You are on page 1of 75

T.C.

SAKARYA N VERS TES

FEN B L MLER ENST TS

ZEM N ETTLER NDE GEOTEKN K VE JEOF Z K YNTEMLER N KULLANILMASI VE D KKAT ED LMES GEREKEN HUSUSLAR

YKSEK L SANS TEZ


Mehmet KOCAMAN

Enstit Anabilim Dal Enstit Bilim Dal Tez Danman

: : :

NAAT MHEND SL GEOTEKN K Prof. Dr. Hasan ARMAN

Ocak 2008

T.C. SAKARYA N VERS TES

FEN B L MLER ENST TS

ZEM N ETTLER NDE GEOTEKN K VE JEOF Z K YNTEMLER N KULLANILMASI VE D KKAT ED LMES GEREKEN HUSUSLAR

YKSEK L SANS TEZ


Mehmet KOCAMAN

Enstit Anabilim Dal Enstit Bilim Dal

: :

NAAT MHEND SL GEOTEKN K

Bu tez 29/01/2008 tarihinde aadaki jri tarafndan Oybirlii ile kabul edilmitir.

Prof.Dr.Hasan ARMAN Jri Bakan

Prof.Dr.Zeki GNDZ ye

Yrd.Do.Dr.Can KARAVUL ye

TEEKKR

Yksek lisans almamda bana alma imkan salayan, tezimin hazrlanmas aamasnda bana konu seiminden balayarak, almann sonlandrlmasna kadar bilgi birikimi ve tecrbesi ile her aamada desteini esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. Hasan ARMANa sonsuz teekkrlerimi sunarm. Tez almam iin gerekli olan kaynaklar ve incelemem gereken zemin ett raporlarn kullanma imkan salayan ve yardmlarn esirgemeyen Metmar Mhendislik, Akin Mhendislik, am Mhendislik ve Mekan Mhendislik alanlarna teekkr ederim.

ii

NDEK LER

TEEKKR....................................................................................................... NDEK LER ................................................................................................ S MGELER VE KISALTMALAR L STES .................................................... EK LLER L STES ....................................................................................... TABLOLAR L STES ....................................................................................... ZET................................................................................................................. SUMMARY......................................................................................................

ii iii vii ix x xi xii

BLM 1. G R ................................................................................................................. 1

BLM 2. LKEM Z VE DEPREMLER.......................................................................... 2.1. Deprem Dalgalarnn Genel zellikleri............................................ 2.2. lkemizde Afet almalar............................................................. 3 3 5

BLM 3. ZEM N ETTLER N N PLANLANMASI VE ALIMA YNTEMLER .. 3.1. Giri.................................................................................................. 3.2. n Zemin ncelemesi ve Bro almas....................................... 3.3. Arazi alma Yntemleri................................................................ 3.3.1. Aratrma ukuru almas................................... 3.3.2. Sondaj almalar............................................. 3.3.3. Jeofizik yntemler........................................................... 3.3.3.1. Sismik krlma yntemi...... 3.3.3.2. Sismik yansma yntemi. 7 7 8 9 9 9 10 10 11

iii

3.3.3.3. Kart kuyu dalga yaylma deneyi...... 3.3.3.4. Kuyu st (up hole) ve kuyu ii (down hole) dalga yaylma deneyi .................................. 3.3.3.5. Mikrotremor yntemi... ...... 3.4. Arazide Yerinde Yaplan Deneyler.............................................. 3.4.1. Standart penetrasyon deneyi (SPT)................................. 3.4.2. Koni penetrasyon deneyi (CPT).................................. 3.4.3. Sismik koni penetrasyon deneyi (SCPT)................................ 3.4.4. Plaka ykleme deneyi.................................. 3.5. Laboratuar Deneyleri................................................ 3.5.1. Snflandrma deneyleri................................... 3.5.1.1. Elek analizi......... 3.5.1.2. Hidrometre deneyi.......... 3.5.1.3. Kvam limitleri deneyleri......... 3.5.2. Zeminin kayma direnci karakteristiklerini len deneyler.. 3.5.2.1. Kesme kutusu deneyi.......... 3.5.2.2. Serbest basn deneyi.......... 3.5.2.3. eksenli basn deneyi.... 3.5.3. Zeminin oturma ve skma karakteristiklerini belirleyen deneyler. 3.5.3.1. Konsolidasyon deneyi......... 3.5.4. Dier laboratuar deneyleri................................... 3.5.4.1. Laboratuvar veyn deneyi............ 3.5.4.2. Den koni deneyi..........

12

13 13 14 14 16 17 18 19 19 20 20 20 21 21 22 23

25 26 26 26 27

BLM 4. ZEM N ETT ALIMALARI SONUCUNDA GEOTEKN K RAPOR HAZIRLANMASI VE SUNULMASI...................................................... 4.1. Giri...................................................................................... 4.2. Geoteknik Ett Raporunun erii............................................ 4.3. Parametreler ve Analizler................................................................. 4.3.1. Tama gc..................... 28 28 28 29 29

iv

4.3.1.1 S temellerde tama gcnn hesaplanmas............. 4.3.1.1.1. Tama gcnn Terzaghi forml ile

30

belirlenmesi.. 4.3.1.1.2. Standart penetrasyon deneyleri ile tama gc tayini 4.3.1.1.3. Sismik hzlar yardmyla tama gc tayini.. 4.3.1.2 Kayalara oturan temellerde tama gc........ 4.3.2. Yatak katsays............................. 4.3.3. Zemin grubu ve yerel zemin snf kavramlar........................

30

32 33 34 35 36

BLM 5. REGRESYON ANAL Z .................................................................................. 5.1. Basit Regresyon ve Korelasyon Analizi........................................... 5.2. Non-Lineer Regresyon Analizi......................................................... 39 39 40

BLM 6. GEOTEKN K VE JEOF Z K PARAMETRELER ARASINDA YAPILAN KORELASYON ALIMALARI............................ 6.1. Giri.................................................................................................. 6.2. Daha nce Yaplan Korelasyon almalar.................................... 42 42 43

BLM 7. GEOTEKN K VE JEOF Z K PARAMETRELER ARASINDAK

L K LER N ARATIRILMASI: MRAN YE VE TUZLA-KARTAL-KADIKY-BE KTA LELER ..... 7.1. Giri.................................................................................................. 7.2. mraniye almasna Ait Deerlendirmeler.................................. 7.3. Tuzla-Kartal-Kadky-Beikta leleri Genelinde Gerekletirilen Zemin Ett almalarna Ait Deerlendirmeler.............................. 53 47 47 47

BLM 8. SONULAR VE NER LER........................................................................... 57

KAYNAKLAR.................................................................................................. ZGEM .......................................................................................................

60 62

vi

S MGELER VE KISALTMALAR L STES

ASTM CD

: Amerikan standartlar : Konsolidasyonlu-drenajl deney : Koni penetrasyon deneyi : Piyezokoni penetrasyon deneyi : Konsolidasyonlu-drenajsz deney : Dou Anadolu Fay : Dilatometre deneyi : Veyn deneyi : Kayma Modl : Plastisite ndisi : Nokta yk dayanm indeksi : Japonya Uluslararas birlii Ajans : Kuzey Anadolu Fay : Yatak katsays : Tama gc katsaylar : Emniyetli tama gc : Serbest basn mukavemeti : Koni penetrasyon u direnci : Pressiyometre deneyi : Kaya kalitesi : Korelasyon katsays : Sismik koni penetrasyon deneyi : Standart penetrasyon deneyi : Hacimsel skma katsays : University of British Colombia : Konsolidasyonsuz-drenajsz deney

CPT
CPTU CU DAF DMT

FVT G
IP Is50 JICA KAF ks Nc, Nq, N qa qu qc

PMT
RQD r

SCPT
SPT mv

UBC
UU

vii

Vp Vs WL WP f

: Boyuna dalga : Kayma dalgas hz : Likit Limit : Plastik Limit : Zeminin younluu : Kayma mukavemeti as : Drenajsz kayma mukavemeti : Zeminin birim hacim arl

viii

EK LLER L STES

ekil 1.

Depremlerden oluan sismik dalgalarn trleri ve yer iinde yaylma zellikleri.......................................................................... 4

ekil 2.

Yatay katmanl ortamda krlarak gelen sismik dalgann izledii yol ve oluturaca zaman uzaklk (t-x) grafii............................. 11

ekil 3.

Serbest basn deney sonularn gsteren mohr dairesi ve mukavemet zarf............................................................................ 23 31

ekil 4. ekil 5.

Yzeysel temel altndaki gme mekanizmas.............................. SPT-N saylar ile kayma dalgas hzlar (Vs) korelasyonu (mraniye ilesi verileri)...............................................................

52

ekil 6.

Kohezyon (c) deerleri ile kayma dalgas hzlar (Vs) korelasyonu (mraniye ilesi verileri).......................................... 52 Kayma dalgas hzlar (Vs) ile nokta yk dayanm indeksi korelasyonu (Tuzla-Kartal-Kadky-Beikta verileri).................. 55 alma alanlarnn (mraniye, Tuzla, Kartal, Kadky, 56

ekil 7.

ekil 8.

Beikta) stanbul ilindeki konumu................................................

ix

TABLOLAR L STES

Tablo 1. Tablo 2. Tablo 3. Tablo 4. Tablo 5.

Tama gc katsaylar.................................................................. RQDye gre izin verilebilir tama gc...................................... Zemin gruplar................................................................................ Yerel Zemin snflar...................................................................... Deiik aratrmaclar tarafndan gelitirilen korelasyon

32 35 37 38 46

bantlar....................................................................................... Tablo 6. Tablo 7. Analizlerde kullanlan veriler (mraniye ilesi)........................... Analizlerde kullanlan veriler (Tuzla-Kartal-Kadky-Beikta verileri)........................................................................................... Tablo 8. Arazi almalar neticesinde gelitirilen korelasyon bantlar... 54 55 49

ZET

Anahtar kelimeler

: geoteknik, jeofizik, kayma dalgas hz, zemin etd

Mhendislik yaplarnn ina edilecei zeminlere ait zemin parametrelerinin belirlenmesi ancak zemin ett almalar ile gerekletirilebilmektedir. Trkiyede gerekletirilen zemin ett almalar birok sebeplerden tr yetersiz kalmakta yada yanl sonular elde edilmesine sebep olabilmektedir. Bu almada, zemin ett almalarnda dikkat edilmesi gereken hususlarn neler olduu zerinde durulmu; zemin ett almalarnda belirlenen geoteknik ve jeofizik parametreler arasndaki iliki aratrlmtr. Bu amala arazi verileri elde edilerek farkl parametreler arasnda korelasyonlar gerekletirilmitir. Elde edilen bu verilerin zemin ett almalarn gerekletiren mhendislere ne gibi katklar salayabilecei ve zemin ett almalarnda doru sonulara ulaabilmek iin salayaca faydalar irdelenmitir.

xi

GEOTECHNICAL AND GEOPHYSICAL METHODS USED IN SOIL INVESTIGATIONS AND MATTERS NEED TO BE CONCERNED

SUMMARY

Keywords

: geotechnic, geophysic, shear wave velocity, soil investigation

Soil parameters can be determined by soil investigations. The soil investigations in Turkey may be insufficient or give wrong results because of many reasons. In this study; the relationship between geotechnical and geophysical parameters determined in soil investigations are examined. For this reason; the correlations are developed using field data. What kind of support will the results of this study provide to engineers who perform soil investigations are questioned. Also, the advantages of these results to reach the correct values in soil investigations are examined.

xii

BLM 1. G R

naat mhendisliinde zeminler, yap malzemesi olarak kullanlmasnn yannda tm mhendislik yaplarnn temellerini tayan malzemeler olarak bilinmektedir. Bina yklerinin altnda statik ve dinamik etkiye maruz kalan zeminlerde birok problem ile karlalmaktadr. Zemin problemlerinin belirlenebilmesi iin zemin

parametrelerinin gerekli derinlie kadar tespit edilmesi gerekmektedir. Zemin parametrelerinin tespiti ise arazide doru teknikler kullanlarak gerekletirilecek zemin ett almalar ile mmkn olabilir [1].

Zemin ett almalar; bina, baraj, tnel, kpr, boru hatt, dayanma yaplar ve yol tr mhendislik yap alanlarnn tamam iin gerekletirilmektedir. Bu alma kapsamnda bina tr mhendislik yaplar iin gerekletirilen zemin ett almalar ve ierii dikkate alnmtr.

Zemin ett almalar; yaplarn ina edilecei alanda, zeminin tabakalarnn, bunlarn kalnlklarnn, yeralt su durumunun, oturma ve svlama potansiyelinin, zemin-temel etkileiminin irdelenmesinde ve temellerin tasarlanmasnda gerekli statik ve dinamik parametrelerin aratrlmas amacyla gerekletirilirler. Zemin parametreleri eitli arazi ve laboratuar deneyleri sonucunda belirlenebilmektedir. Tm bu almalarn sonucuna gre zemin ett almas gerekletirilen alanda ina edilecek yapnn temel tasarm ve projesi belirlenir.

Geoteknik mhendisliinde, arazide eitli yntemler kullanlarak rselenmi ve rselenmemi numune alm gerekletirilmektedir. Arazide alnan rselenmemi numuneler, laboratuar ortamnda eitli deneylere tabi tutularak zemin zellikleri hakknda bilgi elde edilir. Kohezyonlu zeminlerde numune alma ilemi daha kolay

ii

bir ekilde gerekletirilebilirken; kohezyonsuz zeminlerde ise baz zel tekniklerle numune alm geekletirilebilmekle birlikte, bu teknikler olduka zor ve pahaldr.

Ayrca numune alm srasnda, eitli fiziksel etkiler sebebiyle az yada ksmen ok rselenme meydana gelebilmektedir. Bu sebeple arazide de laboratuar imkan oluturulmaya allm ve arazide standart penetrasyon (SPT), koni penetrasyon (CPT), dilatometre (DMT), presiyometre (PMT) ve veyn (FVT) gibi arazi deneyleri gelitirilmitir [1].

