Tohum Severin el KiTabi

yerli ve kyl

1990 ylnda, yaamn srdrrken dier yaamlarla uyum ierisinde ve ekolojik btne saygl bir toplum hayaliyle balayan Buday hareketi, 2002 ylnda Buday Ekolojik Yaam Destekleme Derneine dnmtr. Bu hayale ulaabilmek iin bu ynde rnekler oluturmak, var olana destek olmak ve bilginin dolamn salamak misyonunu stlenmektedir. Dernein amac; tek tek bireylerde ve bir btn olarak toplumda ekolojik yaam bilinci ve duyarll oluturmak; ekolojik dengelerin geri dn olmayacak hz ve biimde bozulmas sonucunda ortaya kan sorunlara zm yollar sunmak ve doa ile uyumlu yaam desteklemektir. Buday Dernei, bu amacn gerekletirmek iin eitli alanlarda faaliyetler yrtmektedir. Ekolojik (organik, biyolojik) tarmn yaygnlatrlmas ve zellikle salkl yerel pazarlarn geliiminin desteklenmesi, %100 Ekolojik Pazarlarn koordinasyonu (Istanbul, Antalya ve Samsunda alan 3 pazaryeri); Yerel tohum eitleri kullanmnn srdrlmesi iin atadan kalma iftilik yntemlerinin korunmas,

yerel tohum ann kurulmas ve desteklenmesi; Ulusal Doa Dostu Tarm politikalarnn oluturulmas; Krsal ekoturizmin gelitirilmesi, Ekolojik iftliklerde Tarm Turizmi ve Gnll gc ve Bilgi Takas ksa adyla TATUTA programnn yrtlmesi; Bakanlklar, iftiler, i adamlar, tketiciler ve medya yeleri arasnda ekolojik tarma ilikin bir iletiim a iletilmesi; Doa dostu tketim bilincinin ve bilgisinin yaym; Doayla uyum ierisinde yaayan topluluklarn srdrlebilirliinin desteklenmesi; Buday Dergisi ve Rehberi bata olmak zere birok yaynn geni bir kitleye ulatrlmas. Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei, IFOAM (Uluslar aras Ekolojik Tarm Hereketleri Federasyonu), EEB (Avrupa evre Brosu) ve TPORGANICS (Organik Tarm iin Teknoloji Platformu)in aktif yesi ve ECEAT (Avrupa Ekolojik Turizm Merkezi) ve WWOOF (Uluslararasi Organik Tarm ileri rgt) nn Trkiyedeki temsilcisidir.

Tohum, yeryzndeki canlln en temel ta olma zellii ile ekonomide ok kritik bir neme sahiptir. Bu nedenle gerek tohum konusundaki resmi ve hukuki dzenleme ve yaptrmlar, detayl aratrmalar olsun gerek tohum kullanclar, bu kullanclarn rgtleri, gerekse ticareti ile ilgilenenler olsun, ok uzun bir sredir zerinde ciddi ekilde allan bir konudur. Ancak bu taraflarn btn arasnda bilgi aknn salad bir a, dzenli bir iletiim bulunmamakta ve ihtiyalar bilinmemektedir. Bu ihtiyatan yola karak, Buday Dernei, GEF Kk Destek Program (SGP) destei ile Trkiyede kltr yaplan yerel bitki eitlerinin ve kyl eitlerinin tohumlarnn korunmas ve sreklilii konusunda alma yapan kii, kurum ve kurulular arasnda egdm ve iblm yaratmak zere ileyen
2

Proje kapsamnda; lkemizin yerel bitki eitleri ile ilgili alma yapan taraflar (Trkiyede yerel bitki eitleri ve kyl eitleri ile ilgili almalar yrten resmi kurumlar, aratrma kurumlar, sivil inisiyatifler, kiiler, platformlar, ticari kurulular ve iftiler ile ifti rgtleri) ve bu taraflarn konuyla ilgili yapt almalar aratrld, derlendi. Taraflar bir araya getiren toplantlar dzenlendi ve bu yolla taraflarn birbirini tanmalar saland.

bir tohum ann kurulmas amacyla bir proje yrtt.

Tohum Severin el KiTabi

yerli ve kyl

ISBN No: 978- 605-5714-02-4 Ankara, Kasm 2009

Derleyen Gnein Aydemir Melike Hemmami Fotoraflar ebnem Era Kapak Fotoraf Krmz Msr, ebnem Era Katkda Bulunanlar Levent Grsel Alev, Banu Avcolu, Mebruke Bayram, Nurhayat Bayturan, Esin In, Hseyin alar nce, Alptekin Karagz, Olivier Keppler, Oya Ayman zesmi, Muzaffer Srek, Avniye Tansu. Grafik Tasarm ve Uygulama Bilge Bostan Bask Stil Matbaaclk brahim Karaolanolu Cad. Yaynclar Sok. Stil Binas Seyrantepe, 4.Levent/stanbul 0212 281 92 81 Renk Ayrm Studio 0212 283 90 12

letiim Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei Serdar- Ekrem Sokak, Serdar- Ekrem Apt. No: 31/3 34425, Kuledibi / stanbul Tel: +90 212 252 52 55 Faks: +90 212 252 52 56 www.bugday.org GEF Kk Destek Program (SGP) Trkiye Adres: SGP BM Binas Birlik Mah. 2. Cadde, No:11 06610, ankaya / Ankara Tel : +90 312 454 11 32 Faks : +90 312 496 14 63 www.gefsgp.net
Bu kitabn retimi aamasnda, elinize ulaana kadar; tasarlanmasnda ve baslmasnda kullanlan insan gc, her aamada harcanan kat; kat yapmnda, boyalarda, bilgisayarda, faksta ve bask aamalarnda kullanlan kimyasallar, zaman ve yapay bir dei toku arac olan para iin zgnz. abamz ve dualarmzla, doal hayata toplamda tkettiimizden ok, yararl olabilmeyi umut ediyoruz. Buday

Sunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 Kitapk hakknda . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 Trkiyede tarmsal biyoeitlilik. . . . . . . .8 Tarmsal biyolojik eitlilik, kar karya olduu tehditler ve yerli eitlerin nemi. . . . . . . . . . . . . . . .10
. . . . . . Tarmsal biyolojik eitlilik neden deerlidir? Yerli tohumlar ekolojik adan nemlidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 . . . . . . Yerli tohumlar gda gvenlii asndan nemlidir. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 . . . . . . Yerli tohumlarn ekonomik deeri vardr 12 . . . . . . Yerli tohumlarn sosyal ve politik nemi 13 . . . . . . Yerli tohumlar kltrel deerimizdir. . . . 13

Yerli eitleri koruyan tarmsal sistemler ve krsal yaam biimleri . . . . .14

. . . . . . Kk lekli tarmsal faaliyetler eitlilii korur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 . . . . . . Doal deeri yksek tarm ve doa dostu tarm programlar . . . . . . . . 14 . . . . . . Ekolojik, organik ya da biyolojik tarm. . 15

Kamu kurumlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29 Aratrma enstitleri . . . . . . . . . . . . . . . .30 niversiteler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33 Sivil toplum kurulular . . . . . . . . . . . . . .35 Uluslararas kurulular . . . . . . . . . . . . . .37 Haklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
. . . . . . Salkl evre hakk . . . . . . . . . . . . . . . . 41 . . . . . . Salkl gda hakk . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 . . . . . . ifti hakk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 . . . . . . Fikri mlkiyet hakk . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Kanunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 Ynetmelikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47 Uluslararas mevzuat . . . . . . . . . . . . . . .58 Kaynaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Szlk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

Bir tohum sever yerel tohumlarn muhafazas ve devamlln salama konusunda bilgi sahibi olmak istiyorsa kimlerle iletiimde olmaldr? Korunmas ile ilgili birey yapmak istiyorsa neler yapabilir? Kimlere ulaabilir? . . . . . . . . . . . . . . . . .17
. . . . . . rnek almalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 . . . . . . SGPnin tohumlarla ilgili destekledii projeler . . . . . . . . . . . . . . . 24

Sunu
6

Tohumu ve onun dngsn anladmzda her ey deiecek bizim iin! Dnyada yaamn mucizev dnmn gzmz ile grmemiz iin tohumdan tohuma yaam dngsne bakmak izleyebileceimiz en kolay yol. Bir tohum yaamn sonsuzluunu temsil eder. Onun rettii bir sr meyve, bitki ve saysz tohumun ou tkense, yenip yutulsa ve sadece bir adet salkl tohum kalsa bu yeni bir yaam balatmak iin yeterlidir. Her tohum, kendisini her nesilde yenileyip ok deiken koullara ayak uydurarak srekliliini salamak zere sonsuz bir yaam temsil eder. Aslnda her dnce, her davran birok tohum ierir. Bu tohumlarn doallklar; tarken, saklarken, paylarken ve ekerken gsterilen zen, geleceimizi belirler. Biz de bir tohum idik ksa bir sre nce... Tohuma can veren btn ve varlk eklini sadece Azot, Potasyum Fosfat, mineraller ve hatta genler ile aklamak, kontrol etmek hele hele gelitirmek, bizim yeti ve kapasitemizin ok stndedir.

Bizim tohumlar iin yapabileceimiz en byk i; onlara sadakat gstermek, onlar elimizde geleceimizi tutuyor olmann getirdii sorumluluk ile saklamak, tamak, paylamak, takas etmek ve salkl toprakla, suyla tekrar tekrar buluturmak olabilir ancak. Bu rehber ite bunun iin hazrland ve sunuldu sizlere, Buday ekibi ve btn destekilerimizin katklar ile. Kitab bir baak olarak kabul edin, birok tohum ieriyor sayfalarnda. Bu tohumlar yemeklik deil. Analar; yani ekmeniz, datmanz, oaltmanz gerekenler. Biz, sizlerin bu kitaptaki tohumlar yaama deer katacak ekilde tayacanza, datacanza ve takas ederek, serperek oaltacanza inanyoruz. Ve tabii sadece kendimiz iin, insanlk iin deil! Geleneklerimizde olduu gibi: kurda, kua ve aa!
Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei Ynetim Kurulu Bakan

Victor Ananias

K i ta p i K H a K K i n d a
8

Tohum, yeryzndeki canlln en temel ta olma zellii ile ekonomide ok kritik bir neme sahiptir. Bu nedenle gerek tohum konusundaki resmi ve hukuki dzenleme ve yaptrmlar ile detayl aratrmalar olsun gerek tohumlarn kullanclar, bu kullanclarn rgtleri olsun, gerekse ticareti ile ilgilenenler olsun, ok uzun bir sredir zerinde ciddi ekilde allan bir konudur. Bugne kadar saysz denebilecek kii ve kurum gda retiminin en temel hammaddesi olan tohumlarn aratrlmas, toplanmas, slah ve korunmas iin eitli almalar yapm ve yapmaktadrlar. Bununla birlikte bu taraflarn btn arasnda bilgi ve tecrbenin akt bir a, dzenli bir iletiim ve egdmn bulunmamas ise bal bana tohumlarmzn geleceini tehdit eden bir etmendir. Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei, 2007 ylnda GEF Kk Destek Programnn destei ile Trkiyenin Tarmsal Biyoeitliinin Korunmas iin Tohum A Kurulmas projesini balatmtr. Projenin ulamaya alt temel hedef, Trkiyede kltr yaplan yerel bitki eitlerinin ve kyl eitlerinin tohumlarnn korunmas ve sreklilii konusunda alma yapan kii, kurum ve kurulular arasnda egdm ve iblm oluturmak zere, ileyen bir tohum ann kurulmasdr. Projenin, GEF Kk Destek Programnn destei ile yrtlen balang aamasnda, ilgili taraflarla birebir grmeler yaplm, konuyla ilgili almalar derlenmi, bir danma grubu kurulmu ve taraflar bir araya getirecek toplantlar dzenlenmi, aralar hazrlanmtr.

Bu kitapn tamamlanmasyla Buday, yrtt balang aamasn bitirmi olacaktr. Elinizde tuttuunuz bu kitapk, proje sonularnn bir zeti niteliindedir. Tohumlarn devamlln salayacak almalara yol gstermeyi ve varolan almalar hakknda bilgilendirmeyi niyet etmektedir. Bu srete bizlere her trl destei veren Danma Grubu yelerimize, Tarm ve Kyileri Bakanlnn deerli personeline, byk zverilerle tohumlarn gelecei iin alan btn kii ve kurumlara teekkr bir bor biliriz.

Gnein Aydemir Melike Hemmami

Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei

10

Canl trlerinin ilk kez olarak ortaya kt ve dnyaya yayldklar yerler olarak bilinen gen merkezlerinden iki tanesi; Akdeniz ve Yakn Dou Gen Merkezleri lkemiz zerinde bulumaktadr (Vavilov, 1994). Ayrca farkl bitki corafya blgelerinin (ran-Turan, Akdeniz ve Avrupa-Sibirya) lkemizde bulumas ve tarihsel geliimi iinde Anadolunun g yollar zerinde bulunmas ve birok medeniyete ev sahiplii yapmas gibi unsurlar da eitliliin artmasna yardmc olmutur. Bezelye, buday, avdar, keten, mercimek, nohut, pancar, soan trleri, gl, yonca, yulaf gibi otsu bitkiler yannda; Antep fst, armut, asma, elma, erik ve nar gibi odunsu bitkiler Trkiyeden orijin almaktadr. lkemiz bitki tr adedinde olduu kadar, kltr yaplan bitkilerin kyl eitleri bakmndan da zengindir. (Karagz A.) Tarla ve ba-bahe tarm Trkiyede ok eski bir gemie dayanmaktadr. Trkiyede yaplan eitli arkeolojik kazlardan salanan bilgiler tahl tarmnn yaklak 10.000 yl nce Anadoluda baladn kantlamtr (Harlan, 1992). Buday ve arpann dnyada ilk kez Verimli Hilal ad verilen alanda kltre alnd, eskiden beri yaygn ekilde kabul grmtr. Yakn zamanda yaynlanan birok aratrma bulgular (Heun ve ark., 1997; Diamond, 1997; Nesbit ve Samuel, 1998; Lev-Yadun ve ark., 2000; zkan ve ark., 2002; Salamini ve ark., 2002), dnyada buday tarmnn ilk yapld yer olarak, lkemizin gneydousundaki Karacada ve yresini gstermektedir. lkemizde kltr yaplan bitkilerden budayn 25, arpa ve yulafn 8, avdarn 5 (Frat ve Tan, 1998), mercimein 4, nohutun 10, bezelyenin 5, yoncann 34, mrdmn 59, gln 104 ve

fiin 60 adet yabani akrabas vardr (Akgz ve ark., 1998). Endemizm bakmndan da byk bir younluun yaand lkemizde 10.754 adet taksondan 3.708nin (% 34,5) endemik olduu belirtilmektedir (Vural, 2003). Endemizmin en youn olduu yreler Bat, Orta ve Dou Toros Dalar, Amanos Da, Van Glnn gneydousu boyunca uzanan blge, Kuzeydou Anadoluda Grcistan snrna yakn ksmlar, Dou Geit blgesinde Gmhane, Erzincan dolaylar, Kuzey Geit blgesinde ankr, Kastamonu dolaylar, Orta Anadoluda Tuz Gl ve evresi, Uluda ile Kaz Dalar olarak sralanabilir. (Karagz A.)

