ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI VE TAZMNATIN (TAM BEDELN) BELRLENMES SORUNU

Dr. Mehmet DEMR*

I. ZORUNLU GET HAKKI - FEDAKARLIIN DENKLE TRLMES LKS Normal geit irtifaklar karsndaki farkl birtakm ynleri nedeniyle, zorunlu geit hakk (Nohvegrecht), zel bir snrl ayn hak tr olarak eya hukuku alannda nemli bir yer tutmaktadr.' Zira, bu hak, dorudan doruya taraflar arasnda kurulmu olan bir szlemeye dayanmayp; mlkiyet hakkna dolayl baz snrlar getiren bir yasal snrlama hkmnden kaynaklanmaktadr. Bu nedenledir ki, yasal irtifak (Legalservitut) haklar adyla da anlmakta2 ve kaynan taraflarn irade zerkliinde bulan normal (ad, irad) irtifaklardan farkl olarak, komuluk hukuku kkenli bir yasal zorunlulua dayandrlmaktadr.

Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Adalet Meslek Yksekokulu retim Grevlisi. Zorunlu geit hakknn ile geit irtifaklar, kamulatrma, zorunlu su ve mecra geirme hakk ve dorudan yasadan doan yol haklar arasndaki benzer ve farkl noktalar iin bkz.: Ozsunay, E., Zarur Geit Hakk (Trk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta), stanbul 1968, 184-198. 2 Yasadan kaynaklanarak mlkiyet hakkn dolaysyla snrlayan ve tipik bir ayn (eyaya bal) bor ilikisi yaratan zorunlu (yasal) iritfaklar konusunda bkz. ve kr.: Kprl, B. / Kaneti, S., Snrl Ayn Haklar, Geniletilmi ve Yenilenmi 2. Bas. stanbul 1982 -1983, 47 ;zsunay, 172-183.
1

188

DEMR

Yl 2003

Mlkiyet hakkna ilikin dolayl yasal snrlamalarn sz konusu olduu durumlarda ise, yk altna giren tanmazn maliki, bir baka kimse yararna yapma - verme eklindeki olumlu bir edimi yerine getirme ya da bu ynde bir snrl ayn hak kurma ykmll altnda braklr. zellikle de, komuluk hukukundan doan zorunlu irtifak haklarnn (takn yap, mecra geirme, zorunlu su, geit ve kaynak irtifaklar) kurulmasnda olduu gibi, tanmazmdaki mlkiyet hakk snrlanan malik ile yararna zorunlu irtifak hakk kurulan hak sahibi arasnda bir eyaya bal bor ilikisinin doduu kabul edilir.3 Bu yasal bor ilikisi4 erevesinde, bir yandan, malike mlkiyet hakkna bal olarak tanmaznda bir irtifak kurma ykmll eklinde eyaya bal bir bor yklenmesi; te yandan, eyaya bal snrl hak sahibi olma karlnda irtifak hakk sahibinin bir tazminat (denkletirme karln oluturan tam bedel) deme borcu yasal dzenlemenin konusunu oluturmaktadr. Bu balamda, zorunlu geit hakk kurulabilmesi iin gerekli yasal ve uygulamal btn koullar gerekletiinde, zorunlu olarak geit gereksinimi duyan tanmaz maliki, zerinde geit irtifak kurulacak tanmaz malikinden bu hakkn kurulmasn isteme yetkisini yasal olarak elde ederken; ykl tanmaz maliki de, kendi tanmaznda bu ynde bir irtifak kurma ykmll altna girmektedir.5 Bu durum ise, mlkiyetin dolayl bir yasal
Eyaya bal bor kavram ve yasadan kaynaklanan eyaya bal bor ilikisi konusunda bkzz.: Erel, ., Eyaya Bal Bor, Ankara 1982, 1 vd. ile 33 - 34; Ouzman, M.K. / z, T., Eya Hukuku, Tamamen Gzden Geirilmi 9. Bas, stanbul 2002, 16 -17. Ouzman, M.K., Eyaya Bal Haklar ve Borlar, Meden Hukuk Pratik almalar III. 2. Bas stanbul 1984, 60 vd.; rtolu, S., Komuluk Hukukunda Tanmaz Mlkiyetinin Kullanlmasnn evreye Etki ve Sonular (MK. 661), ATA Yaynlar: 202, Ankara 1982,74 - 75. 4 rtifak hakknn sahibi ile bu hakla ykl tanmaz maliki arasndaki eyaya bal yasal bor ilikisi (die gesetzliche Realobligation) niteliindeki irtifak ilikisine (Dienstbarkeitsverhciltnis) dayanarak irtifak hakkna sahip olan kii, zellikle o tanmaz malikinin karlarn hesaba katmakla ve olabildiince de sahibi olduu bu irtifak zenli bir biimde kullanmakla ykmldr. Bu ykmllklerle ilgili olarak Alman Meden Kanunu'nda ( 1020 - 1021 ve 1022 BGB) zel kurallara yer verilmitir. Bu konuda bkz. Wolf, M., Sachenrech, 11., ergiinzte nd berarbeitete Aufl., Mnchcn 1993. 383, Rdnr. 729 ff.. Tanmazdan tam yararlanma yetkisi tanyan intifa hakkna karlk, snrl yararlanma yetkisi tanyan tanmaza bal irtifak (Grunddienstbarkeil) ve kiiye bal irtifaklarda (persnlichc Dienstbarkeit) o irtifakla ykl tanmaz malikinin bireysel mlkiyete giren yetkiler, irtifak hakk sahibi yararna olmak zere, bir baka tanmazn ya da kiinin yararna snrlandrlm olmaktadr. rnein, A , kendi tanmazna (a'ya) ulaabilmek amacyla B'ye ait tanmazdan (b'den) gemek zorunda kaldnda; B, bu hakkn yararna kurulmas sz konusu olan tanmazn yararna olmak zere kendi tanmaz (a) zerinde A'nn maliki olduu (b) tanmazna bal zorunlu irtifak olan zorunlu geit hakk kurmu olmaktadr. Bu balamda bkz. ve kr.: Baur, F., Lehrbuch des Sachenrechts, 15., neubearbeitcte Aufl., Mnchcn 1989. 3 II, 19 - 20; Liver, P., Schweiz.erisches Privatrecht V 11, Das Eigentum, Fnfter Bd., Sachcnrecht, Erster HalbBd., Basel - Stuttgart 1977,266.
3 3

Ouzman /Sclii, 428.

C.52Sa.4

ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI V E . . . .

189

snrlamasnn zel bir hali olarak zorunla geide zg nemli baz hukuksal sonular dourmaktadr. Nitekim, bu gerekelerle, zorunlu geit hakk baz lkelerde6 esasen, tanmaza bal bir irtifak (Grunddiensbarkeit) hakk eidi olarak kabul edilmi7 ve zel bir yasal dzenleme konusu yaplarak, pozitif temellere oturtulmak istenmitir. Komuluk hukukuna zg ilikilerin zel bir dzenleme alann oluturan zorunlu geit haklan da, hukuksal nitelik asndan ayn ekilde ele alnp deerlendirilen dier zorunluluk durumlarnda (rnein, takn yap: berbaurecht, zorunlu su : Notbrnnenrecht ve zorunlu mecra hakk : Notdrchleitungsrecht) olduu gibi, birden fazla tanmaz maliki arasnda atan karlarn dengelenmesini gerektirir. ki malikin, atan eya hukukuna zg karlarnn dengelenmesi asndan, fedakrln denkletirilmesi ilkesi nemli bir ilev grmektedir s . nk, ou kez bu ilke sayesinde, zorunlu kar atmalar (nohvendige Interessenkollissionen) balamnda, sorumluluk ve tazminat hukuku sorunlarnn zmn adil, salam ve tutarl bir dengeye dayandrabilme olana ve olasl bulunabilmektedir. Bu ekilde, tanmazlar arasnda belirli llerde katlanma ve yardm ykmllklerini ieren bir karlkl yarar birlii, komuluktan kaynaklanan bir ortaklk ilikisi erevesinde kabul edilen belli zorunluluklar lsnde, salanm ve korunmu olmaktadr9. te, bu noktada, yasa gerei bir katlanma (gz yumma) ve yardm ykm altnda braklan tanmaz malikinin daha aa grlen karnn, daha stn kar sahibi tanmaz sahibinin yararna feda edilmesinden sz edilmektedir.10 Ancak ne var ki, bu fedakrlk, bazen yk altnda braklan tanmaz maliki ynnden ok ar gelebilmektedir. Bu gibi bir durum ise, hukuken cevaz (izin) verilen yani, hukuka uygun kabul edilen mdahaleye bal olarak getirilen katlanma snrn aan zararl bir sonuca yol aabilmektedir. Bu olumsuzluu nleyebilmek amacyla, yasa koyucu, stn
6

rnein, bkz. ve kr.: svire: Art. 694 - 695 ZGB; Almanya-. 917 - 918 BGB; Fransa: Servitudes etablies par la loi Art. 682 - 685 CCfr. ; talya: Del passaggio coatlvo Art. 593 596, 1051 - 1055 CCt.; Avusturya: Zorunlu geitlerin verilmesine ilikin 7.7.1896 tarihli zel yasa ( 1 - 28 : Gesetz betreffend die Einrumung von Notwegen) ve 492 - 495 ABGB gibi. Karlatrmal hukukta genel olarak bilinen ve ulusal yasa koyucular tarafndan kabul gren zorunlu geit hakk, eitli lkelerdeki farkl yasal sistemler nedeniyle yeknesak bir dzenleme konusu olamamtr. Karlatrmal Hukuktaki pozitif dzenlemeler konusunda geni bilgi iin bkz. ve kr.: Liver, 267 - 269; Ozsunay, 10 - 22; Baumgartner, W., Das Notwegrecht und das Notbrunncnrecht nach dem ZGB, Abh. schvveiz.R 53, Bern 1930 ve Caroni -RudoIf,K.,Der Notweg, Abh. schvveiz. R. 387,Bern 1969.
7 8

Liver, 3 7 , 266. Ulusan, I., Meden Hukukta Fedakrln Denkletirilmesi lkesi ve Uygulanma Alan, HF 1977. 121 - 133; Baur, 25 III, e, 227. 9 Ulusan, 122 ve ayn sayfa dpn. 4 metni. "'Trpan, S., Meden Kanuna Gre Lzumlu Geit Hakk, AHF. mran ktcm'e Armaan, Ankara 1970, 247 - 248; Ulusan, s. 126-127.

