Fizik 9

T.C.
MLL ETM BAKANLII TALM ve TERBYE KURULU BAKANLII
ORTARETM
FZK DERS
9. SINIF
RETM PROGRAMI
Ankara-2007
T.C. MLL ETM BAKANLII TALM ve TERBYE KURULU BAKANLII

FZK DERS RETM PROGRAMI
Ortaretim 9. Snf Fizik Dersi zel htisas Komisyonu

Komisyon Bakan: Prof. Dr. Bilal GNE Komisyon yeleri retim Elemanlar
Prof. Dr. Bilal GNE Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi, Fizik Eitimi A.B.D. Prof. Dr. Haim MUTU stanbul niversitesi, Fen Fakltesi, Fizik Blm Prof. Dr. mer Asm SALI Baheehir niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi Prof. Dr. mr AKYZ Yeditepe niversitesi, Eitim Fakltesi Do. Dr. Salih ATE Abant zzet Baysal niversitesi, Eitim Fakltesi, Fen Bilgisi Eitimi A.B.D. Yard. Do. Dr. Ali ERYILMAZ Orta Dou Teknik niversitesi, Eitim Fakltesi, Fizik Eitimi A.B.D. Dr. Uygar KANLI Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi, Fizik Eitimi A.B.D. Ar. Gr. Gkhan SERN Orta Dou Teknik niversitesi, Eitim Fakltesi, Fizik Eitimi A.B.D.
retmenler
Aye ARSLAN Uzman retmen Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Trkkan GLYURDU Uzman retmen Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Mehmet Akif STC Program Gelitirme Uzman Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Seher ULUTA lme-Deerlendirme Uzman Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl
NDEKLER 1. Sayfa Nu. Fizik Dersi retim Programnn Temelleri. 2
1.1. Fizik Dersi retim Programnn Felsefesi ve Vizyonu ....... 5 1.2. Fizik Dersi retim Programnn Gerekesi ve htiya Analizi almalar..... 8 1.2.1.Fizik Dersi retim Programlar Uygulamalarnn Tarihsel Geliimi... 8 1.2.2. TTKB-Ortaretim Fizik Dersi retim Program Hakknda Raporlarn Deerlendirilmesi... 10 1.2.3.EARGED Ortaretim Fizik Dersi retim Program htiya Belirleme Analiz Raporu.. 12 1.2.4. Dnya lkelerinde Fizik Dersi retim Programlar 16 1.3. Fizik Dersi retim Programnn Yaps... 18 1.4. Fizik Dersi retim Programnn Temel Yaklam. 19 1.4.1. Programn renme Yaklam. 19 1.4.2. Programn lme ve Deerlendirme Yaklam 22 2. Fizik Dersi retim Programnn renme Alanlar.. 24 2.1. Fizik Dersi retim Programnda Beceri Kazanmlar................ 25 2.2. Fizik Dersi retim Programnda Bilgi Kazanmlar... 34 3. Fizik Dersi 9. Snf retim Programnn nite Organizasyonu. 36 1. nite: Fiziin Doas... 39 2. nite: Enerji.... 44 3. nite: Madde ve zellikleri..64 4. nite: Kuvvet ve Hareket 69 5. nite: Elektrik ve Manyetizma 75 6. nite: Dalgalar 83 Kaynaka.. 89 letiim Bilgileri.... 91
9. Snf Fizik Dersi retim Program "Trkiyenin ocuklar, Batnn teknolojisinin haragzar olarak deil, kendi icat ettikleri tekniklerle deerlerimizi yeryzne karmal dnyaya duyurmaldr." Mustafa Kemal ATATRK
1. FZK DERS RETM PROGRAMININ TEMELLER

Gnmzde bilim ve teknolojide yaanan hzl gelimeler dnyamz sanki kk bir yerleim birimi hline getirmitir. Bilim ve teknolojideki yeniliklerin birbirini tetiklemesi sayesinde ba dndrc gelimeler meydana gelmitir. Bilim ve teknolojideki bu hzl deiim gnmz toplumunun ihtiya duyduu nitelikli insan tanmndaki deiimi de beraberinde getirmitir. Bu deiim nitelikli insan yetitirmede fizik dersine den grevin ve dersin ieriinin yeniden belirlenmesini zorunlu klmtr. Biliim a da denilen gnmzde gelien teknolojinin etkisiyle byk bir bilgi patlamas gereklemi, her yl katlanarak artan bilginin byk bir g olduu anlalm,ayrca bilgiye eriim kolaylamtr. Yaplan bir aratrmaya gre 2007 yl iin bir ylda retilen bilgi byklnn 10 Exabyte (1 Exabyte 1024 Petabyte, 1 Petabyte=1024 Terabyte, 1
Terabyte=1024 Gigabyte) civarnda olduu tahmin edilmektedir. Bu bilginin bykln
gstermek iin dnyann en byk ktphanesi ile kyaslama yapabiliriz: ABDnin Washington eyaletinde bulunan Kongre Ktphanesinde 128 milyonun zerinde basl materyal bulunmaktadr. Bu materyaller yan yana dizilmi olsa idi 850 km uzunlua eriecek raflarda saklanmas gerekmekteydi. Eer dijital ortama aktarlm olsa idi dnyann en byk ktphanesindeki bilgi bykl yaklak 10 Terabyte yer tutacakt. Bu noktadan hareketle bir ylda retilen bilgiyi ktphane gibi basl materyallerde saklamamz gerekse idi her yl Kongre Ktphanesi gibi bir milyon yeni ktphane kurmamz gerekecekti. retilen bilginin her yl bir nceki yla gre ortalama %30 artt gerei de gz nne alnrsa dnyada retilen bilginin ktphane gibi ortamlarda saklanmasnn mmkn olamayaca ortadr. Bu bilgilerin tamamna yakn (~%92) hard diskler gibi manyetik ve optik ortamlarda saklanmaktadr. Dnya nfusunun yaklak 6,5 milyar olduunu ve her bireyin okur-yazar olduunu kabul edersek sadece bir gnde kii bana retilen bilgi miktar yaklak 1,5 Gigabyte olmaktadr. Bu bilgileri zihinde tutmak iin her bireyin gnde binlerce sayfalk kitab okumas gerekecekti. Bu durumda dahi her bir birey retilen bilginin sadece 6,5 milyarda birine sahip olacakt. Bu arpc gerekten de anlalaca gibi gnmzde retilen
9. Snf Fizik Dersi retim Program bilgilerin tamamn renciye aktarma olana bulunmamaktadr. nemli olan anahtar kavramlar rencilere vererek bilgiye ulama yollarn retmektir. Bilgiye ulamak iin de nternet ve bilgisayar gibi teknolojik rnler kanlmaz hle gelmitir. Bu nedenle biliim ann en nemli gereksinimlerinden olan temel bilgi teknolojilerini ve iletiim becerilerini rencilere kazandrmak iin biliim ve iletiim becerilerine zel nem verilmitir. Bu beceriye sahip renci ihtiya duyduu her konuda teknolojinin tm olanaklarn kullanmak suretiyle sistematik bir hazrlk evresinden geerek istedii bilgiye ulaacak, bu bilgileri en etkin ekilde ileyerek yorumlayacak ve sunacaktr. Dier taraftan renme ve retme alanlarndaki bilimsel almalarn bulgular, renme srecinde her bireyin karmza hazr bulunuluk dzeyinde ve zihninde bir kavramsal yapya sahip olarak geldiini gstermektedir. rencinin renme ortamna getirdii bu kavramsal yapnn bireyin renmesine etki eden en nemli faktrlerden biri olduu bilinmektedir. Ayrca bu kavramsal yapnn bireyin zelliklerinden, deneyimlerinden, evresinden, retmenlerinden ve ders kitaplarndan kaynaklanan eksik ve yanl bilgiler ile kavram yanlglar ierebildii tespit edilmitir. zellikle kavram yanlglarnn giderilmesinin ok kolay olmad ve kavram yanlglarn renmenin nndeki en byk engellerden biri olduu olgusu artk ou aratrmac tarafndan kabul grmektedir. Fizik dersinde anlaml bir renme; rencilerin n bilgilerinin geerliinin kontrol edildii, gerek yaamda karlatklar balamlarn temel alnd, rencinin her zaman zihinsel, ounlukla da fiziksel olarak etkin olduu ve kavramsal deimenin saland renme ortamlarnda gereklemelidir. Ayrca bu renme ortamlarnn renciye yeni renilen kavramn pekitirebilmesi iin frsatlar sunmas gerekmektedir. lme ve deerlendirme yaplrken de dnem ortas ve sonunda uygulanan, sadece bilgiyi ve genelde sonucu len geleneksel yaklam yerine bir hafta/bir dnem/bir yl boyunca sren, renmenin bir paras olarak dnlen, bilgiyi lerken beceriyi de lebilen bir yaklamn benimsenmesi zorunluluk hlini almtr. lme ve deerlendirmedeki ama sadece not vermek deil; hazr bulunuluk dzeyini belirlemek, renmenin gerekleip gereklemediini kontrol etmek ve renme zorluklarnn sebeplerini tehis etmek olmaldr. Bireysel farkllklarn belirginletii gnmzde renmeyi ve bilgiye ulamay renmi, retken ve yaratc bireyler yetitirmek balca hedef hline gelmitir. Btn bu hzl deiimler toplumsal yaantmz da byk lde deitirmi, toplumuzdaki deer
9. Snf Fizik Dersi retim Program yarglar, toplumun bireyden ve bireyin toplumdan beklentileri byk bir ivmeyle deimeye balamtr. Bu deiimler okullardaki derslerin retim programlarnn da deiimini, aa uygun bir hle getirilmesini ve gelecee ynelik olmasn zorunlu klmtr. Gelimi lkelerde retim programlar ortalama her be ylda bir gnn ihtiyalar dorultusunda deitirilmekte veya gelitirilmektedir. Fakat lkemizde Ortaretim Fizik Dersi retim Program bilindii gibi yirmi yl akn bir sredir nemli bir deiiklie uramadan uygulanmaktadr. Buna ilave olarak rencilerin hangi dzeyde, hangi bilgi ve becerilere sahip olaca konusunda ama-hedefler ile kazanmlarn yer ald bir dokman hazrlanmamtr. Hzl deiimlere ayak uydurabilecek, esnek ve dinamik bir Fizik Dersi retim Program hazrlamak kanlmaz olmutur. Hlen uygulanmakta olan Lise Fizik Dersi retim Programnn deerlendirilmesi amacyla Milli Eitim Bakanl, Eitimi Aratrma ve Gelitirme Dairesi (EARGED) tarafndan hazrlanan ihtiya belirleme almas ile Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl araclyla illerde kurulmu alma komisyonlarnn gndermi olduklar raporlarn sonucu, uygulanmakta olan Fizik Dersi retim Programnda deiiklik yaplmasnn zorunlu olduu ortaya konulmutur. Bu gerekler nda ulusal ve evrensel gelimeler, ada renme, lme ve deerlendirme yaklamlar ile lkemizde ve Dnyada fizik dersi retim programlana ilikin alan taramas yaplarak 2007 yl Fizik Dersi retim Program hazrlanmaya balanmtr.
9. Snf Fizik Dersi retim Program
1.1. Fizik Dersi retim Programnn Felsefesi ve Vizyonu

ncelikle lkemizde fizik dersi retim program gelitirme sreci irdelenmitir. Bu amala cumhuriyet tarihi boyunca (1934-1998) yllar arasnda yaplm olan tm fizik dersi retim programlar incelenerek tarihsel geliim ortaya konmutur. Bu da fizik retim programlarna daha geni bir ereveden bakma olana vermitir. lkemizde ve dnyada fizik dersi retim programna ilikin makale taramas yaplarak bilimsel almalarda ortaya konulan ulusal ve evrensel dzeydeki tespit ve neriler komisyon tarafndan incelenmi, elde edilen sonular nda yeni retim program hazrlanmaya allmtr. 2004 ylnda uygulanmaya balayan ilkretim birinci kademe (4 ve 5. snf) ve 2005 ylnda uygulanmaya balayan ikinci kademe (6, 7 ve 8. snf) Fen ve Teknoloji dersi retim programlar gzden geirilmitir. Bu programlarda renilen anahtar kavramlar rencilerin n bilgilerine nemli bir temel oluturduundan, fizik dersi retim programndaki bilgi kazanmlar bu kavramlar dikkate alarak ilenmeye balanacak ekilde tasarlanmtr. Fen ve Teknoloji dersi retim programndaki sarmal yaklamn yan sra Bilimsel Sre Becerileri, Fen-Teknoloji-Toplum-evre kazanmlar, Tutum ve Deerler yeni Fizik retim Programna nemli yansmalarda bulunmutur. Mill Eitim Bakanlna bal EARGED birimi tarafndan fizik dersi iin yaplm olan ihtiya analiz almas irdelenmitir. Bu almada yer alan retmen, renci ve veli grleri yeni retim programna nemli katklar salamtr. Tm illerde mfetti ve fizik retmenlerinden oluan komisyonlar tarafndan hazrlanan raporlar betimsel istatistik yoluyla irdelenmitir. Bu raporlarda yer alan yksek sklkl neriler programn hazrlanmas esnasnda dikkate alnmtr. 30 farkl lkede (ngiltere, rlanda, Avusturya, Belika, Bulgaristan, ekoslovakya, Ekvator, Finlandiya, Yunanistan, Almanya, Macaristan, talya, Hollanda, Norve, Polonya, Portekiz, Gney Afrika, Slovakya, spanya, svire, ABD, Yeni Zelanda, Avustralya, Singapur, Malezya, Hong Kong, Kore, Japonya, Kanada ve Fransa) uygulanmakta olan fizik retim program farkl kriterler asndan incelenmitir. zellikle uluslararas snavlarda fizik ve fen alanlarnda baarl olan lkelerin retim programlarnda ortak olan bilgi ve beceri kazanmlar, yaklam ve stratejiler lkemiz gerekleri de gz nnde bulundurularak programa yanstlmaya zen gsterilmitir.
9. Snf Fizik Dersi retim Program Fizik Dersi retim Programnda sarmal yap esas alnmtr. Drt yllk lise boyunca 9. snfta tm rencilerin fizik dersi almas ngrlrken, 10, 11 ve 12. snflarda ise sadece uygun alanlar seen renciler fizik dersi alacaklardr. Dolays ile 9. snf fizik dersi dier snflardan farkl bir yaklamla ele alnmtr. Bu snfta tm bireylerin yaamlar boyunca karlamas olas fizik olay ve olgularna arlk verilmitir. Herkes iin gerekli olan fizik konular yaam balantlar kurularak bu snfta verilmeye allmtr. 10, 11 ve 12. snflarda ise sarmal bir yaklamla ve yine yaam balants kurularak gerekli olduu dnlen tm fizik konular mmkn olduunca kavramsal dzeyde verilmeye allacaktr. Temelde 2007 Fizik Dersi retim Programnn iki katman bulunmaktadr: Bilgi ve Beceri Kazanmlar. 9. snftaki bilgi kazanmlarnn yer ald niteler; Fiziin Doas, Enerji, Madde ve zellikleri, Kuvvet ve Hareket, Elektrik ve Manyetizma ile Dalgalar isimlerini tamaktadr. Bu nitelerde yer alan bilgi kazanmlarnn yan sra Problem zme Becerileri (PB), Fizik-Teknoloji-Toplum-evre (FTT) kazanmlar, Biliim ve letiim Becerileri (BB), Tutum ve Deerler (TD) isimli beceri kazanmlar da bulunmaktadr. Bu beceri kazanmlar yukarda sralanan bilgi kazanmlarna apraz olarak yedirilmitir. Fizik Dersi retim Programnda yaam temelli yaklam (real life context-based) esas alnmtr. 1600 ylnn ortalarnda Jan Amos Comennius, retime her birey tarafndan gerek yaamda karlalan ve mmkn olduunca ok sayda duyu organmza hitap eden cisimlerle balanmas gerektiini vurgulam ve aradan geen yaklak 400 yllk srede yaplm olan birok bilimsel almada gncel yaam balantl retimin etkililii ortaya konulmu olmasna ramen, yakn zamana kadar yaam temelli yaklam retim programlarna yanstlmamt. Yaam temelli retim yaklam; ngiltere (the Salters Approach ve SLIP :Supported Learning in Physics Project), Almanya, Finlandiya (ROSE: The Relevance of Science Education), srail (STEMS: Science, Technology Environment in Modern Society), ABD (ChemCom: American Chemical Society) ve Hollanda (PLON: Dutch Physics Curriculum Development Project)da
9. Snf Fizik Dersi retim Program yaplan byk proje ve bilimsel almalarda ayrntlar ile incelenmi olup rencilerin derse kar ilgi ve motivasyonunu arttrd ortaya konmutur. Yaam temelli yaklamn fizik ve fen retim programna yansmasnda zellikle Avustralya ve Yeni Zelanda nclk etmitir. Yaam temelli yaklam ve Fizik-Teknoloji-Toplum-evre kazanmlar birbiri ile i ie gemi durumdadr. Her iki yaklam da soyut gibi alglanabilen fizik kavramlar ile gerek yaam arasnda ba kurmaktadr. Yaplan almalar sonucunda Avrupa lkeleri daha ok yaam temelli yaklama arlk verirken, Amerikallarn Bilim-Teknoloji-Toplum-evre kazanmlarna zel nem verdikleri sonucuna ulalmtr. Bu retim programnda yaam temelli yaklam ile FTT kazanmlar birbirini tamamlayacak ekilde verilmitir. Fizik dersinde karlalan en byk sorunlarn banda bilimsel hatalar ve kavram yanlglar yer almaktadr. Yeni retim programna uygun yazlacak ders kitaplarnda bilimsel hata ve kavram yanlglarnn en aza indirgenmesi iin nlemler alnmtr. Bu amala gerek lkemizde gerekse yurt dnda yaplan bilimsel almalar sonucu belirlenen ve yaygn olan kavram yanlglar retim programnda belirtilmitir. Kavram yanlglar rencilerin zihninde kolayca giderilememektedir, kavram yanlglarnn giderilebilmesi rencilerin zihinsel ve fiziksel olarak aktif katlmn gerektiren bir sre gerektirir. rencilerin sahip olabilecei olas kavram yanlglar iin retmenler ve kitap yazarlar yeni retim programnda belirgin ekilde uyarlmaktadr. Fizik Dersi retim Programnn Vizyonu Fiziin yaamn kendisi olduunu zmsemi, karlaaca problemleri bilimsel yntemleri kullanarak zebilen, Fizik-Teknoloji-Toplum ve evre arasndaki etkileimleri analiz edebilen, kendisi ve evresi iin olumlu tutum ve davranlar gelitiren, biliim toplumunun gerektirdii biliim okuryazarl becerilerine sahip, dncelerini yansz olarak ve en etkin ekilde ifade edebilen, kendisi ve evresi ile bark, retken bireyler yetitirmektir. Fizii yaamn her alannda grebilen, fizii vizyonda bahsedilen becerilerle renen ve becerilerini de fizik bilgisi ile gelitirebilen yaratc bireylerin yetitirilmesi hedeflenmektedir. Bu vizyona ulamak iin yaam temelli yaklam ile bilgi ve beceri kazanmlarmz Fizik retim Programnn misyonunu oluturmaktadr. Fizik Dersi retim Programnn misyonunu ayrntl olarak incelemek iin Fizik Dersi retim Programnn renme Alanlar blm okunabilir.
1.2 .. FZK DERS RETM PROGRAMININ GEREKES ve HTYA ANALZ ALIMALARI 1.2.1. Fizik Dersi Programlar Uygulamalarnn Tarihsel Geliimi
lkemizde uygulanan ve uygulanmakta olan fizik dersi retim programlar incelendiinde ilk alma 1934 ylnda yaplmtr. Takip eden yllarda srasyla 1935, 1938 ve 1940 yllarnda fizik dersi retim programlar hazrlanmtr. Ancak bu programlar yalnzca konu balklarn ieren bir listedir. 1950lerden balayarak Bat lkelerinde retim programlarn an gereklerine uygun hle getirme almalar balatlmtr. Bu gelimeleri Milli Eitim Bakanl da takip etmi ve 1960l yllarda fen eitimini gelitirme almalar balatmtr. Buradan hareketle ada eitim felsefesine uygun ve bilimsel yntemlerle fen eitiminin yaplmasna ve lise bazndaki fen programlarnn uygulanmasna Ankara Fen Lisesinin 1964te almasyla balanmtr. Daha sonra 1967-1968 retim ylnda, benzeri bir programn dokuz lisede pilot uygulamasna geilmi ve bu liselerde uygulanan fen programlarnn deerlendirilmesi sonucunda, 100 lise ve 89 retmen okulunda 1971-1972 retim ylnda uygulanmtr. Bu tarihten itibaren yeni fen retim programlar modern fen, eski programlar ise klasik fen diye anlmaya balanmtr. Zamanla modern fen uygulayan lise, meslek lisesi ve teknik liselerin says 843e ykseltilmitir. Bu aamada klasik fen program uygulayan liselerimizin says ise 1445 idi. 1971-1972 retim ylndan 1985-1986 retim ylna gelinceye kadar liselerimizde biri modern fen, dieri klasik fen olmak zere iki farkl fen program (dolaysyla iki farkl fizik retim program) uygulanmtr. 1985 ylnda bu ayrma son verilerek tm liselerimizde 1985-1986 retim ylndan itibaren tek tip fen retim programlarnn uygulanmasna geilmitir. Talim ve Terbiye Kurulunun 11.9.1985 tarih ve 173 sayl, Eitim ve retim Yksek Kurulunun 26.9.1985 tarih ve 19 sayl Kararlaryla lise ve dengi okullarda okutulan klasik ve modern fen dersleri retim programlarndaki farkn kaldrlmas amac ile denenip gelitirilmek zere kabul edilen fizik, kimya ve biyoloji programlarnn ise 1985-1986 retim ylnda orta retim kurumlarnda uygulanmas kararlatrlmtr. Talim ve Terbiye Kurulunun 01.05.1992 tarih ve 128 sayl Kararyla snf geme sistemi kaldrlp yerine ders geme ve kredi sistemi getirilmitir. Bu sistemle birlikte 9. 8
9. Snf Fizik Dersi retim Program snflara zorunlu Fen Bilimleri dersi konulmu, Fizik dersi 1985 programnn konular da Fizik-1, Fizik-2, Fizik-3 adlar ile semeli alan dersi hline getirilmitir. 1992-1993 retim ylnda kredili sisteme geilirken lise 1. snflar iin Fen Bilimleri dersinin iinde yer alacak konular yeniden belirlenmitir. Sadece bu retim program hedefli ve davranl olarak yaplmtr. Lise 2. snfta yer alan k konusu lise 3. snfa kaydrlmtr. Lise 3.snftaki yar iletkenler ve atom ekirdei (alfa, beta, gamma nlar, Rutherford salma kanunu, ekirdein yaps) konular karlmtr. Talim ve Terbiye Kurulunun 28.05.1996 tarih 260 sayl Kararyla ders geme ve kredi sistemi de kaldrlp yerine alan semeli snf geme sistemi getirilmitir. Bu sistemde lise 1 ortak snftr, tm lise 1 rencileri ayn dersleri okumaktadr. Ders geme ve kredili sistemde zorunlu olarak okutulan lise 1. snftaki Fen Bilimleri dersi kaldrlp bu dersin mfredatnda yer alan fizik konular Fizik-1 ad altnda programa alnmtr. 1985 Programnda okutulan tm Fizik konular da lise 2 ve lise 3 n alan snflarna datlmtr. Talim ve Terbiye Kurulunun 07.06.2005 tarih ve 184 sayl karar ile ortaretimin yeniden yaplandrlmas almalar erevesinde liseler drt yla karlmtr. Bu deiiklikten dolay uygulanmakta olan lise fizik dersi retim program, ierik asndan hibir deiiklik yaplmadan belirli bir mantk erevesinde 4 yla yaylarak yeniden dzenlenmitir. Talim ve Terbiye Kurulunun 14.07.2005 tarih ve 193 sayl Karar ile de uygulamaya konulmutur. 1992 yl ve sonrasnda yaplan program deiikliklerinin hemen hemen hepsi, lise Fizik dersi 1985 mfredatn esas alan, sadece konularn snflara dalmn deitiren biimsel deiikliklerdir. Cumhuriyet tarihi boyunca yaplan hibir fizik dersi retim program (Sadece 1992 ylnda yaplan Lise 1. snf Fen Bilimleri dersindeki fizik konular hedef ve davranlar iermektedir.) konu balklar listesinden teye geememitir. Gnmzde amalar, kazanmlar, etkinlikleri, teknoloji ile ilikisi, lme ve deerlendirme boyutlar tanmlanm ada bir fizik program hazrlanmasna ihtiya duyulmutur.
1.2.2. TTKB-Ortaretim Fizik Dersi retim Program Hakknda Raporlarnn Deerlendirilmesi
Hazrlanacak retim programndan yararlanacak olanlarn memnuniyeti yani beklentilerinin ve ihtiyalarnn karlanma dzeyi hazrlanm olan programn kalitesiyle baarsn belirleyecektir. Bu balamda yeni ders programnn hazrlanma aamasnda 9.-11. snf Fizik Dersi retim Program ile ilgili olarak 24 Ekim 2003 tarih ve 11570 sayl TTK Bakanlnn emirleri ile lkemiz genelinde illerde oluturulan komisyonlardan, kamu kurulular ile sivil toplum rgtlerinden raporlar gelmitir. 78 il ile resmi ve sivil 10 kurulutan gelen ve ak ulu olan bu raporlar incelenmi, n plana kan vurgular ilave edilmesi istenen konular, karlmas istenen konular, hafifletilmesi istenen konular, yer deitirilmesi istenen konular, ders saatinin yeterlilii vb. kriterler nda deerlendirilmitir. Elde edilen veriler almalarmzda kullanlm olup zeti yzdelikler ile beraber maddeler hlinde aada sunulmutur. (Bu veriler, almann yapld 2004 ylna ait olmas nedeniyle yl olan lise fizik retim program ile ilgilidir. 2006-2007 retim ylnda drt yla karlan programdaki konu dalmlarn kapsamamaktadr.) lave edilmesi istenen konular:
Lise-1. snfa Svlarn basnc ve kaldrma kuvveti eklenmeli (%65,9) Lise-2. snf Kuvvet konusunun sonuna Basit Makineler eklenmeli (%26,1) Lise-1. snfa Hareket ile Elektrik Akm eklenmeli (%12,5) Lise-1. snfa Vektrler ve Kuvvet konular konulmal (%11,4)
karlmas istenen konular

Lise-3. snftaki Ik Teorileri, Atom Teorisi ve Yklerin Elektrik Alanda Hareketi programdan karlmal (%21,6) Lise-2. snftaki Alternatif Akm ve Elektromanyetik ndksiyon konular karlmal (%9) Lise-1. snflarda deney says azaltlmal (%6,8)
Yer deitirilmesi istenen konular

Madde ve Elektrik konusu Lise-1. snftan karlp Lise-2. snfa konulmal (%30,7) Manyetizma ve Elektromanyetik ndksiyon konular Lise-2. snf programndan karlp Lise-3. snf programna konulmal (%20,5)
10

Lise-2. snfta Enerji, ve G konusu, Yeryznde Hareket ile mpuls ve Momentum konularndan nce verilmeli (%14,8)
Ders saatinin yeterlilii

Lise-1. snfn haftalk ders saati artrlmal (%60,2) Lise-2. snf program hafifletilmeli (%38,6) Lise-2. snf haftalk ders saati artrlmal (%23,9)
Snav sistemi ile uyumluluk

