EDEB SANATLAR TEBH: Aralarnda eitli ynlerden benzerlik bulunan iki varlktan zayf kuvvetliye, irkini gzele benzetme

sanatdr. Kelimenin gerek anlamyla yaplan tebihte en az iki, en fazla drt e bulunur. Benzeyen: Birbirine benzetilen kavramlardan gsz olandr. Kendine Benzetilen: Benzetilen kavramlardan gl ve stn olandr. Benzetme Yn: Benzeyenle, benzetilen arasndaki ortak yndr. Benzetme Edat: Tebih sanatnn yapmnda kullanlan edattr. Durmu bir saat gibiydi, durup gemeyen zaman. Poyrazla syleir gibi yapraklarn sesi. STARE: Tebihle benzerlik gsteren bir sanattr. Tebihte iki e bulunurdu ( benzeyen ve kendisine benzetilen ). stiare ise bunlardan sadece biriyle yaplan sanattr. " Aslan asker " ifadesi tebihtir fakat askerlerin yerine " Aslanlarm " ifadesini kullanrsak istiare olur. Bir gn gelecek sen de perian olacaksn Ey gonca bu cemiyeti her dem mi sandn. Aslanlarmz stanbul'u kuattlar. Mor meneke boyun emi. RNEK: Kurban olam kurban olam Beikte yatan kuzuya Bu beyitte aadaki edebi sanatlardan hangisi yaplmtr? A) Cinas B) stiare C) Benzetme D) Kiiletirme E) Abartma

ZM: Herhangi bir benzetmede sadece benzeyen ya da benzetilen bulunuyorsa buna istiare denir. Yukardaki dizede bebek kuzuya benzetilmitir. Drtlkte benzeyen "bebek" kullanlmam, onun yerine benzetilen "kuzu" kullanlmtr. CEVAP: B KNAYE: Gerek ve mecazi anlamlar olan bir sz, onun mecazi anlamn kastederek syleme sanatdr. u karma gs geren Ta barl dalar msn? Yumdu ela gzlerini dnyaya. RNEK:

"-Ey benim sar tamburam, Sen ne iin inilersin? -im oyuk, derdim byk; Ben onun'n inilerim." Sazn gerekten de ii oyuktur. Ama burada anlatlmak istenen baka bir eydir. Byle bir yazm sanat (edebi sanat) aadakilerden hangisinde vardr? A) Gleriz aalanacak halimize B) u karma gs geren, Ta barl dalar msn? C) Sakiler meclisten ekmi aya. D) Ksmetindir gezdiren, yer yer seni. Ara ksan, akbet yer yer seni. E) Gl hasretinle yollara tutsun kulan (79) ZM: A => tezat C => tevriye D => cinas E => kiiletirme Sazn gerekten iin oyuktur. Dier taraftan dertlerin sazn iini oymas mecazl bir ifadedir. Dalarn yamalar gerekten taldr. Bu dalar sevgiliye ulamay engelledii iin de ta barldr ki mecazl bir ifadedir. Verilen drtlkte ve B seeneinde kinaye sanat yaplmtr. CEVAP: B MECAZ-I MRSEL: Kelimelerin iki manas vardr: biri gerek dieri gerek olmayan manasdr. Bir kelimenin gerek manasndan syrlarak deimeceli manada kullanlmas sanatna mecaz- mrsel denir. Fakat kelimenin gerek anlamyla alakas olmamaldr. Bu sanatn olumas iin: kelime mutlaka mecaz manal olmaldr ve kelime ile yerine kullanlan varlk arasnda benzetme amac gdlmemelidir. Evet, sabah olacaktr, sabah olur geceler Tulu-u hare kadar srmez akbet bu sema Bu mavi gk size bir gn acr, melul olma Yedi iklimi cihann duruyor karnda RNEK: Anavarza at oyna Kana bulanm gmlei. Kyman a zalmlar kyman Kr karnn bir deynei. Yal kadnn ldrlen tek olu iin duyduu acy dile getiren bu drtlkte, aadaki aklamalardan hangisine uygun bir sz sanat vardr? A) Bir anlam incelii yaratmak iin bildii eyi bilmez grnme B) Bir szc, iki anlamn birden sezdirecek biimde kullanma C) Bir szc, gerek anlam dnda baka bir szck yerine kullanma

D) Bir olgunun gerek etkenini bir yana brakarak olguyu baka bir nedene balama E) Birka eyi syledikten sonra onlarla ilgili baka eyleri bir sra gzeterek anlatma (88/II) ZM: A => tecahl-i Arif B => tevriye D => hsn- tahlil E => Ltf- ner, sanatlar tanmlanmtr. C seeneinde ise 'deynek' kelimesiyle 'kadnn ldrlen olu' kastedilmitir. Dolaysyla szck, gerek anlam dnda baka bir szck yerine kullanlmtr ki buna da Mecaz- Mrsel sanat denir. CEVAP: C HSN- TAHLL: Bir olayn gerek sebebini inkar ederek, bu gerek sebep yerine hayali ve airane bir sebep getirme sanatdr. Vurulup tertemiz alnndan uzanm yatyor Bir hilal uruna Yarab ne gneler batyor. Bir gn dolu dizgin koan atlarmzla Yerden yedi kat ara kanatlandk o hzla RNEK: Yaptlarnda daha ok krsal kesim insanlarn anlatan birka yazar, Yakup Kadri Karaosmanolu'yla grmeye gider. Bu ilgiden ok honut olan Yakup Kardi, bir ara merakla konuk yazarlara, nerelerden geldiklerini sorar. Yazarlardan biri glerek: "Yaban'dan geliyoruz stat, Yaban'dan!" der. Bu parada geen "Yaban'dan geliyoruz" sznde, aadaki aklamalarn hangisine uygun bir sz sanat vardr? A) Bir anlam incelii yaratmak iin bildiini bilmezlikten gelme B) Bir szc allm anlamn dnda bir anlamda kullanma C) Sylenmek isteneni en az szckle anlatma D) Bir gerei sezdirmek iin bir sz hem gerek hem de mecaz anlamyla kullanma E) Sz arasnda, bilinen bir duruma iaret etme (90/II) ZM: 'Yaban' kelimesi hem Yakup Kadri'nin roman 'Yaban' hem de 'uzak yer' yer anlamnda kullanlmtr. Yaban kelimesi gerek ve mecaz anlam kastedilerek kullanlmtr. CEVAP: D TEZAT: Ortak yanlar bulunan iki kavram birini gerek dierini mecazi manada kullanma sanatdr. Ne siyah eylemi bu nasiyeyi Sam bembeyaz eden bahtm. Karlar altnda nev baharm ben TECAHL- ARF: Bilinen bir hususun nkte amacyla bilmezlikten gelerek anlatma sanatdr. Sz yazdm da kalm br entaride

Vadiniz buse mi, vuslat mi ne idi unuttum Altnda m stnde midir Cennet i ala El hak bu ne halet bu ne ho ab u hevadr TEVRYE: Birden fazla anlam olan bir kelimeyi herkesin bildii anlam dnda, en uzak manasyla kullanma sanatdr. eriatn ne mbarek nizamdr ey Cem ! Kanmadk gay eden bu mavilie MBALAA: Herhangi bir olayn olduundan fazla bytlmesi ya da kltlmesiyle yaplan sanattr. Ey bu topraklar iin topraa dm asker Gkten ecdat inerek pse o pak aln deer Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsn Gmelim gel seni tarihe desem smazsn RNEK: Aadaki dizelerin zellikle hangisinde bir abartma vardr? A) Bir ah eksem da ta eritir Gzm ya dermeni yrtr B) Bu topraklar ecdadmn oca Evim, kym hep bu yerin buca C) Ne doan gne hkmm geer, Ne halden anlayan bulunur. D) Derdm oktur hangisine yanaym Yine tazelendi yrek yaras E) Ykseinde byk naml karn var Alanda mor smbll ban var (91/II) ZM: A seeneinde geen 'Ah ekmek' ile dan tan erimesi, 'Gz yayla' deirmenin almaya balamas ifadelerinde abartma sanat vardr. CEVAP: A CNAS: ekil ve syleyi bakmndan seste, mana bakmndan farkl olan iki kelimeyi iirde bir araya getirmek suretiyle yaplan sanattr. Ey kimsesizler elveriniz kimsesizlere Onlardr ancak el verecek kimse sizlere