Bu arazi deneylerinin yannda, zeminlerin dinamik zelliklerinin belirlenmesinde fiziksel lmlerden yararlanan jeofizik yntemlerden de faydalanlmaktadr. Jeofizik yntemler zellikle geni saha incelemelerine imkan salayan hzl ve pratik yntemlerdir. Jeofizik yntemler ile zemine ait sismik dalga hzlar, elektriksel geirgenlik, younluk, manyetizma gibi fiziksel zelliklerin belirlenmesi mmkn olmaktadr. Ancak jeofizik datalarn yorumlanmas, arazide gerekletirilen yeterli sondaj verilerine gre yaplmaldr.

lkemizde bina tr mhendislik yaplar iin gerekletirilen zemin ett almalarnda, zellikle yeterli miktarda ve kalitede numune alnamamas, deneylerin yaplamamas ve maliyet skntlar sebebiyle elde edilen bilgiler snrl kalabilmektedir. Bu almada; zemin ett almalarnda karlalan sorunlarn irdelenmesi, zm nerileri ve zellikle elde edilen jeofizik ve geoteknik parametreler arasndaki ilikilerin incelenmesi amalanmtr.

Bu amala; stanbul ili, mraniye ilesi iin gerekletirilen mraniye lesi mar Planna Esas Jeolojik-Jeoteknik Ett almas kapsamnda elde edilen geoteknik ve jeofizik veriler ile Tuzla, Kartal, Kadky ve Beikta ileleri genelinde gerekletirilen zemin ett almalarndan elde edilen verilerden yararlanlarak, geoteknik ve jeofizik parametreler arasndaki ilikiler aratrlm ve elde edilen sonular tartlmtr.

BLM 2. LKEM Z VE DEPREMLER

lkemiz; yerkre zerinde oluan depremlerin bykl ve neden olduklar zararlar gz nne alndnda iki ana deprem kuandan biri olan Akdeniz-Himalaya deprem kua ierisinde yer almaktadr. Olduka byk depremlerin meydana geldii bu kuak ierisinde Trkiye, byk levhann etkisi altndadr. Bunlar Avrasya, Afrika ve Arap levhalardr. Bu levhalardan Anadolu levhasnn kuzey snr Kuzey Anadolu Fayn (KAF), gney snr ise Helenik-Kbrs Yay ile Dou Anadolu Fayn (DAF) oluturmaktadr.

lkemizde bulunan bu iki nemli fay zerinde tarihsel srete birok byk ve ykc deprem meydana gelmitir. Bu depremlerin byklk ve meydana geldikleri blge asndan en nemli iki tanesi ise 17 Austos 1999 tarihinde Kocaeli-Glckte meydana gelen 7.4 byklndeki deprem ile 12 Kasm 1999 tarihinde Dzcede meydana gelen 7.2 byklndeki deprem olarak gsterilebilir. Bilindii gibi bu depremlerde lkemiz byk maddi zararlarn yannda 20.000 den fazla insann da kaybetmitir.

2.1. Deprem Dalgalarnn Genel zellikleri

Deprem; yerkre ierisindeki krk (fay) dzlemleri zerinde biriken biim deitirme enerjisinin aniden boalmas sonucunda meydana gelen yer deitirme hareketlerine verilen isimdir.

Depremi oluturan bu faylanma sonucunda deprem kaynandan eitli sismik dalgalar yer ierisinde yaylr. Yer iinde yaylan bu sismik dalgalar yzey ve cisim dalgalar olmak zere ikiye ayrlrlar.

Cisim dalgalar yer kabuu ierisinde yaylan dalgalardr. Cisim dalgalar da kendi ierisinde P dalgalar (boyuna dalga) ve S dalgalar (enine dalga) olarak ikiye ayrlmaktadr. P dalgalar, en hzl yaylan bu yzden deprem kayt aletlerinde

(sismograf) en nce grlen dalgalardr. P dalgalarnda, titreim hareketi yaylma dorultusu ile ayndr. Daha yava yaylan S dalgalar, kayt aletlerinde ikincil olarak grlen ve titreim hareketi yaylma dorultusuna dik olan dalgalardr. S dalgalar sv iinde yaylamazlar.

P Dalgas Yaylma Yn

S Dalgas Yaylma Yn

ekil 1. Depremlerden oluan sismik dalgalarn trleri ve yer iinde yaylma zellikleri. (P dalgalar yayldklar ortamda hacim deiiklii yaratrlarken, S dalgalar hacim deiikliine yol amazlar) [2]

Yzey dalgalar ise cisim dalgalarna gre daha yava yaylrlar ancak genlikleri daha byktr. Hz daha fazla olan Love ve genlii daha byk olan Rayleigh dalgalar olarak ikiye ayrlrlar.

Hzlar dk, periyotlar byk yzey dalgalar; kayt aletlerinde en iddetli hareketleri yanstrlar. Bu dalgalar yerin serbest yzeyi boyunca yaylan dalgalardr. Rayleigh dalgalar yerin serbest yzeyinin oluturduu dalgalar olup; titreim hareketi yaylma dorultusunun tersi ynndedir. Love dalgalar ise yatay ynde polarize olmu S dalgalardr ve kanal dalgalar olarak da adlandrlrlar. Yaplarda ykma yol aan dalgalar S dalgalar ile yzey dalgalardr.

2.2. lkemizde Afet almalar

Mhendislik yaplar modern toplumlarda yaamn ayrlmaz bir parasdr. zellikle byk ehirlerde bu tr yaplar i hayatnn ve gnlk hayatn tamamen devam ettii yaplar olarak karmza kmaktadr. Deprem blgelerinde ina edilecek bu tr mhendislik yaplar hem sismik hem de statik yklere dayanacak ekilde tasarlanmaldr. Buna ramen lkemizde yakn gemite olmu depremlere bakldnda, yaplarda bir ok hasarlar ve can kaybnn olduu grlmektedir.

Ayrca lkemiz depremler dnda, heyelanlar, su basknlar, ve kaya dmeleri gibi afetlerle ok youn olarak kar karya kalmaktadr. Bu afetlerin zararlar ancak alnacak baz nlemlerle azaltlabilir. Bu nlemlerden bir tanesi de imar planlarnn ve bu planlama erevesinde ina edilecek yaplarn, doal afet tehlikeleri ve zemin koullarn da gz nne alnarak yaplmasdr.

Bu ama dorultusunda 1999da meydana gelen Marmara ve Dzce depremleri sonrasnda zemin ett almalar zorunlu hale getirilmitir. Dier taraftan, afet riski bulunan illerde, ileler baznda zemin zelliklerinin ve zemin parametrelerinin ortaya karlmas ve zemin ett almalarna altyap oluturulmas amacyla mar Planna Esas Jeolojik-Jeoteknik Ett almalar gerekletirilmeye balanmtr. zellikle deprem riski altnda bulunan stanbulda hemen hemen btn ile ve beldelerin imar planna esas jeolojik-jeoteknik ett almalar gerekletirilmi durumdadr. Trkiye genelinde ise zellikle afet riski bulunan il ve ilelerde bu almalar srdrlmektedir.

Bu almalar ek olarak zellikle stanbul bata olmak zere byk metropoller iin deprem master plan almalar balatlmtr. Bu almalarn ana amac; mevcut durumun tespiti yannda teknik almalarn, idari almalarn, hukuki altyapnn, sosyal faaliyetlerin, mali kaynaklarn, eitim almalarnn, risk ynetimi ve afet ynetiminin temel ilke ve esaslarnn belirlenmesidir [3].

stanbul iin hazrlanan master plan; stanbul'da olas bir deprem tehlikesine kar mevcut yaplarn deprem gvenliklerinin incelenmesi ve yeterli gvenlie sahip

olmayan yaplar iin gerekli glendirme ilkelerinin belirlenmesi yannda dier teknik, sosyal, idari, hukuki ve mali nlemlerin belirlenmesini de iermektedir. Master Plan bu amalara ulalmas iin yaplmas gerekli ilemleri ve almalar da tanmlamaktadr. stanbul'da deprem gvenliinin arttrlmas amacyla yaplacak giriimlerin geni vizyona sahip, ok ynl, ok disiplinli almalar olmas gerekmektedir. stanbul iin Deprem Master Plan'nn pilot uygulamas; Zeytinburnu ilesinde, master planla e zamanl olarak balatlm ve baar saland lde almann stanbul geneline yaylmas hedeflenmektedir [3].

stanbulda ayrca 17 Austos depreminin adndan deprem riskinin belirlenmesi iin mikro blgeleme almas yaplmas gereksinimi ortaya kmtr. Trkiyenin bavurusu zerine, Japonya Uluslararas birlii Ajansnn (JICA) destei ile stanbul in Mikro Blgeleme Dahil Afet nleme/Zarar Azaltma Ana Plan hazrlanmasn amalayan bir alma balatlmtr. almann ana hedefleri arasnda, stanbul ve civar iin deprem zararlarn nleme/azaltma planlarna esas tekil edecek nitelikte, sismik mikro blgeleme haritalarnn yaplmas, depreme dayankl inaatlar yaplabilmesi iin teknik nerilerde bulunulmas ve bu konularla ilgili planlama tekniklerinin etkin bir ekilde Trkiyeye aktarlmas bulunmaktadr [4]. stanbulun ardndan lkemizin dier byk kentlerinde de mikro blgeleme almalarna balanmtr.

Tm bu almalar il ve ileler baznda imar planlamasna bir altyap oluturmakla birlikte; depreme dayankl ina edilecek her yap iin zemin zellikleri ve zemin parametreleri, ina edilecek yap alannda gerekletirilen zemin ett almalar sonucunda ortaya karlmaktadr. Dolaysyla parsel baznda gerekletirilecek zemin ett almalarnn doruluu ve gvenilirlii deprem gvenlii asndan birinci derecede nemlidir.

BLM

3.

ZEM N

ETTLER N N

PLANLANMASI

VE

ALIMA YNTEMLER

3.1. Giri

Zemin ett almalarnn amac; zeminin tabakalarnn, bunlarn kalnlklarnn, yeralt su durumunun, zemin-temel etkileiminin irdelenmesi ve yap temellerinin tasarlanmasnda gerekli zemin zelliklerinin belirlenmesidir. Zemin ett almasnn boyutu, allacak alann bykl, arazi yaps ve tasarlanan iin byklne baldr. Bir zemin ett almas; bro almas, arazinin tannmas ve hidrolojiktopografik ve jeolojik aratrmalar ayrntl incelemeyi ierir [5].

Zemin ett almasn gerekletirecek geoteknik mhendisi; aratrmada kaz, sondaj, sondalama, rselenmi ve rselenmemi numune alma, arazi ve laboratuar deney almalar ve jeofizik lmlerden faydalanr. Bu almalarn

gerekletirilmesi ve yorumlanmas ile allan sahann zemin zellikleri belirlenmi olur. Bylece allan sahada olas mhendislik problemleri aa kartlarak, ekonomik ve gvenli bir yap tasarm iin gerekli zemin parametreleri elde edilmi olacaktr.

Zemin ve kayaya oturtulacak yap temellerinin boyutlandrma ve analizinde baar, ortam zelliklerinin doru ve amaca ynelik olarak lmnden geer. Gelien teknolojilere bal olarak gnmzde mhendisin elinde ok eitli lm olanaklar bulunmaktadr. Ama, bu olanaklar gereince kullanmak ve zemin incelemelerini etkin biimde gerekletirmektir [6].

Bu blmde zemin ett almalarnda izlenen alma plan ve alma yntemlerine ksaca deinilmi; almalarda karlalan eksiklikler ve dikkat edilmesi gereken hususlar belirtilmitir.

3.2. n Zemin ncelemesi ve Bro almas

Birok almada olduu gibi zemin ett almalarnda da en nemli husus almann planlamasdr. Aratrma maliyeti ve zaman, iyi bir planlama ile en aza drlebilir. Bu sebeple arazi almalarnn balamas ncesinde, n zemin incelemesi ve bro almasnn yaplmas, asl aratrmann boyutunun ve alma yntemlerinin belirlenmesi iin gereklidir [5].

allacak alan ile ilgili jeolojik haritalar, yerel ynetim tarafndan allan alan ve evresinde gerekletirmi olduu geoteknik ettlere ait veriler, planlama ile ilgili bilgiler ve topografik haritalar bu aamada belirlenir. Bu bilgilerin elde edilmesinin ardndan allan saha iin gzlemsel olarak detayl bir inceleme

gerekletirilmelidir. Bu amala tm alan gezilmeli, arazi snrlar ile tasarlanan yap snrlar haritalara ilenmelidir. Alanda almay etkileyebilecek yol, enerji hatlar, alt yap tesisleri (doalgaz, su, elektrik, telefon vb.), aalar ve mevcut yaplar gibi her trl engeller belirlenmelidir. allacak alan ierisinde ya da yaknnda bulunan dere, nehir ya da kanallarda su seviyesi, debisi ve yn, takn alan tespit edilmelidir. Alana yakn evrede bulunan kaz ya da yarmalarda gzlemler gerekletirilerek zemin koullar hakknda bilgi edinilmesi yine bu aamada yaplmaldr. Bu bilgiler arazide gerekletirilecek alma yntemlerini ve adetini belirlemede yardmc olacaktr.

Elde edilen bu veriler yardmyla, alann zemin koullar hakknda bir n analiz gerekletirilerek, olas mhendislik sorunlar tahmin edilmeye allmaldr. Bunun neticesinde, alann genel jeolojik yapsn ortaya karmaya yeterli sondaj, sonda ve aratrma ukurlarnn yerleri ve koordinatlar belirlenmelidir. Bylece allan alann jeolojik zellikleri, yer alt suyu durumu ve olas mhendislik problemleri hakknda detayl bilgi edinilmesi salanm olacaktr. Unutulmamaldr ki; zemin ett almalarnda en doru sonu, yeterli denetim ile deneyimli bir ekip tarafndan doru teknikler kullanlarak elde edilebilir.

3.3. Arazi alma Yntemleri

Zemin ett almas iin gerekli n ett ve planlamann gerekletirilmesinin ardndan, arazi almalar iin uygulamaya geilir. Zemin ett almalarnda arazi uygulamalarnda sklkla kullanlan yntemler sondajlar, sondalamalar, aratrma ukurlar ve jeofizik yntemlerdir. Bu yntemler ve arazide uygulanmalar konusu aada ksaca aklanmaktadr.

3.3.1. Aratrma ukuru almas

Kohezyonsuz yada bloklu ve iri akll kohezyonlu zeminlerde en iyi metot kepe veya benzeri bir ekipmanla yaplan aratrma ukuru kazsdr. Bu tip zeminlerde sondaj almalarnn olduka zor olmas, rselenmemi numune almann ise olduka zor, baz durumlarda ise imkansz olmas sebebiyle aratrma ukuru almas tercih edilir. Bu teknik, snrl derinliklerde zemin yapsnn gzlenebilmesine imkan salayan olduka pratik ve dk maliyetli bir yntemdir.

