MEKARMUL AHLAK

STN AHLAK RSALES

E-eyhul Ekber MUHYDDN BN. ARAB K.S.

H.560-638 / M.1164-1240

Tercme Vahdettin NCE

Bismillh ve Billah Ve inneke le al hulukin azm. PHESZ SEN, OK BYK BR AHLAK ZERSN. Kalem/4

slam, Gzel Ahlktr.

"Tehallek bi ahlkllah vettesf bi sftillh"... "Allah ahlakyla ahlklann ve O'nun sfatlaryla sfatlann." H. erif. "Innem buist li temmime mekrime'l ahlk" "phesiz ben mekarim-i ahlk- hamideyi tamamlamak iin gnderildim." H. erif. Tasarruf nedir? dersen deriz ki: Zahir ve btn olarak, eriat adabna vkf olmaktr ki, bu, mekrim-i ahlktr. Tahalli nedir? dersen deriz ki; ilh ahlk ile vasaflanmakt r ki, tasavvuf yolunda tahal-luk bi'l esma beraberliinde szlerin ve davranlarn sadklarn hallerine benzetmektir. nsan, elbetteki mbd olamaz fakat onun sfatlaryla sfatlanabilir. Riyazet ahlakn temizlenmesidir. bn.i Arabi.

Deerli Dostlar... Allah Rasl s.a.v. efendimize, line, ashabna tm Resullere, Nebilere, Ehlibeytine, Veliyullaha, onlarn dostu olma erefine nali olanlara ve mmet-i Muhammed'e selam olsun. Bu eser Allah'n Sevgilisi, Efendimiz Resul-i Ekrem (s.a.v.) in hususi velayetine mazhar olmu, ilm-i ledn sahihlerinden, tasavvuf erbabnn zirve isimlerinden, stadlarm nc stad, Dost'un dostu olma erefine nail olmu eyhu'l Ekber Muhammed Muhyiddin ibn. (k.s.) hazretlerinin "Tehzibu'l ahlak", "el-Ahlak", "Siyasetu'l ahlak ve Tehzibu'n-nfus" , "Mekarimu'l Ahlak" gibi birok isim altnda defalarca yaymlanm olan dnyann birok nl ktphanelerinde gerek yazma gerekse bask olarak mevcut olan kymetli eserin kudretimizin derecesinde yaptrabildiimiz Trkeye tercmesidir. Bu kymetli eserin sahibi olan eyhu'l Ekber (r.a) hazretleri gerek eserin balangcnda gerekse dier eserlerinde "Mekarimu'l ahlak"n yani stn "ilh" ahlakn ne olduunu ve gzel ahlak sahibi nasl olunacan sade ve sade olduu kadar boyut boyut her kesimden insan tatmin edecek kadar zel bir ekilde anlatmaktadr ki bu kymetli eserin tantmna bizlerin lisanlar yetersiz kalmaktadr. Dolaysyla eserin tantm iin sz eserin sahibi olan eyhu'l Ekber hazretlerini siz okurlarmzla babaa brakmann en doru bir davran olduu inancndayz. Bizler ise ancak.. "Allah erlerinden zuhura gelen eserler; m-essir-i hakik olan Hazreti Allah C.C. dr" inanc ve bu gibi eserlere hizmetin de Cenab- Hakk'n byk bir ltf olduu bilinciyle "Elhamdlillah" diyerek beeri acziyetimizin sebebiyle oluan her tr hata ve kusurlarmzn affn ncelikle Cenab- Hakk'tan, Efendimiz s.a.v den ve eserin mellifi olan bn-i Arabi (ks) dan, tm byklerimizden ve siz okurlarmzdan dileriz. Hakkn Rahmet ve mafireti mmeti Muhammedin, Cenab- eyh'in yaknlarnn, ailesinin, sevenlerinin ve okurlarnn temiz ruhlarna olsun. Ardndan da Efendimizin tavsiyesine uyarak, Onun bizlere rettii gibi.. - Allahumme inni euzu bike mineikak ven-nifak ve su-i ahlak. Allah'm! Sana snrm. ikaktan, nifaktan ve kt ahlaktan diyerek niyaz eder ardndan da.. Hazreti eyh'in de dualarna uyarak biz de devamen acziyetimizin bilinciyle hamd ve krle yle deriz: Allah'm!. Ahlakmz gzel eyle. Bizlere hayr iittir ve hayra muttali kl. Bizi afiyetle rzklandr ve afiyetimizi devaml eyle. Allah'm!. Kalplerimizi takva zerinde birletir. Bizi, senin sevdiin ve raz olduun eyleri daima ilemeye muvaffak eyle. Allah'm!. Bizlere ahlakmz takviye eden Dost'un dostu olma erefine nail olanlarla beraberlik ihsan eyle. Ahlk Kur'n olan Efendimiz (s.a.v)e layk eyle. O'nun boyasyla

boyanmay, smi daim hayrlarla, gzelliklerle anlanlardan olmay cmlemize nasib eyle. Allah'm!, okurlarmza ve bizlere bu ve benzeri "ZEL" eserlerden, yaynlam olduumuz ve sonsuz kereminle bann lsnde yaynlayacamz dier eserlerden amacna uygun istifade etmekliimizi kryle, hazmyla ltfen nasib eyle. Allah'm!. Sevdiin ve raz olduun Muhammedi "kul" olabilmeyi cmlemize ihsan eyle. Allah'm!. Bizlere nasip ettiin bu niyazdan mmet-i muhammedi hissedar eyle.. Allah'm!. Yaymevimize bu gibi zel eserleri daim yaynlamay, nasiblilerine ulatrmay bah eyle. Dostlar!.. Gnlleriniz Allah Celle Celaleh'nun, Allah Raslu'nn ve dostlarnn muhabbetiyle dolsun ve Allah Mun'niniz olsun. Bu eserleri yaynlamamza vesile olanlara, hizmet edenlere huzurunuzda teekkr ederiz. OKU'yanlara ve okurlarmza selm olsun. KTSAN YAYINEV

Vahdettin nce: 1961 ylnda Van/Erci Dinlence (Pertak) kynde dodu, ilkretimini kynde tamamlad. lkokula devam ederken bir yandan da kyn medresesinin mderrisi Molla Salih Kozi'den Sarf ve Nahiv derslerini ald. Sonra Erci ilesinde orta okulu okudu. Arkasndan Mu man Hatip Lisesine devam etti. Molla Abdurrahman Soskuni'den Hadis derslerini okudu. 1981 tarihinde girdii Atatrk niversitesi Fen- Edebiyat Fakltesi Dou Dilleri Arap Fars ve Edebiyatlar Blmnden 1985 tarihinde mezun oldu. Bugne kadar eitli dergilerde yaymlanm makaleleri ve krkn zerinde tercme eseri vardr. slami ilimlerin hemen her alannda tercme eserler vermitir. Yaymlanm ola tercme eserlerinden bazlar unlardr: Fi Zilal'il -Kur'n 10 cild, El Mizan Fi Tefsiri'l Kur'n 20 cild, Et- Tef-siru'l Hadis 7 cild, Hz. Muhamrned'in Hayat 2 cild, Ehl-i Beyt Ahlk, Usul-u Kafi 3 cild, Mutezile ve nsann zgrl Sorunu, slam Dncesinde Deiim.

Mtercimin'den blis, varoluunun gerei olarak insanlk aleminin artc boyuttaki geniliine ramen istinasz her kese elik etme zelliine sahiptir. nsann dnya da varoluundan ecelinin tamamlanaca ana defterinin drlecei zaman kadar hep onunla beraber olur. Hatta lmden sonra da bir mddet sorularna cevap verinceye kadar onu yalnz brakmyor. Onu srekli cehennemlik yapncaya kadar -Allah muhafaza etsin- yolda olmaya gayret ediyor... Bizden biri ile birlikte olduu gibi, ayn anda bakas ile birlikte oluyor. Bu birliktelik akta olduu gibi gizli de olabiliyor. nsanlarn btn hareketlerinde elik etmeye gayret ediyor. Hatta zihninin en sakl kelerindeki gizli hayallerine, i aleminin kvrmlarna saklad dncelerine bile szabiliyor. Hibir ey "Allah'n korumas hari" ona engel olamyor. Hibir ey onun insan ihmal etmesine sebep olmuyor. nsan da varoluu itibariyle sahip olduu baz gleri nedeniyle blis'in bu akllara durgunluk veren etkinliine zemin hazrlyor, kendisini onun at koturduu bir meydan haline getirme hususunda pek istekli davranyor. Kukusuz dnya hayat insan iin bir snav alan olmas hasebiyle, iblise bu zelliklerin verilmesi insana bahedilen baz glerin srf blis'in iinin kolaylatrlmas amacna ynelik olarak z varlna yerletirdiini syleyemeyiz. Bu glerin ikram olunmasnn asl amac; insann tevhidi gerekletirerek yeryzn Allah'n iradesi dorultusunda imar etmesinde kullanaca argmanlar olmas, Halifeliini aa karmas Rabbini bilmesi iindir. Aslda yaratl yasasnn mutlak gerei olarak var olan her ey z itibariyle mutlak iyi ve gzeldir. Yalnz bu varlklarla baka varlklar arasnda bir iliki oluursa yani kesret alemine indikten sonra iyi veya ktden sz edilebilir. te kesrete indikten sonra blis de grevinin gerei olarak varlk alemindeki adil dzeni bozmaya alr ve bir grup varl iyilikten ve mutluluktan mahrum etmeye gayret eder.. nsann da z yaratlna yerletirilen gler, kendi balarna mutlak iyilik ve gzellikten ibarettirler. Bunlar, blis'in askerlerinin ve baka varlklarn temas sonucu ykc birer unsura dnrler. Varlk aleminin tm czleriyle temaslar sonucunda da byle bir olumsuzluk doabilir. nk varlk alemi bir btndr, bir blmn varl hepsinin varln gerektirir. Alemin paralar arasndaki varolusal farkllk, aralarnda ki balant, ilahi hikmete gre paralar arasnda atma, eliki, kemal, eksiklik, var olma, yok olma, kavuma, mahrumiyet ilikisinin kanlmaz ekilde bulunmasn gerektirir. Alemin bir paras olan insan da varlnda bu balantlar, uyumlar, elikileri ve farkllklar, ztlar barndrmaktadr. yle ki ktlk, kargaa, yorgunluk, eksiklik ve zaaf vb. eylerin bulunmas aslnda iyiliin, saln, huzurun, varln, kemalin ve gcn gereince aa kmaynda ortada olurlar. Yani ktlk olmasa iyilik, irkin olmasa gzelin anlalmas mmkn olmazd. yleyse ktlk iyiliin, irkinlik gzelliin somut delilidir. Genel kural budur. Yanl olan bir davran, bize doru olan davran daha iyi anlammza yardmcdr. Gzel olarak kabul olunan doru davran dnmemize ve uygulamamza yardmc olur. Bu ynden baknca insann temel glerini kullanarak doruya ulaabilmesi iin; ktle ve gnahkarla aran blis'in mevcudiyetinin zorunluluu ve insann -ona uymad lde- kemalata ulamasnda iblisin ve askerlerinin en byk etken olarak

varlnn gereklilii ortaya kmaktadr. nsann kendi iinde, kendisini saran alemle mnasebetlerinde ve de blis'in temasnda belirleyici rol oynayan temel gleri bn'i Arab'ye gre tanedir. Ona gre insann btn yapp ettikleri bu glerden kaynaklanr ve bunlar yle isimlendirir: Kuvve-i natka (akl gc), Kuvve-i gazabiye (fke gc) ve Kuvve-i eheviye (ehvet gc). bn-i Arabi ontolojisinde anlaml bir yere sahip olan bu tasnif, baka slam alimleri tarafndan da yaplmtr. Amacmz meseleyi geni anlamda ele almak olmad, sadece "Mekarimu'l Ahlak" risalesi balamnda ve bn-i Arabi zaviyesinde insann yapp ettiklerinin dayand varolusal zemine iaret etmek olduu iin dier alimlerin deerlendirmelerini aktarma gereini duymuyoruz. Tercmesini sunduumuz bu Risalede bn-i Arabi, nce insann iyi ve kt davranlarnn kaynan oluturan bu temel gc ele alyor. Sonra bu glerin iyi ve kt yansmalarn, nesnel alemde tekabl ettikleri hareket ve durular inceliyor. Ahlak olgusu erevesinde, bu glerin kaynaklk ettii iyi ve kt davranlarn kavramsal olarak aklamasnn ardndan, bunlarn varolu yasas erevesinde yararl birer unsura dnmeleri iin nasl bir eitim ve terbiye metodu izlenmesi gerektiini izah ediyor. Derin bir tefekkrn rn olduu ilk bakta gze arpan bu risalenin en belirgin zellii, meselenin ayrntya boulmam olmas, saliklerin, taliplerin ve de okuyucularn bu balamda ne yapmalar gerektiinin en ak ve ksa ifadelerle dile getirilmi olmasdr. nsann dnya ve ahiret mutluluunun bu gleri terbiye etmesi olduu gerei somut rneklerle, adeta bir ressamn tablosunu izmesindeki titizliine e bir itinayla, en can alc noktalara temas edilerek anlatlm olmasdr. Pedagoloji asndan byle bir slubun ne denli etkili olduu erbabnca bilinmektedir. Aklda kalma zelliine sahip rneklerle bir fikir, bir terbiye metodu anlatld zaman ok daha verimli sonular alnabilir. Ahlaki arnmann, nefis tezkiyesinin ihmal edildii bir ada yayoruz. Btn abalar, yukarda szn ettiimiz insann temel gcnn, iblisin iini kolaylatracak tarzda tatmin edilmesine yneliktir. fke gcnn kitlesel iddet, ehvet gcnn tefessh etmi bir zevk dknl ve akl gcnn insanl felakete srkleyecek bir silaha dntrld bir sreten geiyor insanlk. Savalar, ykmlar, katliamlarla anlan bir dnya var artk. Byle bir dnyada bu temel gcn kontrol altna alnmasnn nemi ortadadr. Bu risalenin olumlu katksnn olacana inanyorum. Son olarak bu tercmeyi yaparken imkanlarndan istifade ettiim SAM ktphanesinin deerli alanlarna teekkr etmeyi bor bilirim. aba bizden baar Allah'tandr. Vahdettin NCE 1/7/200.

EYHU'L EKBER A. MUHYDDN BN- ARAB HAZRETLERNN KISACA HAYATI, GRLER ve ESERLER
simleri, Soyu: H.560-638/M. 1164-1240 yllar arasnda yaam olan Cenab- eyh'in bilinen yce isimleri; Ebu-bekir Muhyiddin bn. Muhammed bi Ali bin al-arab at-Ta al Hatem, bn-u Sraka, Kibriti Ahmer, Rehberi lem, Kutbu'l-rifin, eyhu'l A'zam'dr. Abdullah Muhyiddin al-Arab ve eyhu'l Ekber, bn'i Arab isimleri onun en tannm olan isimleridir. Tasavvuf bykleri arasnda ise; Hazreti Muhammed'in velayet mhr mansna gelen "Hatmu'lVilyet el Mu-hammediyye" diye anlmtr. Kendileri bu mevzuya ilgili olarak yle buyurmaktadr: - "Ben Nebi deilim, Resl'de deilim, velkin ben vrisim. Verset-i Muhammediyye hasebiyle tecelli etmekteyim, Hakikat-i Muhammediyyeden mtecell olan mhiyeti, O'nun ilm hlini, kemlatnn btn suretini, evld- sulbisi gibi vris olarak, verset-i klliyeyyi cem'iyyetim hasebiyle emr-i Hak ve emr-i Resul ile inzal ve tenzil ederim. Ve bu esrar, sret-i Muhammediyyeden alp emr-i Hak ile izhr etmekle merci'm ve akbetim yine Hazreti Muhammed'dir. hretim iin ise harisim. Bilin ki ben, Rabbimin izniyle size nasihat ediciyim." nk ALLAH buyuruyor ki: "Benim katmdaki en sevimli amel, nasihattir. " Birgn huzur- Hazret-i Seyyidi'l-beer ve efii'l-mem fi'l-maher Efendimize gelerek.. -"Din-i mbinin esas nedir?"... diyerek sual eden bir ahsa taraf- akdes hazret-i nbvvet-penhden defa -"Hsn'l-huluk/ Gzel hy"... buyrulmutur. Yine bize Yunus e-erif anlatt; ona Ebu'l Vakt, ona Abdu'l a'la el-melihi, ona smail b. brahim, ona Ebu Ya'la el-Hasan ez-Zubeyri, ona Ebu Ali el-Kerabisi, ona Muhammed b. Eres, ona Abdu'ssamed b. Hassan, ona Sfyan es-Sevri, ona bn elMnkedir, ona Cabir b. Abdullah rivayet etmi ki: Nebi (s.a.v) Cebrail'den, o da yce ALLAH'tan yle nakletmi: "Bu, zatm iin raz olduum dindir. Bu dine ancak cmertlik ve gzel ahlak yarar. Siz de bu dine sahip olduunuz srece, cmertlik ve gzel ahlakla onu yceltin. Cenab- eyh (r.a) Sahabe-i kiramn cmertliiy-le mehur Adiy b. Hatem et-Ta'nin kardei Abdullah b. Htem et-Ta'nin neslinden zuhura gelmitir. Sahih rivayetlere gre kendileri orta boylu, orta bal, daima efkatli bakl, ak buday tenli, mnevver yzl, beyaz sakall bir zatt. Aln ak, hille yakn kal, orta ve ekme burunlu, mbarek vcudu zayf, mtenasib endaml, el ve ayaklar kk ve ltifti. Sabr ve metanette benzersiz, cmerdlikte esizdi. O, ahlkn en stn rneklerinden birisi olarak ahlknn temelini daima efkat ve merhamette grrd. Herkese en derin bir muhabbetle bakar hatta onu anlayamayan ve idraklarmm ktl sebebiyle ona dman olanlar iin dahi:

