UTOPA

Thomas More

(Mina Urgann incelemesiyle) kinci Basm 2000

NDEKLER THOMAS MORE'UN YAAMI VE UTOPIA'NIN NCELENMES Giri Thomas More'un Yaam Utopia'nn Birinci Blm stne Utopia'nn kinci Blm stne Platon'un Devlet'i ile More'un Utopia's Utopia'nn Gnmzde Deerlendirilmesi Kaynaka

UTOPIA I.Blm II.Blm Utopia ehirleri ve Bakent Amaurote stne Ynetim Grevlileri Bilimler, Sanatlar, Uralar Utopia'llarn Yaaylar ve Karlkl likileri Utopia'llarn Gezileri ve Baka Konular Kleler, Hastalar, Evlenme ve eitli Baka Konular Sava stne Utopia'da Dinler

GR On altnc yzylda tm Avrupa'y etkileyen Rnesans, Hmanizm ve Reformasyon, Bat dnyasnn ilk sosyalisti Sir Thomas More'un kiiliini de yourdu. ie rl olan bu akm birbirinden ayrmann yolu olmad gibi, bunlar More'un kiiliinden ayrmann da yolu yoktur. Thomas More, Rnesans'tan ve Hmanizm'den yanayd; Reformasyon'a, yani dinsel reforma kar k ise, lm cezasna arptrlmasna neden oldu. Rnesans, eski Yunan ve Roma uygarlnn kaltmn koruyan talya'da on drdnc yzylda balayp, on altnc yzylda tm Avrupa'y etkisi altna ald. Rnesans szcnn anlamna gerekten uygun olan bu "yeniden dou"un balca nedenlerinden biri, Hristiyan dnyasn egemenlii altnda tutan

Katolik Kilisesi'nin, ortaan bitmesiyle bask gcn ksmen yitirmi olmasyd. Bu basknn hafiflemesiyle birlikte, dorudan doruya Kilise'nin retilerine bal kalan; doay ve insanlar kalplam geleneklerin ve dar kafal bir mantn snrlar iine hapseden skolastik dnya gr gzden dmt. Tm bilim dallar, dinbilime deil, felsefeye balanyordu artk. O gne dek nasl dneceklerini, nasl davranacaklarn Katolik Kilisesi'nden ezbere renen insanlar, gzetim altnda yaamaktan kurtulunca, bilgiye ne denli susam olduklarn anladlar. Kendi i dnyalarn da, d dnyay da sonsuz bir merakla incelediler. Thomas More domadan bir yl nce, yani 1477'de William Caxton'un ngiltere'de ilk matbaay kurmas, bilginin yaylmasna yardmc oldu. Nicholas Koppernik'in astronomi alannda grleri ve uzak denizlere alan yolcularn bilinmedik dnyalar, bilinmedik lkeler bulmalar, Rnesans adamnn yalnz i dnyasna deil, iinde yaad evrene de yeni boyutlar kazandrd. Bu yolculuklar sayesinde ufku genileyen Rnesans adam, iinde yaad toplumdan bambaka toplumlarn da var olabileceini dnd belki de. Uzaklara giden bu yolcularn, More'un hayal gcn de etkiledii kukusuzdur. nk ileride greceimiz gibi, onun szcs olarak Utopia adasn bize anlatan gemici, Amerika'y Colombus'tan nce bulduunu ileri sren Amerigo Vespucci ile uzun yolculuklara ktn, ondan ayrldktan sonra da, yolculuklarn srdrp, sonunda szde Utopia'ya vardn syler. Bize kalrsa, More o sralarda Amerigo Vespucci'nin ok nl olan yolculuk anlarn da okumutu. Hatta bu anlarda, Vespucci, Utopia'llar gibi zel mal mlk olmayan, lkelerinde altn bulunduu halde altna nem vermeyen, her eyi ortaklaa paylaan, zgrlk iinde kralsz yaayanlardan da sz eder. Ne var ki, bu adamlar, More'un Utopia'llar gibi uygar deildirler. Rnesans'ta Katolik Kilisesi'nin basksndan doan banazca dinsellik gcn yitirince, insanlar, ruhlaryla birlikte bir de bedenleri olduunun; ruhla bedenin birbirine bal kaldnn; ruhun ycelmesi iin bedenin ille ezilmesi ve ac ekmesi gerekmediinin; tam tersine, beden ne denli salkl olursa, ruhun da o denli salkl olacann bilincine vardlar. Bu bilin, Rnesans adamnn yaama kar benimsedii tutumda byk bir deiiklie neden oldu: Bedeni nemsemeyen, dinibtn ortaa adam, mutluluu ancak ldkten sonra, teki dnyada beklerdi. Hatta bu dnyada ne denli ac ektiyse, teki dnyada o denli sevineceine inanrd. Oysa Kilise'nin boyunduruundan kurtulup, hem akln egemenliini her eyden stn tutan, hem de yaamaktan cokun bir haz duyan Rnesans adam, yalnz gelecekte ve teki dnyada deil, bu dnyada ve hemen mutlu olmak istiyordu. Rnesans'a zg bu tutumu, Hmanistler'in, eski Yunan klasiklerini yeni bir adan incelemeleriyle aklayabiliriz ancak. stelik Hmanizm ile Rnesans ylesine zdelemitir ki, bu iki akm birbirinden ayrmann, Rnesans'n m, yoksa Hmanizm'in mi daha nce baladn saptamann yolu yoktur. Hatta klasik Yunan kltrne yneli o sralarda balad iin, birok kii bu aa "Klasik Rnesans" ya da "bilginin yeniden douu" adlarn verir. Ortaada, eitim grenlerin ou Latince biliyordu. Ama Yunan uygarl Roma uygarlndan kat kat stn olduu halde, Yunanca bilenlerin says hem ok azd; hem de Yunanca almalar Aristoteles'in yaptlarn yorumlamaktan kimi zaman yanl yorumlamaktan ileri gidemiyordu. On beinci yzyln sonlarna doru ve zellikle on altnc yzyln balangcnda, Yunan dncesine ve Yunan yaznna kar byk bir merak uyand. Bilgiye susam birok Avrupal, Yunan kltrnn mirass olan ve bizler stanbul'u aldktan sonra ok sayda Yunanl bilginin oraya snmasyla Yunanca almalarna bsbtn nem veren talya'ya gidip Yunanca rendi. Bu meraka kaplanlara Hmanist denilmesinin nedeni de uydu: Katolik Kilise'nin retisine banazca bal kalan ortaa adam, doay ve insan nemsemezken, eski Yunanllar, doayla ve zellikle insanla ilgili gereklerden hibir zaman kopmamlard. Tm bilim dallarn skolastik dinbilimin snrlar iine hapsetmek isteyen ortaa adamnn gznde, evrenin merkezi Tanr'yken; eski Yunanllar'n gznde, evrenin merkezi insand. Eski Yunan uygarl her eyden fazla insana deer verdii, insann stnde durduu iin, Hmanistler, Yunan dncesi ve Yunan yaznn incelemekle, insan kavramn incelemi oluyorlard. Bylece Hmanist, "insandan yana olan, insan ycelten" anlamna geldii gibi,

antik a klasiklerinin yeniden okunmas ve deerlendirilmesi anlamna da gelir. Ve bu anlam ylesine kklemitir ki, bizim "sosyal bilimler" dediimiz bilim dallarna, ngilizler hl "humanities", Franszlar hl "humanites" derler. Hmanistler o srada tm Avrupa'ya yaylan bir eit bilgi cumhuriyeti kurmulard. Kendi de Hmanist olan More'un, bu uluslararas cumhuriyetin sekin kiileriyle yakn ilikileri vard. Oxford'dayken, an en nl ngiliz Hmanistlerinden Thomas Linacre ile William Grocyn'den Yunanca renmi, daha sonralar ngiltere'nin nc nl Hmanisti John Colet ile almalarn srdrmt. Parisli Guillaume Bude'yle, Antwerp'li Peter Giles'le, Louvain'li Jerme Busleiden'le dostluk kurmutu. Bu bilgi cumhuriyetinin bakan saylan Rotterdam'l Erasmus, ileride greceimiz gibi, Thomas More'un en yakn arkadayd. Ne denli bilgili olurlarsa olsunlar, ngiliz Hmanistler'in yaratc yanlar yoktu. Aralarnda ancak More gerek bir yazard. Ne var ki, More, szcn her iki anlamyla tam bir Hmanist olmasayd, Legouis'nin hakl olarak "ngiliz Hmanizmi'nin bayapt" sayd Utopia'y yazamazd gene de. nk Utopia'y yazabilmek iin, hem klasik Yunan dncesini, zellikle Platon'u iyi bilmek, hem de insann yeryznde gelecei konusunda ortaan olumsuz inanlarndan arnm olmak gerekiyordu. Ortaada benimsenen tutuma gre, insanlar yaradltan ktyd; bu dnyada doru drst bir dzen kurup mutlu olmalar umulamazd; gnahlarnn cezasn ektikten sonra, ancak teki dnyada mutlu olabilirlerdi belki. Oysa tm Rnesans aydnlar gibi insann geleceine umutla bakan Thomas More'a gre, insan yaradlnda hibir ktlk yoktu. Tam tersine, Tanr'nn yaratt ulu bir varlkt insan ve akln kullanarak, karsna dikilen engelleri aabilir, kusursuz toplumlar kurabilirdi gnn birinde. Geri, More'un Utopia'y Hmanistler'in ortak dili olan Latinceyle yazmas doald; ama u da var ki, More kitabn 1516'da deil de, 1616'da yazsayd, Latince kullanmay dnmezdi herhalde. nk Hmanistler oalp glendike, ilk bakta garip grnebilecek bir durum kyordu ortaya: Onlar, Yunan ve Romal yazarlar inceledikten sonra, kendi ulusal dillerine evirmekle yetinmiyorlar, eski klasiklerden rendiklerini, ana dillerine uygulamaya alyorlard. Yunancayla Latincenin derinliine incelenmesi ise, Franszcann ya da ngilizcenin gelimesine yaryor. Fransa'da Pleiade a, ngiltere'de Elizabeth a hazrlanm oluyordu. Ulusal dillere verilen nemle birlikte, Avrupa'da ulus kavram da geliti. Ortaa insanlar, kendilerini ngiliz ya da Fransz olarak deil, Hristiyan olarak grrlerdi ancak. Doup bydkleri lkelerden fazla Hristiyanla balydlar. O kadar ki, srasnda Bat Avrupa'nn tm Hristiyanlar, Mslmanlara kar savayorlard. Hal Seferleri'nde grld gibi. Gel gelelim Rnesans'n balamasyla, dinsel duygular younluunu yitirdi; Avrupa lkeleriyle Katolik Kilisesi arasndaki balar gevemeye yz tuttu ve ulusal duygularn gelimesi, Reformasyon akmna hz verdi. nk artk kendilerini yalnz Hristiyan olarak deil, ngiliz Hristiyan ya da Alman Hristiyan olarak grenler, Katolik Kilisesi'nin egemenlii altnda yaamaktan holanmyorlar. Papa'nn, yani bir talyan papaznn, ngilizler'in ya da Almanlar'n ulusal sorunlarna karmasn istemiyorlard. ngiltere'de Reformasyon'u, yani Katolik Kilisesi'ne kar bakaldranlarn Protestan olmalaryla sonulanan dinsel reformu, Hmanizm'den ayrmann yolu yoktur. nk Avrupa'nn teki Hmanistlerinden farkl olarak, ngiliz Hmanistler'inin byk ounluu, Thomas More kadar dinibtn insanlar olmakla beraber, Kilise'de bir reform yaplmasndan yanaydlar. More'un yakn dostlar olan Erasmus ile John Colet, Katolik Kilisesi rgtnde gze arpan kokumuluu, yolsuzluklar, bo inanlar, bilgisizlikleri, smrleri kyasya yerdikleri iin, Reformasyon'un ncleri arasnda yer alrlar. Hmanistler Yunancay sadece Yunan dnrlerini ve airlerini okumak iin renmiyorlard. ncil Yunanca yazld iin, ncil'i kendileri iyice anlayp, tm Hristiyanlarn da anlamalarn istedikleri iin de Yunanca reniyorlard. Erasmus'un ncil'i, her okumu insann bildii bir dil olan Latinceye evirmesi ok ilgintir bu adan. Yunancayla birlikte branicenin de renilmesini istemelerinin balca nedeni, Kutsal Kitabn birinci blmnn, yani Eski Ahit'in branice yazlm olmasyd.

Ne var ki Thomas More, teki Hmanistler'den ayrlarak Reformasyon'u tutmuyordu. Bunu, Katolik Kilisesi'ne duyduu dinsel tutkuyla aklayamayz sadece. More'un Reformasyon'a kar olmasnn balca nedeni, tarihsel bir yanlgya derek, Katolik Kilisesi'ni ve Papal birletirici bir g sanmas ve hem kendi lkesini ve hem de Avrupa'y blp ykacak savalardan ekinmesiydi. Yaradlndan gelen barseverlii bir yana, yaad a dnrsek More'un savatan ve her eit blnmeden ekinmekte yerden ge kadar hakl olduunu grrz: ngiltere'yle Fransa arasnda Yz Yl Sava, on beinci yzyln ortalarna doru bitince, Fransa'da toprak ele geirmek, orasn yama etmek umudunu yitiren ngiliz soylular, birbirlerine dtler. Bu soylulardan kimi York hanedann simgeleyen ak gl, kimi de Lancaster hanedann simgeleyen krmz gl savunduu iin, Gller Sava diye adlandrlan i atmada, u ya da bu kral ailesini savunmak bir bahaneydi aslnda. Birbirlerinin topraklarna el koyabilmek, birbirlerinin maln mlkn yama edebilmekti asl ama. Otuz yldan fazla, yani 1452'den 1485'e kadar, ngiliz soylular, hem birbirlerine, hem de halka kydlar. Gller Sava, Lancaster yann tutan Henry Tudor'un, Bosworth meydan savanda nc Richard' yenip York hanedanndan bir prensesle de evlenerek, Yedinci Henry adyla tahta kmasyla, 1485'te, yani Thomas More yedi yandayken sona erdi. Bu arada lkenin balca derebeyleri yklp yok olmu, Parlamentoya dayanan ve ticaretle uraan yeni bir orta snf, ekonomik adan arln duyurmaya balamt. Yllar yl sren ksr bir i sava dneminden sonra, on beinci yzyln sonlarna doru, yani Thomas More'un tam yetitii sralarda, ngiltere toparlanyor, hem siyasal hem de ekonomik adan gleniyordu. Halktan para szdrmaya merakl Yedinci Henry'nin lmnden sonra, 1509'da, olu Sekizinci Henry'nin tahta gemesiyle, lkenin durumu daha da umut verici oldu. Hmanistleri ve tm bilgili kiileri tutan, sanat hayran, ak fikirli tipik bir Rnesans prensi olan gen kraldan ok ey bekleniyordu. Yz Yl Sava'nda ngiltere'yi Fransa'ya kar desteklemeyen Papalk, ngiltere'de etkinliini oktan yitirmiti. Bylece, ileride greceimiz gibi, Sekizinci Henry'yle Papa'nn aras alnca, ulusal duygular artk iyice gelien, bamszl isteyen ngilizler'in ou, lkelerinin Roma'dan kopmasn olumlu karladlar. More'a gelince, Hristiyanlarn ayr mezheplere blnmesini gze alamyordu bir trl. Ne pahasna olursa olsun, Hristiyan dnyasnn Papa'nn egemenlii altnda btnln korumasn istiyordu. Bu adan Chambers, onun ortaaa kopmaz balarla bal kaldn ileri srer. Ne var ki More'un bu inanc, bayapt Utopia'da deil, kendi zel yaantsnda belirdi ancak ve sonunda lmne neden oldu. Utopia'da ise, ortaan hibir izi bulunmaz ve Rnesans'n tm zellikleri grlr: Ortaa Hristiyanlar', insanlarn doutan gnahkr olduklarna inanrken Utopia'da insanlarn iyi olarak yaratldklar, doru drst bir toplumsal dzende kusursuzlua eriebilecekleri kans savunulur. Ortaa, valyelik ruhunu ve savakanl verken, Utopia'da her eit sava, ancak kiralk askerlere yaptrlabilecek iren bir ura olarak yerin dibine batrlr. Ortaa, ruhu yceltmek amacyla, tm kt isteklerin kayna bildii bedeni ezmek isterken, Utopia'da bedene ve bedenin bazlarna ayrca nem verilir. Ortaa insanlar gerek mutluluu ancak lmden sonra teki dnyada ararken, Utopia'da insanlarn bu dnyada, yeryznde nasl mutlu olabilecekleri anlatlr. Ortaa dinsel banazln karanl iinde bocalarken, Utopia dnce zgrlnden yanadr ve tm dinlere tam bir hogr gsterir. te bu yzden, dinsel reforma kar kt halde, Thomas More'u Rnesans'n bir ncs, vaktinden nce yaam bir Elizabeth a adam ve szcn her iki anlamyla tam bir Hmanist sayarz.