190

DEMR

Yl 2003

kar sahibinin kanlmaz ve bu nedenle hukuka uygun bir nitelik tayan mdahalesi sonucu zarar gren malik lehine bir tazminat (bedel) istemi tannayak, denkletirme ilemi yaplmasn ngrmektedir. Yaplacak bu ilemde, kayna yasa olan bir eyaya bal bor ilikisi niteliindeki zorunlu geit hakk kurulmas eklindeki bu eya hukuku ilikisini, bir yandan sorumluluk ve tazminat hukuku esaslarna gre dzenlerken; te yandan, taraflar arasndaki zel karlarn, eyaya bal irtifaklarla ilgili genel hkmler" dorultusunda somut olaya zg durum ve koullar da dikkate alnarak hakkaniyetle dengelenmesini ngrmektedir. Fedakrln denkletirilmesi ilkesinin temelli ve salam bir dayanak oluturduu btn hukuka uygun mdahalelerden dolay sorumluluk durumlarnda olduu gibi, bir kiiye ait hukuksal deer daha dk kabul edilerek, mdahalesi kanlmaz bir zorunluluk gsteren bir baka kiinin stn deer saylan kar ya da kamu yarar karsnda feda edilmektedir.12 Ancak, feda edilen bu deere tannm olan normal hukuksal korunma ortadan kaldrld iin, bundan doan zararl sonutan sorumlu tutulan sje, mdahalesinde kusurlu olup olmadna baklmayarak stn yarar sahibi grlen kiidir. nk, bu kii, hukuka aykrlk oluturan bir kusurlu eylemin (haksz fiili) faili ya da tehlikeli olguyu yaratan veya iletmeyi ileten bir kimse olmamakla birlikte; sonuta, kendisini sebebiyet verdii zarar giderme (kar tarafn gstermek zorunda kald fedakrl denkletirme) ykmll altna sokan hukuka uygun mdahale yine de ondan kaynaklanmtr. te yandan, savunmaya (Verteidigungs- ) veya saldrya zg (agressiver Notstand) zorunluluk durumlarnda Borlar Kanunu (m. 52 / f.2) ve Meden Kanun (m. 753) zor durumda kalan kiinin mdahalesini hukuka uygun kabul etmi ve malvarlna ynelik bu mdahalelerde malike katlanma ykmll yklemitir. Birbirini tamamlar nitelikteki her iki madde dzenlemesi de esasen fedakrln denkletirilmesine dayanan tazminat istemlerinin yasal grnm biimlerindendir.u zellikle, Meden

" Bu hkmler iin bkz.: Ouzman / Selii, 594 vd. ile eyaya bal irtifak hakknn kullanm aamasndaki yararlanan ve ykl tanmaz maliklerinin ykmllklerin (596 603) ve zellikle de, irtifakn deien koullara uyarlanmas konusunun ele alnd 603 606, Grsoy / Eren / Cansel, 848 vd.; Kprl / Kaneti, 43 - 44. 12 Hukuka uygun mdahaleden doan sorumluluk ve fedakrln denkletirilmesi esasna dayanan sorumluluk konusu iin bkz.: Ouzman, M.K. / z, M. T., Borlar Hukuku Genel Hkmler, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi kinci Bas, Istanbu 1998, 468, 472 ve 606; Eren, F., Borlar Hukuku Genel Hkmler, C. 1, Gzden Geirilmi 6. Bas. stanbul 1998, 471 - 473; Bir sorumluluk ilkesi olarak fedakrln denkletirilmesi ilkesinin anlam, amac ve dier sorumluluk ilkeleri ile karlatrlmas, hukuka aykr davrantan (haksz fiilden), tehlikeli olgulardan ve sebepsiz zenginlemeden doan sorumluluklardan farklar konularnda ise bkz.: Ulusan, 3 - 18 ile 55 - 61. 11 Ulusan, 99 vd.

C.52Sa.4 ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI VE....

191

Kanun'daki bir zorunluluk durumu nedeni ile tanmaz mlkiyetine getirilen yasal kstlamalarndan olan ilgili hkme baktmzda; genelde komuluk hukukuna zg ilikileri (TMK. m. 737), zelde ise zorunlu irtifaklar ve bu arada zorunlu geit haklarn da kapsayan dzenleme (TMK. m. 753) dikkat ekicidir. Buna gre: Bir kimse kendisini veya bakasn tehdit eden bir zarar veya o anda mevcut bir tehlikeyi ancak bakasnn tasn/nazna mdahale ile nleyebilecek ve bu zarar ya da tehlike tanmaza mdahaleden doacak zarardan nemli lde byk ise, malik buna katlanmak zorundadr. Malik, bu yzden urad zarar iin hakkaniyete uygun bir denkletirme bedeli isteyebilir." M. II. ZORUNLU GET HAKKININ KURULMASI SZLEMES LE AD GET RTFAKI SZLEMES ARASINDAK FARK Geit hakk, ilgili taraflarn mahkeme dnda serbest iradelerini (rzalarn) tapuda beyan etme yoluyla yapacaklar bir geit irtifak szlemesi ile kurulabilecei gibi; kurulmas iin gerekli yasal ve uygulamaya zg (pratik) koullar gerekleince bir mahkeme karar sonucunda da kurulabilir. Her iki kurulma biiminde de mevcut olan nemli noktalar ve bavurulacak yntem balamnda, baz ortak ve benzer ynler bulunmaktadr. Bununla birlikte, bu iki kurulma biimi arasnda aada belirtmeye altmz gibi farkl birtakm ynler vardr. Geit hakk, normal olarak, bir ad geit irtifak kurulmasn amalayan ve tamamen rza nitelikli olan bir geit szlemesi ile kurulur. Ancak, ierik dzenleme serbestisi anlamnda tamamen taraf iradelerine dayanan bu szleme dnda, gerekli yasal koullar olutuunda, taraflarca mahkeme dnda tapuda yaplacak bir szleme ile de zorunlu geit hakk kurulabilir15. Bununla beraber, hemen belirtelim ki, bu yoldan kurulacak olan zorunlu
14

Bu maddenin gerekesinde, ikinci fkras fedakrln denkletirilmesi ilkesine gre belirlenen denkletirme bedelinin tam anlamyla ve kapsamyla bir tazminat olmad belirtilmitir. Kaynak yasada ise, amac daha iyi karlayan bir ifade olan. uygun tazminat (angemessener Ersatz) deyimi kullanlmtr, ilgili hkm iin bkz.: Art. 701 / Abs. 2 ZGB. " Zorunlu geit hakk kurulmasn konu alan ve bir borlandrn szleme niteliindeki bu szleme de resm yazl geerlik kouluna bal zel bir trden irtifak kurulmas szlemesi (Dienstbarkeitsvertrag) olup; tapuda yaplacak tescilin hukuksal sebebini oluturmaktadr. Bu szleme ile taraflardan biri ( geit hakk sahibi), geit karl tam bedeli demekle ykml iken; dier taraf (geit ykmls), hakkn kurulmasna ynelik tescil talebinde bukunmak borcu altna girer. Bu szlemenin tanm, ekli, nitelii ve ierii ile ilgili olarak geni bilgi iin bkz.: zsunay, 142 - 147. Kural olarak ayn etkili olduu, ancak istisnaen nisb (kiisel, borlandrc) etkili bir nitelik tad kabul edilen szlemesel irtifak hakknn kapsam ve ieriini dzenleyen kaytlarn hukuksal nitelii, irtifak szlemelerinin yorumu ile ilgili temel kurallara gre belirlenecektir. Bunun iin bkz. ve kr.: BGE 128 III 265 : 5C. 228 / 2001. 17.05.2002 = http: // www.admin.ch

192

DEMR

Yl 2003

geit haklarn konu alan szlemelerde, zorunlu geit hakk kurulmas iin gerekli "yasal zorunluluk" koulunun mutlaka nceden aranmas sz konusu deildir. Ykl tanmaz malikine geit irtifak kurma ykmll, yasal bir bor konusu olmas yannda ayrca bir szlemeye dayal bir bor haline getirilmektedir. nk, bu durumda ilgili taraflar yani, tapuda eyaya bal bir irtifak szlemesi kurmaya ynelik irade beyannda bulunacak olan kiiler, mahkemeye gitmeden kendiliklerinden bu zorunlu geit hakkn konu alan szlemeyi kurma ynnde bir davran sergilemektedirler. Ancak, normal bir durum olan rza (iradf) geit hakk szlemesinden farkl olarak, serbest taraf iradeleriyle kurulan geit hakkna bal hak ve ykmllkler konusunda, zorunluluk nedeniyle ykml tanmaz ile yararlanan tanmaz malikleri bu szlemenin kapsam ve ieriini dzenleme serbestisine her zaman sahip olamamaktadr. Yani, buradaki ilem serbestisi, sadece szleme yapp yapmama (akdi inikad ettirip ettirmemek) ile snrldr. nk, bu aamadan sonra ilgili taraflar, zorunlu geidin ieriini dzenleme ya da geit karl tam bedelin tutarn belirleme konularnda anlamazla debilmeleri noktasnda, ister istemez dava aamasna getirdikleri zorunlu geit hakk ile ilgili uyumazlklarn zm bakmndan, artk hakkn konusu, kapsam ve ierii ile tam geit bedelinin snr gibi sorunlar davaya bakan mahkeme tarafndan karara balanacaktr. Belirtilmeye alld gibi, geitle ykl tanmaz maliki ile yararlanan tanmazn maliki arasnda zorunlu geit hakk kurulmasn amalayan bir szleme yaplm olabilir. rtifak kurulmasn konu alan bu karlkl szleme ile, taraflardan biri (geit ykmls), kendi tanmaznda, dier tarafn (geit yetkilisinin) deyecei bir tam bedel karlnda, zorunlu geit hakk kurulmasna ynelik bir tescil beyannda bulunmay borlanmaktadr. Buna karlk, ad bir geit irtifak szlemesi ile kurulan ve tamamen rza irtifaklarla ilgili kurallara tab olan geit irtifak szlemesinden farkl olarak, zorunlu geit kurulmasn konu alan bir szlemede, tam bedelin belirlenmesi, zorunlu geidin sresi, yerleri ve yararlanacak kiiler ile bu geitte sonradan yaplabilecek deiiklikler ve sona erme gibi konular, asgar zorunlu ierie giren unsurlar olarak karmza kar. Bu nedenle, zellikle bu unsurlar ynnden, genel olarak irtifak haklarna ilikin kurallardan daha farkl baz zel uygulamalarn yaplmas sz konusudur "\ III. ZORUNLU GET HAKKININ KURULABLMES N GEREKL KOULLAR Zorunlu geit hakknn kurulabilmesi iin bulunmas gerekli koullar, bata genel ve zel yasal koullar olmak zere, yarg uygulamalarnda somut olay gruplarna zg aranlan koullar eklinde ana grupta ele almak mmkndr. Ancak, bu koullarn tamamnn gerekletii durumlarda
"zsunay, 146- 147.

