Genlik almalar Birimi Aratrma Raporu

No 2 Eyll 2007

Trkiyede Gen sizlii

Prof.Dr. Nurhan Yentrk ve Do.Dr. Cem Balevent

stanbul Bilgi niversitesi Genlik almalar Birimi stanbul Bilgi niversitesi Ekonomi Blm

GR
Trkiyede gen nfus nemli sorunlarla kar karyadr. Eitimsizlik, yoksulluk, sosyal dlanma bunlarn bazlardr. Bunlar kiisel donam ve motivasyon eksiklii ile aklanamayacak kadar boyutlu sorunlardr. Yine bunlar sadece istihdam olana elde etmekle alamayacak sorunlardr. Gen yoksulluu, kuaktan kuaa geen yoksulluk ve alan gen yoksulluu, kayt d alan, ar i koullar yine istihdamn tek bana genlerin ekonomik sorunlarn dahi zmekte yeterli olamayacan gsterecek kadar nemli ve yaygn olgulardr. Dier yandan ev ii ve d yaam alanlarnn kstl olmas; farkl kltr ve kimlik araylarnn toplumda ho grlmemesi, genlerin okul d zamanlarn deerlendirebilekleri, kendilerini gelitirebilecekleri, aile ve okul dnda sosyalleebilecekleri genlik merkezi gibi onlar iin yaratlm alanlarn ok kstl olmas ya da bu alanlarda sz haklarnn olmamas gibi geni bir yelpazeye yaylan sorunlardan sz edilebilir. Gen isizliinin azaltlmasnn yukarda saylan dier sorunlarn zmnde yegane kritik eik olduu nerilmemekle birlikte, bu makalede incelenecek olan gen isizliinin boyutunun sorunlarn arlamasnda nemli bir faktr olarak karmza ktn sylemek mmkndr. Genlerin kar karya olduklar sorunlar dnyada da gndemini korumaktadr. Dnya Bankas, 2007 Dnya Kalknma Raporunun temasn Kalknma ve Gelecek Nesil olarak semitir. Raporda isizlik dnda, yoksulluk, salk, aile kurmak, yurtta olmak sorunlar tartlmaktadr. Gen isizlii de, dnyada nemli bir sorun olarak grlmektedir. 15-24 ya aralnda 1 milyar gen yaamaktadr. Bunlarn % 89u gelimekte olan lkelerdedir. Bunlardan yaklak 657 milyonu igcne katlrken 85 milyon gen isizdir (www.ilo.org/youth). Tm dnya iin isizlik sorunun kk bir ksmdr. 300 milyona yakn istihdam edilen gen alan yoksul kategorisinde kabul edilebilir. Bir baka deyile, alan genlerin %50den fazlasnn alan yoksul olarak kabul edilmesi mmkndr (ILO, 2006a). Tm dnyada istihdam olanana kavuan genlerin arasnda ksa sreli alma, sosyal gvenliksiz alma durumlar, ar i koullar, genlerin yetenek ve niteliklerin ite kullanlmamas, genlerin igc piyasasna katlmnn dk olmas yaygndr. Gen isizliinin boyutu BM, Dnya Bankas ve ILOnun ortaklyla Genlik stihdam A oluturulmasna neden olmutur (ILO, 2006b). Bu an genlere istihdam yaratmaya ynelik almalarna Trkiye de katlacan ve genlerin istihdamna ynelik ulusal bir strateji oluturacan 2006 ylnda taahht etmitir (www.ilo.org/yen). Ancak Trkiyenin henz olumu ve paydalarla tartlm bir genlik istihdam stratejisi yoktur. Genlik ile ilgili yaplan almalarda genliin ya aral ile ilgili olarak farkl yaklamlar bulunmaktadr. Eurostat verilerinde kullanlan gen tanm 15-24 ya grubunu kapsamaktadr. Alt gruplar olarak ta 15-19 ve

20-24 alnmaktadr. Ancak tm dnyada ve Trkiyede 15-24 ya grubunun eitimde kalma sresi uzamtr. Bu nedenle 25-29 ya grubunda bir ok uluslararas alma ve istatistikte gen ya grubu iinde ele alnmaktadr. zellikle yksek lisans eitimlerinin artmas bu ya grubunda da okula gitme sresini uzatmakta igcne katlm gittike daha ge yalarda olmaktadr. Bu almada incelenmeye allan konularn zelliklerine bal olarak farkl ya gruplar dikkate alnmtr. Trkiyede isizliin dinamiklerini inceleyen az zayda alma bulunmaktadr (Grsel ve Tunal, 2006; Grsel vd., 2002 ve 2004; Taymaz ve zer, 2004; Dnya Bankas, 2005; ILO, 2003)). Bu almalarda gen isizliine de ksmen yer verilmektedir. Bu almann amac ncelikle Trkiye iin bir gen isiz profili izip bunun yetikin isizden farkn grmek, bu farklln nedenlerini inceleyebilmek ve nihayet igc politikalarnda genlii merkeze alan (meanstreaming youth) bir yaklam gelitirilmesine katkda bulunmaktr. gc politikalarnda genlii merkeze alma yaklamn, Genler iin Beyaz Sayfada (http://ec.europa.eu/youth/ whitepaper/index_en.html) sz edilen genlere etkin vatandalk, zerklik, anlaml eitim, politika retme srecine aktif katlm anlamna gelecek olan bireysel yetkinlikler kazandrlmasnn ve glendirilmesinin bir paras olarak gryoruz. almada nce gen isizlii deiik alt ya gruplar, cinsiyet, yerleim yeri, eitim durumu, dezavantajl genler gibi nitelikleri itibariyle incelenip kimlerin gen isiz olduu aydnlatlmaya allmtr. Elverdii lde verileri ve gstergeleri biraraya getirip, gen isizliinin eitli boyutlarn gz nne sermek amalamaktadr. almann ikinci blmnn banda gen isizlii ile yetikin isizliinin ilikisi ekonometrik snamalar yaplarak genel igc piyasasnn gen isizlii zerindeki etkisi incelenmeye allmtr. almada daha sonra gen igc arzna ilikin olarak genlerin igcne katlm oranlar, almama nedenleri ele alnmtr. Bu incelemelerde gen igc talebi ile ilgili baz noktalar aydnl kavuturabilmek amacyla genlerin hangi sektrlerde alt, kaytl m kayt d m alt gibi sorular da ele alnmtr. kinci blm ekonomik bymenin gen ve yetikin ya gruplarnn istihdam zerindeki etkilerinin incelenmesi ile son bulmutur. Tm alma boyunca yerletirilen kutularda sonular ve neriler bulunabilir. Trkiyede nemli bir isizlik sorunu yaanmaktadr. Genlerin isizlii ise yetikin isizliinin zerindedir. Bu bir ok lkede byle olmakla beraber Trkiyede gen isizliinde yllar iinde bir iyileme olmamaktadr. Kimlerin gen isiz olduunu sorusunun aydnlatlmas gen isizliini etkileyen gen igc arz ve talebinin de ele alnmasn gerektirmektedir. Bu alma gen igc arz ve talebinin tm unsurlarnn derinlemesine incelemek amacnda deildir. zellikle igc talebinin temel unsuru

olarak igc maliyetlerinin genlik alt gruplar asndan incelenmesi baka bir almann konusu olarak kapsam dnda braklmtr. Trkiyede genlerin igc piyasasndaki sorunlarn sadece isizlikle snrl tutmak yukarda saylan nedenlerle doru deildir. zellikle cesareti krld iin igcne katlmayan genler, dezavantajl genler, eitimden ie geite genlerin karlatklar sorunlar ve alan genlerin yoksulluu, eksik istihdam ve alma koullarndan kaynaklanan sorunlar ayrca aratrlmas gereken nemli konularn banda gelmektedir.

A. KMLER GEN SZ?

I) KMLER GEN SZ? GEN SZLNN BOYUTU: Gen isizliinin boyutunu incelemek iin nce gen isizlik orann verecek olan gen isizin gen igcne oranna bakmak yararl olacaktr (Gen sizlik Oran = Gen siz/ Gen gc). Toplam isizlik oran Trkiyede % 11ler civarnda iken genlerde bu oran % 20ler civarnda kmaktadr. Burada tarm ve tarm dnda alan ve gen erkek ve kadn olmak zere tm genlerden sz ediyoruz. Genlerin isizlik orannn yetikin isizlik (15+) oranndan daha yksek kmas Trkiyede igc piyasasnn en nemli zelliklerinden biridir ve bu gzlem baka lkeler iin de geerlidir.
izim I.11: Gen ve Yetikin sizlik Oranlar
25 20 15 10 5 0 1988 1990 1992 1994 15-19 1996 20-24 1998 2000 25-29 2002 15+ 2004 2006

sizlik orann ya gruplarna gre sralarsak en yksek isizlik 20-24 ya grubunda kmaktadr. 15-19 ya grubunun isizlik oran azalmaktadr. 25-29 ya grubunda ise isizlik oran daha da dmektedir. 15 ya zeri toplam isiz oran ise en dk olan kmaktadr. Ya gruplarna gre isizlik oran, en tepede 20-24 ya grubu bulunmak zere ters Uyu

Aksi belirtilmedike veri kayna TK Hane Halk gc veri tabandr.

andryor denilebilir2. Gen isizliinin yetikin isizliinden yksek olmas ve ters U eklindeki igc piyasasna bakaca lkelerde de rastlanmaktadr (Higgins, 1997). Genler arasnda 20-24 ya grubunun isizlik orannn en yksek kmasnn nedeni olarak okuldan henz mezun olmu, yeni i arayanlarn deneyimsizlikleri, uygun i bulmalarnn sre almas, lise mezunlarnn mesleki formasyonlarnn eksik olmas, niversiteden yeni mezun olanlarn cret beklentilerinin yksek olmas gibi faktrler belirtilebilir. Gen isizlii ile toplam isizlikteki gelimelerin yllar itibariyle nemli bir parallelik gsterdii sylenebilir3. 1988 ile 2000 arasnda yetikin isiz oran olduka sabit kalmtr. eitli gen ya gruplarnn isizlii ise 1994 krizini oluturan koullardan daha ok etkilenmitir. 2001 krizinin her ya grubunda isizilii artrc etkisi izim I.1 de grlmektedir. Krizin gen ya grubunun isizliini daha ok artrd izlenebilir. 2001 ylnda % 6lardan 2006 ylnda % 11lere kan yetikin isizlik oran son yllarda yaanan yksek bymeye ramen azalmamaktadr. Ayn akibeti yaayan gen ya gruplar arasnda ise 20-24 ya grubunun isizliinde son yllarda bir azalma grlmektedir. Trkiye ekonomisinde tarm kesiminin istihdam arl dikkate alndnda analizin tarm d kesim iin yaplmas isizlikteki gelimeleri yorumlamak asndan nemli olmaktadr. Trkiyede tarm sektrnde isizlik yok gibidir. Bunun temel nedeni Trkiyede tarmda eksik istihdamn ve kk aile iletmeciliinin yaygn olmasdr. VIII. alt balkta incelenecei gibi kylerde oturan alan nfusun iinde kadnlarn % 85 cretsiz aile iisi olarak, erkeklerin % 70i cretsiz aile iisi ya da kendi hesabna altn belirtmektedir. Tarm d dikkate alnarak isizlik oranlar hesaplandnda ortaya kan isizlik toplam isizlik oranndan yksektir. Bunun temel nedeni, yukarda belirtildii gibi, tarm kesiminde igcnn tm istihdam ediliyor kabul edilmesindendir. Tarm sektrnde isizlik orannn dk olmas toplam isizlii dk gstermekte ve isizlik sorununun boyutu gzlerden kamaktadr. Trkiyede tarm d isizlik oran 2003 ylnda % 15e ulamtr. 2003 sonras yksek bymeye ramen isizlik ok az gerilemitir (izim I.2).
izim I.2: Gen ve Yetikin sizlik Oranlar, Tarm D

Bu ters U eklindeki igc piyasasna bakaca lkelerde de rastlandnn belirtildii bir makale iin bkz. Higgins, 1997. 3 Gen ve yetikin isizliinin paralel geliimi VII. alt balkta incelenecektir.

35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0

1991

1992

1993

1995

2000

2002

1994

1996

1997

1998

1999

2001

2003

2004

15-19

20-24

15+

Tarm d gen isizlik oranna bakldnda gerek 15-19 gerek 20-24 ya grubundaki genlerin isizlik oran da ykselmi ve 2003te % 27lere ulap 2006da % 22ye dmtr. Bu oran ok ciddi bir isizlik orandr. zellikle 15-19 ya grubunun tarm d isizlik oranlar dikkate aldnda, bu ya grubunun isizlik oran 20-24 ya grubunun isizlik oranna kadar ykselmitir.

Tarm d isizlik rakkamlar dikkate alndnda Trkiyenin 2006 yl iin yetikin isizlik oran % 13e; 15-19 ya grubu iin % 22.5e ve 20-24 ya grubu iin % 23.8e ykselmektedir4. Bu oranlar gen isizlii ile mcadele iin ekonomik ve sosyal politikalarn birlikte tasarlanmalarn gerektirecek kadar byktr. Trkiyenin tm paydalarla tartlm bir genlik istihdam stratejisine ihtiyac vardr.

II. KMLER GEN SZ? KADIN/ERKEK: sizlik orannn, yine tarm ve tarm d ayrmna dayal olarak, gen kadn ve erkekler arasndaki geliimini ayr ayr olarak ele aldmzda (Tablo II.1), kadn isizlik orannnda bir dme trendinden sz etmek mmkndr. Ancak kadn isiz oran erkek isiz orannn zerindedir. rnein gen kadnlarn isizlik oran son yllarda % 30larda seyrederken, gen erkeklerin isizlik oran % 20lere dmektedir. Genel olarak kadn isizlik orannda, zel olarak gen kadn isizlik orannda daha sk ve keskin dalgalanmalar grld sylenebilir. Ayrca, tarm d isizlikte % 18 yetikin kadn isizlii oranna kar % 28.6 gen
4

Bu orann iinde eksik istihdam yoktur. Eksik istihdam edilen genler de dikkate alnrsa bu oran biraz daha ykselecektir.

2005

2006

1988

1989

1990

kadn isizlii isizlii grlmektedir. Bu oran srasyla % 12 yetikin erkek isizlii, % 20 gen erkek isizlii olmaktadr. Trkiyede en yksek isizlik tarm d gen kadnlarda grlmektedir. Trkiyede tarm d kadn isizlii tarm d erkek isizliinden daha yksektir ve tarm d gen kadnlarn isizlik oran tarm d yetikin kadnlarn isizlik oranndan daha yksektir. rnein Tablo II.1den grlebilecei gibi 2001 krizi her iki cinsiyetin isizlik orann ciddi bir ekilde artrmtr. En keskin isizlik art gerek gen kadnlarda, gerek gen erkeklerde 15-19 ya grubunda yaanmtr.

Tablo II.1. Tarm D sizlik Oranlar Kadn Erkek 152015-19 20-24 15+ 19 24 1988 51.3 45.8 33.8 27.3 23.8 1989 45.4 41.9 30.9 26.8 22.9 1990 44.7 38.7 28.4 24.8 23.7 1991 39.5 33.0 25.2 26.0 26.9 1992 34.6 33.6 23.1 25.8 27.0 1993 40.5 35.6 24.9 26.5 29.0 1994 38.0 32.7 23.5 26.5 25.2 1995 35.1 32.3 21.8 25.9 23.8 1996 32.8 28.7 18.5 20.9 22.6 1997 36.1 30.3 20.7 19.7 21.1 1998 31.8 25.5 18.5 19.4 22.3 1999 35.3 27.5 19.6 19.9 23.6 2000 23.1 21.7 14.4 16.3 19.7 2001 33.4 26.5 18.0 22.5 23.7 2002 34.3 29.1 20.7 24.0 27.1 2003 34.1 30.9 21.3 25.3 27.4 2004 30.5 32.3 20.1 24.9 26.4 2005 29.4 29.1 19.1 22.8 23.3 2006 28.7 28.6 18.3 20.4 21.6

15+ 10.9 11.9 11.3 12.7 12.6 12.6 12.5 11.1 9.8 9.2 9.7 10.6 8.8 11.7 13.8 13.7 13.6 12.7 11.8

Benzer sonulara izim II.1den de ulalabilmektedir. Bu izimde, 19882006 dnemi iin kadn ve erkek isizlik oranlar birbiriyle karlatrlmaktadr. Nfusun tm ele alndnda, kadn isizlik orannn erkek isizlik oranna blmyle elde edilen orantnn genel olarak bir deeri civarnda hesapland grlmektedir. 1989-1990 yllarnda grlen arttan sonra oranda 2001-2003 aras deerler erkek isizliine gre kadn isizliinde olumlu bir gelime yaandn gstermektedir. Ancak son bir ka yl iinde bu saynn bir art trendine girdii izlenimi uyanmaktadr. Gen nfus iin hesaplanm olan orantlarn ilk yllarda yetikinler iin geerli olan deerlerin ciddi miktarda altndayken son yllarda bu farkn kapanm olmas isizlik asndan gen kadnlar aleyhine bir gelimenin yaanmaya baladn gstermektedir.

Trkiyede ister kadn ister erkek gen isizliinin uzun yllardan beri yetikin isizliinin iki kat kmas gen isizliini azaltmak iin Trkiyede yeterli politikalar uygulanmadn gstermektedir. Genler asndan ortaya kan bu ortamdan gen kadnlar daha olumsuz etkilenmektedirler. Genleri ve zellikle gen kadnlarn isizliini azaltmak iin zel politikalar tasarlamak yerinde olacaktr.
izim II.1: Gen ve Yetikin Kadn siz/Erkek siz Karlatrmas
1.6

1.4

1.2

1.0

0.8

0.6

Kadn i_sizlik oran/erkek i_sizlik oran 15+

0.4

Kadn i_sizlik oran/erkek i_sizlik oran 15-24

0.2

0.0

1991

1992

1993

1997

1998

1999

2000

1994

1995

2001

2003

1996

2002

2004

2005

Gen isizliinin yetikin isizliinden yksek olmas bir ok lke iin nemli bir igc piyasas zelliidir (OHiggins, 1997). Trkiyenin gen isizlik orannn dier lkelerle karlatrlmas Tablo II.2de gsterilmektedir. Gen isizlik oran Trkiyede AB-15 ve OECD ortalamalar ile karlatrlnca yksek kmakta ve 1994-2004 aras art gstermektedir. zellikle ABnin son genilemesi ile ABye dahil olan lkelerden olan ek Cumhuriyeti, Polonya, Slovakyada gen isizlii Trkiyeninkinden daha yksektir ve 1994-2004 aras art gstermektedir. AB-15 yesi olup ta gen isizlii Trkiyeden yksek olan Finlandiya, Fransa, talya, Yunanistan, spanya gibi lkeler mevcuttur, ancak bu lkelerde, Trkiyeden farkl olarak, gen isizlii 1994-2004 aras d gstermektedir. Trkiyede kadn isizlik orannn dier lkelere ve erkek isizliine gre daha dk olmasndaki (Tablo II.2) en nemli neden Trkiyede nfusun nemli bir blmnn tarmda alyor olmas ve kadnlarn tarmda istihdam orannn ok yksek olmasdr. Bu yap, uluslararas karlatrmalar yapldnda Trkiyenin zellikle kadn isizlik oranlarnn dk kmasna katkda bulunmaktadr. Dier yandan Tablo II.1den hesaplanabilecei gibi, Trkiye iin 2004 yl tarm d isizlik oranlar 1524 ya grubu iin ortalama % 27, kadn iin % 31, erkek iin % 25 olarak dnlrse gen isizliinin, dier lkelerle karlatrldnda, Trkiye iin nemli bir dzeyde olduu grlebilir.