3.3.2. Sondaj almalar

lkemizde

zemin

ett

almalarnda

zellikle

dnel

(rotary)

sondaj

uygulanmaktadr. Bunun ana nedeni hzl oluu ve tm kurum ve kurulularca yaygn olarak kabul grmesidir. Srekli burgularla delgi de kohezyonlu zeminlerde uygulanmaktadr. Hafif vurmal (darbeli) sondaj teknii ise kum kovas (kohezyonsuz zeminlerde) veya kil kovas (kohezyonlu zeminlerde) kullanlarak btn zeminlerde uygulanmaktadr. Bu teknikte zemin profili daha detayl bir ekilde takip edilebilmektedir. Ancak darbeli sondaj teknii zemin ett almalarnda nadiren tercih edilmektedir.

Sondaj almalarnn balamasnn ardndan zemin koullar dikkate alnarak alma programn gzden geirmek faydal sonulara ulamay salayacaktr. Balangta sondaj kuyularnn aralklarnn 10 m 25 m olmas uygundur. Byk parsellerde (>1000 m2) yap oturum alannn drt kesi ve ortasnda sondaj kuyularn amak doru olacaktr. Daha kk parsellerde, ok deiken zemin

10
koullarnn bulunduu haller dnda, her 300 m2 iin en az bir adet sondaj yaplr [6].

Sondaj kuyularnn derinlikleri, yapnn zeminde ve yer alt suyunda yapaca etki derinliine kadar olmaldr. Yapnn ina edilecei alanda, temeller iin uygun olmayan tm formasyonlarn (dolgu, zayf ve skabilen zeminler) altna kadar sondaj srdrlmelidir.

3.3.3. Jeofizik yntemler

Jeofizik yntemler; deprem hareketi altnda mhendislik yaplarnn dinamik analizlerinin yaplabilmesi iin elastik dalga hzlarnn (Vp, Vs) ve dinamik elastik parametrelerinin tayini iin kullanlr. Geoteknik yntemlerin desteklenmesi ve elde edilen verilerin teyid edilmesi amac ile zaman ve maliyet asndan ekonomik bu yntemler sklkla kullanlmaktadr.

3.3.3.1. Sismik krlma yntemi

Zemin ett almalarnda sklkla kullanlan jeofizik yntemlerden biridir. Zemin zerinde eitli enerji kaynaklar ile yapay olarak oluturulan ve yapay deprem olarak nitelendirilen kk sarsntlarn yani elastik dalgalar ile yeralt yapsnn incelenmesinde kullanlr.

Bu yntemde, ncelikle yeryznde ya da yeryzne yakn bir derinlikte yapay bir kaynak vastas ile elastik dalgalar retilir. Bu dalgalarn yer ierisinde yaylrken krlarak veya yansyarak getikleri ortamlarn fiziksel (mekanik) zelliklerini tayarak sismik sinyal olarak yeryzne gelileri alc aletler ile kaydedilir (ekil 2). Burada kaydedilen parametre, bir dalgann kaynaktan kp alcya gelmesi iin geen zamandr. Bylece kendine zg deerlendirme metotlar vastasyla incelenen kaytlardan, yeralt yaps, dalgann her tabaka iindeki yaylma hz ve tabaka kalnl ile hesaplanr.

11

ekil 2. Yatay katmanl ortamda krlarak gelen sismik dalgann izledii yol ve oluturaca zamanuzaklk (t-x) grafii.

Sismik lmler yer iinde yaylan boyuna veya skma, Vp, ayrca enine ve kayma, Vs, dalgas hzlarnn llebilmesi amacyla yaplr. Vp dalga hzlar vastasyla, yer alt yapsal konumunun dey ve yanal olarak (derinlik, kalnlk, eim, krk, fay, gzeneklilik, boluk, sklebilirlik) tespit edilir. Vs dalga hzlar ise zeminin elastik zelliklerinin (zemin hakim periyodu, dinamik elastisite, young modl, kayma modl, bulk modl) tanmlanmasn salamaktadr.

3.3.3.2. Sismik yansma yntemi

Sismik yansma yntemi yeraltnn iki veya boyutlu, ayrntl yapsal ve stratigrafik kesitinin elde edilmesinde kullanlr.

Sismik Yansma Yntemi almalarn aamada toplamak mmkndr:

1- Arazide sismik verilerin toplanmas 2- Verilerin ofiste bilgisayarlarla ileme tabi tutulmas (Veri- lem) 3- Verilerin deerlendirilmesi

12

Sismik yansma yntemi ekonomik olarak petrol ve doal gaz aratrmalarnda, kmr yata aratrmalarnda, mhendislik amal olarak ky tesislerinin denizalt zemin ve kel istif artlarnn belirlenmesinde, liman, karayolu, baraj ve byk yaplarn inas ile ilgili temel kaya problemlerinin zmnde, kltrel olarak arkeojeolojik almalarda bilimsel amal olarak kara ve denizde yerkabuu aratrmalarnda kullanlmaktadr.

3.3.3.3. Kart kuyu dalga yaylma deneyi

Kayma dalgas hzlarnn belirlenmesi amacyla kullanlan dier bir yntem de kart kuyu dalga yaylma deneyidir. Kart kuyu deneylerinde kayma modl ile kayma dalgas hz Vs ve zemin younluu arasnda; G = Vs2

(1)

bants verilmektedir. Burada; Vs dr. : Zeminin younluu : Kayma dalgas hz

Kart kuyu dalga yaylma deneylerinde arazide iki yada daha fazla sondaj kuyusu almas gerekmektedir. Bu yntemde kuyularn birinde yapay bir kaynak vastas ile oluturulan elastik dalgalar dier kuyuya yerletirilen alclar vastasyla kaydedilir. Kuyular aras mesafenin bilinmesi yani sismik dalgalarn getii mesafe yardmyla dalgalarn yaylma hzlar tespit edilir.

Sismik dalga hzlarnn tespit edilebilmesi iin olduka baarl yntemlerden biri olan kart kuyu dalga yaylma deneyleri; ekonomik olmamalar sebebiyle gnmzde zemin ett almalarnda nadiren kullanlmaktadr. Bu yntem yerine daha ekonomik olan aa kuyu yntemi daha sklkla tercih edilmektedir.

13

3.3.3.4. Kuyu st (up hole) ve kuyu ii (down hole) dalga yaylma deneyi

Kuyu st ve kuyu ii dalga yaylma deneyleri, arazide alan tek bir sondaj kuyusunda gerekletirilebilir. Kuyu st (Up Hole) yntemindede kuyu ierisinde oluturulan elastik dalgalar, zemin yzeyine yerletirilen alclar vastasyla kaydedilir. Kuyu ii (Down Hole) tekniinde ise alclar kuyu ierisine yerletirilerek, zemin yzeyinde elastik dalgalar retilir. Her iki metotta da dalgalarn katettii mesafeler ile bu mesafeyi katettikleri sreler lldnden sismik dalga hzlar tespit edilebilmektedir. Kart kuyu dalga yaylma deneylerine nazaran daha ekonomik olmas sebebiyle zemin ett almalarnda daha fazla tercih edilen bir yntemdir.

Kuyu ii almalarnda Stokoe ve Woods (1972)'nin teklif ettii ekilde de almalar yaplabilir [7]. Bu durumda kuyu iine plastik bir boru indirilir. Kuyu cidar ile boru arasndaki boluk ince taneli akl ve kum ile tamamen doldurulur. Kuyu stne veya yaknna ahap bir deme yerletirilir. Enine dalgalan kaydetmek iin yere paralel ynde, boyuna dalgalar kaydetmek iin yere dik olacak tarzda demeye vurularak sismik enerji oluturulur. Eer sismik cihaz, sinyal kuvvetlendirici zellie sahip ise, ok derin kuyularda da alma yapmak mmkn olabilir.

3.3.3.5. Mikrotremor yntemi

Mikrotremor yntemi; yeryzndeki sismik grltleri periyot ve genlik kkenlerine gre deerlendiren bir jeofizik yntemdir. Mikrotremor almalarnn mhendislik sismolojisi kapsamnda deerlendirilmesi ynnde ilk almalar Kanai tarafndan 1960larda yaplmtr. Kanainin mikrotremor verilerine dayanarak yapt zemin snflamas ile ilgili olarak iki yaklam bulunmaktadr. Birinci yaklamda, mikrotremorlarn en byk ve ortalama periyotlar arasndaki iliki, ikinci yaklamda ise en byk genlikle hakim periyot arasndaki iliki incelenmektedir. Nakamurann gelitirdii spektral oran teknii gnmzde aratrmaclar tarafndan sklkla kullanlan bir deerlendirme yntemidir. Mikrotremor almalar ile

14

depremin farkl zeminlerde neden olaca yer hareketlerinin zaman ve frekans ortamnda tanmlanmas amalanmaktadr.

3.4. Arazide Yerinde Yaplan Deneyler

Geoteknik problemlerin doru olarak tespit edilmesi, geoteknik zelliklerin doru olarak tespit edilmesine baldr. Son yllarda bu amala arazi deney tekniklerini laboratuar tekniklerine gre gelitirme abalar vardr. Ancak bu alandaki tm gelimele karn laboratuar tekniklerinin yerine gemesi beklenmemelidir.

lkemizde zemin ett almalarnda sklkla kullanlan arazi deneylerine aada ksaca deinilmitir.

3.4.1. Standart penetrasyon deneyi (SPT)

Baz arazi deneyleri 40-50 yldan beri kullanla gelmektedir. Bazlar ise teknolojik gelimeler ile birlikte ortaya kmtr. SPT, geoteknik mhendisliinde yaygn olarak kullanlan arazi deneylerinden biridir [1].

SPT, ASTM (D 1586) da tanmland ekilde, sondaj tijlerine taklm, ortasndan ikiye ayrlabilen ve iinde pirinten yaplm bir i tpn bulunduu bir rnekleyicinin, 63.5 kg arlnda bir ahmerdann 760 mm ykseklikten tijlerin zerine drlerek zemine sokulmas ilkesine dayanr. Kullanlan ahmerdan trleri eitli lkelere gre farkllk gstermekle birlikte, lkemizde yaygn olarak Donut tipi ahmerdan kullanlmaktadr [8].

Uygulamada ncelikle sondaj kuyusu deneyin yaplaca derinlie kadar temizlenerek, deney derinliinde rselenmi sedimandan mmkn olduunca arndrlr. Tijlerin ucuna yerletirilen rnekleyici kuyu tabanna kadar indirilir. ahmerdann tijlerin zerine drlmesi ilkesiyle kez 15 cm ilerleyen rnekleyici iin her bir 15 cm ilerlemeyi salayan vuru says kaydedilir. Son iki aamadaki toplam vuru says SPT deeri (N deeri) olarak adlandrlr.

15

rnekleyici son iki aamada 30 cmlik bir penetrasyona ulamadan nce elde edilen darbe says 50 ise daha fazla darbe uygulanmaz ve SPT deeri ref olarak adlandrlr. SPT, temiz ince-orta kumlar, ok ince akll kumlar ve az siltli kumlarn ve silt-killerin mhendislik zelliklerinin tahmini iin yararl olan bir deney tr olup; bu zeminlerde daha uygun sonular vermektedir. Ancak zemin ierisindeki iri dane oran arttka, rnekleyici azna kaba danelerin rastlamas gerek sklktan daha fazla skla ulalmasna sebep olabilir. Bu sebeple bu tr zeminlerde SPT sonular ok fazla gvenilir olmamaktadr.

SPT deneyinin rselenmemi bir zemin zerine uygulanmas esastr. Deneyden nce sondaj kuyusu dikkatlice temizlenmelidir. Sondaj suyu seviyesi daima yer alt suyu seviyesinde ya da daha yksek tutulmaldr. Delgi aleti ve tijler kuyu ierisindeki zeminin gevemesini nlemek iin yava bir ekilde ekilmelidir. Zeminin kendini tutamad durumlarda kuyu ierisinde muhafaza borusu ya da sondaj amuru kullanlmaldr. Muhafaza borusu kullanld durumlarda, muhafaza borusu deneyin yaplaca seviyenin daha altna aklmamaldr.

Deneyin tamamlanmasnn ardndan rnekleyici yzeye ekilir ve alr. Zemine ait numuneler hava geirimsiz kaplar ierisinde muhafaza edilmelidir. Bu kaplar zerine alma alan, sondaj kuyu numaras, penetrasyon derinlii, darbe says, numune alma tarihi gibi bilgiler kaydedilmelidir. Alnan numuneler, zemin parametrelerinin belirlenmesi noktasndan bakldnda rselenmi kabul edilir.

SPT deneyinin asl amacnn kumlar ve akllar iin greceli skln elde edilmesi olmasna kar; silt, kil ve ayrm kayalarn mukavemetinin tahmin edilmesinde de kullanlmaktadr. Basit ve ucuz bir teknik olmas sebebiyle yaygn olarak kullanlan deney; zellikle sondaj almalarndan yeterli kalitede rnek almann mmkn olmad koullarda zemin parametrelerinin yaklak elde edilmesinde yararl olmaktadr.

SPT deneylerinin doru bir ekilde yaplabilmesi iin ncelikle deneyi yapan kii ya da kiilerin deneyin nasl yapldn tamamen bilmesi gerekmektedir. lkemizde

16

zemin ettlerinde gerekletirilen SPT deneylerinin doruluu asndan en byk sorun deneyin doru olarak bilinmemesinden kaynaklanmaktadr.

SPT-N deerlerlerini bir ok faktr etkilemektedir. Arazide llen SPT-N deeri, bu etki faktrleri sonucunda ok ar yksek ya da ok ar dk elde edilebilmektedir. Ar yksek elde edilen SPT-N deerleri, zemin parametreleri ve tama gc asndan gvenli olmayan tahminlere sebep olur. Ar dk elde edilen SPT-N deerleri ise ar gvenli sonulara sebep olmaktadr.

SPT-N deerlerini etkileyen faktrler; yanl sondaj teknii, standart olmayan ya da hatal aletlerin kullanlmas, standartlara uygun davranlmamas, deneyi

gerekletiren kiilerin yetersizlii gibi ana unsurlardan olumaktadr.

3.4.2. Koni penetrasyon deneyi (CPT)

Penetrometre; belli bir ortama itilen sert bir cismin grd direnci len alet iin kullanlmaktadr. 1940larda gelitirildii Hollandada 60 derecelik konik ulu ve 10 cm2 kesitli elik penetrometre bu lkenin ad ile anlmtr. Konik sonda hidrolik olarak srekli itilirken, okunan u direnci qc ile kumun tama gcn lmekte buradan da kayma direnci asnda geilebilmektedir [9].