C.52Sa.4 ZORUNLU GET HAKK KURULMASININ KOULLARI VE....

193

mahkeme tarafndan zorunlu geit hakk kurulabilir. Bu nedenle, bu koullarn tamamnn bir arada bulunduu olaylarda zorunlu geit hakknn varlnda sz edilebilecektir. Aada, bu koullar srasyla, hem teorik ve hem de uygulamal alardan, zellikle Yargtay'n nne gelen somut olaylara ilikin olarak verdii kararlar da dikkate alnmak suretiyle, ana hatlaryla ele alnmaya allmtr. A. Genel Koullar Zorunlu geit hakk kurulmas isteminin kabul edilebilir olmas iin, yasal adan gerekli genel koullarn ne olduunu belirlerken, TMK. m. 747 hkmne ba vurulmaldr. Gerekten de, anlan maddenin "Tanmazndan genel yola kmak iin yeterli geidi bulunmayan malik, tan bir bedel karlnda geit hakk tannmasn komularndan isteyebilir." biimindeki ikinci fkra hkm, ncelikle bulunmas gerekli genel koullarn ortaya konulmasnda yardmc olmaktadr. Bu ve ilgili dier maddeler (TMK. m. 704, 715, 747 ve 748) erevesinde, genel koullar, srasyla aada belirtilenlerden ibarettir: 1. Hakkn zerinde kurulaca tanmazn zel mlkiyet konusu ve tapuya kaytl olmas koulu Zorunlu geit hakknn varl iin gerekli ilk genel koul, yararna geit yeri istenen yararlanan (hkim) tanmaz ile zerinde geit hakk kurulacak ykl (hadim) tanmazlarn tamamnn zel mlkiyete konu17 ve tapuya

17 Yargtay, TMK. ve KK.'daki dzenlemelere uygun olarak verdii kararlar ile, devletin hkm ve tasarrufu altndaki yerlerde; orman, mera, fundalk, talk, allk, ky orta mallar ile ky meydanlar, harman yerleri ve kadastro - tapulama ilemlerinde tespit d braklan yerlerde; kamusal hizmete zglenen okul, park, cami, okul uygulama bahesi ile tarlas, raklk eitim merkez binas, salk oca, iskele meydan, demiryollar, erime kontroll karayollar, yararlanma hakk asker kuvvetlere braklan yerler, Nato boru hatt geen yerlerin zerinde geit hakk kurulamayaca ynnde uygulamalar yapmtr. Bunun iin bkz. : Surlu / ztrk, 450 vd. Bir baka yaklama gre ise, hazine mlkiyetindeki kamu mallar ile kamusal hizmete zg hizmet mal niteliindeki tanmazlar zerinde zorunlu geit hakknn tannabilmesi iin, ilgili kamu tzel kiiliinin yetkili organlar tarafndan zorunlu geit hakk kurulmasnda bir saknca olmad bildirildii ve bylece kamu hizmetinin yrtlmesinde bir aksama bagstermeyeceinin kesin olarak anlald hallerde, alan dava Meden Kanun'un ngrd esaslar dahilinde ele alnabilecektir. Yetkili kamu kuruluunun tasvip ve muvakatn idar geit irtifaknn kurulmasnda bir nkoul olarak kabul eden bu gr iin bkz.; Trpan, 266 - 267; Ayiter, N., Eya Hukuku, Ankara 1977, 140 - 141. Bu balamda olmak zere, Alman Eya Hukuku'nda, federal ve federe devletler tzel kiiliine ait tanmazlar iin de zorunlu geit hakk kurulmas istenebilecei belirtilmitir. Bunun iin bkz. ve kr.: Staudinger / Seufert, Kommentar zum BGB, III. Bd., Sachenrecht ( 854 - 928), 12. Aufl., Berlin 1993, 917. Yargtay kararlarnda ise, devletin hkm ve tasarrufu altndaki, zel mlkiyete konu olamayacak orman ve meralardan, kamu hizmetine zglenmi ilkokul binas ve bahesi zerinden geit hakk kurulamayaca kabul

194

DEMR

Yl 2003

kaytl arazi olmasdr. O halde, salt zilyetlie konu tanmazlar'* ile arazi niteliinde olmayan ancak, tanmaz mlkiyetine konu olan haklar ve yerler (rnein, tapu ktnde ayr bir sayfaya kaytl bamsz ve srekli haklar ile kat mlkiyeti ktne kaytl bamsz blmler) yararna zorunlu geit hakk kurulamaz. zellikle, yararna geit hakk kurulacak tanmazn tapu kayd olmamas durumunda ne olaca sorunu nem tamaktadr. Bu sorun ile karlaan Yargtay, zellikle tapusuz tanmazlardan yararlanma balamnda, geit isteminde bulunan kiinin mevcut hukuksal yarar dolaysyla, kendi zilyetliindeki bu tanmazn adna tapuya geirilmesi iin bir tapu tescili davasn ya da taraflar arasnda bir yararlanma anlamasyla yol olarak ayrlan yere ynelik bir el atma eylemi varsa bunun nlenmesi davas aabilme konusunda yetki ve mehil verilerek tescil ya da el atmann nlenmesi karar alnmas ynnde kararlar vermitir19. Kanmzca, tapusuz tanmazlarla ilgili zorunlu geit davalarnn da yasal erevede gerektirici nedenleri gsterilmek suretiyle yargsal bir zme kavuturulmas, istisnaen kiisel nitelikli zorunlu geit irtifak kurulabileceinden, mmkn grlebilmelidir. Ancak, doktrinde, Yargtay'n kararlarnda olduu gibi, zellikle alacak bir tapu tescil davasnn mahkemece reddedilmesi gerektii ve sadece davada her iki tarafn malik sfatyla zilyetlii sabit grldnde ise, davac lehine kiisel (ahsa bal) bir geit hakk tannmasna karar verilebilecei gr ileri srlmtr 20.

edilmektedir. Bu yndeki rnek uygulamalar iin bkz.: Y. 14. HD. 15.11.1999, E.7102 / K. 7953 (Yaymlanmamtr); Y. 14. HD. 13.2.2001. E. 515 / K. 1026 (Yaymlanmamtr). 18 Trpan, 249. 19 Yargtay'n bu konuya ilikin BK iin bkz.: 11.2.1959 t. ve 1958/14 E. , 1959/13 K. (Surlu / ztrk. 194-195) ; Y. 14. HD. 14. 09. 1998, E. 5495 / K. 5995 ( Yaymlanmam olan bu kararnda Yargtay 14. Hukuk Dairesi aynen ..Taraf tanmazlar tapuda kaytl deildir. Davacnn iddiasna gre, evveliyatndan bir btn olan tanmaz paylalrken daval tarafndan kapatlan yer yol olarak braklmtr. Bu durumda taraflar arasnda bir yararlanma anlamas sz konusu olabilir. Yerel mahkemenin tanmazlarn tapusuz olmas nedeniyle davann reddine karar dair verdii ilk karar byle bir olaslk nedeniyle bozulmutur. Mahkemece, Dairemizin taksimde taraflar arasnda yararlanma anlamas olup olmadnn aratrlmas ve var ise yol olarak ayrlan yere el atmann nlenmesine karar verilmesi gerektii ynndeki bozma ilam Mahkemece yanl deerlendirilerek tapusuz tanmazda geit hakk kurulmasna karar verilmitir. Bir davada olaylar anlatmak taraflara, hukuki nitelemeyi yapmak ise hkime aittir. Bu ilke dorultusunda davacnn isteminin, geit hakk kurulmas deil anlaarak braktklar yola elatmann nlenmesi ise brava elatmann nlenmesine karar verilecek yerde eksik aratrma ve inceleme yaplarak yazl olduu ekilde tapusuz tanmazlarn leh ve aleyhine geit hakk tesisi eklindeki hkm kurulmas doru grlmemitir.. demek suretiyle, tapusuz tanmazlarla ilgili geit hakk uyumazln el atmann nlemesi balamnda zmek gerektii sonucuna varmtr.
20

Bu gr iin bkz.: Tekinay, S. / Akman, S. / Burcuolu, HJ Altop, A., Eya Hukuku, C. 1. 5. Bas. stanbul 1989.99.

C.52Sa.4

ZORUNLU GET HAKK KURULMASININ KOULLARI V E . . . .