2006

1988

1990

1989

Tablo II.2: Gen (15-24) sizlik Oran Gen gcnn yzdesi olarak, 1994 6.2 4.8 21.8 15.9 8.7 10.2 34.1 27.5 8.2 27.7 20.9 11.5 24.2 30.5 5.5 7.2 7.9 7.1 10.2 15.0 12.6 32.6 14.1 27.3 42.9 22.7 6.0 16.0 Toplam 2004 1.7 6.5 17.5 13.4 20.4 7.8 20.8 22.7 11.7 26.5 15.5 8.1 8.1 23.5 9.5 10.0 18.3 6.4 7.8 9.3 11.7 40.8 15.3 32.7 22.0 17.0 7.7 19.7 1994 15.7 5.2 23.4 13.7 9.8 10.2 30.7 31.7 8.3 36.9 16.5 10.1 22.5 36.5 5.3 6.0 7.2 8.3 9.4 14.3 12.1 34.7 16.3 26.5 50.1 19.9 6.5 13.4 Kadn 2004 1.1 6.4 19.5 11.8 19.5 7.1 19.4 24.2 9.7 35.7 14.4 6.8 7.4 27.2 8.3 8.9 23.4 7.8 7.8 10.1 10.7 43.3 17.6 30.8 26.4 16.1 7.3 18.9 1994 16.7 4.5 20.5 17.9 7.9 10.2 37.1 24.1 8.2 19.8 24.6 13.0 25.4 26.3 5.6 9.2 8.5 6.5 10.9 15.5 13.1 30.8 12.3 28.0 37.4 25.3 5.4 17.5 Erkek 2004 12.2 6.6 15.8 14.9 21.1 8.5 22.2 21.6 13.3 18.7 16.2 9.3 8.7 20.7 10.6 11.7 13.7 5.6 7.9 8.7 12.6 39.0 13.5 34.2 18.7 17.8 8.0 20.1 11.8 12.6 13.5 16.0 13.7

Avusturalya Avusturya Belika Kanada ek Cumhuriyeti Danimarka Finlandiya Fransa Almanya Yunanistan Macaristan zlanda rlanda talya Japonya Gney Kore Lksemburg Meksika Hollanda Yeni Zellanda Norve Polonya Portekiz Slovakya spanya ve svire Trkiye

Birleik Krallk 16.2 10.9 12.6 9.9 19.2 ABD 12.5 11.8 11.6 11.0 13.2 G7* 13.2 12.7 12.7 11.9 13.7 AB-15* 20.8 16.5 21.9 17.0 19.8 OECD Toplam* 14.3 13.5 14.3 13.3 14.3 * Blgeler sadece bu tabloda grlen lkeleri kapsamaktadr. Kaynak: Eurostat

III. KMLER GEN SZ? ETMLLER/ ETMSZLER : Ya grubu 15-24 olunca mezun olunan okulun arlkl olarak lise olmas beklenir bir durumdur (Tablo III.1). 25-29 ya grubundaki igc ile 30+ ya grubundaki igcnn eitim durumu karlatrldnda, 25-29 ya grubundaki toplam igcnn % 31.6s niversite mezunu karken, 15+ ya grubundaki igcnn % 21.6s niversite mezunudur. Toplam 15 + igcnn % 61i lise alt eitim alm iken 25-29 ya grubunda % 48.8 lise alt eitim almtr. 9

Trkiyede gen igcnn eitim dzeyi yetikin igcnn eitim dzeyine gre belirgin ekilde ykselmitir. Bir baka deyile igc pazarna yeni girenlerin eitim dzeyi ykselmektedir. Bu gelime eitimlinitelikli igc gerektiren sektrlere doru olacak bir ynelime altyap salayabilecektir, bu sektorlerde istihdam salanamad durumda ise nitelikli-eitimli igcnn isizlik oran ykselebilecektir. Trkiyede istihdam edilenlerin ortalama eitim dzeyi dktr. stihdam edilenlerin (15+) niversite mezunu olanlar % 12.4, lise mezunu olanlar %20.9, lise alt % 61.4 kmaktadr. Genlerde ise zellikle 25-29 ya grubunda istihdam edilenler arasnda niversite mezunu olma % 27.6ya lise mezunu olma % 48.5e ykselmektedir. 25-29 ya gurubunda lise alt eitim alm olma oran % 21.5e dmektedir. Ancak isizlerin eitim durumu verileri incelendiinde5, 20-24 ya grubundaki isizler ele alndnda bunlarn % 18.5nin niversite mezunu olduu anlalmaktadr. Bir baka deyile Trkiyede, bir yandan niversite eitimi olan igc oran artarken dier yandan gen (20-24) igc iinde niversite mezunu olanlarn isizlik oran yksektir. 20-24 ya grubundaki isizler iindeki niversite mezunlarnn yksek olmas Trkiyede yeni yksek eitimini tamamlam gen igc istihdamnda sorunlar olduunu gstermektedir. Gen isizlerin nemli bir blm okuldan yeni mezun olmu, askerlik hizmetini yeni tamamlam, aileleri ile oturan ve bu gibi nedenlerle ilk kez i arayanlar olduu tahmin edilebilir. gc piyasasndan aranan niteliklere uygun olmama, deneyimsizlik, bu konularda yol gsterici kurumlarn eksiklii ve cret beklentilerinin yksek olmas gen niversite mezunlarnn isiz kalmalarnn nedeni olmaktadr. Dier yandan, Tablo III.1de grld gibi, gerek 20-24 ya grubunun gerek 25-34 ya grubununun lise ve yksek okul mezunu isizlerinin oran yetikinlerin lise ve yksek okul mezunu isizlerin oranndan daha yksektir. niversite mezunu olmak ilk i arayan genlerde ibulma iin bir avantaj tekil etmemekte, yksek eitim ileriki yalarda i bulmak iin yararl olmaktadr. Yetikinlerde niversite mezunu olup isiz olma oran dmektedir. Dolaysyla eitim isizlik riskini ilk i aramalarda drmemekte ve etkisini ileriki yllarda gstermektedir. Grsel vd., 2004e gre lise mezunlar en yksek uzun dnemli isizlik oranna sahiptir. niversite mezunlar ikinci en uzun isizlik oranna sahiptir. Bu oran lise alt mezunlar iin en dk seviyede kmaktadr. Yksek eitimli igc, daha yksek maala alan, i beklentileri daha yksek olan, lise

Bu istatistiklerde 25-29 ayrm olan veriler yoktur.

10

mezunlar ise beklentileri yksek ancak kalifikasyonlar yetersiz olan grubu oluturarak en yksek bekleme oranna ulamaktadrlar. Eitim uzun dnemde isiz kalma riskini drmektedir. Ancak Trkiyede yeni mezun olan, lise ve zeri eitim alm yksek saydaki gen igcnn istihdam olanaklarnn dk olduunu grlmektedir. zellikle eitimden istihdama geii kolaylatracak kurum ve politikalara gerek olduu, rgn eitim sisteminde edinilen niteliklerin igc piyasasnn ihtiyalar ile uyumad konusu n plana kmaktadr.
Tablo III.1: gcnn Eitim Durumu, 2006 Okur yazar degil igc 15-19 20-24 25-29 15+ istihdam 15-19 20-24 25-29 15+ sizler 15-19 20-24 25+ 25-34 15+ 2.3 1.6 1.4 5.0 2.5 1.7 2.3 5.3 1.4 1.0 2.8 1.4 2.2 Lise alt 70.8 50.6 48.8 61.0 73.2 53.0 21.5 61.4 59.8 40.9 63.4 53.0 57.7 Lise niversite mezunu mezunu 26.4 34.4 31.6 21.6 24.0 33.2 48.5 20.9 38.5 39.5 22.2 29.3 28.1 0.5 13.4 18.1 12.4 0.4 12.1 27.6 12.4 1.0 18.5 11.6 16.2 12.0

zellikle eitimli genlerin ilk ilerine girmeden nce bekleme srelerinin uzun olmas niversite sisteminde yaplacak bir reformun nemini vurgulamaktadr. Uzun yllar ncesinde alm olan yksek kontenjanl bir ok blm, devlet okulu olmas nedeniyle, niversite snav sonunda dolmakta, igc piyasasnda ihtiya olan eitli yksekrenim programlar ise yetersiz kalabilmektedir. Trk eitim sisteminde igc piyasasnn ihtiyalarna gre ekilenmi meslek lisesi ve meslek yksek okulu yaplanmas ok yetersizdir. YK, uygulamaya ve meslek kazandrmaya ynelik Meslek Yksek Okulu ve Uygulamal Bilimler Faklteleri nin yerel i ve piyasalara gml hale getirilmesi gerektiini; bu okullardaki eitimlerinin kurulacak Ulusal Meslek Standartlar Kurumu ile ibirlii halinde almas gerektiini nermektedir (YK, 2007). Uluslararas karlatrmalar yapldnda gelimi lkelerde eitim dzeyinin artmas ile birlikte isizlik orannn dt grlmektedir (OHiggins, 1997). izim III.1 bir ok lke iin 20-29 ya grubundaki genlerin eitimde olmayanlarnn ve isiz olanlarnn eitim durumlarn 11

vermektedir. Bu tabloya gre, gelimi lkelerde, eitim dzeyi ykseldike isizlik oran dmektedir. Ancak Trkiyede tam tersi bir sonu kmaktadr. Bir baka deyile Trkiyede eitiminin tamamlam olan 20-29 ya arasndaki genler arasnda, ilkretim ve lise ncesi okullarn mezunu olanlarn isiz kalma olasl, lise ve yksek renim grenlerin isiz kalma olaslndan daha dktr.
izim III.1: Eitimde olmayan isizlerin toplam nfus iindeki oranlar (20-29 ya grubuna gre, 2003)
100

90

Lise ncesi

Lise

niversite

80

70

60

50

40

30

20

10

Av us tu ra Av lya us tu ry a Be li ka Ka ek n C um ada hu riy et D i an im ar ka Fi nl an di ya Fr an sa Al m an Yu y na a nis ta M n ac ar ist an _r la nd a

_t Lu ks alya em bu rg M ek si k Ho a lla nd a N or ve Po lon ya Po rte kiz Sl ov ak ya _s pa ny a _s ve T B rk y iy k e Br ita ny a

Kaynak: OECD, 2006

Ancak bu konu bir sonraki alt balkta kadn/erkek, tarm d igc/ tarm igc ayrmna gre tekrar ele alnacaktr. zellikle tarmda alan eitimi dk olan genlerin arlkl ekilde cretsiz aile iisi olarak istihdamnn yksek olmas Trkiyenin gen ve eitimli igc istihdamnda var olan sorunlar bytmektedir. IV. KMLER GEN SZ? EHRDE/KYDE YAAYAN : Bu alt balkta daha nce eitim ve cinsiyete gre hangi genlerin isiz olduuna ilikin yaptmz incelemeye bu kiilerin kyde ya da ehirde yerleik olmalar da eklenecektir. Bu alt balkta 2000 Nfus Saym verilerinden6 yola klarak ehirde veya kyde yerleik7; alan veya
6

TK 2000 Nfus Saymndan % 5 rneklem oluturmutur. Bu rneklemde 3.400.000 rnek zerinden 2000 Nfus Saymnn sorularna alnan cevaplar ayrntl incelenebilmektedir. Bu verileri kullanma ve yorumlama konusunda deerli meslektamz Murat Gvenin katklarn burada teekkrle anmak isteriz. 7 TK 2000 Nfus Saymnda ky 2000den fazla kiinin yaad ve belediye tekilat olmayan yerleimleri kapsamaktadr. Nfus Saymnn verilerinde ky olarak geen

_s ra il

AB D

12

almayan8 gen kadnlarn ve erkeklerin eitim durumlar ya gruplarna gre ele alnacaktr. Bylece, bu alt balkta daha nce eitim ve cinsiyete gre hangi genlerin isiz olduuna ilikin yaptmz incelemeye, 2000 Nfus Saym verilerinden yararlanlarak, bu kiilerin kyde ya da ehirde yerleik olmalar da eklenebilecektir. ehirde yaayan ve alan kadnlarn 15-19 ya grubundakilerinin toplamna 100 dediimizde bu orann % 2.2si okuma yazma bilmiyor, % 61.1i orta ve ncesi okul mezunu, % 36.1i lise ve dengi okul mezunu, % 0.6s yksek okul mezunu olarak grlmektedir. Tablo IV.1.a dan somut bir sonu karabilmek iin 20-24 ve 25-29 ya gruplarn yorumlayalm: 20-24 ya grubundaki ehirli ve alan kadnlarn % 46.7si lise ve dengi, % 25.5i yksek okul mezunudur. 25-29 ya grubunda olup ehirli alan kadnlara baktmzda % 31.0 lise ve dengi, % 42.2 niversite mezunu olduu grlmektedir. 25-29 ya grubuna kyde yerleik ve alan kadnlar asndan baktmzda (Tablo IV.1.c) bunlarn % 75.25inin orta ve dengi okul mezunu olduunu % 3.01inin yksek okul mezunu olduunu grmekteyiz.
Tablo IV.1.a: ?ehirli al? ?an Kad? nlar? E! itim Durumu n 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam Okuma yazma yok 2.2 0.9 0.9 5.1 3.0 Okul bitirmedi ya da ilk ve orta dengi 61.1 26.6 23.2 31.2 32.7 Lise ve dengi 36.1 46.7 31.0 24.6 32.1 Yksek okul ve dengi 0.6 25.5 42.2 36.2 30.3 Y. Lisans ve Doktora Toplam 0 100 0.3 100 2.8 100 2.9 100 1.9 100 Tablo IV.1.b: ?ehirli al? ?mayan Kad? nlar? E! itim Durumu n 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam Okuma yazma yok 4.8 6.6 8.8 26.8 18.8 Okul bitirmedi ya da ilk ve orta dengi 70.4 57.3 70.2 61.8 63.5 Lise ve dengi 24.3 30.7 16.9 8.8 14.9 Yksek okul ve dengi 0.3 5.3 3.9 2.4 2.7 Y. Lisans ve Doktora Toplam 0 100 0.04 100 0.11 100 0.09 100 0.07 100

Tablo IV.1.c: Kyl al? ?an Kad? nlar? E! itim Durumu n 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam Okuma yazma yok 12.94 12.35 15.36 42.08 31.24 Okul bitirmedi ya da ilk ve orta dengi 80.33 74.97 75.25 54.72 Lise ve dengi Yksek okul ve dengi Y. Lisans ve Doktora Toplam 6.67 10.34 0.06 2.33 0.00 100 0.01 100 6.30 3.01 0.08 100 2.14 1.00 0.06 100 63.11 4.30 1.29 0.05 100

Tablo IV.1.d: Kyl al? ?mayan Kad? nlar? E! itim Durumu n 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam Okuma yazma yok 1.10 4.22 6.76 50.03 27.51 Okul bitirmedi ya da ilk ve orta dengi Lise ve dengi Yksek okul ve dengi Y. Lisans ve Doktora Toplam 81.22 17.41 0.23 0.00 100 43.87 41.35 10.35 0.11 100 65.22 19.26 8.58 0.12 100 39.99 6.39 3.40 0.12 100 54.79 14.08 3.48 0.08 100

Kaynak: TK 2000 Nfus Saym

Konuyu almayan kadnlar asndan incelediimizde, rnein 25-29 ya grubundan ehirli almayan kadnlara baktmzda (Tablo IV.1.b) bunlar % 70.2sinin orta ve alt okul mezunu olduklar grlmektedir. Kyde yerleik 25-29 ya grubundaki kadnlarn almayanlarnn eitim durumuna baktmzda (Tablo IV.1.d) % 65.22sinin orta ve alt eitim alm olduklar grlmektedir. Kyde yerleik almayan kadnlarn lise ve st eitim alm olanlarnn oran srasyla % 19.3 ve % 8.5 iken, ehirde
yerlerde yerleik insanlarn % 82si tarm ile uramaktadr. ehirde yerleiklerin ise % 4 tarmla uramaktadr. Dolaysyla ehir-ky ayrm tarm-tarm d ayrm iin gsterge olarak kabul edilebilir. 8 Nfus Saymnda almayanlar igcne katlmayan ve isizlerin tmn iermektedir.

13

yerleik almayan kadnlarn lise ve st eitim alm olanlarnn oran srasyla % 16.9 ve % 2.4tr. ehirde yaayan ve alan erkeklerin 15-19 ya grubundakilerinin toplamna 100 dediimizde bu orann % 1.6s okuma yazma bilmiyor, % 75.8i orta ve ncesi okul mezunu, % 22.4 lise ve dengi okul mezunu, % 0.2s yksek okul mezunu olarak grlmektedir. Tablo IV.2.a dan somut bir sonu karabilmek iin 25-29 ya grubunu yorumlayalm: 25-29 ya grubunda olup ehirli alan erkeklere baktmzda % 53.3 orta okul mezununa kar % 15.5 niversite mezunu erkein alt grlmektedir. ehirde yaayan ayn ya grubundaki kadnlar arasnda alanlarn niversite mezunu olanlarn % 42.4lik bir orana sahip olduu hatrlarsak kadnlarn ehirlerde i bulabilmek iin daha iyi eitimli olmalar gerektii sonucuna varabiliriz. 25-29 ya grubuna kyde yerleik ve alan erkekler asndan baktmzda (Tablo IV.2.c) bunlarn % 72.3nn orta ve dengi okul mezunu olduunu % 7.4nn yksek okul mezunu olduunu grmekteyiz. 20-29 ya grubu iin eitimli kadnlarn ehirlerde ibulma anslarnn yksek olduu grlmektedir. Kyde i bulmak iin kadnlarn eitime ihtiya duymadklar sylenebilir. Eitim dzeyinin dk olmas, ehirde yaayan kadnlarn alamama nedenlerinden biridir. Eitimli gen kadnlarn kylerde ibulmak asndan anslar ehirdeki kadnlara gre dktr. Gen kadnlarn ehirlerde i bulmak iin gen erkeklere gre daha eitimli olmalar gerekmektedir.