Gelitirilen ikinci modelde, penetrometre zemine itilirken u direnci yannda artrlm gvde yzey alan boyunca srtnme de toplam diren olarak llmektedir. Daha sonra u itilerek aradaki farktan evre srtnmesi

bulunmaktadr. Bu penetrometrede numune alnamadndan direnci llen zeminin tr, u direnci/evre srtnmesi oranndan tahmin edilmektedir. Elektronik teknolojisindeki gelimeler 1970lerde penetrometre lmlerinin de bu yaplmas kolayln getirmitir [9].

Penetrometre lmlerinde ok nemli bir gelime 1980lerde konik ucun hemen arkasna bir piyezometrenin yerletirilmesiyle olmutur. Piyezokoni ismi verilen bu aletde (CPTU), zeminin kayma direnci yannda ar konsolidasyon oran, svlama potansiyeli, hatta skunette toprak basnc katsays da llebilmektedir. Bu aletin

17

uygulamasyla ilgili aratrmalar srmekte olup, lmelerin sismik olarak da yaplmas gndemde bulunmaktadr. Bu deneyin zemin parametrelerini en iyi yanstan deney olduu konusunda fikir birlii belirmitir. Ayrca bu yntemde deney sonular operatr faktrnden daha az etkilenmektedir.

3.4.3. Sismik koni penetrasyon deneyi (SCPT)

Bu deney zeminin dinamik parametrelerini bulmak amacyla yaplr. SCPT, CPT uygulamas esnasnda belirli derinliklerde deney durdurularak gerekletirilir. Konik penetrometreye takl bulunan ivme lerler ile zeminin kayma dalgas hz bu esnada llr. Elastik teori kayma dalgas hz (Vs), zemin younluu, () ve kayma modl (G) arasndaki ilikiyi (1) numaral bant ile vermektedir.

Bylelikle kayma modl, yerinde kayma dalgas hzlarnn llmesi aracl ile llebilmektedir. Yerinde sismik deneylerde elde edilen kayma birim deformasyonunun genelde 10-4 mertebesinde kk genliklere sahip olmas nedeniyle, dk deformasyon seviyelerinde dinamik kayma modl, Gmaxin llebilmesine olanak tanmaktadr. Bu tr bir deneyin allagelmi sondaj teknikleri ve kuyu ii yntemleri ile gerekletirilmesi birden fazla sondaj kuyusu gerektirmesi nedeniyle olduka yksek maliyetli ve uzun sre gerektirmektedir [10].

Sismik koni, University of British Colombiada (UBC) gelitirilmitir. Sismik koni, piyezokoni ile beraber oluturulabilir. Sismik koninin kullanm esnasnda, tetik kayna, dalgay alglayc ve kaydedici cihazlar gereklidir. Kayma dalgas genellikle yzeyde tekrarlanan tek ynde oluturulan darbeler ile meydana getirilir. Bylece kaynaktan alcya gelerek kaydedilen sismik dalgalardan kayma dalgas hzlar elde edilmi olur.

Yerinde kayma dalgas hzlarnn hassas bir ekilde llmesine imkan tanyan yeni bir deney yntemi olarak sismik koni penetrasyon deneyi (SCPT) maliyetleri nemli oranda drd gibi, zemin profilinin geoteknik ve geodinamik parametrelerinin ayn zamanda ve sratli bir ekilde llmesine olanak tanmaktadr [10].

18

3.4.4. Plaka ykleme deneyi

ri daneli zeminlerde ya da kk talar ve iri akllar ieren zeminlerde olduka iyi sonular veren bir yntemdir. Bina tr mhendislik yaplar iin gerekletirilen zemin ett almalarnda plaka ykleme deneyleri, yzeysel temeller altndaki zeminin tama gcnn bulunmas amacyla kullanlmaktadr. Bunun iin belirli bir yk alan ile zemine artan basnlar uygulanr ve bu basnlar altnda ykleme plakasnn zemine batma (oturma) miktarlarna dayanlarak saptanan yk-oturma bantsndan zeminin gvenle tayabilecei yk bulunur.

Plaka ykleme deneyinin yzeysel temellerdeki kullanlma alan ilgili standartlarla snrlandrlmtr. Buna gre genel olarak zeminin yap geniliinin 2 ila 3 kat derinlie kadar deimedii (homojen olduu), rselenmemi zemin rnei alnamad veya ok g alnabildii durumlarda plaka basn deneyine izin verilir. Kohezyonlu zeminlerde rselenmemi rnek gvenilir bir biimde alnabildiinden, bu zeminlerde deneme yklemesi yapmaya gerek yoktur. Ayrca kohezyonlu zeminlerde boluk suyu basncndan dolay oturmalarn sona ermesi ok uzun zaman beklemeyi gerektirdiinden, bu zeminler iin ykleme deneyi ile sonu alnmas da olduka gtr.

DIN 18 134e gre deney iin rijit ykleme plakasnn 30, 60 veya 76,2 cm standart aplarnda (D) olmas ngrlmtr. Byk apl plakalar kullanldnda, rijitlii artracak biimde kk plakalar daha by zerine yerletirilir. Normal durumlarda 30 cm apndaki plakalardan yararlanlr. Daha byk plakalar, en byk dane ap plaka apnn 1/5 inden (D/5) byk olmamak zere, zeminde iri daneler bulunduunda gereklidir. Fakat burada plaka etkisinin aa yukar 1,5 D derinliine kadar uzanabilecei varsaym ile denenen tabaka kalnlnn gz nne alnmas gerekir. Hatta yumuak zeminlerde bile byk apl plakalarn kullanlmasnn yararl olaca sylenebilir.

19

3.5. Laboratuar Deneyleri

Zeminler, tabii bir malzeme olmalar ve kat, sv, gaz gibi deiik fazda bileenden meydana gelmeleri sebebi ile, dier inaat mhendislii malzemelerine gre davranlarnn anlalmas ok daha zordur. Bu sebeple, zemin zelliklerinin her proje alan iin deneysel olarak saptanmas gerekmektedir. Bu yaplrken arazi koullarnn dikkatle gz nnde bulundurulmas unutulmamaldr.

Zemin ett almalarnda, zeminlerin mhendislik zelliklerinin tanmlanmas ve deneysel olarak saptanmas amacyla kullanlan deneyler ana balk altnda snflandrlabilirler. Bunlar:

1. Snflandrma Deneyleri a. Elek Analizi Deneyi b. Hidrometre Deneyi c. Kvam Limitleri Deneyleri i. Casagrande Deneyi ii. Den Koni Deneyi iii. Plastik Limit Deneyi iv. Rtre Limit Deneyi 2. Zeminin Gerilme-ekil Deitirme Karakteristiklerini Belirleyen Deneyler a. Kesme Kutusu Deneyi b. Serbest Basn Deneyi c. Eksenli Basn Deneyi 3. Zeminin Oturma Karakteristiklerini Belirleyen Deneyler a. Konsolidasyon Deneyi dir.

3.5.1. Snflandrma deneyleri

Zeminler, farkl mhendislik zelliklerine sahip birok malzemenin birleiminden olumaktadrlar. Bu sebeple, yklemeler altnda zeminlerin davranlarn analiz edebilmek ve mhendislik tasarmlar iin gerekli parametreleri belirleyebilmek iin,

20

zeminleri ncelikle basit zelliklerine gre snflandrmak, daha sonra ise zeminlerin mhendislik zelliklerini saptamaya almak yararl olmaktadr. Zemin ett almalarnda zeminleri snflandrmak iin gerekletirilen balca laboratuar deneyleri aada ksaca aklanmtr.

3.5.1.1. Elek analizi

ri daneli zeminlerde dane ap dalmn belirlemek iin kullanlan deney yntemidir. Bu amala zemin numunesi, deiik byklkte aklklar olan bir seri standart elekten geirilmekte ve deiik boyutlar arasnda kalan danelerin arlk yzdesi (toplam kuru arla oran) saptanmaktadr. Zemin srasyla en byk aklkl elekten en kk aklkl elee doru bir seri elekten geirildii zaman, bir elekten geip dieri zerinde kalan danelerin iinde kald ap snrlar belirlenmi olmaktadr.

3.5.1.2. Hidrometre deneyi

200 nolu elekten geen ince daneli zeminlerin (siltler ve killer) dane aplarnn belirlenmesi amacyla kullanlmaktadr. Bu deney almasnda, belli bir arlktaki zemin numunesi mekanik bir kartrc ile kartrlarak suda bir sspansiyon haline getirilir. yice kartrlan sspansiyon kelmeye braklarak deiik zaman aralklar ile younluk lmleri gerekletirilir. Bu sayede zemin ierisindeki danelerin ap dalmlar belirlenmi olmaktadr.

3.5.1.3. Kvam limitleri deneyleri

nce daneli zeminlerin mhendislik zellikleri boluklarnda bulunan su miktarna bal olarak deimektedir. nce daneli zeminlerin su muhtevas deitike kvam da deimektedir. Belirli bir snr su muhtevas deerine kadar kat kvamda bulunan zeminler, bu snr su muhtevas deerinden belirli bir snr su muhtevas deerine kadar plastik davran sergilemektedir. Bu snr su muhtevalarnn hepsine birden kvam limitleri denilmektedir. Kvam limitleri ilk olarak Atterberg (1911) tarafndan nerildiinden Atterberg Limitleri olarak da adlandrlmaktadr [11]. Kvam

21

limitlerinin kkten bye doru aldklar isim ise sras ile rtre limiti, plastik limit ve likit limitdir. Kvam limitleri, aada verilen deneyler yardmyla laboratuar ortamnda tespit edilebilmektedir.

a. Casagrande Deneyi b. Den Koni Deneyi c. Plastik Limit Deneyi d. Rtre Limit Deneyi

3.5.2. Zeminin kayma direnci karakteristiklerini len deneyler

Zemin tabakalar iinde, gerek kendi arlklarndan gerekse zemin zerine uygulanan yklerden dolay gerilmeler olumaktadr. Uygulanan ykler altnda zeminlerde ortaya kan gerilmeler ise zeminin ekil deitirmesine yol amaktadr. Dier birok inaat malzemesine gre zeminlerin gerilme-ekil deitirme davran genellikle ok daha karmak olmaktadr. Zeminler zerine uygulanan yklerin yol at gerilmeler belirli snr deerlerini atnda, zeminde gme meydana gelmektedir. Zeminlerde gme meydana gelmesi iin, olas bir kayma dzlemi boyunca kayma direncinin almas gerekmektedir. Zeminin kayma mukavemeti ise, gmeye meydan vermeden kar koyabilecei en byk kayma gerilmesi olarak ifade edilebilir.

Dier zemin problemlerinde olduu gibi zemin ett almalarnda da zeminlerin gerilme ve ekil deitirme davrannn incelenmesi amacyla kullanlan deneysel yntemler aada aklanacaktr.

3.5.2.1. Kesme kutusu deneyi

Kesme kutusu deneyinde, zemin numunesi dikdrtgen veya dairesel kesitli ve iki paradan oluan rijit bir kutu iine yerletirilmektedir. Uygulanan bir kesme kuvveti altnda, kutunun alt paras sabit tutulurken st paras yatay bir dzlem zerinde hareket edebilmekte ve bylece numunenin ortasndan geen yatay dzlem boyunca zemin kaymaya zorlanmaktadr.

22

Numune zerine normal gerilme uygulamak, ve bylece kesmeden nce zeminin konsolide olmas ve kesme srasnda normal gerilmelerin kontrol altnda tutulmas mmkn olmaktadr. Bu deneyde, zemin nceden belirlenmi (numunenin ortasndan geen) yatay bir dzlem boyunca krlmaya (gmeye) zorlanmaktadr. Belirli bir normal gerilme altnda, uygulanan kesme kuvveti ile meydana gelen yatay yer deitirmelerdir. Deney srasnda ulalan en byk kayma gerilmesi veya gme, kabul edilebilecek ekil deitirmelere yol aan kayma gerilmesi zeminin belirli bir normal gerilme altnda tekrarlanarak mukavemet zarfn elde etmek mmkn olmaktadr.

Kesme srasnda oluan boluk suyu basnc artlarn lmenin mmkn olmamas, gmeye ulalmadan nceki gerilme seviyelerinde asal gerilme dorultularnn belirsiz olmas ve kurulma dzlemi boyunca gerilme dalmnn niform olmamas bu deneyin kstlayc ynlerini oluturmaktadr. Uygulamada, kesme kutusu deneyi daha ok kumlarn kayma mukavemetini saptamak iin kullanlmaktadr. Kum zeminler iin elde edilen kayma mukavemeti as drenajl ykleme durumlar iin olup, arazi koullar ile uyumlu olduu kabul edilebilir. Deney numunesinin arazi boluk oranna sahip olacak ekilde hazrlanmasna dikkat etmek gerekmektedir.

3.5.2.2. Serbest basn deneyi

Serbest basn deneyinde silindirik bir zemin numunesi yalnzca eksenel dorultuda yklemeye tabi tutulmaktadr. Eksenel yk artlar altnda meydana gelen numunenin boy ksalmas (eksenel ekil deitirmesi) llmekte gerilme-ekil deitirme erileri elde edilmektedir. Eksenel gerilmenin en byk deeri (veya gme kabul edilebilecek ekil deitirme seviyesine karlk gelen deeri) zeminin serbest basn mukavemeti (qu) deerini vermektedir. Numunede oluan kayma dzleminin alt ve st ykleme balklar ile kesimemesi iin, boy uzunluu/ap orannn, h/d>2 olarak seilmesi uygun olmaktadr.

Serbest basn deneyi ancak herhangi bir yanal destek olmakszn kendi kendini dik olarak ayakta tutabilecek zelliklere sahip zeminler zerinde uygulanmas mmkn deildir, yalnzca killi zeminler iin kullanlan bir deney yntemi olmaktadr. Deney

23

srasnda numunenin drenaj koullar kontrol edilmedii iin, hzl ykleme yaplarak zeminin drenajsz kayma mukavemetinin elde edildii kabul edilmektedir. Eksenel yklemeden nce zemini konsolide etmek ve eksenel ykleme srasnda oluan boluk suyu basnlarn lmek mmkn olmamaktadr. Bu kstlayc ynlerine karn, serbest basn deneyi killerin drenajsz kayma mukavemetini belirlemekte yaygn olarak kullanlan bir deney yntemi olmaktadr. Bir serbest basn deneyinde gme anndaki gerilme durumunu gsteren mohr dairesi ve drenajsz kayma mukavemeti zarf ekil 3de gsterilmitir.

