; Kural bilinci ve kurallara uyma : Oyunda ocuklarn isim almalar ve isimleri doru yerde kullanmalar. : ocuklarn oyunda yer almas. : Ebe seimi, isimlerin seimi ve

Gruba ait olma Grup karar alma datm. dl ve ceza kavramlarn renme

: Adn unutanlar, oyunun hzn aksatanlar, yanl isim syleyenler v.b.

Oyun figrleriyle ocuklarn psiko-motor geliimi arasndaki iliki de u ekilde yorumlanabilir: Cezann uygulanmas : Koma, trmanma, tek ayak zerinde durma, dengeyi salama v.b. gibi.

4. Kr Oyunu

Oyun iin uygun bo bir alan seilir. Seilen bu alann ortasna yaklak bir metre apnda daire izilir. Dairenin ortasna top, ayakkab, mendil, kk bir ta paras, kk bir sopa v.b. trden kk eyalar braklr. Alanda bulunan ocuklar ilerinden kura ile bir ebe seerler. Seilen bu ebe, gzleri balanarak dairenin 10 15metre uzana kadar gtrlr. Ebe burada kendi etrafnda iki, kez dndrldkten sonra daireye giderek dairenin iine konulan eyay bulmaya alr. Ebe daireye doru yneldiinde, etrafndaki arkadalar vz vz gibi eitli sesler kararak ona yn bulmasnda yardmc olmaya alrlar. Bu seslerin iddeti, ebenin daireye ve dolaysyla daire iindeki eyaya yaklatn ya da uzaklatn iaret etmektedir. Bu oyunu 5 yandaki ocuklar oynamaktadr.

Bu oyun incelendiinde, oyun figrleriyle ocuklarn sosyal geliimi arasndaki iliki u ekilde yorumlanabilir; Kural Bilinci ve kurallara uyma :Oyun iin daire izilmesi, iine eya konulmas, ebe seilmesi, ebenin gzlerinin balanmas. : Grubun ebeye yardmc olmas. : Ebe seimi, eya seimi. : ocuklarn ebeye eyay bulmada kardklar seslerle yardmc olmalar.

Grup dinamii ve dayanma Grup karar alma Yardm duygusu kazanma

Oyun figrleriyle ocuklarn psiko-motor geliimi arasndaki iliki de u ekilde yorumlanabilir: Dairenin iindeki eyann bulunmas : Tutma, eilme, kavrama, dnme, yn bulma, denge.

SONULAR VE NERLER

SONULAR 1. Aratrmaya konu olan grup oyunlarnn ocuklarn psiko-motor geliimlerine; atlama, zplama, koma, tutma, trmanma, atma, kavrama, vcut koordinasyonu salama, eilme, dnme, yn bulma, denge, binme, tama gibi etkinliklerle olumlu etkide bulunduu grlmektedir. 2. ocuklarn doal ortamda oynam olduklar oyunlar, onlarn sosyal geliimlerine; kural bilinci ve kurallara uyma, grup dinamii edinme, gruba ait olma, grup karar alma, dl ve ceza kavramlarn renme, iyilik ve ktlk kavramlarn renme, korunma ve kollama gibi kavramlarn kazanlmasnda olumlu etkide bulunduu grlmektedir.

NERLER Bu aratrmann sonucunda u nerilerde bulunulabilir: 1. Anne baba ve eitimcilerin ocuklarn oyun oynamalarna olanak salamalar yararl olacaktr. 2. Geleneksel deere sahip oyunlarn gelecek kuaklara aktarlmas, kltrn sreklilii asndan nemlidir.

3. Psiko-motor ve sosyal adan ele alnan geleneksel ocuk oyunlar, dier geliim alanlar asndan da incelenebilir. 4. ocuk oyunlar hakknda daha geni kapsaml derleme yaplarak, belli kriterlere gre kyaslama yaplabilir.

KAYNAKLAR ARAL, Nermin. (2000). ocuk Geliiminde Oyunun nemi. ada Eitim 25 265), 15 17. CRHNLOLU, Fatma Gl. (2001). ocuk Ruh Sal ve Geliimi. Ankara: Nobel Yaynclk. DNMEZ-BAYKO, N. (1992). Oyun Kitab, stanbul: Esin Yaynevi. ERDEN, ule ve Fatma ALSNANOLU. (2002). Anaokullarna Devam Eden ocuklarn Ebeveynlerinin ocuk Oyun ve Oyuncaklar Hakkndaki Grlerinin ncelenmesi. ukurova niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi. 2(22), 42-49. EVLYAOLU, Sait ve erif BAYKURT. (1988). Trk Halkbilimi. Ankara: Ofset Reprodksiyon Matbaaclk. ONUR, Bekir ve Neslihan GNEY. (2002). Trkiyede ocuk Oyunlar: Derlemeler. Ankara: Ankara niversitesi Basmevi. ZDOAN, Berka. (1977). ocuk ve Oyun. Ankara: An Yaynclk. TEKKAYA, Ela. (2001). Tasarlanm ocuk Haklar: Ankara ocuk Oyun Alanlar. Milli Eitim Dergisi, 151. 74-83.