Urarz sadmesine her gelenin Bu da bir iftesidir bize hergelenin TEKRR: Herhangi bir kelimenin iir iinde birden fazla tekrarlanmasyla oluan sanattr. Kaldrmlar ileke yalnzlarn annesi Kaldrmlar iimde yaam bir insandr Kaldrmlar duyulur ses kesilince sesi Kaldrmlar iimde kvrlan bir lisandr TENASP: Manaca alakal kelimelerin iirde belli bir dzene gre dizilmesidir. Her sabah baka bahar olsa da ben usandm Uramam bahelerin semtine glden yandm SEC: Dz yazda kafiyeli kelimelerin kullanlmasdr. TEHS: nsan olmayan varlklara insan zellii verme sanatdr. Meneke klahn kaldrd. Gl alad, blbl alad. RNEK: " Karnn yardm kazmaynan belinen Yzn yrttm trnanan elinen Yine beni karlad glnen Benim sadk yarim kara topraktr." drtlnde ilenen duyguyu grnr klmak iin aadaki yollardan, zellikle hangisine ba vurulmutur? A) Birbirine kart durumlardan yararlanma B) Birbirini artran szckler kullanma C) nsana zg kavramlar doaya aktarma D) Halk syleyiine yer verme E) nsan ve toprak ilikisini ileme (76) ZM: Drtlkte kullanlan 'karn', 'yz', 'glle karlamak', 'dost' gibi ifadeler insana zg kavramlardr. Bu ifadeler, 'topran karnn yarmak, yzn yrtmak, glle karlamak ve sadk yar olmak' anlamlarnda kullanlarak doaya aktarlmtr. Doru cevap C seeneidir. CEVAP: C

NTAK: nsan olmayan varlklar, insanm gibi konuturma sanatdr.

Dal bir gn dedi ki tomurcuuna: - Tenimde bir yara iler gibisin, RNEK: Adam, elini uzatt, tam onu koparaca srada, mor meneke: "Bana dokunma!" diye bard. Bu cmledeki en belirgin sz sanat aadakilerden hangisidir? A) Tebih (benzetme) B) Tezat C) stiare D) Kinaye E) ntak (konuma) (89/II)

ZM: nsan dndaki varlklar konuturma sanatna 'intak' denir. Verilen cmlede meneke konuturularak intak sanat yaplmtr. CEVAP: E Aadaki dizelerde geen sanatlar belirtiniz 1. 2. 3. 4. 5. 6. Ahr aard tan yeri reisi cibalden Serhadde yol grnd Acem tahtgahna Altnda m stnde midir cennet-i ala Elhak bu ne halet, bu ne ho ab- hevadr Ani zntyle bu ryadan uyandm Tekrar alev gmlei giymi gibi yandm Aslanlarmz anakkale'yi kuattlar Bambaka Leh, Macar, Venedik, Rus gzelleri Sessiz haremde her biri endaml bir peri Ben toprak oldum yoluna Sen ar gzetirsin u karma gs geren Ta barl dalar msn Bu eller miydi masallar arasnda Ryalar uzattm bu eller miydi Arzu dolu yaamak dolu Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan Bkn boynunuzu bayraklar bkn Cep delik, cepken delik Kol delik, mintan delik Yen delik, kaftan delik Kevgir misin be kardelik Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hilal Dnlmez akamn ufkundayz vakit ok ge Bu son fasldr ey mrm nasl geersen ge Dnyaya geldiim anda Yrdm hayli zamanda ki kapl bir handa Gidiyorum gndz gece Durmu bir saat gibiydi durup gemeyen zaman Dn m, konu mu, sus mu, unut mu ? Dnr aalar aylarca gelecek bahar Ey bu topraklar iin topraa dm asker Gkten ecdat inerek pse o pak aln deer Eyleme vaktini zayi deme k, yaz, oku yaz Garbn ucunda son kydan en grltl Bir med zaman gkyz kurunla rtl Gnl yaras desem Deil Ekmek paras desem Deil yle dert ki Dayanlr ey deil Grdm deniz denilen bir bal ejderi Gndz denizlerde snerken baktk Ve obanlar gibi dallar yaktk Her sabah baka bahar olsa da ben uslandm Uramam bahelerin semtine glden yandm Hrszlarn kamas mahalleyi ayaa kaldrd Kaldrmlar ileke yalnzlarn annesi Kaldrmlar iimde yaam bir insandr

13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

7.

8. 9.

20. 21. 22. 23. 24.

10. 11. 12.

25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35.

Kaldrmlar duyulur ses kesilince sesi Kaldrmlar iimde kvrlan bir lisandr Kanl bir gl aznda ve mey kasesi elinde Karlar altnda nevbaharm ben Kayseri, ma kazanmann heyecann yayor Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda heda fkracak topra sksan heda Mazi yosunla rtl bir gl ki yok dibi Mevsim serin ve bahede yaprak yn yn Ne siyah eylemi bu nasiyeyi Sam bembeyaz eden bahtm O kadar ald ki yrekten Trkler andrd kaval lm indirmede gkler, l pskrmede yer O ne mthi tipidir, savrulur enkaz- beer Rya gibi bir yazd. Yarattn hevesinle. Seni gptayla hatrlar vatann her ehri Ses demir, su demir ve ekmek demir

36. 37.

38. 39. 40. 41. 42. 43. 44.

Sz yazdm da kalm br entaride Vadiniz buse mi, vuslat m ne idi unuttum Talih bana dnse nazikane Bir yldz verse malikane Bigane kalr o iltifata stanbul'a dnmek isterim ben nc taba da bitirdi Ufkunda bir dakika grnmeksizin kara Hr gkte, hr denizde uar hr ufuklara Urarz sadmesine her gelenin Bu da bir iftesidir bize hergelenin skdar, bu ulu ryay grenler ehri Vurulup tertemiz alnndan uzanm yatyor Bir hilal uruna Yarab ne gneler batyor Yelpaze evrilir gibi birden dnleri veyle devrili, sal, rtnleri Yeni bir lkede yem vermek iin atlarna Nice bin atl kaplmt fetih rzgarna

EDEB SANATLAR ( SZ SANATLARI )

A-) Mecaza Dayal Sz Sanatlar Mecaz (Deimece), Mecaz- Mrsel (Ad Aktarmas, Dz Deimece) Tebih (Benzetme), stiare (Eretileme / Deyim Aktarmalar), Tehis (Kiiletirme), ntak (Konuturma), Kinaye (Deinmece), Tariz (Dokundurma, neleme)

B-) Anlama Dayal Sz Sanatlar Hsn-i Talil (Gzel neden bulma), Techl-i rif (Bilip de bilmezlikten gelme ), Tenasp (Uygunluk), Leff Ner, Mbalaa (Abartma), Tezat (Kartlk), Tekrir (Yineleme), Telmih (Hatrlatma), Tevriye, stifham (Soru sorma), rsl-i Mesel, Rc, Terdd, ktibas, ham

1-)

MECAZ ( DEMECE ) Bir szcn gerek anlamlarndan (temel ve yan anlamlarndan) syrlarak, baka bir szcn yerinde kullanlmasdr. Szckler cmle ierisinde ya da en azndan baka szcklerle bekleerek mecazl anlam kazanr. Deyimler, mecazl beklerin en tipik rnekleridir. Ataszlerinde de mecaz bolca kullanlr. Szce mecazl anlam yklenmesinde iki ana yntem vardr: a) Benzetmelerden yararlanlarak gerekletirilen anlam aktarmamalar; bir baka deyile "benzetme ilgisine dayal" mecazlar (Benzetme, eretileme, kiiletirme, kinaye, tariz, abartma) b) Benzetme d ilgilerle gerekletirilen mecazlar (Mecaz- mrsel, ad aktarmas) Her iki durumda da szcn gerek anlamndan (temel ve yan) uzaklap baka bir szcn yerini almas, deiim sz konusudur. * " Gnler akp gidiyor." Akmak szc mecazldr. Gnler, akc bir maddeye,mesela bir suya benzetilerek mecaz gerekletirilmitir."akp" szc,deimece yoluyla "geip" szcnn yerini almtr. * "O kadar susam ki barda bir dikite bitirdi." Sz edilen kii barda deil, iindeki suyu imitir."bardak" szc "su" szcnn yerini almtr. Benzerlik sz konusu deildir. - d ilgisiyle mecaz gerekletirilmitir.