THOMAS MORE'UN YAAMI yle yazarlar vardr ki, yazdklarn deerlendirmek iin, onlarn yaam yklerini ve zel kiiliklerini ayrntl olarak bilmesek de olur. Hatta bu yazarlar ok beensek de, nasl yaadklarn, ne biim insanlar olduklarn

ayrca merak etmeyebilir, yazdklarn okumakla yetiniriz sadece. Buna karlk, sanki sofralarnda oturmu, sohbetlerini dinlemi, dostluklarndan yararlanm gibi, ili dl, garip bir iliki kurduumuz kimi yazarlar da vardr. Neredeyse be yz yl nce yaad halde, Sir Thomas More, bunlarn arasnda bize belki en yakn olanlarndan biridir. Bu bakmdan onun nasl yaadn, ne biim bir insan olduunu anlatmay, hem ayrca ilgin bulduumuz, hem de ilerde deineceimiz kimi elikilere k tutmak asndan gerekli saydmz iin, yaam ve kiilii stnde uzunca durmann zorunluuna inandk. Yalnz biz deil, More'u inceleyenlerin ou rnein Sidney Lee, Karl Kautsky, R.W. Chambers ayn zorunluluu duymular, kitaplarnda onun yaamn ve kiiliini tm ayrntlaryla ele almlardr. More'u tanyan ya da lmnden sonra stne bilgi edinen adalar da, bu esiz adamn yaantsna tanklk etmek, bu konuda bildiklerini gelecek kuaklara iletmek gerektiine inanmlard herhalde. Bylece, More ldkten 29 yl sonra dnyaya gelen Shakespeare'in yaamyla ilgili nerdeyse hibir ey bilmezken, More konusunda ayrntl bilgi vardr elimizde. nk damad William Roper, Thomas Stapleton, Nicholas Harpsfield, Ro. Ba. harfleriyle bilinen bir yazar, yeeni William Rastell, torununun olu Cressacre More ve bakalar, More'un yaam yksn anlatmlardr. William Roper'in kaynatasnn lmnden yirmi yl kadar sonra yazd yaam yks bunlarn en deerlisidir kukusuz. Aa yukar 70 sayfa tutan ve More'un yaamn anlatrken balca bilgi kaynamz olan bu kitap R.W. Chamber, hakl olarak, "ngiliz dilinde yazlan yaam yklerinin herhalde en kusursuzu" diye tanmlar. Bunlarn dnda, Sir Thomas More'un yazd ya da ona yazlan iki yze yakn mektup da vardr elimizde. More, vatan haini olmakla sulanp, lm cezasna arptrld iin, bu mektuplar saklamak tehlikeli bir iti aslnda. Ne var ki yaknlar, zellikle byk kz Margaret, damad Roper ve kz kardeinin olu Rastell, tehlikeyi gze alp, mektuplar gvenilir yerlerde sakladlar. Bunlarn byk bir blm, o srada okumu insanlarn ortak dili olan Latinceyle yazlmt. leride greceimiz gibi, mektuplarn en ilginleri, More'un Erasmus'a ve Erasmus'un More'a yazdklardr. Thomas More, 7 ubat 1478'de Londra'da dodu. Sekiz yandayken girdii St. Anthony okulunda drt yl okuduktan sonra, babas onu Kardinal Morton'un evine yerletirdi. Bilgisini grgsn artrmak amacyla ocuklarn baka bir ailenin yanna vermek, ngilizler'in bir geleneiydi o sralarda. En soylu ve varlkl aileler bile bu gelenee uyar, ocuklarnn eitimi asndan daha yararl bulurlard bunu. On beinci yzyln sonlarna doru ngiltere'de yaayan bir talyan diplomat, ngilizler'i bu bakmdan ayplar; kendi ocuklarn bir yabancnn evine gnderip, yabanc ocuklar kendi evlerine aldklar iin, onlar sevgiden yoksun olmakla sular. Oysa More ile babas arasnda byk bir sevgi vard. More, hukuk merakn da, tm Avrupa'ya n salan neesini ve akacln da, kendi gibi yarg olan babasndan almt herhalde. Anlatldna gre, kez dnya evine giren babasnn, evlilik konusunda karamsar olduu kadar da elenceli bir gr varm: Kendine e seen adam, iinde yedi tane zehirli ylanla bir tek lezzetli ylan bal bulunan bir torbaya elini daldran bir kiiye benzetir, ylanlar sokmadan bal yakalayabilmesi iin, bu adamn elinde ancak yedide bir olanak bulunduunu syleyip dururmu. Thomas More, Kardinal Morton'un evinde ok yararl birka yl geirdi; an bata gelenlerini yakndan tanmak, deiik konularda geni bilgi edinmek olanan buldu. leride greceimiz gibi, Utopia'nn birinci blmnde, Raphael Hythloday'i szc olarak kullanp, Kardinal'i bir hayli ver. Daha sonralar More gibi "Lord Chancellor"lua ykselen Kardinal Morton da More'a hayranm. Sofrada hizmet eden ocuu konuklarna gsterip, "u kk yok mu, esiz bir insan olacak gnn birinde, greceksiniz," dermi. Roper'in anlattna gre, gler yz ve zeksyla Kardinal'in evini canlandran gen Thomas, dardan arlan tiyatro kumpanyalar sahnedeyken oyuncular arasna karr, tuluat yaparak yle gzel oynarm ki, en usta oyunculardan daha da ok alk toplarm. Thomas More on drt yana gelince, Kardinal Morton onu Oxford'a gnderdi. More orada, Linacre, Grocyn ve Colet gibi an en nl Hmanistlerinin rencisi olarak, iyice bildii Latincesini ve zellikle Yunancasn ilerletti.

niversiteden ayrldktan sonra da, Yunanca stne almalarn hibir zaman brakmad. John Lily'yle birlikte birok Yunanca iiri, Erasmus ile de Lukianos'un baz paralarn ngilizceye evirdi. Latince, Katolik Kilisesi'nin dili olduu iin, eitime oktan yerlemiti. Ama o sralarda bilgi dman kimi din adamlar, Yunanca eitimini baltalamaya alyorlard. More mr boyunca cephe ald bu eit din adamlarna kar. Hmanistlerin verimli ve rahat alabilmeleri iin her zaman elinden geleni yapt. Oxford ile Cambridge'in retim yelerini ve rencilerini daha yakndan tanyabilmek, srasnda onlar koruyabilmek amacyla, kendi isteiyle onursal bir grev ald; "High Steward" olup, bu iki niversitenin adliyeyle ilgili ilerine bakt. Damadnn anlattna gre, More'un bilgiye kar yle byk bir saygs varm ki, Oxford ya da Cambrigde'den gelenlerle herhangi bir konu stne tartrken tam hakl kaca, karsndakini mat edecei srada, bu bilginleri g duruma dmekten kurtarmak iin, hemen yenilmi grnp, baka bir konuya geiverirmi. Erasmus'un bir mektubundan anlaldna gre, More, Oxford'da kalp, Yunanca ve felsefeyle ilgili almalarn srdrmek istiyordu. Ne var ki, yarg olan babas, onu kendi mesleine yneltmek niyetindeydi. Bylece, More, Oxford'da ancak iki yl okuduktan sonra, o sralarda bir eit Hukuk Fakltesi yerini tutan New Inn ve Lincoln's Inn'de hukuk renimi yapt ve 1501'de, yani23 yandayken Baro'ya girdi. amzn ngiliz tiyatro yazarlarndan Robert Bolt, A Man for All Seasons adyla, Sir Thomas More'u ele alan ve ngiltere'de, Amerika'da ve Fransa'da byk ilgiyle seyredilen, hatta filmi bile yaplan bir oyun yazd. Bu oyunun kiilerinden Kardinal Wolsey, ok yerinde bir sz syleyerek, "More, siz rahip olmalydnz" der. Gerekten de More, 1501 ile 1505 yllar arasnda rahip olmay dnmt. Bunu yalnz dnmekle kalmayp, Charterhouse adl manastra kapanarak, drt yl boyunca bir kei gibi yaamt. Ne var ki, manastrlar o sralarda bilgi merkezleri olduundan, More yalnz dua etmekle kalmad, srekli okudu ve youn bir almaya da dald. Erasmus, More'un kiiliini anlatan mektubunda, "asl istei rahip olmakt" der. "Oru tutarak, dua ederek, geceleri uyumayarak, buna hazrland. Oysa ou insanlar, rahiplie hi hazrlksz atlverirler." Geri More rahip olmad; ama dine ar tutkusu yznden, mrnn sonuna kadar kendi kendine eziyet etti. Damad Roper'e gre, ok sk perhizler tutar, ya kuru topran ya da ikesiz bir tahtann stnde yatar, yastk olarak bann altna bir odun paras koyar, sabahn ikisinde de kalkarm. "Kamlarla, dml iplerle bedenini zaman zaman cezalandrdn" reniriz gene ayn kaynaktan. Hatta More, bedeninin isteklerini sk bir denetim altna almak amacyla, plak tenine sert kldan yaplm bir gmlek giyermi. lm cezasna arptrlmadan bir gn nce, cellatlar grmesinler diye, bunu gizlice kzna gndermi. Zaten bu gmlei ykamak grevini stlenen sevgili kz Margaret'ten baka herkesten de saklarm bunu. John Bouge adnda bir din adam, More'un lmnden sonra yazd bir mektupta, bu yzden ara sra derisinin kanadn, kann giysilerine kadar szdn anlatr. More'un rahip olmaktan neden vazgetiini kesin olarak bilmiyoruz. More'un yaam yksn yazanlardan rahip Stapleton'a gre, ann din adamlar ahlak asndan gevek davrandklar, dinsel cokularn da artk yitirdikleri iin caymt bu iten. Erasmus'un demin szn ettiimiz mektubuna gre de "sevdaland iin bu isteinden vazgeti; iffetsiz bir rahip olmaktansa, iffetli bir koca olmay yeledi." Ama belki de bunun nedeni, sanld kadar basit deildi. Belki de More bir manastra ekilmemekle topluma ve yurduna, dolaysyla Tanr'ya kar grevini daha iyi yapabilecei kansna varmt. More'un talyan Hmanisti Pico Della Mirandola'nn yaam yksn anlatan bir kitab Latinceden ngilizceye evirmesi, bu noktay aydnlatmak asndan bir hayli ilgintir: Otuz yanda len bu soylu gen, o an en bilgili adamlarndan biriydi. Savanarola'nn etkisinde kalp, dnyadan el etek ekmek istedi. Ama Borgialar'n egemenliinde eitli ktlklerle dolu bir evrede, manastrda yaayan bir kei gibi erdemli yaamann da olumlu yanlar olduunu dnp bu isteinden vazgeti. Belki ayn kaygyla rahip olmayan More, 1505'te Jane Colt ile evlendi. Damad Roper'e gre, More kz kardele tanm o sralarda. En ok holand bu

kzlarn ikincisiymi. Ama ortanca kzn ablasndan nce evlenmesinin doru olmayacan, byk kzn bu yzden zleceini dnerek, holand kzdan vazgeip ablasn alm. Erasmus, More'u anlatan mektubunda Jane Colt'tan da sz eder: "E olarak setii, iyi soydan, ama hi okumam, kyde yetimi ok gen bir kzd. Bylece More, onun kiiliine istedii biimi verebildi. Kitaplardan holanmay, alg almay retti ona; kendi yaantsna uygun bir e haline soktu." stelik More, kza ara sra sopa ekmesini salk veren kaynbabasnn tlerine hi mi hi kulak asmadan karsn adam edebildi. More'un evlilii ok mutlu oldu. Be yl iinde, kz, drdncs olan, drt ocuklar dnyaya geldi. Ama ne yazk ki kars vakitsiz ld ve More, Erasmus'un anlatt gibi, birka ay sonra, ocuklarna baksn diye bir dulla evlendi. Bu dulun ilk kocasndan olan kzn da, kendi kz gibi bytt. kinci kars Alice Middleton, ne genti ne de gzel. Olduka da huysuzdu. Ama More iyi geinirdi onunla. "akalarla, okumalarla, karsn avucunun iine ald. Oysa ou kocalar hoyrat ve sert davranarak, karlarn yola getiremezler. Bu kadnn ters ters konumalarna aldrmadan, ona harp ve gitara almasn retti. Onu her gn gz nnde altrd" diye anlatr Erasmus. More ailesinin mutluluu dillere destan olmutu. Ann Mannign, 1851'de yazd The Household of Sir Thomas More adl kitabnda, More'un kzlar ve karsyla nasl yaadn ok iyi anlatr. Ama o evde uzun sre konuk kalan Erasmus'un anlattklar, elbette daha ok ilgilendirir bizi: "More Thames kylarnda, Londra'ya yakn bir ev yaptrd. Bir saray andrmyor bu ev; imrenilecek kadar grkemli de deil, ama rahat. Kars, olu, gelini, evli olan kz ve on bir torunuyla, tatl bir dostluk havas iinde yayor burada. ocuklarna bylesine dkn bir adam mrmde grmedim. Genlerle yallar arasnda hibir ayrm gzetmiyor. Kars yal olduu halde, sanki on beinde bir gen kzm gibi seviyor onu, stne titriyor. yle bir huyu var ki, mutsuz olaylar nleyemezse, bunlarda bile bir mutluluk buluyor. Platon gibi onun da bir akademiye bakanlk ettiini syleyebiliriz; ama bu akademide geometri ve hesap yerine, aile erdemleri retiliyor. Evinde oturanlarn hepsinin ii gc var. Bir tek ters sz sylenmiyor burada. Nezaket ve iyilik stne kurulmu bir disiplin var bu evde." Erasmus, baka bir mektubunda da yle der: "Ailesini kolayca ynetir. Felaketler kavgalar yoktur evinde. Bir anlamazlk knca, dakikasnda uzlalr. Ne o kimseye dman olur, ne de kimse ona. Tm ev halk mutluluk iindedir. Oraya her giren rahatlar. ocuklarnn stne fazla derek onlarn keyfini karmaz; ama hibir grevini nemsemedii de grlmemitir." Tpk Erasmus gibi, damad William Roper de More'un tatl huyunu anlata anlata bitiremez; on alt yldan fazla onunla ayn evde oturduunu, ama onu bir tek kez fkeli grmediini syler. an nl ressamlarndan Hans Holbein, Sir Thomas More'un Chelsea'deki bu evinde iki yla yakn konuk kalm, Erasmus'un istei zerine Utopia'y resimlendirmi, More'un eitli portrelerini yapmtr. Bir sylentiye gre, bu portrelerin en gzeline Sekizinci Henry sahip km; ama More'a dman olan kars Kralie Anne Boleyn, bunu sarayn penceresinden atarak paralam. Hans Holbein, More'un mutlu ailesini gsteren bir tablo da yapmtr. Prl prl bir ocuk olmad halde olunu ok seven More, kzlarna ayrca dknd. Dourmak zere olan byk kz Margaret'e yazd bir mektupta, onun gibi kadnlara hayran olduunu, erkek douracana, kendine benzer bir tek kz dourmasn yelediini syler. Margaret'e, baka bir mektubunda da, ocuklarna duyduu sevgiye deinir: "Bil ki, ocuklarm cahil ve tembel olmasnlar diye her eyi gzden karrm; onlarn gelimesine yardm etmek iin iimi gcm brakrm gerekirse, der. Utopia'dan anlald gibi, More kadnla erkek arasnda hibir ayrm gzetmez. Kadnlarn tpk erkekler gibi eitilmeleri gerektiine inanr. ocuklarnn zel retmeni Gunnell'e yazd bir mektupta, eer bir kadn hem bilgili hem de erdemliyse byle bir kadn Troyal Gzel Helena'dan daha deerli saydn syledikten sonra, kadnla erkein eit olduunu bir kez daha yineler: "Hasat zaman gelince tohumu eken el, ha bir erkek eli olmu, ha bir kadn eli... nsan hayvandan ayran akl, erkekte de var, kadnda da. Onun iin ikisi de okumal; gzel bir eitimin tohumlaryla yeeren bir tarla rnei, akllarn gelitirip glendirmeli. Kadnlarn okumalarn engellemek isteyen kiilerin