195

2. Geit Gereksiniminin Zorunlu Olmas Geit gereksinimindeki zorunluluk, somut ve objektif ltler yardmyla belirlenir. Bu nedenledir ki, geit zorunluluu, duruma gre mutlak ya da nisb bir nitelik gsterebilir.21 Bu ise, geit gereksinimi duyan tanmazn hi ya da yeteri kadar balantsnn bulunmamas nedeniyle genel yola kamayacak durumda olup olmamasna baldr. svire doktrini22 bu koulun dar yorumlanmas gerektii kanaatindedir. Nitekim, Yksek Mahkeme uygulamalarnda, geit isteminde bulunan kiinin tanmaz ile genel yol arasndaki gerekli balant gereksinimindeki zorunluluk durumunu, ancak, tanmazn ekonomik gereksinimleri ynnden kamusal yola ulamada gerek grlen balant kurma olana gerekten hi mevcut olmad ya da ok glk gsterdii takdirde kabul edilmektedir 23. Zorunlu geit hakk tannmak suretiyle, geit gereksinimi iinde bulunan tanmazn genel yolla birletirilmesini talep yetkisi salanm olmaktadr. Burada, genel yol (tariki m; ffetlicher Weg; voie publique, public road = highway) terimi ile kasdedilen ise, ksaca, kamusal kullanma zglenmi ve olaan llerde herkes tarafndan gelip geilmek suretiyle kullanlmakta olan yollardr.24 rnein, devlet yollar, il yollan ve ky yollar biiminde yetkili kamu tzel kiilii tarafndan kamunun kullanmna zglenerek her bir bireyin bal bana yararlanabilecei trden yollar genel yol nitelili tar. Geit gereksinimindeki zorunluluun mutlak m yoksa nisb mi olduu o tanmazn geitten tamamen ya da ksmen yoksun kalmas noktasna baklarak belirlenecektir. Ksaca, geit yoksunluu olarak da belirtilen23 mutlak geit zorunluluunda, geite gereksinimi olan tanmazn genel yolla hibir balants yoktur. Yani, herhangi bir ara yol, sokak veya zel bir yoldan ana (genel) yola kamama hali sz konusudur. Bu hal, daha balangtan bu yana olabilecei gibi kadastro ve imar uygulamalar erevesinde gerekleen parselasyon ilemlerine bal arazi blnmeleri ya
zsunay, 38 vd. Rey, H., Die Gnmdlage des Sachenrechts und das Eigentu, Zweite berarbeitcte Aufl.. Grundriss des schwcizerischen Sachenrechts Bd. I, Bern 2000, Art. 694 ZGB, N. 1163, 282 -283;Meier/Hayoz,ZGB694,N.37. 2 BGE 110 II 19; 105 II 181. 24 Genel yol ifadesi ile ilgili tanmlar iin bkz. ve kr.: zsunay, 31 - 36 ; Yargtay uygulamasnda (14. HD., 1.6.1983, E. 1980/ 64-2083 - K. 1983/601: Surlu / ztrk, 222223), genel yol, yetkili kamu idareleri tarafndan umumun kullannmasna tahsis edilen ve herkesin yararlanmaya hakk olduu yollardr, eklinde tanmlanmaktadr. Bu anlam erevesinde, zerinden geit verilmi olan tanmazdan klan yol genel yola deil de, paftasndaki gibi drt taraf kapal ve baka bir genel yolla balants olmayan kmaz bir yol olduundan kmaz yola balant salanarak geit kurulmas hakl olarak doru grlmemitir. Bunun iin bkz.: 14.HD. 21.9.2001 , E . 5941 / K. 5834: Surlu / ztrk, 223).
22 23 21

zsunay, 38.

196

DEMR

Yl 2003

da kamulatrma ilemleri sonucunda olabilir. Mutlak geit zorunluluunun bulunup bulunmadn ortaya karma amacyla yaplacak keifte o tanmazn genel yola hibir cephesinin olmamas anlald takdirde, artk geit gereksiniminin mutlak bir zorunluluk gsterdii kabul edilir. te yandan, nisb geit zorunluluunun sz konusu olduu durumlarda ise, genel yola geit iin bir balant vardr; ancak, bu balant tanmazdan ekonomik gerekler ve verimli iletme dorultusunda yararlanma bakmndan yetersiz kalmaktadr. Geit yetersizlii olarak da ifade edilen bu zorunluluk nisblik gsterir. Bu yzden bir takdir konusudur. Nisbliin lsn belirlemekle ykml olan hkim, hukuka ve hakkaniyete uygun bir ekilde somut olaydaki durum ve koullar dikkate alan takdir bir karar verecektir (TMK. m. 4). Dava konusu edilen her bir somut olayda, geit yetersizlii iindeki komu tanmazn, ekonomik gereksinimin ls, mevcut geidi salayan ara balant yollarnn dolambal oluu, tarmsal veya sna nitelii olup olmad gibi hususlar birer deerlendirme kriteri olarak dikkate alnacaktr. O halde, geit gereksinimindeki zorunluluk nedeni, tanmazn nitelii ile gereksinimin nasl ve hangi aralarla giderilecei taraflarn sbjektif grne gre deil, objektif esaslara gre belirlenmeli ve bu yaplrken, fedakrln denkletirilmesi ilkesi gzetilmelidir 26. Bu ekilde, lehine zorunlu geit hakk kurulan tanmazlardan en st dzeyde rasyonel ve usulne uygun bir yararlanma olana yaratlm olmaktadr. 27 Nisb geit gereksinimi balamnda olmak zere, zorunlu geit gereksiniminin gelecekte de ortaya kabilecei belirtilmektedir 28. Gerekten de, zellikle yakn bir gelecekte zerinde bir bina ina edilecek durumda bulunan bir arsa niteliindeki tanmazla ilgili olarak yararlanma eklindeki deime nedeniyle zorunluluk durumu olabilir. Ancak, bunun kabul edilebilir olabilmesi iin, sadece bir niyet aklamas yeterli olmayp, inaata ilikin somut projelerle iddia konusu yararlanmann deimesi nedeniyle duyulacak zorunluluun gvenilir bir biimde kantlanmas gerekir 29.
2

" Bu konudaki uygulama iin bkz.: Y. 14. HD. 22.03.2002, E. 1274 / K. 2079 (Yaymlanmamtr). 27 Nisb ve objektit ynleri olan geit zorunluluu, tanmazdan rasyonel ve usulne uygun yararlanabilme nedeniyle doduu iin, ancak, bu zorunluluun varl aratrlp saptandktan sonra geit hakkn kurulmasna karar verilecektir. Bu konuda daha geni bilgi iin bkz. Ozsunay, 54 vd. Bu balamda, rnein, tarmsal amalarla kullanlan bir arazide geit hakk kurulmas davasnda, tanmazn bu kullanm amacn, geometrik ve ekonomik btnln engellemeyecek ekilde ve yaplacak keif sonucunda alnacak olan teknik bilirkii raporunda gsterilmi yerlerden belirlenmi uygun genilik ve uzunlukta geit hakk kurulmas ynnde uygulam yaplmaldr. Nitekim Yargtay'n bu ynde bir ok karar vardr. Bunun iin bkz.: Y. 14. HD., 9.12. 1996, E. 7689, K. 8068 (Yaymlanmamtr) ; Y. 14. HD. 16.11.2001. E. 7607 / K. 7998 (Yaymlanmamtr). Benzer dier kararlar iin ise bkz.: Surlu /ztrk,234 vd. 28 Rey,Art.694ZGB.N. 1168. M BGE 117 II 35. Ayrca, bu konuda bkz. ve kr.: ZBJV 1993. 214 vd.

* ^MHtMHI< I

C.52Sa.4

ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI VE....

197

3. Tam Bedelin denmesi Koulu Zorunlu geit hakknn kurulmasnda gerekli genel koullardan ncs, bu hakkn tam bir bedel karlnda kurulabilmesidir 30. Bu esasl koulun anlam, zorunlu geide katlanmak ykmll altnda kalan ykl tanmaz malikinin, bu yzden uram olduu btn zararlarn belirlenen denkletirilme bedeli denenerek karlanmasdr. Kendisine yasa ile zorunlu geit hakk kurulmasn isteme yetkisi tannm olan yararlanan tanmaz maliki, hukuka uygun ancak zarar veren mdahalesi karlnda mahkemece belirlenecek olan tam bedeli demekle ykmldr. Zorunlu su ve zorunlu kaynak hakk gibi dier zorunlu irtifak haklarnda olduu gibi, bu esasl koulun bir gerei olarak bedeli mahkeme dnda taraflar aralarnda serbeste kararlatrabilirler. Ancak, byle bir kararlatrmann olmad durumlarda ise, artk zorunlu geit hakk kurulmas davasn hkme balayacak olan mahkeme, geide katlanan ykl tanmaz maliki iin ne kadar bir bedelin tazminat olarak deneceini belirleyecektir. Esasen bu belirleme bir tazminat hesaplamas olmaktan te, bir fedakrlklarn denkletirilmesi ilemidir. Mahkemece, keif sonrasnda alnan yerel ve/veya teknik bilirkiilerin raporlarnda belirttikleri bedeller karlatrmal olarak deerlendirilip, bu konuda gerekli btn aratrma ve incelemeler yapldktan sonra tam bedel takdir edilmi olacaktr 31. Bu balamda, geit olarak braklmak suretiyle yola tahsis edilen yerin deeri, yolun gemesiyle birlikte tanmazn urad deer kayb, yolun getii tanmazdaki gelir azalmas gibi hususlar hep birlikte deerlendirilmelidir32. Geit gereksiniminin belirlenmesinde olduu gibi, mahkemece kurulan geit nedeniyle ykl tanmaz malikine denmesi gereken tam bedel, tamamen somut ve objektif ltlerden hareketle ve tanmazn niteliine gre seilecek teknik bilirkiler yardmyla saptanr. Saptanan bu bedelin hkmden sonra denmesini temini amacyla mahkemenin geit isteyen

Tam tazminat (volle Entschdigung) ifadesi iin bkz.: zsunay, 121; Rey, Art. 694 ZGB, N. 1163. Ancak, zorunlu geide maruz kalan komu tanmaz malinin bu nedenle uram olduu zararn tazminini karln oluturan tam bedelin hesaplanmas ve bunun denilmesi halinde, zorunlu geit hakknn kurulmas istemi varlk kazanacak ve etkisini gsterebilecektir. Rey, Art. 694 ZGB N 1163, 283; Meier / Hayoz,ZGB 694, N. 78. 31 Bu balamda farkl geit bedelleri belirlemi birden fazla bilirkii raporlarnda aralarndaki ak elikiler giderilmeden ve kabul edilen deer tesbitini stn tutma gerekesi gsterilmedei durumlarda geit bedeli yanl takdir edilmi olur. Bu ynde bkz.: Y. 14. HD. 18.11. 1991, E. 5217/ K. 9969 (Surlu / ztrk, 314) ; Y. 14. HD. 15.03.2002, E. 1393 / K. 1902 (Surlu/ztrk, 300). 32 Ayn ekilde bkz.-. Y. 14. HD. 23.11. 2001, E. 7532 / K. 8148 (Surlu / ztrk, 302 - 303) ; Y. 14. HD. 8.11.2001, E. 7486/K. 7642 (Surlu / ztrk, 303-304); Bu konuyla ilgili dier kararlar iin bkz.: Surlu / ztrk, 302 - 320.