Tablo IV.2.a: ?ehirli al? ?an Erkeklerin E! itim Durumu 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam Okuma yazma yok 1.6 1.3 0.8 1.9 1.6 Okul bitirmedi ya da ilk ve orta dengi 75.8 54.5 53.3 58.4 58.4 Lise ve dengi 22.4 35.9 29.4 22.0 25.4 Yksek okul ve dengi 0.2 8.2 15.5 16.4 13.7 Y. Lisans ve Doktora 0.0 0.1 0.9 1.3 0.9 Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Tablo IV.2.c: Kyl al? ?an Erkeklerin E! itim Durumu 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam Okuma yazma yok 4.8 3.3 3.1 11.3 8.6 Okul bitirmedi ya da ilk ve orta dengi 80.8 66.7 72.3 76.7 75.4 Lise ve dengi 14.3 25.6 17.1 7.5 11.7 Yksek okul ve dengi 0.1 4.4 7.4 4.2 4.2 Y. Lisans ve Doktora 0.0 0.0 0.2 0.2 0.1 Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Tablo IV.2.b: ?ehirli al? ?mayan Erkeklerin E! itim Durumu 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam Okuma yazma yok 1.8 2.7 5.1 11.1 7.2 Okul bitirmedi ya da ilk ve orta dengi 70.1 32.3 55.8 70.3 64.1 Lise ve dengi 27.8 55.1 27.8 11.8 22.8 Yksek okul ve dengi 0.3 9.8 10.9 6.4 5.7 Y. Lisans ve Doktora 0.0 0.1 0.4 0.3 0.2 Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Tablo IV.2.d: Kyl al? ?mayan Erkeklerin E! itim Durumu 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam Okuma yazma yok 0.6 1.9 4.6 31.2 11.9 Okul bitirmedi ya da ilk ve orta dengi 78.7 21.9 39.1 55.3 60.9 Lise ve dengi 20.4 62.5 37.0 7.8 22.3 Yksek okul ve dengi 0.3 13.6 18.8 5.4 4.8 Y. Lisans ve Doktora 0.0 0.1 0.5 0.2 0.1 Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Kaynak: TK 2000 nfus saym

Konuyu almayan erkekler asndan incelediimizde, rnein 25-29 ya grubundan ehirli almayan erkeklere baktmzda (Tablo IV.2.b) bunlar % 55.8inin orta ve alt okul mezunu olduklar grlmektedir. 25-29 ya grubu asndan ve eitim dzeyi asndan deerlendirildiinde, ehirde alan erkek ile almayan erkein orta ve dengi alt okul mezunu ve lise ve dengi okul mezunu olanlarn aralarnda ibulma asndan bir fark 14

yoktur. Ancak ehirde yerleik almayan erkekler ile alan erkeklerin niversite mezunu olma asndan aralarnda bir fark grlmektedir. rnein 25-29 ya grubundaki ehirde yaayan erkeklerin alanlarnn % 15.5i yksekokul mezunu iken, almayan erkeklerin % 10.9u yksek okul mezunudur (Tablo IV.2.a ve b). Yksek eitimli gen erkeklerin kylerde i bulmak asndan anslar ehirdeki erkeklere gre dktr (Tablo IV.2.d). ehirde alan erkeklerin kyde alan erkeklere gre daha eitimli olduklar anlalmaktadr. ehirde yerleik gen erkeklerin arasnda niversite mezunlarnn alma oranlar daha yksektir. ehirlerde isizlik ok yksektir ve ehirlere ynelik hem igcnn eitimini artrc hem de istihdam dostu ekonomi politikalar birincil nemlidir. kinci blmde inceleyeceimiz gibi, tarmdan nemli zlmeler olmaktadr. Ayrca genler tarm sektrnden uzaklamaktadr. Ancak hala krsal blgelere ynelik istihdam yaratma stratejileri (zellikle tarm-d) ve altyap yatrmlar ve verimlilik art, gndemdeki nemini korumaldr. Ayrca, krsal yerlere ynelik istihdam artrma politikalar, yine ikinci blmde inceleyeceimiz gibi, sosyal gvenlikten yoksun ve cretli aile iisi olarak alan gen kadnlarn yoksulluklarn azaltc etki yaratmak iin de gereklidir.

V. KMLER GEN SZ? MESLEK KURUMLARINA BAVURANLAR:

ETM

VE

ELETRME

Bu blmnde ele aldmz cinsiyet/yerleim ve eitimle ilgili gstergeler (ve ikinci blmde ele alacamz gen kadnlarn igcne katlm oranlarndaki beklenen art ve tarmn zlmesi ile ehirlerda yaanacak gen igc g) genlerin ibulmak iin eitim ihtiyacnn artacana iaret etmektedir. Trkiyede genlerin meslek liselerinden ok lise ve buradan niversitelere giderek eitim alma eilimi ar basmaktadr. Milli Eitim Bakanlna 2005 ylnda, gre a nfusunun % 64 normal lisede okurken % 36s meslek lisesinde okumaktadr (imam hatip liseleri dahil). Ayrca, mesleki eitim lisesi mezunu genlerinde normal lise mezunu genlerde olduu gibi isizlik oran yksektir (Grsel vd., 2004). Meslek liselerine talebin artrlabilecei ve buradan mezunlara igc piyasasnda talebin yaratlabilecei bir reform Trkiye iin nemlidir. gc piyasasnda, okuldan ie geite isiz genlere hizmet veren ve iie gemi iki tr ileve ynelik destek/rehberlik kurumlarnn nemli yeri olduunu gryoruz (ILO, 2006a). Bu ilevlerden birincisi igc piyasasnn ihtiyalar dorultusunda, rgn eitimin dnda, mesleki ve uygulamal eitim vermek, ikincisi ise i arayanlarla ii arayanlar buluturmak/eletirmektir. Bu kurumlar, ekonomide ii talebi 15

olmamasndan kaynaklanan isizlik sorunun dnda, uygulamal mesleki eitim ve deneyim yetersizliinden dolay isiz kalan genlere ynelik almaktadrlar. Bu alt balkta, Trkiyede bu genlere ynelik rgn sistemi dnda kalan uygulamal mesleki eitimler veren kurumlarn neler olduunu, i arama srelerinin ksalmas, i arayanlarla ii arayanlarn buluturulduu, igc piyasasnn ihtiya ve taleplerine gre genlere yeni nitelikler ve deneyim kazandrmaya ynelik eitim almalarn tevik edildii kurumlarn neler olduunu incelemeye alacaz. Bu incelemeyi yapmamzn amac, bu tr almalarn, aktif igc politikalar erevesinde, gen isizliini azaltmakta bavurulan ne nemli aralardan biri haline gelmi olmasdr. Hane halk igc verileri gre, Trkiyede, 2006 ylnda, isizler arasnda lise alt eitim grm 15-19 ya grubunda 175.000, 20-24 ya grubunda 240.000 gen vardr. Bunlar igc piyasasnn en krlgan kesimi olarak dnlebilir. ABde gen isizliini azaltmak iin ve genlere nitelik kazandrmak ile ilgili kurumlar eitim balantl ve mesleki deneyimle balantl nlemler olarak iki balkta toplamak mmkndr: Eitim balantl olanlar arasnda ikinci ans ve akam okullar okuldan ayrlm olanlara ynelik tamamlayc bir yoldur. Programlarda genelde mesleki pratik, formel eitim ve formel olmayan (non-formel) renme yntemi uygulanr. Erken okul brakma orannn dk olduu Danimarka, Finlandiya ve Slovenya gibi lkeler arasndaki yaklamlar daha ok nleyici olarak nitelendirilebilir, yani nitelikler aras geii artran eitimler, kiiselletirilmi rehberlik gibi. Yunanistanda (14-24 ya aras nfusun %6s akam okullarna kaytldr) ncelikle bireysellemi destekleyici eitim; ngiltere de ise youn rehberlik eitimi n plandadr (Walter ve Pohl, 2005)9. ngliterede i arama tazminat karl ksa dnemli istihdam ve eitim olanaklarnn gen isizlere sunulduu yeni bir program 1998 ylndan itibaren yrrlktedir (Kemp, 2005). Okullarn erken terk etmi ya da i bulabilecek bir nitelik kazanamam genler iin mesleki deneyime ynelik drt tip nlem saylabilir: Birok AB lkelesinde dk nitelik dzeyiyle ve igc piyasasndaki yanl elemelerle ba etmek iin meslek eitimi ve staj sistemi bulunmaktadr ya da varolanlar modernize edilmeye allmaktadr. Baz lkeler kk lekli raklk sistemleri gelitirmektedirler. Bunlardan bazlar mesleki okul temelli eitim ve staj sistemini modernize etmeyi amalamaktadr (Danimarka). Bazlarnda hazrlayc ve n-mesleki nlemler olarak adlandrlan genlerin pratik yapmasn ve yaparak renmelerini salayan rnekler olarak vardr ((Balant Kurma (ngiltere) ve retim Okullar (Danimarka); Mesleki Hazrlk Kurslar (Avusturya)). Bazlarnda
9

AB lkelerinde gen isizlere ynelik aktif igc politikalar kapsamnda 2000lerden nce yaplan uygunlamalarn kapsaml bir zeti Gndoan, 2001de bulunabilir.

16

dorudan ibulma kurumlar tarafndan ynetilen igc piyasasndaki staj eitimi, bir meslek eitim kltr yaratma yolunda ilk adm olarak kullanlmaktadr (Bulgaristan, Yunanistan, Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya, spanya, ngiltere). Genlerin enformel becerilerinin tannmas formel niteliklerin eksikliini dengelemeye ynelik Tanma, Geerlilik ve Sertifika Merkezi (Portekiz) baarl uygulamalara rnek olarak verilmektedir (Walter ve Pohl, 2005). Trkiyede kamu ve zel olmak zere yaygn eitim kurumlar olarak adlandrlan, eletirme yapmayan, sadece eitim veren kurumlar vardr (Tablo V.1). Bunlardan zel kurumlarn tm zel dershaneler ve src kurslar olup almann kapsam ddr. Resmi kurumlardan halkevleri toplum merkezi olarak almakta mesleki ve uygulamal eitim ve ibulmada eletirme ilevleri bulunmamaktadr. Esas olarak zrllere eitim yapan kurumlar da karnca 739 adet kurumda mesleki eitim yaplmaktadr. Ancak katlmc renci says asndan hesaplandnda, (rgn eitim kurumlarnca alan meslek okullarnn katlmclar da katnca) 447.418 kiinin bu tr eitimlerden yararland grlmektedir. Bunlarn ya gruplarna gre dalm bulunmamaktadr. Tabloda Mesleki Eitim Merkezi olarak grlen raklk eitiminin genlere ynelik olduu bilinmektedir. Burada eitim gren 309.962 gen bulunmaktadr.
Yaygn Eitim Kurumlar (2004/'05 retim Yl Sonu) renci Kurum Kurum / Merkez Tr says Toplam Erkek 9 630 3 886 638 2 216 081 Yaygn Eitim Toplam zel Yaygn Eitim Toplam 7 646 2 116 550 1 325 941 (zel dershaneler ve src kurslar) Resmi Yaygn Eitim Toplam Halk Eitimi Merkezi
1 984 924 1 770 088 1 312 618 890 140 574 937 262 605 4 751 325

Tablo V.1:

Kadn
1 670 557 790 609 879 948 737 681 47 357 69 677 861

Meslek Eitim Merkezi 351 309 962 (Esas olarak raklk eitimi) Kz Teknik Genel Mdrl 366 74 428 Top. Erkek Teknik Genel 22 1 186 Mdrl zel Eitim Genel Mdrl 321 10 052 (Esas olarak engellileriin eitimi) Meslek Kurslar 61 842 (Eitim kurumlar tarafndan alan) Kaynak: TK, Yaygn Eitim statistikleri, www.tuik.gov.tr

6 532

3 520

40 990

20 852

Bunun dnda Belediyelerin bu tr meslek edindirme kurslar olduu bilinmektedir. Bu tr rneklerden biri stanbul Bykehir Belediyesince srdrlen (SMEK) eitimlerdir. SMEK, 2006 2007 eitim dneminde, 198 kurs merkezinde 97 farkl branta 155 bin kiiye eitim olana

17

salamtr. Eitim konular bilgisayar, yabanc dil, bahvanlk, berberlik, modelistlik, cilt bakm, terzilik, ev hizmetleri, fotoraflk, gazetecilik, giriimcilik, hazr giyim, kuafrlk, Osmanl mutfa, radyo programcl ve sunuculuu, sinema-televizyon, stilislik, tak tasarm, trikotaj, yardmc annelik ve hasta bakcl vb.dir. Bu hizmetler sadece genlere ynelik deildirler ve genellikle bir ie yerletirme hedefleri yoktur. Ancak ulatklar katlmc says bakmndan nemlidir. Verilen eitimlerden bir ou uzun srelidir ve uygulama iermektedir (www.ismek.org). Trkiyede kamu kurumlar ve belediyelerce mesleki ve uygulamal eitimler verilmektedir. Bunlardan genlere ynelik olduklarn ngrebildiklerimizin says ihmal edilemeyecek byklktedir. Bu kurumlarda eitim grm genlerin ne kadarnn i bulduuna ilikin veri yoktur. Bu nedenle bu kurumlarda kazandrlan niteliklerin igc piyasasnn ihtiyalar ile uyumlu olup olmadklarn deerlendirmek mmkn olmamakta ve ek almalara ihtiya duyulmaktadr. Trkiyede Trkiye Kurumu (KUR) isizlerle i arayanlar arasnda buluturma ilevini ve eitimler yolluyla nitelik kazandrma ilevini yerine getirmeye ynelik bir kurumdur. Bu kurum zel olarak genlere ynelik deildir. Bu kurumun verdii hizmetlerin genlere ynelik olanlar ya gruplarna gre verilerin bulunduu i bavurusu ve ie yerletirme konularnda bulunmaktadr (Tablo V.2).
Tablo V.2: 2005 Ylnda Bavuranlarn ve Yerleenlerin Ya Gruplarna Gre Dalm 15 19 Erkek Kadn Bavuranlar Say 15162 12730 89181 42521 100508 33922 175421 47258 % 2.9 2.5 17.3 8.2 19.5 6.6 34.0 9.1 Yerletirilenler Say 1930 1032 13354 4206 25182 3709 28476 3796 % 2.4 1.3 16.3 5.1 30.8 4.5 34.9 4.6 Yerletirilenler/Bavuranlar 12.7 8.1 15.0 9.9 25.1 10.9 16.2 8.0 Kaynak: Trkiye Kurumu, statistik Yll, 2005 380272 73.6 68942 84.4 18.1 136431 26.4 12743 15.6 9.3 516703 100.0 81685 100.0 15.8 20 -24 Erkek Kadn 25 -29 Erkek Kadn 30+ Erkek Kadn Erkek Toplam Kadn Toplam

Gerek bavuranlarn, gerek ie yerleenlerin % 25i 15-24 ya grubundadr. Bavuranlarn ortalama % 16s ie yerletirilebilmitir. Tm oranlar kadnlar iin ok dk. Gen ya grubunun i arama kanallarn gelitirmek ve kolaylatrmak iin zel aba gstermek ve mnhasran genlere ynelik kurumlar gereklidir. Gen kadnlar bavurma oran da ok

18

dk. Gen kadnlar iin ayrca zel aba gerekmektedir 10. Gen isizlii ile ilgili KURun yaklam genlerin ncelikli hedef olarak alnmas ve genlere ynelik prgramlarn yaygnlatrlmas olarak ifade edilmektedir (Ata, 2007). Trkiyede igc piyasasnda genlere ynelik kurumsallama salamak gerekmektedir. Mnhasran genlere ynelik eitim, eletirme ve rehberlik kurumlarn olmas genlerin bavurularn artrmak, cesareti krlm ve dezavantajl genleri tevik etmek asndan yaral olacaktr. Genler iin zel olarak tasarlanm eitim ve i eletirme merkezleri gelimi lkelerde ok yaygndr. Bu tr kurumlarn gen isizlii konusunda veri/bilgi toplama kanal olma ilevleri de ok nemlidir. Trkiyede isiz genlerin ne kadarnn i alan olmad iin, ne kadarnn eitim ve deneyimleri olmadklar iin, ne kadarnn i arama kanallarn bulamadklar iin isiz kaldklarn ele alan bir aratrma yoktur. Ayrca igc arz ve talebinin trde olmamas nedeniyle uyumsuz elemenin nelerden kaynaklandn inceleyecek yeterince veri yoktur11. Trkiyede kimler isizdir sorusunu cevaplandrrken varolan yaygn mesleki eitim kurumlarnn ya da eletirme kurumlarnn verilerinden yola karak deerlendirmede bulunmak mmkn deildir. Bu konuda ek almalara ihtiya bulunmaktadr.

VI. KMLER GEN SZ? DEZAVANTAJLI GENLER Trkiye iin kimler gen isiz? sorusu sorulduunda, bildik cinsiyet, eitim dzeyi ve blgesel farkllklara bakmak yeterli olmayacaktr. Dezavantajl genler olarak tanlanabilecek genler iin ayr politikalar tasarlamak gereklidir. Dezavantajl genlik kavram genlerin etnik ve kltrel kimlikleri, ailelerin yoksulluu, g etmek zorunda kalm olmas, engelli olmas, eitim olanaklarnn ve kalitesinin dk olduu blgelerde oturmas, erken okulu terk etmek zorunda kalm olmas gibi durumlara maruz kalm genleri tanmlamaya ynelik kullanlmaktadr. Yukarda saylan ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasi dezavantajlarn stste bindii durumlarda ise sosyal bir dlanmlktan sz edilebilir (Estivill, 2003). Dezavantajl genler motivasyonsuzluklarnn
10

kavram genlerin kendi bireysel tesinde genlerin dezavantajl olmalarnda

rnein Daha yi Yaam Seenekleri program Hindistanda kent evrelerindeki gecekondularda ve krsal alanlarda gen kadnlara reme sal, bilgisayar, vb. mesleki eitimler salamaktadr (Dnya Bankas, 2007). 11 Bu konuda var olan bir rapor gc Piyasas Beceri htiyalar ncelemesi Raporu, 2005tir. Rapor igc piyasasnn talep ynn ele alan bir aratrmaktadr (www.iskur.gov.tr).