11

lkemizin sahip olduu biyolojik ve kltrel eitliliin zenginlii artk hemen her yerde karmza kmaktadr. eitliliin bu iki parasnn; biyolojik ve kltrel paydalarnn bilekesi olan bir baka eitlilik de tarmda kullanlan bitkilerin eitliliidir. Tarmsal genetik kaynaklarmz gerek tarmda mono k,ltrleme sreleri, gerek krsal nfusun azalmas ve geleneklerini brakmas gerekse de doadaki deiim (iklim deiiklii gibi) sreleri nedeniyle ciddi oranda yok olmakta, azalmakta ve braklmaktadr. Doal snrlarn iinde ve doal dngler dikkate alnarak yaplan retim biimlerinin temeli olan kk lekli iftilerin yaamlarn devam ettirebilmesindeki glkler, kullanc tercihleri ve pazardaki taleplerin konvansiyonel ve ar retimi destekleyici nitelikte olmas ve doal alanlarn geri dnsz tahribi kyl eitlerini ve yabani gen kaynaklarn byk oranda yok etmitir, yok etmektedir.

tarimsal BiyolojiK eitlilik neden deerlidir? yerli toHumlar eKolojiK aidan nemlidir
Bugn yaygn ekliyle yaplan tarmda kullanlan tohumlarn byk ounluu hibrit, genetii ile oynanm ya da slah edilmi, yeksenaklatrlm tekdze tohumlardr. Tarmsal aratrmalar tohumlarda aynlatrmay

hedeflemektedir. Bu tr tohumlarla yaplan tarmda daha ok tarmsal girdi gerekmekte, iftinin masraf da o ynde artmaktadr. Ksa vadede verimli grnen bu uygulamalarn toprak kalitesinin kayb, ayn rnlerin retiminden doan pazar rekabetinin yarataca zarar v.b. gibi sonular gz nnde bulundurulduunda, yerel eitlerin tarmda kullanlmasnn tevik edilmesi desteklenmelidir. Proje faaliyetleri arasnda da yer alan yerel eitlerin neminin taraflara aktarlmas faaliyeti, iftinin uzun vadede kendi doal kaynaklarn en fazla koruyan eitlere ynelerek doa dostu bir tarm biimini benimsemi olmasna katk salayacaktr. Ayrca Avrupa Birlii Ortak Tarm Politikas erevesinde hazrlanan krsal kalknma plannn (IPARD) bir bileeni olan doa dostu tarm program demeleri, iftlik faaliyetleri iinde yerel eitlerin ve yerel hayvan rklarnn kullanmna verdii nem sayesinde bu uygulamalarn hayata gemesini kolaylatracak etmenlerden biri olacaktr. Modern tarm sistemlerinin kullanlyor olmas ise dolayl da olsa gerek yerel gerekse yabani olarak yetien bitki genetik kaynaklarnn azalmasna etki eden faktrler arasndadr. Esas olarak geleneksel eitlerin ya da yerel eitlerin yetitirilmesi ekolojik (organik) tarmla badamaktadr. Bu eitler genel olarak, atadan kalma tarm sistemleri kullanlarak yetitirilmektedir. Bu nedenle yerel eitlerin gelitirilmesi ve organik tarmda kullanmnn tevik edilmesi hem bu eitlerin hem de atadan kalma, doa dostu tarm uygulamalarnn devamna yardmc olacaktr. (Tan, A.) Trkiyede tarmsal biyoeitliliin korunmas sadece kendi topraklarmz iin deil, tm

12

dnyann gelecei asndan da nemli bir sorumluluktur. Bir daha gerekletirilemeyecek doal ve kltrel srelerin neticesinde ortaya km olan bu eitlerin yok olmas dnyadaki yaamn devamll iin son derece nemlidir. Bu eitlerin retimde yer almas, her blgenin kendi ekolojik koullarna gre kendi genetik yapsn oluturmu olmas hem yerel gda retimi ve yerellik asndan byk nem tamakta hem de genetik eitliliin paras olarak korunmas gerekmektedir.

yerli toHumlar Gida Gvenlii aiSindan nemlidir

Canllarn evrimlemeleri milyonlarca yldr devam eden doal bir sretir. Evrimleme sreci boyunca canl trlerinde mikro mutasyonlar ve seyrek de olsa daha byk doal mutasyonlar ortaya kmaktadr. Bunlarn sonucu oluan genotiplerden, deien evre ve stres koullarna uyum salayabilenleri neslini devam ettirmektedir. Nesiller boyunca ortaya kan bu deiimler sonucu, evre ve stres koullarna daha iyi uyum salayacak fenotipik deiiklikler de olumaktadr. Bu arada hastalklara kar dayankl genotipler de ortaya kmaktadr. Buna karlk zararllar da doal evrimleme sreleri iinde kendilerini yenilemekte ve bitkilerin gelitirdikleri doal dayankllk mekanizmalarnn stesinden gelecek ynde geliimlerini srdrmektedir. Hastalk etmenleri de, oluan dayankllk genlerini aacak ynde yeni rklar gelitirmektedir. Bu nedenle belirli bir hastala kar dayankll iin tescil edilen baz kltr

eitleri, bazen birka yl gibi ksa sre iinde, ayn hastaln yeni gelien rklar tarafndan krlmaktadr. (Karagz A.) Bata iklim deiiklii olmak zere, birok doal snrlandrc koula en iyi ekilde uyum salayacak olan eitler de bu yerel eitler olacaktr. Bu eitlerin devamll, sadece genetik bilginin korunmasnn tesinde her trl doal kaynan en uygun ekilde kullanld, doa dostu tarm yntemlerine en uygun ve kendi blgesinin koullarna en iyi uyum salam eitler olmasyla da ok byk nem tamaktadr. Gda konusunda dnya ciddi anlamda daralm koullarla karlatnda tarmdaki yenilikler bu gen kaynaklarnn bulunabilmesi ve zellikle de tarmda kullanlabiliyor, dntrlebiliyor olmas ile salanabilecektir.

13

yerli toHumlarin ekonomik deeri vardir

Bugn yaygn ekliyle yaplan tarmda kullanlan tohumlarn byk ounluu hibrit, genetii ile oynanm ya da slah edilmi, snrl sayda tohumlardr. Tarmsal aratrmalar tohumlarda aynlatrmay hedeflemektedir. Bu tr tohumlarla yaplan tarmda daha ok tarmsal girdi gerekmekte, iftinin masraf da o ynde artmaktadr. Yerel eitlerin tarmda kullanlmas, slah edilmi tohumlar kadar ksa vadede verimli olmayabilir ancak ifti uzun vadede kendi doal kaynaklarn en fazla koruyan eitlere ynelerek hem doa dostu bir tarm biimini benimsemi olacak hem de girdi ihtiyacn azaltacaktr. Avrupa Birlii Ortak Tarm Politikasnda yaplan en son revizyon, AB ye devletlerinin ulusal doa dostu tarm politikalarn gelitirmelerini zorunlu klmaktadr. Bu politika, tarm tevikleri kapsamnda doa dostu tarm uygulamalar yapan iftileri dllendirme mekanizmalarn harekete geirmektedir. Doa dostu tarm politikalar kapsamnda dllendirilen iftlik faaliyetleri iinde yerel eitlerin ve yerel hayvan rklarnn kullanm nemli lde yer kaplamaktadr. Projenin nerdii tohum takas sistemi sayesinde hem tohumlarn devamll salanacak hem de iftilerin tohumlara takas ynetimi ile ulamas kolaylatrlacaktr. Gnmzde kullanmndaki en nemli engeli oluturan deerlendirme aamasnn eksiksiz ve hzla tamamlanmas, kullanm olanaklarn artracak, bitki genetik kaynaklarmzn ekonomiye katks ok byk deerlere ulaabilecektir. (Bitki Genetik Kaynaklarnn Korunma Ve Kullanm. ehirali, S., Srek, M., Tan, A., zgen, M., Adak, S., Burak, M., Karagz, A., Gven, ., Kaymak, H. .)

14

yerli toHumlarin s o s ya l v e p o l i t i K n e m i
Krsalda geleneksel yaam biimleri ve sosyal deerlerin kaybnda nemli bir para olan yerel eitlerin azalmas aslnda yerel eitlerin retimi ile geleneksel yaam bilgisinin oluturduu btnn zedelenmesine neden olmaktadr.

yerli toHumlar k lt r e l d e e r i m i z d i r
Yerel eitlerin azalmasnn, krsalda geleneksel yaam ve sosyal deerler zerinde etkileri byktr. Yerel eitlerin retimi de geleneksel yaama bilgisi ile birlikte bir btndr. Tohumlar, onlarn yetitirildii ortamlarda, corafyada ve yetitirilme biimi sonucu eitlenir ve deiime urarlar. Kltr, tarm ve bitki gen kaynaklar bu srecin bal paralardr. Sz konusu yerel eitlerin yaamas onlar ortaya karan kltrn de yaamas anlamna gelmektedir. Bununla birlikte piyasa artlarnn uygun olmamas nedeniyle iftiler bu eitleri terk etmektedirler. Bu da tohumlarn dnm srelerini durdurmaktadr.

Her ifti kendi tohumunu, yani atasndan kalm evladiyelik tohumunu (heirloom) tercih etme zgrlne sahiptir. Bu konuda bilgi edinme ve dier eitlere ulama ve kendi tecrbesini paylaaca bir ortama ihtiya vardr. Bylesi bir iletiim a iinde krsal kalknmann en nemli girdilerinden biri olan tohum retimi iftilerin en byk sermayesi olacaktr. Bu konudaki hukuksal yaptrmlar, uygulamadaki deneyimlerle gncellenmelidir.

15

Doa dostu ve srdrlebilir tarm uygulamalarnn tevik edilmesi iin gelitirilen mevzuatn temelini desteklemek asndan tarm ve krsal kalknma arasndaki ilikiyi doru analiz etmek gerekir. Tarm ve krsal kalknma arasndaki iliki ierisinde: Toprak ve su kaynaklar; Biyolojik eitlilik ve yaban hayat yaam alanlar ve; Tarmsal bitki ve hayvan genetik eitlilii ele alnmaldr. Bu yaklam, tarm ve doa arasndaki iliki, zellikle de tarm faaliyetlerinin doa zerindeki gerek olumlu gerekse olumsuz etkilerinin deerlendirilmesi asndan olduka karmak olabilir. rnein, yaygn otlatma gibi atadan kalma tarmsal uygulamalarn, doada bulunan zengin bitki eitliliine sahip meralarda otlatma sayesinde yar doal alanlar yaratmak gibi olumlu etkileri bulunmaktadr. te yandan, genileyen, ayn rnleri yetitirmeye odakl ve youn retim yaplan modern tarm uygulamalar genel olarak biyolojik eitliliin kaybedilmesi, toprak bozulmas, yzey ve yer alt sularnn kirlenmesi gibi birok olumsuz etkiye neden olmaktadr.

Tarihsel olarak, Trkiye tarmnn doa zerindeki etkisi ok dk olmutur. Trk iftileri tarm ve hayvanclk konusunda ok eski bir gelenee sahiptir. 1950li yllarn bana kadar nfusun %80i hala krsal alanlarda yaamaktayd. Ekilen alanlar, daha ok, ufak paralarla bir mozaik yap oluturmaktayd ve arazi mlkiyeti daha karmak bir desen olutururken hayvanclk ok daha geni yar doal ayr ve meralarda yaplmaktayd. Karadeniz kylar gibi baka blgelerde ise iftiler, orman kylerine yerleip odunculuk ve ormanda otlattklar hayvanlardan geimlerini salamaktaydlar. Bu atadan kalma tarm uygulamalar hl kendini geimlik ve yar geimlik tarm olarak gstermektedir. Bu kk lekli iftlikler doal kaynaklar iin birok yarar salar. Bu yararlar, yerel eitlerin retilmesi ve yerel hayvan rklarnn yetitirilmesine devam edilerek tarmsal biyolojik ve genetik eitliliin korunmas ve Doal Deeri Yksek (DDY) tarm alanlarnn korunmasdr.

Doal Deeri Yksek tarm kavram getiimiz 10-15 yl iinde belirli iftilik yntemlerinin yaban hayat ve biyolojik eitliliin korunmas asndan neminin

16

farkna varlmas ve yaylmasna yant olarak ortaya km ve gelitirilmeye balanmtr. DDY tarm sistemleri, ilk defa Baldock ve ark. tarafndan tanmlanmtr (1993): Doal Deeri Yksek (DDY) tarm sistemleri genel olarak dk younluklu sistemler olmalarnn yan sra doa ve tarm arasnda karmak ilikiler tayan zellikler barndrmaktadr. Ekilen veya otlatlan alanlarda (rnein, hububat, bozkrlar ve yar doal ayrlk alanlar) nemli yaam alanlarnn muhafaza edilmesini salarlar ve tarihsel olarak iftilik sistemleri ierisinde entegre edilen al itleri, iftlik gletleri ve aalar gibi zellikler barndrrlar. (...) DDY tarm sayesinde devamll salanan yar doal alanlar var olan doal yaam alanlarnn byk bir orann tamamen kaybetmi olmalar nedeniyle, Avrupa lkelerinde zellikle doa koruma asndan zel nem tamaktadrlar. Bu grler, tarm faaliyetlerinin biyolojik eitliliin zerinde ounlukla olumsuz etkileri konusundaki genel kany tartmaya amakta ve yerine: Avrupada yksek doa koruma deeri olarak nitelediimiz yaam alanlarnn birounun iftiler ve geleneksel (atadan kalma) tarm yntemleri sonucu olutuunu ve bu yaam alanlarnn korunmas ve biyolojik eitlilikte yaanan kaybn nne geilebilmesi iin bu iftilik sistemlerinin devam ettirilmesi gerekliliini, vurgulamaktadr. DDY kavram, tr odakl doa koruma faaliyetlerine alternatif ve tamamlayc bir yaklam getirmektedir. Bununla birlikte Avrupa Birlii kapsamnda bir ifti destekleme arac olan, Trkiyede ilk defa Buday Dernei tarafndan tantm

yaplarak gelecekte uygulanmas planlanan ve altyaps hazrlanmakta olan Doa Dostu Tarm Programlar (Agri Environment Programme) evladiyelik yerli (kyl) eitlerin ve yerli hayvan rklarnn tercih edildii tarmsal sistemleri desteklemektedir.

nsan ihtiyalarn karlamak iin yaplan tarmsal retimde, doa kurallarna, ekolojik btnn ileyiine uygun, doaya ve insana zarar vermeyen yntemler kullanlarak yaplan retim ekillerinin btndr. Ekolojik tarmda retim hatta kullanmn btn aamalar, yntem, girdi, sosyal etik deerler, doal dnglerin srdrlebilirlii gzetilerek, retim ya da kullanm andaki her bireyin bu konulardaki farkndal ile gereklemelidir. Ekolojik tarmn deiik tanmlar ile birok lkede kanunlatn, gelimekte olduunu fakat temelde yeterli bireysel katlm ve etik sahiplenme salanmadnda tam olarak istenen sonularn elde edilmedii bir gerektir. Uluslararas Organik Tarm Hareketleri Federasyonu IFOAMn tanmna gre Ekolojik Tarmn drt nemli ilkesi vardr: 1. Salk lkesi: Ekolojik tarm, yekpare bir birlik iinde olan topran, bitkilerin, hayvanlarn, insann ve yerkrenin saln korumal, gelecee tamaldr. 2. Ekoloji lkesi: Ekolojik tarm canl ekolojik sistemleri ve dngleri temel almal, onlarla birlikte almal, onlar kendine model almal ve onlarn devamllna katkda bulunmaldr.

17

3. Hakkaniyet lkesi: Ekolojik tarm, ortak evreyi ve yaamsal olanaklar asndan hakkaniyeti gzeten ilikiler zerine kurulmaldr. 4. zen lkesi: Ekolojik tarm, gerek mevcut gerekse gelecek kuaklarn ve evrelerinin sal ile esenliini korumak zere, sorumlu, nlemini batan alan bir yaklamla ynetilmelidir. Ekolojik tarmda nerilen ncelikle retken ve yerli tohumlarn kullanlmasdr. Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelik hkmleri, kontrol ve sertifikasyon sreci iinde olan iftilerden ncelikle organik olarak retilmi ve sertifikalanm tohum kullanmn art komaktadr. Eer retici piyasada bu

artlara sahip tohum bulamaz ve bulamadn da belgeleyebilirse o zaman ilalanmam olmas artyla konvansiyonel hatta hibrit tohum kullanabilirler. Ynetmelik yerli eitlerin kullanmn zorunlu klmamakla birlikte, bu durum organik tarmn ncelikle nerdii ve tevik ettii bir konudur. Genetii deitirilmi tohumlarn organik tarmda kullanm ise kesinlikle yasaktr. Bu ynyle ekolojik tarm hem doal kaynaklar kirlenme ve erozyondan korumakta hem de yerli eitlerin kullanmn tevik etmektedir.

18

19

rnek alimalar
Yok Oluun Kesinden Hayata Dnen Tohum: Kavlca Emmer (Triticum dicoccum) ve Einkorn (Triticum monococcum) eidi budaylara Anadolunun en eski yerleimlerinden biri olan aynnde de rastlanmt. Karsn kavlcas bu antik budaylar grubu iinde yer alyor. Geleneksel olarak kaz eti ile birlikte bulgur olarak tketilen ve lahana sarmas, st orbas yaplan kavlcann tarm ne yazk ki, hasad gnmz koullarnda iftiye zor geldii, tanesi kabuundan zor ayrld, unu tek bana iyi ekmek olmad ve bulgur yapm da zahmetli olduu iin durmutu. Yer Gk Anadolu Dernei (YEGA) almalar ile says bei gemeyen ifti ambarndan toplam ve byk ihtimalle son kalan 2 ton kavlca satn alnarak topland. Daha fazla sayda ifti bu atadan kalma eidin ekimi iin ikna edildi ve toplanan tohumlar yzer kilolar halinde datld. Bugn Karsta 200n zerinde ifti, toplam 100 tondan fazla miktarda kavlca retiyor. Yer Gk Anadolu Dernei almalarn kavlca ile snrlamad, yrede yok olan dier tohumlar da hayata geirecek almalar planlad. Yresel adyla zeyrek yani keten tohumu, ondan yaplan ifal bezir ya, klr (sultani bezelye de denilen bir eit), avdar ve kavlca ile kartrldnda lezzetli ekmeklere dnen yerli krmz buday eitlerinin de devamll iin emek veriyor.
Yer Gk Anadolu Derneinin almalar hakknda bilgi almak iin: www.yergokanadolu.org Boatepe evre ve Yaam Derneinin almalar hakknda bilgi almak iin: www.bogatepecevder.org

Evde Pembe Domates Serveni: Pembe Domates A (PDA) Bir arkadalarnn kendilerine pembe domates getirmesi ve onlarn tohumlarn alarak kendi balkonunda yetitirmeleri ile balayan Pembe Domates A hikyesi bugn onlarca yerleimden, 1500n zerinde kiinin yelii ile byyerek devam ediyor. lk tohumlardan kan fideleri saylar o kadar fazlayd kieleriyle dostlaryla paylatlar. Sonunda pembe domatese merakl bir grup kt ortaya. Bu gruba hergn yeni birileri eklendi. Kendi blgelerinde yetien pembe domates tohumlarn da takas ana kattlar. Kendi balkonlarnda, kk bahelerinde varsa tarlalarnda ekip bimeye, tohumlarn kendi aralarnda paylamaya, takip etmeye, takas etmeye baladlar. Bu iletiim a, sadece tohumlarn paylamn deil, tohumlarn domates haline gelebilmeleri iin geen srede gereken ziraat bilgisinin de paylald bir a haline geldi.