"Benim efaatim beni inkr edenlere" buyurarak tevhid inancyla muhabbet beslediini duyurmutur. Onun iin byklerden birisi: Nefsani hislerden kendisini artm ve halkn arasnda Hakk ile olarak Fsebilillh "Allah iin" daim ird grevini yerine getirmi ve getirmektedir, demitir. Bir bakas: "Onun ahlk Kur'n'dr, ilmi ilm- ledndr, lisan Hakk'n lisandr" demitir. H.560 / M. 1165 senesinin Ramazan aynn on yedisine denk gelen Pazartesi gn Endls'n Mur-siya kentinde domutur. Arifler arasnda bugn "nimet gn" olarak anlmtr. Cenab- eyh sekiz yana gelince babas Ali Mehmed efendi ile birlikte biliye'ye imdiki Sevilla ehrine tanmtr. ok kk yata olmasna ramen orann nl alimlerinden ders alarak Hadis ve fkh ilimlerinin yan sra birok ilmi devrinin en nl alimlerinden tahsil etmi s-tadlarndan icazet almtr. Daha sonralar Endsls'te ve Marib(Fas) da birok yerlere gitmitir. Bu seyahatleri esnasnda grm olduu birok alim ve mutasavvfla yaklak eserlerinden edindiimiz bilgiye gre yz kadar eyh ile istiarelerde bulunarak eitli ilim dallarnda bilgi sahibi olmutur. Grm olduu alimler arasnda; bn-i Rd, bn-i Asakir, Ebu'l Ferec bn-i Cevz, bn-i Sekine, bn-i Ulvan, Cabir bin Eyyub'un yan sra zellikle batn ilim de sz sahibi olan Ce-mlleddin Yunus ibn Yahya al-Kassar, Ebu Abdullah al-Fas, Ebu al-Hasan bin al-Cami, eyh Abdulaziz el-Mehdevi ve eyh Ebu Medyen al-Marib hazretlerinin isimlerini "El Futuhat- Mekkiye" adl eserinde ve zellikle "Ruhi'l Kuds fi mnasebetin nefs" eserinde bizzat bildirmitir. zellikle bunlardan nl mutasavvflardan olan eyh Ebu Medyen al- Maribi ve eyh Abdulaziz el-Mehdevi hazretlerinden vgyle bahsetmitir. Beyazd- Bestmi k.s hazretlerinden Hallac- Mansur hazretlerinden de sevgiyle, vgyle bahsederek, onlarn grlerine kitablarmda ok yer vermitir. Ayrca batnda Kutb'ul Azam eyh Abdul-kadir Geylni hazretleriyle grtn ondan engin feyizler aldn ve manen derecelere nail olduunu sylemi ve yine Hzr Aleyhisselm'la manev hususi arkadal olduunu ve kendisine Hzr aleyhis-selm tarafndan hrka giydirildiini beyan etmitir. Eserlerinden rendiimize gre ilk Endls d seyahati Fas(Marake)a olmutur. Oradan H.598 senesinde hac maksadyla Medine'ye ardndan Mekke'ye gitmi Hicaz'da iki sene kalmtr. Sonra H.601 tarihinde Badat'a gitmi orada 12 gn kalarak ulem ve meayla grm Abdulkadir Geylni tarafndan yarm asr evvel kendisine braklan elbiseyi giymitir. Daha sonra nce Kuds'e oradan da H.607 tarihinde Kahire'ye gemi, H.608 tarihinde bir kez daha Badat'a gelmitir. H.611 tarihinde Mekke'ye bir kez daha gitmi sonra tekrar Musul'a ve Haleb'e sonra da Anadoluya geerek bir mddet Konya'da kalmtr. Orada rivayete gre Sadreddin Konev hazretlerinin dul olan annesiyle evlenmi ve onu yetitirmitir. Daha sonra Sivas yoluyla Malatya'ya gelmitir. Orada iki olu Sadreddin k.s ve madettin k.s ve kitablarnda da olaanst zelliklerinden bahs ettii tek kz Zeyneb dnyaya gelmitir. Bir mddet burada ailesiyle beraber yaayan Cenab- eyh ailesini de yanna alarak Konyaya ardndan da am- erife giderek yerlemitir. H. 638 tarihinde "Mate Kutbu Humam" ibaresinin remziyle yetmi sekiz yanda Hakk'm rahmetine kavumulardr. Cebel-i Kasiyun eteinde Salihiyye ad verilen mahalde defn edilmilerdir. Kabri eriflerinin yannda evladlarda medfun bulunmaktadr. Kabri erifleri bir mddet sonra kendisine muhalif olan baz kiilerce tahrib edilmise de Yavuz Sultan Selim Han tarafndan am feth olununca Hazreti eyh'in "z dehales siynu fi yn yazharu kabri muhyiddn / Sin sna girerse ben Muhyiddnin kabri meydana kar" sznn te-cellisiyle belirlenmitir. Padiah tarafndan trbesi, camisi ve imareti yaptrlmtr. Hala kabri eriflerinin bulunduu mevki etrafnda bulunan ars ile bir bereket timsali olarak trbesiyle camisiyle huzur mevkidir. Dnyann eitli yerlerinden gelen ziyaretilerini zahiri ve batn ikramlarla karlamaktadr.

Eserleri: Telif ettii eserler, yine kendisinin kendisiyle ilgili olarak kaleme ald bir mzekkire de belirttiine gre toplam iki yz seksen dokuz (289) eser kaleme almtr. E-a'rani el Yevakit ve'1-cevahir adl eserde bn-i Arabi'nin geride drt yz (400) bir bakas ise be yz (500) eser braktn sylemitir. Bunlarn en mhimlerinden JDiri 37 cild olan Mekke'de balayp Konya'da devam ettii ve am'da bitirmi olduu "Futuhat- Mekkiye" ve am'da telif ettii "Fususu'l Hikem" adl eseridir. Ftuhat, Cenab- eyh'in hayatn, stadlarn ve kendi tasavvuf grlerinin yannda, telif etmi olduu dier eserlerindeki konular aklayan blmleriyle birlikte, kendisini destekleyen mutasavvflarn grlerini ihtiva etmesiyle adeta bir nev tasavvuf ansiklopedesi mahiyetindedir. Fussu'l-Hikem ise; eserin nsznde bn Arab, Hz. Rasulullah (s.a.v.) grtn ve kendisine Fu-ss kitabn verdiini beyan ederek yle syler: - "mdi... Ben alt yz yirmi yedi senesinin Muharrem aynn son on gnnde am blgesinde gerekletirdiim bir riyazette Resulullah' (s.a.v) grdm. Elinde bir kitab vard. Bana dedi ki: "Bu Fussu'l-Hikem (Hikmetlerin Mahiyetleri) kitabdr. O'nu al ve insanlarn nne koy, ondan yararlansnlar" dedim ki: Allah', Resuln ve bizden olan emir sahibini, bize emreddii gibi duyduk ve itaat ettik. Kendime gvenimi saladm, niyetimi hlis kldm, maksadm arndrarak kitab Reslullah'n (s.a.v) belirledii ekilde insanlara duyurmaya karar verdim. Ne bir arttrmada bulundum, ne de eksiltmeye gittim. O, "Kemliylen ykseklere ulat, gece karanl cemliyle ald, btn ahlk gzeldi" ... O halde Allah' dinleyin ve Allah'a dnn." Allah kendisinden, ailesinden, sevenlerinden ve mmet-i muhammedden ho nud ve raz olsun. Rabbim bizlerden onlar honud eyleye...

MEKARMU'L AHLAK STN AHLAK RSALES MUKADDME

Bismillahirrahmanirrahim Deitirme ve G Kayna O'dur. Allah'n salt ve selam Efendimiz Hazreti Muhammed'in ve ehlibeytine olsun. Alemlerin Rabbi olan Allah'a hamdolsun.
Bil ki!.. Sair canllar iinde sadece insan fikir ve temyiz (ayrt etme) gcne sahiptir. Bu nedenle insan, serbest iradesine bal temyiz yeteneini bozmad, hevasma yenik dmedii ve tutkulu arzularna tabi olmad srece, her zaman ilerin en faziletlisini, mertebelerin en ereflisini, giysilerin en gzelini takva elbisesini sever. nsann kendisi iin ilk setii, elde edinceye kadar yerinde duramad, eksikliini asla kabullenemedii, deerinin tamamlan yani kemalidir. (*) nsann tamamlmm ve kemal sahibi oluunun gstergesi ve bir paras; stn ve gzel ahlak zere bir hayat tarzna sahip olmas, kt ve irkin ahlaktan beri olmas, btn hallerinde ve davranlarnda erdemler, faziletler kanunlarn benimsemesi; hal ve hareketlerinde alaltc rezil yollardan uzak durmasdr. O halde insann amac, her trl kusur ve ayptan beri btn seciyeleri kazanmak, himmetinin her trl aibeden uzak, btn salim ve onurlu karakterleri edinmek ve abasnn btn tiksindirici ve alaltc hasletlerden uzak durmak olmas gerekir. nsan, her tr imkanlar kullanarak aalk, yerilen btn olumsuzluklardan, ahkanlk(huy)larmdan kurtulmaya gayret etmelidir. Ancak o vakit ahlakn arndrmak suretiyle kemal derecesine ulaabilir.
(*) Kemal: Kmillik, olgunluk, olgunlama, erginlik.Btn gzel sfatlarla muttasf olmak, fazilet, deer, ahlk ve huy gzellikleri, edeb.

ekil ve email gzelliinin zirvesinde olarak gzellik sslerini giyinebilir. Liderlik taslayan ve kibirlilik gsteren kimselere kar bu haliyle vnebilir. Parmakla gsterilen ululuk derecelerinin zirvelerine ulaabilir. Ancak bu mertebeyi elde etmek zere henz yola koyulan, bu menzile eri me arzusuyla harekete geen kiiye, bezenmekle ykml olduu gzel huylar, kanmak durumunda olduu irkin karakterler gizli kalabilir. Bunun iin ahlak kavram ile ilgili aklayc eyler sylememiz gerekir. Ahlak nedir? lleti nedir? Ka tr vardr ve ka ksma ayrlr? Raz olunan ve kii onunla bezendii zaman bakalarnn gpta etmelerine neden olan gzel ahlak hangisidir? Kt ahlak hangisidir? leyenin ktlendii ve huy edinenin yerildii irkin ahlak hangisidir? vb.. Fazilet ehlinin yceliklerine ykselme himmetini tayanlarn, alaklk ve noksanlk

ehlinin ktlklerinden yz eviren, dolaysyla onlara tenezzl etmeyen karakterlerin aydnlatlmalar gerekir. Gzel ve vgye deer ahlak trlerini edinme yollar ve irkin ahlaktan kanma yntemleri gsterilmelidir. Ta ki gzel ahlak kiinin seciyesi, alkanl, karakteri ve doas haline gelsin. Dolaysyla kt ahlak zere byyp onu alkanlk edinen, aalk adetler zere byyp onlarla bir nsiyet kuran kimse de onu rnek alarak doru yolu bulsun. Bunun yannda gzel ahlakla bezenmi, vlen, btn gzel zellikleri zerinde tayan kamil insan, ve kemale ve tamla ulamann, kemal vasfn korumann yolunu da tavsif ederek tantmak zorundayz. Ki yksek mertebeye zlem duyanlar, resmettiimiz bu tabloya itiyakla bakp rnek alsnlar. En yce hedefe ulamaya karar vermi kimseler, kendi hayat tarzlarn gzel rnekle karlatrarak gzden geirip dzeltsinler. Bu sayede yaptmz aklamalar, baz ahlaki kusurlar olan, ama bu gne kadar bunlarn farknda olmad iin kendini kemal derecesinin en son mertebesinde gren baz kimselerin uyanmasna vesile olabilir. nk bu halde olan bir kimseye durumu birka kez tekrarlanarak hatrlatld zaman kt ahlak tanyp anlamaya balar. inde bulunduu gafletten uyanarak, kt ahlak terk etmeye balar ve arnmaya ynelik abalar iine girer. te yandan vgy hakkeden gzel ahlak btn aklyla ortaya konduu zaman, gzel ahlakn byk bir ksmna sahip olmakla beraber baz ksmlarna sahip olmayan kimse de, kendisinde bulunmayan bu ksmlarla ahlaklanma abas iine girer. Kendini gzel ahlakn tm unsurlarna sahip olmaya motive eder. Kemal derecesinin en son noktasna ulam kimseler de bizim yaptmz aklamalardan yararlanabilir. nk irkinliklerden arnm gzel ahlaka sahip, btn vgye deer aralar ve vesileleri zerinde toplayan, ahlaki gzelliklerin tmyle bezenmi kii, kamil ve gzel ahlaktan sz edildiini, gz alc menkbelerin anlatldn duyduunda, bunlarn kendisinin alkanlklar ve seciyeleri olduunu fark eder. O zaman tarifsiz bir haz duyar, doyumsuz bir lezzet alr. Bunun kendisi iin gz kamatrc bir frsat olduunu dnr. Nitekim bir kimse birini vd ve gzelliklerin; yayd zaman bu vlen kiinin houna gider. Sonra bu kimse sahip olduu ahlakn kitaplarda yazldn, kitaplarn sayfalarnda gzellikle tasnif edildiini grdnde bu, o ahlak srdrmesine, yolundan ayrlmamasna vesile olur. Bu deerlendirmelerden sonra ahlaktan sz etmeye baladmzda unu sylyoruz: Ahlak, nefsin halidir; insan dnmeksizin ve seim yapmakszn fiillerini bu hal esasnda yapar. Ahlak, baz insanlarda igd, huy ve tabiat eklinde var olurken, baz kimseler de ancak riyazet ve almayla sahip olabilir. rnein cmertlik, bir ok insanda, bir n egzersiz, aba ve altrma olmakszn vardr. Cesaret, arballk, iffet ve adalet duygusu da yle. Buna gzel ahlakn bir ok unsurunu rnek gsterebiliriz. Tekraren deriz ki: - Bir insan stn ahlakn gzel unsurlarna, riyazetle, egzersizle, almayla da sahip olabilir. Bir ou da alkanl zere devam eder, hayat tarzna bal kalr.

KT AHLAK
Kt ahlakn olumasna yol aan huylar bir ok insanda mevcuttur. Korkaklk, cimrilik, zulm, ktlk gibi.. Bu huylar insanlarn ouna hakimdir, onlar etkinlikleri altna almlardr. Hatta yle de diyebiliriz: - Kt huylardan tamamen uzak, ahlaki kusurlarn tamamndan beri ok az insan vardr. Kukusuz, bu kt huylara sahip insanlar ktln farkl derecelerine sahiptirler. Ksaca aralarnda derece fark vardr. Ayn durum gzel ahlak iin de geerlidir. nsanlar bu hususta farkl konumlarda bulunurlar ve mertebe ynnden birbirlerinden stnlkleri sz konusu olur. Ne yazk ki... Doutan gzel ahlak karakterine sahip olanlarn says ok azdr. Doutan kt huylara sahip olanlar ise, insanlarn ounluunu oluturacak kadar okturlar. Bunun nedeni: insan tabiatnn galip unsurunun ktlk olmasdr. yle ki: nsan kendini tabiatna kaptrd, onun dorultusunda kendini koyverdii; dnce, ayrt etme, haya ve saknma gibi unsurlar kullanmad zaman, hayvanlara zg huylar onu kaplar. Zira: insan hayvanlardan ayran ey, dnce ve temyiz yeteneidir. nsan bu unsurlar kullanmad zaman hayvanlarn alkanlklarna, onlarda baskn olan ehevi arzulara, onlarn hayaszlna, kontrolsz fkelerine, dinmek bilmeyen tedirginliklerine, bnyeyi yiyip bitiren, kemiren hrs ve kine, bir trl yakalarn brakmayan ktlk hasletine ortak olur. nk; insanlar, dk ahlak esasl bir tabiata sahiptirler. Dolaysyla bu tabiatn gerei olarak adi, ehevi arzularn peinde giderler.. te eriata ve yasalara, vgye deer ynetim dzenlerine ihtiya da buradan domutur. Zalimlerin zulmlerine engel olsunlar, gasp edicileri bu fiillerinden al koysunlar, su ileyenin suuna karlk ceza versinler, bylece insanlk alemini her alanda mutedil orta izgiye getirsinler diye.. Gzel bir hayat tarzn esas alan meliklerin ilgi uyandrc menkbelerinden yararlanmann nemi de buradan gelir. Evet!.. Kt ahlak, insann doasnda vardr. nsanlarn bir ksm bu kt ahlak sergiler, ona uyarak hareket eder; ite bunlar kt insanlardr. Buna karlk baz insanlar da dnmenin nemini kavrar, temyiz gcnn etkisiy le bu huylarn ktln ayrt eder, onlardan yz evirir. Onlardan tamamen uzakla mak iin aba sarf eder. Kukusuz bu da; kerem sahibi bir soydan, onurlu bir nefisten kaynaklanr.' Kimi insan da bu gerei kavrayamaz. Ancak bu hususta uyarldnda ve davrannn, karakterinin irkinliini anladnda, bunlar terk etme hususunda kendini zorlar. Kimi insan da iindeki elikilerin farkna vard zaman, ya da birileri tarafndan uyarld zaman bunlardan uzaklamay amalar. Bu kt huyundan uzaklamak istese de,

bunun iin alsa da bunu gerekletirmek kendisine ar gelir. Tabiat kendisine itaat etmez. Bu gruptan olan insanlara altrma yollarnn gsterilmesi, gzel ahlak kalc alkanla dntren egzersizlerden geirilmesi gerekir ki, aamal olarak bu davran kalc karaktere dnsn. Baz insanlar, kendiliklerinden kt ahlakn farkna varrlar, ya da bakalar tarafndan uyarlrlar. Bununla beraber bundan saknma ynnde tek bir adm atmaz, zerre kadar gayret gstermezler. Hatta nefislerine, kt huydan ayrlma hogrsn dahi tanmazlar. Aksine kt huyu srdrmede srarc olurlar. irkinliini, adiliini bildikleri halde. Byle kimseleri arndrmann, temizlemenin tek yolu:-ayet uyar kar etmiyorsa-bask, korkutma ve cezalandrmadr.

STN AHLAK
stn, vlen ahlaka gelince.. Bu ahlak baz insanlarda doutan var olur. Ancak btn insanlar iin bu durum byle deildir. nsanlarn bir ksm; altrma, riyazet ve almayla stn ahlaka sahip olabilirler, alkanlk ve snma ile bu dzeye ykselebilirler. Ancak bir ksm insanlar; tabiatlar gerei gzel adet ve alkanlklar, gzel ahlak kabul etmezler. Bunun nedeni; znn alakl ve temel maddesinin irkefliidir.Bu gruptaki insanlar ktler(akler)dir. Bunlarn dzelme ihtimalleri, umudu yoktur. nsanlarn byk bir ounluu vlen ahlakn, gzel huylarn ounu kabul edecek tynettedirler, ancak bu gzelliklerin bazsna meyletmezler. Bunlar ktler kategorisine girmezler. Ancak hayrdaki rtbeleri gzel ahlaklarnn derecesine gre belirginleir.

AHLAK VE NEFS LKS NEFSN GLER

Ahlakn adamna gre farkllk gstermesinin nedeni, nefistir. Nefsin gc vardr ve bunlara da nefis ad verilir. Bunlar srasyla unlardr: a) ehvet nefsi. b) Gazap nefsi. c) Konuan nefis. Btn huylar, ahlaklar bu glerden doar. Ancak kimi huylar bunlardan sadece birinden, bazlar ikisinden bazlar da nden birden kaynaklanr. Ayrca nefsin sahip olduu glerin bazlar insanda bulunduu gibi, dier hayvanlarda da bulunur. Bir ksm ise; sadece insanda bulunur. imdi srasyla bunlar inceleyelim..

EHVAN NEFS
ehvani nefis, hem insanda hem de hayvanda vard r. Btn cismani lezzetler ve ehvetler bundan kaynaklanr. Yeme, ime ve cinsel arzular tatmin etme gibi. Bu nefis ok gldr. Bir insan ehvani nefse galip gelmez, armdrmazsa, bu nefis, insan hakimiyeti altna alr, btn glerini istila eder. nsana hakim olup glerini istila edince de arndrma faaliyeti bir anda ker. Ezilmesi ve boyun edirilmesi zorlar. ehvani nefis insan yenilgiye uratp hakimiyeti altna alnca; insan ona boyun eer. Bu durumda da insandan ok hayvanlara benzer. nk byle bir insan n amalar, istekleri ve himmeti her zaman iin sadece ehvetlere ve lezzetlere ynelik olur. Bu da hayvanlara zg bir davran biimidir.