savunduklar gibi, eer kadnlar akl alannda verimsizse, onlarn tarlalarnda ancak zararl otlar bitiyorsa, o zaman kadnlarn eitimiyle zenle ve srekli urap, doann bu yanln dzeltmek gerekir bana kalrsa." Sir Thomas More'un kz, zellikle Roper ile evli olan byk kz Margaret, bilgileriyle Avrupa'da n salmlard o sralarda. More, kzlarnn eitimiyle hem kendi uram, hem de onlara en iyi retmenleri tutmutu. More'un kzlar, Latinceyi ngilizce kadar rahat okuyup yazarlar, hatta ara sra babalaryla Latince konuurlar, Latince yazrlard. More ile aras almadan nce, Kral da bu kzlarla vnr, felsefe tartmalar yapmak zere onlar saraya arrm. Erasmus, Fransz Hmanisti Guillaume Bude'ye bir mektubunda, More'un kzlarnn bilgisine ne denli hayran kaldn anlattktan sonra, kzlarn yksek renimi konusunda eskiden baz kukular olduunu, ama arkadann baarl deneyinden sonra, artk bunun doruluuna inandn syler. Rotterdam'l Desiderius Erasmus (1467-1536) rencisi Lord Mountjoy'un ars zerine, 1499'da ilk olarak ngiltere'ye geldii srada, More ile tanmt. Anlatldna gre, Avrupa'nn en nl bilginiyle o srada henz 21 yanda olan More, kim olduklarn bilmeden, bir dost sofrasnda karlamlard. Birbirlerinin konumalarn bir sre dinledikten sonra Erasmus, More'a dnp, "Siz herhalde Thomas More olmalsnz," demi. More da, "Siz de Erasmus'tan bakas olamazsnz," diye karlk vermi. Bu iki kiinin dillere destan olan ilk karlamalar, Elizabeth anda halkn ayrca houna gitmi olmaldr. nk daha sonra szn edeceimiz Sir Thomas More adl oyunun nc perdesinde, ayn sahne deiik bir biimde canlandrlmtr. More, Erasmus'un ngiltere'de bulunduunu, Chelsea'deki evine konuk olarak geleceini renince, Yce Erasmus'un gerekle grn birbirinden ayrt edip edemediini anlamak amacyla, ona bir oyun oynamaya karar verir. Evinde hizmet edenlerden birine kendi giysilerini giydirir, boynuna bir altn zincir takar, onu kendi yerine oturtur. Derken Erasmus ile an tannm airlerinden Earl of Surrey gelirler. Erasmus, Thomas More'un nnn denizleri atn, tm Hristiyan lkelerine yayldn, onunla tanmaya can attn syler. Earl of Surrey de, ngiltere'nin en onurlu bilgini, en deerli devlet adam sayd More'u ver. Ne var ki, Erasmus, ikide birde yanndaki adama bakp, onun Thomas More olduuna bir trl inanamaz. Adamcaz, Erasmus'un Latince szlerine karlk vermeye yanamaynca, Hollandal bilgin bsbtn kukulanr. O srada sahneye giren More, byle bir aka yapmaktan kendini alamadn aklar. Erasmus, ngiltere'ye bu ilk geliinden sonra, oraya sk sk urad; 1511 ile 1514 arasnda Cambridge'de Yunanca retti ve More'un yakn dostu oldu. Kendinden on bir ya kk bu gence Erasmus'un derin bir hayranl vard. Yeni tantklar srada yazd bir mektupta, "Doa, Thomas More'dan daha tatl, daha ll ve daha mutlu bir dahi yaratm mdr acaba?" diye sorar. Beraber yaptklar Lukianos evirisinin nsznde de, More'a duyduu byk sevgiyi dile getirir; onun ince ve keskin zeksn, burukluktan arnm, gler yzl mizah duygusunu gklere kardktan sonra, arkadann hem akl, hem de huy asndan esiz olduunu syler. Erasmus, 1509 ylnda More'un evinde konuk kald srada, lumbagodan rahatsz olduu ve kendi sylediine gre, ciddi bir i yapacak durumda bulunmad iin, More'un istei zerine, yedi gnde yaptlarnn en nlsn, an tm lgnlklarn talayan Moraie Encomium'u yani Delilie vg'y yazd ve More'a sunduu bu kitab, srf arkadann zorlamasyla yazabildiini ve ona bu ii yaptrmann, "bir deveye dans etmesini retmek" kadar zor bir i olduunu syledi. Erasmus ile More'un bylesine kaynamalarna hi amamal; nk Hmanist akmn iinde yorulmu, ayn deerlere inanan insanlard ikisi de. Institutio Christiani Principis'den (Bir Hristiyan Prensinin Eitimi) anlald gibi eitimle ilgili sorunlara Erasmus da More kadar nem veriyordu. Gene ayn kitapta grld gibi, Erasmus da savaa karyd: "Eer bylesine uursuz bir iten saknmann yolu yoksa, az zarar grlmesi, az kan dklmesi, savan abuk bitmesi iin krallar ellerinden geleni yapmaldrlar hi olmazsa," derdi. Erasmus'a gre de, iyi bir kral, savatan ve yabanc lkeleri ele geirmeye yeltenmekten kanp elinde bulunan lkeleri doru drst ynetmeye bakmalyd. Erasmus da ok ar bir su ilemeyene lm cezas verilmesini knard: "Akl

banda bir cerrah, ancak son are olarak bir kolu ya da bir baca kestii gibi, toplum da ancak her eit areyi denedikten sonra lm cezasna bavurmal." Erasmus da hibir ie yaramayan tembel soylu snfna karyd: "Rahatlk onlar gevetmi, keyf de kadnlatrmtr. Yararl mesleklerde ustalklar yoktur. Ancak elenceden, avdan, ya da bunlardan da kt eylerden anlarlar... Ne diye bu tr insanlar, ayakkabclardan ya da iftilerden stn saylsnlar?" Erasmus da toplumsal dzenin adaletsizlii stnde durur; yoksullarn daha az, varlkllarn daha ok vergi vermelerini ister; ar vergiler yznden fakir fukarann umutsuzlua kaplp su ilediini belirtir; hatta daha ileri giderek, "zenginliin birka kiinin elinde toplanmasn engellemek iin, areler dnmeli," derdi. Erasmus ile More arasndaki bu gzel yaknl bilen, More'un ne biim bir adam olduunu merak eden Lutherci Alman Hmanistlerinden Ulrich von Hutten'e Erasmus'un 1519'da, yani More'u tandktan yirmi yl sonra yazd mektup ayrca ilgintir. Erasmus, arkadann kiiliini ylesine olaanst, ylesine deiik ve ok yanl bulur ki, onu anlatabilecek kadar yetenekli saymaz kendini, ama gene de uzun uzun sz eder More'dan: "More, orta boylu, biimlidir. Solgun teni, ancak yz kzarnca renklenir. Sa, saryla kark kara, ya da karayla kark sardr... Ak kurun rengi gzlerinde sar benekler vardr. ngilizlere gre, bir deha belirtisidir bu; ancak stn insanlarda bulunur. Cana yakn, ho bir yz vardr. Kolayca glmser... Yediine itiine onun kadar aldrmayan bir adam mrmde grmedim... Sadece su ier... Mzie ok dkn olduu halde, sesi kaln ve uyumsuzdur. Ar ar, ak seik konuur; hibir zaman duraklamaz. Sade giyinir; ipeklerden, kadifelerden, altn zincirlerden holanmaz. Terifata aldrd yoktur. Ne kendi katlanr buna, ne de bakalarndan bekler. Ona gre, akl banda bir adam, bu eit sayg gsterilerine metelik vermez. te bu yzden saraydan uzak kalmtr bugne dek... Her eit kumardan nefret eder. Sohbetine doyum olmaz. Ak sak konumadan, dedikoduya dmeden ok elenceli olmasn bilir... Aklllarla aklldr; aklszlarla akalar... Tm hayvanlara dkndr; onlar incelemekten holanr. Chelsea'nin kular, acknca ona gelirler... Ona gsterilen btn acayip eyleri satn alr. Evi, garip eyalarla dolu bir dkkna benzer, bunlar evresine gstermekten ayrca holanr." Erasmus mektubunda, "dnyann en sevimli insan" olan More'un, "dost olmak iin dnyaya geldiini, dost olmak iin yaratldn" syler. "More'un ylesine olaanst bir sevecenlii ve yle tatl bir huyu vardr ki, en g durumlarda bulunan en kederli insanlar bile avutabilir. Ona dmanlk edenlerin bile yardmna koarak, en kt eyleri bir sevin kaynana dntrebilir. Gerek dosttur o... G durumda olanlarn balca koruyucusudur." Erasmus, More'un neesine, gler yzne ayrca hayrandr. Tandklar arasnda gln eyleri en abuk onun sezdiini, "kendi kendisiyle de alay etmesini" bildiini syler. More, bakalarnn dpedz felaket sayacaklar durumlarda bile, glnecek bir yan bulur. rnein Francis Bacon'un Apophthegms'de anlattna gre, ilk kars erkek ocuklar olsun diye hep dua eder dururmu. Sonunda bir erkek ocuklar olmu ama, John'un zeks pek gelimeyince, More karsna, "Erkek ocuun olsun diye yle yalvarp yakardn ki, bu ocuk mrnn sonuna kadar hep 'erkek ocuk' kalacak," demitir. More'un lmle yz yze geldii zaman bile, akalamaktan geri kalmadn greceiz ileride. Onda en zl, en derin dncelerini ve inanlarn aka edercesine, en ar, en olmayacak akalarn da son derece arbal hallerle sylemek huyu da varm anlattklarna gre. More, bir dostunun ona yle dediini yazar: "akalarken bile yle arbalsnz ki, ou zaman ciddi olup olmadnz anlayamyor insan." Daha sonralar greceimiz gibi, More'un bu huyu, Utopia'nn akllara smayacak kadar yanl yorumlara uramasna neden olmutur. More'un ngiliz halkna en ho gelen zelliklerinden biri de bu gler yzll olduu iin, Elizabeth anda oynanan Sir Thomas More'da Utopia yazarnn bu yan stnde ayrca durulur. Oyunun birinci perdesinde, More'un baka bir yargla nasl alay ettiini anlatan ve o sralarda Londra'da dillere destan olan bir yknn sahnede canlandrldn grrz: Ad Scoresbie olan bu yarg, paras alnanlar iyice azarlarm; stlerinde fazla para tamakla

hrszlar kkrttklarn, stelik kendi ceplerini korumak gcnden bile yoksun olduklarn sylermi. Bu eit szleri ok dinleyen More, meslek arkadana bir ders vermeyi aklna koymu: Londra'nn en usta yankesicilerinden birini arp yargca gizli bilgi vermek bahanesiyle onunla konumasn; bu grme srasnda da parasn almasn istemi. Bu suu yznden cezalandrlmayacana da sz vermi. Yankesici, More'a ylesine gvenirmi ki, isteini hemen yerine getirmi. Soyulan Scoresbie kyametleri koparnca, More, onun bakalarna sylediklerini, harfi harfine yarg arkadana tekrarlam. Ve gln duruma den Scoresbie, paralar geri vermeye hazr olan usta yankesicinin suunu balamak zorunda kalm. Oyunun nc perdesinde, More'un baka bir akasn grrz: Bir lende, konuklar elendirmek amacyla bir oyun oynanmaktadr. Takma sakal hazr olmad iin oyunculardan biri sahneye kamaynca, More hemen onun yerini alr. Tuluat yaparak, oyunu aksatmadan yrtmesine, seyirciler de, oyuncular da hayran kalrlar. Ayn perdede More, glmeyi ne denli sevdiini anlatr Erasmus'a: "Erasmus, bil ki, needir yzm krtran. Nee beni braknca, mezarma kavumaktr biricik dileim." Thomas More, Baro'ya girdii yl, yani daha 23 yandayken Ermi Augustinus'un nl yapt De Civitate Dei (Tanrnn Beldesi) stne St. Laurence Kilisesinde yapt konumalarla, okumu yazm Londrallar'n dikkatini ekmiti. Bundan iki yl sonra, 25 yandayken Parlamento'ya girdi. Siyasal yaantsnda hibir dn vermeye yanamayaca daha o srada anlald. nk iplerini elinde tuttuu kuklalar gibi, Parlamento yelerine her istediini yaptran Yedinci Henry, kzn evlendirmek bahanesiyle Parlamento'dan haksz bir vergi koparmaya kalkp da, yeler de buna katlanr gibi olunca, Thomas More bir tek sylevle Kraln isteini engelledi. "Tysz bir olan" dedikleri gen Parlamento yesine kzan Kral, hncn More'un babasndan ald. More'un paras olmad iin, onun yerine babas yz ngiliz liras para cezas verdi ve bir sre hapis yatt. Saklanmak zorunda kalan More, skntl bir iki yl geirdi. 1508'de, belki de Kraln basksndan kurtulmak iin, Paris'e ve Louvain'e bir yolculuk yapt. 1509'da Sekizinci Henry tahta geince, More, "undersheriff" unvanyla yargla atand. Thomas More, yllarca sren yargl srasnda, drstl ve yoksullara gsterdii anlay ve iyilik sayesinde Londra'da n sald. Erasmus, daha nce szn ettiimiz mektubunda, "Hibir yarg, bu kadar ok sayda davay karara balamam, onunkiler kadar doru yarglar vermemitir" diyerek, More'u bu adan da ver. Thomas More'a rvet vermeyi gze alamazd hi kimse. En yaknlarn bile kayrmaz, srasnda cezalandrrd. rnein kendi damad Giles Heron'a kar bir karar vermiti. Onunla grmek isteyen tm yoksul yurttalara kapsn aar; yllar yl srncemede kalan davalar bir rpda ve en doru yoldan sonulandrrd. yle ki, Londra halk arasnda yle bir tekerleme yaylmt o sralarda: More bir sre yarg olunca, Dava kalmad artk ortada. More yeniden yarg oluncaya dek Byle bir ey bir daha grlmeyecek. Sir Thomas More, yarg olarak en byk yararl, "Kt Mays Gn" diye anlan bir kargaalk srasnda gsterdi. 1517 ylnda, ngilizlerin geleneksel bayramlarndan olan bir Mays gn, Londra'nn yoksul halk, ektikleri skntlara dayanamayp, korkun bir fkeyle ayaklandlar. Bu ayaklanmann, elden geldii kadar az kan dklerek bastrlmasnda, More'un byk etkisi oldu. Hatta on altnca yzyln sonlarna doru yazlan ve bize gre More stne nemli bir kaynak saylan Sir Thomas More oyununa baklacak olursa, More bu ayaklanmay tek bana bastrmtr: Birinci perdede devletin ileri gelenleri, "halkn ayrca tuttuu More gibi akll ve bilgili bir adamn tatl ve kandrc szlerinin" silahlardan daha etkili olacan dnp More'a bavururlar. Serinkanl bir tutumla her eyin yoluna girebileceine inanan More, ikinci perdede Londra halkna bir sylev verir. te, oyunun bu paras bizi ayrca ilgilendirmektedir; nk iinde drt be deiik el yazs bulunan yazmann sayfas, yani bu sylevin yazld sayfalar, birok Shakespeare uzmanlarna