Mukavemet Zarf

cu

3=0

qu

ekil 3. Serbest Basn Deney Sonularn Gsteren Mohr Dairesi ve Mukavemet Zarf

Drenajsz kayma mukavemetinin f = cu = (1/2)qu olarak elde edilebilecei bu ekilden ak olarak grlmektedir. Fakat bu ekilde elde edilen kayma mukavemetinin, ancak zel arazi ykleme ve drenaj koullarnda geerli olacan hatrdan karmamamz gerekmektedir.

3.5.2.3. eksenli basn deneyi

Zeminlerin kayma mukavemetini saptamak iin kullanlan laboratuar deney yntemleri arasnda eksenli basn deneyi en gelimilerinden biri olmaktadr. Bu deney dzeni ile, zeminin arazi koullarnda sahip olaca kayma mukavemetini geree yakn olarak belirlemek mmkn olmaktadr. eksenli basn deneyinde kontrol edilebilen ve llebilen parametreler u ekilde sralanabilir:

24

a. Zemin numunesi arazi gerilmeleri altnda konsolide edilebilmekte ve doygunluk derecesi kontrol edilebilmektedir. b. Yanal ve eksenel gerilmeler uygulamak sureti ile arazi ykleme izlerine yakn yklemeler yaplabilmektedir. c. Eksenel ykleme srasnda drenajsz veya drenajl koullar geerli

klnabilmektedir. d. Drenajsz yklemelerde numunede oluan boluk suyu basnc artlar, drenajl deneylerde ise meydana gelen hacim deiimleri llebilmektedir.

eksenli basn deneyinde, silindirik bir zemin numunesi bir hcre iine yerletirilmekte ve hcreye uygulanan basn (hava veya su basnc) vastas ile zemin numunesi zerinde hidrostatik bir basn uygulanabilmektedir. Numune etrafna geirilen bir lastik klf zeminin hcreyi dolduran su ile temas etmesini nlemekte ve numune iine ve dna ayr ayr basnlar uygulanmasn mmkn klmaktadr. Numune st balna temas eden bir piston vastas ile eksenel gerilme uygulanmakta, numune alt ve st balklarna bal ince kanallar vastas ile de deney srasnda drenaj durumu (zemin suyunun dlar kp kmamas) kontrol edilebilmektedir.

eksenli basn deneyi iki aamadan olumaktadr;

1. Aama: Zemin numunesi zerine arazide yklenmeden nce etkiyen gerilmelerin hcre basnc vastas ile uygulanmas. Bu aamada drenaja izin verilirse numune konsolide edilebilmektedir.

2. Aama: Eksenel basn uygulanmas. Bu aama drenajl ve drenajsz olarak gerekletirilebilmektedir. Drenajl deney yaplmas durumunda, ykleme hznn zeminin permeabilitesine gre seilerek, zemin iindeki suyun rahatlkla dar kmasna, dolaysyla boluk suyu basnc artlar olumamasna dikkat etmek gerekmektedir.

Yukardaki aamalarn her ikisinde de drenaj durumu kontrol edilerek, deiik trde eksenli basn deneyi yrtmek mmkn olmaktadr.

25

a) Konsolidasyonsuz-Drenajsz Deneyler (UU-deneyleri): Bu tr deneyde, zemin suyunun gerek hcre basnc uygulanmasnda gerekse eksenel ykleme srasnda numuneden dlar kmasna izin verilmemektedir. b) Konsolidasyonlu-Drenajsz Deneyler (CU-deneyleri): Birinci aamada hidrostatik basn altnda zemin suyunun dar kmasna (numunenin konsolide olmasna) izin verdikten sonra, ikinci aamada drenajsz durumda eksenel ykleme yaplan deneyler. c) Konsolidasyonlu-Drenajl Deneyler (CD-deneyleri): Her iki aamada da

(hidrostatik hcre basnc uygulanmas ve eksenel ykleme) drenaja izin verilen tr deneylerdir. Deiik trde eksenli basn deneyleri uygulanarak, arazideki zemin tabakalarnn farkl ykleme ve drenaj koullar altnda gsterecekleri gerilme-ekil deitirme davranlarn ve kayma mukavemetlerini belirlemek mmkn olmaktadr.

3.5.3. Zeminin oturma ve skma karakteristiklerini belirleyen deneyler

zerine yk uygulanan her malzemenin ekil deitirme gstermesi gibi zeminler de yk altnda ekil deitirmeye maruz kalmaktadrlar. Uygulanan ykler zemin ierisinde gerek kayma gerilmelerine gerekse dey ve yatay dzlemlere etkiyen normal gerilmelerde artlara sebep olmaktadr. Uygulanan yklerin yol at dey normal gerilme artlar ise zeminin kayma mukavemetini etkilemekle birlikte, zeminde dey ekil deitirmelere de yol amaktadr. Yk altnda kalan zemin tabakalarnn dey ekil deitirmeleri toplam zemin yzeyinde yada temel altnda oturmalar meydana gelmesi sonucunu dourur. Temeller altnda meydana gelen bu tr zemin deformasyonlar sonucunda; yapnn gvenlii asndan tehlike oluturacak durumlar meydana gelebilmektedir.

Yk altnda zeminde meydana gelecek ekil deitirmelerini deneysel yntemler ile belirlemek amacyla eitli teknikler gelitirilmitir. Zemin ett almalarnda da yararlanlan bu laboratuar deneylerine aada kcaca deinilmitir.

26

3.5.3.1. Konsolidasyon deneyi

Arazideki zemin tabakalarnn dey yklemeler altnda skmas esas olarak tek boyutlu bir skma problemi oluturduu iin, laboratuar deney dzeneinde zeminin yanal genilemesine izin verilmemekte ve belirli dey ykler altnda zeminin boy ksalmas llmektedir. dometre cihaznda rijit bir elik halka ierisine yerletirilen zemin numunesinin alt ve st yzeylerine konan geirimli talardan zemin ierisindeki suyun dey dorultuda hareketle dar kmasna izin verilir. Uygulanan sabit bir yk altnda meydana gelen dey ekil deitirmeler hassas bir okuma saati yardmyla srekli llerek kaydedilir. Zemin numunesinin alan sabit olduundan, boy ksalmas lmlerinden hacim deiiklikleri kolaylkla hesaplanabilmektedir.

3.5.4. Dier laboratuar deneyleri

Zeminlerin zellikle kayma mukavemetlerinin laboratuarda deneysel yntemler yardmyla belirlenmesi iin yukarda ksaca aklanan deney almalar yannda birok farkl deney yntemi de gelitirilmitir. Burada, bu deney yntemlerinden zellikle killerin drenajsz kayma mukavametinin belirlenmesi amacyla zemin ett almalarnda kullanlan iki yntem ksaca aklanacaktr.

3.5.4.1. Laboratuar veyn deneyi

Bu deneyde frldak (veyn) zemin iine batrldktan sonra, zemin iinde dnmeye zorlanmakta, zeminin direncinin almasna karlk gelen burulma momentinden zeminin kayma mukavemeti =(3 Tmax) / (2D3) ) (H/D=1 iin) =(6 Tmax) / (7D3) ) (H/D=2 iin)

(2) (3)

bantlarndan hesaplanabilmektedir. Burada, Tmax zeminde gmeye (frldan zemin iinde rahata dnmesine) yol aan burulma momentini, H ve D ise frldan

27

boyutlarn gstermektedir. Veyn deneyinin arazideki zemin tabakalarnn yerinde kayma mukavemetini lmek iin gelitirilmi modelleri de mevcuttur. Deney ancak yumuak killerde gvenilir sonu vermektedir. Yalnz ykleme hz, arazide uygulanan ykleme hzlarndan olduka daha yksek olduu iin, bir dzeltme yaplmasnn uygun olaca tavsiye edilmektedir. Bjerrum (1972) bu dzeltmenin

(f )arazi= (f)veyn

(4)

eklinde yaplabileceini ve dzeltme faktrnn zeminin plastisite indisi deerine bal olarak

=1.7-0.54 log Ip < 1.0 eklinde elde edilebileceini nermitir.

(5)

3.5.4.2. Den koni deneyi

Bu deneyde, standart boyutlarda ve arlkta metal bir koni, sabit bir ykseklikten zemin numunesi zerine drlmekte, zeminin drenajsz kayma mukavemetinin koninin arl ile dorudan, koninin zemin iine batma miktarnn karesi ile tersten orantl olduu kabul edilmektedir. Aletin kalibrasyon tablolarndan, zemin iine batma miktarndan zeminin drenajsz kayma mukavemeti elde edilebilmektedir. Bu deneyin de yalnzca yumuak normal konsolide killerde gvenilir sonu verdii kabul edilmektedir.

28

BLM

4.

ZEM N

ETT

ALIMALARI

SONUCUNDA

GEOTEKN K RAPOR HAZIRLANMASI VE SUNULMASI

4.1. Giri

Zemin ett almas kapsamnda n ett, arazi almalar ve laboratuar deney almalar sonucunda elde edilen verileri yorumlanmas ile bir geoteknik zemin ett raporu hazrlanr. Geoteknik mhendisinin hazrlad bu rapor genel olarak, allan alan ile genel bilgiler, alann genel zemin zellikleri ve tasarlanan yap iin zeminde alnmas nerilen tedbirleri ierir.

Bu blmde, geoteknik ett almalar sonucunda hazrlanan raporlarn ierii ve bu almalar sonucunda elde edilen zemin parametrelerine ksaca deinilmitir.

4.2. Geoteknik Ett Raporunun erii

Bir geoteknik ett raporunda ncelikle allan alan ile ilgili parsel bilgileri belirtilmelidir. Parselin imar bilgileri ve alanda yaplmas planlanan yap ile ilgili tm bilgiler detayl bir ekilde aklanmaldr.

allan alan ile ilgili bu bilgilerin verilmesinin ardndan parselin jeolojisi, jeomorfolojik ve topografik zellikleri aklanmal; alann bulunduu blgenin depremsellii hakknda bilgiler sunulmaldr. Blgedeki tarihsel depremler, alann sismotektonik zellikleri, alann ierisinde yer ald deprem blgesi, etkin yer ivme katsays ve alanda deprem etkisi sonucunda oluabilecek zemin problemleri belirlenmelidir.

29

Alanda gerekletirilen tm arazi almalar, arazi deneyleri ve laboratuar deney almalar detayl olarak aklanmal; elde edilen veriler grafikler ve tablolar halinde sunulmaldr.

Arazi alsmalar sonucunda elde edilen verilerden yararlanlarak, tasarlanan yapnn jeolojik adan uygunluu, varsa olas afet etkilerinin deerlendirilmesi gerekir. Alann jeolojik zelliklerine bal olarak alanda yaplacak kazlarn parsel ve evresinde oluturabilecei etkiler belirlenmelidir. Mhendislik jeolojisi haritas ve jeolojik kesitler kartlmal; blgesel jeoloji ve tektonik zellikler hakknda bilgiler sunulmaldr. Yer alt suyu seviyesi ve rejimi hakknda bilgiler verilerek; bunun oluturaca zemin gerilmeleri ve yapya etkisi hakknda bilgiler sunularak neriler gelitirmelidir.

Tm arazi ve laboratuar almalar neticesinde elde edilen veriler, alanda tasarlanan yap zellikleri ve yklerine bal olarak deerlendirilerek, temel sisteminin seimine ve modellenmesine k tutacak zemin parametreleri hesaplanmal ve hesaplanma yntemleriyle birlikte sunulmaldr. Alanda olas svlama, oturma, heyelan, akma, kayma, kme, kaya dmesi vb. zemin problemleri belirlenmeli; bu mhendislik problemlerinin iyiletirilmesi iin neriler gelitirilmelidir.

4.3. Parametreler ve Analizler

Geoteknik ett raporunda, tasarlanan yap zelliklerine bal olarak temel sisteminin belirlenmesi iin gerekli olan zemin parametreleri hesaplanarak sunulur. Burada zemin ett almalar neticesinde elde edilen bu zemin parametrelerine ksaca deinilmitir.

4.3.1. Tama gc

Bir yap sistemi genel olarak iki ksmda tanmlanr. st ksm st yap olarak adlandrlr. Zeminle st yap arasndaki ara blge de temel adyla tanmlanr. Bir yap sistemi st yap, temel ve zemin bileiminden oluur. Temel, zeminle dorudan temas halinde olan ve st yap yklerini zemine aktaran arac yap ksmdr. Bir

30

baka deyile, temel; yap yklerini ve ykn dalmn altta bu yk tayacak zeminin tayabilecei ekle dntrerek aktaran bir sistemdir. Bu nitelii ile de hem yapdan hem de zeminden etkilenir. Buna gre, temel tasarm bir yap-zemin etkileimi problemidir [12].

Tama gc ise, temel yapsnn gme olmadan zemine aktarabilecei maksimum taban basncdr [11]. Tama gc bakmndan temeller s temeller ve derin temeller olmak zere iki gruba ayrlrlar. Bina tr yaplar genel olarak s temellere sahip olduklarndan bu almada s temellere ait tama gc zerinde durulacaktr.

4.3.1.1. S temellerde tama gcnn hesaplanmas

Tama gcnn belirlenebilmesi iin eitli aratrmaclar tarafndan birok hesap yntemi gelitirilmitir. Bu almada, zemin ett almalarnda sklkla kullanlan yntemler ele alnacaktr.

4.3.1.1.1. Tama gcnn Terzaghi forml ile belirlenmesi

Yzeysel temeller altnda gme mekanizmasnn ekil 4de grld gibi geliecei dnlr ve kaydran kuvvetlerle kar koyan kuvvetler dengelenerek limit durum iin zm yaplr [12].

31

ekil 4. Yzeysel temel altndaki gme mekanizmas [12].

S temellerin tama gcnn hesaplanmasnda sklkla kullanlan Terzaghi (1943) forml olup, srekli bir temel iin:

qu =

Qu B.L

= c.Nc +

1 . .B. N + .Df.Nq 2

(6)

Qu B L Df c

:Alttaki zeminde kayma gmesine sebep olan dey yk (kN, ton) :Temelin genilii (m) :Temelin uzunluu (m) :Zeminin birim hacim arl (kN/m3, t/m3) :Temel evresindeki zemin yzeyinden temelin alt taban kotuna dey uzaklk : Temel altndaki zeminin kohezyonu (kN/m2 , t/m2)

Nc,Nq,N : Tama gc katsaylar (boyutsuz) olarak verilmektedir. Temel taban altndaki zeminle temel taban zerindeki zeminin deerleri farkl olabilir. Byle bir durumda (6) numaral bantnn ikinci ve nc terimlerde farkl deerleri kullanlacaktr. Tama gc katsaylar Tablo 1de tanmlanmaktadr [12].