EHVAN NEFSN HAKMYET ALTINDA OLAN KMSENN DURUMU

Bu zellie sahip olan kimsenin utanmas az, yalan sylemesi ok olur. Faziletli kimselerden kaar, tenhalara, kuytulara meyleder. Toplu yerlerde bulunmamaya dikkat eder. lim adamlarndan nefret eder, takva ve ibadet ehline buzeder. Gnahkarlar sever, fuhu ve hayaszlktan holanr. Gnah oka anar. Gnaha dair szler dinlemekten lezzet al r. Sefihlerle oturup kalkmaktan zevk alr. Srekli aka eder, ok elenir ve bu hali onu birok gnaha kadar srkler.. irkin hayaszlklar ilemeye balar. Yasaklar iner. Nihayet lezzet dknl onu en irkin, en rezil yoldan mal kazanmaya sevkeder.. Derken onu bakalarnn maln gasp etmeye, hrszlk yapmaya, ihanete zorlar. Nihayet... Hakk olmayan eyi alr. nk.. Zevk duygusunun ne mal ile ne de eya ile tatmin olmas mmkndr. te bu sebeble zevk dkn kimsenin, mal normal yollardan kazanmas zorlanca, ehevi arzular onu normal d yollardan mal edinmeye tevik eder. Bir kimseyi ehevi arzular bu noktaya kadar srklemise o, insanlar iinde durumu en kt olandr. erli bir kimsedir. Byle kimselerin pisliinden korkulur. Onlardan kalr. Onlardan uzak kalndka huzur bulunur. Ynetim mevkiinde bulunanlarn bunlar ezmesi ve tedip etmesi, toplumdan uzaklatrp srgn etmesi bir zorunluluktur. Ta ki normal insanlarn arasna karmasnlar. Bu zelliklere sahip olanlar dier insanlara mutlaka zarar verir. zellikle gen nesillere. nk genler evrelerine abuk uyum gsterirler. Ayrca gen insanlarn nefisleri,

ehevi arzulara ynelik gl bir eilime sahiptirler. Bu gl eilime sahip bir gen, bir bakasnn ehevi arzusunu gnah yollardan tatmin ettiine, bunu normal karlayarak ilediine tank olduunda hemen ona uymaya meyleder, onun lezzetinden pay almaya alr. Fakat ehvani nefsine hakim olan, onu bask altna alan, nefsini kontrol edip ehevi arzularna kar iffetli davranan, irkin hayaszlklardan kendini uzak tutan, yasaklardan, haramlardan saknan kimse, lezzetler balamnda btnyle vlen bir yol izler. ehvet ve lezzetler hususunda insanlarn alkanlk ve davranlarnn farkl olmasnn, kiminin iffetli, kiminin de hayasz gnahkarlar olmasnn illeti, ehvani nefislerinin durumlarnn farkl olmasndan dolaydr. yle ki: ehvani nefis arnm ve terbiye edilmi olduunda sahibi; iffetli ve nefsini kontrol eden biri olur. ehvani nefis, ihmal edilmi, koyverilmi-se, sahibine hakim olur ve bu nefsin sahibi kt bir gnahkar olur. ehvani nefis orta halli ise, yani kimi zaman kontrol altna alnabiliyor ise, bu nefsin sahibinin iffetteki mertebesi, nefsini edeplendirmesinin mertebesiyle orant l olur. te bu yzden insann ehvani nefsini edeplendirmesi, arndrmas, dolaysyla kendisine boyun emesini salamas gerekir. O zaman kendisi nefsine sahip olur. Nefsini zorunlu ihtiyalarda kullanrken, zorunlu olmayan arzulardan, aalayc lezzetlerden, hayasz zevklerden da alkoyar.

GAZAP NEFS
Gazap nefsi de hem insanda hem de hayvanda bulunur. fke, cesaret/cret ve galip gelme istei bu nefisten kaynaklanr. Bu nefis, ehvani nefisten daha gldr. Kiiye hakim olduunda ve kiiyi boyunduruu altna aldnda ehvani nefisten daha zararl ve daha ykc olur. nk., insan gazap nefsinin emrine girdiinde ok fkelenir, deheti zuhur eder. Kini ok iddetli olur ve kendisinde hilm/ arballk ve vakar namna bir ey kalmaz. Kstahl, cretkarl artar. fkelendii zaman hemen intikam almaya, fkelendii kimseye zarar vermeye yeltenir. Hasmnn zerine atlar, cezalandrmada ar gider, ly karr. cn alrken snr tanmaz olur. ok sver, svmede irkefleir. Bir insanda bu alkanlk sreklilik kazannca insandan ok yrtc bir hayvana benzer. Bazen fke bir kavmi silahlanmaya, fkelendikleri kimseleri ldrp yaralamaya yneltir. Kimi zaman basit bir eyden duyduklar fke yznden silahlarn alarak kardelerinin, dostlarnn, klelerinin ve hizmetilerinin zerine atlrlar. Bazen de byle bir fkeye kapldklar halde hasmlarndan intikam alamazlar. Bu durumda kendilerine zarar vermeye balarlar. Kendilerine sver, iten ie ac ekerler. Kimisi yzn dver, sakaln yolar, elini srr, kendisine sver, kendi namusuna kfreder. Gazap nefsinin hakimiyeti altna giren kimse, galip gelme arzuyla iten ie yanp tu-

tuur.. Kendisine eziyet edenlerin bana ynetici olarak gemek iin frsat kollar. Kendisine ktlk edenlerin nne, bana gemek ister. Onlara lider olma arzusunu tar. Normal yollardan baa geemeyince de iren hilelere, ayak oyunlarna ba vurur. Ksaca.. ktidar iin her trl ktl yapar. Bu fiiller kiiyi byk badirelere atar, uurumlara, tehlikelere drr. Zira.. nsanlara saldrana saldrrlar. Dmanlk edene dmanlk ederler. Kt niyetle yaklaana kt niyetle yaklalr. nsanlar iin ktlk planlayana onlar da ktlk planlarlar. Bazen insan dmanna hile yapar, dman ondan daha hilebaz kar, dolaysyla dmanna bir ktlk ilitirirse, dman ondan daha byk bir ktlkle karlk verir. .. Hali bundan ibaret olan kiinin belirgin zellikleri: Kskanlk, kindarlk, knayclk/irkeflik, dmanlk ve zorbalk olur. Ve byle kimselerin galibiyet sevgisi ve bakanlk arzusu bu kiileri normal ve helal yollarn dnda mal kazanmaya, galibiyet ve zulmle mal edinmeye sevk eder. Galibiyet sevdas uruna kendilerine direnenlerle savarlar. Hatta baz zamanlar hi dnmeden bu tr filler gerekletirirler. Bu da onlar felakete, yok olmaya srkler. Gazap nefsini idaresi altna alanlar: Ancak gazap nefsini idaresi altna alp kontrol eden, edeplendirerek ezenler, arbal, vakur, adil ve izledikleri yol vlen kimselerdir. u halde insanlarn kin ve fkelerinin lszl hususunda farkl alkanlklara sahip olmalarnn illeti, gazap nefislerinin durumunun farkl olmasdr. Gazap nefsi boyun edirilmi, kontrol altna alnmsa, kii ar bal ve vakur olur. Gazap nefsi ihmal edilmi, salverilmise, dolaysyla kiiyi kontrol altna almsa, kii abartl bir fkeye, lsz bir kzgnla ve snr tanmayan bir zorbala sahip olur. nsann fkesi orta halli ise, kendisi de orta halli olur. Arballk mertebesi gazap nefsinin derecesiyle orantl olur. Ta ki nefsini kontrol altna alp onu gerekli yerde kullanmaya balayncaya kadar. Bu nefsin de vlen erdemleri vardr. nk aalk eylere tenezzl etmeme, gerek liderlii, bakanl isteme, yksek mertebelere talip olma aslnda vlen ahlakn birer unsurlardr ve bunlar gazap nefsinin fiilleri kapsamna girerler. Tedip ve arndrma yntemiyle gazap nefsine hakim olunup gzel ilerde kullanm salandnda, dehet verici eylemlerden alkonulduunda; hali gzelleir ve yntemi de vgye deer olur.

NEFS- NATIKA "KONUAN NEFS: AKIL"

Nefs- Natka'ya gelince... nsan dier tm hayvanlardan ayran, farkl, ayrcalkl klan bu nefistir.

Dnme, ayrt etme ve anlama yetisi bundan kaynaklanr. nsann stnlk kayna, himmetinin byklk nedeni budur. nsan bununla kendini beenir. Bununla gzellikleri gzel, irkinlikleri irkin grr. nsan bu yeteneiyle dier iki nefsini yani ehvani ve gazap nefislerini terbiye eder, arndrr, onlar snrlandrr, kontrol altna alr. Olaylarn sonunu bununla dnr ve bununla olaylara balamaya karar verir. Bu nefsin de ok gzel erdemleri ve de tam bunlarn zdd olan ok kt rezillikleri vardr. Bu nefis, erdemlerini ilim ve adap yoluyla edinir. Bu sayede kii alaklklardan, irkin hayaszlklardan uzak durur. Dier iki nefsi de kontrol altna alr, edeplendirir. Gazap ve ehvani nefsin sahibinin bunlar geimi, kazanc, kiilii ve nezaketi uruna kullanmasn salar. Kiiyi hayr ilemeye, sevmeye, acmaya, iyi niyete, arballa, utanmaya, ibadete, iffete, gzel yollardan liderlik talep etmeye te vik eder. Bu nefsin rezillikleri ise, pislik, hile, aldatma, dalkavukluk, ayak oyunlar, kskanlk, ktlk ve riyakarlktr. Bu nefis btn insanlarda vardr. Ancak baz insanlarda bu nefsin erdemleri baskndr; bununla gzellii fark eder ve kullanrlar. Bazlarnda ise rezillikleri baskndr; bunlar da alkanlk haline getirerek srdrrler. Kimi insanlarda ise bu nefsin baz erdemleri ile birlikte baz rezillikleri de bulunabilir. Bu alkanlklar bir ok insanda, dardan bir zorlama olmakszn doutan gelen seciye ve tabiat mahiyetinde mevcuttur. Tabiatnda kt alkanlklar baskn olan kiinin durumu; nefs-i natka'smm zayflndan, cevherinin ktlnden kaynaklanr. Erdemlerle birlikte rezilliklere de sahip olan kiinin ise nefs-i natka's orta halli olur. nsanlarn byk ounluu bu alkanlklar, gzeli ve irkiniyle btn ahlaklar, huylar kendi fiilleri sonucu edinirler. Bu hususta insann byd ortam, iinde yaad, tank olduu, yakn temasta bulunduu evrenin, dneminin toplum liderlerinin, kendisini uyarma konumunda olan kiilerin, toplumsal mertebelerine gpta ile bakt kimselerin tavr belirleyici olur. zellikle ocuklar, ahlaklarn zamanlarnn ounu beraber geirdikleri, i ie yaadklar kimseler yani anne ve babalarndan, aile evrelerinden ve airetlerinden alrlar. ayet yukarda yakn evresi olarak anlanlar, kt ahlakl, irkin tavrl kimseler iseler, aralarnda bymekte olan ocuk da kt ahlakl ve irkin alkanlklara sahip bir kii olur. Hatrdan karlmamaldr ki ocuk, topluma liderlik edenleri, yksek mertebelerde olanlar alglamaya baladnda onlarn mertebelerine gpta ile bakaca iin onlara benzemeye, onlarn ahlakyla ahlaklanmaya ksaca onlar rnek almaya balar. Eer bu liderler temiz bir ahlaka, gzel bir hayat tarzna sahip iseler, onlara benzemeye alan kimse de gzel ahlakl olur, honut brakc bir hayat tarzn benimser. Yok eer cahil kt kimseler iseler, kendilerine gpta eden, yollarn izleyen kimse de kt bir cahil olarak ortaya kar. nsanlarn byk ounluunun ahlaknn durumu budur. nk onlarn tm davranlarna cehalet, ktlk, pislik, utanmazlk, kskanlk egemendir.

nsanlar doalar gerei birbirlerini taklit ederler, izlerler. Tabi konumunda olan her zaman metbu olan rnek edinerek ona benzemeye alr. Bu yzden insanlara egemen olan kii cahil ve kt biriyse, o zaman ocuklarnn, gen nesillerinin, izleyicilerinin onlar taklit etmeleri kanlmaz olur. O halde nefsin gcnn farkllk arzetme-sinin nedeni, insanlarn ynetimlerinin ve faziletlerinin farkllk gstermesinden kaynaklanr. Hayr veya errin galip gelmesinden de nefs-i natka'nm gcnn deiiklik gstermesi doar. Nefsi natka, hayrl ve erdemli olduunda dier iki nefse de galip gelir. O zaman kii iyi, adil ve gzel davranl olur. Nefs-i Natka kt olup dier iki nefsi ihmal edip salverdiinde kii de kt, pis bir cahil olur. Bu nedenle insann dnce gcn kullanmas, ahlakn ayklamas, iyi huylarn, gzel davranlarn belirleyip korumas, kt ve irkin olan huylarn da terk etmesi, kendini iyilere benzetmeye almas, ktlerin alkanlklarndan da kesinlikle uzaklamas gerekir. Bunu yapt zaman insanlk erdemini gerekletirmi ve zden gelen rnek nderlii de hak etmi olur.

AHLAK TRLER VE KISIMLARI

Bu blmde.. Ahlak trleri ve ksmlar, Bunlardan gzel (erdem) olanlar, Alkanlk haline getirilmesi iyi karlanp erdem saylanlar, irkin ve tiksindirici kabul edilenler, Noksanlk ve ayp saylanlar hangileridir?.. imdi bunlar ayrntl ekilde sunacaz.

Erdem Kabul Edilen Ahlak Trleri

ffet: Nefsi ehevi arzular karsnda kontrol etmek, bedenin varln srdrmesi ve saln korumas iin gerekli olanyla yetinmek, israftan kanmak, btn lezzetlerde ksmaya gitmek, bu hususta mutedil yolu izlemek demektir. Bu hususta yetinilmesi gereken ehevi arzularn tatmini de iyi karlanan bir yolla gereklemeli herkesin honut olduu bir tarzda olmaldr. zellikle zorunlu ihtiya iin kullanlmaldr. Bunun fazlasndan da kanlmaldr. Nefis ve kuvvetler de bundan az ile ayakta duramyorsa gerekli olan miktarn kullanmak bir zorunluluktur. Burada vasfettiimiz hal, iffetin en st derecesidir, en son noktasdr.

Kanaat: Geinme iin yeterli olana raz olmak, maieti kolaylatran ksma rza gstermek, mal kazanma, yksek mertebelere ykselme hrsn terk etme, btn bunlardan yz evirip onlara meyletme duygusundan arnma, nefsi bu hususta bask altnda tutma ve ok azyla yetinme demektir. Bu ahlak vasat ve sradan insanlar iin gzel kabul edilir. Krallar ve bykler asndan kanaat gstermek olumlu karlanmaz. Kanaat gsterme onlar iin erdem saylmaz. Boboazlk yapmamak: Bu ahlak, insann kendisini gevezelikten korumas, arln muhafaza etmesi demektir. irkin akalar yapmamak, irkin akalar yapan kimselerle oturup kalkmamak, onlarn meclislerine katlmamak, irkin szleri tela-fuz etmemek, mstehcen ifadeler kullanmamak, baya mizah yapmamak, zellikle toplu yerlerde bu tr davranlardan kanmak bu ahlakn bir zelliidir. Zira.. Mizahta lsz davranan, irkin akalarla mizah yapan kimsenin arl, heybeti, vakar kalmaz. Adi insanlardan uzak durmak, onlarla arkadalk etmemek, onlarla oturmamak, baya hayat tarzndan kanmak, mal kt yollardan kazanmaktan uzak durmak da bu ahlakn bir gereidir. Vakarn, arln bir ifadesi de aalk insanlardan bir ey istememek, deersiz insanlara tevazu gstermemek, ihtiya olmadan kimseden bir talepte bulunmamak, zorunlu olmadan ar ve pazarlarda ulu orta saygszca oturmamaktr. nk.. Bu gibi fiilleri yapmak insann kiiliini ihlal eder. Halk nezdinde insanlarn en deerlisi: smi iyilikle bilinen ama ahs tannmayan kimsedir. Hilm: iddetli fke annda gc yettii halde intikam almaktan kendini tutabilmek, arbal davranarak, sakin olabilmektir. Bu ahlak, psrkla, snepelie, mevki makam karsnda ezilmeye, idarenin ifsat olmasna kadar vardnlmad srece vlen bir huydur. Liderlerde ve krallarda bu ahlakn bulunmas ok daha gzeldir. nk onlar kzdklar kiiden intikam almaya herkesten daha ok g kullanma imkan na sahibtirler. Oysa zayf, yani aciz olan bir kimsenin bir ekilde karlk verme gc olduu halde byk olana kar sesini karmamas hilm saylmaz. nk bu kimse kendini tutarsa bu karsmdakinden korkmasndan dolaydr ki bu da hilm deildir. Vakar: nsann ok konumaktan, bakalarnda kusur bulmaktan, el kol hareketi yapmaktan, hareket etme gerei olmayan yerlerde hareket etmekten kendini alkoymas, az fkelenmesi, soru sorduunda karsndakini dinlemesi, cevap aldnda tesine gememesi, kendisini ilgilendirmeyen eylerle uramamas, acelecilikten ve her ie atlmaktan kanmas demektir. Haya: Bir vakar eidi de haya (utanma duygusu)dr. nsann gzn haramdan saknmas, utan verici szleri sylemekten kanmas demektir. Acizlikten ve meramn anlatma beceriksizliinden kaynaklanmad srece gzel bir huydur.