Lise-3. snf SSye uyumlu olmal (%42) Lise-2. snf konular SSye uyumlu olmal (%18,2) Fizik ve matematik dersi konular birbiriyle uyumlu ve e zamanl olmal (%28,4)
11
1.2.3. EARGED Ortaretim Kurumlar Fizik Program htiya Belirleme Analiz Raporu
Mill Eitim Bakanl, Eitimi Aratrma ve Gelitirme Dairesi (EARGED) Bakanlnn 25.09.1996 tarih ve 10791 sayl Bakan Onay ile Fizik retim Programn Gelitirme Komisyonu kurulmutur. Komisyon almasnn balang aamasndaki en nemli boyutunu ihtiya belirleme aratrmas oluturmaktadr. htiya belirleme almalarna, Ankarada belirlenen baz okullarn retmenlerine anket uygulanmas ve zmre retmenlerinin belirledii gr ve nerilerin deerlendirilmesi ile balanmtr. Trkiyenin 7 corafi blgesinden ikier il, bu illerde belirlenen liselerdeki retmen, renci ve velilere anket uygulamas yaplmtr. Bu almalarda 342 retmen, 7541 renci, 1500 renci velisine ulalmtr. Kapsam alan iinde MEBe bal 61 lise yer almtr. Anket almasnn yannda alt farkl kurumun da gr ve nerileri alnmtr. kinci, nc ve drdnc maddeler anket uygulamas olup frekans yaklak %40 ve zeri olan grlere yer verilmitir. 1) Ankara il merkezinde alan fizik retmenlerinin zmre kararlaryla belirledikleri gr ve neriler
renciler deney yapmaya isteklidir. Laboratuvar ve malzeme eksiklii vardr. Konu sralamas uygun deildir. 10 ve 11. snflarda konu says ok fazla olup mfredat youndur. Deneyler kolay yaplabilir, gnlk yaama uygulanabilir olmaldr. Deney ve retmen klavuzu hazrlanmaldr.
2) retmen anketine gre gr ve neriler

retmenlerin %77si programdaki tm konularn ele alnp ilenileriyle retmen
klavuzunda verilmesini istemektedirler.

retmenlerin %54 retmen klavuzunda lme ve deerlendirme almasna nite
ve konu sonunda yer verilmesini istemektedirler.

retmenlerin %52i, fizik derslerinin laboratuarlarda, deneylerle ilenmemesinin en
nemli nedeni olarak mekn ve ara-gere yetersizliini belirtmilerdir.
12

retmenlerin % 58i tm deneylerin yapl ve sonularnn verilmesini istemektedir. retmenlerin % 75i rencilerin 9. snfta fizik dersinin ilenii srasnda matematik
ilemlerinde yeterli seviyede olmadklarn belirtmitir.

retmenlerin % 54 rencilerin 10. snfta fizik dersinin ileniinde matematik
ilemlerinde yetersiz olduunu belirtmitir.

retmenlerin % 64ne gre renciler fizik dersinde, sembolleri, birimleri, grafik,
ekil izimi ve yorumlanmas, ayrca bant kullanm ve problem zmn yapmakta glk ekmektedir.
retmenlerin % 44 konularn gnlk yaamla iliki kurularak ilenmedii ve
renilmekte glk ekildii iin rencilerin fen alanna ynelmediklerini belirtmilerdir.

retmenlerin % 70i lise fizik derslerinin haftalk ders saatini yetersiz bulmaktadr.
3) rencilere gre fizik dersi retim program ile ilgili ihtiyalar

Hibir konuda deney yaplmadn belirten rencilerin oran %41dir. Deneylerden
yeteri kadar yararlanamama nedeni olarak, deneylerin retmen tarafndan yaplmasn belirtmilerdir.
Fizik dersini sevenlerin oran % 49dur. Fizik dersini sevenler, sevme nedeni olarak;
konular ilgi ekici, gnlk yaamla balantl, rencinin seecei meslee katks olduunda ve konular deney yaparak rendiklerinde sevdiklerini ifade etmilerdir. 4) Velilerin fizik dersi retim program ile ilgili gr ve nerileri
Velilerin % 53 fizik dersinin gzlem ve deneyle yaplmasn istemilerdir. Velilerin % 49u ocuunun fizik dersine kar az ilgili olduunu ifade etmilerdir. Velilerin
%47si
ocuunun
tabiat
olaylarn
yeteri
kadar
aklayabildiini
belirtmilerdir.
Velilerin %55i ocuunun evresindeki ara-gerelerin yaps ve alma prensipleri ile
ksmen aklama yapabildiini belirtmilerdir.
13
5) MEB Tefti Kurulunun gr ve nerileri

Ders konularnn listesinin hazrlanmas, bundan bazlarnn karlmas veya buna baz
konularn eklenmesi ile konu listesine gre hazrlanm ders kitaplarnn izlenmesi eklindeki program anlay terk edilmelidir.
Fizik ders program, ilkretim Fen Bilgisi dersi programna ve yksekretim
kurumlarndaki programlara dayand iin ilkretim ve yksekretim kurumlaryla ibirlii yaplmaldr. 6) Ortaretim Genel Mdrlnn gr ve nerileri
renciler,
rendikleri
temel
bilgi
ve
becerilerle
bilimsel
projeler
gelitirebilmelidirler.
Bilim ve teknoloji arasndaki iliki aklanarak bilim ve teknolojinin insan hayatndaki
yeri ve nemi kavratlmaldr.

ncelikle
yurdun
enerji
ve
zenginlik
kaynaklarn
tantmak
ve
bunlarn
deerlendirilmesinde kendilerinin de sorumluluklarnn olduu hissettirilmelidir.

Fizik olaylarn derinliine incelemek iin rencilere zemin hazrlanmaldr. Atom teorisi ve lazer gibi konular zerinde ayrntl bilgiler verilmelidir.
7) Ticaret ve Turizm retimi Genel Mdrlnn gr ve nerileri

9. snfta deneye dayal, gnlk hayatla badar ve ilgi oluturacak konular olmaldr. Matematik ve fizik ders konular birbiriyle uyumlu olmaldr.
8) Kz Teknik retimi Genel Mdrlnn gr ve nerileri

Temel ama fiziin ok yaygn olan uygulamalarn daha iyi anlamalarna imkan
salayacak temel kavramlar ve konular retmek, fizik olaylar zerinde bizzat inceleme, gzlem ve deney yaptrmak olmaldr.
Normal liseler ile meslek liselerinde ilenen fizik konular birbirinden farkl olmaldr. Meslek lisesinden mezun bir renci bir muhasebeci veya bir terzi olabildii gibi
bilimsel olaylardan haberdar, aydn ve teknoloji an yaayan bir insan olabilmelidir. Bu nedenle renciyi bu ders benim iime yaramaz mantna sevk etmemek iin rencilerin ilgisini ekecek konular okutulmaldr.
14
9. Snf Fizik Dersi retim Program 9) l Milli Eitim Mdrlklerinin gr ve nerileri

Halen uygulanmakta olan programn davranlar rencileri ezbere itmektedir. Grup almalarna nem verilmelidir.
10) zel okullarn gr ve nerileri

renciler, doadaki olaylarn neden-sonu ilikisini inceleyebilmelidir. rencilere genel fizik kltr verilmelidir. Fizik dersi retim program iine astronomi ve yer bilimleri gibi niteler eklenmelidir. Fizik
eitiminde
genel
ilke
rencilerin
aratrma,
soru
sorma,
sorgulama
alkanlklarnn kazandrlmas eklinde olmal, renciye bilgiler matematiksel formllerden ziyade fiziksel z tartlacak ekilde gnlk yaamla balantl olarak verilmelidir.
Dier lkelerin programlar incelenmeli ve yeni gelimeler her yl eklenerek ders
programlarnda yer almaldr.

Gnlk yaamda kullanlan teknolojik aralarn iyi anlalmas iin mekanik aksamlar
tantlmaldr.
Fiziin tarihesi ve felsefesi verilmelidir. Kitaplara bilim adamlarnn yaamlar, nemli
gncel konular yerletirilmelidir.
15
9. Snf Fizik Dersi retim Program 1.2.4. Dnya lkelerinde Fizik Dersi retim Programlar Ulusal boyutta ihtiya analiz almas; EARGED tarafndan yaplan ulusal lekli ihtiya belirleme almas, TTKB tarafndan illerde oluturulan komisyonlardan ve resmisivil kurululardan alnan raporlar ve ulusal boyutta yaplan literatr taramasn iermektedir. Uluslararas boyutta ihtiya analiz almas ise; uluslararas boyutta yaplan literatr taramas ile farkl lkelerin uygulamakta olduu fizik retim programlarn kapsamaktadr. Farkl lkelerin uygulamakta olduklar fizik retim programlar incelendiinde 30 farkl lkenin (ngiltere, rlanda, ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, Singapur, Hong Kong, Malezya, Belika, Bulgaristan, ek Cumhuriyeti, spanya, Hollanda, Finlandiya, Slovakya, Avusturya, Ekvator, Macaristan, Gney Afrika, Norve, Almanya, Yunanistan, Polonya, talya, Portekiz, svire, Japonya, Kore ve Fransa) programna ulalmtr. Bu lkelerin bir ksmnn retim programna ngilizce olarak dorudan ulalm, baz lkelerin fizik retim program ile ilgili aklama ya da tantm yazlar incelenmitir. Fizik retim programn ayrntlar ile incelediimiz baz lkelerin fizik dersini uygulama ile ilgili ortak zellikleri tablo hlinde verilmitir. 1995 ylndan beri Kanada, Avustralya, rlanda ve Almanyann birok eyaletinde retim programlar yenilenirken, Malezyada ise hlen devam etmekte olan kkl bir reform hareketi gze arpmaktadr. 17. sayfadaki tabloda bu deiimleri yaayan lkelerin yan sra dnyann farkl corafi blgelerinden (ABD, Kore vb.); TIMMS ya da PISA snavlarnda son yllarda yksek performans gsteren lkelerin (Singapur gibi) ulalabilen lde fizik retim programlar eitli kriterler asndan deerlendirilmitir. Tablonun sonunda ise programlarda dikkat eken baz nemli yanlar vurgulanmtr. Tablodaki veriler lkelerin programla ilgili dokmanlarnda ve nternet sayfalarnda yer alan bilgilere ulaabildii lde hazrlanmtr.
16
ncelenen Kriterler
lke Dzey 9. snf 10. snf 11. snf 12. snf 9. snf
rlanda
Avustralya
ABD Fiziksel Bilimler Dersi ad altnda 9. snfta Fizik dersi konularn okumaya balyorlar. Fen (Fiziksel Bilimler, Yeryz Bilimi, Yaam Bilimi) X X 4 4 3 3 X
Kore
Singapur X (14 ya)
Hong Kong
Yeni Zelanda
Malezya 15 ya
renciler fizik dersini almaya ne zaman balyor?
X X
X X
X X X X X 4/192 4/192 3/102 3/102 X
X X
Semeli fizik dersi ne zaman balyor?
Haftalk/yllk ders saati says
10. snf 11. snf 12. snf 9. snf 10. snf 11. snf 12. snf Var Ksmen Yok
X X
X X
X X 4/? 4/?
6 /120 6 /120 X X X X
Sarmal Yaklam
X Temel ve geniletilmi olmak zere iki bileenden oluuyor.
Var Herkes iin fen/isteyen renciler iin fen ayrm Yok
1.3 . FZK DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAPISI

Bu balk altnda; program gelitirirken temel alnan kavram, gr ve yaklamlardan bahsedilecektir. Program, rencilerin hepsinin eitilebileceini yani eitilemeyecek rencinin olmadn varsayar. renciyi renmekten zevk alan, bazen sahip olduu becerileri ile bilgilere eriebilirken bazen de sahip olduu bilgiler ile becerilerini gelitirebilen, merakl, yaratc ve kritik dnebilen, reniminden en fazla kendisini sorumlu tutan bir birey olarak tanmlar. Fizik konularnn, bilim ve teknolojinin en temel konularndan biri olduunu ve fizik dersini, fen ve teknoloji dersinin bir devam olarak grr. Fizik alannn ierii kadar becerilerin de nemli olduunu vurgulamak iin renme alanlar, bilgi ve beceri kazanmlar olarak ayrlr ve bunlar birbirinin ierisine apraz olarak yedirilir. Program sarmal bir yapya sahiptir. Bu nedenle her bilgi kazanm 9. snftan itibaren st snflara doru gidildike basitten karmaa, kolaydan zora, somuttan soyuta, yakndan uzaa, geniletilerek ve derinletirilerek verilmitir. renmenin doal ortamlarda ve ihtiya olduunda daha kolay, anlaml ve kalc olarak gerekleeceini varsayar. Bundan dolay klasik yaklamla fizik kavram ve kanunlarn rendikten sonra bunlara yaamndan rnekler aramak yerine direkt yaamdaki olaylardan balayp fizik kavram ve kanunlarn renmeyi ihtiya hline getirir. Yani yaam temelli bir yaklam benimser. Bu yaklam fizik programnn en temel anlaydr. renme yntem ve yaklamlarndan herhangi birini merkeze almaz. Hepsinin ierik, renci, zaman ve olanaklara gre kullanlabileceini varsayar. Anlaml ve kalc renmenin olmas iin rencinin zihinsel ve fiziksel olarak aktif olmas, hzl geri bildirimlerin nemini ve kavramsal geliimi amalayan yaklamlarn kullanlmas gerektiini vurgular. lme ve deerlendirmenin renme srecinin ayrlmaz bir paras olduunu bilir. Dolaysyla otantik lmlerin yaygn olarak kullanlmasna alr. lme ve deerlendirmenin yalnzca not verme amal deil; ayn zamanda gruplama, tanlama ve dnt verme amal yaplmas gerektiini vurgular. Snflarmzda zel becerili ve zel ihtiyac olan rencilerin de bulunabileceini varsayp rencilerin sklmamas ve dersten kopmamas iin denge gzetilmitir. Bu
18
9. Snf Fizik Dersi retim Program rencilerin snfn bir paras olarak renimlerine devam etmelerinin hem kendilerinin hem de snfn genel baars iin nemlidir. Bilgi kazanmlarna beceri kazanmlar apraz olarak yedirilerek rencilerin bilgiyi edinmeden nceki deneyim eksikliklerinin beceri kazanmlar ile giderilmesi hedeflenmektedir. Bu yolla cinsiyetleri ve sosyo-ekonomik seviyeleri farkl olan rencilerin fizik baarlarndaki farkn ortadan kaldrlmas beklenmektedir. Eitimde kullanlan dilin ve teknoloji kullanmnn nemine vurgu yapmak iin biliim ve iletiim beceri kazanmlar oluturulmutur. Bu becerilerin gelimesi salanrken ayn zamanda da bu beceriler ile fizik renimi zenginletirilmitir.
1.4.
FZK DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAKLAIMI
1.4.1. Programn renme Yaklam

Son yllarda retim programlarnda yaplan deiikliklerin ve yenilik hareketlerinin en nemli gerekelerinden birisi de renme ve retme srelerinde teknolojik ve bilimsel gelimelere dayal anlay deiiklikleridir. Bireylerin renmesi ile ilgili alanlarda yaplan aratrmalarn sonular, anlaml ve verimli renme sreleri hakkndaki bilimsel grlerin deimesini salamtr. Bu deiim, renme kavramna yklenen anlamn da deimesine yol amtr. renmeyi rencilerin disiplinli talim ve uygulamalar sonucunda elde edilen fayda olarak grme anlayndan; renmeyi zihinsel bir sre olarak alglayan, anlama ve bilgileri deiik alanlara uygulayabilmenin nem kazand bir anlaya geilmitir. Bu anlay deiikliine ramen renme teorileri bireyin nasl rendii sorusuna tam olarak cevap bulabilmi deildirler. Fakat Geliim Psikolojisi, Nroloji, Bilisel Psikoloji ve Fen Bilimleri Eitimi alanlarndaki bilimsel almalarn bulgular, baz alanlarn rnein Tarih, Matematik ve Fen Bilimlerinin rencilere nasl daha verimli bir ekilde retilebilecei konusunda ipular vermektedir. renmenin pasif bir sre olmad ve bireyin renme ortamna getirdii n bilgi dzeyinin zihinsel bir sre olan renme zerindeki en nemli faktrlerden biri olduu anlalmtr. Ayrca renme bireye zg bir sre olmakla birlikte her bireyin bilisel, duyusal ve fiziksel olarak etkin katlmn gerektirmektedir. Bireyin evresi ile etkileimi ve aktif katlm
19
9. Snf Fizik Dersi retim Program sonucunda sosyal olarak oluturduu bilginin benzer durumlarda uygulamas ve kullanmas renmeyi pekitirmektedir. Hangi alanlarn nasl daha verimli bir ekilde retilebilecei birok faktre bal olmakla birlikte; retilecek alann doas, rencilerin hazr bulunuluk dzeyi, kullanlacak retim yntemleri ve retmen yeterlikleri bu sreci ok yakndan etkilemektedir. Genel olarak fen bilimleri zel olarak fizik dersinin verimli bir ekilde nasl retilebilecei konusu son yllarda en ok aratrlan konulardan biridir. Bu konudaki almalarn bulgular yeni Fizik Dersi retim Programnn renme ve retme yaklamnn belirlenmesinde esas tekil etmektedir. Fizik dersi retilirken ve renilirken ilk olarak renmenin pasif bir sre olmadnn, renme ve retme ortamna bireylerin bo zihinlerle gelmediinin, bilginin retmenden renciye dorudan olduu gibi aktarlmadnn bilinmesi ve kabul edilmesi gerekmektedir. renme srecinde karmzdaki her bireyin zihninde bir kavramsal yapya sahip olduu ve bu kavramsal yapnn bireyin kendisinden, evreden, retmenden ve ders kitaplarndan kaynaklanan eksik ya da yanl bilgiler veya kavram yanlglarna sahip olabilecei bilinmektedir. zellikle kavram yanlglarnn giderilmesinin ok kolay olmad ve kavram yanlglarnn renmenin nndeki en byk engellerden biri olabilecei bilgisi fizik dersinin retilmesi ve renilmesi srecinde dikkate alnmas gereken en nemli unsurdur. Fizik dersinde renme; rencilerin n bilgilerinin geerliini kontrol edebilecei, gerek yaamda karlatklar balamlarn temel alnd ve rencinin etkin olarak katlabilecei etkinliklerden oluan renme ortamlarnda gerekletirilmelidir. Ayrca bu renme ortamlarnn renciye yeni renilen kavram pekitirebilmesi iin frsatlar sunmas gerekmektedir. Bu balamda rencilerin Fizik Dersi retim Programnda belirlenmi olan kazanmlar anlaml bir ekilde yaplandrmalar ve bu kazanmlar gerekli ortamlarda kullanabilmelerini salayacak en uygun retim yntem veya yntemlerini semek ok nemlidir. Bir konuda ne retilecei, nasl retilecei ve nasl llp deerlendirilecei birlikte dnlmesi gereken konulardr. Fizik dersinde neyin retilecei retim programnn bilgi ve beceri kazanmlarnda belirtilmitir. Bunlarn nasl retilmesi gerektii ise bu blmde, nasl llp deerlendirilmesi gerektii ise bir sonraki blmde tartlacaktr.
20
9. Snf Fizik Dersi retim Program retim Yntemleri Deiik renme teorilerinin ana hatlarn temel alarak gelitirilen birok retim yntemi bulunmaktadr. Genel olarak renci ve retmen merkezli olarak snflandrlabilecek bu yntemlerin her birinin olumlu ve olumsuz yanlar bulunmaktadr. Bu yntemlerin ierisinde bir konunun en verimli ekilde hangi retim ynteminin kullanlarak retilebilecei, dersin ve konunun doasna, rencilerin hazr bulunuluk dzeyine, retmen yeterliliklerine ve ortamn fiziksel artlarna baldr. renme, retme ve fen bilimleri eitimi alanlarndaki aratrmalarn yannda fiziin ve fizik konularnn doas bu dersin retiminde baz yntemlerin kullanmn n plana karmaktadr. Bu yntemler renme ve retme konusunda yukarda belirtilen yaklamlar dikkate alan, bireysel farkllklar n plana karan, laboratuvar ve snf etkinliklerinde grup almalarna yer veren yntemlerdir. Bilimsel aratrma srecinde izlenen basamaklar dikkate alarak gelitirilen sorgulama ve aratrmaya dayal retim yntemleri (bulu, keif ve sorgulayc aratrma yntemi) ve kavramsal deiimi temel alan retim yntemleri (kavramsal deiim metinleri, analojiler, 5E ve 7E) dierlerine gre biraz daha ne kan retim yntemlerdir. Bu yntemlerin dierlerine gre biraz daha fazla kullanlmas fizik dersine ait kazanmlarn daha iyi renilmesine, rencilerin daha dzenli kavramsal yaplara ve becerilere sahip olmasna neden olacaktr. retmenlerden Beklenenler Fizik dersi retim programnn renme ve retme yaklamnda retmen yeterliliklerinin nemli bir yeri vardr. Yeni anlayla fizik retmenlerinin pedagojik formasyon bilgisine sahip olmasnn yannda pedagojik alan bilgisine sahip olmas da gerekmektedir. Aratrmalar bir konuda uzman olmakla o konunun birisine retilmesinde yardmc olmann ayr ayr eyler olduunu ortaya koymaktadr. Pedagojik alan bilgisi bir alann dier insanlara nasl retilmesi gerektii konusundaki bilgidir. Bu genel retim yntemleri konusundaki bilgiden farkldr. Pedagojik alan bilgisine sahip fizik retmeni bireylerin farkl motivasyon, renme ve bilisel stillere sahip olabileceklerini gz nnde bulundurmaldr. Anlaml renmenin gerekleebilecei ve rencilerin renilecek konu ile ilgili n bilgi veya hazr bulunuluk dzeylerini ortaya karmalarn salayacak ortamlar oluturmaldr. Ayrca retmenler konunun doasn, rencilerin hazr bulunuluk dzeyleri ve zelliklerini dikkate alarak en verimli retim yntemini semeli ve rencilerin yeni kavramlarn farkl durumlara uygulamalarna frsat vermelidir.
21
9. Snf niteler
Kitap Yazarlarndan Beklenenler Ders kitab yazarlarnn ncelikle yapmas gereken program ayrntlar ile inceleyip deerlendirmek, eitimretim ve lme-deerlendirme felsefesini tm bileenleri ile kavramaktr. Yeni yazlacak ders kitaplar, bu programn eitim-retim ve lme-deerlendirme felsefesini her boyutu ve bileeni ile mutlaka yanstmaldr. Her nitenin giri ksmnda rencilerin 9. snfa gelinceye kadar fen ve teknoloji dersinde konu ile ilgili olarak neler rendikleri, nitenin amac, renilecek bilimsel kavramlar ve bu kavramlar vermek iin nerilen yaam temelli konular programda aka belirtilmitir. niteler ilenirken konularn ve etkinliklerin yaam temelli bir balam zerinden verilmesi hayati neme sahiptir. Bu yaam temelli yaklam programn odan oluturmaktadr. Tm kazanmlar kitapta anlatlrken mutlaka yaam temelli bir balamdan yola klmaldr. Program esnek bir yapya sahip olduundan, bu yaam balantlar programda listelenen balamlar iinden seilebilecei gibi farkl balamlar da seilebilir. kazanmlar tam olarak kapsamaldr. Fizik Dersi retim Program sarmal bir yapya sahiptir. Bu nedenle fizik konular st snflara doru gidildike basitten karmaa, kolaydan zora, somuttan soyuta, yakndan uzaa, geniletilerek ve derinletirilerek ilerleyeceinden; programdaki aklamalar stununda belirtilen snrllklara mutlaka uyulmaldr. Kazanmlarla ilgili olas kavram yanlglarna aklamalar stununda yer verilmitir. Ders kitaplarnda bu kavram yanlglarn gidermek iin konu anlatmlarnda ve etkinliklerde gerekli nlemler mutlaka alnmaldr. Bunun yannda ders kitaplarnn rencilerde bilimsel hata ve kavram yanlglarna neden olmamas iin zen gsterilmelidir. Ancak, programda kazanmlarn balamlardan yola klarak kazandrlmas esastr ve seilecek balamlar ilgili
1.4.2. Programn lme ve Deerlendirme Yaklam

renme srecinde olduu gibi lme ve deerlendirme srecinde de kullanlmak iin birok teknik bulunmaktadr. Bu tekniklerin her birinin olumlu ynleri ve snrllklar vardr. renme ve retme srecinde en uygun lme tekniinin hangisi olduuna karar vermek lmenin ne amala yaplacana, dersin ve konunun doasna, ne retileceine ve nasl retileceine bal olarak deimektedir. Fizik Dersi retim Programnn lme ve
22
9. Snf Fizik Dersi retim Program deerlendirme yaklam; lme ve deerlendirme yaplrken dnem ortas ve sonunda uygulanan, sadece bilgiyi ve sonucu len bir yaklamdan ziyade bir sreci len, renmenin bir paras olarak dnlen, bilgiyi lerken beceriyi de lebilen tekniklerin youn kullanlmasn gerektiren bir yaklamdr. Bu balamda not verme dnda lme ve deerlendirme amala yaplmaldr. Bunlardan ilki n bilgileri belirleme, planlama, gruplama ve rehberlik amacyla yaplan tanma amal lme ve deerlendirmedir. Burada ama rencilerin bu derste baarl olmas iin gerekli bilgi ve beceriler niteliindeki n koullara sahip olup olmadklarn belirlemektir. kincisi renme srecinde dnmeyi ve renmeyi izleme amal bilgilendirici lme ve deerlendirmedir. Buradaki ama eksikliklerin yeni konu ya da niteye gemeden nce giderilmesidir. Son olarak da rencinin renme zorluklarn tehis etmek iin yaplan tanlayc lme ve deerlendirmedir. Bu lme ve deerlendirmeler mmkn olduunca otantik ortamlarda (renirken) ve performansa dayal olarak gerekletirilmelidir. lme ve deerlendirme tekniklerinin seimi konusunda da renilecek konunun yaps, renme ve retme srecinde kullanlan yntemin zellikleri, lme ve deerlendirmenin yapl amac baz teknikleri dierlerine gre biraz daha n plana karmaktadr. lme ve deerlendirme farkl amalar iin yaplrken bilgiyi lmek, beceriyi lmek iin farkl, hem bilgiyi hem beceriyi ayn anda lmek iin de farkl teknikler kullanlabilir. Genel olarak seme (doru-yanl, oktan semeli, eletirme...) ve tamamlama (boluk doldurma, ak ulu sorular...) tipi olarak iki grupta toplanabilen tekniklerin uygun ama iin uygun olann seebilme ve uygulayabilme konusunda retmenler karar verebilmelidir. Ayrca renmede bireysel farkllklar dikkate alan, bireyin kendine has zelliklerini ortaya kararak n bilgiler ile yeni bilgileri kendine zg biimde yaplandrld kabul edilmektedir. Bu nedenle retim yntemlerinin eitlendirilmesinin gerekliliine inanarak lme ve deerlendirme srecinde de rencilere bilgi, beceri ve tutumlarn sergileyebilecekleri oklu lme ve deerlendirme frsatlarnn sunulmas Fizik Dersi retim Programnn lme ve deerlendirme yaklamn yanstmaktadr.
23
2. FZK RETM PROGRAMININ RENME ALANLARI