19

toplumun yapsal sorunlarnn etkisine vurgu yapmak iin kullanlmaktadr. Dezavantajl genlie ynelik bir perspektif oluturabilmek iin ncelikle dezavantajlarn yalnzca bireysel donanm eksikliine balamak ve bireyleri sorumlu tutmaktan kanmak gerekmektedir. Bu nedenle toplumsal yapdan kaynakl yapsal ihtiyalarn dikkate alnmas gerekmektedir. Ancak, dlanmln etnik, cinsel tercih vb gibi ok boyutluluu hatrlandnda, farkl bireysel ve kurumsal ihtiyalarn da dezavantajl genlere ynelik politikalar oluturulmasnda dikkate alnmas gerekir. Bu anlamda dezavantajl genlik iin istihdama gei yollar salt bir igc piyasas ile ilgili nitelik ve eitim uyumsuzluu olarak anlalamayaca gibi sosyal iermeye ynelik genlik politikalarnn uygulanmas da gndeme gelmektedir (Estivill, 2003; Yurttagler, 2007; Walter ve Pohl, 2005; McGrath, 2002). Bu nedenle, gen isizliinin incelendii bu almann kapsam nedeniyle, dezavantajl genlerin zellikle igc piyasalarna uyumu asndan deerlendirilmesi, nerilecek politikalarn sosyal iermeyi azaltc etki yaratmas perspektifi ihmal edilmeden, yaplmaya allacaktr. Yukarda saylan dezavantajlarn genlerin igc piyasas ile ilikileri asndan en nemli sonular uzun dnemli isizlik, yoksulluk ve erken okul brakma olarak tanmlanmaktadr. Gen isizlik oranlarn daha nce ele almtk. izim VI.1de erken okul terketme oranlar grlmektedir.
izim VI.1: 15-24 ya aralnda olup okulu terk edenlerin oran, 2004
60

50

40

30

20

10

_sve

_ngiltere

_spanya

Fransa

_svire

_talya

Malta

Portekiz

Avusturya

Macaristan

Romanya

Slovakya

Almanya

Polonya

Irelanda

Danimarka

Finlandiya

Bulgaristan

ek Cumhuriyeti

Slovenya

Hollanda

Trkiye

Norve

AB 25

Kaynak: Eurostat

AB (25) lkelerinin ortalama erken okul brakma oran % 15.6dr. Okulu erken brakma orannda ise alt snr % 4.2 ile Slovenyaya st snr ise

Yunanistan

20

%39.4 ile Portekiz ve %42 ile Maltaya aittir. Trkiyede bu oran yine Eurostat verilerine gre % 54.6dr. Gen yoksulluu ise, yine Eurostat verilerinde gelirin medyan deerinin % 60'nn altnda gelir elde etmek olarak tanmlanmakta ve 2004 yl iin, AB (25) iin 19, AB (15) iin 20, Trkiye iin % 26 verilmektedir. Tanm gerei yksek gelir farkllklarnn olduu lkelerde gen yoksulluu yksek kabilmektedir. rnein ek Cumhuriyetinde gen isizlii 9 iken, Fransada 16, Birleik Krallkta ve Bulgaristanda 18, Hollanda ve Romanyada 20, spanya ve Polonyada 21 kmaktadr. gc piyasas ile ilgili olarak dezavantajl genleri tanmlamak iin bavurulan en temel gsterge olan isizlik, erken okul brakma ve gen yoksulluu asndan Trkiyenin deerleri olduka ktdr. Trkiyede dezavantajl genlere ynelik merkezlere olan ihtiyala ilgili bir kestirim yapabilmek ok zordur. nk bunlar arasnda ayn zamanda yoksul, g etmi, eitimsiz, farkl etnik kimlik tayan dolaysyla bir ok dezavantaj stste binmi bu anlamda sosyal dlanm ge saysna ulamak ok kolay deildir. 2000 Nfus Saymnda yer alan sorular iinden 1519, 20-24 ya grubunda, 5 yl nce g yaam, isiz ya da igcne katlmayan, lise alt okul mezunu, hanedeki kii says 6 ve zeri, evdeki oda says 2 ve daha az ve banyosu konutunun dnda olan ya da hi olmayan genlerin says ve illere gre dalmna baklabilir.
Tablo VI.I: eitli dezavantajl tanmlarna gre genlerin says
siz/igcne katlmayan siz/igcne katlmayan 5 yl nce g etmi Lise alt okul mezunu Hane kii says 6 ya da ok 5 yl nce g etmi Lise alt okul mezunu Hane kii says 6 ya da ok Oda says iki ya da az 20-24 120 20 0 20 0 60 20 0 0 0 0 0 40 0 0 0 0 0 0 0 60 0 siz/igcne katlmayan Lise alt okul mezunu Hane kii says 6 ya da ok Oda says iki ya da az 15-19 20-24 7,720 3,160 1,520 480 440 140 1,760 360 140 40 3,660 1,520 2,660 700 120 140 1,060 300 660 440 120 60 360 80 2,080 640 220 160 100 60 1,160 660 200 80 560 120 420 180 640 120 6,060 2,640 340 280

01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

ADANA ADIYAMAN AFYON A RI AMASYA ANKARA ANTALYA ARTV N AYDIN BALIKES R B LEC K B NGL B TL S BOLU BURDUR BURSA ANAKKALE ANKIRI ORUM DEN ZL D YARBAKIR ED RNE

Oda says iki ya da az Banyo darda/yok 15-19 20-24 15-19 440 260 280 120 20 60 20 20 0 140 20 80 0 20 0 420 460 40 540 120 160 20 0 0 140 20 80 140 60 0 40 0 40 0 0 0 60 40 40 20 40 20 0 0 0 360 180 80 0 40 0 20 0 0 0 20 0 120 20 20 320 280 60 40 0 20

21

23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81.

ELAZI ERZ NCAN ERZURUM ESK EH R GAZ ANTEP G RESUN GM HANE HAKKAR HATAY ISPARTA EL STANBUL ZM R KARS KASTAMONU KAYSER KIRKLAREL KIR EH R KOCAEL KONYA KTAHYA MALATYA MAN SA K.MARA MARD N MU LA MU NEV EH R N DE ORDU R ZE SAKARYA SAMSUN S RT S NOP S VAS TEK RDA TOKAT TRABZON TUNCEL ANLIURFA U AK VAN YOZGAT ZONGULDAK AKSARAY BAYBURT KARAMAN KIRIKKALE BATMAN IRNAK BARTIN ARDAHAN I DIR YALOVA KARABK K L S OSMAN YE DZCE Trkiye

40 40 80 100 640 40 20 0 400 40 1,100 2,540 580 20 60 160 40 60 500 180 40 20 160 60 60 180 60 60 60 60 0 80 40 60 0 40 240 20 20 0 160 40 100 120 20 0 40 100 0 200 340 0 20 80 60 0 0 60 100 12,300

0 0 120 40 360 40 0 0 40 120 340 1,920 500 20 20 60 20 40 180 60 20 0 140 40 100 60 20 0 20 20 0 40 100 20 0 20 180 60 40 0 120 20 60 40 60 0 0 0 20 40 120 0 0 0 20 20 20 40 40 7,000

40 0 40 100 340 0 0 0 220 20 640 240 120 0 0 40 0 60 160 100 0 0 40 60 0 20 40 0 20 40 0 0 20 20 0 0 60 0 0 0 120 0 60 100 0 0 0 60 0 80 20 0 20 80 0 0 0 40 20 4,020

0 0 40 0 160 0 0 0 20 120 180 280 100 0 0 40 0 20 40 20 0 0 20 0 40 20 20 0 0 0 0 20 40 20 0 0 0 20 0 0 100 0 0 20 0 0 0 0 0 0 40 0 0 0 0 0 20 20 0 1,760

1,020 300 2,220 580 9,080 520 220 700 4,720 360 6,720 11,940 4,180 760 320 1,660 320 180 2,080 1,400 260 1,260 1,240 2,060 3,960 620 1,520 420 540 880 0 900 940 720 220 920 840 680 1,280 60 6,420 140 1,820 380 420 360 240 500 320 2,220 1,840 120 560 900 240 60 1,020 1,880 840 120,880

340 0 580 200 3,840 140 100 200 1,520 280 2,160 6,840 2,220 60 160 500 160 40 660 520 40 300 700 580 1,780 160 520 80 200 340 20 580 360 280 40 320 460 260 260 60 3,660 40 660 140 160 60 0 120 280 880 720 20 140 180 60 100 220 400 240 48,300

Kaynak: TK, 2000 Nfus Saym

22

Trkiyede, elde edilebilecek veriler nda deiik dezavantaj tanmlarna bal olarak, 6.000 ile 170.000 arasndaki 15-24 ya grubunda kalan genten dezavantajl diye sz edebiliriz. Say olarak karlatrlmas zor bile olsa, AB sosyal fonlarndan da yararlanarak rlandada dezavantajl genlere ynelik kurulan merkezler (YouthReach) bu konuda baarl bir rnektir. YouthReach rlandada 1519 ya grubundaki genlere genel eitim, meslek eitim ve i deneyimi bileimi sunmay hedeflemektedir. rlanda da var olan bu merkezler en dezavantajl kesimlerin oturduu ehir ve krsal alanlarda kurulmutur. YouthReach kendisini yle tanmlamaktadr: rgn eitimi baaramam ya da srdrememi genler iin bir renme ortam yaratmak, bireyi bir btn olarak alglayarak, katlmc merkezli, takm almasn ve eitmen ile eit ve yakn iliki kurulmasn ne karan, kalmclarn kendini ifadelerine olanak salayan, mesleki bilgiler yansra kiisel geliime ynelik iletiim becerileri, salk, vatandalk gibi konularda farkndalk yaratan, katlmclarn kendine kimliklerine, kendi yapabildiklerine sayg duymalarn salayan, derslere devam tevik eden, elenceli ve arkadaa bir ortamda, snav ve not kaygndan ok baary n plana karan, sre ve ierik olarak katlmcnn ihtiyalarna dayal olacak ekilde tasarlanm esnek bir arkada. Dezavantajl genlere ynelik almalar yapan merkezlerin genlerin glenmelerine katk yaparak sosyal iermeye ynelik sonular salayabilmeleri nemlidir12. Sosyal ierme sz konusu olunca, merkezlerin almalarna ynelik iki nemli yaklam ortaya kmaktadr. Birincisi genlerin glendirilmesi, ikincisi ise konunun sadece piyasaynelimli bir gei sreci olarak alglanmamasdr (McGrath, 2002). Glendirme nemlidir nk dezavantajl genler sadece ibulmak konusunda gsz deildirler ayn zamanda yurtta olarak toplumsal kararlara katlmda, yurtta olarak haklarn savunmak, bamsz bireyler olmak ve toplumsal deiimin ncs olmak asndan da gszdrler. Genler eitim, beceri gibi beeri sermayelerini gelitirmek kadar sosyal ilikiler kurmak, alara katlmak gibi sosyal sermayelerini de gelitirmek ihtiyacndadrlar (Edmonton Social Plan, 2005). Bu merkezlerin sadece igc piyasasna/yetikinlie geie odaklanmalar bu genlerin yetikin olana dein yapacaklar hereyin piyasada ie yaramas asndan deerlendirilmesine neden olacak ve genlerin toplumsal yaama katlm ile ilgili kendi farkl yol ve yordamlarn anlamsz hale getirecektir (McGrath, 2002). Genlerin yaratclklar, hayalleri ya da projeleri sadece ibulmak iin sahip olmalar gereken yaratclk anlamnda alglanmamaldr, ne de gerekletirdikleri tm ekip almalar ve sosyal almalar i bulmakta onlara yardmc olacak bir zgemi maddesine indirgenmelidir. Burada kastedilen igc
12

Dlanmlar arasnda, genlerin yetikinlere gre daha fazla dlanmlk hissettiklerini gsteren bir alma iin bkz. Adaman ve Keyder, 2006.

23

piyasasnn ihtiyalarna indirgenmemi bir zgrlk ve eletirellik ortamnda kendilerini gelitirme anslarnn onlara verilmesidir. Trkiye de (bir ok baka lkede olduu gibi) okul ve aile bu ortam genlere salamakta olduka yetersiz kalmaktadr13. Trkiyede dezavantal genlere ynelik merkezlere de ihtiya vardr. Bu merkezler sosyal iermeye ynelik te katkda bulunabilirler: Bu katk ncelikle dezavantajl genlerin gsz olduklar birok alanda glendirilmesine ynelik olmaldr: Toplumsal kararlara katlmalar, bamsz bireyler olabilmeleri, toplumsal deiimin ncs olabilmeleri, yaratclklarn ve hayallerini gerekletirebilmeleri, bireysel gelime ve sosyallemelerine olanak bulabilmeleri vb. Tm bu glendirme almalarnn dezavantajl genlerin igc piyasasna/yetikinlie geiine odaklanmamalar, genlerin toplumsal yaam ile ilgilerinin, katlm ve yaratclklarnn tek deerlendirme kriterinin piyasada bir deeri olmaya indirgenmeyecei zgrlk ortam olarak kurgulanmalar (kendileri tarafndan) nemlidir.

Bu tr merkezlerin bteleri ksmen uluslararas sosyal fonlardan karlanabilir. Bu tr merkezlerin faaliyetlerinin bir dier temel kayna belediyelerin bteleri olabilir. Dier yandan isizlik fonundaki finanse edilir. Kamu kaynaklarndan faiz d fazlada salanabilecek ok kk bir azalmadan finanse edilebilir. Bu merkezler zellikle eitim ve staj faaliyetlerinin dzenlenmesinde niversiteler, meslek odalar, STKlar ve zel sktr tarafndan insan kayna ve finansal kaynak konusunda desteklenebilir. Trkiyede gen isizlik oranlar ve sreklilii, sadece firmalarn ya da devletin i yaratmas ile mcadele edilebilecek boyutta deildir. Bu sorun tm dnya iin geerlidir, bu nedenle sosyal koruma kurumlarnn yaygnlatrmas ile birlikte dnlmeli (ILO, 2003), sosyal yardm harcamalarndan desteklenebilmelidir 14.

13

Genlerden beklenen her trl nitelik donanm ile iyerlerinde iilerden beklenen postfordist retim sistemine uyumlu igcnn niteliindeki deiimlerin benzerlii konusunda bkz. Ertrk, 2006. 14 Trkiyede isizlik sigortas fonunda birikmi olan 2007 ortalarnda 26 milyar YTL bulunmaktadr (www.iskur.gov.tr). KUR tarafndan isizlik sigortas kapsamnda isizlere ynelik olan eitimlerin kayna sizlik Sigorta Fonudur. Krsal kesimnden ehirlere g eden ve gecekondulara yerleen gen kadnlara ynelik KURun yapt mesleki eitimlerin kayna UNICEFtir. Dnya Bankas ve bte kaynakl stihdam ve Eitim Projesi, Dnya Bankasndan salanan krediyle desteklenen zelletirme sonras isizlere ynelik zelletirme Sosyal Destek Projesi gc Uyum Projesi, Sosyal Yardmlama ve Dayanma Fonundan desteklenen Biliim raklk Projesi rnek olarak verilebilir (www.iskur.gov.tr).

24

B. GEN SZLN ETKLEYEN ETL FAKTRLER

Gen isizliini etkileyen eitli faktrlerin ele alnaca bu ikinci blmde gen ve yetikin igc piyasalarnn farkllklar igc arz ve talebine ynelik nasl farkllk gsterdiine baklacaktr. Bu almada gen igc arz ve talebine ynelik tm unsurlarn tartlmas amalanmaktadr. gc arzna ynelik katlm oran ve almama nedeni, igc tabebine ynelik genlerin hangi sektrlerde istihdam edildii, kayt d istihdam ve byme ile istihdam arasndaki ilikiye baklacaktr. Bu blmde, nce genel igc piyasasnda isizlii etkileyen faktrlerin gen isizlii zerindeki etkisi incelenecektir. VII. GEN VE YETKN SZL ARASINDAK BALANTI Yukarda, izim I.1de grld gibi gen isizliindeki geliimlerle toplam isizlikteki gelimeler olduka benzer bir gelime gstermektedir. Yetikin isizliinin gen isizlik ile ilikisinin ok yakn kmas, igc piyasasn etkileyen koullarn gen igc piyasas iin de geerli olduuna ynelik bir iaret olarak kabul edilebilir. Dier yandan gen isizlii gen nfusun pay ile de ilgili olabilir. Genler, eer yalar ve igc piyasasnda tecrbesiz olmalar nedeniyle belli baz iler iin rekabet ediyorlarsa, gen nfusun paynn ykselmesinin, genlik isizliine olumsuz katk yapmas beklebilir. Bu nedenle, Korenman ve Neumark(1996)daki almalar izlenerek, igc piyasasnda yetikinler iin geerli olan isizlik orannn ve yaznda greceli kohort bykl olarak kavramsallatrlan gen nfus paynn gen isizliine etkisi aadaki denklem ile tahmin edilmitir. ln(GOT) = a + b1*ln(GKBT)+b2*ln(YOT) GOT: GKBT: YOT: Gen isizlik oran (15-24), toplam (kadn ve erkek) Greceli kohort bykl = toplam gen nfus / toplam nfus Yetikin isizlik oran (25+), toplam (kadn ve erkek)

ln(GOT) = 0.29 + 0.38 ln(GKBT) + 0.65 ln(YOT) (0.71) (0.05) (0.00) 15 2 R = 0.85 Regresyon sonular, gen isizliinin her iki deikene de istatistiksel olarak anlaml tepki gsterdiini orataya koymaktadr. Buna gre, yetikin isizlik oranndaki yzde 10luk bir art (rnein yzde 10dan yzde 11e), gen isizlik orannda yzde 6.5luk bir arta yol amaktadr. Greceli kohort byklndeki yzde 10luk bir artn etkisi ise yzde
15

Parantez iinde, katsaylarn anlamllk testlerinin p-deerleri verilmitir. Bu deerin 0.05ten kk olmas katsaynn sfrdan farkl olduu anlamna gelmektedir.