50

198

DEMR

Yl 2003

tarafndan depo ettirilmesine ynelik usul bir karar vermesi gerekir 3 . Bunun dnda, mahkeme, zorunlu geit karln oluturan bedelin denmesinin, toptan pein para demesi olan sermaye eklinde mi yoksa irat eklinde mi olacan kararnda belirtmelidir. Yargtay, ilk derece mahkemelerinden, kararlatrlan geit bedelinin, - bu bedel zerinden ayrca bir yasal faiz iletilmeksizin34- sermaye olarak mahkeme veznesine denmesine veya mahkemenin belirleyecei bir yere tevdiine ve ancak, kararn kesinlemesinden sonra davann taraf olan ilgili ykl tanmaz malik(ler)ine, denmesini ngrecek ekilde; zellikle de, "Geit hakknn TMK. m. 748 gereince tapu kaydnn irtifak stununa tesciline'" tmcesini de aka yazmak suretiyle hkm kurulmasn istemektedir 3 \ B. zel Koullar TMK. zorunlu geit hakk kurulmasn isteme yetkisine sahip olunabilmesi iin baz zel yasal koullarn da bulunmasn aramaktadr. Aada zerinde srasyla duracamz bu zel koullar, genel koullar ve somut uygulamaya bal olan dier koullarla birlikte gerekletikten sonra, mahkemece saptanan erevede zorunlu geit hakknn tapu ktnn irtifaklar stununa kayd ilemi yaplabilecektir. 1 .Tanmazlarn nceki Durumlarna ve Mevcut Yollara Deer Verme Koulu Bu zel koulun nemi, zerinde geit hakk kurulacak olan tanmazn taksim ve ifraz gibi ilemlere tbi tutulmas sonucunda oluacak olan yeni parseller karsnda ortaya kmaktadr. rnein, bir blnmeye (taksime) urayan tanmaz bunun sonucunda genel yolla balants tamamen (mutlak geit yoksunluu) ya da ksmen (nisb geit yetersizlii) kesilince bu tanmazn hangi parsel zerinden genel yola kacann belirlenmesinde daha nceden genel yola neresinden k yaplyorsa oradan zorunlu geit hakk kurulmas ynnde uygulama yaplacaktr.36 Ayn ekilde, bir ifraz
3

' Nitekim Yargtay, zellikle yksek enflasyon nedeniyle hkmden sonra bedelin denmesine olanak salanmasn, geit hakk sahibinin yllar sonra bu bedeli demesi sonucunu dourabileceinden yasann amacna ters deceinden kabul etmeyerek. hkmden nce bu bedelin mutlaka depo ettirilmesini aramaktadr. Bu uygulamas iin bkz.: Y. 14. HD. 15.03.2002, E. 1106 / K. 1855 (Yaymlanmamtr); Y. 14. HD. 17.12.2002, E. 6798 / K. 8579 (Yaymlanmamtr). u Bkz. ve kr. Surlu / Oztrk, 295 ve ayn sayfann dp. 327 metnindeki kararlar. 35 Bu uygulama iin bkz.: Y. 14. HD. 29.11.1977, 1977/4663 - 5903 (YKD. 1978/2, 268); Y. 14. HD. 2.7.2001. E. 4608 / K. 4993 (Yaymlanmamtr); Y. 14. HD. 2.11. 2001, E. 7372 / K. 7476 (Yaymlanmamtr). * Tanmazn taksim ncesi kullanm ekline deer verme koulunu ne karan uygulamaya rnek karar iin bkz.: ..Kadastro ncesi 34 ve 35 sayl parseller bir btn olarak davacnn murisi Osman 'm zilyet ve tasarrufunda iken lmnden sonra miraslar arasnda yaplan nzai taksim sonucu 35 sayl parselin yerinin davacya, 34 sayl parselin yerinin ise miraslardan K.'va isabet ettii, K'nn sonradan bu yerin daval H'ye satarak zilyetliini

*>*mmm*l

>l

*,..

| i

>

>:a

M ...| .

Mmu.

t\

C.52Sa.4

ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI V E . . . .

199

ilemi sonucunda kazanlan tanmaz mal sz konusu olduunda yine, ayn esas uygulanacak ve zorunlu geit hakk ifrazen oluan yeni tanmaz zerinde kurulabilme olana aratrlarak, genel yolla balanty salayan mevcut yollar da dikkate alan bir uygulamaya gidilecektir.37 Daha nceden tanmazlarn genel yolla balantsn kuran bir yerin yol olarak kullanlm olup olmad hususu da dikkate alnmas gerekli bir durumdur. Geit zorunluluu ierisinde bulunan ve bu nedenle zorunlu geit istemi ile mahkemeye bavuran bir tanmaz maliki, mahkemeye zorunlu geit kurulmas iin bavuruyu yapmadan nce, geit sorununu hangi yoldan geerek fiilen zmlenmi olup olmadna baklarak; ancak, dier genel ve zel koullarn gereklemi olduu lde, zorunlu geit hakkm bu mevcut yolun zerinde bulunduu tanmaz yk altna brakmak gerekir.38 2.Geitin En Az Zarar Verecek Biimde Kurulmas Koulu Zorunlu geit kurulabilmesi iin gerekli bu zel koul, zorunlu geidin krulmasnda en az zarar kavramnn anlamnn ortaya konulmasn gerektirmektedir.39 ncelikle belirtmelidir ki, dier seenekler arasndan seilen yolun sadece en ksa oluu veya en dk masraf gerektirmesi gibi durumlar en az zarar verme koulunun gereklemi olduunun kabuln zorunlu klmamaktadr. Zira, bu iki nokta yannda, geit hakknn yk altna
devrettii, kadastro gelince de 34 sayl parselin bu ekilde daval H. Adna tespit ve tescil edildii anlalmaktadr.I Bir tanmazn paydalar onu taksim ederken yeni oluan parsellerin yollarn da salamak zorundadrlar. Bu hususu taksim srasnda yerine getirmezlerse nc kiilerin tanmazlarndan geit isteyemezler. Bu itibarla 41 ve 34 sayl parsellerin mterek snr boyunca tesis edilecek geitin tamamnn 34 sayl parsel aleyhine ve bu parselin batsndan kurulmas gerekirken yazl ekilde hkm kurulmas doru grlmemitir. Y. 14. HD. 19.4.2001, E. 2233 / K. 2804 (Yaymlanmamtr). 37 Tanmazn ifrazen olututulan mfrezinden geit istenebilmesini yasaya uygun bulan uygulamaya rnek karar iin bkz.: ..Davallar vekili 1091 ve 1092 parsellerin daha nce tek parsel halinde bulunduklarn bilahare ifraz grerek iki parsele ayrklklarn, ifraz srasnda davacnn 1092 parsel maliki kardei ile yol hususunda anlatn, bilahare aralarnda kan anlamazlk sonucu 1092 parsel malikinin davacy geirmediini, davacnn ifraz edilen 1092 parselden yol islemesi gerekliini savunmutur .Nitekim tapu incelemesinde de 161 - 1091 ve 1092 parsellerin 8.8.1977 tarihinde ifrazen olutuklar anlalmaktadr Davacnn ifrazen olutuu mfrezinden geit istemesi MK.'nun 671. maddesien uygun olacandan bu yndeki savunmaya itibar edilmemesi doru grlmediinden hkmn bozulmas gerekmitir.. Y. 14. HD. 30.1 1.1995, E. 7740 / K. 8968 (Surlu/ztrk,327). w Surlu/ztiirk,333. 39 Zorunlu geidin en az zarar verecek tanmaz zerinde kurulacak olmas nedeniyle, geit isteminin de ancak orantllk lsnde byle bir yk altna girecek tanmazn malikine yneltilmesi gerekir. Orantl dengelemede ykl tanmaz malikinin karlar da gz nnde tutulmal ve zellikle pheli (belirsiz) durumlarda zorunlu geit hakk tannmaktan vazgeilmelidir. Ayn ynde bkz.: Liver, 270 - 271; Rey, 284; Meier / Hayoz, ZGB 694, N. 57 vd.