2007 Fizik 9. Snf retim Programnn temel yaps aadaki modelde gsterilmitir. Bu modelde; renci, beceri kazanmlar ve bilgi kazanmlar, sras ile aa, kk ve meyve ile temsil edilmektedir. Bilgi ve beceri kazanmlarnn dnml olarak birbirini desteklediini gstermek iin ise su damlas kullanlmtr.
ekil 1: 2007 Fizik 9. Snf retim Programnn Temel Yaps
24
2.1. Fizik Dersi retim Programnda Beceri Kazanmlar

Programda, beceriler de ieriin bir paras olup Fen ve Teknoloji programnda olduu gibi kazanmlarn yanna kodlanmtr. Farkl retim programlarndaki beceriler, farkl balklar altnda verilmektedir. Bu programda ise beceriler aadaki drt alanda toplanmtr. Problem zme Becerileri: PB Fizik-Toplum-Teknoloji-evre: FTT Biliim ve letiim Becerileri: BB Tutum ve Deerler: TD Ayrntlar aada listelenen kazanmlar nitelerdeki ilgili kazanmlara apraz olarak yedirilmitir. rnein Enerji nitesi ile ilgili olan
Yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanmann neminin farkna varr (FTT-3.b-e,h,k; BB-1.a-d, 2.a; TD-2.c,d,g).
Kazanmnda amalanan bilgi kazanmnn yannda FTT kazanmlarndan 3.b, 3.c, 3.d, 3.e, 3.h ve 3.k, BB kazanmlarndan 1.a, 1.b, 1.c, 1.d, 2.a ve TD kazanmlarndan 2.c, 2.d ve 2.g becerilerinin de rencilere kazandrlmas amalanmtr. Bu retim programna uygun yazlmas beklenen kitaplarda bu minimum kazanmlar verilmelidir, yazarlar bunun dnda uygun grd beceri kazanmlarn ek sre gerektirmeyecek ekilde kitaplara yanstabilirler. 2.1.1. Problem zme Becerileri (PB) Bilimsel sre becerileri, yaratc dnme becerileri, eletirel dnme becerileri, analitik ve uzamsal dnme becerileri, veri ileme ve saysal ilem becerileri ve st dzey dnme becerileri bu balk altnda toplanmtr. Problem zme Becerileri 1. Aratrlacak bir problem belirler ve bu problemi zmek iin plan yapar. a. zlecek problemi tanmlar. b. n bilgi ve deneyimlerini de kullanarak aratrmaya balamak iin eitli kaynaklardan bilgi toplar. c. Bilimsel bilgi ile gr ve deerleri birbirinden ayrt eder. d. Belirledii problem iin test edilebilir bir hipotez kurar.
25
9. Snf Fizik Dersi retim Program e. Sz konusu problem veya aratrmadaki baml, bamsz ve kontrol edilen deikenleri belirler. f. Deikenlerin llecei uygun lm aracn belirler. g. Problem iin uygun bir zm tasarlar. 2. Belirledii problemin zm iin deney yapar ve veri toplar. a. Uygun deney malzemelerini veya ara-gerelerini tanr ve gvenli bir ekilde kullanr. b. Gerektiinde amacn gerekletirecek aralar tasarlar. c. Kurduu hipotezi snamaya ynelik dzenekler kurar. d. Hipotez test etme srecinde kontrol edilen deikenleri sabit tutarken, bamsz deikenin baml deiken zerindeki etkisini ler. e. lmlerindeki hata orann azaltmak iin yeterli sayda lm yapar. f. Gzlem ve lmleri sonucunda elde edilen verileri dzenli bir biimde birimleriyle kaydeder. 3. Problemin zm iin elde ettii verileri iler ve yorumlar. a. Deney ve gzlemlerden toplanan verileri tablo, grafik, istatistiksel yntemler veya matematiksel ilemler kullanarak analiz eder. b. Analiz ve modelleme srecinde saysal ilem yaparken hesap makinesi, hesap izelgesi, grafik program vb. aralar kullanr. c. Verilerin analizi sonucunda ulat bulgular matematiksel eitlikler gibi modellerle ifade eder. d. Bulgular veya oluturulan modeli yorumlar. e. Oluturulan modeli deiik problemlerin zmne uyarlar. f. Problem zm esnasnda yaplabilecek olas hata kaynaklarnn farkna varr. g. Problem zmlerinde matematiksel ilemleri kullanmay yaam tarz hline getirir. h. Aratrmann snrllklarn sonucu yorumlamada kullanr. i. Kendi bulgularn dier bulgularla karlatrarak aralarnda iliki kurar.
26
9. Snf Fizik Dersi retim Program 2.1.2. Fizik-Teknoloji-Toplum-evre (FTT) Kazanmlar Bu beceriler; Fizik ile toplum, teknoloji ve evre arasndaki ilikileri anlama, yorumlama ve gelitirmeyi salayan kazanmlar iermektedir. Bu program FTT kazanmlarn BilimTeknoloji-Toplum-evre kazanmlarnn fizik bilimi iin uyarlanm hali olarak alglamaktadr. Fizik-Teknoloji-Toplum-evre Kazanmlar 1. Fizik ve teknolojinin doasn anlar. a. Fizii tanmlar ve evrendeki olaylar anlamaya yardmc temel bilimlerden biri olduunu kavrar. b. Fizik biliminin snanabilir, sorgulanabilir, yanllanabilir ve delillere dayandrlabilir bir yaps olduunu anlar. c. Fizik bilimindeki bilgilerin ivmeli bir ekilde arttn fark eder. d. Fizik bilimindeki bilimsel bir bilginin her zaman mutlak doru olmadnn; belli artlar ve snrllklar iinde geerli olduunun farkna varr. e. Fizik bilimindeki bilimsel bilginin deiiminde delillerin, teorilerin ve/veya paradigmalarn (bilim insanlar tarafndan ortaklaa kabul edilen grlerin) roln aklar. f. Fizik bilimindeki bilimsel bilginin deiiminin genellikle srekli olduunu fakat bazen de paradigma kaymas eklinde olabileceini fark eder. g. Yeni bir delil ortaya ktnda mevcut bilimsel bilginin test edilerek snrlandn, dzeltildiini veya yenilendiini fark eder. h. Anahtar fizik kavramlarnn farkna varr (deiim, etkileim, kuvvet, alan, korunum, lme, olaslk, kesinlik, lek, denge, madde-enerji ilikisi, uzay-zaman yaps, rezonans, entropi vb...). i. Fizik ile felsefe arasndaki ilikiyi inceler. j. Teknolojiyi tanmlar ve teknolojik deiimin farkna varr. k. Teknolojik tasarmn bir sre olduunu ve eitli aamalardan (tasarm zelliklerini belirlemek, n-tasarm yapmak, i blm yapmak, model ve simlasyondan faydalanmak, deneme retimi ve rnn deerlendirilmesi gibi) olutuunu anlar.
27
9. Snf Fizik Dersi retim Program l. Teknolojinin kendi bana ne iyi ne de kt olduunu ancak rnlerin ve sistemlerin kullanm hakkndaki kararlarn istendik veya istenmedik sonulara yol aabileceini fark eder ve rneklerle aklar. m. lev, gvenlik, maliyet, estetik ve evresel etkiler vb. alardan hibir teknolojik tasarmn mkemmel olmadn; kullanlan materyallerin zellikleri ve doa kanunlarnn teknoloji rnlerini snrlandrdn anlar. n. Fizik ve teknolojiye farkl kltrlerden birok kadn ve erkein katkda bulunduunu farkna varr. o. Fiziin ve teknolojinin ilerlemesinde srekli test etmenin, gzden geirmenin ve eletirmenin roln deerlendirir. p. Bilimsel ve teknolojik uygulamalar asndan fiziin dier bilim dallaryla balantsn kurar. 2. Fizik ve teknolojinin birbirini nasl etkilediini analiz eder. a. Fizik ve teknoloji arasndaki etkileimin tarihsel geliimini inceler. b. Teknolojik bir yeniliin, Fizik bilimindeki bilimsel bilgilerin gelimesine yapt katky rneklerle belirler ve aklar. c. Fizikteki, bilimsel bir bilginin teknolojinin gelimesine yapt katky rneklerle belirler ve aklar. d. Gnlk yaamdaki problemlerin zmnde fizik ve teknoloji arasndaki ilikinin nemini kavrar. e. Gnlk yaamda kullanlan teknolojik rnlerin alma prensiplerini ve/veya ilevini bilimsel bilgiyi kullanarak aklar. f. Teknolojik bir tasarm yapar ve bu srete kullanlan bilimsel bilgiyi aklar. 3. Fizik ve teknolojinin birey, toplum ve evre ile etkileimini analiz eder. a. Bireyin, toplumun ve evrenin fizik ve teknolojiyi nasl etkilediini aklar. b. Fizik ve teknolojinin birey, toplum ve evre zerindeki (sosyal, kltrel, ekonomik, politik, ahlaki vb. konularda) gemi, gnmz ve gelecekteki olumlu ve olumsuz etkilerini inceler.
28
c. Teknolojinin olumsuz etkilerine yine fizik ve teknolojideki gelimelerle nlem alnabileceini, bu etkilerin azaltlabileceini veya giderilebileceini anlar. d. Bireyin, toplumun ve evrenin geleceini etkileyebilecek fizik ve teknoloji temelli gncel tartmalara katlr. e. Teknolojinin salad faydalar; ekonomik, evre ve sosyal maliyetleri dengelemesi bakmndan karlatrr. f. Fizik biliminin uygulamalar ile etik deerler arasndaki ilikiyi inceler. g. Fizik bilimindeki bilimsel fikirlerin ve uygulamalarnn benimsenmesinde toplum iinde farkl grlerin olabileceini fark eder. h. evre sorunlarnda karar verilirken fizik bilimi ve teknolojinin toplum tarafndan nasl kullanldn gzlemler. i. Fizik bilimi ve teknolojideki aratrma projelerine kaynak salanmasnn neminden ve koullarndan haberdar olur. j. Fizik ve teknoloji temelli meslekler ile rendikleri fizik konular arasnda balant kurar. k. Birey, toplum ve evre ihtiyalarn dikkate alarak daha iyi bir yaam iin ilgili sosyal sorunlara fizik bilimi ve teknolojiyi kullanarak zm nerir. l. Birey, toplum ve evre ile ilgili problemlere zm ararken baz konularda u anki fizik ve teknoloji bilgisinin yetersiz kaldna rnekler verir. m. Uygun iletiim ortamlarndan (kongre, toplant, seminer, nternet, televizyon, radyo vb.) faydalanlarak bilimsel ya da teknolojik sonular paylamann nemini aklar. n. Fizik ve teknolojideki nemli bir kilometre tann, bilim dnyasn ve toplumu nasl deitirdiini aklar. o. Toplumlarn fizik ve teknolojik gelimelerde rekabet iinde olduunu fark eder. p. Fizik ve teknolojiye lkemizin katksn aklar. r. Alet ve cihazlarn gvenli kullanm iin gerekli temel ilkeleri bilir. s. Ulusal ve uluslararas kalite tescil kurulularnn grevlerini bilir ve bunlarn rnler zerinde kullanlan ilgili sembollerini tanr.
29
9. Snf Fizik Dersi retim Program 2.1.3. Biliim ve letiim Becerileri (BB) Biliim (bilgi teknolojileri), iletiim ve temel bilgisayar becerileri bu balk altnda toplanmtr. Biliim ve letiim Becerileri 1. Bilgiyi arar, bulur ve uygun olan seer. a. Farkl bilgi kaynaklarn kullanr. b. Bilgi kaynaklarnn gvenilir ve geerli olup olmadn kontrol eder. c. oklu arama kriterleri kullanr. d. Amacna uygun bilgiyi arar, bulur ve seer. e. Biliim becerilerini kullanaca bir strateji gelitirir. 2. Amacna uygun bilgi gelitirir. a. Bilgileri sentezler ve yeni bilgiler elde eder. b. Gelitirdii stratejileri amaca uygun ekilde uyarlar. c. Gelitirdii stratejinin uygulama srecini deerlendirir. 3. Bilgiyi en etkin ekilde sunar. a. ktlarn doru olduu ve amaca uygun sunumlar hazrlar. b. Sunum hazrlarken metin, say, resim, grafik, ema veya tablo gibi mmkn olduunca farkl formatlar kullanr. c. Uygun teknolojik ortam ve rnleri (nternet, bilgisayar, projeksiyon, tepegz, slayt, hologram, video vb.) kullanarak etkili bir sunum yapar. 4. letiim becerileri gelitirir. a. Fizikle ilgili konumalar dikkatli bir ekilde ve ilgiyle dinler. b. Fizik kavram, terim ve yasalarn ieren makale veya dier yazl materyalleri okur ve anlar. c. Fizikle ilgili iletiimlerinde (szl, yazl, grsel vb.) uygun terminolojileri kullanr.
30
9. Snf Fizik Dersi retim Program d. Karmak bilgileri ak, anlalr ve z olarak ifade eder. e. letiim srecinin etkililiini deerlendirir. 5. Temel bilgisayar becerileri gelitirir. a. Fizikle ilgili uygulamalar iin gerekli olan donanm becerilerini gelitirir. b. Fizikle ilgili yazlmlarn etkin bir ekilde kullanm iin iletim sistemi becerilerini gelitirir. c. Fizikle ilgili verileri ilemek ve sunmak iin uygun ofis uygulamalarn (kelime ilemci, hesap izelgesi, sunumcu, veri taban vb.) kullanr. d. Fiziin renilmesi ve retilmesi amacyla gelitirilmi paket programlar kullanr. e. Fizik alannda bilgiye ulama, gelitirme ve paylamada gerekli nternet becerilerini gelitirir. f. Soyut kavramlar somutlatrmak; pahal, tehlikeli ve zor olan fiziksel etkinlikleri canlandrmak iin basit simlasyon ve animasyonlar hazrlar.
31
9. Snf Fizik Dersi retim Program 2.1.4. Tutum ve Deerler (TD) Kendini kontrol etme ve gelitirme becerileri, organizasyon ve alma becerileri ile bilimsel tutum ve deerler bu balk altnda toplanmtr. Tutum ve Deerler 1. Kendine ve dierlerine kar olumlu tutum ve deerler gelitirir. a. lgili, merakl, iten, drst, ak fikirli ve giriimcidir/yaratcdr. b. Dardan gelen yapc eletirilere aktr ve gerekeni yapar. c. Delillere gre karar verir. d. Kendisinin ve dierlerinin yapt ii tarafsz ve eletirel olarak deerlendirir. e. Uzun zamanl hedeflere ulamak iin ksa zamanl hedefler belirler ve ulap ulamadn kontrol eder. f. Verimli alma becerileri gelitirir. g. Toplu olarak nasl allacan planlar, gelimelerin plana uygun olup olmadn kontrol eder ve gerekiyorsa planlar deitirir. h. Gerektiinde bakalarna yardm nerir veya yardm talep eder. i. Dierlerinin grlerini dinler ve deer verir. j. Bilim insanlarnn almalarna deer verir. k. Bireysel olarak ve/veya dierleri ile ibirlii ierisinde alr. l. Bireysel ve grup almalarnda kendi sorumluluklarn yerine getirir. m. Kendisinin ve dierlerinin gvenliine dikkat eder ve zen gsterir.
2. Fizie ve dnyaya kar olumlu tutum ve deerler gelitirir. a. Fizikteki gelimeleri takip ve taktir eder. b. Fiziin ve teknolojinin bugnk snrllklarn bilir ve ona gre davranr. c. Yaamndaki olaylarla ilgili karar verirken gerektiinde fizikte rendiklerini uygular. d. Fizikteki gelimelerin gnlk yaammzdaki uygulamalarndan dolay evresel, ekonomik
32
9. Snf Fizik Dersi retim Program ve sosyal sonularndan haberdar olur. e. Bir ok meslek dalnn fizik bilgisi ierdii gereinden yola karak fizie deer verir. f. lkemizin kalknmasnda bilim ve teknolojinin nemini fark ederek bunlar gelitirmek iin kendini sorumlu hisseder. g. evresindeki canl ve cansz varlklar korur. h. Kaynaklar tasarruflu kullanr ve/veya bu konuda bakalarn uyarr. 3. Yaam boyu renmeye kar olumlu tutum ve deerler gelitirir. a. Yaam boyu renmenin gerekliliinin farkna vararak srekli renmeye istek olur. b. Yaam boyu renmeye ynelik alkanlklar gelitirir. c. Bilimsel bilgininin srekli gelitiinin ve dolaysyla kendi bilgilerini de srekli gelitirmesi gerektiinin farkna varr. d. Hedefine ulamak iin yeni denemeler yapmakta srarcdr. e. renme srecinde karlat zorluklardan morali bozulmaz, bu zorluklar amaya alr. f. renmeyi renir ve renmekten zevk alr. g. renmekten veya renmemekten ncelikle kendisini sorumlu tutar.
33
2.2. Fizik Dersi retim Programnda Bilgi Kazanmlar

Liselerin drt yla karlmas ile birlikte fizik dersinin liselerin birinci ve ikinci snflarnda (9 ve 10. snflar) haftada ikier saat, nc ve drdnc snflarnda (11 ve 12. snflar) ise haftada er saat okutulmas karara balanmtr. Ayrca 9. snftaki haftada iki saatlik fizik dersini btn rencilerin almas 10, 11 ve 12. snflardaki fizik derslerini ise ilgili alan seen rencilerin almas kararlatrlmtr. Dolays ile 9. snfta fizik dersini btn rencilerin almas ve bu snftan sonra baz rencilerin bir daha hi fizik dersi almayacak olmas 9. snf fizik dersinin dier snflardan biraz daha farkl bir yaklamla ele alnmasn zorunlu klmtr. Bu snfta tm bireylerin yaamlar boyunca karlamas olas fizik konular esas alnmtr. Herkes iin gerekli olan fizik konular yaam balantlar kurularak bu snfta verilmeye allmtr. 10, 11 ve 12. snflarda ise sarmal bir yaklamla ve yine yaam balants kurularak gerekli olduu dnlen tm fizik konular mmkn olduunca kavramsal dzeyde verilmeye allacaktr. Herkes iin fizik yaklamnn benimsendii, gerek yaam balantlarnn kurulduu ve bu snfta verilmeye allan konu ieriklerine ait bilgi kazanmlarna beceri kazanmlarnn apraz yedirildii bir program oluturulmutur. 9. snf Fizik Dersi Konu erikleri: 1. Fiziin Doas Fiziin Ura Alan Fiziin Doas Fizikte Modelleme ve Matematiin Yeri Fizik, Gnlk Yaam ve Teknoloji
2. Enerji , G ve Enerji Enerji Dnmleri ve Enerjinin Korunumu Enerji Kaynaklar Is ve Scaklk
34
9. Snf Fizik Dersi retim Program 3. Madde ve zellikleri Maddelerin Snflandrlmas ve zellikleri Maddelerin Deiimi
4. Kuvvet ve Hareket Dorusal Hareket Doadaki Temel Kuvvetler Newtonun Hareket Yasalar Srtnme Kuvveti
5. Elektrik ve Manyetizma Elektrik Akm Potansiyel Fark Diren Elektrik Akmnn Manyetik Etkisi
6. Dalgalar Dalgalarla lgili Temel Byklkler Depremler
35
3. FZK DERS 9. SINIF RETM PROGRAMI NTE ORGANZASYONLARI
1. NTE: Fiziin Doas 2. NTE: Enerji 3. NTE: Madde ve zellikleri 4. NTE: Kuvvet ve Hareket 5. NTE: Elektrik ve Manyetizma 6. NTE: Dalgalar
36
9. Snf Fizik Dersi retim Program FZK RETM PROGRAMI 9. SINIF NTELER ve SRELER NTELER 1. NTE 2. NTE 3. NTE 4. NTE 5. NTE 6. NTE KAZANIM SAYISI 16 17 8 14 7 9 Genel Toplam= 71 DERS SAAT 9 18 9 16 10 10 72 Kazanm Says/Ders saati ORANI 1,78 0,94 0,89 0,88 0,70 0,90 0,99
Fiziin Doas Enerji Madde ve zellikleri Kuvvet ve Hareket Elektrik ve Manyetizma Dalgalar
KTAP FORMA SAYILARI Ortaretim 9. Snf fizik ders kitabnn hacmi, A4 boyutlu kda, 18-22 forma olarak ngrlmtr. Her niteye tahsis edilecek sayfa saysnn kitap hacmine oran, yukardaki tabloda nerilen DERS SAAT deerinin toplam ders saatine oranna uygun olmaldr. Ancak, bu oranlar esas alnarak bulunan sayfa saylarnda, gerekli grld hllerde %10 artrma/eksiltme yaplabilir. retmen kaynak/klavuz kitab iin herhangi bir hacim snrlamas yoktur.
37
Tablolarda Yer Alan Semboller

Tablolarn Aklama stununda yer alan ifadeler aadaki sembollerle ilgili konunun ya da kazanmlarn ierii hakknda nemli bilgiler iermektedir. Bu semboller aadaki ekilde tanmlanabilir:
: Ders i likilendirme
lgili kazanm ya da konunun dier fizik niteleri ile olan ilikisini ifade eder. rnek: :2.1 Fiziin Doas nitesi (1. nite), 4.2 kazanm. (Enerji nitesi). Bu aklamada Enerji nitesinin 2.1 kazanm ile Fiziin Doas nitesinin ilikilendirilmektedir. 4.2 kazanm
: Dier Derslerle likilendirme

lgili kazanm ya da konunun dier derslerle (kimya, biyoloji, corafya, matematik, 6-8. snf fen ve Teknoloji niteler vb.) ile olan ilikisini ifade eder. rnek: 1.3 renciler 7. snf Fen ve Teknoloji dersinde iletkenin direncinin dik kesit, cins ve uzunlua gre deiimini bir ampuln parlakln gzlemleyerek irdelemiti. Bu dzeyde ise voltmetre ve ampermetre kullanarak kuracaklar bir elektrik devresi ile kefeder.(Elektrik ve Manyetizma nitesi).
???: Kavram Yanlgs