UYARI Mecazl kullanm ayrt etmenin bir yolu da, szcn yeni kazand anlamn gerekte mmkn olup olmadna bakmaktr. Mesela yukardaki kullanmlarda gnlerin, gerek bir su gibi akmas mmkn deildir. Su ierken bardan "bitmesi" yle dursun, bir zerresinin eksilmesi bile dnlemez. RNEKLER *"Duygularmz iimize smad, "alk" ve "bravo" larla darya dkld. Duygular akc bir maddeye benzetilmi,"smamak" ve "dklmek" szckleri mecazl kullanlmtr. * "Bu ii biraz daha pimek ister." (soyut; olgunlamak anlamnda) *Bar umutlar yeerdi." (soyut; olumak anlamnda) * "Serin ama tatl bir ilkbahar akamyd." (soyut; ho anlamnda) * "Olaylara bir de bu gzle bakmalsn." (anlay anlamnda) * "Yeni idarecimizin davranlar hamd." (tecrbesizlik ) * "ll davranlar vard." (seviyeli) DKKAT! Mecaz anlamllklar szck, deyim, argo ve atasz dzeylerinde grlebilir: * "Lodos souu krd." (szck dzeyinde) * "Onun ne zamandr krd ceviz krk ayordu zaten." (deyim) * "Seni grnce kirii krd tabii." (argo) * "Ana sorunumuz bu deil." (szck) * "Borsada kaybedince kafay yedi." (argo) * "Bu bo kafalar gelimemizi engelliyor." (szck) * "Her ite kl krk yarard." (deyim) * "Ate dt yeri yakar." (atasz) Aadaki rnekleri inceleyiniz 1. "Bildiim kadaryla o evine bal bir insandr." Anlam: Dzeyi: 2. "Babam: 'Kalk, su getir.'dedi; kardeim oral olmad." Anlam: Dzeyi: 3. "Bu ac olay hepimizi derinden etkiledi." Anlam: Dzeyi: 4. "Bakann istifasndan sonra youn bir koltuk kavgas balad." Anlam: Dzeyi: 5. "Sizin byle bir ite harcanmanz istemem." Anlam: Dzeyi: 6. "ocuu ok skyorlar." Anlam: Dzeyi:

7. "Ne diyelim, talih bizimle oynuyor." Anlam: Dzeyi: 8. "Hayatmda onun kadar tilki bir adam grmedim." Anlam: Dzeyi: 9. "Su testisi su yolunda krlr." Anlam: Dzeyi: 10. "Hibir eyi beenmez; her eye burun kvrrd." Anlam: Dzeyi: 11. "Tama su ile deirmen dnmez." Anlam: Dzeyi: 12. "Sanyorum bu ite onun da parma var." Anlam: Dzeyi: 13. "Oturup dururken ne parlyorsun, sana bir ey diyen mi var?" Anlam: Dzeyi: 14. "Az st kokan sanatlar bile bize akl vermek istediler." Anlam: Dzeyi: 15. "Biz ne dersek diyelim kar duruyor, bildiinden amyordu." Anlam: Dzeyi: 16. "Vatan borcu biter bitmez ordaym." Anlam: Dzeyi: 17. "Bu renci dierinden bir gmlek daha bilgili." Anlam: Dzeyi: Argo Dzeyinde Mecaz: Toplumda herkese kullanlan dilden ayr olarak belirli kesimlerce kullanlan ancak genel dilin iinde yer alan ve ondan treyen zel dile argo denir. Gerek anlam ok svmek : Kolayca kandrlabilen: Hapishane: Esrar: ldrmek: Argo anlam kalaylamak keriz dam, delik, kodes, kafes ot nallamak

2-)

MECAZ-I MRSEL (AD AKTARMASI/DZ DEMECE) Benzetme ilgisi sz konusu olmadan, baka baz ilgilerle, bir szn baka bir sz yerinde kullanlmasyla oluturulan mecazlardr. -d ilgisi * "Anne, amar kazan kaynad,gel!" * "stn karp yataa uzand."

10

* "Ne zamandr evde tencere kaynamyor." * "Bu depoyla Dzce'ye kadar gideriz." * "ofben yanyordu." Para - btn ilgisi * "O zamanlar bu gazetede usta kalemler vard." * "niversitedeki krssnde yllarca alt." * "Motor gece karanlnda ykn Bartn'a boaltt." * "Bu sahalarda nice altn ayaklar top koturdu." Neden - sonu ilgisi * "Hay mbarek! Bereket yayor bereket!" * "Bahar aylarnda rahmet dmezse rn iyi olmaz." Sanat - eser ilgisi * "Davetlilere piyanosuyla nce aykovski, sonra Mozart ald." * "imdi de biraz Ynus Emre okuyalm m?" * "Pikapta Mnir Nurettin dnyordu." Yer, yn, blge, a - insan ilgisi * "Eve haber verip geleyim." * "Bat ve Dou, inan ve felsefe ynnden hem birbirini etkilemi hem birbirine uzak durmutur." * "Dnya uyankken uyumak maskaralktr." * "Ankara bu notaya cevap vermekte gecikmedi." * "Adresi bir de u bfeye sorsak m?" * "Sizin iinizi u masa halleder beyefendi." Soyut - somut ilgisi * "Trklk yreini dalasn gayr/Cihan da bizimle alasn gayr." Somut bir varlk olan "Trk insan,Trk milleti " yerinde, soyut olan "Trklk" kullanld. * "Genlik; kafas ve yreiyle toplumun gvencesidir." "Genler" yerine soyut olan "genlik";"dnce" yerine somut olan kafa;"cesaret,duygu" kavramlar yerine somut olan "yrek" kullanld. Aadaki rnekleri inceleyiniz. 1. "n sokakta yer yok, arabay arkaya braknz." 2. "ocuk kitaplar birinci hamura baslmal." 3. "Sen bu otobsle git, ben Bartn'a bineceim." 4. "Kotu yoku aa, rengi atm bir apka." 5. "Depremden sonra Dzce geceyi sokakta geirdi." 6. "Marmara'da her yelken / Uar gibi neeli." 7. "Tiyatroda oynamam konusunda btn mahalle beni destekledi."

11

8. "Turistler bu tur iin yeni lokomotifler yerine buharly tercih ediyorlar." 9. "Koparp pmek iin, basaca topra Btn ehir bekliyor onu dizler stnde." 10. "Trkiye, Tanzimat'la yzn Bat'ya evirmiti."

3-)

TEBH ( BENZETME ) Anlatm glendirmek amacyla, aralarnda ortak nitelik bulunan iki varlk ya da kavramdan, ortak nitelik ynnden gl olandan zayf olana aktarma yaplmasdr. Benzetmenin drt esi vardr: 1.Benzeyen ( B ): zellike zayf olan 2.Kendisine Benzetilen ( KB ): zellike gl olan 3.Benzetme Yn ( BY ): Aktarlan zellik 4.Benzetme Edat ( BE ): gibi, kadar, sanki, gya, misal, andrmak... Bunlardan ilk ikisi benzetmenin asl eleridir. Benzetme yn ve benzetme edat yardmc elerdir. Yardmc eler kullanlmadan da benzetme gerekletirilebilir. RNEK " Cennet gibi gzel vatan " KB BE BY B Bir benzetmede bu drt e her zaman bir arada bulunmayabilir. Benzetme, kullanlan eler bakmndan eitlere ayrlr: 1.Ayrntl (Tam) tebih: Drt esi de bulunan benzetmedir. RNEK "Ah bu trkler, ky trkleri Ana st gibi candan Ana st gibi temiz. " Benzeyen: Ky trkleri Kendisine benzetilen: Ana st Benzetme yn: temiz ve candan olmas Benzetme edat: gibi 2.Ksaltlm tebih: Benzetme yn bulunmayan benzetmedir. RNEK "Kutu gibi bir dairede oturuyor." KB BE B 3.Pekitirilmi tebih: Benzetme edat bulunmayan benzetmedir. RNEK "Bir siyah kadndr kaldrmlarda gece " BY KB B

