Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynircioğlu Konferansları Kitabı 1994-2008

ISBN
CIP

iii

NSZ

iv

ZMTM TRK MLL KOMTES YNETM KURULU

Prof.Dr. Ahmet SALAMER (Bakan)
Prof.Dr. S.Feyza NCOLU (Genel Sekreter)
Dr. Rasin DZCEER (Sayman)
Prof.Dr. H. Turan DURGUNOLU (ye)
Prof.Dr. . Kutay ZAYDIN (ye)
Prof.Dr. Mete NCECK (ye)
Prof.Dr. Ufuk ERGUN (ye)

v

NDEKLER

nsz .......iii
zgemi Ord. Prof. Dr. Ing. Hamdi Peynircolu..vi
Ergn TOROL I. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
Temel Takviyesi Yntemlerine Yeni Bir Bak13
Ahmet SALAMER II. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
Arazi Deneylerinin Geoteknik Tasarmda Kullanlmas...45
Atilla ANSAL III. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
Zeminlerin Tekrarl Gerilmeler Altnda Davranlar ve
Depremlerde Yerel Zemin Koullarnn Etkisi...105
. Kutay ZAYDIN IV. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
Dk Tama Gc ve Yksek Skabilirlie Sahip
Zeminlerin.Davran..143
Altay BRAND V. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
ien Zeminler ve Bu Zeminlerde Kazklarn
Davranlar.195
H.Turan DURGUNOLU VI. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
Yksek Modll Kolonlarn Temel Mhendisliinde
Kullanm237
S. Feyza NCOLU VII. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
Zemin Davran ve Zemin Yaplar in Deformasyon
Esasl Yaklam 269
Ufuk ERGUN VIII. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
Derin Kazlar...355
Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Trk Milli Komitesi'nin Ksa Tarihesi395
vi

ORD. PROF. DR. ING. A. HAMD PEYNRCOLU
vii

ORD. PROF. DR. ING. A. HAMD PEYNRCOLU
1

Hamdi Peynirciolu 1908 ylnda Yanyada domutur. Yargtay yesi Hakim Bekir
Peynirciolu ve Ei Zehra Peynirciolunun oludur. Eitiminin ortaokul ve lise blmn
Kastamonu ve Edirnede tamamladktan sonra 1925 ylnda stanbul Teknik niversitesine
girerek 1931 ylnda mezun olmutur. lk olarak alma Bakanl Kprler Fen Heyetine
inaat mhendisi olarak atanarak bir sene boyunca kpr tasarm ve inas konusunda
almtr. 1932 sonbaharnda stanbul Teknik niversitesine tayin edilerek Ord. Prof.
Burhaneddin Berkann yannda almtr. 1935 ylnda askerliini yaptktan sonra Trk
Hkmetinin bursu ile Berlin Teknik niversitesinde Prof. Dr. Ing. A. Hertwig ile sene
alarak doktora tezini hazrlamtr. 1938 ylnda Kohezyonlu Zeminlerde Kayma
Mukavemeti isimli tezi ile Dr. Ing. derecesini alarak 1938 yl Kasm aynda stanbula
dnmtr. Tye geri dnnde kdemli retim grevlisi olarak atamas yaplm ve
ardndan 1943 ylnda Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Profesr unvann almtr.
niversitedeki ilk yllarnda elik Yaplar, Ahap Yaplar, Ta Kprler, Konstrksiyon
Yntemleri ve Hidrolik Mhendislii gibi ok eitli dersler vermitir. Ayn tarihlerde zemin
Mekanii dersini stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesi ders programna eklemi ve o
tarihten itibaren bu dersi Temel Mhendisliini de kapsayacak ekilde yrtmtr.

Prof. Peynirciolu hayatn stanbul Teknik niversitesine ve geoteknik mhendisliine
adamtr. rencinin; merakn uyandran ve aktard ieriin bilimsel zenginlii ile ilgisini
canl tutan bir hoca olarak tannmtr. Prof. Hamdi Peynirciolu geni uygulama tecrbesini
ve kendi kymetli zamann hi ekinmeden rencileri ile birlikte aratrma iin harcayan bir
grev bilincine sahip olmutur. Bu vasflar Onu rencilerinin gznde en gvenilir rehber
yapmtr.

1948 ylnda T rektr olarak seilip 1949 ylna kadar bu grevde kalmtr. 1950-1952
yllarnda naat Mhendislii Fakltesi Dekan olarak grev yapm olan Prof. Peynirciolu
1951-1952 ders ylnda Fullbright program ile 6 ay sre ile Amerikada Northwestern
niversitesinde misafir profesr olarak alm; mesleki konularn yan sra Amerikadaki
mhendislik eitimi konularnda aratrmalarda bulunmutur.

1
Prof. Vahit Kumbasarn A Half Century n Geotechnics-Jubilee Papers n Honour of Professor A. Hamdi
Peynirciolu iin ngilizce olarak yapt konumann metninden uyarlanarak hazrlanmtr.
viii

Peynirciolu Zemin Mekanii ve Temel naat Krssn olutururken onunla birlikte bir
Zemin Mekanii Laboratuar da kurmutur. Kuruluundan beri bu krsnn banda bulunan
Hamdi Peynirciolu 1954 ylnda ayn krsnn Ordinaryslne terfi ettirilmitir. Uzun
yllar T senatosunda naat Mhendislii Ynetim Kurulu yesi olarak hizmet etmi ve
bunun yan sra niversiteleraras Danmanlar Komitesinde iki dnem hizmet vermitir.

Ord. Prof. Dr.- Ing. Peynirciolunun nazik, hogrl ve sakin karakteri ile engin bilgisinin
bir arada oluturduu kiilik, yannda alan aratrmaclar iin ilham kayna olmutur.
Birlikte alt kiileri nemsemesi ve her frsatta onlarn baarlarn vmeye hazr olmas,
hibir konuda desteini esirgememesi rnek alnmasna sebep olmutur. Trkiyedeki btn
niversitelerde ve mhendislik okullarnda Peynirciolunun nceki alma arkadalar veya
rencileri grev almlar, zemin mekanii ve temel inaatn retmilerdir.

Ord. Prof. Dr. Ing. Peynirciolu; icraat yaps ile birok sosyal aktivitede ve sosyal
sorumluluk projesinde yer almtr. Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Trk Milli
Komitesini kurmu ve bir sre stanbul Teknik niversitesi Dergisi editrln yapmtr.
Teknik deneyimlerini yanstan kitaplar ile Trk Mhendisliine byk hizmet sunmutur.
Ord. Prof. Dr.Ing. Peynirciolunun makaleleri, aratrmac ve mhendis olarak Geoteknik
Mhendislii problemlerinin anlalmasna yapt nemli katklarn en belirgin
gstergeleridir. Prof. Peynirciolu geoteknik mhendislii problemlerinin aratrlmas
konusundaki katklar ile Trkiyede zamannn en nemli bilim adamlar arasnda nemli bir
yer kazanmtr. 1973te Boazii niversitesinde yaplan Terzaghiyi Anma Konferansnda
Peynircioluda Trkiyedeki Zemin Mekaniinin Babas olarak tanmlanmtr. 1977de
geoteknik mhendisliine yapt bu katklarndan dolay Peynircioluna Trkiye Bilimsel
ve Teknik Aratrma Kurumu dl verilmitir.

Ord. Prof. Dr. Ing. Peynirciolu; deneyimli bir inaat mhendisi olmann yan sra
mhendislik jeolojisi konusunda geni bilgi sahibiydi. Bu zellikleriyle Trkiyede
yaplmakta olan nemli inaat mhendislii almalarnn ounda geoteknik danman
olarak ya dorudan doruya yer alm veya bu ilerde almakta olan eski rencilerine
tavsiyelerde bulunarak dolayl olarak yardmc olmutur. rencileri iin daima ulalabilir ve
problemlerin zmne destek olmaya hazr durumda olmutur. Peynirciolunun almalar
geoteknik mhendisliinde geni bir alan kapsamtr. Danmanlk yapt konular
Geoteknik Mhendisliinin en sorunlu ve en zor konular olmu ve bunlar Peynircioluna
ix

bu problemleri detayl olarak alma imknn vermitir. Bunlardan bazlarn makalelerinde
yaynlanmtr. Antkabir, eimli zeminlerde tama gc konusu almalarnn
rneklerindendir. Ankara kiline ina edilen yksek binalar; ar konsolide killerin tama
gc ve oturma tahmini problemlerini ve mevcut nemli binalarn veya dayanksz binalarn
evresine yaplacak olan derin kazlarn ina metotlarn aratrmaya sevk etmitir. Toprak
dolgu barajlarda, otoyollarda, bina inaatlarnda meydana gelen ok sayda heyelan
problemini incelemitir. Toprak dolgu barajlarn tasarmnda ve inasnda fore kazklar su
geirimsiz perde olarak yllarca baar ile kullanm ve bu alma kazklar zerine aratrma
yaplmasnn temelini oluturmutur. Birok vakada; kum drenleri zor zeminlerde
kullanmtr. Bylece uygunsuz zemin koullarn drenler vastas ile gvenilir hale
getirmitir. Zemin tabakalarnn zelliklerinin iyi aratrlmas zerinde hassasiyetle durmu
ve yapnn yannda zeminin vey evlat gibi grlmemesi gereklilii konusuna dikkat
ekmitir. Zemin problemleri konusunda bu yaklam Ona farkl zmler uygulayabilme
imkn vermitir. Delme yntemlerini gelitirme ve sondaj mteahhitlerini daha iyi
rselenmemi numuneler alma, daha dikkatli sondaj yapma konusunda ikna etmek iin ok
aba harcamtr.

Dinamik zemin aratrmalar uygulannn nclerinden olmutur. Hali civarnda kt
zemin artlarnda ar yaplar ina etmeyi baarmtr. Bunun iin; yumuak taban yklemek,
kum drenler, yzen kazklar, programl yklemenin yan sra n ykleme, oturmalara uyum
salayan temeller gibi eitli yntemler uygulamtr. Yksek derecede atlakl kayada
yaplan bir yer alt yapsnda danman olarak grev alm ve bu uygulama onun atlakl
kayalarn mukavemeti konusundaki almalarn balatmtr. Tama gc dk
zeminlerdeki yzeysel temeller zerine ina edilen ar yaplarn tasarm, derin bodrumlu
yksek binalar, derin kazlar gibi zemin problemlerini stanbulun deiken topografyasnda
ve farkl jeolojik koullarnda zmtr. stanbulda Mimar Sinan tarafndan yaplan birok
geni ve ar camiyi ve temeli inceleme frsat bulmutur. Ord. Prof. Dr.-Ing. Peynircioluna
gre; Temel ve Zemin Mhendislii yaklamnda teori, zeminle ilgili parametreleri elde
etmek ve uygun bir ekilde deerlendirmek iin gereklidir; fakat tecrbeye dayal salam
mhendislik kararlar ile btnletirilmelidir, sadece teoriye dayal yaklam gerekli tecrbe
ile birletirilmedii zaman yetersiz kalr.

Ord. Prof. Dr. Ing. Peynirciolunun srdrd disiplinli yaam ekli Onun bir retmen,
yazar, danman ve ynetici olarak ok aktif olmasn salamtr. Yargtay yesi Hakim
x

Dilruba Peynirciolu ile evli olan Hamdi Peynirciolunun bu baarsnda ailesinin destei
byk rol oynamtr. Ord. Prof. Dr. Ing. Hamdi Peynirciolu retmen, aratrma grevlisi
ve idareci olarak yeteneklerinin azalmamasna ramen niversite profesrlerinin resmi
emeklilik ya snr olan srede 1978 yl Temmuz aynn banda 70 yanda iken emekli
olmutur ve yllar boyunca byk bir zenle oluturduu kiisel teknik ktphanesini stanbul
Teknik niversitesine hediye etmitir. Ord. Prof. Dr. Ing. Hamdi Peynirciolu 1982 ylnda
aramzdan ayrlmtr.

Ord. Prof. Dr. Ing. Peynirciolunun resmi bir disiplin olarak Trkiyede balatt Zemin
Mekanii ve Temel Mhendislii bugn byk bir camia olarak Trkiye iinde ve tm
dnyada nemli projelere imza atmaktadr.

15

P PP P P PP PR RR R R RR RO OO O O OO OF FF F F FF F. .. . . .. . D DD D D DD DR RR R R RR R. .. . . .. . E EE E E EE ER RR R R RR RG GG G G GG G N NN N N NN N T TT T T TT TO OO O O OO O R RR R R RR RO OO O O OO OL LL L L LL L
S ST TA AN NB BU UL L T TE EK KN N K K N N V VE ER RS S T TE ES S

stanbul Teknik niversitesi ve Cambridge niversitesinde (ngiltere) renim grd. 1961 ylnda stanbul
Teknik niversitesine asistan olarak kabul edildi. stanbul Teknik niversitesinde, Ord-Prof.Dr.Ing
A.H.Peynirciolu ynetiminde hazrlad Kohezyonlu zeminlerde efektif gerilme, kayma mukavemeti ve su
muhtevas arasnda iliki isimli tezi ile Doktor nvann ald (1963). 1968 ylnda stanbul Teknik
niversitesi, naat Fakltesi, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Krssnde Doent(1968-1973), 1973
ylnda ayn Krsde Profesr oldu (1973-1982). 1982-1992 yllar arasnda Boazii niversitesi Rektr
olarak grev yapt. 1992 ylnda stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesi Zemin Mekanii ve Geoteknik
Anabilim Dalna dnd (1992-2000). 2000 ylnda emekli oldu.

1974-2001 yllar Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Trk Milli Komitesi Sekreteri ve Bakan olarak
grev yapt. 2001de Milli Komitenin eref Bakan olarak grevi devretti.

1987-1994 yllar arasnda Uluslararas Zemin Mekanii ve Geoteknik Mhendislii Avrupada Heyelanlarn
Stabilizasyonu Teknik Komitesi Bakanln yapt.

stanbulda 2001de toplanan XV inci Uluslararas Zemin Mekanii ve Geoteknik Mhendislii Konferansnn
dzenlenmesinde grev ald ve Bakanln yapt.

Zemin Mekanii ve uygulamalar konularnda 17 kitap ve 100 den fazla makale ve teblii yaynland. stanbul
Teknik niversitesi Dergisi Genel Yayn Ynetmeni grevini srdrmektedir (2002-2010). Ynettii dokuz
doktora rencisinden Doent bei Profesr oldu.

16

I.Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans

17

TEMEL TAKVYES YNTEMLERNE YEN BR BAKI

ZET

Mevcut temellerin oturmalarn nlemek ve davranlarn kontrol etmek iin birok yntem
bulunmaktadr. Bu yntemleri yle zetleyebiliriz: (1) Geleneksel temel takviye yntemleri,
(2) Zemini iyiletirme esasna dayal yntemler, (3) Temel yklerini derindeki tayc
tabakaya aktarmak iin kullanlan yntemler.

Bu yntemler, bugnk durumlar erevesinde gzden geirilmitir. Mini kazklarn ve Jet-
grout (Har pskrtme) ynteminin ayrntlarna daha geni deinilmitir. Bu gncel
yntemlerin mhendislik uygulamalarn vurgulamak amac ile rnekler verilmitir.

SUMMARY
Several methods are available to arrest settlements and improve the future performance of
existing foundations. They can basically be classified under three headings, namely, (1)
Convetional underpinning methods, (2)Methods based on soil improvement, (3)Underpinning
by piles.

Each of those three methods are rewieved insofar as their current status is concerned.
Applications of mini piles and jet-grouting system are discussed to greater extent. The case
studies are given to illustate engineering applications of such recent methods.

1. GR

Mevcut temellerin davrann iyiletirmek ve oturmalarn kontrol etmek amac ile eitli
temel takviye yntemlerinden yararlanlmaktadr. Bu yntemleri snfa ayrmak
mmkndr:

(1) Geleneksel temel takviye yntemleri ile temelin geniletilmesi ve/veya derinletirilmesi
yoluyla temel davrannn iyiletirilmesine allr.
(2) Temel altndaki zeminin iyiletirilmesine dayal yntemler. Temel zemini, imento
enjeksiyonu, kimyasal enjeksiyon veya jet-grout kullanlarak iyiletirilir.
Prof. Dr. Ergn Torol
18

(3) Temel ykleri daha derindeki tayc tabakaya aktaran yntemler. Bu amala akma
kazklar, itmeli kazklar, mini kazklar, jet-grout kolonlar kullanlr.

Bu yntemleri ele almadan nce, ksaca, neden temel takviyesine gereksinim duyulduuna
bakalm. Temel takviyesi, balca amala uygulanr (Thornburn, 1993):

(1) Mevcut yaplarda deiiklik yaplmas istenildiinde. Eski ve tarihi yaplarn
yenilenmesi veya bunlara yeni bir ilev kazandrlmas iin ngrlen deiiklikler,
yap yklerinin artmasna neden olabilir. Bu durumda temellerin yeni ykleri
tayabilecek ekilde takviyesi gerekir.

kinci snf eski eser olarak ayrlan yaplarn d cephelerinin korunmas kayd ile,
ilerinde yapsal deiiklie izin verilmektedir. Bu gibi deiiklik ve ilave ykler, nemli
temel sorunlar karabilmektedir.

(2) Koruma amacyla. Yaplarn stabilitesinin aada saylan nedenlerle tehlikeye
girmesi halinde, korunmas ve iyiletirilmesi iin temel takviyesi gerekebilir.

(a) Komu arsada yaplan derin bir kaz, s temelli yaplarda oturmalara ve temel
zemininde hareketlere yol aar. Yapy emniyete almak amac ile temellerin takviyesi
ve derinletirilmesi icap edebilir. Benzer ekilde metro kazlar veya sokak kotunun
alaltlmas da temel takviyesine gereksinim dourur.
(b) Mevcut yaplar tadil ederken yap yklerinin kaldrlmas veya bodrum kazanmak
iin kas yaplmas sonucu zeminde nemli elastik veya kalc deformasyonlar
meydana gelebilir ve temellerin takviyesi gerekebilir.
(c) Mevcut yaplarn yaknndan boru, kanal, tnel, v.s. geirilmesi gibi durumlarda temel
takviyesi gerekebilir.
(d) Killi zeminlerde kuruma nedeniyle veya aa kklerinden kaynaklanan oturmalar
meydana gelebilir. Kurumaya kar, 1.50-2.00m. derinlie inen s bir temel takviyesi
yeterli olabilir. Aa kklerine kar ise, temel takviyesi kk sisteminin iyice
aasna kadar indirilmelidir.
(e) Endstri devaml gelimekte, fabrikalar yeni retim yntemlerini benimsemektedir.
Bu yntemlerin getirdii makinelerin douraca titreimlere kar temellerin
takviyesi zorunlu olabilir.

19

(f) Yer alt su seviyesinin deimesinin yol aaca ilave oturmalara kar da nlem
alnmas gerekir.

Hangi amala kullanlrsa kullanlsn temel takviye yntemine karar vermeden nce,
sondajlar, deneme ukurlar ve numuneler zerinde yaplacak laboratuar deneyleri ile dikkatli
bir zemin incelemesi yaplmaldr.

Eer temelin oturmalara kar takviyesi gerekiyorsa temel ykleri oturmalardan
etkilenmeyecek bir derinlie aktarlmaldr. Bunun iin de arazi profilinin ve zemin
zelliklerinin bilinmesi gerekir. te yandan, temelin takviye edilmesini gerektiren neden iyice
belirlenmelidir. Oturmalarn kayna ok derinde ise (Maden oca almas gibi), temellerin
kazklar zerine oturtulmas bir yarar salamayacaktr.

2. GELENEKSEL YNTEMLER

Temel takviyesinde ilk akla gelen yntem, kaz yaplmas ve mevcut temel altnda bir beton
ktlesi oluturulmasdr (Paterson, 1970)

Bu yntem, kaz derinliinin fazla olmas veya yer alt suyunun meydana getirdii sorunlar
nedeniyle her zaman ekonomik olmayabilir. Ya da yap ykleri ok byktr, bir ilave beton
ktlesi kabul edilemeyecek oturmalara neden olabilir.

Mtemadi bir smelin takviyesi iin temelin alt, anolar halinde kazlr. Desteksiz
braklabilecek uzunluk, usulne gre ina edilmi tula duvarlarda 1.50-2.00m. yi
gememelidir. Herhalde, herhangi bir aamada desteksiz kalacak uzunluk yap uzunluunun
drtte birinden fazla olmamaldr.

Betonlama, mevcut temelin 5-10 cm. altna gelene kadar srdrlmeli, betonun prizi ve
ekilmesi beklenmelidir. Daha sonra kuru har ile tam temas salanr. Bazen aradaki
boluklarn doldurulmas iin imento enjeksiyonundan yararlanlr.

Salamer(1991), mnferit smeller zerine oturan kooperatif binalarnn hemen yanndan yol
gemesi nedeniyle, 5-6 m. Derinliinde kaz yaplmas sonucu, stabilitenin bozulmasn
nlemek iin yol seviyesinin altna inen kuyu ayaklarla baarl bir temel takviyesi yapmtr.
20

Her smel drt ano halinde takviye edilmi, mevcut temel ile ayak arasndaki boluk plaka
sokularak sklanmtr.

3. TEMEL ZEMNN YLETRLMES

3.1. Enjeksiyon

Temel takviyesi amacyla kullanlan iyiletirme yntemlerinden birisi enjeksiyondur. Genelde
zeminlerin geirimliliinin azaltlmas ve kayma mukavemetinin arttrlmas amacyla
kullanlr.

Enjeksiyon tekniklerini drde ayrmak kabildir (Gallavresi, 1992; Ewert, 1985)
(1) Hydrofracture enjeksiyonu,
(2) Sklama enjeksiyonu,
(3) Geirimsizlik enjeksiyonu,
(4) Jet-grouting(Har pskrtme)

3.1.1. Hydrofracture enjeksiyonunda, imento esasl harla zemin 10 kg/cm
2
kadar bir
basn altnda paralanr. Bylece, zemin iinde enjeksiyon mercekleri ve tabakalar oluur.
Birbiri ile balantl olmayan boluklar doldurulur, hatta zemin bir miktar skr.

Hydrofracture enjeksiyonu, genelde kelmi zeminlere uygulanr. Kontrol gtr.
evredeki yaplara zarar verme riski byktr. Paralanmann balad, enjeksiyon basncnn
dmesi ile anlalr.

3.1.2. Sklama enjeksiyonu. Zemin-imento harc olduka byk bir basnla (35 kg/cm
2

gibi) zemine baslr. Gevek veya rselenmi zeminleri sktrmak ve zeminin birim hacim
arln arttrmak iin kullanlr. Bylece, youn, niform bir ktle oluturulur.
Hydrofracture enjeksiyonuna gre enjeksiyon noktasndan ok uzaa gitmeyen bir
enjeksiyondur. Zemin yzne yakn yerlerde kabarmalara yol aabilir.

Sklama enjeksiyonunun harc imentolu veya imentosuz siltli kumdur. Bu har gevek
zeminleri sktrmakta baar ile kullanlmaktadr. Sklama enjeksiyonunun kullanld
balca yerler,

21

(1) Gevek dolgularn veya gevek doal zeminlerin sktrlmas,
(2) Yaplarn kaldrlmas,
(3) Ayaklarn takviye edilmesidir.

A.B.D.nin eitli yerlerinde ina edilmi, 14.5 m. Yksekliinde, 30 m. apndaki akaryakt
tanklarnda meydana gelen farkl oturmalarn tanklar boaltlmadan kontrol altna alnabilmesi
iin, inaat gabarisi dndan sklama enjeksiyonu yaplm ve baarl sonular alnmtr
(Berry, Buhrov, 1992)

3.1.3. Geirimsizlik enjeksiyonu. Enjeksiyon ile zeminin boluklar, zeminin hacmi veya
yaps deitirilmeden doldurulur. Kullanlan enjeksiyon harc, zeminin dane ap dalmna
bal olarak ok eitli olabilir. k, permeabilite says 10
-3
cm/sn olan zeminlerde silikat esasl,
10
-4
cm/sn olan zeminlerde reine esasl harlar kullanlr.

Son yllarda, ince daneli imento ile oluturulan sspansiyonlar, daha ince zeminlere
enjeksiyon yaplmasn mmkn klmtr (ncecik, enol, 1994).

3.2. Enjeksiyon Harc Trleri

En basit har, su iinde imento sspansiyonudur. imento harlar, erozyon ile veya gevek
ayrk daneli zeminlerin sarsntlarla boalmas hallerinde kullanldr. Bazen temel altna
basnl imento enjeksiyonu ile oturmu olan temelin bir miktar kaldrlmas salanr.

imento harlar, imento arlnn su arlna oran ile karakterize edilir. Bu harlar
nemli lde kelmeye maruz kaldklarndan stabil saylmazlar. Stabil olmayan harlarn
sulandrlsa da kumlara ve akllara yaplan enjeksiyonlarda kullanlmas doru deildir.

Kaba kumlarda veya kumlu akllarda kimyasal enjeksiyon kullanlr. Bylece, temel
altndaki zeminde istenilen seviyeye kadar bir blok oluturulur. Yannda kaz yaplacak
temellerin emniyete alnmas gibi hallerde sk kullanlmaktadr.

Enjeksiyon harlar ayr snfa ayrlabilir:

22

(1) Daneli sspansiyonlar, imento, kil, bentonit, bazen de kum ile hazrlanr, kelme
hzna gre stabil veya stabil olmayan harlardr.
(2) Kimyasal harlar da denilen solsyonlar. Bunlar Newton svlardr. Organik
monomerlerden (Acrylamides, phenoplast, aminoplast)yaplr. Viskoziteleri suyunkine
yakndr ve piriz yapana kadar da sabit kalr. Bunlara, ou kez organik reine denir.
Kimyasal harlarn yzlerce eidi bulunmaktadr.
(3) Gazlarn emlsifiye edilmesi ile elde edilen kpkler de enjeksiyon harc olarak
kullanlr. Bu kpkler, kabarma says ile tanmlanr. Kabarma says, gazn hacminin
svnn hacmine orandr. Bu say zeminin boluk oranna edeerdir.

Zeminin enjeksiyon kabul edilip edilemeyeceini anlamak iin en iyi gsterge, zeminin
permeabilite katsaysdr. Kimyasal enjeksiyon harlar taneli olmad iin kullanlabilmeleri
dorudan zeminin permeabilite katsaysna baldr. Taneli enjeksiyon harlar iin ise baz alt
snrlar vardr (Littlejohn, 1993). Bu snrlar,
imento harc iin 5x10
-4
m/sn,
Kimyasal har iin 1x10
-6
m/sn dir.
Temel zemininin iyiletirilmesinde kullanlan dier bir yntem jet-grouting (Har
pskrtme)dir. Bu yntem, temel yklerinin tayc tabakalara aktarlmasnda da kullanld
iin o blmde ele alnacaktr.

4. TEMEL YKLERNN DAHA DERNDEK TAIYICI TABAKALARA
AKTARILMASI

4.1. Ayaklar ve kazklar

evredeki inaat nedeni ile veya yklerin artmas, v.s. yznden meydana gelecek oturmalar
nlemek iin yapdan geleneksel temel takviyesi, bazen temeli derinleerek bir ayak
oluturulmasna dnr. Yurdumuzda gelitirilen kuyu yntemi buna bir rnektir.

Tayc tabakann derinde oluu, ayak kazlmasnda karlalmasnda karlalan glkler,
ayak veya kuyu yaplmasn nleyebilir. Bu gibi durumlarda, kazklar veya jet-grout
kolonlar kullanlr.

23

Temel takviyesinde kazklar, duvarn iki yannda olmak zere ift ift imal edilir. Eer
binann ierisinde kazk yaplamyorsa bu kez darda yaplan kazklara duvar portafo olarak
tatlr.

Yerinde dkme betonarme kazklar, yapm srasnda fazla sarsntya yol amadklar iin
temel takviyesi ilerinde yaygn olarak kullanlr. Yer alt su seviyesinin altndaki kumlu
zeminlerde ykanma olmamas iin delik delme ileminin dikkatle yaplmas gerekir.

elik akma kazklar, eilme momentine veya yanal ykler olmas durumunda kullanlr.

Temel takviyesinde kullanlan dier bir tr ise itmeli kazklardr. lke olarak ksa paralar
halinde zemine bir kriko vastas ile itilerek sokulur. Nihai kriko yk, kazk servis yknden
en az %50 daha byk olarak seilir. Bylece, gvenlik says, 1.5 alnm olur. tmeli kazk
uygulanmasnda nemli nokta, kriko boaltlmadan nce temel ve kazk arasna salam bir
takoz yerletirilmesidir.

Temel takviyesi iin son yllarda eitli apta kazk kullanlmaktadr. Yapm kolayl
nedeniyle kk apl, zemin delinerek ve enjeksiyonla doldurularak oluturulan kazklarn
kullanlmas yaygnlam bulunmaktadr. Bir tasnife gre (Thornburn, 1993) ap 300 mm.
le 600 mm. Arasnda olan kazklara kk apl kazk, ap 300 mm. le 75 mm. Arasnda
olanlara mini kazk, ap 75 mm. Den kk olan kazklara mikro kazk denilmektedir.

Mini ve mikro kazklarn belirgin zellii, ankraj yapmakta veya enjeksiyon iin kullanlan
ara, gerelerle ve konvansiyonel kazk makinelerinin giremedii yerlerde dahil kolayca imal
edilebilmeleridir (To, Watts, 1994).

Mini ve mikro kazklar, daha byk apl kazklarn temelin dnda yaplmalar
zorunluluundan kaynaklanan sorunlar ortadan kaldrmaktr. Bu kazklar, temeli rotari ile
alan ufak apl deliklerle geerek tayc zemine ulamaktadr. Pali radice (Kk kaz)
ad verilen sistemle eitli alarda eimli yerinde dkme betonarme kazk yaplmaktadr
(Lizzi, 1993). stenilen derinlie inildiinde 100 mm. apl tiplerinde elik ubuk, daha byk
apl (300 mm.ye kadar) olanlarda bir boru veya kafes delie indirilir. Gevek zeminlerde
veya yer alt su seviyesi altnda uygulanmas gtr.

24

ekil 1. de Jackson, Mississiide bir karayolu kprsnn temellerini takviye iin kullanlan
bir pali radice uygulamas grlmektedir.

ekil 1

Alanya-Obakyde 1986-1987 yllarnda eitli kalnlklarda dolgu toprak zerinde ina
edilmi 18 adet be katl binada 1991 ylna gelindiinde 60-70 cm. ye varan farkl oturmalar
grlmtr (Torol ve dierleri, 1994). Toplam ve farkl oturmalarn sahada yer yer tama
gcnn almasndan kaynakland anlalm, temellerin 120 mm. apl ve 8 mm. et
kalnlna sahip mini kazklarla takviyesine karar verilmitir. Bu arada ar derece oturmaya
maruz kalan iki blok ise sadece takviye edilmekle kalmam; binann btn kolonlar
krikolara alnm, bylece 40 kriko yardm ile ar oturan taraflar 305 mm. kaldrlarak bina
dzeltilmitir. Temel takviyesi yapldktan sonra yaplar 6 ay gzlenmi; herhangi bir oturma
veya deformasyon kaydedilmemitir. 10.65x41.85 m. Taban alanndaki dzeltilen bloklarn
birer kelerinin oturmas 0.0 kabul edilerek hesaplanan farkl oturmalar, birinci blokta 34.8
cm., 52.0 cm., 21.0 cm., dier blokta 22.5 cm., 37.2 cm., 12.3 cm. idi.

Baka bir rnekte, aplar 100 mm., boylar 6.25 m.-7.26m. olan mini kazklar kullanlarak
dipsiz Beaumont Kili iindeki temellerin takviyesi ile ilgili olarak kazk ykleme deneyleri
yaplm, evre srtnmesi deerlerinin o yrede yaplan byk apl kazklar iin elde edilen
deerler ile uygunluk gsterdii belirlenmitir(ONeill ve Pierry, 1989).

25

4.2. Jet-grout yntemi

Gerek temel altndaki zeminin iyiletirilmesi gerekse temel yklerinin daha derinlerdeki
tayc tabakalara aktarlmasnda dier bir yol jet-grout har pskrtme yntemidir.

Jet-grout ynteminin uygulanmasnda iki aama bulunmaktadr : (1) delme aamas, (2)
pskrtme aamas.
(1) Delme aamasnda, jet-grout uygulanacak derinlie kadar delme borusunun
indirilmesi salanr. Bunun iin borunun bitiminde kesici bir u veya boru eksenine
dik bir veya daha fazla azla (nozzle) sahip zel pskrtme valfi vardr.
(2) Pskrtme aamasnda, boru yukar ekilirken imento harc yksek hzla
pskrtlr. Pskrtmenin etkisini arttrmak iin boru bir yandan yukar ekilirken bir
yandan da dndrlr. Bylece, zemin iinde silindirik bir imentolu-zemin ktlesi
elde olunur.

4.2.1. Jet-grout ynteminin gelimesi

Zeminlerin jet-grout yntemi ile iyiletirilmesi olduka yeni bir bulutur. Yntem son
yllarda olduka hzl bir ekilde gelimitir. nce Japonyada ortaya atlm, ardndan
Amerika ve Avrupada teknolojisi gelimi lkeler tarafndan benimsenmitir. Jet-grout
ynteminin benimsenmesinin nedeni, zeminin konsolide edilmesi, geirimsiz hale getirilmesi
veya temellerin takviyesi iin kullanlan geleneksel yntemlerin yetersiz kald birok
durumda zm oluturmasdr.

Jet-grout yntemi, ilk kez Japonyada Yamakado ve arkadalar tarafndan uyguland.
1970 ylnda Nakanishi ve arkadalar, Chemical Churning Plant (CCP) yntemini
nerdiler. Bu yntemde, yksek hzl imento harc yatay olarak pskrtlmekte bu esnada
harcn pskrtld boru kendi etrafnda dndrlerek yukar ekilmekteydi.

Hemen hemen ayn zamanda Yahiro ve arkadalar Jet-grout yntemi adyla yeni bir
gelitirme yapt. Daha sonralar, bu ve benzer yntemler hep Jet-grout yntemi olarak anlr
oldu. Yahiro ve arkadalar diyafram duvar yapmn dnmlerdi. Yksek hzl bir su jeti
kullanarak zeminde bir yark amakta sonra bu yark aadan balanlarak imento harc jeti
kullanlarak talatrlmaktayd.
26

1972de CCP Grubu, Jumbo jet special grout yntemini ortaya att. Bu yntemde
imento jetinin hz arttrlyor, ayrca imento jeti bir hava jeti klf iine alnyordu.
Bylece, CCP yntemi ile oluturulan 40-70 cm. lik kolonlar yerine 80-160 cm. lik kolonlar
imal edilmeye balanld.

kinci grup ya da Jet-grout grubu, ince diyafram duvarlar yaparken rekabetin zorlamas ile
kolon yapmna balad. Bylece, imalat firmann ismine izafeten Kajima veya Jet-
grout kolonu yntemi ortaya kt. Yntemin esas delmenin hzl bir su pskrtlmesi ile
salanmas, imento harcnn ayrca verilmesi idi. Su jetinin yaylma hz daha byk olduu
iin etkisi ok uzaa gidemez. Oysa daha dar bir a ile yaylan hava jeti klf ile suyun
etkisini daha uzaa tamak mmkn olmaktadr ( Yahiro, Yoshada, 1973).

1980de CCP Grubu, Super Soil Stabilization Management (SSS-MAN) yntemini ortaya
att. Bu yntemde ok byk apl kolonlarn yapm amalanyordu. Basnl hava ile
zarflanm yksek hzl su jeti zeminin oyulmas amac ile kullanlyor, paralanan zemin su
ile birlikte ayr bir sirklasyon devresi ile dar karlyor, zemin iinde meydana gelen
boluk imento harc ile dolduruluyordu. Bylece, zellikle kohezyonsuz zeminlerde geni
apl kolonlarn oluturulmas kabil oluyordu. Su jetinin yaylma as byk olduu iin
etkisi ok uzaa ulaamaz. Oysa daha dar a ile yaylan hava jeti klf ile suyun bu etkisini
daha uzaa tamak mmkn olmaktadr (Yahiro, Yoshuda, 1973).

Gnmzde yntem hala gelimektedir. Bir yandan iyiletirilen zeminin ap bir yandan da
verimlilik asndan nemli mesafeler alnmtr. Debi, hz, tulumba basnc, harcn younluu
ile ilgili ilerlemeler salanmtr. Pskrtme deliklerinin says, ap, ekli verim asndan
nemlidir. te yandan, borunun dnme ve yukar ekilme hznn geoteknik (dane ap,
derinlik, su basnc gibi) deikenlere bal olarak her i ve yerde yeniden dzenlenmesi
gerekmektedir.

Son yllarda teknolojide nemli gelimeler meydana gelmitir. Yksek basnl pompalar
yaplmtr. Bylece, byk debiler ve basnlar elde edilmitir. Su pompalar iin 60 Mpa,
imento harc pompalar in 80 Mpa deerlerine varlmtr. Su imento karm dzenekleri
gelitirilmitir. Elverisiz koullara uygun aletler yaplmtr. zetle, bu gelimeler, (1)
kullanlan aralarn gvenirliini byk lde arttrm, (2)yapmda insan gc gereksinimi

27

azaltm, (3)jet-grout imalinde gerekli yan alma ve hazrlklarn daha abuk
yaplabilmesini salamtr.

4.2.2. Snflandrma

Jet-grout yntemleri, tek akkanl, iki akkanl, akkanl olarak snflandrlabilir.

Yamakado ve dierleri, ayn yl Nkanishi ve dierleri tarafndan nerilen ynteme tek
akkanl yntem de denir (Kauschinger ve dierleri, 1992). Jet-grout yntemleri arasnda
en basitidir. Yksek hzla pskrtlen har zemini keser, yerini deitirir ve zemin ile
kartrr. Har basnc 20-40 Mpa, pskrtme hz 50 m/sn., debi 3 lt/sn. mertebesindedir.
Dnen boru 100-150 mm/dk. Hzla yukar ekilir.

Dier jet-grout tekniklerinin etkinlii, kolon dorultusu deyden yataya gittike azalr. Bu
yzden tek akkanl yntem zellikle tnellerde, yatay veya yataya yakn dorultularda
baar ile uygulanr.

Tecrbeler, jet-grout kolonunu yaklak kolon apnn yars kadar uzaklktaki zemini
sktrdn gstermitir.

Tek akkanl yntem ile oluturulan kolonlarn ap, dier yntemlerle oluturulanlardan
daha kktr. Bununla birlikte, tek akkanl yntemle oluturulan kolonlarn aplar, killi
zeminlerde 40-80 cm., ayrk daneli zeminlerde 50-120cm. olmaktadr (ekil 2).

ki akkanl yntemde CCP Grubunun Jumbo jet ynteminde olduu gibi imento harc,
bir hava jeti klf iinde pskrtlmektedir. Zemini kesen yksek hzl imento harc, bir hava
jeti iinde uygulanarak kolon aplar iki katna karlabilmektedir.
Kolon apnn bu ekilde artmasnn nedenleri yle zetlenebilir:
(1) Basnl hava, har jeti ile yer alt suyu arasnda bir tampon blge oluturur.
Bylece, daha geni bir zemin hacmini etkilemek mmkn olur.
(2) Kesilen zeminin dourduu alkanty yenmek iin harcanmas gereken
enerjiden tasarruf edilir.
28

(3) Kesilen zeminin uzaklatrlmas kolaylar. Hava jeti hz kesildikten sonra,
yzeye doru ykselmesi srasnda, zemin dkntsnn de kolaylkla zemin
yzne ulamasn salar.

akkanl yntem jet-grout yntemleri arasnda en karmak olandr. Bu yntemde,
zemin yerine enjeksiyon harc ikame edilir. CCP Grubunun Super Soil Stabilization
Management (SSS-MAN) yntemi bu esasa dayanr.

akkanl yntem ile en byk apl jet-grout kolonlar elde edilir. Tipik kolon aplar,
killi zeminlerde 50-150 cm., kumlarda 50-300 cm. olabilmektedir.

Zemini paralamada kullanlan su jetinin debisi 1 lt/sn, basnc 40 MPa dr. Su jetinin hava
klfnn basnc 0.8 MPa dr. Borunun dnme hz 5 devir/dk., yukar ekilme hz 50 mm/dk.
dr.

4.2.3. Jet-grout yntemi nerelerde yararldr

Jet-grout ynteminin stnlkleri yle zetlenebilir:

(1) evre kirliliine yol amadan zeminlerin stabilize edilmesinde yararldr.
(2) Temel takviyesi srasnda yapnn deformasyonu ok az olur veya hi olmaz.
(3) Nispeten ufak apl bir delikten balanarak geni kolonlar imal edilebilir.
(4) Yksek riskli inaatlarda can gvenlii salanr.
(5) Jet-grout kolonlar, istenilen bir derinlikten balayarak istenilen bir derinlie kadar
imal edilebilir. Bu yzden, taban kabarmasnn nlenmesi veya tnel yapmnda
geirimsizliin zemin yznden salanmas gibi problemlerin ekonomik zmne
elverilidir.
(6) Arazi artlarna bal olarak inaat sresini %30-60 ksaltr(Burke ve dierleri, 1989)


29

ekil 2. Jet-grout kolonu imali

30

Bu stnlkleri ile birlikte Jet-grout ynteminin uygulanmasnda baz glklerle de
karlalmas olasdr. En nemli glk, zemin koullar nedeniyle geometri ve
mukavemette ortaya kan deikenliktir.

Yk tayan kolonlarn apnn mmkn olduu kadar ayn olmas istenir. Bu yzden
iyiletirmeye daha az cevap veren tabakalar geilirken dikkatli olunmaldr. Kolonlar zellikle
niform zeminlerde ok baarldr. Btn uygulamalarda, ap ve mukavemette meydana
gelebilecek deiiklikler gz nnde tutulmaldr.

4.2.4. Kalite kontrol

Mukavemet ncelikle sz konusu ise imento miktar arttrlr. imento su oran genellikle
05-1.0 arasnda olur. Bu oran zemin cinsine, zemin permeabilitesine, zeminin su muhtevasna
bal olarak belirlenir. imento su oran, kilde kumdakine gre ok daha kktr.

Jet-grout kalitesine etkiyen deikenler,
(1) Pskrtme delii (nozzle) boyutu ve ekli,
(2) Uygulanan basn
(3) Enjeksiyon harcnn nitelii,
(4) Borunun dnme hz
(5) Borunun ekilme hz
Kuzey talyada alvyonda yaplan iyiletirmede zemin-imento karmnn serbest basn
direnci
q
u
=60-70 MPa
bulunmutur. Roma civarnda kumlu arazide serbest basn direnci,
q
u
=30 MPa
bulunmutur. Bununla birlikte az siltli kumda
q
u
=10 MPa
gibi bir serbest basn direnci olaan karlanmaktadr.

Kil yzdesi fazla olursa serbest basn direnci
q
u
=1.5-2.5 MPa
deerine debilir.

31

Genelde, kum ve aklda, tek akkanl sistem ile uzun sreli mukavemet 10-30 MPa deerine
ulamaktadr (Gallavresi, 1993). Yksek plastisiteli zeminlerde ise imento miktarn ok
arttrmadan 2-3 MPa n stne klmamaktadr.

Siltli killi zeminlerde iyiletirme sonucunda elde olunan serbest basn direnleri geni bir
aralkta deiir. Benzer deiim elastisite modllerinde de grlr. inde silt bulunan kumlu
zeminlerde serbest basn direncinin
q
u
=25-27 MPa
deerleri iin elastisite modl
E=6500-2500 MPa
arasnda deimitir.

4.2.5. Jet-grout antiyesi

Bir Jet-grout antiyesinde bulunmas gerekli balca aralar, amur sirklasyonuna elverili
delme makinesi, otomatik kartrma dzeni, enjeksiyon takmdr (Otomatik ykleyici ve
basn tulumbalar).

Yksek basn pompas su devresinde kullanlr. imento harc enjeksiyonu iin orta basnl
bir pompa (12 MPa) yeterlidir. Hava genelde 24 m
3
/dk y 1.2 MPa basnla veren bir
kompresr ile salanr.

Orta ve ince daneli zeminlerde rotari ile, akll, iri daneli zeminlerde darbeli rotari ile alr.
Hareket kabiliyeti fazla bir makine ile allmas iin hzn arttr.

4.2.6. Uygulama alanlar

Jet-grout ynteminin uygulama alanlar yle zetlenebilir:
(1) Temel takviyesi,
(2) S kazlarda evlerin tutulmas
(3) Kaz tabanndan su gelmesinin nlenmesi
(4) Tnel zemininin iyiletirilmesi
(5) ev stabilizesinin iyiletirilmesi
32

(6) Binalara ilave temel yaplmas
(7) Oyulmaya kar korunma
(8) Cut-off yaplmas

Jet-grout yntemi ksa zamanda yaygn bir uygulama alan bulmutur.
talyada bir geirimsizlik perdesi yapmnda kullanlan jet-grout yntemi ile ilgili ayrntl
bilgiler verilmitir (Aschieri ve dieleri, 1983). Porto Tolle termik santrali inaatnda, dearj
kanalnn diyafram duvarlar geirimsizlii salayamam, evredeki zeminin ayrlmaya
balad grlmtr. Bunun zerine kanaln ii suyla doldurulup zeminin ayrlmas
nlenmi ve diyafram duvar evresine sra Jet-grout kolonu ile oluturulan bir
geirimsizlik perdesi imal edilmitir. Jet-grout kolonlar, bir yanda -4.40 m. le -13.00 m.,
dier yanlarda +1.50 m. le -13.00 m. arasnda imal edilmitir. Delik rotari usl ile zemin
yznden 17.5 m. Derine kadar alm, ubuk yukar ekilirken 0.4 m./dk. hzla ekilirken 20
devir/dk. hzla dndrlmtr. Enjeksiyon harcnn debisi 100 lt/dk., her metre delik iin
enjeksiyon miktar 0.25 m
3
olmutur.

Aschieri ve dierleri (1983), zeminin dane birim hacim arlnn 27 kN/m
3
(S), imentonun
birim hacim arl 30 kN/m
3
(C) olduuna gre, suya doygun har zemin karmnn birim
hacim arlnn

= (1 + S/W + C/V) / (0.1 + 0.37 S/W+ 0.33 C/W) [kN/m
3
]
ifadesi ile verilebileceini gstermitir. Bu ifadede SAV ve C/W kuru zemin ile su, imento
ile su orann gstermektedir.

Geirimsizlik perdesinin davran uzun sre izlenmi, szma olup olmad kontrol edilmitir.
Szma nlendii gibi, "jet-grout" uygulamas sonunda civardaki mevcut yaplarda da
gzlenebilir bir deformasyon meydana gelmemitir.

Yeralt su seviyesi altnda yaplan derin temel ukurlarnn geirimsizliinin salanmasnda
"jet-grout" ynteminin kullanlmas faydal olmaktadr (Tausch, 1992).


33

4.2.7. Bir rnek: Kksu Kasr temel takviyesi

Kksu Kasr, Boazii'nin Anadolu yakasnda, Kksu ayr'nn deniz tarafndadr.
Boaz'n dar bir yerinde bulunuu, zengin sslemeleri ve doaya uyumu ile dikkati
ekmektedir (Eldem, 1979; Glersoy, 1985; Glsn, 1993; Torol, 1993).

Kasr, bir zemin ve iki kattan olumutur. 18. yzyln ortalarnda ayn yerde klasik Osmanl
slubunda ahap bir kasr yaplmt. Bu kasra ait temel kalntlarna onarm srasnda imdiki
kasrn temellerinde rastlanmtr.

imdiki Kksu Kasr 1856'da Abdlmecit (1839-1861) dneminde yaplmtr. Daha sonra
Abdlaziz (1861-1876) d grnn ok sade bularak cephelerdeki kabartma sslemeleri
ekletmitir (Fotoraf 1).

Kksu Kasr, kalnl deniz tarafnda 20-23 m., kara tararnda 13-15 m. yi bulan deniz
oluumu gevek ve yumuak tabakalar zerinde ina edilmitir. nce bir dolgu tabakas altnda
gney tarafta 5.60 m. kalnlnda cvk kvamda az akll siltli kil, bu tabakann altnda
11.00 m. kalnlnda gevek az killi orta kabuk, daha altta 3.00 m. kalnlnda orta sk az
kumlu ince kabuk; kuzey tarafta ise, 3.00 m. kalnlnda kum akl, altnda 1.50 m.
kalnlnda cvk kvamda ince akll siltli kil, altnda 10.00 m. kalnlnda gevek az killi
iri kabuk, daha altta ise 3.00 m. kalnlnda yumuak kvamda iri kabuklu kil arazi profilini
oluturmaktadr. Taban kayas, batya doru 13 - 15 eimlidir (ekil 3). Yeralt su seviyesi
0.70 - 0.80 m. derinliktedir.

Onarm srasnda ortaya kan atlak ve deformasyonlarn incelenmesi amacyla 1975-1976
yllarnda bir alma yaplmtr (Torol, Yorulmaz, 1976). Bu almada, yapnn rijit bir
cisim gibi dnd ve oturduu belirlenmitir. Kasrn 120 yllk mazisine ait kayt
bulunmad iin bir sre gzlem yaplmasnn yararl olaca bu ilk almann sonular
arasndadr.

34

ekil 3. Kksu Kasrnda anakaya derinlikleri

Bu tarihten 1989 ylna kadar, eitli zamanlarda eitli kii ve kurulular tarafndan yapnn
stabilitesini arttrmak amac ile almalar yaplmtr. Hareketlerin arzi nedenleri olarak
grlen Kasrn arkasndaki yoldan geen ar vastalar yasaklanm, Kasrn hemen yanndaki
iskeleye vapur seferleri durdurulmutur. Ky evlerinin iyiletirilmesi amac ile deniz iinde
dolgu yaplm (1980), bahede Kasr evreleyecek ekilde, kayaya kadar ulaan 55 adet
sklama enjeksiyonu yaplm (1983-1984) ve nihayet beton bloklarla rhtm yaplmasna
balanlmtr (1987).

Kksu Kasrndaki atlak ve deformasyonlar ilk kez 1975 ylnda fotogrametrik llmtr
(Torol, Yorulmaz, 1976), Kasrn deyden sapmas ve zellikle i meknlardaki atlaklar iyi
bir ekilde belirlenmitir. Daha gelimi fotogrametrik yntemler kullanlarak Nisan 1993 ve
Haziran 1994 tarihlerinde iki seri lme alnmtr.

35

Fotoraf 1
36

Bu lmelerde Kasrn kelerinin 4 seviyede deyden ayrlmalar ve hareket dorultular
belirlenmitir. Bu lmelerden Kasrn yaklak Dou-Bat dorultusunda denize doru
eilmi olduu grlmtr. Deyden en byk ayrlma, Gney-Dou kesinde ve 17.4 cm.
dir.

Ocak 1989 tarihinden itibaren Kasrn ve bahesinin hareket ve deformasyonlarnn
incelenmesine yeniden balanmtr. Binann yakn evresinde bahe iinde 5, dnda 2,
binann deniz tarafnda 2 adet ve binadan yaklak 390 m. ve 320 m. uzaklkta, mr Tepe'nin
zerine 2 adet olmak zere toplam 11 adet "pilye" yerletirilerek bir mikro jeodezik a
oluturulmutur.

Mays 1989'dan balyarak bu noktalar gzlenmi, almalar Austos 1991'e kadar
srdrlmtr.

Aralk 1991'de tahrip edilme tehlikesine kar birinci derece triyanglasyon noktas olarak
ina edilmi 6 noktal bir kontrol a kurulmutur. Ada 4 sabit noktadan ilcisi Kksu
Sevda Tepesinde, biri Boazii niversitesi Atatrk Korusunda, dieri Anadolu Hisarndadr.
Deformasyon noktalarnn de Kasrn atsnda yer almaktadr. Bu lmeler, 16 Ekim
1992'de balayan temel takviyesi almalarna yetimi ve inaat srasnda yapda herhangi
bir hareket meydana gelip gelmediini kontrol amacyla da kullanlmtr.

lme sonular, Kasrn bahesinde denize doru hareket ve kme eklinde hareketler
olduunu gstermitir. Mays 1989 tarihinden balayarak yaplan lmelerde bir art eilimi
gzlenmi, nce bahedeki lmelerde grlen bu eilim, bina iin tehlikeli boyutlara varm,
son lmelerde binada da oturmalar grlmtr. zellikle Ekim 1989'dan sonra deniz
tarafndaki oturma ve hareketlerin artm, gzle grlr hale gelmitir. Rhtm ve deniz
tarafndaki duvar su altnda kalm, deniz tarafndaki ssl kap tehlikeli bir biimde denize
doru yatnca sklerek korumaya alnmtr. Kasrn temellerini oluturan ahap zgara ve bu
zgara altndaki ahap kazklar bir radye gibi davranm, bu apta oturmalar karsnda
yapnn daha fazla hasar grmesini nlemitir.

Oturma ve deformasyonlarn hzlanmas ve st yapda atlak, ayrlma ve bahede gzle
grnr hareketlerin meydana gelmesi, temel takviyesini gncel hale getirmitir. Takviye,
yap yklerinin "jet-grout" kolonlar ile kaya tabakasnda aktarlmas ilkesine gre yaplmtr.

37

Kolonlarn boylar, Kuzey cephesinde 23 m. ye ularken, kaya derinliine bal olarak Gney
cephesinde 15 m. civarnda kalmtr. "Jet-grout" kolonlarnn yapmna balanlmadan
deneme kolonlar imal edilmi ve imento su oran 1:1, enjeksiyon basnc 10 MPa olarak
belirlenmitir. Yapmda esas olarak tek akkanl yntem uygulanmtr. "Jet-grout"
kolonlarnn iine d ap 89 mm., et kalnl 9 mm. olan ucu ak elik boru
yerletirilmitir.

Temellerin her iki yannda "jet-grout" kolonlar tekil edildikten sonra bina temelleri yer yer
alarak her iki yana 0.60 x 0.65 m. kesitinde betonarme yanak irileri dklmtr (ekil
4). Bu kiriler, duvar iine 0.20 m. kadar sokulmu, ayrca duvarda oyuklar alarak yanak
kirileri enine kirilerle birbirlerine balanmtr (ekil 5). Yanak Kirileri iine giren jet-
grout kolonlar, yanak kirilerinin omuzlad duvar yklerini kaya tabakasna aktarmaktadr.

Temel takviyesi srasnda, yapda ilave gerilme ve deformasyonlar ortaya kmamas iin
azami itina gsterilmi, kaz ve imalat anolar halinde ve dengeli bir biimde
gerekletirilmitir. naat srasnda ve daha sonra alnan lm sonular bunu
dorulamaktadr.

4.2.8. Hoca Ahmet Yesevi Trbesi temel takviyesi

Kksu Kasrndakine benzer bir uygulama Kazakistan'n Trkistan kentinde bulunan Hoca
Ahmet Yesevi Trbesinin temellerinin takviyesinde yaplmaktadr. Trbe 14. yzylda ina
edilmi, ykseklii 30 m.yi geen, tula bir yapdr. eitli zamanlarda hasara uram,
onarm grmtr.

Yap temelleri ince kum ve silt olarak nitelendirilebilen bir ls oluumuna oturmaktadr.
Kalnl 5-7 m. olan bu tabakann altnda sk akl tabakas vardr. Yeralt su seviyesi
zeminden 7-10 m. aadadr, fakat zaman zaman zemin yzne kadar ykselmektedir.

38

ekil 4. (a) "Jet-grout" kolonlar, (b) Eik "jet-grout" kolonlar, () Donat, (d)
Yanak kirileri, (e) Enine kiriler.

Yap ile ilgili, 1870'denberi alnan oturma kaytlar vardr. Yerel uzmanlar oturmalarn 0.70
m. mertebesinde olduu sonucuna varmtr.

Bu grkemli ve Orta Asya'da byk nem verilen yapnn ne yazk ki, dzenli bir temeli
bulunmamaktadr. eitli zamanlarda yaplm, onarm ve temel takviyeleri ise durumu bir
hayli karmak hale getirmitir.

Temel takviyesi, akl tabakasna giren "jet-grout" kolonlar ile yaplmaktadr. Temeller
yanak kirileri ile omuzlanmakta, betonarme yanak irileri yer duvarn iinden geirilen
raylarla birbirine balanmaktadr (ekil 6).

Kaln duvarlarn bulunduu ksmlarda, yanlardan eitli alarda "jet-grout" kolonlar
oluturularak temel alt zemini iyiletirilmektedir (ekil 7, Fotoraf 2).


39

ekil 5. (a) Kasrn mevcut bodrum duvarlar, (b) "Jet-grout" kolonlar, (c) Yanak kirileri

ekil 6. Hoca Ahmet Yesev Trbesi Temel Takviyesi

40

5. SONULAR

Temel takviyesi yntemleri, temelin geniletilmesi ve/veya derinletirilmesi eklinde
zetlenebilecek geleneksel yntemler, temel zemininin iyiletirilmesine dayal yntemler ve
temel yklerinin daha derindeki tayc tabakalara aktarmay amalayan yntemler olarak e
ayrlabilir.

Hangi yntemin belirli bir durumda daha yararl olacana karar verilebilmesi iin arazi
profilinin ve zemin zelliklerinin sondajlar, arazi ve laboratuar deneyleri ile itinal bir ekilde
belirlenmi olmas gerekir.

Son yllarda ortaya atlan ve yaygn bir kullanm alan bulan mini ve mikro kazklar, "jet-
grout" gibi yntemler, temel takviyesi alannda yeni olanaklar yaratmtr. Kullanlan
aralarn geni hareket kabiliyeti, evre bakmndan en az mahzurlu olular, yksek riskli
inaatlarda can gvenlii salamalar, inaat sresinin ksaltlabilmesi gibi birok yarar
salanmaktadr.

41

Fotoraf 2. Eik jet-grout uygulamas

42

ekil 7. Hoca Ahmet Yesevi Trbesi-Temel yiletirilmesi


43

REFERANSLAR

Aschieri, F., Jamiolkowski, M., Tornaghi, R., 1983, "Case history of a cut-off wall executed
by jet-grouting", 8th ECSMFE, Helsinki, Cilt 1, sf. 121-126.
Ayta, M., rmeci, C, Altan, O., 1976, "Fotogrametrinin tarihsel yaplarn korunmas rol",
T Dergisi, Cilt 34, Say 1, sf.46-54.
Berry, R.M., Buhrow, R.P., 1992, "Settlement, structural failure and in-place repair of above
ground storage tanks", Grouting, Soil Improvement and Geosynthetics, (Ed.R.H.Borden
,R.D.Holtz, I. Juran) Cilt 1, sf.240-251.
Burke, G.K., Lawrence, F.J.,Heller, R.A., 1989, "Jet-grouting for underpinning and
excavation support", Foundation Engineering (Ed. F.H.Kulhawy),Cilt l,sf.29l-300.
Cambefort, H., 1977, "The principles and application of grouting", QJEG, 10(2), sf.57- 95.
Cole, K.W., 1993, "Conventional piles in underpinning", Underpinnig and Retention, Blackie
Academic and Professional, sf. 61-83.
Eldem, S.H., 1979, Boazii Anlar, Aleta, Cilt 2, 376 sf.
Ewert, F.K., 1985, Rock Grouting, Springer Verlag.
Gallavresi, F., 1992, "Grouting improvement of foundation soils", Grouting, Soil
Improvement and Geosynthetics, ASCE Spec.Publ. No.30 (Ed.R.H.Borden, RD.Holtz,
Juran), Cut 1, sf. 194-205.
Greenwood, D., 1987, "Underpinning by grouting", Ground Engineer, April 1987, sf. 21-32.
Glersoy, ., 1985, Kksu, TTOK Yayn, 131 sf.
Glsn, H., 1993, "Baziinde bir Hasbahe", Milli Saraylar 1993JBMM Basmevi, sf.120-
131.
Grkan, O., Bykyksel, G., Sakall, Y., 1994, "Kksu Kasr deformasyon lleri ve
deerlendirilmesi", Prof.Dr.Hclmut Wolf Jeodezi Sempozyumu 3-5 Kasm 1993, Yldz
T.. (Baskda)
Kauschinger, J.L., Perry, E.B., Hanvour, R., 1992, "Jet-grouting-state-of-the-practice"
Grouting,SoiI Improvement and Geosynthetics, ASCE Spec.Publ. No.30,
(Ed.R.H.Borden.R.D.Holtz,I.Juran), Ct 1, sf. 194-205.
Littlejohn, G.S., 1993, "Underpinning by chemical grouting" Underpinning and Retention,
Blackie Academic and Professional, sf.242-245.
Lizzi, F., 1993, "Pali radice structures", Underpinning and Retention, Blackie Academic and
Professional, sf.84-156.
44

Makarchian, M., Poulos, G., 1994, "Underpinning by piles: a numerical study" 13.ICSMFE,
Cilt 4, sf.1467-1470.
Mut, T., 1987, "Jet-grouting metodu ile zemin slah", ZMTM 2.UIusaI Kongresi, Cilt 2,
sf.437.
O'Neill, M.W., Pierry, R.F., 1989, "Behavior of mini-piles used in foundation underpinning in
Beaumont Clay,Houston,USA", Piling and Deep Foundations (Ed.J.Burland,
J.Mitchell), Cilt 1, sf 101-110.
Paterson, A.C., 1970, "Underpinnig", Ground Engineering, sf45-54.
Pryke, J.F.S., 1993, "The Pynford underpinning method", Underpinning and Retention,
Blackie Academic and Professional, sf. 157-197.
Salamer, A., 1991, "Sapanca Masukiye'de temel takviyesi" (Yaynlanmam rapor) Tausch,
N, 1992, "Recent European Developments in Constructing Grouted Slabs", Grouting,
Soil Improvement and Geosynthetics (Ed.R.H.Borden, R.D. Holtz, IJuran), Cilt 1, sf
301-312.
Thornburn, S.,1993, "Introduction", Underpinning and Retention, Blackie Academic and
Professional, sf.1-40.
To, P., Watts, B.D., 1994, "Tension/compression load testing of a minipile" 13.ICSMFE,
Yeni Delhi, Cilt 3, sf.1219-1222.
Torol, E., Yorulmaz, M., 1976, Kks Kasrnda Meydana Gelen atlak ve
Deformasyonlar, T naat Fakltesi, No.24, 26 sf.
Torol, E., Ein, D., Dadabilge, K., Mut, T., 1994, "Underpinning against ground failure,
13.XCSMFE, Yeni Delhi, Cilt 2, sf.603-608.
Torol, E., 1993, "Kksu Kasr ve Zemin yiletirme almalar", Milli Saraylar 1993,
TBMM Basmevi, sf. 132-139.
Yahiro, T., Yoshida, H., 1973, "Induction grouting method utilizing high speed water jet",
8.ICSMFE, Moskova, Cilt4.3, sf402-404.

47

P PP P P PP PR RR R R RR RO OO O O OO OF FF F F FF F. .. . . .. . D DD D D DD DR RR R R RR R. .. . . .. . A AA A A AA AH HH H H HH HM MM M M MM ME EE E E EE ET TT T T TT T S SS S S SS SA AA A A AA A L LL L L LL LA AA A A AA AM MM M M MM ME EE E E EE ER RR R R RR R
S ST TA AN NB BU UL L T TE EK KN N K K N N V VE ER RS S T TE ES S

29.07.1944 tarihinde stanbulda dodu. Ankara Bahelievler Deneme Lisesinden 1961 ylnda, Los
Angelesdeki Leuzinger High Schooldan 1962 ylnda, T naat Fakltesinden 1967 ylnda mezun oldu.
Mezun olduktan sonra, Keban Baraj naatnda alt. 1971 ylnda, T naat Fakltesi Zemin Mekanii ve
Temel naat Krssne asistan olarak atand. 1973 ylnda Doktor, 1978 ylnda Doent ve 1988 ylnda
Profesr oldu. 1975-1976 akademik ylnda Cambridge niversitesinde doktora sonras aratrmalar yapt. T
naat Fakltesinde Zemin Mekanii I ve II, Temel naat I ve II, Tunnelling Design and Construction,
Advanced Soil Mechanics, Advanced Foundation Engineering, Derin Kazlar ve Yer alt Yaplar, Barajlarn
Geoteknik Tasarm, Critical State Soil Mechanics derslerini verdi. 50den fazla yksek lisans tezi ve 8 doktora
tezi ynetti. 1999-2005 yllar arasnda T Yap ve Deprem Uygulama Aratrma Merkezi Mdrln
yapt. 2009 ylnda ayn merkezin mdrlne tekrar atand. stanbulda ve Marmara Blgesinde, T
tarafndan yaplan binalarn deprem gvenliklerinin tespiti ve yaplarn glendirilmesi almalarn ynetti.
Trke ve ngilizce 100den fazla yayn bulunmaktadr.

Prof.Dr. Ahmet Salamer, pek ok byk projede geoteknik danman veya projeci olarak grev yapmtr. Bu
kapsamda Otoyol, Asma Kpr, Viyadk, Tnel, Metro, Demiryolu, Baraj, Hava Liman, Termik-Doal Gaz
Santral, Liman, Tersane, Artma Tesisi, Derin Temel Kazs, Demir elik Tesisi inaatlarnda alt.

Prof.Dr. Glsn Salamer ile evlidir ve bir ocuk babasdr.

48

II. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
49

ARAZ DENEYLERNN GEOTEKNK TASARIMDA
KULLANILMASI
1. GR
Zemin ve temel mhendisliindeki problemlerin zmnde balca iki yntem sz
konusudur. Birinci yntemde, teorik yaklamla elde edilmi bir formlde zemin zellikleri
ve geometrik veriler yerine konarak problem "teorik" olarak zlr. kinci yntemde ise
problem "ampirik" yaklamlarla zlr. Teorik ynteme rnek olarak yzeysel temellerin
tama kapasitesinin Terzaghi'nin ok iyi bilinen teorik tama kapasitesi formlleri ile
hesaplanmasn gsterebiliriz. Dier bir teorik zm ise istinat duvarlarna etkiyen toprak
basnlarnn hesaplanmasdr. Her iki problemde, teorik yaklamlarla karlan
formllerdeki temel veya duvar boyutlar ve zeminin birim hacm arl ile kayma
mukavemeti parametreleri yerine konarak problem teorik yaklamlarla zlr. Teorik
yntemin gelitirilmesi ve giderek daha hassas ve doru zmler retilebilmesi iin
zmde kullanlan teorilerin gelitirilmesi ile birlikte zeminden numune alnmasyla ve
laboratuar deneyleriyle ilgili tekniklerin gelitirilmesi gerekmektedir.
Son yllarda, zemin ve temel mhendisliinde giderek yaygn kullanma alan bulan sonlu
elemanlar yntemi ve dier nmerik yntemler, zemin ve temel mhendislerinin teorik
yntemlerle zemin davrann daha doru modelleyen zmler retmelerine olanak
salamaktadr.
Zemin numunelerinin alnmasnda, tanmasnda ve laboratuvarda deney numunelerinin
hazrlanmas srasnda istenmeyen rselenmeler meydana gelmektedir. Bu sebeple, zemin
zelliklerinin "in-situ" deneylerle belirlenmesi pek ok zemin mhendisi tarafndan tercih
edilmektedir.

(*) Prof.Dr., .T.. naat Fakltesi Geoteknik Anabilim Dal. Bu bildiri, 24-25 Ekim 1996 tarihlerinde
zmir'de toplanan "ZM 6 Zemin ve Temel Mhendislii 6.Ulusal Kongresi" nde, "A. Hamdi Peynirciolu
Konferans" olarak sunulmutur.

Prof. Dr. Ahmet Salamer
50

Zemin ve temel mhendisliinde uygulanan ikinci yaklamn "ampirik" olduunu
belirtmitik. Ampirik yaklama rnek olarak kumlu zemine tatlan yzeysel temellerin
maksimum 2.54 cm ( 1 inch) oturmas iin SPT indisi ile emniyetli tama kapasitesi
arasnda Terzaghi ve Peck (1967) tarafndan verilen bantlar gsterilebilir. phesiz, bir
temelin tama kapasitesi ile standart penetrasyon deneyinde kullanlan numune alcnn
zemine 30 cm girmesine kar gelen ve SPT indisi veya SPT darbe says olarak tanmlanan
N
30
says arasnda teorik bir bant kurmak mmkn deildir. Bu rnekte, arazi deneyi ile
yzeysel temelin tama kapasitesi arasnda kurulan iliki tmyle uygulamada elde edilen
verilerin istatistiksel deerlendirilmesine dayanmaktadr. Ampirik yaklamla gelitirilen
zmlerin doruluu her eyden nce arazi deneyinin hassasl ve doruluu ile orantldr.
Zemin ve temel mhendisliinde yukarda belirtilen teorik ve ampirik yntemlerin her ikisi
de yaygn olarak kullanlmaktadr. Mhendisler, yzeysel ve derin temellerin tama
kapasitelerini ve oturmalarn tahmin ederken ampirik yaklamlar daha fazla tercih
etmektedirler. Buna karlk, ev stabilitesi ve toprak basnc problemlerinde teorik zmlere
bavurulmas kanlmaz olmaktadr.
Zemin profilinde yer alan birimlerin mhendislik zelliklerinin mmkn olduu kadar ok
laboratuar ve in-situ deneyler ile belirlenmesi, zemin ve temel mhendisinin esas amac
olmaldr. In-situ deneyler, laboratuar deneyleriyle elde edilen geoteknik verileri
tamamlamak ve desteklemek zere kullanlmaldr. Zeminden numune alnmas, laboratuarda
deney numunelerinin hazrlanmas srasnda her ne kadar rselenme sz konusu ise de,
laboratuar deneylerindeki gerilme ve deformasyon artlar daha iyi tanmlanmtr. Buna
karlk, zellikle gelimi ve karmak laboratuar deneyleri zaman alcdr ve pahaldr. Bir
sahann arazi deneyleriyle incelenmesi, numune alnmas ve laboratuar deneyleri yaplmas
ile karlatrldnda daha hzl ve ucuza yaplabilir. Bununla beraber, in-situ deneylerdeki
snr artlar, deney aletinin ucunu veya evresini saran zemindeki gerilme-deformasyon
koullar karmaktr ve tanmlanmas hemen hemen olanakszdr (Mair, Wood 1987).
Bu durum, in-situ deneylerle derlenen datann deerlendirilmesini gletirmektedir. Bu
noktada, zemin ve temel mhendisinin blgedeki zemin koullarn tanmas, deneyimi ve
mhendislik saduyusu nem kazanmaktadr.
Bu bildiride, lkemizde zemin ve temel mhendisliinde ve geoteknik tasarmda yaygn
olarak kullanlan standart penetrasyon deneyi (SPT), koni penetrasyon deneyi (CPT) ve
51

Menard presyometre deneyi (MPT) datasndan yararlanlarak zeminin indeks zelliklerinin,
gerilme-deformasyon bantlarnn ve kayma mukavemeti parametrelerinin tahmin edilmesi
konular ele alnacaktr. Dilatometre deneyi, plaka ykleme deneyi gibi dier arazi deneyleri
ile sismik ve rezistivite lmeler zerinde durulmayacaktr. Bu bildiride, zemin zellikleri ile
eitli arazi deneylerinde elde edilen data arasnda ok sayda korelasyonlar ve bantlar
verilmitir. Bu satrlarn yazar, meslek yaamnda ampirik yaklamlar her seferinde
sorgulayarak ve dikkatle kullanmtr. Ayn sahada, teorik ve ampirik yaklamlar birlikte
kullanmay ve her iki yntemle elde ettii zmleri karlatrmay tercih etmitir. zellikle
gen mhendislerin ve zemin mekanii ve temel mhendislii formasyonuna sahip olmayan
mhendislerin bu bildiride verilen ampirik formlleri geliigzel kullanmamalar, her bant
ile ilgili olarak orijinal referanslara mracaat etmeleri, her ampirik bantnn hangi zemin
cinsinde, hangi gerilme ve deformasyon koullarnda geerli olduunu incelemeleri
gerekmektedir.
2. STANDART PENETRASYON DENEY (SPT)
Bu dinamik penetrasyon yntemi, 1925 ylnda Amerika Birleik Devletleri 'nde A.H. Mohr
tarafndan gelitirilmitir. Bugn, Dnya zerinde en yaygn kullanlan arazi penetrasyon
deneyidir. SPT standard, ASTM 1586-84 'de verilmitir. Basit, kolay ve ucuz olmas
sebebiyle ok yaygn kullanlmasna ramen uygulayc ve donanm hatalar bu deneyi,
standart olmaktan uzaklatrmaktadr. Balangta sadece kohezyonsuz zeminlerin deerlen
dirilmesinde kullanlan SPT zamanla kohezyonlu zeminler iin de kullanlmaya balanmtr.
SPT darbe saylarndan yararlanlarak granler zeminlerin relatif skl ve kayma
mukavemeti as, kohezyonlu zeminlerin kvam ve drenajsz kayma mukavemeti hakknda
deerlendirmeler yaplabildiini biliyoruz (TABLO 1, TABLO 2).
TABLO 1 Kohezyonsuz Zeminlerde Relatif Sklk - N
30
Bants
Relatif sklk N
30

ok gevek 4 30
Gevek 4- 10 30- 32
Orta sk 10- 30 32- 35
Sk 30- 50 35- 38
ok sk 50 38

52

TABLO 2 Kohezyonlu Zeminlerde Kvam - N
30
- c
u
Bants
Killi zeminin kvam N
30
c
u
(kPa)
ok yumuak 2 12
Yumuak 2 - 4 12- 25
Orta kat 4 - 8 25- 50
Kat 8 - 15 50 - 100
ok kat 15 - 30 100- 200
Sert 30 200

Uygulamada yaygn olarak kullanlan korelasyonlardan birisi Stroud (1974) tarafndan
aadaki formda verilmitir:
c
u
= (4 - 6 ) N
30
(kPa)
Bu korelasyon ekil 1 'de gsterilmitir.
SPT darbe says ile granler zeminlerin relatif skl arasndaki korelasyon ve bu
korelasyonun derinlikle veya efektif dey gerilme ile deiimi pek ok uygulayc ve bilim
adam tarafndan aratrlmtr (Gibbs ve Holtz, 1957; Bazaara, 1967). Bu bantlar ekil 2
ve ekil 3 'de gsterilmitir. zellikle sk kumlarda dey efektif gerilmenin etkisi daha
belirgindir.
Kumlarda isel srtnme as (), SPT darbe saysndan hareketle tahmin edilebilir:
= 20 + 3.5 (N
30
)
0,5
(Muromachi, 1974)
Bu eitliin hassasl 5 'dir. Mitchell (1978) tarafndan verilen bant ise ekil 4 'de
gsterilmitir.
Kumlu zeminler iin Parry (1977) tarafndan elastisite modl olarak
E
s
= 5 N
30
(MPa)
bants nerilmitir. Dier ampirik bantlar TABLO 3 'de verilmitir.