Semboller ierisinde zellikle rencilere hitap etmesi asndan nemli bir semboldr. Bu sembol ilgili kazanm ya da konuda literatrde yer alan kavram yanlglarn ifade eder. Aadaki rnek bir bardak scak ayn ss ya da lk ayn ss ifadelerin s kavramnn tanm gerei bilimsel olarak hatal olduunu ve rencilerin bu yanlgya dmemeleri gerektiinin vurgulanmas gerektiini ifade eder. rnek: ??? 4.3 Is, bir sistemin i enerjisidir. ve Bir bardak scak ayn ss, bir bardak lk ayn ssndan yksektir. (Enerji nitesi). rnekte grlen aklamann bilimsellikten uzak ve kavram yanlgs ierdii unutulmamaldr.
[!]: Uyar
Bu sembol, bir konu yada kazanmla ilgili olarak yaplan bir etkinlikte dikkat edilmesi gerek noktalar(rnein elektrik deneyleri yaplrken gvenlik uyars vb.) ya da kavram yanlgs olmasa da genellikle kartrlan kavramlarn (rnein, s-scaklk gibi) vurgulanmasn ifade eder. rnek: [!] 2.1 Enerjinin ktle biiminde de olabilecei E=mc2 ifadesi verilmeden vurgulanmaldr (Fiziin Doas nitesi).
: Snrlamalar
lgili konu ya da kazanm verilirken hangi noktalarnn bu dzeyde ya da hangi noktalarnn st snflara aktarlmas gerektiini; yani kazanmn snrlarn izmesi asndan nemlidir. 2.3 Newtonun Genel ekim bants verilerek ekim kuvvetinin ktleye ve uzakla ball rnek: irdelenecektir.(Kuvvet ve Hareket nitesi).
38
9. Snf Fizik Dersi retim Program 1. nite : Fiziin Doas
nerilen Sre : 9 Ders Saati A. Genel Bak renciler genel olarak 6, 7 ve 8. snf Fen ve Teknoloji dersinde gzlem yapma, lme, karm yapma, hipotez kurma, kurduklar hipotezi test etmek iin deneyler tasarlama ve yapma gibi temel ve birletirilmi bilimsel sre becerilerini edindiler. Ulatklar bilimsel bilginin aklanmasnda ve sunumunda modellerden yararlanma, uzunluk, ktle, zaman ve scaklk kavramlarn lmeyi ve birimleriyle ifade etmeyi rendiler. Bunlara ek olarak; 6. snfta bilimsel bilginin yeni kantlar ortaya knca deiip gelitiini atomun yapsn aklamaya alan modelleri inceleyerek rendiler. Bilimdeki gelimelerin teknolojinin geliimine katklarnn farkna vardlar. 7 ve 8. snfta bilimin doay anlamay ve bunun rn olan teknolojinin ise insan yaamn kolaylatrp standardn ykseltmek amacn tadn rendiler. Bu arada bilimin doadaki btn sorulara tam olarak cevap veremediini, buna karn baard teknolojik uygulamalarla geerliliini kantladnn farkna vardlar. 9. snfta yukardaki hususlar topluca ve sistemli olarak incelenecektir. Ayrca fiziin madde ve enerji arasndaki etkileimi inceleyen ve doadaki olaylara sistematik ve aklc bir aklama getirmeye alan en temel bir bilim dal olduunu, fiziin doasn, fizikte modelleme ve matematiin yeri, fiziin gnlk yaam ve teknoloji ile ilikisini reneceklerdir. Fiziin ve fen bilimlerinin doas konusu bu alanlarn renilmesinde ve anlalmasnda nemli bir yere sahip olduu iin fen ve teknoloji ve fizik gibi derslerin banda okutulmasnn uygun olabilecei dnlmektedir. B. nitenin Amac Bu nitede rencilerin, i) fiziin ura alann, ii) fiziin doasn, iii) fizikte modelleme ve matematiin yerini, iv) fizik, gnlk yaam ve teknoloji arasndaki ilikiyi kefetmeleri ve kavramalar amalanmtr. Fiziin doasn alma eklini iyi kavram rencilerin fizik dersindeki kavramsal bilgi dzeylerini daha iyi gelitirmeleri ve beceri kazanmlar ile bilgi renme alanlarndaki kazanmlar arasndaki ilikiyi daha kolay kurarak anlaml renmeyi gerekletirmeleri hedeflenmektedir. C. Kavramlar Vermek iin Kullanlabilecek Yaamdan rnekler (Balamlar) Kazanmlar en az bir balamn paras olarak verilecek yani balam ierisinde kavram anlam kazanacaktr. deal olan ayn kavramn birden fazla balam ierisinde verilmesidir. a) Eit kollu terazi b) Dijital terazi c) Metre, mezura d) Saat, kronometre e) Mikroskop, teleskop, drbn D. renilecek Bilimsel Kavramlar a) b) c) d) Gzlem yapma Temel ve tretilmi byklkler Skaler ve vektrel byklkler lmede hata
39
9. Snf Fizik Dersi retim Program E. renci Kazanmlar 1. NTE: FZN DOASI
KAZANIMLAR 1. Fiziin ura alan ile ilgili olarak renciler; AIKLAMALAR 1.2 Alt alanlar ; Mekanik, Elektrik, Manyetizma, Optik, Termodinamik, Atom fizii, Nkleer fizik ve Kathal fizii ile snrlandrlmaldr. Alt alanlarn ayrntl aklamalarna girilmeyecektir. 1.3 Fen ve Teknoloji dersi kapsamnda ve/veya gncel yaamdan rnekler verilir. [!] 2.2 Nicel ve nitel gzlemlerin birbirinin kart olmad, ayn zamanda ikisinin de kullanlabilecei vurgulanmal. 2.3 Fen ve Teknoloji dersinde renilen tretilmi byklkler dndakilere girilmez. 2.3 ve 2.5 Ktle, zaman, uzunluk, scaklk ve akm iddeti lmlerine girilecek; k iddeti ve madde miktar (mol) lmlerine girilmeyecek. [!] 2.4 Yaygn olarak kullanlan eit kollu terazi, analog ve dijital banyo terazilerinin nasl altklar aklanr. [!] 2.6 Heisenberg belirsizlik ilkesi ve dolays ile olayn doasndan kaynaklanan hatalara girilmez. 2.7 Vektrel ilemlere girilmez. ??? 2. 8 Tm aratrmalarda tek bir bilimsel yntem kullanlr. [!] 2.8 Bu kazanm, PB kazanmlarnn tamamn ierdiinden bilimsel yntemin aamalar zet olarak verilmelidir. [!] 2.8 Fizik ilkeleri, kanunlar ve teorileri kefedilirken insanlarn hayal gc ve yaratclnn etkisi gz ard edilmemelidir. [!] 2.8 Fen ve Teknoloji dersi kapsamnda ve/veya gncel yaamdan rnekler verilir. :4.2 Enerji nitesi (2. nite), 2.1 kazanm
1.1 Fizik nedir? sorusuna cevap arar (FTT-1.a,b,c,d; BB-1.a-d). 1.2 Fiziin, evrendeki nesne, olgu ve olaylar deiik alt alanlarda incelediinin farkna varr. 1.3 Fizikteki kanun ve teorilerin; kimya, biyoloji ve dier bilim dallarndaki baz olaylar aklamakta da kullanldna rnekler verir (FTT-1.p; TD-2.e). 2. Fiziin doas ile ilgili olarak renciler;
2.1 Gzlem (nitel ve nicel) ve deney yapmann fizikteki yeri ve nemini aklar (FTT-1.b). 2.2 Fiziksel olaylarn nicel gzlemlerinin nitel gzlemlerinden daha kesin ve objektif olduunu gzlemlere dayanarak fark eder (BB-1.b). 2.3 Fizikteki byklkleri temel ve tretilmi olarak snflandrr (FTT-1.h). 2.4 Fizikteki temel byklkleri uygun lme arac ve birim kullanarak ler (PB-1.f, 2.a; FTT-1.h). 2.5 Temel byklklerin birimlerini SI birim sisteminde tanmlayarak alt ve st katlarna dntrr. 2.6 Yaplan her lmde hata olabileceini ve bu hatann lme ynteminden, lm yapandan, lme aletinden ve ortamdan kaynaklandn aklar (PB-2.a,e, 3.f). 2.7 Fizikteki byklkleri skaler ve vektrel olarak snflandrr. 2.8 Fizik ilkelerine, kanunlara ve teorilere ulalrken bilimsel yntemlerin kullanldnn farkna varr (FTT-1.e,f,g). 2.9 Belirlenen hipotezlerin ve teorilerin snanmas iin deneyler yapldn ifade eder (PB-1.d, 2.c; FTT-1.b). 3. Fizikte Modelleme ve Matematiin Yeri ile ilgili olarak renciler;
3.1 Fizik olaylarn aklarken gerektiinde modelleme ve matematiin kullanldn rneklerle aklar (PB-3.a,b,c; BB-2.a). 3.2 Matematiin; fizik yasa ve teorilerinin ifadelerinde vazgeilmez bir dil olduunu rneklerle aklar (PB-3.a,b,c). 4. Fizik, Gnlk Yaam ve Teknoloji ile ilgili olarak renciler;
4.1 Fiziin teknolojik gelimelerdeki, teknolojik gelimelerin de fiziin geliimindeki etkilerinin farkna varr (FTT2.a,b,c,d,e; TD-2.a,b, 3.c). 4.2 rneklerle vcudumuzun almasnda, yakn evremizde ve yaantmzda nemli yer tutan fizik ilke ve yasalarn fark eder (FTT-1.p; TD-2.c).
: Ders i likilendirme, : Dier Derslerle likilendirme, ???: Kavram Yanlgs, [!]: Uyar,
: Snrlamalar
40
9. Snf Fizik Dersi retim Program F. rnek retim ve Deerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar :1 : Sarka : 1.1; 2.1; 2.3; 2.5; 2.8; 2.9; 3.1; 3.2; 4.2
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Sorgulayc Aratrma AMA rencilerin: Baz doal fiziksel olaylarn aklanmasnda gzlem ve deney yapmaya ve saysal verilere ihtiya olduunu kavramas. Gzlem, lme, bilgi ve veri toplama, verileri kaydetme, veri ileme ve model oluturma, yorumlama, sonu karma ve sunma becerilerini kullanmas, gelitirmesi. ERK Bu aratrma, rencilerin evrelerinde dzenli olarak meydana gelen ve gzlemleye bildikleri fiziksel olaylardan salnm hareketini yakndan incelerken gzlem yapma, lme, bilgi ve veri toplama, verileri kaydetme, veri ileme, model oluturma, yorumlama, sonu karma ve sunma becerilerini kullanma gelitirme amalanarak tasarlanmtr. PLAN Ara ve Gereler: Bir lastik top, saniyeyi gsteren bir saat veya kronometre, metre, eit kollu terazi, naylon ip (5-6 metre uzunluunda), makas, aler, mknatslar, mili metrik grafik kd veya hesap izelgesi kullanlabilecek bilgisayar ortam. Not: Bilgisayar ortamnda alma imkn ve n bilgisi olan renciler iin Kelime lemci/hesap izelgesi yazlmlar tablo veya grafik izmek iin kullanlabilir. Uyar: Konu ile ilgili olarak yaplacak ilk etkinlikte sarka serbest braklmal ve renciye arpmamas iin gerekli nlemler alnmal. Ar korku ve heyecana sahip renciler ilk etkinlie dahil edilmemelidir. MOTVASYON rencilere bu ders saatinde, evremizde dzenli olarak meydana gelen ve gzlemleyebildikleri fiziksel olaylardan bir tanesini daha yakndan inceleme frsat bulacaklar sylenir. Bu ders salnm olayn yakndan incelerken snf ii ve d etkinlikler ile lme, bilgi ve veri toplama, verileri kaydetme, veri ileme ve model oluturma, yorumlama ve sonu karma ve sunma becerilerini kullanacaklar belirtilir. lave olarak yukarda belirtilen becerilerin bilimsel bir almann nemli srelerinden olduklar ayrca vurgulanmaldr. MOTVASYON/GR ETKNL Bir lastik top ve salam bir naylon ip yardmyla yaklak 2 metre uzunluunda bir sarka oluturulur. Topun ykseklii yerden 1,60 m olacak ekilde sarka yksek bir yere aslr. Dey dorultuda dengede olan sarkacn 1-2 metre uzanda durmas iin gnll bir renci seilir. Topun rencinin burun seviyesine kadar yaklatrlp braklaca sylenir ve bu i iin gnll biri seilir. (Uyar: Topu ileriye doru itmeyin sadece serbest brakn).
41
9. Snf Fizik Dersi retim Program rencinin hareket etmemesi sylendikten sonra top braklr ve ileri geri salnm hareketi yapmas salanr. Hem topun hem de rencinin hareketi dikkatli bir ekilde gzlemlenir. rencilere aadaki aratrma sorusu veya sorular sorulur: Topun karsnda durmak neden bu kadar gvenlidir ve size top neden arpmaz? Top ilk brakld ykseklikten daha yksee kabilir mi? Topu salnm yapar halde braksak bundan sonraki hareketi iin ne syleyebilirsiniz? Topun ilk brakld noktadan en uzaa gidip tekrar ayn noktaya gelmesi (tam bir salnm yapmas) ne kadar sre alyor? 5- Topun tam bir salnm yapmas iin geen sreyi etkileyebileceini dndnz faktrler nelerdir? 5. Soru iin muhtemel cevaplar unlardr: sarkacn ktlesi, ipin uzunluu, brakma as, yerekimi ivmesi, brakma ekli, ortamn zellikleri vb. Ne renmek stiyoruz? Yukardaki sorulara cevaplar alndktan sonra, retmen rencileri her biri drt renciden oluan gruplara ayrr. Daha sonra retmen her bir gruba 5. soruda belirlenen faktrlerden ( sarkacn ktlesi, ipin uzunluu, brakma as, yerekimi ivmesi) birini verir ya da rencilerden bunlardan birini semelerini ister.Her gruba, salnm sresi ile setii faktr arasndaki ilikiyi aratrmas iin bir deney tasarlamas gerektii sylenir. TEMEL ETKNLK Gruplarn aratrmalarn bilimsel biimde yrtebilmeleri iin retmen rencilere yol gsterir. Her grupta deney dzeneinin kurulmas, aratrma sorusu oluturulmas,deikenlerin belirlenmesi ve kontrol edilmesi, salnm sresine etkisi aratrlacak faktrn uygun bir ekilde deitirilmesi ve deney yaplmas, toplanan verilerin uygun bir ekilde tabloya kaydedilmesi ve verilerin analiz edilmesinden sonra deikenler arasnda belirlenen ilikinin uygun bir ekilde ifade edilmesi (rnein, ipin boyu artarken salnm sresi de artmaktadr) konularnda rencilere rehberlik etmelidir. Ne rendim? Gruplara, topladklar verilerin analizi sonucunda ulatklar bulgular snfta sunarak dier rencilerle paylamalar gerektii belirtilir. GENLETME rencilerin evrelerinde bu ve buna benzer olaylara rnekler vermeleri ve bu etkinlikte edindikleri bilgileri gnlk yaamda nasl kullanabilecekleri konularnda detayl bilgi verilir. SONU Btn gruplar bulgularn retmen rehberliinde snfla paylar. 1234-
42
9. Snf Fizik Dersi retim Program Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar :2 : Sarka : 2.1; 2.3, 2.5; 2.8; 2.9; 3.1; 3.2
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Performans Deerlendirme
LME ve DEERLENDRME: Yukardaki etkinlik veya aratrma srecinin deiik evrelerinde rencilerin performans aadaki performans deerlendirme leine benzer bir lekle deerlendirilebilir. Motivasyon Etkinliinin 5. Sorusu iin rnek bir Derecelendirme lei (Rubrik) aada verilmektedir. Topun tam bir salnm yapmas iin geen sreyi etkileyebileceini dndnz faktrler nelerdir? 5 Puan: 4 Puan: 3 Puan: 2 Puan: 1 Puan: 0 Puan: Olas cevaplarn hepsini belirtme (sarkacn ktlesi, uzunluu, brakma as, yerekimi ivmesi, ortamn zellikleri vb.) Olas cevaplardan bir tanesini eksik belirtme Olas cevaplardan iki tanesini eksik belirtme Olas cevaplardan birini belirtme Hibirini belirtememe Srece katlmama
43
9. Snf Fizik Dersi retim Program 2. nite : Enerji
nerilen Sre: 18 Ders Saati A. Genel Bak renciler 6. snfta hareket enerjisi, elektrik enerjisi ve snn; iletim, konveksiyon ve ma yoluyla tanmasn rendiler. 7. snfta enerji; kinetik ve potansiyel enerji bal altnda irdelenmi, ekim potansiyel enerjisi ve esneklik potansiyel enerjisi potansiyel enerji eidi olarak vurgulanmtr. Elektrik enerji kaynaklar, enerji tr olarak ktan bahsedilmitir. 8. snfta ise s ve scaklk, termometreler, enerji kayna olarak gne nn fotosentez olayndaki rol, elektrik enerjisi ve elektriksel g anlatlmtr. B. nitenin Amac Bu nitede rencilerin, i) enerji ile ilgili i ve g gibi temel kavramlar kavramalarnn ardndan enerji tr ve biimlerini anlamalar, enerjinin yoktan var edilemeyeceinin, var olan enerjinin ise yok edilemeyeceinin, sadece bir biimden dierine dnebileceinin farkna varmalar, ii)yenilenebilir enerjinin neminin ve avantajlarnn farkna varmalar, iii) scaklk farkndan dolay cisimler arasnda aktarlan enerji olan snn nemini kavramalar hedeflenmektedir. C. Kavramlar Vermek iin Kullanlabilecek Yaamdan rnekler (Balamlar) Kazanmlar en az bir balamn paras olarak verilecek yani balamda kavram anlam kazanacak. Fakat ideali ayn kavramn birden fazla balam ierisinde verilmesidir. a. Enerji ve evre: Enerji kullanm bu ekilde devam ederse evreye ok daha fazla zararl olacaktr. b. Enerji ve Nfus: Nfus art hz ile enerji tketimi arasndaki balant incelenir. c. Enerji ve Ekonomi: Enerji arz-talebinin enerji fiyatna olan etkisi. d. Enerji kullanan mkemmel bir makine olarak insan vcudu: Enerji dengesinin nemi e. nsanlar, Is ve evre: Vcut scaklnn sabit tutulmasnn nemi, scak kanl ve souk kanl hayvanlarn karlatrlmas. f. Scak ve souktan korunma D. renilecek Bilimsel Kavramlar a. b. c. d. e. , G, Enerji Mekanik Enerji (potansiyel ve kinetik enerji), Enerji Dnmleri ve Enerjinin Korunumu Verim Enerji Kaynaklar: yenilenebilir ve yenilenemez enerji
44
9. Snf Fizik Dersi retim Program E. renci Kazanmlar 2. NTE: ENERJ

KAZANIMLAR 1 , g ve enerji ile ilgili renciler; 1.1 kavramn, cisme uygulanan kuvvet ve kuvvetin uyguland cismin yer deitirmesi cinsinden rneklerle aklar (PB-1.c; BB-1.a-d, 2.a, 4.c,d). 1.2 Enerjinin farkl ekillerde tanmlanabileceini fark eder (FTT-1.d; BB-1.a-d, 2.a, 4.c,d). 1.3 G kavramn i ve aktarlan enerji cinsinden aklar (PB-1.c; FTT-1.d; BB-1.a-d, 2.a, 4.c,d). 2 Enerji dnmleri ve enerjinin korunumu ile ilgili olarak renciler; 2.1 Enerjinin; ekim potansiyel enerjisi, elektriksel, ses, elektromanyetik radyasyon, nkleer ve ktle gibi deiik biimlerde bulunabileceini belirtir (FTT-3.d; BB-1.a-d, 3.b,c). 2.2 Enerjinin en genel anlamda kendini mekanik enerji olarak gsterdiini rneklerle aklar (BB-1.ad, 2.a, 4.c,d). 2.3 Enerjinin bir trden dierine dnebileceini rneklerle aklar (FTT-1.h; BB-1.a-d, 2.a, 4.c,d). 2.4 Enerjinin bir cisim veya sistemden dierine aktarlabileceini fark eder (BB-1.a-d). 2.5 evresi ile etkilemeyen yaltlm bir sistemdeki enerji miktarnn daima sabit kaldn belirtir (BB-1.a-d, 2.a, 4.c,d). 2.6 Harcanan enerjinin srtnmeden dolay tamamnn ie dntrlemeyeceini rneklerle aklar (FTT-2.d,e, 3.c). 2.7 Evrende toplam enerjinin daima sabit olduunu ve dolays ile korunduunu aklar (BB-4.c,d). 2.8 Yaplan iin harcanan enerjiye orannn verim olduunu aklar (FTT-1.m; BB-4.c,d; TD-1.f). 3 Enerji kaynaklar ile ilgili renciler; 3.1 Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarnn avantaj ve dezavantajlarn karlatrr (FTT3.b-e,h,k; BB-1.a-d, 2.a; TD-2.c,d,g). 3.2 Yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanmann neminin farkna varr (FTT-3.b-e,h,k; BB-1.a-d, 2.a; TD-2.c,d,g). 3.3 Enerji kaynaklarn tasarruflu kullanmay ve bu konuda bakalarn uyarmay alkanlk haline getirir (TD-1.f,i,k, 2.h). 4 Is ve scaklk ile ilgili renciler; 4.1 Bir cismin ne kadar scak veya ne kadar souk olduunun gstergesini scaklk olarak aklar (PB-1.c; BB-1.a-d, 2.a, 4.c,d). 4.2 Farkl termometre eitlerine rnekler verir (PB-1.f, 2.a,e; FTT-2.d,e, 3.r; BB-1.a-d,3.a-c). 4.3 Is kavramn scaklk fark ve aktarlan enerji cinsinden aklar (PB-1.c; BB-1.a-d, 2.a, 4.c,d). AIKLAMALAR ??? 1.1 Bir cisme uygulanan kuvvet cismi harekete ettirmese de i yaplr. [!] 1.1 Bilimsel anlamda kullanlan i tanmnn gncel yaamda halk arasnda kullanlandan farkl olduu belirtilir. yaplabilmesi iin uygulanan kuvvetin hareket boyunca uygulanmas gerektii vurgulanr. [!] 1.2 yapabilme yetenei olarak tanmlanan enerji, mekanik dndaki olaylar aklamakta yetersiz kalabilmektedir, deiiklik yapabilme yetenei veya baka ekillerde de tanmlanabilmektedir. Her fiziksel olay ieren tek bir enerji tanm yoktur. [!] 1.3 G kavram yerine gre Birim zamanda aktarlan enerji veya birim zamanda yaplan i olarak tanmlanabilir. [!] 2.1 Enerjinin ktle biiminde de olabilecei E=mc2 ifadesi verilmeden vurgulanmaldr. 2.1 Elektromanyetik radyasyon, nkleer kavramlarnn ayrntlarna girilmeyecektir. :2.1 Fiziin Doas nitesi (1. nite), 4.2 kazanm. [!] 2.5 Evrenin en byk sistem olduu vurgulanmaldr. [!] 3.1 Enerji kaynaklarnn yenilenebilir ve yenilenemez olarak snflandrld hatrlatlr. [!] 4.1 Scaklk, bir sistemdeki rastgele hareket eden molekllerin ortalama kinetik enerjinin bir gstergesi olduu hatrlatlarak scakln bir enerji olmad zellikle vurgulanmaldr. ??? 4.1 Scaklk bir sistemdeki rastgele hareket eden molekllerin ortalama kinetik enerjisidir. ve 40 C scaklk, 20 C scakln iki katdr. [!] 4.2 Kat (metal iftli,...), sv (cval, alkoll,...) ve gazl termometrelerin kullanm alanlar belirtilir. ??? 4.3 Is, bir sistemin i enerjisidir. ve Bir bardak scak ayn ss, bir bardak lk ayn ssndan yksektir. [!] 4.3 Bir cismin ssndan bahsedilemeyecei, sdan bahsedilebilmesi iin cisimler veya cismin blgeleri arasnda mutlaka scaklk farkna bal olarak enerji aktarm olmas gerektii belirtilmelidir.
: Snrlamalar
: Ders i likilendirme,
: Dier Derslerle likilendirme,
???: Kavram Yanlgs,
[!]: Uyar,
45
9. Snf Fizik Dersi retim Program F. rnek retim ve Deerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar :1 : Tketilen Enerjilerin Kayna : 3.1; 3.2; 3.3
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: oklu Zek renme Kuram Nropsikolog ve geliim uzman Gardner, geleneksel zek anlaylarn inceledikten sonra 1970li ve 1980li yllarda bireylerin bilisel kapasitelerini aratrm ve bu aratrmalar sonucunda zek olarak dnlebilecek sekiz alan belirlemitir. Bunlar:
Kaynak: http://www.cocukgelisim.com/cokluzeka.gif Ancak Gardner (1983) bu zek alanlarn tanmlarken, bu saynn insan yeteneklerinin okluunu ifade etmede yeterli olmadna ve her zaman daha fazla alanlarnn olabileceine de iaret etmitir. imdi bu zek alanlarna gre Enerji nitesi ile ilgili rnek bir etkinlik sunalm.
46
1. SZEL/DLSEL ZEK Szckler zeks ya da bir dilin temel ilemlerini aka kullanabilme yeteneidir. Bu zeknn en belirgin zellii okuma, yazma, dinleme ve konuma ile iletiim salamadr. Szeldil zeks kuvvetli olan bir renci; normal rencilerden daha iyi yazar, uzun hikyeler ve fkralar anlatr. simler, yerler ve tarihler hakknda iyi bir hafzaya sahiptir. Yana gre iyi bir kelime haznesine sahiptir. Bakalaryla yksek dzeyde szel iletiime girer. Tekerlemeleri, kelime oyunlarn ve kitap okumay ok sever. rendii yeni kelimeleri anlamlarna uygun olarak konuma veya yaz dilinde kullanr. Dinleyerek renmeyi sever. Bu zeka alanna yatkn renciler eitli kaynaklardan (nternet, bilimsel makaleler vb.) yaptklar aratrmalar ya da retmen tarafndan sunulabilecek aadaki metni dersin banda okurlar:
Nesilleri tkenmekte olan kutup aylarnn, foklarnn avclar dnda artk bir dmanlar daha var Kresel Isnma ve buna bal olarak eriyen buzullar Time dergisi, kresel snmaya kar alnabilecek nlemleri aklamalaryla yaynlad. Tm dnyada, kresel snmaya kar hkmetlerin ve uluslararas kurulularn almas gereken nlemler tartlrken, ABDde yaymlanan haftalk Time dergisi, bireylerin karbon emisyonlarn ksarak kresel snmay yavalatabilmeleri iin eitli neriler ieren 51 maddelik bir liste yaymlad. Bunlardan bazlar: Yolculuu paylan ve toplu tama kullann: nk aratrmalar otomobil kullananlarn yzde 38inin yalnz seyahat ettiini gsteriyor. e gidip gelirken otomobille topluca seyahat edin. Ayrca sera gazlarnn yzde 14 aralar yznden atmosfere salnyor. Otobse binerek bu oran yar yarya azaltlr. Bekleme modu: nk aratrmalar evlerde harcanan elektriin yzde 75ini bekleme modunda tutulan televizyon ve bilgisayar gibi elektronik cihazlarn harcadn ortaya koyuyor. Yazn pencere an: nk klima yerine bir pencere aarsanz yllk 22.7 ton olan kii ba karbon gaz salnmnz 1,8 ton azaltrsnz. Geri dnml kt: nk geri dnml kdn retimi yzde 60 enerji tasarrufu salyor. Ylda 900 milyon aa kt retimi iin kesiliyor. BM raporuna gre, 100 yl iinde kresel snma yznden ortalama hava scakl 1.8 derece artacak. Denizler 59 cm. ykselecek ve stanbul gibi ky ehirlerinin byk blm sular altnda kalacak. 3 milyar kii su sknts ekecek ve 600 milyon insan kuraklk yznden lmle burun buruna gelecek Yukarda bahsedilen nlemlerin dnda acaba daha baka zm yollar var mdr? Bu zm yolarndan biri de enerjiyi daha bilinli tketmek ya da enerji tketimini azaltmak olabilir mi? nk: daha az tketim, snmaya yol aan kirli gazlarn atmosfere daha az salnmas anlamna gelir mi?
renciler bu metin zerinde fikir ve dncelerini ifade ettikten sonra aadaki metin tartlabilir:
Gnmz dnyasnda tketilen enerjinin yaklak % 85'i direkt sat amacyla retilen "ticari enerji" olup, kmr, petrol ve doal gaz dnya enerji gereksiniminin yaklak drtte n karlamaktadr. Kalan drtte biri nkleer, hidrolik, odun, bitki ve hayvan artklar gibi klasik biyoyakt, yeni ve yenilenebilir kaynaklar ile karlanr durumdadr. Enerji btelerinin arlkla fosil yakta dayanmas nedeniyle fosil yakt retici ve satc lkeler ile fosil yakt alc lkeler arasndaki ilikiler, dnya stratejik dengesinin nemli unsurlar olmutur.
47

Dnyada enerji talebinin karlanmasnda ana kaynaklarn fosil yaktlar olmas, fosil yaktlarn yanma reaksiyonu ile deerlendirilmesi ve bu reaksiyonda karbondioksit (CO2) ile dier zararl emisyonlarn ortaya kmas evre sorunlar oluturmaktadr. Bugn dnyann en nemli evre sorunu olan global snmann ana nedeni, artan CO2 emisyonu ile atmosferin sera etkisinin glenmesidir. Dnyada CO2 emisyonunu snrlandrmak iin eitli giriimler yaplmakla birlikte, henz are olacak sonulardan uzak bulunulmaktadr. 1990 yl emisyonlar baz olarak alnp, bunun zerine klmamas ve emisyonun aaya ekilmesi istense de, Avrupa lkeleri dnda bu kurala samimiyetle uyulduu sylenemez. Fosil yaktlarn ar kullanm, teknolojinin onlara bal biimde gelitirilmi olmas ve fosil yaktlardan salanan birim enerji fiyatlarnn dk bulunmas, CO2 art sonucu ortaya karmtr.
Bu tartmalar sonucunda rencilerin yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn nemini kavramalar salanr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn kresel snma ile ilikisi ayrntl olarak ortaya konur. 2. MANTIK-MATEMATKSEL ZEK Bu zek, saylar ve akl yrtme zeks soyut problemler zme ve birbiri ile ilikili kavramlar, dnceler arasndaki karmak ilikileri anlama yeteneidir. MantkMatematiksel zekas kuvvetli olan bir renci ilikisel dnmeyi, problem zmeyi mantk yrtmeyi sever. likileri, rntleri yakalama peindedir. Gruplayarak, sralayarak ve soyutlayarak renir. Deneysel almalara ilgi duyar. Soru sormaya baylr. Bu zeka alanna yatkn renciler, Trkiyenin birincil enerji retim ve tketim rakamlarn ieren tablolar (Tablo-1 ve Tablo-2.) inceleyerek Trkiyenin elli yl sonrasnda ne gibi sorunlarla karlaabileceini ve ne gibi zm nlemleri alnmas gerektiini tartr. Daha sonra renciler elde ettikleri sonular Aada verilen EOM modeli ile hesaplanan verilerle karlatrarak tekrar yorumlamaya alr.
48