12

"Yollar kyleri saran eskimi ereveler " B BY KB 4.Yaln tebih (tebih-i beli) : Benzeyen ve kendisine benzetilenle yaplan benzetmedir. RNEK " Gl tenli sevdiim " KB B " Selviler iinde bir alevdir Emir Sultan " KB B "Unutmakta haklsn kmr gzlm / Haklsn Bu szm sana sitemdir" KB B UYARI ! Tam tebihte mecaz yoktur. nk btn szckler gerek anlamlarn korumaktadr. Benzetme ksaldka anlatm glenmekte, mecaz havas olumaktadr. Mecaz, pekitirilmi benzetmede balar, tebih-i belide iyice glenir. Aadaki rnekleri bu adan inceleyiniz. "Annem melek gibi temiz ruhlu bir insand." (tam tebih, mecaz yok) "Annem iyilikte, bir melekti." (Pekitirilmi benzetme, mecaz var; nk,"anne" aslnda melek deildir;"melekti" szc mecazdr.) "Melek annem, cennete doru yola kt." ("Melek annem" sz tebih-i belidir. Mecaz iyice glenmitir. zellikle "melek" sznde youn bir mecaz anlam vardr.) Aadaki rnekleri inceleyiniz 1."Ovadan baklnca elikten dev bir testere azn andran tepeler, yaz k l ldr." 2."Btn gece vagondan vagona un uvallar tam hamallar gibiyiz." 3."Byk sahra denen bu kum denizinde daha gnlerce hamallk edeceiz." UYARI ! Benzetmelerde "benzemek, andrmak, dnmek" gibi fiiller ve bunlardan tretilmi fiilimsiler edat yerinde kullanlabilir. "Salarn tarumar, gzlerinde nem / Atee benzerdin, kle dnmsn." KB BE KB BE "Tepegz gk grltsn andran bir sesle kkredi." B KB BE BY 4."Erci sapanda, Van Gl mavi bir araf gibi nme serildi." 5."Be alt araba, gelin alay gibi sraland." 6."Frtnada bir deniz feneri kadar yalnzdm." 7."Rujlu dudaklar ak bir yaray andryordu." 8."Kpek lei gibi uyuyor ehir." 9."Azmda bal gibi tatl bir trk" 10."yi szler sylenmi bir kadn gibi gzelleiyor dnya." 11."Srklenen bir k lsdr zaman."

13

12."Biliyorum / iir bir pencere kuudur." 13."nsan bir ormandr derdim sana hep." 14."Bir bak vard Esma'nn / Kavak yelleri gibi prl prl." 15."Kkremi sel gibiyim bendimi iner aarm." 16."Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik." 17. "Durmu bir saat gibiydi durup gemeyen zaman." 18. "iir bir cennet bahesi / Girmeyene anlatlmaz." 19. "Gzlerimiz kurun, elimiz bak / Severek ldrdk gzellikleri." 20. "Garibanlar yolunuyor kaz gibi/Hangi kuun neresini yazaym." 21. "Grdm deniz dedikleri bin bal ejderi." 22. "Acep beni anar m'ola / O kalar keman imdi." 23. "Ve obanlar gibi dallar yaktk." 24. "Kul Mustafa karakolda gezerken /Glle kurun yamur gibi yaarken." 25. "Yldz gibi doduka gzel her akam." 26. "Gzleri karlm bir m gibi evler." 27. "Ben kendi varl iinde taan / Usuz bucaksz bir denizim."

4-)

STARE (ERETLEME) Temel elerden (benzeyen, kendisine benzetilen) sadece biri sylenerek yaplan benzetmeye istiare denir. stiare, bir szn benzetme amacyla, baka bir sz yerine kullanlmas olarak da tanmlanabilir. "Yuvay yapan dii kutur." Bir atasz olan bu cmlede,"kadn", "dii ku"a benzetilmi, ancak benzeyen (kadn) kullanlmamtr. Bu bir istiaredir. stiareler ikiye ayrlr: Ak stiare: Sadece kendisine benzetilen kullanlr. Kapal stiare: Sadece benzeyen kullanlr. RN. "akaklarma kar m yad, ne var?" akaklardaki beyazlk kar'a benzetilmi. Ancak benzeyen kullanlmam. Bu, ak istiare rneidir. RN. "atma kurban olayn ehreni ey nazl hill!" air, bayra kalarn atm bir insana benzetiyor; ancak "insan" (kendisine benzetilen) dizede aka gemiyor. Sadece benzeyen esi kullanlm. Bu, kapal istiare rneidir. NOT: Kapal istiarelerde yalnz Benzeyenin (zellikte zayf olann) kullanldn biliyoruz. Bu tr benzetmelerde Kendisine Benzetilenin zelliklerinden (benzerlik ynnden) bazlar da ipucu olarak kullanlr.

14

RN. "ocuklar okula doru adeta uuyorlard." ocuklar "ku"a benzetilmi,"ku" deil umak eylemi kullanlmtr. RN. "Gzlerinden uyku akyordu." "Uyku" akc bir maddeye (mesela suya) benzetilmitir."Akyordu" eylemi ipucu olarak kullanlmtr. NOT: Tehis (Kiiletirme), insan olmayan varlklara insan nitelii kazandrma, insana ait zellikleri o varlklara mal etme, insandan dier varlklara aktarmadr. Her tehiste, bir kapal istiare vardr; nk bu tr benzetmelerde Kendisine Benzetilen bir insandr ve sylenmemitir. Her Kapal stiarede ise Tehis yoktur. RN. "Boynu bkk budaylar, yamur zlemiyle gkleri gzlyorlard." Burada TEHS ve KAPALI STARE vardr. "Budaylar" insana benzetilmi; "zlem ekmek", "gzlemek" gibi zellikleri budaya mal edilmitir. RNEKLER * "Derinden derine rmaklar alar / Uzaktan uzaa oban emesi." B: Irmaklar ve oban emesi KB: nsan(?) BY: alamak(ipucu) TR: Kapal stiare * "Gece akp gitti / evirin gndzn sayfalarn." B: gece KB: akp giden bir madde, su (?) BY: akmak(ipucu) TR: Kapal stiare * "Glm beni terk edecek / Hasretiyle ldrecek." B: sevgili (?) KB: gl TR: Ak stiare * "Nice dolak yollar zdm braktm." B: yollar KB: ip, ip yuma (?) BY: dolak, zmek (ipucu) TR: Kapal stiare * "Gnl her iekten bal almak ister / Krld kanad, uamaz oldu." B: gnl KB: ar (?) BY: iek, bal almak ve kanad krlmak(ipucu) TR: Kapal stiare Aadaki rnekleri inceleyiniz 1. "Eilmi arza, kanar, muttasl kanar gller." 2. "Vurulup tertemiz alnndan uzanm yatyor Bir hill uruna ya Rab ne gneler batyor." 3. "Bir med gn gkyz kurunla rtl." 4. "ki kapl bir handa / Gidiyorum gndz gece." 5."Can kafeste durmaz uar / Dnya bir han konan ger."

15

6. "Yce dalarn banda salkm salkm olan bulut." 7. O kzl zafer kartalnn / ankaya'da kurulmu yuvas." 8. "Gne, denizin mavi sularnda san ykyordu." 9. Kurban olam kurban olam / Beikte yatan kuzuya." 10."Yeil kurbaalar ter gllerde / Krld kanadm kaldm llerde." 11."Yryordum, alyordu rmaklar." 12."Havada bir dost eli okuyor elimizi." 13."Yce da banda siyah tl vardr." 14."Sabahtan uradm ben bir fidana." 15."Mor meneke boyun emi / Yaprac suya demi." 16."Tekerlekler yollara bir eyler anlatyor." 17."Birok seneler geti dnen yok seferinden." 18."Semnn kandilleri yanmt." 19."Durur tekbir alr dalar / Dner dalarda kartallar." 20."Vatan ufkundaki en gzel eyiz En anl ss, baktm yarya ekildi." 21."Uzak dalarda kaybolmu bir bulut/Rzgrn bir unutkanldr." 22."Yedi tepeli ehirde braktm gonca glm." 23."Salarma yldz dm koparma anne." 24."Grnmez kanatlaryla hatralar / Camlara arpp duruyor." 25."Bamdan bir kova sevda dkld Islanmadm, medim, yandm oy!" 26."Gkyz sarslp kpryor, camlara saldryor." 27."Varsn bahelerde rzgr gezinsin." 28."Ufuklar merhametsiz, rzgrlar hoyrat Yok artk can verdi aydnlk mevsimler." 29."Dalara yaslanp yatan gnei/Yaral, hastadr, yorgundur sandm." 30. "Bir ate dt canma / Yanarm kimseler bilmez."