53

TABLO 3 eitli Zeminlerde SPT ndisi - Deformasyon Modl Bantlar
Zemin Cinsi Deformasyon Modl E
s
(kPa)
Kum (normal yklenmi) 500 ( N+15)
Kum (su altnda) 250( N + 15)
Kum (ar yklenmi) 18 000 + 750 N
akll kum ve akl 1200 ( N + 6 )
Killi kum 320 ( N + 15 )
Siltli kum 300 ( N + 6 )
TABLO 3 'den grlebilecei gibi kumlu zeminlerde, deformasyon modl ile SPT indisi
arasnda:
E
S
= C
1
( N + C
2
)
formunda bir bant verilebilmektedir. C
1
ve C
2
katsaylar kumlu zeminin kil, silt, akl
ieriine ve gerilme tarihesine bal olarak deerler almaktadr.
Benzer ekilde, kumlu zeminlerde dey yatak katsays SPT indisi cinsinden tahmin
edilebilir (Scott, 1981):
K
0.3
(MN / m
3
) = 1.8 N
30
(B x B = 0.3 m x 0.3 m temel iin)
Yatay yatak katsays ise u ampirik bant ile tahmin edilebilir:
k
h
(MN / m
3
) = 1.2 N
30
Dey yatak katsaysnn bir zemin iin sabit olmad temel uzunluuna, temel geniliine ve
temel derinliine bal olarak deitii bilinmektedir. Temel genilii arttka dey yatak
katsays azald halde, temel derinlii arttka dey yatak katsays artar.
Killi zeminlerde Stroud ve Butler (1975), skma modl iin aadaki banty
nermilerdir:
M = f x N
30
(MPa) f = 0.45 -0.60 MPa
Kum zemine tatlan temellerin oturmas 25 mm ile snrlandrld taktirde emniyetli zemin
gerilmesi SPT darbe says cinsinden hesaplanabilir:
54

q
all
= N
30
x K
d
/ 80 (MPa) B < 1.2 m
q
all
= N
30
x K
d
x( 1+( 1/ 3B) )
2
/ 120 (MPa) B>1. 2 m
Bu eitliklerde B temel genilii, K
d
ise derinlik katsaysdr (ekil 5). Meyerhof daha sonra
yapt yaynda yukardaki emniyet gerilmelerinin % 50 arttrlabileceini belirtmitir
(Meyerhof, 1965). ekil 6 'da Peck et al. (1974) tarafndan nerilen benzer bantlar
gsterilmitir.
Temelin maksimum 30 mm oturmasna izin verildii taktirde, kumlu zeminlerde emniyetli
tama kapasitesi aadaki gibi hesaplanabilir (Tassios, Anagnostopoulos 1974):
q
all
= N
30
/ 100 (MPa) (yeralt su seviyesi derinde)
q
all
= N
30
/150 (MPa) (yeralt su seviyesi altnda)
Parry (1977), kohezyonsuz bir zemine tatlan temelin nihai tama kapasitesi iin aadaki
banty nermitir:
q
ult
= 30 N
30
(kPa) ( D
f
< B ) (D
f
temel derinlii, B temel genilii)
Bu eitlikte, temel taban ile temel tabanndan itibaren (0.75 B) derinlik arasndaki SPT
indislerinin ortalamas alnmaldr.
Arazi gzlemlerinden hareketle Meyerhof (1976), homojen granler zeminler ierisindeki
akma kazklarda nihai u mukavemeti iin aadaki bantlardan kk olannn
kullanlmasn nermitir:
q
b
(kPA)= 40 N
30
L/D
q
b
(kPA) 400 N
30

Yukardaki bantlarda; q
b
birim u mukavemeti, L kazk boyu, D kazk apdr. N
30
olarak
kazk alt ucunun 10 D stndeki ve 4D altndaki SPT indislerinin ortalamas alnmaldr.
Benzer ekilde kum iindeki akma kazklarda birim evre srtnmesi iin
f
av
(kPa) = m N
av

deeri verilmitir (Meyerhof 1976). akma kazn zeminde yaratt yer deitirmeye bal
olarak m = 1 - 2 arasnda deerler alnmaldr. Zeminde fazla deplasman meydana getiren
55

akma ve vibreks kazklarda m = 2 alnmaldr. N
av
, kazk boyunca hesaplanacak ortalama
SPT indisidir. Maksimum birim evre srtnmesi olarak f
mak
= 100 kPa alnmaldr.
SPT, kumlu zeminlerde svlama potansiyelinin deerlendirilmesinde de yaygn olarak
kullanlmaktadr. Ohsaki (1970) 'e gre, N
30
> 2 z ise svlama riski yoktur. Bu bantda (z),
zemin yzeyinden derinlii gstermektedir. Svlama riskinin tahkik edilmesi iin Seed
(1986) tarafndan nerilen yntem ise ekil 7 'de gsterilmitir. Bu yntemde sondaj
derinliince belirlenen SPT indislerinde N
1
= C
N
x N
30
derinlik dzeltmesi yaplmaldr (ekil
8) .
3. DNAMK PENETROMETRE DENEY (DPT)
Birok Avrupa lkesinde, n etdlerde dinamik penetrometreler kullanlmaktadr. DIN 4094
bu penetrometreleri eki arlklarna, dme yksekliklerine bal olarak LRS, MRS A,
MRS B ve SRS eklinde snflandrmaktadr (TABLO 4).
TABLO 4 DN 4094 de Tanmlanan Dinamik Penetrometreler
Penetrometre Ad Sembol eki Arl (kg) Dme Ykseklii (cm)
Hafif LRS 10 50
Orta MRS A 30 20
Orta MRS B 30 50
Ar SRS 50 50
LRS, en hafif dinamik penetrometreyi (eki arl 10 kg), SRS ise en ar penetrometreyi
(eki arl 50 kg) gstermektedir. Dinamik sondalamalarda, 10 cm veya 20 cm 'lik
penetrasyon iin gerekli darbe says belirlenir.
ekil 9 'da SPT indisi ile 20 cm 'lik penetrasyon iin bulunan dinamik penetrometre indisi
arasndaki bant verilmitir (Bergdahl ve Eriksson, 1983). ekil 10 'da ise DIN 4094
tarafndan hafif ve ar dinamik penetrometreler iin nerilen N
10
(sonda) ~ N
30
(SPT)
bantlar verilmitir.
Kohezyonsuz zeminlerde R
d
, 20 cm 'lik giri iin darbe saysn gstermek zere emniyetli
zemin gerilmesi aadaki gibi tahmin edilebilir (Sanglerat 1972):
q
all
(kg / cm
2
) = R
d
/ 20 (gvenlik says F
s
= 4 dolayndadr)
56

Killi zeminlere tatlan bir yzeysel temel iin yukardaki gibi bir ampirik bant verilmesi
mmkn deildir.
Dinamik sondalar genelde n etd aamasnda sahadaki zemin profilinin deiimini
belirlemek amacyla kullanlr. Geoteknik tasarmn tmyle dinamik sonda sonularna
dayandrlmas kabul edilemez.
4. KON PENETRASYON DENEY (CPT)
Statik koni penetrasyon deneyleri ounlukla kohezyonlu zeminlerin kayma mukavemetinin,
kohezyonsuz zeminlerin relatif sklnn zemin profili boyunca deiimini belirlemek
amacyla kullanlr. Bu arada, zemin profilinde yer alan zemin tabakalarnn cinsleri,
kvamlar, relatif sklklar, kompressibiliteleri, deformasyon zellikleri ve boluk suyu
basnc hakknda kesintisiz veriler elde edilebilir. Bu deney yardmyla yzeysel temellerin ve
kazkl temellerin tama kapasitesi dorudan deerlendirilebilir. CPT deneyi ile ilgili olarak
ASTM D3441-79 standard mevcuttur. Bugnkne benzeyen ilk CPT deneyi 1934 ylnda
Hollanda 'da yaplmtr (Barentsen, 1936). Bu deney, zellikle Hollanda 'da olduu gibi
delta kellerinden oluan zemin profilleri iin son derece elverilidir. CPT deneyinde
kullanlan ular zaman ierisinde aadaki gibi bir gelime gstermilerdir:
Mekanik u
Elektrikli u
Elektrikli-piezo u
Sismik u
Sadece u mukavemeti lebilen ilk sonda tipi, "Hollanda Sondas" olarak bilinmektedir.
Elektrikli-piezo sonda ile u mukavemeti, evre srtnmesi yannda boluk suyu basnc da
llebilmektedir. Elektrikli sondalara, deney srasnda sondann deyden nekadar
ayrldn belirlemek amacyla inklinometre de yerletirilebilmektedir. Zemin yzeyinde, bir
ok kayna yardmyla yaratlan kayma dalgalarnn hz sismik ulu sonda ile llebilmekte
ve eitli derinliklerde zeminin dinamik kayma modl belirlenmektedir (Campanella et al.
1986).
Deney aleti genelde ar kamyonlar zerine yerletirilmitir. Penetrometreyi zemine iten
hidrolik krikolar ounlukla 100 kN veya 200 kN kapasitelidir. Bir aletin deney kapasitesi
150 - 300 m/gn dolayndadr. Mekanik ular daha ucuz ve daha dayankl olmakla birlikte
57

yumuak kil ve gevek kum veya silt ierisinde alnan lmlerde daha az hassastr. 35.7 mm
apndaki u (alan = 10 cm
2
), zemine 20 mm/sn gibi sabit bir ilerleme hz ile itilerek deney
yaplr. Standart CPT lerin yannda, ak deniz tabannda yaplan zemin aratrmalar iin
"Seacalf" ve "Stingray" gibi zel koni penetrometreleri gelitirilmitir. CPT sonularn
etkileyen pek ok faktr sz konusudur. rnein, elektrikli penetrometrede alnan
okumalarn, mekanik penetrometreye oranla % 30 fazla olduu rapor edilmitir (Kok, 1974).
Dier nemli bir etken ise ilerleme hzdr. lerleme hz arttka penetrasyon direncinin artt
rapor edilmitir (Muromachi 1974).
Sondaj ve SPT deneyleri yaplmas, numune alnmas ve laboratuar deneyleri yaplmasndan
oluan standart zemin aratrmas ile karlatrldnda CPT 'nin nemli avantaj dikkat
ekmektedir:
Zemin profilinde yer alan birimlerin u mukavemeti, evre srtnmesi, srtnme
oran ve boluk suyu basnc deiimleri kesintisiz alnabilmektedir.
Sondaj - SPT ve laboratuar deneyleri yaplmas srasnda meydana gelen rselenme ile
CPT deneyinde karlalmaz.
CPT 'nin arazide uygulanmas 30 - 45 dakika gibi ksa bir srede tamamlanr. Deney
tamamland anda deney datasndan yararlanlarak geoteknik tasarm yaplabilir.
Tipik bir CPT kayd ekil 11 'de gsterilmitir. Kohezyonsuz zeminlerde relatif sklk ile
koni u mukavemeti arasnda TABLO 5 'deki ve ekil 12 'deki bantlar nerilmitir
(Schmertmann, 1978; Villet ve Mitchell ,1981).
TABLO 5 Kohezyonsuz Zeminlerde Relatif Sklk - q
c
Bants
Relatif Sklk Koni u Direnci qc (MPa)
ok gevek <2
Gevek 2 - 4
Orta sk 4 - 12
Sk 12- 20
ok sk > 20
58

Grld gibi, gevek zeminlerde derinlikle u mukavemetinde meydana gelen art
kktr. Buna karlk, sk zeminlerde u mukavemeti, derinlikle dramatik bir ekilde
artmaktadr.
Lancellotta (1983) ve Jamiolkowski et al. (1985), kumlarn relatif skl ile sonda u direnci
arasnda aadaki banty nermilerdir:
D
r
(%) = A + B log ( q
c
/(
v
')
0.5

Bu eitlikte A, B sabitleri, '
v
dey efektif gerilmeyi gstermektedir. Bu bant ekil 13 'de
gsterilmitir.
CPT deneyinde, dolayl olarak bulunan srtnme oran deerinden yararlanlarak zemin
snflandrmas yaplabilmektedir. Begemann (1965) tarafndan yaplan almadan hareketle
Schmertmann (1977) tarafndan nerilen snflandrma ekil 14 'de, Douglas ve Olson (1981)
ile Robertson ve Campanella (1983) tarafndan nerilen zemin snflandrmalar srasyla
ekil 15 ve ekil 16 'da gsterilmitir. Ayn koullarda, elektrikli penetrometrelerde daha
yksek srtnme oran bulunduu bilinmektedir. q
c
-f
r
ve zemin cinsi bantlarndan
grlebilecei gibi, azalan dane ap ile srtnme oran artmaktadr. Keza, organik
zeminlerde srtnme orannn yksek olduu grlmektedir. Yumuak kil ve gevek
kumlarda mekanik penetrometre kullanlmas durumunda elde edilen srtnme oranlar
genelde doru olmaktan uzaktr. Bu gibi zeminlerde elektrikli u kullanlmas gerekmektedir.
eitli aratrclar tarafndan kumlu zeminler iin q
c
u mukavemeti - isel srtnme as -
dey efektif gerilme (derinlik) bantlar verilmitir. ekil 17 'de, Schmertmann (1975);
ekil 18 'de Durgunolu ve Mitchell (1975) ve ekil 19 'da Robertson ve Campanella (1983)
tarafndan nerilen bantlar gsterilmitir. Kumlu zeminlerde, isel srtnme asnn koni
u direnci yardmyla belirlenmesi iin Meyerhof (1976) tarafndan aadaki bant
nerilmitir:
= 29 + 2.5 (q
c
)
0.5
q
c
(MPa )
Meyerhof, akll kumlarda yukardaki formlle bulunan isel srtnme asnn 5 derece
arttrlmasn, buna karlk siltli kumlarda 5 derece azaltlmasn tavsiye etmektedir.
Meyerhof (1976) tarafndan nerilen formlle isel srtnme as belirlendii taktirde, efektif
dey gerilmenin (dier bir deyile derinliin) etkisi dikkate alnmam olmaktadr. Halbuki,
59

ekil 17, ekil 18 ve ekil 19 'dan grlebilecei gibi q
c
- ' bantsna, efektif gerilme
seviyesinin (dolaysyla derinliin) etkisi sz konusudur. Standart penetrasyon deneyinde,
SPT indislerinde derinlik dzeltmesi yapldktan sonra (') hesapland gibi, CPT deneyinde
de u mukavemeti okumalarnda derinlik dzeltmesi yapldktan sonra (') bulunmaldr.
ekil 17, ekil 18 ve elik 19 'dan grlebilecei gibi, kum zeminin sklnn artmas ile
efektif gerilmenin, isel srtnme as zerindeki etkisi de artmaktadr.
Koni penetrasyon deneyinde llen u mukavemetinden yararlanlarak kil zeminlerin
kvamnn ve drenajsz kayma mukavemetinin bulunabilecei bilinmektedir. TABLO 6 'da, kil
zeminlerde kvam - koni u direnci bants verilmitir.
TABLO 6 Kil Zeminlerde Kvam - Koni U Direnci Bants
Kil Zeminin Kvam Koni U Direnci q
u
(MPa)
ok yumuak 0. 2- 0. 4
Yumuak 0.4 - 0.6
Orta kat 0.6 - 1.0
Kat 1. 0- 2. 0
ok kat >2. 0
Kil zeminlerde, sonda u mukavemeti okumalarndan hareketle drenajsz kayma
mukavemetinin belirlenmesi iin
(q
c
-
vo
) = N
k
c
u

bantsnn varl bilinmektedir. Normal konsolide killerde N
k
= (10 - 15) c
u
, ar konsolide
killerde ise genelde N
k
= (15-20) c
u
deerleri kullanlmaktadr. I
p
plastisite indisinin artmas
ile N
k
katsaysnda bir azalma tespit edilmitir (ekil 20, Lunne ve Eide, 1976; ekil 21, Aas
et al, 1986). ekil 21 'de gsterilen bant Bowles (1988) tarafndan:
N
K
= 13 + (5. 5/ 50)I
P

formunda ifade edilmitir. Bunun yannda, N
k
katsaysna kilin hassasl, ar konsolidasyon
oran gibi bir ok faktrn etkidii bilinmektedir.
Killi zeminlerde, n konsolidasyon basnc p
c
ve ar konsolidasyon oran (OCR) ile koni u
direnci arasnda aadaki korelasyon nerilmitir (Mayne, Kemper 1988):
60

p
c
= 0.234 ( q
c
)
0.96
p
c
ve q
c
MPa
OCR = 0.37 {( q
c

v
) / '
v
}
1.01

Kumlu zeminlerin skma indisi olarak Kerisel (1969) aadaki banty nermitir:
C = q
c
/ '
vo
( < 1.0 ok sk; = 1.0 orta sk; =1.5 gevek kum)
Kumlu zeminin skmas daha sonra:
s = 2.3 (H / C ) log { ( p
vo
+ p) / p
vo
} eitliinden hesaplanmaldr.
Kohezyonsuz zeminlerin oturmas zamandan bamsz olup elastik oturma aadaki formlle
hesaplanabilir:
s = p H / E
s

Bu eitlikte (s) oturma, (H) skabilen tabaka kalnl, (E
s
) grnen elastik zemin
modl'dr. E
s
"Grnen elastik modl" deerinin belirlenmesinde CPT u direnci
kullanlabilir:
E
s
= q
c

() deerleri zemin cinsine, gerilme seviyesine bal olarak siltli kumda = 1.5, orta sk
kumda = 2, sk kumda = 3, kum ve aklda = 4 deerlerini almaktadr (Schmertmann,
1970). TABLO 7 'de Bowles (1988) tarafndan nerilen deerler verilmitir.
TABLO 7 eitli Zeminlerde Deformasyon Modl - Koni U Direnci Bants
Zemin Cinsi Deformasyon Modl Es (qc ile ayn birimde)
Kum (normal yklenmi) (2 - 4) q
c

Kum (ar yklenmi) 6 q
c

Killi kum (3 - 6)q
c

Siltli kum ( 1 - 2 ) q
c

Yumuak kil ( 3 - 8 ) q
c

Kumlu zeminlere tatlan temellerin oturmasnn hesaplanmasnda yaygn olarak kullanlan
dier bir yntem Schmertmann (1970; 1978) tarafndan nerilmitir. Bu yntemde, temel
altndaki kum tabakas her birisi (z) ykseklikte (n) eit paraya blnr. Skabilen tabaka
61

kalnl, temel tabanndan llmek zere kare temelde (2B), srekli temelde (4B) alnr
(ekil 22). (z) kalnlndaki her bir zemin tabakasndaki birim deformasyon (l
z
p / E)
olarak hesaplanr. I
z
, birim deformasyon faktr olarak tanmlanr (ekil 22). Temel altndaki
kum tabakasnn skmas aadaki formlle hesaplanr:
s = C C
2
p (l
z
/ x q
c
) z
Bu formlde: C ve C
2
srasyla derinlik ve krip dzeltme faktrleridir. p, net taban
basncn, E = x q
c
ise deformasyon modln gstermektedir. Deformasyon modlnn
belirlenmesinde kullanlan (x) bir anlamda yukarda verilen E = q
c
deki () katsaysna
benzemektedir ve temel ekliyle de ilgilidir. Kare temellerde x = 2.5; erit temellerde (
L 10 B ) x = 3.5 alnmaldr.
Oturma hesabnda ncelikle ekil 22 'de gsterilen birim deformasyonun derinlikle dal
izilir. Maksimum birim deformasyon deeri:
I
zp
= 0. 5 +0. 1 ( p/
v p
' )
0 . 5

olarak hesaplanr. Daha sonra skabilen kum tabakas rnein kare temel iin n = 8, erit
temel iin ise n = 8 veya 16 eit paraya blnr ve (z) kalnlktaki her tabakaya ait koni u
direnci (q
c
) deerleri CPT kaytlarndan alnarak her tabaka iin l
z
/ x q
C
deerleri belirlenir. I
z

deerleri ekil 22 'den alnr. Daha sonra l
z
/ x q
C
deerlerinin toplam bulunur ve p, C
1
ve
C
2
ile arplr. Derinlik ve krip dzeltme faktrleri aadaki formllerle bulunur:

C = 1 - 0.5 (
v0
/ p) (Minimum C
1
= 0.5)
C
2
= 1 + 0.2 log
10
(10 t ) ( t = yk uygulanmasn takiben sre, t y l )
Yukardaki bantlar, normal yklenmi kum zeminler iin verilmitir. Ar yklenmi (OC)
kumlarda, (E) deformasyon modlnn yksek olduu bilinmektedir. (OC) kumlarda
aadaki (x) deerleri tavsiye edilmektedir:
L / B = 1 x
o c
= 5 L / B = 10x
o c
= 7
Yine kohezyonlu zeminlerde hacimsel skma says (Sanglerat, 1972):
m
v
= 1 / q
c

62

ampirik forml ile hesaplanabilir. = 4.5 alnabilecektir. Killi zeminin oturmas ise aada
verilen forml ile hesaplanr:
H = ( H p/ 2.3 q
c
)
U mukavemeti deerlerinden yararlanarak kumlu zemine oturan temellerin tama
kapasitesini hesaplamak mmkndr. Tama kapasitesi faktrleri aadaki gibi ifade
edilebilir:
N
q
= 6.3 q
c
- 5 (MPa) N
y
= 5.9 q
c
- 1 (MPa)
Kil zemine oturan hafif yaplar iin emniyetli tama kapasitesi aadaki formlle
hesaplanabilmektedir (Canadian Manual on Foundation Engineering, 1985):
q
all
= q
c
/10 (MPa)
Kumlu zemine tatlan temellerin oturmasnn 25 mm den az olmas istenirse emniyetli
tama kapasiteleri aadaki gibi hesaplanabilir (Meyerhof, 1965):
q
all
= q
c
/ 30 B < 1.2 m (MPa)
q
all
= q
c
( 1 + 0.3 B )
2
/ 50 B 1.2 m (MPa)
Temel geniliinden bamsz olarak emniyetli zemin gerilmesi yaklak olarak aadaki gibi
bulunabilir:
q
all
= q
c
/ 40 (MPa)
Bu eitliklerde q
c
, temel genilii kadar bir derinlik boyunca belirlenen ortalama koni u
mukavemetidir.
niform bir kum zeminde, zemin yzeyinden belirli bir derinlikte, sabit kesit alanl bir akma
kazn birim u mukavemeti, koni u direncine eit olur. Bu derinlik " Kritik Derinlik" olarak
tanmlanr. Bu derinlik, kum zeminin sklna ve kazk apna bal olarak z = (4 20)D (D
kazk ap) arasnda deimektedir. Tipik bir deer olarak z = 8D alnabilir. Doada niform
kum tabakalar bulmak hemen hemen imknszdr. Bu sebeple, kazk ucunun altndaki ve
stndeki koni u direnlerini (q
c
) dikkate alarak birim u mukavemetini (q
b
) belirlemek
gerekmektedir. Heijnen (1974) ve Schmertmann (1978) tarafndan nerilen yntem ekil 23
'de gsterilmitir. q
c1
belirlenirken, kazk alt ucundan itibaren 0.7 D ve 4.0 D derinliklerde
63

eitli denemeler yaplarak minimum q
c1
deeri bulunur. Benzer ekilde, kazk alt ucu stnde
8D boyunca yer alan q
c
deerleri dikkate alnarak ve ekil 23 'de belirtilen yntemle q
c2

ortalamas bulunur. Birim kazk u mukavemeti aadaki gibi hesaplanr:
q
b
= (q
c1
+ q
c2
) / 2
Kazn u tama kapasitesi:
Q
b
= q
b
A
b
olarak hesaplanr.
CPT deneyi srasnda alnan evre srtnmesi okumalarndan yararlanarak kazn evre
srtnmesi ile tad yk hesaplanabilir.
Qs= f
s
D L = S
2
q
c
D L
CPT deneyi srasnda evre srtnmesi okumalar alnmad taktirde (f
s
) deerleri, u direnci
okumalarndan dolayl olarak bulunabilir. Bu durumda, kazk tipine bal olarak TABLO 8 'de
verilen S
2
katsaylar kullanlr (Schmertmann 1978).
TABLO 8 Kum Zemin erisindeki akma Kazklar in S
2
Katsaylar
Kazk Tipi S
2

Ahap 0.018
Prekast beton 0.012
elik boru (kapal u) 0.012
elik boru (ak u) 0.008
Vibro kazk 0.018
Kil ierisindeki kazklarn birim u mukavemetlerinin belirlenmesinde ekil 23 'de gsterilen
yntem aynen uygulanarak temsili birim u mukavemeti (q
b
) bulunabilir. Kil ierisindeki
birim kazk evre srtnmesini hesaplarken Tomlinson (1977) tarafndan nerilen (a)
ynteminde olduu gibi, adezyon faktr dikkate alnr.
(f
s kazk
= ' x f
s sonda
)
Kazk tama kapasitesi hesaplanmasnda, mekanik sonda verileri ile hesap yapldnda F
s
=
3.0, elektrikli sonda ile hesap yapldnda F
s
= 2.25 gvenlik saylar kullanlmaldr.
64

CPT datasndan yararlanlarak svlama potansiyelinin deerlendirilmesi konusunda da
almalar yaplmaktadr (Zhou, 1981; Meigh, 1987). q
c
< q
crit
iin svlama riski sz
konusudur.
q
c r i t
= q
c o
[ 1 - 0.065 ( H
w
- 2 ) ] [1 - 0.05 ( H
0
- 2 ) ]
Bu eitlikte; H
0
svlama riski gstermeyen kohezyonlu st tabaka kalnl (metre), H
w

yeralt su seviyesinin yzeyden derinlii (metre), q
co
ise deprem iddeti ile ilgili olup TABLO
9 'dan seilir.
TABLO 9 Deprem iddetine Bal Olarak q
co
Deerleri
Modifiye Mercalli iddeti VII VIII IX
Maksimum Yzey yer ivmesi 0.1 g 0.2 g 0.4 g
q
co
(MN /m
2
) 4.6 11.5 17.7
TABLO 9 'da verilen deerler, D
50
= 0.55 mm - 0.07 mm 'ye sahip kum ve siltli kum zeminler
iin geerlidir. % 30 'dan fazla ince dane ieren zeminlerde yukarda verilen korelasyon
geerli deildir (Zhou, 1981).
5. MENARD PRESYOMETRE DENEY (MPT)
Presyometre, zemin ierisinde sondaj yaplarak alan delik ierisinde, fleksibl bir membran
yardmyla sondaj delii yan yzlerindeki zemine niform gerilme uygulamak amacyla
gelitirilen silindirik bir alettir. Teorik olarak bu deneydeki snr koullar ile zemindeki
gerilme-deformasyon koullar iyi tanmlanmtr. Zemin zellikleri, genileyen membrandaki
basn lmelerine ve hacm deiimine bal olarak tahmin edilir. Presyometre ile rnein
arazi vane deneyinde veya eksenli basn deneyinde olduu gibi Mohr-Coulomb krlma
hipotezindeki kayma mukavemeti parametrelerini dorudan belirlemek mmkn deildir.
Presyometre datasn, geoteknik tasarmda ancak ampirik bantlarla kullanmak mmkndr.
Uygulamada kullanlan ilk presyometre 1955 ylnda Louis Menard tarafndan gelitirilmitir
(ekil 24) (Menard, 1955). Presyometre datasnn zemin ve temel mhendisliinde
kullanlmasna ynelik ilk korelasyonlar ve diyagramlar ise 1963 ylnda Sols-Soils dergisinde
yaynlanmtr (Menard, 1963). Gnmzde balca tip presyometre kullanlmaktadr:
Menard tipi presyometre (MPM) (ekil 25). Bu deneyde presyometre, daha nceden
alm bir delik ierisine indirilir.
65

Kendisi delen presyometre (SBP) (ekil 26). Zemin ierisindeki delgi bizzat presyometre
tarafndan yaplr ve bu srada lmler alnr.
tmeli presyometre (PIP) (ekil 27). Sondaj delii tabanna indirilen presyometre zemin
ierisine itilir ve lmler alnr. Bu presyometre tipi genelde ak deniz platformlaryla ilgili
aratrmalarda kullanlmtr ve yaynlanm pek az data mevcuttur.
MPT deneyinde elde edilen tipik dzeltilmi basn - hacm deiimi erisi ekil 28 ' de
gsterilmitir. (A) noktasnda sknetteki basn durumu oluur ve bu noktann koordinatlar
(v
0
, p
0M
) sembolleri ile gsterilir. (A) ile (B) noktalar arasnda zemin "elastik benzeri" bir
davran gstermektedir. Bu dorusal ksmn eimi, "Menard Presyometre Modl" (E
M
)
olarak tanmlanr ve geoteknik tasarmda kullanlan en nemli parametrelerden birisidir. (B)
noktasnn koordinatlar v
f
ve p
f
sembolleri ile gsterilir ve p
f
krip basnc olarak tanmlanr.
(B) noktas lineer davrann sonunu gsterir. (B) noktasndan sonra plastik bir davran
grlr. leri deformasyon deerlerinde basn-hacm deiimi erisi, yataya asimtot olur.
Limit basn (p
L
), balang hacmnn iki kat hacma kar gelen basn olarak tanmlanr.
Dier bir deyile, V
c
lme hcresinin hacmini gstermek zere v
L
= V
c
+ 2 v
0
deerine
ulaldnda okunan hcre basnc, limit basn olarak tanmlanr. p
L
* = p
L
- p
0
deeri ise "net
limit basn" olarak tanmlanr. Burada p
0
lme yaplan derinlikteki yatay toplam gerilmedir.
Limit basn okumasnn yksek olduu zeminlerde, pratik anlamda limit basn ve net limit
basn eit kabul edilebilir. Tipik bir presyometre deneyi logu, sondaj logu ile birlikte ekil 29
' da gsterilmitir. Presyometre deneyi datasndan yararlanlarak zeminler snflandrlabilir.
TABLO 10 ' da killi zeminlerin snflandrmas verilmitir (Baguelin et al. 1978; Briaud,
1992).
TABLO 10 Killi Zeminlerde c
u
- p
L
*- E
M
Bants
P
L
* (kPa) E
M
(kPa) Zemin Kvam c
u
(kPa)
0- 75 200 - 500 ok yumuak < 20
75 -200 500 - 2500 yumuak 20- 40
200 - 400 2500 - 5000 orta kat 40- 75
400 - 800 5000 - 12000 kat 75 - 150
800- 1600 12000-25000 ok kat > 150
> 1600 > 25000 sert
66

Killi zeminlerde, drenajsz kayma mukavemeti ile net limit basn arasnda ekil 30 ' da
verilen bantlar elde edilmitir. c
u
= p
L
* / 6.5 ~ p
L
* / 12 arasnda deerler sz konusudur
(Baguelin et al, 1978). Net limit basn deerinden yararlanlarak killi zeminin drenajsz
kayma mukavemeti aadaki bant ile tahmin edilebilir:
c
u
= p
L
* / 9 (kPa)
Kumlu zeminlerde net limit basn-relatif sklk-N
30
bants ise TABLO 11 de verilmitir
(Baguelin et al, 1978).
TABLO 11 Kumlu Zeminlerde p
L
* - Relatif Sklk-E
M
ve SPT N
30
Bants
p
L
* (kPa) E
M
(kPa) Relatif Sklk SPT N
30

0- 200 500-2000 ok gevek 0 - 4
200 - 500 2000-3500 gevek 4 - 1 0
500- 1500 3500-12000 orta sk 10- 30
1500 -2500 12000-22500 sk 30- 50
>2500 > 22500 ok sk > 50
eitli zeminler iin karakteristik Menard deformasyon modl (E
M
) ve (p
L
* ) deerleri
TABLO 12 ' de verilmitir (Baguelin et al, 1978; Sellgren, 1986; Briaud, 1992).
TABLO 12 eitli Zeminlerde E
M
-p
L
* Bantlar
Zemin Cinsi E
M
(kPa) P
L
* (kPa) E
m
/p
L
*
Turba 200-1 500 20-150 > 12
Yumuak kil 500-3 000 50-300 >12
Orta kat kil 3 000-8 000 300-800 >12
Kat kil 8 000-40 000 600-4 000 12 -20
Gevek kum 500-2 000 100-500 7 - 1 2
Sk kum ve akl 8 000 - 40 000 1 200-5 000 7 - 12
Yumuak kaya 25000-100000 3000-10000
Sert-salam kaya > 100 000 > 10 000
Yzeysel temellerin nihai tama kapasitesi, net limit basn yardmyla aadaki formlle
bulunur:
q
ult
(net) = kp
L
*
67

(k) tama kapasitesi faktr zemin cinsi, temel derinlii, temel ekli ve zemin dayanm gibi
deikenlerin fonksiyonudur. Kil zeminler iin (k) tama kapasitesi faktrleri ekil 31 'de,
silt iin ekil 32 'de, kum ve akl iin ekil 33 'de ve kaya iin ekil 34 ' de gsterilmitir
(Baguelin et al, 1978). Nihai tama kapasitesinden, emniyetli tama kapasitesi ise aadaki
gibi hesaplanr:
q
all
(net) = ( k / 3 ) p
L
*
Presyometre datasndan yararlanlarak yzeysel temellerin oturmas hesaplanabilir. Temel
altnda homojen zemin bulunmas halinde aadaki ampirik formlle hesap yaplr:
s = (q* / 9E
M
)[ 2 B
0
(
d
B / B
0
)
+
C
B ]
Bu eitlikte aadaki notasyon kullanlmtr:
E
M
: presyometre modl
q* : net taban basnc (q* = q - D
f
) B
0
: referans genilik ( 60 cm)
B : temel genilii
: zemin cinsine ve E
M
/ p
L
* oranna bal reolojik faktr (ekil 36)
d
,
c
: temelin L / B boyutlarna bal ekil faktr (ekil 36)
Temel derinliinin, temel geniliinden az olduu durumlarda (D
f
< B), yukardaki formlle
hesaplanan oturma arttrlr. Zemin yzeyine oturan bir temelde (D
f
= 0), hesaplanan oturma
% 20 arttrlr. Yukarda verilen formlde birinci terim distorsiyon oturmas, ikinci terim ise
konsolidasyon oturmas olarak tanmlanr. Zemin profilinde deformasyon modl farkl
zemin tabakalarnn bulunmas durumunda, temelin hemen altndaki zemin tabakasnda
konsolidasyon oturmas, btn zemin tabakalarnda ise distorsiyon oturmas meydana geldii
kabul edilerek her iki oturma bileeni iin edeer presyometre modlleri tanmlanr.
Kazkl temellerde, nihai ve emniyetli birim u mukavemetleri, yukarda yzeysel temeller
iin verilen eitliklerle hesaplanr. Nihai u mukavemeti belirlenirken kazk ucundaki efektif
dey gerilmenin etkisi dikkate alnmaldr:
q
b
= q
0
' + k p
L
*
Kazk evresinde oluan evre srtnmesinin belirlenmesinde ise ekil 35 ' den yararlanlr.
ekil 35 ' den grlebilecei gibi, birim evre srtnmesi (f
l
), net limit basncn, kazk yapm
ynteminin ve kazk malzemesinin bir fonksiyonudur. Kaya ierisine soketlenen kazklarda,
68

soket blgesinde llen net limit basn deeri p
L
* > 1500 kPa ise soket blgesindeki birim
evre srtnmesi aadaki formlle hesaplanr:
f
l
= (p
L
* / 30) + 30 kPa
Kazk evresinde mobilize olaca dnlen birim evre srtnmesine F
s
= 2 gvenlik says
uygulanarak emniyetli birim evre srtnmesi belirlenmelidir.
6. SPT - CPT - MPT KORELASYONLARI
Amerika Birleik Devletlerinde, 1978 - 1985 dneminde, 82 ayr sahada yaplan presyometre
deneylerinde derlenen data, presyometre deneylerine komu noktalarda yaplan koni
penetrasyon deneylerinde, sondajlarda ve laboratuar deneylerinde derlenen data ile
karlatrlm ve korelasyonlar aratrlmtr (Briaud et al., 1985). Killi sahalardaki drenajsz
kayma mukavemeti s
u
= 10 kPa - 2500 kPa gibi geni bir aralkta deerler almaktadr. Kumlu
sahalardaki SPT darbe saylar ise N
30
= 1 100 aralnda deimitir. Dier bir deyile, kil
sahalardaki zeminlerin kvam ile kum sahalardaki zeminlerin relatif skl ok geni bir
aral temsil etmektedir. Bu alma ile elde edilen bantlarda genelde dk korelasyon
katsaylar bulunmutur. nerilen korelasyonlar TABLO 13 ' de verilmitir.
TABLO 13 Kil ve Kum Zeminlerde SPT- CPT - MPT Korelasyonlar
Kil Kum
p
L
* = 7.2 s
u
p
L
* = 48 N
30
(kPa)
p
L
* = 0.2 q
c
p
L
* = 0.11 q
c

p
L
* = 0.071 E
M
E
M
/ p
L
* = 14 p
L
* = 0.125 E
M
E
M
/ p
L
* = 8
E
M
= 100 s
u
E
M
= 383 N
30
(kPa)
E
M
= 2.5 q
c
E
M
= 1.15 q
c

E
M
=0.278 E
R
E
R
/ E
M
3,6 E
M
= 0.125 E
R
E
R
/ E
M
= 8
Yukarda verilen korelasyonlarda E
M
ve E
R
presyometre deneyinde ilk ve tekrar yklemedeki
deformasyon modllerini gstermektedir. Killi zeminler iin nerilen p
L
* = 7.5 s
u
bants,
killi zeminlere oturan yzeysel temellerin nihai tama kapasitesi q
ult
= 6 s
u
deeri ile
karlatrlrsa, killi zeminde llen net limit basn deeri, killi zemine oturan yzeysel
temelin nihai tama kapasitesinden biraz byktr. Buna karlk, p
L
* = 7.5 s
u
deeri,
ucu kil zeminde oluturulan bir kazn birim u mukavemeti olan q
b
= 9s
u
deerinden biraz
69

kktr. TABLO 13 ' den grlebilecei gibi, E
M
/ p
L
* oran killi zeminlerde, kumlu
zeminlere oranla ok daha yksek olup bu husus presyometre datasndan yararlanlarak zemin
snflandrmas yaplmasn salamaktadr. Benzer ekilde, E
R
/ E
M
oran kumlu zeminlerde,
killi zeminlere oranla ok daha yksektir. Bu zellik de zemin snflandrmasnda
kullanlmaldr.
TABLO 13 ' de, kumlu zeminler iin verilen E
M
= 1.15 q
c
deeri, kum zeminlere oturan
yzeysel temellerin elastik oturmasn hesaplamak iin Schmertmann (1978) tarafndan
nerilen formldeki E = (2.5 - 3.5) q
c
ile karlatrlrsa, presyometre modl E
M
' nin, elastik
deformasyon modlne oranla 2 - 3 kat daha kk olduu grlr. Dier bir deyile, E
M
kullanlarak kumlu zeminlerde yaplacak bir oturma hesabnda 2 - 3 kat daha byk oturma
bulunacaktr.
Baguelin et al., (1978) tarafndan yaplan (c
u
- p
L
*) karlatrmas ekil 30 ' da verilmitir.
Baguelin ve arkadalarnn aratrmas p
L
* / s
u
= 5.5 12.0 aralnda deerler vermitir. Bu
datay yeniden deerlendiren Briaud (1992), aadaki sl fonksiyonu nermitir:
s
u
= 0.67 p
L
*
0. 75
(kPa)
Zemin cinsine bal olarak eitli zeminlerdeki CPT u mukavemeti ile SPT darbe says
arasndaki q
c
/ N
30
bants ekil 37 ' de gsterilmitir (Robertson ve Campanella, 1983).
CPT ucunun Fugro tipi (elektrikli) veya Delft tipi (mekanik) olmasna bal olarak eitli
zeminler iin q
c
/ N
30
korelasyonlar TABLO 14 ' de verilmitir.
TABLO 14 eitli Zeminlerde Tipik q
c
(kPa) / N
30
Oranlar
Zemin Cinsi Eletrikli u Mekanik u
Kum ve akl karm 800 600
Kum 500 400
Kumlu silt 400 300
Kil-silt-kum karm 200 200
Hassas olmayan kil 100 150
Hassas kil q
c
/ N
30
oran ok byk olabilir. Zira, N 0

70

7. SONU
Bu bildiride lkemizde, zemin mekanii ve temel mhendislii uygulamalarnda yaygn
olarak kullanlan arazi deneyleri hakknda ksa bilgiler verildikten sonra Standart Penetrasyon,
Koni Penetrasyon ve Menard Presyometre deneylerinde derlenen datann geoteknik tasarmda
ne ekilde kullanlabilecei konu edilmitir. SPT, CPT ve MPT datasndan yararlanlarak
zeminlerin indeks zelliklerinin, gerilme-deformasyon bantlarnn, kayma mukavemeti
parametrelerinin belirlenmesi iin eitli aratrclar tarafndan verilen ampirik bantlar
incelenmitir. Ampirik bantlarn hangi zemin cinslerinde geerli olduu zellikle
vurgulanrken, formllerin kullanlmasnda dikkate alnmas gerekli zel koullar var ise
bunlar gndeme getirilmitir.
Mhendislikte ve mimarlkta ampirik yntemlerin kullanlmas, insanlk tarihi kadar eskidir.
Temel ihtiyalarn karlamak abas ierisinde olan ilk insanlarn ksa srede bir takm
ampirik yntemler gelitirdikleri aikardr. Nitekim, gemiten gnmze kadar ayakta
kalabilen byk mhendislik yaplarn projelendiren ve ina eden byk ustalarn ounlukla
ampirik kurallar kullandklarn biliyoruz. Eski Msr'da piramitleri, yer altndaki kral
mezarlarn ina eden ustalarn zemin ve temel mhendislii ile kaya mekanii konularnda
baz ampirik yaklamlar bildikleri aikardr. Benzer ekilde, Roma mparatorlarnn mimar
Vitrivious ile byk camilerin, kprlerin, su kemerlerinin mimar ve mhendisi byk usta
Sinan'n da zemin ve temel mhendislii konularnda ampirik yaklamlar kullandklarn
tahmin etmek g olmasa gerek.
Teorik zemin ve temel mhendisliini hangi tarihte balatmak gerekir? Bu serveni, krlma
hipotezini ve toprak basnlar ile ilgili "kama teorisi" ni 1773 ' de ortaya koyan Coulomb ile
balatmak belki de fazla iddial olmayacaktr. Bu serven daha sonra kumlarn permeabilitesi
konusunda aratrmalar yapan Darcy (1856), tama kapasitesi ve toprak basnlar konusunda
alan byk ngiliz mhendisi Rankine (1857), toprak basnlar konusunda arazi gzlemleri
yapan Baker (1881), gerilme dal konusundaki almalar ile tannan Boussinesq (1885),
akm alar konusunda alan Richardson (1908), Zeminlerin indeks zellikleriyle ilgili
aratrmalar ile nl Atterberg (1911), kayma mukavemeti konusundaki almalar ile
tannan Krey (1918), zeminlerden numune alnmas, evlerin stabilitesi konularnda aratrma
ve uygulama yapan Fellenius(1922) ve nihayet "Erdbaumechanik" kitabn 1925 ' de
yaynlayan Terzaghi ile devam etmitir. 1936 ylnda Amerika Birleik Devletlerinde,
71

Cambridge, Massachusetts ' de birinci ISSMFE ' nin toplanmas ile Terzaghi, Casagrande,
Taylor gibi bilim adamlar ve uygulayclar bir araya gelmi, zemin ve temel mhendislii
bugnk uluslararas hviyetini kazanmtr.
19. yzyla kadar zemin ve temel mhendisliinde genelde ampirik yaklamlar kullanlrken
daha sonra teorik zmler giderek n plana kmtr. Arazide sondaj yaplmas, zemin
numuneleri alnmas ve bu numuneler zerinde deneyler yaplmas uzunca bir sre yaygn
uygulama bulmutur. Bu yntemin pahal ve zellikle zaman alc olduunu, zemin
numunelerinde rselenme meydana geldiini gren mhendisler arazi deneylerinin
gelitirilmesi, geoteknik datann arazide yaplan deneylerle elde edilmesi ve bu datann
geoteknik tasarmda sratle kullanlabilmesi iin yntemler aratrmlardr. te bu aray
ierisinde SPT, CPT, MPT ve dier in-situ deneyler gndeme gelmitir. Gnmzde bu arazi
deneyleri geoteknik aratrmalarda ve geoteknik tasarmda yaygn olarak kullanlmaktadr.
Bununla beraber, deneylerde elde edilen datann efektif ve doru bir ekilde kullanldn
iddia etmek gtr. zellikle, lkemizde yaplan uygulamalarn bir blmnde geoteknik
tasarm sadece SPT datasna dayandrlmakta, kullanlan ampirik formllerin ve
korelasyonlarn hangi durumlar ve hangi zemin cinslerinde geerli olduu hususunda hi bir
endie duyulmamaktadr. rnein, kumlu zeminlere tatlan yzeysel temeller iin Parry
(1977) ve Tassios et al (1974) tarafndan verilen ve SPT indisi cinsinden ifade edilen tama
kapasitesi formllerinin pek ok profesyonel raporda killi zeminler iin kullanldn grmek
mmkndr. Bu yanl ve bilinsiz uygulamann tek sebebi, mevcut kanun ve ynetmelikler
erevesinde zemin mhendislerinin yaptklar hatalardan sorumlu olmamalar, kanun nnde
her trl mhendislik hatasnn sebep olaca hasarlardan mteahhidin sorumlu olmasdr.
Daha nce de belirttiim gibi, uygulamadaki problemlerin zlmesinde teorik ve ampirik
yaklamlar bir arada kullanlmaldr. Zemin mhendisi, laboratuvar deneylerinden elde ettii
datay, arazi deneylerinin sonular ile karlatrmal, bu bildiride ve literatrde verilen
korelasyonlarn geerli olup olmadn irdelemelidir. Arazi ve laboratuvar datasnn uyum
iinde olmas durumunda, zemin ve temel mhendisi mevcut geoteknik verileri mhendislik
deneyimi ve saduyusu ile birlikte deerlendirerek, ekonomik ve gvenli bir geoteknik
tasarm gelitirebilecektir.

72

REFERANSLAR
Aas, G., Lacasse, S., Lunne, T., Hoeg, K., (1986), Use of in situ tests for foundation design
on clay,Use of In Situ Tests in Geotechnical Engineering (GSP 6), ASCE, New York, pp.1-
30.
Associate Committee on the National Building Code, (1985), The Canadian manual on
foundation engineering, National Research Council of Canada, Ottawa, Canada. 318 p.
Atterberg, A., (1911), Die Piastizitat der Ton, International Mill. Bodenk., Vol.1, pp.7-9.
Baguelin, F., Jzquel J. F., Shields, D.H., (1978), The Pressuremeter and Foundation
Engineering, 1st ed., trans. Tech Publications, Causthal, Germany.
Baker B., (1881), The actual lateral pressure of earthwork, Minutes Proceedings of
Institution of Civil Engineers, vol. 65, pp. 140 186.
Barentsen, P., (1936), Short description of a field testing method with a cone shaped
apparatus. 1st ICSM, Cambridge Mass. Vol. 1.
Bazaraa, A.R.S.S., (1967), Use of the standard penetration test for estimating settlement of
shallow foundations on sand, PhD thesis, University of Illinois, USA.
Begemann, H. K. S., (1965), The friction jacket cone as an aid in determining the soil
profile, Proceedings of the 6th International Conference on Soil Mechanics and Foundation
Engineering, ICSMFE, Montreal, September 8 - 15, Vol. 2, pp. 17 - 20.
Bergdahl, U., (1979), Development of the dynamic probing test method: Design parameters
in geotechnical engineering, ECSMFE, Vol. VII, pp. 201 206, Brighton.
Boussinesq, M.J., (1885), Application Des Potentiels, a lEtude de lEquilibre et du
Movvement Des Solides Elastiques, Gauther Villars, Paris.
Bowles, J E., (1988), Foundation Analysis and Design, Civil Engineering Series, 4th
Edition, 1988, Singapore.
Briaud, J . L ., Tucker, L.M., Olsen, R.S., (1985), Pressuremeter, Cone Penetrometer and
Foundation Design, Short Course Notes, Texas A&M University.
Briaud, J. L., (1992), The Pressuremeter, A. A. Balkema, Rotterdam.
Campanella et al., (1986), "Seismic Cone Penetration Test", 14th PSC, ASCE, pp 116-130.
Campanella, R. G., Robertson, P. K., (1988), Current status of the piezocone test.
Proceedings of First International Symposium on Penetration Testing, ISOPT-1, Orlando,
Vol. 1, pp. 93 - 116.

73

Darcy, H., (1856). Les fontaines publiques de la ville de Dijon Dalmont, Paris.
Douglas, B. J., Olsen, R. S., (1981), Soil classification using electric cone penetrometer
American Society of Civil Engineers, ASCE, Proceedings of Conference on Cone Penetration
Testing and Experience, St. Louis, pp. 209 - 227.
Fellenius, W., (1927), Erdstatische Berechnungen - Calculation of stability of slopes. Berlin
Gibbs, H.J., Holtz, W.G., (1957) Research on determining the density of sands by spoon
penetration testing, Proc. 4th Int. Conf Soil Mech. and Found. Eng., London, Vol. 1, pp.
3539
Heijnen, W.J., (1974), Penetration testing in the Netherlands, Proc, Eur. Symp. on
Penetration Testing, Vol. 1, pp. 79-83, Stockholm.
Jamiolkowski, M., Ladd, C.C., Germaine, J.T., Lancelotta, R., (1985), New developments in
field and laboratory testing of soils, Proceedings of the 11th International Conference on Soil
Mechanics and Foundation Engineering, San Fransisco, Calif., A.A. Balkema, Rotterdam, the
Netherlands. Vol. 1. pp. 57153.
Kerisel, J., Adam, M., (1969), Charge limite dum pieu en milieux argileux et limoneux
Proc. International Soil Mechanics Foundation Engineering, 7th, Mexico, vol. 2, pp. 131-139.
Kok, L., (1974), The effect of the penetration speed and cone shape on the Ducth static cone
penetration test results, Proceedings ESOPT, Stockholm, Vol. 22, p. 215.
Lunne, T., Eide, O., (1976), "Correlations between Cone Resistance and Vane Shear Strength
in Some Scandinavian Soft to Medium Stiff Clays", CGJ, vol. 13, no. 4, Nov, pp. 430 - 441.
Mair, R. J., Wood, D. M., (1987) Pressuremeter testing: methods and interpretation
Butterworths, 160pages, CIRIA Ground Engineering Report
Mayne, P.W., Kemper, J.B., Jr., (1988), "Profiling OCR in Stiff Clays by CPT and SPT",
Geotechnical Testing Journal, ASTM, Vol. 11, No. 2, 139-147
Meigh, A.C., (1987), "Cone Penetration Testing - Methods and Interpretation", CIRIA, Butter
Menard, L., (1956), "An Apparatus for Measuring the Strength of Soils in Place," M. Sc.
Thesis, University of Illinois, Urbana, IL.
Menard, L., (1963), Calculation of the bearing capacity of foundations based on the results
of pressuremeter tests, Soils, Paris, 5, pp. 9-28
Meyerhof G. G., (1965), "Shallow Foundations," JSMFD, ASCE, vol. 91, SM 2, March, pp.
21-31.
74

Meyerhof, G. G., (1976), "Bearing Capacity and Settlement of Pile Foundations," JGED,
ASCE, vol. 102, GT 3, March, pp. 95-228 (Terzaghi Lecture).
Meyerhof, G. G., (1976), "Bearing Capacity and Settlement of Pile Foundations," JGED,
ASCE, vol. 102, GT 3, March, pp. 195-228 (Terzaghi Lecture).
Mitchell, J. K. and Lunne, T. A., (1978), Cone Resistance as Measure of Sand Strength,
Journal of the Geotechnical Engineering Division, ASCE, Vol. 104, No. GT7
Mitchell, J.K., Guzikowski, F. and Villet, W.C.B., (1978), The measurement of soil
properties in situ, present methods their applicability and potential, U.S. Dept. of Energy
Report, Dept. of Civil Engineering, Univ. of California, Berkeley.
Muromachi, T., (1974) Phono-sounding apparatus-discrimination of soil type by sound,
Proceedings of the First European Symposium on Penetration Testing, Amsterdam, ESOPT-I,
Vol. 21, pp. 110-112.
Oshaki, Y., (1970), "Effects of Sand Compaction on Lique- faction During the Jokachioki
Earthquake," Soils and Foundations, Vol. 10, No. 2, June, pp. 112 128
Parry, R. H. G., (1977), "Estimating Bearing Capacity of Sand from SPT Values," JGED,
ASCE, vol. 103, GT 9, Sept, pp. 1014-1019.
Peck et al., (1974), Foundation Engineering, 2nd ed., John Wiley & Sons, New York,
514pp.
Rankine, W.J.M., (1857), On the stability of loose earth, Philosophical Transactions of the
Royal Society, Vol. 147, London
Richardson, (1908), Lines of flow of water in saturated soils, The Scientific proceedings of
the Royal Dublin Society, Vol. 11, pp. 295 - 316
Sanglerat, G., (1972), The Penetrometer and Soil Exploration, Elsevier Publishing,
Amsterdam.
Sanglerat, G., (1972), The Penetrometers and Soil Exploration Elsevier, Amsterdam, 488p.
Schmertmann J. H., (1970), "Static Cone to Compute Static Settlement over Sand," JSMFD,
ASCE, vol. 96, SM 3, May, pp.1011-1043.
Schmertmann J. H., (1978), "Guidelines for Cone Penetration Test: Performance and Design,"
FHWA-TS-78-209 (report), U.S. Dept. of Transportation, 145 pp.
Schmertmann, J. H., (1978), "Guidelines for Cone Penetration Test: Performance and
Design," FHWA-TS-78-209 (report), U.S. Dept. of Transportation, 145 pp.
Schmertmann, J.H., (1975), "The Measurement of In-Situ Shear Strength," 7th PSC, ASCE,
vol. 2, pp. 57-138.
75

Schmertmann, J.H., (1977), Guidlines for CPT performance and design. Federal Highway
Administration Report, FHWA, pp.78 209.
Scott, R. F., (1981), Foundation Analysis, Prentice-Hall, New Jersey, pp. 85-201
Seed, H. G., et al., (1986), "Moduli and Damping Factors for Dynamic Analysis of
Cohesionless Soils," JGED, ASCE, vol. 112, GT 11, Nov, pp. 1016-1032.
Stroud, M.A., Butler, F.G., 1975) The Standard Penetration Test and the Engineering
Properties of Glacial Materials, Proc. Symp. On Engineering Properties of Glacial Materials,
Midlands Geotechnical Society, Birmingham, pp.117-128.
Tassios, T., Anagnostopoulos, A., (1974),Penetration Testing in Greece, State-of the art
report, Proc. 1st Europ. Symp. On Penetration Testing, Stockholm, vol. 1, pp. 65-68.
Terzaghi, K., Peck, R. B., (1967), Soil Mechanics in Engineering Practice, 2nd edition,
John Wiley, New York, London, Sydney.
Tomlinson, M.J., (1977), Pile Design and Construction Practice, The Garden City Press
Limited, Letchworth, Hertfordshire UK
Villet, W. C, Mitchell, J. K., (1981), "Cone Resistance, Relative Density and Friction Angle,"
Proc. Symposium: Cone Penetration Testing and Experience, ASCE, St. Louis, MO, pp. 178-
208.
Zhou, S.G., (1981), Influence of fines on evaluating liquefaction of sand by CPT, Proc. Int.
Conf. on Recent Advances in Geotechnical Engineering and Soil Dynamics, University of
Missouri, Rolla, Vol. 1, pp. 167 172

76

EKLLER

77

EKL 1 SPT ndisi-c
u
Bants (Stroud, 1974)

EKL 2 Granler Zeminlerde SPT ndisi-Dey Efektif Gerilme-Relatif Sklk
Bants (Gibbs, Holtz, 1957)
78

EKL 3 Granler Zeminlerde Dey Efektif Gerilmenin Belirli Bir Deeri in N
30
-D
r

Bants ( Marcuson ve Bieganousky, 1977)

EKL 4 SPT ndisi-Dey Efektif Gerilme-sel Srtnme As Bants (Mitchell, et
all., 1978)
79

EKL 5 Yzeysel Temellerde Emniyetli Zemin Gerilmesi-SPT ndisi Bants
(Meyerhoff, 1965)
80

EKL 6 Yzeysel Temellerde Net Emniyetli Zemin Gerilmesi-SPT ndisi Bants
(Peck at all., 1974)
81

EKL 7 Kumlu Zeminlerde Dzeltilmi SPT ndisi-Svlama Riski Bants
82

Dinamik Sonda Yaplmas
83

EKL 8 st Tabaka Gerilmesine Bal Olarak SPT ndisinin Dzeltilmesi
(N
1
=c
N
xN
30
)
84

EKL 9 SPT-Dinamik Penetrometre ndislerinin Karlatrlmas (Bergdahl ve
Eriksson, 1983)

EKL 10 DIN 4094e gre SPT-DPL-DPH ndisleri Arasndaki Bantlar
85

86

EKL 11 Tipik CPT Kayt
87

EKL 12 Kohezyosuz Zeminlerde Relatif Sklk (D
r
)-Koni U Direnci(q
c
) Bants
(Schmertmann, 1978, Villet Mitchell, 1981)

EKL 13 Koni U Direnci-Relatif Sklk Bants (Jamiolkowski et al., 1985)
88

EKL 14 Zemin Cinsinin Srtnme Oran (f
r
) ve Koni U Direncinden (q
c
) Belirlenmesi
(mekanik u, Schmertmann, 1977)
89

EKL 15 q
c
-f
r
Bantsndan Hareketle Zemin Cinsinin Belirlenmesi (Douglas ve Olsen,
1981)

EKL 16 q
c
-f
r
Bantsndan Hareketle Zemin Cinsinin Belirlenmesi (Robertson ve
Campanella, 1983)
90

EKL 17 Kumlu Zeminlerde Dey Efektif Gerilme (p
v
), Koni U Direnci (q
c
) ve isel
srtnme as () Bants (Schemertmann, 1975)

EKL 18 Normal Yklenmi Kuvars Kumunda Dey Efektif Gerilme q
c
- Bants
(Durgunolu ve Mitchell, 1975)
91

EKL 19 Normal Yklenmi Kuvars Kumunda Dey Efektif Gerilme q
c
-
Bants(Robertson ve Campanella, 1983)

EKL 20 Killi Zeminlerde N
k
-I
p
Hassaslk Bants (Lunne ve Eide, 1976)
92

EKL 21 Killi Zeminlerde N
k
-I
p
Hassaslk Bants (Aas et al., 1986)
93

EKL 22 Birim Deformasyon Faktrlerinin Bulunmas (Schmertmann, Hartman ve
Brown, 1978)
94

EKL 23 CPT Koni U Direnci Okumalarndan Kazk Birim U Mukavemetinin
Hesaplanmas (Schmertman, 1978; Heijen, 1974)

95

EKL 24 lk Menard Presyometresi
96

EKL 25 Menard Presyometresi,
Tip 1, ematik Grn

97

EKL 26 Kendi Kendine Delen Presyometre (Camkometer)
98

EKL 27 tmeli Presyometre

99

EKL 28 Tipik Bir Dzeltilmi Presyometre Erisi
100

EKL 29 Tipik Bir Presyometre Deney Logu
101

EKL 30 Net Limit Basn (p
L
*)-Drenajsz Kayma Mukavemeti(c
u
)Bants (Baquelin
et al. , 1978)

EKL 31 Kil Zemin in (k) Deerleri
102

EKL 32 Silt Zemin in (k) Deerleri

EKL 33 Kum ve akl in (k) Deerleri
103

EKL 34 Kaya in (k) Deerleri

EKL 35 Kazklarda evre Srtnmesi (f
L
) Net Limit Basn (p
L
*) Bants
104

EKL 36 ()Reolojik Faktr ve
d
,
c
ekil Faktrleri

EKL 37 eitli Zeminlerde Koni U Direnci(q
c
), SPT ndisi (N
30
) Bants

107

P PP P P PP PR RR R R RR RO OO O O OO OF FF F F FF F. .. . . .. . D DD D D DD DR RR R R RR R. .. . . .. . A AA A A AA AT TT T T TT T L LL L L LL LL LL L L LL LA AA A A AA A A AA A A AA AN NN N N NN NS SS S S SS SA AA A A AA AL LL L L LL L
B BO O A AZ Z N N V VE ER RS S T TE ES S

1969 ylnda stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesinden Yk. Mhendis olarak mezun olmu, bir sene
kadar zel bir antiyede alm, askerlik grevini yapm ve sonrasnda Ege niversitesi Mhendislik
Mimarlk Fakltesinde asistan olarak almtr. 1973-1978 yllar arasnda Amerika Birleik Devletleri
Illinois Eyaletinde Northwestern niversitesinde doktora almalarn tamamladktan sonra 1978 ylnda T
Maka Mhendislik Mimarlk Fakltesinde doktor asistan olarak kabul edilmi, ayn niversitede 1982 ylnda
Doent, 1988 ylnda Profesr olmu ve 2002 ylnda Boazii niversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem
Aratrma Enstits, Deprem Mhendislii Anabilim Dalna gemitir. Kendisi halen ayn birimde grev
yapmaktadr.

Atilla Ansal Amerika Birleik Devletleri dnda Norve, talya, ngiltere, Portekiz, ve Japonyada misafir
retim yesi olarak bulunmutur. Kendisi halen 1994 ylndan beri srdrmekte olduu Avrupa Deprem
Mhendislii Birlii Genel Sekreterlik grevine ek olarak 2002 ylndan beri Springer tarafndan yaynlanmakta
olan Bulletin of Earthquake Engineering adl mhendislik dergisinin ve "Geological, Geotechnical and
Earthquake Engineering" adl kitap serisinin editrlklerini srdrmektedir. Bu grevlerin dnda Atilla Ansal
1998-2000 yllar arasnda naat Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu Bakanl, 1990-1992 ylar arasnda ise
naat Mhendisleri Odas, stanbul ubesi Bakanl yapmtr. Bugne kadar 20 yksek lisan tezi 13 doktora
tezi ynetmitir.

Atilla Ansaln farkl konferans ve dergilerde yaynlanm 200'n stnde Trke ve ngilizce bildiri, makale,
ksa yaz ve aratrma raporu bulunmaktadr. Kendisinin ilgi alanlar olarak; laboratuar ve arazi zemin deneyleri,
zemin davranlar ve bnye denklemleri, zemin dinamii, geoteknik deprem mhendislii, sismik tehlike ve
sismisite, depremlerde kuvvetli yer hareketi, sismik mikro blgeleme, svlama, deprem senaryolar konular
saylabilir.

108

III. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans

109

ZEMNLERN TEKRARLI GERLMELER ALTINDA DAVRANILARI VE
DEPREMLERDE
YEREL ZEMN KOULLARININ ETKS
1. GR
Gnmzde depremlerde hasara yol aan ana faktrler bilinmektedir. Bu balamda hem
gvenli hem ekonomik olarak deprem hasarlarn azaltmak mmkn olabilir. Depreme
dayankl yap retiminde maliyeti arttrc nlemler yerine, aratrmalara dayal olarak daha
uygun alanlar ve tasarm ilkelerinin belirlenmesi, yerleim politikalar ve imar planlar ile
gelimelerin ynlendirilmesi olabilecek bir depremin etkisini azaltmada tercih edilmelidir.
Problemin zmn sadece depreme dayankl yap retiminde aramak gereki bir yaklam
deildir. Depreme dayankl yap yapabilmek yalnzca teknik bir sorun olmaktan te sosyal
ve ekonomik faktrlere de baldr. Bu nedenle ama, deprem etkileri asndan daha az
tehlikeli alanlarn belirlenmesi ile ilave maliyetlerin azaltlmas, bylece hem lke ekonomisi
asndan kaynaklarn aklc kullanmn, hem de deprem hasarnn en aza indirilmesini
salamaktr.

Depreme dayankl yaplarn yaplmas iin izlenen yaklamda yakn zamana kadar blgenin
sismisitesi ve kabaca snflandrlm zemin cinsi ile yapya ait zelliklerin bilinmesi yeterli
olarak grlmekte idi. Oysa son yirmi yl iinde karlalm ve yorumlanabilmi hasar
dalmlar daha detayl almalar yaplmas gereini ortaya karmtr. Deprem sonras
hasar dalm esas alnarak bir ehri blgelere ayrmak yeniden yaplama iin iyi bir
klavuzu olabilir. Fakat hasar kaytlarnn seilen blgenin tm iin yeterli olmad ya da
hzl yaplamaya maruz kalan blgelerde yaplamann eklini tayin etmek iin ykc bir
depremin olmasn beklemek yerine byle bir durumun mevcut verilere dayanarak
gelitirilmi yntemlerle incelenmesinin yarar aktr.

Depremlerde yapsal hasara etki eden faktrler grup altnda; deprem, yerel zemin ve yap
zellikleri olarak tanmlanabilir (Ansal, 1986). Zemin tabakalarnn cins, kalnlk, yeralt su
seviyesi gibi zelliklerinin ksa mesafeler iinde ok deiebilmesi, farkl blgelerde ina
edilmi ayn tip yaplarda farkl deprem hasarlarna sebep olabilmektedir. Gemi depremlere
ait ivme ve hasar kaytlar incelendiinde bu aka grlmektedir. Dolaysyla hasarn
azaltlmas amacyla deprem esnasnda farkl davran gsterecek blgelerin nceden
belirlenmesi ve bu blgelerde gereken nlemlerin alnmas doru bir yaklam olacaktr.

Zemin tabakalar, iinden geen deprem dalgalarnn zelliklerini etkiledii kadar, deprem
dalgalar, rnein svlama ve ev kaymalarnda gzlendii gibi, zemin tabakalarnn
mukavemet ve ekil deitirme zelliklerini de etkiler (Ansal, 1994, 1995). Byle
durumlarda bu tabakalar zerinde yer alan yaplar sadece zemin zelliklerinin deimesi
sonucu byk hasar grebilirler. Bu nedenle bu tr potansiyele sahip blgelerin belirlenmesi
Prof. Dr. Atilla Ansal
110

ve detayl incelenmesi olabilecek hasarn azaltlmas asndan gereklidir.

Bir blgede depremlerin etkisini incelerken, ncelikle zemin tabakalarnda deprem nedeniyle,
oturmalarn, svlamann, yama ve evlerde kaymalarn olabilecei blgeler uygun analiz
yntemleri ile deerlendirilmelidir. Son yllarda olan depremlerde meydana gelen hasarlar ve
bu konuda yaplmakta olan aratrmalardan elde edilen sonular, karlkl etkileim yapan
deprem zellikleri ve zemin koullarnn yapsal hasar zerindeki etkisinin nemli olduunu
gstermitir (Ansal ve Lav, 1995; Ansal ve Siyahi, 1995). Deprem riskinin yksek olduu
blgelerde detayl sismolojik, jeolojik ve geoteknik incelemelerinin yaplmas ve bu
almalardan elde edilen sonularn deerlendirilerek, blgede oluabilecek depremlerin
zelliklerini ve bu zelliklerin farkl jeolojik ve zemin koullarnda nasl olacann
belirlenebilmesi iin kuvvetli yer hareketi kayt alar oluturulmas tercih edilen bir
yaklamdr.

Depremler srasnda yerel zemin tabakalarnn dinamik davran zelliklerinin yapsal hasar
zerindeki etkisi nemli olabilir. Yaplarn deprem kuvvetlerine kar projelendirilmelerinde
zerinde bulunduklar zemin tabakalarnn hakim peryot, bytme dzeyi, svlama riski gibi
dinamik zelliklerinin dikkate alnmas gerekmektedir. Bunun yannda yeni yerleime
alacak olan alanlarda yaplacak mikroblgeleme almalar ile blgelerin deprem srasnda
gsterecekleri muhtemel davran zellikleri belirlenmelidir. Ayrca mevcut yerleim
alanlarnda yaplacak almalarla da olas bir depremde hasarn ve can kaybnn
younlaaca alanlar belirlenerek gerekli tedbirlerin alnmas yoluna gidilmelidir.

Yerel zemin tabakalarnn dinamik davran zelliklerinin belirlenmesinde kullanlan
yntemlerden ilki arazi deneyleri ve laboratuvar deneyleri ile zemin tabakalarnn dinamik
kayma modl, snm katsays gibi parametrelerini belirleyerek ve uygun zemin modelleri
kullanarak deprem srasnda karlalacak davran zellikleri hakknda tahminde
bulunmaktr. Ancak arazi deneylerinin ve laboratuvar deneylerinin maliyetlerinin olduka
yksek oluu bu yntemin ancak nemli yaplarn projelendirilmesinde kullanlabilmektedir.
2. ZEMNLERN TEKRARLI GERLMELER ATINDA DAVRANII
Depremler zemin tabakalar zerinde dzensiz tekrarl gerilmelere yol aar. Bu gerilmeler
altnda zemin elemanlarnn nasl bir davran gstereceklerinin incelenmesi ve buna gre bir
deerlendirme yaplmas uygun olacaktr. Zemin tabakalar deprem zelliklerini ve deprem
dalgalar da zemin tabakalarnn gerilme-ekil deitirme ve kayma mukavemeti zelliklerini
deitirir. Zemin elemanlarnn tekrarl gerilmeler altnda davranlarn incelerken iki konu
nem kazanr. Bunlardan ilki tekrarl kayma gerilmeleri altnda kayma mukavemeti dieri ise
gerilme ekil deitirme ilikileridir. Dier nemli bir inceleme konusu ise tekrarl gerilmeler
sonras kayma mukavemeti ve gerilme ekil deitirme zeliklerinde meydana gelen
deimelerdir. Bu deiiklikler arazi deneyleri ve laboratuvar deneyleri ile belirlenebilir ve
uygun analiz yntemleri kullanlarak bir deprem srasndaki zemin tabakalarnn olas
davranlar tahmin edilebilir.

111

Zemin tabakalarndan alnm rselenmemi zemin numuneleri zerinde yaplan laboratuvar
deneylerinden elde edilen sonular zeminlerin tekrarl gerilmeler altnda gerilme ekil
deitirme zelliklerinin deitiini gstermektedir. Bu deiiklii incelerken aralarnda
benzerlikler olmasna ramen, gzlenen davranlardaki nemli farkllklar nedeniyle zemin
cinslerine (ince daneli zeminler, siltler ve killer; kaba daneli zeminler, kumlar ve akllar)
bal olarak bir deerlendirme yaplmaldr. Zemilerin tekrarl gerilmeler altnda
davranlarnn etkileyen nemli faktrler; birim ekil deitirme genlii, efektif evre
basnc, evrim says veya deprem sresi, suya doygunluk, boluk oran, ince danelerin
plastisitesi, ar konsolidasyon oran ve meydana gelen deprem titreimlerin frekans ierii
olmaktadr (Ansal, 1995).

Zeminlerin tekrarl gerilmeler altnda gerilme-ekil deitirme zellikleri tanmlarken dinamik
kayma modl ve snm orannn deiimleri incelenir. Gzlenen zemin davranlarnda
dier inaat malzemelerinden farkl olarak gerilme-ekil deitirme ve mukavemet
davranlarnda farkl eiklerin bulunduu gzlenmitir. Bu eiklerin ilki elastik davran
eii ikincisi ise plastik davran eii olarak tanmlanabilir. Bu eikler zemin elemanlarnn
elastik, elastoplastik ve plastik davranlar arasndaki snrlar oluturmaktadr. Dier yandan
uniform tekrarl kayma gerilmeleri altnda yaplan deneylerde tekrarl kayma gerilmesi
genlii-birim kayma genlii ilikisinden evrim saysna bal olarak bir akma noktas dier
bir deile bir dinamik kayma mukavemeti tanmlanabilmektedir. Bunun dnda tekrarl
ykleme sonras veya deprem sonras kayma mukavemeti ve gerilme-ekil deitirme
zelliklerinde, efektif gerilmesinin azalmas ve dane yapsnn bozulmas sonucunda bir
yumuama, statik kayma mukavemetinde azalmalar ve ek oturmalar ortaya kabilmektedir.
Ayrca kayma mukavemetindeki azalmalar temel gmelerine de yol aabilir. Arazide ve
laboratuvarda bulunan kayma modl ve snm oranlarna etki eden faktrler: deney
yntemi, zemin cinsi, rselenme, gerilme durumu, numune hazrlama, gerilme gemii,
deformasyon gemii, suya doygunluk, ykleme frekans olarak sralanabilir.

Tekrarl gerilmeler altnda kaba daneli zeminlerde karlalan nemli bir olayda svlama
olarak tanmlanan kayma mukavemetin ksa bir sre iin sfr olmas olaydr. Tekrarl
gerilmeler sonucunda daneler ararnda bulunan suyun basncnn artmas yani boluk suyu
basncnn artmas danelerin birbirinden uzaklamasna ve zemin elemannn ksa bir sre iin
viskos bir sv gibi davranmasna yol amasdr. Bunun sonucunda binalarda dnmeler ve
oturmalar meydana gelebilir. Svlamaya etki eden balca faktrler, relatif sklk, ar
konsolidasyon oran, kelmeden sonra geen sre, dane boyutlar, dane ekli ve dane
dalm, numune hazrlama yntemi, rselenme, ince dane oran ve plastisitesi olarak
sralanabilir.
2.1. Killerin tekrarl kayma gerilmeleri altnda davranlar
Killerin tekrarl gerilmeler altnda davranlar zerinde gemite ok sayda aratrma
yaplmtr. Bu konudaki ilk almalar Seed ve Chan (1966), Thiers ve Seed (1968,1969)
tarafndan yaplan almalardr. Bu almalarda killerin gerilme ekil deitirme
davranlar ve mukavemet zellikleri tekrarl eksenli ve tekrarl basit kesme deneylerine
112

dayanarak incelenmitir. Literatrde mevcut dier bir grup almada Sangrey vd. (1969,
1978), Sangrey ve France (1980) tarafndan yaplmtr. Bu almalarda killerin gerilme
ekil deitirme boluk suyu basnc davranlar dk hzlarda yaplan eksenli tekrarl
ykleme deneylerine dayanarak incelenmitir. Killerin tekrarl gerilmeler altnda davranlar
Brown ve Lashine (1975), Idriss (1978), Wood (1982), Koutsoftas (1980), Matsui (1980),
Yasuhara vd. (1982), Dyvik vd. (1983), Goulis vd. (1985), Ishihara (1980, 1985), Ishihara ve
Kasuda (1984), Vucetic (1988,1990,1991) gibi bir ok aratrmac tarafndan da incelenmitir.

Normal konsolide killerin farkl tekrarl kayma gerilmeleri altnda gerilme-ekil deitirme-
boluk suyu basnc davranlar laboratuvarda byk apl konsolidasyon cihazlarnda
hazrlanm kaolin numuneler zerinde yaplan deneylere dayanarak incenlemitir (Ansal ve
Erken, 1989). Bu almada bir tekrarl kayma gerilmesi genliinde elde edilen birim ekil
deitirme ve boluk suyu basnlarnn evrim saysna gre deiimine bir rnek ekil 1de
verilmitir. ekil 2de ise bu alma erecesinde 0.1 Hz frekansnda yaplan tekrarl basit
kesme deneylerinden elde edilen sonular toplu halde gsterilmitir. Bu ekilde dey
eksende verilen tekrarl kayma gerilmesi oran uygulanan kayma gerilmesi genliklerinin ayn
deney sisteminde statik deneyler sonucunda bulunan konsolidasyonlu drenajsz kayma
mukavemetine oran olarak gsterilmitir. Her iki ekseninde logaritmik skala ile verilmesinin
amac kk evrim saylarnda ve kk birim ekil deitirmelerde aradaki farklar daha
aka gsterebilmektir. Buradan da grlebilecei gibi tekrarl kayma gerilmeleri altnda
davranlarda baz eikler tanmlanmas uygun olmaktadr. rnein uygulanan evrim
saysndan bamsz olarak ekil deitirmelerin ok snrl kald bir kritik gerilme oran
tanmlamak mmkn olabilmektedir.
-6
-4
-2
0
2
4
6
-20
0
20
40
60
80
100
0 10 20 30 40 50 60 70
B
M

K
A
Y
M
A

(
%
)
B
O
L
U
K

S
U
Y
U

B
A
S
I
N
C
I

(
k
P
a
)
EVRM SAYISI
Boluk Suyu Basnc
Birim Kayma

ekil 1. Bir tekrarl kayma gerilmesi genliinde birim kayma ve boluk suyu basncnn
evrim saysna gre deiimi

113

0.1
1
10
100
1 10 100 1000
B
i
r
i
m

K
a
y
m
a

(
%
)
evrim Says
0.27
0.36
0.42
0.60
1.10

ekil 2. Farkl tekrarl kayma gerilmesi genliklerinde yaplan deneylerden bulunan birim
kayma genliklerinin evrim saysna gre deiimi
Bu kritik gerilme tanm ilk olarak Larew (1962) tarafndan gmeye yolaan en byk
tekrarl gerilme seviyesi olarak yaplmtr. Daha sonra Sangrey vd (1969, 1978) ve France
ve Sangrey (1977) byle bir tanmn geerli olduunu yaptklar bir seri tekrarl eksenli
deneylerin sonularna dayanarak gstermilerdir. Sangrey vd. (1969) bu balamda efektif
gerilme uzaynda tekrarl limit durum izgisi tanmlam ve tekrarl gerilme uygulamas
sonunda oluan kalc boluk suyu basnlarnn uygulanan tekrarl gerilmelerin kritik
gerilmelerden az olmas durumunda dorusal bir deiim gstereceini belirlemitir. Daha
byk tekrarl gerilme seviyelerinde byk birim ekil deitirme genliklerinin olutuunu ve
srekli artan boluk suyu basnlarnn efektif gerilme izinin krlma zarfna doru gitmesine
yol atn gstermitir.

Tekrarl gerilmeler etkisinde zemin numunesinde oluan yumuamann, kayma mukavemeti
zerindeki etkisinin ne mertebede olaca da incelenmesi gereken bir konu olmaktadr. Bu
balamda ekil 3de tekrarl gerilmeler altnda farkl evrim saylar iin bulunan gerilme-
birim ekil deitirme erileri verilmekte. Bu eriler bir anlamda zeminlerde statik gerilmeler
altnda kayma mukavemetini bulmak iin yaplan eksenli basn deneylerinden bulunan
eriler ile ayn anlam tamaktadr. Burada ama tekrarl gerilmeye maruz kalan
numunelerde evrim saysna bal olarak kayma mukavemetindeki azalmay belirlemektir.
ekil 3den grlebilecei gibi 50 evrim sonrasnda meydana gelen kayma mukavemeti 10
evrim sonrasnda oluan kayma mukavemetine gre daha kk olmaktadr. Bu mhendislik
uygulamas asndan, zemin emniyet gerilmesinin veya zemin tama gcnn depremler
sonras azalaca anlamna gelmektedir (Ansal ve Yldrm, 1989).
114

0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
T
e
k
r
a
r
l

K
a
y
m
a

G
e
r
i
l
m
e
s
i

O
r
a
n
Birim Kayma (%)

N = 10 50 100
500

ekil 3 Tekrarl basit kesme deneylerinden evrim saylarna gre kayma gerilmesi birim
kayma erileri
2.2. Deprem Sonras Zemin Davranlar
Tekrarl gerilme uygulamalar sonras zemin davranlar incelenirken olayn iki yn
bulunduu hatrlanmaldr. Bunlardan ilki kayma mukavemetinde, ikincisi gerilme ekil
deitirme zelliklerinde meydane gelebilecek olan azalmalardr. Kayma mukavemetinde
oluabilecek azalmalarn mertebesi konusunda aratrmaclar arasnda farkl grler
bulunmaktadr. Bu konuda Castro ve Christian (1976), Andersen vd. (1980), ve Koutsoftas
(1978) tekrarl gerilmeler sonras byk ekil deitirme mertebelerinde bile kayma
mukavemeti kaybnn ok fazla olmayacan gsteren deney sonular elde etmilerdir. Dier
yandan ise Thiers ve Seed (1969), Taylor ve Bacchus (1969), and Lee ve Focht (1976), kayma
mukavemetindeki azalmann tekrarl birim ekil deitirme akma noktasna kar gelen birim
ekil deitirme orannn byk olmas durumunda nemli mertebelere ktn gsteren
deney sonular bulmulardr. Sangrey ve France (1980) ise tekrarl ykleme sonras kayma
mukavemetinin uygulanm olan kayma gerilmesi genliinin kritik deere yaklatka %50
mertebesinde azalabileceini gzlemitir.

Deprem srasnda olduu kadar deprem sonras da zemin davranlarnn incelenmesi
gerekmektedir. Gene laboratuvar deney sonularna bakarak bu durum incelenebilir. Doada
deprem titreimleri bir sre sonra durmaktadr, ama zemin tabakalar iinde deprem srasnda
olumu boluk suyu basnlar hemen snmlenmiyor. Efektif gerilmelerindeki bu
azalmann yan sra zemin tabakalarnda oluan ekil deitirmeler nedeniyle zemin dane
atsnn rselenmi olmas, zemin tabakalarnda gerilme ekil deitirme davranlarnda
yumuamaya, kayma mukavemetinde azalmaya ve ek oturmalara yol aabilir. Kayma
mukavemetinde meydana gelebilecek azalmalara rnek olarak Hali kili zerinde 1980li
yllarda yaplm dinamik basit kesme deneyleri verilebilir (Ansal ve Yldrm, 1989). Bu
deneylerden elde edilen sonular tekrarl kayma gerilmeleri sonucunda bulunan kayma
mukavemeti azalmalarn kayma mukavemeti ve tekrarl birim kayma oranlar;

115

Tekrarl ykleme sonras kayma mukavemeti
Kayma Mukavemeti Oran = -------------------------------------------------------------- (3.1)
Statik kayma mukavemeti

En byk birim kayma genlii
Tekrarl Birim Kayma Oran = --------------------------------------------- (3.2)
Statik deneydeki birim kayma

kullanlarak aklamak doru olabilir. ekil 4te uygulanan tekrarl kayma gerilmesi
genliinin belirli bir eikten kk olmas durumunda kayma mukavemetinde bir azalma
olmad, ama bu kayma gerilmesi eiinden daha byk kayma gerilmesi genliklerinde
evrim saysna bal olarak kayma mukavemetinde bir azalma meydana geldii
grlmektedir. Bu ekilde dey eksen, tekrarl kayma gerilmeleri uygulanmas sonras ile
tekrarl kayma gerilmeleri uygulanmadan nce bulunan statik kayma mukavemetleri oran,
dier bir deile tekrarl kayma gerilmesi uygulanmasnn, kayma mukavemetinde meydana
getirdii azalma orann gstermektedir. Kayma mukavemetindeki bu azalma ekil 5de
gsterilmi olduu gibi kritik bir kayma gerilmesi genliinden kk kald srece snrl
kalmaktadr. Ama bu kritik snr aldna kayma mukavemetindeki azalma hzl bir ekilde
artabilmektedir. Bu sonular kk depremlerde zeminlerde nemli bir deiiklik
olmayacan gstermektedir. Fakat byk depremlerde durum farkl olmakta, eer zemin
tabakalar iinde oluan tekrarl kayma gerilmeleri bu kritik deerden byk olur ise deprem
sonras statik kayma mukavemetinde byk azalmalar oluabilmektedir. Bu da tama gc
azalmasna ve temel gmelerine yol aabilir. Buradan da grlebilecei gibi, bu durumda da
zemin eikli bir davran sergilemektedir.

ekil 4. Tekrarl kayma gerilmesi uygulamas sonras statik kayma mukavemetinde azalma
116

ekil 5. Tekrarl kayma gerilmesi uygulamas sonras kayma mukavemetinde oluan azalma
Tekrarl gerilmeler sonras meydana gelen kayma mukavemeti azalmalarnn balca iki
nedeni olduu kabul edilebilir. Bunlar tekrarl gerilmeler srasnda oluan boluk suyu
basnlar nedeniyle efektif gerilmelerdeki azlama dieri ise tekrarl gerilmeler etkisi ile
oluan birim ekil deitirmelerin dane atsn deitirmesidir. Dier bir adan oluan
boluk suyu basnlarnn da ekil deitirmelere bal olduu hatrlanacak olursa tekrarl
gerilmeler sonras oluacak kayma mukavemeti azalmalar tekrarl gerilmeler srasnda oluan
birim ekil deitirmelere bal olacaktr.

Zemin tabakalarnda bir de deprem sonras oturmalar sz konusu olabiliyor. Aslnda dey
yklerde bir art olmad srece yaplarda ilave oturmalar olmamas gerekir. Ama
depremlerde bu durum deiebilmekte ve depremler srasnda oluan tekrarl kayma
gerilmeleri etkisiyle zemin boluklarn dolduran suyun basnc artabilmektedir. Suyun
basncnn artmas bir hidrolik eim olumasna ve bunun da suyun zemin tabakalar iinde
hareket etmesine yol amakta ve bylece zemin tabakalarnda hacim klmesi ve oturmalar
ortaya kabilmektedir. Killerde bu biraz yava, kumlarda ise hzl bir ekilde oluacaktr.
ekil 6da bu olay incelemek amacyla dinamik basit kesme deney sistemi kullanlarak
yaplm oturma deney sonular gsterilmitir (Ansal ve Tuncan,1989). Bu sonulardan
evrim says, dier bir deile deprem sresi uzadka, btn dier parametreler ayn
kalmasna ramen meydana gelen oturmalarda bir art olduu grlmektedir.


117

ekil 6.Tekrarl gerilmeler sonucunda oluan konsolidasyon oturmalar

nce daneli zeminlerde tekrarl kayma gerilmeleri uygulamas ile oluan boluk suyu
basnlarnn snmlenmesi sonras ortaya kan konsolidasyon oturmalarn incelemek
amacyla stanbulda iki blgede yaplm sondajlardan elde olunmu rselenmemi doal kil
numuneleri zerinde bir seri deneyler yaplmtr. Birinci grup numuneler Hali Kilinden
ikinci grup numuneler ise Boazn kuzeyinde, Baltalimannda zemin kesitinde yeralan yaln
organik siltli kil (CL/OL) tabakasndan elde edilmitir. Bu deneylerde boluk suyu
basnlarnn snmlenmesi sonucu oluan oturmalar zerine uygulanan tekrarl gerilme
genliinin, evrim saysnn ve ar konsolidasyon orannn etkisi incelenmitir.

Zemin numuneleri dinamik basit kesme deney hcresine yerletirilmi ve K
0
koulunda
admsal olarak odometre deneyinden bulunmu olan n konsolidasyon basncndan byk bir
basnca konsolide edilmilerdir. stenen ar konsolidasyon orann elde etmek amacyla
zemin numunelerinde ykler admsal olarak azaltlmtr. Bu aamada konsolidasyon ve
kabarmann tamamlanmas sonras numunelere drenajsz koullarda belirli evrim saylarnda
tekrarl gerilmeler uygulanmtr. Tekrarl gerilmeler uygulamas sonras drenajlar alm ve
boluk suyu basnc snmlenirken oturmalar izlenmitir. 24 saat sonrasnda ve oturmalarn
tamamlanmas zerine numuneler odometre denelerinde olduu gibi 800 kPa konsolidasyon
basncna kadar admsal olarak yklenmilerdir.

Bu almann ilk aamasnda tekrarl gerilmeler altnda boluk suyun basncnn artm ve
bunun sonucunda oluan oturmalar zerinde ar konsolidasyon orannn etkisi incelenmitir.
Bu amaca ynelik olarak Hali kilinden alnm numuneler admsal olarak odometre
deneylerinden bulunmu olan nkonsolidasyon basncndan byk gerilmelere konsolide
edilmi istenen ar konsolidasyon orann elde edebilmek iin dey gerilmeler boaltlmtr.
Planm olan deney aamasna gelinince numunelere, genlii drenajsz kayma mukavemetinin
%50sine eit tekrarl kayma gerimeleri 0.1 Hz frekansnda 50 evrim uygulanmtr.
118

Karlatrma yapabilmek iin tekrarl kayma gerilmeleri uygulanrken dey gerilmeler btn
deneylerde ayn tutulmutur.

Boluk suyu basnc oluumu ar konsolidasyon oran birden byk olan numunelerde snrl
kalmakta ve oluan oturmalarda ihmal edilebilir olmaktadr. Bu numunelerde tekrarl kayma
gerilmelerinin konsolidasyon davranlarna bir etkisi olmad gzlenmitir. Ar konsolide
killer zerinde yaplm deneylerden (Andersen vd.,1980) gzlenmi olan boluk suyu basnc
oluumlarna benzer olmas nedeniyle beklenen bir davrantr.

Normal konsolide numunelerde (AKO=1) yaplan deneyler farkl bir davran sergilemilerdir
(Matsui vd.,1980). Bu numunelerde boluk suyu basnlar daha yksek deerlere kmakta
ve oluan oturmalar nemli olmaktadr. ekil 6de gsterilmi olduu gibi tekrarl kayma
gerilmeleri sonunda boluk orannda oluan azalma kaln kil tabakalarnda nemli oturmalara
yol aabilecektir.

almannn ikinci aamasnda dier nemli iki faktrn, tekrarl kayma gerilmesinin genlii
ve evrim saysnn etkileri incelenmitir. lk olarak evrim saysnn etkisi ayn dey basn
altnda konsolide edilmi numuneler ayn kayma gerilmesi genlii uygulanarak yaplan
deneyler ile incelenmitir. ekil 6da farkl evrim saylarnda yaplm olan deneyden
elde edilen sonular gsterilmitir. Beklendii gibi evrim saysnn artmas boluk suyu
basnc artlarn ve buna bal olarak da oluan oturmalarn artmasna neden olmaktadr.

ekil 7. Tekrarl gerilme oran ve evrim saysna gre birim oturmalarn deiimi
Oluan oturmalar zerinde uygulanan tekrarl gerilme ve evrim saysnn etkisini incelemek
amacyla, ekil 7de birim boy ksalmasnn evrim saysna gre deiimi logaritmik eksende
gsterilmitir. Yaplm olan deneyler erevesinde dorusal bir ilikinin geerli olduu
grlmektedir. Bu yaklam erevesinde, adet tekrarl basit kesme deneyi sonucuna

119

dayanarak, e deer evrim says tahmin edilebilen bir deprem sonras oluabilecek oturma
seviyesini tahmin etmek mmkn olabilir.
3. KUMLARDA SIVILAMA
Svlama konusunda laboratuvarda eitli dinamik deney aletleri ile srdrlen almalarda
svlamaya kar en hassas zemin trnn suya doygun gevek ince kum zeminlerin olduu
bilinmektedir. Seed ve Lee (1966), Seed ve ve Peacock (1971), Ishihara ve Li (1972)
laboratuvarda hazrlanm kum zeminler zerinde yrttkleri dinamik deneylerde zeminin
sahip olduu rlatif skln, balangtaki konsolidasyon basncnn, uygulanan tekrarl
gerilmenin ve bu gerilmenin uygulanma tekrar saysnn kumlarn dinamik davranlar
zerindeki etkilerini aratrmlardr (Seed, 1979).