TAKMR (BinTon) 4642 4965 4813 4632 4405 4295 4051 3598 3970 4008 3539 3632 3605 3526 3461 3256 3038 2745 2762 2830 2789 2839 2248 2441 2513 2156 1990 2392 2494 2319 2059 1946 2170 LNYT (BinTon) 7754 8354 9150 11146 12176 15122 13127 14469 16476 17804 20956 26115 35869 42284 42896 35338 48762 44407 43207 48388 45685 51533 52758 53888 57387 65204 65019 60854 59572 51660 46168 43709 55282 67 34 29 23 29 22 31 5 336 722 888 Tablo 1: BRNCL ENERJ KAYNAKLARI RETM JEOTERMAL HAYVAN VE ASFALTT PETROL DOAL GAZ HDROLK ELEKTRK ISI RZGAR GNE ODUN BTK ART. TOPLAM 6 3 (BinTon) (BinTon) (10 m ) (GWh) (GWh) (BinTep) (GWh) (BinTep) (BinTon) (BinTon) (BinTep) 289 394 456 443 434 297 203 558 560 860 750 225 523 607 631 624 416 276 139 213 86 3511 3309 3095 2595 2713 2736 2831 2330 2363 2333 2203 2087 2110 2394 2630 2564 2876 3717 4451 4281 3892 3687 3516 3500 3457 3224 2940 2749 2551 2420 2375 2276 2281 15 18 22 34 23 16 45 8 40 68 457 297 99 174 212 203 198 200 200 182 206 253 565 731 639 312 378 561 708 980 2603 3356 5904 8375 8572 9335 10289 11348 12616 14167 11343 13426 12045 11873 18618 28950 17940 23148 22683 26568 33951 30586 35541 40475 39816 42229 34678 30879 24010 33684 35330 46084 39561 22 6 44 58 68 63 80 81 70 78 79 86 84 83 85 81 76 90 105 89 93 94 48 50 56 58 58 60 60 60 60 82 100 178 232 304 324 340 342 364 365 388 400 415 437 471 531 582 618 648 687 730 784 811 926 6 21 33 62 48 61 58 59 5 10 13 19 28 41 60 88 129 143 159 179 210 236 262 287 318 350 375 385 13847 14500 14562 14734 14989 15248 15506 15765 16023 16760 17086 17256 17368 17570 17693 17711 17815 17870 17970 18070 18171 18272 18374 18374 18374 18374 17642 16938 16263 15614 14991 14393 13819 9807 10088 10495 11002 11276 11750 12258 12839 12689 12607 12748 11978 11039 11343 11059 10987 10885 8030 7918 7772 7377 7074 6765 6666 6575 6396 6184 5981 5790 5609 5439 5278 5127 15650 16188 16473 16488 16893 17838 17321 17358 18299 19186 19313 20322 21935 23538 25077 24607 25754 25478 25501 26794 26441 26511 26719 27386 28209 29324 27659 26047 24576 24259 23783 24332 25185
YILLAR 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005*
GWh: Giga Watt Saat BinTep: ton edeer
49
9. Snf Fizik Dersi retim Program Tablo 2. BRNCL ENERJ KAYNAKLARI TKETM
YILLAR 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005* TAKMR (BinTon) 4595 5031 4959 5005 5057 4696 4898 4630 4522 5044 5336 5678 6189 6545 7220 7525 6825 8191 8824 8841 8544 8192 8548 10892 12537 13146 11362 15525 11176 18830 17535 18904 19421 LNYT (BinTon) 7642 8188 8973 10998 11675 13235 13882 15243 16179 17716 20663 25632 34767 42354 40653 33080 47557 45891 48851 50659 46086 51178 52405 54961 59474 64504 64049 64384 61010 52039 46051 44823 56577 ASFALTT (BinTon) 290 394 456 443 434 297 203 558 560 861 750 225 523 607 631 624 409 287 139 197 102 0 66 34 29 23 29 22 31 5 336 722 738 PETROL (BinTon) 11995 12132 13503 14992 17230 17010 14796 15309 15090 16127 16705 16990 17270 18688 21239 21302 21732 22700 22113 23660 27037 25859 27918 29604 29176 29022 28862 31072 29661 29776 30669 31729 30016 15 18 22 34 23 16 45 8 40 68 457 735 1225 3162 3418 4205 4612 5088 5408 6937 8114 10072 10648 12902 15086 16339 17694 21374 22446 27314 DOAL GAZ (106 m3) HDROLK (GWh) 2603 3356 5904 8375 8572 9335 10289 11348 12616 14167 11343 13426 12045 11873 18618 28950 17940 23148 22683 26568 33951 30586 35541 40475 39816 42229 34678 30879 24010 33684 35330 46084 39561 22 6 44 58 68 63 80 81 70 78 79 86 84 83 85 81 76 90 105 89 93 94 JEOTERMAL ELEKTRK ISI (GWh) (BinTep) 48 50 56 58 58 60 60 60 60 82 100 178 232 304 324 340 342 364 365 388 400 415 437 471 531 582 618 648 687 730 784 811 926 6 21 33 62 48 61 58 59 5 10 13 19 28 41 60 88 129 143 159 179 210 236 262 287 318 350 375 385 RZGAR (GWh) GNE (BinTep) ODUN (BinTon) 13847 14500 14562 14734 14989 15248 15506 15765 16023 16760 17086 17256 17368 17570 17693 17711 17815 17870 17970 18070 18171 18272 18374 18374 18374 18374 17642 16938 16263 15614 14991 14393 13819 HAYVAN VE ELEKTRK ELEKTRK BTK ART. THALATI HRACATI TOPLAM (BinTon) (GWh) (GWh) (BinTep) 9807 10088 10495 11002 11276 11750 12258 12839 12689 12607 12748 11978 11039 11343 11059 10987 10885 8030 7918 7772 7377 7074 6765 6666 6575 6396 6184 5981 5790 5609 5439 5278 5127 96 332 492 621 1044 1341 1616 1773 2221 2653 2142 777 572 381 559 176 759 189 213 31 0 270 2492 3299 2330 3791 4579 3588 1158 464 636 -907 -506 -314 -589 -570 -696 -343 -271 -298 -285 -437 -433 -435 -588 -1144 -1798 24512 25535 27437 29695 32454 32571 30708 31973 32049 34388 35697 37425 39399 42472 46883 47910 50705 52987 54278 56684 60265 59127 63679 69862 73779 74709 74275 80500 75402 78331 83826 87818 91576
50
9. Snf Fizik Dersi retim Program 3. GRSEL-UZAMSAL ZEK Resimler ve imgeler zeks ya da grsel dnyay doru olarak alglama ve kiinin kendi grsel yaantlarn yeniden yaratma yeteneidir. ekil, renk biim ve dokunuu ve bunlar somut rnlere dntrme yeteneklerini ierir. Grsel-uzamsal zekas kuvvetli olan bir renci;Renklere kar ok hassas ve duyarldr. Haritalar, izelgeleri, diyagramlar veya tablolar yazl materyallerden daha kolay okur. Sanat ierikli etkinlikleri sever. Yana gre yksek dzeyde beceri gerektiren figrleri ve resimleri izer. Filmleri, slaytlar ve benzeri dier grsel sunular izlemeyi sever. Okurken, kelimelere oranla resimlerden veya tablolardan daha ok renir. Bu zeka alanndaki renciler aadaki tablolar, grafikleri ve istatistiksel verileri inceleyerek ilkretim Fen ve Teknoloji derslerinden de hatrlayacaklar yenilenebilir (Gne , rzgar, biyoyakt, jeotermal, dalga ve akarsulardan olup, bunlarn dnda gel-git enerjisi, deniz dalga enerjisi, deniz sl enerjisi) ve yenilenemez enerji kaynaklarnn tketimleri konusunda tartr ve aadaki sorulara cevap bulmaya alr. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarnn dnyada ve lkemizdeki durumu nedir? Yenilenemez enerji kaynaklarnn tketiminin ne gibi olumsuz etkileri vardr? Niin yenilenebilir enerji kaynaklarna ihtiyacmz vardr?
51
52
9. Snf Fizik Dersi retim Program 4. MZKSEL/RTMK ZEK Ses perdesi, ritim ve ton, bu eyi kullanarak beste yapma, ark syleme ve alg aleti alma gibi mzikal etkinlik yeteneklerini ierir. Mziksel-ritmik zeks kuvvetli olan bir renci; arklarn melodilerini ok iyi hatrlar. Bir mzik aletini alar ya da almay ister. Mzik dersini ok sever. Konuurken veya hareket ederken elleri ve ayaklar ile ritim tutar. Ders alrken farknda olmadan masaya vurarak ritim tutar. evresindeki seslere kar ar duyarl ve hassastr. Ders alrken veya bir ey renirken mzik dinlemekten ok holanr. Mziksel/ritmik zeks iyi olan ya da herhangi bir alg aleti alabilen rencilerden enerji tketimi ile ilgili bir para hazrlamalar istenebilir ya da enerji tketimini anlatan ve mzikler eliinde hazrlanm bir sunu gsterilebilir. 5. BEDENSEL/KNESTETK ZEK Bedensel zek tm vcut ve ellerle ilgili bir zek trdr. Baka bir deyile, bu zek, vcut hareketlerini kontrol etmeyi ve yorumlamay, fiziksel nesneleri kontrol etmeyi ve vcut ile zihin arasnda bir uyum oluturmay salar. Bedensel-kinestetik zeks kuvvetli olan bir renci; birden fazla sportif faaliyetlerde baarldr. Bir yerde uzun sre kaldnda hareket etmeye, kmldamaya veya ritim tutmaya balar. Bakalarnn jestlerini, mimiklerini ve yz ifadelerini kolaylkla taklit eder. El becerileri gerektiren etkinliklerde ok baarldr Bir eyi paralarna ayrmay ve tekrar birletirmeyi ok sever. Bir eyi en iyi yaparak ve yaayarak renir. renciler, uzmanlardan, nternetten ve dier bilimsel kaynaklardan edindikleri bilgilerden yola karak, yenilenemez enerji kaynaklarnn evreye verdii zararlar ve yenilenebilir enerji kaynaklarna verilmesi gereken ncelii vurgulayan bir drama hazrlayarak sunarlar rnein aadaki metin byle bir dramann ana k noktas olabilir. Dnya genelinde tketilen enerjinin sadece %2si yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlanmaktadr. Bu oran AB lkelerinde %10 civarnda iken Amerikada %15dir. Birok gelimi lke on yl ierisinde yenilenebilir enerjinin kullanm orann %10un ok daha zerine karmak iin almalar srdrmektedirler. Zamanla ve lkelerin gelimilik dzeyi arttka yenilenebilir enerjinin tketim orannn arttn gryoruz. Bunu tetikleyen en nemli gerekeler yenilenemez enerji kaynaklarnn tkeniyor olmas ve evreye verdii zararlardr. 6. SOSYAL ZEK Bu zek evredeki bireylerle iletiim kurma, onlar anlama, bu kiilerin ruh durumlarn ve yeteneklerini tanma gibi davranlara iaret eder. Sosyal zeks kuvvetli olan bir renci; arkadalaryla sosyallemeyi sever. Grup ierisinde doal bir lider grnmndedir. Darda iken kendi bann aresine bakabilir. Bakalar ile birlikte almay sever. Bakalar daima onunla birlikte olmak ister. Bakalarn nemser. Empati yetenei ok iyi gelimitir. Bir eyi bakalaryla ibirlii yaparak, onlarla paylaarak ve onlara reterek renmeyi sever. renciler gruplara ayrlarak yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklar ile ilgili evrelerindeki uzman kiilerle, kurumlarla rportaj yaparak snfta arkadalarna bir sunum yapar. Bu konuda rencilerin birbirleriyle rekabet iinde olmalar iin mnazara teknii kullanlabilir. Yaptklar aratrmalar sonucu gruplardan biri yenilenebilir enerji kaynaklarn savunurken; dier grupta yenilenemez enerji kaynaklarn savunur. Sonuta tm snf enerji kaynaklarnn neler olmas konusunda genel bir yargya varabilir.
53
9. Snf Fizik Dersi retim Program 7. ZE DNK/SEL ZEK Gardnera gre gnlk yaamdaki en nemli zekdr. Kiinin kendisi ile ilgili bilgisinin olmas ya da yaam ve renmesi ile ilgili sorumluluk almasna iaret eden zekdr. sel zeks kuvvetli olan bir renci; Bamsz olma eilimindedir. Kendisinin zayf ve gl yanlarn bilir. Hakknda ok fazla bahsetmedii en az bir ilgisi, hobisi veya uras vardr. Yaamdaki amacnn ne olduuna ilikin iyi bir anlaya sahiptir Duygularn, hislerini ve dncelerini aklkla dile getirir. Yaamndaki baarlarndan ve baarszlklarndan ders almasn bilir. Kendine gveni yksektir. Bir nceki zek alanndan farkl olarak rencilerden bazlar bireysel olarak yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklar ve tketimi ile aratrmalar yaparak bir sunum ya da proje hazrlayabilir. Hazrlanan sunum ya da proje snf tarafndan tartlr, enerji tketimi konusunda yargya varlr. 8. DOACI ZEK Gardner tarafndan aklanan son zekdr ve doal evreyi anlama, tanma ile ilgilidir. Doac zek kiinin evredeki bitki ve hayvan trlerini fark ettiklerinde ve alt trlerini snflandrma prensiplerini yaratabildiklerinde ortaya kmaktadr. Doac zeks kuvvetli olan bir renci; evre bilinci ok iyi gelimitir. Doaya, hayvanat bahelerine veya tarihsel mzelere olan gezileri ok sever. Doa olaylarna kar ok hassas ve duyarldr. Ekoloji, doa, bitkiler, hayvanlar vb. gibi konular ilerken ok meraklanr. Ku beslemek, kelebek ve bcek koleksiyonu oluturmak gibi doa ile ilgili projelere katlmay ok sever. Toprakla oynamay ve bitki yetitirmeyi ok sever. nite ierii gerei doay ve doadaki canllar yakndan ilgilendiren bir yapya sahiptir. Bu zeka alanna yatkn renciler, enerji kaynaklarnn retimi, tketimi ile doaya olan olumlu ya da olumsuz etkileri (kresel snma ve CO2 gazlarnn giderek artmas vb.) konusunda internetten, basn-yayn organlarndan ya da sivil toplum kurulular (TEMA) gibi kurumlardan destek alarak aratrmalar yapar, bu tr enerji kaynaklarnn retildii ya da tketildii alanlarda doay etkileyen ynleri gstermek iin geziler dzenleyebilir.
54
9. Snf Fizik Dersi retim Program Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar :2 : Enerji Dengesi: Beslenme ve Fiziksel Etkinlikler : 2.1; 2.3; 2.4 ve 4.2 (1. nite)
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: 5E renme Modeli renme; rencilerin dersi ve etkinlikleri tek tarafl dinleyip yazl bilgileri okuyarak genelde pasif olduu bir sre deil, tam aksine becerilerini gelitirdii, olaylar deerlendirip analiz ettii, denemeler yapt ve arkadalar ile tartt aktif bir sretir. Bu srecin etkin ekilde yaanmasna olanak veren 5E renme modeli rencilerin aamal olarak belirli renme etkinlikleri yaparak zamanla kendi anlaylarnn olumasna ve gelimesine olanak tanr. Bu modele gre renmenin 5 aamas vardr: tevik etme (engage), kefetme (explore), aklama (explain), geniletme (elaborate) ve deerlendirme (evaluate). Bu aamalar her zaman birbirinden kesin izgilerle ayrlmayabilir, ayn anda iki veya daha ok aama uygulanabilir. 5E renme modeline uygun etkinlie balamadan nce, etkinlik boyunca retmen ve gerektiinde renciler tarafndan kullanlabilecek olan temel bilgiler verilmitir. Bu temel bilgiler bu etkinlie yaam temelli bir balam oluturmas amacyla verilmitir. Bir Makine Sistemi Olarak nsan Vcudu Enerji birimi olan Joule (jul), scaklk farkndan dolay aktarlan enerji olan s ve besinler iin kalori olarak da gsterilebilir. 1 kalori=4.18 Jdr. Kalorinin iki ayr tanm vardr: 1) Kk k harfiyle yazlan kalori, bir s birimidir ve 15 C'deki bir gram suyun scakln 1 C ykseltebilmek iin gerekli olan s miktarn gsterir. 2) Byk K harfiyle yazlan Kalori, byk kalori ya da kilokalori (kcal) olarak da adlandrlr, 15 C'deki bir litre suyun scakln 1 C ykseltebilmek iin gerekli olan s miktarn gsterir. Besinlerin enerji deerini ifade etmek iin genellikle ikinci olarak tanmlanan kcal kullanlr, bu etkinlikte de bu tanm kullanlacaktr. 1 Kalori (kcal) = 1000 kaloridir. Bireylerin yaamndaki en yakn ve tandk enerji kullanan makine gibi alan sistem insan vcududur. Bireylerin vcudunu tanmas ve vcudunda olan fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylarn farkna varmas son derece nemlidir. nsan vcudundaki olduka karmak olan tm olaylar aslnda temel bir enerji girii ve k prensibine dayanr. nsan vcudu besinlerle ald enerjiyi uyuma, konuma, yemek yeme, banyo yapma, televizyon seyretme, bilgisayar oynama, ders anlatma/dinleme, telefonda konuma, yrme, dnme, stres, dans etme vb. gibi fiziksel etkinliklerle harcarlar. Yani vcudumuzda bir taraftan besinlerden alnan enerji girdisi varken dier taraftan eitli fiziksel etkinliklerle enerji kts mevcuttur. Bu arada ocuk ve ergenlerde fiziksel etkinlikler dnda bymeleri iin kemik, kas ve kan gibi yeni hcrelerin oluumu iinde enerjiye ihtiya vardr. Ayrca yine ya depolanmas iin ocuk ve ergenlerde fazladan enerjiye ihtiya vardr. Alnan enerji (Ea): Vcudumuz tarafndan harcanan enerjiyi karlamak iin besinlerden yararlanrz. Besindeki enerji ieren temel gdalar karbonhidratlar, yalar ve proteinlerdir. Pirin, bulgur, makarna gibi tahllar karbonhidrat asndan zengin olup 1gram karbonhidrat 4 kcal enerjiye sahiptir. ok az tketilmesi gereken yalar vcudumuz iin gerekli olan A, D, E ve K gibi vitaminleri tama grevi bulunduundan az miktarda tketilmesi nemlidir, 1 gram yada 9 kcal enerji bulunmaktadr. Et, st ve az miktarda hububat 55
9. Snf Fizik Dersi retim Program rnlerinde bulunan proteinler vcudumuzun yeni hcrelerinin oluumunda kullanlr, 1 gram protein 4 kcal enerji deerine sahiptir. Sonuta vcudumuz tarafndan alnan enerji: Ea= Tketilen besinlerin enerji deeri eklinde ifade edilebilir. Harcanan Enerji(Eh): Yetikin bir insan iki farkl ekilde enerji harcar: fiziksel etkinliklerle harcanan enerji ve vcudun nefes alma, vcut scakln dengeleme, kalp atn salama gibi fiziksel etkinlikler dnda harcanan enerji. Vcudun bir gn boyunca, herhangi bir fiziksel etkinlik yapmadan, istirahat halindeyken, harcad enerjiye Temel Enerji Gereksinimi (Bazal Metabolik Oran) denir (EBMR). Kiiler uyuma, televizyon seyretme, yrme, bisiklete binme, yzme, koma gibi fiziksel etkinliklerle de enerji harcar (Ef). Temel Enerji Gereksinimi olan EBMR deeri bir kiinin harcad toplam enerjinin %60 ile %70 orann oluturur. Temel enerji gereksinimi kiiden kiiye deitii gibi ayn kiide zamanla da deiebilir. rnein genlerin, ocuklarn, hamile kadnlarn, uzun ve ince kiiler ile ok zayf kiilerin temel enerji gereksinimi daha fazladr. Ayn ekilde bir kiinin yksek atei olmas, stresli olmas, havann ok scak veya souk olmas temel enerji gereksinimini arttrrken, az besinler tketerek ar diyet yapmak azaltr. Temel Enerji Gereksinimi iin 10-18 ya aras ergenlerde; Erkekler iin: EBMR=17,5x ktle(kg)+651, Kzlar iin: EBMR=12,2x ktle(kg)+756, eitlikleri ile hesaplanabilir. rnein ktlesi 60 kg olan erkek renci iin temel enerji gereksinimi EBMR=17,5x60x+651=1701 kcal iken, ayn ktleye sahip kz renci iin bu deer 1488 kcal olacaktr. Temel Enerji Gereksinimi dnda kiiler fiziksel etkinliklerle de enerji harcarlar. Fiziksel etkinlikler yoluyla harcanan enerji kiinin harcad toplam enerjinin %20 ile %30 arasnda bir orann oluturur. Yine fiziksel etkinliklerde harcanan enerji kiinin yana, ktlesine ve cinsiyetine gre deiebilir, baz fiziksel etkinliklerde bir saat srede harcanan ortalama enerji aadaki tablodaki gibi verilebilir. Tablo: : rencilerin belirli fiziksel etkinlikler sonucu bir saatte harcadklar enerji deeri olup, bu deerler temel enerji gereksinimi deerlerini de iermektedir. Fiziksel Etkinlik Uyuma Televizyon seyretme, bilgisayarda oyun oynama, internet kullanma, mzik dinleme, konuma, yemek yeme, banyo yapma Gnlk ev ileri yapma, yrme, alveri yapma im bime, bisiklete binme, dans etme, tenis oynama Yzme, basket oynama, koma Bir Saatte Harcanan Enerji (kcal) 60 85
140 285 400
Sonuta vcudumuz tarafndan harcanan enerji temel enerji gereksinimi ile fiziksel etkinlik sonucu harcanan enerjilerin toplam olacaktr. Eh=EBMR+Ef 56
9. Snf Fizik Dersi retim Program Normal yataki kiiler iin alnan enerji Ea ve harcanan enerji ise Eh dir, fakat byme anda olan ocuklarda ve ergenlerde kemik, kas ve kan gibi yeni hcrelerin retilmesi iin byme enerjine (Eb) gereksinim vardr. Yine genlerin vcudu normal gelime evresinin bir paras olarak alnan enerjinin bir ksmn ya olarak depo eder (Ey), depo edilen bu yalar daha sonra byme iin kullanlabilir. Sonuta yetikinlerde tketilen enerji Eh kadar olurken, ocuk ve ergenlerde tketilen enerji Eh+Eb+Ey kadar olacaktr. Enerji Dengesi Bir kii ister ocuk, ister ergen, isterse yetikin olsun besinlerden ald toplam enerji; harcad toplam enerjiden bykse ktlesi artarak kilo alacak, kkse ktlesi azalarak kilo verecek ve eitse kilo deiimi yaamayacaktr. Bir bireyin besinlerden ald enerjinin eitli yollarla harcad enerjiye eit olmas durumuna enerji dengesi denir. Bu etkinlikteki ama rencilerin tm yaamlar boyunca bu enerji dengesini korumalarna yardmc olmaktadr. rencilere enerji dengesi salama bilincini kazandrmak ok nemlidir. Bu amala kendilerinin besinlerle aldklar enerji ile fiziksel etkinliklerle harcadklar enerji miktarn belirledikleri ve dengeli beslenmenin nemini kavrayacaklar bir etkinlik yaptrlabilir. Tevik Etme (Engage) rencilere, canllar enerjiye ihtiya duyar m? Canllar ihtiya duyduklar enerjiyi nasl karlar? Hangi fiziksel etkinlikler enerji harcamamz salar? Her fiziksel etkinlik sresince harcanan enerji ayn mdr? Gibi n bilgilerini yoklayc ve derse tevik edici sorular yneltilir. Besinlerin enerji deeri hakknda ne bildikleri sorulur. Hi bir ynlendirme yaplmadan mmkn olduunca fazla sayda renciden farkl besinlerin enerji deeri nerileri alnr. Ayn besinler iin farkl enerji deeri nerileri tartmaya alr. rencilere hafta ii ve hafta sonlarnda hangi fiziksel etkinlikleri yaptklar sorulur. Her bir etkinliin bir saat sreyle yaplmas durumunda ka kcal enerji harcanaca konusunda tahminleri alnr. Kefetme (Explore) rencilere sayfa 58deki tablodan iki adet fotokopi datlr. Bir hafta sre verilir ve biri hafta ii ve biri de hafta sonu olmak zere iki farkl gnde 24 saat boyunca yaptklar fiziksel etkinlikleri ve srelerini aadaki tabloya yazmalar istenir. Bir hafta sonra tm rencilerin her iki tabloyu da tamamlamalar salanr. Her bir rencinin yapt fiziksel etkinliin bir saat yaplmas durumunda harcanan enerji deeri tahtaya yazlr veya projeksiyon cihaz ile yanstlr. rencilerin tablodaki son stunu uygun ekilde doldurmalar istenir. retmen tarafndan doldurulmu olan rnek bir tablo rencilere gsterilerek tm rencilerin doru bir ekilde Kalori hesab yapmalar salanr.
57
9. Snf Fizik Dersi retim Program ADI ve SOYADI:.................................................................. TARH: . . / . . / 20 . .
Aadaki tabloya hafta ii / hafta sonu 24 saat boyunca yaptnz fiziksel etkinliklerin adn ve karsna srelerini yaznz. Her bir etkinlik sresince harcadnz enerjinin Kalori deeri iin tabloyu doldurduktan sonra retmeninizden yardm alnz. SAAT YAPILAN FZKSEL ETKNLKLER ETKNLK SRES (SAAT) ENERJ DEER (kcal)
06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 24:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 TOPLAM -----------------------------------------
58
9. Snf Fizik Dersi retim Program Bu fiziksel etkinlikler, temel enerji gereksinimi veya byme iin harcanan enerjilerin nereden karland tekrar sorulur. Besinlerin enerji deerinin aratrlmas istenir. Her renciye farkl gda rn zerindeki etiketlerin incelenerek enerji deerlerini tablo halinde yazp bir sonraki derste snfa getirmesi istenir.
ekil: Bir st ambalajndan alnm besin eleri tablosu. Yukardaki ekilde grld gibi etiket deerleri incelenerek benzer gruptaki besin gelerinin enerji miktar karlatrlr. Bunun iin tm snfn katks ile deiik besin elerinin belirli bir miktarnn rnein 100 mL st veya bir bardak meyve suyu gibi aadakine benzer bir tablo oluturulur. Tabloda mmkn olduunca fazla sayda gdaya yer verilmeye allr. Tablo: Baz Gdalarn Besin eleri Tablosu. Gda Greyfurt suyu Portakal suyu Elma suyu St St St ......... ......... ......... Miktar 100 mL 100 mL 100 mL 100 mL 100 mL 100 mL zellii Yasz Yasz Yasz Yasz %1,5 yal %3,4 yal Enerjisi (kcal) 33 34,4 42,4 35 50 62,6 Enerjisi (kJ) 138 144 177 146 209 262
Snfta belirlenen enerji deerleri ile karlatrma yaplabilmesi iin sayfa 60daki tabloda baz besinlerin 100 g tketilmesi durumunda vcudumuz tarafndan alnacak enerji miktarlar verilmitir.
59