20

PDA, 2007 ylnda yaynlad manifestosunda aadaki maddeleri sralad: Bizler, 2006da bu lkenin rn olan ve gelecek kuaklara miras braklmas gereken doal tohumlara, nesli kurumaya yz tutan, leziz pembe domatesler zerinden sahip ktk! Onlar 2007 ve gelecek yllarda da evlerde, balkonlarda, bahe ve tarlalarda, temiz toprak ve doal yntemlerle yetitirmeye azimliyiz! Onlarn da bu domatesleri ayn renk, ayn gzel koku, ayn lezzet ve ayn doallkta srdrebilmesi iin elde ettiimiz tohumlar ocuklarmza ve gelecek kuaklara aktarmakla sorumluyuz. Bunun iin kendi aramzda yardmlarken tohumlarmzn genetii ile oynanmamas, terminatr teknolojiler eliyle endstriyel hale gelmemesi iin pembe domates ann genilemesine alacaz!
Pembe Domates A hakknda bilgi almak iin: http://pembedomates.blogspot.com

olduu gibi, gnll alma esas erevesinde ilgili kiilerin kendi yreleri iin benzer giriimlerde bulunabilecei umudunu tayorlar. Bu alanda almak isteyecek kiilere altyap salayabilecek bir web sitesi ve veri taban oluturmak; kaynaklar derleyerek, paylama ak bir bilgi birikimi salamak grubun hedefleri arasnda. Yaptklar almalarla, bata Mula ili olmak zere, meyve eitlerini aratrma, veritabanna kaydetmenin yan sra bu eitlerin korunmas ve devamll iin iftiler, aclar, yerel ynetimlerle ortak projeler gelitiriyorlar. lk olarak 2006da yerel pazarlardan balayan daha sonra kylere uzanan alan aratrmalarnda bugne kadar 32 meyve trnde 548 eit ad kaydedildi. Kaynak kiilerden gelen veriler ve projenin ihtiya duyabilecei veriler dorultusunda bir veritaban oluturuldu ve alma sresince gelitirildi. Ad kaydedilen eitlerden 330 kadarnn aacnn yeri tespit edilerek kaydedildi. Kaydedilen aalarn ounun meyvesi fotorafland ve molekler analizi yaplmak zere yaprak rnei alnd, kaynak kiilerle grlerek aa ve meyvesi hakkndaki bilgilerin aktarld formlar dolduruldu ve veritabanna aktarld. Molekler

Gnll Bilim nsanlar ile Kltrel Miras: Meyve Miras alma Grubu Farkl meslek ve ilgi alanlarndan be kadnn 2007 Nisan aynda bir araya gelerek oluturduu Meyve Miras alma Grubu, tzel bir kimlie sahip deil. Bir dernek, vakf ya da niversite gibi bir aratrma kurumu ats altnda deil, ortak bir ilgi ve hedef evresinde bir araya gelen bireylerce kuruldu. Grup yelerinin hibiri ziraat deil. Meyvecilii atadan kalma yntemlerle uygulayan kaynak kiilerle grerek, gerektiinde uzman ziraatlara danarak almay srdryorlar. Trkiyede doay ve doa dostu tarm korumay amalayan oluumlarn pek ounda

21

analizin amac gerekte ka eit olduunu saptayabilmek.

Meyve Miras alma Grubu hakknda bilgi almak iin: www.meyvemirasi.org/muglameyve.htm

Ekolojik Ky Kirazl, Ky rn in Markalama: Kplce Kuadas Kirazl kynn hedefi topraklarn koruyarak, geleneksel tarm rnlerini yetitirmeyi srdrerek, kye ait kltr ve yaam koruyarak kazanmaya, yaamaya ve yaatmaya devam edebilmek. Kirazl Ekolojik Yaam Dernei tohumlarn nesilden nesile aktardklar karakiraz, osmanck zm, hurma zeytini, pembe domates, beyaz bamya, oturak fasulye, karagz brlce, acur, kadnbudu karpuz, alaca uzun karpuzlarnn yerli organik fidelerini ve fidanlarn oaltmak iin alyor. Kye ait marka olarak kyn eski ad olan ve bereketi simgeleyen KPLCE seildi. Kirazl Ky rnlerinin Dernek yararna reticiler tarafndan sata sunulabilmesi amac ile ky iinde paketleme ve etiketleme atlyesi kuruldu. Osmanck zm pekmezi, sirkesi,

kurusu, sarma yapra; kara kirazn sap, reeli, kurusu; yerli zeytinin ya ve ezmesi; yerli pembe domates, bk nohut, beyaz kuru bamya, oturak fasulye, karnkara kuru brlce iin retim planlar ve etiket almalar yapld. Ky kadnlarnn pazarda ve kaplarnn nnde tezgh ama geleneinden yola karak, 2008 bahar aylaryla birlikte Ekolojik Ky Pazar kyn iinde haftalk olarak dzenleniyor. Ky pazar ve markal rnler kye kazan ve tannrlk getirirken, geleneksel tohumlarn ve tatlarn devamll, yaam iin bir gvence salyor. GDOya HAYIR!: GDOya Hayr Platformu Genetii deitirilmi organizmalar bir tehdit olarak gren GDOya Hayr Platformu, bata ekolojik rn reticileri ve ekoloji rgtleri olmak zere tm lkede rgtl evre platformlarn oluturan yerel derneklerden ve konuyla dorudan ilgili STKlardan oluuyor. Platform, canllarn patent altna alnmas, GDOlarn insan sal, zellikle de tarmsal biyolojik eitlilik ve halihazrda konvansiyonel (youn) tarm sistemiyle birok adan kleletirilen iftilerin gelecekleri zerinde oluturduu tehditler nedeniyle, GDOlarn retimi ve yaygnlamasna kar. lkemizde ekoloji hareketini oluturma hedefine sahip iki kurucunun GDO tehtidini gndeme almasyla balad, be kiilik bir grup oluturularak Yaam Patentlenemez deklarasyonu hazrland. ubat 2004te aktif tavr alabilecei dnlen, bata ekoloji rgtleri olmak zere evre rgtleri ve tm ilgili kurumlara ar yaplmaya baland. arya olumlu cevap veren 13 STK temsilcisi ve aktivistlerle ilk toplantsn, toplam

22

edilmesi ve yaygnlatrlmasn istiyor. Tarmsal olarak kendine yeterli bir toplumsal yaam iin; Endstriyel ihracata dayal tarm, biyolojik eitlilii ortadan kaldrd gibi tarmsal alanda da iftileri yoksullatryor. Buna kar, kendine yeterli, tarmsal srdrlebilirlie dayal ekolojik tarm istiyor. Tohumlar ve Kadnlar: DWD (Diverse Women for Diversity) eitlilik iin eitli Kadnlar rgt DWD, Hindistandaki Navdanya sivil toplum rgtnn kadnlarla ilgili kurmu olduu bir programdr. Kadnlarn biyolojik, kltrel eitlilik ve gda gvenlii konusundaki hkimiyetinin duyurulmas iin kresel lekte yrtlen bir iletiim adr. eitlilik iin Kadnlar letiim A, yerelden ve tabandan gelen kadnlarn seslerini kresel ve uluslararas tartmalara iletmek, bu yolla kadnlarn tabandaki yaamlarn glendirmek ve onlarn gznden ortak bir platform yaratmak abasndadr. Yllar sren abalar sonucunda DWD, kreselleme, genetik mhendislii ve yaam formlar zerindeki patent almalar konusunda iddetsiz bir direni yaratm ve kar duru sergilemitir. DWDnin biyolojik eitlilik konusundaki manifestosu: Biyolojik eitlilik bir hediyedir. Bizler, biyolojik eitlilik ve bilgimizi dier canl formlaryla ibirlii yaparak kullanr ve koruruz. Bizler, en temel bilgiyi yaratm ve bugnlere getirmi olanlar olarak, toplumlarmzn gda, salk ve barnak ihtiyalarn karlarz. Bilgimiz, korsanlkla ele geirilmi ve

25 kiilik katlmla Mart 2004te Istanbulda gerekletirdi. Bu toplant bileenleri kendini egdm kurulu olarak tanmlad ve yol haritas izildi. GDOya Hayr Platformu; Gen kaynaklarmz korumak iin; Kendini yeniden retebilen ve milyarlarca yllk evrimin birikimi olan canl organizmalar zerinde patent hakk kurulmamasn istiyor. Bunun iin de Yaam Patentlenemez diyor. Toplum saln srdrlebilir klmak iin; olas tehlikeleri ngrlebilen GDOlu rnlerin yaratt salk riskleri ortadan kaldrlmadan retilmesinin ve tketilmesinin engellenmesi istiyor. Toplumsal salmz iin GDOya Hayr diyor. Herkese eit besin iin; GDOlu rnlerin dnyada ala zm olaca propagandas ile pazarlanmasna kar kyor. Eit, adil ve srdrlebilir bir besin politikas ile besin zenginliinin tm insanlarn ihtiyalarn karlayabilecek dzeyde olduunu savunuyor. Biyolojik gvenlik iin; Biyolojik eitlilii ortadan kaldran, monokltre dayal tarm ve bunun uzants GDOlu tarmsal retim yerine biyolojik eitlilii koruyan ekolojik tarmn tevik

23

patentlerle kilit altna alnmtr. Dnya ve onun btn varlklaryla olan ilikimiz koparlm, zehirlenmi ve topluluumuzun haklar tahrip edilmitir. Biyolojik eitlilik yerel kklerinden ve haklarndan mahrum braklm ve mala dntrlmtr. Bizler, var gcmz, yeteneklerimiz ve hayal gcmzle kltrel ve biyolojik eitliliimizin yok oluuna kar koyuyoruz. Bizler, dnya ve onun her bir tr ile ilikimizi yeniden kuruyoruz. Ve bizler, topluluklarmz herkesin mutluluk ve refah iin yeniden kuruyoruz. Sermayenin ona ait olmayan devralmas durumunda, bylesi bir savunma ve toplum haklarnn rekreasyonunun btn insanlar arasnda dayanma ve ibirlii gerektirdiine inanyoruz.
DWD hakknda bilgi almak iin: www.navdanya.org/dwd

genetik erozyona kar rgtlenen popler eylem grubudur. Biyolojik eitliliin kaybn insanln geleceinin kayb olarak grmektedir. GRAINin grne gre genetik erozyon genetik eitliliin kaybndan tesini ifade etmektedir. Genetik erozyon, gelimenin btn olanak ve olaslklarn ortadan kaldrmaktadr. Daha ok Avrupa merkezli bir hareket olan GRAIN, kurulduu gnden bu gne, dokuz lke ve be ktaya yaylan dinamik bir iletiim a yaratmay baarabilmitir. almalarn zellikle gelimekte olan lkelerde genetik eitliliin kresel ve yerel ynetimi ve biyoteknolojinin genetik kaynaklar zerindeki etkileri zerine younlatrmtr.
GRAIN hakknda bilgi almak iin: www.grain.org

Grain GRAIN insanlarn genetik kaynaklar ve yerel bilgi zerindeki kontrolne dayal tarmsal biyolojik eitliliin kullanm ve srdrlebilir ynetimi konular hakknda kamuoyu oluturan bir uluslararas sivil toplum rgtdr. 1990larn banda kurulmutur. Gda gvenlii zerindeki en byk tehdit olan

TOHUMLARIMIZA DOKUNMA! Save our Seeds Kampanyas Save Our Seeds (Tohumlarmz Koruyun), genetii deitirilmi olmayan, organik veya konvansiyonel olarak yetitirilmi tohumlarn korunmasna adanm bir kampanyadr. Tohumlarn safln garanti altna alacak katlkta bir AB yasasn talep eden bir dileke ile balamtr. Bu dilekeyi toplamda yaklak 25 milyon yeyi temsil eden 300 kurum ve 200 bin Avrupa Birlii vatanda imzalamtr. Avrupa Birlii Komisyonerlerine gnderilen dileke: Avrupa Komisyonunun nerdii ve genetii deitirilmi organizmalarn (GDO), genetik

24

yapsyla oynanmam tohumlara % 0.3 - % 0.7 oranlarna kadar kartrlmasna imkn salayan ynetmelik konusunda endieliyim. Satn aldm ve zerinde Genetii Deitirilmitir ibaresi bulunmayan rnlerin iinde GDO olmadndan emin olabilmek istiyorum. Ancak, hektar bana 30-70 metrekareye kadar GDOnun, iftilerin haberi bile olmadan genetik yapsyla oynanmam tohumlarn ekildii tarlalara bulamas durumunda bu mmkn deildir. Ayrca, GDOlarn byle kontrolsz biimde yaylmasnn, insan ve doa salnn korunmasna aykr olduunu dnyorum. Bu nedenlerden dolay sizden, tohum safl konusunda nerilen bu ynetmelik dahilinde, genetik yapsyla oynanmam tohumlara GDOlarn bulamasn engellemek iin elinizden geleni yapmanz rica ediyorum (halihazrda uyulmas gereken ve gvenilir kabul edilen kontrol tespit oran yzde 0.1 dir). Tohumlarn saf kalmas konusunda GDO reticilerinin aba gstermesi gerekir. Bu ykml, genetik yapsyla oynanmam rnler kullanmak ve bunlar

yetitirmek isteyen iftiler stlenmemelidir. Ayrca bu zorunluktan doan masraflar da, tketicilere ve zellikle iftilere yklenmemelidir. Ykmllklerin GDO reticileri tarafndan karlanmas gerekir. Bu konu, nerilen ynetmelik yrrle girmeden nce, dier ynetmelik, tzk ve kanunlar ile garanti altna alnabilir.
Save Our Seeds hakknda ayrntl bilgi iin: www.saveourseeds.org

25

GEF Kk Destek Program (SGP) Kresel evre Fonunun (GEF) bir parasdr. Sivil toplum kurulularnn ve yerel topluluklarn biyolojik eitliliin korunmas ve srdrlebilirlii ile iklim deiiklii ile mcadele faaliyetlerinde destek salar. SGP, doa tahribinin hepimizi tehdit ettii ancak, genelde hassas ekosistemlerde yaayan ve geimleri doal kaynaklara bal olan yoksullarn daha ok risk altnda olduu gereinden yola kmaktadr. Doa koruma ve yenileme amacna ynelirken, insanlarn refah ve geim kaynaklarn da gzeten sivil toplum projelerine fon ve tecrbe destei veren SGP, yerel ve sivil giriimin, insani ve evresel gerekler arasndaki ince dengeyi kurabilecei inanc ile hareket eder. SGP, Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) tarafndan uygulanr ve Birlemi Milletler Proje Hizmetleri Ofisi (UNOPS) tarafndan 105 lkede yrtlr. UNDP bu program, GEFin uygulayc kurumu olan Birlemi Milletler evre Program (UNEP), UNDP ve Dnya Bankas adna uygular. Biyolojik etililik dolaysyla tarmsal biyolojik eitlilik kapsamndaki destek alanlar: 1. Koruma alan ynetiminde (kamu, yerel halk ve STK arasnda) katlmc uygulamalar 2. Koruma alanlar ve evresinde yerel halkn koruyucu uygulamalar 3. Denizel koruma alan ynetiminde (kamu, yerel halk ve STK arasnda) katlmc uygulamalar 4. Koruma stats henz olmayan nemli doa alanlarnda, srdrlebilir geim stratejileri ve uygulamalar zerine yerel halk ile almalar 5. Srdrlebilir balklk, srdrlebilir

ormanclk, doa dostu tarma dayal geim stratejileri zerine yerel halk ile almalar 6. reticiler ile ky eitlerini in situ koruma projeleri 7. -ifti birlikleri, yerel reticiler, aratrmaclar ve kamu kurumlar ile - Genetik eitlilik a 8. Genetik kaynaklarn kayt altna alnmas ihtiyac ve bunlarn ticari ve dier kullanmlarndan doan faydalarn adil ve tarafsz paylam konusunda kapasite gelitirme Dnem: 1993 - 2000 Proje Ad: Trkiyedeki Tabiat Koruma Alanlarnn Yresel, Ulusal ve Uluslararas Dzeyde Tantm ve Bitki Gen Kaynaklarnn Yerinde Korunmasna Yre Halknn Katlmnn Salanmas (Gevne Vadisi rnei) Sivil Toplum Kuruluu: Krsal evre ve Ormanclk Sorunlar Aratrma Dernei Proje Tanm : Hep syleniyor: Trkiye biyolojik eitlilik ynnden son derece varsl bir lkedir. yle ki, Trkiyede doal olarak yetiebilen bitki trlerinin saysnn, Avrupa ktasnda yetiebilenlerin toplam dzeyinde olduu ve endemizm orannn da % 30lara ulat ne srlmektedir. imdiye dein yaplagelen aratrmalarn bulgular da bu trden tezleri dorulayc ynde. Ne var ki, Trkiyenin biyolojik eitlilik varsllnn, henz, tmyle ortaya karlmad da ne srlmektedir. Gerekten de, Konyann Hadim ve Antalyann da Alanya ilelerinin arasnda bulunan Gevne Vadisinde yaplan aratrma da bu yargy dorulamaktadr.