Svlama suya doygun bir kum tabakasn oluturan daneler arasndaki temasn kaybolmas
ve su ierisinde asl konuma gemesi durumu olarak ifade edilebilir. Bu yzden, evre
basnc etkisi altndaki daneciklerin birbirileri arasndaki srtnme ile oluabilecek
deformasyonlara kar koymalar nedeniyle, zemin tr svlamaya kar hassasiyette en
nemli faktrlerden birisidir. Eer zemin ince daneli veya ince dane ieriine sahipse ince
daneler arasndaki kohezyon veya adezyon oluumu danelerin birbirlerinden ayrlmalarn
gletirecektir. Bu mantkla hareket edildiinde genellikle ince dane varlnn kumlarn
svlama direncine arttrc ynde etki etmesi beklenebilir.

Kum ierisinde bulunun silt ve kil tr zeminler kumun dinamik ykler altndaki davrann
etkiledii 1960l yllardan beri bilinmektedir. Gemite yaplan almalarda ince dane
ieriinin ve plastisitenin kumlarn svlamaya kar direncini ne ekilde etkiledii
konusunda tam bir fikir birlii salanm deildir. Hatta birok kar fikirden sz edebilmek
mmkndr. Bu zt dnceler zellikle plastik olmayan siltlerin varl durumunda ortaya
kmaktadr. yle ki, yaplan baz almalarda (Ishihara vd.,1978; Dobry vd., 1985) silt
ieriindeki artn kumlarn svlamaya kar direncini artrd sonucuna varlrken, dier
baz almalarda (Tronsco ve Verdugo, 1985; Vaid, 1994) silt ierii oranndaki artn
kumlarn svlamaya kar olan direncini azaltt sonucuna varlmtr.

Gemite yaplan almalar nda ortaya kan yaygn kan plastik olmayan silt ieriinin
kumlarn svlama direncini azaltt, plastik silt ieriindeki artn ise kumlarn svlama
direncini arttrd eklindedir. Yaplan baz almalarda da silt ieriindeki belirli oranlarn
svlamaya kar kritik deerler ifade ettii belirlenmitir.

ekil 8de laboratuvarda bir aratrma erevesinde yaplm deneylerden elde olunmu
sonular gsteriliyor. Bunlar rselenmemi numuneler zerinde yaplm dinamik basit
kesme deneyleridir. ekil 8de killi kum zemin numunelerinde kil orann arttka erilerin
yukar, gvenli tarafa doru kayd gzleniyor. Bu erilere svlama mukavemeti erileri
120

denmektedir. Dey eksen deprem srasnda oluan tekrarl kayma gerilmesi orann, yatay
eksen ise evrim saysn gsteriyor.

ekil 8. Killi kum numuneler zerinde yaplm svlama deney sonular

Svlama direnci siltli kum numuneleri zerinde yaplan deneyler ile incelendiinde biraz
daha farkl bir sonula karlayoruz. ekil 9da siltli kumlarda ve kumlu siltlerde yaplm
dinamik basit kesme deney sonular veriliyor. Bu ekilde dey eksen boluk suyu basnc
orann, yatay eksen de evrim saysn gsteriyor. Boluk suyu basnc oran 1 olduu
zaman, yani boluk suyu basnc evre basnca eit olduu zaman svlama oluyor demek.
Buradan da grld gibi silt oran arttka, ki silt oran aslnda alvyon zeminlerde daha
hakim bir zemin cinsidir, svlama daha kolaylayor.

rselenmemi killi ve siltli kum numuneleri zerinde iki grup deney yaplarak svlamaya
etki eden faktrler incelenmitir (Erken ve Ansal, 1993, 1994; Erken vd.,1995). Birinci grup
deneyler ince dane oran %16-%35 arasnda deien siltli kum numuneler zerinde farkl
tekrarl gerilme genliklerde yaplmtr. kinci grup deneyler ince dane oran %11 ile %29
arasnda deien killi kum numneler zerinde yaplmtr (Ansal ve Erken, 1990). Bu
numunelerde plastisite indisi PI %14 ve %26 arasnda deimektedir.

Siltli kum ve kumlu siltle numeneler zerinde yaplm svlama deneylerinden ince dane
orannn etkisi ekil 9'da gsterilmitir. Uygulanan tekrarl gerilme oranlar benzer olmakla
birlikte ince dane oran %22 ve %78 arasnda deien numunelerde ince dane oran artmas
ile svlama direnci dmektedir.. Bu da silt orannn artmasnn svlamay kolaylatrdn
gstermektedir.

121

ekil 9. Siltlerde ince dane orannn boluk suyu basnc oluumuna etkisi

Dier yandan killi kumlar zerinde yaplan deneylerde ince dane orannn artmas ekil 10'da
gsterilmi olduu zere svlama direncini arttrc bir rol oynamaktadr. nce dane oran
%14 olan killi kum numunede svla meynada gelirken DO= %37 olan numunede 100
evrimde svlama olumamaktadr.

ekil 10. Killi kumlarda ince dane orannn boluk suyu basnc oluumuna etkisi
4. YEREL ZEMN TABAKALARININ DAVRANII
Geoteknik yerel zemin koullarnn etkisini incelerken yukarda zetlenen zemin
davranlarnn yan sra arazide mevcut zemin tabakalamas, anakaya derinlii, jeolojik yap,
122

yeralt su seviyeside nemli olmaktadr. Zemin tabakalarnn kalnl, kvam ve esneklii,
plastisitesi zemin bytmesi olarak tanmlanan zemin yzeyindeki deprem zelliklerinin
bymesine yola aabilen faktrlerdir. Zemin tabakalarnn depremler srasnda
gsterecekleri bu etkilerin belirlenmesinde bu faktrlerin detayl bir ekilde incelenmesi
gerekli olmaktadr. Dier yandan daha basit ve daha kolay baz yntemler de gelitirilmitir.
Bunlarn arasnda zemin tabakalarnn st 30m iinde kalan zemin tabakalarnn llen
kayma dalgas hzlarnn arlkl ortalamas olarak tanmlanan edeer kayma dalgas hzlar
zemin tabakalarnn davranlarn tahmin edebilmek iin kullanlan bir yntem olmaktadr.
Dier bir yaklamda ok hassas sismograflar ile alnan mikrotremor kaytlarndan
yararlanlmasdr (Lermo ve Chavez-Garcia, 1994; LU vd., 1992).

Mikrotremor ve kuvvetli yer hareketlerinin kaynak ve titreim zelliklerinde grlen
farkllklara karlk, arazi deneylerden elde edilen veriler kullanlarak saysal analiz
yntemleriyle bulunan zemin bytmesi ve hakim peryotlarn, mikrotremor lmleri
sonucunda bulunanlarla uyumlu oluu, bu tr lmlerin zemin davran zelliklerinin
belirlenmesinde kullanlabileceini gstermektedir (yisan vd., 1997 a, 1977b). Mikrotremor
lmleri gerek ihtiya duyulan lm sresinin ksal gerekse dk maliyetiyle geoteknik
mhendisliinde zemin hakim peryodu ve bytme orannn hzl bir ekilde belirlenmesinde,
mikroblgeleme almalarnn yaplmasnda kullanm giderek yaygnlamaktadr (Ansal
vd.,1997). Bu almada, bir sahada alnan mikrotremor kaytlarnn analizi sonucu elde
edilen zemin bytmesine zemin zelliklerinin etkisi aratrlmtr.
4.1.Arazi Sismik Deneyleri
Dinamik zemin zelliklerinin yerinde belirlemek iin sahada alan sondajlardan genel
zelliklerini yanstacak ekilde seilen kart kuyu ve aa kuyu deneyleri uygulanarak
kayma dalgas hz (Vs) llmtr. Gene ayn kuyularn ii su doldurularak kuyu ii sismik
(Suspension PS-Logging) deneyleri yaplm, 1 m aralkla kayma ve basn dalgas hzlar
llmtr. Kart kuyu yntemi yaklak 5 m mesafede alm iki kuyu arasnda
uygulanmtr. Kuyulardan birinde kuyu ii mekanik ekici ile kayma dalgas retilmi
dierinde bileenli alc ile kaytlar alnmtr. Aa kuyu deneyinde ise zemin yzeyinde
retilen sismik dalga hzlar kuyu iinde 2 m ara ile bileenli alclarla llmtr. Bu
deney tekniinin ve analiz yntemlerinin sonucunda zemin kesitinde yer alan tabakalarn hz
ortalama bir deer olarak elde edilmektedir. Kuyularda farkl yntemlerle llen kayma
dalgas hzlar arasnda nemli farkllklar gzlenmemitir. Bir sondaj kuyusunda deiik
arazi sismik deneyleri uygulanarak elde edilen kayma dalgas hznn derinlikle deiimi
zemin kesiti ile birlikte ekil 11'de gsterilmitir (yisan ve Ansal, 1993).

Arazide zemin tabakalarnn zelliklerinin belirlenmesinde kayma dalgas hzlarnn
llmesinde kart kuyu, aa kuyu ve kuyu ii yntemlerle kullanlmakta (ekil 12). Bu
yntemler uygulanarak ve zemin cinsleri ve mhendislik zellikleri yeterli sayda sondaj ve
laboratuvar deneyleri ile belirlenerek zemin yzeyinde oluacak deprem zellikleri tahmin
edilebilir. Byle bir inceleme sonucunda zemin tabakalar zerinde yer alan veya alacak olan

123

mhendislik yaplarna gelecek deprem kuvvetlerinin daha doru ve gereki bir ekilde
tahmin edilmesi mmkn olmaktadr.
Derinlik
Zemin Tabakalar
(m)
Dolgu
Marnl, Sert Siltli Kil
Killi, Siltli, nce Kum
Siltta yapsnda
ok Sk Mikal Siltli Kum
Siltta-Kilta
ok Sk Mikal Siltli Kum
1.0
15.0
22.0
26.0
P
r
o
f
i
l
YASS
8.0
V
s
(m/s)
Kart Kuyu
Kuyu i PS Logging
Aa Kuyu
200 400
500 100 300

ekil 11.Bir sahada zemin kesitinde llm kayma dalgas hzlar

Alan kuyularn hepsinde SPT yaplm ve kuyular civarnda mikrotremor kaytlar
alnmtr. Mikrotremor lmlerinden elde edilen sonularn dier arazi deney sonular ile
karlatrlabilmesi iin sismik deneylerin uygulanmad kuyularda Vs, SPT N darbe
saysna bal olarak,
V
s
=51.5 N
0.516
(3.3)
bants yardmyla hesaplanmtr (yisan, 1996; yisan ve Ansal, 1993). Burada Vs m/s
birimindedir. Bu bant ile sismik deneylerin uyguland sondaj kuyularnda yaplan
deneylerden elde edilen N darbe saylaryla hesaplanan Vs deerlerinin, lmler sonucunda
bulunan ortalama Vs deerleriyle olduka uyumlu olduu grlmtr.
4.2. Mikrotremor Kaytlar
Zemin hakim peryodu ve zemin bytmesi gibi zemin davrann belirleyen zellikler alnan
mikrotremor kaytlarnn analizi ile belirlenebilmektedir (Omachi vd.,1991). Mikrotremor
verilerinin analiz edilmelerinde yaygn olarak kullanlan yntem bulunmaktadr: a) Fourier
124

spektrumlarnn dorudan deerlendirilmesi, b) Her noktada alnan kaytlarn spektrumlarnn,
sert zeminde veya kaya zerinde bulunan bir referans istasyonunda ayn dorultuda alnan
kaytlarn spektrumlarna blnerek spektral oranlarn bulunmas (Field v.d., 1990), c) Her
lm noktasnda yatay hareket bileenlerinin dey hareket bileenine gre spektral
oranlarnn belirlenmesi. Bu analiz ynteminde dey hareketin zemin tabakalar tarafnda
bytlmedii kabulu yaplmaktadr (Nakamura, 1989; Nakamura ve Saita, 1994).

Alnan kaytlar duyarl olduklar dorultulara ayrldktan sonra Hzl Fourier Dnm
(FFT) ile frekans ortamna dntrlp spektrumlar elde edilmitir. Bu spektrumlar
referans istasyonu ve Nakamura yntemine gre yorumlanarak ortalama zemin bytmesi ve
hakim peryotlar belirlenmitir. Bir lm noktasnda kuzey-gney dorultusunda alnm ve
referans noktasna gre analiz edilmi bir mikrotremor kayd ekil 12'de verilmitir.

ekil 12. Mikrotremor lm kaytlarndan hesaplanan bytme spektrumlar

4.3. Zemin Bytmesi
Yzeye yakn tabakalarn kayma dalgas hz Vs, zemin bytmesi ve hakim peryotlarn
bulunmasnda nemli bir zelliktir. Bu alma kapsamnda eitli sismik yntemlerle
llen Vs deerlerinden zemin bytmesi Ak, Vs m/s alnarak Midorikawa (1987) tarafndan
verilen;
Ak = 68 Vs
-0.6
(1)
bantsndan hesaplanmtr.

Sondajlardan belirlenen zemin kesitinde yer alan tabakalar boyunca gerek arazi sismik
deneyleriyle llen gerekse N says ile hesaplanan kayma dalgas hz kullanlarak elde
edilen zemin bytme deerleri ekil 13'te gsterilmitir.

125

ekil 13. Zemin Bytmesinin Kayma Dalgas Hz ile Deiimi

Zemin yapsnn noktadan noktaya byk deiiklikler gstermedii bir sahada yaplan
almada, farkl noktalarda alnan mikrotremor kaytlarnn spektral oranlarnda grlen
deiime kil tabakasnn kalnl, kvam gibi zelliklerinin etkidii dnlmektedir. 15
sondaj noktasnda yaplan mikrotremor lmlerinden bulunan bytme deerleri kullanlarak
ekil 14'te gsterilmi olduu zere ampirik bir iliki gelitirilmitir. Burada A
k
mikrotremor
kaytlarnn referans noktas yntemine gre bulunan bytme, H metre biriminde tabaka
kalnl, Ic ise kvam indisi olmaktadr.

ekil 14. Mikrotremor lmlerine bal olarak bir saha iin hesaplanan bytme oranlar ile
kil tabakas kalnl ve kvam indisi ilikisi
126

5. ERZNCAN 13 MART 1992 DEPREM
13 Mart 1992 Erzincan depremi ana sarsnts (Ms=6.8), geni, karmak ve kaln bir dolgu
ieren bir alma-genileme havzas niteliinde olan Erzincan havzasnda olmutur. ekil
15'te gsterildii gibi havza, Kuzey Anadolu Fay (KAF), Kuzey Dogu Anadolu Fay (KDAF)
ve Ovack Fay arasnda kalmaktadr.

ekil 15. Erzincan havzas ve faylarn konumu
Deprem sonras meydada gelmi hasarn dalm iin yaplan saymlarda ilgin bir durum
ortaya kmtr.ekil 16 ve ekil 17'de gsterilmi olduu zere Erzincan 'da mahalle
baznda betornarme karkas yaplarda hasar oran olduka yksek seviyelere karken tula
yma binalarda hasar oranlar ok daha dk seviyelerde kalmtr (Ansal vd., 1993).

ekil 16. Erzincan Depreminde Betonarme binalarda hasar dalm

127

ekil 17. Erzincan Depreminde yma binalarda hasar dalm
Burada verilmi olan bina saysna gre hesaplanan ortalama hasar orandr. Ortalama hasar
oran hesaplanrken binalarn durumuna gre hasarsz:0, az hasarl:0.2, orta hasarl:0.4, ar
hasarl:0.6, ksmen ykk:0.8, ve ykk:1 katsaylar kullanlmtr. Zemin koullarnn etkisini
oluan hasar zerindeki etkisini deerlendirebilmek amacyla 3-4 katl betonarme karkas
binalardaki hasarn dalm ekil 18'de daha detayl bir ekilde 250m250m lik hcrelere
gre tekrar hesaplanmtr. Buradan grlecei zere ortalama hasar oranlar %90 kadar
kmaktadr. (Lav vd., 1993, Lav ve Ansal, 1993, Ansal, 1993)

ekil 18. Erzincan Depreminde hcrelerde hasar oranlar dalm
128

5.1. Erzincan'da Yaplan Zemin ncelemeleri
Yerleim alan Munzur Da yamalarndan balayp ovaya doru yaylan Erzincan ehrinde
yerel zemin koullarnn yapsal hasar zerindeki etkisibelirleyebilmek iin ekil 19'da
gsterildii zere geni kapsaml bir zemin aratrmas yaplmtr. Bu nedenle yerleim alan
iinde deiik yerlerde derinlikleri 5 ile 50m arasnda deien 21 adet sondaj alm ve her
sondajda SPT, standart penetrasyon deneyleri, baz sondajlarn hemen yannda 26 noktada
CPT, statik koni penetrasyon deneyleri yaplmtr. Dier yandan 5 noktada aa kuyu ve 3
noktada kart kuyu sismik deneyleri yaplarak zemin tabakalarnn kayma dalgas hzlar
llmtr. Btn bunlara ilave olarak 300 noktada dinamik sonda yaplp ehrin yerleim
alan altnda kalan zeminin tabakalama durumu ve zellikleri belirlenmitir.

ekil 19. Erzincan depremi sonras yaplan arazi deneylerinin dalm
Erzincan ehrinde zemin kesitinde yer alan tabakalar genel olarak kaba daneli zeminlerden
olumaktadr. Genel olarak zemin kesiti ardalamal olarak akll ve kumlu silt, siltli ve
akll kum, kumlu ve siltli akl tabakalarndan ve snrl blgelerde kumlu ve siltli killerden
olumaktadr. ehrin kuzey ksmnda yaklak 5-6m derinlikte gney ksmnda ise yaklak
15-20m derinlikte ok sk ksmen imentolam bir akl tabakas yer almaktadr. Yeralt su
seviyesi kuzey blgelerde yaklak 30m gney blgelerde ise 16m derinlikte yeralmaktadr.

Yaplm olan btn arazi deneyleri kullanlarak Erzincan ehri iinde mhendislik kayas
olarak kabul edilebilecek sk ksmen imetolam akl tabakas stnde kalan tabakalarn
kayma dalgas hzlarnn arlkl ortalamas olarak tamnlanan edeer kayma dalgas hz ile
hasar oranlar arasnda bir iliki olup olmad deerlendirilmitir. Elde olunan sonulardan
ekil 20'de gsterilmi olduu zere hasar oran ile edeer kayma dalgas hz arasnda
yaklak bir iliki bulunduu gzlenmitir (Ansal, vd, 1994, Ansal ve lav, 1995).

129

ekil 20. Erzincan depremi sonras hasar oran edeer kayma dalgas hz ilikisi
6. DNAR DEPREM
1 Ekim 1995 tarihinde Dinarda meydana gelen depremde (Ms=6.0) tm yaplarn yaklak
%40 yklm veya ar hasar grmtr. Dinar'da orta byklkte nc depremler 26 Eyll
tarihinde balam uzun bir sre art depremler srmtr. Bu sre iinde manyitd 3.5'dan
byk ekil 21'de gsterilmi olduu gibi 11 adet deprem meydana gelmitir. Bu depremlerin
episantr mesafeleri 2-20 km arasnda deiirken yatay ynde kaydedilen en byk ivme
deerleri de 54 gal ile 330 gal arasnda deerler almtr (Erdik, v.d.1995).

ekil 21. Dinar Depremleri

1 Ekim 1995 tarihindeki ana deprem srasnda 4 ve 5 katl betonarme yaplar ar hasar
grm veya tamamen yklmtr. Baz katl binarda da benzer hasarlar olumutur (Erdik
v.d.,1995). ehir merkezinde yer alan yaplar genelde 1-5 katldr. katl ve daha yksek
130

yaplarn hemen hepsi betonarme, daha alak yaplar ksmen betonarme genelde ise tula
yma olarak inaa edilmitir.
1995 Dinar depremi sonras Dinar'da Afet leri Genel Mdrl'nn yapt detayl hasar
tespit almalar sonucunda hasarn blgelere gre deiimi ekil 22 ve 23de gsterilmitir.
Bu hasar farkllklarnn byle bariz bir ekilde ortaya kmasnn nedeni Dinar'daki yap
kalitesinin kt olmasdr. Dier yandan Dinarda yap kalitesinin yap tiplerine gre ok
farkl olmadn dnldnde, Dinarda yapsal hasarn bu kadar farkl olmasnn nedeni
kt yaplm yaplara gelen deprem kuvvetlerindeki farkllk olmaldr

DNAR
YIMA YAPILARDA
HASAR DAILIMI
%8
%23
%39
%21
%41
%23
%19

ekil 22. Dinar depreminde yma yaplarda hasar dalm
%26
%38
%38
%36
%41
%46
%29
DNAR
BETONARME YAPILARDA
HASAR DAILIMI

ekil 23. Dinar depreminde betonarme karkas yaplarda hasar dalm

131

Afet leri Genel Mdrl tarafndan yrtlen kapsaml hasar incelemelerine dayanarak 8
farkl mahalle (M1-M8) iin hesaplanmtr. Hasar oranlar hesaplanrken, ar hasarl binalar
0.6, orta hasarl binalar 0.4 ve az hasarl binalar 0.2 katsaysyla arplm ve o mahalledeki
toplam hasarl hane saysna oranlanmtr.
6.1. Hasar Dalmna Gre Mikroblgeleme
Depremlerde oluan yapsal hasarlar, deprem kaynak zellikleri ve yerel zemin koullarndan
etkilenmektedir. Depremler srasnda bir blgenin yerel zemin koullarnn etkisinin
belirlenmesinde en basit yaklam gemi depremler srasnda gzlenen hasarlarn, tarihsel
dkmanlarn, yaynlanm raporlarn ve dier kullanlabilir bilgilerin birlikte
deerlendirilmesi ile mikroblgeleme haritalarnn oluturulmasdr. Bu almada da bu
yaklam uygulanm ve 1995 Dinar depreminde gzlenen hasar dalm mikroblgeleme
iin kullanlmtr. Depremde gzlenen hasar verileri kullanlarak Dinar ehir merkezi farkl
hasar seviyelerinde sekiz blgeye ayrlm ve her blge iin hasar oranlar hesaplanmtr.
Gzlenen hasar dalmna gre Dinar iin hazrlanm mikroblgeleme haritas ekil 23de
verilmitir. Bu ekilden de grlebilecei gibi hasar oranlarna gre A, B, C gibi farkl
blge olumutur. A blgesi ar hasarl blgedir ve bu blgede hasar oran %48-%51
arasnda deimektedir. B blgesi orta hasarldr ve hasar oran %40-%44 arasndadr. Az
hasarl olan C blgesinde ise hasar oran %30-%33 arasnda deimektedir. Bu gzlemlere
gre yap gvenliin arttrlmas asndan A ve B blgelerinde tasarm deprem
parametrelerinin iyiletirilmesi gerekmektedir.

K
Afyon Yolu
A
A
A
B
B
B
B
C
C
A (HO=%48-51) B(HO= %40-44) C(HO= %30-33)

ekil 24. Dinar depremi hasar dalmna gre mikroblgeleme
132

6.2. Zemin Bytmesine Gre Mikroblgeleme
Hasar dalmna gre oluturulan blgeleme haritalarnn gvenirlii, daha fazla veri ve bilgi
ile gelitirilebilmektedir. Bunun iin allan sahada geoteknik zelliklerin belirlenmeside
arazi penetrasyon deneyleri, kayma dalgas hz lmleri, mikrotremor kaytlar ve
laboratuvar deneyleri gibi yeni aratrmalarn yaplmas gerekmektedir.
Deprem sonras zemin koullarnn etkisini aratrmak, orta hasarl yaplarn takviyesi ve yeni
yaplacak yaplar iin gerekli zemin zelliklerini belirlemek amac ile detayl zemin
incelemeleri yaplmtr. Bu kapsamda yrtlen geoteknik incelemeler erevesinde
sondajlar, arazide SPT, DPT, CPT deneyleri ve kuyu ii sismik dalga hz lmleri yaplarak
yerel geoteknik zelliklerin deiimi incelenmitir. Bunun yan sra ok sayda farkl noktada
mikrotremor lmleri yaplm ve bu lmlerden bulunan zemin bytmesi ve zemin hakim
peryodlar belirlenmitir.
Dinarda deprem sonras geoteknik zelliklerin belirlenmesi iin arlkl olarak dinamik
sonda deneyi ve mikrotremor lmlerini ieren geni bir aratrma program yrtlmtr.
Dinamik sonda deney sonular edeer SPT N darbe saylarna dntrlmtr. SPT-N
saysndan edeer kayma dalgas hz Vs'in tahmin edilmesinde Erzincan sonras gelitirilmi
(3.3) bants kullanlmtr. Ortalama kayma dalgas hzndan zemin bytmesi (3.4)
bants kullanlarak hesaplanmtr.
0
2
4
6
B
T
M
E
C82/C83
C81/C83
0
2
4
6
0.1 1 10
B
T
M
E
PERYOT (sn)
C22/C23
C21/C23
0
2
4
6
B
T
M
E
C12/C13
C11/C13
0
2
4
6
A22/A23
A21/A23
0
2
4
6
8
A32/A33
A31/A33
0
2
4
6
0.1 1 10 PERYOT (sn)
A42/A43
A41/A43

ekil 25. Dinar'da alnm mikrotremor kaytlarndan baz rnekler
Dinarda ekil 25'da gsterilmi olduu zere her mahallede ok sayda mikrotremor
lmleri yaplm ve o blgede alnan tm kaytlarn ortalamas alnarak her mahalle iin bir
zel bytme faktr belirlenmitir. Nakamura yntemi ile mikrotremor lmlerinden ve
kayma dalgas hzndan hesaplanan bytme faktrleriyle oluturulmu bir mikroblgeleme
haritas ekil 26de verilmitir.

133

K
Nehir
Yol
B
B
B
A
A
B
B
A
A

ekil 26. Zemin Bytmesine Gre Hazrlanm Mikroblgeleme Haritas
Bu ekilden de grlecei zere zemin bytmesine bal olarak iki farkl blge olumutur.
A blgesinde mikrotremor lmlerinden hesaplanan bytme 3.0-3.4 arasnda deiirken,
kayma dalgas hzndan hesaplanan bytme 2.88-3.07 arasnda deimektedir. B blgesinde
ise bu deerler mikrotremor lmlerinden 2.5-2.7, kayma dalgas hzndan 2.7-2.86 olarak
bulunmutur. Bu deerler, ekil 24de verilen hasar dalmna gre oluturulmu harita ile
genelde uyum gstermektedir. Mikrotremor kaytlarnn Nakamura yntemi ile analizi
sonucu hesaplanan bytmenin 3.0-3.4 arasnda deitii blgelerde ar hasar grlmektedir.
Bytmenin 2.5-2.7 arasnda deitii blgelerde ise orta veya az hasar gzlenmitir.
Mikroblgeleme almalarnda temel ama yerel zemin koullarnn ve zemin bytme
zelliklerinin etkisini dikkate almaktr. Bununla birlikte deprem zellikleri veya zemin
yzeyinde yer alan yaplara etkiyen deprem kuvvetlerinin iddeti, zemin ve deprem kaynak
zelliklerinden etkilenmektedir. Bu yzden hasar dalmnn belirlenmesinde ve
mikroblgeleme almalarnda sadece zemin koullarna dayanan analizlerin yaplmas
yeterli olmamaktadr.
6.3. Dinar Deprem Kaytlarnda Zemin Etkileri
Dinar Meteoroloji Mdrl binasnda bulunan kuvvetli yer hareketi istasyonunda alnm
ve manyitd M>4 olan olan 10 adet kuvvetli yer hareketi kayd iin bir deerlendirme
134

yaplmtr. Bu istasyona yakn bir yerde alm olan sondaj kuyusundan elde olunm zemin
profili ekil 27'de verilmitir.

ekil 27. Dinar deprem istasyonu zemin profili
Zemin profilinden de grlebilecei gibi deprem kaytlarnn alnd noktada ve genelde
Dinar'da zemin kesitinde st 30m iinde nispeten gevek kum tabakalar ve yumuak - orta
kat kil tabakalar yer almaktadr. Bu nedenle zemin tabakalarnda deprem srasnda boluk
suyu basnc art ve bir yumuama meydana gelmesi beklenir. Nitekim ekil 28' de 1 Ekim
gn saat 15:57 de meydana gelen ve bykl M
L
= 6 olan ana deprem ivme spektrumu ile
yaklak 2 saat sonra meydana gelen ve bykl M
L
= 5 olan ilk art depremin ivme
spektrumlar arasndaki farktan bu yumuama ve beraberinde artan snmn etkisi ile spektral
ivme deerindeki azalmay ve zemin hakim periyodunun uzamas gzlenebilmektedir.

Dier yandan eer bu on adet kuvvetli yer hareketi kaytlarnn Fourier spektrumlar
hesaplanr ve Nakumara yntemine gre yatay ve dey bilekelerin oran olarak bytme
spektrumlar hesaplanrsa ekil 29'da verildii gibi an byk yatay ivme deeri ile olduka
yksek korelasyon katsays veren lineer bir iliki olduu gzlenmektedir. Fakat bytme

135

spektrumlar kullanlarak zemin hakim periyotlar hesaplandnda ekil 30'da gsterildii
zere en byk yatay ivme ile bir korelasyon gzlemek mmkn olmamaktadr.

ekil 28. Dinar deprem istasyonunda alnm ana deprem ve en byk art depremin en
byk ivme deerine gre oranlanm boyutsuz ivme spektrumlar

ekil 29. Dinar depremleri zemin bytmesi yatay ivme ilikisi
136

Figure 30. Dinar depremleri hakim periyot yatay ivme iliikisi
7. SONULAR
Depremler srasnda oluan yapsal hasarlarda ve hasar dalmlarnda, yapsal zelliklerin
yansra deprem kaynak zelliklerinin ve yerel geoteknik koullarn nemli derecede etkili
olduu grlmektedir. Sadece deprem zelliklerinin incelenmesi yapsal hasarda gzlenen
yerel farkllklar aklamakta yeterli olmamakta, tabaka kalnlklar ve zemin tabakalarnn
dinamik zelliklerine bal olarak farkllk gsteren yerel zemin zellikleri hasar dalmnda
gzlenen farkllklarn nedenleriden biri olarak ortaya kmaktadr. Bugne kadar yaplm
almalarda farkl yerlerde bulunan kuvvetli yer hareketi kayt istasyonlarnda kaydedilmi
olan depremlerin ivme-sre kaytlar ve tepki spektrumlar incelendiinde ayn deprem iin
farkl istasyonlarda alnan kaytlarn farkllklar gsterdii gibi, ayn istasyonda farkl
depremler srasnda alnm kaytlarn arasnda da nemli farkllklar olduu grlmtr. Bu
farkllklar, depremler srasnda yaplarn davranlar zerinde, deprem kaynak zellikleri ile
yerel zemin koullarnn nemli olduununu aka ortaya koymaktadr.
8. KAYNAKLAR
Andersen,K.H.,Pool,J.H.,Brown,S.F., and Rosenbrand,W.F. (1980) "Cyclic and Static
Laboratory Tests on Drammen Clay", J. Geotech. Engng., ASCE, 106(GT5), (1980) 499-529
Ansal,A.M., yisan,R. ve zkan,M. (1997) A Preliminary Microzonation Study for the Town
of Dinar, Seismic Behaviour of Ground and Geotechnical Structures, 14th ICSMFE,
Balkema Publishers, Rotterdam, pp.3-9.
Ansal,A & Lav,A.M (1995) Geotechnical Factors in 1992 Erzincan Earthquake, 5th Int.
Conference on Seismic Zonation, Nice, Vol.1, pp.667-674

137

Ansal,A (1995) Cyclic Behaviour of Soils, 18th European Regional Earthquake
Engineering Seminar, Lyon, France, pp.107-132, (invited lecture)
Ansal,A.M. ve Siyahi,B.G. (1995) "Effects of Coupling Between Source and Site
Characteristics During Earthquakes", Proc. of 5th SECED Conference on 'European Seismic
Design Practice' Chester, UK, 83-92.
Ansal,A (1994) Effects of Geotechnical Factors and Behaviour of Soil Layers During
Earthquakes, State-of-the-Art Lecture, Proc. of 10th European Conference on Earthquake
Engineering, Vol.1,pp.467-476
Ansal,A, Lav,A.M, yisan,R & Erken,A (1994) Effects of Geotechnical Factors in March
13,1992 Erzincan EQ, Performance of Ground and Soil Structure During Earthquakes,13th
ICSMFE,New Delhi,pp.49-54
Ansal,A, engezer,B.S, yisan,R & Genolu,S (1993) The Damage Distribution in March
13, 1992 Earthquake and Effects of Geotechnical Factors, Soil Dynamics and Geotechnical
Earthquake Engineering, Ed.P.Seco e Pinto, Balkema, Rotterdam, pp.413-434, , (invited
lecture)
Ansal,A (1993) Cyclic Behaviour of Cohesive Soils, Liquefaction, Soil Amplification and a
Case Study on the Effects of Geotechnical Factors in Erzincan 1992 Earthquake, 17th
European Seminar for Young Scientists and Designers in the Field of Earthquake Engng,
Balkema, pp.121-132, , (invited lecture)
Ansal,A ve Erken,A (1990) Liquefaction Potential of Silty Sand Deposits, Proc. of 9th
European Conf. on Earthquake Engineering, Vol.4-B,pp.71-80, Moscow
Ansal,A & Tuncan,M (1989) Consolidation in Clays due to Cyclic Stresses, Proc. of 12th
Int. Conf. Soil Mechanics and Foundation Engineering, 12th ICSMFE, Rio do Jenerio, Brazil,
Balkema, Vol.1, pp.3-6
Ansal,A & Yldrm,H (1989) Dynamic Shear Strength Properties of Golden Horn Clay,
Proc. of Session on Influence of Local Conditions on Seismic Response, 12th ICSMFE, Rio
de Jenerio, Brazil, pp.121-126
Ansal,A ve Erken,A (1989) Undrained Behaviour of a Clay Under Cyclic Shear Stresses,
ASCE Journal of Geotechnical Engineering Division, Vol.115, No.7, pp.968-983
Ansal,A.M. ve Tuncan,M. (1989) Consolidation in Clays due to Cyclic Stresses, Proc. of
12th Int. Conf. Soil Mechanics and Foundation Engng., Rio do Jenerio, Brazil, Vol.1, pp.3-6.
Ansal,A.M. ve Yldrm,H. (1989) Dynamic Shear Strength Properties of Golden Horn
Clay, Influence of Local Conditions on Seismic Response, 12th Int.Conf. on Soil Mechanics
and Foundation Engng., Rio de Jenerio, Brazil, pp.121-126.
Ansal,A (1986) Depremlerde Yerel Zemin Koullarnn Yapsal Hasara Etkisi, Yap
Endstri Merkezi Deprem Semineri, stanbul, sf.1-35
Brown,S.F. ve Lashine,A.K.F., & Hyde,A.F.L. (1975), Repeated Load Triaxial Testing of a
Silty Clay, Geotechnique. Vol.25. No.1. pp.95-114.
138

Castro,G. ve Christian,J.T. (1976) "Shear Strength of Soils and Cyclic Loading", J. Geotech.
Engng., ASCE,102(GT9):887-894.
Dobry, R., Vasquez-Herrera, A., Mohamad, R., Vucetic, M., (1985) "Liquefaction Flow
Failure of Silty Sand by Torsional Cyclic Tests", Proceedings of the Session on Advances in
the Art of Testing Soils Under Cyclic Conditions, Ed. Khosla, V., ASCE Annual Convention,
Detroit, p.29-50
Dyvik,R., Zimmie,T.F. & Schimelfenyg,P. (1983), Cyclic Simple Shear Behavior of Fine
Grained Soils, Norwegian Geotech. Inst., Publ., 149, pp.1-6.
Erdik,M, Durukal,E., Avc,J., Yzgll,., Zlfikar,C., Biro,T., and Mert,A.. (1995),
October 1, 1995 Dinar Earthquake (Ms=6.1) Preliminary Investigation Report, Bogazii
University, Kandilli Observatory and Earthquake Research Institute, Istanbul.
Erken,A. ve Ansal,A. (1993) Dinamik Ykler Altnda rselenmemi Kumlu Zemin
Numunelerinin Svlamas, Trkiye naat Mhendislii 12.Teknik Kongresi, sf.81-91,
Ankara
Erken,A ve Ansal,A.M. (1994) Liquefaction Characteristics of Undisturbed Sands,
Performance of Ground and Soil Structure During Earthquakes, 13th Int. Conf. Soil
Mechanics and Foundation Engng., New Delhi, pp.165-170.
Erken,A., Ansal,A.M, Yldrm,H., lker,R., Sancar,T. ve Kl,C (1995) Liquefaction of
Silt and Sand Layers in Erzincan-Ekisu, First Int.Conf. on Earthquake Geotechnical
Engineering, Tokyo, Vol.1, pp.13-18.
Field, E.H., Hough, S.E., Jacob, K.H.(1990) "Using Microtremors to Assess Potential
Earthquake Site Response: A Case Study in Flushing Meadows, New York City", Bull.
Seism. Soc. Am., Vol 80, No. 6, pp. 1456-1480.
France,J.W. ve Sangrey,D.A. (1977) Effects of Drainage in Repeated Loading of Clays,
ASCE. J. Geotech. Engng. Vol.103. No.GT7. pp.769-785.
Goulis,A.M., Whitman,R.V., ve Hoeg,K. (1985) Effect of Sustained Shear Stresses on
Cyclic Degradation of Clay. ASTM STP 883, Strength Testing of Marine Sediments:
Laboratory and In-Situ Strength Measurements. pp.336-351.
Ishihara, K. & Li, S. (1972) Liquefaction of Saturated Sand Under Cyclic Torsional Shear
Loading, Soils and Foundations 12: 19-39.
Ishihara,K. & Kasuda,K. 1984. Dynamic Strength of a Cohesive Soil. 6th Conf. on Soil
Mechanics and Foundation Engng. Budapest. pp.91-98.
Ishihara, K., Sodekawa, M., Tanaka, Y. (1978) Effects of Overconsolidation on Liquefaction
Characteristics of Sands Containing Fine, Dynamic Geotechnical Testing, ASTM STP 654,
246-264
Ishihara,K. (1980) Strength of Cohesive Soils Under Transient and Cyclic Loading
Conditions, 7th WCEE. State-of-the-Art Vol. pp.159-169. TUNCEE, Istanbul

139

Ishihara,K.(1985) Stability of Natural Deposits During Earthquakes, Theme Lecture, Proc.
of 11th Int. Conf. on Soil Mechanics and Foundation Engng., San Francisco, 2, 321-376.
yisan,R ve Ansal,A (1993) Erzincan'da Dinamik Zemin zelliklerinin Kuyu i Sismik
Yntemlerle Belirlenmesi, 2.Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, sf.372-380, stanbul
yisan,R, Ansal,A ve Kaya,N (1997a) Sismik ve Mikrotremor Sonularnn
Karlatrlmas, 4.Ulusal Deprem Mhendislii Konf., ODT, Ankara, sf.96-103
yisan,R.(1996) "Zeminlerde Kayma Dalgas Hz le Penetrasyon Deney Sonular
Arasndaki Bantlar", MO Teknik Dergi, Yaz 89, s.1187-1199
yisan.R, Ansal,A, Sezen,A ve zkan,M (1997b) Dinar'da Yaplan Mikrotremor lm
Sonular, 4.Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, ODT, Ankara, sf.104-111.
Koutsoftas,D.C. (1978) "Effect of Cyclic Loads on Undrained Strength of Two Marine
Clays", J.Geotech.Engng., ASCE, 104(GT5) (1978) 609-620.
Larew,H.G.and Leonards,G.A. (1962) "A Repeated Load Strength Criterion", Highway
Research Board, 41, 529.
Lav,A, Erken,A, yisan,R ve Ansal,A (1993) Erzincan'da Yerel Zemin Koullar ve Yapsal
Hasar zerindeki Etkisi, Trkiye naat Mhendislii 12.Teknik Kongresi, Ankara, sf.25-39
Lav.A ve Ansal,A (1993) Erzincan Depreminde Zemin Bytmesi, 2.Ulusal Deprem
Mhendislii Konferans, sf.363-372, stanbul
Lee,K.L. and Focht,J.A.Jr. (1976) "Strength of Clay Subjected to Cyclic Loading", Marine
Geotechnology 1(3) 165-185.
Lermo,J.,Chavez-Garcia,F.J. (1994) "Are Microtremors Useful in Site Response
Evaluation?", Bull. Seism. Soc. Am., Vol.84, No.5, pp.1350-1364.
Lu,L., Yakazaki,F., Katayama,T.(1992) "Soil Amplification Based on Seismometer Array and
Microtremor Observations in Chiba, Japan", Earth. Eng. and Struc. Dyn., Vol.21, pp.95-108.
Matsui,T., Ohara,H.,and Ito,T. (1980) "Cyclic Stress-Strain History and Shear Characteristics
of Clays", J.Geotech. Eng., ASCE, 106(GT10) 1101-1120.
Midorikawa, S. (1987) "Prediction of Isoseismal Map in Kanto Plain due to Hypothetical
Earthquake" Journal of Structural Dynamics, Vol.33B, pp.43-48
Nakamura,Y.(1989) "A Method for Dynamic Characteristics Estimation of Subsurface Using
Microtremor on the Ground Surface", QR of RTRI, Vol. 30, No 1 pp. 25-33.
Nakamura,Y., Saita, J. (1994) "Characteristics of Ground Motion and Structures Around the
Damaged Area of the Northridge Earthquake by Microtremor Measurement", 1st Preliminary
Report, Railway Technical Research Institute, Japan.
Ohmachi, T., Nakamura, Y., Toshinawa, T. (1991) "Ground Motion Characterictics of the San
Francisco Bay Area Detected by Microtremor Measurements", Proc. of the Second
140

Intenational Conf. on Recent Advances in Geotechnical Earthquake Engineering and Soil
Dynamics, Missouri, Paper No. LP108.
Sangrey,D.A. ve France,J.W. (1980) "Peak Strength of clay Soils After Repeated Loading
History", Int.Symp. Soils Under Cyclic and Transient Loading, Vol.1. pp.421-430. John
Wiley & Sons. London.
Sangrey,D.A., Castro,G., Poulos,S.J., and France,J.W. (1978) "Cyclic Loading of Sands, Silts
and Clays", Proc. of Specialty Conference on Earthquake Engineering and Soil Dynamics,
ASCE, Pasadena,CA 836-851
Sangrey,D.A., Henkel,D.J., and Esrig,M.I. (1969) "The Effective Stress Response of a
Saturated Clay Soil to Repeated Loading", Can. Geotech. J.,6(3) 241-252.
Seed, H.B. (1979) "Soil Liquefaction and Cyclic Mobility Evaluation for Level Ground
During Earthquakes", ASCE Journal of Geotechnical Engineering Division, 105, 201-255.
Seed, H.B. ve Lee, K.L. (1966) "Liquefaction of Saturated Sands During Cyclic Loading",
ASCE Journal of Geotechnical Engineering Division, 92, 105-134.
Seed, H.B. ve Peacock, W.H. (1971) "Test Procedures for Measuring Soil Liquefaction
Characteristics", Journal of Soil Mechanics and Foundations, 97, 1099-1199.
Seed,H.B. and Chan,C.K. (1966) "Clay Strength Under Earthquake Loading Conditions". J.
Soil Mechanics and Foundations., ASCE, 92(SM2) 53-78.
Taylor,P.W.and Bacchus,D.R. (1969) "Dynamic Cyclic Strain Tests on a Clay", Proc. of 7th
Int.Conf. of Soil Mechanics and Foundation Engng., Mexico City, 1, 401-409.
Thiers,G.R. and Seed,H.B. (1968) "Cyclic Stress-Strain Characteristics of Clays.", J. Soil
Mechanics and Foundations, ASCE, 94(SM2) (1968) 555-569.
Thiers,G.R. ve Seed,H.B. (1969) "Strength and Stress-Strain Characteristics of Clays
Subjected to Seismic Loading Conditions", ASTM STP 450, Vibration Effects of Earthquakes
on Soils and Foundations, pp.3-56.
Tronsco, J.H. ve Verdugo, R. (1985) Silt Content and Dynamic Behavior of Tailing Sands,
Proceedings of Twelfth International Conference on Soil Mech. and Found. Eng., San
Francisco, USA, 1311-1314
Vaid, V.P. (1994) Liquefaction of Silty Soils, Ground Failures Under Seismic Conditions,
ASCE Geotechnical Special Publication No. 44, 1-16
Vucetic,M. and Dobry,R.(1991) "Effect of Soil Plasticity on Cyclic Response" J. Geotech.
Engng., ASCE, 117 (GT1), 89-107
Vucetic,M.(1988) "Normalized Behavior of Offshore Clay Under Uniform Cyclic Loading"
Canadian Geotechnical Journal, Vol.25, No.1,pp.33-41
Vucetic,M.(1990) "Normalized Behavior of Clay Under Irregular Cyclic Loading" Canadian
Geotechnical Journal, Vol.27, No.1,pp.29-46

141

Wood,D.M. (1982) Laboratory Investigation of the Behavior of Soils under Cyclic Loading:
A Review, Soil Mechanics-Transient and Cyclic Loads. pp.513-582. John Wiley & Sons.
London.
Yasuhara,K., Yamanouchi,T., & Hirao,K. (1982) Cyclic Strength and Deformation of
Normally Consolidated Clay, Soils and Foundations, Vol.22. No.3. pp.77-91.

142

145

P PP P P PP PR RR R R RR RO OO O O OO OF FF F F FF F. .. . . .. . D DD D D DD DR RR R R RR R. .. . . .. . . .. . . .. . K KK K K KK KU UU U U UU UT TT T T TT TA AA A A AA AY YY Y Y YY Y Z ZZ Z Z ZZ ZA AA A A AA AY YY Y Y YY YD DD D D DD DI II I I II IN NN N N NN N
Y YI IL LD DI IZ Z T TE EK KN N K K N N V VE ER RS S T TE ES S

01.03.1947 tarihinde domutur. 1969 ylnda Robert Kolej Yksek Okulundan mezun olmu, 1970 ylnda
Queen Mary Callege (University of London)da yksek lisans eitimini tamamlamtr. 1974 ylnda
Northwestern University (A.B.D.)de doktora derecesine sahip olarak, 1979 ylnda Doentlik, 1988 ylnda
Profesrlk nvann almtr. Bu tarihten itibaren Yldz Teknik niversitesi Geoteknik A.B.D. Bakan olarak
grev yapm olmakla beraber halen bu grevini srdrmektedir.

1988-1992 yllar arasnda naat Mhendislii Blm Bakan, 1992-1995 ve 1998-2002 yllar arasnda naat
Fakltesi Dekan, 2003-2010 yllar arasnda niversite Ynetim Kurulu yesi ve 2003 tarihinden gnmze
niversite Senatosu yesi ve Faklte Kurulu yesi olarak grev yapmtr.

Bugne kadar 20 adet Yksek Lisans tezi ve 7 adet Doktora tezi ynetmitir.

Prof. Dr. . Kutay zaydnn uluslar aras hakemli dergilerde yaynlanan 15 adet makalesi, uluslar aras bilimsel
toplantlarda sunulan 43 adet bildirisi, ulusal hakemli dergilerde yaynlanan 7 adet makalesi ve ulusal bilimsel
toplantlarda sunulan 27 adet bildirisi bulunmaktadr.

1982 ylnda Zemin Dinamii , 2008 ylnda Zemin Mekanii konularnda iki adet kitab baslmtr.

Prof. Dr. . Kutay zaydn eitli ulusal ve uluslararas bilimsel ve mesleki kurulularn yesidir. Birok
aratrma projesinde yrtc ve danman olarak grev yapm ve gnmze kadar 100den fazla byk
projede geoteknik ve deprem mhendislii konularnda mesleki danmanlk hizmetleri sunmutur.

146

IV. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans

147

DK TAIMA GC VE YKSEK SIKIABLRLE SAHP ZEMNLERN
DAVRANII
Dk Tama Gcne ve Yksek Skabilirlie Sahip Zeminler
Yksek skabilirlie sahip zemin tabakalar genellikle yakn zamanlarda akarsu vadileri ve
denizsel ortamlarda kelmi, killi ve organik zeminlerden olumaktadr. Bu blgelerde yer
alt su seviyesi ounluklu zemin yzne yakn olmakta, zeminler yksek boluk oranna
sahip olarak kelmektedir. Zamana bal olarak kendi arl altnda konsolidasyon sonucu
boluk orannda azalma meydana gelmekle birlikte gene de jeolojik ya daha eski olan
tabakalara gre bu zeminler yksek skabilirlie sahip olmakta, zerlerine dolgu yaplmas
durumunda byk oturmalar meydana gelmektedir. Dier taraftan, bu tabakalardan yk
kaldrlmas durumunda, rnein kaz yaplmas veya yeralt su seviyesinin ykselmesi gibi,
kabarma meydana gelebilmektedir.
Yksek skabilirlie sahip zeminler ayn zamanda genel olarak dk tama gcne sahip
olmakta, ounlukla kayma ve deformasyon direnleri dk olduu iin yumuak zemin
olarak nitelendirilmektedirler.
Bu tr zeminlerin dier zellii ise genellikle dk permeabiliteye sahip olmalar,
yklendikleri zaman oluan artk boluk suyu basnlarnn snmlenme hznn yava olmas
ve birincil konsolidasyondan kaynaklanan oturmalarn uzun zaman almas olarak karmza
kmasdr.
Artk boluk suyu basnlarnn snmlenmesi tamamlandktan sonra dahi, herhangi bir yk
artrm olmadan deformasyonlarn devam ettii gzlenmekte ve bu davran, ikincil
konsolidasyon olarak nitelendirilmektedir.
Sabit yk altnda uzun zaman devam eden bu deformasyonlarn baz zeminlerde (zellikle
organik ierii yksek zeminlerde) belirli bir sre sonra tekrar hzland gzlenmekte ve bu
davran bazen ncl konsolidasyon olarak nitelendirilmektedir.
Dk tama gcne ve yksek skabilirlie sahip zeminler zerinde zemin yaplar inas
inaat mhendisliinin zel dikkat ve zen gsterilmesi gereken problemlerinden birini
oluturmaktadr.
Prof. Dr. . Kutay zaydn
148

Sulu amurlarn Sedimentasyonu, Konsolidasyonu ve Desikasyonu
Akarsularn getirdii sedimanlarn kelmesi yannda, nfusun oalmas ve sanayinin hzla
gelimesi ile oluan atklarn miktarnda byk art meydana gelmesi, limanlarda ve kapal
su havzalarnda deniz tabannda oluan birikintilerin hzla artmasna ve bunlarn kirlenmesine
yolamaktadr. Suyollarnn deniz trafiine ak tutulabilmesi ve evresel sorunlara zm
araylar, oluan bu kirletilmi deniz taban kellerinin taranmas ve uzaklatrlmas
gereksinimini ortaya karmaktadr. Taranan bulama halindeki amurlarn uzaklatrlma
yntemlerinden birisi bunlarn karada zel olarak oluturulmu alanlarda depolanmas
olmaktadr. Sulu amur depolama alanlarnn daha sonra slah ve geri kazanm iin
sedimentasyon ve konsolidasyon zelliklerinin belirlenmesi, stnn bir rt tabakas ile
kaplanabilmesi iin ise desikasyon ve kabuk oluumu davrannn incelenmesi
gerekmektedir.
Taranarak depolanm sulu amurlarn sedimentasyon, konsolidasyon ve desikasyon
zelliklerinin belirlenmesi iin klasik zemin mekanii deneyleri yannda baz zel deneylerin
yaplmas ve elde olunan bulgulardan arazi davrannn matematiksel olarak modellenmesi
gerekmektedir. Arazide sedimentasyon srecinin gnler mertebesindeki sreler iinde
meydana geldii, konsolidasyon srecinin ise uzun yllar alabildii gzlenmektedir.
Konsolidasyon srecinin modellenebilmesi iin zemine ait skabilirlik ve permeabilite
zelliklerinin, sfr efektif gerilme durumundan itibaren, boluk oran ile deiiminin
belirlenmesini gerekmektedir. Burada zeminin kendi arl altnda konsolidasyonu sz
konusu olduundan ok kk efektif gerilme seviyelerine karlk gelen boluk oran ve
permeabilite katsaysnn belirlenmesi, ayrca efektif gerilme-hacim deiimi ve hacim
deiimi-permeabilite ilikilerinin saptanmas, arazi davrann modellemek asndan nemli
olmaktadr.
Kendi arl altnda konsolide olan sulu amur tabakalar yzeyinde zamanla buharlama
sonucu desikasyondan kaynaklanan bir kabuk tabakas olumaktadr. Fakat olduka ince olan
bu kabuk tabakasnn altnda dk kayma mukavemeti ve yksek skabilirlie sahip bir
yumuak zemin tabakas yeralmaktadr. Bu tr bir zemin kelinin zerine bir rt tabakas
yerletirilmesindeki en byk zorluk i makineleri iin bir alma platformu oluturulmas
olmaktadr. rt tabakas tasarm ve yapmnn planlanabilmesi iin kabuk tabakasnn
zellikleri yannda altndaki yumuak zeminin kayma mukavemeti ve skabilirlik
zelliklerinin derinlikle deiiminin bilinmesi gerekmektedir. Gerekli zemin parametrelerinin

149

laboratuar ve arazi deneyleri ile belirlenmesinden sonra gerekletirilebilecek tasarmlarda
genellikle rt tabakas oluturmak iin serilecek dolgu ile yumuak zemin arasna ayrc ve
donat olarak (ayrca drenaj ve filitre nitelii uygun) bir geosentetik yerletirilmesi yoluna
bavurulmaktadr.
Zemin Yaplar ve Yumuak Temel Zemini zerinde Etkileri
naat Mhendisliinde geni uygulama alan bulunan zemin yaplar iki ana grup iinde
mtala edilebilir:
Temel zeminine yk uygulayan zemin yaplar (toprak barajlar, yol ve demiryolu
dolgular, genel arazi dolgular, seddeler, hafriyat ve atk depolama alanlar, vb.)
Temel zemininden yk kaldrlmasna yol aan zemin yaplar (binalar iin bodrum
kazlar, yol ve liman taramalar, su yollarnn geniletilmesi, vb.)
Dk tama gc ve yksek skabilirlie sahip zemin tabakalar zerine ykleme yapld
anda boluk suyu basncnda art meydana gelirken drenajsz kayma mukavemetinde bir
deiim meydana gelmemektedir. Zamanla artk boluk suyu basnc snmlendike zemin
konsolide olmakta ve drenajsz kayma mukavemeti artmaya balamaktadr. Fakat bu
zeminlerin dk permeabilitesinden dolay drenaj ve buna bal boluk suyu basnc
snmlenmesi uzun zaman almaktadr. Genellikle ykleme hz (dolgu yapm hz) zeminin
konsolide olma hzndan daha yksek olduu iin, dolgu altndaki zeminin kayma direncinin
almas riski ortaya kmaktadr. Dolgu yapm sona erdikten sonra artk boluk suyu
basnlarnn snmlenmesi ve zeminin konsolide olmas sonucu drenajsz kayma
mukavemeti ve tama gc artmakta, oturmalar meydana gelmektedir. Bu tr zeminlerde
kademeli ykleme ile dolgu yapm olduka sk bavurulan bir yntem olmaktadr. Bu
yntemde dolgu belirli bir kalnla ulatktan sonra bir sre beklenerek temel zemininin
konsolide olmas salandktan sonra ikinci kademe dolgu yapmna geilmekte ve dolgu
kademeleri arasnda inaata ara verilmektedir.
Temel zemininin zellikleri, ar oturmalarn meydana gelmesine ve/veya ykleme
kademeleri arasnda inaat sresini kabul edilemeyecek kadar uzatacak sreler beklenilmesine
yolacacak nitelikte ise, zel temel mhendislii uygulamalarna bavurmak gerekmektedir.
Bu tr uygulamalarda amalanan balca hedefler:
150

Temel zemininin tama gc ve oturmalar asndan zelliklerinin iyiletirilmesi (zemin
deitirmesi, ta kolonlar, kire kolonlar, derin kartrma, jet-grout kolonlar vb.)
Temel zeminine uygulanacak yk azaltmak (hafif dolgu malzemeleri kullanlmas)
Temel zemininde drenaj ve konsolidasyonu hzlandrarak kademeli ykleme esnasnda
bekleme srelerinin azaltlmas (dey drenler)
Tama gcn artrmak ve oturmalarn daha niform olmasn salamak (geosentetiklerin
kullanm)
Dk tama gc ve yksek skabilirlie sahip zemin tabakalar zerinden yk
kaldrlmas durumunda ise yukardaki etkilerin tersinin meydana gelmesi szkonusu
olmaktadr. Yk kaldrlmas ile boluk suyu basnlarnda azalma meydana gelmekte,
balangta drenajsz kayma mukavemetinde bir deiim meydana gelmezken zamanla boluk
suyu basnlar art sonucu kayma mukavemeti azalmas ortaya kmaktadr. Bunun sonucu
olarak balangta durayl olan kaz evlerinin stabilitesi bozulabilmekte, uzun sreli stabilite
ksa sreli stabiliteden daha kritik olmaktadr.
Zemin Davrann Etkileyen Geoteknik Mekanizmalar
yi geoteknik tasarm sadece uygulanacak inaat yntemlerin belirlenmesini deil, ayn
zamanda hangi geoteknik mekanizmalarn etkili olabileceini, ve stabilite ve deformasyon
deerlendirmelerinde hangi hesap yntemlerinin uygulanabileceinin nceden planlanmasn
gerektirir. Dk tama gc ve yksek skabilirlie sahip zeminlerin davran ile ilgili
geoteknik mekanizmalarn balcalar aada zetlenmitir.
Kayma Gmesi- Dk mukavemetli zeminler zerine yaplan dolgularn etekleri
altnda ve kaz evlerinde belirli bir yzey boyunca kayma direncinin almas sonucu ortaya
kan gme.
Kabarma ve Taban Gmesi- Basnl su ieren kum tabakalar zerinde yeralan
geimsiz ve dk mukavemetli killi zeminlerde, suyun kaldrma basnc etkisi altnda veya
yk boaltlmasndan dolay kaz tabannda meydana gelen kabarma ve gme.

151

Yanal Akma- Sk bir tabaka zerinde yeralan yumuak zemin tabakalar zerine dolgu
yaplmas durumunda, iki rijit tabaka arasnda kalan yumuak zeminin sklm gibi yanlara
doru akmas.
Oturmalar- Yksek skabilirlie sahip killi zeminlerde zerlerine uygulanan dolgu
yk altnda ani oturma, konsolidasyon oturmas, ikincil oturma (krip) bileenlerinden oluan
byk oturmalar meydana gelebilmektedir.
Yanal Deformasyonlar- Dolgu eteinin topuu dnda yumuak temel zemini iinde
darya doru, kazlarda ise ieriye doru olduka byk yer deitirmeler meydana
gelebilmektedir.
Negatif evre Srtnmesi- Ular daha rijit tabakalara giren kazklarda dolgu ykleri
altnda yksek skabilirlie sahip yzeye yakn tabakalarn konsolidasyonu sonucu oluan
ters ynde (negatif) evre srtnmesi
Rijitlik Azalmas- Tekrarl (titreimli) ykler altnda yumuak kil tabakalarnn
rijitliinde oluan deformasyon seviyesine bal olarak byk azalmalar meydana
gelmektedir. zellikle depremler srasnda oluan bu etkinin zemine yataklanan elemanlarn
davrannn analizinde dikkate alnmas gerekmektedir.
Aadaki tabloda baz zemin yaplar iin yukardaki geoteknik mekanizmalarn nem
derecesi zetlenmitir.
Mekanizma Toprak Dolgular Kazlar

Baraj
Dolgusu
Yol ve
Demiryolu
Dolgusu
Genel
Dolgular
(1)
Depolama
Alanlar
Bina
Kazlar
Yol ve
Demiryolu
Yarmalar
Kanallar,
Limanlar
vb.
Hendek
Kazs
Kayma * * - * * * * *
Kabarma (*) - - - * * * *
Akma * * - * (*) - - -
Oturma * * * * * * (*) *
Yanal
Deformasyon
* * - * * (*) (*) *
Negatif
Srtnme
* * * * - - - -
Rijitlik
Azalmas
(*) * - (*) (*) * * (*)
* Tasarm iin nemli (*) Tasarm iin nemli olabilir
- Tasarm iin nemsiz (1) Geni alan dolgularnn ortalar altnda
152

Yldz Teknik niversitesi naat Fakltesi
Geoteknik Anabilim Dalnda Yumuak Killerin Davran
zerine Yrtlmekte Olan Aratrmalar (1995- 2000 )

Son alt yl ierisinde Yldz Teknik niversitesi naat Fakltesi naat Mhendislii Blm
Geoteknik Anabilim Dalnda yumuak killerin davrannn incelenmesi en nemli aratrma
konularndan birini oluturmaktadr. Balca iki uygulamal aratrma projesi kapsamnda ok
sayda retim eleman ve lisansst rencisinin grev ald bu aratrmalar erevesinde
hazrlanan tezlerin ve bilimsel yaynlarn bir zeti ekteki tabloda sunulmutur. Bu aratrma
projelerinde;
- Alibey Baraj Temel Zemininin Davran
- Hali Islah Projesi Kapsamnda Tarama, Tarama amurunun Uzaklatrlmas,
Depolanmas ve Depolama Alanndaki Davran
zerinde deneysel aratrmalar ve nmerik modelleme almalar gerekletirilmitir.


153

Tablo 1. Lisansst Tez almalar (1996-2000)
Aratrma Projesi Lisansst Tezler

Alibey Baraj

Yumuak Kohezyonlu Zeminlerin Kademeli Ykleme Altnda Davrannn
Analizi (1996), Banu MERCANGZ, Y.Lisans
Yumuak Zeminlere Oturan Dolgu Barajlarn Analizi
(1997), M.kr ZOBAN, Doktora
ekil Deitirme Hznn Konsolidasyon Davran zerine Etkisi
(1998), Murat TONAROLU, Y.Lisans
Yumuak Zeminlere Oturan Dolgu Barajlarda Deformasyonlarn Nmerik
ve Deneysel Yntemlerle Belirlenmesi
(2000), Havvanur KILI, Doktora
Yumuak Killerin Dey ve Yatay Permeabilitesi
Pelin TOHUMCU, Y.Lisans (Devam ediyor)

Hali

Hali Kilinin Geoteknik Parametrelerinin Belirlenmesi
(1996), Perihan PEKOLU, Y.Lisans
Sulu amurlarn Sedimantasyonu ve Konsolidasyonu
(1998), Gke . NCE, Y.Lisans
Haliten Taranan amurlarn Bzlme ve Desikasyon Parametrelerinin
Deneysel Olarak Aratrlmas (1999), Maysaa KHOUCHKAR, Y.Lisans
Yumuak Killerin Konsolidasyon Davran
Saadet A. BERLGEN, Doktora, (Devam ediyor)
Atk amur Sahalarnn Rehabilitasyonu
Perihan PEKOLU, Doktora, (Devam ediyor)

154

Tablo 2. Aratrma Sonularnn Sunulduu Bilimsel Yyanlar(1996-2000)
Aratrma Projesi Bilimsel Yaynlar

Alibey Baraj

Settlements of Embankments on Soft Graund, 70 years of Soil Mechanics
Conf. (1995), K.ZAYDIN
Yumuak Kohezyonlu Zeminlerin Kademeli Ykleme Altnda Davrannn
Nmerik Analizi 6. Ulusal ZMTM Kongresi (1996)
K. ZAYDIN, M. BERLGEN, B. MERCANGZ
Alibey Baraj Altnda Meydana Gelen Oturmalarn Analizi
6. Ulusal ZMTM Kongresi (1996)
K. ZAYDIN, T. EDL, M.. ZOBAN
Killi Zeminlerin Konsolidasyonu in
v
v
likisi
M.TONAROLU, M..ZOBAN, .K.ZAYDIN
Alibey Baraj Temel Zemininin Kademeli Ykleme Altnda Gerilme-ekil
Deitirme (Coupled) Analizi 7. Ulusal ZMTM Kongresi (1998)
H. KILI, M. BERLGEN, K. ZAYDIN, T. EDL
Alibey Baraj Temel Zemini Parametrelerinin Belirlenmesi
8. Ulusal ZMTM Kongresi (2000), H. KILI, S. YILDIRIM
Dolgu Alt Zeminlerde Deformasyonlarn Nmerik Olarak Belirlenmesi 8.
Ulusal ZMTM Kongresi (2000), H. KILI, S. YILDIRIM

Hali

Hali Gncel kellerinin Geoteknik Parametreleri
C.AKGNER, M, YILDIRIM , H. KILI , P. PEKOLU
The Golden Horn: Its Formation Deterioration and Hopes for Rehabilitation
(1997), A Volume for Honoring V. YERLC
.K. ZAYDIN
Sulu amurlarn Sedimantasyonu ve Konsolidasyonu
G.. NCE, S.A. BERLGEN, .K. ZAYDIN
Hali Dipsel amurunun Konsolidasyonu ve Mukavemet zellikleri
P. PEKOLU, M. YILDIRIM
A Case History: Dredging and Disposal of Golden Horn Sediments
Geotechnics of High Water Content Materials, ASTM STP 1374 (1999)
M. BERLGEN, .K. ZAYDIN, T. EDL
Chrust Formation in Disposed Dredgings Soft Ground Technology Conference,
The Netherlands (2000),

155

YUMUAK KOHEZYONLU ZEMNLER ZERNDE DOLGU NAATI
ALBEY BARAJI RNE

Alibey Baraj, stanbul ehrinin su ihtiyacn karlamak zere 1960larda planlanan, Alibey
deresi zerinde ina edilmi toprak dolgu bir barajdr. eki 1 de plan, ekil 2 de tipik bir
kesiti gsterilen barajn kret genilii 15 m, ykseklii 28 m, taban genilii 304 m, uzunluu
ise 550 m dir. Toprak dolgu hacmi 2 milyon m civarnda olan barajn inasna 1967 ylnda
balanmtr. Halie akan Alibey deresi vadisi, orta kesimlerde kalnl 35 mye varan
alvyal keller ile kaplanmtr. Barajn zerine oturduu temel zemini, iinde yer yer kum
mercekleri ve bantlar ieren orta kat, plastik killi zeminlerden olumakta, onun altnda ise
st kesimleri ayrm kumta-siltta formasyonlar yer almaktadr. Killi tabakalar ile taban
kayas arasnda kalnl 2-4 m arasnda deien akll bir tabakaya rastlanmaktadr.
Temel zemini zellikleri Alibey Barajnn dnyada bu tr sorunlu zeminlerde ina edilen
barajlar arasnda nemli bir yere sahip klmaktadr. Baraj dolgusunun yerletirilmesi srasnda
stabilite problemlerine yol amamak ve meydana gelmesi beklenilen byk oturmalarn yol
aaca sorunlar minimize etmek iin, inaatn kademeli olarak yaplmas kararlatrlmtr.
Kademeli dolgu inaatn planlayabilmek iin, baraj temel zemini zamannn en gelimi
lm aletleri ile donatlmtr. Meydana gelecek oturmalar, boluk suyu basnc artlarn ve
yatay yer deitirmeleri srekli izlemek ve kontrol altnda tutmak amacyla, baraj altna ve
temel zemini ierisine ok sayda oturma plakas, piezometre ve inklinometre, ayrca baraj ve
evresine jeodezik lm bloklar ve sismograflar yerletirilmitir. Baraj inaatna 1967 yl
yaz aylarnda, menba batardosunun yerletirilecei yzeyin temizlenmesi ve tabann
hazrlanmas ile balanmtr. Kasm 1967de gerekletirilen kk apl menba batardosu
dolgusundan sonra, 1968 bahar aylarnda menba batardosu dolgusu 8 mye ykseltilirken,
dier taraftan baraj aksnn iki kenarndan ( B-18 ve B-24 kesitlerinde ) konsolidasyonu
hzlandrmak iin temel zemini ierisine yerletirilen kum drenler zerine iki deneme dolgusu
balatlmtr. Dolgu ykleri altnda temel zemininin davran, lm aletlerinden alnan
okumalar ile srekli olarak izlenmi, oturmalar, boluk suyu basnc deiimleri ve yanal yer
deitirmeler kontrol altnda tutularak baraj dolgusu kademeli olarak devam ettirilmi ve
inaat 1983 ylnda tamamlanmtr. naatn tamamlanmasndan sonra da devam eden ve
yaklak 25 yllk bir sreyi kapsayan arazi lmleri ile, barajn zerine yerletirildii
alvyon zeminin uzun sreli davran hakknda ok deerli bilgiler toplanmtr.
156

ekil 1. Alibey Barajnn Plan


157

ekil 2. Alibey Barajnn Tipik Kesiti
Alibey Barajnn inaasna balamadan nce ok ayrntl arazi zemin etd ve laboratuvar
aratrmalar gerekletirilerek temel zemini profili ve zemin zellikleri belirlenmitir. ekil
2de baraj temel zemini profili gsterilmitir. DS laboratuvarlar yannda, ABD
Massachusetts Institute of Technology (M.I.T.) laboratuvarlarnda da etd sahasndan alnan
yksek kalitede rselenmemi zemin numuneleri zerinde yaplan deneylerle temel zemininin
mukavemet, gerilme-ekil deitirme ve yk altnda skabilirlik zellikleri belirlenmitir.
(Soydemir,1970) Etd sonularnn toplu olarak deerlendirilmesinden, arazideki kohezyonlu
tabakalarn drenajsz kayma mukavemetinin s
u
=35-80 kPa, ve drenajsz deformasyon
modlnn E
u
=14.5-33 MPa aralnda deitii, (E
u
/s
u
) orannn ise 410 olarak alnabilecei
saptanmtr. ekil 3te nkonsolidasyon basncnn derinlikle deiimi, ekil 4te ise skma
indisinin (C
c
) ve tekrar skma indisinin (C
s
) arazi su muhtevas ile deiimi gzlenmitir.
eksenli basn deneyleri sonularndan elde olunan Skempton boluk suyu basnc parametresi
A nn farkl dey ekil deitirme seviyeleri iin ar konsolidasyon oran ile deiimi ise
ekil 5 te gsterilmitir. Laboratuar odmetre deneyleri sonularndan ortalama
konsolidasyon katsays (c
v
) deeri 2x10
-4
cm/s olarak saptanrken, arazi boluk suyu basnc
snmlenmesi ve oturma okumalarndan yaplan geri hesaplamalardan ortalama arazi c
v

deeri 1.2x10
-2
cm/s olarak belirlenmitir.

158

ekil 3. nkonsolidasyon basncnn derinlikle deiimi

ekil 4. Skma indisinin (C
c
) ve tekrar skma indisinin (C
s
) arazi su muhtevas ile deiimi

159

ekil 5. Skempton boluk suyu basnc parametresi A nn farkl dey ekil deitirme
seviyeleri iin ar konsolidasyon oran ile deiimi
Bu aratrma projesi kapsamnda 1995 ylnda ilave arazi zemin etdleri gerekletirilmitir.
Alibey Baraj altndaki temel zemini be deiik kesitte farkl srarj ykleri altnda ve farkl
drenaj koullar altnda konsolide olmutur. Baraj yapmndan nce benzer balang
koullarnda olmas beklenilen bu alvyal kellerin, farkl yklemeler altnda ulatklar
durumlar belirleyebilmek ve analitik almalar iin gerekli zemin parametrelerini laboratuar
deneyleri ile saptayabilmek iin, be tipik kesitte zemin etd sondajlar ve arazi deneyleri
yaplmas planlanmtr. Bu aratrmada baraj temel zeminini oluturan tabakalarn
davrannn incelenmesi amaland iin, baraj dolgusu numune alnmadan ve arazi,
deneyleri yaplmadan delinerek geilmi, temel zemini tabakalarna ulatktan sonra numune
alma ve arazi deneyleri yaplmas ileri gerekletirilmitir. Bu kapsamda derinlikleri 40m ile
50m arasnda deien dere ak ynnde kuzeyden gneye doru, ara dolgu (B18) aksnda
BH-6, baraj gvdesi (B23) aksnda BH-5 ve CPT-6, temel ykleme testi dolgusu (B24)
aksnda BH-4 ve CPT-4, ara dolgu (B19) aks zerinde BH-3 ve CPT-3, mansap batardosu
(B9) aksnda BH-2 ve CPT-2 ve mansap batardosu aksnn 145m gneyinde BH-1 ve CPT-1
sondajlar olmak zere toplam 12 adet zemin etd sondaj yaplmtr. Sondajlarda Standart
Penetrasyon Deneyi (SPT) ve Pressiometre Deneyleri gerekletirilerek rselenmi ve
rselenmemi zemin numuneleri alnmtr. Ayrca temel zemini iinde alt adet koni
penetrasyon deneyi (CPT) yaplmas planlanm ancak baraj dolgusu geildikten sonra
kullanlan aygtn kapasitesi ald iin gerekletirilememitir. Bu sondajlarda temel
160

zemininden alnan rnekler zerinde laboratuar aratrmalar gerekletirilmitir. 1995 ylnda
yaplan aratrma sondajlarnn yerleri ekil 1de gsterilmitir.

Baraj Temel Zemini Davrannn Analizi

Alibey Baraj temel zemininin kademeli ykleme altnda davrann analiz edebilmek iin
deiik analiz yntemlerinden yararlanlmtr. Barajn deiik akslarnda ykleme (dolgu
yapm) program ekil 6da gsterilmitir.

ekil 6. Barajn deiik akslarnda ykleme (dolgu yapm) program

Birinci aamada, Alibey Baraj temel zemininde, kademeli dolgu inaatndan kaynaklanan
gerilme artlar ve yer deitirmeler zemin davran elastik ve elasto-plastik kabul edilerek
hesaplanmtr. Sonlu elemanlar ynteminin (ANSYS Program) kullanld analizlerde,
temel zemininin kademeli ykleme altnda konsolidasyonu sonucu zemin zelliklerinde
meydana gelen iyileme de dikkate alnmtr. ncelikle, inaat programna uygun olarak,
menba batardosu altnda oluan gerilme ve ekil deitirme dalmlar iin elastik ve elasto-

161

plastik analiz sonular karlatrlm ve arazi davran ile uyumu salanmtr. Bu ekilde
dorulanan zemin zellikleri kullanlarak ve kademeli dolgu inaatna uygun olarak btn
baraj kesiti iin temel zemininde oluan gerilme ve yer deitirmeler hesaplanmtr.
Temel zemini ilk olarak lineer elastik kabul edilmi ve elde olunan gerilme sonularna gre
sonlu eleman modelinin baz dm noktalarnda malzeme mukavemet deerlerinin ald
gzlenmitir. Bu gzlem sonucu yaplan non-lineer elasto-plastik hesaplarda Von Mises akma
kriteri esas alnm ve malzemenin kinematik pekleme gsterdii kabul edilmitir. (Naylor ve
Pande, 1981) Malzemenin akma deerine eritikten sonraki deformasyon modlnn,
balang deformasyon modl deerinin 1/100 kadar olduu kabul edilmitir. (Soydemir,
1970) Menba batardosu iin yaplan hesaplar sonucu elde edilen batardo ekseni altndaki
dm noktasnn kademeli ykleme altnda dey yer deitirme davran (elastik ve
plastik) ekil 7de gsterilmitir.

ekil 7. Menba batardosu altndaki dm noktasnn kademeli ykleme altnda beklenen
dey yer deitirme davran

Analiz sonular, in-situ (balang) zemin zelliklerine sahip zemin tabakalar zerine nihai
dolgu kotuna kadar ykleme yaplmas durumunda zeminde plastiklemeden kaynaklanan
ar deformasyonlar meydana geleceini, kademeli ykleme ve konsolidasyon sonucu zemin
zelliklerinin iyilemesi ile akmann engellenmesi ve deformasyonlarn snrl tutulmasnn
mmkn olacan gstermektedir. Baraj ina programnn belirlenmesinde bu durum dikkate
alnm ve ykleme admlar ile bekleme sreleri temel zemininde ar akma blgeleri
162

olumasna meydan vermeyecek ekilde seilmeye allmtr. Bu ekilde baraj inaatnn
gvenle tamamlanmas mmkn olmutur. Zemin zelliklerinde meydana gelen iyileme
dikkate alnarak yaplan elasto-plastik analizler sonucunda baraj kreti altnda meydana
gelmesi hesaplanan dey yer deitirmeler ekil 8de gsterilmitir. Yaplan analiz sonular
dk yk kademelerinde bile plastik blgelerin olutuu bu yzden bu tip zeminlerde elasto-
plastik analiz yapmak gerektiini gstermitir. Kademeli yklemede temel zemininin
konsolidasyonu sonucu malzeme parametrelerinde iyileme olduundan bunun hesaplara
yanstlmas gerekmektedir. Bu durumda hesaplanan yatay ve dey yer deitirmeler de
azalmaktadr. Bu tip zeminlerde yaplmas gereken konsolidasyon analizlerinde de elasto-
plastik analizlerden elde olunan gerilme artlarnn kullanlmas gereklidir.

ekil 8. Zemin zelliklerinde meydana gelen iyileme dikkate alnarak yaplan elasto-plastik
analizler sonucunda baraj kreti altnda meydana gelmesi hesaplanan dey yer deitirmeler

kinci aamada, baraj altnda farkl kesitlerde temel zemininde meydana gelen oturmalarn
zamana bal deiimi Terzaghi konsolidasyon teorisi kullanlarak hesaplanmtr. Kademeli
inaat programna uygun olarak, ncelikle menba batardosu altnda meydana gelen oturmalar
hesaplanm ve arazi lmleri ile karlatrlarak zemin zelliklerinin arazi davran ile
uyumu salanmtr. Daha sonra barajn dier kesitlerinde meydana gelen oturmalar
hesaplanarak yaklak 25 yl sre ile tutulan arazi lmleri ile karlatrlmtr. Dolgu

163

ykleri altnda temel zemininde meydana gelen gerilme artlar iki boyutlu elasto-plastik
gerilme analizi kullanlarak hesaplanmtr. Gerilme analizlerinde kademeli ykleme ve her
yk kademesi sonunda konsolidasyon sonucu zemin zelliklerinde meydana gelen iyileme
dikkate alnmtr. Analiz sonucunda, her grid noktasnda yatay ve dey drenajsz yer
deitirmeler ve asal gerilme artlar (
1
,
2
,
3
) hesaplanmtr.
Barajn deiik kesitleri altnda, kademeli ykleme altnda meydana gelecek oturmalar,
kademeli dolgu yk altnda meydana gelen gerilme artlar ile her yk kademesi altnda
bekleme sresi ve boluk suyu basnc snmlenmesi dikkate alnarak hesaplanmtr.
Analizlerde dikkate alnan ve baraj dolgu ykseklii ile temel zemini drenaj koullar
asndan farkllklar gsteren be tipik kesit ile ilgili zellikler aada Tabl 3de
zetlenmitir. Btn kesitlerde dey ynde ift tarafl drenaj kabul edilmitir.
Tablo 3. ncelenen Baraj kesitleri
Kesit
No
Konumu Dolgu st
Kotu
Temel Zemini Drenaj koullar
B-23 Kret +34.00 = 40 cm kum drenler, temel zemininde 2/3 derinlie
kadar, merkezden merkeze 3.5 m aralkl
B-18 Menba
Dolgusu
+23.00 = 40 cm kum drenler, tm temel zemini derinlii
boyunca, merkezden merkeze 7.0 m aralkl
B-24 Mansap
Dolgusu
+23.00 = 40 cm kum drenler, tm temel zemini derinlii
boyunca, merkezden merkeze 5.0 m aralkl
B-22 Menba
Dolgusu
+17.00 Kum dren yok
B-9 Mansap
Dolgusu
+14.00 Kum dren yok

Kademeli ykleme altnda oturma hesaplar yaplrken, bir nceki yk kademesi altnda
meydana gelen boluk suyu basnc artlarnn derinlik boyunca snmlenmesi dikkate
alnm ve her noktadaki snmlenmemi (kalan) boluk suyu basncnn bir sonraki
kademede snmlenmeye devam edecei dikkate alnmtr. Bylece, herhangi bir ( i ) yk
kademesindeki nihai konsolidasyon oturmas

ci
=H
+
+
) 1 (
log
e 1
C
1 vi
vo
vi
vo c

ifadeleri kullanlarak hesaplanmtr. Herhangi bir yk kademesindeki oturma-zaman
davran ise
164

=
c *
U
(t)
U
(t)
= t zamannda ortalama konsolidasyon yzdesi

bants kullanlarak hesaplanmtr (ekil 9). Kum drenlerin yer ald kesitlerde, dey ve
radyal konsolidasyonun birlikte gerekletii dikkate alnarak ortalama konsolidasyon
yzdesinin hesaplanmasnda (Carillo, 1942)

U
v,r
= 1- (1-U
r
)(1-U
v
)

ifadesi kullanlmtr.

ekil 9. Kademeli ykleme altnda konsolidayon oturmalarnn hesaplanmas

Arazi okumalaryla karlatrmalar, ortalama yatay (radyal) konsolidasyon katsays
deerinin ortalama dey konsolidasyon katsaysna drt katna eit alnabileceini

165

gstermitir. Oturma hesaplar ncelikle Menba Batardosu (B-22 kesiti) iin yaplm ve
hesaplanan deerler ile arazi okumalar karlatrlmtr. Temel zeminini oluturan
tabakalarn skma zellikleri ( C
c
ve C
s
) arazi su muhtevalarna gre ekil 4 den ve
nkonsolidasyon basnc profili ekil 3den seilerek yaplan hesaplamalarla bulunan oturma
deerlerinin, arazi lmleriyle uyumlu olduu saptanmtr (ekil 10). Oturma-zaman
davran asndan kritik olan arazideki tabakalarn ortalama konsolidasyon katsays
deerinin, laboratuvar deney sonularndan bulunan deerlerden ok daha byk olduu,
arazi boluk suyu basnc snmlemeleri ve oturma okumalarndan geri analiz (back-analysis)
ile bulunan deerin daha gereki olduu gzlenmitir. Arazide alvyal kellerin yer almas
ve killi zeminler iinde kum mercekleri ve bantlarnn bulunmas nedeniyle laboratuar deney
sonularnn fazla gvenilir olmamasnn tabii karlanmas gerektii dnlmektedir.
Konsolidasyon katsaysnn arazi oturma okumalarndan belirlenmesinde Asoaka (1978)
ynteminin iyi sonu verdii gzlenmitir (ekil 10).

ekil 10. Menba batardosu altnda llen ve hesaplanan oturma okumalar

Temel zemini tabakalarnn skma zellikleri ve arazi nkonsolidasyon basnc profilinin
ayrntl arazi etdleri ve laboratuar aratrmalar ile belirlendii bu projede, kademeli
ykleme altnda zemin tabakalarnda konsolidasyon sonucu yeterli mukavemet art
salanmas ve tama gc asndan yeterli gvenlik saylarna ulalmas ile baraj inaatnn
gvenli bir ekilde tamamlanmas mmkn olmutur. Bu koullar altnda baraj temel
zemininde meydana gelen oturma-zaman davrannn Terzaghi konsolidasyon teorisi ile
hesaplanabilecei arazi lmleri ile karlatrlarak gsterilmitir. ncelikle ina edilen
166

menba batardosu altnda meydana gelen oturmalarn analizi ve lm deerleri ile
karlatrlmas sonucu dorulanan zemin parametreleri kullanlarak dier baraj kesitleri
altnda gzlenen oturma-zaman davran ile hesaplanan deerler arasnda olduka iyi bir
uyum olduu gzlenmitir (ekil 11).

ekil 11. Dier baraj kesitlerinde gzlenen oturma-zaman davran ile hesaplanan deerlerin
karlatrlmas
nc aamada, Alibey toprak dolgu baraj temel zemininde, kademeli dolgu inasndan
dolay oluan gerilme-ekil deitirme-konsolidasyon davran coupled analiz ile

167

incelenmitir. Alibey Baraj temel zemini ve baraj dolgusu sonlu elemanlar yntemi ile
dzlem ekil deitirme halinde modellenerek elasto-plastik ve konsolidasyon analizleri
yaplmtr. Analizlerde Mohr-Coulomb krlma hipotezini esas alan ideal elasto-plastik model
ve ayn krlma hipotezini gznne alan fakat yumuak kil malzemelerin davrann daha iyi
modelleyebilen Modifiye Cam Clay (Soft-Soil Model) bnye modeli kullanlmtr.
Analizlerde ncelikle inaat programna uygun olarak menba batardosu altnda gerilme- ekil
deitirme-konsolidasyon davran incelenerek arazi ile uyumu salanmtr. Daha sonra
dorulanan zemin parametreleri ve ina programna uygun kademeli ykleme uygulanarak
tm barajn analizi yaplmtr. Analizlerden belirlenen dey ve yanal deplasmanlarla boluk
suyu basnc deiimleri arazi lmleri ile karlatrlmtr.
Analizlerde anizotrop permeabiliteyi modellemek iin yatay ve dey permeabilite katsays
kullanlmtr. Yaplan zmlere gre kil zeminlerde yatay permeabilite katsays deyin 4
kat, kum tabakalarnda ise yatay ile dey permeabilite katsaylar eit kullanlmtr. Temel
zemininde hi ykleme yaplmadan nce bir gerilme-ekil deitirme analizi yaplarak
jeolojik ortamn kendi arlndan dolay mevcut gerilmeleri bulunmutur. Kendi
arlndan dolay ortamdaki gerilmelerin analizi sknetteki toprak basnc katsays
yardmyla hesaplanm ve bu gerilmeler altnda bir gerilme ekil deitirme analizi yaplarak
meydana gelen yer deitirmeler belirlenmitir. Kademeli ykleme analizlerine gemeden
nce bu yer deitirme deerleri sfrlanm ve dier analiz admna geilmitir. Sonlu
elemanlar modelinde temel zemini yzeyinden 1.5 m derinlikten itibaren yeralt su seviyesi
olduundan dolgu yk drenajsz artlarda yerletirilmitir. Drenajsz koullarda yaplan bu
ilk kademe dolgu yknden meydana gelen gerilme artlar ve yer deitirmeler
hesaplanmtr. Daha sonra bu gerilme artlar esas alnarak konsolidasyon analizine
geilmitir. Konsolidasyon analizi iin kabul edilen konsolidasyon sresi, inaat srasnda bu
ilk kademe dolgu yapldktan sonra ikinci kademe dolgu yaplncaya kadarki bekleme
sresidir. Bu sre iin konsolidasyon analizi adm tamamlannca ikinci kademe dolgu yk
birincisine benzer ekilde nce drenajsz durum iin gerilme-ekil deitirme analizi ve daha
sonra dolgu bekleme sresine gre konsolidasyon analizi yaplm ve bu ilemler baraj dolgu
inas tamamlanncaya kadar devam etmitir.