Sevgi (el-Vedd): ehvetten kaynaklanmayan mutedil muhabbetdir.. nsan fazilet ve eref ehli, vakar ve heybet sahibi, insanlar arasnda ahlaken sekin kimseleri sevdii zaman bu sevgisi gzeldir. nsanlarn rezil olanlarn, deersiz baya adamlar, olan ve kadnlar, elence ve keyif ehlini sevmekse ok ktdr. Sevginin en gzeli birbirine snan kiiler arasnda erdemli mnasebetlerin gelimesine sebep olandr. Sevginin en salam, en kalcs budur. Fakat aka yapmaya ve elenip lezzet almaya dayanan sevgi vlen bir husus deildir. stelik devaml ve kalc da olmaz. Merhamet: Sevgi ve acmann karmndan ibaret bir duygudur. Merhamet ancak, merhamet edilen kimsede gze ho gelmeyen bir bozuklua, noksanla kar sergilenir. Bir eksiklik ya da arz olan bir sknt, bir mihnet gibi. Dolaysyla merhamet merhamet edilene ynelik bir sevgidir, ama beraberinde merhameti gerektiren halden kaynaklanan bir acma duygusu da vardr. Bu hal, kiiyi adalet duygusunun dna karmad, zulme sevketmedii, ynetimin bozulmasna neden olmad srece gzeldir. rnein: Katile ksas uygulanrken merhamet etmek, caniye cezasn verirken acmak gzel ve vlen bir davran deildir. Vefa: nsann kendinden adad eyi gerekletirme, diliyle syleyip kendini balad sz yerine getirme hususunda sabr gstermesi, kendisini yoksul drme pahasna da olsa adadn vermesi demektir. Az da olsa szn yerine getirirken zorluk ekmeyen kimse vefal saylmaz. Bir kimsenin, kendi hakknda verdii hkm yerine getirme hususunda aba sarfederken sknt ektii oranda vefahlnn oran da ykselir. Yani szn yerine getirirken ne kadar zahmet ekerse o skntlar onun vefasnn deerini artrr. Bu, gzel bir davrantr ve btn insanlarn yararnadr. nk: Vefakarlyla bilinen kimsenin sz kabul edilir, makam yksek olur. zellikle krallarn, reislerin bu ahlaka sahip olmalar ok daha nemlidir. Krallarn, liderlerin buna ihtiyalar ok daha fazladr. nk krallarn vefa duygularnn ayet az olduu emrindekiler tarafndan bilinirse szlerine gvenilmez dolaysyla da istekleri de yerine getirilmez. Ne askerleri ne de yardmclar onlara itimat etmez. Emaneti sahibine vermek de vefann bir gereidir. Bu; insann tasarrufuna verilen mal ve benzeri eylerde insann kendilerine ait olmayan bir eyi almaktan kanmasdr. Kii kend'sine tevcih edilen gveni ne pahasna olursa olsun hibir vakit boa karmamal, emanetleri elinden geldiince kusursuz ve eksiksiz bir ekilde sahiplerine vermeli, ait olduklar yere koymaldr. Sr Saklamak: Bu huy, vakar ve emanete riayet etme duygularnn karmndan ibarettir. nk.. Srr ifa etmek boboazlktr. Boboaz olan kimse de vakur olmaz. Ayn ekilde kendisine bir mal emanet edilen kimse, bu mal sahibinden bakasna verirse emanete ihanet etmi olur. Bunun gibi kendisine bir sr, emanet sz verilen kii, bu srr sahibinden bakasna

aarsa emanete ihanet etmi saylr. Sr saklamak btn insanlar asndan vlen bir davrantr. zellikle sultanlarn, liderlerin yannda olan kimseler iin. nk sultanlarn srlarn yaymak -irkin bir davran olmann yan sra sultannadolaysyla memlekete byk bir zararn dokunmasna neden olur. Tevazu: Riyaseti ve bbrlenmeyi terk etmek, byklenmekten ve gereinden fazla ikram etmekten kanmak demektir. Ayrca bu duygunun bir gerei olarak insan faziletlerini sergilemekten, makam ve mal gibi sahip olduu eylerle vnmekten de uzak durmaldr. Kiinin kendini beenmilikten ve kibirden uzak durmas da tevazudur. Tevazu, ancak byk insanlarda, liderlerde, fazilet ve ilim ehlinde gzel ve yerindedir. Dk dzeyli kimseler, mtevaz olamazlar. Zira, konumlar zaten dktr, ondan daha da demezler. Gler Yzllk: nsann karlat kardelerine, sevenlerine, arkadalarna, dostlarna ve tandklarna sevincini gstermesi, karlama srasnda tebessm etmesi demektir. Bu alkanlk btn insanlar asndan gzeldir. Krallarda ve ileri gelenlerde daha da gzeldir. nk krallarn, liderlerin gler yzl olmalar halkn, yardmclarnn ve yakn evresinin kendisine snmasn salar. Onlara daha sevimli gelir. Halkna fkeli olan hibir kral mutlu olamaz. Hatta bu tebessmszl ilerinin bozulmasna ve saltanatnn yok olmasna da neden olabilir. Doru Szllk: Bir olay olduu gibi haber vermektir. Bu ahlak byk bir zarara yol amad srece gzeldir. Yani baz durumlarda doru sz sylenmemesi gerekebilir. rnein bir insana iledii bir irkin hayaszlk hakknda soru sorulduu zaman doru sylemesi gzel bir davran deildir. nk bu kimsenin o anda doruyu sylemesi, bu irkin hayaszl ilemesinden dolay yaad silinmez utanc ortadan kaldrmayacak belki de karsndakine kt rnek olmasna onun kendisi hakknda yanl bir hkm vermesine sebeb olabilecektir. Ayn ekilde bir kimseye kendisine snan, saklad biri sorulduunda doru sylemesi de gzel bir davran deildir. Yine doruyu sylemesi durumunda ar bir ceza alaca bir suu sylemesi de bazen gerekmeyebilir. rnein; Vatann kurtarmak iin yapm olduu birey sorulduunda o fiilini saklamak iin doru sylememesi gibi.. Ancak.. Yukarda belirttiimiz baz zel durumlar haricinde.. Doru szlolmak, btn insanlar asndan gzeldir. Krallarn ve ileri gelenlerin doru szl olmalar ise ok daha gzeldir. Daha dorusu bu kesimden olan kimselerin yalan sylemeleri hibir ekilde doru deildir.

Ancak.. Baz durumlarda krallarn veya lider konumunda olanlarn, doruyu sylemeleri lkesinin menfaati veya emri altnda olanlar iin altndan kalklamaz bir zarara yol aacaksa o vakit durum bakadr.. yi Niyet: Btn insanlar hakknda hayr dnmek, pislikten, gybetten, hile ve aldatmadan uzak durmak demektir. Bu huy, btn insanlar asndan gzel ve vlendir. Krallarn her zaman bu duyguyu beslemeleri doru olmaz. ktidar ancak dmanlara hile yapmak, tuzak kurmak, onlar faka bastrmakla salamlar. Krallarn bu davranlar dostlarna, samimi ballarna ve kendilerine itaat edenlere kar kullanmalar ise doru olmaz. Cmertlik: Biri istemeden ve karlksz olarak mal verebilmektir. Bu davran, israfa ve savurganla vard-rlmad srece gzeldir. Ancak bir insann sahip olduu maln hakketmeyen birine harcamas cmertlik saylmaz. Aksine savurganlk ve mal zayi etme olarak nitelendirilir. nsanlarn geneli asndan cmertlik; ok gzel ve erdemli bir davrantr. Krallar, liderler asndan ise bir zorunluluktur. Krallarn, liderlerin cimri olmalar saltanatlarna byk zarar verir. Cmert olarak mal datmalar ise; halkn, askerlerin ve yardmclarnn kalplerini kazanmalarna sebeb olur. Dolaysyla krallar veya liderler bu ekil emrinde olan kimselerden daha ok yararlanrlar. Cesaret: htiya duyulduunda olumsuz ve tehlikeli eylerin zerine gitmektir. Korkular karsnda sebat etmek, lm hie saymaktr. Bu duygu btn insanlar asndan gzeldir. Krallara, liderlere ve yardmclarna daha yarar ve onlarda olduu zaman daha gzel kabul edilir. Daha dorusu bu duygudan yoksun biri kralla, liderlie mstahak deildir. nsanlar iinde en ok tehlikelerle kar karya kalanlar, byk olaylarn iine atlmak durumunda kalanlar krallardr, liderlerdir. Dolaysyla.. Cesaret, onlara zg bir ahlaktr. Rekabet: Kiinin kendisine layk grd bir eyde bakalaryla mcadele etmesi, onlar gibi aba sarfetme gereini duymas. Sahip olduu dereceden daha yukar bir dereceye ykselme kavgasn vermesi rekabet duygusudur. Rekabet, erdemlerle ve yksek mertebelere kmayla ilgili olduu zaman gzel ve v-lendir. Rekabetin eref ve liderlik kazandran makbuldr. Ancak ehevi arzularn peinde rekabet etmek, lezzetler, ssler ve klk kyafetler iin bakalaryla kavga etmek, didimek, rekabet etmek ok kt bir davrantr. Zorluklar karsnda sabretmek: Bu duygu vakar ve cesaret karmndan ibarettir. Feryat etmek yararl, znt ve huzursuzluk kurtarc, hile ve rpm zarar sav-c olmad zaman sabrederek beklemek, her zaman gzel ve vlen bir davran tr. Feryat etmek, bir fayda vermeyecekse ok irkin bir davrantr. Byk himmet sahibi olmak: Yksek gayeler peinde olma, ilerin en ykseinden aada olanlara kadar zor grmeme, onlara tenezzl etmeme, balad eyi

azmsama, orta dzeyli eyleri nemsememe, sahip olduu eyleri basit grme, isteyene baa kakmadan, minnet etmeden imkan dahilinde olan eyi verme duygusudur. Bu, zellikle krallarn, liderlerin sahip olmak zorunda olduklar bir ahlaktr. Reisler, ileri gelenler ve kendini onlarn dzeyinde gren kimseler asndan gzel ve vlen bir davrantr. Tenezzl etmeme, hamiyet sahibi ve gayretli olma da byk himmet say lrlar. Tenezzl etmeme, insann kendini adi eylerden uzak tutmasdr. Hamiyet ve gayret ise, insann kendinde bir eksiklik grnce fkelenmesi demektir. nsan haramlara kar gayrete gelir. nk haram ilemek bir utan ve kusurdur. Haram ileyen kimse arkadalarna zulmeder. Onlarn hakknda olumsuz tasarrufta bulunur. Kendine (nefisen) zulmetme ise bunun tam zdddr. Bir insann hakszlktan yz evirmesi, zulmetmektense eksiklie tahamml etmesi gzel bir davrantr. Bu, btn insanlar asndan vlen bir ahlaktr. Adalet: Dengenin gerektirdii orta yolu izlemek. Olgular yerinde, zamannda, amacna uygun olarak ve de lsnde kullanmak, arya gitmemek, eksiklik gstermemek, ne almamak ve ertelememektir.

NSAN N KUSUR VE AYIP SAYILAN BAYAI HUYLAR, KT AHLAKLAR

nsan iin kusur olan ve ayp saylan balca baya huylar ve bu huylarla bezenmi olan kt ahlaklar srasyla unlardr: Gnahkarlk: ehevi arzularn peinde komak, btn vakti onlar tatmin etmekle geirmek. Lezzet almay gaye edinmek, hep lezzet peinde komak. irkin hayaszlklar ilemek ve bunlar ftursuzca sergilemektir. Ksacas btn ehevi arzularda ar gitmektir. Bu huy; haya duygusunu yok eder, insann yznn suyunu ortadan kaldrr. Ar perdesini yrtar. A Gzllk: Mal kazanma hrs, her trl yolu kullanarak mal biriktirmek, mal kazanmak iin her trl irkinlii gze almak, mala dkn olmak, maln zerine mek, servet biriktirmek ve mal depolamaktr. Bu huy btn insanlar asndan ktdr. Ancak.. Krallar, liderler iin durum byle deildir. nk maln okluu, gda maddelerinin depolanmas ve madenlerin el altnda bulunmas saltanatanm devamna ve gl olmasna destek olur. Liderlik gcn kuvvetlendirir, mlk gzelletirir, halkn, yardmclarn, dmanlarn ve de mlkn muhaliflerinin gznde liderin heybetli olmasn salar.

Utanmazlk: Bu duygu ar damarnn atlamas, lsz aka ve elenceye dalmak, sefahat ehliyle dp kalkmak, oyun, elence ve gnah meclislerine katlmak, mstehcen szler sylemek demektir. nsanlarn rzn, namusunu diline dolamak. Buna dayal akalar yapmak, ar pazarlarda aylak aylak dolamak, sokaklarda, ke balarnda oturup harama bakmak, aalayc yollardan geinmek ve bir lokma ekmek iin baya insanlarn nnde eilmek anlamn ifade eder. Utanmazlktan dolay olan bu tip davranlar btn insanlar asndan irkindir. Hafiflik de utanmazln snrlarna girer. Hafiflik, arballn, hilmir zdddr. abucak kzp parlamak, basit bir eyden dolay hemen hiddetlenip, zplayp eziyet etmeye kalkmak. Cezada ar gitmek, ac ve zarar karsnda hemen paniklemek, irkin kfrler etmek hafiflik huyunun gstergeleridir. Bu davran btn insanlarda irkindir, ancak krallarda ve liderlerde ok daha irkindir. ok konumak, yalan sylemek: Gereksiz yere ok konumak, ok glmek, durmadan hemen meselelere dalmak, dnmeden cevap vermek irkin bir davrantr. Bu davran btn insanlarda irkindir. lim adamlar ve rnek konumundaki insanlarda ok daha irkindir. Bunun bir rnei de utanlmas gereken kimselerden utanmamaktr. Kaba ve irkin szlerle cevap vermekten haya etmemektir. Son derece irkin olan bu davran zellikle vakar sahibi olmas gereken kimselerde ok daha irkin grnr. Ak/ ihtiras: Birini ar ve lsz tutku eklinde sevmektir. Bu her durumda irkin bir duygudur. Ancak bizim burada bahs ettiimiz akn en irkini tutku haline gelen, lezzete ve baya ehevi duygularn tatminine ynelik olandr. Bu tr olan ak, ihtiras kiiyi gnaha ve irkin hayaszlklara sevk eder. Onun helakma sebep olur. Boboazlk: Boboazlk, utanmazlk insan adi alkanlklar edinmeye zorlar. Bu davranlar her insan iin irkindir. Ancak ocuklarda bir lde tlere edilebilir. Kat kalplilik: Bu karakter kin ve cesaretin karmndan ibarettir. Kat kalplilik, bakalarnn ac duymasna, eziyet grmesine aldrmamak, acmamaktr. Bu davran her insanda irkindir. Ancak askerlerde, silahl kuvvetlerde ve savalarda yerinde kullanld zaman irkin saylmaz. Kallelik: nsann verdii bir garantiyi inemesi, vadini tutmamas, sznden dnmesi demektir. irkin bir huydur. Kii kallelik ederek bir kar, bir maslahat elde etse bile ktdr. zellikle krallarda, lider olan kimselerde irkinlii bir kat daha artar ve onlara ynelik zarar ok daha fazladr. Bir kral veya lider kalleliiyle bilinirse hi kimse ona gvenmez, ii snmaz. Kimsenin ii snmaynca, kimse gvenmeyince de dzeni ve saltanat bozulur.

Hainlik: nsanlarn emanet ettikleri mallara, eyaya ve mahremiyete el koymak, emanet edilen eyleri sahiplenmek ve bir eyi ait olduu yere koymamak. Gizli bir haberi yaymak, ya da yaplmas insanlarn yararna olan bir haberi gizlemek, bir yere ulatrlmas iin verilen mektubu tahrif etmek, adresinden bakasna gtrmek de hainliktir. Hainlik, her insan asndan irkin bir huydur. nsann makamn drr ve rzk sebeplerinin kesilmesine neden olur. Srlar fa etmek: Bu irkin davran boboazln ve hainliin birleiminden ibarettir. Dilini tutamayan bir insan vakur olmaz. Gs de iine konulan eyi tutamaz. Sr bir emanettir. Srr ifa etmek sahibinin emanetini eksiltmek demektir. Dolaysyla srr ifa eden kimse haindir. Bu, ok irkin bir davrantr. zellikle sultanlarn yannda olan, onlarn mekanlarna girip kan kimselerde bulunmas ok daha irkindir. Kouculuk da bir tr sr ifa etmektir. Kouculuk, bir insandan dierine kt bir sz tamak demektir. Bu ok kt bir huydur. Bir insana duyduu eyin sr olduu sylenmemi olsa bile, irkin bir sz bakasna tamak ktdr. nk sz syleyen ile sz duyan kimse arasnda soukluk ve nefret oluturur. Bu ise; ktlk yaymann en korkun yoludur. Kibir: Kt huylardan bir dieri de kibirdir. Kibir, bir insann kendi nefsini byk grmesi, sahip olduu stnlkleri yceltip baka insanlar aalamas, kmsemesi-dir. Tevazu gsterilmesi gereken kimseler karsnda byklk taslamasdr. Bu davran, ktdr ve kiiye zarar verir. nk kendini beenen kimse terbiye ve edep edinmede bir ilerleme kaydedemez. ler-leyemeyen kimse de eksikliiyle yerinde sayar. nsan, hibir zaman eksikliklerden hali olamaz. nsann kemal derecesinin sonuna vard ok az grlmtr. Ayrca bu davranlar, insanlarn o kiiden nefret etmelerine neden olur. Bu durum da o kiinin maddi ve manevi durumunun ktlemesine sebep tekil eder. Ask Suratl Olmak: Kt huylardan bir dieri de ask suratllktr. Biriyle karlanca yzn ekitmek, glmsememek ve honutsuzluu belli etmektir. Bu huy; kibir ve kaba tabiatllm karmndan ibarettir. Bir insann tebessm az ise, bunun anlam insanlar aalamaktr. nsanlar aalamak da kendini beenmekten ve kibirden kaynaklanr. Ayrca tebessmn azl -zellikle kardelerle buluma annda- insann tabiatnn kabalndan ileri gelir. Bu ise, zellikle liderlerde ve erdem sahiplerinde ok irkin bir huydur. Yalan: Yalan da bu kt huylardan biridir. Yalan, bir eyi olduundan farkl haber vermektir. Bir zarar savmaya -ki bu zarar ancak yalan sylemekle savlan trden olmaldr-, bir

yarar celbetmeye - ki bu yarar ancak yalan sylemekle edinebilen trden olmal dr -ynelik olmad srece yalan sylemek irkin bir huydur. stisnai olan bu gibi hallerde yalan sylemek irkin olmaz. Ancak gereksiz yere veya nemsiz bir ey iin bu durum sz konusu deildir. Yalan sylemek, o irkinliini ilemeye demeyecek basit bir yarar elde etmek iin tevessl edildii zaman irkin olur. Bu irkinlik krallarda ve liderlerde daha da belirgin olur. nk kk bir noksanlk bile onlar asndan byk bir leke saylr. Kt Niyet: Bu irkin huylardan biri de kt niyetli olmaktr. yle ki.. nsanlar hakknda iinden kt dnceler beslerken onlarn yzlerine kar iyilik istediini izhar etmek, muamelelerde hileye, tuzaa ve aldatmaya bavurmaktr. Bu huy btn insanlarda irkindir. Ancak baz durumda krallar ve liderler iin bu huy irkin saylmaz. nk onlar bu ekilde dnmeye baz zamanlarda mecbur kalrlar. Dolaysyla.. Krallarn veya lider olan kimselerin muhaliflerine veya dmanlarna kar bu ekilde davranmalar irkin saylmaz. Ancak.. Krallarn ve liderlerin yardmclarnn bu ekilde hareket etmeleri, bu huyun onlarda bulunmas gzel deildir. Kin: Kt niyetliliin bir ekli de kindarlktr. Kin, bir insann kendisine kar bir su ileyen kimseden intikam alamad durumlarda ona kar iinden kzmas hn beslemesi ve frsatn buluncaya kadar bu duygusunu iinde saklamasndan ibarettir. Bu huy, ktlerin zelliidir. ok ktdr ve yerilmitir. Cimrilik: Cimrilik, bir eyi bahetme gcne sahip olmasna ramen insann bu ba yapmamas demektir. Cimrilik de ktlerin zelliklerinden birisidir. Bu huy btn insanlarda irkindir. Ancak.. Kadnlar da -art olmamak artyla-olumlu kabul edilir, zira o takdirde ona cimrilik denmez tutumluluk ad verilir. Bu da kadnlar asndan bir mkemmellik belirtisidir. Kadnlarn dndaki insanlarn cimri olmalar onlar aypl klar. zellikle krallar ve ileri gelenler.. nk, onlarn cimri olmalar, reayann ve avamn cimri olmasndan ok daha irkin grnr, mlkleri iin bir kusur, bir ayp saylr. nsanlarn onlara ynelik beklentilerini keser, dolaysyla reayalarnn onlardan nefret etmelerine neden olur. Korkaklk: Kt huylardan biri de korkaklktr. Korkaklk, korkulu durumlar karsnda dehete dp panie kaplmak, akbetinden korkulan ve sonundan emin olunmayan durumlar gereinden fazla byterek n alnmaz bir endieye korkuya kaplmaktr.