25

3.8 olarak kestirilmitir. Genel ekonomik koullarn, genlik isizliine daha byk bir etki ediyor olmas bulgusu ise Korenman ve Neumark(1996)n bulgular ile tutarldr. 2000 ylnda toplam nfus 66.187.000 iken, 15-19 ya arasndaki genlerin oran ise % 9.8dir. Bir baka deyile 15-19 ya arasndaki gen says 6.511.000 kiidir. ABD Nfus Brosunun 2025 tahminine gre Trkiyede nufs 82.205.000 kii olacak ve 15-19 ya grubundaki genlerin oran % 6.7 olacaktr. Bu tahmine gre % 6,7 gen nfus oran ile Trkiye Avrupa ve OECD lkeleri arasnda birinci sray alacaktr (Genlik almalar, 2007). Bu oran zerinden hesaplanrsa 2025 ylnda Trkiyede 15-19 ya grubunda 12.229.000 gen olacaktr. Trkiyede igc piyasasn etkileyen koullar gen isizliini de nemli oranda etkilemektedirler. gc piyasas ile ilgili tartlan politikalar gen igc piyasas iinde nemli olmaktadr. gc politikalar konusunda iktisatlar arasnda tam bir fikir birlii olmad sylenebilir. Bu gr ayrlklar igc piyasasnn esnek ya da kat olmasndan, isizlik sigortasnn kapsamna, uygulanan yksek faiz d fazla politikalarndan, finansal ilemlerin retken sektrlerin yatrm ve istihdam zerindeki ypratc etkilerine kadar ok geni bir alana yaylmaktadr. Trkiyede reglasyonlar anlamnda bir katlktan sz edilebilse bile, zelikle uygulamada esnekliklerin yaygn olduu gr nemlidir (Grsel vd., 2004) Bu gr zellikle pazarlk ans dk olan genler iin geerlidir. IMF ile yaplan kemer skma politikalar erevesinde uygulanan yksek faiz d fazlann daha dk dzeylerde tutularak genlere ynelik istihdam yaratabilecek sektrlere ve blgelere tevik ve genlerin ilgili niteliklere sahip olmas iin mesleki eitim abalar iin kullanlabilmesi nemlidir. 1990l yllar ele alndnda siyasi, ekonomik ve kltrel alanlarda yaanan en keskin olgunun finansal kreselleme olduunu syleyebiliriz. Bunun ekonomi alanndaki etkileri olarak lkeleraras mal ticaretine oranla finansal akmlarn kazand younluk ve dnya finansal piyasalarnda ulalan ilem hacminin sanayiye dayal retim ve birikim olanaklar zerindeki ypratc etkisine dikkat ekmek gerekmektedir. Bymenin dk istihdam yaratmasnn ulusu olarak yksek verimilik art salayan teknikleri iaret etmektense, retken sektrlerin kar karya olduu ypranmaya dikkat ekilebilir ve bunun etkisini azaltabilmek iin finansal sermayenin kresel kazanc zerinden gen isizlii ve yoksullukla mcadele iin kresel kaynak yaratmak nerilebilir (www.attac.org).

26

Dier yandan, gen nfusun paynn ykselmesinin de gen isizlii zerinde etkisi bulunmaktadr. Ksa orta dnemde bu miktarda sorunun kendi kendine zlmesini salayacak kadar byk bir demografik deime beklenmiyor olmas, gen isizliine zel bir nem vermek ve genler iin ayr politikalar oluturmak gndeme gelmelidir. Bir nceki alt balkta deindiimiz, Korenman ve Neumark(1996)n gen isizlii ile ilgili almalarnda, nfus ve gen isizlii toplam olarak ele alnd gibi, kadn ve erkek gen isizlii iin ayr tahminlerde de bulunulmutur. Bu almada da, Trkiyede kadnlarn igc piyasasna katlmlar ok dk oranlarda olduu dikkate alnarak gen isizlii gen kadn ve gen erkekler iin ayr ayr olarak tahmin edilmitir. Aklayc deiken olarak, toplam yetikin nfustaki isizlik oran deikenine alternatif olarak, sadece kadnlar ve erkekler iin geerli olan isizlik oran deikeni de test edilmektedir. Dolaysyla, aada zetlenen ilgili regresyon sonular iki cinsiyete ilikin sonular vermektedir. Kullanlan deikenler ve aklamalar yledir: GOK: Gen isizlik oran (15-24), kadn Greceli kohort bykl = toplam gen kadn nfus / GKBK: toplam kadn nfus YOK : Yetikin isizlik oran (25+), kadn GOE: Gen isizlik oran (15-24), erkek Greceli kohort bykl = toplam gen erkek nfus / GKBE: toplam erkek nfus YOE : Yetikin isizlik oran (25+), erkek YOT : Yetikin isizlik oran (25+), toplam Kadnlar iin iki denklem tahmin edilmitir. Bunlarda birincisinde, aklayc deiken olarak, yetikin kadnlar iin geerli olan isizlik oran kullanlmtr. Ln(GOK) = 2.27 - 0.18 ln(GKBK) + 0.67 ln(YOK) (0.00) (0.23) (0.00) 2 R = 0.90 Burada, daha nceki blmde elde edilen sonulardan farkl olarak greceli kohort byklnn gen kadn isizlii zerinde anlaml bir etkisi olmad grlmektedir. Buna karlk, kadn yetikin isizlik orannn katsays anlaml pozitif bir esneklie iaret etmektedir. Kadnlar iin tahmin edilen ikinci denklemde ise aklayc deiken olarak tm yetikinler iin geerli olan isizlik oran kullanlmtr. Ln(GOK) = 1.99 - 0.07 ln(GKBK) + 0.56 ln(YOT) (0.25) (0.86) (0.01) 2 R = 0.61

27

Her iki denklemden elde edilen sonular byk farkllk gstermemekle beraber, ikinci denklemden elde edilen esneklik deerinin daha kk olduu not edilebilir. Gen kadn nfus orannn gen kadn isizlii zerinde anlaml bir etkisi gsterilememektedir. Buna karlk, yetikin isizlik oran (kadn ve toplam) gen kadn isizlii zerinde etkilidir. Erkekler iin tahmin edilen denklem aada verilmitir. Erkekler iin tahmin edilen iki denklemde de her iki deiken anlaml karken kohort byklnn artmasnn gen erkek isizlii zerindeki etkisinin ciddi boyutlarda olduu grlmektedir. Ln(GOE) = 0.12 + 0.47 ln(GKBE) + 0.57 ln(YOE) (0.89) (0.03) (0.00) R2= 0.76 Ln(GOE) = -0.73 + 0.65 ln(GKBE) + 0.71 ln(YOT) (0.25) (0.00) (0.00) 2 R = 0.89 Yukarda kadnlar iin elde edilen sonulardan farkl olarak, genel igc piyasasndaki isizlik orannn etkisi, erkek igc piyasasndaki isizlik oranna gre daha byk bir esneklie iaret etmektedir. Gen erkeklerin isizlik oran toplam yetikin isizlik ve erkek yetikin isizlik oranndan etkilenmektedir. Gen erkeklerin nfus orannn artmasnn gen erkek isizlii zerindeki etkisi ciddi boyutlarda kmaktadr. Gen kadnlarn nfus orannn artmas gen kadn isizliini artrd gsterilememektedir. Gen kadn nfus orannn art ile igcnn eitiminin ykselmesi paralel giderse, o zaman kadn nfus art gen kadn isizliini artrabilir. Eitimli kadnlarn igcne katlmn artmas sadece tarm d kadn isizliin deil ayn zamanda tarm d erkek isizliini de artrabilir.

VIII. GCNE KATILIM Tablo VIII.1 ya grubuna gre genlerin eitime katlma, eitimde olmayanlarn ise istihdam edilme, isiz olma ve igcne katlma oranlarn vermektedir. Tabloda gsterilen bir ok lkenin ortalamalar Trkiyenin ilgili oranlar ile karlatrlmaktadr. Tablodan kan en nemli sonularndan birisi Trkiyede her ya grubunda genlerin eitime katlma orannn ok dk olduudur (1. stn). Kadnlarn eitime katlmalar 28

lke ortalamas alnan lkelerde erkeklere gre yksek iken Trkiyede ok dktr. Eitimde olmayan genlerin oran (stn 2) kendi iinde istihdam edilen (stn 3), edilmeyen (stn 4) ve igcne katlmayan (stn 5) olarak ayr kategoride incelendiinde, zellikle kadnlarda eitimde olma orannn ok dk olduu 20 ya sonrasnda igcne katlm da ok dktr. Yani gen kadnlar gerek eitime gerek igcne katlma oran asndan karlatrma yaplan lkelerin ortalamasna gre ok kt durumdadr. Gen kadnlarn isgcne katlm oran 25-29 ya grubunda bir nceki ya grubuna gre dmektedir. Dolaysyla, 20-24 ya grubunda igcne katlan gen bir ksmnn evlilik ve ocuk sahibi olma gibi nedenlerle igc piyasasndan ekilmeleri, daha sonra igc piyasalarna yeniden dnmeleri ise ok yaygn deildir (Grsel vd., 2002).
Tablo VIII.1:Ya grubuna gre genlerin eitimde olma ve eitimde olmama, istihdam edilme ve edilmeme ve igcne katlm oranlar, 2003 Ya grubu Eitimde Eitimde olmayan Eitimde gcne Eitimde olmayan stihdam stihdam dahil olan oran oran edilen edilmeyen olmayan 1=2+3+4 Toplam Trkiye 2 3 4

15-19 46 54 39 9 52 20-24 16 84 43 12 44 25-29 4 96 55 8 37 lke ortalamas* 15-19 82 18 53 15 29 20-24 39 61 73 12 14 25-29 14 86 78 8 14 Erkek Trkiye 15-19 52 48 53 13 34 20-24 20 80 63 19 18 25-29 5 95 81 12 8 lke ortalamas* 15-19 81 19 57 15 22 20-24 37 63 78 13 8 25-29 14 86 87 8 5 Kadn Trkiye 15-19 39 61 27 5 68 20-24 12 88 28 7 65 25-29 2 98 28 4 68 lke ortalamas* 15-19 83 17 49 11 36 20-24 41 59 67 11 21 25-29 15 85 69 7 23 *Ortalamaya alnan lkeler: Avustralya, Avusturya, Belika, Kanada, ek Cumhuriyeti, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, zlanda, rlanda, Lksemburg, Meksika, Hollanda, Norve, Polonya,Portekiz, Slovakya, sve, svire, Trkiye, Birleik Krallk, ABD. Kaynak: OECD, 2006.

29

Erkeklerde ya grubunda ilerledike igcne katlma ve istihdam art gstermektedir. lkelerin ortalamasyla karlatrldnda Trkiyede isizlik 20-29 ya grubunda yksek kmaktadr. Tablo VIII.1e gre Trkiyenin her ya grubunda genlerin eitime katlma oran ok dktr. Trkiyede eitimde olmayanlar genler iinde igcne katlmayanlarn oran ok yksektir. Bu kategori sfr stat olarak adlandrlabilir ((Walter ve Pohl, 2005). En arpc sonularndan birisi genlerin eitim durumu ile ilgilidir. Trkiyede her ya grubunda genlerin eitime katlma oran ok dktr. zellikle kadnlarn eitime katlmalar olaanst dktr. Her ne kadar eitimde kalma orannn (eitim sresinin) hem gelimi lkelerde hem Trkiyede ykselme gstermesi sz konusu olsa bile, Trkiyede eitimde olmayanlar iinde igcne katlmayanlarn oran da ok yksektir. zellikle kadnlarda eitimde olma orannn ok dk olduu 20 ya sonrasnda igcne katlm da ok dktr. Yani Trkiyedeki gen kadnlar gerek eitime gerek igcne katlma oran asndan AB lkelerine gre ok kt durumdadr. Genlerin igcne katlmamasnn nedenleri ile ilgili bir almann lkeye gre sonular ILO (2006) tarafnda yaymlanmtr. Gen kadnlar iin bunun en byk nedeni ev ve bakm ileridir (in % 50, Kosovo %27, Suriye % 44). Ailenin izin vermemesi nedeni ile igcne katlmama gen kadnlar iin inde % 0 iken Suriyedeki gen kadnlar iin % 33 kmaktadr. Salk sorunlar ve igc piyasasnn koullarnn cesaret krc olmas erkekleri iin ilk iki sray tutmaktadr (Kosovoda salk koullar/engellilik erkeklerin igc piyasasna katlamamasnda ilk sradadr). Yukarda belirtildii gibi, 2000 ylnda 15-19 ya arasndaki genlerin oran ise % 9.8 olduu ABD Nfus Brosunun 2025 tahminine gre ayn ya grubundaki genlerin oran % 6.7 olacaktr. Bu anlamda baklrsa igcne katlm gen nfusun basks ile daha uzun yllar artma gsterecektir. zellikle yine yukarda incelendii gibi gen kadnlarn eitiminin artmas igcne katlm artracaktr. Genlerin igcne katlm artmaya devam edecektir. gcne katlmn artmas, yksek bir byme yakalamak iin nemli bir faktrdr. Ancak bunun iin eitim-nitelik-verimlilik artlar ile bir paralellik salanmaldr. gcne katlmn tek bana art isizlii, yoksulluu ve sosyal gvensizlii kolaylkla beraberinde getirebilir. Hane Halk gc Veri tabannn sonularna gre bu saylar srasyla 21.500 (istihdam) ve 7.700 (tarm istihdam) ile istihdamn % 36 tarmda istihdam edilmektedir. Bu oran uluslararas karlatrmalar yapldnda

30

ok yksektir. rnein tarmn paynn en yksek olduu AB lkelerinde bile bu oran en ok % 20lere kmaktadr. Toplumsal ve ekonomik nedenlerle kyden kente g olgusu, tarma yaplan gelir transferlerinin esas olarak 2000li yllarla son ermesi, tarmn uluslararas rekabete almnn artmas, tarmda alanlarn hem oransal hem mutlak olarak azalmasna, tarm d sektrlere ynelik gen igc arznn artmasna yol aacak zelliklerdir. Tarmdan yaanan gn zellikle eitimsiz igcnde isizlii artraca etkisi olmas beklenmelidir. Hane halk igc verilerine gre tarmda alan nfusun iinde kadn ve yetikinlerin pay artmaktadr. Gerek genlerin igcne katlmn artrmak gerek gen isizliini azaltmak asndan bakldnda, tarmdan tarm d kesime doru yaanacak olan gen igc arznn eitimsiz genlerde yarataca isizlik artna kar, rgn eitim sisteminin dna taan beceri ve nitelik kazandrma merkezlerinin oluturulmas nem kazanmaktadr. gcne katlm Trkiyede tarm ve tarm d olarak ayr ayr incelenmelidir. gcne katlmn temel gstergesi olan igcne katlmn orann eitli ya gruplar iin, ilgili ya grubunda igcne dahil olanlarn yine ayn ya grubunun nfusuna oran eklinde hesaplyoruz. Tarm d katlm oran olarak retmeye altmz deiken ise hem igc hem de nfus rakkamlarndan tarm istihdam rakkamlarn kararak elde edilmitir. Tarm d ve tarmda olduu kadar kadnlarn ve erkeklerin katlmn etkileyen srelerin farkllk olmas bu kategorileri ayr ayr ele almamzn nedenidir. Kadnlarn igcne katlmnn (tarm ve tarm d dikkate alndnda) 2006 ylnda % 25 civarnda olduu grlmektedir. Bu oran daha nce uluslararas karlatrmalar yaplarak incelendii gibi olaanst dk bir katlm orandr. lgin olan bu orann 1980li yllarn sonlarnda % 35lerden gerilemi olmasdr. Ya gruplarna baknca bu gerilemenin byk oranda 15-19 ya grubundaki gen kadnlarn eitimlerinin uzamas nedeniyle igcne katlmlarnn azalmasndan etkilendii grlmektedir. Ancak 20-29 ya grubundaki gen kadnlarn da igcne katlm oranlar ayn dnem iin % 40lardan % 30lara inmitir (Tablo VIII.2). Kadnlarn igcne katlm tarm d yetikinlerde, 2006 yl iin % 15in zerindedir. Bu oran olaanst dktr. Ancak kadnlarn tarm d igcne katlm oran art gstermektedir. Bu art zellikle 20-29 ya grubundaki gen kadnlarn katlmndan kaynaklanmaktadr. Tarm dnda yetikin kadnlarn igcne katlm oran % 15 iken 20-29 ya grubunda bu oran % 25e kadar ykselmektedir. Kadnlarn igcne katlmn bu kadar dk olduu lke grubu Orta-Dou ve Kuzey Afrikadr (ILO, 2006a).