Gerilme-ekil deitirme analizlerinde drenajsz durum gz nne alndndan malzeme
parametreleri (deformasyon modl, kayma modl, Poisson oran, kohezyon ve isel
168

srtnme as) efektif parametreler olarak alnmtr. Soft Soil (Cam Clay ) modeli kullanlan
analizlerde kum drenler gz nne alnmamtr.
Menba batardosu ve baraj gvdesinde B22, B18, B23, B24 ve B9 akslarnda analizlerden elde
edilen dey yer deitirme deerleri ile bu akslara yerletirilen oturma plakalar arazi
kaytlarnn karlatrlmas yaplmtr. ekil 12de B22, B23 ve B24 akslarnda analiz
sonular ile arazi kaytlar karlatrlmtr. Bu erilerden de grld gibi analizlerden
elde olunan oturma-zaman davran arazi kaytlar ile olduka uyumludur.

ekil 12. Menba batardosu (B22), B23 ve B24 akslar altnda llen ve analiz sonucu
hesaplanan oturmalar
ekil 13 'de B24 aksnda kademeli yklemeden dolay oluan artk boluk suyu basncnn
derinlikle deiimi ve ekil 15 'de ise -8.25 m kotunda artk boluk suyu basncnn zamanla
deiimi gsterilmitir. Her iki ekilden de grlecei gibi kademeli yklemeden dolay
oluan artk boluk suyu basnc zamanla snmlenmektedir. llenlerle bunlarn uyumlu
olmamasnn, barajn dolgusu belirli bir seviyeye geldikten sonra arkasnda su tutulmaya
balanm olmas ve su seviyesinin srekli deikenlik gstermi olmasndan kaynakland
dnlmektedir. Analizlerde menba batardosu ve gvde arkasnda oluan su seviyesi gz
nne alnmadndan barajn kademeli inas srasnda oluan artk boluk suyu basnlar

169

ina program sresince snmlenmitir. Piezometre kaytlarnda da belirli bir sre sonunda
su basncnn statik bir seviyeye ulat gzlenmektedir (zoban, 1997).

ekil 13. B24 aksnda kademeli yklemeden dolay oluan artk boluk suyu basncnn
derinlikle deiimi

170

0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
26
28
30
32
34
36
38
40
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000
Zaman (gn)
P
i
e
z
o
m
e
t
r
e

s
u

k
o
t
u

(
m
)
Arazi
Mohr-Ccoulomb
Soft-Soil

ekil 14. B24 Aksnda -8.25m kotunda boluk suyu basncnn zamanla deiimi
Mohr-Coulomb Modeli analizlerinden belirlenen yanal yer deitirmeler ile arazide kuzey-
gney dorultusuna yerletirilen S1,S3, ve S5 inklinometre kayt sonular karlatrlmtr.
nklinometre kaytlarna gre yanal hareketin yaklak %90 ' ilk 500 gn 'de yaplan ykleme
sonucu meydana gelmitir. 500 gn'deki ykleme miktar ise toplam yklemenin %30 ' unu
tekil etmektedir. Arazide inklinometrelerle kuzey-gney ve dou-bat ynlerinde yanal
deplasman kaytlar tutulmutur ve her iki yndede haraket olduu arazi kaytlarndan
bilinmektedir. Oysa dzlem ekil deitirme varsaylan analizlerde z-ynndeki ekil
deitirmeler sfr kabul edildiinden dou-bat ynndeki zemin hareketi sfr kabul
edilmitir. ekil 15 'de S1 inklinometre kayt ile analiz sonucu gsterilmitir.

171

ekil 15. S1 nklinometre arazi kayt ile analiz sonucu belirlenen yanal deitirmelerin
karlatrlmas

Analiz sonularnn arazi lmleri ile karlatrlmas sonucu:
- Laboratuar konsolidasyon deneylerinden elde edilen skma modl ve eksenli basn
deneylerinden elde edilen plastik malzeme parametrelerinin (isel srtnme as ve
kohezyon) kullanld ve kademeli dolgu yklemesinin gznne alnd analizlerde, elde
edilen ani ve konsolidasyon oturmalarnn arazi lmleri ile olduka uyumlu olduu
grlmektedir.
- Hesaplanan yanal yer deitirmeler ile arazi lmleri arasnda istenilen lde uyum
salanamamtr. Bunun iin zeminin anizotrop olarak modellenmesi, ayrca boyutlu
yerdeitirme etkilerinin dikkate alnmas gerekmektedir.
172

- Hesaplanan boluk suyu basnlar ile arazi lmleri arasnda tam bir uyum
salanamamtr. Bunun nedeninin baraj arkasndaki su kotunun mevsimsel koullara gre
deimesi olduu dnlmektedir. Piyezometreler ile llen boluk suyu basnlarnn ne
kadarnn rezervuar su seviyesinden ne kadarnn dolgu yklemesi sonucu oluan artk boluk
suyu basncndan kaynakland aklkla belirlenememitir.

Ykleme (ekil Deitirme) Hznn Konsolidasyon zerinde Etkisi

Killi zeminlerin konsolidasyon davrann inceleyen aratrmaclar, laboratuar numune
kalnl ile arazideki tabaka kalnl arasndaki byk fark gznne alnarak, ekil
deitirme hznn konsolidasyon zerindeki etkisini sorgulamlardr. Baz aratrmaclar
tekil bir EOP (e-log p ) ilikisi olduunu ileri srerken bazlar ise efektif gerilme-ekil
deitirme-ekil deitirme hz (
v
v -
&
v
) arasnda tekil bir iliki olduunu savunmulardr.
stanbul Alibey Baraj sahasndan deiik derinliklerden alnan ve baraj dolgusunun kademeli
inasndan dolay farkl ykleme koullarna maruz kalm olduu bilinen rnekler zerinde
deiik tipte konsolidasyon deneyleri yaplarak, bu killi zeminin konsolidasyon davrannn
tekil bir

v
-
v
- &
v
modeli ile tanmlanabilmesi olasl aratrlmtr. Aratrma srasnda
iki farkl deney dzenei kullanlarak 3 farkl tipte deney gerekletirilmitir. Bunlar srasyla
Standart dometre, Krip ve Sabit Deformasyon Hzl deneylerdir. Deney sonularnn
grafiksel deerlendirilmesinden, incelenen zemin iin tekil bir

v
-
v
- &
v
ilikisinin geerli
olabilecei sonucuna varlmtr. Deney sonular deerlendirilirken, efektif gerilmeler n
konsolidasyon basncna gre normalize edilerek incelenmitir. Bunu yapabilmek iin sabit
deformasyon hzl deneylerden ve krip deneylerinden elde edilen nkonsolidasyon basnlar
bir grafik zerinde gsterilmi ve bu noktalarn bir ortalama eri nkonsolidasyon
basnlarnn bulunmas srasnda, standart dometre ve krip deneylerinin her bir ykleme
kademesindeki okuma anlar iin hz deerleri tespit edilerek, ortalama 10
-5,
10
-6
, 10
-7
, 10
-8,
10
-9
s
-1
hz deerlerinde ve %5, 10, 15, 20, (devam etmise 25, 30) gibi seilmi deformasyon
deerlerine karlk gelecek ekilde izilen efektif gerilme- deformasyon grafikleri kullanlm
ve Tavenas (1979) yntemi ile belirlenen ekil deitirme hz ile deiimi ekil 16'da
gsterilmitir. Daha sonra farkl gerilme seviyeleri iin

v
- &
v
ilikilerini gsteren grafikler
izilmitir. ekil 17 ve 18 'de sras ile bir standart dometre ve bir krip deneyi iin deiik
dey efektif gerilmeler altnda ekil deitirme hznn ekil deitirme seviyesine bal
deiimi gsterilmitir. ekil 19da ayn zemin tabakasndan alnan iki numune iin deiik

173

tipte (standart dometre, CRS, krip) deneylerde farkl ekil deitirme seviyeleri iin

v
- &
v

ilikisi grafiksel olarak gsterilmitir.
0
100
200
300
400
500
600
1.00E-10 1.00E-09 1.00E-08 1.00E-07 1.00E-06 1.00E-05 1.00E-04
.
v
(s
-1
)
'
p

(
k
P
a
)
crs
creep
st andard

ekil 16. nkonsolidasyon basncnn deformasyon hz ile deiimi

0
5
10
15
20
25
30
1.0E-09 1.0E-08 1.0E-07 1.0E-06 1.0E-05 1.0E-04
.
v
(kPa)
v

(

%

)
25 kPa
50 kPa
100 kPa
200 kPa
400 kPa
800 kPa
1600 kPa

ekil 17. Standart dometre deneyi sonucunda farkl gerilme seviyelerinde ekil deitirme
hz-ekil deitirme grafii
174

0
5
10
15
20
25
30
35
0.000000001 0.00000001 0.0000001 0.000001 0.00001 0.0001
.
v
(s
-1
)
v

(

%

)
25 kPa
50 kPa
100 kPa
250 kPa
370 kPa
490 kPa
690 kPa
890 kPa

ekil 18. Krip deneyi sonucunda farkl gerilme seviyelerinde ekil deitirme hz-ekil
deitirme grafii
0
200
400
600
800
1000
1200
1.0E-09 1.0E-08 1.0E-07 1.0E-06 1.0E-05 1.0E-04
.
v
(s
-1
)
'
v

(
k
P
a
)
standard
crs
v
= 5%
v
= 10%
v
= 15%
v
= 20%
v
= 25%

ekil 19. Farkl deformasyon seviyelerinde ekil deitirme hz-efektif gerilme deiimi

Bu grafiklerin oluturulmasndan sonra bir referans hz deerine karlk gelen bir
nkonsolidasyon basncna gre efektif gerilmelerin normalizasyonu yaplmtr. ekil 20'de
btn deney sonular iin belirli ekil deitirme hzlarna karlk gelen nkonsolidasyon
basncna gre normalize edilmi efektif gerilme - ekil deitirme erileri, ekil 21'de ise her
numunenin kendi nkonsolidasyon basncna gre normalize edilmi efektif gerilme - ekil
deitirme erileri gsterilmitir.

175

Deneysel sonularn incelenmesinden, aratrma konusu kil zemin iin, farkl gerilme
seviyelerinde "
v
- &
v
" davran ve farkl ekil deitirme seviyelerinde "

v
- &
v
"
davran iin Leroueil vd. (1985) tarafndan ngrlenlere benzer eilimler gzlenmektedir.

All Tests
0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
'
v
/
'
p
v

(

%

)
crs
creep
standard

ekil 20. Referans bir hz deerine gre seilmi nkonsolidasyon basncna gre normalize
efektif gerilme-deformasyon grafii
All Tests
0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4 5 6 7
'
v
/
'
p
v

(

%

)
crs
creep
st andard

ekil 21. Kendi nkonsolidasyon basncna gre normalize efektif gerilme-deformasyon
Grafii

Dolaysyla bu zeminin davrannn bir "

v
-
v
- &
v
" ilikisi ile tanmlanabilecei izlenimi
uyanmaktadr. Tm deney sonularnn birlikte deerlendirilmesinden, nkonsolidasyon
basncnn (

p
), ekil deitirme hz ( &
v
) ile deiiminin ortak bir eri etrafndaki dar bir
176

aralk iinde kald saptanmtr. Referans bir hz deerine gre seilmi nkonsolidasyon
basncna gre normalize edilmi efektif gerilme - ekil deitirme noktalar beklenilenden
daha geni bir aralk iine dmektedir. Her numunenin kendi nkonsolidasyon basncna
gre normalize edilmesi durumunda deneysel sonularn daha dar bir aral snrlayan eriler
iinde kald gzlenmektedir.

Deformasyonlarn Deneysel Olarak Belirlenmesi ( Eksenli Basn Deneyleri)

Dolgu alt zeminlerde deformasyonlarn tahmininde gerilme izi yaklam, temel zeminini
temsil eden zemin rnekleri zerinde eksenli deneylerin yaplmas (temel altndaki bir
zeminden seilen eleman zerinde) gerektirir (Wood, 1984a). Yntemin uygulanmas iin
gerekli admlar aada ksaca sralanmtr;
i. ncelenen zemin yaps altndaki kritik bir zemin elemannn tanmlanmas,
ii. Yapm srasnda uygulanan ykleme programna gre oluan gerilme izlerinin tahmini,
iii. Yapm srasnda oluan gerilme izinin laboratuar deney numunesine uygulanmas,
iv. Laboratuar deney sonularna gre, geoteknik yapda oluan deformasyonlarn
tahmini.
Bu almada da, aamal yklenmeden dolay meydana gelen deformasyonlarn laboratuarda
deneysel olarak belirlenmesi amacyla aamal anizotropik yklemeli-konsolidasyonlu
eksenli deneyler yaplmtr. Bu yntemde arazide aamal dolgu inaat srasnda temel
zemininde bir zemin eleman zerinde, dolgu inaat nedeniyle deien gerilmeler gz nnde
bulundurularak, zemin rnei oluan gerilme izinde anizotrop gerilme sisteminde yklenerek
meydana gelen birim deformasyonlar laboratuarda belirlenmitir. Deneysel almada
arazideki balang gerilme tarihesine uygun koullarda hazrlanm blok zemin rnekleri
kullanlmtr. Hazrlanan bu blok rneklerden eksenli deney hcresine rnek aktarlm,
nmerik analizden belirlenen efektif asal gerilmeler aama aama eksenli deney sisteminde
rnek zerine etkitilmitir. Bunun sonucunda oluan dey boy ksalmas, boluk suyu basnc
ve konsolidasyon srasndaki hacim deiimi llmtr. Aamal anizotropik yklemeli-
konsolidasyonlu eksenli deneylerden belirlenen birim deformasyonlarla nmerik analizde
gerilmelerin belirlendii yerdeki birim deformasyonlar karlatrlmtr.
Deneysel alma iin incelemelerin yapld akslarda, farkl iki derinlikteki zemin
rneklerine gelen efektif asal gerilmeler nmerik analizden belirlenmitir. Yeil kil iin -1.00
m ve siyah kil iin ise -12.5 m kotunda belirlenen efektif asal gerilmelere gre deneysel
alma yrtlmtr. Arazide aamal dolgu inaat nedeniyle oluan fazla boluk suyu

177

basnlarnn bir sonraki ykleme aamasnda stabilite sorunu meydana getirilmemesi iin
snmlenmesi beklenilmi, ancak bekleme sreleri sonunda tamam snmlenmemitir. Dier
bir deyimle, ykleme aamalar sonunda uygulana gerilmenin tm efektif gerilme olarak
etkimemitir. Bu nedenle deneysel almada, her ykleme admnn konsolidasyon
aamasndan sonra ulalan efektif asal gerilmeler kullanlarak gze alnan ykleme
aamasndaki efektif gerilme durumuna deneysel almada benzeim salanmaya
allmtr. Deneysel almada, uygulana gerilmeler altnda oluan boluk suyu basn
artnn durmas beklenmi daha sonra konsolidasyona izin verilerek oluan boluk suyu
basncnn snmlenmesi beklenerek balangta uygulanan gerilme deerine ulalmtr.
Bylece, laboratuarda bir zemin eleman belirli bir gerilme izinde yklenerek konsolide
edilmi ve hem drenajsz ykleme hem de konsolidasyon aamasnda oluan dey yer
deitirmeler belirlenmitir. Deney sonucunda llen toplam yer deitirme miktarndan
zemin rneinin birim deformasyonu belirlenmitir. Yeil kil seviyesinde -1.00 m ve siyah kil
seviyesinde 12.5 m seviyelerinde laboratuarda llen ve analizden hesaplanan birim
deformasyonlar Tablo 4 de gsterilmitir.
Tablo 4. Nmerik analizden ve laboratuar deneylerinden belirlenen birim doformasyonlar

Aks No
-1.00 m kotunda
laboratuarda
llen birim
deformasyonlar (%)
-12.5 m kotunda
laboratuarda llen
birim deformasyonlar
(%)
-1.00 m kotunda
nmerik
analizden
hesaplanan birim
deformasyonlar
(%)
-12.50 m kotunda
nmerik
analizden
hesaplanan birim
deformasyonlar
(%)
B22 9.042 8.607 10.22 9.09
B18 8.45 9.642 10.00 10.24
B23 18.36 15.006 19.59 16.32
B24 7.308 7.455 7.61 8.25
B9 6.86 7.148 7.77 7.47

Analizden ve deneylerden belirlenen birim deformasyonlar karlatrlmtr. ekil 22 de
B22, B18, B23, B24 ve B9 akslarnda analizden hesaplanan ve deneylerden llen birim
deformasyon deerlerinin uygulanan deviator gerilmeye gre deiimi gsterilmitir. Deney
sonlar ile nmerik analiz sonlar birbirine oranlanarak karlatrlp, birinci deer yeil kil,
ikin deer siyah kile ait olarak sunulduunda, B22 aksnda %88-%96, B18 aksnda %84.5-
%94.16, B23 aksnda %93.72-%92, B24 aksnda %96-%90, B9 aksnda %88.3-%96
oranlarnda yaklam salanmtr. Akslarda llen ve hesaplanan dey birim deformasyon
deerlerinin birbiriyle uyumlu olduu grlmektedir. Arazideki gerilme izi izlenerek
laboratuarda deformasyonlarn belirlenmesi iin yaplacak almalarda, deformasyon tahmini
178

yaplacak zemin tabakasnn gerilme tarihesi ok iyi bilinmelidir. na srasnda uygulanan
ykleme programna gre oluan gerilme izlerinin tahmini ve bu gerilme izinin laboratuar
deney rneine uygulanmas yntemin uygulanabilirliini salayan koullardr. Bu almada
rselenmemi zemin rnei kullanma ans olmamasna karn yeniden yaplandrlan
rnekler zerinde %96ya varan bir oranda nmerik analize, yaklak %80 orannda gerekte
llen deformasyonlara ulalm olmas yntemin pratik problemlere uygulanabilirlii
konusunda umut verici olarak deerlendirilmektedir.

ekil 22. B22, B18, B23, B24 ve B9 akslarnda analizden hesaplanan ve deneylerden llen
birim deformasyon deerlerinin uygulanan deviator gerilmeye gre deiimi


179

SULU AMURLARIN SEDMANTASYONU, KONSOLDASYON VE DESKASYON
DAVRANII HAL ISLAH PROJES RNE

Hali Islah Projesi kapsamnda Haliin belirli bir ksmnda dipsel amurlarn taranmas ve
taranan amurlarn eski bir taocanda oluturulan bir amur barajna pompalanarak orada
depolanmas kararlatrlmtr. Bu amala ncelikli olarak tarama yaplacak blgede (ekil
23 ve ekil 24) ayrntl zemin etudleri yaplarak zemin profilleri ve arazi ve laboratuar
deneyleri ile zemin zellikleri belirlenmitir. Tipik baz Hali zemin profilleri ekil 25de
gsterilmitir. ekil 26da arazi veyn deneyleri ve laboratuar eksenli basn deneyleri ile
belirlenen drenajsz kayma mukavemetlerinin derinlikle deiimi grlmektedir. Sondajlardan
alnan rnekler zerinde belirlenen su muhtevalarnn ve likitlik indekslerinin derinlikle
deiimleri ekil 27de, sulu amur konsolidasyon deneyleri ve klasik dometre deneyleri ile
belirlenen skabilirlik zellikleri ise ( C
c
ve m
v
) ekil 28de gsterilmitir.

ekil 23. nceleme alannn yeri ve jeolojisi
180

ekil 24. Zemin aratrma sondajlarnn konumu


181

ekil 25. Tipik baz Hali zemin profilleri

182

ekil 26. Arazi veyn deneyleri ve laboratuvar eksenli basn deneyleri ile belirlenen
drenajsz kayma mukavemetlerinin derinlikle deiimi

ekil 27. Sondajlardan alnan rnekler zerinde belirlenen su muhtevalarnn ve likitlik
indekslerinin derinlikle deiimleri


183

ekil 28 Sulu amur konsolidasyon deneyleri ve klasik dometre deneyleri ile belirlenen
skabilirlik zellikleri

Hali dipsel amurunun in-situ zellikleri belirlendikten sonra tarama ilemleri srasnda
uygulanacak yntemler ve ekipmanlar belirlenmi ve taranan sulu amurlarn uzaklatrlmas
(pompajla yaklak 5 km uzaklktaki depolama alanna iletilmesi) ile ilgili veriler elde
184

olunmutur. Elde olunan veriler nda tarama ve uzaklatrma ilemleri planland ekilde
baaryla gerekletirilmitir.
Haliten taranan sulu amurlarn depoland alann rehabilitasyonu rekreasyon amal olarak
kullanma alabilmesi iin yaklak 200.000 m yzey alanna ve 40 mye varan kalnla
sahip bu amur ktlesinin ncelikli olarak sedimantasyon ve konsolidasyon zellikleri
deneysel olarak aratrlmtr.
Bu tip amurlarn depolandktan sonraki sedimantasyon ve konsolidasyon karakteristikleri ve
permeabilite zelliklerinin belirlenmesi iin zemin mekaniinde gelitirilmi geleneksel
amur konsolidasyon deneylerinin yan sra zel gelitirilmi deney teknikleri
kullanlmaktadr. Depolamadan sonra zemin tanecikleri keldii zaman ve bulamacn su
muhtevas azaldnda, dayanmda arpc bir art meydana gelmektedir. Dayanmdaki bu
art, zemin mekaniine gre kk olmasna karlk amurun stabilizasyonu iin olduka
nem tamaktadr.

Kendi Arl Altnda Konsolide Olan Sulu amurlarn Sedimentasyon ve
Konsolidasyon Davran

Sedimantasyon, bir sspansiyon ierisindeki tanelerin kelmesi olaydr. Depolanan, biriken
tanecikler, sv stununun taban zerinde, doymu ince bir zemin tabakas olarak sediment
yatanda biimlenir. Konsolidasyon zemin iskeletinin kendi arl ya da muhtemel dier
yklerle zamana bal skmasdr. Hali Islah Projesi kapsamnda taranm ve depolanm
amurun, depolanmadan sonraki davran deneysel olarak aratrlmtr. Bu amala, zel
olarak yaptrlan deney aletinde bir seri aamadan meydana gelen drenajl ve drenajsz
deneyler yaplmtr (ekil 29). Birinci aamada, deney aletinde sulu amur numunelerinin
nce kelmesi, daha sonra skmas zamana bal olarak gzlenmitir. kinci aamada,
deney aletinin st paras karlarak dier ksmlar zerinde kademeli olarak srarj ykleri
uygulanm ve her yk kademesinde skma-zaman davran ile skma-gerilme ilikisi
deneysel olarak belirlenmitir. nc aamada ise, ilk iki aama sonunda elde olunan blok
zemin numunesinden hazrlanan rnekler zerinde standart dometre deneyleri uygulanmtr.

185

ekil 29. Sedimentasyon ve kendi arl altnda konsolidasyon deney dzenei
Kendi arl altnda konsolide olan bir zemin kolonunda ykseklik boyunca efektif gerilme
deiimi bilinmemektedir. Kullanlan deney dzeneinde bu efektif gerilmelerin dorudan
llmesi mmkn olmad iin, deney srasnda oluan ortalama efektif gerilmenin yaplan
lmlerden belirlenen boluk oran ve permeabilite deerlerinden yararlanlarak tahmini
(hesaplanmas)yoluna bavurulmutur. Konsolide olan bir kil kelinde efektif gerilme-boluk
oran (k-e) arasnda ilikiler olmas beklenir. Literatrde bu tr ilikiler konusunda bir ok
neriler olmakla birlikte, bu almada Somonyi (1979) tarafndan nerilen aadaki
bantlardan yararlanlmtr.

e = A
B
(1)
k= Ce
D
(2)

Burada A, B, C ve D deneysel olarak belirlenen katsaylardr. Bu almada C ve D katsaylar
deneysel lmlerden belirlenmitir. Boluk oran-efektif gerilme ilikisini elde etmek iin, A
ve B katsaylarna tahmini deerler verilerek hesaplanan skma-zaman davran llen
deerlerle karlatrlm ve e- ilikisi kalibre edilmitir.

Kendi arl altnda konsolide olan bir zemin kelinin skma-zaman davrannn
hesaplanmasnda, Fox ve Barles (1977) tarafndan gelitirilen ve yukarda verilen (1) ve (2)
bantlarn esas alan CS2 isimli bir bilgisayar programndan yararlanlmtr. Bu programda
186

laboratuvar deneylerinden elde olunan e- ve k-e lmleri veri olarak kullanlmakta ve
zamana bal oturmalar hesaplanmaktadr.

Depolama sahasna sulu amur eklinde pompalanm Hali Dipsel amurunun kendi
arl altnda bir mddet konsolide olduktan ve yzeyinde kuruma ve desikasyon sonucu bir
kabuk tabakas olutuktan sonra stnn bir rt tabakasyla kaplanmas ve amur depolama
sahasnn bir rekreasyon alanna dntrlmesi planlanmaktadr. Bu aamada kaln yumuak
bir zemin tabakas halindeki bu kellerin srarj ykleri altnda zamana bal skmasn
incelemek iin sedimentasyon deney aletinde sonra standart dmetre aletinde konsolidasyon
deneyleri yaplm ve aama deney sonularnn birlikte deerlendirilmesine allmtr.
Tablo 5de deneysel olarak belirlenen zemin sabitlerinin deerleri ekil 30da ise laboratuvar
skma erisi gsterilmitir.
Tablo 5. Laboratuar deneylerinden elde edilen zemin sabitleri
Test No A* B C
*
D
D2 5.710 -0.24 9x10
-7
5.508
D3 5.707 -0.26 9x10
-7
5.507
D5 5.708 -0.23 9x10
-7
5.507
D6 5.707 -0.24 9x10
-7
5.512

*
kPa ve k m/day
0
1
2
3
4
5
6
7
1 10 100 1000 10000
Efektif Gerilme ' (kPa)
b
o
l
u
k

o
r
a
n
,

e
e=( '+Z)
B

ekil 30. Kendi arl ve srarj etkisi altnda laboratuar skma erisi


187

Depolama sahasndaki sulu amur ktlesinin kendi arl altndaki konsolidasyon
davrann tahmin edebilmek iin iki ayr nmerik modelden yararlanlmtr. ( CS2 Fox ve
Barles, 1977 ; CONDESO-Abu-Hejleh and Znidarcic, 1994 ve Znidarcic, 1977) ekil 31 de
arazi skma erileri karlatrmal olarak gsterilmitir. ekil 32de ise deiik pompalanma
(depo alanna dearj) hzlarnn skma erisi zerindeki etkisi gsterilmektedir.

ekil 31. Taranan amurun hesaplanan konsolidasyon davran

ekil 32. Pompalama hznn oturma davran zerindeki etkisi

188

Kendi Arl Altnda Konsolide Olan Yumuak Zeminlerin Desikasyon Davran ve
Kabuk Oluumu
Sulu amur depolama alanlarnn stnn bir rt tabakas ile kaplanmasnda en byk
zorluk, ok dk tama gcne sahip bu yumuak zemin ktlesi zerinde i makinelerinin
alma zorluu olmaktadr. Buharlama sonucu yzeyinde ince bir kabuk tabakas olutuu
bilinen bu yumuak zemin tabakasnda kabuk oluumu ve bu zellikleri deneysel olarak
aratrlmtr. Laboratuarda kendi halinde, hzlandrlm olarak ve yzeyi baz doal
stabilizasyon maddeleri ile (tf tozu ve fosfojips tozu ) kaplanm rneklerin drenajsz kayma
mukavemeti ive bzlme zellikleri deneysel olarak aratrlmtr. ekil 33de farkl deney
yntemleri ile belirlenen drenajsz kayma mukavemetinin su muhtevas ile deiimi
gsterilmitir.

ekil 33. Farkl deney yntemleri ile belirlenen drenajsz kayma mukavemetinin su muhtevas
ile deiimi
Kabuk oluumunda geerli bir yer tutan desikasyon davran ise serbest bzlme deneyleri
ile aratrlmtr. ekil 34de bzlme davran, ekil 35 da ise bzlme esnasnda dey ve
yatay yer deitirmelerin boluk oran ile deiimi grlmektedir.


189

ekil 34. Bzlme deneylerinde boluk orannn su muhtevasyla deiimi

ekil 35. Yanal ve dey ekil deitirmelerin boluk oran ile deiimi

Serbest bzlme srasnda -boyutlu bzlmenin balad andaki numune boyu H
oc
ve
boluk oran e
vc
ile gsterilmitir. Serbest dey ve yatay ekil deitirmelerin boluk oran ile
deiimini tanmlayan - fonksiyonu aadaki ekilde tanmlanmaktadr.

190

e 1
)) e , e ( e 1 )( e 1 (
) e , e (
vc fv vc
vc
+
+
=

Serbest bzlme ekil deitirmelerinin izotrop olduu ve kk ekil deitirme teorisinin
geerli olduu kabul edilirse, yukardaki ifade aadaki ekli almaktadr.

e 1
) e e (
3
1
e 1
) e , e (
vc vc
vc
+
+
=

Bu varsaymlar altnda hesaplanan ve deneysel olarak llen - fonksiyonunun boluk oran
ile deiimi ekil 36 da gsterilmitir.

ekil 36. fonksiyonunun boluk oran ile deiimi

Haliten taranan ve karada depolanan sulu amur ktlesi yzeyinde kabuk oluumunu
incelemek iin yaplan deneysel almalardan aadaki sonulara ulalmtr.
- Kendi halinde laboratuar koullarnda kurumaya braklan rnekler rnekler zerinde
olduka niform fakat tozlu rijit olmayan bir kabuk oluurken, hzlandrlm

191

kurutulmaya maruz braklan rneklerde, ok daha rijit fakat daha hetorojen bir kabuk
olutuu gzlenmitir.
- amur yzeyinin baka bir madde ile kaplanmas, buharlamaya engel olduu iin,
ok daha dk bir mukavemette bir kabuk olumasna yol amtr.
- Laboratuarda den koni ve veyn deneyleri ile belirlenen drenajsz kayma mukavemeti
deerlerinin birbirine yakn olduu, ykleme deneyleri ile belirlenen deerlerin ise ok
daha dk olduu gzlenmitir.
- Bzlme deneyleri sonular, Hali kilinin ok geni bir su muhtevas aral iinde
suya doygun kaldn, bzlme boluk orannn 1.33 civarnda olduunu, bzlme
davrann tanmlamakta kullanlan - parametresinin deneysel deerlerinin olduka
dar bir aralk iinde kaldn gstermitir. rnekler genellikle izotrop bzlme
davran gstermitir.

Devam Eden Aratrmalar
Sulu amurlarn kelmesi sonucu oluan yumuak zeminlerin davrannn incelenmesi ve
rt tabakasnda bu tr zeminlerin

Skabilirlik, hidrolik geirgenlik ve desikasyon zellikleri ile
Drenajsz kayma mukavemetinin zamanla ve derinlikle deiiminin belirlenmesi
byk nem tamaktadr.

Yldz Teknik niversitesi Geoteknik Mhendislii grubunda bu konulardaki aratrmalar
devam etmektedir.
Kendi arl altnda konsolide olan sulu amurlarda efektif gerilme-hacim deiimi ve
hacim edeiimi-hdrolik gerigenlik davrann modellemek iin gerekli zemin
parametrelerinin belirlenebilmesi iin ok kk efektif gerilmeler uygulanabilmesine olanak
tanyan sznt tesirli konsolidasyon deney dzenei (ekil 37) kullanlmas
planlanmaktadr. ekilde gsterilen akm pompas ile numune iinden hz ok hassas bir
ekilde kontrol edilebilen bir su ak gerekletirilebilmekte, bu srada numunenin alt ve st
yzeyleri arasnda oluan efektif gerilem fark nedeni ile konsolidasyon
gerekleebilmektedir.
Sznt tesirli konsolidasyon deney dzenei ayn zamanda emme deneyleri yaplmas iin de
kullanlabilmektedir (ekil 38). Ykleme pistonu kullanlmadan gerekletirilen emme
deneylerinde numune altna yksek geirgenlie sahip seramik bir dzlem yerletirilmekte,
192

akm pompas kullanlarak zemin iindeki suyun alt yzeyden ekilmesi salanmaktadr. Bu
ekilde desikasyon srasnda zeminin skmas ve permeabilitesine ilikin parametreler
deneysel olarak belirlenebilmektedir.
Kendi arl altnda konsolide olan sulu amur tabaks iinde drenajsz kayma
mukavemetinin derinlikle ve zamanla deimini deneysel olarak inceleyebilmek iin ise bir
laboratuar model deney dzenei tasarlanmtr (ekil 39). Model deney tank iinde
konsolide olan zemin iinde boluk suyu basnc deimlerinin farkl seviyelerdeki
piezometrelerle, drenajz kayma mukavemetinin ise bir minyatr konik penetrasyon (CPT)
deney aleti ile ve veyn deney aleti ile llmesi planlanmaktadr. Sayrca, ayn model tank
kullanlarak deiik rt tabakas alternatiflerini deerlendirmek iin zemin stnde plaka
ykleme deneyleri uygulanmas planlanmaktadr.

193

ekil 37. Sznt etkili konsolidasyon deney dzenei emas

194

ekil 38. Sznt etkili konsolidasyon deney dzenei ve Emme deneyleri dzenei

ekil 39. Model Deney Tank

197

P PP P P PP PR RR R R RR RO OO O O OO OF FF F F FF F. .. . . .. . D DD D D DD DR RR R R RR R. .. . . .. . A AA A A AA AL LL L L LL LT TT T T TT TA AA A A AA AY YY Y Y YY Y B BB B B BB B R RR R R RR RA AA A A AA AN NN N N NN ND DD D D DD D
O OR RT TA AD DO O U U T TE EK KN N K K N N V VE ER RS S T TE ES S

1956-1957 yllar arasnda West London College of Commercede niversite hazrlk eitimi gren Altay
Birand, 1957-1960 yllar arasnda Birmingham Universityde, 1960-1962 yllar arasnda Ortadou Teknik
niversitesinde lisans eitimini tamamlamtr. 1962-1963 yllar arasnda ODTde Yksek Mhendis olarak
1964-1965 yllar arasnda ODT naat Mhendislii Blmnde asistanlk grevi yapm, 1965 ylnda
Aratrmac olarak almaya balam, 1966 ylnda doktora eitimine adm atarak 1969 ylnda Dr. unvann
alarak mezun olmutur 1972-1976 yllar arasnda Yardmc Doent, 1976-1978 yllar arasnda Doent, 1978
ylnda ise Prof. unvann almtr. 1981-1984 yllar arasnda misafir retim yesi olarak Iowa State University,
USAda grev yapm, 1984 ylndan bu yana halen ODT naat Mhendislii Blmnde Prof. olarak
grevini srdrmektedir.

Prof. Dr. Altay Birand; ODTde 34 adet master tezi, Iowa State Universityde 2MS tezi ortak danmanl ve
4 adet doktora tezi danmanln stlenmitir.

1973-1975 ve 1979 yllarnda ODT naat Mhendislii Blm Bakan, 1979-1981 yllar arasnda ODT
Rektr Yardmcs, 1985-1988 yllar arasnda ODT Mhendislik Fakltesi Dekan olarak niversite
ynetiminde grev almtr.

Akademik grevlerinin yan sra eitli ulusal ve uluslararas komisyonlarda grev alm ve danmanlk
hizmetleri vermitir. 1992-1994 yllar arasnda T.C. Bayndrlk ve skan Bakanlnda Mstear olarak, 1995
ylnda T.C. Devlet Bakanlnda Danman olarak ve yine 1995 ylnda T.C. Kalknma Bankasnda Ynetim
Kurulu yesi olarak devlete hizmet vermitir. Yapt almalarla UNESCO Bursu, Trk Deprem Vakf
Mtevelli Heyeti eref dl, Amerikan naat Mhendisleri Odas Fellow Payesi ile onurlandrlmtr.

Ulusal ve uluslar aras birok mesleki kurulua yelii vardr. Temel Mhendislii, Zemin mekanii, leri zemin
mekanii, Temel mhendisliinde bilgisayar uygulamalar, kazkl temeller mesleki ilgi alanlarn
oluturmaktadr. Prof. Dr. Altay Birand Trkiye Tekwando Federasyonu yesi olup, sosyal ilgi alanlarna tenis,
futbol, felsefe ve tarih konular girmektedir.

198

V. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans
199

EN ZEMNLER VE BU ZEMNLERDE KAZIKLARIN DAVRANII

1.Giri
Bu teblide zeminlerin ime olay aklanm ve sonra zerinde merhum hoca ile
beraber altmz bir kazkl temel probleminin zm sunulmutur. ime
konusu son derece geni bir konu olduundan bu konunun belkemii saylabilecek
olan hususlar ayrntlara girilmeksizin sergilenmeye allmtr. Bu konu hakknda
daha fazla bilgi edinmek isteyenler iin geni bir kaynaka ksmn sonunda
Zeminlerin imesi Konusu Hakknda Kaynaka ad ile ayrca verilmitir.
2. Zeminlerde ime Olay
ime olayna genellikle imeye uygun minerolojik yapda olup, suya doygun
olmayan killi zeminlerde rastlanmaktadr. Bu trl zeminler, suya atrlar. Su emme
potansiyelleri yksektir, bu nedenle alklarn giderinceye ve doygunluk derecesine
varncaya kadar suyu emerler; bu arada hacimleri artar. Bu hacim artmas; mekanik
adan bakldnda zemin bnyesindeki efektif gerilmenin azalmas sonucunda
oluur. Bu olay, genellikle iklim bakmndan buharlama hznn ya hzndan daha
fazla olduu kurak ve yar kurak iklim blgelerinde ounluktadr. Yurdumuzda
Orta ve Gney Dou Anadolu bu olaya aday olabilecek iklim blgeleridir. ien
zeminlerin yaptklar hasar ok byktr. ABD de 1973 ylnda yaplan bir
almaya gre bu rakam deprem ve kasrgalarnn toplam hasarnn iki misli olarak
belirlenmitir. (Jones ve Holtz,1973). Yurdumuzda benzer almalar olmad iin
bu trl hasarlar hakknda birey sylemek mmkn olmamaktadr.
3. ime Potansiyeli ve ime Miktar
3.1. Genel
ien zeminlerin etdn yaparken iki ayr anlam vurgulamak gerekir. Bunlardan
birincisi zeminin ime Potansiyeli dir. kincisi ise ime Miktar dr. Birinci
kavram, zeminin en fazla ne kadar iebileceini gsterir. Bu; bir tr maksimum
deerdir. kincisi ise zeminin gerekte ne kadar ime gsterdiidir. Genellikle
ime Potansiyeli bir zeminin zemin snflandrmas iin kullanlan zelliklerine
bal olarak olas ime bykl asndan snflandrlmas iin kullanlr: ime
nedeni ile yaplarda olabilecek hasar gz nne alnarak belli ime yzde aralklar
Prof.Dr. Altay Birand
200
dnlr ve bu yzde aralklar Yksek, Orta, Az ime kademeleri olarak
adlandrlr. kinci kavram ise bir zeminin ne kadar ieceinin, belli yntemler
kullanlarak hesaplanmas sonucunda bulunan deeri yanstr.
3.2. Teorik Bilgiler
ime Potansiyeli aadaki faktrlere baldr:
1) Kil Miktar ve Kilin Kompozisyonu, ()
2) Laboratuardaki Sktrma Yntemi veya Arazideki Gerilme Tarihesi
Sonucunda Kil Daneciklerinin Ynlenmesi (),
3) Zeminin Boluk Suyunun Elektrolit Younluu ( ),
Yukardaki faktrler, zeminin fizikoimik yapsn olutururlar ve zemindeki
fizikoimik i potansiyel enerjiyi (f) yaratrlar. (Seed, Mitchell ve Chan, 1962)
Dier yandan, bir zeminin ime potansiyelinin ne kadarnn gerekleebilecei
aada belirtilen fiziksel faktrlere baldr:
1) Suya Doygunluk Derecesi, (S)
2) Zemin zerindeki Yk (),
3) Zemin Boluundaki Hava ve Suyun Basnlarnn fark(u
a
-u
w
),
Bu aamada alt izilmesi gereken dier bir husus ise bir zeminin iebilmesi iin
suyun gerekli olduudur. Su, bu nedenle yukardaki faktrler arasnda
gsterilmemitir.
Fiziksel faktrler, i potansiyel enerjinin ne kadarnn mekanik i yapabileceini
denetlerler. Dier bir deyile, bir zeminin ime potansiyelinin ne kadarnn
gerekleebilecei aada belirtilen fiziksel faktrlere baldr:
4) Suya Doygunluk Derecesi, (S)
5) Zemin zerindeki Yk (),
6) Zemin Boluundaki Hava ve Suyun Basnlarnn fark(u
a
-u
w
),
Bu aamada alt izilmesi gereken dier bir husus ise bir zeminin iebilmesi iin
suyun gerekli olduudur. Su, bu nedenle yukardaki faktrler arasnda
gsterilmemitir.
201

ime olay srasnda zemin, stndeki yk zorlayarak bir mekanik i yapar. Bu
mekanik i, kil bnyesinde beliren ve bu faktrlerin fonksiyonu olan i enerji (f)
harcanarak yaplr. Ancak, i enerjiyi yaratan faktrleri rakamsal olarak ifade etmek
ok zor ve ou zaman mmkn olamamaktadr. Dier yandan, yaratlan i enerji;
kendisini llebilir bir zellik olan zeminin Emme Basnc,
0
olarak gsterir.
Emme Basnc fikri, 1965 ylnda Avustralyada yaplm olan konferansnn
sonundaki inceleme paneli bildirisi (Statement of Review Panel,1965) ile aadaki
gibi aklanmtr:
Zeminin boluk suyunun ve zemin iinde suyun akmn salayan hidrolik eimin
somut ifadesi olarak (f); boluk suyunun serbest enerjisinin saf ve serbest suyun
serbest enerjisine kyasla dnlmesi ile mmkndr. Pratik olarak u
sylenebilir:
Suya a olan bir zemin su ile temasa geldiinde suyu emer. Bu olay zemin
boluunda atmosfer basncnn altnda (negatif) bir basn olduunu iaret
etmektedir. Yukardaki enerjiyi temsilen beliren Edeer Toplam Emme
Termodinamik kurallar uyarnca aadaki denklem ile ifade edilebilir:
0
0
log
068 . 1
p
p
v
RT
e
= (1)
Burada:
0
=Toplam Emme Basnc,
v=Bir mol Sv Suyun Hacmi, 18.02 cc .
p=Boluk Suyunun Buhar Basnc, atm.
p
0
=Serbest Saf Suyun Buhar Basnc, atm.
R=deal Gas Sabiti 82.06 cc-atm 1/
0
K
T= Mutlak Is,
0
K
Rlatif buhar basncnn (p/p
0
) dorudan doruya zemin yzeyinin rlatif nemini
gsterdii dnldnde buharlama-emme basnc balants (Wilson, 1997) ve
aada deinilecek olan iklim koullarnn rol aklk kazanmaktadr. Bu
bakmdan arazide hidro-termodinamik kurallar nem tar ve hidroloji uzmanlar ile
ortak almay gerektirir. Emme basnlar ok yksek deerlere varabilir. Bu
202
basnlarn llmesi iin ok deiik laboratuvar ve arazi yntemi bulunmaktadr.
(Fredlund, 2001)
Zemindeki toplam emme basnc, Matrik Emme Basnc,
m
ile Osmotik Emme
Basnc, (
0
) dan oluur.
Osmotik Emme Basnc yukarda ime potansiyelini kontrol ettikleri aklanan
faktrlerin bir fonksiyonudur.
) , , (
0 0
= (2)
Bu faktrler ayn zamanda zeminin snflandrlmasna yarayan Atterberg Limitleri
ni kontrol ederler. Bu nedenledir ki ime potansiyelinin snflandrlmas da ayn
faktrlere bal zellikler yardm ile yaplabilmektedir.
Matrik basn ise;
w= Su erii,
e= Boluk Oran olmak zere aadaki gibi gsterilebilir:
) , , (
w m m
u S = (3)
veya doygunluk derecesi (S); su ierii (w) ve boluk oran (e) cinsinden ifade edilir
ve negatif boluk suyu basnc, boluk havasnn basnc baz alnarak yazlrsa:
) , , / (
w a m m
u u e w = (4)
ime srasnda toplam emme basnc deiir. Bu deiim matrik ve osmotk
bileenler ile yle ifade edilir:
0 0
d d d
m
+ = (5)

d d d du
u u
d dS
S
d
w
w a
m m m
=
0 0 0
0
) (
(6)
(2) ila (6) denklemleri tm faktrlerin ime olay zerindeki etkisini aklarlar. Baz
aratrmaclar, (6) bantsndaki terimlerin toplam emme basncna etkisini tek tek
aratrmaya abalamlardr.
Osmotik Basn bileenini en fazla etkileyen faktr elektrolit konsantrasyonu ()
dur.
203

(Snethen, 1980), Emme Basncnn; (1) denklemini belirleyen teori yardm ile
gelitirilen ve rlatif neme gre kalibre edilen milivoltmetreler (psikrometreler) ile
llebildiini gstermitir.
Johnson (1980), ime olaynda osmotik basn bileeninin etkisinin fazla
olmadn sylemektedir. Bu doru bir gzlemdir. Zira arazideki bir zeminde bu
basnc kontrol eden boluk suyu elektrolit konsantrasyonu, gerilme tarihesi gibi
faktrlerin byk lde deimedii sylenebilir. Yalnzca, kil daneciklerinin
ynlenmesi, ime olayna bal olarak bir miktar deiebilir.
Bu balamda u noktay iaret etmek gerekir ki, emme basnc, toplam gerilmeler ve
boluk suyu basnlarn biribiri ile ilikilendiren ve genellikle ime olayn
zmlemekte kullanlan nemli bantlar, (6) bantsnn ilk terimi cinsinden,
dier bir deyile matrik emme basnc bileenini n plana alan bileenleri ierirler.
Bu bantlardan belli bal ikisi Bishop (1959) ve Croney, Coleman ve Black
(1958) olup aada verilmektedirler:
+ =
w
u
0
(Croney,Coleman ve Black,1958) (7)
) (
w a a
u u u + = (Bishop,1959) (8)
Burada:
= Efektif Gerilme,
=Toplam Gerilme,
u
a
,u
w
=Boluk Havasnn ve Boluk Suyunun Basnlar,
0
= Toplam Emme Basnc,
, = Parametrelerdir.
(3), (4) bantlar ile (8), (9) bantlarnn benzerliine dikkat edilmelidir.
Her iki denklemdeki ve parametreleri emme gerilmesi tayininde kullanlan belli
aralarla yaplan lmlerle elde edilebilmektedirler.
(7) denklemi kullanlarak ve emme basnlar llerek bir Ankara zemininin
davrannn incelenmesi Elias (1967) tarafndan gerekletirilmitir.
ime srasnda emme basnc simeyi kontrol eder. ime, zeminde hacim
deimesi olarak ortaya kar. Bu nedenle boyutlu uzayda her ynde birim
204
deformasyon grlr. Bu anlatmda konuyu basitletirmek amac ile tensriyel
bantlardan kanlm olup tek ynl ime olay zerinde durulmutur. Konu
daha geni ekli ile arandnda (Blight,1965; Fredlund,1977) ye baklabilir.
ime srasnda oluan birim deformasyon, efektif gerilmenin bir fonksiyonu olarak
yle ifade edilebilir:
) ( f
H
H
=
(9)
(8) denklemi ise literatrde yaygn olarak yer alm olup zellikle efektif gerilmeyi
hacim deiiklikleri (Fredlund, 1977,1979) ve/veya kayma dayanm (Bishop ve
Blight,1963; Bishop ve Donald,1961) ile ilikilendirmesi asndan beeni
kazanmtr. Bantda (u
a
-u
w
) terimi dorudan doruya ime olayn kontrol ettii
bilinen emme basnc (
0
) dr. -u
a
terimi ise toplam gerilmeyi gstermektedir. (2)
bants gz nne alnr ve sabit bir toplam gerilme altnda efektif gerilmelerin
ime basncnn fonksiyonu olduu dnlrse orijinal kalnl H ime miktar
H olan bir zemin iin aadaki bant yazlabilir:
[ ] ) ( ) ( ) (
w a a
u u u
H
H
H
H
+
(10)
Bishop denkleminde parametresi; suya doygun bir kil iin 1.0, tamamen kuru olan
bir kil iin ise 0.0 deerini alr. Parametrenin bu aralk iindeki deiimi doygunluk
derecesinin dorusal olmayan bir fonksiyonudur. (Bishop ve Donald,1961; Bishop,
1959) . Bu fonksiyon, zeminin cinsine baldr. Bu nedenle suya doygun (S=1.0) ve
kuru (S=0) zeminlerde aadaki efektif gerilme formlleri elde edilir:
w
u = S=1.0 (11)
a
u = S=0.0 (12)

(10) fonksiyonu, yukarda
gsterilebilir:
.Bu ekilde ime
grlmektedir. Diyagramn detaylar a
ime deneyleri ile beraber tantlacaktr.
3.3. ien Zeminleri Snflandrma ve
Killi bir zeminin ime
ve Chan, 1962; Seed, Mitchell ve Lundgren 1962; Seed, Raymond, Lundgren 1962;
Van der Merwe,1964; Shiming,1984; oka 1991).
ime Potansiyel Snflandrma yntemleri 3.2. paragrafnda aklana
genel olarak zeminlerin indeks zelliklerini kullanan yntemlerdir. Bu yntemler
iinde ime Potansiyeli ile
kullanan ve basit bir yntem olan Van der Merwe (1964) sistemi, konuyu etkin bir
ekilde gsterebilece
sonunda Ek 1 olarak sunulmu
ime miktar tayininde ise iki ayr yol izlenebilir:
1. Belli bir Gerilme
Deney Metodunun Kullanlmas (Bishop and Donald 1961; Jennings and Knight
1957)
V. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynircio

ekil 1. Boyutlu ime Diyagram
(10) fonksiyonu, yukarda ekil 1 ile gsterilen bir boyutlu uzay diyagramda
H/H; (u
a
-u
w
) ve -u
a
deikenlerinin bir fonksiyonu olarak
grlmektedir. Diyagramn detaylar aadaki paragrafta odmetrede uygulanan
me deneyleri ile beraber tantlacaktr.
en Zeminleri Snflandrma ve ime Miktar Tayini Yntemleri
ime Potansiyeli deiik yntemlerle saptanabilir. (Seed, Mitchell
Van der Merwe,1964; Shiming,1984; oka 1991).
me Potansiyel Snflandrma yntemleri 3.2. paragrafnda aklana
me Potansiyeli ile ime Miktarn ayran, ancak biribirini takiben
ekilde gsterebilecei iin ancak btnl bozmamak amac ile tebli
sonunda Ek 1 olarak sunulmutur.
me miktar tayininde ise iki ayr yol izlenebilir:
1. Belli bir Gerilme zini Takip Ederek Yaplmas nerilmi Olan bir Laboratuvar
dunun Kullanlmas (Bishop and Donald 1961; Jennings and Knight
Hamdi Peynirciolu Konferans
205

ekil 1 ile gsterilen bir boyutlu uzay diyagramda
kenlerinin bir fonksiyonu olarak
daki paragrafta odmetrede uygulanan
me Miktar Tayini Yntemleri
ik yntemlerle saptanabilir. (Seed, Mitchell
me Potansiyel Snflandrma yntemleri 3.2. paragrafnda aklanan nedenlerle
me Miktarn ayran, ancak biribirini takiben
bozmamak amac ile tebliin en
Olan bir Laboratuvar
dunun Kullanlmas (Bishop and Donald 1961; Jennings and Knight
206
2. Psiometrik Teorinin Teorik veya Ampirik Bulgulara Dayanlarak Kullanlmas
ve/veya Emme Basnc-Su Akm Olaynn zmlerine Dayanan Yntemler.
( Snethen1980, 1984; Croney, Coleman,
3.4. Arazide ime Olay ve klim Ko
ime potansiyelinin arazide nasl harekete geldi
Zeminin imesinin efektif gerilmelere ba
aklanm idi. ekil 2, uniform bi
gstermektedir. Kapiller basn OB ile gsterilmi
Taban suyu seviyesinin zemin yzeyine yakn olmas ve zeminin kapiller su ile bu
alanda doymu olmas durumunda zemin, atmosfer basncnn altnda ve su
tablasndan itibaren llecek bir z yksekli
ekil 2. Zeminde Emme Basnc Profilinin De
Bu durumda (11) ifadesi gere
w
u + =
(13)
eklini alr.
2 paragrafnda ien zeminlerin potansiyellerinin harekete geebilmesi iin gereken
iklim koullarnn yar kurak ko
altnda buharlamann etkisi ile ve geo
Su Akm Olaynn zmlerine Dayanan Yntemler.
Croney, Coleman, Black1958)
me Olay ve klim Koullar
me potansiyelinin arazide nasl harekete geldii aada ekil 2 ile aklanacaktr.
mesinin efektif gerilmelere bal olarak nasl gelitii yukarda
ekil 2, uniform bir zemin iindeki ime basnlarn
gstermektedir. Kapiller basn OB ile gsterilmitir.
olmas durumunda zemin, atmosfer basncnn altnda ve su
itibaren llecek bir z yksekliinde -
w
z emme basncn tar.
ekil 2. Zeminde Emme Basnc Profilinin Deiimi
Bu durumda (11) ifadesi gerei efektif gerilme:

en zeminlerin potansiyellerinin harekete geebilmesi iin gereken
ullarnn yar kurak koullar olmas gereine iaret edilmi idi. Bu ko
mann etkisi ile ve geo-hidrotermodinamik koullarn ngrd
Su Akm Olaynn zmlerine Dayanan Yntemler.
ekil 2 ile aklanacaktr.
i yukarda
me basnlarn
olmas durumunda zemin, atmosfer basncnn altnda ve su
z emme basncn tar.

en zeminlerin potansiyellerinin harekete geebilmesi iin gereken
idi. Bu koullar
ullarn ngrd
207

buharlama-younlama yasalarna bal olarak, zeminin emme basnc ekil (2) de
OA ile gsterildii gibi kapiller gerilmenin stndedir. Adna konsolidasyon
teorisindeki deyimden esinlenerek artk emme basnc diyebileceimiz bu basn,
doal zeminlerde yamurlu mevsimlerde azalarak byk olaslkla kapiller emme
basnc civarlarnda veya infiltrasyonun ok etkin olmas halinde sfr emme
basncnda dengeye gelecektir. Kurak mevsimlerde artacaktr. Buna bal olarak
zemin, (10) denklemi uyarnca aynen nefes alp veren bir insann gs gibi kurak
havada bzlecek ve yal havada iecektir. Bu olay, ODT yerlekesi
arazisindeki bir dzenekle gzlemlenmitir. (Omay, 1970)
Mhendislik asndan; yaz aylarnda ina edilmi olan kk bir ev, bir yol
kaplamas; zeminin yzeyini kaplayarak buharlamay nler. Bu durumda zeminin
su ierii artar, emme basnc OC izgisi ile gsterilen duruma gelir: Sonuta zemin
ime eilimi gsterir, iemezse; yap zerine ime basnc uygular. OC hatt ile
belirlenen emme basncna kar gelen nihai su erii profiline Denge Su erii
ad verilir. Bu tr problemlerin zmnde, ilk durumu gsteren OA profili ile
Denge Su erii profilinin bilinmesi nemlidir.
Zemininde yukarda tanmlanan olaylar srasnda oluan emme basnlarnn zemin
iindeki dalm sonlu farklar yntemine dayanan bir bilgisayar program aracl
ile zlm, ve bu durumlarda yaplacak mhendislik hesaplar iin gereken
boyutsuz abaklar elde edilmitir. Ayn almada, arazide gzlenen denge su ierii
profili (Elias,1967) ile teorik olarak elde edilen denge su ierii profili
kyaslanmtr. (ner ve Birand, 1978)
ekil 3. yukarda anlatlan mevsimsel kabarma-bzlme nedeni ile ortaya gelen
mevsimsel deiimin kuru birim hacim arlna, dier bir deyile hacim
deiikliine etkisini gstermektedir.
208
ekil 3. Zeminde Mevsimsel Hacim De
Bu ekilde yar kurak-kurak bir
derinlike kadar uzanan ve mevsimsel de
iinde hacim deiimi grlmektedir. Kurak blge olmas nedeni ile yeralt suyu
seviyesinin ok derinlerde oldu
aynen yukarda anlatld gibidir. Ankarann yar
nedeni ile (zmelek,1974) birok yresinde bu hal geerlidir.
ekil 3 ile aklanan olay Ankara
zeminlerinde deiik zamanlarda rastgele alnm
arlklarnn su ierikleri ile ili
ekil 4. Kuru Birim Hacim A

ekil 3. Zeminde Mevsimsel Hacim Deimesi
kurak bir yrede kapiller blgenin stnde yzeyden aktif
e kadar uzanan ve mevsimsel deiim tabakas ad verilen zemin kalnl
imi grlmektedir. Kurak blge olmas nedeni ile yeralt suyu
seviyesinin ok derinlerde olduu durumda bu hal geerli olur. imenin mekani
gibidir. Ankarann yar-kurak, kurak bir blge olmas
nedeni ile (zmelek,1974) birok yresinde bu hal geerlidir.
ekil 3 ile aklanan olay Ankara zeminleri iin gsteren ekil 4
ik zamanlarda rastgele alnm nmunelerin kuru birim hacim
rlklarnn su ierikleri ile ilikisini gstermektedir.

ekil 4. Kuru Birim Hacim Arlnn Su erii ile Deiimi
tnde yzeyden aktif
im tabakas ad verilen zemin kalnl
imi grlmektedir. Kurak blge olmas nedeni ile yeralt suyu
menin mekanii
kurak, kurak bir blge olmas
ekil 4; Ankara
nmunelerin kuru birim hacim
209

Bu; mevsimler boyunca zeminin kuruma-slanma nedeni ile nefes almasnn bir
gstergesi olarak kabul edilebilir. Mc Dowell (1959); zemin yzeyinin bir yap ile
kaplanmas halinde beklenebilecek su ierii deiiminin snrlarn zeminin Likid
Limiti cinsinden vermektedir. Bu limitler de Ankara Kilinin ortalama Likit Limit
deerleri (Srgel,1976) kullanlarak ekilde gsterilmitir. Bu ekilden, yzeyi
kaplanan bir zeminde boluk oran (e) su ierii (w) ilikisi aadaki gibi
yazlabilir:
e
0
=e
o
+I
w
w=0.7+0.28w (14)
Bu denklemde I
w
=e/w deerine Zeminin Su Emme Eilimi Endisi Birand
(1976) ad verilmekte ve indis; ime Potnsiyeli saptanmas iin nerilen bir
yntemde kullanlmaktadr. (Birand 1971, 2001). Bu endisin ierii, (4) bantsna
bavurulduu zaman daha iyi anlalabilir: Belli bir toplam yk altnda, emme
basncnn ve imenin bu endis cinsinden ifade edilebilecei grlmektedir.
4. ime Miktar Tayini iin Laboratuvar Odmetre Deneyleri
4.1. Odmetre Deney Tipleri
ime miktarlarnn saptanmas iin kullanlan, kontroll emme ve benzeri girift ve
pahal deneylerin yan sra yaygn ekilde kullanlan deneyler odmetre deneyleridir.
Bu deneyler, gerek odmetre aracnn hemen her laboratuarda bulunmas,
kullanmnn genelde yaygn olarak bilinmesi ve dorudan doruya 3.2. paragrafnda
aklanan gerilme-hacim deiiklii ilikilerini yanstarak mhendise hitap etmesi
asndan oka kullanlmaktadr.
Deneylerin uygulama ekilleri ekil 1 e bavurularak aadaki ekillerde
aklanabilir:
a. Bir zemin numunesi odmetreye yerletirilir ve arazideki rt toplam gerilmesine
yklenir. ekil 1 de bu durum rnein A veya E noktas ile gsterilebilir. Bu
nmune suya boulur ve itike bu imeye izin verilmeyecek ekilde yklenir. Bu
yklemenin izi H/H=sabit olmak kayd ile bir [(-u
a
);(u
a
-u
w
)] dzlemi zerinde
gerekleir ve AG veya EH olur. Ykleme izi G ve H noktalarnda [(-u
a
);(H/H)]
dzlemi zerine varr.
b. Benzer bir nmune A veya E noktasndan balayarak sabit srarj yk -u
a
)
altnda suya boulur, ve ime gzlenir. Bu; bir [H/H; (u
a
-u
w
)] dzlemi zerinde
210
gerekleir ve ykleme izi AB veya EF olur. z B ve F noktalarnda [(-u
a
);H/H]
dzlemi zerine der. Bu deney sonudur, zemin doymutur ve (u
a
-u
w
) bileeni sfra
yaklamtr. ime miktar (rnein AB) saptanabilir. Zemin B ile gsterilen bu
durumdan itibaren [(-u
a
);(H/H)] dzlemi zerinde yklenirse doygun bir
nmunenin konsolidasyon deneyine yakn bir davran gsterecektir.
c. EF, EH izleri zerinden yklenen bir zeminin zerindeki yk F veya H
noktalarndan sonra azaltlabilir. Bu durumda doymu numunenin imesi
gzlenebilir ve ime indisi saptanabilir. Bu iki indis deeri biraz farkl olacaktr.
Problemin niteliine gre kullanlmas uygun olur.
d. Zemin, balangta su verilmeksizin doal su ieriinde rnein AE izi zerinden
yklendikten sonra suya boulabilir. Bu yaklama tek nokta metodu
denilmektedir. (Bu deneyler, emme basncnn da lld dzenekler ile
yaplabilir. Ayrca zel gerelerde emme basnc kontrol edilerek
gerekletirilebilir.)
4.2. ift Odmetre Deneyleri ve Knk Kili (Ankara) zerinde Uygulama
ift Odmetre deneyi, Jennings ve Knight (1957,1958) tarafndan nerilmitir.
ift Odmetre deneyi, ayn artlardaki biri doymam ikincisi ime sonucunda
doymu iki nmune zerinde yaplan bir deneydir. ien zeminlerde zellikle
Avustralya (Burland,1965), Gney Afrika (Blight, 1965; Blight ve de Wet, 1965),
Suudi Arabistan (Erol,1981;1989,1990) gibi memleketlerde uygulanarak ve arazi
bulgular ile karlatrlarak olumlu sonular alnmtr.
Knk kili Ankara ehir merkezine 35 km kadar uzaklkta bulunan ve yksek ime
potamsiyeline sahip olan bir zemindir. Homojen bir yapda olan bu kilin zellikleri
ksaca ve ortalama deerlerle Likid Limiti 60, Plastiklik Endisi 42, Doal Su erii
25%, Aktivitesi 1.8 olarak verilebilir. Bu kil ile ilgili bilgiler Ordemir ve arkadalar
(1975) tarafndan bildirilmitir.
Knk kili zerinde yaplan zel odmetre deneyleri ekil 4 ve ekil 5 de
gsterilmektedir. (Birand, 1978)

ekil 5 de tr odmetre deneyi gsterilmektedir. Bu deneyler biribirine ok yakn
konumlardaki nmune zerinde uygulanm
Deneyler, ekil 1 de sunulan ve
bileeninin deiimi ile aklayan boyutlu diyagramdaki e
kyaslanabilir:
Eri 1 boyutlu diyagramda AEDD ile gsterilen do
nmunenin A D D ile gsterilen sk
yanstan [-u
a
; H/H] dzlemindeki izd
Eri 2, suya boulmak sureti ile ok kk bir yk altnda
yklenen bir nmunenin
Eri 3 ise ayn bir kk yk altnda suya bo
basnc arttrmak sureti ile
halde ykleme izinin ABGHC olmas beklenir
ekil 5. Odmetre Deneyleri
konumlardaki nmune zerinde uygulanm olan deneylerdir.
ekil 1 de sunulan ve ime olayn efektif gerilmelerin iki ayr
imi ile aklayan boyutlu diyagramdaki eriler ile
ri 1 boyutlu diyagramda AEDD ile gsterilen doal su ieri
nmunenin A D D ile gsterilen skma izinin odmetre deneyini fiziksel olarak
H/H] dzlemindeki izdmn yanstmaktadr.
ulmak sureti ile ok kk bir yk altnda iirilen (AB izi) ve sonra
yklenen bir nmunenin davrann ayn dzlemde temsil eden ABGFHC e
ri 3 ise ayn bir kk yk altnda suya boulmakla beraber
basnc arttrmak sureti ile imeye izin verilmeyen durumu yanstmaktadr. Bu
halde ykleme izinin ABGHC olmas beklenir. Bunun byle olmas haline
211

me olayn efektif gerilmelerin iki ayr
riler ile u ekilde
al su ieriindeki bir
ma izinin odmetre deneyini fiziksel olarak
mn yanstmaktadr.
irilen (AB izi) ve sonra
n ayn dzlemde temsil eden ABGFHC erisidir.
ulmakla beraber ime grldke
meye izin verilmeyen durumu yanstmaktadr. Bu
. Bunun byle olmas haline
212
deneylerin yaplnda ykleme izi bamszl ad verilir. Dier bir anlatmla;
deneyde nmunenin davran, deneylerin hangi yolla yapldndan bamsz olarak
belirecektir demektir. Bu iki erinin biribirine olduka yakn konumda bulunduklar
grlmektedir. Bu nedenle byle bir bamszlktan sz etmek olasdr.
Bu deneyde yukardaki deney yntemlerinden elde edilen Eri 2 nin Eri 1 zerine
aktrlmas ile elde edilen ikiz eri kullanlmaktadr.
ekil 1 bu iki erinin imeye izin verildikten sonra yklenen nmunenin izledii
BGFHC ve doal su ieriindeki yar doygun nmunenin [-u
a
;H/H] dzlemindeki
izdm AD D izini yanstr. Bu son deney srasnda srekli olarak yklenen
nmune, yksek yk kademelerine varldnda skarak gerek zemin boluundaki
havann havann dar atlmas, gerekse Henry kanunu uyarnca hava
kabarcklarnn su iinde erimesi sonucunda doygunlua yaklaacaktr. Ancak; bu
iki iz incelendiinde, aralarndaki ilikinin [-u
a
;H/H] dzlemi zerinde -u
a

ynnde zeminin ime basnc
s
=(u
a
-u
w
), ve H/H ynnde ise birim ime
deformasyonu H/H olduu sonucuna varlr. Demek oluyor ki belli bir -u
a
toplam
gerilme deerinde, rnein A noktasnda, zemin imeye braklrsa, AG ile
gsterilen bir emme basnc azalmas sz konusu olacaktr. Bu ise efektif gerilmede
bir azalmaya iaret etmektedir. Bu nedenle ift odmetre deneyi ile, arazide
herhangibir -u
a
toplam gerilmesi (veya rt yk) altnda kalnl belli olan bir
zemin elemannn ime miktar ve bu ime olurken meydana gelecek olan efektif
gerilme bulunabilecektir.

ekil 6. Knk Kilinde ift Odmetre Deneyi Sonular
ekil 6., ekil 5. de gsterilen odmetre deneylerinden elde edilen e
durumunu, tekrar ykleme
gstermektedir. Bu deneylere paralel olarak, baz nmuneler do
eitli yklere yklenmi
uygulanm, bu suretle zeminin ykleme
daha aratrlmtr. Tek nokta deneylerinin
davrantan anlalaca
kesinlikle dorulanamaz ise de
yndeki bir olguyu glendirmektedir. Di
ayn olmay, nmunelerin ilk konumlarnda ayn bo
greli skabilirlikleri gibi nedenlerle de aklanabilmektedir
incelenmesi ile aktif derinli
Yukarda, hacim de
Ancak, Ankara yresinde silt oran yksek olan baz killi zeminler, yksek toplam
gerilmeler altnda
(Akbay,1972; Ync,1972; al
ekil 5. de gsterilen odmetre deneylerinden elde edilen e
durumunu, tekrar ykleme emberleri ile imeye izin verilmeyen deney olmakszn
gstermektedir. Bu deneylere paralel olarak, baz nmuneler do
itli yklere yklenmi ve bu ykler altnda suya boularak tek nokta deneyleri
, bu suretle zeminin ykleme izi bamszl bu yntemle de bir kere
tr. Tek nokta deneylerinin ime izleri oklarla gsterilmi
laca gibi Knk Kilinin ykleme izinden ba
rulanamaz ise de ime miktarlarnn biribirlerine yakn olu
yndeki bir olguyu glendirmektedir. Dier yandan, davrann her iki halde de
, nmunelerin ilk konumlarnda ayn boluk orannda olmay
abilirlikleri gibi nedenlerle de aklanabilmektedir. (Birand,1978).
incelenmesi ile aktif derinliin 11.2 m olaca hesaplanmaktadr.
Yukarda, hacim deimesinin yalnz ime olarak grld haller incelenmi
ilmeler altnda Yap kmesi gstermiler ve hacimleri klm
(Akbay,1972; Ync,1972; alan,1987; Birand ve Primkulov, 2001). Mekani
213

ekil 5. de gsterilen odmetre deneylerinden elde edilen erilerin
meye izin verilmeyen deney olmakszn
gstermektedir. Bu deneylere paralel olarak, baz nmuneler dorudan doruya
ularak tek nokta deneyleri
bu yntemle de bir kere
me izleri oklarla gsterilmitir. Bu
gibi Knk Kilinin ykleme izinden bamsz davrand
n biribirlerine yakn oluu bu
er yandan, davrann her iki halde de
luk orannda olmaylar ve
. (Birand,1978). eklin
haller incelenmitir.
ler ve hacimleri klmtr.
an,1987; Birand ve Primkulov, 2001). Mekanii
214
belli lde yukarda aklanan faktrlere; ancak byk lde kayma gerilmesi ve
kayma dayanm davrann ilgilendiren bu konuya burada girilmemi
5. ien Zeminlerde Kazk-Zemin Etkile
5.1. Teori
ien bir zeminin hacminin her ynde geni
iinde olduu cisimleri ayn ynlerde srkleyebilece
durumda ien bir zeminin iindeki yk ta
iin kazn evre srtnmesi f(z) nin kazk boyunca derinlikle de
apn, l kazk boyunu gstermek zere:

t
t
l
l
l
f d dz z f d
0
( ) (
(15)
denkleminin salanmas gerekir. Burada l
problemlerinde grlegelen bir tarafsz dzlemin kazk ba
eder. Bu tarafsz dzlemin zerinde kazk
positif, altnda ise negatif olmakta, denge bu
evre srtnmesinin derinlikle de
denkleminin kullanlmas ile l
f(z)=f
o
z durumu iin ise l
t
=l/
ekil 7. ien bir Zeminde Kazk

ilgilendiren bu konuya burada girilmemitir.
Zemin Etkilemesi
en bir zeminin hacminin her ynde genileyebileceini ve bu nedenle temas
u cisimleri ayn ynlerde srkleyebileceini hatrlamak gerekir. Bu
en bir zeminin iindeki yk tamayan bir kazn denge salayabilmesi
n evre srtnmesi f(z) nin kazk boyunca derinlikle deiimini, d kazk
apn, l kazk boyunu gstermek zere:
= dz z 0 ) (

lanmas gerekir. Burada l
t
, bu tr yap-zemin etkile
problemlerinde grlegelen bir tarafsz dzlemin kazk bandan uzakl
eder. Bu tarafsz dzlemin zerinde kazk-zemin ara kesidinde kayma deformasyonu
positif, altnda ise negatif olmakta, denge bu ekilde salanmaktadr.
evre srtnmesinin derinlikle deimedii bir f(z)=f
0
durumu iin (15)
denkleminin kullanlmas ile l
t
=l/2 ve bu zelliin derinlikle dorusal de
2 bulunur.
en bir Zeminde Kazk-Zemin Etkilemesi

ini ve bu nedenle temas
gerekir. Bu
layabilmesi
imini, d kazk

zemin etkileimi
ndan uzakln iaret
ayma deformasyonu
durumu iin (15)
rusal deitii

215

Yukarda ksaca sz edilen mekanizma ekil 7. de etrafl olarak grlmektedir. Bu
ekile gre tarafsz dzlemin stnde kazk zemine gre oturmakta, altnda ise
kabarmaktadr. Bu nedenle ime srasnda kayma direncinin tarafsz dzleme gre
iaret deitirdii aktr. Tarafsz dzlemin konumunu ve kaza uygulanabilecek
en yksek ekme kuvvetini bulabilmek iin; evre direncini kazn bandan ve
tabanndan itibaren kmlatif ekilde toplamak yeterlidir. Bu ekilde elde edilen
eriler, kaza uygulanabilecek maksimum ekme kuvvetinin zarfn verecektir.
Dier taraftan her iki kmlatif toplamn zarfnn kesitii yerdeki dzlem ise
tarafsz dzlem olacaktr. Kazk boyunca tarafsz dzleme yaklaldka kazk-zemin
greli hareketi sfrlanmaktadr. Dolays ile bu blgelerde kazn ald yk
azalacaktr. Bu nedenle gerek ekme kuvveti, zarf ile bulunan kuvvetden daha az
olur.
ekil 7. de gsterilmemekle beraber, kazk boyunca ime miktarlarnn bilinmesi
durumunda bu miktarlarn kazk bandan kazk tabanna ve kazk tabanndan kazk
bana kadar alnan kmlatif toplamlarnn derinlie gre izilmesi ve bu iki
erinin kesime noktasnn bulunmas da tarafsz dzlemin yerini saptamak iin
kullanlabilir.
Bu trl bir problemin zmnde, kaz ve zemini belli uzunlukta elemanlara
ayrarak hesap yapmak uygun olmaktadr.
Dier taraftan, ien zeminden kazklara gelen kuvvet aadaki bant yardm ile
hesaplanabilir:
P
i
=
s
K
0
d l
i
(16)

Burada:
s
=(u
a
-u
w
)=ime Srasndaki Efektif Gerilme Deimesi,
K
0
= Geostatik Basn Katsays,
=Aderans Faktr,
= Ferahlama Faktr,
d=Kazk ap,
l
i
= Kazk elemannn boyudur.
216
Ankara killerinde, oluumlar ve derinlikle deien ynleri jeolojik devirlerdeki
kuruma olaylarnn mekaniine dayandrlan (zkan,1987) fisr ve atlaklar
bulunmaktadr.
ODT de yaplan bir alma gznne alndnda, Fisrl killerde, yanal basncn
fisrlerle ferahlayabilecei dncesi ile faktr 0.6 civarnda alnabilir
(Yankmerolu,1990). ime potansiyeli olan fisrsz killerde bu faktrn 1.0
alnmas uygundur. ekme gerilmesi altnda bulunan bir kazkta, betonun atlayarak
gerilmeyi betonarme demirine aktaraca bilinmektedir. Bu nedenle, gvenlik
hesaplarnda betonarme demirinin akma snr dikkate alnmaldr.
Dier yandan f(z) kazk-zemin yzeyinde derinlik boyunca oluabilecek en yksek
evre srtnmesi deeri olmak zere bu durumdaki bir kaza yansyacak en byk
ykn:
l
m
dz z f d P
0
) ( 5 . 0 (17)
olaca aktr. Bu kural, gerek ekme kuvvetinin hesabnda bir kriter olur.
Kazklardan zemine yaplan bu kuvvet aktarm zeminin hareketini engelleyerek;
kazklar arasnda bulunan zeminin imesinin, kazklardan uzakta bulunan zeminin
imesine oranla daha az olmasna neden olur. Kare bir kazk zgarasnn s kazk
aral ile tasarland dnlrse bu durumda zemine kazktan yansyan gerilme
ortalama bir hesapla P
i
/s
2
olacaktr. Bu halde zeminin ime miktarlarnn hesabnda
bu gerilmeden dolay meydana gelen hareketin hesaplanmas ve zeminin ime
miktarnn dzeltilmesi gerekmektedir.
Dier yandan, kaza yansyan ve (16) bants ile hesaplanan kuvvetlerin kazk
boyunda deiiklik meydana getirecei de gz nne alnmaldr. Bu deiiklik, ok
yksek ime basnc gsteren killerin varl durumunda nem tar.