gre, Shakespeare'in kendi el yazsyla kaleme alnmtr. Shakespeare'in birka belgede grdmz imzas dnda, hibir el yazsnn elimize gemediini de dnerek, bu varsaym bsbtn deerlenir gzmzde. Sir Thomas More, Shakespeare'in Apocrypha'snda, yani Shakespeare'in belki btnn, belki de bir ksmn yazm olabilecei on drt oyun arasnda yer alr. Kimine gre bu oyun, iinde Shakespeare'in de bulunduu bir yazarlar grubunun rndr. Kimine gre Shakespeare, oyunu yalnz gzden geirerek, dzeltmeler yapmtr; kimine gre de, baz sahneleri bu arada demin szn ettiimiz sylevi yazmtr. Gerekten, ikinci perdenin drdnc sahnesinde, More'un yasal dzeni savunmas, hem anlatm hem de dnce asndan, Shakespeare'e olduka uygundur. rnein bu oyunda More, bir lkede kargaalk karsa, kolayca nlenemeyeceini, sonunda herkesin, "agzl balklar gibi" birbirini yiyeceini syler. Kral Lear'de, bu benzetmenin eini grrz: Olacak er ge, Derin denizlerdeki canavarlar gibi, Birbirini kemirmek zorunda kalacak insanlar. Oyundaki More, Elizabeth ann siyasal grlerinin belki de gerek More'un paylamad grlerin bir szcs olarak konuup kurulu dzene kar ayaklanmann, Tanr'ya kar ayaklanmak olduunu syler. nk bu dzeni koruyan Kral, yetkisini dorudan doruya Tanr'dan alan kutsal bir varlktr. Elizabeth anda siyasal felsefenin temelini oluturan bu tutum, Utopia'nn yazarna pek yakmamakla beraber, Shakespeare'in ngiliz tarihi stne yazd tm oyunlarda ve Odysseus'un Troilos ile Kressida'da verdii nl sylevde aynen grlr. Sir Thomas More oyununun ba kiisi, bu kandrc szleriyle halk kolayca yola getirir; Kraldan zr dilerlerse, ceza grmeyeceklerine sz verir. Ayaklanmann elebalar, More'a yle gven duymaktadrlar ki, hapse girmeyi bile gze alrlar. Halktan bir kadn, "Onlarn silahlaryla yapamadklarn, sen gzel szlerinle fazlasyla basardn" der More'a. Sulular tam aslacaklar srada, More, Kraln nnde diz kp, onlarn balanmasn salar. Kraln More'un dileini yerine getirmekle kalmayp, onu Lord Chancellor'lua atad haberi de duyulur. Geri burada bir tarih yanl vardr; nk More ancak on iki yl sonra, yani 1529'da bu greve getirilmitir, ama Mays 1517 olaylarnda gsterdii yararln, yarg olarak saygnln pekitirdii de su gtrmez. Thomas More, bu ayaklanmadan bir yl sonra "King's Council'e girdi; yani Sekizinci Henry'nin danman olarak grev ald. 1516'da Kral, More'un, saraynda hizmet etmesini istemi, More ise buna yanamamt. lerde greceimiz gibi Utopia'nn balangncnda, More'un szcs olarak konuan Raphael Hythloday'in sarayda hizmet grmenin olumsuz yanlarn aklad olduka ilgin bir para vardr. Gelgelelim Sekizinci Henry tuttuunu koparan cinsten bir adamd. Thomas More'u hizmetine almay da aklna koymutu. Erasmus, von Hutten'e mektubunda Kraln bir ii zmlemek zere More'u yabanc lkelere gnderdiini, elisinin elde ettii baary grdkten sonra da, artk onsuz yapamayacan anlayp More'u saraya "srklediini" anlatr. "Srkledi" tam yerinde bir deyimdir; nk herkes saraya girebilmek iin urarken, More saraydan kaabilmek iin elinden geleni yapyordu. Ama Kral, lkesinin en yetkili adamlarn evresinde toplamaya karar vermiti. More'un, bunlarn arasna katlmaktan baka aresi yoktu. Erasmus, ayn mektupta, "imdi Kral, hem dost hem de zel danman olarak More'a yle deer veriyor ki, ondan bir dakika olsun ayrlmak istemiyor," der. Baka bir mektubunda da, "More dpedz saray adam oldu; hep Kraln yannda," dedikten sonra unlar ekler: "Saraya srklenen More'un haline zlebilirdim. Byle bir Kral ve bunca bilgili yurtta arasnda, oras her ne kadar bir saraydan ok bir niversiteye benziyorsa da, bizi oyalayacak haberler alamayacaz artk Utopia'dan. Ama zlmyorum; nk biliyorum ki elenip glmek gsterili trenlerde omuz stnde tanmaktan daha ok houna gider More'un." More'a gelince, "kendini Krallarn vr zvr ilerine vermedii iin," Erasmus'u vmekle beraber, belki de ilkin tmyle umutsuz deildi saraydan. O sralarda arkada Fisher'e yazd mektubun birka satrndan anlyoruz bunu: "Saraya girmek istemediimi herkes biliyor.^ral da bu

yzden ikide birde taklyor bana... Ne var ki, Kraln bilgisi de iyilii de her gn artt iin, saray yaantsnn yk gn getike hafifliyor gzmde." Lord Mountjoy'un, hocas Erasmus'a yazd bir mektupta anlattna gre, bilgili adamlara hayran olan, "onlarsz yaamaya demez" diyen Sekizinci Henry, Thomas More'u ayrca seviyordu. yle ki, Kraln ona bu ar dknlnden tr, More'un rahat kamt. Sekizinci Henry'nin sofrasnda sohbete katlmak, onunla saatlerce felsefe, hukuk ve dinbilimle ilgili konular tartmak, gece yarlar sarayn damna srklenip yldzlar ve gezegenler stne Krala bilgi vermek zorundayd. Bylece bir ay sreyle evine gidemedii oluyor, oluunu ocuunu gremiyordu. Damad William Roper'in anlattna gre, Sekizinci Henry'nin elinden kurtulabilmek iin, More ara sra aptal rol oynar, abuk sabuk szler sylermi. Ama gene de onun peini brakmayan Kral, bu kez de Chelsea'deki eve bir baskn yapar; kolunu More'un boynuna dolayp, onu konutura konutura bahede bir aa bir yukar yrtp dururmu. Ne var ki, gerei her zaman grebilen More, Sekizinci Henry'nin ona gsterdii bu ar dknle pek fazla gvenmiyor olsa gerekti. nk gnn birinde, damad, bylesine yce bir kraln sevgisini kazanmakla, kaynbabasnn ok mutlu olduunu syleyince Thomas More, "Kraln bana gsterdii sevgiyle gururlanmamam gerek, olum Roper," demi ve Fransa ile ngiltere arasndaki savaa deinerek, "Kellem sayesinde Fransa'da bir kaleyi ele geireceini bilse, kellemin uacandan hi kukun olmasn," diye eklemi. Nitekim dedii de olmutur: Sekizinci Henry'nin karlaryla More'un inanlar atr atmaz, Kral hi ekinmeden, bu pek sevgili dostunun canna kymtr. Ne gariptir ki, toplumda yerinin gittike ykseldii, annn erefinin gittike artt bu yllarda More, bana gelecekleri sezmiesine, hep lm dnr, hep lme hazrlanr. 1518'de yaynlanan Latince Epigrams'larnn ounda youn bir keder havas vardr. Bunlarda temel dnce, yaamn insan lme gtren bir yol olduu inancdr. Baka bir yazsnda da tm sorunun lme hazrlanmak olduunu syler, dnyay bir zindana, insanlar lm cezasna arptrlm tutuklulara benzetir. adalarnn hepsinin bildikleri gibi, More ykselme hrsndan tmyle arnm bir insand. Ne var ki, hi istemedii halde, ykseliyordu durmadan. 1518-1529 yllar arasnda, durumu ok parlakt. 1520'de Fransa Kral Birinci Franois ile Sekizinci Henry'nin, Calais dolaylarnda, Camp du Drap d'Or denilen yerde, grkemli bir trenle bulumalarna tank oldu. Orada, an en nl Fransz Hmanisti Guillaume Bude ile karlat. 1521'de "Knight" oldu, yani "Sir" unvann ald. O yl ve daha sonralar, eitli grevlerle d lkelere gnderildi. 1523'te, Kardinal Thomas Wolsey'in desteiyle Avam Kamaras'nda "Speaker" yani Meclis Bakan oldu; ama hi ekinmeden, Wolsey'in ve Kraln haksz para isteklerine kar kt. More'u bu mevkiden uzaklatrmak iin, ona daha da yksek bir mevki verip eli olarak spanya'ya gndermek istediler. Ama More buna yanamad. 1529'da Lancaster blgesinin "Chancellor"u oldu. Ve ayn yln Ekim aynda, an en yksek devlet grevine, yani "Lord High Chancellor"lua atand. Gerekte babakanlkla eit bir grevdi bu; nk Lord Chancellor, bayarg sfatyla tm adalet mekanizmasn denetimi altnda bulundurur, sarayn badanman olarak halkn deyimiyle "Kraln vicdannn bekisi" saylr, en nemli belgelere baslan devlet mhrn elinde tutar ve o sralarda Avam Kamaras'ndan ok daha nemli olan Lordlar Kamaras'na bakanlk ederdi. Lord Chancellor olarak devlet mhrn trenle ald srada, More, lme bir adm daha yaklatn sezmiesine, sevinmesine hibir neden grmediini; nk bu yce mevkiin Kardinal Wolsey'nin ban yediini syledi: "Gerekten onurlu olmaktan uzak skntlar ve tehlikelerle dolu bir grev sayyorum bunu. Benden nce ayn grevi stlenen kiinin durumundan anlald gibi, insan ne denli ykselirse, o denli kt olur d." Erasmus'un bir mektubundan anlaldna gre Kardinal Wolsey, gzden dp Lord Chancellor'luktan ekilmek zorunda kalnca, More'u hi sevmemekle beraber, ngiltere'de bu grevi gerektii gibi yerine getirebilecek tek adamn o olduunu sylemiti. Gene Erasmus'a baklacak olursa, bu grev More'a hibir ey kazandrmayacakt ama, ngiltere'de onun kadar yetenekli baka bir hukuku olmad iin, lkesi ok ey kazanacakt. O srada ngiltere'de bulunan yabanc

elilerden Eustace Chapuys de, drstl ve bilgisiyle n salan Sir Thomas More, Lord Chancellor oldu diye herkesin bayram ettiini anlatr. More'un Lord Chancellor grevinde kald iki buuk yl iinde, ngiltere'yi allak bullak eden bir sorun kt ortaya: Yedinci Henry'nin byk olu Arthur, ocuk denilecek bir yata, spanyol prensesi Arragon'lu Catherine ile nikhlandrlm, bir yl iinde de lmt. Sekizinci Henry adyla tahta geen kardei, siyasal nedenlerden tr aabeyinin dul eiyle evlendi. Gelgelelim gnn birinde Anne Boleyn'e tutuldu. Yengesiyle evlenmesinin dinsel yasalara aykr dt bahanesiyle, ne yapp yapp boanarak, Anne Boleyn ile evlenmeyi aklna koydu. Bilindii gibi, Katoliklerin boanmalar, ancak Papa'nn nikh bozmasyla gerekleebilirdi. Ne var ki Papa bu yetkisini kullanmaya yanamad; nk Catherine, spanya'y, Felemenk'i ve Almanya'y egemenlii altnda tutan Beinci Charles'n arlken yeeniydi; Roma, bu gl imparatoru kzdrmay gze alamazd. Karsndan ille kurtulmaya karar veren Sekizinci Henry, boanmasnn dinsel yasalara szde uygun olduu konusunda, Oxford, Cambridge, Paris, Bruges, Bolonya, Padua niversitelerinden bir eit ferman kopard. Bunu Parlamento'da okuttu. Sonra, hem Papala fena halde fkelendii, hem de Katolik Kilisesi'nin mallarna gz koyduu iin, "Act of Supremacay" denilen yasay ortaya kard; yani Papaln egemenliini hie sayarak, kendini ngiltere Kilisesi'nin ba ilan etmek istedi. ngiltere'nin belli bal din adamlar, Sekizinci Henry'den korkup bu oldubittiye boyun eince, Kraln boanmasna teden beri kar kan Thomas More salk durumunu bahane edip, zaten zorla kabul ettii Lord Chancellor'luktan ekildi. Bu yksek grevden ekildii iin, More'un hi mi hi zlmedii herkese biliniyordu. Daha nce de szn ettiimiz Sir Thomas More adl oyunda da anlatldna gre, More ayrca sevin duyuyordu bu ar sorumluluktan kurtulduuna. Drdnc perdede, birlikte alt adamlardan ayrlrken, Thames kysndaki evine gelip balk tutmaya arr onlar: "Aman ne gzel! Artk gnee gnaydn diyorum, devlete iyi geceler!" Ayn oyunda, Lord Chancellor'luktan ekildii haberini, ailesine byk bir sevinle mjdeler: Gemiciler frtnadan kurtulup karaya knca nasl rahatlarsa, More da yle rahatlamtr. Karsna ve kzlarna, ngiltere'nin en neeli Lord Chancellor'unun artk ldn kahkahalar atarak bildirir. Bu ereti onurlardan kurtulduuna gerekten sevindiini, istifa ettii gn Erasmus'a yazd biraz alayc mektuptan da anlarz: "ocukluumdan bugne dek hep istediim ey, devlet ilerinin skntlarndan kurtulup yalnz Tanr'y ve kendimi dnerek bir kede yaamakt. Tanr'nn zel bir ba ve pek anlayl Kralmn bana gsterdii iyilik sayesinde, bu isteim imdi yerine gelmi bulunuyor." Chelsea Kilisesi'nde kendine tam o sralarda yaptrd mezarn yaztnda da ayn dncelerle karlarz. Thomas More, bir kopyasn da Erasmus'a gnderdii bu yaztta, len yaknlarndan, babasndan, "sevgili kk karm" dedii ilk ei Jane'den byk bir sevgiyle sz eder. ki einden hangisini ocuklarn douran m, yoksa onlar byteni mi daha ok sevdiini kestirmenin gln anlattktan sonra kimi kiileri belki biraz artacak bir zlemini dile getirerek, "Eer alnyazmz ve dinimiz bunu ho grseydi, ne gzel olurdu mzn evlilii!" der. Ve teki dnyada birleerek, hayatn onlardan esirgedii mutlulua lm sayesinde eriebilmeyi umar. More, ayn yazda, bulunduu memuriyetleri sayarak bu grevleri srasnda soylu snfn nefretini uyandrmadn, halk da ho tuttuunu, ancak hrszlara, katillere ve Katolik dinine aykr dnceler besleyenlere kar sert davrandn syler. Bir gs hastal ekmektedir, kendini yal bir adam sayyordur, dnya ilerinden bkm ve yksek grevinden ayrlmtr artk. ocukluundan beri en ok istedii eyi, imdi elde edecektir: Son yllarn, insanlarn ilerinden el etek ekip dnya kayglarndan uzak, ruhunun lmszln dnerek geirecektir. Daha mutlu bir yaamn balagc sayd lm anmsayarak, hi korkmadan, hatta sevine sevine lebilmek iin yaptrmtr bu mezar. Ne yazktr ki Sir Thomas More'un dnya ilerinden el etek ekip huzur iinde yalanmak istei gereklemedi. mrnn son yl, en ac yllar oldu. More, gnn birinde Thames kylarnda gezinirlerken, damad William Roper'e yle demiti: "Bir uvala tklp u nehrin sularna atlmaya razym. Yeter ki, istediim ey gereklesin: Birincisi, Hristiyan hkmdarlar arasnda bar