32

Tablo 1. Tama gc katsaylar

0 5 10 15 20 25 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50

Nc 5.14 6.50 8.30 11.0 14.8 20.7 30.1 35.5 42.2 50.6 61.4 75.3 93.7 118.4 152.1 199.3 266.9

Nq 1.0 1.6 2.5 3.9 6.4 10.7 18.4 23.2 29.4 37.7 48.9 64.2 85.4 115.3 158.5 222.3 319.1

N 0.0 0.5 1.2 2.6 5.4 10.8 22.4 30.2 41.1 56.3 78.0 109.4 155.6 224.6 330.4 496.0 762.9

Terzaghi (1943) tama gc denklemi kare ve daire eklindeki temeller iin ise aadaki gibidir. qu = 1.3.c.Nc + .Df.Nq + 0.4..B. N qu = 1.3.c.Nc + .Df.Nq + 0.3..B. N (Kare temel) (7)

(Dairesel temel)

(8)

4.3.1.1.2. Standart penetrasyon deneyleri ile tama gc tayini

ri daneli zeminlerde rselenmemi numune almak olduka zor olduundan, arazide gerekletirilen SPT deneylerine bal olarak tama gc hesaplamalar

aratrlmtr. Kumlu zeminler iin SPT deneylerine bal olarak emniyetli tama gcnn hesab iin en uygun denklemler Meyerhof (1974) tarafndan verilmitir. Meyerhof denklemleri ile temelin en fazla 25 mm (2.5 cm) oturmasna karlk gelen emniyetli tama gc deerleri bulunur. Meyerhof tarafndan tekil temeller iin emniyetli tama gcn hesaplamaya ynelik olarak kumlu zeminler iin nerilen denklemler aada verilmektedir [12].

33

qa = 12 .N . Kd

B < 1.22m. iin

(9)

B + 0.305 qa= 8 . N . . Kd B
2

B > 1.22m. iin

(10)

Kd = 1 + 0.33 .

D < 1.33 B

(11)

qa N D B

: 25 mm. oturma iin emniyetli tama gc (kN/m2) : Dzeltilmi SPT darbe says : Temel derinlii (m) : Temel genilii (m)

Bowles, Meyerhofun formllerini muhafazakar bulmutur. Bowles bu denklemleri ok daha byk emniyetli tama gc elde edecek ekilde deitirmitir [12]:

q a = 20 N K d
B + 0.305 q a = 12.5 N Kd B
2

B 1.22 m. iin B > 1.22 m. iin

(12) (13)

Bu denklemlerden Meyerhofu tercih etmek gvenli tarafta kalmak bakmndan yararldr. Bowlesun nerdii denklemler tercih edildii takdirde kullanlan SPT saysnn zemini yeterli seviyede temsil ettiinden emin olunmaldr [12].

4.3.1.1.3. Sismik hzlar yardmyla tama gc tayini


Zeminin serbest basn direnci qu ile kayma dalgas hz Vs arasndaki ilikiden, Imai ve Yoshimura (1975) tarafndan aadaki bantlar gelitirilmitir [13]. Vs = 92.1 . N0,329 Vs = 147.6 . qu0.417

(m/sn) (m/sn)

(14) (15)

34

Bu bantlardan hareketle kayma dalgas hzlarndan temel tama gc aadaki

ekilde hesaplanabilir [13];

qu =

Vs..To 40

(kg/cm2)

(16)

Vs To

: Kayma dalgas hz (m/sn) : Zeminin birim hacim arl (gr/cm3) : Zemin hakim titreim periyodu (sn)

4.3.1.2. Kayalara oturan temellerde tama gc

Kayalar genel olarak ok iyi temel birimi olarak dnlmektedir. Oysa kayalarda da ar yklenmeden dolay byk oranda oturmalar veya ani yenilmeler meydana gelebilmektedir. Bu nedenle kaya zerine ina edilecek temelin tasarmnda da en az herhangi bir zemin zerinde dnlen temel tasarmnda gsterilen dikkat gsterilmelidir.

Temel tasarmndaki hesaplamalarda kayalar genel olarak ayrm ve ayrmam (salam) olmak zere iki balk altnda snflandrlmakta ve kayalarn mekanik zellikleri dikkate alnmaktadr. Oysa en az ayrma kadar yapsal sreksizliklerin zellikleri (krk, atlak, fay, eklem, dorultu, eim vb.) de nemlidir.

Bu almada deerlendirilen zemin ett almalar daha ok bina tr ve s temellere sahip yaplar iin gerekletirildiinden; bu tip s temellerin genelde atlakl ve krkl yaplar gsteren ve ayrm sreksizlikler ieren kayalar zerine oturtulduu grlmektedir. Bu tr atlakl ve paral kayalar iin, kaya paralar arasndaki greceli hareket fazla olabileceinden yerinde dayanm deneyleri yapmak gerekebilir [5].

35

Stagg ve Zienkiewicz (1968) tama gc eitliklerinde tama gc faktrlerinin;

Nq = tg6 . 45 + , 2

Nc = 5 . tg4 . 45 + , 2

N = Nq - 1

(17)

alnmasn nermektedir. RQD=0 deerindeki kayalar iin zemin mekanii kurallarna gre tama gc hesaplar yaplmaldr.

1 atlak aral < (in) olan kayalarda Peck (1974) RQDye bal olarak Tablo 2de 8
sunulan izin verilebilir tama gc deerlerini nermitir.

Tablo 2. RQDye Gre zin Verilebilir Tama Gc

RQD (%) 0 20 40 60 80 100

qa (kPa) 500 1250 2500 4000 9000 15000

4.3.2. Yatak katsays

Yatak katsays (ks); yk altnda zeminin birim alannn birim deplasmana kar olan direncidir. Yatak katsays, zeminin elastie yakn zelliklerinden, mmkn olan en byk plaka ap kullanlarak basn-oturma erisinin doruya yakn olan ksmndan hesaplanr.

Yatak katsays deiik deney sonularna gre deiik aratrmaclar tarafndan aadaki ekilde formle edilmitir [11].

36

SPT Deneylerine gre: ks = 1800 . N30 (kN/m3) = 180 . N30 (t/m3) Pressiyometre Deneylerine gre:

(Scott, 1981)

(18)

ks = 1.6 .

Em d

(Kanada Temel Mhendislii El Kitab)

(19)

Burada; ks N30 : Yatak katsays : Dzeltilmi SPT darbe says

olarak verilmektedir.

4.3.3. Zemin grubu ve yerel zemin snf kavramlar

Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakkndaki Ynetmelik, zeminleri drt farkl grup altnda snflandrmtr. Ayrca bu snflandrma dorultusunda zemin tabakalarnn kalnlklarna bal olarak yine zeminleri drt farkl yerel zemin snf ile tanmlamtr. Bu snflandrma Tablo 3 ve Tablo 4de sunulmutur [14]. Zemin ett almasn gerekletirilen mhendis; elde ettii verileri bu tablolar yardmyla deerlendirerek, allan alana ait zemin grubu ve yerel zemin snf zelliklerini geoteknik ett raporu ierisinde sunmaldr.

37

Tablo 3. Zemin Gruplar [14]

Serbest Zemin Grubu Zemin Grubu Tanm SPT (N30) Relatif Sklk (%) 1. Masif volkanik kayalar
ve ayrmam salam

Kayma Dalgas Hz (m/s)

Basn Direnci (kPa)

metamorfik kayalar, sert (A) imentolu tortul kayalar....

> 1000

> 1000 > 700 > 700

2. ok sk kum, akl......... > 50 3. Sert kil ve siltli kil.......... 1. Tf ve aglomera gibi


gevek volkanik kayalar, sreksizlik (B) bulunan dzlemleri ayrm > 32

85100

> 400

imentolu tortul kayalar....

6585

5001000

7001000 400700 300700

2. Sk kum, akl...............

3050

200400

3. ok kat kil ve siltli kil... 1632 1.Yumuak sreksizlik


dzlemleri ayrm (C) kayalar ve bulunan ok

metamorfik imentolu

tortul kayalar...............

1030 816

3565

< 500

400700 200400 200300

2. Orta sk kum, akl........ 3. Kat kil ve siltli kil.......... 1.Yeralt


su seviyesinin

100200

yksek olduu yumuak, (D) kaln alvyon tabakalar.....

< 10 <8

< 35


< 100

< 200 < 200 < 200

2. Gevek kum................... 3. Yumuak kil, siltli kil.....

38

Tablo 4. Yerel Zemin Snflar [14]

Yerel Zemin Snf

Tablo 3e Gre Zemin Grubu ve En st Zemin Tabakas Kalnl (h1)


(A) grubu zeminler h1 15 m olan (B) grubu zeminler h1 > 15 m olan (B) grubu zeminler h1 15 m olan (C) grubu zeminler 15 m < h1 50 m olan (C) grubu zeminler h1 10 m olan (D) grubu zeminler h1 > 50 m olan (C) grubu zeminler

Z1

Z2

Z3

Z4

h1 > 10 m olan (D) grubu zeminler

39

BLM 5. REGRESYON ANAL Z

Genellikle mhendisliin birok dalnda yaplan aratrmalar iin, bir deikenin farkl deikenler vastasyla bulunmas yada tahmin edilmesi istenir. Deikenler arasndaki ilikinin aratrlmas iin ise regresyon ve korelasyon analiz yntemleri kullanlr. Deikenler arasnda bir iliki bulunabiliyorsa, bu iliki en doru ekilde ancak matematiksel fonksiyon olarak tanmlanabilir. Bu fonksiyon, ilikinin ekline gre lineer bir doru yada lineer olmayan bir eri denklemi ile ifade edilir [1].

5.1. Basit Regresyon ve Korelasyon Analizi

Bir regresyon fonksiyonundaki iki deiken arasndaki ilikiyi tanmlarken deikenlerden biri baml (y), dieri bamsz (x) deiken olarak ifade edilir. Regresyon analizi iki deiken arasndaki ilikinin eklini belirlerken, kuvveti ve yn hakknda bilgi vermez. Eer bamsz deiken bir tane ise basit regresyon analizi, birden fazla ise oklu regresyon analizi olarak adlandrlr. Matematiksel adan regresyon analizlerinde dorusal bir iliki kullanlmas daha kolaydr ve tercih edilir.

Basit regresyonda, iki deiken arasnda varolan iliki y=ax+b eklinde ifade edilir. Burada elde edilen a ve b deerleri regresyon katsaylar olarak

isimlendirilmektedir. Burada deikenler arasndaki ilikiyi en iyi ekilde ifade eden denklemi tespit etmek iin en kk kareler yntemi kullanlr. Bu metoda gre, izilen eriden serpilme diyagramndaki noktalara olan dikey uzaklklarn kareleri toplam minimum olacaktr [1]. yi gzlenen deerler, yx ise hesaplanan deerler olmak zere;

40

(y

y x ) 2 = yi 2 = minimum

(20)

olacak a ve b deerleri alnr ve bu katsaylar u ekilde hesaplanr [1]:

Sxy = (X i X) (Yi Y),SSx = (X i X) ,SSy = (Yi Y) 2


2 2 i =1 i =1 i =1

(21)

b=

Sxy SSx

, a = Y bX

(22)

Regresyon analizi iki deiken arasndaki ilikinin yalnzca eklini (en uygun doru yada eri denklemini) belirlerken; kuvveti, yn ve dorunun veya erinin verilere uyumluluunun derecesi hakknda bilgi vermez. likinin ynnn, derecesinin ve istatistiksel olarak anlamllnn tayini korelasyon yoluyla yaplmakta ve korelasyon katsays (r) ile ifade edilmektedir [1].

ki deiken arasndaki ilikinin llebilmesinde, deikenler arasndaki ilikinin dorusal olmas halinde bu iliki iin en ok kullanlan l Pearson korelasyon (rp) katsaysdr. Normal dalm X ve Y deikenleri iin n elemanl (Xi Yi) iftlerinden oluan bir rnekten korelasyon katsays aadaki denklemle tahmin edilir. 1 n (X i X) 2 (Yi Y) 2 n 1 i =1 SSX SSY

rp =

(23)

Bu almada rp yerine r olarak gsterimde bulunulmutur. Genellikle, 0.9 < r < 1 ise, deikenler arasnda gl iliki bulunduu kabul edilmektedir. Eer 0.5 < r < 0.9 ise, orta derecede, 0 < r < 0.5 ise zayf bir iliki olduu sylenir [15].

5.2. Non-Lineer Regresyon Analizi

Basit dorusal regresyon yannda, dorusal olmayan (non-lineer) basit regresyon analizleri de mevcuttur. Dorusal olmayan basit regresyon analizleri daha ok

41

bilgisayar paket programlar vastasyla yaplmaktadr. Bu almada y=ax+b

eklindeki dorusal regresyonun yannda y=axb, y=abx eklinde lineer olmayan


regresyon analizleri Curve Expert 1.3 program vastasyla yaplm ve en uygun

ekli y=axb olarak bulunmutur. Bu regresyon analizi sonular Blm 7de


sunulmutur.

42

BLM 6. GEOTEKN K VE JEOF Z K PARAMETRELER ARASINDA YAPILAN KORELASYON ALIMALARI

6.1. Giri

Geoteknik ett almalar kapsamnda yukarda da belirtildii gibi eitli arazi almalar gerekletirilmektedir. Bu almalarn bir blmn de jeofizik yntemler oluturmaktadr.

Geoteknik ett almalar neticesinde elde edilen arazi ve laboratuar verileri ile jeofizik yntemlerin uygulanmas neticesinde elde edilen parametreler arasnda ilikiler olup olmad birok aratrmacnn dikkatini ekmitir. Birok aratrmac bu parametreler arasndaki ilikileri inceleyerek, eitli bantlar gelitirmitir. Bu almalar ncelikle mikrotremor verileri kullanlarak elde edilen Vs kayma dalgas hzlar ile SPT-N arasndaki ilikilerin incelenmesi eklinde balamtr. Daha sonra gelien teknoloji ile birlikte kart kuyu, kuyu st ve kuyu ii sismik lmlerden elde edilen sonular ile geoteknik veriler arasndaki ilikiler gelitirilmitir.

lkemizde

gerekletirilen

zemin

ett

almalar

incelendiinde;

zemin

davranlarnn tahmin edilebilmesi iin ilgili deney almalarnn ya ok az yapld yada hi yaplmad grlmektedir. Bunun balca sebebi, denetim mekanizmasnn snrl olmas, zaman ve ekonomik sebepler olarak dnlmektedir. Bu sebeplerle, araziden elde edilen geoteknik ve jeofizik verilerin, ihtiya duyulan zemin zelliklerine gre korele edilmesinin getirecei yararlarn tartlmas amalanmaktadr. Ancak burada unutulmamaldr ki, zemin zelliklerini belirlemede korelasyonlarn kullanm ucuz ve kolay olmakla birlikte, bazen de hatal sonulara ulalmasna sebep olabilir. Bu sebeple doru olan arazide yerinde tm almalarn gerekletirilmesidir. Bu tr korelasyon bantlar ise, zemin zelliklerine gre en

43

uygun korelasyon bantsnn seilerek, gerekmesi durumunda parametreler arasndaki ilikiler hakknda fikir salanmas amacyla kullanlmaldr.