Bu huy btn insanlar iin ktdr. zellikle.. Krallarn, liderlerin, askerlerin ve savalarn korkak olmalar ise ok daha irkin ve daha zararldr. Kskanlk: Bir dier kt huy da kskanlktr. Kskanlk, bir insann bakasnda grd iyi bir zellikten, faziletten ac duymas ve bu bakasnda bulunan iyilii, fazileti yok etmeye almas demektir. Bu huy ok ktdr ve her insan iin irkindir. Panik, feryat etmek: Her hangi bir zorluk karsnda hemen panie kaplp feryad basmak da irkin bir huydur. Bu huy, hafiflik ve korkakln karmndan ibarettir. nsan zorluktan kurtarc ve fayda salayc olmad zamanlar irkindir. Ancak.. nemli bir zorluk annda, hile olarak ba vurulursa, ya da yardm etme gcne sahip birini yardma armaya ynelik olursa, yahut bir destein gelmesini salamaya dnk olursa ve de ancak birinin yardmyla bu zorluktan kurtulmak mmkn ise byle bir durumda feryat etmek irkin sayl-mad gibi kusur da deildir. Himmetin Azl: nsann himmetinin kk olmas da ktdr. Bu, yksek mertebeler talep etmekten aciz olmann, amalara ulama emelinin yetersiz olmasnn, sahip olunan basit erdemleri ok grmenin, azck ba byk kabul etmenin, bununla oyalanp alkanlk haline getirmenin, ilerin vasat ve kklerinden honut olmann ifadesidir. Bu huy herkes iin irkindir. zellikle krallarda, lider olan kimselerde ok daha irkindir. Himmeti kk olan biri kralla layk deildir. Zorbalk: Zorbalk da kt huydur. Zorbalk, her ite dengeli davrann dna kmak, ifrat ve tefrite kamak, mal makul ve meru yollarn dnda zor kullanarak almak, gerekli olmayan haklar talep etmek, ileri yeri ve zaman olmadan ve de gerekli lye ve ekle riayet etmeden yapmak demektir. Keramet: Baz huylar kimi insanlarda erdem saylrken kimisinde de rezillik saylr.. Bunlardan biri olan keramet, saygnlk sevgisidir. Bu, bir insann sayg grmekten, ululanmaktan, arlanmaktan, vlmekten ve gzellikle anlmaktan holanmas demektir. Kklerde ve ocuklarda bu huy gzeldir, vlendir. Sayg grme sevgisi, onlar erdemli iler yapmaya tevik eder. nk kkler ve ocuklar iledikleri bir faziletten dolay vldklerinde bu, onlar daha ok faziletli iler yapmaya sevk eder. Ancak yetikin fazilet sahipleri asndan byle bir huy kusurdur. nk bir insan, kendisinden beklenmeyen, hatta garipsenen bir fazilet i ledii zaman vlr. Kii eer fazilet ehli ise; byle bir vg ve saygdan dolay sevinmemesi gerekir. nk bu, iledii faziletin, venlerce garipsendii-ni ifade eder. Ayrca ikram ve sayg kiinin hakkettiinden fazla olursa, bu dalkavukluk, yaclk saylr. Dalkavukluktan memnun olmak ise vlen bir huy deildir. nk dalkavukluk bir tr aldatmadr. Ss dknl de yledir. Gzel giysilere, gzel bineklere, aletlere, hizmeti ve yardmclara sahip olma ve bunlar sergileme istei; sse dkn olmann belirtileridir.

Bu davran krallar, ileri gelenler, kk ocuklar, zengin, kibar insanlar ve kadnlar iin gzeldir. Rahipler, eyhler, ilim ehli, zellikle hatipler, vaizler, din reisleri iin sslenmek, tasannu yapmak irkindir. Bu gibi insanlarn kldan retilmi, kaba elbiseler giymeleri, yaya ve yaln ayak yrmeleri Kiliselerinden ve Havralarndan ayrlmamalar, nimetlerden honut olmamalar gerekir. vme, vlme ve vlen kiinin teekkr etmesi: Bunlardan bir dier huy da vme ve vlmedir. nsann bir mecliste ve toplantda kendisini ven birine teekkr etmesi ve dllendirmesi:Bu davran krallar ve liderler iin gzeldir. Bu, insanlar onlar vmeye tevik eder, vlen kimse de gzel bir nam brakr ve zaman durduka bu gzel nam devam eder. Krallarn ve liderlerin faziletlerinden biri de gzel bir isim ve nam brakmalardr. Ancak yzlerine kar vlmeyi sevmeleri gzel deildir, bu dalkavuklua girer. Dalkavukluu sevmekse irkin bir davrantr. nk dalkavukluk bir tr aldatmadr. Ancak isimlerinin ve vglerinin yaylmasn, insanlarn bununla megul olmasn ve gzel namlarnn kendilerinden sonra baki kalmasn istemeleri vlen bir davrantr. O halde krallarn kendilerini venleri dllendirmeleri gzeldir. Onlar bundan alkoymalar ise hem kt hem de zararldr. Byle davranmalar insanlar onlar yermeye sevk eder. Yerilmeleri de zaman boyunca devam eder. Yani geride kt bir nam b rakm olurlar. Dolaysyla bu krallar ve liderler iin kt bir durumdur. Kk insanlarn veni dllendirmeyi sevmeleri ise vlen bir davrantr. nk alak bir insan vld zaman aldatlm olur. Ona d Yi verirse, bu sefer ondan bu dl aldna inanr. nsanlarn byk ounluu kendilerinde olmayan bir eyden dolay vldkleri zaman, derhal ven kimseye dl verirler. Bylece bir eyi ait olmad yere koymu olurlar. Oysa bu eyi zayflara ve miskinlere vermi olsalard bu kendileri iin daha gzel ve daha yararl olurdu. Zhd: Bu huylardan biri de zhddr. Zhd, mala, eyaya, mal biriktirmeye, giysiye kar istein azl, hayatta kalmay salayacak kadarna kanaat getirmek, dnyay, gzelliklerini ve lezzetlerini kmsemek, yksek mertebelere ulama arzusundan uzak olmak demektir. Gerekten bu, gzel bir huydur. Ancak.. Alimler, rahipler, din reisleri, hatipler, vaizler, insanlar ahireti ve lmden sonraki ebedi hayat arzulamaya tevik edenler iin ok daha gzeldir. Oysa.. Krallar ve ileri gelenler iin gzel bir davran deildir ve onlara yaramaz. nk saltanat zhdle belirginleince eksik grnr. Bir saltanat ancak mal, kymetli eya toplamak, biriktirmekle tamamlanr. Aksi takdirde mlk erir ve doru siyaset yolundan ayrlan eksik krallardan saylrlar. Bu saydklarmz, btn insanlarda bulunan "huy" dediimiz ahlak meydana getiren unsurlardr.

Bunlardan vlenleri, erdem saylanlardr. Ancak.. Bir kimsede bu iyi huylarn tmnn birden bulunmas ender grlr. Yerilenleri ise; kusur ve ayp saylanlardr. Bir insann bunlarn tmnden uzak olmas, kendisinde hibir olumsuzluun ve kt hasletin bulunmamas da az rastlanr bir durumdur. Nefsini eitmeyen, terbiye etmeyen, nefsini kontrol etmeye almayan, onun kusurlarn aratrp edeplendirmeyen kimse, bir ok ayptan hali olamaz. Bir kimsenin bunlardan kurtulabilmesi iin; ncelikle bunlarn farknda olmas gerekir. Durum bizim anlattmz gibi olduuna gre.. nsan iin uygun olan; kendi ahlakn denetlemesi, aratrmasdr. Kusurlarn, ayplarn dnmesi, onlar slah etmeye, dzeltmeye almasdr. Olumsuzluklar kendinden uzaklatrp vlen stn, gzel ahlak aramasdr. Kendini gzel ahlak edinmeye, gzel ahlak alkanlk haline getirmeye, onunla ahlaklanmaya almasdr. nk.. nsanlar arasndaki stnlk unsuru gerekte faziletlerdir. Yoksa cahillerin sand gibi, insanlar halleri, mallar, birikimlerinin, deerli eyalarnn okluu itibariyle birbirlerinden stn olmazlar, OLAMAZLAR. Malesef insanlarn byk ounluu birikimleri, mallar, sahip olduklar ara gereleriyle vnrler. Her zaman zenginlere ve hali vakti yerinde olanlara sayg gsterirler. Aralarnda mertebeleri mal okluuna gre belirlerler. Birinin mal ile kazand makam nemserler. Oysa.. Maln okluu insanlar arasnda gerek anlamda bir stnlk vesilesi deildir. Mallar olanlarn, grnrde baka insanlar tarafndan stn saylmalar sz konusu olsa da, mallarnn okluu ile nefisleri baka insanlarn nefislerinden stn olmaz. Sefih, cahil ve irkef birisi, byk bir servete sahip olmakla hikmetli, derin ilim sahibi zayf ve yoksul birinden daha stn ve faziletli deildir. Aksine malnn okluuyla sadece ona muhta deildir. Ama fazilette bir insann bir bakasndan stn olmas; ancak erdemlerinin daha fazla olmasyla mmkndr. ayet bir insan gzel ahlaknn ve iyi alkanlklarnn yan sra zenginlik ve servete de sahip olursa, mrme andolsun ki, erdemli ama muhta insandan daha gzel bir halde olur. nk.. Mal ve servet de insan iin mutluluk kaynadr, zellikle erdemli, adil, iffetli, maln yerli yerinde kullanan, mali ykmllklerini yerine getirip hak sahiplerine infak eden, bu mal kullanarak aratrlmas gereken eyleri aratran, dknlere yardm eden, kiiden ayrlmas gereken, insann halkn nazarmdaki deerini dren huylarda srar etmeyen, avam ve ileri gelenleri eit gren biri olursa... Yukardaki durumun aksine bir insan, malyla reis olursa, onu byten, ycelten maldr, kendisi deildir. Bu mal tkenirse, artk kendisini yceltecek bir eyi kalmaz. Oysa..

Nefsi erdemli ve ahlak arnm kimsede durum yle deildir. Bir insann reislii faziletinden gelir. Faziletler ise; insan yaadka onunla birlikte olurlar. Ayrca bu tip kimselerin lezzet ald eylerin ou dtan eyler deildir. Nefsini idare etmeyi arzu eden, ahlakn arndrmay yeleyen insan, kt bir ahlakn farkna vard zaman, onu kendisinde de bulur ve ondan kanmaya alr. Bundan uzaklamak ilk anda zor olabilir.. Bazen de bundan tamamen kurtulmas gereklemeyebilir. Tabiat kendisine boyun emeyebilir. Yine bu insan gzel bir ahlakn farkna varr da bunu kendisinde bulamayabilir. Bu takdirde ona sahip olmay istedii halde alkanlklarndan kurtulamad iin maksadna ulamayabilir. te bu yzden vgye deer bir hayat tarz arzu edenler iin bir eitim yolu belirlememiz, o yolu takip etmelerini salamamz gerekir. Ta ki gzel ahlaklar alkanlk haline getirme ile ilgili muratlarn gerekletir-sinler, onlar kalc bir huy haline getirsinler. Kt ahlaktan kansnlar, ondan arnsnlar. Bunun iin diyoruz ki:

AHLAK EDNMENN GZEL AHLAKI ALIKANLIK HALNE GETRMENN YOLU

Bundan nce demitik ki: - nsanlarn ahlaklarnn, huylarnn farkl olmas, nefsin kuvvetinin, ehvani, gazap ve nefs- natka gcnn herkeste farkl zellikte olmasndan kaynaklanr. Ahlakn z.. ehvani ve gazap gcnn boyun ediril-mesidir. Nefs-i natkann alkanlklarnn ayrtrlarak bunlardan vgye deer olanlarla amel edilmesidir. Gzel alkanlklar edinme ve irkin alkanlklardan uzaklamann aamal yolu ise; szn ettiimiz bu iki gc aamal olarak uyumlu hale getirmektir. imdi srasyla bunlara boyun edirmenin yolunu aklayalm..

EHVAN NEFS EZP BOYUN EDRMENN YOLU

ehvani nefsi ezmenin yolu, insann, ehvetinin ayakland, lezzet almaya yneldii, kabard srada, ehvetini uysallatrp boyun edirmek istediini hatrlamas ve nefsini yneldii baya ehevi lezzetlerden gzel lezzetlere yneltmesidir. nk.. ehvetin ynelebilecei gzel lezzetler de ayn trdendir ve ehveti yattrmada etkilidir.

Kii bununla yetinmek durumundadr. Yani bunu yapt zaman; nce ehveti krlr. Sonra bu fiile ilikin gerekeler bulur ve ehvetine yattrc vaatlerde bulunur. ehvet, bu davranla yatrsa ne ala. Aksi sz konusu olduu olursa kii fiili gzel ynden yeniden iler. Bunu yaparsa ve bu fiili tekrarlarsa o vakit nefis isteklerinden vazgeer. Bu duruma devam ederse nefis de bu al kanla alr. Ondan bakasn ise garipser. ehvani nefsini ezmek isteyen kimsenin zahitlerle, rahiplerle, kendilerini ibadete verenlerle, takva ehliyle ve vaizlerle oka oturup kalkmas gerekir. Reislerle ve ilim ehliyle oturmak onur vericidir. nk reisler, zellikle din liderleri iffetiyle tannan kimselere sayg gsterirler, gnahkar ve ahlaksz kimseleri ise sularlar. nsann bu meclislere devam etmesi onu saknmaya, yzszlk etmemeye ve sz konusu reislere kar gzel davranlar sergilemeye zorlar. Ki onu sulamasmlar, azarlamasnlar. Ve toplantlarda sayg gsterilen bir mertebeye yerletirsinler. Ayrca ahlak ve siyaset kitaplarn incelemesi, zahitlerin, rahiplerin, kendilerini ibadete verenlerin, takva ehlinin menkbelerini okumas gerekir. Arszlarn ve rezillerin, pervaszca gnah ileyenlerin, ok aka yapp elenenlerin meclislerinden de uzak durmas gerekir. En ok da sarho olmaktan kanmas gerekir. nk arap iip sarho olduunda ehvani nefsi kabarr, onu gnah ilemeye, irkin hayaszlklara, bunlar aka anlatmaya sevkeder. nsan irkin eylerden ancak akl ve temyiz gcyle korunabilir. nsan sarho olduu zaman, kendisini irkinliklerden koruyan zrhn yitirmi olur. Aykken kand hibir eyi ilemekten saknmaz. ffetli olmak isteyen kimsenin ba vuraca en iyi yol, arap imeyi bir kerede terk etmesidir. Eer bu mmkn olamyorsa, ok az ve de gizlice imelidir. Yahut deer vermedii kimselerle beraber imelidir. Aktan arap iip sarho olanlarn, sonrasnda utanmazlk edenlerin meclislerinden uzak durmaldr. Bu meclislere katlp az arap itiinde bunun kendisine zarar vermeyeceini sanmamaldr. Byle sanmas hata olur. ki meclislerine katlan bir kimse, az ime hususunda nefsine sz geiremez. Bilakis iki meclisine katldnda, son derece iffetli biri de olsa, ikiyi terk etmi de olsa, takvaya sarlm da olsa ehveti onu sz konusu meclisin ehline benzemeye zorlar. Nefsi, daha fazlasn ileme hususunda onu ikna eder. Bylece gizlenme ve korunma sonras nda perdeyi yrtp gnaha dalar. u halde iffetli olmak isteyenin en belirleyici zellii arap meclislerine katlmamas, araplara karmamas, onlarla ok oturup kalkmamasdr. ehvani nefsini ezmek isteyen kimsenin mzik dinlemeyi azaltmas, zellikle kadnlar, onlardan da ekici, etkileyici makamlarla ark syleyen genleri dinlememesi gerekir. nk mzik, ehveti uyandrma hususunda gl bir etkiye sahiptir. zellikle dinlenen mzik batan karc, gnah retici ve de dikkatleri ekici olursa. Mzikten bir ok olay kaynaklanr. Bazen insan mzik dinleme isteini btnyle ortadan kaldrmayabilir. ehvetini bastrmaya niyetlenen kimsenin bu tr mzikten uzak durmas, eer bundan kamamyorsa, mzii btnyle terk etme hususunda nefsine sz geiremiyorsa, o zaman sadece erkekleri dinlemesi ve de ekici, ehevi duygular kabartc olmayan

mzikleri dinlemesi gerekir. Bunu da azaltmak iffetli bir hayat yaamak isteyen kimse iin daha iyi ve daha koruyucudur. Yemee gelince.. Yemekten maksadn, alk acsn dindirerek doymak olduunu bilmek gerekir. Yemein iyisi de kts de doyurucudur. Gzel yemekler yemek iin fazla abartmann pek bir fark yoktur. En iyisi btn yemeklerde vasat bir yolu izlemektir. Yiyeceklerin insann bymesini salayan, alt eylerden olmas gerekir. Yemek dknl ve oburluk kt ahlaklardan olsa da kt ahlaklarn en basiti ve en ehvenidir. Yemek dkn bir kimsenin iine dt utan, arap ien, zina eden, kadnlarla dp kalkan, fahielerle beraber olan kimsenin iine dt utan kadar deildir. Yemek dknl irkinlik bakmndan daha hafif, daha basittir. Bu huya sahip kimse iin daha hafif de olsa yine de irkindir. Ksaca yle dememiz daha doru olur: - Yemek dknl, oburluk ktdr. Buraya kadar saydklarmz en irkin, en utan verici davranlardr. Yemekte tedrici olarak orta yolu alkanlk edinmenin yolu ise udur: Yemek dkn kimsenin itah ekici bir yiyecek grd zaman, o yiyecein grevini yapabilecek ondan daha az ekici olan baka bir yiyecee ynelmesidir. ekici bir ey deilse de bu sefer, onun yerine geebilecek baka bir yiyecee ynelerek nefsini tatmin etmesidir. te bylece yemek dkn olan nefis, ekici yiyeceklerden yava yava vazgeer. ffetli kalmak isteyen kimsenin dikkat etmesi gereken eyler: ffetli kalmak isteyen kimsenin her zaman uyank olmas, gnahkarlarn, yemek dknlerinin, oburlarn, iren karakterlilerin, utan verici eyleri ileyenlerin akbetlerini dnmesi gerekir. Bu onun iin bir uyar ve iaret olmaldr. O zaman nefsi ehevi arzulara buzeder, iffetlilie, kanaatkarla zlem duyar. lemeye gc yettii halde irkin hayaszlklardan uzaklat zaman bir sevin duyar ve sergiledii fiillerden dolay huzura kavuur. Dolaysyla bu ekilde davrannn neticesin de: nsanlar onun hakknda iyi kanaate sahip olur, onu vgyle yad ederler. Bu anlattmz, ehvani nefsi eitmenin, boyun edirmenin ve ezmenin yoludur. Bu.. ehvetler ve lezzetlerle ilgili olarak honut olunan, vgye mahzar olan fiilleri alkanlk haline getirme riyazetini esas alan bir yoldur.