200

DEMR

Yl 2003

alnacak olan tanmazn ekonomik ve geometrik btnln bozucu bir ekilde tamamen ikiye blnerek kurulmamas 40; izimi yaplan yol gzerghnn izleyecei snrlar itibariyle elverisizlii41; zerinden yolun geirilecei tanmazn hizmet ettii bir tarmsal ya da sna iletmeye zg faaliyet alanna girmemesi42; ykl tanmazn yapsal durumu ve zerinde ekili bulunan eylerin nitelii ile birlikte bu arazinin kullanm ve iletilmesinde uzun dnemde ortaya kmas olas deiikliklerin nceden grlememesi43 gibi birer alternatif olgu oluturan dier btn seenekli durumlar erevesinde, ykl tanmazn somut ve objektif kullanm amac da dikkate alnarak, en az zarar verme koulunun gerekleip gereklemedii belirlenecektir. 3.Taraf karlarnn Dengelenmesi Koulu Zorunlu geit hakknn kurulmasnda, taraf yararlarnn dengeli bir biimde gzetilmesi koulu, fedakrln denkletirilmesi ilkesi balamnda temel belirleyicilii olan nemli bir sorun kayna olarak karmza kmaktadr. zellikle, zorunlu geitlerin komuluk hukukundan kaynaklanmas ve kural olarak bir eyaya bal irtifak trnden olmalar nedeniyle, birbirine komu tanmazlarn nitelikleri, geometrik ve ekonomik btnlkleri ile zorunluluk ierisinde geit gereksinimindeki tanmazdaki dorudan genel yol balants oluturulma gerei birarada deerlendirilerek hakkaniyetli bir kar dengelemesi yaplmaldr. Bu zel koul erevesinde, zorunlu geit irtifak ile ilgili somut uyumazlklarn zmnde dikkat eken baz hususlar vardr: Bunlardan ilki, geit boyutunun (rnein, yolun genilik ve uzunluu gibi) bir yandan ykl tanmaz ynnden ar derecede ve hakl saylamayacak llerde olmamas; dier yandan, yararlanan tanmazn gereksinim snrn geree ve hakkaniyete uygun bir belirlemeye dayanarak denecek bedelin saptanmas ile ilgilidir. kinci bir durum ise, komulardan olabildiince en az sayda kiiyi rahatsz edip etmeme ile ilgilidir. Bu gibi durumlarda, zorunlu geidin yeri, yn, sresi, fiziksel ve geometrik kapsam44 ile birlikte geit yetkilisi kiiler ve yararlanmann ekli gibi somut zglemeye ilikin
* Y. 14. HD. 16. 11. 2001, E. 7 6 0 7 / K . 7998 (Yaymlanmamtr). 41 Y. 14. HD. 12.09. 1991. E. 5653 / K. 7279 (Surlu / ztrk, 350) . 42 Y. 14. HD. 19. 04. 2001, E. 2256/ K. 2805 (Yaymlanmamtr) . 4 -' Bertan,S.,Ay/ Haklar, C. 1 - 2 . Ankara 1976.864. 44 Bu noktada, esasen zorunlu geit hakk, ykl tanmazn dikey kapsamn snrlayc bir biimde hava yolu gereksinimi nedeniyle de kurulabilecektir. rnein, dadaki bir maden ya da ta oca iletmesinin bulunduu tanmaz yararna ancak havaf kablolar araclyla rasyonel ve ekonomik adan da yararl olarak iletileceinin anlald zorunluluk durumlarnda olduu gibi, zorunlu geit hakk tanmazn alt ve yzeyi dnda stnden hava yolu eklinde bir ana yola balant olma anlamnda kapsayabilecei hakl olarak kabul edilmektedir. Bu ynde karlatrmal hukuktaki zmler iin bkz. ve kr.: zsunay, 104 vd.

C.52 Sa.4 ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI VE ....

201

konular, taraflarn karlkl yararlar somut olay adaletine uygun bir biimde tartlmaldr. Bu amala, geit vermekle ykml tutulacak ykl tanmazdan geit kurulduktan sonra yararlanlmas olanann ileride bulunup bulunmayacana; geit yznden ykl tanmaz malikinin urayaaca zarar ile yararlanan tanmaz malikinin elde edecei yarar arasnda ak bir orantszlm ortaya kp kmayaca; dava konusu tanmazn evre yollarla balantsn ve komu tanmazlarla olan konumlarn gsteren ayrntl paftalarn yerel ve teknik (uzman) bilirkiilerle birlikte keifte zemine aplike edilerek somut olayda belirli btn alternatif geitler karlatrlp, ilgili tanmazlarn tapu maliklerinin de grleri alnarak, en az zarara urayacak ykl tanmazn hangisi olaca belirlenecektir 4 \ C. Uygulamal Koullar 1. Genel Yola Kadar Balantnn Olmamas Koulu zellikle, geit hakknn birden fazla tanmazdan geilerek kurulmasnn sz konusu olduu durumlarda, bu tanmazlarn tamamndan yolun geirilmesi nedeniyle btn zerinden ve kesintiye uratlmakszn genel yolla balant kurulmak zorundadr. Genel yolla olan balantszl ortadan kaldrmak amacyla; genel yola giden ulamda arada her hangi bir tanmaz atlanmamah; birbirine bitiik birden fazla tanmaz sahiplerinin kendilerine ait parseller zerinde leh ve aleyhlerine geit hakk kurulmal; tapulama dnda braklm ve paftasnda da hukuken geerli bir yol nitelii olmayan bir yere kadar deil de geerlilii olan bir genel yolla balantlandrlmal ve son olarak da, yolun gzerghnda devletin hkm ve tasarrufu altnda bir yer niteliinde olan, orman ve mera gibi bir yer olsa bile, buralarn zerinde dahi zorunlu geit hakk kurulabilmelidir46. 2. Uygun Geniliin Belirlenmi Olmas Koulu Uygulamada, geit hakkna konu edilen yoldan yararlanlacak olan ykl tanmazdan kii ve tat ulamna olanak salayacak genilikte bir yolun belirlenmi olmas koulu da aranmaktadr. Bu uygulamal koulun somut olayda gereklemi saylabilmesi iin, zorunlu geitle ykl tanmazlarn nitelik ve kullanm - yararlanma biimleri dikkate alnarak, yolun en az ne miktar genilikte olacann belirlenmesi, duruma gre tarm ve yangn aralarnn da geebilecei geniliin uygun llerle yeterli saylmas ve kiilerin yaya yrmesi sz konusu ise, patika yolun buna elverili grlebilir olmas gerekir47.

zsunay, 117 - 120; Surlu / ztrk, 365. ''Genci koullarla ilikisi balamnda bkz. vekr.: Yukarda III, A, 1 bal ' Ayn ynde gr ve uygulamalar iin bkz.: Surlu / Oztrk, 408 vd.

202

DEMR

Yl 2003

3 . Yerin Niteliinin mar Plnnda Gsterilmesinin Yeterli Olmamas Koulu Zorunlu geit hakk kurulmasna konu tanmazlarn bulunduu yerde, ilgili ynetim birimi tarafndan dzenlenmi olan bir imar pln uygulamas sonucunda yeni imar parselleri oluturulabilir. Ancak, bu ekilde imar parseli oluturularak imar pln dorultusunda yollar belirlenmi olmasna ramen, bu parselasyona gre gerekli tescil ilemleri yaplmad gibi, henz gerekte yol olarak kamunun kullanmna almam olabilir. te, bu gibi durumlarda ortada fiilen bir geit zorunluluu durumu bulunmad gerekesiyle, zorunlu geit istemi mutlaka reddedilmemelidir4s. Zira, imar pln her ne kadar fiilen uygulanmam olsa da, ancak ileri plnn uygulamas yapld takdirde yolla balants kurulmu olunca, daha nceden fiili gereksinim zorunluluu nedeniyle kurulu olan geit hakknn kaldrlmas mmkn hale gelebilecektir. O halde, nceden imar plnnda ngrlm olmakla birlikte, henz gerekli ynetsel ve hukuksal srele ilgili ilemler bitirilmedii iin almam olan imar yolunun plnda bulunduu gerekesiyle geit zorunluluunun bulunmadndan sz edilemeyecektir. Ayn ekilde, henz uygulanmam olan bir imar plnnda nceden ngrlm geit gzerghndan genel yola klmas zorunluluu bulunduunun ileri srlebilmesi kabul edilemez49. 4 . Daha nceden zerinde Geit Hakk Kurulmu Olan Tanmazdan Yararlanlmas Koulu Zorunlu geit hakk kurulmas istemiyle alm bulunan bir davada, dier gerekli koullarn varl aratrlrken, ayrca bu koullarn kendisi zerinde daha nceden genel yolla balants normal geit hakk ile kurulmu bir tanmaz bulunup bulunmadna baklacaktr. Byle bir durumun bulunduu ilgili tanmazlara ait olarak tapudan getirtilecek kaytlardan anlalnca, artk mahkemece bu zerinde zaten geit hakk kurulu olan tanmazdan genel yola klabilmekte olduu sabit grlecektir. Eer, bu daha nceden mevcut geidin genel yolla balanty salamada yetersizlii (nisb geit gereksinimi olgusu) anlalmakta ise, bu takdirde ayr ve yeni bir geit hakk kurulmas yoluna gidilecektir50. Komu tanmazlarn ierisinde bulunduu parsellerden birden fazlas zerinde daha nceden bir geit hakk kurulmu olabilir. Bu takdirde ise, hangi parselin zorunlu geitle ykl tanmaz olacana karar verilirken dier btn genel, zel ve uygulamal koullarla birlikte en az zarar verme
4S 49

Surlu/ztrk,421. Bu zel koulla ilgili karar rnekleri iin bkz. ve kr.: Surlu / ztrk, 422 vd. s " Bu zel koulla ilgili karar rnekleri iin bkz.-. Y. 14. HD. 24.09.2001, E. 6126 / K. 5860; Y. 14. HD. 31.01.2000, E. 1999 -8925 / K. 2000-388 ; Y. 14. HD, 18.02.1997, E. 864 / K. 2120; Y. HD. 18.02.1991. E. 1990-4340 / K. 1991- 1575 ; Y. 14. HD. 16.11.1990. E. 1829/ K. 9876 (Surlu / ztrk. 434 - 4.36).

C.52Sa.4 ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI V E . . .