26

te yandan, biyolojik eitliliin korunmas, lkeler arasnda szlemeler yaplmasn gerektirecek nitelikte kresel bir sorundur. lkemizde de bu dorultuda eitli almalar yaplmaktadr. Bu balamda, Orman Bakanlna bal Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Genel Mdrl ile Aalandrma ve Erozyon Kontrol Genel Mdrlnn; eitli gnll kurulularn; ok sayda bilim insan ve aratrcnn zverili abalar anmsanabilir. Ne var ki, yine de Trkiyede biyolojik eitliliin belirlenmesi ve korunmasna ilikin olumsuzluklarn tmyle alabildii sylenemez. Derneimizin bu gerekten hareketle balatt ve UNDPnin de GEF/ SGP kapsamnda destekledii Trkiyedeki Tabiat Koruma Alanlarnn Yresel, Ulusal ve Uluslararas Dzeyde Tantm ile Bitki Gen Kaynaklarnn Yerinde Korunmasna Yre Halknn Katlmnn Salanmas (Gevne Vadisi rnei) konulu Proje, bu olumsuzluklarn almas abalarna katkda bulunmay amalamaktadr. Bitki Gen Kaynaklarnn Yerinde Korunmasna Yre Halknn Katlmnn Salanmas (Gevne Vadisi rnei), Projenin ikinci boyutunu oluturmaktadr . Bu boyut da, kendi iinde aamal bir dzen iinde yrtlmtr: 1999 ylnda balayp 2000 ylnda tamamlanan aratrma almalarna ayrlan ilk aamann bir boyutunda, rnek alan olarak seilen Gevne Vadisindeki bitki rtsnn belirlenmesine allmtr. Dnem: 2000 - 2005 Proje Ad: Tunceli Sarmsann (Allium

tuncelianum) Korunmas ve retiminin Teviki Sivil Toplum Kuruluu: Ulalabilir Yaam Dernei (UYD) Proje Tanm: Proje alan olan Tunceli/Ovack, Trkiyenin en byk corafi blgesi olan Dou Anadoluda yer alyor. Uluslararas almalar sonucu, Trkiyenin dousu ve Orta Asya arasnda kalan bu alann sarmsan doal olarak dald bir alan olduu biliniyor. Tunceli sarmsa (Allium tuncelianum) endemik bir bitki tr olarak dnyada sadece Tuncelide ve zellikle Munzur Dalar eteklerinde bulunan Ovack ve evresinde yaygn olarak bulunuyor. Tunceli sarmsa tek dilidir. Kabuk says bilinen kltr sarmsandan daha azdr. zerindeki kabuklarn arasnda kk diikler bulunur. Bilinen sarmsak aromasna sahip olup yrede dalardan toplanarak sarmsak olarak tketiliyor. Mathew (1996), A. macrochaetum olarak da adlandrd Allium tuncelianumun sarmsan atas olduunu iddia ediyor. Proje blgesi sosyo-ekonomik yaps bakmndan insan nfus younluunun en dk olduu blgemizdir. Srekli olarak batya g veren blgedeki alan nfusun yaklak %80i hayvanclk ve tarmla urayor. 1994 ylnda blgede yaanan gvenlik sorunu nedeni ile kylerin byk bir ksm boaltlyor ve insanlar, Ovack ilesinde iskna tabi tutuluyorlar. Yaylalarn da otlatlmaya kapatlmas ile gelir kaynaklar tamamen tkenen yre insan, doada kendiliinden yetien eitli bitkileri (sarmsak, kn, kekik gibi) gelir kayna olarak kullanyorlar. Bunlarn iinde en byk ticari deere sahip olan

27

toplumsal kurumlar arasnda sk bir ilikinin bulunduu varsaymna dayanan katlmc eyleme dnk bir saha aratrmasdr. Bu erevede, proje kapsamnda iki alma gerekletirilmitir: Karacada Bitki eitlilii Aratrmas ve Karacada Kylerinde Sosyal Yap, Tarm ve Doal Kaynaklar Aratrmas. Karacada Bitki eitlilii Aratrmas: Karacadan floristik listesini oluturmak iin yreye geziler dzenlenerek bitki rnekleri toplanmtr. Floristik listede yer alan bitkiler blm ve snflara ayrlm; familyalar, cinsler ve trler harf dizinine gre sralanarak Karacada Bitki eitlilii kitab oluturulmutur. Karacada Kylerinde Sosyal Yap, Tarm ve Doal Kaynaklar Aratrmas: Karacadadaki doal kaynak kullancs kylerin sosyal ve ekonomik yaplarn, gelir kaynaklarn, sosyal altyap, doal ve sosyal evreleri ile ilikilerini incelemek amacyla bir alma gerekletirilmitir. alma, doal kaynaklara ynelik tehditlerin byk ksmnn, kaynaklar kullanan insanlarn zaman iinde deien sosyal ve ekonomik durumlar ile dorudan balantl olduu varsaymna dayanmaktadr. Dnem: 2005 - 2007 Proje Ad: Kuadas Kirazl Kynn Tarmsal Biyoeitliliinin Korunmas Amac ile Yerel Trlerin Ekonomik Deerleri ile retimlerine Destek Projesi Sivil Toplum Kuruluu: Kirazl Ekolojik Yaam Dernei

bitki Tunceli sarmsadr. Doadan toplanan sarmsak ev ii kullanm amacyla da tketiliyor. Jeolojik yap, tabii bitki ve hayvan topluluklar nedeniyle Milli Park ilan edilen alanda yerel halk tarafndan srdrlen bu toplama endemik bir tr olan Tunceli sarmsann ksa sre iinde yok olmasna neden olacak. Proje Ad: Karacada Bitki eitlilii Projesi Sivil Toplum Kuruluu: Srdrlebilir Krsal ve Kentsel Kalknma Dernei (SRKAL) Proje Tanm: Karacada, Gney Dou Anadolu Blgesinde, Diyabakrn gney batsnda yer alan 7200 m2lik volkanik bir arazidir. Endemik ve nadir bitkinin yansra birok budaygil ve baklagil bitkisinin yabani akrabalarnn yetitii nemli bitki alanlar arasnda yer alr. Yrede yaayan insanlarn byk ounluunun gelir dzeyi ok dk olup; temel geim kayna hayvanclk ve bitkisel tarmdr. Bu tarm ve hayvanclk faaliyetleri giderek artarak yredeki bitki eitlilii zerinde bask oluturmaktadr. Proje, Karacada yresinde doal kaynaklar ile bu kaynaklar kullanan insan kaynaklar ve

28

Proje Ad: Balkesir Savatepe ve vrindi Blgelerinde Geleneksel Ky eitleri Tarmnn Korunmas ve Yaatlmas in Paylam ve A Projesi Sivil Toplum Kuruluu: Emanetiler Dernei Proje Tanm: Tohum Emanetileri, onlar gelecek nesillerin tohumlar iin emaneti olmaya niyet ettiler. Anadolunun kaybolmakta olan tarmsal biyoeitliliinin, yerel ekonomileri ve evreyi koruyan bir gda kayna olarak salkl, lezzetli, sermayesiz retimini zendirmek, yoksul kk reticinin bu trlere kar sorumluluk duygusunu pekitirmek ve umut vermek zere yola ktlar. GEF Kk Destek Program da destek verdi. Emanetiler Derneinin Mart 2007de balatt proje, Balkesirin vrindi ve Savatepe yrelerindeki 8 kyde tarm devam eden yerli eitlerin envanterinin karlmas, geleneksel tarm pratiklerine yeniden deer verilmesi, reticiden tketiciye dorudan ulatracak pazarlarn oaltlmas, yerli tohumlarn iftiler arasnda dolamnn kolaylatrlmasn kapsyor. Bu projenin sadece blgeleri iin deil, tm Anadolu iin bir model olmasn amalyorlar.

Proje Ad: Kars Yresi Yerli Tohum ve rnlerin Srdrlebilir Ky Projeleriyle Korunmas Sivil Toplum Kuruluu: Yer Gk Anadolu Dernei Dnem: 2007 - 2010 Proje Ad: Mulann Yerel Meyveleri: Kltrel Miras Veritaban ve Koruma Projesi Sivil Toplum Kuruluu: Meyve Miras alma Grubu ve ANG Vakf Ortakl

29

30

Kamu Kurumlari
Tarm ve Kyileri Bakanl / TGEM Tohumculuk Daire Bakanl Tel: 0312.286 37 54 - 3029 Faks: 0312.287 00 41 nternet Sitesi: www.tugem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TGEM Tohumculuk Daire Bakanl Bitkisel oaltm Materyali ube Mdrl Tel: 0312.286 69 35 - 3020 Faks: 0312.287 00 41 nternet Sitesi: www.tugem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TGEM Tohumculuk Daire Bakanl Planlama ve Tedarik ube Mdrl Tel: 0312.286 69 35 - 3021 Faks: 0312.287 00 41 nternet Sitesi: www.tugem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TGEM Tohumculuk Daire Bakanl Tohumculuk Planlama Koordinasyon ve Gelitirme ube Mdrl Tel: 0312.286 37 54 - 3020 Faks: 0312.287 00 41 nternet Sitesi: www.tugem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TAGEM Tarla Bitkileri Aratrma Daire Bakanl Tel: 0312.343 56 75 Faks: 0312.315 26 98 nternet Sitesi: www.tagem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TAGEM Bahe Bitkileri Aratrmalar Dairesi Bakanl Meyvecilik Aratrmalar ube Mdrl Tel: 0312.315 97 87 Faks: 0312.315 34 48 nternet Sitesi: www.tagem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TAGEM Bahe Bitkileri Aratrmalar Dairesi Bakanl Sebzecilik ve Ss Bitkileri Aratrmalar ube Mdrl Tel: 0312.344 90 08 Faks: 0312.315 34 48 nternet Sitesi: www.tagem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TAGEM Tarla Bitkileri Aratrma Daire Bakanl ayr Mera ve Yem Bitkileri Aratrmalar ube Mdrl Tel: 0312.315 76 23 Faks: 0312.315 34 48 nternet Sitesi: www.tagem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TAGEM Tarla Bitkileri Aratrma Daire Bakanl Tahl ve Yemeklik Dane Baklagil Aratrmalar ube Mdrl Tel: 0312.344 85 88 Faks: 0312.315 34 48 nternet Sitesi: www.tagem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl/TAGEM Tarla Bitkileri Aratrma Daire Bakanl Tahl ve Yemeklik Dane Baklagil Aratrmalar ube Mdrl Tel: 0312.344 85 88 Faks: 0312.315 34 48 nternet Sitesi: www.tagem.gov.tr Tarm ve Kyileri Bakanl Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Mdrl (TTSM) Tel: 0312.315 46 05 Faks: 0312.315 09 01 nternet Sitesi: www.ttsm.gov.tr

Tarm ve Kyileri Bakanl/TAGEM Bahe Bitkileri Aratrmalar Dairesi Bakanl Tel: 0312.327 17 95 Faks: 0312.315 34 48

31

aratirma enStitleri

Bu liste srekli gncellenmek zere hazrlanm ve sralama kurumlarn alfabetik srasna gre yaplmtr. Beydere Tohum Sertifikasyon Test Mdrl Tel: 0236.266 40 49 Faks: 0236.266 41 31 Adres: Tohum Sertifikasyon Test Mdrl, Beydere - Manisa nternet Sitesi: www.beydereziraat.gov.tr/ Eposta: tohum@beydereziraat.gov.tr

Alata Bahe Kltrleri Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0324.518 00 57 - 52 - 54 Faks: 0324.518 00 80 Adres: Alata Bahe Kltrleri Aratrma Enstits Mdrl, 33740, Erdemli / MERSN nternet Sitesi: www.alata.gov.tr Eposta: alata@alata.gov.tr Antepfst Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0342.338 07 90, 338 08 00 Faks: 0342.338 14 64 Adres: Ordu Cad. No: 182, Pk : 32, 27001, GAZANTEP nternet Sitesi: www.antepfistigiarastirma.gov.tr Eposta: afae@afae.gov.tr

ukurova Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 322.334 00 55 Faks: 322.334 03 57 Adres: Karata Yolu 17.km P. K. 45 YRER / ADANA nternet Sitesi: www.cukurovataem.gov.tr/ Eposta: cukurovataem@cukurovataem.gov.tr Dou Anadolu Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0442.327 22 74 Faks: 0442.327 13 64 Adres: 25090, Dadaket / ERZURUM nternet Sitesi: www.datae.gov.tr/ Eposta: datae@datae.gov.tr

Atatrk Bahe Kltrleri Merkez Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0226.814 25 20 Faks: 0226.814 11 46 Adres: Yalova Atatrk Bahe Kltrleri Merkez,Aratrma Enstits Mdrl P.K.15 77102 YALOVA nternet Sitesi: www.arastirma-yalova.gov.tr/ Eposta: administrator@arastirma-yalova.gov.tr Bahri Dada Uluslararas Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0332.334 05 00, 355 12 90 Faks: 0332.355 05 03, 355 12 88 Adres: Ereli Yolu 8.km., Pk: 325, KONYA nternet Adresi: www.bahridagdas.gov.tr/ Eposta: bahridagdas@bahridagdas.gov.tr Bat Akdeniz Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0242.321 67 96 Faks: 0242.321 15 12 Adres: Demircikara Mah. Paakavaklar Cad. No:7, 07100, ANTALYA nternet Sitesi: www.batem.gov.tr/ Eposta: batem@batem.gov.tr

Ege Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0232.846 13 31 Faks: 0232.846 11 07 Adres: P. K. 9 Menemen - 35661 ZMR nternet Sitesi: www.aari.gov.tr/ Eposta: etae@aari.gov.tr

Eirdir Bahe Kltrleri Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0246.313 24 20 - 21 Faks: 0246.313 24 25 Adres: P.K. 2 Eirdir / Isparta nternet Sitesi: www.ebkae.gov.tr Eposta: ebkae@ebkae.gov.tr

32

aratirma enStitleri
Erbeyli ncir Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0256.581 11 23 Faks: 0256.581 11 24 Adres: Erbeyli ncir Aratrma Enstits Mdrl, ncirliova / AYDIN nternet Sitesi: www.erbeyliincir.gov.tr Eposta: info@erbeyliincir.gov.tr Erzincan Bahe Kltrleri Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0446.225 19 05- 225 19 03 Faks: 0446.225 20 52 Adres: Bahe Kltrleri Aratrma Enstits Mdrl, PK 18, 24070 / ERZNCAN nternet Sitesi: www.erzincanbk.gov.tr Eposta: erzincanbk@erzincanbk.gov.tr Eskiehir Anadolu Tarmsal Aratrmalar Enstits Tel: 0222.324 03 00 Faks: 0222.324 03 01 Adres: Anadolu Tarmsal Aratrma Enstits, Karabayr Balar 6. km., 26002 ESKEHR nternet sitesi: www.ataem.gov.tr/ Fndk Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0454.215 15 65 Faks: 0454.215 15 51 Adres: Teyyaredz Mah. Mollaolu Sok., GRESUN nternet Sitesi: www.fae.gov.tr Eposta: info@fae.gov.tr Gneydou Anadolu Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0412.326 13 40 Faks: 0412.326 13 24 Adres: Gneydou Anadolu Tarmsal Aratrma Enstits Md. Pk: 72, 21110, DYARBAKIR nternet Sitesi: http://gatae.gov.tr/ Eposta: gataem@gatae.gov.tr Kahramanmara Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0344.237 60 20 - 237 60 71 Faks: 0344.237 71 96 Adres: Adanayolu zeri 5.km, KAHRAMANMARA nternet Sitesi: www.kahramanmarastaem.gov.tr/ Eposta: webmaster@kahramanmarastaem.gov.tr Karadeniz Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0362.256 05 14 Faks: 0362.256 05 16 Adres: P.K. 39, 55001, SAMSUN nternet Sitesi: www.ktae.gov.tr/ Eposta: ktae@ktae.gov.tr Malatya Meyvecilik Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0422.351 15 30 Faks: 0422.351 15 29 Adres: Tecde Yolu zeri, PK: 43, MALATYA nternet Sitesi: www.mae.gov.tr Eposta: admin@mae.gov.tr Manisa Baclk Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0236.211 10 71 Faks: 0236.211 10 72 Adres : Muradiye Cad., P.K. 12, 45040, MANSA nternet Sitesi: www.manisabagcilik.gov.tr Eposta: bilgi@manisabagcilik.gov.tr Nazilli Pamuk Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0256.313 17 50, 313 30 93 Faks: 0256.313 17 50, 313 30 93 Adres: Nazilli / AYDIN nternet Sitesi: www.nazillipamuk.gov.tr/ Eposta: nazillipamuk@nazillipamuk.gov.tr Nide Patates Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0388.232 33 54 - 55 Faks: 0388.232 33 56 Adres: Eski Kayseri Yolu 2.km / NDE nternet Sitesi: www.patates.gov.tr/ Eposta: npaem@mynet.com

Sakarya Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0264.275 25 91 - 92 Faks: 0264.275 25 94 Adres: P.K.25, 54001 / SAKARYA nternet Sitesi: www.tagem.gov.tr/enstitu/ kenstitu/stae.htm Eposta: staem@staem.gov.tr.
33

aratirma enStitleri
Tarla Bitkileri Merkez Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0312.327 12 40 Faks: 0312.3272893 Adres: ehit Cem Ersever Cad. No:9-11 Yenimahalle / ANKARA nternet Sitesi: www.tagem.gov.tr/enstitu/menstitu/ tbmae.htm Eposta: tarlabitkileri2003@yahoo.com Tekirda Baclk Aratrma Enstits Tel: 0282.261 20 42 Faks: 0282.262 40 61 Adres: P.K. 7, 59100 TEKRDA nternet Sitesi: www.bagcilik.gov.tr/ Eposta: tekirdag@bagcilik.gov.tr Trakya Tarmsal Aratrma Enstits Mdrl Tel: 0284.235 81 82 Tel: 0284.235 82 10 Adres: Blge Trafik yan stanbul Yolu P.K.16, 22100, EDRNE nternet Sitesi: www.ttae.gov.tr/ Eposta: ttae@ttae.gov.tr

Zeytincilik Aratrma Enstits Mdrl Tel : 0 232 462 70 73 (Pbx) Faks : 0 232 435 70 42 Adres: niversite Caddesi. No: 43 P.K. 35100, Bornova / ZMR nternet Sitesi: www.zae.gov.tr/ Eposta: posta@zae.gov.tr

34

niversiteler
Yrd. Do.Dr. Adem Karata Sleyman Demirel niversitesi - Ziraat Fakltesi Bahe Bitkileri Blm, ISPARTA Tel: 0246 211 46 55 Faks: 0246.237 16 93 Eposta: ademkar@ziraat.sdu.edu.tr Alptekin Karagz Aksaray niversitesi, Biyoloji Blm Tel: 0382.451 20 70 Faks: 0382.451 20 71 Eposta: alptekinkaragoz@yahoo.com Do. Dr. brahim Duman Ege niversitesi - Ziraat Fakltesi - Bahe Bitkileri Tel: 0232.339 45 81 Faks: 0232.388 18 65 Eposta: ibrahim.duman@ege.edu.tr

Do. Dr. Melahat Avc Birsin Ankara niversitesi - Ziraat Fakltesi - Tarla Bitkileri Blm Tel: 0312.596 13 25 Faks: 0312.318 26 66 Eposta: birsin@agr.ankara.edu.tr Prof. Dr. Neet Klner Ankara niversitesi - Ziraat Fakltesi Tel: 0312.596 11 21 Faks: 0312.3182666 Eposta: kilincer@agri.ankara.edu.tr

Do. Dr. rfan ZBERK Harran niversitesi - Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri Blm URFA Tel: 0414.247 03 83 - 2359 Faks: 0414.247 44 80 Eposta: ozberki@harran.edu.tr