5-)

TEHS ( KLETRME ) nsana ait zelliklerin insan olmayan varlklara mal edilmesiyle gerekletirilen mecazl bir anlatm zelliidir. Bazen benzetme ou zaman da kapal istiare biiminde gerekletirilir. RNEKLER * "Sevincinden alayan, glen, haykran rzgr Kalplere sevin, umut ve inan getiriyor." Rzgr, insan gibi sevinmekte, sevincinden alamakta, glp haykrmaktadr. Bylece kiiletirme gerekletirilmitir. Kendisine benzetilen "insan" sylenmedii, glmek, alamak, sevinmek, haykrmak gibi insana ait zellikler 'benzetme ynleri' belirtildii iin kiiletirme, kapal istiare biiminde gerekletirilmitir.

16

* "Rzgr, bir insan gibi sevincinden alyor, glyor, haykryordu." denirse benzeyen de kendisine benzetilen (insan) de belirtildii iin kiiletirme, benzetme eklinde gerekletirilmi olur. * "Da ban duman alm / Gm dere durmaz akar." kinci dizede, insann 'alama' zellii 'dere'ye aktarlm, dere kiiletirilmitir.Ayn zamanda kapal istiare yaplmtr. * "Ben pmeden nce yanaklarn / Varsn teller, tller, duvaklar psn." teller, tller, duvaklar' kiiletirilmitir. * "Besbelli her saat artar kederi / Belki de yrei yara dalarn." nsana ait 'yrei yaral' ve 'kederli' olmak dalara verilmitir. *Bir yamur balar ya inceden ince / Bak o zaman topraktaki sevince." 'sevinmek' zellii topraa verilmitir. * "Renkler bakalat gn ortasnda / Koyu bir karanlk pt denizi." 'pmek' zellii karanla mal edilmitir. * "Bir bulut gezer yayla yayla Anadolu'yu Bir batan baa selm gtrr." 'selm gtrmek' zellii buluta verilmitir. * "Aynalar, bakmayn yzme dik dik te yakalandk, kelepelendik." air, kendisine dik dik baktklarn syleyerek 'aynalar' kiiletirmitir. * "Kular, senin uzak diyarlara gittiini sylediler bana." 'Kular' konumaktadr, kiiletirme yaplmtr. * "Konunun hassasiyeti nedeniyle kalemimin ok temkinli hareket ettiini okurlarn fark etmilerdir." 'kalem' insan gibi temkinli, tedbirli, ll hareket ediyor. Aadaki rnekleri inceleyiniz 1. "Toplanrken gklerde bulutlar yn yn Hrn bir frtnaya dnyordu deniz." 2. "Dans eden kelebekler, ark syleyen kular, gz krpan iekler vard o yerde." 3. "mi gibi geceyi bir yudumda / Gn marur bakl bulutlar." 4."Dinle yolcu bu su onun sesidir / Sinsi admlarla akam yryor." 5. "Rzgr uyumu, ay glyor; her taraf ssz." 6. "Yeditepe stnde zaman bir gergef iler." 7. "ukurova bayramln giyerken." 8. "Bir balk alyordu / Denizde / Ban yaslam / Ufack bir yosun parasna." 9. "Dinmi denizlerin arks, rzgr uymakta Krfez dnr, Kanlca mahzundur uzakta." 10."Yeil sedirlerde dinlenir huzur." 11. "Mavi tulumbayla glmser evim." 12. "ocukluum oynar serin avluda." 13. "Bir bahar sabahnn karanlnda ssz

17

Gkte diz km iki titrek kl yldz." 14. "Ay suda bestelerken en gzel arky Kreklerim de suya en derin iiri yazd." 15. "Akdeniz'in dalgalar cilveli / Akdeniz'dir denizlerin gzeli." 16. "Hali'te bir vapuru vurdular drt kii Demirlemiti, eli kolu balyd, alyordu."

6-)

NTAK ( KONUTURMA ) nsan dndaki canl ve cansz varlklar konuturma sanatdr. Konuturma, kiiletirmeden sonra gelir. Varlk nce kiiletirilir, gerekirse konuturulur. RNEKLER * "Ben bir ayrkotuyum / Ne buday amcam, ne pirin daym / Msrla akraba bile deilim. / Bir yeermeye greyim: / Kzmasnlar halim duman / Canma kastederler yapabilseler / Ama nafile kurumam." Ayrkotu konuturulmutur. * "Benim adm dertli dolap / Suyum akar yalap yalap / Byle emreylemi alap (Tanr) / Derdim vardr inilerim." * "Adam elini uzatt; tam onu koparaca srada, mor meneke:'Bana dokunma!' diye bard." * "Kk bir emeyim yurdumun / Unutulmu bir danda / Hi kesilmeyecek suyum / Yldzlarn aydnlnda / Boyuna akar dururum." Verilen parada "eme" insan gibi konuturuluyor. * "Akl ersin, ermesin sevdama Senden yanaym, dedi yeeren dal senden yana." UYARI ! Konuturulan varlklar kiiletirildikleri iin kullanlan her intak sanatyla birlikte tehis sanat da yaplr; ancak yaplan her tehiste intak sanat yoktur. * "Ey benim sar tamburam / Sen ne iin inilersin? / 'im oyuk derdim byk / Ben annn inilerim!..' " * " 'Yldzlar snsn' diyerek bard karanlktan smbl."

7-) KNAYE ( DENMECE )

18

Bir szn, benzetme amac gdlmeden, hem gerek hem de mecaz anlamn dndrecek biimde kullanlmasna kinaye denir. Kinayede asl kastedilen, mecaz anlamdr. Kinayeden; kardakini incitmeden inelemede, hafif ve zarif biimde alaya almada yararlanlr. Deyim ve ataszlerimizde kinayeye ok rastlanr. RNEKLER * "Arkadan days gldr, halleder." * "Brak onu, burnu byk adamdan hayr gelmez." * "ocuklarn velvelesi, herkesi ayaa kaldrd." * "ok zahmet ektik, sonunda ayamz dze bast." * "Ne yapsn, aya kayd bir kere." * "Byle yrrseniz mahalleye yatsya varrsnz." * "Bu ta bize dostumuz atyorsa durup dnmemiz gerekir." * "Eh, bu hzla gidersek, okula belki yarn sabah varrz." SS * "Ey benim sar tamburam Sen ne iin inilersin -im oyuk derdim byk Ben onun'n inilerim." * "Ben toprak oldum yoluna Sen ar gzetirsin u karma gs geren Ta barl dalar msn?" * "iinizde en yrekli olan gelsin." * "Yoku kmay gze almayanlar hep ukurda kalr." * "Atlan ok geri gelmez." * "Rzgra kar tkren kendi yzne kar tkrr." * "Karsnda azm aamadm ki." 8-) TARZ ( DOKUNDURMA / STEM / NELEME ) Szck anlamyla "dokundurma", "talama", "ta atma" demektir. Terim olarak; bir szn grnrdeki anlamnn tam tersi amalanarak kullanlmasyla gerekletirilen mecazl anlatmdr. Kinayedekinden daha keskin alay ve eletiri ierir. Yazda tariz, bazen parantez ierisinde nlem ( ! ) iaretiyle belli edilir. RNEKLER * "Baz sevgili dostlarmn ( ! ) benim iin karpuz kabuklarnn en kayganlarn hazrladklarn biliyorum." * "Adamnz, Allah iin, gerekten ustaym; onun eli deeli bizim makine kararszl brakt; artk hi almyor." * "Kefil olduunuz gece bekisi hakikaten gvenilir kt; gn sonra bizim kasay yklenip kayboldu."