salansn; ikincisi, Hazreti sa'nn kilisesi, tm yanl ve sapk grlerden arnp birlik iinde yaasn; ncs de, Kraln evlilik sorunu hayrl bir sonuca varsn." Oysa More'un bu isteinin tam tersi olmutu o sralarda: Hristiyan lkeleri birbirleriyle hl savayorlard; Hazreti sa'nn kilisesi ikiye blnyordu ve Kral, 1533 ylnda Anne Boleyn ile gizlice evlenmiti. stelik Sekizinci Henry, kendim Kilise'nin ba yapan zel yasay yelere bask yaparak Parlamento'dan geirmekle yetinmemi, lkenin ileri gelenlerinin bu yasaya boyun eecekleri konusunda aka and imelerini istemiti. Byle bir and ise, Katolik olan, dolaysyla Papa'y tm Hristiyan dnyasnn ba sayan Katolik Thomas More'un vicdanna aykryd. More, derin bir sessizlie gmlerek, bu tehlikeli durumdan belki de syrlabileceini umdu. Bu yasaya kar propaganda yapmadna, yazl ya da szl olarak bu konuda dndklerini hi kimseye aklamadna gre, hibir su ilememiti. Gelgelelim Robert Bolt'un A Man for All Seasons adl oyununda Thomas Cromwell'in dedii gibi, More'un n ylesine bykt ki, onun bu sessizlii "Avrupa'nn bir ucundan teki ucuna nlyordu hem de ne yanklarla!" More'un desteini salamakla kendi gcnn artacan bilen Sekizinci Henry, onun ille konumasn, herkesin nnde Kral ngiliz Kilisesi'nin ba saydn yemin ederek bildirmesini istiyordu. Robert Bolt'un oyununda More, "Benim dndklerimin sizin iin ne gibi bir deeri olabilir ki?" diye sorunca Sekizinci Henry, "Siz drstsnz de ondan deeri var; daha dorusu, herkes sizin drstlnz biliyor da ondan," diye karlk verir. Kralie Catherine ile Kraln boanmasna kar tutumu yznden, More'a iyice dman kesilen Anne Boleyn de Henry'yi boyuna kkrtyor, More'un kuyusunu kazmaya alyordu. Oysa More, Kraln ikinci karsna hi kzmyor, kendi idamndan bir yl sonra Anne Boleyn'in de Sekizinci Henry'nin hmna urayp lm cezasna arptrlacan bilmi gibi, "Yaknda bana ne felaketler geleceini dndke acyorum ona," diyordu. Dmanlar, More'u ykmak iin evirdikleri entrikalar arasnda, Elizabeth Barton olayndan da yararlanmlard. Bir manastra ekilen ve "Kutsal Rahibe" diye anlan bu saral kzcazda, szde gelecei sezme gc vard ve karsn boayp Anne Boleyn ile evlendii iin, Sekizinci Henry'nin cehennemlik olacan ileri sryordu. Katolikler, bunu bir propaganda arac olarak kullannca, hem Elizabeth Barton hem de onu tutanlar 1533'te lm cezasna arptrldlar. Bu arada Sir Thomas More da sorguya ekildi. Kraln istei zerine Kutsal Rahibeyle konuan More, ona siyasal sorunlara karmamasn salk verdiini syledi. Bu dedii de doruydu; nk More, dinine candan bal olmakla beraber, falclk gibi bo inanlardan tmyle arnm bir insand. Geri More temize kt ama, durumu bsbtn gleti. Kral ngiliz Kilisesi'nin ba saymaya yanamadna gre, More'u iyice sindirecek bir yol tutmaktan baka are kalmamt artk. More, 1534 ylnn Mart aynda, yakn arkada Piskopos Fisher ve baka Katolikler ile birlikte Londra Kulesi'ne kapatld. On be ay, yani lnceye kadar hapis yatt. Sir Thomas More oyununda anlatldna gre, More, lme gittiini bildii halde her zamanki neesiyle gle syleye hapse girdi. Oyunun drdnc perdesinin sonlarna doru, More'a haber getirirler: Eer More Kraln kard yasaya boyun emezse, onu Londra Kulesi'ne kapatmak zorunda kalacaklardr. Karsyla kzlar More'un nnde diz kp, bu buyruu yerine getirmesi iin yalvarnca, More, Kraln szn dinleyeceini bildirir. Onu tutuklamaya gelenler de, ailesi de sevin iindedirler. Ne var ki, More'un bir akasdr bu; nk yerine getirecei buyruk, Londra Kulesi'nde hapis yatmak buyruudur yalnzca. Beinci perdenin balangcnda More, Londra Kulesi'ne gitmekle ne denli rahat ettiini anlatr: Onu ezen bir sr sorumluluktan kurtulmutur; hakszla urayan yoksullarn, mutsuz dullarn, kimsesiz yetimlerin ac lklar, uykularn karmayacaktr bundan byle. Gerekten de Sir Thomas More, genliinde manastra kapanmak pahasna kavumak istedii o sessiz yaama, lmnden nce hapise girmekle kavumutu. Londra Kulesi'nden gnderdii mektuplardan, aka anlyoruz bunu. Bir ay hapis yattktan sonra, byk kz Margaret'e, "Beni buraya koyanlar, bana byk bir ktlk yaptklarn sanyorlar," diye yazar; "ama sevgili kzm, sana dinim zerine yemin ederim ki, eer karma ve siz ocuklarma kar sorumluluklarm

olmasayd, oktan byle bir hcreye, hatta ok daha kne kapatrdm kendimi." More ekildikten sonra, onun yerine Lord Chancellor olan ve be yl sonra tpk More gibi lm cezasna arptrlan Thomas Cromwell, More'u sorguya ekmi, Kraln merhametli olduunu, onun hapisten kurtulup insanlar arasna yeniden karmasn istediini sylemiti. More, Nisan 1534'te Margaret'e yazd bir mektupta, bu neriyi nasl karladn anlatr: "Bu yasada ve bu yasay karanda kusur bulmak amacn gtmyorum. Ant iip bu yasaya boyun eenleri de sulamyorum. Ama kendim ayn eyi yaparsam ruhumun sonsuza dek lanetleneceine inanmaktaym... Bana tm dnyay balasalar bile, dnya ilerine artk karmayacam... Artk aklm fikrim bu dnyadan kurtulmakta... Hi kimseye ktlk etmiyorum, hi kimse iin kt sylemiyorum, kt dnmyorum, herkesin iyiliini istiyorum. Bir insann yaayabilmesi iin bu yetmiyorsa, yemin ederim ki yaamakta gzm yok... Onun iin Kral, u benim zavall bedenime cannn istediini yapsn. Keke iine yarasa benim lmm." More ayn mektupta, Londra Kulesi'ne ayak basar basmaz leceini sandn; hemen ldrlmedii iin bir hayli zldn de syler. Gerekten de lm korkusu yoktu onda. Arkada Norfolk Dk, Kraln fkesinin lm demek olduunu anlatnca, More kl kprdamadan, "Naslsa herkes leceine gre, kendisinin bugn, arkadann da yarn leceini," sylemekle yetinmiti. Karsyla ocuklar, Londra Kulesi'nde, More'u grmek frsatn bulduka, Kraln isteine boyun emesi iin, ona yalvarp yakaryorlard. Sevdikleri insan yitirmek korkusu bir yana, para bakmndan da ok g durumdaydlar. Damad Roper'in anlattna gre, Lord Chancellor'luktan ekildikten sonra onun yoksul kalacan bilen piskoposlar ve rahipler, Katolik Kilisesi'ni savunan yazlarn dllendirmek amacyla 5000 ngiliz liras toplam, bunu More'a vermek istemilerdi. Ama More, on altnc yzylda byk bir servet saylan bu parann bir meteliine bile dokunmaya yanamamt. Oysa o sralarda ailesi ylesine yoksuldu ki, odunlar olmadndan Chelsea'deki evin bir tek odasnda oturur, baheden topladklar kuru yapraklar yakarak snrlard. More'a yiyecek gtrebilmek iin srtndaki giysileri satmak zorunda kalan kars, ounluun dncesini yanstarak ona dobra dobra atyordu: "Dorusu ayorum haline, Mister More. Seni imdiye kadar pek akll bir adam sanrlard. Neden byle aptallk ediyorsun?" diye soruyordu. Kzlar ise, Krala kar direnmekten vazgesin diye alayp szlyorlard. Bu arada, ayrca sevdii, ayrca beendii Margaret'in, herkesin ant ierek bu yasay kabul ettiini, bunun ancak bir formalite olduunu sylemesi, mektuplarndan da anlald gibi, More'a ylesine ac vermiti ki, teki ektiklerini bunun yannda hi sayyordu. Gene de More, kimi zaman kzyla akalayor, Margaret'i elinde gnah elmas, babasn batan karmaya gelen bir Havva'ya benzetiyor, kimi zaman da zntsn aa vurup yalan yere yemin etmenin vicdanna aykr dtn anlatmaya alyordu. stelik Londra Kulesi'ne kapatldktan sonra, More'un salk durumu iyice bozulmutu. Son aylar kitaplarn elinden almalar, mrekkebi kalemi olmad iin mektuplarn yrtk prtk kt paralarna kmrle yazmak zorunda kal da ayr bir dertti. Ama More vicdanna yaplan baskya kar gene de direnmek, hatta gler yzl davranmak gcn buluyordu kendinde. More, hapise girdii ilk aylarda, Kral ngiliz Kilisesi'nin ba yapan yasaya yemin etmeyi iki kez reddetti. ki az da keskin bir klca benzetmiti bu yasay: nsan buna evet derse, ruhunu; hayr derse, bedenini yitirecekti. More ise, ruhunu yok etmektense, bedenini yok etmeye oktan razyd. Sorguya ekilirken, "Anlayn bunu," demiti, "her drst yurttan, her eyden nce kendi vicdanna, kendi ruhuna sayg gstermesi gerekir." More biraz dn verse, durumu biraz olsun idare etse kurtulabilirdi. Hatta doru olup olmadn bilmediimiz bir sylentiye gre, Sekizinci Henry, gizlice Londra Kulesi'ne gelmi, More'u kandrmak iin elinden geleni yapmt. Ama More, Kral kamuoyunun nnde aka sulamadan, bu yasaya yemin etmenin vicdanna aykr dtn sylemekte direniyordu. Hapishane mektuplarndan birinde kzna yazd gibi, hi kimseyi etkilemeye kalkmadan kendi vicdanna gre davranm, bakalarn da vicdanlarna gre davranmakta zgr brakmt.

Bu sessiz direni karsnda, More'u mahkeme nne karmaktan baka are kalmamt artk. 1535 yl Temmuzunun birinci gn yaplan yarglanmasnda, More inat etmeyip tutumunu deitirirse, Kraln onu balayaca kendisine bildirildi. Bak kemie dayand halde More gene direndi: Ona gre su, dncesini bakalarna yaymak ya da uygulamakt. Oysa o susmutu sadece. "Ben byle sustuum iin, ne sizin yasanz, ne de yeryznde herhangi baka bir yasa beni cezalandramaz," dedi. Bunu bildii gibi, yarglarn ne yapp yapp onu cezalandracaklarn da bildii iin, "Beni cezalandrmaya karar verdiiniz besbelli," diye ekledi. Thomas Cromwell'in elinde birer kukla olan bu yarglar, "Kraln Savcs" Sir Richard Rich'i yalanc tank olarak kullanmlard. Roper'in anlattna gre, Londra Kulesi'nde More'un kitaplar balanp gtrlrken, Kraln resmi temsilcisi olan bu adam, More ile szde dosta tartm onu kandrmaya almt. "Siz bilgili, akll bir adamsnz, lkenin yasalarn da biliyorsunuz. Eer Parlamento beni kral ilan ederse, siz beni kral kabul eder misiniz?" diye sormutu. More buna evet deyince, "Peki," demiti Rich, "ya Parlamento beni Papa ilan ederse, siz beni Papa olarak kabul etmez misiniz?" More, bu soruya baka bir soruyla karlk vermiti: "Tutalm ki, Parlamento bir yasa kard Tanr Tanr deildir diye. Siz Mr. Rich, Tanr'y yok mu sayacaksnz o zaman?" Rich, byle bir yasann hibir Parlamento'dan gemeyeceini syleyince More, "Tanr Tanr deildir diyemeyen Parlamento, Kral da Hristiyan Kilisesi'nin ba yapamaz," demiti. More'un bu szlerini gerek amacndan saptrp bozarak anlatan bu yalanc tann yardmyla yarglar, Thomas More'u lme gtrecek olan yasal hileyi buldular. Onu, "kt bir ama uruna haince ve eytanca" davranmakla suladlar. Jri, sadece on be dakika sren bir grmeden sonra More'un sulu olduuna karar verince Bayarg Audeley, onun lm cezasna arptrldn bildirdi. Sir Thomas More, ancak o zaman konutu: "Beni mahkm etmeye (Tanr bilir nasl) karar verdiinizi gryorum. Onun iin imdi, vicdanma uyarak, aka ve canmn istedii gibi konuacam," dedikten sonra, Kraln kard yasann, Tanr'nn da, Kutsal Kilise'nin de yasalarna ters dtn anlatt. ngiltere'nin tm Parlamento yelerinin, en dinibtn ve bilgili Katoliklerinin bu yasaya kar koymadklar ileri srlmt. More gibi dnenler, ngiltere'de aznlktayd belki. Ama More, Hristiyan dnyasn bir btn olarak gryordu ve vicdann bir tek lkenin verdii karara balamak zorunda deildi. Tek bana Londra kenti, tm ngiltere'de geerli saylabilecek bir yasa karamayaca gibi, ngiltere de, yeryznde tm Hristiyan lkeleri adna bir yasa karamazd. More bunlar akladktan sonra, kendisini yarglayanlara unu da syledi: "Sizler, Lord Hazretleri, yeryznde benim yarglarm olup beni lm cezasna arptrdnz. Ama ben, gkyznde hepinizle sevin iinde yeniden buluabilmek iin candan dua edeceim gene de." More'un yarglanmas srasnda byle konumas onun ne denli korkusuz olduunu gsterir; nk bu szler, Sekizinci Henry'yi bsbtn ileden karacak, More'un yalnz lmesine deil, en korkun ikencelerden sonra lmesine neden olabilecekti. Nitekim bu yasaya kar kan kimi din adamlar nce aslmlar, boulmak zereyken ipleri zlm, karnlar yarlp, canl canl barsaklar deilmiti. Bunlarn arasnda yakndan tandklar bulunduu ve bu ikencelerden haberi olduu iin More, mektuplarndan birinde byle bir duruma derse Tanr'nn ona dayanma gcn balamas iin dua ettiini syler. lkin More'un aslmas kararlatrlmt. Ama Kral sonradan bir ltufta bulundu: More'un Tower Hill'de bann kesilmesini emretti. More gene bir aka yapp, ileride Sekizinci Henry'nin dostlarnn Kraldan bu eit ltuflar istemek zorunda kalmayacaklarn umduunu syledi. 1886'da On nc Leo'nun papal srasnda azizliin birinci mertebesine ykselen ve 1935'de yani lmnden tam drt yz yl sonra On Birinci Pius'un papal srasnda Katolik Kilisesi'nin azizleri arasnda resmen yer alp Saint Thomas More diye anlan adam, gerek bir ermi gibi, Utopia'da anlatt mutlu lm andran bir i rahatl ve sevin havas iinde lecekti. lm karsnda yiitliine, dmanlar bile hayran kalacaklard. Bu dmanlardan biri ve More'un ada olan tarihi Edward Hall'a gre, More, "Kellesi umakla insann bana felaket gelmez" dermi. Kellesi uaca srada davran, bu sylediine gerekten inandn kantlar.