31

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Tablo VIII.2 gcne Katlm Oran (Kadnlar, Tarm D) (Kadnlar, Tarm ve Tarm D) 15-19 20-24 25-29 15+ 15-19 20-24 25-29 15+ 17.7 23.0 19.2 14.1 40.5 40.8 35.9 34.3 18.5 23.3 19.7 14.8 41.3 41.8 37.2 36.1 16.3 22.3 17.8 13.4 38.4 40.7 35.8 34.1 14.6 21.7 17.3 12.8 39.8 40.8 34.3 34.1 14.6 24.3 18.0 14.0 35.0 40.6 33.8 32.7 12.9 19.6 17.7 12.1 29.1 33.6 29.6 26.8 13.6 21.9 19.3 13.5 33.6 38.1 33.4 31.3 13.0 21.0 19.2 13.1 32.3 36.2 34.1 30.9 11.8 20.2 17.8 12.4 32.1 36.2 32.1 30.6 12.9 23.1 18.7 13.1 28.4 36.1 31.1 28.8 13.1 22.1 20.0 13.2 28.4 35.0 33.3 29.3 13.1 24.2 20.3 14.2 28.8 37.6 32.1 30.0 12.4 21.8 20.8 13.5 24.4 31.5 31.7 26.6 11.2 21.8 20.2 13.4 23.1 33.5 30.9 27.1 11.9 24.7 23.2 15.0 23.1 34.5 32.6 27.9 11.2 23.9 23.6 14.7 20.9 32.3 32.1 26.6 10.3 24.1 22.9 14.1 19.0 32.7 31.2 25.4 10.9 25.2 24.4 15.0 18.0 31.9 31.4 24.8 11.3 25.4 25.6 15.8 17.7 31.4 31.9 24.9

Yetikin ve gen kadnlarn igcne katlm ok dktr. Son yllarda, eitime katlmann artmas nedeniyle bu oran 15-19 ya grubu iin daha da dmektedir. Tarm dnda kadnlarn % 85i igcne katlmamaktadr. 20-29 ya grubunda bu oran % 75e dmektedir. Bir baka deyile Trkiyede tarm dnda 20-29 ya grubundaki gen kadnlarn sadece % 25i igcne katlmaktadr. Eitimde olma durumunun artmas ve eitim sresinin uzamas ile birlikte kadn igcnde 15-19 ya grubunun igcne katlmnda dme ok belirgindir. Kadnlarn ehirlerde igcne katlm oran yksek retimlerde daha yksektir. Uzun dnemde gen kadnlarn eitimde kalma srelerinin uzamas zellikle ehirde yaayan kadnlarn igcne katlmn artrc etki yapacaktr. zellikle 20-29 yanda olup tarm dndaki kadnlarn igcne katlmlarnda 1980lerin sonundan itibaren grlen artn devam etmesi beklenmelidir. Kadnlarn igcne katlmnn % 15e ulamas ile 2001 krizi birlikte olmutur. Tarm d kadnn igcne katlmnda benzer bir art 1994 krizi ile kendini gstermitir. Kadnlarda grlen bu ek alma etkisi gen kadnlar kadar kadn yetikin kadnlarda da kendini gstermektedir. gcne katlmn ehirli kadnlarda artmas krizle birlikte gerileyen aile gelirleri telafi etmek iin daha niteliksiz ve daha dk cretli ilere

32

kadnlarn raz olarak igc pazara girmeleri olarak dnlebilir16 (Balevent ve Onaran, 2003; Grsel ve Tunal, 2006; Grsel vd., 2002 ve 2004). 2001 krizi ile igc pazarna giren kadnlardaki art esas olarak 20-29 ya grubundaki gen kadnlardan kaynaklanmaktadr. leride erkeklerin katlm oran incelenirken deinilecei gibi, gen ve yetikin erkeklerde 2001 krizi ile birlikte ek alma etkisi ortaya kmamaktadr. Bu anlamda ek alma etkisi ya grubuna gre deil cinsiyete gre farkllamaktadr. Kadnlarn igcne katlmaya karar vermelerindeki en temel iktisadi etkenler cret, aile reisinin kazanc, emeklilik sistemi ve yksek isizlik saylabilir. Kadnlarn aile iinde yerine getirdikleri bakm, temizlik ve gda retimi gibi ekonomik faaliyet saylmayan ileri yerine getirmelerinin piyasa kurallar iinde hizmet olarak satn alnmad iin igcne katlm olarak grlmemesi de katlmn dk olmasnn nedenlerindendir. Nitekim IX. alt balkta grlecei gibi ehirlerde almayan kadnlarn % 85i ev kadn olduklar iin almadklarn belirtmektedirler. Dier yandan ev ilerinde gndeliki olarak alan ehirlerde yaayan dk eitimli kadnlarda yaptklar ii geici (kocalarnn isizlii sresince) ya da yaplan iin cretli emek ilikisinin tesine geen eitli farkllklar tamas nedeniyle alma deil ev iine gitmek olarak tanmlamaktadrlar (Bora, 2005). Ayrca, kriz dnemlerinde aile gelirini dmesi ile birlikte gen kadnlarn dk gelirle ve kayt d olarak almay gze almalar ve yaygnlamaya balayan ev eksenli alan kadnlarn igcne katlmyor olarak grlmesi katlm orannn dk olmasnn nedeni olarak saylabilir. Ayrca ehirde yaayp eitim dzeyinin dk olmas, dk eitim dzeyine bal olarak dk cret dzeyleri, geleneksel (reisin ve geim salayann erkek olduu kabul edilen) aile yaps, kadnn evde yerine getirdii ocuk/hasta bakm gibi hizmetlerin piyasada kstl ve pahall olmas, yukardaki hizmetleri ev iinde reterek aileye yaplan katknn beklenen cretten daha yksek olmas, zellikle gen kadnlar iin medeni hal ve dourganlk gibi etkenler de nemlidir (Tunal ve Balevent 2006; Grsel vd., 2002; Bora, 2005; zbay, 1991; Tan, Ecevit, r, 2000; Tat, 1996; Eypolu, zar ve Tanrver, 2000; Goldin, 1995; Psacharopoulos ve Tzannatos, 1989; Mammen ve Paxon, 2000; Tansel, 2002; Dayolu, 2000).

16

Bu konu uluslararas yaznda ilk olarak Long (1953) tarafndan ele alnm, Heckman ve MaCurdy (1980) ve Lundberg (1985) gibi iyi bilinen makalelerde de ek alma etkisinin varl gsterilmitir. Ancak Benati (2001)de belirtildii zere, yaznda sz konusu etkinin ampirik olarak gzlemlenemedii birok alma da yer almaktadr.

33

ehirlerde yaayan dk eitimli gen kzlarn igcne katlm ve kaytl igc olma oranlar dktr. Buna tarmdan gerek ehirlere gelecek olan eitim dk gen kadnlar eklendiinde ehirlerde yaayan ve kayt d ya da enformel sktrde alan gen kadn says ok ykselebilir. Bu nfusun artmas nedeniyle, gerek gndeliki olarak gerek ev eksenli alan gen kadnlarn sosyal haklarn gndeme getiren politikalar tasarlamak gerekli olacaktr.

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Tablo VIII.3 gcne Katlm Oran (Erkekler, Tarm D) (Erkekler, Tarm ve Tarm D) 15-19 20-24 25-29 15+ 15-19 20-24 25-29 15+ 53.4 83.2 97.3 74.9 64.2 87.5 97.9 81.2 49.9 83.1 97.2 74.0 60.7 87.3 97.8 80.6 51.6 84.0 96.0 73.0 61.8 88 96.8 79.7 49.3 80.2 96.3 73.5 61.1 85.2 97.1 80.2 44.8 82.0 96.3 73.1 56.5 86.2 97.1 79.6 40.2 79.3 95.9 71.2 52.4 84.3 96.8 78 42.5 80.4 95.8 71.9 54.3 84.9 96.7 78.5 39.4 75.7 95.2 70.9 50.4 81.2 96.2 77.8 38.4 75.7 95.7 70.5 49.9 81.3 96.6 77.3 39.5 71.9 95.4 69.8 50.2 78.3 96.3 76.7 37.7 71.0 95.1 70.0 48.3 76.6 96 76.7 38.0 70.6 92.9 69.5 48.4 76.2 94.2 75.8 36.1 67.0 89.2 67.7 45.6 71.9 90.9 73.7 33.5 66.8 88.5 66.7 43.2 71.9 90.3 72.9 32.2 65.2 89.1 66.2 39.7 69.4 90.5 71.6 29.0 64.6 89.0 65.1 35.5 68.4 90.2 70.4 28.2 69.4 91.4 66.8 35.7 73.6 92.5 72.3 30.8 70.1 92.0 67.7 36 73.2 92.9 72.2 31.3 69.5 90.8 67.3 35.5 72.1 91.6 71.5

Erkeklerin igcne katlm 2006 ylnda % 70ler civarndadr (Tablo VIII.3). cretlerin ve i koullarnn ok iyi olduunu syleyemeyeceimiz bir igc pazarn iin bu oran olduka yksek bir katlm orandr. gcne katlm oran zerinde cretler kadar toplumun erkeklere ailelerini geindirmek konusunda ykledikleri sorumluluk ta etkili olmaktadr. Erkeklerin igcne katlm oran 1998-2006 dneminde % 80den % 70e dmtr. Tarm dnda ise % 75ten % 67%ye dmtr. 2001 ylnda yaanan krizin erkeklerin her ya grubunda igcne katlm orann drmtr. Krizin gen erkeklerde igcne katlmnn artmamas ek alan etkisinin sadece gen kadnlarda grldn dndrmektedir. 2003 ylndan itibaren yaanan ekonomik bymenin etkisiyle, 2003 yl erkeklerin her ya grubunda igcn katlm orannn art bir yldr. 25-29 ya grubunun katlm tarm ve tarm d iin % 90lardr. Bu katlm oran ok yksek olmakla birlikte 1980lerden bu yana hafif te olsa bir 34

d grlmektedir. Bu ya grubunda 1993 tarihinden itibaren balayan igcne katlm oranndaki hafif azalma sreklilik gstermektedir. 15-19 ya grubunda grlen igcndeki ciddi azalma ise eitimde kalmann ykselmesiyle olmutur. Gen erkeklerin eitimde kalma sreleri her ya grubunda uzamaktadr. Eitimli olmann gelecekte yarataca ek cret beklentisi yksektir. Dolaysyla eitim sresinin uzamas, eitiminde kalmann maliyeti ve kaybettirecei frsat maliyetinden daha yksek bir gelir beklentisi olduunu gstermektedir. Yeni mezun genlerin cret beklentilerinin yksek olmas da bir oranda eitim nedeniyle katlanlan maliyetin yksek olmasndan kaynaklanmaktadr. Yksek cret beklentisi yeni mezun genlerde isizliin nedenlerinden biri olmaktadr. IX. GENLERN ALIMAMA NEDENLER Bu alt balkta 2000 Nfus Saym verilerinden yola klarak ehirde veya kyde yerleik; alan veya almayan gen kadnlarn ve erkeklerin eitim durumlar ya gruplarna gre ele alnacaktr. TK, 2000 Nfus Saym bilgileri kadnlar ve erkekleri alan ve almayanlar diye ayrarak almama nedenlerini sorgulamtr17. 2000 Nfus Saym verileri ile Hane Halk gc Anketi verileri arasnda nemli bir fark bulunmaktadr. Nfus saym verilerinde, igcne katlmayanlar ve isizler anlamnda bir ayrm yoktur. Dier yandan soruya alyorum diye cevap verenlerin iinden istihdam ve eksik istihdam ayrm yapma olana yoktur. Bu nedenle zellikle kyde yerleik kadnlar iinde alanlarn says, hane halk verilerinde krda yerleik kadnlarn iinde alanlarn saysndan yksek kmaktadr. Ancak Nfus Saym verilerinden almayanlarn almama nedenlerini ve alyorum diyen kadnlarn i durumlarn kadn/ erkek ve ky/ehir olarak ayr drt alt boyutta elde etmenin mmkn olmas aadaki incelemede Nfus Saym verileri kullanlmatr. ehirlerde yerleik kadnlarn arasnda alyorum diyenlerin oran % 13 ile % 32 arasnda deimektedir (Tablo IX.1). ehirde alan kadnlarn ok dk bir yzdesi cretsiz aile iisi olarak altn belirtmektedir. ehirli kadnlarda ev kadnl esas olarak almama olarak alglanmaktadr. Tablo IX.1de grld gibi almyorum diyen ehirli kadnlarn almama nedeni olarak ev kadn olmalar kimi ya gruplarnda % 90 gemektedir.
17

2000 Nfus Saymnda Bir ite alt m? sorusunun cevabnda 5 cevap seenei bulunmaktadr: 0 = 0-11 ya veya almayan; 1= cretli, maal ve yvmiyeli; 2=veren; 3= Kendi hesabna; 4= cretsiz aile iisi. Ayn saymda almama nedeni? sorusunun cevabnda cevap seeneim bulunmaktadr: 0 = 0-11 ya veya alan; 1= buldu balayacak; 2= renci; 3= Ev kadn; 4= Emekli; 5= rad sahibi; 6= Dier ; 9= Bilinmeyen.

35

Tablo IX.1: Toplam ehirde yaayan kadn alyor (toplamn % si olarak)

ehirlerde Yerleik Kadnlarn alma Durumu 15-19 20-24 25-29 30+ 15+ 113030 20.40 110526 31.62 1.88 68.38 100227 27.60 2.83 72.40 453901 13.37 5.94 86.63 777684 18.82 3.76 81.18

alan kadnlar iinde cretsiz aile iisi olanlarn oran 1.98 almyor (toplamn % si 79.60 olarak) almayan kadnlar iinde almama nedeni olarak ev kadn olduunu belirtenlerin oran 47.10 Kaynak: TK, 2000 Nfus Saym

83.76

96.45

90.16

83.98

ehirlerde yerleik yetikin kadnlarn % 13 alyorum derken almayanlarn % 90 ev kadn olduklar iin almadklarn belirtmektedirler. Ev kadn olduu iin almama oran, eitim nedeniyle almadn belirten 15-19 ya grubu dnda kalan, 20-29 ya grubu gen kadnlar iin de yksektir. Kyde yerleik kadnlarda ise durum farkldr. Tablo IX.2den grld gibi kyde yaayan kadnlarn alma oran ya gruplarna gre % 74 ile % 92 arasnda deimektedir. Kyde alan kadnlarn ortalama % 86s cretsiz aile iisi olarak almaktadr. Kyde almadn syleyen kadn oran ok dktr. Kyde alan kadnlar cretsiz aile iisiyim demeye iten faktr ehirdeki kadnlarn aile iinde yerine getirdikleri bakm ve ev ileri deildir. Esas olarak kadnn tarmsal retimde bulunmas ve bu retim iin ev d alanlara kyor olmasdr. Dolaysyla ev dna kt andan itibaren yaplan i alma olarak ve bir cretsiz aile iilii olarak kabul edilmektedir. Ev iinde yaplan iin piyasa deeri ne olursa olsun toplumsal cinsiyet rol asndan kadnn doal grevi olarak kabul edilmesi sz konusudur denilebilir18. Kyde yaayan kadnlar arasnda cretsiz aile iisi olarak alma gen ve yetikin ya gruplarnda fark gstermemektedir. Kyde yaayan gen kzlarn % 86s cretsiz aile iisidir. Kyde cretsiz aile iisi olarak alan kadnlarn hi bir sosyal gvence olmadan altklar ise ileride Tablo XI.1 den grlmektedir. Bu ekilde alan ve yaayan gen kadnlarn zerk birey olarak topluma katlma olanaklarnn olmadn ve en baml kesimi oluturduklarn vurgulamakta yarar var.

18

Bu konuda Bora, 2005 ve zyein,2004 kadnlarn ev kadn olmalarn kentlilikle ilgili olarak idealletiriyor olabileceklerini, kyl kadnlarn annelik ile cretli almay elikili olarak grmediklerini tartmaktadrlar.

36

Tablo IX.2:

Kylerde Yerleik Kadnlarn alma Durumu 15-19 20-24 25-29 30+ 15+ 52931 92.00 86.70 8.00 45876 92.30 88.39 7.70 250081 88.40 85.63 11.60 411457 87.07 86.28 12.93

Toplam kylerde yaayan kadn 62569 alyor (toplamn % si olarak) 73.78 alan kadnlar iinde cretsiz aile iisi olanlarn oran 87.04 almyor (toplamn % si olarak) 26.22 almayan kadnlar iinde almama nedeni olarak ev kadn olduunu belirtenlerin oran 11.65 Kaynak: TK, 2000 Nfus Saym

62.74

92.73

86.65

62.02

ehirlerde yerleik erkeklerin iinde 25-29 ya grubunda olanlarn alma oranlar % 90 amaktadr. Tablo IX.3te kyde yerleik erkeklerle ehirde yerleik erkekler arasnda bir karlatrma olana kazanmak iin cretsiz aile iilii ve kendi hesabna alma seeneklerine yer verilmitir. ehirlerde alan erkekler arasnda kendi hesabna alma ve cretsiz aile iilii dktr (Tablo IX.3), dolaysyla geri kalan iki seenek olan cretli alma ve iveren olma paylar yksektir. ehirlerde yerleik ve alan erkeklerde cretli ve maal alma ar basmaktadr.
Tablo IX.3: ehirlerde Yerleik Erkeklerin alma Durumu 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam ehirde yaayan 124660 121702 105717 477755 erkek alyor 44.47 79.27 91.17 69.65 cretsiz aile iisi 4.80 4.08 4.23 1.70 Kendi Hesabna 1.25 2.95 9.02 17.82 almyor 55.53 20.73 8.83 30.35 Kaynak: TK, 2000 Nfus Saym

15+ 829834 70.02 2.81 12.31 29.98

Kyde yaayan erkekler arasnda (IX.4) da almyorum diyenlerin oran ok dktr. alan genler erkekler de esas olarak cretsiz aile iisi olarak altklarn belirtseler de ya grubu ilerledike kendi hesabna altklarn belirtmektedirler. Sanayi ve hizmetlerin youn olduu ehirlerde ise igcne katlm esas olarak cretli iilikten gemektedir. Ky de yaayanlar arasnda, ister kadn ister erkek olsun, genlerin cretsiz aile iisi olarak almas tarmsal retimin doas gibi kabul edilebilir. Ancak gen kadnlarda cretsiz aile iilii ve bir sosyal gcencesiz olarak alma ilerleyen ya gruplarnda da srmektedir. Kyde yaayan gen erkeklerde esas olarak cretsiz aile iisi ve sosyal gvencesiz olarak almakta ancak ya grubu ilerledike kendi hesabna ve sosyal gvenceli olarak alma oran hzla ykselmektedir. Bu arpc sonu kyde yaayan ve tm hayatlar boyunca cretsiz aile iisi olarak alacak olan gen kadnlar iin zel bir sosyal gvenlik sistemi tasarlanmasn gndeme getirmelidir. 37

Tablo IX.4: Kylerde Yerleik Erkeklerin alma Durumu 15-19 20-24 25-29 30+ Toplam kyde yaayan erkek 59317 alyor 66.41 cretsiz aile iisi 60.03 Kendi hesabna 6.67 almyor 33.59 Kaynak: TK, 2000 Nfus Saym 51438 92.87 45.51 8.25 7.13 48274 97.97 35.59 22.37 2.03 255880 94.37 12.49 62.72 5.63

15+ 414909 90.60 24.58 44.85 9.40

X. GENLERN STHDAMI HANG SEKTRLERDE? Bu alt balkta genlerin istihdam olana bulduklar sektrlerin hangisi olduu ve genlerin kayt d istihdam olmak zere iki nemli nokta incelenmeye allacaktr. Hane halk igc veri taban kullanlarak elde edilen sonulara gre (izim X.1) genlerin yetikin insanlara gre imalat sanayi ve ticarette alma oranlar daha yksek iken sosyal iler, inaat, dier hizmetler ve tarmda daha dk oranda almaktadrlar. Genlerin % 26.3 imalatta, % 25.7si ticarette, % 24.4 tarm ve madencilikte almaktadr (izim X.1).
izim X.1: Gen ve Yetikinlerin Alt Sktrlerde alma Oranlar, 2006
15-24 15+

30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0

_ malat sanayii Ticaret Sosyal hizmetler _ n_aat Di_er hizmetler Tarm, madencilik

TK 2000 Nfus Saym verilerinde altn belirtenlerin ehir ve kyde yaayanlarnn erkek ve kadn olarak hangi sektrlerde altklar Tablo X.1de oran olarak verilmektedir. Bu tabloya gre ehirde yaayan yetikin kadn ve erkeklerin tarm, sanayi ve hizmetlerde alma oranlar ok benzemektedir. ehirde alan yetikinlerin yaklak % 70i hizmetlerde, % 24 sanayide, % 4.5i tarmda almaktadr. ehirde yaayan gen kadn ve erkekler asndan bakldnda, ya ilerledike hem gen erkek hem gen kadnlarn sanayiden hizmetlere doru kayd grlmektedir.