6.2. Daha nce Yaplan Korelasyon almalar

Kanai ve dierleri (1966), genelde kumlarda yaplan yaklak 70 mikrotremor lm sonularn kullanarak kayma dalgas hz Vs ile SPT darbe saylar arasnda aadaki ilikiyi nermilerdir [9]. Vs = 19N0.6

(m/sn)

(24)

Ohsaki ve Iwasaki (1973), genelde kuyu ii lmlerinden elde edilen veriler yardmyla, jeolojik yan ve zemin tipinin etkisini de dikkate alarak Vs N ilikisini basit istatistik analizle incelemilerdir. Analizde; Ohsaki ve Sakaguchi tarafndan nerilen basitletirilmi zemin profili iinde her zemin tipi iin ortalama N deerleri kullanlmtr. Bu ynteme gre kayma modl (G) veya kayma dalgas hznn sabit olduu tabaka iinde, ayn hz veya kayma modlne ortalama bir N darbe says kar gelmektedir. Aratrmaclar Kanainin verilerini kullanarak kum ve killer iin kayma modlleri arasnda tipik arazi younluklar belirleyerek karlatrma yapmlardr. Bu almalardan ayn N deerlerinde kilin daha byk kayma modlne sahip olduu sonucuna varlm ve Japonyada kumlar iin birim hacim arl 1.80 t/m3 kabul edilerek kayma dalgas hz Vs ile SPT darbe saylar arasnda; Vs = 81.4N0.39

(m/sn)

(25)

bants nerilmitir. Zemin tipi ve jeolojik yaa gre snflandrma yaplarak G=aNb eitliinin elde edilebilmesi iin istatistik analiz sonucunda eitli korelasyon katsaylarna sahip bantlar elde edilmitir. Bu analizler sonucunda, korelasyon katsaylar bakmndan en iyi iliki sadece kohezyonlu zeminlerde elde edilen verilerden bulunmutur. kinci en iyi iliki ise tm verilerin kullanlmas ile gerekletirilen analizden elde edilmitir [9].

44

Hamilton (1976) deniz sedimanlarnda Rayleigh dalgas lmleri ve kuyu ii yntemler ile elde edilen 29 veriden kayma dalgas hz Vsin derinlik ile deiimini inceleyerek H (m) derinlik olmak zere aadaki banty gelitirmitir [16]. Vs = 128H0.280

(m/sn)

(26)

Ayrca Hamilton (1976), kaba kumlar zerinde gerekletirdii deney almalar ile efektif dey gerilme ve kayma dalgas hz arasndaki ilikiyi incelemi; v (kg/cm2) olmak zere aadaki banty nermitir [16]. Vs = 257.9v0.31

(m/sn)

(27)

Imai ve Yoshimura (1975), kayma dalgas hzlar ile zemin tipi ve jeolojisi arasndaki ilikileri inceleyerek; kayma dalgas hzlar ile zeminlerin dier mhendislik zellikleri arasnda iyi saylabilecek bir korelasyon olduunu savunmulardr. Bu aratrmalar neticesinde kayma dalgas hzlar ile SPT darbe saylar arasnda aadaki deneysel bantlar gelitirmilerdir [9]. Vs = 92.1N0.329

(m/sn)

(28)

Ohda ve Goto (1978), Japonyada 18 sahadan toplanan 100 adet veri iin birim hacim arl 1.80 t/m3 kabul ederek regresyon analizleri yapm ve kayma dalgas hz ile SPT darbe saylar arasnda aadaki banty gelitirmilerdir [17]. Vs = 87.2N0.36

(m/sn)

(29)

Seed ve Idriss (1981), tm zeminler iin dzeltilmi SPT darbe saylar ile kayma dalgas hzlar arasnda aadaki ilikiyi gelitirmilerdir [18]. Vs = 61N10.5

(m/sn)

(30)

Syroka ve Stokoe (1983), CPT u direnci (qc) ile kayma dalgas arasndaki ilikiyi incelemilerdir. Kohezyonsuz zeminlerde yer alt suyu dikkate alnmadan yaplan

45

deneylerden elde edilen 256 veri kullanlarak yaplan lineer ve lineer olamayan regresyon analizleri sonucunda;

Vs = 1.7qc + 134 Vs = 109.7qc0.29

(m/sn) (m/sn)

(31) (32)

bantlarn gelitirmilerdir. Bu bantlarda qc, CPT u direnci olup birimi kg/cm2dir [9].

yisan (1994), Erzincan ovasndaki alvyonlarda gerekletirdii almalar sonucunda kayma dalgas hz ile SPT darbe saylar arasnda R=%81 uyumlulukla izleyen banty gelitirmitir [19]. Vs = 51.5N 0.516

(m/sn)

(33)

Keeli (2000) sismik snr tama basnc qus ve msaade edilebilir tama basnc qs parametrelerini, tanmlanan zeminin boyuna (Vp), enine dalgalar (Vs) ve younluuna (, gr/cm3) bal olmak zere aadaki gibi genelletirmitir [20].

q us =

Vs 100

(kg/cm2)

(34)

V 2 q s = s /100 Vp

(kg/cm2)

(35)

Deiik aratrmaclar tarafndan gerekletirilen bu almalara ait korelasyon bantlar Tablo 5de sunulmutur.

46

Tablo 5. Deiik aratrmaclar tarafndan gelitirilen korelasyon bantlar

Aratrmac smi Kanai ve dierleri (1966) Ohsaki ve Iwasaki (1973) Hamilton (1976) Hamilton (1976) Imai ve Yoshimura (1975) Ohda ve Goto (1978) Seed ve Idriss (1981) Syroka ve Stokoe (1983) Syroka ve Stokoe (1983) yisan (1994) Keeli (2000) Keeli (2000)

Korelasyon Bants Vs = 19N0.6 Vs = 81.4N0.39 Vs = 128H0.280 Vs = 257.9v0.31 Vs = 92.1N0.329 Vs = 87.2N0.36 Vs = 61N10.5 Vs = 1.7qc+134 Vs= 109.7qc0.29 VS = 51.5N 0.516

Vs 100 Vs 2 qs = /100 Vp q us =

47

BLM 7. GEOTEKN K VE JEOF Z K PARAMETRELER ARASINDAK L K LER N ARATIRILMASI:

MRAN YE VE TUZLA KARTAL KADIKY BE KTA LELER

7.1. Giri

Geoteknik parametreler ile jeofizik parametreler arasndaki ilikilerin aratrlmas bir ok aratrmacnn ilgisini ekmitir. Bu aratrmalar ile ilgili geni bilgiler bir nceki blmde sunulmutur. Bu alma kapsamnda da, bu parametreler arasndaki ilikiler aratrlmak istenmi; bu amala gerekletirilen mraniye lesi stanbul ili, mraniye lesinde

mar Planna Esas Jeolojik-Jeoteknik Ett

almas kapsamnda elde edilen geoteknik ve jeofizik veriler ile Tuzla, Kartal, Kadky ve Beikta ileleri genelinde gerekletirilen zemin ett almalarndan elde edilen verilerden yararlanlmtr. Bu veriler deerlendirilerek kayma dalgas hzlar ile SPT darbe saylar, kayma dalgas hzlar ile kohezyon ve kayma dalgas hzlar ile nokta yk dayanm indeksi arasndaki ilikiler aratrlmtr. Bu alma ile amalanan; bu parametreler arasndaki ilikilerin zemin ett almalarna salayaca katklarn belirlenmesidir. almalara ait deerlendirmeler aada sunulmutur.

7.2. mraniye almasna Ait Deerlendirmeler

Bu almada, ile genelinde 58 noktada toplam 1109 m mekanik sondaj almas gerekletirilmitir. Ayrca 80 profil boyunca sismik krlma ettleri, 80 profil boyunca elektrik zdiren ettleri ve 55 noktada mikrotremor lmleri gerekletirilmitir. Tm bu almalar neticesinde ilenin yerleime uygunluk ve jeoloji haritalar hazrlanmtr. Hazrlanan jeoloji haritasnda mraniye ilesi

48

genelinde dokuz (9) farkl birimin varl belirlenmitir. Bu birimler gncel dolgular, gen alvyon birimler, yama molozlar, volkanik sokulumlar, Kartal Formasyonu, Dolayoba Formasyonu, Gzda Formasyonu, Aydos Formasyonu ve Kurtky Formasyonu olarak isimlendirilmilerdir.

Bu almada ile genelinde gerekletirilen sondaj almalar, laboratuar deney sonular ve sismik krlma ettleri irdelenmitir. Toplam 51 adet sondaj almas dikkate alnm; bu almalarda elde edilen SPT-N deerleri ve laboratuar deney sonular ile sondaj kuyular evresinde gerekletirilen sismik ettler arasndaki ilikiler aratrlmtr. ncelikle sondaj almalarna ait SPT-N deerleri belirlenmi ve bu deerlerin elde edildii derinliklere karlk gelen laboratuar verileri ile sismik hzlar listelenmitir. alma 0-6 m arasnda bulunan birimler iin gerekletirilmi olup; veri yetersizlii sebebiyle dolgu ve volkanik sokulumlar dnda jeolojik formasyon zellikleri ihmal edilmitir. Dolgu ve volkanik sokulumlar zerinde gerekletirilen almalar ise dikkate alnmamtr.

Arazi verileri incelendiinde 0-6 m arasnda deien derinlikler iin SPT-N deerleri 11-46 arasnda elde edilmitir. Bu derinliklerde elde edilen sismik hzlar ise Vp hzlar 384-2480 m/sn ve Vs hzlar 276-1167 m/sn arasndadr. Analizlerde kullanlan SPT deerleri, laboratuar deney sonular ve sismik hzlar Tablo 6da sunulmutur.

49

Tablo 6. Analizlerde kullanlan veriler (mraniye ilesi)

Veri No SK-1 SK-6 SK-7 SK-8 SK-9 SK-10 SK-11 SK-12 SK-13 SK-14 SK-15 SK-16 SK-17 SK-18 SK-19 SK-20 SK-22 SK-23 SK-24 SK-25 SK-26 SK-27 SK-28 SK-29 SK-30 SK-30 SK-31 SK-32 SK-33 SK-34 SK-36 SK-37 SK-38 SK-39 SK-40 SK-41 SK-42 SK-43 SK-44 SK-45 SK-46 SK-47 SK-48

Derinlik WL (m) % 4,0 5,0 3,5 5,5 2,5 2,5 3,5 6,5 3 2,5 2 6,5 2,5 4 4 2 4 5 3 3,5 4 3 3 2 2 4 2 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 3 5 5 3 3 3 41 41 48 41 30 31 19 41 38 39 31 35 39 33 41 40 41 32 34

WP % 21 21 19 31 13 15 11 17 15 14 12 16 15 12 15 18 15 14 13

IP qu c % kg/cm2 kg/cm2 20 20 29 10 17 16 8 24 23 25 19 19 24 21 28 22 26 18 21 1,63 1,28 5.7 1,19

13 19 11

SPT 18 37 24 46 29 30 28 39 22 35 21 33 11 21 35 17 28 22 14 28 26 17 20 16 11 33 21 33 21 18 26 28 30 18 16 28 24 18 31 25 27 20 28

Vp Vs Nc (m/sn) (m/sn) 928 1431 485 2088 1552 640 1202 1202 473 1000 545 1458 384 729 1605 755 1578 985 474 537 497 817 817 560 423 1259 423 729 1705 471 728 1725 1725 754 754 2480 471 471 632 498 701 953 953 585 975 329 1167 691 422 678 678 303 500 326 819 265 410 1050 432 776 608 319 378 334 370 370 321 276 758 276 439 821 308 508 623 623 454 454 967 308 308 385 351 418 429 429 12 18 11

N 1,2 3,8 0,7

Nq 3,5 6,5 2,7

2.19

2.06 4.8 0,79 22

19

44 37 43 43 42 37 32 76 40 78 50 84 84 45 44

22 16 8 18 15 12 13 27 13 23 16 25 24 13 19

22 21 35 25 27 25 19 49 27 55 34 59 60 32 25

6.68 1,57 4.48 2,3 3.27 2.62 3.05 1.74 3.31 2.17 0,87 4.33 25 1,02 1,12 0,61 0,73 1,43 2,03 17 14 17 24 10 8 2 24

22 15 13 15 22 10 9 6 25

9 2,2 1,6 2,2 9 0,6 0,5 0 10

11,5 4,8 3,9 4,8 11,5 2,5 2,1 1,2 13

50

Tablo 6 devam. Analizlerde kullanlan veriler (mraniye ilesi)

SK-50 SK-51 SK-52 SK-53 SK-54 SK-55 SK-56 SK-57 SK-58

3 4 4 4 4 4 3,5 4 4

54

18

36

58

19

39

1.92 1.25 4.14 1.32 2.92 1.37 0,67 2.19 1.09 0,44

1 12

22 31 29 24 24 25 26 25 23

1611 1552 1838 508 508 755 755 755 724

624 691 762 345 345 432 432 432 391

5,9 12

0 0,7

1,1 2,8

Alanda gerekletirilen almalara ait verilerin tasnif edilmelerinin ardndan, ncelikle SPT deerleri ile Vs kayma dalgas hzlar arasnda lineer olmayan regresyon analizleri gerekletirilmitir. Regresyon analizleri Curve Expert 1.3 bilgisayar programndan yararlanlarak gerekletirilmi olup; datalardan geecek en uygun eriler ve bunlara ait bantlar ile korelasyon katsaylar belirlenmitir. Bu deerlendirme sonucunda Vs = 14.753N1.099

(m/sn)

(36)

bants elde edilmitir. Bu deerlendirmeye ait grafik ekil 5te sunulmutur. Elde edilen r deerine gre SPT-N ve Vs deerleri arasnda ayn ynde ve orta dzeyde bir etkileim sz konusudur.

Benzer ekilde 13 adet laboratuar verisi dikkate alnarak, birimlerin kohezyonlar (c) ve kayma dalgas hzlar arasdaki ilikiler regresyon analizleri ile aratrlmtr. Bu deerlendirmeler sonucunda c = 18.046Vs-0.421 (kg/cm2)

(37)

bants elde edilmitir. Bu deerlendirmeye ait grafik ekil 6da sunulmutur. Veri saysnn olduka yetersiz olmas sebebiyle 0.495 olarak elde edilen r deeri, iki parametre arasnda ayn ynde fakat dk dzeyde bir etkileim olduunu gstermektedir.