Tablo: Baz Besinlerin Enerji Deerleri (kcal)
Sebzeler (100 g) Ispanak Domates Mantar Kuru soan Bezelye Salatalk Patates(halanm) Patates(kzarm) Patates cipsi Fasulye Lahana Havu Karnabahar Kereviz Taze msr Biber Pancar Turp Prasa Marul Maydanoz Enginar Patlcan arkteri (100 g) Jambon Yumurta(halanm) Yumurta(beyaz) Salam Sosis Krema Sucuk Pastrma Zeytin (siyah) Zeytin(yeil) Kuruyemiler (100 g) Yer fst Patlam msr Badem Fndk Kestane (halanm) Kestane(kavrulmu) am fst Ceviz 582 386 598 634 131 245 594 651 182 158 185 450 322 240 452 250 207 144 Unlular (100 g) Makarna Tala bregi Beyaz un Msr unu Elmal tart Kepek Yufka Beyaz ekmek avdar ekmei ikolatal pasta Biskvi Pandispanya 369 360 368 368 276 213 152 68 55 300 418 280 ecekler (100 mL) Kakao (st & eker) Kahve (sade) Kolal iecek ekersiz ay Buzlu ay (Ice Tea) Portakal suyu Elma suyu 91 0 39 0 30 34 42 26 22 28 38 84 15 76 280 568 32 24 42 27 40 96 22 43 19 52 14 44 53 25 Kuru sebze (100 g) Pirin Mercimek Fasulye Nohut ekerli gdalar (100 g) ikolata Bal zm pekmezi Kakao eker 528 315 293 289 385 363 340 340 360 St rnleri (100 g) Yourt nek st Ayran Beyaz peynir Kaar peynir Lor peyniri Krem peynir Tulum peyniri Dil peyniri 62 61 37 235 404 85 349 257 290 Yalar (100 g) Margarin Tereya Sv ya ya 720 717 884 758 Et rnleri (100 g) Tavuk Kuzu pirzola rdek Hindi Dana eti Biftek Koyun eti(az yal) Yal koyun eti Az yal sr eti Yal sr eti 215 263 404 160 223 156 247 310 225 301 Meyveler (100 g) Mandalina zm Armut Ananas Elma Kays Muz Kiraz Vine eftali Erik Portakal Limon ncir ilek Karpuz Avokado Kavun 46 67 61 52 58 51 85 70 58 38 75 76 27 80 37 26 147 33
60
9. Snf Fizik Dersi retim Program rencilere u ana kadar renilenler kullanlarak bir gn boyunca tkettikleri kat ve sv gdalardan aldklar toplam enerjiyi ve bir gn boyunca yaptklar fiziksel etkinliklerde harcadklar enerjiyi hesaplamalar istenir ve kendilerine en az bir gn sre verilir. Aklama (Explain) rencilere fiziksel etkinliklerle harcanan enerjinin yannda nefes alp verme, kalp atn salama, vcut scakln koruma gibi temel gereksinimler iin de enerji harcand ve buna temel enerji gereksinimi veya bazal metabolik oran denildii aklanr. Bunun dnda ocuk ve ergenlerin bymesi iin yine enerji harcand belirtilir. Ayrca etkinlik ncesi verilen bilgilerden rencilerin ihtiya duyduu bilgiler anlayacaklar terimlerle aklanmaya allr. Bir kiinin gn boyu ald ve eitli yollarla harcad enerjinin eit olmasna enerji dengesi denildii tekrar vurgulanr. Enerji dengesinin ok nemli olduu belirtilir. Besinlerle alnan enerjinin daha fazla olmas durumunda kiilerin kilo alaca, daha az olmas durumunda da zayflayaca hatrlatlr. rencilerin kendileri iin bulduu enerji deerleri kontrol edilerek her bir rencinin gnlk ald ve harcad enerji karlatrlr ve dengeli beslenmesi iin nerilerde bulunulur. Salkl beslenme iin aadaki piramide benzer bir beslenmenin neminden bahsedilir. Bu piramidin sadece bir neri olduu, bundan farkl beslenme piramitlerinin de bulunaca ve zerinde kesin olarak hemfikir olunan bir beslenme piramidi olmad vurgulanr. Salkl beslenmede esas olan tketilen besinlerin yksek besin ve lif deerine karn dk kalorili olmalardr.
ekil: nerilen rnek bir salkl beslenme piramidi
Piramidin tabanndaki sebze, meyve, fasulye ve baklagillerin yksek oranda besin ve lif deerlerine karn dk kalori deerine sahip olduu dolaysyla en fazla tketilmesi gereken yiyecekler olduu vurgulanr. Gnlk besin enerji miktar olan kalori deerinin; %30-70 arasnn yars pimi ve dier yars i olmak zere sebzelerden, %20-50sinin meyvelerden, %1030unun fasulye ve baklagillerden, %5-10unun ise tam tahllar, i kuruyemiler ve ekirdeklerden olumas salkl beslenme asndan son derece nemlidir. Makarna, beyaz ekmek, biskvi, beyaz eker gibi ilenmi yiyeceklerden mmkn olduunca uzak durulmas gerekmektedir. Besinleri olduunca doal ve ilenmemi olarak tketmenin nemi vurgulanr. 61
9. Snf Fizik Dersi retim Program Gelime andaki ocuklarn piramitte tketebilecekleri belirtilir.
nerilenden daha
fazla
hayvansal rnleri
Vitamin ve minerallerinde vcudumuz iin yaamsal neme sahip olduu ancak bunlarn vcudumuz tarafndan alnan enerjiye katks olmad belirtilir. Her renciden gerek enerji dengesi asndan gerekse dengeli beslenme piramidi asndan kendi beslenme ve fiziksel etkinlik durumunu gzden geirmeleri istenir. Enerji dengesi salamak iin neler yapmalar gerektiini yazmalar istenir. Geniletme (Elaborate) ve Deerlendirme (Evaluate) Enerji dengesinin gerek pozitif ynde (alnan enerji harcanan enerjiden byk) gerekse negatif ynde (harcanan enerji alnan enerjiden byk) bozulmas durumunda vcutta ne gibi salk sorunlar ile karlaaca tartmaya alr. Harcanandan az enerjinin vcuda alnmas durumunda lmle sonulanacak ve geriye dnm mmkn olmayan salk sorunlar ile karlaaca; harcanandan fazla enerjinin alnmas durumunda ise bata obezite olmak zere ok ciddi salk sorunlar ile karlalaca vurgulanr. Yaam boyu alkanlk hline getirilen dzenli fiziksel etkinliklerin salk zerindeki olumlu etkisi aklanr. rencilere enerji dengesi cinsinden obezitenin nedenleri sorulur? imanlk ve imanln daha ileri hali olan obezitenin bata kanser, kalp krizi ve eker rahatszl olmak zere birok hastala davetiye kard belirtilir. Yaplan aratrmalara gre lkelerin gelimilik dzeyi arttka imanlk oran da artmaktadr. Trkiyede obezlerin oran %15 civarnda iken, Amerikada bu oran %30un zerindedir. Obez olan ergenlerin %80i yetikinliklerinde de obez olmaktadr. Obezitenin ne gibi salk sorunlarna yol aabilecei snfta tartlr. Yaplan aratrmalara gre imanlarda, normal kiileri oranla kalp krizi geirme riski iki kat, eker hastalna yakalanma riski ise be kat daha fazladr. Obezlerde ise normal kiilere gre, kolon kanserine yakalanma riski iki kat, kalp krizi geirme riski kat ve eker hastalna yakalanma riski ise 88 kat daha fazladr. Obezite bunun dnda da daha birok salk sorununa neden olmaktadr. rencilere enerji dengesinin nemi hatrlatldktan sonra bu dengenin bozulmas sonucu olan zayflk, imanlk ve obezitenin telafisi mmkn olmayan salk sorunlarna neden olduu vurgulanr. Uzun sre televizyon seyretmenin veya bilgisayar banda oturmann imanlk ve obeziteye davetiye kartt vurgulanr. rencilere bir kiinin hangi durumlarda zayf, salkl, iman, obez veya ileri derecede obez olarak adlandrlabilecei sorulur. Bu snflandrmalar yaplrken bel evresi lm ve boy ile ktle ilikileri esas alnarak ok sayda kriter kullanlmaktadr. Bu amala Vcut Ktle ndeksi (BMI=Body Mass Index) denilen kriter de kullanlabilir; BMI=Kiinin ktlesi(kg)/boyu2(m2) rnein 76 kg ktleye sahip yetikin bir kiinin boyu 1,78 metre ise BMI deeri, BMI=76/(1,78)2=23,99 kg/m2 olacaktr. BMI snflandrmasna gre bu kii salkl ktle aralnn st snrnda yer almaktadr. BMI Deeri; 18,4 ve daha kk ise zayf, 18,5 ile 24,9 arasnda ise salkl, 25 ile 29,9 arasnda ise iman, 30 ile 39,9 ise obez, 40 ve daha yksek ise ileri derecede obez, olarak adlandrlr. 62
9. Snf Fizik Dersi retim Program Daha sonra her rencinin kendi BMI deerlerini hesaplamalar istenir. Salkl ktle aralnda olanlara, durumlarn korumalar iin, dier aralkta olanlara ise salkl arala gelmek iin yaamlar boyunca uygulayacaklar bir strateji gelitirmeleri istenir. Gruplar halinde stratejiler snfta tartlr. Tartma sonucu rencilere salkl bir yaam iin enerji dengesinin nemi hatrlatlr. rencilere u ana kadar tartlan ve renilen enerji dengesi ile ilgili bilgileri kullanarak kendilerinin 40 yandaki hllerine yani geleceklerine bir mektup yazmalar istenir. Bu mektupta kendi geleceklerine enerji dengesini salamak, aldklar enerjiyi ve harcadklar enerjiyi dzenlemek iin tavsiyelerde bulunmalar istenir. Bunun iin rencilere yardmc olacak aadakine benzer bir mektup tasla hazrlanarak her renciye birer fotokopi datlr ve bir sonraki derste toplanarak deerlendirilecei sylenir. Mektubun drt ana kritere gre deerlendirilecei rencilere aka belirtilir: 1. Uygun enerji dengesinin belirlenmesi, 2. Enerji dengesinin srdrlmesi iin yaplmas gerekenler, 3. Tketilen besinlerin enerji deerine dzenlemek iin yaplmas gerekenler ve 4. Harcanan enerji deerini dzenlemek iin yaplmas gerekenler. Deerlendirme yapldktan sonra, 40 yana kadar mmknse saklamalar ve zaman zaman bu mektubu okuyarak kendi durumlarn kontrol etmeleri tavsiye edilerek mektuplar rencilere iade edilir. Bu mektup erevesi aadaki gibi olabilir: Ad ve SOYADI:............................................ Tarih:........................................ Sevgili Ben, u anda 40 yandaym. Salkl beslenmem iin enerji dengesinin nemini biliyorum. Bu nedenle aldm enerji ve harcadm enerjiyi eitlemem gerektiinin farkndaym. Dengeli beslenmem nedeniyle besinlerden aldm enerji olan salkl enerji dengesi deeri .......... Kaloridir. Ben temel enerji gereksinimim ve fiziksel etkinliklerle ayn miktarda enerjiyi harcyorum. Dolays ile salkl bir kiloya sahibim. Enerji dengemi bundan sonra da korumak iin unlar yapacam:.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ ....................................................................................................................... Aldm besinlerin enerji deerini dzenlemek iin unlar yapacam:.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ ....................................................................................................................... dzenlemek iin u fiziksel etkinlikleri Harcadm enerji deerini yapacam:.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................ .......................................................................................................................
63
9. Snf Fizik Dersi retim Program 3.nite : Madde ve zellikleri nerilen Sre : 9 ders saati A. Genel Bak renciler 6. snfta maddeleri atom ve molekllerin oluturduunu, tek tr atomlarn oluturduu maddeye element farkl tr atomlarn oluturduu maddeye bileik dendiini ilediler. Maddelerin kimyasal ve fiziksel deiiklikle nasl deitiini ve maddelerin kat, sv ve gaz hllerini grdler. Sv ve gazlar teleme hareketi yaparken katlarn yapmadn tandlar. 7. snfta atomun daha da kk paracklardan olutuunu ve bunlarn proton, ntron ve elektron olduunu ilediler. Dalton atom modelinden-Bohr atom modeline kadar olan modeller ilenmi, elektron bulutu modeli ok ksa tantlm ve atom katmanlarndaki elektron dizilileri aklanmtr. 8. snfta renciler metal, ametal ve yar metallerin benzer ve farkl zelliklerini (grnm, sertlik, yumuaklk, iletkenlik) karlatrdlar. Maddelerin ayrt edici zelliklerinden erime ss, buharlama ss ve z s kavramlarn grdler. B. nitenin Amac Bu nitede renciler maddelerin hallerini, ortak ve ayrt edici zelliklerini inceleyeceklerdir. Ayn zamanda kendiliinden baka elementlere dnen elementler olduu gibi fisyon ve fzyon yoluyla da bakalaan maddeler olduu renilecektir. C. Kavramlar Vermek iin Kullanlabilecek Yaamdan rnekler (Balamlar) Kazanmlar en az bir balamn paras olarak verilecek yani balamda kavram anlam kazanacak. Fakat ideali ayn kavramn birden fazla balam ierisinde verilmesidir. a. Su Dngs b.Atom bombas c. Porselen yapm d. Petrol rnlerinin Elde Edilmesi D. renilecek Bilimsel Kavramlar a. Ktle, hacim, kat ve svlarn hacimlerinin llmesi, younluk, maddelerin ortak ve ayrt edici zellikleri b. Kimyasal ve fiziksel deiiklik, doal radyoaktif elementler
64
E. renci Kazanmlar 3. NTE: MADDE VE ZELLKLER

KAZANIMLAR AIKLAMALAR
1. Maddelerin snflandrlmas ve zellikleri ile ilgili olarak renciler; 1.1 Maddelerin ortak zelliinin ktle ve dolaysyla hacim olduunu aklar (BB-3.a,b,c, 4.a,b,c,d). 1.2 Maddeleri hallerine gre snflandrr (PB-1.b,c,g; BB-1.a,b,c,d). 1.3 Sv ve kat maddelerin hacimlerini ler (TD-1.h,i,k,l,m; PB-2.a,e,f). 1.4 Kat ve sv maddelerin younluunu ktle- hacim grafiklerinden yararlanarak hesaplar (PB3.a-e). 1.5 Maddelerin zelliklerinden hangilerinin ayrt edici olduunu belirler (BB-3.a,b,c, 4.a,b,c,d). 2. Maddelerin deiimi ile ilgili olarak renciler; 2.1 Maddenin tanecik yapsnda meydana gelen deiikliklere kimyasal, tanecik yapsnn deimedii deiikliklere de fiziksel deiiklik denildiini belirtir (BB-3.a,b,c, 4.a,b,c,d). 2.2 Doadaki elementlerin byk bir ksmnn bir d etki olmadka kalc olduklarn; radyoaktif elementlerin ise kendiliklerinden baka elementlere dnebileceklerini rneklerle aklar (BB-3.a,b,c, 4.a,b,c,d). 2.3 Fisyon ve fzyon olaylarnda yeni ekirdeklerin olutuunu rneklerle aklar (BB-3.a,b,c, 4.a,b,c,d).
[!] 1.1 Bu kazanm makro lek dzeyinde ele alnmaldr. rnein fotondan bahsedilmemelidir. [!] 1.2 Maddenin kat, sv ve gaz halleri hatrlatlarak plazma hali aklanr. renciler, maddenin plazma halini ilk defa rendikleri iin bu kavram zerinde durulmal ve gnlk yaamdan rnekler verilmelidir. Maddenin drt halinin teleme hareketi yapp yapmadklarna gre, sktrlp sktrlamadklarna gre ve mknatstan etkilenip etkilenmediklerine gre snflandrlabilecei aklanr. 1.3 Svlarda znmeyen, kum vb. katlar dnda, dzgn ekilli olanlar hesaplanr. Dierleri ise dereceli silindir ile llerek bulunur. Gazlarn ise bulunduklar kabn hacmini ald vurgulanr. ??? 1.3 Gazlarn hacimleri yoktur. [!] 1.5 Maddenin farkl zellikleri (ekil, renk, tat, miktar vb.) dnda cinsine bal olarak yalnzca kendisine zg baz zellikleri vardr. En yaygn olanlar younluk, elektrik iletkenlii, s iletimi, erime scakl, kaynama scakl ve z s, vb. dir. [!] 2.1 Maddenin tanecii atom, molekl veya iyon olabilir. Fiziksel deiiklikte maddenin hal, boyut, vb. zellikleri deiir. [!] 2.1 Fiziksel ve kimyasal deiikliklerle ekirdeklerin deimedii; fakat baz durumlarda ekirdeklerin de deiebilecei vurgulanr. [!] 2.1 Molekllerin atomlardan; atomlarn ise ekirdek ve elektronlardan olutuu hatrlatlr. [!] 2.3 Fisyon ve fzyon olaylar basit olarak aklanarak ayrntlarna girilmeyecektir.
[!]: Uyar, : Snrlamalar
???: Kavram Yanlgs,
65
F. rnek retim ve Deerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numaras :1 Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar : Madde Trleri: Grdmz snflayabiliyor muyuz? : 1.2
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Akran retimi rencilere zerlerine Adan Eye kadar harflerin yazld ktlar datlr. Bu harfleri renciler oktan semeli sorularda setikleri klar retmene gstermek iin kullanacaklardr. retmen 10-15 dakika kat, sv, gaz ve plazmann benzer ve farkl zelliklerinden bahsettikten sonra aadaki sorular ifterli olarak rencilere srasyla tepegz ile gsterir. lk soru olarak aadaki soru tepegze konur. 1.1. Bir maddenin ktle ve hacmini lerek bulunduu madde halini (kat, sv, gaz, plazma) syleyebilir miyiz? Neden? a. Evet b. Hayr 1.2. nk a. Ktle ve hacim maddenin ortak zellikleridir. b. Ktle ve hacim maddenin ayrt edici zellikleridir. . rencilerin soruyu okuyup ilk aamasna verdikleri cevab gsteren harfi kaldrmalar istenir. Daha sonra sorunun ikinci aamasna verdikleri yant gsterir kk havaya kaldrrlar. kinci aamalarda birden fazla k seilebilir. rencilerin verdikleri cevaplarn %90 dan fazlas doru ise cevabn zerinden geip bir sonraki soru ile devam edilir. Yzde 90 dan az ise farkl cevaplar vermi rencilerin birbirleri ile elemelerini ister. Her renci en az iki cmle kurmaldr. Birincisi verdii cevabn ne olduunu ve neden setiini sylemelidir. kinci olarak ise arkadann verdii cevabn (arkadann verdii cevab rendikten sonra) neden yanl olduunu sylemelidir. Bu sre 2-3 dakikay gememelidir. Sonra tekrar rencilerden her iki aamaya da verdikleri cevaplar kaldrmalar istenir. Hl doru cevap oran %90 dan az ise gelen cevaplarn yanl olanlarnn toplandklar kademeye gre rencileri ynlendirir ve toplu olarak doru cevap sylenir. Bir sonraki soru iftiyle derse devam edilir. Bu sorulara retmenlerimiz eklemeler ve karmalar yaparak sreyi istedikleri kadar uzatp-ksaltabilirler. Buradaki ama rencilerin anlamadklar yerlerde arkadalar tarafndan ikna edilmeleridir. 2.1. Odamzdaki bardan ierisinde bulunan su hangi hldedir (kat, sv, gaz, plazma)? Neden? A. Kat B. Sv C. Gaz D. Plazma 2.2. nk: A. teleme hareketi yapar. B. Sktrlabilir. C. Mknatstan her zaman etkilenir. D. Dier. Yaznz:...........................................................................
66
3.1. Soluduumuz hava hangi hldedir (kat, sv, gaz, plazma)? Neden? A. Kat B. Sv C. Gaz D. Plazma 3.2. nk: A. teleme hareketi yapar. B. Sktrlabilir. C. Mknatstan her zaman etkilenir. D. Hibiri 4.1. Kibrit alevi hangi hldedir (kat, sv, gaz, plazma)? Neden? A. Kat B. Sv C. Gaz D. Plazma 4.2. nk: A. teleme hareketi yapar. B. Sktrlabilir. C. Mknatstan her zaman etkilenir. D. Hibiri 5.1. Ate duman hangi hldedir (kat, sv, gaz, plazma)? Neden? A. Kat B. Sv C. Gaz D. Plazma 5.2. nk: A. teleme hareketi yapar. B. Sktrlabilir. C. Mknatstan her zaman etkilenir. D. Dier. Yaznz:...........................................................................
67
Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar
:2 : Gazlarn Hacimleri Var mdr? : 1.3
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Aamal Tanlama Sorular Bir nceki Akran retimi etkinliinde kullanlan sorulara nc aamalar ve birinci ve ikinci aamalarnda grlerini yazacaklar bir bo k ekleyerek gzel bir tanlama testi yapabilirsiniz. Burada 1.3. kazanmda yalnzca kat ve svlardan bahsettiimiz iin renciler Gazlarn hacmi yoktur dolaysyla llemez. diye bir dnebilirler. renciler bunu ya da bilgi eksikliklerinden dolay yapabilirler. Ama ayn zamanda kavram yanlgs olarak da bunu savunabilirler. Bunun hatayla veya bilgi eksiklikleri ile yaplmayp kavram yanlgs ile yapldn anlamak iin aamal sorular kullanabiliriz. 1.1. Gazlarn hacimlerini lebilir miyiz? Neden? A. Evet B. Hayr 1.2. nk: A. Gazlarn hacimleri yoktur. B. Gazlar da madde olduu iin hacimleri vardr. C. Gazlarn hacimleri vardr fakat llemez. D. Hibiri ise ltfen yaznz.......................................... 1.3. Yukardaki iki soruya verdiiniz cevaptan emin misiniz? A. Evet B. Hayr Bir renci kavram yanlgs ile Gazlarn hacimleri yoktur. diyorsa birinci aamada B kkn ikinci aamada A kkn nc aamada da A kkn semesi gerekir. Bu, rencinin gazlarn hacimlerinin llememesinin sebebinin gazlarn hacimlerinin olmamas olduunu sylemesi ve sylediklerinden emin olduunu gsterir. Sylediklerinden emin deilse byk olaslkla kavram yanlgs deil, bilgi eksikliidir. Birinci aamada B kkn setikten sonra ikinci aamada da B kkn setiyse byk olasalkla hatadr. Hata ve bilgi eksikliini gidermek kolaydr fakat kavram yanlgsn klasik anlatmla dzeltmek ok zordur. Bunu tanlamak derste hangi yaklamn kullanlacan belirleyecei iin ok nemlidir. G. Kullanlan Sabitler, Formller ve Birimleri d = m/V; d: younluk; m: ktle; V: hacim P = F/A; P: basn; F: kuvvet; A: alan Fk = Vbx dsx g; Fk: kaldrma kuvveti; Vb : cismin batan ksmnn hacmi; ds : cismin daldrld svnn younluu Ktlenin birimi olarak kg alt ve st katlar kullanlr. Hacim birimi olarak m3 alt ve st katlar kullanlr. Kuvvet birimi olarak newton (N) kullanlr. Alan birimi olarak m2 alt ve st katlar kullanlr.
68
4. nite
: Kuvvet ve Hareket
nerilen Sre : 16 ders saati A. Genel Bak lkretim 4. snfta renciler, evrelerindeki hareketli varlklar gzlemleyerek bunlarn hareket zelliklerini nitel olarak (duran, hzlanan, yavalayan, dnen vb. kelimelerle) tandlar. tme ve ekmenin kuvvetle ilgisini birer kuvvet olduunu, kuvvetin cisimlerin hareketi ve ekli zerindeki etkilerini grdler. 5. snfta doada var olan eitli kuvvetleri, mknatslarn temel zelliklerini ve kullanldklar yerleri grdler. Farkl yzey/ortamlardaki srtnme kuvvetlerini anlayarak; srtnme kuvvetinin gnlk yaantmzdaki yeri ve nemini fark ettiler. 6. snfta ise renciler; bir doru zerinde hareket eden cisimlerin sratlerini hesapladlar. Ayrca kuvvetin nasl lldn, dengelenmi ve dengelenmemi kuvvetlerin cisimlere etkilerini ve arlk kavramn da tandlar. 7. snfta srtnme kuvvetinin kinetik enerjide meydana getirecei azalmay enerji dnmleri ile akladlar. B. nitenin Amac renciler ilkretimde kuvvet ve hareket renme alan kapsamnda daha ok temel kavramlar ve ilkeler zerinde durdular. Dokuzuncu snfta ise bu konularn ilenmesinde basit aritmetik ve cebir bilgisi ile temel geometri becerilerinin de kullanlmas ngrlmtr. Dersin ilenii srasnda yaplacak etkinlikler zorlayc olmaktan ok, konunun kavranmasn pekitirici olacak ekilde seilmitir. C. Kavramlar Vermek iin Kullanlabilecek Yaamdan rnekler (Balamlar) Kazanmlar en az bir balamn paras olarak verilecek yani balamda kavram anlam kazanacak. Fakat ideali ayn kavramn birden fazla balam ierisinde verilmesidir. a. Asansr b. Serbest dme c. Vin d. Kaldrma sistemleri e. Hava Yastklar f. Roketler g. Buz Pateni D. renilecek Bilimsel Kavramlar renciler: Dorusal hareketle ilgili olarak; konum, yer deitirme, hz ve ivme kavramlarn, a. Newton Hareket Yasalar ile ilgili olarak; dinamik, eylemsizlik, etki-tepki kavramlarn, b. Srtnme kuvveti ile ilgili olarak; kinetik ve statik srtnme kavramlarn reneceklerdir.
69
9. Snf Fizik Dersi retim Program E. renci Kazanmlar 4. NTE: KUVVET VE HAREKET
KAZANIMLAR 1. Bir boyutta hareketle ilgili olarak renciler; 1.1 Hareketin greceli bir olgu olduunu fark eder. 1.2 Konum, yer deitirme ve hz kavramlarn aklar (PB-1.a-h; FTT-1.c; BB-1.a,b,c,d , 4.c,d). 1.3 Dzgn dorusal hareket iin konum-zaman ve hz-zaman grafiklerini izerek yorumlar (BB-1; PB-3.a,b,c,d,e; BB-4.c,d). 1.4 Dzgn dorusal harekette konum-zaman grafiinden yararlanarak hareketlinin hzn hesaplar (PB-3.e-i). 1.5 Dzgn dorusal hareket iin hz-zaman grafiinden yararlanarak yer deitirmesini hesaplar (PB-3.e-i). 1.6 Gnlk yaamdan rnekler vererek ivmeyi tanmlar (BB-1.a,b,c,d , 4.c,d). 2. Doadaki temel kuvvetlerle ilgili olarak renciler; 2.1 Kuvvet kavramn rneklerle aklar (BB-1.a,b,c,d , 4.c,d). 2.2 Doadaki drt temel kuvveti rnekler vererek aklar (BB-1.a,b,c,d , 4.c,d). 2.3 Doada ktleler arasnda var olan ktle ekim kuvvetini aklar (BB-1.a,b,c,d , 4.c,d). 3. Newtonun Hareket Yasalar ile ilgili olarak renciler; 3.1 Dengelenmi kuvvetlerin etkisindeki bir cismin hareketini deneyerek kefeder (PB-1.b-g, 2.a-f, 3.a-h; BB-3.a-c). 3.2 Bir cisme etkiyen net kuvvet ile cismin ivmesi arasndaki ilikiyi deneyerek kefeder (PB1.b-g, 2.a-f, 3.a-h; BB-3.a-c). 3.3 Etkileen iki cisim arasndaki kuvvetlerin ilikisini deneyerek kefeder (PB-1.b-g, 2.a-f, 3.a-h; BB-3.a-c). 4. Srtnme kuvveti ile ilgili olarak renciler; 4.1 Srtnme kuvvetinin bal olduu etmenleri deneyerek kefeder (PB-1.b-g, 2.a-f, 3.a-h; BB-3.a-c). 4.2 Statik ve kinetik srtnme kuvvetleri arasndaki fark deneyerek kefeder (PB-1.b-g, 2.a-f, 3.a-h; BB-3.a-c).
: Ders i likilendirme, : Dier Derslerle likilendirme, ???: Kavram Yanlgs,
AIKLAMALAR [!] 1.1 Sabit ve hareketli gzlemci kavramlarn ifade ederken ok dikkatli olunmal, evrende mutlak sabit bir referans noktasnn bulunmayaca vurgulanmaldr. [!] 1.2 Srat ve alnan yol kavramlar hatrlatlarak; konum, yer deitirme ve hz kavramlarnn vektrel byklkler olduu vurgulanmaldr. ??? 1.2 Alnan yol ile yer deitirme ayndr ve srat ile hz ayndr. [!] 1. 6 vmenin vektrel bir byklk olduu vurgulanr. 2.2 Elektromanyetik kuvvet ile gl ve zayf nkleer kuvvetler daha ileriki snflarda ayrntl inceleneceinden bu kuvvetlerin ayrntsna girilmez. 2.3 Newtonun Genel ekim bants verilerek ekim kuvvetinin ktleye ve uzakla ball irdelenecektir. 4.1 ve 4.2. Srtnme kuvveti iin verilecek bant sadece yatay dzlemde ve kat cisimler iin kullanlacaktr.
[!]: Uyar,
: Snrlamalar
70
9. Snf Fizik Dersi retim Program F. rnek retim ve Deerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar :1 : Uakla m, Otomobille mi? : 1.2
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Sorgulayc Aratrma rencilere bir yolcu ua ile bir otomobilin ortalama hzlar hakknda bilgileri olup olmadklar ve uakla yolculuk yapp yapmadklar sorulur. Bir ehirden dierine otomobille ve uakla gidildiinde aralarn kat ettii mesafeler ayn mdr? sorusu sorulur. Aadaki ara-gereler kullanlarak rencilerin soruya cevap aramalar salanr. Karayolu ve havayolu ulam irketlerinden seilen iki ehir arasndaki seyahat sresi bilgisine ulalr. Uan ortalama sratinin otomobilin ortalama sratine gre yaklak on kat fazla olduu kabul edilebilir.
Kullanlan Ara ve Gereler: 1- Trkiye karayollar haritas
2- Harita uzunluuna uygun uzunlukta ip 3- Yaptrc bant