GAZAP NEFSN EZP BOYUN EDRMENN YOLU

Gazap nefsini ezmek, ona boyun edirmek isteyen bir insan zellikle ilgisinin byk bir blmn abucak kzan cahil sefihlerin fkeden ldrm irkin hallerine ayrmaldr. Sk sk onlar gznn nne getirmelidir.. fkelendikleri zamanlar, iyice beyinsizle-ip hasmlarnn zerine deli gibi saldrlarn, hizmetilerini ve klelerini iledikleri sulardan dolay cezalandrdklar an ki halleri zerinde dncelerini vakit vakit younlatrmaldr. phesiz sefih cahillerin bu halini ara sra da olsa bir kimse gzlerinin nne getirdii zaman ok iren bir manzara grecektir. Hizmeti ve klelerinin su ilemelerinden, kardelerinin ve sevenlerinin bir kusurda bulunmalarndan dolay fkelendikleri sradaki dehetli manzaralarn, hatta btn diyalog ve muamelelerini dndnde, o zaman cahil ahmaklar irkin gsteren eyin ne olduunu daha da iyi anlayacaktr. Bylece kabaran ve kendisini de harekete geiren fkesi dinecek, svmek ve dvmek suretiyle saldrmak niyetinden vazgeecektir. Bunu balangta tamamen yapamazsa, git gide en aza indirecektir. Aslnda bu kadar bile insana fkelenmenin, gazablannanm irkinliini gstermeye yeter. Gazap nefsini ezmek isteyen insan, kendisine eziyet eden ve ya kendisine kar su ileyen birine fkelendiinde, su ileyenin kendisi olmas ihtimalini dnsn!.. Byle bir durumda kendisine iledii bu sutan dolay ne lazm geldiini tasavvur etsin? te.. Bunu yapt zaman suu rtbas etmenin ya da verilen eziyeti diyetle gidermenin ok daha kolay olduunu anlayacaktr. Bu kanaate sahip olduunda da; suluya ve eziyet edene verecei karlk bu kanaatine gre belirginleecektir. Dolaysyla intikam almada arya gitmeyecei gibi, fkelendiinde de irkin bir cinnet haline brnmeyecektir. Bunu srekli yaptnda, byle davranmay kendine itiyat edindiinde, bu arada cahil beyinsizlerin kusurlarn aratrdnda, fke annda, bu kimsenin gazap nefsini krp boyun edirmesi uzak bir ihtimal deildir. Bunu bir sre devam ettirdiinde ise bu, artk bir ahlaka ve alkanla dnr. Gazap nefsine boyun edirmek isteyen kimsenin silah tamaktan, kavga olan yerlerden, fitne blgelerinden, ktlerin meclislerinden, ahmak beyinsizlerin arkada lndan, beki ve polislerle hair neir olmaktan uzak durmas gerekir. nk.. Bu gibi yerler kalbi katlatrr, acmasz-latrr. efkat ve rahmet duygusunu kalpten sker karr. Bunun neticesinde gazap nefsi katlar. Gazap nefsine boyun edirmek ve sakinletirmek isteyen kimse, ilim ehliyle, vakar sahibi arbal kimselerle, yallarla, liderlerle, erdemli ahsiyetlerle, ok az fkelenen, buna karlk ok sabrl, vakarl ve halim kimselerle oturup kalkmaldr. Ayrca sarho edici ikiden uzaklamas arttr. nk.. Sarholuk, ehvani nefisten ok gazap nefsini galeyana getirir.

Hatta bazen bir anda arbede kmasna neden olur. Sarho olan kimse, aslnda samimiyetle bal olduu ve sevdii sofra arkadalarna saldrr, onlar aalar, onlara sver. Namuslarna dil uzatr. Kiinin nceki sevgi ve efkati ile saldrmas ve svp saymas arasnda ikinin iilip sarholuun belirtilerini gstermesi kadar bir zaman vardr. ki, insan bu ekilde ters yz eder. Sarholuk, fke gcn ve fke sylemini harekete geirir. te bu sebebden gazap nefsini sakinletirmek isteyen kimsenin; sarholuk veren ikilerden uzak durmas arttr. ayet arab tamamen terk etmek mmkn ise, bu, hem gazap nefsini hem ehvani nefsi ezmenin en iyi yoludur. Gazap gcne ve ehvet gcne boyun edirmek isteyen bir kimse, yapt her ite dnceyi kullanmaldr. Bir i zerinde iyice dnmeden onu yapmaya kalkmamaldr. Dnceyi ve zerinde tefekkr edilmi gr alkanl, adeti haline getirmelidir. Tefekkre dayanan gr ve iyi bir dnce, ahmakl, beyinsizlii, abuk fkelenmeyi, ehevi arzularn peine dmeyi, lezzetlerin ard sra gitmeyi ona irkin gstereceklerdir. Bunlar irkin grnce de doal olarak kanacaktr, tefekkr esasl grn ve fikrin gerektirdii eylemlere ynelecektir. ayet bu istenenleri yaptktan sonra yine de tamamen sakmamyorsa, mutlaka bunun onun zerinde bir etkisi olacaktr. Bylece balamak istedii bu tr fiiller gittike snrl olacaktr. Ahlak arndrmaya, ehvani ve gazap nefislerinin kontrol altna alnmasna ilikin emrin z, nefs- natka'y1 (akl gcn) takviye etmektir. nsann hayatndaki btn ilerin ynetimi bu g "nefs-i natka AKIL" sayesinde olur.

NEFS-I NATIKA "KONUAN NEFS, AKL'I" GLENDRMENN YOLU

Nefs- Natka (akl) glendii, kiinin ahsiyetinde belirleyici bir konum kazand zaman, bununla dier iki gcn idare etmesi de mmkn olur. Nefsini her trl irkinlikten alkoyar ve her zaman gzel ahlaka uyar. Kiinin nefs- natkas gl deilse, ezik ve silik olursa, bu takdirde kiinin yapmas gereken ilk i, ahlakn doru yne kanalize etmek iin bu gcn eitimle glendirmesidir. Bu gcn, yani nefs- natkann glendirilmesi de ancak akli ilimlerle olur. nsan akli ilimleri incelediinde, iyice aratrdnda, ahlak ve siyaset kitaplarn okuduunda ve bunu srekli hale getirdiinde nefsi uyanr, kendine gelir, uyuukluundan silkinir, erdemlerinin farkna varr, rezilliklerinden yz evirir.

nk.. Akl gc dediimiz nefs- natka, erdem ve iyiliklerin yok olduu, rezilliklerin bnyeyi istila ettii durumlarda zayflar, silikleir. Ama.. Nefis, erdemlerle bezendii, edep edindii zaman gafletinden uyanr, sarholuundan aykr, zayflndan sonra glenir. Bu nefsin erdemleri; akli ilimlerdir, zellikle byk bir titizlikle aratrlm olanlar.. Bir insan, akli ilimleri renmeye balad zaman srasyla.. Nefsi ereflenir, Himmeti ycelir, Dncesi kuvvetlenir, Nefsine kar g kazanr, Nihayetinde de.. Gzel ahlaka kavuur. Nefsini slah edecek gce sahip olur, Doas, mizac kendisine boyun eer, Nefsini arndrmas kolaylar, Gazap ve ehvet nefsi kendisine boyun emeye balar.. Dolaysyla da bu iki nefsini ezmesi ve boyun edirmesi kendisine kolaylar. O halde.. Ahlakn ynetip gzellie yneltmek isteyen kiinin ncelikle yapmas gereken ey, ahlak ve siyaset kitaplarn incelemesidir. Sonra da.. Hakikat ilimleri zerinde younlamas gerekir. nk.. Nefsin gelebilecei en erefli dzey; eyann hakikatini idrak etmesi, varlklarn mahiyetlerini gzlemleyecek kapasiteye ulamasdr. nsan, nefsi eref kazanp, himmeti ycelince, fazilet ehlinin mertebelerine ykselir. Nefs- Natka'y slah eden, onu glendiren bir husus da ilim ehliyle oturup kalkmak, onlarn arasna karmak, onlarn ahlaklarna ve adetlerine uymaktr. zellikle.. Hakikat ilmine sahip, son derece uyank ve dikkatli olanlarn, ilerinde ilimlerinin gerektirdii ve akllarnn ilham ettii gibi hareket edenlerin yolunu izlemektir. Nefs- Natka'nn ahlakn ayrtrmann yolu: Nefs- Natka'nn ahlakn ayrtrp gzel huylaryla amel etme ve irkin huylarn bir kenara atmaya gelince, bu da insann nefs- natkasn eitmesiyle mmkn olur. nk.. Nefs- natka hakikat ilimleriyle eitilip uyandrldmda ereflenir, irkin adetlere tenezzl etmez, irkinliklerle kirlenmeyi kendisine yaktrmaz. Bu durumda da srasyla.. Kiinin irkin olan adetlerden kanmas kolaylar.

Baskn karakteri, gzel ahlak yelemek, onunla ahlaklanmak olur. Buraya kadar anlattklarmzdan anlalyor ki; nefsi terbiye etmenin, evrenin honut olduu vgye deer ahlaklara sahip olmasnn, gzel ahlak alkanlk haline getirmek iin ilenmesinin, ahlakn gzel olanna uymann, yerilmi ve irkin huylardan kanmann... ehvet ve gazap glerine boyun edirmenin, onlar ezmenin yolu: Nefs- Natka'y slah edip glendirmek, onu faziletlerle, edeple ve gzelliklerle bezemektir. Siyasetin arac ve riyazetin binei budur.

Akli limleri renme mkan Olmayan Kimselerin Takip Edecei Yol

Akli ilimleri renme ve onlarda derinlik kazanma imkanna sahip olmayan ya da bu hususta zorluk eken kimsenin yapmas gerekenler srasyla unlardr: Btn abasn dnme melekesini duyarllatrma.. Nefisle mcadele etme, Nefsin irkin alkanlklar ile gzel alkanlklarn birbirinden ayrma, Sonra da.. Bunlardan hangisinin kendisine daha uygun, daha faydal , sonucu daha vgye deer ve daha kalc olduu hususunda boyun e-dirmelidir. Zira.. Bir insan nefsini tasdik eder, ehvetini ve lezzetlerini ciddiye alrsa, alaca lezzet sadece o an iin geerlidir. O andan sonra bu lezzetin izi kalmaz. Sonra bundan hibir fayda da grmez. Buna karlk bu irkinliin utanc ve irenlii de her zaman devam eder. nsanlar arasnda dilden dile anlatlr. Ayplanr, irkinliinden dolay aalanr, lanetle anlr. iddetli fke, derhal intikam almaya kalkma, svme, irkefleme de yledir. nk fkenin iddeti dindiinde, kabarmas skunete dndnde, insan yaptn dnmeye balar. O zaman yaptnn irkin olduunu anlar. Byle bir eyi yapmann gerekli olmad gibi faydal da olmadn kavrar. fke annda iledii eyler, her zaman nitelendii bir naksa damgas olarak alnna yaptrlr ve bir utan olarak svlmesinin vesilesi klnr. Bazen insan fke annda cinayet de iler. Bundan dolay cezalandrlr ve terbiye edilmek durumunda kalr. Sonra insan nefs- natkann alkanlklarndan irkin olanlarnn da yararl ve ilemeye deer olmadklarn anlar. nk.. Kskanlk, kin, hainlik gibi huylar insana hibir fayda salamazlar. Eer insan hainlikten ve ktlkten fayda salyorsa, bu, en iren faydadr. Kald ki fayda olarak alglad ey aslnda kendisine zararldr. nk.. Ktlk eden, bununla bilinen bir insana kar insanlar nlem almaya balarlar, ona eziyet etmeye hazrlanr, ona zarar vermeye yeltenirler. Ondan saknr ve kanrlar. Ona yarar dokundurmaktan imtina ederler. yiliklerin ona ynelmesine engel olurlar. Bunun iin

aba sarf ederler. Bu nitelikte olan bir insann hali ne kadar ktdr!.. nsanlarla ilikilerinde ktlk ve irkefi esas alan kimse en kt haldeki kimsedir. Ktlnn ona verdii zarar, ona salad faydadan ok daha fazladr. nsan nefsini hesaba ektii, fikrini geni kapsaml olarak altrd, ayrt etme (temyiz) melekesini kulland zaman, kt ahlakn kendine verdii zararlarn salad faydalardan ok daha fazla olduunu, ayrca fayda olarak nitelendirilen eylerin gerekte fayda olmadklarn, ok basit eyler olup hibir kalclklar ve sreklilikleri olmadn bilir. Fayda olarak nitelendirilen bu basit ey, uranlan byk zarar, her zaman tanacak utanc karlamaz. unu da bilir: Ktlk ve hainlik, ktl insann zerine eker. nsanlar ondan kartr, rktr. te bir kimse.. Bu aratrmasn srdrr ve arttrrsa, gzel ahlaka tabi olma hususunda nefsine g vermi olur. Ktlklerini ve irkinliklerini atmas da kolaylar. Hayr ve doruluk ona hakim olur, ayplardan ve utanlardan arnr. Bunu srekli hale getirdiinde ise.. ok gemeden ahlak dzelir, Yolu gzelleir, Grnts berraklar, Fazilet ehlinin mertebesine kar, irkinlik ve noksanlk ehlinden ayrt edilir. Ahlakn gzel bir yne kanalize etmek isteyen kimsenin amac: Her faziletin zirvesine, en son derecesine varmak olmal dr. Ve.. Zirveden, yani en son dereceden aa-syla yetinmemelidir. Ancak en yksek dereceye raz olmaldr. Bunu ama edinirse, erdemlerde en yksek mertebeye varmasa da ortada bir yer edinir, honut olunan bir mertebeye varr. Ama.. in bandan itibaren orta mertebeyle yetinirse, buna da ulaamamaktan emin olamaz. O zaman da en aa mertebelerde kalr. Maksadn gerekletiremedii gibi hibir zaman tamamlanmay umamaz. te bu anlattklarmz gzel ahlak edinmenin yolu, btn vlen alkanlklara aamal olarak sahip olmann yntemidir. nsan nefsini buna bal hale getirdiinde ve bu yolu ve yntemi oka gzettiinde, onu alkanlk haline getirdiinde, faziletler onun karakteri, gzellikler onun ahlak ve tabiat olurlar.

KAML NSANIN VASIFLARI KEMALATA ERMEK N ZLED YOL

Bu blmde btn gzel huylar zerinde toplayan tam "kamil" insann vasflarn ve tamla "kemalata" ermek iin izledii yolu ksaca anlatmak iin ncelikle diyoruz ki: Tamla "kemale" eren insan; hibir fazileti karmayan ve hibir rezillie ilgi duymayan kimsedir. Ancak.. ok az insan bu snra ulaabilir. nsan bu snra vard zaman, insanlardan ok meleklere benzer. Oysa insann bir ok kusuru vardr, onu ve tabiatn bir ok ktlk istila eder. Nefsini btn ayp ve noksanlklardan kurtaracak ve btn fazilet ve iyilikler tarafndan kuatlacak ekilde bu ktlklerden kurtulan ok az insan vardr. Ancak bu tamamlk "kemal" -ulalmas olduka zor ve uzak da olsa -mmkndr. Bu, insann ulaaca son hedef, varaca en son noktadr. nsan samimi bir niyet ve azimetle harekete geip alma ve abann hakkn verdiinde, varlnn amac klnan bu son noktaya varmay, nefsinin ycelecei bu mertebeye ulamay hakkeder.

TAM NSANIN VASIFLARININ TAFSLATI

Bir insann tam "kamil" olmas iin ilk nce ahlakn iyice kontrol etmesi yani z eletirisini drste yapmas gerekir. Bundan sonra da.. Btn ayplar karsnda son derece uyank olmaldr.. Her trl noksanln kendisine sirayet etmesinden saknmaldr. Her fazileti ilemeli, gayeye ermek iin almaldr. Kemal suretine ak olmaldr. Gzel ahlaktan lezzet almaldr. Kt alkanlklar karsnda uyank bulunmaldr. Nefsini arndrmaya nem vermelidir. Sahip olduu erdemleri ok grmemelidir. ledii en kk bir rezillii dahi byk grmelidir. Yksek rtbeleri kmsemeli, en yukar hedefleri dahi azmsamaldr. Tamamlm u anda bulunduu yerin tesinde olduunu dnmelidir. Kemalin en eksik nitelii olduunu dnerek daha mkemmel olmaya almaldr.

NSANI KEMAL MERTEBESNE ULATIRAN KEMALN MUHAFAZA ETMESN SALAYAN YOL

nsan tamamlk "kemal" mertebesine ulatran, kemalini muhafaza etmesini salayan yola gelince.. Bu yol, insann btn dikkatini hakikat ilimleri zerinde younlatrmasn gerektirir. Bu yol da insann amac: Mevcut varlklarn mahiyetlerini ihata etmek, llet ve sebeplerini kefetmek, Varolu amalarn aratrmak olmaldr. Bilgi itibariyle hibir hedefte durmamaldr. Mutlaka gzn bu hedefin tesine dik-melidir. Bu yol da insann iar: Gece gndz ahlak kitaplarn okumak, Siyer kitaplarn aratrmak, Siyaset kitaplarn anlamaya almak olmaldr. Fazilet ehlinin yaplmasn emrettikleri eyleri yapmak, Kadim hkemanm iaret ettikleri davranlar alkanlk haline getirmek olmaldr. Beyan ve belagat adabndan da pay sahibi olmas gerekir. Belli oranda fesahat ve hitabet ssyle bezenmesi lazm gelir. Her zaman ilim ve hikmet meclislerinde bulunmas, vakar ve iffet ehliyle ili dl olmas kanlmazdr. Bu.. Sradan vatandan, sokaktaki insann tamamla, mkemmellie varmasn salayan yoldur.

KRALLAR ve RESLER N GEREKL OLAN DAVRANILAR

Kral ve reisler iin gerekli olan davranlara gelince.. Kral ve reislerin meclis arkadalarnn, yakn evrelerinin, etrafnda dnp ilerini gren kimseler, iyilik ve dorulukla bilinen, tannan kimseler olmalar arttr. Edep ve vakar vasfna sahip olmalar, lim ve hikmette zel bir mertebelerinin olmas, Gerek bir anlay ve zekaya haiz bulunmalar gerekir. lim ehlinin meclislerine yakn durmalar, Onlar ilmi aratrmalara tevik etmeleri, Onlarla oka oturup nsiyet kurmalar lazmdr.

lim ve ilim dallar ile ilgili aklamalar onlar iin bir rahatlama ve lezzet vesilesi olmaldr. Mlkn idaresi ve trenleri, hkemaya dair haberler ve ahlaklar, iyi krallarn haberleri ve alkanlklar onlarn ilgisini ekmelidir.

KEMALATA ERMENN YOLUNU ARAYAN KMSENN YAPMASI GEREKENLER

Tam "kmil" insann, tamamla "kemal-ta" ermenin yolunu arayan insann ncelikle ehvetlerini ve lezzetlerini belli bir kanun dairesinde tatmin etmesi, bu hususta itidal izgisini izlemesi, arlktan, ifrattan kanmas gerekir. Kendisi asndan tatmin edilmesi gerekli olan ehvetlerin ve lezzetlerin karlanmas hususunda; gzel ve iyi karlanan yntemleri, yollar esas almas, nefsini buna bal tutmas, tabiatn buna tevik etmesi, lezzet ehlinden ve onlarla ili dl olmaktan uzak durmas, ktlk halifelerinden, onlara karmaktan kanmas gerekir. Nefsine ehvetin, lmcl darbeyi kendisine indirecek kadar yakn bir dman ve kavgay asla brakmayan, sonuna kadar zarar ve eziyet etmeyi amalayan bir hasm olduunu hissettirmesi, azgn ehveti ktlemesi ve deifre etmesi, ehveti dman bilip karsna dikilmesi, ona kar diren gstermesi, azgnln sonsuza kadar ezmeye almas, keskinliini her zaman iin kreltmeye almas, egemenliini ykmas, aamal bir terbiye yntemiyle kibrini krmas, boyun edirmesi, belli bir tertip dahilinde fevriliini dinginletirmesi gerekir. te.. Bir kimse ancak bunlar yapt zaman, artk nefsine hakim olabilir, ehvetine boyun edirebilir; iffet karakterini kazanabilir, gzel bir hayat tarzna yaknlk hissedebilir. Ancak.. Yukarda bahs ettiimiz davranlarn tersine ehvetinin dizginlerini salverirse, btn isteklerini yerine getirmesi hususunda msamaha gsterirse, onu idare etmeyi ve gzetmeyi ihmal ederse, nefsi azgmlar, kibirlenir. ok gemeden kiiyi kmser, aalar, onu gder, ktlne olan ilere yneltir, utan verici durumlara drr. Btn bunlarn neticesinde de o kii, ta-mamlktan uzaklar, kemale ermesi midi kalmaz. Tamaml isteyen insann kesinlikle bilmesi gerekir ki; lezzetler, taliplerine ulalmas zor, elle tutulmas ihtimali uzak grnd srece, amacna ulamasna imkan yoktur. Bu durum, krallar ve reisler iin hem daha zor hem de daha uzaktr. nk krallar ve reisler lezzetlere ulamak bakmndan dier insanlara gre daha muktedirdirler. mkanlar daha oktur, gldr. ehevi lezzetler onlarn nlerine serilmitir. Bu onlarn karakteri ve adetidir. Bu yzden lezzetlerden ayrlmak onlara daha ar gelir. Lezzetlerden yz evirmesi neredeyse imkansz gibi bir eydir. zellikle de kklnden beri ehevi arzularn en st dzeyde ve en geni biimde tatmin edildii ortamlarda yetienler iin.. Ancak krallarn lezzetlere ulama gleri daha fazla, lezzet alma imkanlar daha

geni olsa da, onlarn himmetleri daha byk, nefisleri daha onurludur. Ksacas.. Onlardan biri nefsini insani tamamlk mertebesine ycelttiinde, gerek liderlii arzu ettiinde, gerek mlkn, insann zamanndaki insanlarn en tamam, yaknlarnn ve reayasnn en faziletlisi olmas olduunu bilir. Byle olunca ehevi arzulardan ayrlmak, dnyevi lezzetleri terk etmek ona basit gelir.