51

Veri saylarnn yeterli miktarlara ulamas durumunda, geoteknik ve jeofizik parametreler arasndaki ilikilerin daha salkl olarak gelitirilebilecei

dnlmektedir.

52

Vs=14.753*N1.099

ekil 5. SPT-N saylar ile kayma dalgas hzlar (Vs) korelasyonu (mraniye ilesi verileri)

c=18.046*Vs-0.421

ekil 6. Kohezyon (c) deerleri ile kayma dalgas hzlar (Vs) korelasyonu (mraniye ilesi verileri)

53

7.3. Tuzla-Kartal-Kadky-Beikta leleri Genelinde Gerekletirilen Zemin Ett almalarna Ait Deerlendirmeler

Bu almada 32 adet zemin ett raporu dikkate alnmtr. almada nokta yk dayanm indeksi (Is50) ile kayma dalgas hzlar (Vs) arasndaki iliki aratrlmak istendiinden; genel olarak benzer karakterli, Kartal ve Trakya Formasyonlarnn gzlendii alanlar iin gerekletirilen almalar deerlendirilmitir. Kartal ve Trakya Formasyonlar kalsitrbidit ve trbidit ara tabakal eyl ve grovak ardalanmalarndan olumaktadr.

ncelikle 32 farkl alanda yaplan mekanik sondaj almalarndan alnan numuneler zerinde gerekletirilen nokta ykleme testleri ile bu deerlere karlk gelen ve 32 profil iin gerekletirilen kayma dalgas hzlar tasnif edilmitir. Kayma dalgas hzlar ile nokta yk dayanm indeksi arasnda lineer olmayan regresyon analizleri gerekletirilmitir. Analizlerde kullanlan tm veriler Tablo 7de sunulmutur. Curve Expert 1.3 bilgisayar program yardmyla gerekletirilen regresyon analizleri ile korelasyon katsaylar belirlenmitir. Bu deerlendirmeler neticesinde Vs = 336.997(Is50)0.370

(m/sn)

(38)

bants elde edilmitir. Bu deerlendirmeye ait grafik ekil 7de sunulmutur. 32 adet laboratuar ve 32 adet sismik veri ile edilen r deeri, iki parametre arasnda ayn ynde ve kuvvetli dzeyde bir etkileim olduunu gstermektedir.

54

Tablo 7. Analizlerde kullanlan veriler (Tuzla-Kartal-Kadky-Beikta verileri)

Sra No Kayma Dalgas Hz (Vs-m/sn) 1 530 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 490 530 500 500 548 911 889 800 457 716 763 640 658 1860 763 1464 1278 1356 920 1130 1150 840 911 889 742 920 733 587 842 693 474

Nokta Yk dayanm ndisi (Is50-kg/cm2) 2,16 1,59 1,46 3,22 6,85 8 11,2 10,9 12,8 4,1 10,3 9,7 7,8 7,3 44,7 9,7 33 36,8 44,2 28,9 13,6 28,5 21,3 11,2 10,9 18,7 33,022 7,518 2,177 9,643 4,869 1,383

55

Vs=336.997*(Is50)0.370

ekil 7. Kayma dalgas hzlar (Vs) ile nokta yk dayanm indeksi (Is50) korelasyonu (Tuzla-KartalKadky-Beikta verileri)

Tablo 8. Arazi almalar neticesinde gelitirilen korelasyon bantlar

Kocaman (2008) Kocaman (2008) Kocaman (2008)

Vs = 14.753N1.099 c = 18.046Vs-0.421 Vs = 336.997(Is50)0.370

56

ekil 8. alma alanlarnn (mraniye, Tuzla, Kartal, Kadky, Beikta) stanbul ilindeki konumlar

57

BLM 8. SONULAR VE NER LER

Bu almann amac, lkemizde gerekletirilen zemin ett almalar zerine aratrmalar yapmak, bu almalarda gzlenen eksiklikleri ortaya karmak ve daha salkl sonular elde edebilmek iin dikkat edilmesi gereken hususlar irdelemektir. Bu ama dorultusunda, zemin ett almalar ile uraan firmalar ile grmeler gerekletirilmi ve karlkl gr al-veriinde bulunulmutur. Ayrca stanbul Valilii Bayndrlk l Mdrl ile stanbulda bulunan baz ile belediyeleri ziyaret edilerek; denetim konusunda grevli teknik personel ile grmeler gerekletirilmitir. Bu grmelerde konunun hassasiyeti zerinde durulmu; hazrlanan zemin ett raporlarndaki eksiklik ve yetersizlikler ile bu konuda yaplabilecekler irdelenmitir.

Zemin ett almalar ile ilgili en byk skntnn, arazi ve laboratuar almalar esnasnda denetim mekanizmas bulunmamas ya da kstl imkanlar ile denetim gerekletirilebilmesi olduu grlmtr. Dolaysyla yaplan almalarda kontrol mekanizmasnn olmamas yada yeterli kontrol imkannn bulunmamas sebebiyle birok alma yetersiz ya da dk kaliteli olmaktadr.

Bu konudaki dier bir sknt ise zellikle stanbul bata olmak zere byk kentlerde arazide alma imkanlarnn kstl olmasdr. rnein bir ok parselde sondaj almasna imkan bulunmamas sebebiyle, bu almalarn

gerekletirilemedii yada benzer sebeplerle sismik almalarn yaplamad grlmtr. Bu gibi durumlar iin; geoteknik parametreler ile jeofizik veriler arasnda kurulacak ilikilere k tutmas amacyla arazi almalar

gerekletirilmitir.

stanbul mraniye ilesi ile Tuzla, Kartal, Kadky ve

Beiktata gerekletirilen zemin ett almalarnda elde edilen veriler zerinde regresyon analizleri ile geoteknik ve jeofizik parametreler arasndaki ilikiler aratrlmtr. Gerekletirilen regresyon analizlerinde, kayma dalgas hz Vs ile

58

SPT-N deerleri ve nokta yk dayanm indeksi (Is50) arasndaki ilikiler incelenmi ve bu parametreler arasnda orta ve yksek derecede iliki olduu sonucuna ulalmtr. Benzer ekilde kayma dalgas hz (Vs) ile kohezyon (c) arasndaki ilikiler aratrlm ve arazi rneklerine ait deerlendirmeler Blm 7de ayrntl olarak aklanmtr.

Daha fazla veri kullanlarak gelitirilebilecek bu teknik ile zellikle kstl alma imkanlar bulunan araziler iin; almay yapan mhendisin farkl parametreler arasndaki ilikileri irdeleyebilmesine ynelik fikir edinmesi salanabilecei dnlmektedir. Ancak unutulmamaldr ki; bu deerler arazide yaplan lmler sonucunda elde edilen deerler ampirik bir yaklam ifade eder. Dolaysyla doru olan, allan arazide lmler yaparak zemin parametrelerinin yerinde elde edilmesidir.

Birok zemin ett almas incelendiinde, bu almalarn arazi yada laboratuar deney almalar gerekletirilmeden yapld grlmektedir. Ayrca ekonomik olmas amacyla sondaj almasnn birok almada yaplmamas, alma derinliinin yetersiz olmas yada daha ucuz tekniklerin tercih edilmesi de bu almalardaki yetersizliklerin bir dier sebebidir.

Ayrca arazi ve laboratuarda gerekletirilen almalarn yeterli bilgi ve deneyime sahip olmayan personelce gerekletirilmesi dier bir husustur. Bu sebeple rnein SPT testleri sondaj almalarnn bir ounda standartlara uygun olarak yaplamamaktadr. rnek alma konusundaki deneyim eksiklii sebebiyle de alnan rnekler rselenmelere maruz kalmakta; bu durumda zemin parametrelerini dorudan etkilemektedir. Ayrca arazide rselenmemi numune alm

gerekletirilemedii bir durumda dahi, maddi karlar sebebiyle bu numuneler zerine deney almalar gerekletirilebilmektedir. Gerek mhendis, gerek sondr ya da tekniker seviyesinde konuya hakim tecrbeli elemanlarn altrlmas salanmaldr. Ettleri yrtecek mhendisin sondaj yapma, numune alma, eitli arazi deneylerini yapma ya da yaptrma, laboratuar programn takip etme ve denetleme konularnda tecrbesi gerekmektedir.

59

Ayrca incelenen zemin ett raporlarnda zellikle ince daneli zeminlerde SPT testlerine bal olarak tama gc hesaplamalar yapld grlmektedir. Unutulmamaldr ki, arazi deneylerine bal hesaplamalar, rselenmemi numune almnn zor yada imkansz olduu iri daneli zeminler iin gelitirilmitir. Bu sebeple geoteknik ett raporunu hazrlayan mhendis, doru teknikleri ve hesaplamalar kullanabilecek bilgi birikimi ve tecrbeye sahip olmaldr.

Birok mhendisin arazi almalarna katlmayp, araziyi broya getirilen sondaj loglarna ve zemin numunelerine gre deerlendirildii grlmektedir. Zemin ett almasndan sorumlu mhendislerin arazi almalar esnasnda almalar yerinde kontrol etmemesi de yine bu almalarda eksiklikler ve hatalara sebep olmaktadr.

Sonu olarak; birok konuda olduu gibi zemin incelemelerin de ok disiplinli bir mhendislik konusu olduu unutulmamaldr. Zemin ett almalar kapsamnda, ett programnn hazrlanmas, almann planlanmas ve ynlendirilmesi, arazi almalar ve laboratuar deneylerinin gerekletirilmeleri geoteknik mhendisi ile ilgili mhendislik dallarna mensup uzman mhendislerle birlikte yaplmaldr. Zemin ett almalarnn yaplmamas yada eksik, hatal yaplmasnn byk can ve ekonomik kayplara sebep olabilecei unutulmamaldr. Deprem lkesi olarak isimlendirilen ve bugne kadar birok byk depremin gerekletii lkemizde; konunun hassasiyeti sebebiyle yaplan almalarda kalite art salanmas amacyla gerekli tedbirler alnmaldr.

60

KAYNAKLAR

[1]

S VR KAYA,O.,2003. Standart Penetrasyon Deneyi le Zemin zelliklerinin Belirlenmesi ve Trkiyedeki Uygulamas, Doktora Tezi. http://img231.imageshack.us/img231/2151/resim7bv0.jpg STANBUL BYKEH R BELED YES PLANLAMA VE MAR DA RES ZEM N VE DEPREM NCELEME MDRL, 2003. stanbul Deprem Master Plan JAPONYA ULUSLAR ARASI B RL AJANSI (JICA), 2004. Trkiyede Doal Afetler Konulu lke Strateji Raporu YILDIRIM, S.,2004. Zemin ncelemesi ve Temel Tasarm ERGUN, U., ZKAN, Y., NALP, A., KEEL , A.,2005. Parsel Baznda Zemin Temel Etdleri Ve Zemin yiletirme Yntemleri Hakknda Ynetmelik Tasla n Raporu STOKOE, K. H., AND WOODS, R. D. (1972). Insitu Shear Wave Velocity by Cross-Hole Method, Journal of the Soil Mechanics and Foundation Divison, ASCE, Vol. 98, No. SM5, pp. 443-460. ULUSAY, R.,2001. Uygulamal Jeoteknik Bilgiler. YAZICI,F.,2004. Zeminlerde Kayma Dalgas Hz le Penetrasyon Deney Sonular Arasndaki Bantlarn ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi DURGUNOGLU,T., KARADAYILAR,T., BRAY,J.D., SANCIO,R.B., HACIALIOGLU,E.,2000. Sismik Statik Penetrasyon Deneyi (SCPT) le Geoteknik-Geodinamik Zemin Profili, Zemin Mekanigi ve Temel Mhendisligi Sekizinci Ulusal Kongresi Istanbul Teknik niversitesi, Istanbul

[2] [3]

[4]

[5] [6]

[7]

[8] [9]

[10]

[11]

EKERC OLU,E.,2002. Yaplarn Projelendirilmesinde Mhendislik Jeolojisi


N C OLU, F.S.,2005. Zeminlerde Statik ve Dinamik Ykler Altnda Tama Gc Anlay ve Hesab, Seminer MO stanbul

[12]

61

[13]

TRKER, E.,2002. Zemin Aratrmalar Kurs Notlar, TMMOB Jeofizik Mhendisleri Odas Ankara T.C BAYINDIRLIK VE SKAN BAKANLII, Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakkndaki Ynetmelik 2007. Deprem

[14]

[15]

YILMAZ, .,2006. Verilerin zmlenmesi- liki-Korelasyon, Yksek Lisans Tezi HAMILTON, E.,1976. Shear Wave Velocity Versus Depth in Marina Sedimenter A Rewiew, Geophysics Vol.41,No 5 985-996 OHTA, Y.,GOTO, N.,1978. Empirical Shear Wave Velocity Equations in Terms of Characteristic Soil Indexes, Earth Eng. And Struc. Dynamics, Vo.6,167-187 SEED, H.B., IDRISS, I.M., 1981. Evaluation of Liquefaction Potential of Sands Depoits Bread on Obearvailons of Performance in Previous Earthquake, Proc. of the Conf. On in Sigth Testing to Evaluate Liquefaction Sneeptibility, ASCE, St.Loud, MO. Y SAN, R.,1994. Geoteknik zelliklerin Belirlenmesinde Sismik ve Penetrasyon Deneylerinin Karlatrlmas, Doktora Tezi, T Fen Bilimleri Enstits KEEL , A., 2000, Sismik Yntemle Kabul Edilebilir veya Gvenli Tama Kapasitesi Saptanmas, Jeofizik Cilt 14, Say 1-2/Mart-Eyll 2000

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

62

ZGEM

Mehmet Kocaman, 18.08.1976 tarihinde stanbulda dodu. lk, orta ve lise eitimini stanbulda tamamlad. 1995 ylnda balad stanbul niversitesi Jeofizik

Mhendislii blmnden 1999 ylnda mezun oldu. Ekiolu Mim. Mh. n. Tic. Ltd. ti.nde mhendis olarak altktan sonra 2003 ylnda stanbulda kendi

irketini kurarak mhendislik hayatna devam etti. 2004 ylnda Sakarya niversitesi,
naat Mhendislii Geoteknik Blm Yksek Lisans Programna girdi. Halen Metmar Mhendislik ve Madencilikte alma hayatn devam ettirmektedir.

You might also like