203

koulu balamnda, somut olanaklar arasnda bir karlatrma dorultusunda yaplcak yarar - zarar dengelemesi ilemi sonucuna gre, hakkaniyetli bir zm bulunmaldr. 5. Baz Somut Olay Gruplarna zg Dier Uygulamal Koullar Somut baz olay gruplarnda karmza kan zel durum ve koullar lsnde daha baka uygulamal (pratik) koullar da aranabilecektir. rnein, komu iki tanmaz arasndaki ortak snrdan geit yolu kurulmasnn uygun olup olmayacana, zorunlu yol gereksinimindeki tanmaz ile ykl tanmazlarn somut kullanm biimlerini, ekonomik durumlarn, aralarndaki snrn bulunduu topran yaps gibi zel durumlar dikkate alnarak ikisi arasnda ykn paylatrlmas suretiyle bir zorunlu geit hakk kurulmas karar verilebilecektir. Zorunluluktan kaynaklanan ykn paylatrlmas hali ile ilgili bu somut olay grubu dnda, i ie gemi durumda bulunan iki tanmazdan kk yzlml tanmaz, daha byk lekli tanmazn ierisinde kald yani, etraf byk olan ile evrili olduu iin genel yolla balantszl karsnda mutlak geit yoksunluu iinde bulunmakta ise, bu somut olayda, ancak, ekonomik ve geometrik btnl bozmamak kouluyla, zorunlu geit gereksinimi duyan kk tanmaz yararna bir geit hakk kurma olana vardr. Uygulamada, somut olay grubuna zg koullar arasnda ayrca, u zel durumlara da rastlanlmaktadr: ncelikle, ortada bir zorunluluk durumunun bulunmamas halinde, ykl tanmazn tek bir kesiminde geit ve mecra irtifaklarnn kurulabilmesi hali; hakknda yaplan kamulatrma ilemlerinin kesinleerek mlkiyeti ilgili idareye geen bir tanmaz zerinde, artk geit ve mecra gereksinimi iddiasnda bulunulamamas hali; zorunlu geit isteminde bulunan kii dnda ei ve yakn akrabalarna ait komu tanmazlarn birlikte yk altna alnmas gerei; genel yola ynelik bir mdahale halinde ancak el atmann nlenmesi isteminde bulunarak dava alabilecei ve son bir somut olay grubu olarak da, kltr ve tabiat varlklar arasnda kabul edilen yerlerde, ancak Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan o yerle ilgili gr alnarak bir geit hakk kurulabilmesi hali belirtilebilir5I. IV. UYGUN TAZMNAT KARILII OLARAK TAM BEDELN BELRLENMES SORUNU Yukarda belirtilen koullar gerekletikten sonra lehine zorunlu geit hakk kurulacak olan yararlanan tanmaz maliki tarafndan ykl tanmaz malikine bir tazminat denmesi sz konusudur. Her ne kadar burada tazminat deil de bir denkletirme bedelinin sz konusu olduu ileri srlse de52 esasen uranlan bir zararn karl olarak, zorunluluk nedeniyle artan
5l

S2

Surlu/ztrk,44I -446. Surlu/ztrk,292.

204

DEMR

Yl 2003

ya da azalan deer ilikileri (Wertverhaeltnisse) lsnde belirlenen tam bedelin denmesi, ayn zamanda bir tazminat borcunun konusudur13. Tam bir ivaz (denkletirme bedeli) deme borcu eklindeki bu tazminat alaca, komuluk hukuku alannda fedakrln denkletirilmesi ilkesini temel alan bir denkletirme ilemi ile belirlenmektedir. Bununla birlikte, sorumluluk ve tazminat hukukunda genel olarak kabul edilen ve uygulanma alannn geni tutulmas gereken denkletirme teorilerinin verileri ile ngrlen denkletrime kurallar, ister haksz fiillerden isterse hukuka uygun mdahalelerden kaynaklansn her trl zarar ve tazminat hesaplamalarnda dikkate alnabilmelidir54. te yandan, yasamzda (TMK. m. 747) ak olarak ifade edilmi olan tam bedel karlnn, her iki tarafn menfaatleri gzetilip daima aralarnda bir yarar - zarar dengelemesi yaplarak belirlenmesi zorunludur."0 Bu balamda, burada da tam bedel tespiti, zel trden bir tazminat hesaplama, yani bir tr denkletirme bedelinin belirlenmesi ilemidir. Bu ilemde ncelikle, ykl tanmaza verilen zarar ile yararlanan tanmazn salayaca yarar arasnda denkletirmeyi zorunlu klan bir hukuksal ban somut olay adaletine uygun tutarl bir kar dengesine dayanlmaldr. Bunun iin de, somut zorunluluk durumundaki yarar ve zararlar karlatrlmal; zellikle, zorunlu geit kurulmas ya da kurulmamas olaslklarna gre ilgili tanmazlara sahip taraflarn karlarna hizmet edecek deer ilikileri (art ve azallar) zenli ve titiz bir biimde aratrlmaldr. Yarar ve zarar arasndaki isel ba, ancak bunlarn arasnda uygun nedensellik ilikisi kurulabildii lde vardr. Yine, bu ban varl anlamnda olmak zere, sorumluluk ve tazminat ykmll douran somut olay, tek ve ayn olan bir zorunluluk durumundan kaynaklanmaldr.56 Yarar - zarar balants, fedakrln denkletirmesinde de dikkate alnacak temel bir kriter olmaldr. Bu objektif kriter erevesinde, hukuka uygun bir mdahale saylmay gerektiren zorunlu geit gereksinimi, ykl tanmazn aleyhine bir snr getirmekte ve bu suretle lehine geit hakk kurulan tanmaz maliki bir yarar elde etmektedir. Doktrinde, hakl olarak, sadece geit isteyen tanmazn geit sayesinde salam olduu yararlarn deil; fakat ayn zamanda, zerinden zorunlu geit verilen ykl tanmazn uram olduu zararlarn da gz nnde tutulaca kabul edilmektedir 57.
53 54

zsunay, 121 ve 127. Esasen, hukuka aykr davaranlardan doan tm zararlarn tazminatn hesaplamada uygulama alan bulan denkletirme ilkesinin anlam ve hukuksal dayana konularnda geni bilgi iin bkz.: Akiinal, T., Haksz Fiillerden Doan Zararlarda Denkletirme Sorunu, stanbul 1977. 51 Ayrca bkz. ve kr.: makalenin "III, A, 3 : Tam Bedelin denmesi Koulu" bal. * Denkletirme ile uygun illiyet ba iliksi balamnda bkz. Akiinal, 88 vd. 57 zsunay, 124. Buna karlk, tazminat konusu tam bedeli hesaplarken, sadece ykl tanmazda zorunlu geit dolaysyla ortaya kan zararlarn dikkate alnmas gerektii; lehine

*.'**m.

i > f

C.52 Sa.4 ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI VE ....

205

Zorunlu geit karlnda denecek tazminatn konusu olarak belirlenecek tam bedeli demekle ykml kii, yani tazminat borlusu, lehine geit verilen yararlanan tanmazn malikidir. Tazminat alacakls ise, kural olarak, geit verme yk altnda braklan tanmazn malikidir. Bunun yansra, zorunlu geidin verilmesinde, yararlanan komu tanmazn maliki ile birlikte bu tanmaz zerinde snrl ayn hak sahibi (rnein, yap, kaynak ve su hakk gibi bir irtifak sahibi kiiler) de, zglenen geit hakknn kendi haklarm ihll edip sonuta bir zarar verdii iddiasyla tazminat alacakls sfatn tayabilirler. Bu nedenle, zorunlu geit kurulmas istemiyle alan bir davann ilgili bu kiilere bildirilerek onlarn da fer'i mdahil olarak davaya katlmlar salanmaldr. Aksi durumlarda, ykl tanmazda daha nceden kurulmu snrl ayn haklarn sahipleri karsnda geit hakk her hangi bir ayn etkide bulunamayacandan, hkm ve sonularn tam anlamyla douramaz 58. Tazminatn hesaplanmasnda nemli bir dier sorun da, tazminat alacana konu tam bedelin hangi tarih esas alnarak belirlenecei ile ilgilidir. Bu denkletirme tarihini, zorunlu geit gereksinimi nedeniyle geit isteminde bulunulma an ya da geit zorunluluunun doumu an olarak kabul etmek mmkn ise de; kanmzca, zorunlu geidin kurulma zaman olarak ele almak daha dorudur. Zira, bu tarihte geidin zorunlu olduu konusunda tam bir yargya varlm ve artk geit zorunluluu da tam anlamyla bu tarihte artk her iki taraf ynnden de hukuksal kesinlik kazanm olmaktadr. Tazminatn konusu ve kapsamn belirlemekle ykml olan hkim, hukuka ve hakkaniyete uygun olarak takdir yetkisini kullanmal (TMK. m. 4) ve ayn zamanda tazminat hukukunun zarar ve tazminat aratrma ile ilgili genel kurallarna (BK. m. 42 - 44) dayanarak aadaki noktalara dikkat etmelidir: - zerinde geit yolu zglemesi yaplan ykl tanmazn malikinin bu kesitteki bir inaat ya da yol geniletme almas karsnda kullanamamasndan dolay urad zarar ve bunun asgar bir yararlanma karln oluturan bedelini belirlemek, -Geidin tanmaz zerinde geit yetkilisinin tek bana ya da ykl tanmaz maliki ile birlikte fiilen sebebiyet verdii zararlarn bulunup bulunmadn belirlemek, -Geit zglemesi yznden, ykl tanmaz zerinde bakaca bir ayn ve / veya kiisel bir hakkn sahibi sfatyla yararlanma ya da kullanma

geit verilen yararlanan tanmazn salad yararlarn tazminat hesabnda nemsiz olduu gr de ileri srlmtr. Bunun iin bkz.: zsunay, 124, dpn. 18 metni. 58 zsunay, 122-123.