38

Kyde yaayan kadn ve erkeklerin durumlar ise birbirine gre farkllk gstermektedir. TK 2000 Nfus Saymnda 2000den az kiinin yaad yerler olarak tanmlanan kylerde yaayan her ya grubundan kadnlarn ortalama % 95i tarmda almaktadr. Kyde yaayan erkeklerin ise farkl ya gruplarna gre, % 25 ile % 43 sanayi ve hizmetlerde almaktadr. rnein 15-19 ya grubunda sanayi ve hizmetlerde alma % 28 iken 2029 aras ya gruplarnda % 43e ulamaktadr. 30 ya zeri yetikinlerde ise sanayi ve hizmetlerde alma yine % 26ya dmektedir. Bir anlamda kyde yaayan kadn nfus tarmda alan nfus ile akrken, kyde alan erkekler iin bu akma % 70lerin civarnda kalmaktadr. Kyde yaayan gen erkeklerin 20-29 ya grubunun ortalama % 30u hizmetlerde alrken, ortalama % 10u da sanayide almaktadr. Bu oranlar yetikinlerde daha dktr. Bu anlamda kyde yaayan gen erkek igc de tarmdan uzaklamaktadr.

Tablo X.1: Kadn Tarm Sanay Hizmetler Erkek Tarm Sanay Hizmetler Kaynak: TK,

ehirde yaayan ve alanlarn faaliyet alanlarna gre dalm 15-19 20-24 25-29 30+ 15+ 5.1 2.8 2.8 6.3 4.7 41.2 27.9 21.7 19.4 24.6 53.7 69.3 75.5 74.3 70.7 15-19 20-24 25-29 30+ 15+ 2.4 1.8 2.7 4.9 3.9 33.4 19.5 28.5 22.7 24.0 64.2 78.7 68.8 72.4 72.1 2000 Nfus Saym

Kylerde yaayan ve alanlarn faaliyet alanlarna gre dalm 15-19 20-24 25-29 30+ 15+ 94.4 92.8 93.7 97.4 96.0 3.2 2.5 1.6 0.7 1.4 2.4 4.6 4.7 1.9 2.6 15-19 20-24 25-29 30+ 15+ 71.2 55.6 56.1 72.7 68.4 9.1 8.5 11.6 6.2 7.5 19.7 35.8 32.3 21.1 24.2

Aada Tablo X.2 ve X.3 genlerin youn olarak temsil edildii ve edlimedii sektrlerin listesini vermektedir. Bu tablolardan Tablo IX.2de genlerin youn olarak temsil edildii sektrler eitli ya gruplarnn durumlar dikkate alnarak 5 kategoriye ayrlmtr. Bunlardan askerlik nedeniyle 20-24 ya grubunun youn olarak temsil edildii 5. kategoriyi brakrsak, 1. kategori her ya grubundaki genlere istihdam salayan sektrn dokuma-giyim, dier imalat sanayi ve lokanta-otel sektrleri kmaktadr. Burada rnein lokanta-otel sektr ortalama gelirin en dk olduu sektrdr (Grsel vd., 2004). Dokuma-giyim de cretlerin dk olduu, mevsimlik ve geici istihdamn yksek olduu bir sektrdr. Olduka niteliksiz igcn gerektirdii kabul edilebilecek olan dokumagiyim ve lokanta-otel gibi sektrlerde sektrde genler istihdam bakmndan gl temsil ediliyorlar. Gen ya grubundan 15-24 ya grubunda olanlarn younlukla temsil edildii sektrler kiisel hizmet, orman rnleri ve metal eya makina sektrleridir. smi belirtilen son iki sektr giri klar ok fazla ve dk

39

cretli olduu ikincil iler asndan (marangoz, makina tamircilii) gen ya grubuna istihdam salayan sektrler olabilir. Tablo X.3de yer alan sektrler genlerin temsiliyetinin dk olduu sektrlerdir. Bu tabloda sektrler kategori olarak ele alnmaktadr. Tm gen ya gruplarnn ve 15-24 ya gruplarnn dk temsil edildii sektrler balklk, ormanclk, kmr, elektrik, haberleme ve tarm sektrleridir. Bunlarn arasndaki haberleme dndaki tm sektrler tarm, maden ve enerji sektrleridir. Tablo IX.3n son kategorisindeki sektrler 15-24 ya grubunun dk temsil edildii sektrlerdir. Bu sektrlerde 25-29 ya grubu ile 30 zeri ya gruplarnn temsil edilme durumlar benzerlik gstermektedir. Gen nfus saysndaki art ve genlerin igcne katlmnda olas art dikkate alndnda genlerin istihdamna ynelik i alanlarnn yaratlabilmesi nemli bir sorun olacaktr. Bu anlamda, genlerin eitim dzeyi ykselirken nitelikli igc kullanlan sanayi ve hizmet sektrlerine nitelikli istihdam olana artrlmas nem kazanmaktadr. zellikle istihdam dostu olarak bilinen hizmet sektrlerindeki istihdam olanaklar genlere ynelik yar zamanl alma olanaklar ile paralel dnlebilir 19. Genlerin yetikinlere gre alma oranlarnn dk olduu sosyal hizmetler ve ulatrma-haberleme gibi yksek teknolojilerin kullanld sektrlerde almalarn tevik edecek politikalar tasarlanabilir. Genlerin kendileri iin i alan yaratabilmeleri iin srekli eitim ve danma merkezleri iinde irket kurma, ynetim, giriimcilik, yenilik yaratma ve teknoloji kullanm ile ilgili eitimlerin yer almas da nemlidir. Toplumun en yeniliki ve yaratc kesimi olmas beklenen genlerin yaratc fikirlerini gelitirebilmelerini destekleyen kurumlar ge isizliini azaltmak asndan kakda bulunabilirler. Dier yandan, i kurma amal sermayeye ulam ve kredi kullanm iin genlere ynelik zel koullar yaratlmas, dezavantajl genler iin mikro kredi uygulamalar genlerin kendilerine istihdam alanlar yaratma asndan vurgulanabilir. Trkiyede genlerin kendi ilerini kurma, giriimcilik ve yaratclk yeteneklerini gelitirebilmelerine ynelik olarak eitim, danmanlk ve sermaye salayan kamu ve zel kurumlarn yaynlatrlmas gerekmektedir. Bu konuda almalar yapan az da olsa sivil toplum kuruluu bulunmaktadr.

19

zellikle hizmet sektr olan yazlm sektrnde genler ynelik eitim ve salanan istihdam ile uluslararas rekabetin yakalanabildiine iki rnek olarak Hindistan ve rlanda verilmektedir.

40

.
Tablo X.2: Genlerin Yo! unlukla Temsil Edildi! i Sektrler 1)Tm gen ya? gruplar? n yo! un temsil edildi! i n? Y tan? yi mlanmayan
D o k u m a , g i y i m D i ! e r i m a l a t s a n a y i

Tablo X.3: Genlerin Temsiliyetinin D?k Oldu! u Sektrler 15-19 20-24

7 , 2 8 3 8 , 4 6 5 4 , 0 4 0 3 1 7

25-29
7 3 3 9 7 8

30+
9 , 6 7 6 2 , 7 7 1

1)Tm gen ya? gruplar? n d?k temsil edildi! i sektrler n?

B a l ? k ? l ? k O r m a n c ? l ? k v e o r m a n r n l e r i

15-19 20-24 25-29 30+

6 1 7 1 1 4 8 1 1 2 6 2 8 1 5 3

2)15-24 ya? grubunun yo! un temsil edildi! i Ki isel hizmetler Orman rnleri
M e t a l e ? y a , m a k i n a

15-19 20-24
2 , 3 4 1 1 2

25-29
1 6 6

30+
6 6 7

Haberle me 2)20-29 ya? grubunun d?k temsil edildi! i sektrler Ziraat ve avc? k l? 3)15-24 ya? grubunun d?k temsil edildi! i sektrler Metalik olmayan
H a m p e t r o l

15-19 20-24 25-29 30+

7 8 6 , 2 8 0 5 , 6 4 4 5 , 5 5 8

146
1 0

-23
4 5

202
5 9 4 1

-98
0 2

3)20-29 ya? grubunun yo! un temsil edildi! i sektrler E!lence ve kltr

T a ? ? n m a z m a l l a r

15-19 20-24
6 4 2 0 3 4 2 8 5

25-29
4 6 3 6 5

30+
5 3 8

15-19 20-24 25-29 30+ -11 -6 2 4

1 3 5 0 7 2 5 2 3 0 2 3

4)25-29 ya? grubunun yo! un temsil edildi! i sektrler Ka!? ka!? rnleri t, t
K i m y a , p e t r o l

15-19 20-24
3 1 3 5 2 4

25-29
7 9 2 7 7

30+
1 1 1 0

G? iki ve ttn da,

M i l l e t l e r a r a s ? e v r e s a ! l ? ! ?

5)20-24 ya? grubunun yo! un temsil edildi! i sektrler Kamu idaresi

15-19 20-24 25-29 30+ -1,259 26,093 -538 -3,161

Sigorta Perakende ticaret Y n?aat

T o p t a n t i c a r e t M a l i k u r u m l a r 1

-73 -204
2 0 9 4 3 1 4

-3 -95
2 1 2 9

25 456
4 4 7 4 3 2 4

5 0
0 2

Not: Tabloda yer alan saylar, iaretli ki-kare (signed chi-square) deerleridir. Bu deerler, tablonun herhangi bir hcresinde gzlenen (observed) saynn, sektrel dalmn ya gruplarna gre deimedii varsaym altnda hesaplanan beklenen (expected) deerden farkna dayanan [(Oij-Eij) 2 / Eij ] sgn(Oij-Eij) forml ile hesaplanmaktadr. Burada i harfi sektr ve j harfi ya grubunu iaret etmektedir; sgn ise iaret fonksyonudur. Buna gre, art iaretli ki-kare deeri, sz konusu ya grubunun sz konusu sektrde youn temsil edildii, eksi deer ise dk temsil edildii anlamna gelmektedir.

41

XI. ALIAN GENLER KAYITLI MI KAYIT DII MI? Trkiyede katmanl bir igc piyasasnn varl bilinmektedir. Bu piyasada bir yandan daha yksek nitelik, yksek cret ve daha srekli i szlemeleri varken ikincil iler ise daha niteliksiz, dk cretli, girikn yksek olduu ilerdir. kincil ilerin daha ok genler ve kadnlar tarafndan yaplan iler olduu belirtilmektedir (Grsel vd., 2004; Tunal ve Ercan, 1997). rnein kaytl olarak alanlarn gelirleri kayt d alanlarn gelirlerinin iki kat kmaktadr (Grsel vd., 2004). Yine zellikle genlerin youn olarak iteki durumunun cretsiz aile iisi olduu, cretsiz aile iisi olarak alanlarn % 86.2sinin kayt d olduu belirtilmektedir (Grsel vd., 2004). Sosyal gvenceden yoksun alma ok yaygndr ve gittike artmaktadr. Bu alt balkta nce genlerin kayt d istihdamnn boyutlarna bakacaz. Sonra sosyal gvenlik sisteminin dnyada geirmekte olduu deiimi, zellikle dezavantajl genler asndan ortaya kan gelimeler nda, ele alarak deerlendirmeye alacaz. eitli ya gruplar ve cinsiyetlere gre istihdam edilen bu genlerin ne kadarnn kayt d ekonomide olduklarn anlamak ve bunu yetikinlerin kayt d ekonomide bulunma oranlar ile karlatrabilmek genlerin hangi katmanda yer aldklarn anlamak ve buna bal politikalar retmek asndan nemlidir. Tablo XI.1den grlebildii gibi, erkeklerde ister kr ister kentte yaasn20 her ya grubundan genlerin bir sosyal gvenlik kuruluuna kaytl olmadan alma oran yetikinlere (30+) gre ok yksektir. 15-19 ya grubundaki erkeklerin kentte kayt d alma oran % 76.6 krda % 89.4tr. Gen erkekler arasnda kayt dln ok yksek olduu, kk lekli iyerlerinde (enformel sektrde) alma (tamirci, bakkal vs. yannda) almann yaygn olmasna dayal olabilir. Kadnlar asndan durum ilgintir. Kentte alan kadnlarn 15-19 ya grubunun kayt d alma oran % 70.5tir. Ancak 20-29 ya gruplarnda kadnlarn kayt d alma oran yetikin kadnlarn kayt d alma oranndan dktr. Kentte alan gen kadnlarn daha eitimli olduklar almann nceki blmlerinde vurgulanmt. Gen kadnlarn yetikin kadnlara gre sosyal gvenlii olan ilerde almas sahip olduklar eitim dzeyi ile uyumaktadr. Kyde alan kadnlarn iteki durumlarnn neredeyse tmnde cretsiz aile iilii olduunu almann nceki blmlerinde gstermitik.

20

TK Hane Halk gc Anketinde kent kr ayrmnda kr 20000 kiinin zerinde insann yaad yerler olarak tanmlanmaktadr.

42

Kyde cretsiz aile iisi olarak alan kadnlarn hi bir sosyal gvence olmadan altklar grlmektedir. Bu ekilde alan ve yaayan gen kadnlarn bamsz birey olarak topluma katlma olaslklarnn olmadn vurgulamakta yarar var. Daha ncede belirtildii gibi, kyde yaayan genler iin zel bir sosyal gvenlik a tasarlanmas gndeme gelmelidir.
Tablo XI.1: 2006 ylnda istihdam etilenlerin kaytllk durumu KENTTE KIRDA Bir sosyal Bir sosyal gvenlik gvenlik kuruluuna kuruluuna stihdam kaytl stihdam kaytl (1) olmayan (2) (2)/(1) (1) olmayan (2) (2)/(1) 190 445 546 1534 577 1019 1907 6867 134 160 137 634 442 461 594 2026 70.5 36.0 25.1 41.3 76.6 45.2 31.1 29.5 262 335 366 2134 377 527 840 4409 239 274 290 1965 337 364 431 2341 91.2 81.8 79.2 92.1 89.4 69.1 51.3 53.1

Kadn 15-19 20-24 25-29 30+ Erkek 15-19 20-24 25-29 30+

Kentte yaayan her ya grubundan genlerin bir sosyal gvenlik kuruluuna kaytl olmadan alma oran yetikinlere gre ok yksektir. Kentte alan 15-19 ya grubundaki gen kadnlarn yetikin kadnlara gre kayt d alma oranndan yksektir. Enformel sektrde alan genleri kayt iine ekebilmek iin yar zamanl ya da meslek renme ve staj amal almalarn sosyal gvenlik kapsamna alnmasnn kolaylatrlmasna ynelik nlemler alnmas gndeme gelmelidir. Kayt d istihdamla mcadelede belirli bir istihdam d ngrlmelidir (Taymaz ve zler, 2005). Kayt d istihdamn kayt iine alnmasnda ortaya kabilecek olan istihdam kayplarnn yetikinlerden ok genlerin istihdamn azaltma olasl vardr. Bu nedenle kayt dlkla mcadelede, kaytlln zellikle kk lekli firmalara getirecei ek maliyetler dikkate alnarak yntem belirlenmelidir. Sosyal gvenlik sisteminin gelecekte alaca ekil zellikle dezavantajl genler asndan ok nemli bir tartmadr. Gemie baktmzda tam ve srekli istihdama dayal ikinci dnya sava sonras konjonktrde arkasnda devlet garantisi olan sigorta zorunluluu ve bunun genelletirilmesi, risklerin maliyetini paylamak iin yelerin ait olduklar kurumlara/gruplara (sendika/meslek rgt) aidat dedikleri, ve bu temelde de alan neredeyse tm bireylerin korunduu (sigortalanm 43

olduu) bir toplum sz konusuydu. Yani toplumsal risklerden (hastalk, ihtiyarlk, isizlik vb.) korunmann temelinde dayanmac, karlkl kuaklararas yardmlamaya dayanan bir model vard. Ama bu gvence sistemleri karmak ve maliyetliydi, gl bir devlet destei gerektirmekteydi. 1970lerin sonu ile birlikte istihdamda yaanan azalma, srekli i imkanlarnn kstlanmas, yaanan kresellemenin ulus-devletin uygulayabilecei ekonomi politikalarnn batan aa deiiyor olmas, ulus devletin zayflamasnn toplumsal dayanma ve blm dengelemeye ynelik kurumlar zayflatmas ya da ortadan kaldrmaya balamas, aktif nfusun azalmas, yaam sresi beklentilerinin uzamas gibi demografik olgularla birleince, sosyal gvenlik sistemini de deitirmeye balad. alma dnyasnn istikrarl istihdam koullar temelinde filizlenen kollektif (ortak) sosyal gvenlik ynetimin yerine bireysellemi gvenlik ynetim gemeye balad (Castel, 2004; Yentrk, 2006). Henz sistem henz byk lde almaya bal olan ve almadan alnan paylarla finanse edilen sosyal gvenliin egemenliinde olmakla birlikte ortaya kan dnde trl deiim yaanmaktadr (Castel, 2004): zellikle yoksullara ve sosyal dlanmlara ynelik sosyal politikalarn uygulanmas toplumsal bar ve insani deerler asndan ok nem kazanmtr. Bunlar dlanmaya kar mcadele ve yoksullara asgari kaynak ve yardm garantileyen insani dayanmadan kaynaklanan korumalar, yerel dzeyde sosyal ierme olarak zetlenebilir 21. Dier yandan, sosyal gvenlik politikalar asndan iki nemli deiim daha ortaya kmaktadr. Bunlardan birincisi srekli istihdam olanana kavumu kiilerin kazanlm sosyal haklarnn gittike and; koruma salanan risklerin azald veya ykmllk eiinin azald bireysel tamamlayc sigorta sisteminin artt bir sistemin gelimesidir. Ortaya kan ikinci deiim ise, yeni konjonktrde ortaya kan yeni alma biimleri ile hayatn kazanmaya alan kiilere ynelik sosyal gvencelerin hi olmamasdr. Sosyal gvenlikte yaanan reformu sadece tam ve srekli istihdama ynelik sosyal haklardaki azalma erevesinde tartmak, eitli formlarda alan bu nedenle de sosyal gvenlik sistemi dnda kalan toplumun nemli bir kesiminin sosyal gvencesizliini grmezlikten gelme riskini tamaktadr. Gnmzde kaytl ve srekli istihdam dnda kalan ve gelien, zellikle genleri kapsayan yeni alma ekillerinin nasl bir sosyal gvence ile ilikilendirilebilecei nemli bir tartmadr. Bu yeni alma ekilleri gnmzn sosyal gvenlik sisteminin tamamen dnda kalan, ksa sreli, mevsimsel ilerden, ev eksenli almaya, ehirlerde ev kadnlarnn
21

Yoksullua ve sosyal dlanmaya kar uygulanabilecek sosyal politikalarla ilgili tartmalar almann kapsamn amaktadr. Bu konularda nemli yaylar iin bkz. www.spf.boun.edu.tr .