Damad William Roper'in anlattna gre, 1535 ylnn 6 Temmuz sabah, lecei kendisine bildirilince, More, her zamanki gler yzl haliyle yle demi: "Bu gzel haberinize candan teekkr ederim. Benden grevleri ve onurlar esirgemeyen Krala gnlm her zaman borlu kald. Ama Tanrm zerine yemin ederim ki, beni buraya kapatt ve lm dneyim diye hem yer hem de bol bol vakit balad, hele bu berbat dnyann aclarndan beni bylesine abuk kurtarmak yceliini gsterdii iin ona gnl borcum daha da ok artt. te bu yzden, bu dnyada da, teki dnyada da candan dua edeceim Kraln salna." Thomas More'a leceini haber verenler, son szlerinin halk nasl etkileyeceinden ekinen Sekizinci Henry'nin, lmeden nce onun fazla konumamasn emrettiini de bildirmiler. More, bu emri yerine getireceini sylemi. "yi ki, bunu bana bildirdiniz," demi; "nk konumak istiyordum. Ne Kral ne de hi kimse alnamazd bu srada syleyeceim szlerden. Ama kendi niyetim ne olursa olsun, Kraln bu isteine boyun eeceim." Sonra More bir lene gidercesine zene bezene giyinmi, pek az paras olduu halde, cellada armaan olarak bir altn lira gndermi. Acele kurulan idam sehpasnn fena halde sarsldn nerdeyse yklacan grnce, gene alay ederek, yanndakilere, "Rica ederim siz beni sa salim uraya bir karn hele; inerken durumu nasl olsa idare ederim," demi. dam sehpasnda diz kp dua ettikten sonra, "Yrekli ol dostum, grevini yapmaktan ekinme. Boynum ok ksa, onun iin dikkat et de yanl yere vurma," diyerek cellatla konumu. Orada bulunanlardan birinin anlattna gre, cellat geleneklere uyarak diz kp ldrecei adamn onu balamasn dileyince, More, cellad ayaa kaldrm, kucaklayp pm. Gzlerini bir bakasnn balamasna raz olamayarak bu ii kendi yapm. Son sz bile bir aka olmu: Ban ktn stne koyduu srada, sakaln dikkatle bir yana ekmi, "Ne de olsa sakalm vatana ihanet etmedi; o da lm cezasna arptrlmasn," demi. Baka bir sylentiye gre de son sz Shakespeare'in Sekizinci Henry oyununda, More'un ba dman Thomas Cromwell'e sylettii szdr: "Krala hizmet eden, ama Kraldan nce Tanr'ya hizmet eden bir insan olarak lyorum." dam edilenlerin kesik balar Londra Kprs'nde bir kaza aklp halka gnlerce gsterilir, sonra da Thames nehrine atlrd o ada. Oysa More'un kesik ba, ancak bir tek gn Londra Kprs'nde kald; nk Stapleton'un anlattna gre, More'un byk kz Margaret, askerleri rvetle kandrarak, bu ba alm, mumyalayp saklamt; kendi lnce de mezarna gmlmesini istemiti. Hatta Margaret bu yzden sorguya ekildi. Hem More'un ban kutsal bir eya gibi saklamakla, hem de babasnn yazdklarn hapisten gizlice karp yaynlamakla sulandrld. Ksa bir sre de hapis yatt. More'un lmnden elli yl kadar sonra oynanan ve birok kez szn ettiimiz Sir Thomas More'da da onun lme nasl gle syleye gittii anlatlr. More, beinci perdenin nc sahnesinde, ertesi gn bann kesileceini bildiren emri alnca, Londra Kulesi komutannn dedii gibi, "yaarken de, lrken de neeli Sir Thomas More" olduunu kantlayarak gene alaya balar: Bir gece nce, bbreindeki ta yznden byk sanc ekmitir; ama Kraln bir iyilik edip gnderdii bu reete sayesinde, tm aclarndan kurtulacaktr artk. Kendisi bylesine keyifliyken kars ve kzlarnn alamalarna aar. "Kral bana pek dkn olduu iin, yarn hapisten kurtulacam, zgrlme kavuacam," gibi akalarla onlar avutmaya alr. Oyunun son sahnesinde, hl glp sylemektedir. rnein idam sehpasn gsterip, Kraln onu ok yce yerlere ykselttiini syler. Krala kar su ilediine gre, bu suu balansn diye birazck kel olan kafasn ona sunduunu da aklar. Kimine gre bir blmn de Shakespeare'in kaleme ald Sir Thomas More oyununda, Katolik dini uruna kendini kurban eden bir adamn, lmnden yarm yzyl sonra, Protestanl artk tamamyla benimsemi bir lkede bylesine yceltilmesi, More'un byk nn kantlar. Aslnda bu oyun, bandan sonuna kadar, bir More vgsnden baka bir ey deildir: More, "yoksullarn en iyi dostudur," "ngiltere'nin en akll insandr," "ondan erdemli, ondan soylu bir kii, imdiye dek yetimemitir ngiltere'de," "yoksullar gz yalaryla gmeceklerdir onu," vb. Elizabeth a Protestanlarnn gznde More'un tek kusuru Katolikliiydi. Protestanlarn bir szcs olarak, Earl of Surrey'nin

oyunun en sonunda dedii gibi, More bu kusurunu hayat pahasna dedi. "ok bilgili, deerli, soylu bir insan, kendi kann aktarak, hatasn mhrlyor." Sir Thomas More, lmnden elli yl sonra hl byle yceltildiine gre, 1535 ylnda, dpedz bir cinayet saylan idamndan hemen sonra, yalnz ngiltere'de deil tm Avrupa'da kyametler kopmasna hi amamal. William Roper'in anlattna gre, an en gl imparatoru Beinci Charles arlken ngiliz elisi Sir Thomas Elliot'u arm, Sekizinci Henry'yi kyasya sulamt. Kendi hizmetinde More gibi bir adam olsa, onun canna kymaktansa, imparatorluunun en zengin lkesini yitirmeyi gze alacan sylemiti. Avrupa'nn bilgili kiileriyse, ldrlen Hmanistin yasn tutuyor, onu ve ve bitiremiyorlard. Sevgili arkadandan bir yl sonra lecek olan Erasmus'un acs ayrca derindi. Mektuplarndan birinde, "More'un lmyle, ben de lm gibiyim; onun ruhuyla benimki gerekte bir tek ruhtu," der. Venedik elisi Sebastian Giustinian, bir mektubunda, More'dan ngiltere'nin "en akl banda, en erdemli adam" diye sz eder. spanya'nn en byk Hmanisti saylan Vives, More'un zeksnn keskinliini, bilgisinin apn, gzel konuma yeteneini, nsezisini, llln, drstln, huyunun tatlln gklere karr. adalarndan Robert Whittington, "More'un akl meleklere zg, bilgisi ise olaanstyd," dedikten sonra, unu da ekler: "yilik, alakgnlllk ve nezaket asndan kim ei olabilirdi onun? Srasnda ok neeli ve elenceli, srasnda ok arbal, her mevsimin adamyd o." (Robert Bolt, A Man for All Seasons oyununun adn bu son tmceden almtr.) More'un lmnden iki yzyl sonra, insan konusunda ktmserliiyle bilinen byk talama ustas Jonathan Swift, More'un, "ngiltere'nin en erdemli insan" olduunu syler. Acaba ngiltere'nin bu en erdemli insan, bir hi uruna m ld? Srf bir formaliteyi yerine getirmemekte direndii iin, bouna m kt idam sehpasna? More'u din uruna kendini kurban etmi bir ermi sayan, ileride onu Saint Thomas More'lua ycelten Katolikler, byle dnmyorlard elbette. Arna o srada Protestanlarn birou, tarihi Edward Hall gibi, More'un "aptal bir akll m, yoksa akll bir aptal adam m" olduunu kestiremiyorlar, bunca deerli bir insann, sama bir inat sonucu kendine kydn sanyorlard. Yirminci yzyl balarnda Sidney Lee, More'un uzlamas olanaksz iki eyi, yani ortaan. Papalk kavramna inanla Rnesans'a inanc uzlatrmak istediini ve "umutsuz bir dava uruna, dehasna da yaamna da kydn" yazd. Ne var ki, amzn Thomas More uzmanlarnn hepsi byle dnmyorlar. Utopia'nn yeni bir evirisini yapan Paul Turner'e gre, More, sz ve dnce zgrlnden yoksun bir ngiltere'de, dncenin bir su saylamayacana inand iin lm gze ald. More stne nemli bir kitap yazan R.W. Chambers'e gre, o, yalnz Kutsal Katolik Kilisesi'nin birlii uruna deil, insanlarn inanmadklar eylere yalan yere yemin etmemeleri uruna, yani vicdan zgrl uruna ld. Karl Kautsky'ye gre de, More, bir kraln aklna esti diye inanlarndan vazgemeye yanamayp idam sehpasna kmakla, kiiliinin yceliini kantlad. Eer Thomas More Utopia'y yazmasayd, oktan unutulup giderdi. Gnmzde onu ansa ansa, dinsel inanlar uruna can veren erdemli bir devlet adam olarak, an tarihileri anard ancak. Oysa More, mr boyunca yazp izdi; hatta an ou okumu adamlar gibi, iirler bile yaymlad. Utopia bir yana, en ilgin kitab, 1513'te, Utopia'dan hemen nce yazmaya balad ve bitirmeden brakt The History of Richard the Third'dr. More bu aratrmada, iktidar ele geirmek amacyla hibir cinayeti ilemekten ekinmeyen, stn zekl ve ikiyzl kral tipini ilk olarak izmi, bylece Shakespeare'in nc Richard oyununun balca kayna olmutur. Ne var ki, damad William Roper'in More'un adyla yaymlad bu kitab, More'un kendi kaleme almamtr kimine gre. Bunu Kardinal Morton Latince yazm, More da ngilizceye evirmitir sadece. Sidney Lee gibi eski eletirmenler bu konuda kesin bir karara varamazlar. Oysa Chambers gibi gnmze daha yakn birok eletirmenin, bu nc Richard tarihini More'un yazd konusunda hibir kukular yoktur. More'un bundan sonraki kitaplar, hem Hmanizm'e, hem de dinle ilgili sorunlara duyduu merak gsterir: Yapt ilk ilerden biri, Katolik Kilisesi'ni kusurlarndan arndrmay amalayan, Hristiyanlkla Rnesans bilgisi arasnda uyumlu bir iliki kurmak isteyen nl talyan Hmanisti Pico della Mirandola'nn yaam yksn ngilizceye evirmek oldu. 1518'de, yani Utopia'y yazdktan

sonra, Latince Epigrams'lar (ineleyici ksa iirler) ve niversitelerde Yunanca eitimini savunmak zere Letter to Oxford Defending Greek Studies'i (Yunancann ncelenmesini Savunmak in Oxford'a Bir Mektup) yaymlad. Dinsel reform akm glendike, Katoliklii savunmak grevi nem kazand More'un gznde. 1528'de A Dialogue'da Luther ve Tyndale gibi Reformasyon'dan yana olanlara att. Onlar, "veba salgn gibi yaylan bir mezhep" kurmakla sulad. Tyndale bu saldrya kar Reformasyon'u savunan bir yaz yaznca, More, 1532'de yaymlad A Confutation of Tyndale'de (Tyndale'n Yanldn Kantlama), bu polemii daha da kyasya bir biimde srdrd. ngiltere'den kaan Simon Fish adl bir reformcu The Supplication for the Beggars' (Dilenciler Adna Bir Yalvarma) yaymlayarak Katolik din adamlarn rezil etmi, ileride Sekizinci Henry'nin gerekletirecei bir yamay savunup, manastrlarn kapatlmasn, rahiplerin topraklarna el konulmasn istemiti. More, 1529'da buna kar Supplication of Souls'u (Ruhlarn Yalvarmas) yazd. 1532'de din konusunda kendi tutumunu savunan bir Apology yaymlad. More'un din alannda polemie kamayan yazlar da vardr. rnein Treatise upon the Passion (sa'nn Aclar stne Bir nceleme) ve The Four Last Things (Son Drt ey). More'a gre, herkesin her an dnmesi gereken bu "son drt ey" lm, Tanr'nn lenleri yarglamas, cennet ve cehennemdi. More'un hapiste yazd son kitab, hem konusu asndan, hem de Sekizinci Henry'nin zorbal karsnda benimsedii tutum asndan bizi ilgilendirir: Dialogue of Comfort (Avunma Diyalogu) Trkler Avrupa'y ele geirirlerse, dinibtn ve drst Hristiyanlar'n nasl davranmalar gerektii konusunda yal bir Macar soyluyla gen yeeni arasnda geen bir konumadr. Ne var ki Trkler bir simgeden baka bir ey deildir bu kitapta. More'un asl sorunu Hristiyanlar'n Trkler'e nasl kar koyacaklar deil, Katolikler'in Sekizinci Henry'nin basksna nasl kar koyacaklardr. Vard sonu ise kesindir: nsan, lm bile gze alarak, her eit zorbala kar vicdannn zgrln korumak zorundadr. Ve belki de More, Katolikliinden ok bu inancndan tr idam sehpasnda can vermitir.

UTOPIA'NIN BRNC BLM STNE Thomas More, Latince yazd bayapt Utopia'nn ilkin ikinci blmn, 1516'da birinci blmn yazarak iki ylda tamamlad. On altnc yzyln balarnda Latince, Avrupa'nn tm okumu insanlarnn ortak dili olduu iin, kendi ana dilini kullanmayp, Latince yazmas doald. nce ikinci, sonra da birinci blm yazmasnn da bir nedeni vard: More dledii kusursuz dzeni anlattktan sonra, kendi lkesindeki ve tm Avrupa'daki durumun, Utopia'nn dzeniyle karlatrlnca ne denli berbat olduunu iyice belirtmek istiyordu. kinci blm bu amala sonradan yazp kitabnn bana koydu. Okuyucularnn, "bir u Utopia'llarn, bir de bizim halimize bakn" demelerini istiyordu. Oysa Platon da, More'dan sonra gelen topya yazarlar da, yaadklar toplumun kt yanlarn ak seik eletirmekten kanmlardr her zaman. nl Alman Ressam Hans Holbein'in resimledii Utopia, 1516'da Erasmus'un denetimi altnda Basle'da baslrken, More her zamanki akaclyla, arkadana bir mektup yazd, Utopia kral yapldn haber verdi: Banda budaydan bir ta, elinde asa yerine bir baak, srtnda Fransisken keilerinin basit klyla; aalk altnlar ve pespaye mcevherler taknm, ssl psl yabanc elileri, daha demin huzuruna kabul etmiti. Ama Erasmus, More kral oldu diye mardn, eine dostuna srt evireceini sanmamalyd; tez elden Utopia'ya gelip yeni kraln konuu olmalyd. Utopia yaymlanr yaymlanmaz byk ilgi uyandrd; iki yl gemeden, eitli Avrupa kentlerinde be alt kez basld; Almanca, Felemenke, talyanca ve Franszcaya evrildi. O an edebiyatnda Utopia'ya sk sk deinilir. rnein More'un en nl adalarndan Rabelais Pantagruel'in nc kitabnda topya'ya bir yolculuktan sz eder; Pantagruel'in yeni ele geirdii bir lkeyi yola getirmeleri iin oraya Utopya'llar yerletirdiini de anlatr.