5.2. rnek: Knk Kili indeki Bir Kazkl Temel
1970 li yllarda Ankara ehrine su getirmek amac ile tasarlanan sistem iinde ehrin
Knk ve vedik blgelerinde su tasfiye tesislerinin yaplmas gndeme gelmitir. Bu
tesislerin temellerinin tasarlanmas iin deiik kurulularca nerilen tekliflerin
deerlendirilmesi srasnda killerin ime problemi gndeme gelmi ve kazk-zemin
217

etkilemesi incelenmitir. kaz nedeni ile Dekantr temelleri iin nerilen kazklar,
net yk tamamakta olup yalnzca ien zeminlere kar bir nlem olarak
nerilmiler idi. nerilen temel sisteminde 1 m apnda ve 12 m uzunluunda fore
kazklar bulunmakta idi. Kazklarn yapmnda zamann artlar dorultusunda beton
B160 ile 1400 kg/cm
2
ekme dayanm olan demir kullanlacak idi. Kazklarn
Elastik modl 24x10
6
kN/m
2
olarak kabul edilebilir.
Yukarda aklanan teorik bilgilerin kullanld ve bir miktar geniletildii bu
rnek, konunun kapsamnn ve detaylarnn daha iyi anlalabilmesi iin aada
sunulmaktadr. ncelemede, en kritik durum olan zeminin tamamen doygun hale
gelerek tm ime potansiyelinin aktif hale gelmesi gz nne alnmtr. Geostatik
Katsay K
0
= 1.0 Aderans Faktr =0.7 alnm olup, yal bir kvamda olan bu
zemin iin ferahlama faktr 1.0 kabul edilmitir. Bu problemin incelenmesi iin
ekil 6. da sunulan ift Odmetre Deneyi sonular kullanlacaktr. Hesaplarn
yaplmasnda, aktif derinlie kadar olan mesafe boyunca kazk
1.2;2.0;2.0;2.0;2.0;2.0 m uzunlukta elemanlara blnmtr.
ekil 8. ift Odmetre deneyinden, -u
a
ekseni zerinde her kazk elemannn
merkezi seviyesine kar gelen ime basnc
s
deeri ile evre srtnmesi deeri
f(z)=K
0
s
deerinin derinlikle deiimini gstermektedir. ime basnc deerleri,
her kazk elemannn merkezi seviyesindeki toplam gerilme kullanlarak deney
sonucu grafiklerinden iki eri arasndaki
s
deerinin saptanmas ile elde
edilmilerdir
ekil 8. ime Basnc ve evre Srtnmesinin Derinlikle Deiimi
0
5
10
15
20
25
30
35
0 2 4 6 8 10 12
B
a
s

(
K
P
a
)
Derinlik (m) ime Basnc
evre Srtnmesi
218
Buradan evre srtnmesinin derinlikle deiimi iin:
z z f 19 . 7 75 . 22 ) ( = (18)
ifadesi elde edilir. Bu ifade (15) denkleminde kullanlarak tarafsz dzlemin
derinlii iin l
t
=2.5 m elde edilir.
Ayn ifade (17) denklemine konulursa 11.2 m lik aktif derinlik kullanlarak
maksimum kazk yk P
m
=117 KN bulunur.
ekil 9. herbir kazk eleman iin (16) bants aracl ile hesaplanm olan Kazk
Kuvveti P
i
nin kazk bandan ve kazk ucundan alnan kmlatif toplamlarn
gstermektedir. Bu ekil, tarafsz dzlemin 2.0 m derinlikte olduunu
belirlemektedir.

ekil 9. Derinlik ve Kmlatif Yk
ekil 10; ekil 9 kullanlarak elde edilmi olan maksimum ekme kuvveti zarfn
gstermektedir. Dier taraftan en yksek yk seviyesinin 117 kN olduu
bilindiinden bu deer kullanlarak zarfn iine gerek ekme kuvveti zarf
yerletirilmitir. Bu yerletirme ancak zarfn tepe noktasndaki derinlie ve ileride
grlecek olan ekil 12ye kyasen kullanlan mhendislik bonsansna dayanlarak
uyguland iin ikinci zarfa tamamna gerek demek doru olmamakla beraber bu
tahminin geree yakn olaca da anlalmaldr.
0
50
100
150
200
250
300
350
0 5 10 15
K
l
a
t
i
f

Y
k

(
K
N
)
Derinlik (m)
Kazk Bandan Kmlatif Yk (KN) Kazk Ucundan Kmlatif Yk (KN)
219

ekil 10. Kuvvet Zarflar
ekil 11. kazk ucundan ve kazk bandan itibaren kmlatif ime miktar
grafiklerini vermektedir. Bu ekildeki ime miktarlarn elde etmek iin nce
kazn her elemannn orta noktasna isabet eden derinlikteki -u
a
deerlerine kar
gelen ime miktarlar ift Odmetre deneyi sonularndan bulunmutur. Bu,
kazklarn bulunmad ortamdaki imeyi yanstr. Kazklar, rlatif hareket
ynlerine kout olarak yzey srtnmeleri nedeni ile imeye abalayan zemini
engelleyecek veya imeyi arttracak bir etki yaparlar. Bu etkiyi hesaba almak iin
kazn her elemannn ald yk ekil 10. daki gerek kuvvet zarf kullanlarak
elde edilmi ve kazn evresindeki zeminin alan olan s
2
=5x5=25 m
2
ye blnm
ve kazn zemine naklettii yk(P) bulunmutur. Bu basn nedeni ile beliren
hareket miktarlar; ift Odmetre Deneyi erisine ilgili derinlikteki (-u
a
) deeri ile
girilerek (-u
a
+P) gerilme deerleri iin hesaplanmtr. Bu miktarlar, tarafsz
dzlemin yerine kyaslanarak bir nceki admda elde edilen ime miktarlarna
eklenmi veya karlmtr. Bu ekilde belirlenen net hareketler kazk bandan ve
kazk sonundan balamak zere kmlatif olarak toplanm ve ekil 11 de gsterilen
kmlatif hareket erileri elde edilmiitr. Bu yntemle elde edilen erilerin kesime
noktas, tarafsz dzlemin 2.5 m de bulunduunu gstermektedir. Bu (18) ve (15)
bantlarnn kullanm ile elde edilmi olan deere eittir. ekil 11 de tarafsz
dzlem dzeyindeki hareket miktarnn 50 mm olduu grlmektedir. Bu miktar baz
alnarak tarafsz dzleme gre hesaplanacak olan hareket miktarlar, kayma
deformasyonlar asndan aklayc olacaktr.
0
50
100
150
200
250
0 1 2 3 4 5 6 7
K
u
v
v
e
t

Z
a
r
f
l
a
r
Derinlik
Maksimum ekme Kuvveti Zarf Gerek ekme Kuvveti Zarf
220

ekil 11. Kmlatif ime
Bu durum, ekil 12. de sunulmaktadr. Kazkta, yk nedeni ile meydana gelebilecek
deformasyon da gerek ekme kuvvetleri ile hesaplanabilir. Bu kuvvetin kmlatif
toplam deerleri kazk bandan ve tabanndan itibaren saptanabilir ve ayn ekilde
gsterilebilir.
Grld gibi kazn gerek yk zarf kullanlarak hesaplanan skmas ihmal
edilebilir byklktedir. Bu nedenle zeminin hareketi ile kazn hareketi arasndaki
fark, pratikte yalnzca zeminin hareketi olarak belirmektedir. ime basnlarnn
daha fazla olduu ve/veya aktif derinliin ve kazk boyunun daha uzun olmas
halinde greli hareketin daha fazla olmas beklenir.
Kazn ekme ykne kar gvenlii ise yzde bir donat dnlerek 1099 kN
olarak bulunur. Kazk, bu bakmdan gvendedir.

0,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
70,00
80,00
90,00
0 2 4 6 8 10 12
K
l
a
t
i
f

m
e

(
m
m
)
Derinlik (m)
Kazk Bandan Kmlatif ime(mm)
Kazk Ucundan Kmlatif ime(mm)

Kazk banda bir yk olmas halinde hesaplar ayn olmakla beraber
grld gibi Maksimum ekme Kuvveti Profili kazk ba
deplasmana urar. Tarafsz dzlem a
yk aadaki gibidir:
). ( {
2
1
0
=
l
m
dz z f d P
ekil 13. Kazk Ba

Not: Yukarda sunulan problemin zm iin bir neri de piston kazklar idi.
Burada ieride aktif derinli
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
0
G
r
e
l
i

H
a
r
e
k
e
t

(
m
m
)
ekil 12. Greli Hareketler
nda bir yk olmas halinde hesaplar ayn olmakla beraber
gibi Maksimum ekme Kuvveti Profili kazk ba yk
rar. Tarafsz dzlem aaya doru kayabilir. Bu durumda maksimum
daki gibidir:
} Q
ekil 13. Kazk Bana Kuvvet Uygulanmas Durumu
Burada ieride aktif derinliin ok altna (25.0m) inen bir kazn d
2 4 6 8 10
Derinlik (m)
Zeminin Greli Hareketi Kazn Greli Hareketi
221

nda bir yk olmas halinde hesaplar ayn olmakla beraber ekil 13. de
yk Q kadar bir
ru kayabilir. Bu durumda maksimum
(19)

na Kuvvet Uygulanmas Durumu
in ok altna (25.0m) inen bir kazn dna i kazn
12
n Greli Hareketi
222
zerinde hareket edebilecek bir boru kaz
nerinin dnlmesi okuyucu iin gzel bir eksersiz olabilir.
Ek. 1. Bir Yntem: Van der Merwe Sistemi
Van der Merwe (1964) sistemi
ayrmakta; nce ime Potansiyeli ni basit bir yolla bulmakta; sonra bu bulgu ile
baz ampirik gzlemleri kullanarak
nce zeminin Plastiklik ndisi ve Kil
buradan ime Potansiyeli saptanr.
ekil Ek 1. Van der Merwe Aba
Bu ilemi takiben zeminin Potansiyel Kabarabilme katsays PE a
E 1 den alnr ve aadaki A 1 denklemine yerle
Tablo E 1. Potansiyel Kabarabilme Katsays (PE)
ime Potansiyeli
ok Yksek
Yksek
Orta
Az
zerinde hareket edebilecek bir boru kazn yerletirilmesi nerilmekte idi. Bu
nlmesi okuyucu iin gzel bir eksersiz olabilir.
Ek. 1. Bir Yntem: Van der Merwe Sistemi
Van der Merwe (1964) sistemi ime Potansiyeli ile ime Miktarn
me Potansiyeli ni basit bir yolla bulmakta; sonra bu bulgu ile
baz ampirik gzlemleri kullanarak ime Miktarn saptamaktadr. Bunun iin
ndisi ve Kil erii Yzdesi ile ekil Ek 1. e bavurulur ve
me Potansiyeli saptanr.

ekil Ek 1. Van der Merwe Aba
eminin Potansiyel Kabarabilme katsays PE aadaki Tablo
daki A 1 denklemine yerletirilir.
Tablo E 1. Potansiyel Kabarabilme Katsays (PE)
Potansiyel Kabarabilme Katsays (PE)
(KabarmaMiktar/Zemin Kalnl) (cm/m)
0.0250
0.0125
0.0062
0
tirilmesi nerilmekte idi. Bu
me Miktarn
me Potansiyeli ni basit bir yolla bulmakta; sonra bu bulgu ile
me Miktarn saptamaktadr. Bunun iin
ekil Ek 1. e bavurulur ve
daki Tablo
Potansiyel Kabarabilme Katsays (PE)
) (cm/m)
223

=
1
2
) (
z
z
dz PE F s (E 1)
burada:
z
1
ve z
2
ien tabakann metre olarak alt ve st derinlikleridir. (Tabaka kalnl =H=
z
2
- z
1
)
s=ime Miktardr. (m)
F= z derinliindeki imenin yzeydeki imeye nazaran azalmasn temsil eder ve
aadaki denklemle bulunur:
k z
e F
/
=
Burada z derinlik, k ise metre olarak aktif derinliktir.
Gney Afrikann baz zeminleri iin Van der Merwe tarafndan k=7.0 m olarak
nerilen bu derinlik Knk Kili iin rneimizde k=11.2 m olarak saptanm idi.
Genelde ODT kamps killeri iin ise k= 6.0 m alnabilir.

Zeminlerin imesi Konusunda Kaynaka
Abbasolu, C., 1971, Ion Exchange Process Affecting Swelling and Other
Properties of Ankara Clay , M.S.Thesis, METU, Civil Engineering Department, 78
pages.
(AFNOR), LAssociation Francaise De Normalisation Juillet (1980), Essai Au
Bleu De Methylene, P18-592, Afnor 80181, Paris La Defence.
Aitcheson, G.D. and Richards, B.G. (1965) Techniques Adopted for the
Measurement of Moisture Variables, Symposium on Moisture Equilibria and
Moisture Changes in Soils, Australia: Butterworth, pp. 191-205.
Akbay, .., 1972, The Influence of Saturation on Volume Change Characteristics
of Ankara Clay Under Various Surcharge Pressures, M.S. Thesis, METU, Civil
Engng. Dept., 53 pages.
Arda, .,1966, Preconsolidation of Ankara Clay, M.S. Thesis, METU Civil Engng
Dept., 58 pages.
224
Bandyopadhyay, S.S., 1981, Prediction of Swelling Potential for Natural Soils,
Proc. ASCE J. GE Div., Vol.107, No.5, pp.658-661.
Barden, L., Madedor, A.O. and Sides, G.R. (1969) Volume Change Characteristics
of Unsaturated Clay, Journal of the Soil Mechanics and Foundations Div., ASCE,
Vol. 95, No. SM1, Proc. Paper 6338.
Beaulieu, J., 1979, Identification Geotechnique de Materiaux Argileux Naturels
Par La Measure de Leur Surface au Moyen du Bleu de Methylene, These Pour
Obtenir le Titre de Docteur 3e Cycle, LUniversite de Paris-Sud, Centre dOrsay,
132 papiers.
Bensted, J., 1985, Application of the Methylene Blue Test to Cement Raw
Materials, J. Chem. Tech. Biotechnol., 35A, pp.181-184.
Birand, A., 1963, Study of the Characteristics of Ankara Clays Showing Swelling
Properties, M.S. Thesis, METU, Civil Engineering Department, 40 pages.
Birand, A., 1965, Recent Views on the Behaviour of Clay- Water Systems ,
METU, Faculty of Engineering, Publication no. 11 , 18 pages.
Birand, A.A. (1963), Swelling Properties of Ankara Clay, M.S. Thesis, Faculty of
Engineering, Middle East Technical University (METU), Ankara, pp.60.
Birand, A.A. (1965) Investigation of Swelling Potential of Clayey Soils, METU
Engineering Faculty Pub. No.12.
Birand, A.A. (1978) A Contribution to the Double Oedometer Testing of Expansive
Soils, Invited Jubilee Paper Published in Honor of Prof. Peynircioglu. Publication
of Turkish National Committee of Soil Mechanics and Foundation Engineering,
Istanbul: TPress.
Birand, A.A., 1976, Presentation of a Case of Damage to an Airfield Pavement,
METU Journal of Pure and Applied Sciences, Vol.9, No.1, pp.99-111.
Birand, A.A., 1976, Propensity to Water Intake- A Method for the Prediction of the
Expansiveness of Soils, METU Journal of Pure and Applied Sciences, Vol.9, No.3,
pp.367-397.
Birand, A.A., 1977, Ankara Yresi Zeminlerde n Ykleme sotropisi, 4.
Tubitak Teknik Kongresi, Altnyunus, zmir, pp.277-287.
225

Birand, A.A.,(2001) Prediction of the Expansiveness of Soils Invited Jubilee
Paper in Honour of Prof. Ergn Torol Publication of Turkish National Committee
of Soil Mechanics and Foundation Engineering, Istanbul: TPress.
Birand, A.A. and Primkulov, A., (2001) On the Behaviour and Identification of
Collapsible Soils Procedings XV. Inter Conf. Soil Mech. and Geotechnical Eng.
stanbul Vol. 1.
Bishop, A.W. (1960) Discussion and Closing Remarks, Conference on Pore
Pressure and Suction in Soils, London: Butterworth.
Bishop, A.W. and Blight, G.E. (1963) Some Aspects of Effective Stress in
Saturated and Partly Saturated Soils, Geotechnique, London, Vol. 13, pp. 177-197.
Bishop, A.W. and Donald, I.B. (1961) The Experimental Study of Partly Saturated
Soil in the Triaxial Apparatus. Proceedings of Fifth International Conference Soils
Mechanics, Vol.1 pp. 13-21.
Bishop, A.W., (1959) The Principle of Effective Stress Teknisk Ukeblad, 39; pp.
859-863.
Blight, G.E. (1965) A Study of Effective Stresses for Volume Change,
Symposium on Moisture Equilibrium and Moisture Changes in Soils Beneath
Covered Areas, Australia. Butterworths
Blight, G.E. and DeWet, J.A. (1965) The Acceleration of Heave by Flooding,
Proceedings, Symposium on Moisture Equilibria and Moisture Changes in Soils
Beneath Covered Areas, Australia:Butterworh.
Blight, G.E. and Williams, A.B., 1971, Cracks and Fissures by Shrinkage and
Swelling, Fifth Regional Conference for Africa on Soil Mechanics and Foundation
Engineering, Luanda, Angola, (Portugusse West Africa), August, pp.1-7.
Bolt, G.H. (1956) Physico-Chemical Analysis of the Compressibility of Pure
Clay, Geotechnique, Vol. 6, No.2.
Bozozuk, M. (1972) Downdrag Measurements on a 160ft. Floating Pipe Test Pile in
Marine Clay. Canadian Geot. J. Vol. 9 No.2, pp. 127-136.
226
Brackley, I.J.A., (1983), An Emprical Equation For the Prediction of Clay Heave,
Proc. 7th Int. Asian Reg. Conf. on Soil Mechanics and Foundation Engineering,
Vol.1, pp.8-14.
Brindley, G.W. and Thompson, T.D., 1970, Methylene Blue Absorption by
Montmorillonites. Determination of Surface Areas and Exchange Capacities With
Different Initial Cation Saturations (Clay-Organic Studies XIX), Israel Journal of
Chemistry, Vol.8, pp. 409-415.
Brooks, C.S., 1964, Mechanism of Methylene Blue Dye Adsorption on Siliceous
Minerals, Kolloid Zeitschrift, Vol.199, No.1, pp.31-36. Building Research
Board Panel, Federal Housing Administration (1968) Chemical Soil Stabilization,
National Academy of Sciences.
Burland, J.B. (1977) Some Aspects of the Mechanical Behaviour of Partly
Saturated Soils, Symposium on Moisture Equilibria and Moisture Changes in Soils,
Australia: Butterworth, pp.270-278.
Burland, J.B., (1977) Some Aspects of the Mechanical Behaviour of Partly
Saturated Soils, Moisture Equilibrium and Moisture Changes in Soils Beneath
Covered Areas, Australia, Butterworths, pp.270-278.
Chen, F.H. (1965) The Use of Piers to Prevent the Uplift of Lightly Loaded
Structures founded on Expansive Soils, Proceedings, 1st International Conference
on Expansive Soils, College Station, Texas.
Chen, F.H.,1968. Foundations on Expansive Soils, Elsevier Scientific Publishing
Company, Amsterdam-Oxford- New York ,280 pages
Coleman, J.D. (1965) Geology, Climate and Vegetation as Factors Affecting Soil
Moisture, Symposium on Moisture Equilibria and Moisture Changes in Soils
Beneath Covered Areas, Australia: Butterwoth.
Collin, L.E. (1953) A Preliminary Theory for the Design of Underreamed Piles.
Trans. Southern African Institution of Civil Engineers, Vol. 3 No.11
Croney, D., Coleman, J.D. and Black, W.P.M. (1958) Movement and Distribution
of Water in Soil in Relation to Highway Design and PerformanceWater and its
Conduction in Soils, Highway Research Board, Special Report No. 40,
Washington, D.C. , pp.226-52.
227

alan, .F., (1987), A Study on Volume Change Behaviour of Silt Added METU
Clay, M.S. Thesis, METU Civil Engng. Dept., 55 pages.
Daksanamurthy, V. and Raman, V., (1973) A Simple Method of Identifying an
Expansive Soil, Soils and Foundations, Japanese Society of Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Vol.13, No.1, pp.97-104.
Damla, .R., (1976) Prediction of Swelling Potential and Swelling Pressure From
the Double Oedometer Test, M.S. Thesis, METU, Civil Engng. Dept., 33 pages.
Davidson, L.K., Demirel, T. And Handy, R.L. (1965) Soil Pulverization and Lime
Migration in Soil-Lime Systems, Highway Research Record, Vol.92, pp. 103-126.
Dawson, R.F., (1989) Modern Practices Used in the Design of Foundations for
Structures on Expansive Soils, Quarterly of the Colorado School of Mines, Vol.54,
No.4., Oct., pp.67-87.
De Bruijn, C.M.A. (1967) Laboratory Psychrometer/Cyroscope and Portable
Psychrometer for Measuring Moisture Potentials of Soil Samples, SMFE 4th
Regional Conference for Africa, Cape Town.
De Bruyn, C.M.A., Collins, L.E. and Williams, A.A.B., (1957) The Specific
Surface, Water Affinity and Potential Expansiveness of Clays, Clay Minerals
Bulletin, Vol.3, pp.120-128.
Dhowian, A.W., Ruwaih, I.E., Youssef, A.F. and Erol, O., (1984) Evaluation of
Expansive Soils and Foundation Methodology in the Kingdom of Saudi Arabia ,
First Progress Report, Saudi Arabian National Center for Science and Technology,
Contract No. AT-5-88, 253 Pages.
Donaldson, G.W. (1967), The Measurement of Stresses in Anchor Piles. Proc. 4
th

Regional Conf. for Africa on Soil Mech and Foundation Eng. Vol. 1, pp. 253-256.
Donaldson, G.W. (1975) Types of Foundation for Expansive Soils, Soil
Mechanics and Foundation Engineering, Proceedings, 6th Regional Conference for
Africa, Durban.
Driscoll, R., (1983) The Influence of Vegetation on the Swelling and Shrinking of
Clay Soils in Britain, Geotechnique, Vol.33, No.2, pp.93-105.
228
Doruk, M., (1968) Swelling Properties of Clays on the METU Campus, M.S.
Thesis, METU, Civil Engng. Dept., 46 pages.
Elias, M. (1967) An Investigation of Moisture Movement in Soils and the Concept
of Equilibrium Moisture Distribution with its Bearin on Pavement Performance
El-Sohby, M.A. and Mazen, D., (1983) Mineralogy and Swelling of Expansive
Clayey Soils, Geotechnical Engineering, Vol.14, pp.79-87.
Emodi, B.S., (1946) The Adsorption of Dyestuffs by Montmorillonite, Clay
Minerals Bull., 3, pp.76-79.
Erol,O.,(1990) Gerek Kabarmalarn ime dometre Metodu ile
Karlatrlmas Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii nc Ulusal Kongresi,
Boazii niversitesi, Cilt 1, ss.1-8.
Erol, O.,Dhowian,A., ve Yuossef,A.F., (1989) A Comparative Study on Observed
and Predicted Heave Journal of Engineering Sciences. Vol15, No. 1
Erol,O., Youssef,A.F., Dhowian,A., (1981) Swelling Potential of Medina Clays
Proceedings, Sym. on Geotechnical Problems in Saudi Arabia
Fairbairn, F.E. and Robertson, R.H.S., (1956), Liquid Limit and Dye Adsorption,
Clay Minerals Bulletin, Vol.17, 3., pp.129-136.
Fawcett, R.C. and Collis-George, N. (1967) A Filter Paper Method of Determining
the Moisture Characteristics of Soils, Australian Journal of Experimental
Agriculture and Animal Husbandry, Vol.7.
Fourin, L., Millon-Devigne, P. and Lan, T.N., (1989) Essai au Bleu et Nocivite des
Montmorillonites dans les Materiaux Composites, Bulletin de LAssociation
Internationale de Geologie de lIngenieur, No.40, Paris, pp.91-96.
Fredlund, D.G. (1979) Appropriate Concepts and Technology for Unsaturated
Soils, Second Canadian Geotechnical Colloquim, Canadian Geotechnical Journal,
Vol. 16 pp. 121-139.
Fredlund, D.G. and Morgenstern, N.R. (1977) Stress State Variables for
Unsaturated Soils, ASCE Journal of Geotechnical Engineering Division, Vol.. 103
(GT5), pp. 447-466.
229

Fredlund, D.G., Hanau, J.U. and Filson, H.L. (1980) The Prediction of Total
Heave, 4th International Conference on Expansive Soils, Vol.2, Denver.
Fredlund, D.G. and Rahardjo,H., (1993) Soil Mechanics for Unsaturated Soils
John Wiley and Sons. NY. 560 pages
Fredlund, D.G., (2001) TC6 Comittee Report on Laboratory Testing of
Unsaturated Soils Procedings XV. Inter Conf. Soil Mech. and Geotechnical Eng.
stanbul
Furtun, U., (1989) An Investigation on Ankara Soils With Regard to Swelling,
M.S. Thesis, METU, Civil Engng. Dept., 151 pages.
Grim, R.E., (1953). Clay Mineralogy , Mc Graw- Hill Series in the Geological
Sciences
Gromko, G.J., (1974) Review of Expansive Soils, J. of the Geotechnical
Engineering Division, ASCE, GT6, June, pp.667-687.
Gromko, J.P. (1974), Review of Expansive soils, Jour. Geotech. Eng. Div., Amer.
Sec. of Civil Eng., Vol. 100, No. GT 6, pp.667-687.
Hang, P.T. and Brindley, G.W.,(1970) Methylene Blue Absorption by Clay
Minerals. Determination of Surface Areas and Cation Exchange Capacities (Clay-
Organic Studies XVIII) , Clays and Clay Minerals, Vol.18, pp.203-212.
Hardy, R.M., (1965) Identification and Performance of Swelling Soil Types,
Canadian Geotechnical Journal, Vol.11, No.2, May, pp.141-153.
Higgs, N.B., (1988) Methylene Blue Adsorption as a Rapid and Economical
Method of Determining Smectite, Geotechnical Testing Journal, Vol.11, No.1,
March, pp.68-71.
Hills, J.F. and Pettifer, G.S., (1985) The Clay Mineral Content of Various Rock
Types Compared With the Methylene Blue Value, J. of Chemical Technology
Biotechnol. Chem.-Tech., 35A, pp.168-180.
Holland, J.E. (1980) Discussion, 4th International Conference on Expansive Soils,
Vol. 2, Denver.
230
Holtan, H.N., England, C.B., Lewless, G.D. and Schmuller, G.A. (1968) Moisture
Tension Data for Selected Soils on Experimental Materials, United States
Department of Agriculture, pp.41-144.
Holtz, W.G., (1959) Expansive Clays- Properties and Problems, Quarterly of the
Colorado School of Mines, Vol.54, No.4, Oct., pp.89-125.
Howard, A.K. and Bara, J.P. (1976) Lime Stabilization of Friant-Kern Canal,
Bureau of Reclamation, U.S. Department of the Interior, Report No. REC-ERC-76-
20.
IX th Inter. Conf. On Soil Mech anf Found. Eng.Tokyo 1977
Jaeger, J.C., (1978) Elasticity, Fracture and Flow With Engineering and
Geological Applications, Chapman and Hall, 268 pages.
Jennings, J.E., and K. Knight (1957), The Prediction of Total Heave from the
Double Oedometer Test, Trans. Symposium on Expansive Clays, South Afr. Inst.
of Civil Eng., pp.13-19.
Johnson, L.D. (1974) An Evaluation of the Thermocouple Psychrometric
Technique for the Measurement of Suction in Clay Soils, U.S. Army Engineering
Station, Vicksburg, Mississippi, Technical Report S-74-1.
Johnson, L.D. (1977) Evaluation of Laboratory Suction Tests for Prediction of
Heave in Foundation Soils, U.S. Army Waterways Experimental Station,
Vicksburg, Mississippi, Technical Report S-77-7.
Johnson, L.D. (1980) Field Test Sections on Expansive Soil, 4th International
Conference on Expansive Soils, Vol. 2, Denver.
Jones, D.E. and Holtz, W.G., (1973) Expansive Soils- The Hidden Disaster, Civil
Engineering, Vol.43, No.8, pp.49-51. Jour. of Engineering Science Vol.15 No 1.
Kasapolu, K.E., (1980) Ankara Kenti Zeminlerinin Jeomhendislik zellikleri,
Doentlik Tezi, Hacettepe University, Geological Engineering Department, Beytepe,
Ankara.
Katti, R.K. (1978) Search for Solutions to Problems in Black Cotton Soils, 1st
Indian Geotechnical Society Annual Lecture, Bombay, India.
231

Katti, R.K., Kulharni, U.V. and Kate, J. (1969) A Note on Experimental
Investigation on CNS Layer as an Intercepting Media for a Footing on Expansive
Soils, Proceedings, 2
nd
International Conference on Expansive Soils, College
Station, Texas.
Katti, R.K., Kulkarni, U.V. Beughale, E.S. and Divaskihar, D.G. (1979) Shear
Strength Development in Expansive Black Cotton Soil Media With and Without a
Cohesive Non-Swelling Surcharge: Application to Stability of Canals in Cuts and
Embankments, Report to Central Board of irrigation and Power, Delhi, India.
Kiper, O.B., (1983) Etimesgut-Batkent Yresindeki st Pliosen kellerinin
Jeomhendislik zellikleri ve Konsolidasyonu, Ph.d. Thesis, Hacettepe University,
Ankara.
Kocabayolu, E., (1971) Contribution of Desiccation to the Preconsolidation of
Ankara Clay , M.S. Thesis, METU Civil Engng. Dept., 18 pages.
Komornik, A., Livneh, M. and Smucha, A. (1980) Shear Strength and Swelling of
Clays Under Suction, 4th International Conference on Expansive Soils, Vol.2,
Denver.
Krohn, J.P. and Slosson, J.E. (1980) 4th International Conference on Expansive
Soils, Vol.3, Denver.
Ladd, C.C. and Lambe, T.W., 1961, The Identification and Behaviour of
Compacted Expansive Clays, Proc. 5th Int. Conf. on Soil Mech. and Found. Eng.,
Paris, pp.201-205.
Lambe, T.W. (1960) The Character and Identification of Expansive Soil, A report
for the Federal Highway Administration.
Lambe, T.W. (1960) The Structure of Compacted Clay, Transactions, American
Society of Chemical Engineering, Vol. 125, p.681.
Lambe, T.W. and Whitman, B.V. (1959) Behavior of Expansive Soils, 1st Annual
Soil Mechanics Conference, Colorado School of Mines.
Lambe, T.W. and Whitman, R.V., 1959, The Role of Effective Stress in the
Behaviour of Expansive Soils, Quarterly of the Colorado School of Mines, Vol.54,
No.4, pp.33-61.
232
Lambe, T.W., 1958, The Structure of Compacted Clay , J. of the Soil Mechanics
and Foundation Division, Proc. of the ASCE, Vol.84, No.SM2, part 1, pp.(1654-1)-
(1654-34).
Lambe, T.W., 1960, The Character and Identification of Expansive Soils (Soil PVC
Meter ), A Report Completed for The Technical Studies Program of The Federal
Housing Administration, MIT, 46 Pages.
Lambe,T.W. and Whitman, R.V., 1979, Soil Mechanics, SI
Lan, T.N., 1977, Un Nouvel Essai dIdentification des Sols. LEssai au Bleu de
Methylene, Bull. Liaison Labo. P. et Ch., 88, Mars-Avr., pp.136-137.
Lan, T.N., 1980, LEssai au Bleu de Methylene, Un Progres dans la Mesure et le
Controle de la Proprete des Granulats , Bull. Liaison Labo. P. et Ch., 107, Mai-
Juin, pp.130-135.
Lan, T.N., 1981, Utilisation de LEssai au Bleu de Methylene en Terrassement
Routier , Bull. Liaison Labo. P. et Ch., 111, Janv.-Fevr., pp.5-16.
Lautrin, D., 1987, Une Procedure Rapide dIdentification des Argiles, Bull.
Liaison Labo. P. et Ch., 152, Nov.-Dec., pp.75-84.
Lautrin, D., 1989, Utilisation Pratique des Parameters Derives de LEssai au Bleu
de Methylene dans les Projets de Genie Civil, Bull. Liaison Labo. P. et Ch., 160,
Fevr.-Mars., pp.53-65.
Locat, J., Lefebvre, G. and Ballivy, G., 1984, Mineralogy, Chemistry and Physical
Properties Interrelationships of Some Sensitive Clays From Eastern Canada, Can.
Geotech., J.21, pp.530-540.
Lohnes, R. (1974), Ankara Soils with a Geological Perspective, Unpublished
Report Prepared and Submitted to the Civil Engineering Department, METU
Lytton, R.L. (1969) Theory of Moisture Movement on Expansive Clays, Center
for Highway Research, University of Texas, Austin, Sept., Research Report 118-1.
Lytton, R.L. (1972) Design Methods for Concrete Materials on Unstable Soils,
Proceedings, 3rd International American Conference on Materials Technology, Rio
de Janeiro, Brazil.
233

Lytton, R.L. (1977) The Characterization of Expansive soils in Engineering,
Presentation, Symposium of Water Movement and Equilibrium in Swelling Soils,
American Geophysical Union, San Francisco.
Magnan, J.P. and Youssefian, G., 1989, Essai au Bleu de Methylene et
Classification Geotechnique des Sols, Bull. Liaison Labo. P. et Ch., 159, Janv.-
Fevr., pp.93-103.
Mc Dowell, C. (1959) The Relation of Laboratory Testing to Design for Pavements
and Structures on Expansive Soils, Quarterly of the Colorado School of Mines.
Vol. 54, No.4. pp.127-153.
McKeen, G.R. (1980) Airport Pavement Study, 4th International Conference on
Expansive Soils, Vol.2, Denver.
Means, R.E., 1959, Buildins on Expansive Clay, Quarterly of the Colorado School
of Mines, Vol.54, No.4, Oct., pp.1-31.
Mitchell, J.K. (1967) Components of Pore Water Pressure and Their Engineering
Significance, Proceedings, 9th National Clay Conference, Clays and Clay Minerals,
pp.162-184.
Mitchell, J.K., 1976, Fundamentals of Soil Behaviour, John Wiley and Sons, Inc.,
New york - London - Sydney- Toronto, 422 pages.
Mitchell, P.W. (1980) The Concepts Defining the Rate of Swell of Expansive
Soil, 4
th
International Conference on Expansive Soils, Vol.2, Denver.
Nevins, M.J. and Weintritt, D.J., 1967, Determination of Cation Exchange Capacity
by Methylene Blue Adsorption, Ceramic Bulletin, Vol.46, No.6, pp.587-592.
Omay, B., 1970, Swelling of Clays on METU Campus, M.S. Thesis, METU, Civil
Engng. Dept., 73 pages.
Ordemir, I., Alyanak, I. and Birand, A.A. (1965), Report on Ankara Clay, Faculty
of Engineering, METU, Pub. No.12, pp. 48.
Ordemir, I., Soydemir, C., Birand, A., 1977, Swelling Problems of Ankara Clays,
9th. Intenational Conference of Soil Mechanics and Foundation Engineering, Tokyo,
Vol.1, pp.243-247.
234
Ordemir., Soydemir, , ve Birand, A.A. (1975) Rock-Crushed Stone-Gravel
Replacement Fill to Prevent Swelling of Knk Clay, Special Report Submitted to
the General Directorate of Waterworks, Turkey.
zkan, Y., 1987, Killi Zeminlerde Kuruma Etkisiyle Meydana Gelen Fisur ve
atlaklar , Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii kinci Ulusal Kongresi,
Boazii niversitesi, Cilt I, pp.201-218.
ner,M. and Birand, A., 1978, Effect of an Impervious Surface Cover on the Soil
Suction Equilibrium, METU Journal of Pure and Applied Sciences, Vol.10, No.2,
pp.207-222.
zmelek, A.., 1974, An Investigation of the Concept of Equilibrium Moisture
Distribution and the Effect of Climatic Factors on Subgrade Moisture Conditions,
M.S. Thesis, METU Civil Engng. Dept. 197 pages.
Panel Discussion (1980) 4th International Conference on Expansive soils, Vol. 2
Denver.
Parcher, J.P. and Means, R.V. (1968) Soil Mechanics and Foundation Engineering,
Ohio: Charles E. Merrill Pub.Co.
Peterson, R. and Peters, N., 1963, Heave of Spillway Structures on Clay Shales,
Canadian Geotechnical Journal, Vol.1, No.1, Sept., pp.5-15.
Poulos, H.G. & Davis, E.H. (1979) Pile Foundation Analysis and Design. John
Wiley, London.
Robertson, R.H.S. and Ward, R.M., 1951, The Assay of Pharmaceutical Clays ,
Journal of Pharmacy Pharmacology, Vol.3, pp.27-35.
Schreiner, H.D.,1987. State of the Art Review on Expansive Soils , Imperial
College of Science and Technology, London, 113 pages.
Seed, H.B., Mitchell, J.K. and Chan, C.K. (1962) Swell and Swell Pressure
Characteristics of Compacted Clays, Highway Research Board, Bulletin No.313.
Seed, H.B., Woodward, R.J. and Lundgren, R. (1962) Prediction of Swelling
Potential for Compacted Clays, Journal SMFE Proceedings, ASCE, Vol. 88, No.
SMJ.
235

Shiming, H., 1984, Identification of Expansive Soils by Specific Surface Area
Values , Fifth Int. Conf. on Expansive Soils, Adelaide, South Australia, May 21-23,
pp.1-3.
Skempton, A.W., 1953, The Colloidal Activity of Clays, Proc. of the 3rd Int.
Conf. on Soil Mech. and Found. Engng., Zurich, Vol.1, pp. 57-67.
Snethen, D.R. (1980) Characteristics of Expansive Soils Using Soil Suction Data,
4th International Conference on Expansive Soils, Vol. 2, Denver.
Snethen, D.R. and Johnson, L.D. (1977) An Evaluation of Exdpedient methodology
for Identification of Potentially Expansive Soils, FHWA-RD-77-94.
Snethen, D.R., 1984, Evaluation of Expedient Methods For Identification and
Classification of Potentially Expansive Soils, Fifth International Conference on
Expansive Soils, Adelaide, South Australia, pp.22-26.
Sylemez, N., 1972, Mineralogical Analysis of Ankara Clay by X-Ray
Diffraction, M.S. Thesis, METU Civil Engng. Dept., 89 pages.
Spangler, M.G. (1952) Distribution in Capillary Moisture at Equilibrium in
Stratified Soil, Highway Research Board, Special Research Report No.2.
Statement of Review Panel (1965) Symposium on Moisture Equilibria and Moisture
Changes in Soil Beneath Covered Areas, Australia: Butterworh.
Steinberg, M.L. (1980) Deep Vertical Moisture Seals, 4th International
Conference on Expansive Soils, Vol.2, Denver.
Surgel, A., 1976, A Survey of The Geotechnical Properties of Ankara Soils, M.S.
Thesis, METU Civil Engineering Department , 96 Pages.
Taylor, R.K., 1985, Cation Exchange in Clays and Mudrocks by Methlene Blue, J.
Chem. Tech. Biotechnol., 35A, pp.195-207.
Tourenq, C. and Lan, T.N., 1989, Mise en Evidence des Argiles par LEssai au
Bleu de Methylene, Bull. Liaison Labo. P. et Ch., 159, Janv.-Fevr., pp.79-92.
Van der Merwe, D.H. (1964) The Prediction of heave from the Plasticity Index and
Clay Content of Soils, Transactions, South African Institute of Civil Engineering
No.6.
236
Van Impe, W.F. (Editor) (1988) Deep Foundations on Bored and Auger Piles.
Balkema.
Vijayvergiya, V.N. and Ghazzaly, O.I., 1973, Prediction of Swelling Potential For
Natural Clays, Proc. 3rd Int. Conf. on Expansive Soils, Haifa, Israel, Vol.1, pp.227-
236.
Ward, W.H., 1953, Soil Movement and Weather, Proc. 3rd Int. Conf. on Soil
Mech. and Found. Eng., Zurich, Vol.1, pp.477-482.
Williams, E. (1958), discussion of paper The Prediction of Total Heave from the
Double Oedometer Test, Trans. Symposium on Expansive Clays, South Afr. Inst.
of Civil Eng., pp.24-26.
Wilson,G.W., (1997) Surface Flux Boundary Modelling for Unsaturated Soils
Geotech. Special Pub. No.68 Geo-Logan Conference Proceedings. ASCE Publn.
Worrall, W., 1958, Adsorption of Basic Dyestuffs by Clays , Trans. Brit. Ceram.
Soc., Vol.47, pp.210-17.
Wright, R.H. & Doe, G. (1989) Little Britain Project: Construction of Basement.
Proc. Int. Conf. On Piling and Deep Foundations, London, Eds Burland J.B. and
Mitchell, J.M. Vol.1 pp.221-230.
Yanikmerolu, K., 1990, Effect of Lateral Confinement on Swell Behaviour,
M.S. Thesis, METU, Civil Engng. Dept., 105 pages.
Yevnin, A. and Zaslovsky, D., (1970), Some Factors Affecting Compacted Clay
Swelling, Canadian Geotechnical Journal, Vol.7, Part 1, pp.79-89.
Yong, R.N. and Warkentin, B.P. (1975) Soil Properties and Behavior, Amsterdam,
N.Y.: Elsevier Pub.Co.
Ync, H. (1974) Swelling Pressure of Sodium Montmorillonite, M.S. Thesis,
METU Faculty of Engineering, Ankara, Turkey.
Ync, H., (1972), An Investigation of Volume Change of Ankara Clay, M.S.
Thesis, METU, Civil Eng. Dept., 52

239

P PP P P PP PR RR R R RR RO OO O O OO OF FF F F FF F. .. . . .. . D DD D D DD DR RR R R RR R. .. . . .. . H HH H H HH H. .. . . .. . T TT T T TT TU UU U U UU UR RR R R RR RA AA A A AA AN NN N N NN N D DD D D DD DU UU U U UU UR RR R R RR RG GG G G GG GU UU U U UU UN NN N N NN NO OO O O OO O L LL L L LL LU UU U U UU U
B BO O A AZ Z N N V VE ER RS S T TE ES S
5 Nisan 1947 tarihinde stanbulda domu ve 1952 ylnda Tevikiye lkokulunda(stanbul) renimine
balamtr. 1967 ylnda Nianta zel Ik Lisesinde orta renimine balam ve 1960 ylndan itibaren stn
baars nedeni ile Fevziyeliler ve Iklar Vakf bursu ile 1963 ylnda lise renimini tamamlamtr. niversite
reniminde stn baars dolaysyla TBTAK bursu ile dllendirilmitir ve ,T naat Fakltesinden snf
birincisi olarak 1968 ylnda naat Yksek Mhendisi olarak mezun olmutur. Eyll 1968 ylndan balayarak
bu defa TBTAK Doktora Bursiyeri olarak University of California-Berkleyde doktora almalarna
balam ve Geoteknik Mhendislii konusunda 17 Haziran 1972de Mhendislikte Doctor of Philoshophy
nvann almtr. Doktora tezi bnyesinde gelitirdii Penetrometre aleti ve lm sonularnn yorumlanmas
konusundaki metodu ile Apollo-16 Lunar Soil Mechanics programnda ay zemininin mekanik modellemesi
almasnda katkda bulunmutur. Doktora sonras takriben bir sene boyunca Woodward Clyde geoteknik
mavirlik firmasnda alm ve pratikte geoteknik mhendislii konusunda bilgisini gelitirmitir. Bu yllarda
Robert Collegenin Boazii niversitesine dnmesi sonucu alm olduu bir i teklifi ile yurda dnm ve
ubat 1973den itibaren akademik kariyerine Boazii niversitesi Mhendislik Fakltesinde balamtr.
Akademik kariyeri boyunca retim yeliinin yan sra modern geoteknik mhendisliinin lkemizde
temellerinin atlmas ve gelitirilmesi iin ura vermi ve bu anlamda Boazii niversitesi Deprem
Mhendislii Aratrma Enstitsnn (BU Kandilli Deprem Aratrma Enstits) 1976 ylnda Kurucu yeleri
arasnda yer alarak 1979-1982 yllar arasnda da direktrl grevini stlenmitir. Dr. Durgunolu sras ile
Nisan 1977de niversite Doenti ve Haziran 1982de ise niversite Profesr unvanlarn almtr. Dr.
Durgunolu 1968 ylndan beri Trk ve Amerikan naat Mhendisleri odasnn aktif bir yesidir. Ayrca
geoteknik mhendislii ve ilgili dallarda eitli aratrma ve mhendislik komitelerinin aktif yesidir. zellikle
zeminlerin modellenmesi ve deprem geoteknik mhendislii konularnda aratrmalar yapm ve bu almalarn
sonularn 200 akn ulusal ve uluslar aras bilimsel makale ve tebliler halinde yaynlamtr. Sras ile 4
Mart 1977 Romanya, 13 Mart 1992 Erzincan, 1 Ekim 1995 Dinar, 27 Haziran 1998 Ceyhan, 17 Austos 1999
Kocaeli ve 22 Kasm 1999 Dzce depremlerinin inceleme ve deerlendirme teknik heyetlerinin bir yesi olarak
grev yapmtr. Boazii niversitesindeki akademik kariyerinden Eyll 2004 ylnda emekliye ayrlm olup
halen ayn niversitede emekli retim yesi olarak ders vermektedir. Dr. Durgunolu pratikteki geoteknik
mhendisliine olan tutkusu sonucu 1988 ylnda mezun olan drt rencisi ile birlikte Zeta Zemin Teknolojisi
A..yi kurmu ve irketin uluslar aras bugnk baarl konumuna gelmesinde liderlik etmitir.
Dr. Durgunolu halen Zeta Grubu bnyesindeki Zemin Etd ve Tasarm A.. ve Reinforced Earth naat, Proje
ve Ticaret A.. irketlerinin ynetim kurulu bakan olarak grev yapmaktadr. Dr. Durgunolu 26 Austos
1968de Nazl Alemdar ile evlenmi ve tek kzlar Merve Naz 30 Temmuz 1992de Boston, ABDde dnyaya
gelmitir.

240

VI. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans

241

YKSEK MODLL KOLONLARIN TEMEL MHENDSLNDE
KULLANIMI
ZET
eitli inaat mhendislii yaplarnn geoteknik ve sismik risklerinin deerlendirilmesi
sonucu gerekli grlen zeminin iyiletirilmesi ve glendirilmesi iin kullanlan yntemler
tartlmtr. Bu metotlardan lkemizde yaygn bir kullanm bulunan yksek modll
jetgrout kolonlarn temel mhendisliinde eitli kullanmlar, imalat parametreleri, kalite
kontrol ve proje kriterlerinin tahkik deneyleri aklanmtr. Deprem ykleri altnda
zeminlerin svlamaya kar gvenlik faktrlerinin hesap yntemleri aklanm ve Chinese
kriterinin ince daneli zeminler iin geerlii tartlarak getirilen yeni bir neri zerinde
durulmutur.
Yksek Modll Jetgrout kolonlarn svlama riskini azaltmada kullanm detayl olarak konu
edilmi, bu kullanma ait gelitirilen bir tasarm metodu zetlenmitir. Gelitirilen bu metodun
zellikle 17 Austos 1999 Depremi ncesi ksmen uyguland zmit Carrefour-SA ticaret
merkezi bir vaka analizi olarak incelenerek, metodun geerlilii kantlanmtr.
1. GR
eitli inaat mhendislii yaplarnn gereki ve ekonomik temel ve temel zemini
mhendislik tasarmlar, ancak detayl bir geoteknik modelleme sonucu gerekletirilebilir.
Bu modelleme iin zemin cinsine bal olarak gerek arazide gerekse laboratuarda ett ve
lmler yaplmaktadr. Bu tebliin konusunu tekil eden sismik aktivitenin lkemiz gibi
yksek olduu yerlerde statik yklere paralel olarak zeminlerin tekrarl ykler altndaki
davrannn modellenmesi de byk nem tamaktadr. Bu gaye ile arazide entegre SPT,
CPT ve jeofizik yntemler ieren, laboratuarda ise dinamik ve eksenli deneyleri de ieren
bir program uygulanabilir, Durgunolu ve dig. (2004a). Bu takdirde, eitli geoteknik ve
sismik risklerin deerlendirilmesi iin gerekli geoteknik modelleme gerekletirilmi
olmaktadr.
Byle bir geoteknik model ile literatrde oluturulan yntemlerle zeminlerin deprem ykleri
altnda svlamaya kar olan direnleri, deprem srasnda meydana gelen kayma
gerilmelerinin hesap yntemleri ile beraber deerlendirildiinde svlamaya kar gvenlik
katsays hesaplanabilmektedir, Seed ve Idriss (1971). eitli mhendislik yaplarna ait temel
mhendislii tasarmlarnda gerek st yap yklerinden ve gerekse yapya ait olan deplasman
kriterlerinden ve/veya yukarda aklanan sismik risklerden dolay, derin temel sistemleri
veya zeminin slah edilmesi ve glendirilmesi sz konusu olabilmektedir. Bu gaye ile ina
edilen temel sistemleri Rigid Foundation Systems-RFS, Controlled Modulus Foundation
Systems-CMFS ve Deformable Foundation Systems-DFS olarak tanmlanabilir. Rijit
sistemler rnein kazklar ile deforme olabilen sistemler rnein tas kolonlar literatrde
bugne kadar detayl olarak eitli ynleri ile ett edilmi ve deerlendirilmilerdir. Bu
tebliin ana temas zellikle lkemizde son on sene iinde byk bir uygulama sahas bulan
Kontrol Modll Temel Sistemi bnyesine giren Yksek Modll Jetgrout Kolonlarn temel
mhendisliinde kullanm olacaktr.
Prof. Dr. H.Turan Durgunolu
242

Jetgrout kolonlarn temel mhendisliindeki eitli kullanmlar, imalat yntemleri, imalat
parametreleri, kalite kontrol ve proje kriterlerinin salanmas konular detayl olarak ve
lkemizdeki uygulamalarndan rneklerle deerlendirilmitir. Jetgrout kolonlarn zeminlerde
svlamaya kar gvenlik faktrn arttrmada kullanmna ait son senelerde gelitirilen bir
hesap metodu da aklanmtr.
Bu metodun 17 Austos 1999 depremi ncesi kullanld zmit Carrefour-SA ticaret merkezi
vaka analizi ile yntemin geerlilii gsterilmi ve ayrca ince daneli zeminlerde son
senelerdeki gelimseler altnda svlamaya ynelik Chinese kriterinin deitirilmesi
gereklilii vurgulanmtr.
2. YKSEK MODLL KOLON TANIMI
eitli inaat mhendislii yaplarnn temel tasarm ve uygulamalarnda, eitli maksatlarla
zemin iinde, muhtelif yntemler kullanlarak, yapsal (tayc) elemanlar tekil edilmektedir.
Genellikle tekil edilen bu yapsal elemanlar, elemann deformasyon modlne bal olarak
ana grupta toplamak mmkndr.
Rijit Kolonlar-Rigid Foundation Systems-RFS. Bu tanma eitli yntemlerle ve
malzemelerle ina edilen kazkl temeller girmektedir. Betonarme akma kazklar, fore
kazklar, mini kazklar vb. bu gruba dahil edilebilir. Bu temel sisteminde st yapdan
intikal eden ykler tamamen rijitlii yksek eitli ap ve boydaki kazklar tarafndan
u ve/veya evre direnci ile tanr. Yatay yklerin tanmas iin tercihan zemine
oturan kazk baslklar ve/veya yatay tayc elemanlar-deme tekil edilir.
Betonarme bir kazk iin beton kalitesine, ina metoduna bal olmakla beraber
deformasyon modl, Ekl=25,000 Mpa olarak kabul edilebilir. Bu takdirde zemine
gre modl oran Ekl/Es ~ 1000-6000 olarak alnabilir.
Yksek Modll Kolonlar-Controlled Modulus Foundation System -CMFA. Mevcut
zeminin yerinde bir katk malzemesi ile kartrlarak bir kolon tekil edilmesi halinde
oluan kolonlardr. Katk malzemesi olarak genellikle imento erbeti (imento-su
karm) kullanlmaktadr. ok yumuak ve hassas skandinav lkelerinin killerinde,
zellikle svete kire veya belirli oranlarda kire-imento karm da
kullanlmaktadr. Mevcut zemin imento ile mekanik kartrclar vastas ile
kartrlmas halinde yntem deepmix olarak tanmlanr. Bu yntemin uygulanmas
ile ilgili detayl bilgiler, Porbaha ve di. (2001) tarafndan verilmitir. Kolonlarn dier
bir tekil yntemi ise mevcut zeminin nce zel delgi makinesi ile delinmesi ve
bilahare yksek basnta 400-500 bar imento erbetinin jetlenerek, zeminin yerinde
paralanarak kartrlmas ve kullanlan zel tij ve monitrn belirli bir hzla
dndrlerek yukar ekilmesi suretiyle yerinde silindirik kolon tekil edilmektedir.
Bu ina metodu ise jetgrout yntemi olarak adlandrlmaktadr.
Her iki metotla tekil edilen zemin-imento karm, zaman iinde priz yaparak
soilcrete adini verdiimiz belirli mekanik zellikleri olan kolonu meydana
getirmektedir. Ortaya kan kolonun mekanik ve geometrik zellikleri yapm
yntemine bal olduu gibi, her bir yntemdeki deiken uygulama parametre ve
donelere de baldr. Her iki ynteme ait detayl bilgiler, Yinekara ve di. (1996),
ASCE (1997), Davies ve Schlosser (1997) ve Gouvemont (1998)de detayl olarak
verilmektedir.

243

Jetgrout yntemi lkemizde zellikle son on sene iinde ok yaygn olarak ve eitli
temel mhendislii uygulamalarnda kullanlmaktadr. Metodun lkemizdeki ilk
kullanm Mut (1987) tarafndan rapor edilmitir. Torol (1994) lkemizdeki jetgrout
kullanm ile ilgili eitli uygulamalardan rnekler vermitir.
Oluan soilcrete mekanik zellikleri, serbest basn mukavemeti Rf-Mpa,
deformasyon modl Ejg-Mpa dier uygulama parametreleri ile birlikte mevcut
zeminin cinsi ve su imento oran ile kontrol edilmektedir. Aada Tablo 1de
zetlenen eitli zeminler iin soilcrete deformasyon-modl ortalama Ejg~500-
12,500 Mpa olarak alnabilir. Bu takdirde zemine gre kolon deformasyon modl
orani Ejg/Es ~10-250
+

olarak verilebilir.
Tablo 1. Zemin Cinsine gre Soilcrete Serbest Basin Mukavemeti ve Modl

(*)
%40 gerileme seviyesine tekabl eden modl
Byle bir sistemde st yapdan veya deprem kayma dalgalarndan zemine intikal eden ykler
bu kolon elemanlar ve zemin ile birlikte mtereken tanmaktadr. Deformasyon artndan
dolay rijitlii fazla olan kolon elemanlar yklerin byk bir kimsini tayabilmektedir.
Deforme Olabilir Kolonlar Deformable Foundation Systems -DFS. Bu sistemde
zemin iinde rijitlii zeminin deformasyon modlne daha yakn elemanlar tekil
edilmektedir. Gerek slak (wet) veya kuru (dry), yukardan (top-fead) veya aadan
(bottom-fead) beslenen vibro-soil replacement metodu gerekse ucunda bir elik tapa
bulunan muhafaza borusunu zemine akmak ve oluan bolua ta doldurarak yerinde
vibre etmek suretiyle ina edilen tas kolonlar (stone columns) bu gruba girmektedir.
lkemizdeki tas kolon uygulamalarna ait eitli vaka analizleri, Ergun (1992),
Durgunolu ve di. (1995b), Akdoan ve di. (1996), ve Dzceer ve Gkalp (2002)
tarafndan verilmitir. lkemizde, tas kolon imalatnda dier lkelerde geleneksel ve
yaygn olarak kullanlan vibroreplacement teknii ve bu teknie ait zel vibratr ve
besleme nitelerini ieren teknolojinin bugne kadar ok sinirli kullanld
grlmektedir.
Ta kolonlara ait deformasyon modlleri, sklamaya ve tan granlmetresine bal
olarak Ekl=40-80 Mpa olarak alnabilir. Bu ise zemine gre Ekl/Es~4-10 oranna
tekabl etmektedir.

Ta kolonlar yksek hidrolik geirgenlikleri dolaysyla, zemin iinde ayni zamanda
dren olarak grev yapabilmektedir. Ayrca, tas kolonlarn tekili srasnda kolonlar
arasndaki zemin de sktndan kolon tekili sonras ara zeminde ksmen slah
edilmi olmaktadr. Bu iki husus, bu tip kolonlarn deprem ykleri altnda svlamaya
Zemin Cinsi
Serbest Basin
Mukavemeti,
fjg,Mpa
Modl Orani(*),
E/fjg
Kil 2-5 150
Silt 3-7 200
Kum 7-14 600
akil 12-18 900
244

kar gvenlik katsaysnn arttrlmasnda dnyada ok yaygn olarak kullanlmasn
salamtr. Ancak tas kolonlar sinirli rijitlikleri dolays ile statik ve deprem ykleri
altnda zellikle zayf killi ve siltli zeminlerde dk yanal zemin direnci dolaysyla
kolayca deforme olabilmekte ve bylece st yapda arzu edilmeyen dey toplam ve
farkl deplasmanlarn olumasna neden olabilmektedir.

3. JETGROUT LE KOLON TEKL
lkemizde yaygn olarak kullanm nedeni ile bu teknoloji ile tekil edilen yksek modll
kolonlar ile ilgili ilave aklamalar bu blmde yaplmaktadr. Jetgrout metodunda, imalatta
yer alan niteler, imento silosu, karm nitesi, yksek basn pompas, su pompas, hava
kompresr ve delgi makinesi olarak sralanabilir.
Bir kolon, belirli bir derinlie kadar su kullanlarak delgi yaplmas, delginin sona
erdirilmesini mteakip suyun tahliye olduu nozulun kapanarak tijin ucunda yer alan jetleme
monitrnn zerindeki nozullardan yksek basn altnda imento erbetinin jetlenmesinden
ibarettir. Jetleme srasnda tijler belirli bir hzla dndrlmekte ve belirli bir hzla da zemin
iinde aadan yukarya doru ekilmektedir. Bylece, belirli bir apta ve boyda zemin
iinde silindirik bir soilcrete kolon tekil edilmektedir.
Jetgrout sisteminde kullanlan imalat parametreleri
Jet sistemi (Jet-1, Jet-2, Jet-3)
Enjeksiyon Basnc (Bar)
Nozul ayisi ve ap (rpm)
Tij Dnme Hz (rpm)
Tij ekme Hz (cm/dak)
Su/imento Oran
Pompa Kapasitesi (lt/dak) olarak sralanabilir. Bu parametrelerin tipik deerleri Tablo
2de verilmektedir.

Jetgrout uygulamas sonucu seilen sisteme ve zemin cinsine bal olarak oluan kolon ap
deiken olmaktadr. Kolon ap jetleme esnasnda imento yannda, hava ve su kullanmak
suretiyle arttrlmaktadr. lkemizde genellikle yaygn olarak Jet-1 ve Jet-2 sistemleri
kullanlmaktadr.

Tablo 2 Jetgrout malat Parametreler, Lunardi, 1977

4. JETGROUT KALITE VE PROJE KRITER KONTROLLER
Jetgrout kalite kontrol yntemi ve kriterleri detayl olarak Torol (1998) tarafndan
verilmitir. lkemizdeki eitli uygulamalara ait kalite kontrol ile ilgili vaka analizleri

245

Candoan ve di. (2000), Durgunolu ve di. (2000a), Gkalp ve Dzceer (2002), Dzceer ve
Gkalp (2003) tarafndan rapor edilmitir.
*Kolon ap: Bu kapsamda en nemli parametre oluacak kolon apdr. Genellikle elde
edilmesi gereken minimum kolon ap proje kriteri olarak belirlenir. Seilen sistem
parametreleri ile bu apn oluup olumad kolonlarn etraf alarak eitli seviyelerde
evrelerinin llmesi suretiyle tespit edilir. Farkl zemin tabakalamalar olan yerlerde ince
daneli zeminlerde seilen parametreler altnda en kk ap oluacandan tasarm, bu ap
esas alnarak yaplr. Yinekara ve di. (1996) jetgrout ile ilgili raporda Japonyada
uygulanmaya balayan ve Collision-Jet adi verilen iki ayr nozuldan kan erbetin tijden
belirli bir mesafede bir noktada kesimesi haline tekabl eden sistemde, jet enerjisi tijden o
mesafede tamamen son bulduundan her zeminde uniform bir ap elde edilmektedir. Bu
teknolojinin uygulamasna lkemizde halen balanmamtr.
*Kolon Boyu: Uygulanan jetgrout kolonlarn boylar, kazklardakine benzer ekilde
lkemizde de yaygn olarak kullanlan integrity deneyi ile tespit edilebilmektedir.
*Kolon Basn Mukavemeti-Deformasyon Modl f
jg
(Mpa)-E
jg
(Mpa): Genellikle soilcrete
kolonlardan arazide alnan silindirik numuneler zerinde laboratuarda yaplan serbest basn
deneyi ile tespit olunur. Numuneler uygulama esnasnda kolon yas iken piston numune alici
veya prizini alm kolon zerinde karot numune alnarak yaplr (Durgunolu ve di. 2003).
Serbest basn deneyinde tercihan deformasyonlarda llerek deformasyon modl, Ejg
tayin edilir, Salamer ve di. (2002).
*Kolon Kayma Mukavemeti,
jg
(Mpa): zellikle jetgrout kolonlarn svlama riskine kars
tekil edilmeleri halinde kolon kayma mukavemeti nem arz etmektedir. Tekil edilen
kolonun kesme kuvveti direnci, V
jg
deprem srasnda her bir kolon tarafndan tanan kesme
kuvvetinden byk olmas gerekir. (A
jg
= kolon kesit alan).

Ampirik olarak
jg

0.3

bants ile bulunabilmektedir.
*Kolon Ykleme-Basn/ekme Deneyi: Her bir kolon tarafndan tanmas ngrlen proje
ykleri, kolon ykleme deneyleri ile kontrol edilir. U direncinin ihmal edildii durumlarda
kolon iine ekme donats yerletirmek suretiyle ekme deneyi yaplmas tercih edilir. Basn
deneyi tek bir kolon zerinde Durgunolu ve di. (2003) veya bir grup kolon zerinde
blgesel ykleme deneyi olarak tekil edilebilir.
*Proje Kriterlerinin Kalibrasyonu: Her nemli jetgrout uygulamasnda seilen proje
kriterlerinin, zellikle kolon ap ve mukavemet deerlerinin arazide yaplacak n
kalibrasyonu almalar sonucu deerlendirilmesi nerilmektedir. malat parametrelerindeki
deiiklikler, sonu kolon zelliklerini belirleyeceinden Sekil 1de zetlenen yntemlerin
uygulanarak proje kriterlerini salayan sistem parametrelerinin optimum deerlerinin tespiti
yaplabilmektedir.
246

ekil 1. Proje Kriterlerinin Sahada n Kalibrasyon, Kontrol, Optimizasyonu
Buna ait lkemizdeki BAT-Tire Sigara Fabrikasndan rnekler verilmektedir. eitli sistem
parametrelerine ait 10 adet n kalibrasyon almas Tablo 3de zetlenmitir. Elde edilen
proje kriterleri ise ekil 2de verilmektedir, Durgunolu ve di. (2003).
Tablo 3 BAT Tire Sigara Fabrikas Jetgrout Uygulamas Parametreleri


247

ekil 2. BAT Tire Sigara Fabrikas Elde Edilen Jetgrout Uygulamas Parametreleri
5. JETGROUT KOLONLARIN TEMEL MHENDSLNDE
KULLANIMI
Temel mhendisliinde gerek dier lkelerdeki gerekse lkemizdeki jetgrout kolonlarn ok
maksatl ve yaygn olarak kullanld grlmektedir, Kauschinger ve di. (1992), Torol
(1994), Gouvemont (1998), Keskin ve imen (2002).
Jetgrout kolonlarn eitli maksatlarla kullanmlar aada sralanmtr.
Temeller altnda, dey ykler iin basn eleman olarak tasma gc ve deplasman
kontrol
Demeler altnda dey ve zellikle yksek yayl ykler altnda basn eleman
olarak tasma gc ve deplasman kontrol
Dolgular altnda basn eleman olarak tasma gc ve deplasman kontrol
Kprlerde yaklam dolgular altnda dey dolgu yklerinin tanmas, dolgu altnda
oturma kontrol ve kenar ayak kazklarna negatif eper srtnmesi intikalinin
nlenmesi
Havuzlarda, yeralt su depolarnda ve su yaplarnda, donat ile tehiz edilerek ekme
eleman olarak
Kazlarda, arlk tipi istinat yaps tekili ile yanal zemin itkilerinin alnmas
Kazlarda donat ile tehiz edilerek dey eilmeye maruz iksa eleman olarak
Kazlarda ve ankrajl istinat yaplarnda zel donat ile ankraj eleman olarak
Geirimli zeminlerde ve yksek YASS ile kazlarda tayc elemanlar arasnda
batardo kapama eleman olarak
Yumuak killerdeki kazlarda kaz ncesi kaz taban seviyesi altnda tekil edilen
payanda eleman olarak
Kaz tabanndan kazya gelecek yer alt suyunun kontrol iin tka eleman olarak
evlerde stabilitenin salanmas iin zemin takviye eleman olarak veya arlk
batardosu tekili ile
Yumuak zeminde alan yzeye yakn tnellerde tnel stndeki zeminin
iyiletirmesi amac ile
Yumuak zeminde alan tnellerde tnel iinde ve ayna nnden yaplarak, kaz
ncesi tnel kesiti zerinde tayc bir emsiye oluturmas amac ile
248

nemli ve ar yaplarda svlama gvenlik says dk olan yerlerde kazkl
temellere gelecek yatay yklerin ve oluacak deplasmanlarn kontrol iin, kazklarla
birlikte
Svlama sonucu oluacak zemin yanal ve dey deplasmanlarnn snrlandrlmas
iin yap etrafnda veya altnda kapama elemanlar olarak
Svlama riskine kar gvenlik saysnn arttrlmas, zeminde oluan kayma
gerilmelerinin bir ksmnn tanarak deprem sonucu oluabilecek dey ve yanal
deplasmanlarn snrlandrlmas

Btn bu kullanmlardan, zellikle lkemizin aktif deprem kua iinde yer almas nedeni ile
son krk sene iinde dnyadaki dier lkelerdeki depremlerde de gncellesen svlama
riskinin azaltlmas gayesi ile kullanma ait metodoloji, tasarm yntemi ve lkemizdeki
uygulamalardan 17 Austos 1999 Glck Depremine mnhasr rneklemelere bundan sonraki
blmlerde yer verilmitir.
6. SIVILAMAYA KARI JETGROUT YKSEK MODLL KOLON
KULLANIMI
Son krk sene boyunca dnyann dank noktalarnda oluan depremlerde Alaska 1964,
Niigata 1964, Loma Prieta 1989, Kobe 1995, Glck 1999, Taiwan 1999 zeminlerin
svlat ve buna bal olarak ok nemli inaat mhendislii yap ve altyaplarnda ok
boyutlu hasar meydana geldii grlmtr.
zellikle suya doygun gevsek granler zeminlerin deprem srasnda oluan ar boluk suyu
basnc sonucu, efektif gerilmelerin klerek kayma direncini yitirmesi sonucu zeminin bir
sv gibi hareket etmesi halinin genel tanm svlama-liquefaction olarak verilmektedir. Orta
sk veya siki zeminler, kayma gerilmeleri altnda hacim arttrmaya (dilation) ynelik davran
gsterdiinden gerilme seviyesinin belirli bir seviyeye ulamas ile boluk suyundaki art bu
tr zeminlerde gereklemedii iin, genellikle svlamaya en hassas zeminler gevsek, dier
bir deyile dk izafi sklktaki granler zemin katmanlar olarak belirlenmektedir.
lkemizde zellikle 17 Austos 1999 depreminde Glck, Sapanca, zmit, Yalova, Adapazar
gibi nemli yerleim yerlerinde gzlenen svlama ile oluan hasarlar sonucu baz konutlarn
ve yaplarn kmesi neticesinde ok sayda can kayb olmu ve maddi kayp milyarlarca
dolara ulamtr, Youd ve di. (2000).
Dolaysyla, zellikle 2000li yllarda lkemizde svlama riskinin nemi daha da iyi
kavranm ve svlama riskinin belirlenmesi ve buna kar gerekli mhendislik nlemlerinin
alnmas son deprem ynetmeliinde yer almtr.
Svlama sonucu oluan dey deplasman ve yanal yaylmalar sonucu her trl st ve
altyapya ok nemli ve onarlmas g hasarlar meydana gelmektedir. Kobe depreminde
olduu gibi svlama sonucu oluan byk deplasmanlar altnda ve zemin mukavemetini
kaybetmesi sonucu zemin iinde yar alan kazkl temeller dahi gelen zellikle yanal ilave
ykleri tayamaz duruma gelebilmektedir, Cubrinovski ve Ishihara (2001).
Yukarda aklanan byk boyutlu deplasmanlar svlama sonucu olutuundan, yeni
yaplacak veya mevcut bir yapya ait taban zemininin olas bir deprem halinde svlamaya

249

kars gvenliinin hesaplanmas byk nem tamaktadr.
7. SIVILAMAYA KARI GVENLK FAKTR
Alaska ve Niigata 1964 depremlerindeki gzlem sonularndan ve svlaan ve svlamayan
yerlerdeki zeminin zelliklerinden yararlanmak suretiyle Basitletirilmi Yntem olarak
tanmlanan metot Seed ve Idriss (1971) tarafndan gelitirilmitir. Bu arada geen otuzu akn
yl boyunca eitli teknik toplantlar dzenlenmi ve bu metot bir sr yn ile gelitirilmitir.
Bu safhalara ait almalar ve ilgili referanslar aada zetlenmitir.
Seed (1979), ASCE
Seed & Idriss (1982), EERI
NRC (1985)
Youd & Idriss (1997), NCEER
Youd ve dig.,(2001) ASCE
Idriss & Boulanger, (2004),ASCE

Seed ve Idriss (1971)e gre sivilasmaya karsi gvenlik faktr, FSl,
FS
l
= CRR/CSR
olarak tanmlanmaktadr. Bu bantda CRR-Cyclic Resistance Ratio-Devirsel Diren Oran,
CSR-Cyclic Stress Ratio-Devirsel Gerilme Oran olarak tanmlanmaktadr. Dier bir deyile,
CRR zeminin svlamaya kars dayanm kapasitesini, CSR ise depremde zemine uygulanan
sismik etkiyi gstermektedir.
*Devirsel Gerilme Orani-CSR Hesabi: Bu metoda gre CSR:
CSR = 0.65 (a
max
/g) (
vo
/
vo
) rd
bants ile verilmektedir. Bu bantda:
a
max
: Zeminde oluan yatay ivmenin maksimum deerini
vo
ve
vo
: Toplam ve efektif dey gerilmeleri
rd : Derinlie bal gerilme azaltma katsaysn gstermektedir. Bu katsay, derinlie bal
olarak Liao ve Whitman, 1986:
rd = 1.0 - 0.00765z z < 9.15 m rd = 1.174 - 0.0267z z = 9.15 to 23 m
Ancak, Idriss ve Boulanger (2004), rd deerinin depremin byklne de bal olduunu
belirterek Sekil 3te verilen rd (z, M) bantlarn vermitir.

250

Sekil 3. Gerilme Azaltma Katsaysnn Derinlikle ve Deprem Bykl ile Deiimi (Idriss
ve Boulanger, 2004)
*Devirsel Diren Oran-CRR Hesabi: Seed ve Idriss (1971) ynteminde CRR oran ise
svlamaya hassas zeminlerin granler olduu gz nne alnarak SPT-N Darbe saylar veya
CPT-qc statik sondaj u mukavemeti arazi deneylerinden yararlanlarak tayin edilmektedir.
*SPT Deneyi ile CRR:
SPT deneylerinden yararlanmak suretiyle CRR (%)- (N
1
)
60
aba verilmitir. Bu abak temiz
kumlar iin (FC(%)5) geerlidir. Burada
(N
1
)
60
: Jeolojik gerilmeye gre normalize edilmi ER=%60a tekabl eden darbe saysn
FC(%) : nce dane yzdesini
ER : SPT deneyindeki enerji orann gstermektedir.
Normalize edilmi darbe ayisi
(N
1
)
60
= N C
N
C
E
C
B
C
R
C
S

bants ile hesaplanabilmektedir. Burada N arazide llen SPT darbe ayisini, C
N
dey
jeolojik yk dzeltme faktrn, C
E
ise enerji oran dzeltme faktrn gstermektedir. C
B
,
C
R
, C
S
ise SPT deneyinin yaplsna bal deer dzeltme faktrleridir. Bu faktrlerin
deerleri ilgili referansta verilmektedir. C
N
faktr ise
.
,
1.7
bants ile verilmektedir. P
a
, 100kPa olarak referans gerilmeyi gstermektedir.

251

/60
kullanlan ahmerdann cinsine tabidir.
Abaklarn (N
1
)
60
iin gelitirilmi olmas nedeni ile SPT deneyini dzeltme yerine %60ERda
yaplmas tercih edilmektedir. Bu gaye ile SPT arna accelometre yerletirmek sureti ile
gerek enerji deeri hesaplanabilmekte ve %60 ER deerine gre kalibre edilebilmektedir,
Durgunolu ve di. (2000b). lkemizde Adapazar zemini zerinde byle bir uygulama
yaplmtr.
*CPT Deneyi ile CRR:
Devirsel Diren Oran arazide yaplan CPT deneylerinde llen u mukavemeti, q
c
, yardm
ile bulunabilmektedir. lkemizdeki CPT uygulamalarna ait rapor Durgunolu ve Torol
(1995) tarafndan hazrlanmtr. Bu takdirde Robertson ve Fear (1997) (CRR-qc1N) abaklar
verilmektedir. Bu abak yine temiz kumlar (FC(%)<5) iin verilmitir. Burada q
c1N
Jeolojik
yke gre normalize edilmi CPT u mukavemetini gstermektedir.
nce dane orannn FC(%)>5 olmas halinde,
(q
c1N
)= K
c
q
c1N

bants ile edeer temiz kum (q
c1N
)
cs
deeri bulunur. Bu bantda K
c
=f(I
c
) olup, I
c
ise
FC(%)in fonksiyonu olarak hesaplanabilmektedir. Genellikle I
c
>2.6 olmas FC(%) orannn
yksek oluu nedeni ile zemin svlamaz olarak tanmlanmtr. Bu metoda ait detayl bilgi
Youd ve di. (2001)de verilmektedir.
*Byklk Dzeltme Faktr-MSF:
Yukarda aklanan her iki metotla da bulunan CRR deerleri arazi gzlemlerine
dayandndan M=7.5 moment magnitudlu bir deprem iin geerli olup CRR7.5, baka
byklkteki bir deprem iin gvenlik says,

ile verilmektedir. Bu bantda MSF, byklk dzeltme faktr olarak tanmlanmtr. Idriss
ve Boulanger (2004)
6.9 exp
4
0.058
bantsn vermi olup, dier bantlarla birlikte ekil 4te verilmitir.
252

ekil 4. Byklk Dzeltme Faktrleri
*Dier Dzeltme Faktrleri:
Jeolojik yke ve arazinin eimli olmas haline ait dzeltme faktrleri sras ile K
ve K
ile
tanmlanrsa

bants ile verilmektedir, Youd ve di. (2001). K
=f(
vo
) bants ekil 5de verilmekte
olup, K
faktr evli arazide mevcut ilk kayma gerilmelerinin etkisini gstermek zere
yaplacak zel dinamik basit kesme deneyleri ile tayin edilebilir.

253

ekil 5. Jeolojik Yk Dzeltme Faktrleri

*Chinese Kriteri
Seed ve Idriss (1971) ince daneli zeminlerin svlama riskine ait art ieren ve literatrde
Chinese Criteria olarak bilinen aada tanmlanan kriteri belirtmitir.
Kil ierigi (%<5m) < 15%
Likit limit < 35% Svlaabilir
w
n
> 0.9w
L

Ancak, zellikle 17 Austos 1999 depreminde Adapazarndaki silt ve dk plastisiteli
killerin yukarda kriteri salamad halde svlat grlmtr. Bunun zerine UC
Berkeleyden Prof. Bray, tebli sahibinin de yer ald lkemiz aratrmaclar ile mterek
almalar gerekletirilmitir. Bu almalar sonucunda Sancio ve di. (2003) gsterildii ve
Sekil 6da zetlendii ekilde Adapazar silt ve killerinin Chinese Kriterini salamad
aka belirlenmitir. Yaplan detayl almalar sonucu Sekil 7de gsterilen yeni bir kriter
nerilmektedir, Bray ve di. (2004). Bu kritere gre
I
p
< 12 ve w
n
/LL > 0.9..................... Svlaabilir
12 < I
p
< 20 ve 0.8 <w
n
/LL < 0.9............. Ara durum, deney yaplmal
I
p
> 20 ve w
n
/LL < 0.8...................... Svlamaz
olarak tanmlanmaktadr.
254

8. OTURMALAR VE YANAL YAYILIMLAR
Yukarda aklanan metot ile svlamaya kar gvenlik faktrnn bulunmas halinde,
FS
l
1.0 iin meydana gelecek oturma ve yanal yaylmlar ok byk mertebelerde olmakta ve
mhendislik yaplarnda byk hasarlar meydana gelmektedir. Belirli bir gvenlik faktr
iin meydana gelebilecek oturmalar Seed ve di. (1985) ve Tokimatsu ve Seed (1987)
yntemleri ile bulunabilir.

Sekil 6. Chinese Criteriann Grafik Presentasyonu. PI< 12 olan numuneler daire ile, 12 < PI
<20 olan numuneler kare ile ve PI > 20 olan numuneler gen ile gsterilmitir. Dolu daireler
Chinese Criterianin her kriterini de salayan numunelerdir. (Sancio v.di., 2003)

Sekil 7. Yeni Kriter (Bray v.di., 2004)
Benzer ekilde yanal yaylmlar iin Ishihara (1993), etin ve di. (2002), etin ve di.
(2004) ve Zhang ve di. (2004) tarafndan nerilen yntemler kullanlabilir.


255

Tm bu metotlardan da grlebilecei gibi oturma ve yanal yaylmlar belirli deerlerin
altnda gereklemesi ancak svlamaya kar gvenlik faktrnn 1.0den byk olmas
halinde gerekleebilmektedir. Dolaysyla, mhendislik yaplarnn yer alaca svlamaya
potansiyel zeminlerin, belirli mhendislik zmleri ile svlamasnn nlenmesi
gerekmektedir.

9. SIVILAMAYA KARI TEMEL MHENDSL ZMLER
Svlamaya kar gvenlik faktrnn arttrlmas iin uygulama metodoloji drt ana grupta
toplanmaktadr.
Ar boluk suyu basnc olumasna mani olunmas
Zeminin yerinde sktrlmas
Zeminin iinde yksek modll kolon oluturulmas
Zeminin yanal hareketlerini snrlamak iin zemini hapsedecek elemanlarn tekili

Bu farkl metodolojileri ieren eitli temel mhendislii uygulamalar Tablo 4de gsterildii
ekilde prefabrik dren, vibroflatasyon, kompaksiyon kazklar, tas kolon, dinamik
kompaksiyon, deep mix ve jetgrout olarak sralanabilir.
Tablo 4 Svlamaya Kar Temel Mhendislii Uygulamalar

(1) hmal edilebilir
(2) Yalnz kumlarda FC < 5%
(3) nce daneli zeminlerde 5% < FC < 35%
(4) Enerjinin daha derine iletilmesi iin tas keson / stone pillar uygulamas, Emrem ve di. (2001)
(5) Ucu kapal tapa ile boru aklarak veya vibroreplacement metodu ile
256

Bu tabloda belirtilen ve lkemizde yaygn bir ekilde 1999 depremi ncesi ve zellikle
sonras kullanlan jetgrout ile zemin iinde yksek modll kolon tekiline ait sistemin
aada alma prensibi, hesap yntemi verilmi ve uygulamadan rneklerle desteklenmitir.
10. ZEMNDE YKSEK MODLL KOLONLAR TEKL
Bu sisteme ait hesap yntemi zsoy ve Durgunolu (2003) tarafndan aklanmtr. Bu hesap
ynteminde Birim Hcre-Unit Cell kavram kullanlmtr. Bu yntemde kolon ve zemin
arasndaki gerilme dalmnn hesabnda deprem halinde kolonlarn ve onlar evreleyen
zeminin deplasmanlarnn ayni olaca tezinden hareket edilmitir. Bu taktirde depremde
oluan kayma gerilmeleri, kolon ile zemin arasndaki rijitlik farkndan dolay, nispeten daha
rijit olan kolonlar zerinde younlaacaktr.
Hesap ynteminde yaplan zemin deitirmesini tanmlamak iin jetgrout kolon kesit alannn
AJG, birim hcre alanna A, oran,
a
r
=A
JG
/A
a
r
, alan oran olarak tanmlanmaktadr. Jetgrout kolonlar arasndaki ara mesafelerin iki ynde
S
H
ve S
V
olmas halinde A=S
H
xS
V
olarak hesaplanr.
Bu taktirde, deplasman artndan zeminin tad kayma gerilmesinin
s
, oluan toplam
kayma gerilmesine, olan oran, S
R
,

bants ile hesaplanmaktadr. Bu bantda, G
r
= Modl oran olarak tarif edilmekte olup,
G
r
=G
jg
/G
s

olarak tanmlanmaktadr. Bu durumda, deprem srasnda oluan kayma gerilmelerinin byk
bir ksm kolonlar tarafndan tandndan, zemin tarafndan tanan,
s
=S
R
x olmaktadr.
Dier bir deyile, daha nce belirlenen CSR deerinin S
R
faktr ile azaltlmas
gerekmektedir.
CSR
design
=S
R
xCSR
SR=f(a
r
, G
r
) olup, dalm Sekil 8de verilmitir. Bu ekilde modl oran aral jetgrout
kolonlar kapsamak zere G
r
=10-150 olarak seilmitir. Bu durumda da svlamaya kar
gvenlik faktr,

olarak hesaplanabilir. Dier bir deyile, slah sonras gvenlik faktr,
, slah ncesi
gvenlik faktr,
, arasnda

257

Sekil 8. Alan Deiim Oran ile Gerilim Azaltm Faktr Deiimi (zsoy ve di. 2001)

bants vardr. Bu yntem kullanlmak suretiyle yaplacak tasarm algoritmas ekil 9da
verilmektedir.

Sekil 9. nerilen Hesap Admlar (zsoy ve di., 2001)

258

11. UYGULAMADAN RNEKLER

17 Austos 1999 Kuzey Anadolu Faynn yrtlmas ile M
w
=7.4 byklnde Kocaeli-
Glck depremi meydana gelmitir. Bu deprem srasnda bu yrede yer alan eitli yaplarn
temel ve temel zemini davranlar detayl olarak incelenmitir, Martin ve di. (2001). Bu
yaplardan svlamaya kar yukarda aklanan jetgrout kolon uygulamas yaplm Glck
Ford Otosan Salamer ve di. (2002) tarafndan, Karamrsel Ipekkagit Fabrikas Durgunolu
ve di. (2003) tarafndan, zmit CarrefourSA ise Durgunolu ve di. (2001) ve Martin ve di.
(2004) tarafndan detayl olarak ett edilmitir. CarrefourSA zmit sahasnda deprem olutuu
tarihte, sahann zemin slahnn yalnz bir ksmnn tamamlanm olmasndan dolay, slah
edilmemi ve edilmi ksmlarn mukayesesi ynnden aada akland zere ok kymetli
bir vaka analizi oluturmutur.
zmit Carrefoursa Sekil 10da grld gibi yaklak 55,000m
2
alan zerine kurulan ve KAF
hattna 5 km mesafede yer alan bir ticaret merkezidir. Bu sahada zemin ettleri sonucu
belirlenen zemin artlar Tablo 5 ve Sekil 11de zetlenmektedir. Grld gibi 6.5m-9.0m
arasnda yer alan siltli kum, SM, ile kumun zerinde ve altnda yer alan dk plastisiteli
ML/CL, siltli-kil tabakasnn svlama riski ynnden deerlendirilmesi gerekmektedir.