CMERTLN FAYDALARI
Ahlakn iyi yne kanalize etmek, ehvetlerde itidal yolunu izlemek isteyen bir kimsenin bir kanun edinmesi, yeme ve imesini ve cmertlik hususiyetini barndracak ekilde bu kanuna gre dzenlemesi gerekir. Yani.. Byle bir kimse yalnz bana yemeye ve imeye kalkmamaldr. Aksine malna kardelerinin ve sevenlerinin ortak olmasn amalamaldr. Bu, sradan insanlarn ve reayann sokaktaki insanlarn izleyecei yoldur. Kral ya da reis olursa, o zamanda yeme ve imede yaknlarn ve meclis arkadalarn etrafna toplamas, arkadalarn, yardmclarn armas, fakir ve miskin ama erdemli kimseleri aratrp bulmas, zellikle daha nce tand ya da kendisine daha nce hizmet eden kimseleri davet etmesi, ihtiyalarn gidermesi gerekir. Bu gibi kimselere, yaknlarna ve arkadalarna yapt yardmlardan daha fazlasn sunmay alkanlk haline getirmesi lazmdr. Eer kralsa, liderse sofrasnda toplanan, yemeine ve ieceine ortak olan kardelerine, dostlarna, reayasna nsiyet (dostluk) gstermesi, kendileriyle beraber olmaktan memnun olduunu ifade etmesi, kendilerine yemek ve iecek ikram ettiinden, ya da bunu yapacak gce sahip olduundan deil, onlarla beraber olduundan dolay mutlu olduunu ihsas yani onlara hissettirmesi lazm gelir. Yemek ve iecek sunduu iin minnet etmekten, baa kakmaktan ya da kibirlenmekten nemle kanmaldr. nk bu kiiyi alaltan bir davrantr. nsanlar soutur. Byle bir karaktere sahip olanlardan halk uzaklar ve o kii yalnz kalr. Bir insann-eti darda bile olsa- buna ok ihtiyac da olsa, yiyeceini kardeleriyle blmesi gzel bir davrantr. zellikle fakirlerle ve zayflarla blmesi iyidir. nsann iddetli ihtiya duymasna ve yerine koyacak baka bir eyi olmamasna ramen yiyecei iecei hususunda bakasn kendisine tercih etmesi bunlardan ok daha gzel bir davrantr.

DNYA MALI HAKKINDA

Kusursuz bir siyaset gtmek isteyen bir kimsenin mal aalamas, kmsemesi, mala hakkettii gzle bakmas lazm gelir. Mal, ancak baka bir ey iin istenir, kendisi iin bizzat istenmez. nk.. Maln kendisinin hibir faydas yoktur. Mal ile elde edilen eylerin yarar vardr.

Buna gre.. Mal, eitli amalara ulamak iin kullanlan bir aratr. te bu sebebten mal biriktirmenin ve depolamann faydal olduu sanlmasn. Bir kimse mal biriktirip hrsla zerine dt zaman, bu mal sahibinin gerekte muhta olduu hibir amacn gerekletir-mez. Dolaysyla mal, baka bir ey iin istenir. O halde gr isabetli, himmeti yksek bir kimse, mal gerek deeriyle lmeli, tartmaldr. Mal asl amac iin kazanmal ve amac uruna harcamaldr. Bununla beraber insan, mal kazanma hususunda geveklik gstermemeli, tembellik etmemelidir. Ama.. Mal kazanma hususunda snrsz bir hrsla ileri de atlmamaldr. Ancak mal kazanmaya da gerekli olduu kadar nem vermelidir. nk insann mal yoksa, onu, muhta olduu ey hususun-da-onda olduu iin- kendisinden erdem olarak aa olanlarn nnde eilmesine neden olur. Maln varl da insan, erdemlik menzili aa olduu halde, kendisinden erdemce yukarda olanlardan mstani klar. nsan mal biriktirmemeli, yannda tutmamaldr. Aksine ihtiyalar iin harcamah, asl grevleri iin infak etmelidir. Ancak.. Mal datrken itidal izgisini gzetmek de nemlidir. sraftan, sap savurmaktan kanmak gerekir. zerindeki mal, bir hakk, vermemezlik de etmemek gerekir. Gerekmeyen ve teekkrle karlanmayan bir alanda da harcama yapmak yanl tr. Kii ihtiyalarn giderdii, infak etmesi gereken miktar datt, eksiini gediini kapatt zaman dnp durumuna bakar. Eer malnda nemli ihtiyalar dnda fazla bir ey kalmsa, ondan bir pay zorluklar, felaketler iin ayrr. Sonra geri kalan ailesinden, akrabalarndan, kardelerinden ve sevdiklerinden ihtiya sahipleri iin ayrr. Ondan bir pay da zayflara, miskinlere ve engelli muhtalara ayrr. htiyalarndan ok erdemine ve iyiliine ihtimam gsterir. nk ihtiyalar onu istemeden byle bir infaka yneltir. Nafile ibadetlerin ou, kii tarafndan nemsenmedii ve kendisini zorunlu hissetmedii zaman yerine getirilmez, yerine getirilmesi kolay olmaz. Nefsin zayfl ve kt zan insan bundan alkoyar. Nefsi ie karmasa bile bu sefer fazla nemsemez, geveklik gsterir. Bir kimse iyilik ve fazilette geveklik gsterdii zaman mkemmel ve tam bir insan deil ancak aalk bir cimri olur. Aslnda bilinen bir iyilii yoksa, vas-fedilecei iyi vasflar bulunmuyorsa insan bile saylmaz. Bu durum btn insanlar iin geerlidir. Krallar ve Reisler: Krallar ve reislere gelince, onlarn bu siyaseti izlemeleri ok daha gereklidir. Buna herkesten ok onlar itina gstermek durumundad rlar. Mal ile ilgili hak ve grevlerin eksiksiz yerine getirmeleri zorunludur. Maln bir ksmn kendi harcamalarna ve ihtiyalarna, askerlerinin erzakna ve arkadalarna vermekle ykmldrler, ki bunun da yeterli miktarda olmas gerekir.

srafa kalmas ya da eksik olmas doru deildir. Maln bir ksmn da kt bir olay karsnda kullanmak zere ayrmalar gerekir. Geri kalan ise, kerem ve cmertlik yolunda harcarlar. yilik yaparlar, hayr ilerinde kullanrlar. lim ehline derecelerine gre bata bulunurlar. zel mallarndan onlara maa balarlar. Kendilerini ilim ve edebiyata verenlere in-fak ederler. Zayflara ve miskinlere yardm ederler. Yabanclar aratrrlar. Zahitlere, kendilerini ibadete verenlere ihtimam gsterirler. Fazla kalan mallar ndan onlara pay ayrrlar. Byk kk herkesi gzetirler. Mallarnn bir ksmn onlarn ihtiyalar iin ayrrlar. nk krallar, reisler reayadan daha fazla kerem sahibidirler. Avamdan ok daha cmert olmalar gerekmektedir. Sevgi gsteren ve yakn duran kimselerle, eer muhta durumda iseler, mal paylatrmak ve onlar infakta tercih etmek gzel bir davrantr. htiyalar iddetlendike bu yardm yapmak ok daha gzel olur ve bu davran insanlar tarafndan gzel karlanr. Bir kimse bir kardeini ya da yakn bir arkadan grr de ihtiya onu ilerinden birini slah edememe durumuna getirmise, ya da iine dt bir sknty savamayacaksa, kendisi de bunu mmkn klacak miktarda mala sahipse, derhal ona yardm etmeye komaldr ve onun kendisinden istemesine izin vermemelidir. Bu davran tanmad bir yabancya, nceden bir saygsn ve sevgisini grmedii birine kar yaparsa bu ok daha gzel olur.

FKE HAKKINDA
Kemal sahibi olmay isteyen kimse nefsine ncelikle unu retmelidir: fkeli insan hayvanlar ve yrtc canavarlar konumundadr. O da tpk onlar gibi yaptklarn bilerek ya da grerek yapmaz. Kemal sevgisiyle dolan kimse, biriyle tartr da bu tartma onu hasmna fkelenmesine ve aleyhine szlere sylemeye iterse, unu dnmelidir ki, bu haliyle hayvanlar ve yrtc canavarlar konumundadr. O zaman derhal ona karlk vermekten kansn, ona misliyle mukabelede bulunmaktan vazgesin. Acaba kpek kendisine havlarsa, kpein havlamasna karlk vermesi doru olur mu? Yine.. Bir hayvan kendisini boynuzlarsa, o hayvana ceza vermesi de iyi bir davran saylr m?.. Saylmaz!.. nk hayvan; yaptn bilerek yapmaz, tam tersine bilmeden hareket eder.

Ancak.. Baz ahmaklar kendilerini boynuzlayan, inciten, eziyet eden hayvanlara k zar da kllaryla onlar drterler. Bu sefer hayvan drtmenin acsyla ona ifte atar. Ama.. Ar bal vakur adam, bu davranlardan hibirini gzel karlamaz. Hasmnda hayvanlk belirtilerini sezdii zaman, bu sezgi onu gazap nefsini tutmaya sevk eder, dizginlerini skar. ayet bir kimse, ahmaklk eseri olmakszn kendisine eziyet eder ve bu eziyet onu fkelendirirse, yine de fkelenmekten yz evirir. nk.. fkeli insan ile hayvan arasnda hibir fark yoktur. Dolaysyla akll kimse, dncesinin gerei olarak, kendisine eziyet eden kimseye eziyet etmekten vazgeer. Yani.. Ne fkesini belirtir, ne de ahmaka bir grnt sergiler.

NSANLARI SEVMEK HAKKINDA

Kemal derecesine ulamak isteyen kimse, nefsini btn insanlar sevmeye, muhabbet beslemeye altrmaldr. Onlara acmay, efkat ve merhamet gstermeyi nefsine tlemelidir. Btn insanlar ayn soydan gelen bir kabile gibidirler, hepsi birbiri ile nesep bayla baldr. Onlar, insanlk noktasnda birleirler. lahi kudret ss hepsinde mevcuttur. Her birinde ayr ayr vardr. O da akl nefsidir. Zaten.. nsan bu nefisle insan olmutur. nsann iki cznn, yani ruh ve bedeninin en erefli paras akldr. nsan, gerekte akl nefsinden ibarettir. O btn insanlarda deimeyen tek cevherdir. Btn insanlar gerekte birdirler, sadece ahslar farkldr. Btn insanlar bir ise ve sevgi de nefsin bir zellii ise, o zaman btn insanlarn birbirlerini sevmesi gerekir. Bu, insanlarda ortak bir tabiattr, tabi ki gazap nefsi baskn kmazsa.. nk.. Gazap nefsi, kiiye bakanlk makamn sevdirir. Bu da onu kibirlenmeye, kendini beenmeye ve zayf olanlara musallat olmaya, kkleri ezmeye, zenginleri ve faziletlileri kskanmaya iter. Bu zelliklere sahip olanlardan da, dmanlk doar.

nsanlar arasnda buz yaygnlar. nsan gazap nefsini kontrol ederse, gazap nefsini akl nefsinin emrine verirse btn insanlar birbirlerini seven kardeler olurlar. nsan fikrini kullanrsa, bunun zorunlu olduunu grr. nsanlar ya erdemli ya da noksan olurlar. Erdemlileri erdemlerinden dolay sevmek, noksan olanlara da noksanlklarndan dolay acmak gerekir. Kemal derecesini seven insana, btn insanlar sevmek, onlara acmak, efkat gstermek yarar. zellikle krallar ve reisler iin.. Kral reayasn sevmedike, onlara efkat gstermedike kral olamaz. Kral ve reayas hane reisi ve hane halk mesabesindedirler. Hane reisinin hane halkna buzetmesi, onlara acmamas, onlarn maslahatlarn gzetmemesi ne ktdr! Kemal mertebesini seven, arzulayan kimsenin btn himmeti, btn insanlara iyilik etmek, -malnn ihtiya fazlasn- onlara in-fak olmaldr. Bu da lmnden sonra iyilikle anlmasn salar. Bu dncede olan bir kimse, insanlara ktlk etmekten uzak durmal dr. nk.. Nefsini muhasebe ettii zaman, yaptnn ktlk olduunu anlar. Ulaamayacan dnd bir iyilik iin bu ktl yaptn anlar. Yaptnn yanl olabilecei ihtimalini gz nnde bulundurarak vazgeer. Meseleyi bu ekilde rendii zaman, istedii hayr ktlk yolundan baka bir yoldan ilemeye koyulur. nk ama hayrdr, ktlk etmek deil. ayet ktlk etmesi fke ve kinden kaynaklanyorsa, bilmesi gerekir ki, kini dindii zaman, bu ktln maksat olmadn bilir. Maksad ktlk olmayan byle bir fiil ilenmeye de mstahak deildir. Ktlk fiili irkindir. zellikle.. Erdemleri zerinde toplayan bir kimse iin ok daha ktdr. Ancak yaplan ktln bir suun karl olmas ya da bir caniye ksas uygulanmas eklinde olmas bakadr. O zaman mstahap ve vlen bir fiil olur, hatta ktlk bile saylmaz. nk bu ktlk sadece caniye iliir. Ama dier tm insanlar iin de hayr ve menfaat olur. Benzeri cinayetleri caydrr. Bylece faydas ok daha fazla olur. te bu yzden buna ktlk demek doru deildir. nsan hayr ilemeyi alkanlk haline getirir, iyilie snr, ktlkten kaar, uzak durursa, kt huylardan tiksinmeye balar. Kt huylar serdirler. Kskanlk, kindarlk, hainlik, aldatclk, kouculuk ve gybet ve iftira gibi.. Bu gibi fiilleri ilemek durumunda kalan akl sahibi bir kimse dnd zaman, bunlarn kendisine bir fayda salamad gibi onu irkinletirdiini ve sfatn irenletirdiini anlar. Akl sahibi insan, tamaml seven, kemal derecesini en byk eref kabul eden biri

ise, bu gibi huylardan uzak durmaldr. Kemal derecesini seven kimse bilmelidir ki, hibir ayp ve kusur insanlardan gizli kalmaz, kii bunlar gizlemek iin istedii kadar urasn, saklayamaz. O halde insanlardan gizleyeceini, hi kimsenin kendisi gremeyeceini sanarak irkin fiiller ilemeye kalkmasn. Kesinlikle u bilinmelidir: nsanlar tabiatlar gerei, bakalarnn kusurlarn aratrmaya merakldrlar ve bu kusurlar kullanarak da onlar ayplamaya eilimlidirler. Bu insanlarn karakteridir. Oysa.. nsan tamama "kemalata" ermedii srece ayplanaca bir kusurdan hali olamaz. Dolaysyla bakasnn kendisinden daha az kusurlu olmasn ve kendisini ayplamasn hazmedemez. nsanlarn tmnn noksan olmasndan, noksanlkta eitlenmelerinden holanr. te bu yzden her zaman insanlarn ayplarn aratrr, onlar bu ayplarndan dolay eletirir. Ki insanlar bu ayp hususunda onun kendilerinden daha iyi olduunu dnsnler. O da bunun etkisinde kalarak kendisini yle grr. Kendisinde var olan di er ayplardan dolay da kendisine bahane bulmu olur. Asla unutulmamaldr ki; insan ok u-rasa da hibir ayp insanlardan gizli kalmaz. Bir ok kral ve reis, ayplarnn insanlardan gizli kaldn, aa kmadn dnr. Heybetlerinin, glerinin azametinin buna engel olduunu sanr. Yaknlar ve has adamlar kusurlarndan birine vakf olsalar da onlar aa vurmaya cesaret edemeyeceklerini dnrler. nk krallarn has adamlar ve yaknlar kraln gvenilir adamlar olduklar gibi, onlardan her birinin de gvendii bir adam vardr, ona gvenir, srrn ona aar. Asla hatrdan karlmamaldr ki.. Kendi srrn saklamayan bir kimsenin bakasnn srlarn saklamas mmkn deildir. Srlarnn gizli olduunu sanan krallarn ayplarnn yaylmasnn yolu budur. Krallarn bu ayplarnn gizli olduunu sanmalarnn sebebi, bunlar anlatan birini duymam olmalar, kimsenin bu durumu onlara aklamamasdr. Bu yzden ayplarnn gizli olduunu sanrlar. nsan ayplarnn gizli kalmadn bildiine gre, nefsine dnmeli ve bakmaldr: acaba birine ait bildii ve gizleyip saklad bir ayp var mdr? .. nsanlarn bir ok aybn bildiini ve insanlarn da bunlar saklamak iin ok abaladklarn, canla bala gizlemeye uratklarn grecektir. Bazlar bu ayplarn hala sakl kaldn dnmekte!!!.. Bazlar da gizlendikten sonra aa ktklarn bilmektedir. Bir kimse, bakalarnn bir ok gizli srrn bildiine gre, kendi ayplarnn da gizli kalmadn, saklanmadn, kendisinin insanlarn ayplarn bilmesinden ok daha fazla insanlarn kendisinin ayplarn bildiklerini anlamas gerekir. O halde kemal mertebesine ulamay isteyen kimse, gizlemeye alsa da ayplarnn akta olduunu bilmelidir. Ayplarnn olduunu bilen biri de tam deildir. Tam olmann yolu da btn ayplardan kanmak, dier btn hususlarda

erdemlere sarlmaktr. Bu mertebe, insan tamamln son hedefi, beeri faziletin nihayetidir. Her insann bu mertebe ulamak iin abalamas, buna varmak iin btn gcn seferber etmesi gerekir. nk.. Tamamlk kendisi "nefs"i iin istenir, noksanlk ise ayniyle ktdr. nsanlar iinde bu mertebeyi talep etmeyi en ok hakkedenler, bu menzile eri menin zorluklarna tahamml etmeye en layk olanlar, krallar, reisler, insanlarn ereflileri ve yksek mertebelerde olanlardr. Byk ve erefli bir kimsenin noksan ve aypl olmas ne irkindir. u halde.. Bir kraln, reisin kemal mertebesine ulamak hususunda herkesten daha hrsl ve istekli olmas gerekir. nsanlarn kamili ve faziletlerin tmn zerinde tayan, tabiat itibariyle noksan insanlardan ncedir. O halde tam insan, tabiat itibariyle Reistir. Kral tam, gzel ahlaka sahip, btn iyilikleri kuatt zaman tabii olarak kraldr. Eksik ise, o zaman zorla kral olmutur. Bir kraln, zorla elde edilmeyen, aksine ahsi erefle kazanlan, bakalar tarafndan vaz edilmeyen gerek riyaseti arzu etmesi ne gzel. Buna gre kral, himmetini faziletler edinmeye, gzellikleri bezenmeye yneltmelidir. Gzel ahlakn zirvesini talep etmelidir. Gzel ahlakn ouna sahip olmay dahi kmsemelidir ki tmne sahip olsun. Hibir mertebeyi son kabul etmemelidir ki daha fazlasn elde edebilsin. Eer stnde bir mertebe daha bulunan bulunduu mertebeye raz olursa, hibir zaman tamamhk mertebesine ulaamaz. Zira insanlar iinde tamamlktan en uzak olan kimse, nefsi iin noksanla raz olan kimsedir. Kral kemal istiyorsa, en bata byk himmeti alkanlk haline getirmek zorundadr. nk byk himmet sahibi olmas btn alaklklar onun gznde kltr ve btn erdemleri gzelletirir. Kraln himmeti byk olursa mlkyle vnme hastalndan kurtulur ve nefsinin ve himmetinin mlkn oaltmaktan ok daha deerli olduunu grr. Bir kral stnlk ve azamet payesine sahip olmasn salayan mlkn hakir grd zaman, kendisi iin gerek anlamda ondan daha byk olan eyi ister. Bir nefsi de ancak faziletler yceltir. Sonra bir kraln dalkavukluktan ve dalkavukluk yapanlardan tiksinmesi, onlar kendisine dalkavukluk etmekten alkoymas gerekir. in z udur: Kral veya reis ayplarn bilsin ki onlardan saknp kanmas mmkn olsun. Ama bu, krallar iin ok zordur. nk.. nsan zaten tabiat gerei ayplarnn ounu gremez.