19

* "Benim olum ok cesurdur canm, horozdan korktuuna bakmayn." * "ayn nefis olmu, kabak suyu gibi." UYARI Dokundurmaca anlamn zebilmek iin, szn nasl bir durum iin, hangi ortamda kullanldna; varsa, dier cmlelere dikkat etmek gerekir. * "Ne kadar kltrl olduu ( ! ) yazlarndan belli." * "Beni ne ok sevdiini ( ! ) biliyordum zaten; iki yl sonra telefon etmek zahmetine girerek bunu kantladn." * "Ne kadar eli ak olduunu grdnz deil mi? Dernee tam bir milyon lira balad." * "Bu ne kudret ki Elifb'y okur ezberden." * "Aferin olum Ahmet / Bu yolda devam et / Herifiolu Sen Miel'de koyuvermi sakal Neylesin bizim ky / Nitsin Mahmut Makal'." UYARI Tariz ile kinaye kartrlmamaldr. Tarizde szn gerek ya da mecaz anlamda kullanlmasndan ok, kart anlam nemlidir. Kinayede ise szn her iki anlamnn bir arada kullanlp kullanlmadna baklr.

9-) HSN- TALL ( GZEL NEDEN BULMA ) Herhangi bir olay gerek nedeninin dnda daha gzel ve hayali bir nedene balayarak aklama sanatdr. RNEKLER * "Sen gittin yaslara brnd cihan Soluyor dallarda gl dertli dertli" air, "akamn geliini" ve "gln solmasn", "sevgilinin gidiine balamtr. Bylece gerek neden yerine hoa giden, hayali bir neden bulmutur. * "Gzel eyler dnelim diye Yemyeil oluvermi aalar" aire gre aalar, insanlarn mutlu olmasn, gzel eyler dnmesi iin yemyeil olmutur. Bu aalarn yeil olmasnn gerek nedeni deildir. air gerek nedeninin dnda daha gzel ve etkileyici bir neden bulmutur. * "Renk ald zge ateimizden erb gl Peymne sylesn bunu glzr sylesn" ERAB : arap , PEYMANE : kadeh , GLZR : gl bahesi Bu dizelerde air, arabn ve gln rengini ( krmzln ) kendi iindeki ateten geldiini belirtiyor.Bylece arabn ve gln krmzln gerek nedeninin dnda daha gzel ve hayali bir nedenle aklyor.

20

* "Yeni bir lkede yem vermek iin atlarna Nice bin atl kaplmt fetih rzgrna" Aknclarn yeni lkeler fethetme isteklerinin nedeni olarak, air atlarna yeni bir lkede yem vermek isteyilerini gsteriyor. Oysa fetihlerin asl amac toprak kazanmaktr. * "Sen yoksun hibir ey yok Gnein rengi Austos yldzlarnn scakl Karanfil kokusu" air, karanfil kokusunun austos yldzlarnn scaklnn, gnein renginin olmayn gereki bir neden deil de sevdiinin yok oluuna balyor. * "Mzeyyen oldu reyhin bezendi b - emen Meer ki baa haber geldi yrdan bu gece" MZEYYEN OLMAK: sslenmek, REYHN: fesleenler air, "Bahe, sslenmi fesleenlerle bezendi, meer sevgili bu gece geleceini bildirmi." diyor. Bahenin sslenmesini sevgilinin gelecei haberine balyor. Halbuki bahenin gzellik kazanmas mevsimle ilgilidir. * "Hk - i pyine yetem der mrlerdir muttasl Ban tatan taa urup gezer vre su" Irmaklarn da ta aarak ( ban tatan taa vurarak ) akp gidii, Hz. Peygamberimizin ayak bast topraklara ulamak nedenine balanyor. Aadaki rnekleri inceleyiniz 1- "Gller ki yznn renginden utandklar iin kzardlar" 2- "Yoksun diye bahemde iekler amyor bak." 3- "Ey sevgili sen bu ilden gideli yaprak dkt aalar, soldu gkyz." 4- "Sen gelince gller aar bahemde / Bahar gler kahkahayla." 5- "O ay ar akar yorgun mu bilmem Mehtb hasta m,solgun mu bilmem" 6- "Bir dn havas eserdi mahallemizde Kays aalar gelin olunca" 7- "Gk alad gn boyun sen gidince" 8- "O kadar yrekten ald ki / Trkler andrd kaval" 9- "im gcm budur benim / Gkyzn boyarm her sabah Hepiniz uykudayken / Uyanr bakarsnz ki mavi" 10-"Gn senin iin douyor, senin iin Ben bir yldzm yldzlar ortasnda" 10-) TECHL - RF ( BLMEZLKTEN GELME ) Bir anlam incelii yaratmak ya da nkte yapmak iin, airin, ok iyi bildii bir eyi bilmiyor grnerek sz sylemesine techl -i rif denir.

21

RNEKLER * "Yln ilk kar yad yice ksald gnler llerimiz r m ki?" Son dizede air llerin mediklerini bildikleri halde, sorudan yaralanarak bu durumu bilmezlikten geliyor. * "Sz yazdmd da kalm br entaride Va'diniz bse mi vuslat m unuttum ne idi" VAAD: herhangi bir konuda sz vermek, BUSE: pck, VUSLAT: kavuma air, sevgilisinin kendisine buse mi vuslat sz m verdiini unuttuunu belirterek bildii bir gerei bilmezlikten geliyor. * "Ey h Nedim ile bir seyrin iittik Tenhaca varp Gksu'ya iret var iinde" H: lgn, TENHACA: gizlice, RET: yeme ime Bu beyitte, sevgili ile Gksu'ya gezmeye giden de Nedim, bunu bakasndan iitmi gibi syleyen de Nedim'dir. * "b- gndur gnbed-i devvr rengi bilmezem Y muht olmu gzmden gnbed-i devvre su" ( Bilmiyorum, dnen kubbe "gkyz" kendiliinden mi su rengindedir; yoksa gz yalarm m gkyzn kaplamtr. ) Fuzuli bu beytinde, gkyznn niin su renginde olduunu bilmediini syleyerek, dkt gzyalarnn gkleri kaplamas nedeniyle byle olabilecei ihtimalini ileri sryor. Doal olarak airin gkyznn niin su renginde olduunu bilmemesi imknsz; fakat bylece ne kadar ok alam, ok gzya dkm olduunu nkteli bir tarzda belirtmi oluyor. Bu beyitte techl-i rif ile mbalaa da vardr. Aadaki rnekleri inceleyiniz 1- "Gz grd gnl sevdi seni ey yz mhm Kurbann olam var m benim bunda gnahm" 2- "Dn gece yoktu ki / Bu da buraya nasl gelmi? " 3- "rdkler, cevizler, ideler Gidin bakn glgeleri orda m? " 4- "akaklarma kar m yad ne var Benim Allah'm bu izgili yz? " 5-Sular m yand neden tunca benziyor mermer? " 6- "Arzu dolu, yaamak dolu Bu eller miydi resimleri tutarken uyuyan? " 7- "Su insan boar, ate yakarm Her doan gnn bir dert olduunu nsan bu yaa gelince anlarm."

22

11-) MBALAA ( ABARTMA ) Bir zelliin ya da durumun olduundan daha ok gsterilmesidir. Abartmann olumas iin, sz konusu zelliin, mantn snrlarn zorlayacak biimde bytlmesi gerekir. Bylece mecaz da oluur. RNEKLER * "Ey bu topraklar iin topraa dm asker Gkten ecdd inerek pse o pk aln deer" Bu dizelerde "atalarnn gkten inerek, ehit olan askerlerin alnn pmesi " istenmektedir. air bunun gereklemesinin olanaksz olduunu bildii halde szn etkisini artrmak iin abartmaya gitmitir. * "Bir gn doludizgin boanan atlarmzla Yerden yedi kat Ar'a kanatlandk o hzla " Aknclarn atlar yle hzl komaktadr ki hzlarn alamazlar ve binicileriyle yerden yedi kat Ar'a ykselirler. Burada olmayacak bir durumun anlatm vardr. Aadaki rnekleri inceleyiniz 1- "Utuk Moha ufkunda grnmek hevesiyle" 2- "lm indirmede gkler l pskrmede yer O ne mthi tipidir savrulur enkz- beer" 3- "Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed hed fkracak topra sksan hed" 4- "lem sele gitti gzm yamdan." 5- "Akdeniz'in dalgas gnlm kadar tamad." 6- "Her damlada bir umman var / Yzdm, yzdm tkenmiyor. " 7- "Srsn ba baa bu yolculuk / Saylar delirtecek mesafelere." 8- "Farz et denize ktm / Su biter, derdim bitmez." 9- "Yahu, o haritadaki denizi grse boulur." 10- "Gkte yanan gnei; koparp tan yerinden Elimizde meale gibi tamaktayz." 11- "Aknla tututum yandm / Gr beni neyledi sevdan." 12- "Bir h eksem da ta eritir." 13- "Derdimi dksem ben Karadeniz'e Krm sahillerini sel tufan alr." 14- "ly yitirdik tmden / Yzkler kemer oldu ha ! " 15- "Ak ekici dedi rse / Durmam gayr dnya dursa. " 16- "Elim dese akan sular tutuur im dm yanar oldu gel gayr. " 17- "Sizi ykarm dalar / Yre zarar gelirse." 18- "Bu dertten demir rr / Bilmem nasl dayandm." 19- "Deniz mrekkep olsa / Yazlmaz benim derdim." 20- "Zlm yrin elinden / Gzyam sele dnd. "