259

Sekil 10. Deprem sonras gzlenen hasarlar ile slah edilmi ve edilmemi alanlar gsteren
Carrefoursa alveri merkezi yerleim plan (Martin v.di., 2004)

260

Tablo 5 Carrefour-SA Izmit Sahasi Ortalama Dane boyutu ve Indeks zellikleri

ekil 11. Carrefoursa zmit Sahas Islah ncesi Tipik Geoteknik Parametreleri (Martin v.di.,
2004)

261

Bu deerlendirme sonucu, Sekil 12de gsterilen jetgrout kolonlarn ina edilmesi
nerilmitir. Bu uygulama sonucu aklanan ynteme gre SM-SP iin a
r
=%7 ve G
r
=30-50,
S
R
=0.22-0.32, S
Rav
=0.27, ML-CL iin ise a
r
=%2 ve G
r
=100 iin S
R
=0.28 olarak bulunmutur.

Sekil 12. Carrefoursa sahas alveri merkezi yaps altnda uygulanan slah ilte jetgrout
yerleimi. lave kolonlar ilave tama gc amacyla uygulanmtr. Bina altndaki ortalama
deitirme oran SM tabakada %7 stteki tabakada ise %2dir.
Bu durumda yine bu makalede aklanan yntemlerle hesaplanan slah ncesi ve sonras CSR
erileri ile CRR erisi Sekil 13de verilmitir. Bu ekilden grld gibi deprem ncesi
kolonlarn tekil edildii blgelerde, deprem srasnda svlama beklenmemektedir. Nitekim
deprem sonucu yaplan gzlemler de bu sonucu teyit etmitir. Zemin slahnn deprem
esnasndaki etkinlii eitli kesimlerde uygulanan slah, slah olmakszn ngrlen davran,
gzlenen davran ve slahn gzlenen etkinlii olarak Tablo 6da zetlenmektedir.
262

Islah yaplmam C blgesinde, n ykleme dolgusu altnda prefabrik drenlerle
konsolidasyonun gereklemesinin izlenmesi iin yerletirilen oturma kolonlar, slah
yaplmam bu blgede, deprem srasnda zeminin svlama ynnden davran ve oluan
oturmalar hakknda ok nemli bilgiler salamtr. Nitekim oturma kolonlarnda llen
dey deplasmanlarn derinlikle deiiminden, siltli kum-SM tabakas kadar, dk plastisiteli
silt-ML tabakasnn da depremde svlatn veya buna bal nemli dey deplasmanlar
gsterdiini kantlamtr. Bu bulgu, ince daneli zeminler zerinde bu teblide de daha nce
akland vehile zellikle Adapazar depremi sonras yaplan almalar sonucu bulunan
yeni sonularla uyumaktadr.

Sekil 13.Carrefoursa sahasnda temsili zemin koullar altnda svlama analizi sonular.
(Kesikli izgi ile gsterilen devirsel diren oran nykleme yaplmayan alanlar iindir, dz
izgi ile gsterilen ise 3.3 m yksekliinde nykleme dolgusu yklenen ve kaldrlan
nykleme sonucu ar konsolidasyon oran sonras artan svlama direncidir.)
Dier bir deyile Chinese Kriterine gre, svlama riski kapsamna alnmamas gereken ML
zemininin svlama kapsamnda deerlendirilmesinin daha doru bir yaklam olaca, bu
tarz dk plastisiteli silt ve killerin de svlamaya kar zemin slah ynnden detayl olarak
ett edilerek deerlendirilmesi gerekliliini ortaya konmutur.

263

12. ZET VE SONULAR
1. lkemizde meydana gelen 17 Austos 1999 ve 12 Kasm 1999 Dzce depremleri
sonucunda ve lkemizin byk bir kesimindeki mevcut sismik aktivite dolaysyla,
eitli inaat mhendislii yaplarnn yer seiminde, mevcut zemin artlar ve
bunlarn deprem ykleri altndaki davranlarnn belirlenmesi daha da nem
kazanmtr.
2. Bu yaplarn temel mhendislii tasarmlarnda, tasarma esas zemin artlarnn
belirlenmesi iin zeminlerin dinamik ykler altndaki davranlarn da iren yeterli ve
gvenilir bir geoteknik modelleme yaplmas art ve kanlmazdr.

Tablo 6 Carrefoursa zmit Zemin Islahnn Deprem Esnasnda Gzlenen Etkinlii, (Martin
ve di., 2004)

3. Jetgrout yntemi ile ilgili lkemizdeki yaygn kullanmdan rnekler verilmi, kolon
tekili ile ilgili uygulama parametreleri ve kalite kontrol yntemleri tartlmtr.
4. Sismik parametrelerin belirlenmesi halinde tanmlanan geoteknik modeli kullanmak
suretiyle deprem ykleri altnda zemin ve temel davranlar ile ilgili riskler mevcut
metotlarla deerlendirilebilir ve gvenlik faktr iyi bir yaklamla nceden
hesaplanabilir.
5. Svlamaya kar direnci olan zeminlerin tanmndaki Chinese Kriterinin son
senelerde zellikle 1999 depremi sonras ince daneli zeminler zerinde yaplan
264

deneyler sonucu, baz koullarda geerli olmad belirlenmi ve bu tr zeminler iin
yeni bir neri getirilmitir.
6. Gvenliin yeterli olmad yerlerde, eitli temel mhendislii zemin iyiletirme
ve/veya takviye yntemleri ile, ilerideki potansiyel depreme kar gvenlik istenilen
seviyeye ykseltilebilir.
7. Bu temel mhendislii tasarmlar,
mevcut zeminin sktrlarak, sismik ykler altndaki kayma dayanmnn arttrlmas,
vibroflotasyon, dinamik kompaksiyon, vb. gibi;
deprem ykleri altnda ar boluk suyu basncnn sratle drenaj ile zeminin tekrarl
ykler altndaki kayma dayanmnn azalmasn nlemek, akl dren, prefabrik dren gibi;
zeminin hem sktrlarak, hem de ar boluk suyu basncnn sratle drenajna
imkan tanyan, vibroreplacement metodu ile tas kolon tekili gibi;
zemin iinde rijitlii deformasyon modl byk elemanlar tekili ile jetgrout ve
deep mix yntemleri ile zemine gelen deprem kayma gerilmelerinin azaltlmas
yntemlerini iermektedir.
8. Yksek modll kolonlarn sistematik olarak yap altnda belirli aralklarlatekil
edilmesi halinde tasarm iin bir yntem gelitirilmitir.
9. Bu yntemin uygulanmas ile, zmit Carrefoursa rneinde, uygulamann 17 Austos
1999 depremindeki davran ile ilgili bilgiler verilmi ve yntemin geerlilii
kantlanmtr.
10. Yksek modll kolonlar eitli dier geometrik tasarmlarla uygulanabilmekte ve bu
taktirde bir snrlama yaps oluturularak, zeminin yanal yaylm ve dey
deplasmanlarn snrlayabilmektedir.
11. Yksek modll kolonlarn, yeni yaplarda olduu kadar, mevcut yaplarda da
sonradan uygulanabilir olmas, dier metotlara gre byk bir avantaj salamaktadr.
Kolon tekili zel makineler ile ok sinirli boyutlardaki bodrum kat demesinden
yaplabilecei gibi,yap evresinde de uygulanmak suretiyle gerekletirilebilmektedir.

TESEKKR
Tam otuz sekiz yl nce T naat Fakltesinde rgencisi olarak beni Zemin Mekanii ile
tantran rahmetli hocam Ord. Prof. Dr. Ing. Hamdi Peynirciolu ansna her iki ylda bir
deiik konuda hazrlanan teblilerden altncsn sunmak grev ve onurunu sahsma tevdi
eden Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Trk Milli Komitesine teekkr bir bor
bilirim.
Bu tebliin hazrlanmas esnasnda gsterdikleri yardm ve katklardan dolay, Zeta Zemin
Teknolojisi A.S.den, n. Yk. Mh. Turhan Karadaylara, Dr. Canan Emreme, n. Yk.
Mh. Rasim Tmere ve n. Yk. Mh. Emel Hacialioluna teekkr ederim.
KAYNAKLAR
AKDOGAN, M., EROL, O., ERGUN O., (1996), Tas Kolonlarn Performans-Bir Vaka
Analizi, ZMTM 6. Ulusal Kongresi, 24-25 Ekim 1996, pp. 370-381, Dokuz Eyll
niversitesi, zmir
ASCE (1997) Soil Improvement and Geosynthetics Commitee Report, Ground Improvement
Ground Reinforcement , 17-19 July 1997, GSP No:69, pp. 1-371, Utah


265

BRAY, J. D., SANCIO, R. B., RIEMER, M. and DURGUNOGLU, H. T. (2004),
Liquefaction Susceptibility of Fine Grained Soils Proceedings 11
th
ICSD and 3th
ICEGE, 7-9 January 2004, UC Berkeley, California, U.S.A
CANDOGAN, A., YILMAZ, E., SAGLAMER, A., (2000), Jet Grout Teknii ile Yaplan
Zemin yiletirmelerinde Kalite Kontrolne Ynelik Testler Gebze-Adapazar ve zmir
Doalgaz, Afin-Elbistan B Termik Santralleri, ZMTM 8. Ulusal Kongresi, 26-27
Ekim 2000, pp. 301-309, ITU, stanbul
ETIN, K. , YOUD, T.L., SEED, R. B., BRAY, J. D., SANCIO, R. B., LETTIS, W.,
YILMAZ, M. T., DURGUNOGLU, H.T. (2002) Liquefaction -Induced Ground
Deformations at Hotel Sapanca During Kocaeli (zmit), Turkey Earthquake, Soil
Dynamics and Earthquake Engineering Journal, Elsevier Science Ltd., 2002, Vol. 22,
pp. 1083-1092
CETIN, . K., YOUD, L. T., SEED, R. B., BRAY, J. D., DURGUNOGLU, LETTIS, W.,
YILMAZ, T. M. (2004) Liquefaction-induced Lateral Spreading at Izmit Bay During
the Kocaeli (zmit)-Turkey Earthquake, ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, (to be published), 2004.
CUBRINOVSKI, M., ISHOHARA, K., (2001), Analysis of the Performance of an Oil-tank
Pile Foundation in Liquified Deposits Proceedings of Satellite Conference Lessons
Learned From Recent Strong Earthquakes, August 24, 2001, Istanbul
DAVIES, M.C.R., SCHLOSSER, F. (Editors), (1997), Ground Improvement Geosystems,
Densification and Reinforcement, Proc. Third IC. Ground Improvement Geosystems,
London
DURGUNOGLU, H. T., TOGROL, E. (1995a). CPT in Turkey, National Report CPT95
International Symposium on Cone Penetration Testing, 4-5/10/1995, Vol.1, pp. 243252,
Linkping, Sweden.
DURGUNOGLU, H.T., NUR, O., AKBAL, ., KULA, H. F., IKIZ, S., OLGUN, C.G.
(1995b). A Case Study on Determination of Soil Improvement Using CPT CPT95
International Symposium on Cone Penetration Testing, Vol. 2, pp. 441-446, Linkping,
Sweden.
DURGUNOGLU H. T., KULA, H. F., ORU, K., EMREM GE C., EKER, F. S. (2000a),
A Case History of Jetgrouting Column Application in Turkey, 4
th
International
Conference on Ground Improvement Geosystems, Helsinki, June 7-9, 2000
DURGUNOGLU, H. T., KARADAYILAR, T., BRAY, D. J., SANCIO, R. B, NALP, A.
(2000b), Svlam Zeminlerde Zemin Davran Modellemesinde Kullanlan Zemin
Aratrma Yntemleri- Adapazar rnei, ZMTM 8. Ulusal Kongresi, 26-27 Ekim,
2000, stanbul
DURGUNOGLU, H. T., EMREM, C. , KARADAYILAR, T., MITCHELL, J. K., MARTIN,
1 J. R., OLGUN, C. G. (2001), Case History for Ground Improvement Against
Liquefaction Carrefoursa Shopping Center-Izmit, Turkey, Proceedings of Satellite
Conference Lessons Learned From Recent Strong Earthquakes, August 24, 2001,
Istanbul
DURGUNOGLU, H. T., KULA, H. F., ORU, K., YILDIZ, R., SICKLING, J., BOYS, I.
E., ALTUGU, T:, and EMREM, C., (2003), A Case History of Ground Treatment with
Jet Grouting Against Liquefaction for a Cigarette Factory in Turkey, Grouting and
Grout Treatment, February 2003, New Orleans, USA
DURGUNOGLU, H. T., YILMAZ, O., KALAFAT, M., KARADAYILAR, T., ESER, M.
(2004a), An Integrated Approach for Characterization and Modeling of Soft Clays
Under Seismic Loading; A Case Study, Proceeding 11
th
ICSD and 3
th
ICEGE, 7-9
266

January 2004, UC Berkeley, California, U.S.A
DURGUNOGLU, H. T., CHINCHELLI, M., IKIZ, S., EMREM, C., HURLEY, T., and
CATALBAS, F. (2004b), Soil Improvement with Jet-Grout Columns; A Case Study
from the 1999 Kocaeli Earthquake, Proceedings of Fifth International Conference on
Case Histories in Geotechnical Engineering New York, N.Y., April 13-17, 2004
DUZCEER, R., GKALP, A., (2002), Akaryakt Tank Temellerinin Tas Kolonlarla
yiletirilmesi ZMTM 9. Ulusal Kongresi, 21-22 Ekim 2002, pp. 454-463, Anadolu
niversitesi, Eskiehir
DUZCEER, R., GKALP, A., (2003), Construction and Quality Control of Jet Grouting
Applications in Turkey, Proceedings Third I.C. Grouting & Ground Treatment, GSP
No 120, 10-12 Febr, 2003, pp. 281-293, New Orleans
EMREM, C., SPAULDING, C., DURGUNOGLU, H. T., and VARAKSIN, S. (2001), A
Case Study of Soil Improvement Against Liquefaction-Carrefoursa Shopping Center
Izmir, Turkey, Proceedings of the 15
th
International Conference on Soil Mechanics and
Geotechnical Engineering, Istanbul, pp. 1737-1742
ERGUN, M.O., (1992), Design and Performance of Two Port Silos on Improved Ground,
Grouting, Soil Improvement and Geosynthetics, GSP NO 30, 23-25 Feb. 2002, pp. 842-
854, New Orleans
GOUVEMONT, D., (1998), State-of-the-art in Europian Grouting, Ground Improvement,
ISSMGE, Thomas Telford, Vol 2, No 2 pp. 51-67
GKALP, A., DUZCEER, R., (2002), Jet Grout Uygulamas in Kalite Kontrol, Sal
ve Gvenlii Denetimi, ZMTM 9. Ulusal Kongresi, 21-22 Ekim 2002, pp. 574-583,
Anadolu niversitesi, Eskiehir
IDRISS, I. M., BOULANGER, R. W. (2004) Semi-Empirical Procedures for Evaluating
Liquefaction Potential During Earthquakes Proceedings 11
th
ICSD and 3th ICEGE, 79
January 2004, UC Berkeley, California, U.S.A.
ISHIHARA, K., (1993) Liquefaction and Flow Failure During Earthquake, The 33rd
Rankine Lecture, Gotechnique, Vol.43 (3), pp.351-415.
KAUSCHINGER, J.L., PERRY, E.B., HANKOUR, R., (1992), Jet-Grouting:State-of-the
Practice, Grouting, Soil-Improvement and Geosynthetics, 25-28 Feb. 1992, GSP
No:30, pp.169-181, New Orleans
KESKIN, N., ve IMEN, O., (2002), Zemin yiletirmesinde Jet-Grout Yntemi
Kullanlmas zerine Bir Uygulama, ZMTM 9. Ulusal Kongresi, 21-22 Ekim 2002,
pp. 641-647, Anadolu niversitesi, Eskiehir
LUNARDI, P., (1977), Ground Improvement by Means of Jet-Grouting, Ground
Improvement, ISSMFE Thomas Telford, Vol 1 No:2, pp. 65-86
MARTIN, J. R., MITCHELL, J. K., OLGUN, C. G., DURGUNOGLU, H. T., and EMREM,
OGE C. (2001), Performance of Improved Ground During the 1999 Turkey
Earthquake, Geotechnical Special Publ. No.113, Foundation and Ground
Improvement, ASCE-Geo Institute, pp.565-579
MARTIN, J. R., OLGUN, C. G., MITCHELL, J. K., DURGUNOGLU, H.T. (2004), High
Modulus Columns for Liquefaction Mitigation, ASCE, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, Vol. 130, No.6, June 2004
MUT, T., (1987), Jet-Grouting Metodu ile Zemin Islah, ZMTM 2. Ulusal Kongresi, 1113
Mays 1987, pp. 437-443, Boazii niversitesi, stanbul
NATIONAL RESEARCH COUNCIL (NRC), (1985), Liquefaction of Soils During
Earthquakes, National Academy Press, Washington D.C.
ZSOY, B., DURGUNOGLU, H. T., (2003), Svlama Etkilerinin Yksek Kayma Modll
Zemin-imento Karm Kolonlarla Azaltlmas, 5. Ulusal Deprem Mhendislii

267

Konferans, 26-30 Mays 2003, stanbul
PORBAHA, A., RAYBAUT, J.L., NICHOLSON, P., (2001), State-of-the-art in
Construction Aspects of Deep Mixing Technology Ground Improvement ISSMGE,
Thomas Telford, Vol 5 No:3, pp. 123-140
ROBERTSON, P.K., FEAR, C. E. (1997) Cyclic Liquefaction and Its Evaluation Based on
SPT and CPT Proceedings of the NCEER Workshop on Evaluation of Liquefaction
Resistance of Soils, Technical report NCEER-97-0022, pp.41-87, 1997.
SAGLAMER, A., DZCEER, R., GOKALP, A., YILMAZ, E. (2002) Ground Improvement
by Jet Grout Columns for the Foundations of an Automobile Plant in Turkey Deep
Foundations 2002, Proceedings of the International Deep Foundations Congress 2002,
February 14-16, 2002, Orlando, Florida, GSP No.116.
SANCIO, R. B., BRAY, J. D., REIMER, M. F., DURGUNOGLU, H. T., (2003) An
Assesment of the Liquefaction Susceptibility of Adapazari Silt, Pasific Conference on
Earthquake Engineering, paper no.172
SEED, H. B. (1979) Soil Liquefaction and Cyclic Mobility Evaluation for Level Ground
During Earthquakes, Journal of Geotechnical Engineering Division, ASCE,
Vol.105(GT2), pp.201-255, 1979.
SEED, H. B., IDRISS, I. M. (1971) Simplified Procedure for Evaluating the Soil
Liquefaction Potential, Journal of the Soil Mechanics and Foundations Division.
ASCE, Vol.97(SM9), pp.1249-1273, 1971.
SEED, H. B., IDRISS, I. M. (1982) Ground Motions and Soil Liquefaction During
Earthquakes, Earthquake Engineering Research Institute, 1982.
SEED, H.B., TOKIMATSU, K., HARDER, L. F., CHUNG, R. (1985) Influence of SPT
procedures in soil liquefaction resistance evaluations, Journal of Geotechnical
Engineering, ASCE, Vol.111(12), pp.1425-1445, 1985.
TOGROL., E., (1994),Temel Takviyesi Yntemlerine Yeni Bir Bak, Ord. Prof. Dr. Ing
Hamdi Peynirciolu 1. Konferans, ZMTM 5. Ulusal Kongresi, pp. 887-918, ODTU,
Ankara
TOGROL, E., (1998), Jet-Grout Kolonlarn Yapmnda Kalite Denetimi, ZMTM 7.
Ulusal Kongresi, 22-23 Ekim 1998, pp. 393-402, Yldz niversitesi, stanbul
TOKIMATSU, K. SEED, H.B. (1987), Evaulation of Settlements in Sands Due to
Earthquake Shaking, Journal of Geotechnical Engineering, ASCE, Vol.113 (GT8),
pp.861-78
YINEKARA, R., TERASHI, M., SHIBAZAKI, M. (editors), (1996), Grouting and Deep
Mixing, Proceedings of IS-Tokyo96 2
nd
IC Ground Improvement Geosystems, Vols
1-3, Tokyo
YOUD, L. T. v.d. (21 farkli yazar) (2001) Liquefaction Resistance of Soils: Summary
Report from the 1996 NCEER and 1998 NCEER-NSF Workshops on Evaluation of
Liquefaction Resistance of Soils, Journal of Geotechnical and Geoenvironmental
Engineering, ASCE, Vol.127(10), pp.817-833, 2001.
YOUD, L., T., and IDRISS, I.M., eds (1997), Proc. NCEER Workshop on Evaluation
Liquefaction Resistance of Soils, NCEER, Buffola, Newyork
YOUD, L.,T, BARDET, J.P., BARY, J.,D., (eds), (2000), Kocaeli, Turkey Earthquake of
August 17, 1999 Reconnessance Report, Earthquake Spectra, Supplement Vol 16.
ZHANG, G., ROBERTSON, P.K., BRACHMAN, R. W. I. (2004) Estimating Liquefaction-
Induced Lateral Displacements Using the Standard Penetration Test, Journal of
Geotechnical and Geoenvironmental Engineering, ASCE, Vol.127(10), pp.817-833,
2001.

268

271

P PP P P PP PR RR R R RR RO OO O O OO OF FF F F FF F. .. . . .. . D DD D D DD DR RR R R RR R. .. . . .. . S SS S S SS S F FF F F FF FE EE E E EE EY YY Y Y YY YZ ZZ Z Z ZZ ZA AA A A AA A N NN N N NN N C CC C C CC C O OO O O OO O L LL L L LL LU UU U U UU U
S ST TA AN NB BU UL L N N V VE ER RS S T TE ES S

1974te Boazii niversitesi, naat Mhendislii Blmnden lisans ve 1976da ngiltere Sheffield
niversitesi, naat Mhendislii Blmnden yksek lisans derecelerini almtr. 1976- 1982 yllar arasnda,
almalarna uygulamada naat Mhendisi olarak devam etmitir. 1983 ylnda Boazii niversitesi, naat
Mhendislii Blmnde doktora eitimine balam ve 1986 ylnda doktora derecesini almtr. 1982-1993
yllar arasnda Anadolu niversitesi, Meslek Yksek Okulunda r. Gr., 19871989 yllar arasnda Anadolu
niversitesi, Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blmnde Yrd. Do. Dr., 1989 1993 yllarnda
Do. Dr. olarak grev almtr. 1993 ylnda stanbul niversitesi, Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii
Blm Geoteknik Anabilim Dal Bakanl grevini stlenmitir. 1996 ylnda Profesr unvann almtr.

20042005 yllar arasnda stanbul niversitesi, Fen Bilimleri Enstits Mdrl yapan Prof. Dr. S. Feyza
iniciolu 1998-2007 yllarnda stanbul niversitesi, Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm,
Blm Bakanl grevini yrtmtr. 2010 ylnda tekrar bu grevi stlenmi olan Prof. Dr. Feyza zer
iniciolu halen ayn blmde Blm Bakan, retim yesi ve Anabilim Dal Bakan olarak grevini
srdrmektedir. Balca alma Konular; Zeminlerin statik ve dinamik davran, Yumuak zeminler, Dolgular
ve yatay ykl kazklar, Zemin iyiletirmesi, Zemin aratrmalar, Geni alan arazi gvenlik deerlendirme ve
mikro blgeleme, Temeller ve zemin yaplar, Zemin-yap etkileimidir. Ulusal-uluslararas birok yayn ve
kitab bulunan Prof. Dr. S. Feyza NCOLU eitli ulusal ve uluslararas mesleki kurulularn yesidir.
Zemin ve Temel Mhendislii Trk Milli Komitesi ynetim kurulu yesi ve genel sekreteridir. Ulusal ve
uluslararas projelerde yrtc ve/veya alan pozisyonlarnda bulunmu, yksek lisans ve doktora tezlerinde
tez danmanl yapmtr.

272

VII. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans

273

1. GR
Klasik Zemin Mekanii zemin denen doal malzemenin davrann mekanik ve ampirik
hesaplarla saysal olarak tanmlayarak mhendislik uygulamalar iin tarihsel hizmetini
laykyla yerine getirmitir. Ancak Klasik Zemin Mekanii hesaplar, genel geoteknik
problemlerin her tipi ve her durumu iin geerli olduu tartma gtren ok sayda ve deiik
kabuller de iermektedir. Zemin Mekanii teori ve hesap yntemlerinde zemin davrann
daha doru ve zeminin gerek yapsna uygun olarak tanmlamak zere son 20-30 yldr
nemli gelimeler olmutur. nsanolunun yaamnn balangcndan bu yana yaplar zemin
zerine veya iine oturmaktadr, fakat buna ramen Zemin Mekanii naat Mhendisliinin
olduka yeni alanlarndan bir tanesi olarak kabul edilir. Yeni olmas zeminin mekanik
davrann tanmlamak zere gerilme ve deformasyon durumunun bulunmasnda karlalan
zorluklardan kaynaklanmaktadr. 1925lerden itibaren Zemin Mekanii biliminin geliimi
byk lde Zemin Mekanii biliminin babas olarak tanmlanan Karl Terzaghinin nclk
ettii dorultuda olmutur. Bu dorultuda Zemin Mekanii Biliminde, genellikle belli idealize
artlar altnda yaplan deneyler sonucunda, eitli teoriler ve formller elde edilmitir. Ancak
idealize artlarn ve deney koullarnn benzerinin arazide gereklemesi ok kolay deildir.
Zemin deikendir ve geoteknik problemlerinin zmnde gereken mhendislik yaklam,
naat Mhendisliinin dier alanlarnda gereken mhendislik yaklamndan farkldr. Dier
taraftan proje artlar da deikendir, yle ki geoteknik mhendisleri bakmndan hibir
uygulama dierinin ayn deildir. Dier dallarda yap malzemelerinin mukavemet ve
boyutlar tasarm mhendisi tarafndan tayin edilmektedir, ancak geoteknik mhendisliinde
geomalzemelerin (zemin ve kaya) mukavemet ve boyutlar proje gereksinimlerine gre
dorudan belirlenemez. Tersine proje ihtiyalar projenin yaplaca alanda mevcut olan
durum ve olanaklara gre ayarlanmak ve belirlenmek durumundadr. Bunlara ilave olarak
zemin davran ve parametreleri arazide yaplan uygulama srasnda da deiim
gstermektedir. Yap ile etkileim halinde olan zemin davrann tasarm aamasnda
ngrmek amacyla 1920lerin sonlarndan bu yana nemli gelimeler olmu, yapsal
modeller retilmi, zemin modelleme teknikleri gelitirilmitir. Tm bu gelimelere karn
tasarm aamasnda ngrlen zemin davran ile arazide gzlenen davran arasnda
uygulamada sorunlara yol aan farkllklar sklkla bulunabilmektir. Zemin aratrmalarnn
nihai amacnn uygulamaya hizmet etmek olduu anlayyla bu almada Zemin Mekanii
Biliminde geerli olan yapsal teori, saysal modelleme, fiziksel modelleme ve gzlemsel
yntem gibi zemin davrann ngrmeye ynelik aralarn faydal ve eksik ynleri
tartlmtr. Ayn ama dorultusunda bu almada arazideki davrann en iyi arazideki
lmlerle kendisini ifade ettii dnlm ve arazide gzlenen deformasyon ve boluk suyu
basnlarnn yapsal davran analiz etmek bakmndan ana girdi olarak kullanlmasnn
nemi vurgulanmaya allmtr. Bu almann son blmnde ise stanbul niversitesi
Prof. Dr. S. Feyza iniciolu
274

Geoteknik Anabilim Dalnda gelitirilen arazi lmlerine dayal tasarm yntemleri
sunulmaktadr.
2. ZEMN MEKAN BLMNN GELM SREC VE YAPISAL MODELLER
2.1 YAPISAL DAVRANI ANLAYIININ GELM
Doygun bir zemin iin gerilme durumu Terzaghi (1936) tarafndan tanmlanm ve o tarihten
itibaren Zemin Mekanii bir bilim haline gelmitir. Zemin Mekaniini bir bilim haline
getiren Zemin Mekaniinin kurucusu Karl Terzaghi (1939) ylnda verdii James Forrest
konferansnda gemi 25 ylda Zemin Mekaniinde salanan gelimeleri konu balklar
altnda vermitir. Ayn ekilde Theoretical Soil Mechanics (1943) kitabnda yer alan konular
Klasik Zemin Mekaniinin zm getirdii belli bal konular olarak ifade edilebilir. Bu
kapsamda 20. yzyln balarnda zemin davran tanm ve modellerinde geerli iki teori
vardr. Bunlar:

Dorusal elastik zemin davran
Limit denge durumu (olas kayma dzlemleri zerinde kayma mukavemetinin mobilize
olmasna dayanan ktlesel analiz)

olarak tanmlanabilir. Limit denge teorilerinin temeli Coulomb (1773) ve Rankine (1857)nin
almalarna dayanmaktadr. stinat yaplar, yzeysel temeller, kazk tama gc hesaplar
limit denge anlay ile gelitirilmitir.

Terzaghi 150 yldr kullanlmakta olan Coulomb kanununa boluk suyu basnc kavramn
ilave etmitir. Rlatif skla bal olarak kayma direnci asn tanmlamtr. Sznt
basnlar, eri gme yzeyleri ve duvar hareketlerinin etkisini incelemitir. Formller
ncelikle kuru zemin iin gelitirilmi fakat doygun zeminlere de uygulanmtr.

Karl Terzaghinin almalar ile Zemin Mekaniinin bilimsel bir disiplin olarak
tanmlanmasn takiben

efektif gerilme prensibi
tek ynl konsolidasyon teorisi ve beraberinde boluk suyu basnc retimi ve
snmlenmesi mekanizmas,
ar konsolidasyon oran kavram ve etkilerinin nem kazanmas.
Taylor (1948)in kesme etkisi altndaki zeminlerde genileme (dilatancy) ve
mukavemet arasndaki ilikiyi ortaya karan almalar


275

zemin mekanii anlayna byk katklar getiren yapsal davran bulgulardr.

Bishopn eksenli basn deneyini gelitirmesinden sonra 1960lardan itibaren zeminlerin
dorusal olmayan davran konusunda nemli bilgi birikimi olmutur (Bolton 1999). Bunun
sonucunda yeni elasto-plastik zemin modelleri ortaya kmtr. Bu dnemdeki gelime
ksaca;

Metal plastisitesi kanunlar ile hacimsel pekleme anlayn birletiren Cam kili
teorisi
Snrsz kayma gmesi olarak tanmlanan kritik durumlarla normal skma durumlar
arasnda akma yzeyleri aracl ile balant kurulmas
eksenli gerilme izli deneylerle zeminin balangtan gmeye kadar gerilme
davrannn takip edilmesi ve bylece elastik davrann ardndan
o genileme ve yumuama veya
o skma ve pekleme
mekanizmalarndan biri ile nihai kritik duruma ulalmas davrannn anlalmas

eklinde zetlenebilir. Buna bal olarak 20.yzyln son dneminde yapsal modellerin
gelitirilmesinde hzl bir art gzlenmitir. Bu modeller esas olarak plastisiteye dayanmakla
birlikte daha karmak davran zelliklerini yanstabilme amacn tamaktadr.

Zeminin tipik karakteristikleri olduka ok saydadr. Bunlardan bazlar aadaki gibi
listelenebilir.

Su, zemin tanesi ve havann ok fazl karm olan, doygun ve doygun olmayan
zeminlerde efektif gerilme
Yapsal veya gerilme etkisiyle anizotropi
Tekrarl (evrimsel) yk etkisi ve svlama
evrimsel deformasyon
Deformasyon ve gerilme hz etkisi, viskoelastisite, viskoplastisite
Younluk ve evresel basnca baml davran
Pekleme ve yumuama karakteristikleri
Gerilme ekseni dn
Blgesel deformasyon birikmesi ve stabilite bozulmas
Sreksizlikler
Degradasyon (bozunum) ve mikro yaplarn gelimesi
Is bamll
Elektrik zellikler, dielektrik sabitler ve iletkenlik

Yukardaki listeye eklenebilecek baka davran zellikleri de bulunmaktadr. Bu davran
zelliklerinden bazlar yapsal modellere dahil edilmitir.

276

zellikle elastoplastisite, pekleme ve genileme davran gnmzde hemen hemen tm
modellere girmi durumdadr. Tekrarl yk etkisi ve svlama, anizotropi, krip veya
viskoplastisite davranlarn da ieren modeller bulunmaktadr. Ancak, ne var ki bu
modellerin ounun gerek davran ngrebilme yeterlilii konusunda kukular da sz
konusudur.

2.2. YAPISAL MODELLERN DEERLENDRLMES
2.2.1. Yapsal Modellerin Uygulamaya Aktarlabilme Durumu
20. yzyln son eyreinde, anizotropi, svlama, yalanma vb. gibi karmak zemin
davrann modellemek iin gelitirilen plastisiteye dayanan yapsal (constitutive) modellerin
saysnda hzl bir art olmutur. Fakat ne yazk ki bu modellerden ok az ayrntl test verisi
ile uyumlu sonular vermektedirler. Test verisi ile uyumlu sonular veren modeller ise ok
sayda karmak parametrelerin kullanmn gerektirir. Genellikle sofistike laboratuvar
deneylerinin sonularna eri oturtulmas yoluyla elde edilen bu parametreler zaman ve
ekonomi asndan avantajl deildir. Ayrca yapsal modellerin yeterlilii konusunda ciddi
tereddtler de sz konusudur, yle ki bu modellerin sahipleri bile birbirlerinin modellerinin
yetkinliini tartmaktadrlar. Bu durum bu modellerin tasarm iin kullanabilirliini
snrlamakta, gvenilirliini sarsmaktadr.

Yapsal modelciler ve tasarm mhendisleri arasnda derinleen bu uurum
sonucunda,bilimsel birikimin ve yeniliklerin uygulamaya aktarlmasnda zorluklar
yaanmaktadir. Uygulama ve tasarm mhendisleri uygulanabilirlii kstl, ama uygulamas
daha kolay modellere ve zemin tanmlama yntemlerine daha ok rabet etmektedirler. ou
mhendis hala dorusal elastisite modl kullanmaya ve uygun olmayan kohezyon ve kayma
deerleri semeye devam etmektedir. rnein hala kilin, kohezyonlu yaps nedeniyle isel
srtnme zelliine sahip olmadn dnen mhendisler bulunmaktadr. Uygulama aral
dar olan daha ilkel yntemlerin avantaj, uygulamac mhendis tarafndan daha iyi
anlalabilmesidir. Daha ok parametre gerektiren yapsal modelleri uygulamaya sokmak
yerine, gzlem ile az sayda parametresi yenilenen ve uygulama mhendisi tarafndan ierii
daha iyi anlalan ilkel modellerin kullanm daha gvenli bulunmaktadr.

Zemin davrann modellemek bakmndan nihai ama, zemin davrann tarif etmek iin
kullanlacak parametrelerin fiziksel anlamn genileterek saylarn azaltmak olmaldr ve
ancak bylelikle geoteknik mhendislerinin yapsal modellemeyi tanyarak ve
anlamlandrarak kullanabilmeleri salanacaktr.

Aslnda aratrmalar tm zeminlerin tamamnn birbirlerine benzer ekilde davrandn
gstermektedir. Bu durumun siltlerden akllara kadar tm granler zeminler iin geerli
olduu kontroll artlar altnda yaplan laboratuar deneyleriyle kantlanm durumdadr. Tm
granler zeminlerin davrannn temelde ayn olduu fikri bunlarn davranlarnn basit ve

277

temel bir takm kural ve prensiplerle ifade edilebilecei sonucunun ortaya kmas demektir.
Hatta kil zeminlerin de aslnda taneli zeminler olduu dikkate alnarak kil zeminlerin temel
davran da bu temel prensipler erevesinde ifade edilebilir. Farkllk ise byk lde tane
boyutlarnn kkl sebebiyle davran srecinin sresinden kaynaklanr.

Zemin aratrmalarnn temel amac pratik bakmdan anlay ve uygulamada gelimelerin
salanmasdr. n hesaplama ile uygulama arasnda en byk uyumazlk zeminlerin oturma
ve deformasyon davrannn hesabnda ortaya kmaktadr. Deformasyon geliiminin
hesaplanmas ile ilgili sorunlar baz temel davran zelliklerinin klasik konsolidasyon
hesaplar ile yanstlamadnn bir gstergesidir. Aslnda deformasyon hesaplarnn doru
yaplabilmesi zemin tepki zelliklerinin ve davran deiiminin doru tayin edilebilmesi
demektir. Bu bilgi gerilme ve mukavemet hesaplarna da dorudan yansyarak zeminin
toplam davrannn daha iyi anlalmasn salayacaktr. Bu farklln sebeplerinin analiz
edilmesi gereklidir.

2.2.2. Tek Ynl Konsolidasyon Teorisi le lgili Sorunlar
Toplam oturma hesaplarnda e-log p kavramndan ve klasik tek boyutlu konsolidasyon
teorisinden yararlanlmaktadr. Boluk suyu basncnn snmlenme srecini esas alan klasik
konsolidasyon teorisi hibir deiiklik yaplmakszn zamana bamllk veya zaman etkisini
hesaplamak iin kullanlmaktadr. Bu konudaki uluslararas uygulama aadaki sonular
ortaya karm bulunmaktadr.

Yeterli zemin etd yaplmsa, uygulanan laboratuvar deney yntemleri ve yorumlar
doru ise toplam oturma hesaplar kabul edilebilir geerlilikte olmaktadr.
Dier taraftan sre veya oturma hz hesaplar ou durumda neredeyse inanlmaz
boyutlarda yanl sonular vermektedir. Bu yanllklarn boyutlar ne yazk ki
projenin bykl ile artmaktadr. zellikle yumuak zeminler zerindeki byk
dolgular, yer alt suyu ekilmesine bal olarak oluan kmeler vb. ilerde bu yanl
ngr ve hesaplamalar byk ekonomik maliyete sebep olmaktadr. rnein; Janbu
(1998) bu konuyla ilgili olarak Ekofisk, Wilmington, Warakei, Kansai rneklerini
vermektedir.

Janbu (1998) sadece tek ynl deformasyon (dometre artlar) ile snrl kalarak klasik
konsolidasyon teorisi ile yaplan oturma hesaplarnn geerlilii konusunda u
deerlendirmeleri yapmtr.

Aada ekil 2.1de dometrik artlarda q
o
-
o
denge durumunda bulunan bir zemine ilave q
yknn uygulanmas halinde numune kalnl (h) boyunca oluacak gerilme ve
deformasyon deiimleri verilmektedir.

278

ekil 2.1. dometre deneyinde ykler, gerilmeler ve deformasyonlar (Janbu 1998)
lave q yknn yklenmesiyle birlikte tekrar denge durumuna ulamaya alan numunede
efektif gerilmelerde ve ilave boluk suyu basncnda oluan deiimler zaman (t) ve
pozisyonun (z) birer fonksiyonudur. Bu fonksiyonlar Eitlik 2.1 ve 2.2de olduu gibi verilir.
) , ( ' z t f
e
= (2.1)

) , ( z t f u
u e
=
(2.2)
Fakat sz konusu sabit ykleme aamasnda toplam gerilme, q, aadaki Eitlik 2.3te
grld gibi t ve zden bamszdr.

e e
u q + = ' (2.3)
Dier taraftan dey birim deformasyon () efektif gerilme deiimine baldr ve dolaysyla
zamann ve pozisyonun bir fonksiyonudur.
) , ( z t f
e
= (2.4)
Her hangi bir t zamannda -z dalm ile u
e
-z ve
e
-z dalmlar byk lde farkldr
nk deformasyon hem balang efektif gerilme deerine hem de efektif gerilme
deiimlerine baldr. Bu dalmlarn ayn olabilmesi iin zemin dokusunun elastik olarak
deforme olmas (=/E) ve boluk suyu snmlenme hznn da Darcy kanununa uygun
olmas yani permeabilite katsays knn sabit olmas gereklidir. Ancak bu koullarn hepsi
salanyorsa yani

q
e
q
'
=
(2.5)
ise klasik konsolidasyon teorisi geerli olabilir. Bu da ancak ok kk h 2cmlik tam
doygun dometrik kil numuneleri n konsolidasyon basnlarndan daha yksek basnla
yklendiinde ve sadece yaklak olarak salanabilir.

279

Klasik konsolidasyon teorisinin kabulleri:

Tam Doygunluk, S
r
= %100
Ykleme yapld anda oluan ilave boluk suyu basnc uygulanan ilave gerilmeye
eit olur; u = q
Konsolidasyonun tamamland t = t
P
zamanna ularken oluan ilave boluk suyu
basncnn tamam sfra doru snmlenir, u 0.
kincil konsolidasyon, krip veya viskoz davran olarak adlandrlan skma
davrannn etkisi hesaba katlmaz.
D yklerin zemin tanelerine efektif gerilme olarak nakledilmesi ile ortaya kan
skmaya kar zeminin gsterdii i direnci ifade eden skma modl, M=d/d,
(boalma durumunda ime modl, M
S
) sabittir, yani zemin dokusu elastik olarak
deforme olur ve gerilme deiimlerinden etkilenmez.
Boluk suyu basncnn snmlenmesi iin gereken drenaj hareketini kontrol eden
kanun Darcy kanunudur, yani permeabilite katsays k deeri sabittir. Bunun anlam
knn da gerilme deiiminden etkilenmemesidir.
M ve knn sabit kabul edilmesine paralel olarak konsolidasyon katsays, c
v
=Mk/
w
da
sabittir.

Arazi artlarnda yukardaki kabullerin tamam yanltr.

2.2.3. Deformasyon Hznn Davran zerindeki Etkisi
Klasik konsolidasyon teorisi sadece doygun kil numuneleri iin dometre artlarnda geerli
kabul edilebilir ve klasik teori tek bir fiziksel olay, yani sabit yk etkisi altnda boluk suyu
basnc snmlenmesini esas alr. Bu anlayla elde edilen oturma (veya skma) deerleri
ortalama birim skma (t)nin, t iin, birincil konsolidasyon sonu deerine (
p
) ulat
zamanki asimptot deeri olarak elde edilir. Bu deer klasik teorideki birincil konsolidasyon
deeridir ve birincil skma veya birincil oturma, s
p
=
p
.h, olarak adlandrlabilir.

Halbuki granler ortamdaki deformasyon davran tek bir mekanizmaya bal deildir, oklu
bir mekanizma sz konusudur ve bu balamda birincil konsolidasyon srasnda zaman-
skma ilikisinde sadece hidrodinamik gecikme deil ayn zamanda viskoz gecikme
etkilidir.

Gnmz literatrnde konsolidasyon srecinde etkili olan belli bal iki mekanizma
tanmlanmaktadr. Bunlar;

Hidrolik Mekanizma; Ykn uygulanmas ile uyanan ilave boluk suyu basncnn
suyun drene olmas ile snmlenmesi ve bu sre iinde suyun drene olmasna paralel
280

olarak tanelerin birbirine yaklamas ve efektif gerilmelerin artmas, dier bir deyile
ykn zemin tanelerine nakli

Viskoz Mekanizma; Kil tanelerinin statik yk altnda birbirlerine yaklaabilmeleri iin
kili evreleyen ift su tabakasnn (ekil 2.2) deforme olmas ve taneler aras balarn
oluturduu direncin almas gerekir. Bu ekilde ift tabakay kilden ayrmaya alan
ve bu tabakay deforme etmeye alan kuvvetlere kar zeminin gsterdii diren
viskoz diren olarak tanmlanmaktadr. Viskoz direnten kaynaklanan ve
konsolidasyon srecinin uzamasna sebep olan gecikmeye de viskoz gecikme ad
verilir.

Zemin dokusunun sebep olduu viskoz gecikme ayn zamanda kayma deformasyonlar ve
hacimsel deformasyonlarn zamana bal geliim srecini kontrol eden etkendir. Viskoz
diren deformasyon hzna baldr. Viskoz direncin alabilmesi iin gereken aktivasyon
enerjisi rnek olarak termal etki veya kayma kuvveti ile salanabilir. Daha sk kmelenmi
yumaklar iin krip direnci daha fazla krip hz azdr, gevek yaplanmada ise tersi durum sz
konusudur. Krip tane dokusunun porozitesine baldr ve taneler aras imentolama krip
direncini arttrr. Ayn anlayla ar konsolide zeminlerde krip direnci fazladr. Bu bakmdan
n konsolidasyon basncnn doru tayin edilmesi nemlidir, nk n konsolidasyon basnc
ncesi direnle n konsolidasyon basncna ulaldktan sonraki diren ok farkldr ve n
konsolidasyon basnc ncesi krip direnci ok daha yksektir.Krip direncinin belirgin ani
deiim gsterdii ilk eik n konsolidasyon basnc, ikinci eik ise birincil konsolidasyonun
sonudur.


281

ekil 2.2. Kil minerali evresindeki elektriksel yk dalm

Krip direnci birim deformasyon art iin gereken srenin zamana bal deiimidir. Birim
deformasyon art iin gereken sre zaman direnci olarak R = dt / d ilikisi ile ifade edilir ve
buna bal olarak, krip direnci de r
s
= dR / dt ilikisi ile bulunur. ekil 2.3te deiik efektif
gerilme deerleri iin elde edilen krip direnci deerleri grlmektedir.

282

ekil 2.3. Krip direnci Efektif dey gerilme eksen takmnda nkonsolidasyon basncnn
belirlenmesi (Janbu 1998)

ekil 2.3te grld gibi, n konsolidasyon basncnn elde edilmesinin en iyi yollarndan
biri de krip direnci efektif gerilme ilikisinin incelenmesidir. Ancak n konsolidasyon
basnc deerinin deformasyon hzndan byk lde etkilendii gereine ayrca dikkat
edilmelidir. Deformasyon hzna bal diren yksek deformasyon hzlarnda daha byktr.
Buradan hareketle yaklak 2cm kalnlnda dometre numunelerinde viskoz direncin yksek
olduu ve bunun skabilirlii azaltan, fakat n konsolidasyon basnlarnn olduka byk
elde edilmesine sebep olan bir etken olduu sonucu karlabilir. ekil 2.4.ada Leroueil ve
di. (1985) tarafndan verilen ayn kil zerinde farkl birim deformasyon hzlar ile yaplm
bir grup deneye ait efektif gerilme-birim deformasyon erileri sunulmaktadr. Grlmektedir
ki birim deformasyon hz hem nkonsolidasyon basncn hem de gerilme-deformasyon
erilerini nemli lde deitirmektedir. ekil 2.4.bde nkonsolidasyon basncnn
deformasyon hzndan etkilenme derecesi daha net olarak grlmektedir.

Bu durum dometre deneyleri ile elde edilen zaman skma ilikilerinden yararlanlarak
yaplan skma hesaplarnn arazideki oturma sreleri ile hibir ekilde uyumamasnn
sebeplerindendir. Kaln numunelerle yaplan konsolidasyon deneylerinde deformasyon hznn
yklemeden daha uzak olan blgelerde daha az olmas viskoz direncin bu blgelerde daha
dk ve dolaysyla da viskoz etkinin skma davran iinde katksnn daha fazla olmasna
sebep olmaktadr.

Keedwell (1998) zeminlerin konsolidasyon davran srecinde viskoz direncin efektif
gerilmelerin artmasna paralel olarak arttn aadaki deerlendirme ile iddia etmektedir.
Ortalama geerli gerilme deerleri altnda tipik bir kohezyonsuz zeminde taneler aras
srtnmenin sz konusu olduu hacim, bu hacmi evreleyen taneler ve boluklarnn igal
ettii hacimle kyasladnda 10
6
10
9
defa daha kktr.

283

ekil 2.4. Killerin bir boyutlu skabilirlii zerinde deformasyon hznn etkisi a) skma
erileri b) nkonsolidasyon basnc (Leroueil ve di. 1985)

Bu bilgiden hareketle varlabilecek sonular u ekilde zetlenebilir. Kil zeminlerde su dolu
boluk ve kanallarn toplam hacminin tane kmelerinin toplam hacmine nazaran ok daha
yksek oranlarla byk olduu kolaylkla ifade edilebilir. Bu yzden yk etkisi altndaki
zemin ktlesi iinde tm taneler arasnda homojen olarak etkili olan srtnmeli davrantan
284

sz etmek fazla yaklak ve mikro boyuttaki davran mekanizmasn kapsamayan bir ifadedir.
Bunun yerine efektif gerilmelerin artmasnn kil topaklar iinde taneler aras srtnmeyi
arttrdn ve viskoz direncin esas bu yumaklar iinde etkili olduunu dnmek daha
anlamldr. Bu dn tarz paralelinde mikro boyutta gerilme transferleri bakmndan daha
geni bir yorumlama kabiliyeti verecek niteliktedir. Bylece deformasyon oluumuna zeminin
tepkisinin kendi i yapsnda srtnmeli davranla viskoz davrann bir arada ve etkileim
halinde geerli olmasyla olutuunu dnmek anlaml grnmektedir.

Farkl gerilme seviyeleri altnda yaplan krip deneylerinde zeminin deformasyon davrannn
viskozite kanununa uyduu gzlenmitir. Viskozite kanununa gre yklemeden sonra belli bir
zamanda gerilme seviyesi arttka deformasyon hz da artar. Keedwell (1998)in kritik durum
zemin mekaniinde tek bir gme erisi elde edilmesi ile ilgili gr ise yledir; eksenli
deneylerde gerilme seviyesi q / p ile tanmlanabilir. Burada q kayma gerilmesi ve p ortalama
efektif skma basncdr. eksenli basn deneyinde yklemeyi takip eden konsolidasyon
devresinde q sabit kalrken p artar. p deerindeki art skmay ve taneler aras deme
blgelerinin artmasn salar, dolaysyla p arttka viskoz diren artar. Dier taraftan q
deerinde yklemeyle oluan art taneler aras deme blgelerine etki eden kesme kuvveti
bileenlerinin bymesine sebep olur, dolaysyla da viskoz akm arttrc etki yapar.
Keedwell (1998) Kritik Durum Zemin Mekanii Teorisi kurallarna gre tanmlanan kritik
durum izgisi q=M. p nn dorusal olarak elde edilebilmesinin viskoz davrann geerli
olduunun bir gstergesi olarak yorumlamtr.

Keedwellin aklamalarndan zemin davrann aklamak iin sadece viskoz akm
kanunlarnn yeterli olduu sonucu kmaktadr. Ancak bu yoruma Schofield (1998)in ilgin
bir rnekle kar kmtr. Andrew Schofield, Byk Kanyonun uaktan ekilmi bir
fotorafna iaret ederek 6 milyon yl nce oluan kanyonun tabannda 1 milyar yanda
kayalar bulunduunu ve bu kadar uzun sre iinde eer zemin davran tamamen viskoz
olsayd burasnn ve dnyann yzeyinin tamamen dzleeceini ifade etmektedir.

Sonu olarak zemin davrannda elastoplastik davranla birlikte (zellikle yumuak plastik
kil ve organik kil zeminlerde arlkl olarak etkili olmak zere) viskoz davrann da etkili
olduu gerei ak olarak grlmektedir. Bu sebeple elastoplastik zemin davrann esas
almakla birlikte viskoz davrann etkisini de davran erevesi iine katmay hedeflemek en
dorusu olacaktr.

Gnmz geoteknik uygulamalarnn ihtiyac mukavemet deiiminin deformasyon oluumu
ile ilikisini doru tanmlayabilecek modellerdir. Gelitirilmi pek ok yapsal model
bulunmasna ramen bunlar ihtiyaca yeterli seviyede cevap verememektedir, ancak belli
idealize artlar ve ok sayda kabuller erevesinde davran yaklak olarak tayin
edebilmekte ve bu almada daha nce de ifade edildii gibi elde edilen sonular arazide
gerekleenle karlatrldnda olduka byk farkllklar ortaya kmaktadr.


285

Cam-kili teorisi ncelikle kritikten daha gevek durumdaki zeminler iin gelitirilmi ancak
kritikten daha kuru ve daha sk zeminler iin de geniletilerek baaryla uyarlanmtr. Genel
davran biimi olarak kritikten daha slak ve gevek zeminler dktil ve dengeli olarak
skarak deforme olurlar (deformasyon peklemesi), kritikten daha kuru ve sk agregalar
genileyerek ve yumuayarak deforme olurlar (deformasyon yumuamas). Kritikten kuru
zeminlerin iinde atlaklar ve kanallar oluabilir ve bunlar vastasyla sk blgelere ani su
akm svlamaya benzer genileyerek gme davranna sebep olabilir.

ekil 2.5 ve 2.6te Kritik Durum Zemin Mekanii Teorisi erevesi iinde kritikten kuru ve
ok ar konsolide zemin davran ile kritikten slak ve az ar konsolide zemin davran
tanmlanmaktadr. Elastoplastik ve deformasyon peklemeli, elastoplastik ve deformasyon
yumuamal Cam Kili modelleri sonlu elemanlar programlar ile birlikte baz zemin
problemlerini zmekte (rnein dolgu problemleri) olduka iyi sonular vermektedir, ancak
deformasyon geliimi ile ilgili nemli sorunlar devam etmektedir. Zemin hareketlerinin
tahmin edilememesinin sebep olduu uygulama zorluklarnn giderilmesi iin aratrmaya
ihtiya vardr. Kritik Durum Zemin Mekanii Teorisi srekli ortam mekaniine dayanarak
zemin davrann gerilme-deformasyon ilikilerini esas alan bir sistem ve bir at altnda
aklayarak ok nemli bir ufuk amaktadr. Ancak bu sisteme viskoplastik davrann, dier
bir ifadeyle deformasyon hznn etkisinin eklenmesi zemin davran konusundaki
anlaymz byk lde gelitirecektir. Zemin davrannn deerlendirilmesinde akma
davrannn ncesi ve sonrasn modellemek nemlidir nk bilindii gibi akma zemin
davrannn ve parametrelerinin ok deitii bir eik niteliindedir. Bu yzden de akmann
ve akmaya sebep olan gerilme bileimlerini zerinde bulunduran akma zarflarnn doru tayin
edilmesi gerekir. Dier taraftan zellikle yaplanm plastik killer gibi zeminlerde tek bir
nkonsolidasyon basnc deerinden sz etmek mmkn de deildir, doru da deildir. nk
akma (nkonsolidasyon basnc) deerleri deformasyon hzna baldr. Deformasyon hz
arttka nkonsolidasyon basnc deeri artar ve buna bal olarak ta akma zarf geniler.
Deformasyon hz kldke de daha kk nkonsolidasyon basnc deerleri ve akma
zarflar elde edilecektir. Dolaysyla deformasyon hznn etkisi sz konusu olunca, dier bir
deyile deformasyon hz sabit olmadka, dinamik bir gerilme-deformasyon ilikisinden sz
etmek gerekir.

286

ekil 2.5. Drenajsz ykleme durumundaki gerilme izleri (Atkinson 1981)

ekil 4.6. Gerilme oran ve zeminin genilemesi (Atkinson 1981)

287

Kil davran zerinde deformasyon hznn etkisinin tanmlanmas yeni deildir (Taylor
1942, Crawford 1965, Bjerrum 1967). Son yllarda bu konuda yaplan aratrmalar giderek
artmtr ve bugn killerin konsolidasyon srasndaki davran zerinde deformasyon hznn
etkisi genel kabul grm durumdadr. Bunun sonucunda da zamana bamllk veya
deformasyon hz bamll veya viskoplastik davran gibi deiik adlarla ifade edilen
davran sonlu elemanlar programlar ile birlikte kullanlan yapsal modellere girmeye
balamtr. Viskoplastik davranla ilgili aratrmalar ncelikle laboratuvar deneyleri ile
davrann tespit edilmesi eklinde gelimitir ancak sz konusu etki arazi oturma ve boluk
suyu basnc diyagramlarnda da kendini gstermektedir. Bu konuda yaplan aratrmalar
arasnda zellikle Leroueil ve di. (1988) tarafndan Kanada killeri zerinde yaplan
almalar bilimsel birikime nemli katklar getirmitir.

Zamana bal skma davran olarak ta adlandrlan kripin olumas konusunda 1980li
yllarda iki hipotez vard:

Hipotez A : Krip ancak primer (birincil) konsolidasyonun tamamlanmas ile olumaya
balar. Bu hipoteze gre drenaj artlar ne olursa olsun birincil konsolidasyon
tamamlanncaya kadar tek bir gerilme deformasyon erisi geerlidir (Mesri ve
Choi 1985, Mesri ve di. 1994)
Hipotez B : Zeminde krip bir eit yapsal viskoziteden kaynaklanr. Bu olay boluk suyu
basnc snmlenmesi srasnda da gerekleir. Dolaysyla konsolidasyon
srasnda izlenen gerilme izi drenaj artlarna baldr (Leroueil ve di. 1986,
Imai ve Tang 1992).

ekil 2.7. Zamana bal skma davrann tanmlayan Hipotez A ve B (Hight ve di. 1987)
288

Hipotez A ve Hipotez Bnin ngrdkleri deformasyon davran ekil 2.7de (Hight ve di.
1987) ematik olarak anlatlmaktadr. ekil 2.7a Hipotez Ay anlatmaktadr. Burada ayn
zeminden farkl kalnlklarda alnm iki numune ayn ykleme artlar altnda konsolidasyona
tabi tutulmaktadrlar. Hipotez A geerli ise, farkl kalnlklardaki numuneler ayn birim
deformasyon seviyesinde birincil konsolidasyonun sonuna ulamaktadr. Sadece, birincil
konsolidasyonun sonuna (EOP) ulamalar iin gereken sre kaln numuneler iin daha fazla
olmaktadr. Birincil konsolidasyonu takip eden krip davran, numuneler zerinde etkili olan
efektif gerilme seviyesine bal olduu iin kripe ait eriler birbirlerine paralel olarak birincil
konsolidasyon erisine eklenmektedir. Hipotez Bnin gerektirdii davran ekil 2.7bde
ematik olarak anlatlmaktadr. Buna gre farkl kalnlklardaki numuler, birincil
konsolidasyon devresinde de kripin gelimesi sebebiyle, farkl birim deformasyon
deerlerinde birincil konsolidasyonlarn tamamlamaktadrlar. Birincil konsolidasyon sonuna
ulama sreleri de farkl olmaktadr. Daha ince olan numune birincil konsolidasyona daha
nce ve daha kk birim deformasyonda ulamakta eksik kalan birim deformasyon miktarn
ise birincil konsolidasyon sonrasnda tamamlamak durumunda kalmaktadr. Dier taraftan
kaln numunede daha byk birim deformasyon seviyesinde daha uzun srede ulalan birim
deformasyon seviyesinin aynsna daha ince numune ulatktan sonra her iki numune iin tek
bir krip erisi sz konusu olmaktadr. Bu hipotezlerin birim deformasyon-efektif gerilme
eksen sistemindeki ifadesi ekil 2.7cde verilmektedir. Buna gre, birincil konsolidasyon
devresinde, Hipotez A ile numune kalnl ne olursa olsun tek bir gerilme-deformasyon
ilikisi elde edilirken Hipotez B ile elde edilen gerilme-deformasyon erileri numune
kalnlna gre deimektedir.

Bugn itibar ile, yaplan deneyler sonucunda, Hipotez Bnin doru olduu kantlanm
durumdadr. Buna rnek olarak ekil 2.8de (Imai ve Tang 1992) konsolide olan bir tabaka
iinde bulunan daha ince tabakalarn konsolidasyon davrannn tanmlanmas iin yaplan
deneylerde drenaj blgesine uzaklk deitike gerilme deformasyon davrannda ortaya
kan farkllk net olarak gzkmektedir.

ekillerin incelenmesi sonucunda :

Yklemenin banda drenaj snrlarna yakn blgelerde deformasyon hz daha yksek
uzak yerlerde daha dktr.
Birincil konsolidasyon sonuna yaklarken tm i tabakalara ait gerilme izleri ayn
noktada birleirler
Aamal (kademeli) ykleme durumunda gerilme-deformasyon erilerinin balang
ve biti noktalar ayndr. Fakat belli bir ykleme aamasnda her i tabaka iin farkl
gerilme-deformasyon ilikileri elde edilmektedir.

Leroueil ve di. (1985) bir boyutlu skmann daha nce Sukjle (1957) tarafndan nerilen
modeldeki gibi tek bir efektif gerilme (
v
) viskoz deformasyon (
v
) viskoz deformasyon
hz (
v
) ilikisi ile kontrol edildiini gstermilerdir.

289

ekil 2.8. Kademeli ykleme durumunda farkl derinliklerdeki gerilme boluk oran
deiimi a) Berthierville kili, b) Yokohama krfez amuru (Imai ve Tang 1992)

ekil 2.9. Drenaj yzeyine farkl uzaklklardaki Saint-Hillaire kilinin bir boyutlu skma
davran (Leroueil ve Marques 1996)
290

ekil 2.10. Berthierville kilinin bir boyutlu skma davran nkonsolidasyon basncnn
scaklk ve dey deformasyon hzna bal deiimi (Leroueil 1996)

Ayrca Boudali ve di. (1994)e gre s etkisi de deformasyon hznn etkisine benzer ekilde
davran etkimektedir. Yaplan deneyler nkonsolidasyon basncnn hem deformasyon hz,
hem de scakln fonksiyonu olduunu gstermitir (ekil 2.10). Zaten nkonsolidasyon
basncnn deformasyon hzna (ve/veya scakla) gre deimesi zemin davrannn geliimi
bakmndan son derece nemli ipular vermektedir. Bilindii zere nkonsolidasyon basnc
zeminin gerilme artlar altnda kk deformasyonlarla olduka elastik davran gsterdii
blge ile plastik deformasyon davran gsterdii blge arasndaki snr olarak ta ifade edilen
akma snrdr. ekil 2.11de akma noktas ve akma erisinin elde edilmesini salayan
davran deiiklikleri grlmektedir (Wood 1990). Akmadan nceki zemin davran daha
sert ve daha rijit bir davran olarak ifade edilebilir. Zeminde akma davrann oluturan
gerilme kombinasyonlarn zerinde bulunduran akma erisinin yeri nkonsolidasyon
basncnn deiimine bal olarak deiecektir.

Zeminin srtnme zelliini ve elastoplastik yapsal kvam esas alarak gelitirilen Kritik
Durum Zemin Mekanii Teorisine viskoz davrann etkisini katmaya alan elastik-
viskoplastik modellerin temeli Perzyna (1963) tarafndan atlmtr. Sonra Adachi ve Oka
(1982) Cam kili modeli ile elasto-viskoplastik teoriyi birletiren bir model nermitir (ekil
2.12)

ekil 2.12de grld gibi aratrmaclar statik ve dinamik akma yzeyleri
tanmlamlardr. Statik akma yzeyi dengeli gerilme art ve sadece elastik deformasyon
oluumu ile ulalabilecek en kk akma yzeyi olarak tanmlanabilir. Adachi ve Oka
(1982)nin tanmlamasna gre zeminler ancak hem kayma birim deformasyon hz bileeni
hem de hacimsel birim deformasyon hz bileeni sfr olacak ekilde bir denge durumuna
ulaabilirse statik denge durumuna ulam olurlar. zotropik konsolidasyon artlarnda

291

yklenmi olsa bile hibir zemin birincil konsolidasyon srecinin sonuna eritiinde, statik
denge durumuna eriemez. Dolaysyla belli bir deformasyon hznda oluan deformasyon
sreci denge d durumdur ve bu durumlar dinamik durum olarak adlandrlr. Perzyna (1963)
malzemelerin dinamik ve statik davran arasndaki farkn deformasyon hzna duyarllktan
kaynaklandn belirtmi ve deformasyon hzna duyarl malzemeleri viskoplastik
malzemeler olarak tanmlamtr.

ekil 2.11. Akma zarfnn elde edilii (Wood 1990)

ekil 2.12. Statik ve dinamik akma yzeyleri kavram (Adachi ve Oka 1982)
292

Bu bulgulardan hareketle elastik-viskoplastik bir malzeme olarak tanmlanmas gereken ince
taneli zemin ve zellikle kil iin Cam kili modeli ile bulunan akma fonksiyonunun statik mi
yoksa dinamik bir akma fonksiyonu mu olduu sorgulanacak olursa; buna verilecek en uygun
yant Cam kili modeli ile statik akma fonksiyonunun deil, kullanlan zemin parametrelerinin
elde edilmesi iin yaplan deneylerdeki hz ifade eden bir ara (dinamik) duruma ait akma
fonksiyonunun elde edildiidir. Bilinli olarak belli bir deformasyon hzna ait dinamik akma
fonksiyonlarn elde etmek iin deformasyon peklemesi parametresine deformasyon hz
etkisini katmak gerekir. Deformasyon hznn snr gerilme yzeyi zerindeki etkisi ekil
2.13de grlmektedir.

ekil 2.13. Deformasyon hznn snr gerilme yzeyi zerindeki etkisi (Augustesen ve di.
2004)
2.3 YAPISAL MODELLEMEDE MKRO-MEKANK YAKLAIM
Tm taneli zeminler deformasyona uradklar zaman dokularn deitirirler. Bu etkileim
makro lekte karmak zemin davrannn ana sebeplerindendir. Bu davrann gzlenmesi
ve incelenmesi iin yeni ortaya kan ve srekli gelien
Grnt ileme (image processing)
Ses ileme (crushing sound)
Foto-elastik malzeme kullanm
Saydam test malzemeleri kullanm
gibi teknikler ve ayn zamanda lm ve takip sistemlerinin (kameralar, transdserler,
mikrofonlar.) zamanla daha hassas modellerinin piyasaya sunulmas, zeminlerin mikro
lekteki davrannn ve fiziksel zelliklerinin (tane krlmas, ezilmesi veya tane
oryantasyonunun srekli yeniden dzenlenmesi) daha iyi incelenmesini ve anlalmasn
mmkn klmaktadr.


293

Tanesel zeminin mikroskopik adan incelenmesi zemin davran hakknda makroskopik
boyuttaki mevcut anlaymz gelitirmemizi salayabilir. Zeminin davran biimlerini ifade
eden
skma ve skabilirlik
anizotropi
akma
krip
evrimsel svlama
kesme ve krlma
gibi zelliklerin temel mekanizmasnn anlalmasnda mikro davrann incelenmesi nemli
katklar getirebilir.

Makro lekteki davran aklayan teoriler genellikle kuvvet, gerilme ve bunlarn sonucu
olarak deformasyonun elde edilmesi dorultusunda gelimektedir. Bu yaklam yaplacak
uygulamay ve uygulama sonucunda karlalacak problemleri ngrmeyi esas alan ve
uygulamadan nce gerekletirilen tasarm anlay ile uyumludur. Fakat, doas gerei makro
yaklam zeminin srekli ortam olarak kabuln gerekli klar. Halbuki zemin, bilindii zere
birbirleri ile faydal etkileim halinde bulunan tanelerden oluur. Bu durumda makro
yaklamn zemin davrannn izlenmesi, tanmlanmas ve baka srekli ortama sahip
malzeme davranlarnn rnek olarak kullanlmas gibi avantajlarnn yannda granler yap
sonucu ortaya kan dezavantajlar da vardr. Bunlardan en nemlisi genileme davran ve
bu davran ortaya karan granler malzemeye zg davrantr. Srekli ortam mekanii,
tanm gerei malzemeyi bizi ilgilendiren boyutlarda srekli kabul eder. Bylece srekli
ortam boyunca entegre edilebilen gerilmeler ve birim deformasyonlar ile allr. Son
dnemlerde fotoelastik diskler ve Ayr Eleman Modelleme (Distinct Element Modelling -
DEM) ile yaplan zemin modelleme almalarnda tanesel dnme hareketlerinin, zellikle
yuvarlak ekle sahip taneciklerden oluan zeminlerde, davran zerinde tahmin edilenden
daha ok etkisi olduu anlalmtr (Thornton 2000). ekil 2.14te gsterildii gibi zemin
taneleri, kesme kuvvetleri sonucu oluan momentlerin etkisiyle, genileme davran
gsterebilir.

ekil 2.14. Kayma gerilmeleri etkisinde tanelerde dnme ve dnme hareketleri sonucu
genileme.

Fakat dnme birimsel deformasyonun tanm bakmndan, geleneksel srekli ortam mekanii
anlaynda, bir arazi deikeni olarak kabul edilmemektedir. Ayrca dnmenin denge d
momentler etkisi altnda olutuu bilinmektedir fakat bunlar da gerilmenin geleneksel
294

tanmna uygun deillerdir, nk srekli ortam mekaniine gre sadece normal gerilmeler ve
kayma gerilmeleri srekli ortam boyunca iletilebilir. Bunun sonucu olarak zemin iinde
herhangi bir noktann denge halindeki gerilme durumunu tanmlayan gerilme tensrleri,
moment dengesinin salanabilmesi zorunluluuyla, simetrik matris olmaktadrlar (Wood
2004).

Mikro boyuttaki davrann incelenmesi malzeme zelliklerinin tanmlanmas bakmndan
yeni yntemlerin domasn salayabilecektir ve salamaktadr. Bu tip almalara en yeni
rnek Cho ve di. (2006)nn tane eklinin makro-mekanik etkilerini inceledii aratrmasdr.
Burada Cho ve di. (2006) tane eklini kresellik (sphericity) ve yuvarlaklk (roundness)
olarak iki snfa ayrmakta ve bunlar ekil 2.15de gsterilen tabloya uygun olarak
deerlendirmektedir.

c
i
r
i
n
r r
m
i
n
m
a
x
in
i
r
N r
max

ekil 2.15. Tane eklinin belirlenmesi (Cho ve di. 2006).

Bu ekilde mikro yapnn deerlendirilmesi ve tanmlanmas ile daha sonra makro dzeyde
elde edilen zemin davran arasnda iliki kurulmakta ve bylece mikro yaklam ile makro
davran arasnda iliki kurulmaktadr. Cho ve di. (2006) bu tip tane ekli tanmlamasnn
likit limit, plastik limit, su muhtevas, v.b. gibi standart zemin snflandrma tekniklerinden
biri olarak kabul edilmesini nermektedir. Bunun iin de genelde grsel yntemler yeterli
olmakla birlikte (Folk 1955, Barrett 1980) dijital grnt analizi yntemlerinin gelimesi ile
birlikte tane ekillerini Fourier analizi, fraktal analiz (klasik geometri ile tanmlanamayan
fakat malzemede her lekte tekrarlanan ekillerin analizi), v.b. yntemlerle tanmlamak
mmkn olmaktadr (Bowman ve di. 2001, Sukumaran ve Ashmawy 2001, Cho ve di.
2006). Cho ve di. (2006)nn almas sonucunda ekil 2.15 ile deerlendirilmi tane
ekilleri ile kritik durum zemin parametreleri (
cs
, , , e
max
, e
min
, C
c
) arasnda iliki
kurulmutur.


295

Tabii verilen rnekteki srekli ortam yaklamnn eksikliklerini mikro-gzlemsel ilikilerle
kapamaya alan aratrmalar pratikte eitli zorluklarla karlamaktadr. rnein arazide
zemin birbirinden kesin olarak ayrlm katmanlar eklinde deil, birbirinin iine giren ve
kalnlklar deiken katmanlar halinde bulunur. Ayrca zemin iindeki tanelerin ekilsel
dalm tek bir eklin davran kontrol etmesine izin vermeyebilir. Tm bu kstlara ramen
srekli ortam yaklamnn eksikliklerini kapatan mikro gzlemsel inceleme gelecek vaat eden
bir aratrma alandr.

Makro-mekanizmann tanmsal eksikliklerini mikro-yapsal gzlemlerle yamayan
uygulamalardan farkl olarak yapsal davran sadece mikroskopik, tanesel etkileimlerle
aklamaya alan yntemler de bulunmaktadr. Buna rnek olarak Klastik (paralanr,
krlr; paralardan teekkl etmi) Mekanik verilebilir (McDowell ve Bolton 1999, Bolton
1999). Klastik mekanikte taneler plastik deformasyona uramadan krlr ve paralanr. Buna
gre taneler aras etkileim temel mekanizmayla tanmlanr (Bolton 1999):

temas elastisitesi
tane srtnmesi ve dnmesi
tane krlmas ve ezilmesi

Bu mekanizmann oluturulmasndaki ana dnce paralarn ykler altnda paralanmas,
krlan paralarn taneler aras boluklara yerlemesi ve buna bal olarak srekli ortam bak
asyla dn olmayan deformasyonlar elde edilmesidir. Buna gre eer zemin tanelerin
krlma gerilmesinin stnde yklerle yklenirse plastik zemin skmas oluur. Dolaysyla
zemin plastisitesi tane krlmasna baldr. Zemin tanelerinin akma gerilmesi deerinde
krlmas daha nce de nerilmi ve gzlenmi bir davrantr. eitli aratrmaclar (Terzaghi
ve Peck 1948, Hargerty ve di. 1993, Yamamuro ve di. 1996) zemin tanelerinin krlmasnn
akma gerilmesi deerinde baladn gzlemlemiler ve bunun tane boyutu, ekli, minerali ve
younluuna bal olduunu ifade etmilerdir.

Klastik yaklamn eitli eksiklikleri ve dezavantajlar bulunmaktadr. ncelikle ekil
2.15deki tabloda da grld gibi taneler ok eitli ekillerde olabilirler. Bu ok eitli
ekiller aras temas noktalar ise tamamen rastgele olmakta ve bu rastgele temas noktalarnn
saylar ve yzeysel karakteristikleri her ykleme durumu deiimi ile farkllamaktadr. Bu
da taneler zerinden aktarlan ykn tane zerinde oluturduu gerilmenin rastgele
belirlendii anlamna gelir. Bu noktada tanelerin elastik mi davrandklarn, yoksa temas
noktasnda tane krlma gerilmesinin alarak tanenin paralanp paralanmad
bilinememektedir. Buna ek olarak klastik mekanik teorilerine dayanak salamak amacyla
yaplan deneylerde kullanlan ykler (4Mpa) zemin mekaniinin ilgilendii gerilme
deerlerinin ok stndedir ve yksek dolgu barajlarnn altnda bile bu yksek gerilme
deerlerine eriilememektedir. En nemli eksik ise srekli ortam yaklamnn kullanld
durumlarda bile yetersiz kalan zemin ettleri ile tanelerin zemin iinde dalmlarn
tanmlamak, doal ortamdaki kark zemin dokusunun mevcut durumunu ve oluturduu
296

iskeleti zmlemek ve lebilmek mmkn deildir. zellikle en son tanmladmz kst
nedeniyle klastik yaklamn pratikte yeterli zm sunan kullanmnn yakn gelecekte vcut
bulmas mmkn grlmemektedir.

Tm eksiklik ve yetersizliklere ramen mikro boyuttaki davrann incelenmesi malzeme
zelliklerinin tanmlanmas iin yeni yntemlerin domasn salayabilecektir. allan
malzemenin daha iyi tanmlanmas daha anlaml yeni fiziksel parametrelere dayanan yapsal
modellerin ortaya kmasna yol aacaktr.

Bu yaklamlarn gelimesi dnm geri dnm malzemelerinin geoteknik
uygulamalarnda daha geni kullanm bakmndan da nemlidir. nk bu malzemelerin
skabilirlik veya pekleme gibi davranlar tabii malzemelerden olduka farkldr ve tane
boyutunda olay incelemenin birlikte davran anlamak bakmndan byk katklar olacaktr.
3. SAYISAL MODELLEME
Teorik modeller veya yapsal modeller zeminlerin mekanik tepkilerini tanmlamak iin
kullanlr. Zorluk teorik modeli belli bir projeye uygularken ortaya kar. Farkl fiziksel ve
geometrik zellikler sebebiyle idealletirilmi koullar iin geerli olan yapsal modellerin
kullanm zorlar ve elde edilen sonular problemin fiziksel artlarn yanstmayabilir. Saysal
modelleme teknikleri ile yapsal modeller problemin gerektirdii fiziksel artlar ve snr
artlar iinde tanmlanabilir. Bu yzden bilgisayarlarn geliimine paralel olarak yaygnlaan
ve gelien sonlu elemanlar ve sonlu farklar programlar gibi saysal analiz yntemleri eer
yapsal modeller konusundaki gvensizlikler ve yetersizlikler alabilirse, zemin modellemesi
bakmndan byk imkanlar sunmaktadr. Sonlu elemanlar yntemleri ile zemin ortamlarnn
davrannn modellenme kapasitesi olduka iyidir ancak zorluk zemini karakterize
etmektedir.

Gnmzde nmerik modellemenin gerek davran modelleme bakmndan baar
derecesini deerlendirmek amacyla LCPC (Laboratoires des Ponts et Chausses)nin
Geoteknik Yaplar Hesaplama birimi bir teknoloji gzleme program kurmu ve nmerik
hesaplama sonular ile tam boyutlu gerek test dolgularndaki enstrmantasyondan elde
edilen gzlem sonular karlatrmalarnn envanterini yaparak model hatalarn tespit
etmeye almtr (Mestat 2001). Mestat, nmerik modellerin mkemmel olmamakla birlikte
ok deerli olduklarn ifade etmektedir ve hem mhendislik hem de aratrma bakmndan
nmerik hesaplama ile bulunanla, gerekte oluann karlatrlmas davran hakknda bilgi
kazanm ve modellemenin giderek geniletirilmesi bakmndan byk nem tamaktadr.


297

Bu karlatrmalar iin yumuak killer zerinde dolgular zellikle uygundur. nk kazk
almalarnda ortaya kan delme veya kazk akma gibi yap teknii ve lmleri etkileyen
konstrksiyon ilemleri, zeminyap etkileimi problemleri (zemin donatl deilse), ev
stabilitesi problemlerinde olduu gibi hidrolik artlar iyi tanmlayamama zorluu, snr
artlar ve balang artlarn tanmlamadaki sorunlar yumuak zemin zerindeki yapay dolgu
probleminde olduka azdr. Bylece lm sonularnn deerlendirmesi zerindeki kontrol
kaybetme riski yoktur.

Lambe (1973) nmerik n hesaplama sonularnn gzlem sonular ile uyumunun
tanmlanmas bakmndan 5 tip n hesaplama snflandrmas yapmtr. Lambe
snflandrmas genel kabul grm bir snflandrmadr ve Tablo 3.1de tanmlanmtr.

Tablo 3.1. Lambe (1973) tarafndan nerilen n hesaplama snflamas
n hesaplama snf n hesaplama
zaman
Model kurucularn lm
sonular hakknda bilgisi
A
(kr n hesaplama)
Geoteknik yapnn
yaplmasndan nce
-
B Yapm srasnda Yok
B1 Yapm srasnda Var
C Yapmdan sonra Yok
C1 Yapmdan sonra Var

Bu anlayla LCPCnin toplad veritaban iin deerlendirme yaplrken dikkati eken
husus, A tipi n hesaplama ile lm karlatrmaya imkan verecek vakalarn ok zor
bulunduudur. Nitekim, literatrde yaygn olarak bilinen test dolgular konusunda 4 adet test
dolgusu iin n hesaplama yarmas vardr. Bunlar Boston, Gloucester, Muar ve Haarajoki
deney dolgulardr. Bu test dolgularndan her biri iin yaplan n hesap yarmalarnda 4 ila
13 arasnda uzman bu dolgularn ksa ve uzun dnem davranlar hakknda n hesaplama
sonularn sunmulardr. Karlatrmalar deplasmanlarn ve boluk suyu basnlarnn zaman
iindeki geliimine dayandrlmtr (Lepidas ve Magnan 1990, Magnan 1992, Aalto ve di.
1998).

Bu dolgular iin yaplan A tipi n hesaplamalara ilave olarak literatrde yer alan C tipi n
hesaplamaya ait sonlu elemanlar hesaplamalaryla arazi lmleri arasnda karlatrma
yapan ok sayda tez, rapor, makale, konferans, yayn vs. LCPCnin veritabanna dahil
edilerek geni bir karlatrma ortam oluturulmutur.

ncelikle Muar test dolgusu iin yaplan yarmaya katlan uzmanlarn deerlendirmelerini
bir arada sunan ekil 3.1 n hesaplama sonularnn gerek arazi davrann yanstmak
bakmndan hassasiyet seviyesini betimlemektedir.

298

ekil 3.1. eitli aratrmaclarn Muar test dolgusunda nceden tahmin ettikleri gme
ykseklii ve gerekte oluan gme ykseklii deeri (Brand ve Premchitt 1989)
MOMIS adyla yaplan karlatrma almasndan kan belli bal sonular unlardr:
yumuak zeminleri modellemek iin deformasyon peklemeli elastoplastik kanunlar
en yaygn olarak kullanlanlardr.
Bu modellerde dolgu inaat sonu iin yaplan oturma hesaplamalarnda model hatas
%50 iken daha uzun vadede %25ten az seviyelerde kalmaktadr (ekil 3.2).
Ancak yatay deplasmanlar iin model hatas ok yksektir ve %80leri amaktadr
(ekil 3.3).
Kmlatif hata, yapm sonu iin %75 civarndadr ve uzun vadede %60 civarndadr.

ekil 3.2. Dolgu ekseni boyunca llen dey deplasmanlarn s
M
ve hesaplanan dey
deplasmanlarn s
C
kyaslanmas (Mestat 2001).


299

ekil 3.3. Dolgu topuunda oluan maksimum yatay deplasmana ait llen ve hesaplanan
deerlerin karlatrmas (Mestat 2001).

Bu konuda, daha nce belirtildii gibi, model hatalar byk lde kullanlan malzeme
parametrelerinin davran takip etmekteki glnden kaynaklanmaktadr. Zemin
yaplarnn veya zemin ortamlarnn davrann tayin etmek bakmndan temel davran
bilgilerindeki yetersizlikler sebebiyle nmerik modelleme yntemleri kullanlrken de ok
sayda kabuller yaplmakta ve problem karmaklndan uzaklatrlarak idealletirilmektedir.
Bu da arazideki davran yanstmaktan uzaklamaya sebep olur.

Bilindii zere yaplan uygulamalarn etkittii ykler altnda zemin uzun sreli bir denge
arayna girer ve bu sre ierisinde zemin parametrelerinde srekli bir deiim ortaya kar.
Bu deiimi ngrmek olduka zordur ve balang parametreleri zemindeki deiim srecini
ifade etmekte yetersiz kalrlar. Zemin davrann ngrmek ve hesaplamak bakmndan
karlalan zorluklar sz konusu proje karmaklatka artar. zellikle zemin-yap etkileimi
problemlerinde problemin fiziini ifade eden temel davran zellikleri bakmndan
bilinmezler daha da oalrlar. Herhangi bir proje tipi sz konusu olduunda temel davran
bakmndan bilinmeyenlerin says oaldka, amprisizmin -deneyime bal zmn-
etkinlii artmaktadr. Aslnda benzerliklerin saysnn ok az olabildii zemin veya zemin-
yap sistemlerinde gemi tecrbe ve deney sonularnn bylesine etkin bir geerliliinin
olmas henz zlememi temel yapsal ilikilerin var olduunu gsterir. Bu da bizi zemin
davrann doru modellemek bakmndan aratrmalarmz farkl yntemlerle gelitirmeye
ynlendiren bir olgudur.
4. FZKSEL MODELLEME

Teorik veya ampirik hipotezlerin dorulanmas iin bavurulan modelleme yntemi ise
fiziksel modellemedir. Geoteknik anlayn gelimesi ve karmak zemin yap etkileimi
300

probleminde davran mekanizmasnn anlalabilmesi bakmndan fiziksel modellemenin yeri
ve nemi byktr.