44

almalarndan gndeliki kadnlara ve nihayet tarmda ortaya kan gelir daralmas sonucu gze batmaya balayan tarmda cretsiz aile iisi olarak alan genlere kadar uzanmaktadr22 ve azmsanmayacak byklktedir. Ksa sreli, mevsimsel ilerde alan genlere, ev eksenli alan gen kadnlara, gndeliki olarak alan gen kadnlara; ev kadn olarak yaayan gen kadnlara, tarmda cretsiz aile iisi olarak alan genlere ynelik, (istihdama ynelik aktif igc politikalar ile desteklenmelerinin yan sra) tam ve srekli istihdamdan bamsz, temel salk, sosyal emeklilik ve asgari isizlik sigortas gibi sosyal gvenlik konularn kapsayan bir sistem gndeme gelmeye balamtr. XII. EKONOMK BYMEDEN HANG YA GRUBUNUN CNSYETN STHDAMI DAHA OK ETKLENYOR? VE

Bu blmde ama ekonomi byme ile eitli ya gruplar, cinsiyetler ve sektrler iin istihdamn zaman iinde nasl hareket ettiini aratrmaktr. Burda, Kapsos (2005)un yntemi izlenerek genlerin istihdam esneklii ile yetikinlerin istihdam esnekliini karlatrabilecek bir tahmin yaplacaktr. Bu tahminin amac Trkiyede istihdam ile byme arasndaki ilikiyi hesaplanacak istihdam esneklii zerinden tartmak deildir23. Burada ama istihdam esnekliinin eitli ya grubu ve sektrel arasnda nasl farkllk gsterdiini ele alabilmektir. stihdam ile byme arasndaki ilikinin igc maliyeti, sermaye youn teknolojilerin maliyetleri, firmalarn yeni teknoloji kullanma yetkinlikleri ve igc verimlilikleri gibi faktrlerden etkilendiini syleyebiliriz. Dolaysyla bu iliki sektrlere ve lkelere gre ok farkllk gsterebilir, uzun dnemde ok deiken olabilir. Yaplan almalar ele alnan sektrler ve dnemlere gre farkllklar gstermektedir. Ancak son ylarda bu ilikinin zayflad ynnde gstergeler ar basmaktadr. 2005 ylndan sonraki 10 ylda nceki on yla oranla daha dk bir istihdam-byme esneklii ngrlmektedir (Grsel ve Tunal, 2005; Grsel vd., 2004)). Nitekim LO, son yllarda byme ile istihdam arasndaki ilikinin zayflamas ynndeki gelimeler nedeniyle, ve gen isizlii iin politikalar retebilmek amacyla igc piyasasnn anahtar gstergelerinden biri olarak (gsterge 19) byme ile deiik ya gruplar ve cinsiyetler iin ya da deiik alt sektrlerin istihdamn arasndaki ilikiyi almaktadr 24.
22

Halihazrda kayt d almakta olan 40l yalarn zerindeki kadnlarn nemli bir blm, yaayan/lm anne/babalarndan dolay bir eve giren bir emekli maana ulaabilmektedirler. Kendilerinden sonra gelen kuaa ise byle bir katklar olamayacaktr. 23 Bu tartma iin bkz Grsel vd. 2004; ILO, 2003. 24 Trkiyedeki son yllardaki byme artnn yaratt istihdam kapasitesi dikkate alnrsa byme istihdam ilikisinin zayflamaya balad sylenebilir. rnein imalat sanayi alanlar indeksi 2001de 83 iken 2006da yine 90a km, ii bana verimlilik

45

Gsterge 19, istihdam esneklii olarak adlandrlmaktadr. ktisadi sektrlere gre (tarm, sanayi, hizmetler) istihdam esneklii ilgili sektrlerdeki istihdamn o sektrn katma deerine gre hesaplanmaktadr. Ya gruplarna ya da cinsiyete gre istihdam esneklii ise ilgili grubun istihdamndaki yzde deiimin GSYHdaki deiim ile ilikisini aratrmaktadr (ILO;2005). Kapsos (2005)un, ok sayda dnya lkesi ve blgesi iin yapt byme ile istihdam arasndaki ilikiyi inceleyen almasnda sonu olarak, istihdam esnekliinin 1999-2003 dneminde dme gsterdii ve igcne katlmn hz dikkate alndnda, genliin istihdam esnekliinin ok kk kald belirtilmektedir. Bu almada ncelikle, isizlikle mcadele politikalarn etkin klabilmek iin ekonomik bymenin ya da iktisadi sektrlerdeki bymenin gen ve yetikin; erkek ve kadn hangi grubun istihdamn nasl ve ne ynde etkilediine baklacaktr. 2000-2006 dnemi iin er aylk verilerle tahmin edilmeye allan denklem yledir: ln(emp) = a + b*ln(gdp) Cinsiyet asndan elde edilen sonular Tablo XII.1de verilmektedir:

Tablo XII. 1: Ya gruplar asndan Ln(emp) = a + b*ln(gdp) sonular Katsay p-deeri Toplam 0.256 0.000 Yetikin Erkek 0.237 0.000 30+ Kadn 0.313 0.000 Toplam 0.156 0.000 Gen Erkek 0.157 0.000 20-29 Kadn 0.152 0.039

R2 0.75 0.71 0.41 0.38 0.43 0.15

GSYHdaki bir birim art yetikin erkek istihdamn ve yetikin kadn (30+) istihdamn gen erkek ve gen kadn (20-29) istihdamna gre daha ok artrmaktadr25.

indeksi 2001de 113 iken 2006da 163 olmu, imalat sanayi retim indeksi ise 90dan 146ya kmtr (Yentrk, 2007). 25 Ya grubu olarak 15-24 alndnda GSYHdaki art 15-24 ya grubundaki genlerin istihdamn azaltmaktadr. Ancak bu ya grubu eitimde kalma sresinin uzad bir ya grubudur. O nedenle bymenin eitim sresini artrma etkisini de iinde barndrmaktadr. 15-24 ya grubunu alarak blgelere gre istihdam esnekliinin hesapland bir almada (Kapsos, 2005) Bat Avrupa, Dou Avrupa, Japonya, Dou Asya gibi lkelerde negatif; Avusturalya ve Yeni Zellanda, Gney Dou Asya ve Pasifik, Gney Asya, Latin Amerika ve Karayipler gibi lkelerde yetikinlere gre daha dk bir istihdam esneklii elde edilmektedir.

46

Alt sektrler asndan elde edilen sonular:

Tablo XII. 2 : Sektrlere, cinsiyet ve ya gruplarna gre ln(emp) = a + b*ln(gdp) sonular

Hizmetler
Yetikin 30+ Katsay p-deeri R2

Sanayi
Katsay p-deeri R2

Tarm
Katsay p-deeri R2

Toplam Erkek Kadn

Gen 20-29

0.457 0.425 0.654 0.289 0.260 0.388

0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.000

0.67 0.71 0.44 0.61 0.66 0.38

0.486 0.456 0.659 0.320 0.378 0.123

0.000 0.000 0.000 0.000 0.000 0.315

0.73 0.74 0.53 0.57 0.66 0.04

0.085 0.052 0.126 0.119 0.088 0.152

0.001 0.013 0.001 0.052 0.163 0.015

0.35 0.21 0.38 0.14 0.07 0.21

Toplam Erkek Kadn

Tarm katma deerindeki artn hem yetikin, hem gen istihdamn ok az etkiledii grlmektedir (Tablo XII.2). Daha nce ele aldmz gibi, kylerde yaayan genlerin istihdam ediliyor olarak grlp bu istihdamn cretsiz aile iilii eklinde olmas, kylerde genler arasnda gizli isizlik ve eksik istihdam (mevsimlik iilik) gibi olgularnn yaygn olmas nedeniyle tarmda byme istihdam ilikisini ihmal etmekte yarar vardr. Konuya dier iki alt sektrlerin katma deer ve istihdam arasndaki iliki anlamnda baktmzda, her iki alt sektrde de byme yetikin istihdamn daha ok artrmaktadr. Hizmetlerde katma deer art gen kadn istihdamn gen erkek istihdamna gre daha ok artrmaktadr. Sanayi sektrnn katma deerindeki art ise esas olarak gen erkek istihdamn gen kadn istihdamna gre daha ok artrmaktadr. Bymenin yetikin ve gen istihdam zerindeki farkl etkileri genlere ynelik istihdam dostu byme politikalarnn ayr olarak tasarlanmasnn da gndeme getirmektedir. Byme igc talebini olumlu etkileyen bir faktr iken, maliyetler igc talebini olumsuz etkileyen faktrleri oluturur. Trkiyede istihdam vergileri yksektir ve istihdam vergilerinin istihdam zerinde olumsuz bir etkisi bulunmaktadr (Levent ve Orhan, 2004). lk ie girecek olan genlerin niteliklerinin talep ile uyumsuz olmas ve ihtiya duyulan eitimin eksikliinin neden olduu gen isizlii istihdam vergilerinde ya grubuna gre yaplacak uyarlamalarla azaltlabilir. rnein genleri ve gen kadnlar istihdam etmek iin gerekli olan istihdam vergilerin azaltlmas, belirli sreler iin istihdam vergisi muafiyeti gibi uygulamalar gen isizliini azaltmakta yararl olacaktr.

47

Kaynaklar: Adaman, F. ve Keyder, . (2006) Trkiyede byk kentlerde gecekondu ve knt mahallelerinde yaanan yoksulluk ve sosyal dlanma, http://ec.europa.eu/employment_social/social_inclusion/docs/2006/study _turkey_tr.pdf Ata, N. (2007) Trkiyede igc piyasasnn yaps ve gen isizlik, TSK Akademi, cilt 2, zel say 1, Ankara. Barry, M. (2005) Youth policy and social inglusion, Routledge, Londra. Balevent C. ve Onaran, . (2003) Are married women in Turkey more likely to become added or discouraged wonkers? Labor, vol. 17, no 3, ss.439-458. Benati, L. (2001) Some empirical evidence on the discouraged worker effect, Economics Letters, 70, 387-95. Bora, A. (2005) Kadnlarn snf, letiim Yaynlar, stanbul. Castel, R. (2004) Sosyal Gvensizlik, letiim Yaynlar, stanbul. Dayolu, M. (2000), Labor market participation of women in Turkey, in Womens identities and roles in the course of change: Central Asia, East and Central Europe and Turkey, F. Acar and A. Ayata (Eds.), 44-73. Kln. DPT (2006) gc piyasas zel ihtisas komisyonu raporu, DPT, Ankara. Dpke, J. (2001) The employment intensity of growth in Europe, Kiel Working Paper no 1021, Kiel, Almanya. Dnya Bankas, (2007) Kalknma ve Gelecek Nesil, Raporu, DB. Dnya Kalknma

Dnya Bankas, (2005) Turkey: labor market study, Washington D.C. Edmonton Social Plan, (2005). Social exclusion/social inclusion, http://www.edmonton.ca/socialplandocuments/social%20exclusion.pdf Ertrk, E. (2006) (Post) Fordizm ve Yeni lkretim Mfredat, Eitim Zil ve Teneffs, no.4-5. Estivill, J. (2003) Concepts and strategies for combatting social exclusion, ILO, STEP, Cenevre.

48

Eypolu, A., zar, . ve Tanrver, H.T. (2000) Kenlerde kadnlarn iyaamna katlm sorunlarnn sosyo-ekonomik ve kltrel boyutlar, T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl, Ankara. Genlik almalar (2007) statistiklerle Trkiyede http://genclik.bilgi.edu.tr/Default.asp?pageID=5 Genlik, 2007,

Goldin, C. (1995) The U-Shaped female labor force function in economic development and economic history, in Investment in womens human capital, Gndoan, N. (2001) Gen isizlii, Anadolu niversitesi yaynlar, Eskiehir. Gndoan, N. (2007) Yoksulluun deien yz ve alan yoksullar, Anadolu niversitesi yaynlar, Eskiehir. Grsel, S., Levent, H., Tat, E., Yrkolu, A., Saygl-Erevik, A., Tercan, P. (2002) Trkiyede igc piyasas ve isizlik, TSAD-T/2002/12-354, stanbul. Grsel, S., Levent, H., lkkaracan, ., Ulus, M.,Tat, E. Sezer, D., EratakYrkolu, A., Ezberci, H., Orhan, K. (2004) Trkiyede igc piyasasnn kurumsal yaps ve isizlik, TSAD-T/2004/11-381, stanbul. Grsel, S. ve Tunal, . (2006) stihdam ve isizlik sorunu, politikalar, alma ekonomisi yaznndan karlacak dersler ve Tkiye iinbir aratrma gndemi, TBA, Sosyal Bilimler ngr Projesi iin hazrlanm rapor. Heckman, J. J. ve MaCurdy, T.E. (1980) A Life cycle model of female labor supply, Reviev of Economic Studies, 47, 47-74. ILO, (2003) Labour market policy for restructuring in Trukey: The need for more active policy, Employment Paper no 2003/51, Cenevre. ILO, (2005) Key indicators of labor market, ILO, Cenevre. ILO, (2006a) Global employment trends for youth, ILO, Cenevre ILO, (2006b) A resource directory for lead countries of the youth employment network, ILO, Cenevre Kapsos, S. (2005) The employment intensity growth: Trends in the employment intnesity of growth ILO, Employment Strategy Papers no 12, Cenevre.

49

Kemp, P. (2005) Young people and unemployment: From welfare to workfare, Barry (2005) iinde. Korenman, S. ve Neumark, D. (1996) Cohort crowding and youth labour markets: A cross-national analysis. NBER Conference on Youth Unemployment and Employment in Advanced Countries. Levent, H. ve Orhan, (2004) stihdam vergilerinin igc talebine etkisi, Grsel vd., 2004 iinde. Long, C. (1953) Impact of effective demand on the labor supply, American Economic Review, Papers and Proceedings, 43, 458-467. Lundberg, S. (1985) The added worker effect, Journal of Labor Economics, 3, 11-37. Mammen, K. ve C. Paxon (2000) Womens work and economic development, Journal of Economic Perspectives, 14(4): 141-164. Manacorda, M. ve Petrongolo, B. (1999) Skill mismatch unemployment in OECD countries, Economica, 66 ss. 181-207 and

McGrath, B. (2002) Towards enablement of unqualified rural youth: A structurationist perspective on socially inclusive policy interventions, Journal of Youth Studies, vol. 5, no. 3, ss. 291-312. Mortensen, D. (1986) Job search and labor market analysis, Ashenfelter,O ve Layard, R., Handbook of labor economics, Elsevier, Amsterdam iinde. Nickell, S., Nunziata,L., Ochel, W., ve Quintini G. (2001) The Beveridge Vurve, Unemployment and Wages in OECD from 1960s to the 1990s, CEP discusion Paper no 502 OECD (2006) Education at Glance, www.oecd.org OHiggins, N. (1997) The challenge of youth Employment nad Training Papers no 7, Cenevre. employment, ILO,

zyein, G. (2004) Bakalarnn kiri/kapclar, gndelikiler ve kadnlk halleri, letiim Yaynlar, stanbul. zbay, F. (1991) Trkiyede kadn ve ocuk emei, Toplum ve Bilim no 53, letiim Yaynlar, stanbul. Psacharopoulos, G. ve Z. Tzannatos (1989) Female labor force participation: An International perspective, World Bank Research Observer, 4(2): 187-202.

50

Schultz, T.P. (Ed.), 61-90. Univ.of Chicago Press, Chicago. Taymaz, E. ve zer, . (2005) Labour market policies and EU acession: Problems and Prospects for Turkey, Hoekman, B. Ve Togan, S. Turkey Economic Reform and Accesion to the EU, World Bank Washington D.C. ve CEPR Tan, M.G., Ecevit, Y., r, S. (2000) Kadn-erkek eitliine doru yry: etim, alma yaam ve siyaset TSAD-T/2000/12-290; Tansel, A. (2002) Economic development and female labor force participation in Turkey:Time series evidence and cross-province estimates, in Employment of Women, T. Bulutay (Ed.), 111-151, DPT, Ankara. Tunal, . (2003) stihdam durum raporu, KUR, http://www.iskur.gov.tr/index8.html Tunal, . ve Ercan, H. (1997) Trkiyede katmanl igc piyasas, Trkiyede igc piyasas ile ilgili temel gelimeler, DE, Ankar. Tunal, . ve Balevent, C. (2006) Female labor supply in Turkey, Altu, S. Ve Filiztekin, A. (2006) The Turkesh Economy, Routledge iinde. Yentrk, N. (2006) http://stk.bilgi.edu.tr Demokratik Kitle rgtlerinden STKlara,

Yentrk, N. (2007) 2006 Yl Trkiye Ekonomisinde Cari Ak ve Finansman, www.nurhanyenturk.net Yurttagler, L. (2007), Sosyal dlanma ve genlik, mimeo, stanbul Bilgi niveresitesi, STK Eitim ve Aratrma Birimi. YK (2007) Trkiyenin Yksekretim Stratejisi, YK, Ankara YouthReach (2006) www.youthreach.ie A second change for eurly school leavers,

Walter, A., ve Pohl, A. (2005) Thematic study on policy measures concerening disadvantaged youth, European Commission.

51