Avrupa dillerine evrilen bylesine nl bir kitabn, ngiltere'de Latince metninin bile yaymlanmamasnn; ancak 1551'de, yani yazarn lmnden 16 yl sonra ngilizceye evrilmesinin nedenleri vard elbette. ngiliz yneticiler Utopia'y bir sre iin ancak okuyup yazanlarn anlayabilecei bir dilde brakmakta yarar grm olabilirler. nk More, bir lkede ulusal servetin ortaklaa paylalmasn nermekle ve ngiltere'nin siyasal ve toplumsal dzeninini kyasya yermekle kalmam, gittike Protestanla kayan anayurdunda, Katoliklik uruna lm cezasna arptrlan bir vatan haini durumuna dmt. ngilizler'in gznde en byk suu da buydu belki. Nitekim Utopia'y ilk ngilizceletiren Ralph Robinson, evirisini tannm bir devlet adam olan William Cecil'e sunarken, Protestanlarn szcln yapar: More'un esiz zeksn, derin bilgisini vdkten sonra; bylesine deerli bir adamn, "Tanrnn kutsal gereklerinin n" gremeyecek kadar kr olup, Hristiyan dininin en nemli ilkelerini yanl anlamasna ve bu yanl inanlarnda lnceye dek direnmesine, yalnz ngilizler'in deil, herkesin zldn syler. More'un daha nce szn ettiimiz akacl, arkada Antwerp'li Hmanist Peter Giles'e yazp, Utopia'nn bana ekledii mektuptan da anlalr. "Utopia" szcnn "hibir yer" anlamna geldii herkese bilindii halde, More, yle bir yer sanki gerekten varm gibi, Raphael Hythloday (Hythloday, "gevezelik eden" anlamna gelir) adl gemici sanki gerekten yaam da, onunla konumu gibi, ok arbal haller taknp unlar syler: Aslnda bu kitab bir ylda deil, birka hafta iinde bitirmesi gerekirdi; nk konuyu kendi bulmadna gre, yapaca tek ey, Antwerp'de Peter Giles ile birlikte dinledikleri Raphael Hythloday'in anlattklarn kda geirmekti. Bu da ok kolay bir eydi. Ama ilerinin okluundan ve ok nem verdii aile balar yznden, bunu yapmaya vakit bulamamt bir trl. imdi iine bir kayg dmt: Bu kitapta yalnz gerei yazmak ve gerekten baka hibir ey yazmamak istediine gre, Peter Giles kitab okuyup, herhangi bir ayrnty unutup unutmadn ona bildirmeliydi. Hatta zahmet olmazsa, bu konular Raphael Hythloday ile grmeli, ya da ona mektup yazmalyd. Geri More, Raphael'in anlattklarn iyice anmsadna gveniyordu ama, gene de aklna taklan birka nokta vard. rnein Anyder nehrinin (Anyder "suyu olmayan" anlamna gelir) genilii tam ne kadard? Bir "kk sorun" daha vard: Utopia adasnn nerede olduunu, ya Raphael Hythloday sylemeyi unutmu, ya da onlar RaphaePe sormay unutmulard. Oysa, oraya gitmek isteyen birka kii vard. ok saygdeer bir din adam, zellikle Utopia'ya yerleip, oraya Hristiyanl yaymak istiyordu. Bunun resmi bir grev saylmas , Papa'nn onu Utopia Piskoposluuna atamasn aklna koymutu. Peter Giles'in de oyuna girip, More'un akalarna katld, Utopia'nn bana eklenen ikinci mektuptan anlalr. Peter Giles, Louvain'de Yunanca ve Latince reten bir okul kuran Busleiden'e gnderdii ve uydurma Utopia alfabesiyle yazlm drt dizelik bir iir rnei de verdii bu mektupta, More'u ve Utopia'sn ver: Geri imdilik pek az kiinin haberi vard bu adadan, ama herkesin haberi olmas gerekmektedir; nk Utopia, Platon'un Devlet'inden de stndr. Peter Giles, Raphael Hythloday'in bu ada stne sylediklerinin hepsini duymutur. Ne var ki, More, Raphael'den bile daha canl bir biimde, daha da ayrntl anlatmtr bu aday. Antwerp'de Raphael ile konuurlarken bir de aksilik olmutur: Bu gemici Utopia'nn nerede olduunu sylemitir ama, tam o srada bir hizmeti ieri girip, More'un kulana bir eyler fsldad, aralarndan birinin de ksr tuttuu iin, Raphael'in ne sylediini duyamamlardr. Eer Raphael sasa, Peter Giles onu mutlaka bulup, Utopia'nn tam nerede olduunu renecektir. Ne are ki, Raphael ortalarda yoktur. Kimine gre, yolculuklar srasnda lm, kimine gre, kendi yurduna gitmi, kimine gre de, Utopia'y zledii, hem de Avrupallar'n kurduklar dzenin ktlne artk dayanamad iin, Utopia'ya geri dnmtr. Oysa nl bir baka Hmanist'in, College de France' kuran Guillaume Bude'nin, yar akalaarak, yar dertlenerek dedii gibi, titizlikle yrtlen aratrmalardan sonra, Utopia'nn bilinen dnyann snrlar dnda bulunduu, bu mutlu adann cennete de pek yakn olduu anlalmtr artk.

Gerek Utopia'y, yani More'un kafasnda kurduu kusursuz devleti anlatan ikinci blmn ancak yars kadar tutan birinci blm, ileride yazar lme gnderecek olan Kraln adyla balar: "Eine az rastlanr stn zeksyla tannm, yenilmez ngiltere Kral Sekizinci Henry" ile Kastilya Prensi'nin aras alnca, More, bu durumu grp dzeltmek iin, Antwerp'e gnderilir. Orada birok kiiyle, zellikle ok vd Peter Giles ile dostluk kurar. Gnn birinde Peter Giles'in yannda, yalca bir yabanc grr. Gneten yanm teni, uzun sakal, kl kyafeti ve her haliyle gemici olduu anlalan bu yabanc, Raphael Hythloday'dir. Onu tanyan Peter Giles'a gre, bu gemici Portekiz aslldr. Olduka iyi Latince ve ok iyi Yunanca bilir; felsefeye de ok merakldr. Varn younu kardelerine brakp, dnyay grmek sevdasna tutulmu; Amerigo Vespucci'nin yolculuklarna katlm, sonra Vespucci'den ayrlm, birka arkadayla yeni lkeleri gezmitir. Bunu duyan More, Peter Giles ile birlikte Raphael Hythloday'i bahesine arr. Orada oturup, konumaya balarlar. More, uzak yerlere gidenlerin masallarn dinlemeye merakl kimi kiiler gibi, devler, canavarlar, ejderhalar ve bunlara benzer acayip eyler konusunda soru sormaz; nk More'u asl ilgilendiren, bu gemicinin dorulukla, akllca dzenlenmi bir topluma" rastlayp rastlamaddr. Byle bir toplum ise, ylesine enderdir ki, Raphael, tm dnyay gezdii halde, ancak ve ancak Utopia adasnda gerekten kusursuz bir devlet grdn syler. Ne var ki, bu kusursuz devlet ikinci blmde anlatlaca iin, o sralarda More'u yakndan ilgilendiren baka bir konuya geilir: Peter Giles, bu gemicinin eitli lkelerin ynetimiyle ilgili sorunlar ne denli iyi bildiini anlaynca Raphael'in danman olarak bir kraln hizmetine girmemesine aar. Bunu yaparsa, hem toplumda kendine parlak bir yer salayabileceini, hem de sz konusu kraln onun bilgisinden yararlanabileceini syler. Ne var ki, Utopia'da More'un bir szcsnden baka bir ey olmayan Raphael Hythloday'n, tpk More gibi, ne parada gz vardr, ne de yksek mevkilerde. zgrln dnyann tm nimetlerine yeledii iin, bir krala kle olmak niyetinde deildir. More, bu konuda kendisinin aka sylemeyi belki gze alamayaca szleri, Raphael'e syletir: Bara yararl uralar, Avrupa krallarnn umurunda bile deildir. Onlar, kan dkerek, yeni lkeleri ele geirmeyi dnrler ancak. Krallarn szmona danmanlarna gelince, daha yksek mevki kapmaktan, keselerini daha ok altnla doldurmaktan baka bir ey dnmeyen, metelik etmez dalkavuklardr. Raphael Hythloday, More'un en derin kayglarn da dile getirerek, egemen evrelerin tutuculuuyla da alay eder: Biri kp da yeni bir dnce ileri srnce, herkes aptallar. "Bizim babalarmz byle demi, byle yapmlar; keke biz de babalarmz kadar akll olabilsek" gibi beylik dncelere snrlar. Gel gelelim onlarn gemie de sayglar yoktur aslnda; nk atalarndan kalan doru drst kurumlar yaatmak ya da gelitirmek iin bir aba da gstermezler. Ama biri bu kurumlar dzeltmeye, gelitirmeye kalkt m, eskiye drt elle sarlrlar. Raphael Hythloday, hukuku olarak More'u yakndan ilgilendiren ngiliz adaletini, daha dorusu adaletsizliini, kyasya eletirir: ngiltere'de geirdii birka ay iinde, Kardinal Morton'un evinde, hukuk bilgisiyle n salm bir ngilizle tanmtr. Bu adam, lkenin urasnda burasnda hrszlar boyuna astklarn bbrlene bbrlene anlattktan sonra, ngiltere'nin hl hrszla dolu olmasna amaktadr. Oysa Raphael, tpk More gibi, hrszlk yapan lmle cezalandrmann hem hakszlk olduuna, hem de hrszln cezalarn en aryla bile nlenemeyeceine inanr. nk ona ne yaparlarsa yapsnlar, alktan lmemek iin alan bir adamn, gene almaktan baka aresi yoktur. Raphael, "Hrszlara en ar cezalar verecek yerde toplumun btn yelerine yaama olanaklar salarsanz ve kimse kellesi pahasna almak zorunda kalmazsa, daha iyi olmaz m?" diye sorar. Raphael'e gre hrszln nedeni ngiltere'deki yrekler acs yoksulluktur; yoksulluun balca nedeni de, topra tekellerinde tutan soylulardr: "Bu yararsz, bu bal vermez arlar, bakalarnn aln teriyle geinmekte, daha fazla kazanmak iin topraklarnda alanlarn derisini yzmekte, bunun dnda baka gelir kayna bilmemektedir." Raphael, tarma ayrlm topraklarn, yn ticareti yapmak isteyenlerin elinde otlaa dnmesini de eletirir. Bu yzden

ngiltere'de "Koyunlar artk yle agzl, yle doymak bilmez olmular ki, insanlar bile yiyorlar, krlar, kyleri, evleri silip spryorlar" der. Yn ticareti yapanlar daha ok kazansnlar diye, namuslu iftiler evinden barkndan, tarlasndan atlyor, oluk ocuklaryla yollara dyor, ya dilenci, ya da hrsz oluyor. stelik bu ticaretin ngiltere'ye fazla yarar da yok; nk bu i alan, kendilerine byk kazan salanmadka, sakladklar yn satmaya yanamayan birka zengin frsatnn eline gemitir. Btn bunlar akladktan sonra, More'un szcs olan gemici, Kardinal Morton'un evinde tant ve hukuk bilgisiyle szde n salm adama, ngiliz zenginlerinin bencilliinin nlenmesini, halk smrmek olanaklarnn ellerinden alnmasn; tarmn gelitirilerek, lkede aylak insan braklmamasn salk verir. "Toplum her insana eit bir gvenlik salamad srece, bir insan para ald diye ldrmek doru deildir" der. Yasalarn, almakla ldrmek arasnda dalar kadar fark olduunu unutarak, bu iki eyi eit sayacak ve ikide birde lm cezasna bavuracak kadar acmasz olmamalar gerektiini de belirtir. nk Tanr, bir insann deil baka bir insan, kendisini bile ldrmesini yasaklamtr. "Oysa biz, yasalarn glgesine snarak, birbirimizi boazlyoruz." More, Raphael Hythloday'in azndan, hukuk dzenini ve hukuku geinenleri byle eletirmekle kalmaz; gemicinin bir ara Kardinal Morton'u vmesini de salar. Sonra da Raphael'e, "dostluumu zaten kazanmtnz, ama bu byk insan iin sylediiniz gzel szler beni bsbtn balad size" diyerek, ocukken evinde birka yl geirdii Kardinal'e gnl borcunu demenin yolunu bulur. More, Utopia'nn bu birinci blmnde, Kardinal Morton'u vmek frsatn karmad gibi, kiisel adan ayrca ilgilendii baka bir soruna, yani krallarn hizmetine girmek mi girmemek mi gerektii sorununa bir kez daha deinmekten kendini alamaz. Raphael ile More'un bu konu stne konumalar, More'un iindeki elikiyi yanstan, aslnda kendi kendisiyle yapt bir tartmadan baka bir ey deildir. Raphael, imekleri stne fazla ekmemek iin, rnek olarak ngiltere kraln deil de Fransa kraln vererek, grlerini savunur: Bir kraln hizmetine girse bile, sz konusu kral, ne onun, ne de akl banda herhangi baka bir danmann tlerine kulak asmayacaktr naslsa. rnein Fransa kralna, onun sava merak yznden, hazinenin tamtakr olup halkn perianla dtn, bara drt elle sarlmas, halkn "zorbas deil, babas" olmas gerektiini sylese, Fransa kral bunu nasl karlayacaktr? More, Fransa kralnn bunu ok kt karlayacan kabul etmekle beraber, yurduna hizmet etmek isteinden, onu ileride lme gtrecek olan bu istekten syrlamayp, Raphael'e sorar: "Hakszlklar bir vuruta ortadan kaldramyoruz diye, halka hizmet etmekten vazgemek doru mudur? Bir frtnada kaptan, rzgra sz geiremiyorum diye gemiyi brakr m?" Raphael ise, "bakalarn delilikten kurtaraym derken kendim saptrm" diyerek More'a kar koyar. More'un yaad ada kral, Tanr'nn yeryznde temsilcisi bilinen, gcn dorudan doruya Tanr'dan alan kutsal bir varlk saylrd. Oysa More'un bir szcs olarak, Raphael Hythloday'in krallarn grevleri ve yetkileri konusunda dndkleri o an grlerine hi uymamaktadr. More'un adalarna gre, istese bile hakszlk edemeyecek kadar ulu bir varlk olan kral, uyruklarnn canlarnn da, mallarnn da efendisidir. Kraln ne kadar ok paras olursa olsun, sava balca ura olduuna ve bir ordu beslediine gre, bu para gene de az gelir ona. Geri kral, can isteyince, uyruklarnn varna youna el koyabilir, ya da zel vergilerle onlardan para koparabilir ama, uyruklarnn fazla varlkl ya da fazla bamsz olmalar, gene de bir tehlikedir kraln gveni asndan. nk varlkl ve zgr insanlar, hakszla ve baskya kolay kolay katlanamazlar. Oysa yoksullar, ac ekmeye, kle gibi yaamaya alktrlar; onlarn bakaldrma gc tmyle tkenmitir. te Raphael Hythloday'in, daha dorusu Thomas More'un gzmde, korkun bir durumdur bu. Yalnz halk iin deil, kral iin de bir yzkarasdr. "nk insanlar, krallar insanlarn yarar iin baa getirdiler, krallarn yarar iin deil... Kraln en kutsal grevi, kendininkinden nce halkn mutluluunu dnmektir." Zorbala bavuran bir kraln, tahtta oturmaya hakk yoktur: "Yurttalarn kin balad, hor grd bir kral; halk ezerek, soyarak, dilenci durumuna drerek tahtnda