Fiziksel modellemede ama bire bir ya da daha kk lekli modeller zerinde yaplan
kontroll testlerle prototip davrannn aratrlmasdr. Fakat fiziksel modellemede prototiple
ayn boyutlara sahip modeller ok pahalya mal olmakta, kk lekli modeller ise, boyut,
yk ve gerilme farklar sebebiyle, gerek davran yanstmamaktadr. Kk lekli
modellerde salanmas beklenen benzerlik sorununun, zemin gibi davran yapsal yklere
yksek oranda bal olan tanesel yaplarda daha da nemli olduu bilinmektedir. nk
zemin ve zemin yaplarnda, hemen her koulda, zeminin kendi arl sonucu oluan ykler
ve gerilmeler davrana egemen olmaktadr. Stabilite problemleri, konsolidasyon, dinamik
sorunlar ve daha bir ok problem buna rnek gsterilebilir. Zeminlerin fiziksel
modellemesinde bu engelin almas iin santrifuj modellemesi kullanlmaktadr. Buna gre
santrifuj aletinde yksek hzlar altnda sabit bir merkez evresinde dndrlen model,
merkezka ivmelerinin etkisi altnda kalmaktadr. Bu halde zeminin ve tanelerinin maruz
kaldklar ivme Eitlik 4.1deki gibi verilebilir.

r a
2
= (4.1)

Burada a merkezka ivmesini, santrifjn ve dolaysyla modelin asal hzn ve r dn
merkezinin modele olan uzakln temsil etmektedir. Bu durumda her bir zemin tanesi
merkezka ivmesinin yerekimi ivmesine (g) oran derecesinde (N) daha ar olmaktadr.

g
r
N
2
= (4.2)

Bylece 1/N leinde hazrlanan bir model santrifujda test edildiinde, model ve prototipin
birbirinin edeeri noktalarnda eit gerilme ve ykler olumaktadr. rnek olarak 10 metre
kalnlnda bir kil katmannn 1/100 leinde 10 santimetrelik modeli yaplmakta ve
santrifujda N deeri 100 olacak ekilde dndrlerek test edilmektedir. Bylece protipteki
derinlikle gerilme art modelde de elde edilebilmektedir. Misal olarak her iki kil tabakasnn
tabanlarnda eit gerilmeler sonucu ayn boluk oranlar elde edilmektedir.

naat Mhendisliinde ilk santrifuj kullanm nerisi, Man denizi zerine kurulmas
dnlen elik bir kprnn model testlerinin yaplmas iin, 1869 ylnda Phillippsden
gelmiti. Hayata geirilmeyen bu neriden sonra santrifujlarn zemin mekaniinin hizmetine
girmesi iin 1930lu yllarn beklenmesi gerekti. Bu tarihlerde Pokrovskii SSCBde, Bucky
ise ABDde birbirlerinden bamsz olarak geoteknik santrifuj modelleme almalarna
baladlar. Bu tarihten itibaren SSCBde ve devam olan Rusyada geoteknik santrifuj

301

almalar sivil ve askeri alanlarda tm hzyla devam etti. ABDde ise santrifuj yatrmnn
pahal olmas ve bilgisayar teknolojisinin gelimesi sebebiyle zemin modellemesinde numerik
yntemler reva buldu. Fakat 1960larn ortalarndan itibaren ok fazl zemin davrannn
matematiksel olarak tanmlanmasndaki zorluklar ve yetersizlikler nedeniyle bat dnyasnda
santrifuj modellenmesine dn balad. Gnmze kadar artarak gelen bu ilginin sonucu
artk fiziksel modelleme, zellikle de geoteknik santrifj modelleme yntemi zemin
yaplarnn tasarmnda ve tasarm esaslarnn kontrol ve gelitirilmesinde kullanlmaktadr
(Ko 1988) .

Artan ilginin sonucu kullanma giren geoteknik santrifj says gn getike artmaktadr.
Fakat nmerik yntemlerde olduu gibi yntemin snrlar ve yetersiz ynleri bilinmeli ve
alma srasnda gz nnde bulundurulmaldr. rnein modeller snrl konteynerler iinde
test edilmekte ve buna bal olarak snr problemleri ortaya kmaktadr. rnek olarak
dinamik ykler altnda kazk davrannn incelenmesi almalar esnasnda zeminin yatayda
sonsuz dzlem olarak modellenmesi mmkn olmamakta ve zemin hareketleri konteyner
tarafndan snrlanmaktadr. Ayrca zemin taneleri merkezka ivmeleri altnda daha byk
boyutlarda daneler gibi davranmaktadr. rnein eimli bir kum yzeyinin 1/200 modeli
prototip kumu kullanlarak modellendiinde kum danecikleri olduklarndan 200 kat daha ar
olmakta ve dolaysyla 200 kat byk daneler gibi davranmaktadrlar. Bu sorunu zmek iin
bu oranda kk zemin daneleri kullanldnda mikromekanik davran dane ekillerine bal
olarak farkl olmakta ve ayrca hidrolik geirgenlik gibi zemin zellikleri doru olarak
modellenememektedir. Dier bir modelleme problemi ise zemin iindeki veya stndeki
yaplarn modellenmesinde yaanmaktadr. rnein ok byk lekli yaplar olan emme
kazklarn modellenmesinde yap arlklarn doru olarak modellemek mmkn
olmamaktadr (iniciolu ve di. 2003). Bu kazklar yaklak olarak 30m uzunluunda, 6m
apa sahiptirler ve ak deniz platformlarnn sabitlenmesinde kullanlrlar (ekil 4.1a). Bu
yapnn et kalnl ise 20-30mm civarnda olmaktadr. Bu yapnn 1/100 orannda
modellenmesi durumunda modelin boyu 30cm, ap ise 6cm olmaktadr (ekil 4.2b). Fakat et
kalnl 1/100 orannda, yani 0.02mm olarak modellenememektedir. Bu derecede ince
modellenmesi durumunda elik, test srasnda oluacak gerilmelere dayanamamakta ve
formunu kaybetmektedir. Bylece 1/100 leinden ok daha byk et kalnlklar ile
hazrlanan modeller ok ar olmaktadr.

302

ekil 4.1. a) Prototip emme kazk b) 1/N leinde model emme kazk
5. GZLEMSEL YNTEM
Fiziksel modellemenin gerek boyutlarda yaplabileceinden, yani prototipin dorudan
fiziksel model olarak kullanlabileceinden yukarda sz edilmiti. Aletsel gzlemleme ve
takip yaplan bir geoteknik prototipin kendisi ayn zamanda teorik veya analitik modelin
kontrol edilmesi grevini gren bir fiziksel modeldir. Prototiplerin fiziksel model olarak
kullanlmalar durumunda gerek ykler gerek zemin artlarna gerek zamanda uygulanacak
ve elde edilen mekanik tepki de o lde gerek olacaktr. Dier taraftan, gerek boyutlu
fiziksel model ile almann da dezavantajlar vardr. Pahalln yan sra zemin davrannn
gelimesi ok uzun sre alr. Mesela yumuak zemin zerine dolgu inas iin bu sre birka
yl mertebesindedir. Bu yzden prototipi fiziksel model olarak kullanmak yerine dorudan
yaplan konstrksiyonu aletsel gzlemleme ile takip etmek ve balang tasarmnda
ngrlen davrantan sapma olduka tasarm ve tasarm parametrelerini dzeltmek
1940larda Terzaghinin balatt ama nemi gnmzde giderek daha ok anlalmaya
balanan gzlemsel yntemdir. Gnmz teknolojisi gzlemleme, lme ve bilgi aktarm
bakmndan gzlemsel yntemin ilevini ve felsefesini radikal biimde geniletecek ve
geoteknik tasarm anlayn deitirecek imkanlar sunmaktadr. Zemin problemlerinin zm
felsefesi bakmndan gemiten bu yana belli bal iki yaklam sz konusudur.

a) b)

303

1. Btnsel Yaklam: Herhangi bir sistemin toplam performans zerine konsantre
olan ve performans etkileyen mekanizmalar gz nne
almayan yaklam
2. Mekanik Yaklam: Sistemi, kendisini oluturan alt paralara blerek davran
oluturan sebep ve etkileri ve bunlarn geliimini anlamaya
alan yaklam

Terzaghi nclnde balatlan geoteknikte gzlemsel yntem uygulamas balangta
Btnsel Yaklam anlay ile oluturulmutur. Terzaghi bu anlay aada zetlendii gibi
ifade etmitir. Byk geoteknik mhendislii projelerinde abann ou problemin fiziini
tanmlayan formllerdeki sabitlerin sadece yaklak tahminlerini yapmak iin harcanr. Bu
formller idealize artlar ve ok sayda kabullerle karlm olup pek ok ilave deikenin
etkisi ihmal edilmitir. Bu yzden yaplan hesaplar sadece alma hipotezlerinden ibarettir ve
konstrksiyon srasnda dorulanmal veya dzeltilmelidir. Gemite, uygulama srasnda
ortaya kabilecek ve tasarm srasnda ngrlemeyen belirsizliklerle ba etmek iin belli
bal iki yntem geerli olmutur. Bunlar;
gereinden fazla gvenlik says kullanmak
genel tecrbeye dayal kabullerle karar vermek

olarak zetlenebilir. Bu yntemlerden birincisi gayri-ekonomik, ikincisi ise tehlikelidir.
Gzlemsel yntem bu ikisinden farkl olan nc yntemdir. Bu yntem yaparken ren
alternatifi olarak ta tanmlanabilir.

Arazide yaplan gzlemleme genel hatlaryla oturma-lerler (ekstansometre ve/veya oturma
halkalar), eim-lerler (inklinometre) ve boluk suyu basncn len piyezometreler
kullanlarak yaplr. 1945lerden bu yana teknoloji ve elektronik alanndaki gelimeler bu
aletlerin alma ve lm zelliklerinde nemli gelimelere yol amtr ve bunun yan sra
arazi enstrmantasyonu bakmndan yeni tekniklerin hzla devreye girmesi sz konusudur.
Gerek arazi davran konusunda anlaymz gelitirmek iin arazi enstrmantasyonu ile
davrann srekli takibinin yerine geebilecek bir yntem mevcut deildir, fakat anlayn
gelitirilebilmesi ancak lmlerden doru ve yeterli olarak yararlanabilmeyi salayacak
bilimsel yaklam ve tasarm sistemlerinin gelitirilmesi ile salanabilir.

Uygulamada aletsel gzlemlemenin snrl ve kontrol amal kullanmn, gerek gzlemsel
yntem anlay ile kartrmamak gerekir. 1945te Terzaghi tarafndan Gzlemsel Yntemin
tanmlanmasnn ardndan Peck 1969da verdii Rankine konferansnda Gzlemsel Yntemin
temel felsefesini ve olmazsa olmaz gerekliliklerini tanmlayarak bu yntemin temel ilkelerini
kurallatrmtr.

304

Bu anlay esas alnarak Klasik Gzlemsel Yntemi oluturan bileenler ve aamalar aada
zetlenerek tanmlanmaktadr.

a) Zemin tabakalarnn genel yapsn ve zelliklerini tanmlayacak zemin aratrmas
b) Zemin aratrma sonularna gre oluabilme ihtimali en yksek olan artlarn ve
beklenen davrana nazaran en istenmeyen artlarn tahmini
c) Olas artlar altnda beklenen davrana gre bir alma hipotezine dayanan tasarm
yaplmas
d) Konstrksiyon devam ederken gzlenecek ve llecek davran gstergelerinin
seimi ve kullanlan alma hipotezine bal olarak bunlar iin beklenen deerlerin
hesaplanmas
e) Ayn davran gstergeleri iin mevcut arazi ve uygulama artlarnda
karlalabilecek en olumsuz deerlerin hesaplanmas
f) allan hipotez erevesinde ngrlen gzlemsel bulgulara nazaran ortaya
kabilecek nemli sapmalar iin yaplabilecek tasarm ve uyarlamalarn ve
alnabilecek nlemlerin nceden belirlenmesi
g) Gzlemsel takibi yaplan ve llen davran gstergelerinin deerlerine bal olarak
karlalmakta olan gerek durumun deerlendirilmesi
h) Gerek koullara gre tasarm uyarlamalarnn yaplmas
Gzlemsel Yntem maliyet ve inaat sresini azaltmak ve gvenlik seviyelerini korumak gibi
belli amalar ile ayn zamanda bir risk yntemi projesidir. Peck (1969) gzlemsel yntemin
eksik ve kstl ynlerini de dile getirmitir. ncelikle gzlemsel yntemin gerek amacyla
kullanlabilmesi iin tasarmn konstrksiyon srasnda yeni artlara uyarlanabilir ve
dzeltilebilir nitelikte olmas gereklidir. Bu gereklilik kontrat aamasnda skntlara yol aar.
Eer inaat szlemesi Gzlemsel Yntem uygulamas hesaba katlmadan yaplmsa,
Gzlemsel Yntem i sahibine maliyeti arttrc bir uygulama olarak grnebilir. Gzlemsel
Yntemin gerek maliyeti drc etkisi olsa bile bu batan alglanamayacandan, i
sahibini bu konuda ikna imkan kalmayabilir. Dier taraftan lmlerin gvenilir olmas
nemli olaylar aa karacak ekilde yorumlanabilmesi ve ona gre rapor edilmesi iin
zorluklarndandr.

Peckin 1969da gzlemsel yntemi kurall bir metodoloji haline getirmesinden sonra
Powderham (1998) srekli uyarlama tekniini katarak yntemi ilerletmitir. Geleneksel
tasarm ynteminde tek bir tasarma gre uygulama yaplr. Peckin nerdii Gzlemsel
Ynteme gre tasarmda ise bir ana tasarm bir de tasarm srasnda ortaya kabilecek
deiiklikleri karlamak iin yaplacak ek tasarmlar sz konusudur. Peckin ana tasarm en
olas artlara gre hazrlanm bir tasarmdr, yani balangta tespit edilmi artlara gre
hazrlanmtr ve bu durumda inaat sresince byk farkllklarn olumas kanlmazdr. Bu
seviyede gelecee ynelik tahmin yapmann tek tasarm anlayndan ok byk farkll
yoktur. Powderham (1998) inaat sresi boyunca ana tasarma srekli uyarlama getiren
yaklamla Gzlemsel Yntemin kstllklarn azaltc ve uygulama baarsn arttrc bir
gelime getirmitir.

305

Gzlemsel Yntemin uygulanmas srasnda gvenlik seviyesinde azalma; maliyetler
konusunda belirsizlikler ve dzeltme iin alnacak nlemlerin gecikmesi gibi sorunlar ortaya
kabilir ve bunlar gzlemsel yntemin kullanlma skln azaltan endielerdir.

Powderham (1998) srekli uyarlama tekniinin bu sorunlar gidermede etkili olduunu
belirtmektedir. Srekli uyarlama yaklamnda aletsel lmle elde edilen tm bilgi bir geri
besleme dngs ile sentezlenir. Bylece konstrksiyon srasnda belli aralklarla tasarmda
yeni artlara gre deiiklikler yaplr. Bylece maliyet ve srede tasarruf salanr. Toplam
proje yararlarn arttrmakla birlikte tasarm almasn ve tasarm iin harcanan emei
olduka byk boyutlarda arttran bir yntemdir.

Aletsel gzlemleme yntemi, konstrksiyon srecinin ve sonrasnn performansn kontrol
etmenin yan sra, gerek zamanl analiz ve esnek tasarm iin kymetli ve kapsaml veri
salar.

Nmerik modelleme blmnde tanmland gibi nmerik modelleme sonular arazi
lmleri veya vaka analizleri ile genellikle uyumsuzdur. Gzlemsel Yntem mhendislerin
arazi davran konusunda srekli olarak renmelerini salayan bir sistemdir, fakat yine de
nmerik modelleme ve simlasyon bakmndan mevcut yaklam arazi davranndan yeterli
olarak yararlanabilecek bir sistematie sahip deildir. Dier taraftan geleneksel yapsal
modeller arazi lmlerinden ve vaka analizlerinden elde edilecek bilgilerle geliecek ekilde
tasarlanmamlardr, byle bir yetiye sahip deillerdir. Bilindii gibi geoteknikte saysal
modelleme yntemleri gnmzde sklkla kullanlmakla birlikte arazi davrann doru
belirleme bakmndan yetersizlikler vardr. Sorunlar giderebilmek iin arazi gzlemlerinden
yeterli lde yararlanarak model parametrelerinin srekli dzeltilmesini salayabilecek
esnek bir tasarm srecinin oluturulmas gerekir. Bunun gnmzdeki en gelimi
uygulamalar baz nemli projelerde, gzlemsel yntem ile sonlu elemanlar veya sonlu farklar
yntemlerini bir arada kullanan yaklamlardr. Yntemin genel uygulan Hashash (2003)te
aadaki gibi emalatrlmtr.

306

ekil 5.1. Geomekanik problemlerin modellenmesinde ortak yaklam (Hashash 2003)

Gzlemsel Yntemin gelimi yapsal modellerle beslenen sonlu elemanlar programlar ile
birlikte kullanlmas Gzlemsel Yntemin btnsel yaklam kapsamnda kstlanmaktan
kurtararak gerilme-deformasyon-mukavemet mekanizmasn noktasal veya eleman
seviyesinde anlamaya frsat verebilecek bir ortam salar. Daha nce de anlatld gibi sonlu
elemanlarla birlikte kullanlan yapsal modeller giderek gelitirilmektedir ve geo-
malzemelerin dorusal olmayan davran, pekleme ve yumuama, anizotropi, deformasyon
hz bamll gibi karmak davranlar modele katlmaya allmaktadr. Ancak yine daha
nce de belirtildii gibi esas sorun parametre belirlenmesi ile ilgilidir. Laboratuvar ve arazi
deneyleri ile elde edilen parametreler ile kalibre edilen yapsal kanunlar homojen olmayan
zemin ortamn tanmlamakta yetersiz kalmaktadr.
Yapsal modellerin renme kapasitesi snrldr ve ekil 5.1de verilen emada grld
gibi herhangi bir aama sonucunda yaplan parametre revizyonu ile elde edilen parametreler
aslnda revizyonun yapld aamaya aittir ve yeni balamakta olan aamay temsil etmezler.
Bu bakmdan en gelimi yntemle bile aletsel gzlemlemenin dorudan tasarm ve
konstrksiyonun bir paras olarak kullanlmasn salayacak sreklilik salanabilmi
deildir.

Aletsel gzlemlemeden gerekli fayday salamak iin aletsel gzlemlemenin hangi amala
yapldnn iyi tayin edilmesi gereklidir. ou gmeler aletsel gzlemleme sonularnn
zamannda fark edilip doru deerlendirilmemesi sonucunda olumaktadr. Bu konuda son

307

yllara ait arpc bir rnek 2004 yaznda Singapurda Nicoll Highway 30 metre derinliindeki
a kapa tneli diyafram duvarnda oluan ve 4 iinin de lmne sebep olan byk
gmedir.

ekil 5.2. Nicoll Highway a kapa tnelinde oluan gn yzeyde oluturduu hasar
(Mylius 2005)
Gme ile ilgili kurulan soruturma komitesinin gmenin oluum sebepleri ile ilgili
tespitlerinden bazlar u ekildedir (Mylius 2005).

Tasarm ve uygulama sreleri arasnda kopukluk
Geici sistemlerin inasnda kalc sistemlerin inas iin kullanlan gvenlik
saysndan daha kk gvenlik says kullanlmas
veren, mteahhit, firma ve alt ykleniciler arasnda iletiim yetersizlii
308

Mhendislerin gvenlik anlayndaki yetersizlik, mhendislerin dk olaslkl
riskleri deerlendirememesi ve byk gklerle daha nce karlamadklar iin bu
olasl alglayamamalar
Projenin ilk aamalarnda, sonuta ortaya kan gmeye kadar sren dnemde
nemsenmesi gereken kk gme, ar deformasyon gibi ikaz ifade eden
gstergelerin doru alglanmamas; bunda yklenici ve alt ykleniciler tarafndan
uygulanan tasarm, uygulama, gzlemsel takip, ynetim ve organizasyon sistemlerinin
hepsinin birden baarszl rol oynamtr.
Tasarmda uygun olmayan bir zemin simlasyon modeli kullanld. Bu model zemin
mukavemetini gereinden fazla tahmin etti, buna karlk kazy destekleyen duvarlara
gelen ykleri gerek deerinden kk hesaplad.
Aletsel gzlemleme ile bulunan zemin hareketleri veri taban, geri analizde kt
amal kullanld ve bylece konstrksiyona ara verilmesinin nne geilmesi amac
gvenlii koruma anlaynn nne geti.
Gzlemsel takip sistemi dzenli, uygun tasarlanm ve etkili deildi.
nemli pozisyonlardaki inklinometreler kritik dnemlerde bile gnlk olarak
okunmad ve bu sebeple kt gelimeleri vaktinde fark edebilme ans kaybedildi.
Enstrmantasyon verilerinin yorumlanmas rastgele ve batan savma yapld.

Yukarda sz edilen hatalarn sonucunda gmenin ar duvar hareketleri, ok yksek
deerlere frlayan inklinometre okumalar, balk kiriinde bklme, balantlarda gme,
diyafram duvarda atlaklarn olumas, su ve zeminin kaz tabanna hcumu ve 6 saat devam
eden grltlerle olutuu belirtilmektedir (Mylius 2005).

Yukarda anlatlanlarn deerlendirilmesi gstermektedir ki gmeye doru gidilen evrede
gzlemleme ile fark edilebilecek her trl iaret mevcuttur ancak bu ikazlar tasarmn bir
paras olarak srekli alglayan ve keyfilie frsat vermeden objektif olarak deerlendiren bir
sistem yoktur. Byle bir sistem yoksa ve bylesine byk bir projenin gvenlii orada
bulunanlarn yeterli derecede bilgili ve uyank olmasna braklyorsa yaklam bilimsel
deildir ve i byk lde ansa braklmtr.

Aletsel gzlemlemeyi Gzlemsel Yntem anlayyla ve gerekli yarar salayacak ekilde
kullanmak bakmndan baz kritik deerlendirmeleri doru yapmak gerekir.

Bir aletsel gzlemleme projesinde her alet belli bir soruyu veya sorular
cevaplandrmak iin bilinli olarak yerletirilmelidir. Soru yoksa alet de olmamaldr.
Yaptmz lmler lm almaktaki amacmz karlamaldr.
Alnan verilerin projedeki hangi nokta, hangi alan, hangi hacim veya ara yzey iin
geerli olduu nceden tanmlanmaldr.
Deplasmanlar lm sisteminin en gerek gstergeleridir. Tasarm gerilmelerle
yaplr, ama zemin tepkileri ve gmeler deplasmanlarla ortaya kar. Ancak
deplasmanlar grecelidir ve byk aralklarla llmesi ara deerler konusunda

309

pheli ve yanl sonular verebilir. Bu yzden balang deerleri ve sfrlar dikkatli
belirlenmelidir.

Ksaca aletsel gzlemlemeden yararlanacak olanlarn
net amalar
belirlenmi beklentileri
deerlendirme yntemleri
olmaldr.

Aletsel gzlemlemeyi esnek tasarm srecinin srekli parametre salaycs olarak kullanacak
yntemlere ihtiya vardr. Aletsel gzlemlemenin bu ilemi gerekletirmek iin ok yararl
olduu, hatta mevcut tek yntem olduu 1940larda gzlemsel yntem fikri ilk ortaya
ktndan beri ve gnmzde artan bir ekilde bilinmekte, belki de hissedilmektedir. nk
mevcut modelleme yntemlerinin arazideki davran belirlemekteki zorluklar her neyse,
arazi lmlerinin zemin davrann anlamakta kullanlmasnda da ayn zorluklar sz
konusudur. nk arazi lmleri deerlendirilirken, arazi davrann hesaplamakta
kullanlan yntem ve modellerin ayns kullanlmaktadr. Tek fark geri analiz yaplmasdr,
yleyse aktr ki dorudan analiz hangi kabul, idealizasyon ve eksikleri ieriyorsa, geri
analizler de aynlarn ierecektir. Arazi davran anizotropi, dorusal olmayan davran,
mikro mekanik etkiler, deformasyon hz bamll, pekleme, yumuama ve baka ne varsa
tm davran etkenlerinin ve oluum mekanizmalarnn toplam etkisi ile ortaya kar ve
gstergesi deformasyonlar, ilave boluk suyu basnlar ve mukavemet deiimleridir.
Bundan sonraki blmde yumuak zeminler zerine ina edilen dolgular iin gelitirilmi yeni
bir gzlemsel yntem anlay ve uygulan anlatlmaktadr. Yeni yntem llen
deformasyon ve ilave boluk suyu basnlarndan hareketle gerek zamanda gelien ve etkili
olan tm mekanizmalarn katksn barndran davran dorudan kayma gerilmesi-normal
gerilme-zgl hacm erevesi iinde takip etmektedir. Byle lm sonular, dorudan
yapsal zemin davran teorisi erevesinin iine yerletirilerek geleneksel yntemin en
gelimi eklinde bile sz konusu olan parametre uyumazl ve davran yakalamada
gecikme sorunlarndan kurtulunmaktadr.

Modern gzlemsel yntem olarak adlandrlabilecek bu yntem ve yntemle elde edilen
zemin ve zemin yaps davran stanbul niversitesi Geoteknik Anabilim Dalnda Dr. Sadk
ztoprakn doktora almas kapsamnda gelitirilmi olup, takip eden yaynlarla
ilerletilmitir (ztoprak ve iniciolu, 2006; iniciolu ve ztoprak, 2003). Gzlemsel
yntemle arazide gerek ortamnda elde edilen lm sonularnn zemin yaplarnn ve temel
zemin etkileimi problemlerinin gerek mekanizmasnn anlalmas iin en geerli imkan
olduu anlay ile Dr. Kubilay Keleolunun (2006) tez almasnda yatay ykl gml
kazklar iin gelitirilen tasarm yntemi uygulamadaki davran yanstmak bakmndan son
derece mit vericidir. Yatay destek sistemlerinin tasarm ve performansnn kontrol amacyla
Dr. lknur Bozbeyle birlikte yrtlen almalar literatrde rapor edilen bulgularla uyumlu
sonular vermektedir, fakat henz gelitirilme aamasndadr (Bozbey ve di. 2004).
310

Anabilim Dalmzda yaplan aratrma almalar, gelitirilen yntemler ve davran bulgular
bundan sonraki konuda sunulmaktadr.
6. ZEMN DAVRANII VE ZEMN YAPILARI N DEFORMASYON ESASLI
YAKLAIM
6.1. YUMUAK ZEMNLER ZERNDE DOLGU PROBLEM
Yumuak zeminler zerine ina edilen dolgularn hesab en karmak ve ilgin zemin
mekanii problemlerinden biridir. Zemin mekanii teorilerinin ve tanmlanm davran
mekanizmalarnn ou dolgu altndaki yumuak zeminin ksa ve uzun sreli davrannda
etkilidir.

Yklemeyle hzl ilave boluk suyu basnc art ve gme riski, konsolidasyon devrelerinde
pekleme ve mukavemet kazanc davran bu dolgularn istenilen ykseklikte gvenli olarak
ina edilebilmesi iin aamal (kademeli) ykleme sisteminin uygulanmasn gerektirir. Ancak
ykleme evrelerinde hangi miktarda yk eklenmesinin hesab, gmeye kar gvenlik
saysnn kabul edilebilir dzeyde muhafaza edilebilmesi, konsolidasyon evresinde
mukavemet artnn hangi srede ne dzeye geleceinin ngrlebilmesi ve bu sre iinde
doru bulunabilmesi problemin herkes tarafndan bilinen zorluklardr. Bu zorluklarn
olumasnda rol oynayan etkenlerin belli ballar yle zetlenebilir:

yklenmi zemin ortamnn ok byk olmas ve zeminin deiken yaps sebebiyle
problemin fiziinin doru kurulabilmesindeki zorluklar
anizotropi
deformasyon hz bamll, bunun akma davrann ve takip eden tm davran
etkilemesi
konsolidasyon srecine elik eden ve sonrasnda devam eden viskoz davran (krip)
etkili yklemenin yklenen zemin ortamnda deiik blgelerde farkl farkl
alglanmas ve bu durumu ifade eden gerilme ekseni dnleri

Burada tanmlanan karmak davran gmeye sebep verecek ekilde geliirse yumuak
zeminler zerindeki dolgular ounlukla dairesel dzlemleri boyunca oluan kayma ve taban
gmesi ile gerler. Bu yzden de geleneksel tasarm yaklam limit denge analizleri ile
tasarm yaplmasdr. Limit denge analizleri toplam gerilmelerle yaplabilir ama elde edilen
zmler ounlukla gayri ekonomiktir. Efektif gerilmelerle analiz yaplmas ise dk
gvenlik saylar ile yetersiz tasarm grubundadr ve zellikle ykleme aamas risklerini gz
ard eden bir yaklamdr.


311

Uygulamada yumuak zemin zerine dolgu inas ile ilgili denge problemlerini ev stabilitesi
hesap veya programlar ile zmeye almak olduka sk karlalan bir yaklamdr. Gerek
bu yolla, gerek taban gmesi hesaplar ile yumuak zemin zerindeki dolgu problemi farkl
davran mekanizmalar, farkl davran blgeleri, farkl sreler, gerilme ekseni dnleri
v.b. gibi bileenlerine hi ayrtrmadan btnsel bir anlayla zlmeye allmaktadr ve
bu ancak bir yaklamn kabulleri erevesinde geerli olabilecek snr deerler elde
edilmesine yarar. Problemi limit denge problemi olarak korumakla birlikte farkl blgelerdeki
gerilme ekseni dnn hesaba katarak gelitiren yntem nihai dolgu geometrisini tayin
bakmndan probleme tam anlamyla btnsel bakan yntemlerden ok daha gereki
sonular vermektedir. Ayrca bu yntemin aamal ykleme srasnda ykleme miktarlarn
kontrol eden gerilme izi davranyla birletirilmesi dolgu inaat sresince gvenlik seviyesi
deiiminin n tasarma katlmasn salamaktadr (nal 1994, iniciolu ve di. 1999).

Daha nce de ifade edildii gibi problemi eleman seviyesinde ve hatta noktasal seviyedeki
gerilme-deformasyon davranna indirgemek iin sonlu elemanlar yntemleri nemli
imkanlar sunmaktadr, fakat yapsal davran modellerinin kstllklar arazi davrann
ngrmede sorunlar yaratmaktadr.

Gerek dolgu problemi gerek dier byk altyap projeleri ile balantl geoteknik
problemlerde karlalan tm bu zorluklar geoteknik camiann gndemini sklkla megul
etmektedir. Bu balamda ngiliz naat Mhendisleri Odasnn almalarnda ne kan husus
olarak konstrksiyon projelerinin yararlln ve kalitesini arttrabilmek iin konstrksiyon
kltrnde radikal deiiklikler yaplarak gzlemsel yntemin ajandann en tepesine
yerletirilmesi gerektii ifade edilmektedir (Masurier 1999).

Benzeri anlayla aletsel gzlem lmlerini yapsal model iinde srekli ve lmn alnd
anla ezamanl olarak yorumlayan ve dolgu altndaki her blgedeki davran bu anlayla
srekli takip eden bir yntem gelitirilmitir. Aletsel gzlemlemenin arazideki davran
srekli takip eden arazi gerilme izlerinin oluturulmas iin kullanma fikrine dayanan ilk
almalar Ciniciolu (1993), Torol ve iniciolu (1994) ve iniciolu ve Torol (1995) tir.
Ancak yntemin gerek geliimi ztoprak (2002)de salanmtir.

Yntemin uygulanmas iin salanan at, kritik durum teorisinin idealletirilmi gerilme
uzaydr. ztoprak (2002)de kurulan atya davran analiz etmek ve lmler ile tasarm
parametreleri arasndaki balanty salamak iin ztoprak ve iniciolu (2005)te yapsal
anizotropik elastoplastik zemin modeli eklenmitir. Yumuak zeminlerin deformasyon hzna
olan bamll da davrann yorumlanmasna dahil edilmitir.

312

6.2. ZTOPRAK-NCOLU YNTEM
ztoprak-iniciolu yntemi dolgu altndaki yumuak zemin ortamnn her blgesindeki
davran takip edebilmek iin dolgu altnda gerilme etkisi altndaki zemini blgelere
ayrmaktadr. Blgelere ayrma ilemi sonlu elemanlar yntemiyle kartrlmamaldr. Bu
yntem bir sonlu elemanlar yntemi deildir. Yntemin uygulama sreci iinde blgeleri
ifade eden elemanlarn dey ve yatay deformasyon oranlar en nemli etkenlerden birisi
olduu iin blgeler aras gerilme nakli takip edilebilmekte ve bylece aktif ve pasif
blgelerde gerilme ekseni dn etkin olarak hesaba katlabilmektedir.

Gzlemsel veriden doru yararlanabilmek iin yaplan lmn hangi zemin ktlesi veya
hacmindeki davran tanmlad belirlenmi olmaldr. Bu yzden ztoprak-iniciolu
ynteminden iyi yararlanabilmek iin gzlem aletlerinin davrana katlan tm zemin
blgeleri hakknda bilgi verebilecek aralkta ve sklkta tasarlanarak yerletirilmi olmalar
gerekir.

Yntemin uygulanabilmesi iin temel zemini ekil 6.1de bir rnei grld zere
blgelere ayrlmaldr. Bu blgeleme sistemi zemin tabakalanmas, zellikleri ve aletsel
gzlem noktalarna (ve sklna) gre seilmektedir. Temel zeminini 15 ila 25 eleman olacak
ekilde blgelere ayrmak yeterli olacaktr. Ancak btn elemanlarn takip edilmesine gerek
duyulmayabilir. Seilen baz elemanlarn takibi yeterli olabilmektedir. nklinometre ve
ekstansometreler deformasyon lmleri iin gereklidir ve deformasyon lmleri analiz
yaplan her blgede birim deformasyonlar hesaplamak iin kullanlacaktr. Piyezometreler
kullanlarak boluk suyu basncnn srekli lm yaplr ve bylece ilave boluk suyu
basnlar bulunarak efektif gerilmeler hesaplanr. Dolgu altndaki temel zeminini blgelere
ayrrken kaba bir neri olarak eleman kalnl 1.0 metre 2.0 metre arasnda seilebilir.
Zeminin skabilirlii ne kadar yksekse eleman kalnlnn o kadar kk olmas nerilir.
Blge genilii olarak ta 3.0 4.0 metre yeterli olabilir. Yntemi yeterli hassasiyetle
uygulayabilmek iin en az 2 adet inklinometre, 3 adet ekstansometre ve 8 adet piyezometre
kullanlmas uygun olacaktr. Ancak ekonomik kayglarla alet aralklar bir miktar
arttrlabilir.


313

ekil 6.1. rnek blgeleme ve buna bal olarak arazi lm sonular iin analiz ve
enterpolasyon teknii (ztoprak ve iniciolu 2005)
Temel zeminini oluturan her blgenin ke noktalarndaki deformasyon deerleri ekil
6.1de ematik olarak gsterilen ara deer bulma yntemi uygulanarak bulunur. Yatay
deplasmanlarn ve dey deplasmanlarn derinlikle ve dolgu boyunca deiimi ekil 6.1de
seilmi noktalar ve kesitler boyunca deformasyon erileri olarak verilmitir. Buna gre
lm aleti bulunmayan noktalardaki deformasyon, lmler sonucu oluturulan deformasyon
erilerinde o noktaya karlk gelen deformasyon olarak alnr. lave boluk suyu basnlar
iin ara deer bulma ynteminin uygulanmas pek uygun bir yaklam deildir, bu yzden
piyezometrelerin seilen elemanlarn orta noktalarna rastlamas nerilir. Elemanlarn
balang koordinatlar balang zaman t=t
0
iin kaydedilir ve konstrksiyon srecinin
balamasyla birlikte herhangi bir t=t
i
zamanndaki deforme elemanlar llen yatay ve dey
deformasyonlarn elemann kelerine tekabl eden deerleri bulunarak elde edilir. Herhangi
bir elemann t=t
0
koordinatlarna karlk t=t
i
koordinatlarnn pozisyonlar ekil 6.2te
verilmektedir.

ekil 6.2. Balang durumundaki bir zemin elemannn deforme olduktan sonra ke
koordinatlarnn durumu (ztoprak ve iniciolu 2005)
314

Sz konusu elemann t=t
0
anndaki (durgun artlardaki) balang hacmi V
0
= dx.dz.dl olarak
alnabilir. dl nc boyutu temsil etmekte olup dl = 1 birim olarak tanmlanabilir. t = ti
anndaki yeni hacim ise

( ) ( ) ( ) ( )
1
2
i e h f f e g g f h h g e
V x z z x z z x z z x z z

= + + +

(6.1)
olarak bulunabilir.

Ortalama yatay ve dey birim deformasyon artlar,
x
ve
z
dzlem deformasyon artlar
iin aadaki formllerde verildii gibi bulunur.

( ) ( ) ( ) ( )
2
f b g c e a h d
x
x x x x x x x x
dx

+ +

= (6.2)

( ) ( ) ( ) ( )
2
f b e a g c h d
z
z z z z z z z z
dz

+ +

= (6.3)
Her eleman iin ayr ayr birim deformasyon ve hacim deerleri ile birlikte balang efektif
dey gerilme, ilave dey gerilme, ilave boluk suyu basnc deerleri ve bylece t =ti
zamanna ait efektif dey gerilme deerleri srekli olarak elde edilebilir.

Ama her blgenin davrann Kritik Durum Teorisinin q-p
/
- kayma gerilmesi normal
gerilme zgl hacim uzaynda gerilme izi halinde srekli olarak takip edilebilmektedir. Bu
amala herhangi bir zamanda herhangi bir elemana ait q-p
/
ve deerleri 6.4, 6.5, 6.6
formlleri ile ve bu deerleri elde etmek iin gereken bileenler 6.7, 6.8, 6.9 ile elde edilebilir.

( ) K 1 q
v h v
= = (6.4)

( )
3
K 2 1
3
2
p
v h v
+
=
+
=

(6.5)
e 1+ = (6.6)
u L
vo v
+ = (6.7)

x
z
K f

| |
=
|
\
(6.8)

315

V
V

= (6.9)
Bu formllerde L uygulanan ilave yk sebebiyle takip edilen elemana etki eden gerilme
deeridir. K ise aktif ve pasif gme durumlar arasnda gmeye tekabl etmeyen tm ara
gerilme durumlar iin elemanda etkili olan birim deformasyon orannn fonksiyonu olarak
bulunan yatay toprak basnc katsays deerlerini ifade eder. K deerlerinin zel durumu,
gme durumlarna tekabl eden K
a
ve K
p
ile durgun artlardaki K
0
dr. K
a
ve K
p
deerlerine
efektif kayma mukavemeti as nn tam mobilizasyonu, yani maksimum deerine
ulamas ile elde edilir. Ara durumlara ait yatay toprak basnc deerleri Ka K Kp
aralndadr (Okochi ve Tatsuoka 1984, Zhang ve di. 1998).

6.2.1. Yatay Toprak Basnc Katsays, K

Zhang ve di. (1998) farkl birim deformasyon art oranlarnda yaptklar eksenli basn
deneyi sonularn deerlendirerek yatay toprak basnc katsaysnn deformasyon art oran
ile dorudan balantl olduu belirlemiler ve buna bal olarak ta bir metodoloji
gelitirmilerdir. Bu metodolojinin uygulanmas ile tm birim deformasyon durumlar iin
yatay toprak basnc katsays problemi zlebilmektedir. Zhang ve di. (1998)in nerdii
metodoloji deformasyon esasl yaklamlar ve deformasyon davranna bal olarak gerilme
durumunu tayin edebilmek iin basit, geerli ve ok kymetli bir imkan sunmaktadr.

Anizotropinin tespit edilmesinin mikro yapdaki oluum ve deiimleri yanstmak bakmndan
da deerlendirilmesi ve nemsenmesi gerekir. Deneysel bulgular kilin anizotropisi ile dokusu
arasnda karlkl bir iliki olduuna dair nemli ipular vermektedir (Feda ve di. 1995,
Kobayashi ve di. 2003). Bu anlayla deerlendirildiinde Zhang ve di. (1998)in ulat
anizotropiyi gerilme cinsinden ifade eden K=
h
/
v
ile deformasyon art oran
R
=
3
/
1
arasnda bir iliki bulunmas doaldr, nk
3
/
1
de anizotropinin
deformasyon cinsinden ifadesi demektir.

Zhang ve di. (1998) yntemi kullanlarak, K deerleri aadaki gibi kullanlabilir. Bu
yntemde ncelikle zemin elamannda yatay ve dey ynde oluan birim deformasyonlar
hesaplanr. Bu birim deformasyonlara bal olarak deformasyon art oran R
(6.10) nolu
bant ile belirlenir.

yatay
3
dey 1
R

= =
(6.10)
Zhang ve di. (1998) dzlem deformasyon durumunda R
ve K arasndaki srekli deiimi

ekil 6.3 ile tanmlamlardr.
316

1 dey
1- Sin
K =
1- Sin R
=

(6.11)

1 yatay
1 Sin R
K =
1 Sin

=

(6.12)
R
nun bulunduu yatay eksendeki (ekil 6.3) deerleri srekli bir ilikiye dntrebilmek
iin yeni bir yatay deformasyon katsays R tanmlanmtr. Yatay deformasyon katsays R ile
yatay toprak basnc katsays K arasndaki iliki yine ekil 6.3te verilmektedir. ekil 6.3
kullanrken farkl blgeleri tanmlayan deformasyon durumlarnn ematik tanmlamas ise
ekil 6.4te verilmektedir. Bu yntemle bulunan K deerleri normal konsolide zeminler iin
geerlidir. Ar konsolide zeminlerde Alpan (1967)nin K
0
iin nerdii K
(AK)
=K.(AKO)
n

ilikisi kullanlarak normal konsolide K ar konsolide K
(AK)
ya dntrlebilir.

ekil 6.3. K ve R arasndaki iliki (Zhang ve di. 1998).

317

ekil 6.4. Zhang ve di. (1998)in snr artlarna gre yorumlanm farkl deformasyon
geliim davranlar (ztoprak ve iniciolu 2005).

( )
( )
R K 1
R
2 R K 1
(6.13)
Yatay deformasyon katsays R ile yatay toprak basnc katsays Knn deiimi Rnin 1.0dan
byk veya kk olmas durumlar iin aadaki iki denklem ile tanmlanmtr.

1 Sin
( -1 R 1 ) K
1 Sin R

=

(6.14)

Sin
( 1 R 3 ) K 1 ( R 1)
1 Sin
= +

(6.15)
6.2.2. Yntemin Uygulan
Yntemin uygulan ekil 6.5te ematik olarak verilmektedir. Bu ematik sunumu
destekleyecek ekilde yntemin hesap admlar ekil 6.6da sunulmaktadr.
318

ekil 6.5. Yntemin ematik sunumu. (a) Herhangi bir blge iin q-p ve v-p dzlemlerindeki
gerilme izlerinin kurulmas, (b) Dikkate alnan blge iin laboratuvar ve arazideki gerilme
deformasyon davran, (c) Dolgunun inaat program (ztoprak ve iniciolu 2005).
Yntemi uygulamak iin ok az sayda laboratuvar parametresine ihtiya bulunmaktadr. Bu
parametreler yntemi sadece balatmak iindir ve ekil 6.6da 3 no.lu admdaki akma
bilgisi geldiinde grevlerini tamamlam olacaklardr. Akma bilgisine bal olarak AKO
deiince balang noktasnn (A noktasnn) ve akma zarf iindeki noktalarn (B noktasnn)
yeri deiecektir (ekil 6.5).


319

ekil 6.6. ekil 6.5te sunumu yaplan yntemin hazrlk ve hesap admlar iin ak emas
(Yntemin ayrntlar ve teorik taban ztoprak ve iniciolu 2005te grlebilir)
A. N HAZIRLIKLAR

B. ALETSEL GZLEMLEME VERLERN YORUMLANMASI

HESAP ADIMLARI (1-Balang durumlar, 2-Akmadan nceki durumlar, 3-Akmadan sonraki durumlar)

3
1
R

;
( )
( )
1
2 1
R K
R
R K

eer (-1 R
t
1) ise
1 sin
1 sin
K
R

=

eer (1 R
t
3) ise
sin
1 ( 1)
1 sin
K R
= +

Yaplacak dolgu iin zemin aratrma sonular
yardmyla referans bir aletsel gzlemleme noktas
seilir.
Akma kararnn verilmesi
Referans blgedeki zemin zellikleri ve planlanan
aletsel gzlemlemeye gre dolgu altndaki temel
zemini blgelere ayrlr

o
o o
o
V V
v v v v v
V

= = +

v vo
L u = +
A1
Blgeleme sistemindeki zemin tabakalarnn
eo, , , AKO, M, deerleri elde edilir.
Her blgenin ya da takip edilmesi dnlen blgelerin
ke noktalarnn yatay ve dey deplasmann elde
edecek ekilde inklinometre ve ekstansometre
yerletirilir. Sz konusu blgelerin ilave boluk suyu
basnlarn elde edebilmek iin blgelerin merkezine
piyezometre yerletirilir. ekil 1de aletlerin yerleimi ve
verilerin elde edilmesi gsterilmektedir.
Blgelerin ke noktalarnn srekli deien deplas-
manlar dikkate alnarak ortalama v ve h deerleri
hesaplanr ve buradan v ve V deerleri elde edilir.
B1
v ve h deerleri ile R
, buradan da K deerleri
(Zhang ve d., 1998) hesaplanr.
Blgelerin merkezinde srekli elde edilen u deeri ve
elastik teoriye dayanan L ile efektif gerilme deeri v
hesaplanr.
q-p dzleminde csl ve Ko
izgisi izilir.
1a
Blgelere ve ke noktalarna numara verilir ve
koordinat sistemi belirlenir.
A2
A3
A4
A5
B2
B3

( )
) (
) (
) (
2 1
1 3
nc o
nc o
Ko
K
K
+

Balang (laboratuvar) akma zarf izilir. Bu bir referans zarftr ve geicidir.

2 2 2
( ) ( ) ,
( ) ( )( ) 0
Ko Ko p conv
f q p M p p p

= =

( )
3
2 1
) ( ,
,
nc o conv p
conv p
K
p
+
=

1b
Balang noktasnn yeri
belirlenir (ekil 2,A noktas)
1c
( )
) ( ) (
1
oc o vo A
K q =

( )
3
2 1
) (
) (
oc o vo
A
K
p
+
=

o A
e + =1
) (

v-p dzleminde url, csl ve nclnin izimi iin
balang ordinatlarnn hesab

( ) ( ) ( )
ln
A A A
p
= +

( ) ( )
( ) ln
A A m
N p

= +

( ) ( )
( )
2
( ) ln
A A
Ko
M
N
M

| |
| =
|
+
\

1d Akmadan nceki durumlarn
hesab (ekil 2, B noktas)
2

o
B o
o o B
V
V V
) (
) (
=
1
( ) ( )
( )
exp
C B
B
p

| |
=
|
|
\

( )
) ( ) ( ) (
1
B B v B
K q =

Akmadan sonraki durumlarn
(ekil 2, C noktas)
3b

o
C o
o o C
V
V V
) (
) (
=

( )
) ( ) ( ) (
1
C C v C
K q =

( )
3
2 1
) ( ) (
) (
C C v
C
K
p
+
=

( ) ( ) ( )
ln
C C C
p
= +
ekil 2deki C noktas ile ilgili q-p deki
gerilme izgilerinin ve v-p deki skma
izgilerinin balang ordinatlarnn hesab

( )
) (
) (
) (
2 1
1 3
C
C
C
K
K
+
M
FS =

) ( ) ( ) (
ln
C C C
p N + =

( )
|
|
\
|
+
=
) (
) ( ) (
2
ln
C
C C
M
M
N

3c 3a
u - logt, q - q, v - v

bantlar ile akma karar
verilir.

Akma gereklemise 3b
admna geilir. Aer akma
meydana gelmemise 2
admnda devam edilir. 3b ve
3cdeki hesaplar C nok-tas
iindir. ekil 2deki D-I noktalar
iin de hesaplar ayndr.

320

Ksaca zetlenecek olursa; nerilen metodolojide temel zemininde oluturulan her blgede
veya herhangi birinde lm sonularndan elde edilen
v
ve
h
ve u deerlerinden ve K
deerleri hesaplanmaktadr. Bylece yntem, srekli deien ve K deerlerini Kritik Durum
Teorisinin q-p-v uzaynda bir araya getirerek ve buna yapsal anizotropik elastoplastik zemin
modelini de bu atya ekleyerek gerilme izlerini elde etmektir.

6.2.3. Yntemin Zemin Davrann Yanstma Kapasitesi
6.2.3.1. Arazideki Viskoplastik Davrann Modellenmesi
Plastik killerin birincil konsolidasyon evresinde de viskoplastik (deformasyon hzna baml)
davran gsterdikleri bugn genel kabul grm bir olgudur. Kaln numunelerle yaplan tek
ynl konsolidasyon laboratuvar deneyleri ile elde edilen ve arazide de gzlenen viskoplastik
davrana ait belli bal gstergeler:

gerilme deformasyon erileri ekillerini deformasyon hzna bal olarak olutururlar
bunun sonucu olarak nkonsolidasyon basnlar da deformasyon hzna bal olarak
deikendir
nkonsolidasyon basn deeri aldktan sonra ani bir boluk suyu basnc art ile
efektif gerilmelerde azalma oluur
efektif gerilmelerdeki tedrici azalmann ardndan deformasyon hz azalr ve
deformasyonlar geliir

ztoprak ve iniciolu (2005) viskoplastik davran ekil 6.7de grld gibi
modellemektedir.

Buradaki kuram ksaca q-p
/
- ile ifade edilen bir gerilme durumundan dierine geilirken
deformasyon hznda meydana gelen deiim sebebiyle q-p
/
dzleminde akma zarfnn
genileme veya daralmas ve bu davrana paralel olarak -p
/
dzleminde normal
konsolidasyon erisi ile kritik durum erisinin izdmlerinin saa veya sola doru yer
deitirmesiyle davran desteklemesine dayanmaktadr. ekilde tanmlanan kuram yntemde
otomatik olarak iletilmekte herhangi bir deformasyon orannda gzlemsel lm sonular ile
elde edilen K deeri ile uygulanan kayma gerilmesi deerinin kesiim noktasnn izdm o
an iin elde edilen zgl hacim ve o an iin geerli olduu zannedilen deformasyon hzna
gore bulunmu olan normal konsolidasyon izgisi ile akmyorsa, bu deformasyon hznn
deitiinin iaretidir. Bu durumda deeri ile q-p
/
deki K-q kesiim noktasnn
izdmnn kesiiminden yeni normal konsolidasyon izgisinin yeri elde edilir ve gerilme
durumunun yeni noktaya tanmas ile viskoplastik etki sebebiyle akma erilerinin srekli
genileyip daralmas takip edilebilir.


321

ekil 6.7. Deformasyon hz etkisini hesaba katmak iin fazladan gerilme-eksik gerilme
kuram

Yntemin uygulann gsteren ekil 6.5te ve bundan sonraki blmde yntemin gerek
dolgulara uygulanmas ile elde edilen tm ekillerde arazideki viskoplastik davrann ok
etkili bir biimde yanstlabildii grlmektedir. Dier taraftan yntem hem gerilme
anizotropisini hem de deformasyon anizotropisini yanstabilmektedir. Deformasyon
anizotropisi R
=
3
/
1
e bal olarak elde edilen K deerleri, viskoplastik etkiyi de
sorgulayan gerilme deiim noktalarnn geerliliini kontrol eden yaklamla bir arada
iletilerek gerilme anizotropisinin etkisiyle badatrlmaktadr. Bunlara ilave olarak
blgelendirilen temel zeminindeki deformasyon oluumlar, gerilmeye dntrlrken
gerilme ekseni dnleri de aktif ve pasif blgeleri birbirinden ayracak ekilde hesaba
katlmaktadr.

Toplam olarak ifade edilirse yntem dorudan doruya arazideki davran e zamanl takip
eden ve lm sonularn yapsal davrann girdisi olarak tanmlayan yapsyla belli saysal
parametrelere bal kalmamaktadr ve parametre revizyonu yntemin iinde kendiliinden
yaplmaktadr. Elde edilen sonularn baarsnn temel sebebi tm etkenlerin birleik sonucu
anlamna gelen arazi davrann ana girdi olarak kullanmasdr ve bu durum gzlemsel
yntemin bir kontrol sistemi deil tasarm ve uygulamann ana paras olarak kullanlmasnn
gerekliliini vurgulamaktadr.

322

6.2.4. Yntemin Gerek Dolgulara Uygulanmas

Yntemin uygulanabilmesi iin sadece aletsel gzlemleme yaplmas yetmemekte, bu ilemin
bir blgeleme sistemine uygun ekilde ve sayda yaplmas gerekmektedir. Buna ilaveten,
oluturulabilecek blgeler dikkate alnacak ekilde ve sklkta snflandrma, skabilirlik ve
mukavemet deneyleri yaplmaldr. Bu zellikleri salayacak ekilde ina edilmi dolgularn
says ok fazla deildir. Fransada ok yksek plastisiteli, viskoplastik davran gsteren
yumuak-kat kvam arasndaki killer zerine ina edilen Cubzac-les-Ponts dolgusu ve
ngilterede ok yumuak turba ve yumuak killerin bulunduu alanda drenler oluturularak
ina edilen Widows Plantation (Stanstead Abbotts) dolgusu gerek zemin verisi gerekse de
lm verisi skl asndan yntemi uygulamaya ok uygundur.

6.2.4.1. Cubzac-les-Ponts Dolgusu Test Dolgusu B
Cubzac-les-Ponts test dolgusu B, 1972 ylnda Fransada Dordogne nehrinin kenarnda
bulunan ve yksek plastisiteli killerden oluan alvyonel sahada ina edilmitir. Bu test
dolgusundan nce A test dolgusu gecek ekilde yaplm ve geri analizle zemin
parametreleri kontrol edilmitir. Zemin tabakalanmas ve aletsel gzlemlemeye bal
oluturulan blgeleme sistemi ekil 6.8ada, zemin parametreleri Tablo 6.1de verilmitir.
Sahada zemin profili olarak en stte yaklak 2.0 m kalnlnda yksek derecede ar
konsolide siltli kil tabakas (kil kabuk), altnda ise yaklak 7.0 m kalnlnda deiken
organik ierii olan yumuak kil tabakas yer almaktadr. Yumuak kil tabakas sk akl
tabakasna oturmaktadr. Buradaki killer yksek plastisiteli (likit limit=100-200% ve plastisite
indisi=20-120%) ve yaplanm (structuralized) olup viskoplastik kil olarak adlandrlabilirler.
Yeralt suyu seviyesi yzeyden itibaren 1.0-1.5 m derinliktedir. ekil 6.8bde grld zere
2.3 m. ykseklie 6. gnde klan dolguda yaklak 1000 gn boyunca aletsel gzlemleme
verisi kaydedilmitir. 1.5 gvenlikle ina edildii rapor edilen B test dolgusunda gme
olumamtr.

ekil 6.9te Cubzac-les-Ponts test dolgusu temel zemininin deiik blgelerinde elde edilen q-
p gerilme dzleminde gerilme izleri gsterilmitir. Gerilme izlerinden anlalaca zere
yntem ile zeminin deformasyon hz etkisi, viskoplastik davran ve gerilme ekseni
dnm modellenebilmektedir. Elde edilen gerilme izleri ile ilgili davran yorumlar ve
dier bulgular ztoprak (2002), ztoprak ve iniciolu (2003a, 2003b) ve Cinicioglu ve
Oztoprak (2003)ta bulunabilir. ekil 6.10da dolgusu inaatnn 8. ve 817. gnnde zemin
blgelerindeki gvenlik saylar verilmitir. ekil zerindeki C-1, C-2, C-3 ve C-4 zemin
kolonlarnda gvenlik saysnn en dk olduu blgeler boyal gsterilmitir. En riskli
zemin ok yumuak kil tabakasdr. Dolgu inaat 6. gnde tamamlanmasna karlk en dk
gvenlik 6. ve 8. gnler arasndadr. 817. gnde temel zeminin dairesel bir kayma eilimi yok
olmakta ve gvenlik says artmaktadr.


323

ekil 6.8. (a) Cubzac-les-Ponts dolgusunda oluturulan zonlama sistemi (b) Dolgunun inaat
program (Magnan ve di. 1983)

Tablo 6.1. Cubzac-les-Ponts test dolgusu temel zeminindeki zemin zellikleri
(Magnan ve di. 1983, Wood 1990)
Derinlik vo vc
Zemin (m) (kN/m
2
) (kN/m
2
) OCR o M ()
(1) Kil kabuk 0.0 - 1.0 8.5 75.0
8.82
2.00 0.017 0.12 1.29 32.0
(2) Orta kat kil 1.0 - 2.0 20.1 50.0
2.49
3.60 0.022 0.53 1.16 29.0
(3) ok yumuak kil 2.0 - 4.0 27.4 40.0
1.46
4.20 0.085 0.75 1.03 26.0
(4) ok yumuak kil 4.0 - 6.0 36.8 45.0
1.22
3.25 0.048 0.53 1.03 26.0
(5) Yumuak kil 6.0 - 9.0 50.0 60.0
1.20
3.30 0.043 0.52 1.03 26.0

(a)
(b)
324

ekil 6.9. Cubzac-les-Ponts test dolgusu temel zemininin deiik blgelerinde elde edilen
gerilme izleri (Oztoprak ve iniciolu 2005)


325

ekil 6.10. Cubzac-les-Ponts dolgusu inaatnn 8. ve 817. gnlerinde blgelerdeki gvenlik
saylar (C-1, C-2, C-3 ve C-4 zemin kolonlarnda gvenlik saysnn en dk olduu
blgeler boyal gsterilmitir)

6.2.4.2. Widows Plantation Dolgusu - Stanstead Abbots Geii
ngilterede Willow Plantation dolgusu olarak da bilinen Stanstead Abbotts dolgusu ok
yumuak alvyonlar zerine drenler yardmyla ina edilmitir. Dolgu altna geogridler de
yerletirilmitir. Drenlerin tekil edilmesine Mays 1988de, dolgunun oluturulmasna
Austos 1988de balanlmtr. Dolgu inaat Mays 1989da tamamlanmtr.

Zemin tabakalanmas ekil 6.11ada, parametreler Tablo 6.2de verilmitir. Alanda zemin
profili olarak en stte yaklak 1.5 m. kalnlnda yksek derecede ar konsolide siltli kil
tabakas (kil kabuk), altnda ise yaklak 3.0 m. kalnlnda skabilirlii ok yksek olan
ok yumuak turba tabakas yer almaktadr. Turbann altnda bulunan yumuak kil tabakas
yaklak 7.0 m. kalnla sahiptir ve sk akl tabakas zerinde yer almaktadr. Yeralt suyu
seviyesi yzeyden itibaren 1.0-1.5 m. derinliktedir. Zeminlerin balang gerilme durumlar,
skabilirlik ve mukavemet parametreleri Tablo 6.2de verilmitir. zellikle turba zeminin
boluk oran ok fazladr. Bununla birlikte bu zeminde drenajl davran gereklemektedir.
Dolgu alt temel zeminin yanal ve dey deplasmanlar ile boluk suyu basnc lmleri
yaklak 700 gn boyunca kaydedilmitir. Dolgusunun inaat kademeleri ekil 6.11bde
grlmektedir. Stanstead Abbotts dolgusu 8.0 m. ykseklie 274 gnde ina edilmi, daha
sonra 1.0 m.lik ksm kaldrlmtr. Nihai dolgu ykseklii 7.0 m. olarak gerekletirilmitir.

ekil 6.12de Stanstead Abbotts dolgusu temel zemininin deiik blgelerinde elde edilen q-
p gerilme dzleminde gerilme izleri verilmitir. Gerilme izlerine gre ilk 14 gndeki hzl
ykleme sonrasnda hareket tamamen drenajldr. Bu durum drenlerin etkisini gstermektedir.
Yntem, zeminin deformasyon hz etkisi tamamen ortaya koymaktadr. Elde edilen gerilme
izleri ile ilgili davran yorumlar ve dier bulgular Oztoprak ve Cinicioglu (2003b)de
bulunabilir. ekil 6.13de dolgusu inaatnn 11. ve 274. gnnde zemin zonlarndaki
gvenlik saylar verilmitir. ekil zerindeki C-1, C-2, ve C-3 zemin kolonlarnda gvenlik
saysnn en dk olduu blgeler boyal gsterilmitir. 11. gnde en riskli zemin turbann
altndaki yumuak kil iken 274. gnde en riskli zemin alt taraftaki turba tabakasdr. Turba
tabakalarnn gvenlik saylar zamanla ok deimemektedir. Drenajn etkisi ve turbann ok
326

boluklu olmasndan dolay topuk altndaki gvenlik saylar dnldnden daha dk
kmaktadr.

ekil 6.11. (a) Widows Plantation (Stanstead Abbotts) dolgusunda oluturulan zonlama
sistemi (b) Dolgunun inaat program (Hird 1993)

Tablo 6.2. Widows Plantation (Stanstead Abbotts) dolgusu temel zeminindeki zemin
zellikleri (Hird 1993, Hird ve di. 1995)
Derinlik vo vc
Zemin (m) (kN/m
2
) (kN/m
2
) OCR o M ()
(1) Kil kabuk 0.0 - 1.5 12.0 91.0
7.58
1.80 0.035 0.190 1.16 29.0
(2) ok yumuak turba 1.5 - 3.0 25.0 55.0
2.20
8.30 0.450 2.290 1.38 34.0
(3) ok yumuak turba 3.0 - 4.5 27.5 36.0
1.31
9.20 0.470 2.390 1.38 34.0
(4) Yumuak kil 4.5 - 6.5 35.0 38.0
1.09
2.50 0.045 0.220 1.12 28.0
(5) Yumuak kil 6.5 - 8.5 48.0 49.0
1.02
2.45 0.039 0.205 1.12 28.0
(6) Yumuak kil 8.5 - 11.5 64.0 65.0
1.02
2.40 0.035 0.190 1.12 28.0
(a)
(b)

327

ekil 6.12. Widows Plantation (Stanstead Abbotts) dolgusu temel zemininin deiik
blgelerinde elde edilen gerilme izleri
328

ekil 6.13. Widows Plantation (Stanstead Abbotts) dolgusu inaatnn 11. ve 274. gnlerinde
blgelerde gvenlik saylar (C-1, C-2 ve C-3 zemin kolonlarnda gvenlik saysnn en dk
olduu blgeler boyal gsterilmitir)

6.3. ZEMNE GML YATAY YKL KAZIKLAR
Otoyol veya kpr yaklam dolgular iin yaplan kenar ayaklar destekleyen kazklar veya
akan evlerde oluturulan pasif diren kazklar dier yatay ykl kazklardan farkl olmak
zere kaz evreleyen zemin hareketleriyle yatay olarak yklenirler ve davran
mekanizmalarnn zmne dair aratrmalar geoteknik biliminin zerinde en sk alt
konulardandr. Uygulamada bu tr kazklarda gmeye sklkla rastlanr. Bu risk zellikle
kazklarn yumuak zemin ierisinde ina edildii uygulamalarda artmaktadr. Problem tipik
bir zemin-yap etkileimi problemidir ve en nemli zellikleri dk mukavemet, yksek
skabilirlik ve ok dk geirgenlik olan yumuak zeminlerde deplasmanlar byk olacak
ilave boluk suyu basnlarnn snmlenmesi uzun zaman alacak ve zemin-yap
etkileiminden kaynaklanan belirsizlikler artacaktr.

Yumuak zeminlerin genelletirilmi profillerinde kurumu ve olduka sert bir kabuk tabakas
en stte yer alr. Bu kabuk tabakasnn altnda kalnl deiken olan yumuak kil, silt ve
gevek alvyon tabakalar bulunmaktadr. En altta ise ounlukla sk veya sert tabakalar
bulunur. Bu zemin profili zerinde yaplan dolgulardan kaynaklanan ykler aradaki yumuak
zemin tabakasnn skmasna ve byk deformasyonlarn olumasna neden olur. Bu tip
problemli zeminlerde oluan byk deformasyonlar yaplar bakmndan izin verilebilir
deerlerin zerinde kalmaktadr. Ar zemin hareketleri nedeniyle oluabilecek yapsal
hasarlar engellemek iin dolgu ykleri kazklarla daha yksek mukavemetli sk tabakalara
aktarlr ya da tipik bir zm olarak dolgu topuundaki pasif direnci arttrmak amacyla
yaklam dolgular kazklar zerine ina edilmi kpr kenar ayaklar ile sonlanr.


329

ekil 6.14. Yumuak zeminler zerinde ina edilen farkl kpr yaklam dolgusu tipleri (a, b,
c - Springman ve Bolton 1990, d Keleolu 2006)

Literatrde, ekil 6.14 ile tanmlanmakta olan problemin zm iin gelitirilmi olan birok
yntem bulunmaktadr. Bu yntemler Stewart ve di. (1994) tarafndan aadaki gibi
snflandrlmaktadr. Stewart ve di. (1994) tarafndan yaplan snflama ile zemin iinde
oluan yatay yer deitirmelerden dolay kazklar zerinde oluan moment ve deplasmanlar
hesaplayan yntemler aadaki gibi verilmektedir.

deplasmanlara dayal yntemler
gerilmelere dayal yntemler
sonlu elemanlar almalar
ampirik yntemler

Gerilmelere dayal ve ampirik yntemler daha ok pratik amalar iin gelitirilmilerdir ve bu
yntemler ile elde edilen sonular ile lm sonular arasnda ciddi farklar bulunabilir.
Bunun yannda sonlu elemanlar ve sonlu farklar yntemleri daha karmak problemlerin
zmnde (farkl zemin ve snr koullar, ykleme artlar altnda) nemli bir zm arac
olarak gnmz literatrnde kullanlmaktadrlar. Ancak, Blm 3te tanmland gibi
saysal yntemlerle birlikte kullanlan yapsal modellerin davran tanmlamaktaki
yetersizlikleri ve aksaklklar sebebiyle elde edilen sonularla arazi davran arasnda nemli
farklar ortaya kabilmektedir. Arazideki davrann en nemli gstergesi deplasmanlardr ve
bilhassa yumuak zemin deplasmanlar ile yatay olarak yklenen kazklarda deplasmana
dayal olarak davrann tanmlanmas ve tasarm yaplmasnn daha gereki sonular
verecei dnlmtr.

Bu amala gelitirilen deplasmanlara dayal yntemlerde genel yaklam dolgu altndaki
zeminde kazksz durumda oluan ve llen deplasmanlar kullanarak ayn dolgunun
kazklarla birlikte yapld taktirde kazklar zerinde etkili olacak olan eilme momenti ve
deplasmanlar hesaplamaktr. Kazksz durumdaki deplasmanlarn bilinmesi durumunda bu
hesap yntemleri hemen her tr problemde kullanlabilir (Stewart ve di. 1994).
Deplasmanlara dayal yntemlerin en nemli zorluu ise kazn yaplaca kesitteki kazksz
330

duruma ait yatay deplasmanlarn elde edilmesidir (Byrne ve di. 1984). Genel olarak dey
deplasmanlarn tahmin edilmesi nispeten daha kolay olmakla birlikte yatay deplasmanlar iin
ayn durum sz konusu deildir. Poulos (1971) bu zorluklar; poisson orannn
belirlenmesindeki zorluklara, zeminin anizotropik ve heterojen yapsna, zeminin dorusal
olmayan yk-deformasyon davranna ve her vaka iin zel olan ve yapdan zemine yk
aktarmn tanmlayan rijitlik vb. faktrlerin ihmal edilmesine balamaktadr. Tavenas ve di.
(1979) tarafndan gelitirilen ampirik yntem ve sonlu elemanlar analizleri yatay
deplasmanlarn belirlenmesi amacyla kullanlmakla birlikte bu konuda en gvenilir yntem
hi phesiz araziden alnan inklinometre lmleridir. Bigot ve di. (1977, 1982) tarafndan
yaplan almalar doru yatay deplasmanlarn elde edilmesi durumunda deplasmanlara bal
yntemlerle hesaplanan eilme momenti ve deplasmanlarn geree ok yakn sonular
verdiini ortaya koymaktadr. Deplasmanlar, zemin davran zerinde etkili olan tm
faktrlerin etkisi sonucunda olutuundan; zeminin anizotropisi, heterojen yaps,
skabilirlik ve mukavemet zellikleri, deplasmana ve zamana bal dorusal olmayan
davran, vb. etkilerin hepsi dorudan hesaba katlm olacaktr. Yatay deplasmanlarn
belirlenmesindeki zorluklar nemli olmakla birlikte deplasmanlara dayal hesap yntemlerinin
dier tm hesap yntemlerine gre zemin davrann temsil etmekteki stnl bu hesap
yntemlerini vazgeilmez hale getirmektedir.

Yukardaki anlayla deplasmana dayal yntemler yumuak zeminlerin zerine yaplan
dolgularn topuuna yaplan kazklarn davrannn anlalmas ve kaza gelen yk ile
kazkta oluan kesme kuvveti ve momentlerin hesaplanmas bakmndan etkin yer
bulmulardr. Deplasmana dayal yntemler grubunda dikkate deer almalar arasnda
Chow (1996), Leung ve Chow (1996), Wong ve Teh (1995), Goh ve di. (1997), Goh ve di.
(2003) saylabilir. Bu almalarn hepsinde kaza deplasmanlarla yk aktarm anlay
Keleolu (2006) da ekil 6.15te tanmlanan mekanizmaya dayandrlmaktadr. Buradaki
mekanizmaya gre eer bir zemin kesitinde kazksz durumda y
s
yatay deplasman oluuyor
iken ayn kesitte kazkl durumda y
p
deplasman oluuyor ise iki deplasman arasndaki fark
kuvvetlere dntrlerek kazk tarafndan tanan ykler bulunabilir.

ekil 6.15. Kazksz ve kazkl durumda oluan yatay deplasmanlar (Keleolu 2006)

331

Bu davran mekanizmasna gre kazk zemin arasndaki yk paylamn ifade eden temel
forml eitlii ile verilmektedir.
[ ] [ ] ( ){ } [ ]{ }
P S P S S
K K y K y + = (6.16)
Bu denklemin sa tarafndaki [K
S
]{y
s
} ifadesi kazksz durumda yatay zemin hareketleri
nedeniyle kazklar zerinde etkili olan yatay kuvvetleri tanmlamaktadr. Sol tarafndaki
([K
p
]+[K
s
]){y
p
} ifadesi ise kaza etki eden [K
S
]{y
s
} kuvvetlerinin kazk ve zemin
arasnda rijitlikleri orannda paylaldn gstermektedir. ([K
p
]+[K
s
]){y
p
}=[K
S
]{y
s
}
ifadesi olduka basit formda bir ifade olmakla birlikte zemin rijitliini ifade eden [K
s
]
matrisinin bulunmas problemin ana zorluudur. Chow (1996) [K
s
] rijitlik matrisini elastisite
modlne bal tek bir deer olarak kullanmaktadr. Bu ciddi bir kstllk anlamna gelir
nk problemin kazk ve zemin deplasman bykl hesaba katldnda zeminde elastik
davrann geerli olacan ifade edebilmek pek mmkn deildir. Wong ve Teh (1995),
Goh ve di. (1997),Goh ve di. (2003) gibi aratrmaclar ise rijitlik matrisinin hesabnda
plastik davran hesaba katabilmek iin zemini temsil eden yaylarn kuvvet-deplasman
ilikisini hiperbolik erilerle temsil etmilerdir. Dk birim deformasyon seviyelerinde
zemininin d yke tepkisi elastik kabul edilmekle birlikte hiperbolik yaklam, artan
deformasyonla gerilme seviyesine bal olarak rijitliin deitirilmesini salar ve bylece
plastik malzeme yaklam uygulanm olur. Ancak ne var ki hiperbolik iliki ile bulunan
rijitlik deerleri laboratuvar eksenli basn deneyi ile elde edilen gerilme deformasyon
erilerinden kullanlarak tespit edilir. Deplasmana dayal yaklamn ana parametresinin
laboratuvar deneyleri ile elde edilmesi arazideki ilgili zemin ktlesinin hacmi, hangi rijitliin
hangi zamanda geerli olaca, zeminin kendi iinde deiim sreci ve bunlarda zaman etkisi,
konsolidasyon devresindeki davran gibi bir ok etkenin birleik etkinliini aktarmaya uygun
deildir ve de bu durum yntemin en nemli sorunudur.

Deplasmana dayal yntemler arasnda kazk-zemin sisteminin boyutlu davran
mekanizmasn dikkate alan deformasyon kamas yntemi de (ekil 6.16) kabul grm
yntemlerdendir. Bu yntem kazn hareketi nnde deformasyona urayan zemin
ktlesinde oluan birim deformasyon seviyesinden hareketle mobilize olan kayma
mukavemeti asn ve gerilme deerlerini bulmaktadr. Yntem farkl birim deformasyon
deerlerinin boyutlu mekanizmann davranna etkisini kk ve byk deformasyon
seviyeleri iin bulmaktadr. Dier mevcut deplasmana dayal sistemlerin balca sorunu bu
yntem iin de sz konusudur. Zemin rijitlii laboratuvar eksenli basn deneyi
sonularna gre elde edilmekte ve ampirik bantlar kullanlmaktadr.

Dr. Kubilay Keleolunun doktora tez almas ile sunulan yntem kendisinden nceki
deplasmana dayal yntemlerin zemin rijitlii hesabnda ampirik bantlara bamllndan
veya kk boyutlu numunelerle yaplan laboratuvar deneylerinin kstlarndan arndrlm ve
sadece arazide llen deplasmanlara ve boluk suyu basnlarna dayandrlm bir
332

yntemdir. Keleolu (2006), Keleolu ve iniciolu (2006) ve iniciolu ve Keleolu
(2006)da tanmland gibi kazksz durumdaki zemin deplasmanlar arazi gzlemsel
yntemleri ile elde edildikten sonra bu deformasyonlara sebep olan gerilmelerin elde edilmesi
gerekir.

ekil 6.16. Kazk nnde oluan deformasyon kamas (Ashour ve di, 1998)

Blm 6.2.1de tantld gibi Zhang ve di. (1998) tarafndan gelitirilen yntem aktif ve
pasif gme durumlar dndaki ara gerilme durumlarnda da deformasyonlar ile gerilmeler
arasnda iliki kuran ok nemli bir olanak sunmaktadr. Keleolu (2006)nn doktora tez
almasnda aratrlan zemin-kazk yk paylam ve kazn buna gre tasarmna ait
problemde de Zhang ve di. (1998)nin nerdii metodoloji en nemli aralardan biri olarak
kullanlmtr.
6.4. KELEOLU VE NCOLU DEPLASMANA DAYALI KAZIK TASARIM
YNTEM
Bu yntemde dolgu topuuna ina edilen kazn dolgu ykleri altnda skan yumuak
zeminin yapt yatay deplasmanlarla yklenmesi esas alnmaktadr. Kazksz durumda bu
zemin hareketleri topua ve ilerisine doru aktarlacak ve yine zemin tarafndan
karlanacaktr. Dolgudan uzaklaan tarafta yer alan bu blge bu almada yer yer pasif
yklenmi blge olarak tanmlanmaktadr. Burada pasif yklenmi ifadesi kazn n
tarafnda veya dolgu topuunun nnde yer alan bu blgede gerilme artlarnn gerekten

333

pasif duruma tekabl ettii anlamna gelmemektedir. Fakat bu blgedeki zemini durgun
artlardan pasif duruma giden duruma kar gelen ara bir gerilme durumu ile yklenecei iin
davrann ynn ifade etmek bakmndan pasif yklenmi blge tanmlamas
kullanlmaktadr. Bu almada davrana katlan zemin ktlesinin davrann daha kapsaml
ve detayl olarak tanmlayabilmek iin kazk nndeki zemin blgelere ayrlmtr (ekil
6.17b). Her blgedeki deformasyon art oranlar elde edilerek ve Zhang ve di. (1998)
yntemi kullanlarak yatay toprak basnc katsays Knn dolgunun balamasndan itibaren
tm inaat srecinde ve sonrasnda istenilen sklkta srekli olarak elde edilebilmesi
salanmtr. Bylece ilave boluk suyu basnc lmleri de varsa geerli efektif gerilme
deerleri srekli olarak elde edilebilir. Kazksz duruma ait olan bu bilgi zeminin tepki
karakteristiklerini tanmlamak iin nemlidir. Zemin tepki karakteristikleri tanmlandktan
sonra bu aynen kazkl durumda da geerlidir. Fark, paylamn bileenlerindedir, yani
kazksz durumda yk zemin-zemin arasnda paylalrken, kazkl durumda kazk ve zemin
arasnda paylalr (ekil 6.15). Keleolu (2006) doktora tez almas kapsamnda
gelitirilen bu yntemin dier deplasmana dayal yntemlerden en nemli farkll ve
avantaj yatay toprak basnc katsaysnn (K) deiimi ile yatay yatak katsays (k
h
)arasnda
yapsal bir ba kurmasdr. Bylece kazksz durumda serbest zemin ortam artlarnda elde
edilen bilgi kazkl duruma transfer edilebilmektedir. Bu almada da Cubzac-les-Ponts test
dolgusu ortam ve burada yaplan aletsel gzlemleme sonular problemin zm iin rnek
durum olarak kullanlmlardr. Bu seimin sebebi Cubzac-les-Ponts test dolgusunun
literatrde gerek zemin zelliklerinin tayin edilmesi gerek aletsel gzlemleme uygulamasnn
yeterlilii bakmndan en gelimi birka rnekten birisi olmasdr. Yeni gelitirilen
yntemlerin ibirlii sorgulanrken, iyi tanmlanm verilerle allmasnn gveni arttrc bir
unsur olaca aktr. ekil 6.17de daha nce de verildii gibi Cubzac-les-Ponts deneyi sahas
ve dolgusu, aletsel gzlemleme emas, ykleme program ve zemin tabakalanmas ile birlikte
verilmektedir.

ekil 6.17. (a) Test sahas (b) aletsel lm sistemi (c) inaat ve lm alnan gnler

Cubzac-les-Ponts test dolgusu 2.3 metre yksekliinde 1.5 gvenlik saysn koruyacak
ekilde yaplm fakat yaklak 2000 gne kadar lm alnmtr. Bu almada 817. gne
334

kadar alnan lmler kullanlmtr. Temel zemininin laboratuvar deneyleri ile elde edilen
parametreleri ekil 6.18de sunulmaktadr.

ekil 6.18. Cubzac-les-Ponts test sahasnn yumuak zeminlerine ait laboratuvar deneyi
sonular (Magnan ve di. 1983)

Yaplan almann hedefi topukta yaplan kazk zerinde etkili olan yatay ykleri bulmak
olduu iin almay en ok ilgilendiren lm serbest zemindeki yatay hareket verileridir ve
dolgu topuundaki inklinometre ile alnan lmlerin grafiksel ifadesi ekil 6.19da
verilmektedir.

7 8
1
4 5 6
13
15
63 175
741 817
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
9,0
10,0
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0
Yatay deplasman (cm)
D
e
r
i
n
l
i
k

(
m
)

ekil 6.19. Kazn yapld kesitte kazksz durumda oluan yatay deplasmanlar


335

Yntemde zemin karakteristiklerini tanmlamak zere kazk nne rastlayan kesimde yaplan
blgelendirme ekil 6.20de ABCD blgesi olarak gsterilmektedir. Blgenin toplam
kalnl gzlemsel verinin mevcut olduu 9 metre olarak alnmtr.

ekil 6.20. Gelitirilen yntemin uyguland blgeler ve 1-5 nolu blgelerde dolgu
inaatyla oluan yatay toprak basnc deerleri

Yntemi etkin olarak kullanabilmek iin deformasyon verisinin bulunmad ve eleman
kelerine rastlayan noktalarda ara deer bulma yntemi uygulanmtr. Burada tanmlanan
be eleman iin lm sonularna gre herhangi bir t=ti zaman iin elemann deformasyon
art oranna R
=
3
/
1
bal olarak ve Zhang ve di. (1998) yntemini uygulayarak
geerli yatay toprak basnc K deerleri srekli olarak elde edilmektedir. K deerlerinin
zamana bal deiimi ekil 6.20de sunulmaktadr. Yntemin uygulan felsefesi ekil
6.21de ematik olarak tanmlanmaktadr.
336

ekil 6.21. Kazkl ve kazksz durumlarda pasif olarak skan zemin blgeleri

ekilde tanmlanan anlaya paralel olarak Keleolu (2006), Keleolu ve iniciolu (2006)
ve iniciolu ve Keleolu (2006) yaynlarnda da tanmland gibi herhangi bir zaman iin
geerli yatay toprak basnc katsays K deerleri ile yatay yatak katsays, k
h
arasnda

v h
K y k = . . (6.17)

v h
y
K
k
= . (6.18)
ilikisi kurulmutur. Bu anlaya gre yukardaki (6.17) nolu bant serbest zemin
deformasyon durumunu, zemin-kazk etkileim durumuna dntrme ilevini grmektedir.
(6.18) nolu bant ile yatay yatak katsays zerinde efektif jeolojik ykn etkisi ve
dolaysyla derinliin etkisi de hesaba katlmaktadr.

Kazktaki deplasman arttka deformasyona zeminde ve buna bal olarak ta yatay yatak
katsaysnda azalm meydana gelir. Bu davran zeminin gerilme-deformasyon erisinin
hiperbolik yapsnda artan gerilme deerlerinde azalan eri eimi olarak kendisini gsteren
davrantr. k
h
n kazk ekil deitirmesine veya hareketine bal olarak nasl deitii
Prakash ve Kumar (1996) tarafndan deneysel almalarla ekil 6.22de grld gibi
tanmlanmtr.