4- Cetvel Deneyin Yapl:
1- Bir Trkiye karayolu haritas zerinde bir ehirden dier bir ehre ip ve yaptrc bant kullanarak karayolu izgisi takip edilmek suretiyle yol, ip uzunluu llerek bulunur. 2- Daha sonra cetvel ile harita zerinde iki ehir aras (yer deitirme vektrnn deeri) bulunur. 3- Bulunan iki deer karlatrlr. 4- Uak ve otomobilin sratleri oranndan da yararlanarak bu aralarn bir ehirden dier ehire var srelerinin orann bulunuz. 5- Uak ve otomobilin sratleri oran ile bir ehirden dier ehire var sreleri orann karlatrnz. Bu oranlarn eit olmamasnn nedeni nedir? Deney Sonu Deerlendirme: renciler var sreleri orann, otomobil ve uak seyahat cretleriyle karlatrarak tartabilirler. Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar :2 : Hangimiz Daha Yksee Atacak Oyunu : 1.4; 1.5
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Eitsel Oyun Yere bir daire izilir. Bu daire iine srayla yarmaclar girer ve tenis topunu dey olarak var gleriyle yukarya atarlar. Top elden kt anda yarmacy izleyen hakem konumundaki renci, elinde tuttuu kronometreyi altrr ve top yere dtnde durdurarak topun havada kalma sresini iler. Att top havada en fazla kalm olan yarmac yar kazanm olur. rencilere aadaki sorulara benzer sorular sorulur: 71
9. Snf Fizik Dersi retim Program 1- Havada en uzun sre kalm olan top niin daha yksee kar? 2- Topu en yksee frlatm ve yarmay kazanm olan renci iin topu en hzl frlatm ve en gl diyebilir miyiz?. 3- Top havada iken topa etkiyen kuvvet/kuvvetler nelerdir? Etkinlik Numaras :3 Etkinlik Ad : Srtnme Kuvvetinin Cismin Arl ve Yzeyin Cinsiyle Olan likisinin ncelenmesi lgili Olduu Kazanmlar : 4.1 Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Sorgulayc Aratrma rencilerin hazr bulunuluklarn yoklamak iin aadakilere benzer sorular sorulabilir: 1-Bir kutuyu hareket ettirdiimiz kuvvetle iki kutuyu st ste koyarak hareket ettirdiimiz kuvvet arasnda fark olur mu? Neden? 2-Bir ansiklopediyi masa zerinde yatay konumda ve dikey konumda hareket ettirirken uygulanan kuvvetler arasnda bir fark olur mu? Neden? renciler drderli gruplara ayrlr ve aada belirtilen aamalar yaparlar. Kullanlan Ara ve Gereler: 1-Tahta takoz (zde, 2 adet) 2-Dinamometre (2 adet ) 3-Cam levha 4-Yarkl ktle takm Deneyin Yapl: 1. Tahta takozlardan biri masa zerine yerletirilir. 2. Takozun engeline dinamometre taklarak takoz, hareket etmesini salayacak minimum kuvvetle ekilir. Dinamometreden okunan deer kaydedilir. 3. Ayn ilemler tahta takoz cam levha zerine yerletirilerek tekrar edilir. 4. Bu kez 2 takoz cam levha zerine yerletirilir. 5. Takozlardan birinin zerine yarkl ktle takmndan ktleler konulur. 6. Her iki takoz ekildeki gibi dinamometre ile hareket etmelerini salayacak minimum kuvvetle ekilir. 7. Dinamometrelerden okunan deerler kaydedilir. 8. Takozlar deiik yzeyleri zemine gelecek ekilde masa zerine yerletirilir. Dinamometreler takozlarn hareket etmelerini salayacak minimum kuvvetle ekilir.
72
9. Snf Fizik Dersi retim Program 9. Dinamometrelerden okunan deerler kaydedilir. Deney Sonu Deerlendirme 1. Takozu masa yzeyinde hareket ettirmek iin uygulanan kuvvetle, cam levha zerinde hareket ettirmek iin uygulanan kuvvetin deeri ayn mdr? Neden? 2. Her iki takozu birinin zerinde ktleler varken ayn zeminde harekete geirmek iin uygulanan kuvvetin deeri ayn mdr? Neden? 3. Takozlar ayn zeminde farkl yzeyleri zerinde hareket ettirmek iin uygulanan kuvvetin deeri ayn mdr? Neden? 4. Yaptnz deneye gre srtnme kuvvetini etkileyen faktrler nelerdir? Etkinlik Numaras Etkinlik Ad :4 : Etki Tepki Kuvvetlerinin ncelenmesi
lgili Olduu Kazanmlar : 3.3 Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Sorgulayc Aratrma Deneyde Kullanlan Ara ve Gereler: 1. Dinamometre ( 2 adet ) 2. Bunzen kskac ( 2 adet ) 3. ayak ( 2 adet ) 4. p ( 20 -30 cm) 5. Destek ubuu ( 4 adet ) 6. Balama paras ( 4 adet ) Deneyin Yapl : 1. Bunzen kskalarna dinamometreler yatay konumda tutturularak ekildeki dzenek kurulur. 2. 30-40 cm uzunluunda bir iple dinamometreler ekildeki gibi balanr. 3. Dinamometrenin biri sabit kalacak ekilde, dier dinamometre dorultular deitirilmeden geriye doru ekilir. 4. Bu durumda her iki dinamometreden deerler okunarak kaydedilir. 5. Bu kez daha nce sabit olan dinamometre dier dinamometre sabit kalmak artyla ayn dorultuda geriye doru ekilir. 6. Bu durumda her iki dinamometreden deerler okunarak kaydedilir.
Deney Sonu Deerlendirme
1. Birinci uygulamada dinamometrelerden okunan kuvvet deerleri ayn mdr? Neden? 2. kinci uygulamada dinamometrelerden okunan kuvvet deerleri ayn mdr? Neden? 3. Yaplan deneye gre birbiri ile temas halindeki maddelerin birbirlerine uyguladklar kuvvet iin ne sylenebilir?
73
9. Snf Fizik Dersi retim Program LME ve DEERLENDRME ETKNL A. Aada nite ile ilgili bilgiler ieren cmlelerde doru olanlarn bana D, yanl olanlarn bana Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. ( ) Mekanik konular statik, kinematik ve dinamik alt blmlerine ayrlr. ( ) Konum-zaman grafiinde eri ile zaman ekseni arasnda kalan alan, hz deiimini verir. ( ) Yatay ve buzlu bir yolda ayn cins ve boyda ayakkablar olan iki kiiden ar olan hafif olanna gre daha kolay yrr. ( ) Her gn atmosferimize byk bir hzla giren gktalarndan ou yeryzne ulaamaz. ( ) Srtnme gnlk yaammz zorlatrr.
B.Aadaki cmlelerdeki boluklara anlam btnln bozmayacak uygun szckler yerletiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Srtnme kuvveti srtnen yzeylerin..bal deildir. Bulunduumuz yeri (konumu) tanmlamak iin kullandmz balang noktasna denir. Belli bir ykseklikte sabit hz ile giden uaa etkiyen bileke kuvvet Konum-zaman grafiinin eimiverir. Hareketli bir cismin hznn deeri sabit olduu hlde dorultusu deimise bu cisme bir etkimektedir. Hareket hlindeki bir otomobil aniden fren yaparsa yolcular doru hareket ederler. Havasz bir tp iinde serbest dmeye braklan bir ty ile bir ta paras anda yere derler. SI birim sisteminde . ile .ivme birimleridir.
C. Aada verilen ak ulu sorular cevaplaynz. 1. Yerekimsiz bir ortamda ktle lm yaplabilir mi? Nasl? 2. Yar bisikletlerinin tekerlekleri neden normal bisikletlerin tekerleklerinden daha incedir? 3. ki kii otomobilde giderken otomobil aaca arpp kaza yapyor. Bu kiilerden birinin emniyet kemeri bal, dierinin bal deilse kiiler bu durumdan nasl etkilenir?
74
9. Snf Fizik Dersi retim Program 5. nite A. Genel Bak lkretim 4 ve 5. snfta renciler, evrelerinde elektrik enerjisi ile alan aralar, elektriin gvenli kullanmn ve basit elektrik devre malzemeleri (ampul, pil, kablo, anahtar vb.) ile eitli devreler kurmay rendiler. 6, 7 ve 8. snfta ise renciler; elektriklenme, elektriklenme eitleri, akm kavram, diren kavram, elektrik akmnn manyetik etkisini ounlukla formlsel hesaplamalara girmeden nitel olarak incelediler. Potansiyel fark olarak da ifade edilebilen gerilimi, bir iletkenin iki ucu arasnda akm olumasna neden olabilecek enerji farknn bir gstergesi olarak rendiler. 9. snfta ise rencilerin yine ounlukla nitel ama ilkretim dzeyinde rendiklerine ilave olarak matematiksel formller ieren baz nicel almalar yapmalar gerektii dnlmektedir. rnein, potansiyel fark kavramn ilkretimde sadece pillerin (1,5 V, 9 V vb) ya da ehir geriliminin (220 V) olduunu ve bu gerilim deerlerinin elektrik devrelerinde bir akma sebep olduklarn fark ettiler. Bu dzeyde ise potansiyel fark ile birlikte soyut bir kavram olan akm kavramn daha iyi kavramak iin seri ve paralel devrelerde eitli uygulamalar yapacaklardr. Manyetizma kavram yerine baz kaynaklarda magnetizma da denilmektedir. Bu farkl kullanm orijinal magnetism kelimesinin Trkeye farkl evirilerinden kaynaklanmaktadr. B. nitenin Amac Bu nitede rencilerin, i) elektrik akm, potansiyel fark ve diren kavramlarn tanmlamalar, ii) seri ve paralel devre uygulamalarn analiz etmeleri, iii) elektrik akmnn manyetik etkisini gzlemlemeleri hedeflenmektedir. Bylece rencilerin elektrik ve manyetizma hakknda genel bir alt yapya sahip olmalar beklenmektedir. C.Kavramlar Vermek iin Kullanlabilecek Yaamdan rnekler (Balamlar) Kazanmlar en az bir balamn paras olarak verilecek yani balamda kavram anlam kazanacak. deal olan ayn kavramn birden fazla balam ierisinde verilmesidir. a. Ayarl elektrik dmeleri b. Sa kurutma makinesi c. Hzl trenler d. Elektrik motorlar D. renilecek Bilimsel Kavramlar a. b. c. d. Elektrik akm Potansiyel fark Diren Elektrik akmnn manyetik etkisi : Elektrik ve Manyetizma
nerilen Sre : 10 ders saati
75
9. Snf niteler E. renci Kazanmlar

5. NTE: ELEKTRK VE MANYETZMA
KAZANIMLAR AIKLAMALAR
[!] 1.1 Elektrik devrelerinde elektrik enerjisi kaynaklarnn bir potansiyel fark oluturduu ve Potansiyel farknn gerilim olarak da adlandrlabildii vurgulanr. 1. Elektrik akm ile ilgili olarak renciler; 1.1 Potansiyel farkn, bir iletkenin iki ucu arasnda akm olumasna neden olabilecek enerji farknn bir gstergesi olarak ifade edildiini hatrlayarak basit bir elektrik devresindeki roln aklar (BB-4.c,d). 1.2 Bir iletkenin zerinden geen akm ile iletkenin ular arasndaki potansiyel fark arasndaki ilikiyi deneyerek kefeder (PB-1.e,f,g 2.a,c,d,f, 3.a,b,c,d,f,h). 1.3 Bir iletkenin direncinin bal olduu faktrleri deneyle gsterir (PB-1.e,f,g 2.a,c,d,f, 3.a,b,c,d,f,h). 1.4 Seri ve paralel devrelerde akm, diren ve potansiyel fark arasndaki ilikiyi deneyerek gsterir (PB-1.e,f,g 2.a,c,d,f, 3.a,b,c,d,f,h). 2. Elektrik akmnn manyetik etkisi ile ilgili olarak renciler; 2.1 zerinden akm geen bir telin etrafnda manyetik alan oluturduunu belirtir (BB-4.c,d). 2.2 Manyetik alan ierisinde zerinden akm geen bir tele etkiyen kuvvetin nelere bal olduunu deneyerek kefeder (PB-1.e,f,g 2.a,c,d,f, 3.a,b,c,d,f,h). 2.3 Basit bir elektrik motoru tasarlayarak yapsn aklar (FTT-1.k, 2.e,f, BB. 4.c,d). [!] 1.1 renciler, evlerindeki veya okullarndaki elektrik prizlerine eitli maddeleri sokmamalar ve bunun tehlikeleri konusunda uyarlr. Yaltkan maddelerin baz durumlarda iletken olabilecekleri vurgulanr. ??? 1.2 Elektrik akm yklerin pilin pozitif kutbundan kp negatif kutbuna doru hareket eder, Akm elektrik devre elemanlar tarafndan tketilir. ve Akm pilin pozitif ve negatif kutbundan kp ampul zerinde arpr. [!] 1.2 Akm, potansiyel fark ve enerji kavramlarnn ayn eyler olmad etkinliklerle fark ettirilmelidir. [!] 1.2 renciler Ohm yasasn kefedecekleri devreleri kurarken ampermetre, voltmetre, reosta gibi devre elemanlarnn balanma ekillerinin gerekeleri konusunda temel bilgiler verilmelidir. 1.3 renciler 7. snf Fen ve Teknoloji dersinde iletkenin direncinin dik kesit, cins ve uzunlua gre deiimini bir ampuln parlakln gzlemleyerek irdelemiti. Bu dzeyde ise voltmetre ve ampermetre kullanarak kuracaklar bir elektrik devresi ile kefeder. 1.2 ve 1.3 R=V/I, R=. l/A formlleri kavramlar arasndaki ilikiyi ifade etme kolayl salayacandan bu dzeyde verilmelidir. ??? 1.4 Seri bal ampuller paralel bal ampullerden her zaman daha parlak yanarlar ve Paralel bal ampuller seri bal ampullerden her zaman daha parlak yanarlar [!] 2.2 Bu dzeyde formllere ve sa el kuralna girilmeyecektir. Tele etkiyen manyetik kuvvetin nitel olarak akm (bykl ve yn), uzunluk ve manyetik alan ile olan ilikisi gsterilmelidir.
???: Kavram Yanlgs,
[!]: Uyar,
: Snrlamalar
76
9. Snf Fizik Dersi retim Program F. rnek retim ve Deerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar :1 : Ayarl Elektrik Dmeleri : 1.2, 1.3 ve 1.4
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: 7E renme Halkas renme halkas, insanlarn kendiliinden bilgiyi oluturma yoluyla tutarl olduunu iddia eden ve yaplandrmac teori zerine kurulmu renme modellerinden birisidir. renme halkasnn; rencinin bilimi tanmas, ieriini anlamas ve bilimsel sreleri uygulamas asndan etkili modellerden biri olduu vurgulanmaktadr. Fen eitimcileri tarafndan 3E, 5E ve son olarak da 7E olarak ifade edilen modelin basamaklar aadaki gibidir. Bu modelin aamalar dikkate alnarak aadaki etkinlik rencilere yaptrlabilir.
1. Merak Uyandrma
7.Deerlendirme
(Excite)
(Evaluate) 2. Keif (Explore) 7E RENME 6. Fikir AlVerii Paylama (Exchange) 3. Aklama (Explain) MODEL
5. likilendirme/ Uzatma (Extend) 4. Geniletme (Elaborate)
77
9. Snf Fizik Dersi retim Program Merak Uyandrma-Katlm-Tevik Etme Aamas (Excite) En genel anlamda bu aamada ilgi ve motivasyon artrlmaldr. Bu aamann amac; rencilerin hayal gcn ortaya karmaktr. Bu nedenle her eyden nce bu aamada rencilerin renme ortamna katlm salanmaldr. renci bir probleme, bir duruma ve bir olaya zihinsel olarak odaklanmaldr. Ayrca bu aamada rencilerin n bilgileri tespit edilmelidir. Bunun iin konuya yle bir giri yaplabilir: Bilinli bir aydnlatma dzeni, bulunulan mekna dekoratif bir deer katmakla kalmaz ayn zamanda yaamnz ok daha pratik bir hle getirir. Ayrca bilinli bir aydnlatma, k kirliliine neden olmaz ve enerji tasarrufu salar Nasl m? ncelikle her odanz zerinde dnn ve her odann ana fonksiyonunun ne olduunu belirleyin. Yemek yediiniz ya da piirdiiniz, kitap okuduunuz, televizyon seyrettiiniz ya da altnz bir oda m? Bu odada nasl bir atmosfer yaratmak istiyorsunuz? rnein, evinizin oturma odasnda bazen ar derecede aydnlatlm bir ortam gerekmez ve k iddetini drmek istiyorsunuz? Ne yapardnz? rencilerden nceki bilgi ve becerilerini kullanarak bu soruya (soruna) cevap bulmalar istenir. n tartmann ardndan herhangi bir elektrik malzemeleri satan i yerinden getirilen ayarl anahtar rencilere gsterilir ve bu anahtarn ayarl elektrik dmesi olduu sylenir. Acaba bu dme n iddetini nasl ayarlayabilir? Keif Aamas (Explore) En genel anlamda rencilere ortak pratik deneyler yaamalar iin zaman ve mekn tannr, onlara kavramlar ve beceriler gelitirmeleri iin frsatlar verilir. Bu deneyimler ilerleyen basamaklarda onlara bilimsel kavramlar aklarken bir temel salar. Bu aamada renciler etkin olarak dnceler stne keifler yaparlar. Buna kendi dnceleri de dahildir. lk bata rencilerin dncelerini ilgilerini saladktan sonra rencilerin yeni fikirler kefetmesi beklenir ve bunun iin de yeterli bir zaman verilmesi gerekir. Kefetme aktiviteleri; ortak somut deneyimlerle kavramlar, sreleri ve yetenekleri gelitirebilecek dzeyde ve ierikte olmaldr. rencilerden, bir nceki aamada verilen soruya cevap bulabilmeleri iin bir deney tasarlamalar istenir. Bunun iin aadaki devre elemanlarn kullanarak tasarlayacaklar deney dzeneini kurmaya alrlar. Bu deneyin laboratuvar ortamnda yaplmas ile birlikte imkanlar erevesinde Edison 4.0 ya da Crocodile Physics yazlmlar ile bilgisayar ortamnda da rencilere gsterilebilir. Reosta G kayna 3 voltluk ampuller Voltmetre Ampermetre Balant kablolar retmen, rencilere tasarlayacaklar deney dzenei iin ynlendirmelerde bulunabilir. Yandaki deney dzeneine mmkn olduunca rencilerin kendileri ulamalar hedeflenmelidir. Eer renciler bu deney dzeneine ulaamyorlarsa retmen rencilere bu deney dzeneinin emasn verebilir ve kendilerinin kurmalarn isteyebilir. Peki renciler bu deney dzenei ile birinci aamadaki Ayarl elektrik dmesi n 78
9. Snf Fizik Dersi retim Program iddetini nasl ayarlayabilir? sorusuna nasl bir zm bulacaklar? renciler deiken ularna kablolar baladklar reostann srgsn hareket ettirerek ampuln parlaklndaki deiimi gzlemler. Ayn zamanda ampermetre ve voltmetrede okuduklar deerleri oluturduklar aadaki gibi bir tabloya kaydeder. Deneme 1. deneme 2. deneme 3. deneme 4. deneme Ampermetre . .. . .. Voltmetre . .. . V/I =?
Aklama Aamas (Explain) rencilere kendi bulgularn bakalarna aklama konusunda frsat verir. renciler kendi aklamalarn ilk nce yapmaldrlar. retmen, bunun devamnda ilgili bilimsel aklamalar renciye vermeye balar. Bu aklamalar ok net bir ekilde rencilerin katlm ve keif aktivitelerine ve renci aklamalarna balanmaldr. Esas olarak byle bir modelle renciler kendi dncelerini ve anladklar eyleri anlatmalar konusunda tevik edildikleri bir ortam iinde renirler. Aklamalar her zaman deneyimleri sraya koyma ve anlatmay ierir. Her zaman retmen bu fazn (aklamann) ilk ksmn rencilerin aklamalarnn stnden yapmal daha sonra bu renci anlatmlarn deneylere balamal, keif ve merak uyandrma srasnda yaplan ve daha sonra kendine ait formal aklamalar yapmaldr. Bunu yapmann anahtar, bilimsel kavramlar sreleri ve yetenekleri en basit, en ak, en direkt ekilde anlatmak ve dier aamaya gemektir. Ayrca bir ey anlatmakla, sylemekle retmek ayn ey deildir. Bu nedenle aklama ksm belki de en ksa aamalardan biridir. renciler reostann srgsn deitirdike ampuln parlakln deitirebildiklerini greceklerdir. Ayn zamanda devredeki akm ve volt deerlerinin de deitiini fark edeceklerdir. lkretimdeki bilgilerinden de yola karak devredeki direncin deiiminin devredeki akm deitirdiini ve ampuln parlaklnn deitii sonucuna varmalar beklenir. Ama iin ilgin olan yn udur ki akm ve volt deerleri deimesine ramen V/I oran sabit kalacaktr. te bu oran devredeki ampuln diren deerini gsterecektir. renciler buradan Ohm Yasasn yorumlayacaklardr. Sonu olarak nenciler ayarl elektrik dmelerinin devredeki direnci deitirdiini dolaysyla devredeki akm deerinin deitii sonucuna ulamaldr. Geniletme Aamas (Elaborate) rencilere kavramlarla ilgili bilgilerini ilerletme ve onlar baka balamlara uygulama ans verir. ocuklar kavramlar zel durumlarla zdeletirme gibi bir eilime sahiptir. Bu yzden deiik durumlarda ilikileri anlamakta zorlanabilirler. Bu aama bunun iin ok nemlidir. nk olaylar hakknda daha genel dncelerin olumasn salar ve renciler deiik balamlardaki benzerlikleri fark ederler. Esas olarak ocuklar yeni rendikleri eyleri farkl balamlara uygularlar. Bunu problem zer gibi yaparlar.
79
9. Snf Fizik Dersi retim Program Bu aama, renme sreci ile ilgili kendi anlatmlarn gelitirmeye balayan rencileri, daha yeni bir deneyim yaatmak iin renme srecinin devamna katmak, o ana kadar rendikleri kavramlarn doruluunu yeniden dnmeleri ve kavramlar daha anlalr hale getirmek iin nemlidir. Baz durumlarda renci hala baz eyleri yanl biliyor olabilir ya da sadece bir kavram bir durumu, deneyim iin renmi olur. Bu aama aktiviteleri renciye hem daha ok zaman hem de renmeye katk salayacak daha ok deneyim sunmaktadr. renciler ayarl devredeki ampule ikinci bir ampul nce seri sonra paralel balar. Balang durumundaki ampuln parlaklnn deiimi tartlr. renciler burada ncelikle seri balamada devredeki toplam diren deerinin arttn, paralel balamada ise azaldn; Volt/Amper deerinden yorumlar hem de parlakln deiiminden yorumlar. likilendirme-Uzatma (Extend) rencilerin mevcut kavramlar, gnlk yaamdan rneklerle daha ileri dzeydeki olaylarla ve/veya dier alanlardaki kavram/konularla ilikilendirmeleri konusunda rehberlik edilen aamadr. renciler kendilerine verilen rnekleri ncelikle grup arkada sonra da snfla tartrlar ve zmler bulmaya alrlar. renciler ayarl elektirk dmeleri nin dier uygulama alanlar ve akm-gerilimdiren ilikisini veren Ohm Yasasnn gnlk yaamdaki farkl uygulamalarndan rnekler vermeleri istenir. Bir sonraki aama ile birlikte bu aama gerekletirilebilir. Fikir Alverii/Paylama (Exchange) Bu aamada renciler, birbirleriyle tartarak, bilgiyi paylatklar aktivitelerin iine girer. Grubun amac, ii bitirmeye ya da anlamaya ynelik yaklamlar gelitirmektir. Grup tartmas srasnda renciler hem kendi yaklamlarn ortaya koyarlar hem de bunlar savunurlar. Bu tartmalar daha iyi bir aklama ve bu iin tamamlanmas iin daha iyi bir ekilde bilgi elde etme ile sonulanr. renme halkas, dardan gelen bilgilere kapal deildir. renciler her zaman dier arkadalarndan, retmenden, yazl materyallerden, uzmanlardan ve kendi yaptklar deneylerden bilgi elde edebilirler. Bu aama aslnda deney etkinliklerinin her annda grup arkada ile etkileim iinde olan rencilerin, dier gruplar ile yeni gruplar oluturarak fikir alveriinde bulunduklar bir aamadr. Bu aamada, rencilere; sosyal yaplandrmac teorinin ilkeleri erevesinde tartacaklar bir ortam yaratlm, sre tannm ve rencilerden gnlk yaamdan verilebilecek farkl durumlar sergilemeleri ve deliller, kantlar, veriler nda savunmalar istenmitir. renciler gruplara ayrlr ve 5-10 dakika sresince bir nceki aamadaki gnlk yaamdan verilecek rneklere birlikte cevap bulmaya alrlar. Deerlendirme (Evaluate) retmen, bu aamada rencilerin rendiklerini daha resm olarak deerlendirilebilir. En nemli ey rencilerin geri bildirim almak zorunda olduu gereidir. Resm olmayan deerlendirme daha dersin bandan itibaren yaplabilir ama her
80
9. Snf Fizik Dersi retim Program zaman retmen ancak geniletme faznn bitmesinden sonra resm bir deerlendirme yapabilir. Her aamada elbette teknik bir eitimsel durum iin retmenler rencinin rendii eyleri deerlendirmek zorundadr. Bu fazda retmenler testler, performans deerlendirmesi iin aktiviteler verebilir, her rencinin anlama seviyesini ancak byle deerlendirebilir. Ayrca renciler iin de kendi yeteneklerini kullanmak, rendikleri kavramlar kullanmak ve kendi anlama seviyelerini gstermek iin bir olanak sunulmu olur. Bu model iin sylenecek en nemli nokta, her zaman rencilere yeterli olduklar, kendilerini gstermeleri ve bilimi renebilmeleri iin yeterli olanan salanmasdr. Bu faz rencilerin kendi anlama seviyelerini deerlendirmeleri asndan nemlidir, renciler kendi yeteneklerini ve anlama seviyelerini grrler. Ayrca retmenler iin de rencilerin geliimini deerlendirmek eitimsel amalar salayp salamadn grmeleri asndan nemlidir. Deerlendirme aamasnda ilem ve hesaplamaya dayal sorularn yan sra zellikle rencilerin kavram yanlglarn ortaya karacak ekilde aadaki gibi kavramsal dzeyde sorular sorulabilir. SORU-1 Aada farkl ekillerde balanm elektrik devreleri ve bu devrelere ait devre emalar verilmitir. Devrelerdeki lambalar parlaklklarna gre sralaynz. Bu sralamanz neye dayanarak yaptnz aklaynz.
81
9. Snf Fizik Dersi retim Program SORU-2
Bir aratrmac yandaki devrede belirtilen noktalar arasndaki potansiyel fark deerlerinin aada verilen tablodaki gibi olduunu ileri srmektedir. Sizce tabloda verilen deerler doru mudur?
Potansiyel Fark 1 ve 2 noktalar arasnda 2 ve 3 noktalar arasnda 3 ve 4 noktalar arasnda 1 ve 4 noktalar arasnda 6V 6V 6V 6V
Cevap
Cevabnzn nedenini aklaynz?
SORU-3 Yandaki devre zde lambalardan kurulmutur. Devrede belirtilen noktalarda verilen potansiyel farklar aadaki seeneklerden hangisinde doru olarak verilmitir? a.1-2 arasnda=6 V b.1-2 arasnda=6 V c. 1-2 arasnda=0 d. 1-2 arasnda=2 V e. 1-2 arasnda=0 2-3 arasnda =6 V 2-3 arasnda =3 V 2-3 arasnda =3 V 2-3 arasnda =2 V 2-3 arasnda =3 V 3-4 arasnda=6 V 3-4 arasnda=0 3-4 arasnda=0 3-4 arasnda=2 V 3-4 arasnda=3 V
82
9. Snf Fizik Dersi retim Program 6. nite : Dalgalar
nerilen Sre : 10 ders saati A. Genel Bak lkretim 4. snfta renciler, sesin bir enerji tr olduunu, sesin titreimle olutuunu teknoloji toplum ve evre boyutlarn gz nne alarak renmilerdi. 6. snfta renciler, sesin dalgalar halinde yaylmasn ve sesin yaylabilmesi iin neden maddesel ortama ihtiya olduunu renmilerdir. Ses teknolojisinden baz rnekler incelenmilerdi (ultrason cihaz, radar, sonar). 8. snfta renciler, ses dalgas ve zelliklerini, sesi betimlemede kullanlan zelliklerden iddet ve ykseklik kavramlarn, frekans-ykseklik ve genlik-iddet ilikisini, sesin bir enerji tr olduunu, sesin yaylma hzn ve eitli mzik aletlerinden retilen seslerin zelliklerini renmilerdi. lkretim dzeyinde dalga kavram sadece ses zerinden verilmi; k, su ve deprem dalgalarndan bahsedilmemitir. 9. snfta renciler, ilkretim fen ve teknoloji dersinde ses dalgalaryla ilgili renmi olduklar bilgileri hatrlayacak; k, su ve deprem dalgalarna en temel dzeyde giri yapacaklardr. Dalgalara ait temel zellikleri ve bunlar arasndaki ilikileri reneceklerdir. Dalgalara ait temel zellikler, gnlk yaamda rencilerin yakn evresinde gerekleen olaylar kullanlarak verilecektir. B. nitenin Amac Bu nitede rencilerin dalgalara ait temel zellikleri kavramalar amalanmaktadr. renciler dalgalarn enerji tadnn farkna vararak, dalgalarn doada nasl davrandn ve bu davranlarn olumlu ve olumsuz etkilerini inceleyeceklerdir. Ayrca dalgalarla ilgili teknolojik geliim ve uygulamalardan haberdar olmalar hedeflenmektedir. nite boyunca edinilen bilgiler dorultusunda lkemiz gerei olan deprem kaynakl can ve mal kaybn nleyecek bir yap tasarlayp yapmalar amalanmaktadr. C. Kavramlar Vermek iin Kullanlabilecek Yaamdan rnekler (Balamlar) Kazanmlar en az bir balamn paras olarak verilecek yani balamda kavram anlam kazanacak. deal olan ayn kavramn birden fazla balam ierisinde verilmesidir. a. Deprem b. Tsunami c. Gl ve Denizlerdeki Dalgalar d. Grnt ve Seslerin Tanmas D. renilecek Bilimsel Kavramlar a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. Titreim Dalga Dalga boyu Frekans Periyot Dalgann ilerleme hz Genlik Enine dalga Boyuna dalga Mekanik dalga Elektromanyetik dalga
83
9. Snf Fizik Dersi retim Program E. renci Kazanmlar