Krallardan gizli olan ayplar ise dier insanlara gre ok daha fazladr. nk onlar iyilikleriyle vnr ve mertebeleriyle byk-lenirler. Oysa sradan insanlar, sokak adamlar, ayplarndan dolay azarlanr, knanrlar. Dolaysyla bu sayede kusurlarndan haberdar olurlar. Krallara, reislere gelince, hi kimse onlar azarlamaya cesaret edemez. ledikleri bir kusurdan dolay kimse onlar knamaya kalkmaz. nk btn insanlar krallara, reislere yakn olmak ister, onlara sevgi gsterisinde bulunurlar. Bu yzden onlara sevdikleri eylerden baka bir sz sylemezler ki, onlarn nezdinde bir paye edinsinler. Bu yzden krallarn, reislerin ayplar halk tarafndan bilinse de kendilerine her zaman gizli kalr. Bir kral veya reis ayplardan arnmak istiyorsa, kirlerden arnmay amalyorsa, has adamlarndan, gvendii kimselerden, aklna, zekasna gvendii hizmetilerinden ve yakn evresinden baz kimselere yaklap onlara, kendisinin kusurlarn, noksanlklarn aratrp renmelerini ve neticeyi kendisine bildirmelerini emretmesi gerekir. Sonra kusurlarn birini bulup kendisine gsteren kimseleri gler yzle ve kusurunu kabul eden bir edayla karlamas, bu yzden sevindiini ve memnun olduunu gstermelidir. Daha dorusu, kusurlarn kendisine gsteren kimseye, noksanlklarndan dolay kendisini venlerden ok daha fazla dl vermesi gerekir. Yapt iten dolay kendisini knamasna tahamml etmelidir. Kral bu yoldan ayrlmaz, bu zelliiyle bilinirse, arkadalar ve yakn adamlar ayplarndan dolay onu uyarmaya balarlar. Kral bylece kusurunun farkna vard zaman da ondan yz evirir. nce insanlarn bundan dolay kendisini ayplayacan, bundan dolay kendisini kk greceklerini fark eder.. O zaman da nefsini, ayplardan arnmaya yneltir, kirlerden temizlenmeye zorlar. Bunu yaparsa: Faziletlerle donanmaya imkan bulur. Kendisini gzelliklerle ahlaklanmaya mecbur brakr. Bir iyi meziyetin de ancak en yksek mertebesine raz olur ve bu noktaya varmadka durmaz. Bir an nce nefsini eitme hususunda en gzel siyaseti esas alr. Bylece de.. Gzellikle anlr. ok gemeden de.. Tamamlk mertebesine eriir, kemalin son noktasna ykselir. Hem mutluluu, Hem insanl hem de gerek Reislii elde eder. Ebediyen gzellikle anlr. lmsz gzel bir nam brakr.

AHLAK LE LGL AYETLER VE HADSLERDEN BR DEMET

"Rabbinin yoluna hikmetle, gzel tle d'vet et ve onlarla en gzel olan neyse o yolla mcadele et." (Nahl, 125) "Nefsini tehzib ve tezkiyye eden, felah ve saadet buldu. Ve onu fenal klara gmen de, hsran ve haybette kald." (ems/9-10) "phesiz Rabbinin makamnda nefsinin hevasndan dolay hesaba ekileceinden dolay korkarak ve nefsini er'an yasak ve btl olan eylerden men eyleyen kimsenin varaca yer phesiz Cennet-i l'dr." (Naziat/40-41) Ahsenkm imnen ahsenekm ahlaken "Hanginizin ahlk daha gzel ise, onun imn daha gzel ve daha faziletlidir." Kudsi Hadisde Cenb- Hak'tan vrid olmutur: "Bu, kendim iin raz olup setiim bir dindir, onu ancak cmertlik ve gzel ahlk dorultur. Ona sahib olduunuz srece bu ikisi ile ona ikramda bulunun."
Bu hadis-i Rfi, Enes (r.a.) dan rivayet etmitir.

nnem buist li'temmime mekrime'l ahlk" (Hadis-i erif) "Ben stn ahlk tamamlamak iin gnderildim"... Sallallah Aleyhi ve'sellem Efendimiz hazretlerine bir gn sahabe-i gzin rad yal-lah anhm ecmeyn hazartndan biri mracaat ederek: - Y Rasulallah Din nedir? sualini sordu. Server-i lem ve hce-i azam sallallah tel aleyhi ve sellem Efendimiz Hazretleri derhal: - HSN- HULUK GZEL AHLK buyurdu. Tehalleku bi-ahlkllhi ve't-tesfu bi sftillahi. "Ahlk- ilhiyye ahlklanmz ve sfat- Rabbaniyye ile ittisaf ediniz." Hassin ahlkakm"

"Ahlknz her cihetten gzelletiriniz." Efendimiz (s.a.v.)e bir gn ashab- gzin efendilerimizden (r.a.) birisinin.. -"Y Nebiyyallah, mminler arasnda ima-nen efdal ve ahsen olan kimlerdir?"... sualine mukabeleten: Efendimiz (s.a.v.) "Ahlk cihetinden en gzel olandr." buyurdu. nne min kemlil-imn hsn'l-huluk "Gzel huy, keml-i imndan bir paradr." "Amellerin tartlaca o gnde mizanda, gzel ahlakdan daha ar gelen bir amelin olmayacaktr." "Bir ey ki insann vicdann azaba duar eder. Bir hal ki ona insanlarn bak kt ve irkin grnr. te gnh ve kabahat odur."... Leyse lilmmini ey'n ahsen min hs-ni'l-huluk (H.erif) "Akl sahibi olan mmin iin gzel ahlktan daha gzel bir ey yoktur." nne min hyarikm ahsenekm ahlaken "Gruh- fa'ire-i msliminin en hayrl ve en deerlileri, hsn-i ahlkta isbat- imtiyaz edenleridir. H.erif nsanlarn Nebilerden renegeldikleri szlerden biri de : "Utanmadktan sonra dilediini yap" szdr. "Hsni'l-huluk yemenn" "Hsn-i ahlk bereket ve saadettir." H.erif nne'l-mmine leydrik bi-hsn-i hulkh derecete'l-kimi ve's-simi -"Kendisinde imn tahakkuk eden bir mmin, ahlk- hamide ve iyi zellikleriyle nezdi ilhide gndzleri devaml orulu ve geceleri namaz ve ibadetle geiren zahidlerin yce makamlarna nail olur." H.erif Evvel m ydau fi'1-mizn hsn'l-huluk (H.erif) "Kyamet gnnde evvela mizana konacak ey gzel huydur."

H.erif "Ahiretde mizana konacak eylerin en ar ve en deerlisi Allah Teala Hazretlerinin korkusuyla ahlk gzelliidir." H.erif Ehabbu badillahi illlhi ehsanehm ahlken Allah indinde kullarn en sevgilisi gzel ahlaka sahib olanlardr. H.erif El hulukul hasen yedhul sahibuhul-cennete Ahlk- hamide, sahibini Cennet-i lya dahil eder. H.erif Rufek minkum fil cenneti ehasinukum ahlken fid dunya Sizden Cennet-i lda Bana refik olan mminler, dnyada ahlk- sahibi olannzdr. H.erif "nne men ehabbekm ileyye ve akrabekm minni meclisen yevmel-k ymeti ehasinkm ahlaken" "Ruz- cezada benim en sevdiim ve en yaknm, ahlka en gzel olannzdr." H.erif "L hasebeke hsni'l huluk" "Hsn-i huluk gibi asalet ve paklk yoktur." H.erif "Su-u'1-hulk yfsid'l-amele kem yf-sid'l-hall'l-asele." "Sirke bal ifsad ve ihlal ettii gibi kt ahlk da amel ve ibdeti ifsad eder." H. erif "Su-l-hulk umun ve esveekm ahlaken" "Kt ahlk, insan iin sermaye-i eamet ve mucib-i felkettir. Ve sizin en fenanz, ahlk- seyyie ve evsaf- rede sahibi olannzdr." "Suu'1-hulk zenbn l yufer." "Fena ahlk bir thmet ve bir kabahattir ki asla afv ve ma firet kabul etmez." H.erif

Asr- saadet- hasr Hazret-i Fahr-i kinat da Efendimize bir kadn hakknda... - Gece ve gndz btn meguliyeti ibadet ve taattr. Yalnz kt mereblidir. Kt lisanyla komularn tazib ve tacizden hli deildir. Buna ne ferman buyurusunuz? Y Raslullah?"... dediler. O vakit rislet- meb Efendimiz Hazretleri (s.a.v.); -"L hayra fiha hiye min ehli'n-nr." Yani... -"Onun ibadat ve taatinden hi hayr yoktur. Ve kendisi de cehennem ehlidir." buyurdular. H.erif Efendimiz (s.a.v.) buyurdular ki: -El-mslim men seleme'l-mslimne min lisanihi ve yedini."... "Hakiktte mslim o kimsedir ki, onun dilinden ve elinden sair mslimin emin ve salim bulunurlar." H. erif "Y Eba Zer, sana iki haslet iin delalet edeyim ki, bunlar bedene hafif mizanda ise dier amellerden ardr" deyince: - Buyurunuz y Reslullah, dedim; buyurdular ki: "Gzel huya ve yerinde sukuta uy ve buna devam eyle. Nefsim yed-i kudretinde olan Hak celle ve lya yemin ederim ki, btn mahlukat bu iki amelin misli gibi amel edemezler."
Bu Hadis-i erif Ebu Zer (r.a.) tarafndan rivayet olunmutur. Bir baka ekilde de aada ki gibi rivayet olunmutur:

Ah ve mtenebbih olunuz ki sizlere ibadetin kolayn ve bedene de faydal olan bildireyim mi, bunlar; Sekine, edeb ve vekr dairesinde skta mlzemet ve gzel ahlaktr" Abdullah bn-i Amr ibn. As (r.a) dan rivayet olunmutur ki: Muaz ibni Cebel (r.a) sefere kmak isteyince Efendimiz (s.a.v) den vasiyyet istemilerdir. Efendimiz (s.a.v.) hazretleri de: "Allahu teala hazretlerine hibir eyle irk komadan kulluk eyle. Bir kusur ve kabahat ilediinde derhal arkasndan bir iyilik yap. stikamet zere hareket et ve ahlakn da gzel eyle."
mam Malik'in Mu'z (r.a.) dan bir rivayetinde Reslullah (s.a.v.) Efendimizin hayvana bineceim srada, zengiye ayan koyduum zaman bana son nasihati u olmutur:

"Ey Mu'z, insanlarla iyi geinecek kadar gzel ahlka sahib ol." "Gzel huy, dinin kabdr." (Feyzu'l-Kadir c.3, s.507) "Hakikat m'minlerin imanca en kmil olan, ahlka en gzel olan ve ehli beytine en ltufkr muamelede bulunandr."

"Drt ey sende toplanm olursa, dnya malndan senden ayrlm olsan senin aleyhine olmaz, verdiin haberin doru olmas, emnetin korunmas, gzel huylu olman ve yiyeceklerin haramdan korunmas" "Doru ol ve insanlar iin huyun gzel olsun." "Ademolu namaz klmaktan, ara bulmaktan ve gzel ahlaktan daha faziletli bir ey yapabilmi deildir." "Gzel huylar, cennet ilerindendir." "Sana gzel konumak ve yemek ziyafeti vermek gerekir." "badetin en kolayn ve vcuda en hafif gelenini size haber vereyim mi.. Skt ve gzel huydur." "ktisad etmek, geinmeyi salamann yars, gzel huy da dinin yarsdr." Ebu Hureyre (r.a.) den Efendimiz (s.a.v.) yle buyurduu rivayet edilmitir: Resulullah (s.a.v.) Efendimize insanlar en fazla cennete sokacak eyden sorulmutu. ResuluEkrem (s.a.v.) Efendimiz de: "Allah'dan saknmak ve gzel huydur." cevabn verdi. Halk en ok cehenneme sokan eyden soruldu. Efendimiz (s.a.v.) de: "Az ve rzn korumaktr." buyurdu. "Allah'a imandan sonra, akln ba; utanma ve gzel huydur." "Mslman kardeine hakaret etmek, kiiye er olmak bakmndan yeter." "Akl gibi tedbir olamaz. Nefsini ktlkten alkoymak gibi ver yoktur. Gzel huy gibi eref mevcut deildir." "Huyun ktl, bir eit uursuzluktur." Haya imandandr" "Kimin huyu kt olursa, kendini azaba uratr. Kimin znts oalrsa vcudu hasta olur. Kim bir takm adamlarla mnakaaya tutuursa kerameti gider, insanlnn derecesi der."

 "ki haslet; cimrilik ve kt huyluluk m'minde toplanamaz." "Yce Allah, kerem sahibidir, cmertlii ve yksek ahlak sever. Kt huylardan asla holanmaz." "Sevap bakmndan hibir yutkunma, Allahn rzasn kazanmak iin bir kulun fkesini yutmasndan daha byk deildir." "Hayann hepsi hayrdr." "Her din iin stn tutulan bir huy vardr. slmm huyu da utanma hissidir." "Utanma, imandan bir daldr. man ehli cennettedir. Kt sz, cefa veren eylerdendir. Cef veren kimse ise atetedir." "Aziz ve Celil olan Allah, sizin alak gnll olmanz, hatta hibir ferdin hibir ahsa stnlk taslamamasn bana vahy yolu ile emretti." "Biriniz kzd zaman.skut etsin." "Akrabaya ihsan, gzel huy, gzel komuluk yurtlar mamur eder, mrleri feyiz ve berekete mazhar klar." "Dilini muhafaza et lzumsuz eyler syleme." "dem olunun hatalarnn birou dilinden ileri gelmektedir."

BAZI BYKLERMZN AHLAK HAKKINDA SYLEM OLDUKLARI Z'L SZLER

Ahlk iledir kemal-i adem Ahlk iledir nizam- alem Ahlka nazar edilmeyince Semt-i edebe gidilmeyince lemde nice maarif ehli Tercih ediyor uluma cehli Tasavvuf gzel ahlaktan ibarettir. Tasavvuf kalbin tasviyesidir. Tasavvuf kalbe asl safiyetini temin etmektir. Tasavvuf kt ve dk huylardan beri olmaktr. Tasavvuf beeri sfatlar skp atmaktr. Tasavvuf nefsn, yersiz iddalardan beri durmaktr. Tasavvuf hakikt ilmine yapmaktr. Tasavvuf btn mmetlere nasihattir. Tasavvuf abd-i hss olmaktr. Tasavvuf eratte durmaktr. Tasavvuf er' hkmlerde bizzat Efendimiz (s.a.v)in snnetine uymaktr. Tasavvuf Hak rzasn bulmaktr. Tasavvuf harama bakmamaktr. Tasavvuf Hak'tan ayrlmamaktr. Tasavvuf yr olup br olmamaktr. Tasavvuf Hak'tan raz olmaktr. Tasavvuf hem de cmert olmaktr. Tasavvuf tarikate girmektir. Tasavvuf nefsi pak eylemektir. Tasavvuf kendi nefsin bilmektir. Tasavvuf mahlkata hizmettir. Tasavvuf davay terk eylemektir. Tasavvuf hatay setr eylemektir. Tasavvuf hem gnle girmektir. Tasavvuf hakikate ermektir.

Tasavvuf zikre devam eylemektir. Tasavvuf esrar gizlemektir. Tasavvuf ilm-i lednn bilmektir. Tasavvuf marifete ermektir. Tasavvuf nur ile nur olmaktr. Tasavvuf vecd halin bulmaktr. Tasavvuf kutbiyete varmaktr. Tasavvuf gavs- a'zam olmaktr. Tasavvuf kurbiyet ubudiyettir. Tasavvuf ibadeti sevmektir. Tasavvuf Hak yolunda lmektir. Tasavvuf Hak Cemlin grmektir. Hak ile dirilmektir. Tasavvuf gzel ahlak, itirazdan yz evirmektir. Teslimdir. Kulun nefsini yok edib, Hak ile hak olarak Hakkn iradesiyle hareket etmesidir. Tasavvuf Allahu tealann seni senden ldrmesi ve seni kendisiyle diriltmesidir. Hz. Pr Cneyd-i Badad (k.s.) Tasavvuf sekiz ey zerine kurulmutur: Cmertlik: Rza: Sabr: aret: Gurbet: Seyahat: Fakr hali: brahim (a.s.)n haliydi. shak (a.s.)n haliydi. Eyyub (a.s.)n haliydi. Zekeriya (a.s.)n haliydi. Yahya (a.s.)n haliydi. s (a.s.)n haliydi. Server-i Kinat Resulullah (s.a.v.) Efendimizin iftihar ettii halidir. Tasavvuf, nefsi pak eylemektir. Fena ile an Hakk eylemektir. Hz. Pir Aziz Mahmud Hday

Saf (yn elbise): Musa (a.s.)n haliydi.

Y Rabbi izzetin hakk iin Kurtar bizi nefs elinden Keml-i nusretin hakk iin Kurtar bizi nefs elinden Mukirrim ztna candan Ayrma cn cnandan Hfzeyle nefs-i eytandan Kurtar bizi nefs elinden Varaym ben senden yana Gster beni bensiz bana Mest oluben kalam tana Kurtar bizi nefs elinden Ademim alatma beni Tevbem kabul et y Gani Al beni bana ver seni Kurtar bizi nefs elinden Adem Dede

 MSLM DEYNCE GZEL HUY SAHBDR DEMEYE LZUM YOKTUR.

SLAMYET NSANYYETLE KAMDR YEK VCUTTUR.