337

ekil 6.22. Yatay yatak katsaysnn deplasmana bal azalmnn tipik gsterimi (Prakash ve
Kumar, 1996)

Keleolu ve iniciolu (2006) yaklam ile elde edilen rijitlik azalm erileri ekil 6.23de
grld gibi tamamen ayn davran yanstmaktadr. Azalm erileri ve deplasmana dayal
yntemlerin rijitlie gre yk paylam forml

[ ] { } [ ] { }
P S P S S
n n
K K y K y + = (6.19)
bir arada kullanlarak yaplan hesaplar sonucunda elde edilen kazk yk, kesme kuvveti,
moment deiim diyagramlar yntemin son derece salkl ve gereki ilediini gsterecek
niteliktedir. ekil 6.24 ve 6.25de Yntemle elde edilen sonular Crisp ve Plaxis sonlu
elemanlar programlar ile elde dilen sonularla karlatrlan grafikler verilmektedir. Bu
yntemin dier tm deplasmana dayal yntemlerden ayran bir dier nemli zellii ise
davran takip etmek veya kesme kuvvetleri ve momentleri hesaplamak bakmndan hibir
zaman kstlamasnn olmamasdr. Yntem hem kazklarn dolgu yapmndan nce ina
edilmesi hem de dolgudan sonra ina edilmesi durumu iin almaktadr.

338

ekil 6.23. Hesaplar sonucunda elde edilen rijitlik azalm erileri
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
6,00
7,00
1 10 100 1000
Zaman (gn)
K
a
z
k

B
a
n
d
a
k
i

D
e
p
l
a
s
m
a
n

(
c
m
)
YNTEM
CRISP
PLAXIS

ekil 6.24. Kazk banda oluan yatay deplasmanlar

339

KAZIKELMEMOMENT [kNm]
** 1.KADEMEDOLGU ** (1.GN)
-18,0
-16,0
-14,0
-12,0
-10,0
-8,0
-6,0
-4,0
-2,0
0,0
-200 0 200 400
PLAXIS
CRISP
YNTEM
** 1.KADEMEDOLGUKONSOLDASYON** (4.GN)
-18,0
-16,0
-14,0
-12,0
-10,0
-8,0
-6,0
-4,0
-2,0
0,0
-200 0 200 400
PLAXIS
CRISP
YNTEM
** 5.KADEMEDOLGUKONSOLDASYON ** (7.GN)
-18,0
-16,0
-14,0
-12,0
-10,0
-8,0
-6,0
-4,0
-2,0
0,0
-200 0 200 400 600
PLAXIS
CRISP
YNTEM
** 13.GN**
-18,0
-16,0
-14,0
-12,0
-10,0
-8,0
-6,0
-4,0
-2,0
0,0
-200 0 200 400 600
PLAXIS
CRISP
YNTEM
** 63.GN**
-18,0
-16,0
-14,0
-12,0
-10,0
-8,0
-6,0
-4,0
-2,0
0,0
-200 0 200 400 600 800
PLAXIS
CRISP
YNTEM
** 817.GN**
-18,0
-16,0
-14,0
-12,0
-10,0
-8,0
-6,0
-4,0
-2,0
0,0
-200 0 200 400 600 800 1000 1200
PLAXIS
CRISP
YNTEM

ekil 6.25. Yntem, Crisp ve Plaxis analizlerinden elde edilen kazk eilme momentleri

6.5. ANKRAJLI DUVARLARDA DEFORMASYONA DAYALI YNTEM
Bu konuda yaplan almalar ilk olarak Koyiit (2003)in yksek lisans teziyle balamtr
ve henz geliimini devam ettirmektedir. Burada gelitirilmekte olan yntem zetlenecektir.

Ankrajl destek sistemlerinde, klasik aktif ve pasif yanal toprak basnc formllerinin
kullanlmas inaatn baz aamalarndaki yap-zemin etkileimini yeterli seviyede
yanstmamaktadr. Bu nedenle, bu tr destek sistemlerinin tasarmnda gerilme zarflar
kullanlmaktadr. Bu zarflar imalat sresince iksa duvarna gelebilecek tm gerilmeleri
kapsayacak ekilde tanmlanmtr ve inaatn herhangi bir aamasnda etkili olan yklerin
bulunmasna ynelik deildir. Bu kapsamda yaplan almada, ankrajl bir iksa sisteminde,
inaatn her aamasnda zeminden iksa duvarna aktarlan gerek yklerin bulunmas
amalanmtr. Gelitirilen zgn bir yntem ile zeminde meydana gelen deformasyonlar
zemin-yap etkileimi erevesinde kullanlarak iksa duvarna aktarlan ykler bulunmaktadr.
Yntem bir rnek bir ankrajl ve kazkl iksa sistemi zerinde uygulanm ve imalatn farkl
aamalarnda iksa duvarna aktarlan yklerin sabit olmad ve ankrajlara ngerilme yaplan
aamalarda bu deerlerin maksimuma ulat grlmtr. Elde edilen bulgularn literatr ile
uyumlu olduu tespit edilmitir.

alma kapsamnda zemin-yap sisteminde gmeye ulaldn kabul ederek zme giden
limit denge yaklam kullanlmam, zeminde meydana gelen birim deformasyonlarn
kullanlmas ile gerek zemin davran ve bunun yap zerindeki etkisi tanmlanmaya
340

allmtr. Bu yntem gelitirilirken literatrde yer alan iki yntem temel olarak alnmtr.
Bunlardan birisi, bir zemin elemannda oluan asal birim deformasyonlara bal olarak o
zemin elemannda mobilize olan isel srtnme alarnn belirlenmesine ynelik olarak
gelitirilen Zhang ve di. (1998)nin almas dieri ise Norris (1986) ve Ashour ve di.
(1998) tarafndan gelitirilen ve yatay ykl kazklarda zemin-yap etkileimini boyutlu
tanmlayan ve birim deformasyona bal olarak zen Deformasyon Kamas yntemidir.

Bozbey, iniciolu, Koyiit (Bozbey ve di. 2004) ynteminde iksa sistemindeki
deformasyonlar kullanlarak zeminde mobilize olan isel srtnme alar bulunmakta ve bu
deerler Deformasyon Kamas yntemi ierisinde deerlendirilerek iksa duvarna aktarlan
ykler hesaplanmaktadr.

Zeminde mobilize olan isel srtnme alarnn bulunmas iin daha nceki konularda da
yararlanlan Zhang ve di. (1998)nin yatay toprak basnc katsaysn deformasyon art oran
cinsinden bulan yntemi kullanlmtr.

ekil 6.26. Deformasyon oran (R
)-Zemin elemannda mobilize olan isel srtnme as

(
m
) ilikisi (Bozbey ve di. 2004)

6.5.1.Deformasyon Kamas Modeli

Yntem, zemin davrannn yapya aktarlmas bakmndan Deformasyon Kamas modelini
esas almaktadr. Bu modelde, esnek bir kazn yatay yk altndaki davran incelenmekte ve
zemin-kazk etkileimi boyutlu olarak ele alnmaktadr (Norris 1986, Ashour ve di. 1998).
Kazn arka tarafnda oluan pasif kamay temsil edecek ekilde bir Deformasyon Kamas
bulunmaktadr. Kazk arkasnda oluan Deformasyon Kamas ekil 6.27ada, kama kesiti
ise ekil 6.27bde grlmektedir. Kamadan herhangi bir derinlikte alnan bir dilim ise ekil
6.27cde sunulmaktadr.
m
ve
m
kamaya ait alar,
m
zeminde mobilize olan isel
srtnme asn ve kamann genileme asn, K ise deformasyon olumadan nceki yanal
toprak basnc katsaysn temsil etmekte ve bu model iin K=1 olarak alnmaktadr. y ise

341

herhangi bir x derinliinde meydana gelen yer deitirmeyi temsil etmektedir.
vo
kazn
ilgili derinliindeki dey efektif gerilme, D ise kazn apdr. Pasif kamann n tarafnda
deformasyon nedeniyle oluan yatay gerilme deiimi,
h
, kazk ve zemin arasnda gelien
srtnme, ve kamann yan tarafnda etkili olan kuvvetler Fdir.

ekil 6.27. Deformasyon kamas (a) Kazkta meydana gelen deformasyona bal olarak
oluan pasif kama ve geometrisi (b) Kama kesiti ve geometrisi (c) Kamadan herhangi bir
derinlikte alnan dilimin geometrisi ve etkileyen kuvvetler (Ashour ve di. 1998)

ekil 6.27a ve 6.27cden de grlebilecei gibi, kamaya ait BC uzunluu ve kazn herhangi
bir kesitinde kaza etkiyen yk, P ise aadaki bantlarla verilmektedir.

m m
x h D BC tan tan 2 ) ( + = (6.20)

2 1
2 ) ( DS S BC P
h
+ = (6.21)
Burada S
1
ve S
2
ekil faktrleri olup, dairesel kesitler iin srasyla 0.75 ve 0.5 olarak
alnmaktadr. Pasif kamann n tarafnda herhangi bir derinlikte gelien yatay gerilme
deiimi,
h
ile kazk ve zemin arasnda gelien srtnme, ise
( ) ( ) 1 2 / 45 tan
2
+ =
m vo h
(6.22)
) tan(
s
vo
= (6.23)
) tan( 2 ) tan(
m s
= (6.24)
342

formlleri ile bulunur.
s
kazk ile zemin arasndaki srtnme asdr.

Yukarda tanmlanan BC ,
h
, ve P deerleri, zeminde mobilize olan isel srtnme
alarna ve efektif gerilmelere bal olduklar iin derinlikle birlikte deimektedir.

6.5.2. Gelitirilen Yntem

Anabilim dalmzda yaplan alma kapsamnda, yukarda tantlan deformasyon kamas
modeli, destek sistemi olarak kazk kullanlan bir ankrajl sisteme uyarlanmtr. Kazn
deformasyonu sebebiyle komu zeminde pasif kama oluan ksmlar iin model aynen
uygulanmtr. Ancak duvarn kaz tarafna doru hareket ettii durumlarda bu model
kullanlamayaca iin deformasyon kamas modeli zeminde genilemeyi modelleyebilen
aktif kamalar ierecek ekilde gelitirilmitir. Aktif kamalarn geometrisini belirlemek zere
m,

m
ve

h
iin formller gelitirilmi ve aada sunulmutur.
2 / 45
m m
+ = (6.25)
2 / 45
m m
+ = (6.26)
( ) ( ) ( ) 2 / 45 tan 1
2
m vo h
= (6.27)
Bu alma kapsamnda gelitirilen metodolojinin balca aamalar unlardr;

1. llen yatay ve dey deformasyonlara bal olarak zeminde farkl derinliklerde
mobilize olan isel srtnme alar Zhang ve di. (1998)de gelitirilen ve yukarda
ksaca zetlenen yntem ile bulunmaktadr.
2. Daha sonra deformasyonlara bal olarak destek sistemi boyunca zeminin genilemesi
ve skmasna bal olarak komu zemin(ler)de oluan aktif ve pasif deformasyon
kamalar belirlenmektedir.
3. Her bir kama iin derinlie bal olarak P (bkz. ekil 6.27c) hesaplanmakta ve
bylece destekleme sistemi boyunca zeminden kaza aktarlan ykler bulunmaktadr.
4. Kazn gml olan ksmlarnda, kazn nnde ve arkasnda zemin bulunmaktadr.
Bu durumda her iki tarafta mobilize olan isel srtnme alar hesaplanmaktadr.
Ayrca bir tarafta aktif, dier tarafta pasif kama oluaca iin iki farkl P yk elde
edilmektedir. Kaza etkiyen net yk bu iki ykn farkdr.

6.5.3. Yntemin Uygulanabilirliinin ncelenmesi

Yntemin uygulanabilirliini deerlendirmek iin FHWA (1999)da verilen bir rnek
seilmitir. rnekte isel srtnme as ilk on metrede orta sklkta, daha aada ise daha

343

yksek sklkta olan granler bir zeminde, 60 cm apnda ve 3.0 metre aralklarla
yerletirilmi olan kazklar ile desteklenmi ankrajl bir iksa sistemi verilmektedir. Final
durumda kaz kotu 10.0 metreye inmekte ve sistem birincisi 3.0 metrede, ikinci ise 6.5
metrede olmak zere iki adet ankraj ile desteklenmektedir. Bu tr bir destek sisteminin inaas
iin kazklarn yaplmasn tabiken be aama seilmitir. Birinci aama ilk ankraj kotuna
kadar yaplan hafriyat, ikinci aama birinci ankrajn gerilmesini, nc aama ikinci ankraj
kotuna kadar hafriyat, drdnc aama ikinci ankrajn gerilmesini ve son aama olan beinci
aama final kotu olan 10.0 metre kotuna kadar kazy kapsamaktadr.

lk olarak inaatn her aamas iin yatay ve dey deformasyonlar tanmlanmtr. Yatay
deformasyonlar, FHWA (1999)da verilen bir rnek iin llen deformasyonlar baz olarak
alnarak ekil 6.28te verildii gibi seilmitir. Yntemin doru ileyebilmesi iin dey
deformasyon deerlerine ihtiya vardr. Fakat literatrde dey deformasyonun da lld
bu tr bir probleme ait aletsel gzlem verisi bulunamad iin dey deformasyon deerleri
iin kabul yaplmtr. Zeminde mobilize olan isel srtnme alarnn deiimi ve kaza
aktarlan ykler ekil 6.29 ve 6.30da verilmektedir.
-20 -10 0
yatay deformasyon, mm
d
e
r
i
n
l
i
k
Farkl aamalar Kaz kotlar
1

ekil 6.28. Yatay deformasyonlar

ekil 6.29da kazn arka tarafnda zeminde mobilize olan isel srtnme alar ('
m
)
verilmektedir. Grld gibi zeminde mobilize olan isel srtnme alar her inaat
aamasnda deimektedir. Bunun nedeni deformasyonlarn her aamada deimesidir. Baz
deformasyon durumlarnda mobilize olan isel srtnme asnn limit deerine ulat
grlmektedir.
344

0
3
5
8
10
13
0 20 40
/
m
d
e
r
i
n
l
i
k

(
m
)
Farkl aamalar

ekil 6.29. naat sresince kazn arka tarafndaki zeminde mobilize olan isel srtnme
alar, '
m

Tm inaat aamalar iin destek sistemi olan kaza aktarlan ykler ekil 6.30, 6.31 ve
6.32de verilmektedir. Birinci aamada, kazn arkasna aktarlan ykler kaz tabanna kadar
yaklak olarak dorusal bir art gstermektedir (ekil 6.30). Bu tip art klasik yntemlerle
bulunan aktif toprak basncn hatrlatmaktadr. Kazn n tarafnda ise kaza aktarlan
ykler derinlikle birlikte dorusal olarak artmamaktadr. Bu tr bir davran eitli modeller
zerinde pasif gerilmeleri lm olan Lazebnik (1997) tarafndan da gzlemlenmitir.

0
3
5
8
10
13
-500 -250 0 250 500
Aktarlan yk (kN/m)

0
3
5
8
10
13
-500 -250 0 250 500
Aktarlan yk (kN/m)

ekil 6.30. Birinci ve ikinci aamada kaza aktarlan ykler


345

0
3
5
8
10
13
-500 -250 0 250 500
Aktarlan yk (kN/m)

0
3
5
8
10
13
-500 -250 0 250 500
Aktarlan yk (kN/m)

ekil 6.31. nc ve drdnc aamada kaza aktarlan ykler
0
3
5
8
10
13
-500 -250 0 250 500
Aktarlan yk (kN/m)

ekil 6.32. Beinci aamada kaza aktarlan ykler

kinci aamada kaz kotu metrede iken ankraj imal edilip gerilmitir. ngerilme sebebiyle
kazn zemine doru hareket etmesi sonucunda bu noktada pasif davran olumu ve kaza
aktarlan ykler nemli lde artmtr (ekil 6.30). Ankrajn gerildii bu aamada kaza
aktarlan ykler aktif toprak basnc ile elde edilecek deerlerin ok zerindeki byklklere
ulamaktadr.

nc aamada kazk nndeki kazya devam edilmitir. Bu kaz ile birlikte birinci ankrajn
bulunduu yerde geveme olmu ve bu nedenle kaza aktarlan ykler azalmtr (ekil
6.31). Drdnc aamada ikinci ankraj imal edilmekte ve gerilmektedir. Bu aama ikinci
aama ile byk benzerlikler tamaktadr. Bu aamada ankrajn gerildii noktada lokal olarak
kaza aktarlan ykler artmaktadr (ekil 6.31).

346

Beinci aamada duvar n kazs final kotu olan on metreye indirilerek inaat
tamamlanmtr. Bu aamada ikinci ankrajn olduu blgede kazk kaz tarafna doru hareket
ettii iin zeminde pasif davran yerine aktif davran gelimi ve bu blgede kaza
aktarlan ykler azalmtr (ekil 6.32).

Bu alma sonucunda kazk zerine gelen yklerin imalatn her aamasnda deitii
grlmtr. zellikle ankraja ngerilme uygulanan aamalarda ankrajn olduu seviyelerde
kaza aktarlan yklerin artt grlmtr. Bu nedenle kaza gelen ykler asndan
ankrajlarn gerildii ikinci ve drdnc aamalar en kritik aamalardr. Tm aamalar iin
kaza aktarlan ykler ekil 6.33de bir arada verilmitir.

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
0 250 500
Aktarlan yk (kN/m)
D
e
r
i
n
l
i
k

(
m
)

ekil 6.33. Tm aamalarda kaza etkiyen ykler

Bu alma kapsamnda elde edilen deerler FHWA (1999)da verilen model duvardan elde
edilen sonular ile uyumludur. Gelitirilen yntemin rnee uygulanmas srasnda kullanlan
deformasyonlarn seiminde literatrde yer alan lmlerden yararlanlmtr. Fakat eksik
lm deerleri iin uygun atamalar yaplmtr. Bu sebeple sonular yaklak olmakla
beraber, modelin gerek davran temsil edebilme kabiliyeti grlmtr.

Gelitirilmi olan yntemin, derin kaz iksa sistemleri iin tm aamalar kapsayan tek bir
gerilme zarf yerine, tm aamalarda meydana gelmesi beklenen ykleme durumlarn
tanmlama kabiliyetine sahip olduu dnlmektedir.

Yaplm olan alma sonucunda, iksa sisteminin bir paras olarak imal edilen kaza gelen
yklerin imalatn her aamasnda deitii, zellikle ngerilme uygulanan aamalarda
ankrajn olduu yerlerde lokal olarak artt grlmtr. Kaza gelen ykler asndan
ankrajlarn gerildii ikinci ve drdnc aamalar en kritik aamalardr.


347

Kaza komu zeminlerde mobilize olan isel srtnme alar deformasyonlara bal olarak
her aamada deimekte, baz deformasyonlarda limit deere ulamaktadr.

Bu yntem ok kademeli bir almann ilk ve en nemli admdr. almann devamnda
arazide gerek destekleme sistemlerinden elde edilmi olan deformasyon ve gerilme deerleri
kullanlarak yntem dorulanacak ve gelitirilecektir. Ayrca her aamada yklerde zamana
bal olarak meydana gelen deiim de incelenecektir.
7. GENEL DEERLENDRME VE SONU
Bu almada bilimsel bir disiplin olarak tannd 1920lerden gnmze Zemin
Mekaniinin geliim srecinin deerlendirmesi yaplmaya allmtr. Zemin Mekaniinin
ilk dnemlerinde genellikle belli idealize artlar altnda yaplan deneyler sonucunda eitli
teoriler ve formller elde edilmitir. Bu dnemdeki gelimeler uygulamadaki problemlerin
anlalmas iin nemli katklar getirmitir. Fakat, zeminin ve doann deiken yaps ve yap
tipi ile uygulama zelliklerindeki farkllklar sebebiyle, zemin davran belli kabuller
erevesinde idealize artlar iin gelitirilen kanunlarla tanmlanrken zorluklar ortaya
kmaktadr. Zemin yaplar eitlendike ve karmaklatka (temeller, yollar, kprler,
barajlar, limanlar, metrolar vs.) etkilenen zemin ktlesinin davrann aklamak
zorlamaktadr. Buna bal olarak gerek dorudan Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii
biliminin gelimesi, gerek dier disiplinlerdeki bilgi artnn bu alana bilgi aktarmas
sonucunda, zemin mekanii problemlerinin zm iin gelitirilen yntemler, saysal ve
teknolojik olanaklar eitlenmitir. Ancak bu gelimelerin uygulamaya aktarlmas son derece
yava ve kstldr. John Atkinson (2006) bu durumu konik penetrometre, presiyometre,
efektif gerilme laboratuvar deneyi, kk birim deformasyon rijitliinin dinamik lm gibi
yeni ekipman ve tekniklerin hzl geliimine ramen bugnn mhendisleri hala 50 yllk
yntemleri rutin olarak kullanmaktadr diye dillendirmekte ve gnmz mhendislerinin 50
yl nceki meslektalar kadar yenilie ve gelimeye ak olmadn dndn
belirtmektedir.

Elbette bu sorunun ortaya knda artan bilgi birikimi ve gelien teknik kullanm sonucunda
yeni ortaya kan yntemlerin zemin problemlerini giderek daha ok parametreye gereksinim
duyan karmak yntemlerle zmesi nemli rol oynamaktadr. Bunun yan sra yeni
yntemler arazi davrann yanstmak bakmndan belli dzeyde baar gsterebilmekle
birlikte, hesaplanan davranla gzlenen davran arasnda hala nemli sapmalar mevcuttur.
Bu durum Terzaghi tarafndan yllar nce 1936larda tehis edilmi ve aresi de Hibir analiz
yntemi, zemin oluum ve yapsn anlayarak gzlemlemenin ve buna uygun uygulama
yapmann yerine geemez szleriyle nerilmitir. Elbette, zemin temel davran
mekanizmalarn anlamaya, yeni hesap yntemleri, analiz tipleri ve modelleme ortamlar
348

gelitirmeye ynelik almalar devam etmelidir. Terzaghinin nemle nerdii gzlemsel
yntem de bu almalar kapsamnda deerlendirilmelidir. Gnmz bilgisayar ve elektronik
teknolojisindeki gelimelerin gzlemsel yntemin kapasitesini ve kullanm imkanlarn ok
daha ileri boyutlara tayabilecei aktr.

Gzlemsel Yntemin sunduu imkanlar laykyla deerlendirebilmek iin dnce
sistematiimizi daha nce rendiimiz kalplarn dna tamak ta nemlidir. Gzlemsel
Yntemi, ngrlen davrann kontrol olarak kullanmak son derece eksik bir yaklamdr.
Gzlemsel Yntemin imkanlarn gerek anlamda deerlendirebilmek iin gzlemsel lm
sonularnn tasarm ve inaat srelerinin parametre salaycs olarak kullanlmalar
nemlidir. Altmz kuvvet-gerilme-deformasyon sistematii ile tasarm yapmak yerine
gzlemsel yntemle llen deformasyonlar, gerilmeleri ve ilave boluk suyu basnlarn
zemin ortamnda srekli deien davrann srekli deien parametreleri olarak kullanmak
zeminin ok mekanizmal gerek davranna uygun uygulamay yapmak anlamna gelecek,
ayn zamanda zemin davran konusundaki bilgimizi arttrarak n hesap yntemlerinin de
gelimesine katk yapacaktr.

Bu almada bu deerlendirmelerin altnda stanbul niversitesi Geoteknik Anabilim
Dalnda yaplan ve arazi lm sonularn dorudan tasarm ve uygulamann bir hesap
bileeni olarak kullanmay amalayan yntemler tantlmaktadr. Bu tr yaklam ve
yntemlerin mevcut saysal analiz ortamlarna katlmas ve yapsal teorideki gelimelerle
beslenmesi ile ok karmak olmayan ve uygulamann da benimseyecei gelimelerin ortaya
kaca dnlmektedir.
TEEKKR
Trkiyede zemin mekanii bilimini kurumsallatran byk hocamz Ord. Prof. Dr. Hamdi
Peynirciolu ansna iki ylda bir dzenlenen konferanslarn yedincisini verme erefini bana
tevdi eden Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Trk Milli Komitesine sonsuz
kranlarm sunarm.

Bu vesileyle takdim ettiim kitapn ve yaptm sunumun oluturulmasnda byk
zverileriyle her trl yardm ve katky salayan deerli meslektalarm Dr. M. Kubilay
Keleolu ve Dr. zer iniciolunun abalar her trl vgnn zerindedir, kendilerine
itenlikle teekkr ederim.

Yazm alsmalarnda yardmc olan Cihan ser ve zlem stndan katklarn belirtir ve
yaplan tm almalarn anabilim dalmzn mensuplar, deerli gen meslektalarmn istek
heyecan ve paylam sonucunda olutuunu ifade eder, hepsine teekkrlerimi sunarm.

349

KAYNAKLAR
Aalto, A., Rekonen, R. ve Lojander, M. (1998) The Calculations On Haarajoki Test Embankment
With The Finite Element Program PLAXIS V. 6.31. Application Of Numerical Methods To
Geotechnical Problems, Proc. of the 4th European Conference on Numerical Methods in
Geotechnical Engineering (NUMGE), Udine, October 14-16.
Adachi, T. ve Oka, F. (1982) Constitutive Equations for Normally Consolidated Clay Based on
Elasto-Viscoplasticity, Soils and Foundations, 22(4) 5770.
Alpan, I. (1967) The Empirical Evaluation of The Coefficient K
0
And K
0,OCR
, Soils and
Foundations, Tokyo, 7(1), 31-40.
Ashour, M., Norrs, G. ve Pilling, P. (1998) Lateral Loading of A Pile In Layered Soil Using The
Strain Wedge Model, Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Eng., ASCE, 124(4), 303-
315.
Atkinson, J.H. (1981) Foundations and Slopes, Maidenhead, McGraw-Hill.
Atkinson, J.H. (2006) Talkingpoint, Ground Enginnering, Vol.39, No.5.
Augustesen, A., Liingaard, M. ve Lade, P.V. (2004) Evaluation of Time-Dependent Behavior of
Soils, International Journal of Geomechanics, Vol. 4, No. 3, September 2004, pp. 137-156
Barrett, P.J. (1980) The Shape of Rock Particles, A Critical Review, Sedimentology, 27, 291-303.
Bigot, G., Bourges, F., Frank, R. ve Guegan, Y. (1977) Action Du Deplacement Lateral Du Sol Sur
Un Pieu, Proceedings of 9
th
Int.Conf.Soil Mech., Tokyo, 1, 407-410.
Bigot, G., Bourges, F., ve Frank, R. (1982) Etude Experimentaledun Pieu Soimis Aux Poussees
Laterales Du Sol, Revue Francaise de Geotechnique, Paris, France, 18, 29-47.
Bjerrum, L., (1967) Engineering Geology of Norwegian Normally Consolidated Marine Clays as
Related to the Settlement of Buildings, Gotechnique, v.17, No.2, pp.83-119.
Bolton, M.D. (1999) The Role of Micro-Mechanics in Soil Mechanics. International Workshop on
Soil Crushibility, Yamaguchi University, Japan, July.
Boudali, M., Leroueil, S. ve Sirinavasa Murthy, B.R. (1994) Viscous Behaviour of Natural Clays,
Proc., 13
th
ICSMFE, 1, 411-416.
Bowman, E.T, Soga, K. ve Drummnond, W. (2001) Particle Shape Characterization Using Fourier
Descriptor Analysis. Gotechnique, 51(6), 545-554.
Bozbey, ., iniciolu, S.F. ve Koyiit, F. (2004) Ankrajl Duvarlara Etkiyen Yanal Toprak
Basnlarnn Deformasyonlara Dayal Bir Yntemle Belirlenmesi, Teknik Kongre, naat
Mhendisleri Odas stanbul ubesi, Yldz Teknik niversitesi.
Brand, E.W. ve Premchitt, J. (1989) Comparison of the Predicted and Observed Performance of The
Muar Test Embankment, Int Symp. On Trial Embankments On Malaysian Marine Clays,
November 6-8, Kuala Lumpur, (10) pp.1-28.
350

Byrne, P. M., Anderson, D.L., ve Janzen, W. (1984) Response of Piles and Casings to Horizontal
Free-Field Soil Displacements, Canadian Geotechnical Journal, 21(4), 720725.
Cho, G.C., Dodds, J. ve Santamarina, J.C. (2006) Particle Shape Effects on Packing Density,
Stiffness, and Strength: Natural and Crushed Sands, Journal of Geotechnical and
Geoenvironmental Engineering, ASCE, Vol.132, No.5, 591-602.
Chow, Y.K. (1996) Analysis of Piles for Slope Stabilization, International Journal for Numerical
and Analytical Methods in Geomechanics, 20, 635-646.
iniciolu, ., Hwang, C., Ko, H.Y., ve Znidarcic, D. (2003) Centrifuge Testing of Suction Anchors
in Stiff Clays, Report on Tests 1, 2, and 3, Prepared for BP America Inc.
iniciolu, S.F., Torol, E. (1991) Embankment Design on Soft Clays, ASCE J. of Geotech.
Eng. V.117, No.11.
iniciolu, S.F., Torol, E. (1995) Analysis and Interpretation of Field Deformation of Embankments
on Soft Clays, Proc. of 10
th
European Conf. On Soil Mech. and Found. Eng., Danube.
iniciolu, S.F., nal, G.Y., Torol, E. (1999) A Plastic Stability Solution for Embankment Design,
Geotechnical Engineering for Transportation Infrastructure, Barrends et al., Balkema, Rotterdam.
iniciolu, S.F. (1993) Gerilme ve Zaman Kontroll Yklemeyle Aamal Toprak Dolgu naat,
naat Mhendisliinde gelimeler, 1. Teknik Kongre, Gazimagusa, KKTC, Cilt 1, 312-321.
iniciolu, S.F. ve Keleolu, M.K. (2006) Strain Dependent Lateral Reaction Mechanism of Piles
Beneath Embankments, Proceedings of 6th Physical Modelling in Geotechnics Conference, Vol
2., Hong Kong.
iniciolu, S.F. ve ztoprak, S. (2003) Interpretation of Viscoplastic Behaviour of Clays in the
Construction of Field Stress Paths. Proc. of International Workshop on Geotechnics of Soft Soils-
Theory and Practice, Noordwijkerhout, The Netherlands, 511-516.
Coulomb, C.A. (1776) Sur Une Application Des Regles De Maximis Et De Minimis Q Quelques
Problemes De Statique Relatifs Alarchitecture, Memories de lAcademie des Sciences presentes
par des savants, 7, 343-382.
Crawford, C.B. (1965) The Resistance of Soil Structure to Consolidation, Canadian Geotechnical
Journal, V.2, No.2, pp.90-97.
Feda, J., Bohac, J. ve Herle I. (1995) Physical Similitude and Structural Collapse in K
o
Compression
on Soils, Canadian Geotechnical Journal, V.121, No.2, 210-215.
FHWA (1999) Geotechnical Engineering Circular No.4 - Ground Anchors and Anchored Systems,
Federal Highway Administration.
Folk, R.L. (1955) Student Operator Error in Determination of Roundness, Spherity, and Grain Size.
Journal of Sediment. Petrol., 25(4), 297-301.
Goh, A.T.C., Teh, C.I. ve Wong K.S. (1997) Analysis of Piles Subjected to Embankment Induced
Lateral Soil Movements, Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Eng., ASCE, 123(9),
792-801

351

Goh, A.T.C., Wong, K.S., Teh, C.I. ve Wen, D. (2003) Pile Response Adjacent to Braced
Excavations, Journal of Geotech. and Geoenv. Engineering, ASCE, 129(4), 383-386.
Hargerty, M.M., Hite, D.R., Ulrich, C.R. ve Hargerty D.J. (1993) One-Dimensional High Pressure
Compression of Granular Media,Journal of Geotechnical Engineering, ASCE, Vol.119, No.1, 1-
18.
Hashash, Y.M.A., Marulanda, C., Ghabouss, J. ve Jung, S. (2003) Systematic Update of a Deep
Excavation Model Using Field Performance Data, Computers and Geotechnics, 30, 477- 488.
Hight, D.W., Jardine, R.J. ve Gens, A. (1987) The Behaviour of Soft Clays, Embankments on soft
clays. Special Publication, The Public Works Research Center of Greece, pp.33-159.
Hird, C.C. (1993) Numerical Modelling of the Willow Plantation Embankment (Stanstead Abbotts),
Research Report No: DCSE/93/G/1, Univ.of Sheffield.
Hird, C.C., Pyrah, D., Russell, D. ve inicioglu, S.F. (1995) Modelling The Effect of Vertical Drains
in Two-Dimensional Finite Element Analyses of Embankments on Soft Ground, Canadian
Geotech. J., V.32, 795-807.
Imai, G. ve Tang, Y. (1992) A Constitutive Equation of One-Dimensional Consolidation Derived
from Inter-Connected Tests, Soils and Foundations, V.32, No.2, pp.83-96.
Janbu, N. (1998) Sediment Deformations A classical approach to stress-strain-time behaviour media
as developed at NTH over a 50 year period. Bulletin 35, Norwegian University of Science and
Technology.
Keedwell, M. (1998) Dont Use the Word Either, Ground Engineering, 01/09/1999, Record
Number:398
Keleolu, M.K. ve iniciolu S.F. (2006) Laterally Loaded Pile Analysis Due To Embankment
Induced Soil Movements, Proceeding of 13th European Conference on Soil Mechanics and
Foundation Engineering, Ljublajana.
Keleoglu, M.K. (2006) Yumuak ve Akan Zeminlerde Kazklar zerindeki Yatay Yk Etkisinin
Tanmlanmas, Doktora Tezi, stanbul niversitesi.
Ko, H.Y. (1988) Summary of the State-of-the-Art in Centrifuge Model Testing, Centrifuges in Soil
Mechanics, Craig, James & Schofield (eds), Balkema, Rotterdam.
Kobayashi, I., Soga, K., Iizuka, A. ve Ohta, H. (2003) Numerical Interpretation of a Shape of Yield
Surface Obtained from Stress Probe Tests, Soils and Foundation, 43(3) 95-103.
Koyiit, F. (2003) Kaz Duvarlar ve evlerinin Ankraj Sistemleriyle Islah, Yksek Lisans Tezi,
stanbul niversitesi, Fen Bilimleri Enstits.
Lambe, T.W. (1973) Prediction in Soil Engineering, Geotechnique. 23, 2, pp.149-202.
Lazebnik, G.E. (1997) Monitoring of Soil-Structure Interaction, Instruments for Measuring Soil
Pressures, Chapman&Hall.
Lepidas, I. ve Magnan, J.P. (1990) Fluage et consolidation des sols argileux: modelisation numerique.
Laboratoire Central des Ponts et Chaussees. Paris. Rapport de recherch LPC. No:57. 172 pages.
352

Leroueil, S. ve Marques, M.E.S. (1996) Importance of Strain Rate and Temperature Effects in
Geotechnical Engineering: State of the Art, Proceedings of the ASCE Convention, Washington,
D.C., ASCE Geotechnical Special Publication 61, pp.1-60.
Leroueil, S. (1996) Compressibility of Clay: Fundamental and Practical Aspects, ASCE, J. of
Geotech. Eng., V.122, pp.534-543.
Leroueil, S., Kabbaj, M. ve Tavenas, F. (1988) Study of Validity of a
v v v
& Model in In-Situ
Conditions, Soils and Foundations, V.28, No.3, pp.13-25.
Leroueil, S., Kabbaj, M., Tavenas, F. ve Bouchard, R. (1985) Stress - Strain - Strain Rate Relation for
the Compressibility of Sensitive Natural Clays, Gotechnique, V.35, No.2, 159-180.
Leroueil, S., Kabbaj, M., Tavenas, F. ve Bouchard, R. (1986) Closure to Stress - Strain - Strain Rate
Relation for the Compressibility of Sensitive Natural Clays, Gotechnique, V.36, No.2, 288-290.
Leung, C.F. ve Chow, Y.K. (1987) Response of Pile Groups Subjected to Lateral Loads,
International Journal for Numerical and Analytical Methods in Geomechanics, 11, 307-314.
Magnan, J.P, Mieussens, C. ve Queyroi, D. (1983) Etude dun remblai sur sols compressibles: Le
remblai B du site experimental de Cubzac-lesPonts, Laboratoire Central Des Ponts Et Chaussees
Rapport de recherche LPC No.127.
Magnan, J.P. (1992) Les remblais dessai sur argiles molles de Mura Flats (Malaisie). Etudes et
Recherches des Laboratoires des Ponts et Chaussees, serie Geotechnique, GT 50 65 pages.
Masurier, J.L. (1999) Talkingpoint, Ground Engineering, 01/03/1999, Record Number:686.
McDowell, G.R. ve Bolton, M.D. (1999) A Micro Mechanical Model for Isotropic Cyclic Loading of
Isotropically Clastically Compressed Soil. Granular Matter, 1, No.4, 183-193.
Mesri, G. ve Choi, Y.K. (1985) Settlement Analysis of Embankments on Soft Clays, J. of
Geotechnical Eng., ASCE, V.111, GT4, pp.441-464.
Mesri, G., Lo, D.K. ve Feng, T.F. (1994) Settlement of Embankments on Soft Clays, Proc. of Conf.
on vertical and horizontal deformations of foundations and embankments: Settlement 94,
Geotech. Spec. Publ., No.40, ASCE, pp.8-55.
Mestat, P. (2001) MOMMIS: A database for the numerical modelling of embankments on soft soils
and the comparison between computational computational results and in situ measurements.
Bulletin Des Laboratoires Ponts et Chaussees. 232. May-June 2001, pp.45-60
Mylius A. (2005) Four Face Gaol for Nicholl Highway Collapse Errors European Foundations,
Summer.
Norris, G.M. (1986) Theoretically Based BEF Laterally Loaded Piles, Third International
Conference on Numerical Methods in Offshore Piling, Paris, Fransa, 1986, pp 361-386.
Okochi, Y. ve Tatsuoka, F. (1984) Some Factors Affecting K
o
-Values of Sand Measured in Triaxial
Cell, Soils and Foundations, 24(3), 52-68.
ztoprak, S. ve iniciolu, S.F. (2003a) Towards an On-Time Method of Interpretation of Field
Instrumentation Data, Proc. of 13
th
European Conf. on Soil Mech. and Geotech.Eng., 25-28
August, Prague, Chechz Republic.

353

ztoprak, S. ve iniciolu, S.F. (2003b) Stress-Strain Behaviour Of Soft Soils Under Embankment
Loading, Proceedings of International Conference on New Developments in Soil Mechanics and
Geotechnical Engineering, 29-31 May, Turkish Republic of Northern Cyprus, 67-74.
ztoprak, S. ve iniciolu, S.F. (2005a) Soil Behaviour Through Field Instrumentation, Canadian
Geotechnical Journal, 42(2), 475-490.
ztoprak, S. ve iniciolu, S.F. (2005b) Arazideki dolgu tasarm iin yeni bir yntem, 1. Geoteknik
Sempozyumu, naat Mhendisleri Odas, Adana, 151-170.
ztoprak, S. ve iniciolu, S.F. (2006) Lookng Into an Appropriate Methodology for The
Embankment Design and Construction on Soft Soils, International Symposium of Lowland
Technology, September 14-16 2006 in Saga, Japan.
ztoprak, S. (2002) Yklenmi Zeminlerde Gerilme-Deformasyon Davrannn Teorik Tanmlanmas
ve Modellenmesi, Doktora Tezi, stanbul niversitesi Fen Bilimleri Enstits.
Peck, B.B. (1969) Advantages and Limitations of the Observational Method in Applied Soil
Mechanics, Geotechnique, 19, No.2.
Perzyna, P. (1963) The Constitutive Equations for Rate-Sensitive Plastic Materials, Q. Appl. Math.,
Vol. 20, pp. 321-332.
Poulos, H.G. (1971) Difficulties in Prediction of Horizontal Deformations of Foundations, Journal
of Soil Mechanics and Found. Eng., ASCE, 98(8), 843-848.
Powderham, A.J. (1998) The Observational Method Application Through Progressive
Modification, Civil Engineering Practice, Fall/Winter.
Prakash, S. ve Kumar, S. (1996) Nonlinear Lateral Pile Deflection Prediction in Sands, Journal of
Geot. and Geoenv. Engineering, ASCE, 122(2), 130-138.
Rankine, W.J.M. (1857) On the Stability of Loose Earth, Philosophical Transactions of the Royal
Society, 147, London.
Schofield, A.N. (1998) Viscous circle, Ground Engineering, 01/11/1998, Record Number:538.
Springman, S.M. ve Bolton, M.D. (1990) The effect of surcharge loading adjacent to piles. Final
Contractors Report to Transport and Road Research Laboratory, TRL 196. University of
Cambridge.
Stewart, D. P., Jewell, R. J. ve Randolph, M. F. (1994) Centrifuge Modelling of Piled Bridge
Abutments on Soft Ground, Soils and Foundations, Tokyo, 34(1), 4151.
Sukjle, L. (1957) The Analysis of the Consolidation Process by the Isotache Method, Proc., 4
th

ICSMFE, London, UK, 1, pp.200-206.
Sukumaran, B. ve Ashmawy, A.K. (2001) Quantitative Characterization of the Geometry of Discrete
Particles. Geotechnique, 51(7), 171-179.
Tavenas, F., Meussens, C. ve Bourges, F. (1979) Lateral Displacements in Clay Foundations Under
Embankments, Canadian Geot. Eng., 16(3), 532-550.
Taylor, D.W. (1948) Fundamentals of Soil Mechanics, John Wiley, New York.
354

Taylor, D.W. (1942) Research on consolidation of clays. Series 92, Massachusetts Institute of
Technology, Department of Civil and Sanitary Eng., Serial 92.
Terzaghi, K. (1943) Theoretical Soil Mechanics, Wiley, New York.
Terzaghi, K. ve Peck, R.B. (1948) Soil Mechanics in Engineering Practice, 1
st
Ed., John Wiley&Sons,
Inc., New York, NY 61.
Terzaghi, K. (1936) The Shearing Resistance of Saturated Soils and the Angle between the Planes of
Shear, Proc. 1
st
International Conf. On Soil Mechanics and Foundation Eng., Cambridge, Mass.,
1, pp.54-56.
Thornton, C. (2000) Microscopic Approach Contributions to Constitutive Modelling, Constitutive
Modelling of Granular Materials (ed. D. Kolymbas) Springer-verlag, Berlin, 193-208.
Torol, E. ve iniciolu, S.F. (1994) Staged Construction of Embankments on Soft Soils, Proc.
Sym. On Developments in Geotechnical Engineering, Bangkok, Thailand.
nal, G.Y. (1994) Yumuak Kil Temelli Toprak Dolgularn Tasarm, Doktora Tezi, Osmangazi
niversitesi, Fen Bilimleri Enstits.
Wong, K.S. ve Teh, C.I. (1995) Negative Skin Friction on Piles in Layered Soil Deposits, Journal of
Geot. Geoenv. Engineering, ASCE, 121(6), 457-465.
Wood D.M. (1990) Soil behaviour and critical state soil mechanics, Cambridge University Press,
Cambridge
Wood, D.M. (2004) Geotechnical Modelling, Spon Press, New York, USA.
Yamamuro, J.A., Bopp, P.A. ve Lade, P.V. (1996) One Dimensional Compression of Sands at High
Pressures, Journal of Geotech. Eng., ASCE, Vol.122, No.2, 147-154.
Zhang, J., Shamoto, Y. ve Tokimatsu, K., (1998) Evaluation of Earth Pressure Under any Lateral
Deformation, Soils and Foundations, 38(1), 15-33.

357

P PP P P PP PR RR R R RR RO OO O O OO OF FF F F FF F. .. . . .. . D DD D D DD DR RR R R RR R. .. . . .. . U UU U U UU UF FF F F FF FU UU U U UU UK KK K K KK K E EE E E EE ER RR R R RR RG GG G G GG GU UU U U UU UN NN N N NN N
O OR RT TA AD DO O U U T TE EK KN N K K N N V VE ER RS S T TE ES S

Lisans eitimine 1966 ylnda Ortadou Teknik niversitesinde balayan Ufuk Ergun 1967 ylnda J.F.Kennedy
bursunu almaya hak kazanm ve 1970 ylnda naat Mhendisi olarak mezun olmutur.1970 ylnda Ortadou
Teknik niversitesinde yksek lisans eitimine balam, 1971 ylnda niversitesinde asistanlk grevini
stlenmi, 1972 ylnda yksek mhendis olarak mezun olmu ve 1973 ylnda asistanlk grevi son bularak
1973-1976 yllar arasnda Imperial Collageda Zemin Mekanii A.B.D.nda Doktora eitimini tamamlamtr.

1976-1978 yllar arasnda ODTde retim grevlisi, 1978-1982 yllar arasnda Yardmc Doent 1982-1985
yllar arasnda Doent olarak grev yapmtr. Drt yl zel firmalarn liman silolar, baraj inasnda alarak
geoteknik danmanlk ve genel mdrlk yapm, 1989 ylnda ise tekrar ODTye dnerek 1995 ylnda
Profesrlk unvann almtr.

Prof. Dr. Ufuk Ergun ok sayda geoteknik rapor hazrlama, proje yapm ve uygulama konularnda profesyonel
tecrbeye sahiptir. ok sayda (70) yabanc ve yerli konferans ve dergi teblii ile 250 civar zemin ve temel
rapor ve/veya projesi mevcuttur.

naat mhendislii ve geoteknik ile ilgili bir ok kurulua ye olup ilgi alanlar Derin temeller, Kazkl
sistemler, Zemin iyiletirme yntemleri ,ehir ii derin kazlar ve destek sistemleri ,Heyelanlar ve stabilizasyon
teknikleri eklindedir.

358

VIII. Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynirciolu Konferans

359

1. GR
ehir merkezlerindeki derin kazlarn says her yl artmaktadr. Kaz blgelerindeki binalar ve
sokaklar ve ok derin bodrumlarn tasarlanmas kaz projelerini zor bir duruma sokmaktadr.
Sunu tasarm aamalarna ait sra gz nne alnarak derin kaz projelerine ilikin
altbalklarn zetlenmesi eklinde dzenlenmi ayrca uygulama ile nemli hususlara da
dikkat ekilmitir.

Bunlar zetle:
Yerinde yaplan dkme, yerletirme, akma duvar tipleri
Su basnlar, su problemleri ve su ekme-kontrolu
Kohezyonsuz ve kohezyonlu zeminlerde toprak basnlar
Destek elemanlar: zemin ankrajlar, i kiri destekler, zemin ivileri
Duvarlarn gme (veya ar deplasman yapma) ekilleri
Dayanma duvar sistemlerinin stabilitesi (i ve d)
Duvar deplasmanlar
Aletsel gzlem (enstrmentasyon)
2. YERNDE NA EDLEN DAYANIM DUVARI TPLER
kiri destekli duvarlar, destek kazkl duvarlar
Palplanj duvarlar
Kazkl duvarlar (aralkl, teet, kesimeli)
Diyafram duvarlar,yerinde /prefabrike (bulama hendekli)
Betonarme (yerinde dkme /prefabrike) dayanma duvarlar
Zemin ivili/bulonlu duvarlar
aftlar
Kesonlar
Jet enjeksiyonlu ve derin kartrmal duvarlar
Yukardan aaya yapm yntemi
Ksmi kaz/destek ada yntemi

Duvar tipinin seimine ilikin kriterler:
kaz boyutlar
zemin koullar
Prof. Dr. Ufuk Ergun
360

yeralt su durumu
evre yaplarn durumu ve dey-yatay deplasmanlar
yapm yntemi uygulamasnn bulunabilirlii
maliyet
dierleri (yapm hz vb.)
Duvarn szdrmaz olup olmamas ana kararlardan biri

ekil 2.1. atk destekli iksa

ekil 2.2. Berlin duvar

361

ekil 2.3. atk destekli iksa uygulamas

ekil 2.4. Berlin duvar uygulamas
362

ekil 2.5. Palplanj tipleri

ekil 2.6. Kiri destekli palplanj uygulamas


363

ekil 2.7. Ankraj destekli palplanj uygulamas

ekil 2.8.Fore kazkl dayanm duvar tipleri
364

ekil 2.9. Aralkl fore kazkl duvar uygulamas

ekil 2.10. Aralkl fore kazkl duvar uygulamas


365

ekil 2.11. Kazkl metro iksa duvar

ekil 2.12. Kesien fore kazkl duvar uygulamas
366

ekil 2.13. Aralkl kazkl dayanm duvar

ekil 2.14. Diyafram duvardaki paneller arasndaki balant tipleri


367

ekil 2.15. Diyafram duvar kepesi

ekil 2.16. Freze
368

ekil 2.17. Freze kaseti

ekil 2.18. Betonarme dayanma duvarlar-aamal kaz ilemi


369

ekil 2.19. Betonarme dayanma duvar uygulamas

ekil 2.20. Zemin ivili dayanma duvar uygulamas
370

ekil 2.21. aft iksa sistemi

ekil 2.22. Derin kartrma yntemi ile dayanma duvar uygulamas


371

ekil 2.23. Yukardan aa ina metodu uygulamas

ekil 2.24. Ksmi kaz veya ada yntemi

372

3. DAYANMA SSTEMLER ZERNE ETK EDEN SU BASINLARI VE
BUNLARA LKN PROBLEMLER
Gerekten su tablas var m? zel artlar ? (artezyen vb.)
Su ekme ve yeraltsu seviyesi drmeye ehir iinde izin verilmemeli. Ak
alanlarda su ekme ve evli kazlar ile duvarlara gerek duyulmayabilir.
Duvar arkalarnda su tutulmuyor ise hesaba katmaya gerek yok (drenaj nlemleri
nemli)
Geirimsiz duvarlarda alt akmlar yoksa hidrostatik dalmlar kullanlr.Geirimli
zeminlerde penetrasyon boyunu ok uzatmamak ve daha ekonomik bir zm iin
borulanma gvenliini salayacak bir penetrasyon derinlii ile kabul edilebilir bir
akm olabilir.
Akmdan dolay pasif tarafta (ieride) pasif basnlar bir miktar dmektedir. Bu
durum konsol veya tek destekli duvarlarda nemlidir (kontrol edilmelidir).
Tekrar doldurma (arj etme) gereken durumlar olabilir. (tabandan ieriye akm veya
duvar bozukluklar ve ankraj deliklerinden boalan sular)

ekil 3.1. Yeralt suyu-dayanm duvar ilikisi rnekleri


373

ekil 3.2. Borulanma riski a)Terzaghi forml veya b) kritik hidrolik eim ifadesi ile
belirlenebilir.

ekil 3.3. Dzgn akm esnasnda su basnlarnn yaklak olarak belirlenmesi

374

ekil 3.4. Geirgen zeminlerde kuyu ve nokta kuyu yntemlerinin kullanlmasna ilikin su
boaltma rnekleri
Su boaltma ilemine ilikin yntemler su basnlarnn ve/veya su akmnn kontrol edilmesi
gerektii durumlarda uygulanmaktadr. ekilde geirgen zeminlerde kuyu ve nokta kuyu
yntemlerinin kullanlmasna ilikin su boaltma rneklerinden bazlar gsterilmektedir.
Yaygn olarak kullanlan yntemler unlardr:
S hendekler, su evirme bentleri, kaptaj ukurlar ve pompalar
Tek aamal veya ok aamal nokta kuyular
S veya derin kuyular
4. YERNDE DKME DAYANMA DUVARLARI ZERNDEK TOPRAK
BASINLARI
A.B.D. ve Avrupa ehirleri metro inaatlarnda 1910- 1980 senelerinde youn olarak sadece
karlkl destek kiri sistemleri ve geirimli kazkl/destekli duvarlar kullanlm ve
gerektiinde su ekilmi. Destek kiri sistemlerindeki ykler llerek geriye analiz edilmi
ve bugn yaygn olarak kullanlan dalmlar elde edilmi. Ancak bu dalmlar gerek

375

dalmlar deil. Kaz tabanna inilirken srekli deien itkileri bir zarf (grnr-zahiri) (zarf
muhafazakar). Gnmzde ankraj destekli duvarlarda da ayn dalmlar kullanlyor.

Ancak teorik olarak bir fark olmas da beklenebilir. Bata Japonyada olmak zere toplam
basnlarn ve su basnlarnn gerilme ve basn hcreleri ile lmleri her geen gn art
gsteriyor. Henz aklkla iki grubu karlatran bir istatistiksel alma yok ancak derin
ankrajl duvarlarda gensel dalmlarn kullanlmas ynnde tavsiyeler var.

nkonsolidasyona uram kat/ok kat killerde Twine ve Roscoe (1999) rijit
duvarlardaki lmlerine dayal olarak Terzaghi ve Peck dalmlarnn iki misli
basn neriyor.
Alvyon profillerde yatay basn dalm?
Kohezyonlu zeminlerde su tablas bulunduunda basn dalm-mnakaa konusu

Derin yumuak kil profilleri:
p
Terzaghi&Peck
=1xK
AT
xg
t
xH
c
u
=25 kPa H=17 m g
t
=17.50 kN/m
3
K
AT
=0.87
p
Terzaghi&Peck
=0.87 g H
p
Twine & Roscoe
: 1.15 H (min)

Zeminin yumuakl ve derinlik arttka sorunlar hzla artyor. Toprak basnc
hesaplarndan ziyade genel stabilite ve deplasman hesaplarna detayl girmek
gerekiyor.

ekil 4.1. Duvar zerindeki Zahiri(Grnrde)Toprak Basnc Dalm, Granler
Zemin,Terzaghi ve Peck (1967) ve Peck (1969)

376

ekil 4.2. Yumuak ile Orta Sert ve Sert Killer iin Zahiri(Grnrde) Basn Dalmlar,
Terzaghi ve Peck (1967) ve Peck (1969)

a)Fazla ar konsolide killi zeminler (sert ile ok sert killer)

b)Normal ve az ar konsolide killi zeminler (yumuak ile orta sert killer)
ekil 4.3a-b. Killi zeminler iin esnek ve rijit duvarlar zerindeki toprak basnc dalmlar
(Twine ve Roscoe, 1999)

377

Katsura v.d. (1995) i destek yk lmlerine ve toprak basnc lmlerine bal
olarak duvarlar zerindeki yanal toprak basnlarna ilikin Japon kodlarn
zetlemektedir. Ayrca destekli duvarlarn yksekliklerine ilikin olarak dalm
tipinin seimiyle ilgili nerilerde bulunmaktadr. Basn lerlere bal dalmlar tm
ykseklikler iin nerilmekte fakat i destek yk lmlerine bal dalmlar 15
mden daha yksek duvarlar iin uygun grlmemekte bu dalmlar zemin ve yapm
koullarna bal olarak 10-15 m arasndaki duvarlar iin kullanlabilmekle birlikte
bunlarn kullanlmas 10 mden daha alak duvarlar iin nerilmektedir.
Srarj ykleri
5. DESTEK ELEMANLARI

Ankraj
Destek (Atk) Kirii
ivi/bulon
5.1. ZEMN ANKRAJLARI

Zemin ankraj yerinde yaplan istinad duvarlarnn tasarm ve yapmnda genellikle kullanlan
bir destek elemandr. Uygulanan ekme kuvvetini duvar arkasnda yk tayabilecek bir
zemin veya kaya katmanna aktaran bir elemandr.Geici ve kalc ankrajlar isimleri gibi
geici (en fazla iki yl) ve yap ya kadar kalc ekilde kullanlmaktadr. ki tip arasnda pasa
kar koruma nlemlerinde ve gvenlik saylarnda farklar vardr.

Ankrajl bir duvar kesiti ve ankraj detaylar ekil 5.1 de grlmektedir. Anraj donatsnn
serbeste uzayabilecei serbest boy duvar yksekliine baldr. Zemine tutunan sabit (veya
kk) boyu ise zeminin tipine gre 3-10 m arasnda deimektedir. Zemine tutunma gerilmesi
zemin tipine ve enjeksiyon prosedrne baldr. zel geniletme, jet enjeksiyonu, iirme
alminyum torba gibi zel yntemler hari tutulursa en yaygn sabit boy oluumu su-imento
karm enjeksiyonudur. Bu karm basnl veya basnsz uygulanabilir. Kaya, sert ve kat
zeminlerde basnsz da olabilir. Daneli ve alvyal zeminler ile zayf kayalarda genellikle
basnl enjeksiyonlama uygulamas yaplmakta ve delik ap genilemektedir. Bir ankrajn
kmas veya kopmas olaslklar esas olarak zemin ile enjeksiyon ara yzeyindeki tutunma
gerilmesinin almas, donatnn kopmas veya enjeksiyon ile donat arayznn syrlmasdr.
Bu hususlarda tasarmda en az gerekli gvenlik saylar Tablo 5.1 de zetlenmektedir
(BS8081).
378

Tablo 5.1 Ankrajlarn tasarm iin tavsiye edilen en az gvenlik saylar

Ankrajlarn tipi
Zemin/enjeksiyon
arayz
Donat
Enjeksiyon/donat
arayz
Geici ankrajlar 2.0* 1.6 2.0*
Kalc ankrajlar 3.0 2.0 2.0
#

Not: * 2.5 deneyler yoksa

#
3.0 deneyler yoksa

ekil 5.1. elik halat donatl ankraj, farkl korozyon nleme rnekleri
Kesit A-A Kesit B-B

379

Kohezyonsuz zeminlerde ankrajlarn kapasitesi averaj dane ap (D
50
), niformluluk
katsays(C
U
), relatif sklk(R
D
), geirgenlik, sabit boy uzunluu, delik ap, enjeksiyon
yntemi ve basnc gibi faktrlere baldr. Daha yksek D
50
, C
U
, R
D
ve enjeksiyon basnc
daha yksek kapasitelere sebep olmaktadr. 400-1700 kN gibi ok geni aralktaki kapasiteler
hesapla aklanamad iin tasarm ankraj zerinde deneyler en iyi yoldur.
Killi zeminlerde ankraj kapasitesi daneli zeminlere gre daha dktr. Sabit boylar
genellikle 7-8 m dir. Sulu bantlar veya ara su tayan katmanlar bulunan hallerde muhafaza
borusu kullanm yumuama ve delik iinde yorulmu film oluumunu azalttndan dk
kapasitelerin nn kesebilir. Kat killerde yksek basnlar ve ard-enjeksiyon kapasiteyi
artrmaktadr. evre srtnmesi veya tutunma gerilmesi 50-400 kPa aras geni bantta
deimektedir.
Serbest boylar duvar ykseklii boyunca deiirken sabit boylar ayn kalmaktadr ve aktif
kamann gerisinde yer almaktadr. Serbest boylar birka metre ekstra uzatmak tavsiye
edilmektedir (ekil 5.2).
Duvar zerindeki ankraj kafa ara mesafeleri 1.5-2 m den daha yakn ve sabit (kk) boylar
aras mesafeleri ise 2-3 mden daha yakn tavsiye edilmemektedir. Zemin tipi, su basnc,
duvar ykseklii gibi faktrlere bal olarak ankraj younluu genellikle zeminlerde 3-8
m
2
/ankraj arasndadr. Daha sklatrlm ankraj kullanm gerekiyorsa yanyana ankrajlarn
yatayla yaptklar alar farkl tasarlanr ve artmal yerleim kullanlr (ek.5.3). Yatayla
yaplan zel bir durum olmadka 5
0
-25
0
aras deimektedir. Serbest boylar ykseklik
boyunca atmak da tavsiye edilen bir husustur (ek.5.4). Dier deinilmeye deer hususlar
ankraj kk boyunun tek tabaka iinde kalmas, altyap ve temellere 3mden daha fazla
yaklamamasdr. Konveks keler zel yerletirme gerektirmektedir(ek.5.5).

ekil 5.2. Aktif kamann dnda serbest boya ekstra uzunluk eklenmesi

d
45-/2
x
x: Extra distance
allowed
d
45-/2
x
x: Extra distance
allowed
x: ekstra uzatma
miktar
380

ekil 5.3. Sk yerletirilmi ankraj sralarnn artlmas

ekil 5.4. Sabit boylarn ykseklik boyunca artlmas

ekil 5.5. Konveks kelerde ankrajlarn yerleimi

Front view Front view
Section view Section view
Top view Top view
n grn
Kesit
Plan grn

381

Adi Portland imentosu enjeksiyon ilerinde genel olarak kullanlmakta (PC42) ve taze ve
nem almam olmaldr. Slfat ieren zeminlerde zel dayankl imento kullanlmaldr. 0.4-
0.5 su-imento orann kartrclarda elde edebilmek iin akkanlatrc vb. katklar
gerekmektedir. Enjeksiyon priz sresinde 30 MPalk dayanm iin 8-10 gn gerekmektedir.
Yedi sarmal 12.7 mm (0.5 ) ve 15.7 mm (0.6) apl elik halatlar yaygn olarak
kullanlmaktadr. 26-50 mm apl tekli donatlar 6-12 m paralar ile eklenmektedir.
Delme aplar 133 mm civarndadr ve zemin ve su durumuna gre zel uzmanlk
gerektirmektedir.
Ankraj asamblesi iinde i d ortalayc, sabit-serbest boy ayrc tpa, kafa ksmnda trampet
vb. ok sayda detay bulunmakta ve farkl firmalarca farkl tasarmlar yaplmaktadr.
Enjeksiyon yksek hzda mikserler ile kartrlmakta ve dinlendirme tankndan pompaya
verilerek istenen basnta baslmaktadr. deal olarak akkanlk, dansite, kme standart
deneyler ile kontrol edilmelidir (ak konisi, amur terazisi, dereceli kab vb.).
Ankrajlar ile ilgili deneme almalar, sahaya uygunluk deneyleri ve kabul deneyleri gibi
farkl deney programlar bulunmaktadr. Ancak projelerde her ankraj servise sokulmadan nce
yaklak 40 dakika alan kabul deneyine tabi tutulmaktadr.

ekil 5.6. Geici ankraj halat hazrl
382

ekil 5.7. Kalc ankraj halat hazrl

ekil 5.8. Kalc ankraj halat hazrl


383

5.2. DESTEK (ATKI) KRLER

Dier bir destek eleman basnca alan ve kardan karya kazy destekleyen atk kiriidir.
Genellikle elik profiller veya boru kullanlmaktadr. 20-25 mden uzun desteklerde dey
destek (kolon) gerekmektedir. Yerletirilmesi ve geri sklmesi zahmetli olan bu sistem ok
uzun seneler (1975 ten nce) kullanlm ve hala kullanlmaktadr.

A.B.D. ve Avrupa metro inaatlarnda 1970lere kadar atk destek kirilerinde yaplan
lmler sonucu Terzaghi ve Peck(1967) ve Peck(1969) da zetlenen toprak basnc zarflar
tasarmda halen kullanlmaktadr. Yurdumuzda yukardan tek seviye destekli metro iksa
sistemi olarak yaygn kullanlmaktadr.

Kirili destek sistemi tasarm, geometrik ekil (ekil 4.6), yatayda ve deyde aralklar, yk
dalm, kirilerin kesiti, boyutlar, kirilerin gsleme kirii ile balant detaylar,
gsleme kiri tipi vb. ok sayda konuyu kapsamaktadr.
Kt detaylar, kirilerin sklmesindeki hatalar, ilk sra destek derinlii, ekstra taban kazs,
destek kiriinin ge konmas, gevek kiri yerletirme gibi hususlar projelerde hasara neden
olmaktadr.

ekil 5.9. Kirili destek sistemleri geometrilerine rnekler

384

ekil 5.10. Kirili destek uygulamas
5.3. V VE BULONLAR

ivi ve bulonlar ankrajlara benzer ekilde destek elemanlar olarak kullanlmaktadrlar. ivi
ve bulon zemin ve kayada kullanlmak zere eleman olarak ayndr. Ankrajlardan farklar
ngerme elii yerine inaat demiri kullanlmas, enjeksiyonun delie basnsz doldurulmas,
n germe yaplmamas, boylar ve kapasitelerin dkl(6-16 ton ,StIII), ara mesafelerin
azldr(1-2m).
Donat ubuklar, ortalayclar ve enjeksiyon tb asamble olarak delie indirilir. Kalc
olarak tasarlanyorsa tam boy koruge boru ile pasa kar ankrajlar gibi korunmaktadrlar.
ivi ve bulonlu duvarlarn deplasmanlar ankrajl duvarlarnkine benzerdir.Hasr elik ve
pskrtme beton duvarlarda sk kullanlmaktadrlar.
6. DUVAR HASAR VE GMELERNN NEDENLER

1.Ankraj boyu ve duvar penetrasyon derinlii ksa, duvar genel (toptan) stabilite eksiklii
varm gibi ankrajlarn arkasndan, duvar dibinden kama hareketi eklinde gyor.
2.Yukarda tarif edilen gmeninin daha geni boyutlusu, kayma yzeyi ankrajlarn arkasnda,
genellikle zayf zeminlerde ve eimli geometrilerde daha ok grlyor.
3.Duvar yapsal olarak limite eriiyor, ankrajlar da zarar gryor.
4.Yetersiz ankraj says ankrajlarda birer birer ar yklenme sonucu kopma-kmaya neden
olarak yklmaya yol ayor.

385

5.Esnek duvarlarda ar deplasman ankraj ve gsleme kirilerinde sorun yaratyor.
6.Taban kabarmas toplu halde gmeye gidiyor. Yumuak zeminlerin problemi
7.Ankraj kuvvetlerinin dey bileenleri duvar tabannda tama gc sorunu yaratyor ve
dey deplasmanlar ankrajlara zarar veriyor.
8.Kohezyonsuz zeminlerde nlenmez ise duvar penetrasyon derinliinde su akm sonucu
borulanma ve kaynama nedeniyle pasif destek kayb ve ieri ar miktarda su ve malzeme
girii
9.Belirlenmemi artezyen basnlar kaz tabannda ani patlama, kabarmalara yol ap kaz
alannn su altnda kalmasna yol ayor.
7. DESTEKL KAZI DUVARLARININ ANALZ

stabilite
i. Destek ykleri
ii. Duvar deplasmanlar
iii. Kesme kuvveti ve moment dalm
D (genel-topyekun) stabilite
i. Genel stabilite;(dairesel,logaritmik,kama) ,taban stabilitesi
ii. Borulanma, kritik hidrolik eim

Konsol ve tek destekli duvarlar geleneksel hesaplar ile (limit denge-aktif/pasif
dalmlar) zlebilir.
ok seviyede destekli duvarlar yaklak yntemlerden gelimilerine kadar farkl
yntemler ile zlebilir.
Basit mesnetli veya srekli kiri zerine etkiyen toprak basnc diyagram
(penetrasyon derinlii iinde sanal bir reaksiyon)
Elastik zemin zerine oturan kiri zmleri (zemin-yap etkileimi)
Kiri (duvar) tamamen yaylar ile destekleniyor (zemin, ankraj)
Zemin ve ankrajlar yaylar ile, toprak basnlar sonlu elemanlar ile
temsil edilen kirie etkiyor
Sonlu elemanlar, sonlu farklar, snr elemanlar teknii v.b. nmerik teknikler
Son yllarda yukarda belirtilen farkl yntemlerin yazlmlar gelitiriliyor.

Aadaki duvar kesitinde farkl iki yazlm ile bulgular karlatrlmtr.

386

ekil 7.1. rnek zm kesiti
Zemin zellikleri: E=30 MPa, c=20 kPa, =24
o
, =0.3
Yatay yatak katsays: 10 MN/m
3

2.4 m aralkl delme b.a. kazklar 0.80m apl
kaz derinlii: 19m
penetrasyon derinlii: 5m
dey, yatay ankraj aralklar 2.5m ve 2.4m
7 sra ankraj

Tablo 7.1. rnek problem analiz sonular

Program
Duvarn
Yatay
Deplasman,
d
h
(mm)
Duvardaki
Maksimum Kesme
Kuvveti, (kN/m)
Duvardaki
Maksimum Eilme
Momenti, (kN.m/m)
PLAXIS 59 281 367.5
SAP 2000 55 158 339


387

Tablo 7.2. rnek problem ankraj ykleri

8. DERN KAZILARDAN KAYNAKLANAN DEPLASMANLAR
Kaz duvarlar ve arkasnda yatay deplasmanlar kanlmazdr ve bunun sonucu
oturmalar da ortaya kar.
Deplasmanlar etkileyen birok faktr vardr (duvar tipi, destek sistemi, yapm
yntemi, zemin artlar v.b.)

Aletsel gzlem yaplm birok kaz btn zellikleri ve deplasmanlar ile birlikte
istatistiksel olarak snflandrlmtr. Ortalama deerler aadaki tablodadr.

Tablo 8.1. Deiik zemin tiplerine gre kaz sonras yatay ve dey deplasman snrlar

Program
Ankraj Ykleri (kN)
En
st
En alt
PLAXIS 318 320 368 380 406 392 370
SAP
2000
229 387 305 420 368 501 333
388

ivili/bulonlu duvarlarda benzer deplasmanlar gzlenmektedir.
9. GZLEM ALETLER

ok eitli aletler mevcut olmakla birlikte derin kaz projelerinde en sk kullanlan gzlemler
ve aletler unlardr:
nklinometre (duvar ve/veya zemin)
Yatay/dey ekstansometre
Toporafik kot kontrol
Piyezometre
Elektronik mesafe lerler
Yk hcresi
Gerekenden fazla konmal!
10. BR DERN KAZI PROJESNDE TASARIM ADIMLARININ
ZET
Derin Kazlar blmn sonlandrrken alt blm balklarnn konusunu oluturan tasarm
admlarnn zerinden gitmek yararl olabilir:

1. zellikle ankraj ve ivilerin komu temeller ve yaplar ile giriim ihtimali olduundan kaz
alannn etrafndaki binalar ve yer alt yaplar ile ilgili ofis ve saha almalar gereklidir.

2.Kazlara balamadan nce komu binalarn, sokaklarn ve dier detaylarn fotoraf ve
videolar ekilmelidir. leride bina sahipleri ve belediyelerle kabilecek anlamazlklara kar,
her trl atlak ve benzeri skntl durumlar kaydedilmelidir.

3.Kullanlmas planlanan her trl lm cihazlar kazlar balamadan nce planlanmal ve
yerletirilmelidir.

4. Duvar ve destek tipinin seiminde; zemin profili, zemin zellikleri, yer alt su durumu, kaz
derinlii, belirli duvar tiplerinin ina edilip edilemeyecei ve yapnn ina detaylar hep
birlikte dnlmelidir.

5. Varsa su ekme ve drenaj ileri planlanmaldr.

389

6. Analiz yntemine gre zemin zellikleri ve su seviyesi belirlenmeli veya toprak itki ve su
basn dalmlar tespit edilmelidir. Eer zemin yaylarla temsil ediliyorsa zemin yatak
katsaylar belirlenmelidir.

7. Destek seviyeleri, yatay aralklar ile destek ve duvar zellikleri ilk zmler iin
belirlenmelidir.

8.lk zm sonras kesme kuvvetleri, eilme mometleri, destek reaksiyon kuvvetleri ve
deplasmanlar elde edilir ve ikinci zm iin gerekli deiiklikler yaplr.

9. Duvar, destekler ve aralklar sonlandrlana kadar bir ok aamal zmler yaplr.

10. Genel-D stabilite hesaplamalar gerekletirilir.

11.Ankraj veya i desteklerin gsleme kirileri ile balant detaylar tasarlanr.

12.na srasnda herhangi beklenmeyen ar yatay ve dey deplasman veya destek
reaksiyonlar kaydedilirse, problem tehis edilerek projede ve/veya ina ynteminde gerekli
deiiklikler veya revizyonlar yaplr.
11. UYGULAMA PROBLEMLER

A.Dayanma Duvarlar
En yaygn yntem yerinde dkme B.A. delme kazkl aralkl duvarlar. Youn olarak
projelerin gerekletirildii stanbul, Ankara gibi illerde genellikle sert killer,
grovaklar gibi yksek dayanml formasyonlar bulunmaktadr. Aralkl duvarlarda
aralar fazla alca iri para-blok dklmeleri aada ankraj vb. almalar yapan
ekipleri tehdit ediyor ve proje ynetimi sonradan ilave masraf yaparak ve zaman
harcayarak aralar hasr elik, pskrtme beton gibi nlemlerle kapatmaya alyor.
Kk apl delme kazklarn (18-30 cm) betonlanmas genelde klasik beton
dkmnden ziyade kk apl agregann kuru olarak yukardan donat indirdikten
sonra yerletirilmesi ve dibe braklan borudan enjeksiyonla doldurulmas eklinde.
Ancak uzun kazklarda agrega donat ve etriyelere taklp kpr kurarak yerlemiyor
ve kaz ukuru alnca plak demirler ortaya kyor.
Palplanj aklmas mmkn olmayan bir zeminde palplanj duvarl iksa tasarm
yaplyor ve uygulamada sorun kyor.
390

destekli sistemler yntemin uygulamasnda tecrbeli olan gruplar tarafndan tercih
edilebilir. Aksi halde sklme seviyeleri ve inaat yapm program sorun olabilir.

ekil 11.1. Kazklar arasndan malzeme dklmesine kar alnan nlemlere ilikin bir
uygulama

ekil 11.2. Kt betonlanm mini kazk uygulamas

391

ekil 11.3. Kt iilikli betonarme dayanm duvar uygulamas

ekil 11.4. Bir kanal kazsnda su kontrolu problemi

392

ekil 11.5. Kesien kazkl bir iksa projesinde szdrmazlk problemi

ekil 11.6. Teet kazklar aras boluklar

393

B.Destek Elemanlar:Ankraj
amur zerinde hazrlk/srme
dk enjeksiyon basnlar (1-5 bar)
sonradan enjeksiyon yaygn deil
sabit boyda enjeksiyon k dzeni kt
serbest/sabit boy gei izolasyonu kt (silikon+bant)
balk detaylar zensiz, vasfsz dkm, al kesilmi silindirik kafa
ortalayclar yok veya yetersiz
prizi tehlikeye sokacak az zamanda germe
kabul deneyi genellikle yok
trampet detay yok
Geici ankrajlarda sre uzama potansiyeli varsa tek kademeli koruma yaplmal

ekil 11.7. Kalitesiz ankraj hazrl

ekil 11.8. Kt ankraj plakas imalatlar

C.Enstrmantasyon
genelde yok!
394

KAYNAKLAR
Bjerrum, L. And Eide, O. (1956), Stability of Strutted Excavations in Clay, Geotechnique,
6, 32-47.

BS 8081, 1989, British Standard Code of Practice for Ground Anchorages.
CIRIA (1993), Special Pub. No. 95 The Design and Construction of Sheet-Piled
Cofferdams, B.P. Williams, D. Waite.

CIRIA (1986), Report No. 113, Control of Groundwater for Temporary Works S.H. Somer
ville.

Clough, G.W. and ORourke, T.D. (1990), Construction Induced Movements of In-situ
Walls, Proc., ASCE Conf. on Des. And Perf. of Earth Retaining Struct., Geotech. Spec. Publ.
No. 25, ASCE, New York, 439-470.

FIP, State of the Art Report, Corrosion and Corrosion Protection of Prestressed Ground
Anchorages, Thomas Telford, 1986.
Katsura, Y., Kohsaka, N., Ishizuka, K., External Forces Acting on Walls during Deep
Excavations- A Survey on Japanese Codes, 1995, Underground Construction in Soft Ground,
Proc. Of the Inter. Symposium on Underground Construction in Soft Ground.

Long, M. (2001), Database for Retaining Wall and Ground Movements due to Deep
Excavations, Journal of Geotechnical and Geoenvironmental Engineering, ASCE.

NAVFAC, 1982, Foundations and Earth Structures, Design Manual 7.2, Department of the
Navy Naval Facilities Engineering Command.

Padfield, C.J and Mair, R.J., Design of Retaining Walls Embedded in Stiff Clay, CIRIA
Report 104, 1984.

Peck, R.B., 1969, Deep Excavations and Tunneling in Soft Ground, Proc., 7th Int. Conf.
Soil Mech. Found. Engrg., 225-281.

Power, J.P., Construction Dewatering, New Methods and Applications, 1992, John Wiley &
Sons, Inc.

The German Society for Geotechnics, Recommendations on Excavations, 2003, Ernst and
Sohn.

Terzaghi, K. and Peck, R.B., Soil Mechanics in Engineering Practice, Wiley, New York,
1967, 2nd edn.

Terzaghi, K. (1943), Theoretical Soil Mechanics, John Wiley and Sons, New York.

Twine, D. And Roscoe, H.., Temporary Propping of Deep Excavations-Guidance on
Design, CIRIA, C517 (1999).

397

ZEMN MEKAN VE TEMEL MHENDSL TRK MLL KOMTES'NN
KISA TARHES

Zemin Mekanii ve Temel Mhendisliinin ilk uluslararas Kongresi 1936 ylnda
Cambridgete (Massachusetts, Amerika) toplanmtr. Bu kongrede bir sonraki kongrenin
Rotterdam ehrinde, Mass tnelinin almas mnasebeti ile yaplmas kararlatrlmt. Fakat
ikinci dnya harbi yznden bu toplant yaplamamtr. Kongre, harpten sonra, 1948 yl
Haziran aynda Rotterdamda toplanmtr. Birinci Kongrede kararlatrlm olduu zere
mteakip kongrelere tebli yollamak ve temsilciler ile katlmak isteyen memleketlerin Milli
Komiteler kurmas gerekmekte idi. Bu milli komitelerin grevi, kongrelere gnderilecek
teblileri ve temsilcileri semek, Zemin Mekanii ve tatbikat ile uraan veya ilgilenen bilim
ve meslek adamlarna gereken bilgileri vermektir. Bu ekil rgtlenmenin amac, Uluslararas
Zemin Mekanii Cemiyetinin ilerinin makul bir snrn altnda kalmas, teblilerin seimi
ilerinin Milli Komitelerce yaplarak ok zor ve nazik bir iteki sorumluluktan kurtulmak ve
nihayet Uluslararas Cemiyete yaplacak mali katk (aidat toplama, yollama) ilerini
kolaylatrmaktr.[
1,2
]

25 Mart 1947de Profesr Karl Terzaghinin istei zerine, 1948 tarihinde toplanacak
Kongrenin Genel Sekreteri Ir.T.K.Huizinga, Prof.Dr.-Ing. Hamdi Peynircioluna bir mektup
gndererek lkemizde kurulacak milli komitenin uluslararas kongrenin almalarna
yardmc olmasn dilemitir. Bu talep zerine Prof.Dr.-Ing Hamdi Peynirciolu ilgililer ile
grerek Milli Komite yerine nce stanbul Teknik niversitesinde bir Komite
kurulmasn ve Trk Zemin Mekanii Grubu olarak kabul edilmesini nermi. Bu neri
uygun grlnce 26 Haziran 1947 tarihinde .T.. Zemin Mekanii Aratrma Kurumu
kurulmutur. Kurulu, Milli Eitim Bakanl tarafndan onaylanarak Resmi Gazetenin 25
Aralk 1947 gnl 6789 sayl saysnda yaynlanmtr.
Bylece, 1948 Rotterdam, 1953 Zurich, 1957 Londra, 1961 Paris, 1965 Montreal, 1969
Mexico, 1973 Moskova Uluslar Aras Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Kongrelerine
katlmak ve tebli vermek mmkn olmutur.

1973 de kan niversiteler Kanunu erevesinde Milli Komitelerin kurulmas olana ortaya
knca, Aratrma Kurumu olarak, o tarihte niversitelerimizde zemin mekanii ve
uygulamalar ile ilgilenenlerin katlm ile Milli Komite kurulmas iin teebbste bulunulmu
ve H.Peynirciolu, E. Torol, . Ordemir, N. Acun, V. Kumbasar, F.Umar, K. Erguvanl, H.
398

Dnmezer, I. Alyanak, B. Alpman, Soydemir, . Yaln, A. Birand, R. lker, A. nalp, M.
Tmay, A. Salamer, T. Durgunolu tarafndan hazrlanan ynetmelik Milli Eitim
Bakanlnca kabul edilerek 8/9 Austos 1975 tarihinde Zemin Mekanii ve Temel
Mhendislii Trk Milli Komitesi kurulmutur.

Kuruluta .T.. Aratrma Kurumunun Bakan, ksa bir sre Ord. Prof. hsan nan olmu,
daha sonra Ord.Prof.Dr-Ing Hamdi Peynirciolu tarafndan yklenilmitir. Asistan olarak
greve balad 1961de itibaren fiilen 1965ten sonra da resmen Kurum Sekreterlii Dr.
Ergn Torol tarafndan yrtlmtr.

Milli Komitenin Bakanl 1975 1980 yllar arasnda Ord.Prof.Dr-Ing. Hamdi
Peynirciolu, 1982 -1994 tarihleri arasnda Prof. Vahit Kumbasar, 1994-2004 tarihleri
arasnda Prof. Dr. Ergn Torol tarafndan yklenilmitir. 2004ten gnmze kadar Milli
Komite Ynetim Kurulu Bakanln Prof. Dr. Ahmet Salamer, Genel Sekreterlik grevini
de Prof. Dr. S. Feyza iniciolu yrtmtr.

2004 ylnda gerek genel sekreterlii gerek bakanl dneminde lkemizi komitemiz
aracl ile uluslar aras zemin mekanii ve temel mhendislii camiasnda byk baar ile
temsil eden ve ulusal dzeyde zemin mekanii ve temel mhendislii alanndaki bilgi
birikiminin yaylmas konusunda byk emekleri olan Prof Dr. Ergn Torola Milli Komite
tarafndan Onursal Bakan nvan verilmitir.
Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Trk Milli Komitesi olarak 1977 Tokyo, 1981
Stokholm, 1985 San Francisco, 1989 Rio De Janiero, 1993 Yeni Delhi, 1995 Hamburg, 2005
Osaka, 2009 skenderiye Kongrelerine tebli verdik, katldk.

2001 ylnda 15. Uluslaras Zemin Mekanii ve Geoteknik Mhendislii Kongresinin
stanbulda ve gerekten byk baar ile dzenlenmi olmas Trk Milli Komitesinin en
nemli baarlarndandr. ZMTM lkemizde ve KKTCde genileyen meslekta kitlesinin
nemli katklaryla himayesinde veya dorudan dzenlenen konferans, sempozyum ve benzeri
faaliyetlerle etkinliini srdrmektedir.

[
1
] Dr.-Ing. Hamdi Peynirciolu (1978) .T.. Zemin Mekanii Aratrma Kurumunu
Tarihesi Kurulu 1947 ,T Zemin Mekanii Aratrma Kurumu yayn No.1, .T..
naat Fakltesi Matbaas, 28 sf.
[
2
]Prof. Dr. Ergn Torol tarafndan gnderilen yazl bilgi

Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynircioğlu Konferansları Kitabı 1994-2008

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ord. Prof. Dr. A. Hamdi Peynircioğlu Konferansları Kitabı 1994-2008

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISBN

Birim Kayma (%)

ve K arasndaki srekli deiimi

)-Zemin elemannda mobilize olan isel srtnme as

You might also like