KAZANIMLAR 1. Dalgalara ait temel byklklerle ilgili olarak renciler; 1.1. Titreim ve dalga kavramlarn rneklerle aklar (BB-1.a,b,c,d, 2.a, 4.c,d). 1.2. Dalga boyu ve periyodu rneklerle aklayarak birimlerini belirtir (BB-1.a,b,c,d, 4.c,d). 1.3. Periyot ve frekans arasndaki ilikiyi belirler (PB-1.e,f,g 2.a,c,d,f, 3.a,b,c,d,f,h; BB-4.c,d). 1.4. Dalgalarn enerji tadn rnekler vererek aklar (BB1.a,b,c,d, 2.a, 4.c,d). 1.5. Dalgalar titreim dorultusuna ve tad enerjiye gre snflandrr (TD-2.c,e). 1.6. Dalgann ilerleme hz, dalga boyu ve frekans arasndaki ilikiyi belirler (PB-1.e,f,g 2.a,c,d,f, 3.a,b,c,d,f,h; BB-1.a,b,c,d, 2.a, 4.c,d). 1.7. Ortamn zelliklerinin dalgalarn ilerleme hzn nasl etkilediini fark eder (PB-1.e,f,g 2.a,c,d,f, 3.a,b,c,d,f,h). 1.8. evresinde gerekleen bir dalgann dalga boyunu, frekansn, periyodunu ve hzn hesaplar (FTT-3.b; BB-4.c,d; TD-2.c,e, 3.a,b). 1.9. Deprem kaynakl can ve mal kaybn nleyecek bir yap modeli oluturur (FTT-1.k, 2.e,f, 3.k; BB-1.a,b,c,d , 2.a, 4.c,d; TD2.d,e, 3.c,d). 6. NTE: DALGALAR AIKLAMALAR 1.1 8. snf Fen ve Teknoloji dersine atf yaplarak sesin nasl olutuu hatrlatlr. [!] 1. 2 kHz, MHz birimleri ve dnmleri verilmelidir. [!] 1. 2 Genlik ve frekans kavramlar hatrlatlr. Gnlk yaamdan ar ve sinek gibi titreim hareketi yapan canllara rnekler verilmelidir. [!] 1.3 T.f = 1 forml verilmelidir. [!] Her frekans ve periyodu olan hareketin dalga olmad vurgulanr. rn: Basit harmonik hareket, sarkalar. ??? 1.4 Dalgalar enerjiye sahip deildir. [!] 1. 4 Ses, k, su ve deprem dalgalarndan rnekler verilecektir. 1.4 Enerji nitesi [!] 1.5 Titreim dorultusuna gre enine ve boyuna dalgalar; tad enerjiye gre mekanik ve elektromanyetik dalgalar olarak snflandrlr. Dalgalar arasndaki farklar rneklerle aklanr. Sismik (deprem) dalgalarn, cisim dalgalar ve yzey dalgalar olarak ikiye ayrld; cisim dalgalarnn P (boyuna dalga) ve S (enine dalga), yzey dalgalarnn Rayleigh ve Love olmak zere iki eidi olduu ve zellikleri vurgulanr. Su dalgasnn enine ve boyuna dalgalarn birleimi olan zel bir dalga olduu vurgulanr. [!] 1. 6 v = f . forml verilmelidir. ??? 1.7 Dalgalar hareket etmek iin mutlaka bir ortama ihtiya duyar [!] 1.7 Ses, k, su ve deprem dalgalarndan rnekler verilecektir. [!] 1.7 Sesin kat, sv ve gaz ortamnda iletildii fakat bolukta iletilmedii vurgulanr. [!] 1. 7 Radyo dalgalarnn duvarlardan geebildiini renciler fark edebilmelidir. [!]1.8 evresindeki bir radyo istasyonunun kulland radyo dalgasnn frekansn ve dalga boyunu aratrr. [!]1.8 Radyo zerindeki frekans deerlerinden yola karak dalga boyu hesaplatlr. [!]1.9 Sismik dalga hareketlerinin yaplar nasl etkiledii dikkate alnmaldr. [!]1.9 Bu etkinlik ncesi renciler yakn evrelerinde varsa deprem mzelerine ynlendirilir.
[!]: Uyar, : Snrlamalar
???: Kavram Yanlgs,
84
9. Snf Fizik Dersi retim Program F. rnek retim ve Deerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numaras :1 Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar : Resimler Neyi Anlatyor? : 1.1; 1.2; 1.4; 1.5; 1.7; 1.9
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Probleme Dayal renme Probleme dayal renme grup almas gerektirdiinden ncelikle renciler 4-5 kiilik gruplara ayrlr. Depremin dnya zerinde birok zararl etkileri olduunu grm ve duymusunuzdur. lkemizde de 17 Austos 1999da Marmara depremi ve 12 Kasm 1999da Dzce depremi olmu ve ok ciddi hasarlara yol amt... diyerek bir giri yaplr. lkemizin deprem kuanda yer alan bir lke olduu ve bata nfusun youn olduu Marmara blgesi olmak zere fay hatlarnn bulunduu yerlerde iddetli depremlerin olabilecei vurgulanr. ok sayda can ve mal kaybna neden olan depremlerin lkemiz iin en nemli sorunlardan biri olduu belirtilir. Yaadmz bu iki depremin yol at can kayb ve ekonomimize maliyeti hakknda saysal veriler verilir. Daha sonra rencilere Marmara depreminin yol at zararlar gsteren aadaki fotoraflar gsterilir.
85
9. Snf Fizik Dersi retim Program Fotoraflar incelendikten sonra her grup lkemizin depremle ilgili olarak kar karya olduu problem veya problemleri belirler. Bu problemlerden biri aadaki gibi olabilir: Problem: stanbulda nmzdeki yllarda ykc bir deprem olacak. Yeterli nlemler alnmazsa Marmara ve Dzce depremlerinde olduu gibi byk miktarda can ve mal kayb yaanacak. Can ve mal kaybn en aza indirmek iin ne yapmalyz? Gruplar problemi daha iyi analiz edebilmek iin alt problemler oluturabilirler ya da problem zme sreci ierisinde edindikleri yeni bilgiler dorultusunda yeni alt problemler belirleyebilirler. Burada oluturulan probleme ynelik alt problemler aadaki gibi olabilir. 1. Resimlerde grlen sonularn olumas iin deprem nasl bir davran gstermi olabilir? 2. Bu ykc ve bozucu etkiyi yapan enerji yeryzne nasl ulamaktadr? 3. Depreme kar binalarn salaml nasl artrlabilir? Snf mevcudu kalabalk ise gruplarn bir problem zerinde uzlamas snf ve zaman ynetimi asndan daha uygun olacaktr. Snf mevcudunun nispeten daha az olduu durumlarda retmen her grubun kendi problemi zerinde almasna izin verebilir. Bylece rencilere ilgi duyduklar bir problem zerinde alma frsat sunulmu olacaktr. retmen, gruplarn belirledii problemlerin programn amacna uygun olup olmadn kontrol etmelidir. Bunu salamak iin gerektiinde rehberlik etmelidir. Problemler belirlendikten sonra her grup (ya da snf) problemle ilgili ne bildiklerini, neye ihtiya duyduklarn ve nasl ulaacaklarn gsteren aadaki gibi bir tablo hazrlarlar. Ne biliyoruz?
(renciler n bilgi ve tecrbelerine dayanarak yazacaklar.)
Neyi renmeliyiz?
(Problemi zmek iin hangi bilgilere ihtiyalar olduklarn yazacaklar.)
Nasl ularz?
(htiya duyduklar bilgilere hangi kaynaklardan ulaabileceklerini yazarlar.)
Deprem nasl oluur? Deprem nasl yaylr? Depremde yeryz neden sallanr? Depremde aa kan byk enerji, yerin dibinden yeryzne nasl ulamaktadr? Depremin ykc etkisi nasl nlenir? Depreme dayankl binalar nasl yaplr? ............
nternet Ansiklopedi Uzman kiiler, depremi yaayanlar niversitelerin deprem blmleri Ders kitaplar naat mhendisleri .........
retmen hazrlanan tablolar kontrol etmelidir. zellikle Neyi renmeliyiz? blmnde belirlenen konularn programn amacna uygunluu kontrol edilmelidir. retmen gerekli durumlarda yapaca rehberlikle bunu salamaldr. renciler belirledikleri problemlere zm bulmak iin aratrma srecine girerler. Belirledikleri kaynaklardan bilgi edinirler. retmen kendi ve okulun imkanlar lsnde gruplara kaynak salamada yardmc olabilir. Edinilen bilgiler grup iinde paylalr ve bilgi havuzu oluturulur. Gerektiinde deney yapp sonularn tartrlar. Bu aamada retmen, rencilerde fikir oluturmak iin deprem dalgalarn gsteren animasyonlar gsterebilir. Animasyonlar izlendikten sonra ders banda incelenen fotoraflarda grlen depremin yol at zararlara hangi tr deprem dalgasnn yol at tartlr. renciler deprem dalgalarnn ne tr zellikleri olduu konusunda aratrmaya ynlendirilebilir.
86
9. Snf Fizik Dersi retim Program Deprem dalgalarnn daha iyi anlalmas iin retmen deprem dalgalarndan olan P ve S dalgalarnn gsterildii yay deneylerini yapar.
Gruplar elde edilen bilgiler dorultusunda deprem kaynakl can ve mal kaybn nleyecek bir yap modeli oluturur. Ortaya kardklar rn snfta sunarlar. Problem zme srecinde retmen gruplarn performansn gzleyip sre ierisinde rencilere dnt vermelidir. Bunun iin aadaki gibi kriterler kullanlabilir. Bu kriterler sre sonu deerlendirme iin de kullanlabilir. Mkemmel (3) Grup almas etkin olarak yaplmaktadr. Grupta her bir yenin fikrine nem verilmektedir. Grupta her yeye eit i gc olacak ekilde grev dalm yaplmtr. zerinde alacak uygun bir problem belirlerler. Neyi biliyoruz? Neyi renmeliyiz? Nasl ularz? tablosunu baaryla hazrlarlar. Problemin zm iin gerektiinde deney yaparlar. Bilgi kaynaklarn etkin bir ekilde kullanrlar. Grup, yapm olduu almalar baarl bir ekilde sunar. (2) (1) Baarsz (0)
87
9. Snf Fizik Dersi retim Program Etkinlik Numaras Etkinlik Ad lgili Olduu Kazanmlar :2 : Radyo stasyonu : 1.3; 1.5; 1.6; 1.7; 1.8
Etkinlikte Kullanlan Yntem /Teknik: Probleme Dayal renme rencileri 4-5 kiilik gruplara ayrdktan sonra aadaki senaryo gruplara datlr. Bir yerel radyo istasyonu sahibi, zellikle kylerde yaayanlardan radyo yaynlarnn net alnamad konusunda ikayetler almaktadr. ikayet gelen kylere bakldnda genellikle dalk arazide olan kylerin olduu grlmektedir. Radyo sahibi bu sorunun zm iin radyonun teknik ekibine bavurmutur. Siz teknik ekip olsaydnz bu probleme nasl bir zm getirirdiniz? Gruplar senaryoyu okuduktan sonra Neyi biliyoruz? Neyi renmeliyiz? Nasl ularz?tablosunu olutururlar. rnein bir grup aadaki gibi bir tablo oluturabilir: Ne biliyoruz?
(renciler n bilgi ve tecrbelerine dayanarak yazacaklardr)
Neyi renmeliyiz?
(Problemi zmek iin hangi bilgilere ihtiyalar olduklarn yazacaklardr)
Nasl ularz?
(htiya duyduklar bilgilere hangi kaynaklardan ulaabileceklerini yazarlar)
Radyo yayn evlere nasl ulamaktadr? Radyo istasyonunun yapt yaynn frekans nedir? Radyo istasyonunun vericileri ne kadar gl? Radyo yayn her ortamdan geebilir mi? ............
nternet, ders kitaplar, ansiklopediler Radyo sahibi Uzman kiiler
.........
renciler belirledikleri problemlere zm bulmak iin aratrma srecine girerler. Belirledikleri kaynaklardan bilgi edinirler. retmen kendi ve okulun imkanlar lsnde gruplara kaynak salamada yardmc olabilir. Edinilen bilgiler grup iinde paylalr ve bilgi havuzu oluturulur. Gerektiinde deney yapp sonularn tartrlar. retmen aratrma srecinde rencileri evrelerindeki yerel radyo istasyonlarn ziyaret etmeleri konusunda tevik eder. Radyonun teknik ekibiyle grp ihtiya duyduklar bilgileri buradan temin etmeleri salanr. Tabloda yazdklar belirledikleri renme konularn teknik ekibe sorarlar. Her grup aratrma srecinde elde ettii verileri analiz ederek bir zm nerisi sunmaya alr. neriler snfta tartlr. Bu tartma srasnda yeri geldiinde retmen programn kazanmlarna deinir. rencilerin deinmedii kazanmlar/konular retmen tartmaya tar ve onlar zerinde de konuulmasn salar. Gruplarn yapt almalar deerlendirmek iin 1. etkinlikte olduu gibi bir rubrik hazrlanr. Bu rubrik alma balangcnda gruplara datlr. retmen gerek sre ierisinde gerekse sre sonunda gruplar bu rubrie gre deerlendirir. rencilerin bu etkinlikle fizik, teknoloji ve toplum arasndaki ilikiyi de kavramalar beklenmektedir.
88

Kaynaka: A.A.A.S.(2007). Project 2061 - Science for All Americans. http://www.project2061.org/publications/ sfaa/default.htm?nav Eriim Tarihi: 27 Ekim 2007. Ate, S. (2005). The Effectiveness Of The Learning Cycle Method On Teaching DC Circuits To Prospective Female And Male Science Teachers. Research in Science and Technological Education. 23,(2), 213-227. Avrupa-Amerika-Avustralya-Asya da Yer Alan Baz lkelerin Programlar (2007) The Curricula of
Various
Countries
http://teachers.web.cern.ch/teachers/archiv/HST2001/syllabus/
syllabus.htm, Eriim Tarihi: 27 Ekim 2007. Avustralya retim Programlar (Queensland Studies Authority) (2007) www.qsa.qld.edu.au Eriim Tarihi:27 Ekim 2007. Belt S.T., Leisvik M.J., Hyde, A.J. ve Overton T.L.,(2005), Using a context-based approach to undergraduate chemistry teaching a case study for introductory physical chemistry, Chemistry Education Research and Practice, 6(3): 166-179. Birincil Enerji Kaynaklar retimi ve Tketimi http://www.enerji.gov.tr-Eriim Tarihi:17 Austos 2007. Brooks, J. G. ve Brooks, M. G. (2001). In Research of Understanding:The Case for Constructivist Classrooms. New Jersey, Merril Prentice Hall. Bybee, R. W. (2003). Why The Seven E's, http://www.miamisci.org/ph/lpintro7e. html. Eriim Tarihi: 16.06.2003. Carin, A. A. ve Bass, J. E. (2001). Teaching Science as Inquiry. New Jersey, Prentice Hall. Cumhuriyetin 100. Ylna kadar Trkiye'nin Enerji Durumunda Beklenen 27 Ekim 2007. Domenech J. L. ve dierleri, (2007), Teaching of Energy Issues: A Debate Proposal for a Global Reorientation, Science & Education,16: 43_64. Driver, R. ve Bell, B. (1986). Students Thinking and the Learning of Science. A Constructivist View. School Science Rewiev. 67, 443-456. EARGED, (1997). Ortaretim Kurumlar Fizik Program htiya Belirleme Analiz Raporu. Ankara. MEB.
89

Eisenkraft, A. (2003). Expanding the 5E Model. The Science Teacher. September: 56-59 Hewitt, P. G., (2005), Conceptual Physics, Harper Collins College Publishers, Tenth Edition, Newyork, USA. ngiltere retim Program Ana sayfas (2007), http://www.curriculumonline.gov.uk, Eriim Tarihi:27 Ekim 2007. Kanl, U. (2007) 7E Modeli Merkezli Laboratuvar Yaklam le Dorulama Laboratuvar Yaklamlarnn rencilerin Bilimsel Sre Becerilerinin Geliimine ve Kavramsal Baarlarna Etkisi Yaynlanmam Doktora Tezi, Gazi niversitesi Gazi Eitim Bilimleri Enstits, Ankara. Ledermann, N. G. (1999). Teacher Understanding of the Nature of Science and Classroom Practices: Factors that Facilitate or Impedethe Relationship. Journal of Research in Science Teaching 36(8): 916-929. NCC (1989). Non-Statutory Guidance for Science in the National Curriculum. YORK, National Curriculum Council. Phillips, D. C.(2000). Constructivism in Education-Opinions and Second Opinions on Contoversial Issues. University of Chicago Press. USA. Science Education Group University of York (2001) Advanced Physics: Student Book AS Level Salters Horners, Heinemann Educational Papers, USA Science Education Group University of York (1999) Advanced Physics: Student Book A2 Level Salters Horners, Heinemann Educational Papers, USA Singapur Programlar http://www.moe.gov.sg/schdiv/sis Eriim Tarihi: 27 Ekim 2007. Uluslararas Bakalorya Programlar http://www.ibo.org/, Eriim Tarihi: 27 Ekim 2007. Whitelegg, E. ve Parry M., (1999), Real-Life Contexts For Learning Physics: Meanings, Issues And Practice, Phys. Educ,. 34(2):68-72.
90
Fizik retim Program Gelitirme Komisyon yeleri letiim Bilgileri
Gazi niversitesi, Gazi Eitim Fakltesi, bgunes@gazi.edu.tr http://www.bilalgunes.com Fizik Eitimi A.B.D. stanbul niversitesi, Prof. Dr. Haim MUTU Fen Fakltesi, hmutus@istanbul.edu.tr Fizik Blm Baheehir Prof. Dr. mer Asm SALI niversitesi, Fen saclio@bahcesehir.edu.tr Edebiyat Fakltesi Yeditepe niversitesi, Prof. Dr.mr AKYZ oakyuz@yeditepe.edu.tr Eitim Fakltesi Abant zzet Baysal niversitesi, Eitim Do. Dr. Salih ATE ates_s@ibu.edu.tr http://salihates.web.ibu.edu.tr/ Fakltesi, Fen Bilgisi Eitimi A.B.D. Orta Dou Teknik niversitesi, Eitim Yard. Do. Dr. Ali ERYILMAZ eryilmaz@metu.edu.tr http://www.metu.edu.tr/~eryilmaz/ Fakltesi, Fizik Eitimi A.B.D. Gazi niversitesi, Ar. Gr. Dr. Uygar KANLI Gazi Eitim Fakltesi, ukanli@gazi.edu.tr http://www.uygarkanli.com Fizik Eitimi A.B.D. Orta Dou Teknik niversitesi, Ar. Gr. Gkhan SERN gserin@metu.edu.tr http://ssme.fedu.metu.edu.tr/ssme/ Eitim Fakltesi, Fizik Eitimi A.B.D. Uzman retmen Ayegl Talim ve Terbiye aysegularslan1@yahoo.com ARSLAN Kurulu Bakanl Uzman retmen Trkkan Talim ve Terbiye gulyurduturkkan@yahoo.com.tr GLYURDU Kurulu Bakanl Prof. Dr.Bilal GNE
letiim Adresi:
M.E.B. Talim Terbiye Kurulu Bakanl Fizik retim Program Komisyonu
Teknikokullar/ANKARA
tel : (0 312) 212 65 30 /316
web: www.fizikprogrami.com
e-posta: fizikprogrami@meb.gov.tr
91

Fizik 9

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fizik 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII TALM ve TERBYE KURULU BAKANLII

T.C. MLL ETM BAKANLII TALM ve TERBYE KURULU BAKANLII

Ortaretim 9. Snf Fizik Dersi zel htisas Komisyonu

NDEKLER 1. Sayfa Nu. Fizik Dersi retim Programnn Temelleri. 2

1. FZK DERS RETM PROGRAMININ TEMELLER

9. Snf Fizik Dersi retim Program

1.1. Fizik Dersi retim Programnn Felsefesi ve Vizyonu

9. Snf Fizik Dersi retim Program

9. Snf Fizik Dersi retim Program

1.2.2. TTKB-Ortaretim Fizik Dersi retim Program Hakknda Raporlarnn Deerlendirilmesi

karlmas istenen konular

Yer deitirilmesi istenen konular

9. Snf Fizik Dersi retim Program

Ders saatinin yeterlilii

Snav sistemi ile uyumluluk

9. Snf Fizik Dersi retim Program

2) retmen anketine gre gr ve neriler

klavuzunda verilmesini istemektedirler.

ve konu sonunda yer verilmesini istemektedirler.

nemli nedeni olarak mekn ve ara-gere yetersizliini belirtmilerdir.

9. Snf Fizik Dersi retim Program

ilemlerinde yeterli seviyede olmadklarn belirtmitir.

ilemlerinde yetersiz olduunu belirtmitir.

renilmekte glk ekildii iin rencilerin fen alanna ynelmediklerini belirtmilerdir.

3) rencilere gre fizik dersi retim program ile ilgili ihtiyalar

ksmen aklama yapabildiini belirtmilerdir.

9. Snf Fizik Dersi retim Program

5) MEB Tefti Kurulunun gr ve nerileri

yeri ve nemi kavratlmaldr.

deerlendirilmesinde kendilerinin de sorumluluklarnn olduu hissettirilmelidir.

7) Ticaret ve Turizm retimi Genel Mdrlnn gr ve nerileri

8) Kz Teknik retimi Genel Mdrlnn gr ve nerileri

9. Snf Fizik Dersi retim Program 9) l Milli Eitim Mdrlklerinin gr ve nerileri

10) zel okullarn gr ve nerileri

programlarnda yer almaldr.

gncel konular yerletirilmelidir.

Singapur X (14 ya)

renciler fizik dersini almaya ne zaman balyor?

X X X X X 4/192 4/192 3/102 3/102 X

Semeli fizik dersi ne zaman balyor?

Haftalk/yllk ders saati says

X Temel ve geniletilmi olmak zere iki bileenden oluuyor.

Var Herkes iin fen/isteyen renciler iin fen ayrm Yok

9. Snf Fizik Dersi retim Program

1.3 . FZK DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAPISI

FZK DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAKLAIMI

1.4.1. Programn renme Yaklam

1.4.2. Programn lme ve Deerlendirme Yaklam

9. Snf Fizik Dersi retim Program

2. FZK RETM PROGRAMININ RENME ALANLARI

ekil 1: 2007 Fizik 9. Snf retim Programnn Temel Yaps

9. Snf Fizik Dersi retim Program

2.1. Fizik Dersi retim Programnda Beceri Kazanmlar

9. Snf Fizik Dersi retim Program

9. Snf Fizik Dersi retim Program

2.2. Fizik Dersi retim Programnda Bilgi Kazanmlar

2. Enerji , G ve Enerji Enerji Dnmleri ve Enerjinin Korunumu Enerji Kaynaklar Is ve Scaklk

6. Dalgalar Dalgalarla lgili Temel Byklkler Depremler

9. Snf Fizik Dersi retim Program

3. FZK DERS 9. SINIF RETM PROGRAMI NTE ORGANZASYONLARI

9. Snf Fizik Dersi retim Program

Tablolarda Yer Alan Semboller