Do.Dr. Ahmet Balkaya Samsun Ondokuz Mays niversitesi - Ziraat Fakltesi - Bahe Bitkileri Blm Tel: 0362.457 60 20 - 1383 Faks: 0362.457 60 34 Eposta: abalkaya@omu.edu.tr Do.Dr. Suat ensoy Yznc Yl niversitesi Ziraat Fakltesi Bahe Bitkileri Blm VAN Tel: 0432.225 10 24 - 1685 Faks: 0.432.225 11 04 Eposta: suatsensoy@yyu.edu.tr Dr. Mehmet Benian Eser Ege niversitesi - Bahe Bitkileri Blm Tel: 0232.388 40 00 2621 Faks: 0232.388 18 65 Eposta: benian.eser@ege.edu.tr

Prof. Dr. Yavuz Emeklier Ankara niversitesi, Tarla Bitkileri Uzmanlk Alan: Scak klim Tahllar, Bitki Gen Kaynaklar Tel: 312.596 12 79 Faks: 0312.318 26 66 Eposta: emeklier@agri.ankara.edu.tr Prof.Dr. Murat zgen Ankara niversitesi, Tarla Bitkileri Tel: 0312.596 14 52 Faks: 0312.596 14 52 Eposta: mozgen@tr.net

Prof.Dr. Nebahat Sar ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi - Rektr Yardmcs, Karpuz ve Turp Gen Kaynaklar Tel: 0322.338 67 27 Faks: 0322.338 69 45 Eposta: nesari@mail.cu.edu.tr

35

niversiteler
Prof. Dr. brahim Demir Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi - Bahe Bitkileri Blm Tel: 0312.596 13 16 Faks: 0312.317 91 19 Eposta: demir@agri.ankara.edu.tr Prof. Dr. Tayfun zkaya Tel: 0232.388 40 00 - 1441 Faks: 0232.388 18 62 Eposta: tayfun.ozkaya@ege.edu.tr Prof.Dr. Neet Arslan Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri Blm Tel: 0312 596 1267 Faks: 0312.318 26 66 Eposta: narslan@agri.ankara.edu.tr Yrd. Do. Dr. Canan ztokat anakkale 18 Mayz niversitesi Aratrma Komisyonu Projeleri - Brlce Tohum Kayna Tel: 0286.218 00 18 - 1387 Faks: 0286.218 05 45 Eposta: coztokat@comu.edu.tr

36

Sivil toplum kurululari

Bitki Islahclar Dernei Tel: 0284.235 81 80 Faks: 0284.235 82 10 Eposta: islahcilar@hotmail.com nternet Sitesi: www.tubid.4t.com Boatepe Ky Gzelletirme Dernei Tel: 474 259 10 45 Faks: 0474.223 81 11 Eposta: koculupey@gmail.com Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei Tel: 0212.252 52 55 Faks: 0212.252 52 56 Ankara: Tel/Faks: 0312.468 86 99 Eposta: gunesin@bugday.org nternet Sitesi: www.bugday.org ifti Sendikalar Konfederasyonu Tel: 0312.430 58 11 Faks: 0312.430 15 63 Eposta: ciftcisen@gmail.com

Bu liste srekli gncellenmek zere hazrlanm ve sralama kurumlarn alfabetik srasna gre yaplmtr. Fkir Sahibi Damaklar Slow Food Trkiye/Fikir Sahibi Damaklar Konviviyumu fsd.slowfoodtr@gmail.com

GDOya Hayr Platformu Tel: 0212.292 92 27 nternet Sitesi: www.gdoyahayir.org

stanbul Ziraat Mhendisleri Odas Tel: 0216 .336 86 43 Faks: 0216.418 04 68 Eposta: istanbul@zmo.org.tr nternet Sitesi: www.zmo.org.tr/subeler/index. php?sube=3 Kirazli Ky Dernei Tel: 0256.667 10 03 Faks: 0256.612 42 76 Eposta: nihatfirat@windowslive.com

Doal Yaam ve Ekolojik zmler Merkezi DA-Kazda Tel: 0286.752 60 43 Eposta: ismail@imeceevi.com nternet Sitesi: www.imeceevi.org

Krsal evre ve Ormanclk Sorunlar Aratrma Dernei Tel: 0 312 425 94 14 0312.425 94 14 Eposta: kirsalcevreormancilik@yahoo.com nternet Sitesi: www.kirsalcevre.org.tr Meyve Miras alma Grubu Internet Sitesi: www.meyvemirasi.org/grup.htm

Emanetiler Dernei Tel: 0212. 230 86 56 Eposta: emanetciler@gmail.com nternet Sitesi:www.emanetciler.org Fethiye Ekoturizmi Gelitirme Dernei Tel: 0252.633 66 27 Eposta: ahmetkizen@pastoralvadi.com nternet Sitesi: www.pastoralvadi.com/ahmet_kizen.html

Pembe Domates A nternet Sitesi: www.pembedomates.org

37

Sivil toplum kurululari

Toprak Ana Platformu Eposta: info@toprakana.org nternet Sitesi: http://toprakana-org2.blogspot.com Yer Gk Anadolu Dernei Tel: 474.223 52 32 Faks: 0474.2235232 Eposta: ofis@yergokanadolu.org nternet Sitesi: www.yergokanadolu.org Ziraat Mhendisleri Odas Tel: 0312.425 05 55 Fax: 0312.418 51 98 nternet Sitesi: www.zmo.org.tr

Trkiye Tabiatn Koruma Dernei Tel: 0 312.236 15 46 Eposta: ttkder@ttkder.org.tr nternet Sitesi: http://www.ttkder.org.tr Ulalabilir Yaam Dernei Tel: 0212 243 99 81 Eposta: yekbunuzun@mynet.com nternet Sitesi: http://uyd.org.tr/basin.htm

38

uluSlararaSi kurulular

Bu liste srekli gncellenmek zere hazrlanm ve sralama kurumlarn alfabetik srasna gre yaplmtr. Esporus Tarmsal Biyolojik eitlilik Koruma Merkezi Tel: 0034 93 8787035 nternet Sitesi: www.esporus.org Eposta: esporus@associaciolera.org

A SEED Europe Action for Solidarity, Environment, Equality and Diversity Avrupa Dayanma, evre, Eitlik ve eitlilik Hareketi Tel: 0031-20-6682236 Adres: Plantagedoklaan 12A, 1018 CM Amsterdam, The Netherlands nternet Sitesi: http://www.aseed.net Eposta: linda@aseed.net Almaixera Yerel tohum eitlerinin korunmasn hedefleyen bir Katalan tohum bankas iftiler arasnda tohum takas ve benzeri faaliyetler gerekletiriyorlar. nternet Sitesi: http://almaixera.mundoalternativo.org Eposta: almaixera@gmail.com

Friends of the Earth England, Wales and Northern Ireland Adres: Clare Oxborrow, 26-28 Underwood Street, London N1 7JQ,, UK nternet Sitesi: www.foe.co.uk

Arche Noah - Austrian Seed Savers Organisation Avusturya Tohum Kurtarclar Tel: 0043 / (0)2734 / 8626 / 13 Fax: 0043 / (0)2734 / 8626 Adres: Obmann, Bereichsleitung Bildung, Obere Strae 40, A-3553 Schiltern, Austria nternet sitesi: www.arch-noah.at Eposta: info@arche-noah.at Centre for Genetic Resources, the Netherlands Hollanda - Genetik Kaynaklar Merkezi Tel: 0031 317 477045 Faks: 0031 317 423110 Adres: P.O. Box 16, 6700 AA Wageningen, The Netherlands nternet Sitesi: www.cgn.wur.nl Eposta: cgn@wur.nl CPE - Coordination Paysanne Europenne Avrupa Kyl Koordinasyonu Tel: 0032 2 217 31 12 Faks: 0032 2 218 45 09 Adres: CPE 18 rue de la Sablonnire 1000 Bruxelles Belgique nternet Sitesi: www.cpefarmers.org Eposta: cpe@cpefarmers.org

Fundacja ICPPC - International Coalition To Protect The Polish Countryside Polonya Krsalnn Korunmas iin Uluslararas Koalisyon Tel./Faks: 033 8797 114 Adres: 34-146 Stryszw 156, Poland nternet Sitesi: www.icppc.pl; www.eko-cel.pl; www.gmo.icpp.pl Eposta: biuro@icppc.pl GM-Free Ireland Network GDOsuz rlanda A Tel 00353 404 43885 Faks: 00353 404 43887 nternet Sitesi: www.gmfreeireland.org Eposta: mail@gmfreeireland.org

Grain - Tohum Tel: 0034 933011381 Faks: 0034 933011627 Adres: Girona 25, pral. E-08010, Barcelona, Spain nternet Sitesi: www.rain.org Eposta: grain@grain.org

39

uluSlararaSi kurulular
IFOAM International Federation of Organic Movements / Uluslararas Organik Tarm Hareketleri Federasyonu Tel: +49-228-92650-10 Faks: +49-228-92650-99 Adres: Charles-de-Gaulle-Str. 5. 53113 BonnGermany Internet sitesi: www.ifoam.org Eposta: headoffice@ ifoam.org KOKOPELL Terre de Semances Tel: 0033 04 66 30 64 91/ 04 66 30 00 55 Faks: 0033 04 66 30 61 21 Adres: Association Kokopelli, Oasis. 131 impasse des Palmiers, 30100 Als, France. nternet Sitesi: www.kokopelli.asso.fr Eposta: dominique@kokopelli.asso.fr Le Collectif pour une France-Comt sans OGM GDOsuz Fransa Kollektifi Tel: 0033 03 81 80 92 98 Adres: Maison Rgionale de lEnvironnement, 15 rue de lIndustrie, 25 000 Besanon, France nternet Sitesi: http://fcsansogm@laposte.net Eposta: fcsansogm@laposte.net Navdanya - Hindistan Tel: 0091-11-26535422, 26968077 Faks: 0091-11-26856795, 26562093. Adres: A-60, Hauz Khas, New Delhi-110016, India. nternet Sitesi: www.navdanya.org Eposta: vshiva@vsnl.com

Save Foundation - Koruma Vakf Tel: 0049-7531/28 22 55 Faks: 0049-7531/18 97 47 Adres: Paradiesstrasse 13, D-78462 Konstanz, Germany nternet Sitesi: www.save-foundation.net Eposta: office@save-foundation.net Seed savers exchange - Tohum Koruyucular Takas Tel: 001 563 382-5990 Faks: 001 563 382-5872 Adres: 3094 North Winn Road, Decorah, Iowa 52101, USA nternet Sitesi: www.seedsavers.org Eposta: diane@seedsavers.org SLOWFOOD Tel: 0039 0172 419653 Faks: 0039 0172 413640 Adres: Piazza Vittorio Emanuele 9 Fr., Pollenzo 12060 Bra, Italy. nternet Sitesi: www.slowfood.com Eposta: v.musso@slowfood.it ; p.nano@slowfood.it SOS: SAVE OUR SEEDS - SOS: Tohumlarmz Kurtarn Tel: 0049-30-24047146 Faks: 0049-30-27590312. Adres: Zukunftsstiftung Landwirtschaft, Marienstr. 19, 10117 Berlin, Germany. nternet Sitesi: www.saveourseeds.org Eposta: info@saveourseeds.org

Les Amis de la Confdration Paysanne Kyl Konfederasyonu Dostlar Adres: 104, rue Robespierre, 93170 Bagnolet, France nternet Sitesi: www.lesamisdelaconf.org Eposta: contact@ lesamisdelaconf.org

Nature & Progrs Doa ve Gelime Tel: 00 33 (0)4 66 03 23 40 Faks: 00 33 (0)4 66 91 21 95 Adres: 68, boulevard Gambetta, 30700 Uzs, France ve 16, avenue Carnot - 30100 Als nternet Sitesi: www.natureetprogres.org Eposta: np@nature-et-progres.org

40

uluSlararaSi kurulular
THANAL Tel: 0091- 471- 2727150 Adres: H-3, Jawahar Nagar, Kowdiar, Thiruvananthapuram - 695 003 Kerala, India. nternet Sitesi: www.munlochygmvigil.org.uk Eposta: admin@thanal.org The Greens Movement of Georgia / FoE-Georgia Grcistan Yeil Hareketi Tel: 00995 32 355069; 354751 Faks: 00995 32 351674 Adres: George Magradze, 182, D. Agmashenebeli ave., Mushtaidi Park, Greens House, Tbilisi, 0112, Georgia nternet Sitesi: www.greens.ge Eposta: info@greens.ge Via Campesina - Uluslararas Kyl Hareketi Tel: 0062-21-7991890 Faks: 0062-21-7993426 Adres: Jl. Mampang Prapatan XIV No. 5, Jakarta Selatan, DKI Jakarta, Indonesia 12790 nternet Sitesi: www.viacampesina.org

The Edmonds Institute Edmond Enstits Tel: 001 425-775-5383 Adres: 20319-92nd Avenue West, Edmonds, Washington 98020, USA nternet Sitesi: www.edmonds-institute.org Eposta: beb@igc.org The Global Facilitation Unit for Underutilized Species - Yeterli Kullanm Alan Bulamayan eitlerin Kresel Olarak Kolaylatrlmas Grubu Tel: 0039 06 6118 292 Faks: 0039 06 61979661 Adres: Global Facilitation Unit for Underutilized Species, Via dei Tre Denari 472/A, 00057 Maccarese, Rome, Italy nternet Sitesi: www.underutilized-species.org Eposta: underutilized-species@cgiar.org

41

42

Biyolojik eitliliin ve salkl gda hakknn n koulu olan rn eitliliinin korunmas iin yaplmas gerekenler, evrenin kirlendikten sonra temizlenmesi zerine yaplan hukuki dzenlemelerden daha ncelikli ve hayati dzenlemelerdir. evre hakk, salkl gda hakk ve fikri mlkiyet haklarn yan yana koyduumuzda hayati nemi ak olan ilk ikisinin stn ve ncelikli olarak gzetilmesi arttr. Salkl gda hakk neredeyse yaam hakk ile edeer bir hak olarak, bir eser zerinde fikri ve snai hak elde etmekten daha stn ve ncelikli kabul edilmek zorundadr.

dayanma haklar nc kuak haklar olarak belirlenmitir. Dayanma haklarnn kaynakland sorunlar, tm insanln yan yana geldii takdirde zebilecei, yoksa tek tek insanlarn ya da lkelerin, stesinden gelemeyecei sorunlar oluturmaktadr. Yetmilerden bu yana evrenin korunmas ve evre kirliliinin nlenmesi ile ilgili uluslararas alma ve toplantlar dzenlenmi, birok uluslararas belge imzalanmtr. Bu belgelerde evre hakk ve katlma oka yer verilmitir. 1973den itibaren Birlemi Milletlerin evre ile ilgili almalar evre iin Birlemi Milletler Program ad altnda birletirmi ve halen bu almalar ksa ad UNEP olan bu kurulu tarafndan yrtlmektedir. Salkl evre hakk Anayasamzn nc blmnde sosyal ve ekonomik haklar ve devler bal altnda salk hizmetleri ile birlikte 56. maddede dzenlenmitir. Bu maddeye gre, Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn devidir. Devlet, herkesin hayatn, beden ve ruh sal iinde srdrmesini salamak; insan ve madde gcnde tasarruf ve verimi artrarak, ibirliini gerekletirmek amacyla salk kurulularn tek elden planlayp hizmet vermesini dzenler. 56. maddedeki bu genel dzenlemenin yan sra evre hakk Anayasada dzenlenen birok hakkn (mlkiyet ve miras hakk gibi) kullanmn snrlandran kamu yararn ilgilendiren bir hak konumundadr. evre hakkna mlkiyet hakk

evre hakknn ilk dile getirildii uluslararas toplant Stockholm Konferansdr. Birlemi Milletler tarafndan dzenlenen 5-16 Haziran 1972 tarihlerinde gerekletirilen konferansa yzden fazla lke temsilcisi katlmtr. Bu tarihten itibaren evre hakk dayanma haklar ad verilen nc kuak haklar kategorisi ierisinde yerini almtr. nsanlar arasndaki dayanmay gerekletirmek ve ortak deerlerin dayanma yoluyla korunmas, gelitirilmesi amacyla UNESCO (Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt) yeni insan haklar oluturma abas iine girmitir. Bu abalar sonucu, bar hakk, gelime hakk, halklarn kendi kaderini belirleme (self-determinasyon) hakk ve evre hakknn da iinde bulunduu

43

veya miras hakk ile att durumlarda stn bir hak olarak ncelik tannr. Bata evre Kanunu olmak zere evre hakk ile ilgili dzenlemeler ieren birok kanun ve ynetmelik vardr. Milli Parklar Kanunu, Ky Kanunu, Medeni Kanun, Borlar Kanunu, Belediye Kanunu, Orman Kanunu gibi..

organizmalar ieren gdalarn salkl gda hakkn ihlal ettii ok aktr. rn eitliliinin korunmas ve yerel dayankl trlerin ortadan kalkmasnn nlenmesi iin gerekli hukuki dzenleme ve almalarn yaplmas gerekmektedir. Salkl gda elde etme ve alkla ba etmede doa ile uyumlu ekolojik gda retimi tek ve gerekli yntemdir. Salkl gda hakknn Anayasamzda dzenlenmemesi nemli bir eksikliktir. Bununla birlikte, ak bir ekilde dzenlenmemi olsa da 56. maddede dzenlenen salkl evre hakknn, salkl gda hakkn da kapsadn syleyebiliriz.