206

DEMR

Yl 2003

yetkilisinin bu haklarnda yaratlan g ve uygunsuz durumlar dikkate almak, -Geit kurulmasna bal olarak deer ilikileri erevesinde ykl tanmazn geide ayrlan yer dnda kalan parasnda ortaya kan deer azalmalarn hesaba katmak, -Daha nceden mevcut geit yolunu ortaklaa kullanma biiminde kurulan zorunlu geit durumlarnda artk bu yoldaki artan bakm giderlerinin de tazminat kapsamna dahil edilerek ortak yararlanma karln gzetip, tam bedel tutarn buna gre belirlemek. -Uygun tazminat karl olarak nceden denmi olan pein bir sermayenin geit gereksinimindeki zorunluluun kalkmas nedeniyle, geri demeyi amalayan tasfiye ilikisini dzenlemek. Tazminata konu tam bedel alaca, ykl tanmaz malikinin urad kayp, fedakrln denkletirilmesi ilkesi dorultusunda, tazmini gerekli olan gerek zararn karldr. Bu balamda, zorunlu geit gereksinimi duyan yararlanan tanmaz malikinin bu zorunluluunda kendi kusurlu eylemi de rol oynam olabilir. te, bu gibi durumlarda tazminat miktar hesaplanrken bu kusurun varl ve ls orannda bir tazminat kapsamn geniletme gerei bulunmaktadr. Ksaca, kusurlu geit zorunluluu bulunan byle bir durumda, tazminat hukukunda munzam (ek) kusurun dikkate alnmamas iin her hangi bir neden yoktur. Bununla birlikte, doktrinde, bu ynde gr bulunmakla birlikte, kusur sorunu ile geit karl tazminat belirleme sorununun birbirinden ayr ele alnmas gerektii de ileri srlmtr ^. Bu gre gre, zorunlu geit kurulmas karlnda tam bedel (tazminat) denmesini ve bunun takdirini hkime brakan bir pozitif sistemde bu ekilde tazminatn kapsamn genileterek geit yetkilisini cezalandrmann haksz ve desteksiz bir uygulama olaca gr ileri srlmtr6<). Tazminat alacann konusu olan tam bedelin denme ekli, zaman ve tazminat tutar toptan bir defada sermaye eklinde dendikten sonra zorunlu geit sona erince geri denmesi konular da zm bekleyen nemli birer tazminat hukuku sorunu olarak karmza kmaktadr. Yasada da bu konulara ilikin ayrntl bir dzenlemeye gidilmemi olmas, bir yasal dzenleme eksikliidir. Zorunlu geit karlnda denmesine karar verilen tam bedel deme borcu, sermaye ya da irat eklinde ifa edilebilir. Sermaye eklindeki deme, daha batan bir defada toptan deme ekli iken; irat eklindeki deme sisteminde, belli gvencelere balanmak suretiyle tam bedeli deme borcunun irat taksitleri eklinde geit ykmlsne denmesi sz
' zsunay, 123 "' zsunay, 127 128.
y

C.52Sa.4 ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI VE....

207

konusudur. Doktrinde, kural olarak bu demenin irat eklinde olmasnn taraflar arasndaki kar dengesine daha uygun decei gr ileri srlmtr. Gerekten de, ileride geit gereksinimindeki zorunluluk her zaman ortadan kalkabilecei gibi azabilir ya da zorunlu geidin yn deitirilebilir.61 zellikle, zorunluluk durumu ortadan kalkt iin, geit hakk sona erdiinde artk kalan taksitlerin denmesi gerekmeyecei gibi, ayn zamanda tazminatn geri denmesine bal sorunlarn yaanmasnn da nne geilmi olmaktadr. Kanmzca, geri demenin gerekip gerekmedii, bunun ekli, kapsam ve zaman gibi zel sorunlar karsnda, bunlar somut olaya zg durum ve koullan aratrarak hkimin zmne brakmayp da nceden belirli yasal kurallara balamak daha uygun bir sistemdir62. Alman Hukuku'ndan farkl olarak, Trk / svire Hukuk sisteminde zorunlu geit haklarnn tapuda irtifaklar stununa yaplacak tescil ilemleri ile kurulmas karsnda, geit karl olarak belirlenmi olan tam bedelin tescil ileminden nce ya da en ge tescil srasnda denmi olmas gerektii doktrinde ifade edilmitir 6 \ Kanmzca da, karlkl edimlerin ifasn konu alan tam iki tarafl bir eyaya bal bor ilikisi niteliindeki geit irtifak ilikisinde de, geit ykmlsnn geit kurulmasna ynelik tescil isteminde bulunma borcu ile geit yetkisilinin belirlenen tam bedeli deme borlan karlkl olarak ayn anda ifas gereken borlar sz konusudur. Bu nedenle, tpk karlkl taahhtlere konu edim - kar edim deiimi ilikisinde olduu gibi, geit ilikisinin taraflar (geit yetkilisi ve ykmls) hem bir borlu hem de bir alacakl olup, birbirlerine kar koullan gerekleince demezlik definde bulunma yetkisine sahiptirler (BK.m.81).

61

BGHZ.79, 307. ' Bununla birlikte Alman Federal Mahkemesi'nin, sadece, zorunlu geit hakk kurulmas isteminde aka belirtildii takdirde, bedelin irat eklinde denmesi karar verilebilecei ynnde bir uygulamas da olmutur. Bu uygulama iin bkz.: BGHZ. 94. 160. Ayn ekilde, zorunlu geit hakk, hak sahibinin istemi zerine mahkeme karar ile doduu takdirde tazminat konusu tam bedelin yine irat eklinde denmesini geitle ykml tanmaz maliki isteyebilecei Alman uygulamalarnda kabul edilmektedir. rnek karar iin bkz.: BGH, NJW 1985.1952. M zsunay, 132-133.
f2

208

DEMR

Yl 2003

KISALTMALAR ABGB. Abs. Art. Aufl. BGB. BGHZ. Bd. bkz. C. CCfr. CCt. f. Herausg. KK. kr. m. MK. TMK. ZBJV. ZGB. : Allgemeines Brgerliches Gesetzbuch (Avusturya Meden Kanunu) : Absatz (fkra) : Artikel = Article (madde) : Auflage (bas) : Brgerliches Gesetzbuch (Alman Meden Kanunu) : Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Zivilsachen (Federal Mahkeme Kararlar - Hukuk Davalar) :Band : baknz : Cilt : Code ivile (Fransz Meden Kanunu) : Codice ivile (talyan Meden Kanunu) : fkra : Herausgegeber (Editr) : Kadastro Kanunu : Karlatrnz : madde : Meden Kanun : Trk Meden Kanunu : Zeitschrift des Bernischen Juristenvereins : Zivilgesetzbuch (svire Meden Kanunu)

C.52Sa.4 ZORUNLU GET HAKKI KURULMASININ KOULLARI VE....

209

KAYNAKA Aknal, T.: Haksz Fiilden Doan Zararlarda Denkletirme stanbul 1977. Ayiter, N. : Eya Hukuku, Ankara 1977. Baur, F.: Lehrbuch Mnchen 1989. des Sachenrechts, 15., neubearbeitete Aufl., Sorunu,

rtolu, I.S.: Komuluk Hukukunda Tanmaz Mlkiyetinin Kullanlmasnn evreye Etki ve Sonular (MK. 661), ATA. Ankara 1982. Erel, .: Eyaya Bal Bor, Ankara 1982. Eren, F.: Borlar Hukuku Genel Hkmler, C. 1, Gzden Geirilmi 6. Bas, stanbul 1998. Erta, .: Eya Hukuku, 4. Bas, Ankara 2002. Grsoy, Kemal TV Eren, F ./Cansel, E.: Trk Eya Hukuku, 2. Bas, Ankara 1984. Kprl, B. / Kaneti, S.: Snrl Ayn Haklar, Geniletilmi ve Yenilenmi 2. Bas, stanbul 1982-1983. Liver, P .: Schweizerisches Privatrecht V11, (Herausg.: Meier/ Hayoz), Das Eigentum; Fiinfter Band, Sachenrecht, Erster Halbband, Basel -Stuttgart 1977. Ouzman, M.K. / z, M . T.: Borlar Hukuku Genel Hkmler, Gzden Geirilmi ve Geniletilmi kinci Bas, stanbul 1998. Ouzman, M.K. / Selii, .: Eya Hukuku, Tamamen Yenilenerek Yazlm 9. Bas, stanbul 2002. zsunay, E.: Zarur Geit Hakk (Trk Hukukunda Hukukta), stanbul 1968. ve Mukayeseli

Piotet, P.: Schweiz.eriches Privatrecht VII, Dienstbarkeiten und Grundlasten, Fiinfter Band, Sachenrecht, Erster Halbband, Basel - Stuttgart 1977. Rey, H.: Die Grundlagen des Sachenrechts und das Eigentum, Zweite, berarbeitete Aufl. Grundriss des schvveizerischen Sachenrecht Bd. I, Bern 2000. Schmid, J.: Sachenrecht, Zrich 1997. Sirmen, L.: Eya Hukuku Dersleri, Ankara 2003.

210

DEMR

Yl 2003

Surlu, M.H. /
ztrk, G.: reti ve Uygulamann Inda Yeni Trk Meden Kanunu'na Gre Aklamal - tihad Zorunlu Geit Haklar, Zorunlu Geit Hakk ve Dier Geit Haklar, Ankara 2003. ahiniz,S.: Trk Meden Hukukunda Zarur Mecra rtifak, stanbul 2001. : Gayrimenkul Mlkiyetinin Komuluk Hukuku Dolaysyla Kanundan Doan Snrlamalar, Zorunlu irtifaklar, AHF. Prof. Dr. Nuri elik'e Armaan, stanbul 2001, 633 - 690. Tekinay / Akman / Burcuolu / Altop.: Tekinay Borlar Hukuku Genel Hkmler, Yeniden Gzden Geirilmi ve Geniletilmi Yedinci Bask, stanbul 1993. : Eya Hukuku, Cilt I, 5. Bas, stanbul 1989. Tekinay, S.S.: Tanmaz Mlkiyetinin Takyitleri, stanbul 1988. Trpan,S.: Meden Kanuna Gre Lzumlu ktem'e Armaan, Ankara 1977, 243 - 267. Geit Hakk, mran

Ulusan, I.: Meden Hukukta Fedakrln Denkletirilmesi Uygulama Alan, HF. stanbul 1977.

lkesi ve

Wieland, C : Kanunu Meden'de Ayn Haklar,(Tercme eden: smail Hakk Karafakh), kinci Cilt: Mlkiyetin Gayri Ayn Haklar, Zilyetlik ve Tapu Sicili, kinci Bas, Ankara 1949. Wolf, M.: Sachenrecht, 11. ergnzte und Uberarbeitete Aufl., Mnchen 1993.