23

12-) TEZAT ( KARITLIK ) ki kart dncenin bir arada sylenmesidir. Ancak "Gece uyurum, gndz alrm." demekle tezat sanat olmaz. Gece ile gndz zt iki kavramdr, dnce deildir. Oysa tezat, kavramlarn ztlnda deil, dncenin ztlndadr. RNEK * "Meyhne mukassi grnr taradan amm Bir baka ferah baka letfet var iinde" Nedim'in bu beytinde meyhanenin hem skntl hem de ferah ve latif olduu syleniyor. Akla ve manta uygun bir ekilde, bir varln birbirine zt zellikleri bir arada sylenmi oluyor. Aadaki rnekleri inceleyiniz. 1- "Alarm hatra geldike gltklerimiz." 2- "Karlar etraf beyaz bir karanla gmd Kar deil gkyznde yaan beyaz lmd." 3- "Ben de grdm gnein doarken battn Esrarl bir bakn gnl kapattn." 4- "badet eylerim, namaz klmam Temizlik severim, lekemi silmem mrmde zararsz gnm bilmem Her senede yz milyonluk krm var." 5- "Grmediim eyi asla sezemem /Korku bilmem hi yalnz gezemem cap etse kendi adm yazamam / Ktiplikte gayet itihrm var." THR: mehur olmak, n salmak 6- "Glen ehremi grp / Sanmayn beni bahtiyrdr Her kahkahann iinde / Bir damla gzya vardr." 7- "Bir kz vard yok gibi yle gzel!" 8- "Lkin ben hi bu kadar mahzun olmadm lm hatrlatan ne var bu resimde? Halbuki hepimiz hayattayz." 9- "Nedir benim bu ilem Hesap bilmem Muhasebe memuruyum." 11-"Ne efsnkr imisin h ey didr- hrriyet Esr-i akn olduk geri kurtulduk esaretten." 12-"Rzgr eser dallarmz atr Yas ile sevincim ykr dalar." 13-"Kara gzlerinin beyaz feneri olaym." 14-"Bin bir bal kartal nasl tar kanarya?" 15-"Ben de grdm gnein doarken battn." 13-) TELMH ( HATIRLATMA )

24

Sz srasnda, herkese bilinen bir olay gemiteki bir olaya, nl bir kiiye, bir inanca iaret etmeye, onu anmsatmaya telmih denir. arma dayanan bu sanatta anmsatlan ey uzun uzadya aklanmayp bir iki szckle ifade edilir. Telmihte, anlatlan duygu ile iaret edilen olay arasnda gizli bir benzetme sz konusudur. RNEKLER * "nsanz, en erefli mahlukuz / Deyip de pek fazla vnmemiz haksz / Atamz elma ald cennetten Biz o hrszlarn ocuklaryz." air, "Atamz elma ald cennetten" dizesiyle okuyucuya Adem ile Havva'nn cennetten kovulmasna neden olan olay anmsatmakta ve telmih sanatna bavurmaktadr. * "Ne byksn ki kann kurtaryor Tevhid'i Bedr'in aslanlar ancak bu kadar anl idi." air, anakkale ehitleri iin yazd bu dizelerde, dmanla savaan Mehmetikleri Bedir Sava'ndaki Hz. Peygamberimizin askerlerine benzetiyor ve bu olay anlatrken gemiteki bir olaydan yararlanyor. * "Ey dost senin yoluna / Canm vereyim Mevl Akn komayaym / Od'o gireyim Mevl" Son dizedeki "ate" anlamna gelen "od" szc, Hz. brahim'in atee atlmasna ve atein gl bahesine dnmesine telmih vardr. * "Gkyznde s ile / Tr danda Ms ile Elindeki s ile / araym Mevlm seni" Birinci dizede "Hz.s'nn ge kt inanc"na , ikinci dizede "Hz. Ms'nn Tr- Sin danda Allah ile konumas " olayna ve nc dizede de yine "Hz. Ms'nn yere atnca ylan olan ssyla gsterdii mucizelere telmih vardr. Aadaki rnekleri inceleyiniz 1- "uh irin'ler yznden da delen Ferhat'lar Aslhan'lardan yanan k Kerem'ler grmz." 2- "Sultan Sleyman'a kalmayan dnya Bu dalar yerinden ayrlr bir gn." 3- "Ekmek Leyl oldu dostlarm / Mecnn oldum pei sra giderim." 4- "Vahdetn arabndan / Bir cur'a n edeyin Enel-Hak aruban / Dra gireyin Mevl" 5- "Sab Mesh- dem olub bahrdan bu gece Ht'ya benzedi glen nigrdan bu gece SAB .hafif ve tatl esen rzgr, MESH :s peygamberin lakab HIT : in'in kuzeyinde ceylanlar dolaysyla mis gibi kokan lke (Misk.ceylanlarn gbeinden karlan gzel bir kokudur.)

25

GLEN :gl bahesi NOT: Bu beyitteki dier sz sanatlarn da inceleyiniz.(Tebih,tenasp, kapal istiare, hsn-i talil ) 14-) TEVRYE ( K ANLAMLILIK ) Birden ok gerek anlam olan bir sz herkese bilinen ( yakn ) anlamnda deil de uzak anlamn kastederek kullanmaya denir. Tevriyeli kullanlan szlerin iki anlam da gerek anlamdr. Tevriyede mecaz yoktur; tevriye bu ynyle kinayeden ayrlr. RNEKLER * "Bu kadar letafet nk sende var Beyaz gerdannda bir de ben gerek" kinci dizede "ben" tevriyeli kullanlmtr. Yakn anlam,vcuttaki siyah kabart; uzak anlam ise, I. Tekil kii. * "vzeyi bu leme Dvud gibi sal Bk kalan bu kubbede bir ho sad imi" air, "Bk" szn tevriyeli kullanmtr. Yakn anlam,airin ad; uzak anlam ise,edeb, sonsuz. * "Gl glse dim alasa blbl aceb del Zira kimine ala demiler, kimine gl " Yakn anlam,glme eylemi; uzak (amalanan) anlam gl iei. * "Bir delikanl haramdir dey afv ettiler Asmadan kurtuldu amm ok sklmtr arb " Asma, sylenen anlamyla asmak eylemi; amalanan anlamyla da zmdr. * "Koyup kaldrmada ikide birde Kazan devrildi, sndrd oca" ocak,ate yaklan yer; Yenieri Oca * "Bana Thir Efendi kelp demi ltifat bu szde zhirdir Mlik mezhebim benim zir tikatmca kelp thirdir. thir, sylenen anlam temiz demektir; amalanan anlam ise Thir Efendi'dir. * "Bk emende hayli peran imi varak Benzer ki bir ikyeti var rzgrdan "rzgr" szc hem yel hem de zaman anlamyla tevriyeli kullanlmtr. 15-) TENASP ( UYGUNLUK )