1966 ylnda kabul edilen Uluslararas Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesinde u szlerle ifade edilmitir: Cinsiyeti ve ya ne olursa olsun, her insann her zaman srekli, yeterli, gvenli ve kltrel tercihine uygun gdaya veya gda retmek iin gerekli aralara ulama hakk vardr. nsanlar gda ihtiyalarn kendi kontrollerinin dnda, engelli, yallk, ekonomik yetersizlikler, hastalk, felaket ya da ayrmclk gibi durumlarda karlayamadklar zaman gda ihtiyalar devlet tarafndan karlanmaldr. (Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Komitesinin 12. Genel Yorumu) Dnyadaki alk probleminin nedeninin nfus art deil kaynaklarn dengesiz dalm olduu bilinmektedir. Bunun yan sra salkl gda hakknn gereklemesi iin gdann dnya zerinde dengeli dalm tek bana yeterli bir zm deildir. Gdann her eyden nce salkl olmas gerekir. retilen gdalarn toksin, kimyasal ila kalntlar ve ar metaller iermediinin garanti altnda olmas gerekmektedir. Genetii deitirilmi

ifti haklarnn korunmas ile ilgili anayasa ve kanunlarmzda yeterli bir dzenleme bulunmamaktadr. Toprakl veya topraksz iftilerin sendikal haklardan tm alanlar gibi faydalanmasna bir engel bulunmamakla birlikte uygulamada salam bir sendikal rgtlenme gerekleememektedir. ifti meslek rgt olan ziraat odalar ve ekonomik alandaki rgtlenme olarak kooperatifler iftilerin siyasi, sosyal ve demokratik haklarn korumada yeterli olamamaktadr. Anayasann 44. maddesi ifti hakk ile ilgilidir. Bu maddenin 1. fkrasna gre devlet, topran verimli olarak iletilmesini korumak ve gelitirmek, erozyonla kaybedilmesini nlemek ve topraksz olan veya yeter topra bulunmayan iftilikle uraan kylye toprak

44

salamak amacyla gerekli tedbirleri alr. Kanun bu amala deiik tarm blgeleri ve eitlerine gre topran geniliini tespit edebilir. Topraksz olan veya yeter topra bulunmayan iftiye toprak salamas retimin drlmesi, ormanlarn klmesi ve dier toprak ve yeralt zenginliklerinin azalmas sonucunu douramaz. Bu amala datlan topraklar blnemez, bakasna devredilemez ve ancak datlan iftilerle miraslar tarafndan iletilebilir. Bu artlarn kayb halinde datlan topran devlete geri alnmasna ilikin esaslar kanunla dzenlenir. evrenin, biyolojik eitliliin korunmas, iftilerin bugne dek yetitirdikleri yerel trlerin korunmas ve salkl gda retiminin salanabilmesi iin gerekli kilit hukuki ve pratik dzenlemelerin zellikle ifti haklar ile ilgili yaplmas gerekmektedir. iftilerin en azndan yerel pazarlarda tohum, fide retme ve pazarlama haklarn da kapsayan dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Kirlenen ve tketilen bir doay korumak adna kat zerinde birok uluslararas antlama ve hukuki dzenleme yapmann tesinde salkl ve doayla dost retim yapabilmesi iin iftinin sahip olmas gereken en doal haklar koruma altna almak en nemli adm olarak grnmektedir. Bu hayati yn dikkate alnarak ifti haklarnn fikri ve snai haklarla atmas durumunda, mlkiyet ve evre hakk atmasnda evre hakknn stn olmas gibi, ifti haklar da kamu yararn ilgilendiren boyutlar ile stn ve ncelikli kabul edilmelidir.

5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki ifade ile; Sahibinin hususiyetini tayan ve ilim ve edebiyat, musiki, gzel sanatlar veya sinema eserleri olarak saylan her nevi fikir ve sanat mahsulleri zerinde sahip olunabilecek maddi ve manevi haklarn tamamn ifade eden, gnmzde hem ulusal hem de uluslararas kurulularca gvence ve koruma altna alnan bir kavram ifade etmektedir. Fikri mlkiyet haklarnn korunmas, bir eserin onu reten kiiye ait olduunu gvence altna alnmasn salamakla birlikte, eseri reten kiinin onu sahiplenmesini ve kiinin bundan ticari adan yararlanmasn mmkn klar. Trkiyede fikri ve snai mlkiyet haklarnn korunmas hakknda mevzuat ierisindeki bellibal dzenlemeler unlardr: 5848 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Patent Haklarnn Korunmas Hakknda 551 sayl Kanun Hkmnde Kararname, Markalarn Korunmas Hakknda 556 sayl Kanun Hkmnde Kararname, Endstriyel Tasarmlarn Korunmas Hakknda 554 sayl Kanun Hkmnde Kararname, Corafi iaretlerin Korunmas Hakknda 555 sayl Kanun Hkmnde Kararname, 5042 sayl Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna likin Kanun Trkiye; 1938den beri Brksel Metnine taraf olduumuz 1886 tarihli Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasna likin Bern

45

 1971 tarihli Patentlerin Uluslararas

Metnine 01.01.2005 tarihinden itibaren,

Snflandrlmasna likin STRASBOURG Anlamas (IPC)na 01.10.1996 tarihinden itibaren, 1957 tarihli Marka Tescilinde Eyalarn ve Hizmetlerin Uluslararas Snflandrlmasna likin NS Anlamasna 15.10.1996 tarihinden itibaren, 1968 tarihli Tasarmlarn Snflandrlmasna likin LOCARNO Anlamasna 30.11.1998 tarihinden itibaren, taraf olmutur.

Szlemesinin 1979 tarihli Paris Metnine 03.09.2003 tarihinden itibaren, 1961 tarihli crac Sanatlar, Fonogram -ses kayd- Yapmclar ve Yayn Kurulular Hakknda 1961 Tarihli Roma Szlemesine 03.09.2003 tarihinden itibaren, 1925ten beri Londra Metnine taraf olduumuz 1883 tarihli Snai Mlkiyetin Korunmasna Dair PARS Szlemesinin 1 ubat 1995 tarihli Stokholm Metninin 1-12. maddelerine 01.02.1995 tarihinden itibaren, 1970 tarihli Patent birlii Antlamas (PCT)na 01.01.1996 tarihinden itibaren, 1973 tarihli Avrupa Patent Szlemesine 01.11.2000 tarihinden itibaren, 1996 tarihli MADRD Anlamasna likin Protokole 01.01.1999 tarihinden itibaren, 1925 tarihli Tasarmlarn Uluslararas Tesciline likin LAHEY Anlamasnn Cenevre

46

Kanunlar
Balk No Onay ve Yayn Tarihi
kabul : 9/8/1983 yayn: 11/08/1983 kabul: 31.10.2006 yayn: 08.11.2006

Aklamas - Konusu

Sorumlu Bakanlk

evre Kanunu

2872

Btn canllarn ortak varl olan evrenin, srdrlebilir evre ve srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda korunmasn salamaktr. Bitkisel retimde verim ve kaliteyi ykseltmek, tohumluklara kalite gvencesi salamak, tohumluk retim ve ticareti ile ilgili dzenlemeleri yapmak ve tohumculuk sektrnn yeniden yaplandrlmas ve gelitirilmesi iin gerekli olan dzenlemeleri gerekletirmek Ormanlarn planlanmas, iletilmesi, korunmas gibi orman ynetimine ilikin esaslar belirlenmektedir. eitli kanunlarla nceden tahsis edilmi veya kadimden beri kullanlmakta olan mera, yaylak, klak ve kamuya ait otlak ve ayrlarn tespiti, tahdidi ile ky veya belediye tzel kiilikleri adna tahsislerinin yaplmasn, belirlenecek kurallara uygun bir ekilde kullandrlmasn, bakm ve slahnn yaplarak verimliliklerinin artrlmasn ve srdrlmesini, kullanmlarnn srekli olarak denetlenmesini, korunmasn ve gerektiinde kullanm amacnn deitirilmesini salamaktr. Otlak ve ayrlarn tespiti, tahdidi ile ky veya belediye tzel kiilikleri adna tahsislerinin yaplmasn, belirlenecek kurallara uygun bir ekilde kullandrlmasn, bakm ve slahnn yaplarak verimliliklerinin artrlmasn ve srdrlmesini, kullanmlarnn srekli olarak denetlenmesini, korunmasn ve gerektiinde kullanm amacnn deitirilmesini salamaktr.

evre ve Orman Bakanl

Tohumculuk Kanunu

5553

Tarm ve Kyileri Bakanl

Orman Kanunu

6831

31/08/1956

evre ve Orman Bakanl Tarm ve Kyileri Bakanl

Mera Kanunu

4342

25/02/1998

47

Kanunlar
Balk No Onay ve Yayn Tarihi
01/12/2004

Aklamas - Konusu

Sorumlu Bakanlk

Organik Tarm Kanunu 5

5262

Ekolojik dengenin korunmas, organik tarmsal faaliyetlerin yrtlmesi, organik tarmsal retimin ve pazarlamann dzenlenmesi, gelitirilmesi, yaygnlatrlmas

Tarm ve Kyileri Bakanl

Yem Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna Dair Kanun

502

kabul: 08.01.2004 yayn: 15.01.2004

Bitki eitlerinin gelitirilmesini zendirmek, yeni eitlerin ve slah haklarnn korunmasn salamaktr.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu

543

yayn: 03.07.2005

Topran doal veya yapay yollarla kaybn ve niteliklerini yitirmesini engelleyerek korunmasn, gelitirilmesini ve evre ncelikli srdrlebilir kalknma ilkesine uygun olarak, plnl arazi kullanmn salayacak usl ve esaslar belirlemek

Tarm ve Kyileri Bakanl

ifti Mallarnn Korunmas Hk.Kanun

4081

yayn: 10.07.1941

Kanuna gre korunacak ifti mallarnn kapsamn belirler: 1.Ekili, dikili veya kendiliinden yetien btn nebatlarla Orman Kanununun mulne girmeyen aalar ve aalklar; II. Ziraatte kullanlan veya ziraatle alakal olan her nevi menkul ve gayrimenkul mallar. III. Su arklar, set ve bentlerle hendek, it, duvar ve emsali manialar, tarla ve bahe yollar.

Adalet, ileri, Maliye ve eski Ziraat Bakanl

48

ynetmeliKler
Onay ve Yayn Tarihi No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

5042

Bu Ynetmelik, 8/1/2004 tarihli ve 5042 sayl Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna likin Kanuna dayanlarak hazrlanmtr. 12.08.2004 tarih ve 25551 sayl Resmi Gazete yayn: 05.03.2007

Ynetmeliin amac, yeni bitki eitlerine ait slah haklarnn korunmasna ilikin usul ve esaslar dzenler.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna Dair Ynetmelikte Deiiklik Yaplmas Hakknda Ynetmelik Tohumluklarn Sertifikasyonuna likin Ynetmelik

26453

12.08.2004 tarihli ve 25551 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna Dair Ynetmeliin 9uncu maddesinin birinci fkras ve (a) bendinin (2) numaral alt bendi ile (b) bendinin (29 (3) ve (4) numaral alt bendleri deitirilmitir. Tohumluklarn snf ve kademelere ayrlmas ve bu tohumluklara sertifika verilmesi faaliyetlerini belirleyen ynetmelik.

Tarm ve Kyileri Bakanl

308

Bu Ynetmelik; Tohumluklarn Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonu hakknda 21.8.1963 tarihli ve 308 sayl Kanunun 7 ve 17inci maddelerine gre hazrlanmtr. yayn: 01.02.1964 Bu Ynetmelik 21/8/1963 tarihli ve 308 sayl kanunun 17 nci maddesine gre hazrlanmtr. 1.2.1964, No: 11622 sayl Resmi Gazete

Tarm ve Kyileri Bakanl

Tohumluklarnn Tescil, Kontrol Ve Sertifikasyonu Hakkndaki Kanunun Uygulanmasna likin Ynetmelik

Tarla ve bahe rnleri, sebze ve yem bitkileri tohumluklarnn eit safiyetini devam ettirmek, fiziksel niteliklerini muhafaza etmek iin Tohumluklarn Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonu hakkndaki 21/8/1963 tarihli ve 308 sayl kanunun uygulanmasna ilikin ilemler bu ynetmelik gereince yrtlr.

Tarm ve Kyileri Bakanl

49

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Bitki eitlerinin Tescil Edilmesine likin Ynetmelik

308

Bu Ynetmelik, 21.08.1963 tarih ve 308 sayl Tohumluklarn Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonu Hakkndaki Kanunun 3976 sayl Kanunla deiik 6 ve 17nci maddelerine dayanlarak hazrlanmtr. yayn: 19.09.1997 21/8/1963 tarihli ve 308 sayl kanunun 10 uncu ve 17inci maddelerine gre hazrlanan bu ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer. yayn: 01.02.1964 a) Bitkilerin oaltlmasnda kullanlan yumru, kk, soan, fide, fidan ve fidan retim materyalleri yani elik, a gz, a kalemi, kkl klon, srgn ucu meristemi gibi vegetatif aksam ile tohum r gibi generatif aksamn, Kanuna gre yetitirilip kontrol ve sertifikasyon ilemlerine tabi tutulabilmesi iin, bitki eitlerinin tescil edilmesi veya retim izni verilmesi ile ilgili esaslar, b) Birim alandan alnacak verimi artrmaya, kaliteli rn elde etmeye ynelik olarak stn nitelikteki eitlerin Devlet tarafndan belirlenmesi ve reticilere tavsiye edilmesi ile ilgili esaslar, c) Bitki eitlerinin slah ve/ veya gelitirilmesi zerinde alan zel sektr kurulularnn; bu faaliyetlerinin kanun nezdinde geerli kabul edilebilmesi iin, zel sektr tarmsal aratrma kuruluu olarak tesciline ilikin hususlar ile slah ettii eidin tescilini isteyen gerek kiilerde aranan artlarn belirtilmesi hususlarn, kapsamaktadr.

TTSM

Sertifikal Tohumluk Yetitiricilerine likin Ynetmelik

308

Tarm ve Kyileri Bakanl

50

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Bitki eitlerinin Tescil Edilmesine likin Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Bitki eitlerinin Kayt Altna Alnmas Ynetmelii Say : 26755

yayn: 11.11.2004

TTSM

Bu Ynetmelik, 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 4nc maddesine ve 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurumlarna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr.

Bu Ynetmeliin amac; tarmsal bitki trlerine ait eitlerin kayt altna alnmas, kayt listelerinin oluturulmas, ktkte kal sresi ve silinmesi, bitki genetik kaynaklarnn kaydedilmesi esaslarn belirlemektir ve tarla bitkileri, ba bahe bitkileri ve dier bitki trlerine ait eitlerin ve genetik kaynaklarn kayt altna alnmas, zel sektr aratrma kurulularnn yetkilendirilmesi ve denetimine ilikin i ve ilemleri kapsar. Madde 52: Bu Ynetmeliin yaym tarihinde, 19/9/1997 tarihli ve 23115 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Bitki eitlerinin Tescil Edilmesine likin Ynetmelik yrrlkten kaldrlmtr. Bu ynetmelik, kanunda belirtilen hak sahibinin yetkilerine aykr olmamak kaydyla, tarmsal retimin korunmas ve kollanmas amacyla iftilerin iledii arazilerinden elde ettikleri rnden, yine kendi iledii arazilerinde yapacaklar retimler iin korunan bir eidin oaltm materyalini kullanmalar hlinde, kullanmla ilgili ifti, slah veya hak sahibinin hak ve sorumluluklarn belirlemektedir.

Tarm ve Kyileri Bakanl

ifti stisnas Uygulama Esaslar Ynetmelii

say: 25551

Bu Ynetmelik, Kanunun 17nci maddesinde sz edilen bitki trlerini ve iftilerin kanun kapsamnda salanan istisnalardan yararlanmas iin gerekli kurallar kapsar. yetki kanunu: 5042 Resmi Gazete: 12.08.2004/25551

Tarm ve Kyileri Bakanl

51

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

10

Meyve/Asma Fidan ve retim Materyali Sertifikasyonu ve Pazarlama Ynetmelii

17.01.2008 tarih ve 26759 sayl Resmi Gazete

Bu Ynetmelik, 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 6nc maddesi ve 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurulularna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr. Bu Ynetmelik, 1/12/2004 tarihli ve 5262 sayl Organik Tarm Kanununa dayanlarak hazrlanmtr.

Bu ynetmelik meyve/asma trlerine ait fidan ve retim materyallerinin, kaliteli ve salkl biimde retilmesi ve pazarlanmasn salamak amacyla, sertifikasyon sistemi dhilinde retim ve pazarlanmas ile ilgili usul ve esaslar kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmas Ynetmelii

10.06.2005 tarih ve 25841 sayl Resmi Gazete

11

Bu ynetmeliin amac; ekolojik dengenin korunmas, organik tarmsal faaliyetlerin yrtlmesi, organik tarmsal retimin ve pazarlamann dzenlenmesi, gelitirilmesi, yaygnlatrlmasna ilikin usul ve esaslar belirlemektir ve her trl bitkisel, hayvansal ve su rnleri retimi ile kullanlacak girdilerin organik tarm metoduna uygun olarak retilmesi veya temini, orman ve doal alanlardan organik tarm ilkelerine uygun olarak rn toplanmas, bu rnlerin ilenmesi, ambalajlanmas, etiketlenmesi, depolanmas, tanmas, pazarlanmas, kontrol, sertifikalandrlmas, denetimi ile cezai hkmlere ilikin teknik ve idari hususlar kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

52

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

12

Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmas Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Pancar Tohumluu Sertifikasyonu ve Pazarlama Ynetmelii Resmi Gazete Tarihi: 17.01.2008 Resmi Gazete Says: 26759

17 Ekim 2006 tarih ve 26322 sayl Resmi Gazete

10.06.2005 tarih ve 25841 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmas Ynetmeliinin ok eitli maddesinde deiiklikleri belirleyen ynetmelik

Tarm ve Kyileri Bakanl

13

Bu ynetmelik, 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 6nc maddesi ile 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurulularna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr. Bu ynetmelik, 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 6nc maddesi ile 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurulularna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr.