26

Anlamca birbiriyle ilgili szcklerin bir arada kullanlmas sanatdr. Kart anlaml szcklerin bir arada kullanlmas tenasp deildir. Divan airleri, tenasp sanatnda, trl bilim terimlerini, mitoloji, tarih ve mesnevi kahramanlarn, hayvan , bitki ve iek adlarn bol bol kullanmlardr. RNEKLER * "Mest olupdur em ebrnun haylinde imam Okumaz mihrbda bir harf-i Kur'an' drst" * "Suya versin bban glzr zahmet ekmesin Bir gl almaz yzn tek verse bin glzre su" * "Koyuldu rengi kpklerde karn Iklar kesildi sularda. Akam m bu gelen gne mi batacak? Benim bir gzel var beklediim Coan dalgalar kucaklayacak." * "Lleyi,smbl gl hr alm Zevk u evk ehlini h u zr alm." 16-) LEFF NER ( SIRALI AIKLAMA ) Genellikle bir beyit iinde, birinci dizede birka eyi anlattktan sonra, ikinci dizede bunlarla ilgili benzerlik ve kartlklar belirtmeye leff ner denir.Bu sanat dzyazda da grlebilir. Tebih ve istiare ile yakndan ilgili olanbu sanat, ilk dizede sylenenlerin ikinci dizede dzenli ya da dzensiz aklanna gre ikiye ayrlr. RNEKLER * "Hakir olduysa millet anna noksan gelir sanma Yere dmekle cevher, skt olmaz kadr kymetten * "Sen bana en sadk arkadatn Gnlmde atetin, gzmde yatn Ne diye tututun, ne diye tatn Beni kskandrp durmal mydn?" * "te grdnz zere, sava ve bara iaret olarak, bir elimizde kan dkc mzrak, bir elimizde de zeytin dal var; ikisinden birini seerek kabul buyurunuz." * "Deli eder insan bu deniz, bu gkyz Gz krpar yldzlar, trk syler balklar." * "Baklarn kor ate / Duruun durgun su Biri yakar, biri boar." * "rzn ydyla nemnk olsa mjgnm nola Zyi olmaz gl temennsyla vermek hre su

27

* "B- dehrin hem haznn hem bahrn grmz Biz netn da gamn da rzgrn grmz." 17-) TEKRR ( YNELEME ) Szn etkisi glendirmek iin szck ya da sz grubunu yineleme sanatdr. RNEKLER * "Ey varl var var eden var ! Yok yok sana yok demek ne dvar." * "Kimsesizim kimsem yoktur herkesin var kimsesi Kimsesiz kaldm meded kl kimsesizler kimsesi." * "Kapal ar iinde kapal rya arlar Kapal ar iinde fke ve af arlar." * "Bu yamurBu yamurBu kldan ince pten yumuak yaan bu yamur Bu yamurBu yamurBir gn dinince Aynalar yzmz tanmaz olur." * "Hepsi gider, bu kubbede kalacak k sesi, air sesi, er sesi Bizi bundan sonra sarp alacak Tanr sesi, sanat sesi, yr sesi" * "Kaldrmlar, ztrap ekenlerin annesi, Kaldrmlar, iinde yaam bir insandr. Kaldrmlar, duyulur ses kesilince sesi Kaldrmlar, iimde uzayan bir lisandr. "

18-) STFHAM ( SORU SORMA ) Sz, cevap beklemeksizin anlam glendirmek iin soru soruyormu gibi kullanma sanatdr. RNEKLER * "Hani o, brakp giderken seni / Bu ksz tavrn takmayacaktn? Alnna koyarken veda busemi / Yzme bu trl bakmayacaktn? Gelse de en ac szler dilime / Uacak sanrm birka kelime Bir alev halinde dtn elime / Hani ey gzyam, akmayacaktn?" air, birinci drtln ikinci ve drdnc,ikinci drtln son dizesinde soru sorma yoluna gitmitir. Ancak bu sorular cevap gerektirmemektedir. Aadaki rnekleri inceleyiniz

28

1- "Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki fed hed fkracak topra sksan hed " 2- "Bana kara diyen dilber / Gzlerin kara deil mi ?" 3- "Olur mu dnyaya indirsem kepenk Gzya dksem Nuh Tufan'na denk ?" 4- "Beni candan usandrd cefdan yr usanmaz m Felekler yand hmdan muradm em'i yanmaz m 19-) ALTERASYON ( SES YNELENMES ) Bir iirde ya da dzyazda ahenk yaratmak amacyla ayn ses ya da hecenin yinelenmesine aliterasyon denir. RNEKLER * "Sokaktaym, kimsesiz bir sokak ortasnda." * "cinayeti kr bir kayk grd ben grdm kulaklarm grd vapur kudurdu, kuduz gibi brd hibiriniz orda yoktunuz." * "Salkm salkm tan yelleri estiinde Sakall boza turgay sayradka " * "Dest bs arzsiyle lrsem dostlar Kze eylen topram sunun annla yre su" * "Sev seni seveni hk ile yeksn ise Sevme seni sevmeyeni Msr'a sultn ise" * "Eyllde mell oldu gnl soldu da lle Bir kkle meyletti gnl geldi bu hle" 20-) SEC ( KAFYE / NESR KAFYES ) Cmlelerin ya da bir cmle iinde birden ok szcn sonlarndaki ses benzerliine seci denir. Seci, nesirde kullanlan uyak olarak da tanmlanabilir. zellikle Divan nesrinde secili anlatm bir ama saylmtr. RNEKLER * "Ey gzlerin nuru, gnllerin srru; bamzn tc,dil ehlinin mrc " * "lhi her neyi glzr ettinse an ittim,ilhi elime her ne sundunsa an tuttum; ilhi gnlm oduna ne yaktnsa o tter, ilhi vcudum bahesine ne diktinse o biter." * "lhi, kabul senden, ret senden; ifa senden, dert senden lhi, iman verdin, daim eyle; ihsan verdin, kaim eyle." YS * "Dost yolunda nistlik gerek, yr nnde pestlik gerek; ten cbbesi

29

k gerek,gnl evi pk gerek. " 21-) RSL- MESEL Dizelerde bir atasz ya da deyimi kullanma, aklama sanatdr. RNEKLER * "Balk batan kokar bunu bilmemek Seyrn gfilin ahmaklndan" * "ar Karac'olan ar / Ta dt yerde ar Gnl sevdiinden sour / Grlmeyi grlmeyi." * "Tok olanlar bilemez ektiini a kalann Srt pek kimseye ahvl-i it ( k ortam ) yaz grnr." * "Cihn-r cihn iredir ray bilmezler O mhiler ki dery iredir deryay bilmezler " 22-) AKS ( APRAZLAMA ) Bir cmle ya da dize iindeki szleri ters evirerek sylemeye akis denir. RNEKLER * "Her iniin bir yokuu, her yokuun bir inii vardr." * "Yemek iin yaamamal, yaamak iin yemelidir. * "Didem rhunu gzler,gzler rhunu didem Kblem olal kan, kan olal kblem." * "Gamzen cierim deldi / deldi cierim gamzen Bilmem nic'olur halm / Halim nic'olur bilmem " * "Cennet gibidir ryin / ryin cennet gibidir dem doymaz sana / sana doymaz dem" R : yz DEM : insan 23- ) TKAK ( TRETME ) Ayn kkten treyen szckleri bir arada kullanmaya itikak denir. RNEKLER * "Dnyada sevilmi ve seven nafile bekler Bilmez ki giden sevgililer dnmeyecekler." * "Karsnda nice erbb- denat titrer Hkim-i mahkeme-i hkm-i cezdr kalemim." * "Hl o cehlet, o techl ve techil !" 24-) CNAS Yazllar ve sylenileri ayn, anlamlar ayr olan szckleri bir

30

arada kullanma sanatdr. RNEKLER * "Ey kimsesizler el veriniz kimsesizlere Onlardr ancak el verecek kimse sizlere " * "Sylerken o szleri kzard Hem hazzeder h hem kzard " * "Ksmetindir gezdiren yer yer seni Ara ksa akbet yer yer seni " YS * "Bir gzel ha dedim ki iki gzn srmelidir Dedi vallahi seni Hind'e kadar srmelidir " * "Her nefeste iledim ben bir gnh Bir gnh iin demedim bir gn h " * "Yanal Haylice vakit oldu Ben bu yerde yanal Binme nmert atna Ya mh der ya nal " * "Eyleme vaktini zyi / Deme k yaz oku yaz " UYARI ! Bu sz sanatlarnn dnda ayrca HAM, STHDAM, RSAD, SHR- HELL, STDRK, ND, RC', TEFRK, KAT',TERDD, LTFAT, KTBAS, KALB, DE, TARS', MUAMMA, LUGAZ, AKROST, LEB-DEMEZ gibi sanatlar da vardr. HAZIRLAYAN ORHAN EREN BARTIN KKSAL TOPTAN LSES EDEBYAT RETMEN

31