Bu ynetmelik pancar tohumluklarnn kaliteli ve standartlara uygun retimini salamak amacyla, sertifikasyon sistemi dhilinde gerek ve tzel kiiler tarafndan retilmesi ve pazarlanmasna ilikin usul ve esaslar kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Patates Tohumluu Sertikasyonu ve Pazarlama Ynetmelii

14

Resmi Gazete Tarihi: 17.01.2008 Resmi Gazete Says: 26759

Bu ynetmelik patates tohumluklarnn kaliteli ve standartlara uygun retimini salamak amacyla, sertifikasyon sistemi dhilinde gerek ve tzel kiiler tarafndan retilmesi, etiketlenmesi, ambalajlanmas, mhrlenmesi ve pazarlanmasna ilikin usul ve esaslar kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

53

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Sebze Fidesi retim ve Pazarlama Ynetmelii

15

Resmi Gazete Tarihi: 17.01.2008 Resmi Gazete Says: 26759

31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 6nc maddesi ile 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurulularna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr.

Bu ynetmelik, ticari amala retilen, datm ve sat yaplan, ithal ve ihra edilen sebze trlerine ait fidelerini, tespit edilen standartlara uygun, kaliteli ve salkl olarak retilmesi ve pazarlanmas esaslarn belirlemek amacyla hazrlanmtr ve sebze trlerine ait fidelerin retim ve pazarlanmasna ilikin i ve ilemleri kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Sebze Tohum Sertifikasyonu ve Pazarlamas Ynetmelii

Yetki Kanunu: 5553 18.01.2008 tarih ve 26760 sayl Resmi Gazete

16

31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 6nc maddesi ve 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurumlarna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr.

Bu ynetmelik, sebze trlerine ait sertifikal ve standart tohumluklarn kaliteli ve standartlara uygun retimini salamak amacyla, sertifikasyon sistemi dahilinde gerek veya tzel kiiler tarafndan retilmesi ve pazarlanmasna ilikin usul ve esaslar kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

54

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Tahl Tohumu Sertifikasyonu ve Pazarlamas Ynetmelii

17

Resmi Gazete Tarihi: 17.01.2008 Resmi Gazete Says: 26759

31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 6nc maddesi ve 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurumlarna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr. Bu ynetmelik, 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 8inci maddesi hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr.

Bu ynetmelik tahl trlerine ait tohumluklarn kaliteli ve standartlara uygun retimini salamak amacyla, sertifikasyon sistemi dhilinde gerek ve tzel kiiler tarafndan retilmesi ve pazarlanmasna ilikin usul ve esaslar kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Tohumculuk Piyasasnda Yetkilendirme ve Denetleme Ynetmelii

13 Ocak 2008 Resmi Gazete Say : 26755

18

Bu ynetmeliin amac, tohumluklar yetitiren, reten, ileyen ve sata hazrlayan, datan ve satan gerek veya tzel kiilerin yetkilendirilmesi ve denetlenmesi ile ilgili usul ve esaslar belirleyerek, kaliteli ve standartlara uygun tohumluklarn retimi ve pazarlanmasn salamaktr ve ve tohum yetitiricilerinin, tohum, fidan ve fide reticileri ile tohumluk bayilerinin yetkilendirilmesi ile ilgili artlar, yetkilendirme usul ve esaslar, yetkilendirilen kurulularn ve piyasa denetimi ile ilgili i ve ilemleri kapsar. Bu ynetmeliin amac, tohumluklar perakende olarak satacaklarn uyacaklar esaslar dzenlemektir.

Tarm ve Kyileri Bakanl

19

Tohumluklar Perakende Satacaklarn Uyaca Esaslar Hk. Ynetmelik

Yetki Kanunu: 308 03.07.1988 tarih ve 19861 sayl Resmi Gazete

Bu ynetmelik 308 sayl Tohumluklarn Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonu Hakknda Kanunun 17nci maddesine gre hazrlanmtr.

Tarm ve Kyileri Bakanl

55

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Tohumluk Kontrolr Ynetmelii

Yetki Kanunu: 308 17.02.2004 tarih ve 25376 sayl Resmi Gazete

Bu ynetmelik; 308 sayl Tohumluklarn Tescil, Kontrol ve Sertifikasyonu Hakknda Kanuna dayanlarak hazrlanmtr.

20

Bu ynetmelik; tohumluk beyannamelerinin deerlendirilmesi, tohumluk retim alanlarnn kontrol, tohumluk partilerinden numune alnmas ve piyasa denetimi konularnda grevlendirilecek personelin belirlenmesi ve yetkili klnmas amac ile hazrlanmtr ve Bu ynetmeliin; 1inci maddesinde belirtilen grevleri yapacak personelin seimi, eitimi, kontrolr unvann kazanmasn, alma ekillerini, grevlerini, yetki ve sorumluluklar ile sicil ilemlerini kapsar. Bu ynetmeliin amac; tohumluk sertifikasyonu ilemlerinden alan kontrolleri, numune alma, laboratuvar analizleri ve belgelendirme ile ilgili yetki devri esaslarn belirlemektir ve alan kontrolleri, numune alma, laboratuvar analizleri ve belgelendirilme konularnda yetki devrinin artlar, yetki devredilecek birlik, kamu kurum ve kurulular, zel hukuk tzel kiileri ve niversitelerle ilgili teknik ve fiziki artlara ilikin usul ve esaslar ile yetki devrinin geri alnmasnda uygulanacak i ve ilemleri kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Tohumluk Sertifikasyon lemlerinde Yetki Devri Ynetmelii

2008, Resmi Gazete, Say : 2675

Bu ynetmelik 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 15inci maddesine dayanlarak hazrlanmtr.

Tarm ve Kyileri Bakanl

21

56

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Tohumluklarn Tescil Kontrol ve Sertifikasyonu Hakkndaki Kanunun Uygulanmasna likin Ynetmelik

Yetki Kanunu: 308 01.12.1964 tarih ve 11622 sayl Resmi Gazete

Bu ynetmelik 21.8.1963 tarihli ve 308 sayl Kanunun 17nci maddesine gre hazrlanmtr.

22

Tarla ve bahe rnleri sebze ve yem bitkileri tohumluklarnn eit safiyetini devam ettirmek fiziksel niteliklerini muhafaza etmek iin tohumluklarn tescil kontrol ve sertifikasyonu hakkndaki 21.8.1963 tarihli ve 308 sayl kanunun uygulanmasna ilikin ilemler bu ynetmelik gereince yrtlr. Tarla ve bahe rnleri ile sebze ve yem bitkileri deyimlerinden orman kapsamna giren bitkiler d her trl bitki anlalr.

Tarm ve Kyileri Bakanl

23

Tohumluklarn Yetitirilecei zel retim Alanlarnn zellikleri ve Bu Alanlarda Uyulmas Gereken Kurallarn Belirlenmesi ile lgili Ynetmelik

Resmi Gazete Tarihi: 13.05.2008 Resmi Gazete Says: 26875

Bu ynetmelik, 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 5inci maddesine dayanlarak hazrlanmtr. Bu ynetmelik hkmlerine aykr hareket edenler hakknda 5553 sayl Kanunun 12nci madde hkmleri uygulanr.

Bu ynetmeliin amac; retilen tohumluklarn yabanc dllenmeye maruz kalmasn, safiyet ve deerlerini kaybetmesini nlemeye ynelik olarak, tohumluklarn yetitirilecei zel retim alanlarnn zellikleri ile snrlar ierisinde, tohumluk retimi yapan ve bitkisel rn yetitiren gerek veya tzel kiilerin uymas gereken hususlar belirlemektir.

Tarm ve Kyileri Bakanl

57

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu Uygulama Ynetmelii

15 Aralk 2005 Tarihli Resmi Gazete Say: 26024

5403 sayl Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanununun 5, 7, 8,10, 11, 12 ve 15inci maddelerine dayanlarak hazrlanmtr.

24

Bu Ynetmeliin amac; 3/7/2005 tarihli ve 5403 sayl Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanununda ngrlen toprak ve arazi varlnn belirlenmesi, arazi kullanm planlarnn yaplmas, tarmsal amal arazi kullanm ile toprak koruma plan ve projelerinin hazrlanmas, erozyona duyarl alanlarn, yeter byklkteki tarmsal arazi parsel byklnn tespiti ve toprak koruma kurulunun almalarna ilikin usul ve esaslar belirlemektir. Bu ynetmelik, yal, lifli, tbbi ve aromatik bitkilerin trlerine ait tohumluklarn kaliteli ve standartlara uygun retimini salamak amacyla, sertifikasyon sistemi dahilinde gerek veya tzel kiiler tarafndan retilmesi ve pazarlanmasna ilikin usul ve esaslar kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Yal, Lifli, Tbbi ve Aromatik Bitki Tohumu Sertifikasyonu ve Pazarlamas Ynetmelii

17.01.2008 tarih ve 26759 sayl Resmi Gazete

25

Bu ynetmelik, 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 6nc maddesi ve 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurumlarna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr.

Tarm ve Kyileri Bakanl

58

ynetmeliKler
Balk No Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Yemeklik Tane Baklagil ve Yem Bitkileri Tohum Sertifikasyonu ve Pazarlama Ynetmelii

Resmi Gazete Tarihi: 17.01.2008 Resmi Gazete Says: 26759

26

Bu ynetmelik, 31/10/2006 tarihli ve 5553 sayl Tohumculuk Kanununun 6nc maddesi ve 21/12/1967 tarihli ve 969 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Merkez ve Tara Kurumlarna Dner Sermaye Verilmesi Hakknda Kanunun 3nc maddesine dayanlarak hazrlanmtr.

Bu ynetmelik, yemeklik tane baklagil ve yem bitkileri trlerine ait tohumluklarn kaliteli ve standartlara uygun retimini salamak amacyla, sertifikasyon sistemi dahilinde gerek veya tzel kiiler tarafndan retilmesi ve pazarlanmasna ilikin usul ve esaslar kapsar.

Tarm ve Kyileri Bakanl

Tohumluklarn Ambalajlanmasna likin Ynetmelik

Resmi Gazete Tarihi: 01.02.1964 Resmi Gazete Says: 11622

eitli rn Balklar in Sertifikasyon ve Pazarlama Ynetmeliklerinin esaslarn ierir.

Tarm ve Kyileri Bakanl

27

59

u l u S l a r a r a S i m e v z u at
Balk Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Avrupa Peyzaj Szlemesi

Bu szlemenin amalar peyzaj korunmasn, ynetimini ve planlanmasn gelitirmek ve peyzaj konularnda Avrupa ibirliini dzenlemektir.

evre ve Orman Bakanl

Bern Szlemesi

Bakanlar Kurulu Karar: 09/01/1984 Karar No: 84/7601 Yayn Tarihi: 20 ubat 1984 Say: 18318

Avrupann Yaban Hayat Ve Yaama Ortamlarn Koruma Szlemesi. Bu szlemenin amac; yabani flora ve faunay ve bunlarn yaam ortamlarn muhafaza etmek, zellikle birden fazla devletin ibirliini gerektirenlerin muhafazasn salamak ve bu ibirliini gelitirmektir. Bu szlemenin, ilgili hkmleri uyarnca takip edilecek amalar, biyolojik eitliliin korunmas; bu eitliliinin unsurlarnn srdrlebilir kullanm; genetik kaynaklar ve teknoloji zerinde sahip olunan btn haklar dikkate almak kaydyla, bu kaynaklara gereince eriimin ve ilgili teknolojilerin gereince transferinin salanmas ve uygun finansmann tedariki de dahil olmak zere, genetik kaynaklarn kullanmndan doan yararlarn adil ve hakkaniyete uygun paylamdr.

evre ve Orman Bakanl

Biyolojik eitlilik Szlemesi

29 Austos 1996 tarih ve 4177 sayl kanun, 21 Kasm 1996 tarih ve 96/8857 sayl Bakanlar Kurulu karar, 27 Aralk 1996 tarih ve 22860 sayl Resmi Gazete

Birlemi Milletler ve Alt Komisyonlar

Bonn Rehberi (Genetik Kaynaklara Eriim ve Bunlarn Kullanmndan Doan Yararlarn Adil ve Tarafsz Paylam Hakknda Bonn Rehberleri)

* Bu rehberlerin Trke eviri metnine ulalamamtr. Rehberin Genel Hkmler blmnde Biyolojik eitlilik Szlemesinin 8 (j),10 (c),15 ve 16. maddelerinde belirtilen hkmlere atf yaplarak, bu rehberin genetik kaynaklara eriim ve yararlarn paylam konusunda yasal, idari ve politika tedbirleri gelitirme veya kurulmas ile yaplacak kontrat ve karlkl antlama koullarn belirlemede bir kt olarak hizmet edecei belirtilmektedir.

Biyolojik eitlilik Szlemesinin Deiik Organlar ve 2010 ylna kadar olan ok yllk alma programlar

60

u l u S l a r a r a S i m e v z u at
Balk Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

Cartagena Biyogvenlik Protokol

mza Tarihi: 24.05.2000

Biyogvenlik Protokol Hkmetimiz adna evre Bakan Fevzi Aytekin tarafndan 24 Mays 2000 tarihinde imzalanmtr. Protokole taraf olma almalar devam etmektedir. evre ve Kalknma Hakkndaki Rio Deklarasyonunun 15 numaral prensibinde yer alan n tedbirci yaklama uygun olarak, bu protokoln amac insan sal zerindeki riskler gz nnde bulundurularak ve zellikle snr tesi hareketler zerinde odaklanarak, biyolojik eitliliin korunmas ve srdrlebilir kullanm zerinde olumsuz etkilere sahip olabilecek ve modern biyoteknoloji kullanlarak elde edilmi olan deitirilmi canl organizmalarn gvenli nakli, muamelesi ve kullanm alannda yeterli bir koruma dzeyinin salanmasna katkda bulunmaktr.

Tarm ve Kyileri Bakanl

CITES

Onay Tarihi Tarih : 27/04/1996 Karar: 96/8125 Yayn Tarihi: 20 Haziran 1996 Say: 22672

Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szleme CITES, nesli tehlike altnda olan yaban hayatnn uluslararas ticaretini kontrol edebilmek iin, bu tr alverilerde hkmetlerin iznini art koan, dnya apnda bir sistem gelitirmitir. Szleme I, II ve III EK listelere sahip olup bu EK listelerde yer alan trlerin ticaretini belirli esaslara balar.

evre ve Orman Bakanl

61

u l u S l a r a r a S i m e v z u at
Balk Onay ve Yayn Tarihi Aklamas - Konusu Sorumlu Bakanlk

lleme Szlemesi

Onay Tarihi: 16/04/1998 Karar: 98/11003 Yayn Tarihi: 16 Mays 1998 Say: 23344

zellikle Afrikada Ciddi Kuraklk ve/veya llemeye Maruz lkelerde llemeyle Mcadele iin Birlemi Milletler Szlemesi Bu szlemenin amac, etkilenen lkelerde srdrlebilir kalknmann salanmasna katkda bulunmak zere Gndem 21 ile uyumlu entegre bir yaklam erevesinde uluslararas ibirlii ve ortaklk dzenlemeleri ile desteklenen her dzeyde etkin eylemler yoluyla, zellikle Afrikada olmak zere ciddi kuraklk ve/ veya llemeye maruz lkelerde, llemeyle mcadele etmek ve kurakln etkilerini hafifletmektir. Szlemenin amac, gda ve tarm iin bitki kaynaklarnn korunmas ve srdrlebilir bir biimde kullanlmas ve srdrlebilir tarm ve gda gvenlii iin Biyolojik eitlilik Szlemesi ile uyumlu olarak bu kaynaklarn kullanmndan elde edilen faydalarn adil ve eit bir ekilde paylamnn salanmasdr. zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulakalanlar Hakknda Szleme Sulakalanlarn temel ekolojik fonksiyonlarnn, su rejimlerini dzenlemek ve karakteristik bitki ve hayvan topluluklarnn, zellikle su kularnn yaama ortamlarn desteklemek.

evre ve Orman Bakanl

Gda ve Tarm iin Bitki Genetik Kaynaklar Uluslararas Szlemesi

29/06/2004

Birlemi Milletler Gda ve Tarm rgt

Ramsar Szlemesi

Onay Tarihi: 15/03/1994 Karar: 94/5434 Yayn Tarihi: 17 Mays 1994 Say: 21937

evre ve Orman Bakanl

10

Yeni Bitki eitlerinin Korunmas Uluslararas Szlemesi UPOV

Onay Tarihi: 13.03.2007 Yayn Tarihi: 17.03.2007-26465 Kanun Numaras: 5601

Yeni bitki eitlerinin korunmas amacyla slah haklaryla ilgili ana hatlar belirleyen uluslararas szleme

Konsey, Birlik, Birlik yeleri

62

63

K ay n a K a
Trkiye in Doa Dostu Tarm Kitap, Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei, 2008 Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelik, 2005 IFOAM Organik Tarmn lkeleri Bror, 2006 Bitki Genetik Kaynaklarnn Korunma ve Kullanm. ehirali, S., Srek, M., Tan, A., zgen, M., Adak, S., Burak, M., Karagz, A., Gven, ., Kaymak, H. . % 100 Ekolojik Pazar bror, Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei, 2006 Trkiyenin Zirai Bnyesi, P. Zhukovsky, 1951 Atlas Dergisi, Nisan 2009 Genetii Deitirilmi Organizmalarn Genetik eitliliimiz zerine Olas Etkileri, Karagz, A. Bitki Genetik Kaynaklarnn Korunma Ve Kullanm. ehirali, S., Srek, M., Tan, A., zgen, M., Adak, S., Burak, M., Karagz, A., Gven, ., Kaymak, H. . Trkiye Bitkisel eitlilii ve Bitkisel eitliliin Muhafazas Ulusal Plan, Tan, A. Vavilov, N. Origin and Geography of Cultivated Crops. Campridge Univ. Pres., 1994 The Living Fields: Our Agricultural Heritage, Harlan, J.R. Cambridge Univ. Pres. Cambridge. 1995 Genel Bitki Islah. Demir, . 1990. E.. Ziraat Fakltesi Yaynlar No: 496 : 366 s. www.diverseeds.eu/index.php?page=pubAbout www.cbd.int/agro/whatis.shtml

64

Szlk
Terim Aklamas

Alt Tr:

Sistematikte ayn tr ierisinde kabul edilen ancak birka karakter bakmndan dierlerinden ok iyi ayrt edilebilen ve bu karakterlerini nesillerine aktarabilen, fakat tr iindeki tm bireylerle melezlendiinde oul dller veren bitki topluluudur. Traditional terimi ngilizce aslndan evrildiinde Trkede yaygn olarak konvansiyonel anlamnda kullanlmaktadr. Bu nedenle, bu ngilizce terimin ifade ettii anlam karlamas bakmndan geleneksel yerine, atadan kalma tarm cmlesi kullanlmtr. Dierlerinin yan sra kara, deniz ve dier su ekosistemleri ile bu ekosistemlerin bir paras olduu ekolojik kompleksler de dahil olmak zere tm kaynaklardan, canl organizmalar arasndaki farkllama anlamndadr; trlerin kendi iindeki ve trler arasndaki eitlilik ve ekosistem eitlilii de buna dahildir. (Biyolojik eitlilik Szlemesi). / Ekosistemlerin, trlerin, genlerin ve bunlar arasndaki ilikilerin tamamn ifade eder. (evre Kanunu) Genetik kaynaklar, organizmalar veya paralarn, poplasyonlar veya ekosistemlerin insanlk iin imdiden ya da gelecekte kullanm imkn veya deeri olan dier biyotik unsurlarn kapsar. (Biyolojik eitlilik Szlemesi) zgn bir kullanm amacyla rnler veya prosesler meydana getirmek veya varolanlar deiime uratmak zere biyolojik sistemlerin, canl organizmalarn veya bunlarn trevlerinin kullanld her trl teknolojik uygulama anlamndadr (Biyolojik eitlilik Szlemesi) Bir veya birden fazla genotipin birlemesinden ortaya kan ve kendine has zelliklerle tanmlanan, sz edilen zelliklerden en az biriyle dier herhangi bir bitki grubundan ayrlan, deimeksizin oaltlmaya uygunluu bakmndan bir btn olan, botanik taksonomi iinde yer alan genetik yapy ifade eder (Tohumculuk Kanunu). / Bir genotip veya genotiplerin birlemesinden ortaya kan zelliklerle tanmlanan, sz edilen zelliklerden en az biri ile dier herhangi bir bitki grubundan ayrlan, deimeksizin oaltlmaya uygunluu bakmndan bir btn olan, botanik taksonomi iinde yer alan genetik yapy ifade eder (Bitki eitlerinin Tescil Edilmesine likin Ynetmelike gre). / Islah hakknn verilmesi iin gerekli artlarn karlanp karlanmadna baklmakszn, bir veya birden fazla genotipin ortaya kard baz zelliklerin kendisini gstermesiyle tanmlanan ve ayn tr iindeki dier genotiplerden en az bir tipik zellii ile ayrlan ve deimeksizin oaltmaya uygunluu bakmndan bir birim olarak kabul edilen en kk taksonomik ksm ierisinde yer alan bitki grubunu ifade eder. (Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna likin Kanuna gre)
65

Atadan Kalma Tarm:

Biyolojik eitlilik:

Biyolojik Kaynaklar:

Biyoteknoloji:

eit:

Szlk
Islah tamamlanm ve saf hat olarak ortaya km, tescil edilmi veya edilmemi materyalin genetik zelliklerini deitirmeden, eitli denemelerle tarmsal, teknolojik zelliklerini, hastalk ve zararllara dayankllk durumunu belirlemeyi ifade eder. (Bitki eitlerinin Tescil Edilmesine likin Ynetmelik) Kayt altna alnan ve ticareti yaplan eitlerin yaymland listedir. (Tohumculuk Kanunu) Sertifikasyon iin uygun olan ve kayt altnda olan eitlere ait tohumluklarn retiminden, oaltlmasndan ya da eidin muhafazasndan sorumlu kii ya da kurululardr (Sebze Tohum Sertifikasyonu ve Pazarlamas Ynetmelii- Yal, Lifli, Tbbi ve Aromatik Bitki Tohumu Sertifikasyonu ve Pazarlamas Ynetmelii) ifti Kayt Sistemine kaytl olabilmek iin gereken artlar yerine getiren ve fiilen tarmsal retim kaynaklarn kullanmak suretiyle, tarmsal retimle uraan ve bavuru tarihi itibaryla 18 yan doldurmu ve/veya reit gerek kiiler ile tzel kiilerdir. (Tohumluklarn Yetitirilecei zel retim Alanlarnn zellikleri ve Bu Alanlarda Uyulmas Gereken Kurallarn Belirlenmesine Dair Ynetmelik) Bitkilerin oaltm iin kullanlan btn bir bitki veya ksmlarn ifade eder. (Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna Dair Ynetmelik-Yeni Bitki eitlerine Ait Islah Haklarnn Korunmasna likin Kanun-ifti stisnas Uygulama Esaslar Ynetmelii) nsan ve dier canllarn varlk ve gelimelerini doal yaplarna uygun bir ekilde srdrebilmeleri iin gerekli olan artlarn btndr. (evre Kanunu) Bitki, hayvan ve mikro-organizma topluluklar ile bunlarn cansz evrelerinin ilevsel bir birim olarak karlkl etkileen dinamik bir kompleksi anlamndadr. (Biyolojik eitlilik Szlemesi)

eit Gelitirme:

eit Listesi:

eit Sahibi:

ifti:

oaltm Materyali:

Ekolojik Denge:

Ekosistem:

Evcilletirilmi veya Kltre Alnm Trler:

htiyalarn karlamak iin insanlar tarafndan evrim sreci etkilenmi trler anlamndadr. (Biyolojik eitlilik Szlemesi)

Ex-situ Koruma:

Biyolojik eitlilik unsurlarnn kendi doal yaam ortamlar dnda korunmas anlamndadr. (Biyolojik eitlilik Szlemesi)

66

Szlk
ki veya daha fazla homojen yapda materyalin (kendilenmi hat, eit, klon veya f1 melezlerin) melezlenmesinden elde edilen tohumluklarn retimde kullanlmasyla elde edilen eitlere F1 hibrit eit ad verilir. 1. Basit veya tek melez F1 hibritler: ki farkl kendilenmi hat veya homozigot eidin melezlenmesiyle oluurlar. 2. ift melez F1 hibritler: ki farkl tek melezden, yeniden kendi aralarnda melezlenmesinden oluan F1 hibrit eitlerdir. 3. l melez F1 hibritler: Bir tek melezin yeniden nc ebeveynle melezlenmesi ile oluan F1 hibritlere verilen isimdir. Bitkilerin genetik yaps ve evre artlar altnda oluan grnm. Ana, r, yoz veya elik zerine alama veya dorudan eeysiz vejetatif yollarla elik, daldrma, doku kltr yntemleri ile retilen al ve asz meyve, asma fidanlarn ifade eder. (Meyve/Asma Fidan ve retim Materyali Sertifikasyonu ve Pazarlamas Ynetmelii) Bugn veya gelecek iin deer tayan genetik materyel anlamndadr. (Biyolojik eitlilik Szlemesi) Bitki slahlar ve bilim adamlarnn ihtiyac olan genlerin saland, bitki yaplarnda genetik farkllk ve farkl zellikler ieren potansiyel populasyon, bir lkede veya bir blgede doal olarak bulunan bitkilerin yaban trleri ve bunlarn gei formlar, yerel eitler, zel amalarla gelitirilmi eitler ve baz nemli karakterlere sahip slah materyalleridir. (Tohumculuk Kanunu)

F1 Hibrit eit:

F1 Hibrit eitlerin Tipleri:

Fenotip:

Fidan:

Gen Kaynaklar:

Genetik Kaynak:

Genetik Kaynaklarn Mene lkesi:

in-situ koullarda bu genetik kaynaklara sahip olan lke anlamndadr. (Biyolojik eitlilik Szlemesi)

Genetik Materyal:

levsel kaltm birimleri ieren, bitki, hayvan, mikrop veya baka meneli olan her trl materyel anlamndadr. (Biyolojik eitlilik Szlemesi)

Genetik Yaps Deitirilmi Organizmalar (GDO):

iftleme ve/veya doal melezlemelerle yani trlerin kendi iindeki gen alverileriyle meydana gelmeyen, biyoteknolojik yntemler kullanlarak farkl trlerden ve mikroorganizmalardan alnan genlerle yeni bir genetik materyal kombinasyonu yaratlm olan herhangi bir canl organizmadr. (Organik Tarmn Esaslar Ve Uygulanmasna likin Ynetmelik)
67

Szlk
Bitkilerin veya canllarn genetik yaps, kaltmla bireylerine geen zelliklerinin toplam, Bitkilerde dominant ve resesif genlerin faaliyetleri sonucu ortaya kan bnye. Bir organizmann evre faktrleri ile birlikte fenotipini tayin eden genetik yapsdr. Ekosistemlerin ve doal yaam ortamlarnn korunmas, yaayabilir tr poplasyonlarnn doal evrelerinde; evcilletirilmi veya kltre alnm trlerinse ayrt edici zelliklerini gelitirdikleri evrelerde muhafazas ve geri kazanlmas anlamndadr. (Biyolojik eitlilik Szlemesi) Elde bulunan eitlerin korunmasn ve devamlln salama, bunlarn zerinde alarak zelliklerini daha da iyiletirme, genetik kaynak ve stoklardan yararlanarak eit veya eitler elde etme amacyla yaplan almalar ifade eder. (Tohumculuk Kanunu) Bir eidi slah eden ya da bulan ve gelitiren gerek veya tzel kiileri ifade eder. (Tohumculuk Kanunu) Organik rnn veya girdinin, retiminden tketiciye ulancaya kadar olan tm aamalarn kontrol etmek zere, Bakanlk tarafndan yetki verilmi gerek veya tzel kiilerdir. (Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelik Organik Tarm Kanunu) Organik rnn veya girdinin, retiminden tketiciye ulancaya kadar olan tm aamalarn kontrol etmek ve sertifikalandrmak zere Bakanlk tarafndan yetki verilmi gerek veya tzel kiilerdir. (Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelik - Organik Tarm Kanunu) Organik tarm faaliyetlerinin bu kanuna uygun olarak yaplp yaplmadnn belirlenmesi, dzenli kaytlarn tutulmas, sonularn rapor edilmesi, gerek grlmesi halinde rnn organik niteliinin laboratuvar analizleri ile test edilmesini ifade eder. (Organik Tarm Kanunu - Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelik) Organik tarm metodu dndaki tm metotlar ifade eder. (Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelik) Tohumdan son rne retimin her aamasnda, modern sistemler diyebileceimiz tarmsal kimyasallarn ve mekanizasyonun youn ekilde kullanld tarm metodudur. Bu nedenle, youn, entansif tarm da denmektedir. Konvansiyonel tarm metotlar ile retilmi rndr. (Organik Tarmn Esaslar ve Uygulanmasna likin Ynetmelik)

Genotip:

In-situ Koruma:

Islah:

Islah:

Kontrol Kuruluu:

Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluu:

Kontrol:

Konvansiyonel Tarm: Konvansiyonel rn:

68

Szlk
Islah edilmemi olmakla beraber, uzun yllardan beri tannm, isim yapm ve bir ilmi aratrmann sonucu olarak aratrc tarafndan orijin ve zelliklerinin tespit edilmi olduu Tescil Komitesince kabul ve tescil edilmi eitlerdir. (Bitki eitlerinin Tescil Edilmesine likin Ynetmelik) 8 inci maddede belirtilen bitki grubu veya trlerinden Ek-1de yer alan ekim alanlar kadar veya daha kk araziyi ileyen iftiler veya dier trler iin karlatrlabilir kriterleri salayan iftilerdir. (ifti stisnas Uygulama Esaslar Ynetmelii). Kk iftiler; 8inci maddede belirtilen bitki grubu veya trlerinden, Ek 1de en fazla 92 ton tahl retecei hesaplanm ekim alanlarndan daha kk araziye sahip iftiler veya dier trler iin karlatrlabilir kriterleri salayan iftilerdir. ifti istisnasndan kk iftiler yararlanr Bu iftiler hak sahibine herhangi bir bedel demezler. Gelecek kuaklarn ihtiya duyaca kaynaklarn varln ve kalitesini tehlikeye atmadan, hem bugnn hem de gelecek kuaklarn evresini oluturan tm evresel deerlerin her alanda (sosyal, ekonomik, fizik vb.) slah, korunmas ve gelitirilmesi srecini ifade eder. (evre Kanunu) Bugnk ve gelecek kuaklarn, salkl bir evrede yaamasn gvence altna alan evresel, ekonomik ve sosyal hedefler arasnda denge kurulmas esasna dayal kalknma ve gelimeyi ifade eder. (evre Kanunu) Biyolojik eitlilik unsurlarnn, uzun dnemde biyolojik eitliliin azalmasna yol amayacak ekilde ve oranda kullanm ve bylece biyolojik eitliliin bugnk ve gelecekteki nesillerin ihtiyalarn ve zlemlerini karlama potansiyelini muhafaza etmesi anlamndadr. (Biyolojik eitlilik Szlemesi) Toprak, topografya ve iklimsel zellikleri tarmsal retim iin uygun olup, hlihazrda tarmsal retim yaplan veya yaplmaya uygun olan veya imar, ihya, slah edilerek tarmsal retim yaplmaya uygun hale dntrlebilen arazileri ifade eder. (Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu)

Ky eidi:

Kk ifti:

Srdrlebilir evre:

Srdrlebilir Kalknma:

Srdrlebilir Kullanm:

Tarm Arazisi:

Tarmsal Biyolojik eitlilik:

Genel biyolojik eitlilik tanm iinde bir alt tanmdr. Tarmla dorudan balantl btn yaam formlarn kapsar: Tarm yaplan bitki trleri ve hayvan rklarnn yansra toprak farunas, zararl otlar, zararl bcekler ve avc organizmalar da bu kapsamn iindedir. Bununla birlikte tarmsal biyoeitlilik, kltr yaplan bitki eitleri ile onlarn yabani atalarn daha kapsaml ekilde ele alr. Kltr yaplan eitler modern eitler ve kyl ya da yerel (geleneksel) eitler olarak iki ana gruba ayrlabilir. Modern eitler ounlukla yksek verim salayan zel oaltma yntemleri sonucunda ortaya km eitlerdir. Buna karlk kyl eitleri kyller tarafndan seilime uramann sonucunda retilmi eitleri kapsar. (Biyolojik eitlilik Szlemesi)
69

Szlk
Yurt iinde veya yurt dnda slah edilmi eitlerin farkl, yeknesak ve durulmu olduunun, biyolojik ve teknolojik zellikleri ile hastalk ve zararllara dayankllnn, tarmsal deerinin bu ynetmelik esaslar dahilinde tespit edilerek bir kte kaydedilmesini ifade eder. (Bitki eitlerinin Tescil Edilmesine likin Ynetmelik) Bitkilerin oaltm iin kullanlan tohum, yumru, fide, fidan, elik gibi generatif ve vegetatif bitki ksmlarn ifade eder. zellikle geofitler bata olmak zere baz bitkilerde yumru, rizom, soan ve kormlar doal oalma organdr. Bitkilerde dllenmeden sonra tohum taslaklarnn gelimesiyle meydana gelen, kendisinden bitki reyen kabuk, endosperm ve embriyodan oluan generatif yap. Geni anlamda her tohum o bitkinin tohumluudur. Bitki taksonomisinde en nemli sistematik grup trdr. Tr btn morfolojik, anatomik ve biyolojik karakterleri bir birine benzeyen, ayn gelime zellikleri gsteren gruplar veya bireyler topluluudur.Bir tr, iindeki tm bireyleri kapsar; mterek ana babadan veya birbirlerinden tremilerdir. Tr iindeki bireyler birbirleriyle melezlendiklerinde fertil dller verirler. Fertler arasndaki farkllklar o trn genetik varyabilitesi ile evre artlarndan ileri gelir. Her trn mutlaka Latince iki kelimeden oluan bir ad olur: Papaver somniferum L. (Haha)

Tescil:

Tohum:

Tohumluk:

Tr:

70

...k u r d a k u a aa tohumlari samanin tam z a m a n i

Trkiye, gerek corafi konumu, gerekse farkl ekolojik koullar nedeniyle, gen kaynaklar asndan dnyann en zengin blgelerinden biri ve pek ok bitkinin anavatandr. Florasnda bulunan 10.754 takson saysnn 3708inin (%34.8) endemik zellik gstermesi, nemini daha da artrmaktadr. (Bitki Genetik Kaynaklarnn Korunma Ve Kullanm. ehirali, S., Srek, M., Tan, A., zgen, M., Adak, S., Burak, M., Karagz, A., Gven, ., Kaymak, H. .) Botaniki ve genetiki Vavilovun (1994) aklam olduu eitlilik ve orijin merkezlerinden Akdeniz ve Yakn Dou Merkezleri Trkiye ile rtmektedir. Arkeobotaniki ve genetiki J. Harlana gre lkemizde 100den fazla trn geni deiim gsterdii 5 mikro gen merkezi bulunmaktadr (Demir 1990). Trkiyede yaplan eitli arkeolojik kazlardan salanan bilgiler tahl tarmnn yaklak 10.000 yl nce Anadoluda baladn kantlamtr. (Harlan, 1995)

71

Bitkileri doa ana bytr, insanlar deil. Ve doa ana bitkileri yetitirmek iin gereken btn bilgiye ve kaynaklara sahiptir. nsanlar bunu yakndan izlemeli ve yapmalar gereken ok az eyi de byk bir dikkatle yapmaldr.
Manasobu Fukuoka Ekin Sap Devrimi

Buday Ekolojik Yaam Destekleme Dernei Serdar- Ekrem Sokak Serdar- Ekrem Apt. No: 31/3 Kuledibi/stanbul Tel: +90 212 252 5255 Faks: +90 212 252 5256 www.bugday.org Bu proje, GEF Kk Destek Program (SGP) tarafndan desteklenmektedir.
72