tutunabilecekse, braksn krall, insin gitsin tahtndan... Halkn aclar, iniltileri ortasnda keyif srmek, krallk deil, zindan bekilii demektir." Raphael Hythloday, sava ve para hrsyla zorbalk arasndaki kopmaz balar anlattktan sonra, bu blmn sonunda, kitabn temel dncesine, Utopia'nn ikinci blmnde uygulann gsterecei dnceye geer: Dzen bozukluunun, hakszln, yoksulluun tek nedeni, ulusal servetin tam bir eitlik iinde bllmemesidir: "Maln mlkn kiisel bir hak olduu, her eyin parayla lld bir dzende, toplumsal adalet hibir zaman gerekleemez... Byk ounluk yoksulluk iinde kvranrken, doymak bilmez bir avu insana memleketin btn zenginliklerini smrten bir devlette" mutluluk olamaz. Raphael, bu grnn bazlarna aykr geleceini bilir ama, aka konumaktan da ekinmez: "Benim sylediklerimde yadrganacak, her yerde sylenmeyecek, hatta yararl olmayacak ne var?" diye sorar. Raphael'e gre bu tutumunu, Platon da benimsemitir, Hazreti sa da. Ne var ki usta vaizler, ncil'in retisini bile bile yanl yorumlamlar, kimi Hristiyanlarn vicdan rahatl iinde halkn malna mlkne el koymasna gz yummulardr. Oysa, "Mlk sahipliini ortadan kaldrmak, memleketin zenginliini eite, dorulukla databilmenin ve insanl mutlulua kavuturabilmenin tek yoludur. Mlkiyet hakk toplumsal yapnn temeli olduka, en kalabalk ve en ie yarar snf, yoksulluk, alk, umutsuzluk iinde yaayacaktr." Raphael, ulusal servetin halk arasnda, eite blld bir lkeyi grm ve "Utopia'nn kurumlarn baka lkelerinkiyle karlatrnca, bir taraftaki bilgelie ve insanla, br taraftaki aklszla ve barbarla" amaktan kendini alamamtr. Gerekten de, ikinci blmde greceimiz gibi, More'un Utopia'sndaki durum, o srada Avrupa devletlerinde grlen durumun tam kartdr: Avrupa'da zorbaca saltanat sren krallarn basks varken, Utopia'da kralsz bir zgrlk vardr; Avrupa'da ykc bir kargaa varken, Utopia'da kusursuz bir dzen vardr; Avrupa'da vicdan zgrl yokken, Utopia'da dinsel adan hogr vardr; Avrupallar para kazanmay ve mal mlk edinmeyi dnrlerken, Utopia'llar kafalarn bilgiyle donatmay dnrler; Avrupa'da eitim st snfn tekelindeyken, Utopia'da eitim herkese aktr; Avrupa'nn zenginleri ve ou kadnlar aylak gezerlerken, Utopia'llarn kadnlar da erkekleri de her gn belirli bir sre almak zorundadrlar ve en nemlisi, Avrupa'da kk bir aznlk gereinden fazla varlkl ve byk bir ounluk yoksulluk iindeyken, Utopia'da herkes ulusal servetten eite yararlanmaktadr. Raphael Hythloday, Utopia dzeninin temeli olan bu ekonomik eitlik ilkesinin yadrganacan sylemiti ya, imdi More o ince alayclyla, kendi z dncesini dile getiren Raphael'e kar kyormu gibi yapar: "Sizin dncelerinize katlmak yle dursun, bence tam tersine, mlk ortakln uygulayan memleket dnyann en yoksul memleketi olacaktr. Halkn yiyecek, giyecek ihtiyalarn nasl karlayacaksnz? Herkes iten kaacak ve bakasnn emeiyle geinecek. Yoksulluk tembelleri ie srse bile, yasa herkesin hakkn bakalarna kar koruyamayaca iin, durmadan bakaldranlar olacak ve sizin devlette kan gvdeyi gtrecek... Korku, sayg veren eyi alm olacaksnz stlerinden. Kimseyi kimseden stn saymayan bu hep bir sradan insanlarn nasl bir devlet olabileceini dnemiyorum bile." Gnn birinde Utopia'larn gereklemesine gnl raz olmayan tutucularn basmakalp savlaryla alay etmek amacn gderek ileri srlen bu beylik grler, ileride greceimiz gibi kimi eletirmenlerce ciddiye alnmak istenmi, birtakm sama sapan yorumlara uramtr. Birinci blmn sonunda, Raphael, More'un oyununa gelip, sanki kendi de Utopia adas da More'un hayal gcnn bir rn deilmi gibi, "Hayal gcnz byle bir devleti tasarlamaya yetmiyor" dedikten sonra; orada be yl yaadn ve ancak Utopia'y baka lkelere tantmak amacyla oradan ayrlabildiini syler. Bunun stne More, gemicinin bu mutlu aday en kk ayrntlarna kadar anlatmasn ister. nce yemek yerler; sonra bahede gene ayn yere oturup, ikinci blmde anlatlanlar dinler.

UTOPIA'NIN KNC BLM STNE Utopia'nn mutlu aday ele alan ikinci blm, birincisinden hem iki kat daha uzun, hem de ok daha ilgintir. Bu blmde Thomas More, (artk Raphael Hythloday demeyelim de More diyelim) sanki gerek bir yermi de orasn kendi gzleriyle grm gibi, Utopia'y ayrntl olarak anlatr. Eskiden Utopia bir ada deilmi; ama bu kusursuz dzeni vaktiyle kuran ve adaya kendi adn veren akll ve erdemli Kral Utopus, ele geirdii topraklar karaya balayan 15 millik ksta yok edip Utopia'y bir ada yapmay, savunma asndan daha doru bulmu. Uzunluu 500 mil, en geni yeri 200 mil olan bu adada, 54 tane byk ve gzel kent vardr. Ayn plana uyularak kurulan ve birbirinin ei olan bu kentlerin her biri, bir dierinden 24 mil uzakta olduu iin, bir gnde yryerek, birinden tekine geilebilir. Bunlardan Amaraute'nin ("ak seik grlemeyen" anlamna gelir) bakent yaplmasnn tek nedeni, adann ortasnda bulunmas ve herkesin oraya kolayca ulaabilmesidir. Utopia'nn teki kentlerinden ne daha byk ne de daha gzel olan Amaraute, surlar, ta kprleri, geni ve amursuz sokaklar, rahat evleriyle, temizlii ve ferahlyla, on altnc yzyln Londra'sna hi mi hi benzemez. Eskiden Utopia'da evler, erden pten, tek katl kerpi kulbelermi. imdiyse ta ya da tuladan, katl, salam ve rahat yaplar var. Her evin arkasnda, Utopia'llarn eit eit aalar, yararl bitkiler, meyveler ve iekler yetitirdikleri byk baheler yer alyor. Utopia'llar, her gzel eye zen gsterdikleri iin, bu bahelerin de ho ve bereketli olmasna nem verirler. Hatta, kimin emek verip en bakml baheyi yaptn saptamak amacyla, her kentte yarmalar dzenlenir. Bahelerin ve evlerin arasnda duvarlar bulunmad gibi, kaplarn kilide de yoktur. Hi kimsenin zel eyas olmad, ne varsa herkesin mal olduu iin, can isteyen, bakasnn bahesine ve evine girebilir. Birka ailenin en azndan 40 kiinin birlikte oturduu bu evlerdeki yaanty, gnmzde birok kiinin zlemini duyduu komnlerdeki, yani ortaklaa yaanlan evlerdeki yaantya benzetebiliriz. rnein her evde, be yandan kk ocuklarn beraber bakldklar byk bir oda vardr. Ama Platon'un Devlet'inden farkl olarak, analar kendi ocuklarna bakarlar bu yuvada. Ancak analar lm ya da hasta olan bebeklere bir stnine bulunur. Utopia'llar her on ylda bir, numara ekerek, evlerini deitirirler, baka bir eve tanrlar. Nedeni aklanmayan bu kural, More'un, insan denilen varln ruhbilimsel yapsn ne denli iyi bildiini gsterir; nk mr boyu ayn evde oturan bir kiinin, o evi artk kendi z mal saymasndan daha doal bir ey olamaz. Byle bir mlkiyet duygusunun gelimesini ise nlemek gerekir. More bunu dnd gibi, adann ayrntsyla her eyini, otellerini bile dnmtr. Geri Utopia'ya pek az sayda yabanc gelir ama, onlara ayrlan dayal deli evler vardr gene de. Utopia'da bir kent drt eit blgeye blnr. Her blgenin bir ars vardr. Gerekli eyalar ve topran verdii rnler, bu arlarda depo edilir. Bulac hastalklar ve pislii nlemek iin, besin maddeleri bu arlara gelmeden nce, kentin dndaki akarsularda iyice ykanp temizlenir. Utopia'llar, insan yaradlnn en gzel yanlarndan biri saydklar acma duygusunun kan dke dke krlememesi amacyla, yenilecek hayvanlar kendi yurttalarna kestirmezler. Utopia'da para diye bir ey yoktur. Her evin ba, arya gidip, istedii kadar eya ve yiyecek alr. Her ey bol olduu, herkes de yneticilere gvendii iin, ardan gerektiinden fazla eya ya da yiyecek almak, aklndan bile gemez bir Utopia'lnn. Yneticilere gven duymakta da hakldrlar; nk Utopia'nn ekonomik dzeni akllca planlanm; herkesin "yiyecei iecei en ince hesaplarla belirlenmitir." Yneticiler, eitli blgelerdeki durumu inceleyip neyin nerede bol, nerede kt olduunu saptarlar. Belirli bir eyann ya da bir yiyecein bol olduu kentler, bunlarn kt olduu kente, hibir karlk istemeden yardmda bulunurlar. Bir yl sonraki hasadn nasl olaca bilinmedii iin retim, Utopia'nn tm gereksinmelerini iki yl karlayacak biimde ayarlanr. Fazlas ise, ya yabanc lkelerin yoksullarna bedava datlr; ya da insafl fiyatlarla d lkelere satlr.

Utopia'llarn oturduklar evlerin yannda, ortaklaa kullanp toplandklar ve birlikte yemek yedikleri byk bir ev daha vardr her sokakta. Geri bir Utopia'lnn ardan yiyecek alp kendi evinde yemesi yasak deildir ama, Utopia'llar evlerinde mutfak ileriyle uramay sama bulurlar; kadnlarn nbetlee piirdikleri lezzetli yemekleri byk evde hep beraber yemeyi yelerler. Sofrada, yalnz kz ocuklar deil, erkek ocuklar da byklere hizmet ederler. Yemekler balamadan nce, dua yerine, doruluk ve erdem stne yksek sesle bir para okunur. Kimse sklmasn diye, bu parann ksa olmasna dikkat edilir. Mzik eliinde yenilen bu yemeklerde, uzun uzun sohbet edilir. Hem bu sohbetin yallarn tekelinde kalmamas, hem de genlerin kendi aralarnda taknlk etmemeleri amacyla, her gencin yanna bir yal oturtmaya ayrca zen gsterilir. Yallar, genlerin hi ekinmeden konumalar, dndklerini aka sylemeleri iin, ellerinden geleni yaparlar. Genlerle yallarn kaynamasn, amzda kuaklar arasnda gittike derinleen uurumun almamasn bylece salam olurlar belki de. Yurttalarn ekonomik adan eitlii stne kurulduu iin, gerek anlamda bir demokrasi olan Utopia'da, bu eitliin bir simgesi olarak, herkes bir rnek giyinir. Ancak kadnlarla erkeklerin, bekrlarla evlilerin klklar arasnda baz kk ayrmlar vardr. Yneticiler ve din adamlar da, tpk teki Utopia'llar gibi giyinirler. Kn da yazn da giyilebilen bu giysilerde "hem gzellik, hem de rahatlk aranr." Utopia'llar gzellie ok nem vermekle beraber, kadnlarn yzlerini gzlerini boyamalarn, altnlar, inciler, elmaslar taknmalarn pek gln bulurlar. More'un da bu gr paylatndan hi kukumuz yok; nk anlatldna gre, gelini ondan incili bir gerdanlk isteyince, More bu gerdanl bezelye tanelerinden yapp gen kadna armaan ederek, bu eit hevesleri nlemenin yolunu bulmutur. Utopia'llar, kymetli talar cilalayp, oynasnlar diye kk ocuklara verirler. Bunlarn prltsndan ilkin holanan ocuklar, byynce bebeklerinden ve teki oyuncaklarndan vazgetikleri gibi, bunlardan da vazgeerler. Yldzlarn, ayn, gnein n grebilen yetikin bir insann, elmaslarn clz prltsna kaplmasn, akln alamayaca kadar sama bulur Utopia'llar. "El Dorado" denilen altn dolu lkelere varp, yama etmek hrsyla yanp tutuulan bir ada, Utopia'llar, incilerle elmaslara aldrmadklar gibi, altna da nem vermezler. Onlara gre, altnla gm, srf ender bulunduklar iin, ahmaka deerlendirilmiir. Oysa sevgi dolu, akll bir ana olan doa, hava, su, bitkiler gibi yararl ne varsa yeryznde brakm; bu yararsz nesneleri de topran derinliklerine gmmtr. Onun iin Utopia'llar, tabaklarla kupalarn, gzel ilenmi topraktan ya da camdan; en baya ev eyasn da, yani lazml da, altndan yaparlar. Altn gzden drmek iin, bir akadr bu elbette. Ama ne ilgintir ki, belki Utopia'nn bu parasn anmsayarak, Lenin de ayn biimde akalam, halkn kullanaca helalarn altndan olmasn nermitir. Altn rezil etmek frsatn hi karmayan Utopia'llar, su ileyenlerin boynuna altn zincirler, parmaklarna altn yzkler, kulaklarna altn kpeler takarlar. More, Utopia'llarn bu tutumundan habersiz yabanc elilerin, grkemli klklaryla adaya gelince, ocuklarn onlarla ne kadar elendiklerini anlatr: Ada halknn gzlerini kamatrmak amacyla, altnlarn ve kymetli talarn takan eliler kk Utopia'llarn maskaras olurlar. Kimi onlar soytar, kimi de sulu sanr. Koskoca adamlarn incik boncukla sslenmesine ise, hepsi ap kalr. Aradan birka gn gemeden, yabanc elilerin akl bana gelir; onlar da Utopia'llar gibi sadelii seerler. Utopia devletinin ynetimi, demokratik bir dzen stne kuruludur. Her kentte, otuzar aile ylda bir, gizli oyla bir ynetici seer. Bu yneticiler de, halkn gsterdii drt aday arasndan, gene gizli oyla, Kent Bakann seerler. Halk, Kent Bakann beeniyorsa, onu deitirmek zorunda deildir. Ama baarl olmayan ynetici gelecek yl seilmez. Kent bakanlarndan oluan bir Kurultay, lkenin durumunu gzden geirip kararlar almak zere her gnde bir, gerekirse her gn, toplanr. Halka zarar verebilecek herhangi bir kararn alnmasn nlemek amacyla, Kurultay yelerinin toplant yeri dnda gizlice bir araya gelmeleri yasaktr. Bu yasaa uymayanlar, ar cezalara arptrlr. Kurultay yelerinin iyice dnp tanmadan, duygularna kaplp kararlar vermelerinin;

ya da halkn yararlarn unutarak kendi kiisel grlerinin ar basmasn nlemenin de aresi dnlmtr: nemli bir sorunla karlanca, hemen o gn bir karara varlmaz. Sz konusu sorun, ancak ayr toplantda tartldktan sonra bir karara balanr. Utopia'da bir eit senato saylabilecek ikinci bir kurultay da vardr. Her yl, bakentte toplanp lke sorunlarn grmek zere, 54 kentin her birinden seilmi, grm geirmi, yal bal kiiden oluur bu ikinci kurultay. Utopia'da yasa says ok azdr; nk bu toplumun yeleri hem kusursuz bir biimde eitilmi ve rgtlenmitir; hem de zel mlkiyet olmad iin, neyin kimin mal olduunu saptamaya alan ve Avrupa'da yllarca sren davalara ve bunlarla ilgili yasalara gerek yoktur. "Bir insann, ya okuyamayaca kadar ok, ya da anlayamayaca kadar artc ve karanlk yasalarla balanmasn, hak ve adalete aykr bulur Utopia'llar." Onun iin yneticiler, ok az sayda olan yasalar halkn iyice kavramasna ayrca zen gsterirler. Utopia'llar da bu yasalarn doruluuna inandklar iin, bunlara kar koymay akllarndan bile geirmezler; "baba" adn verdikleri ve onlara gerek bir babann sevecenlii ve anlayyla davranan yarglara sonsuz bir gven beslerler. Herkesin kendi kendini savunmas daha doru sayldndan, mahkemelerde avukat yoktur. Avukatlarn olmay ve yasa saysnn azl sayesinde, eitli yasal hileler ve yasalarn kt amalar uruna kurnazca yorumlanmas da nlenmi olur. Utopia adaletinin bir ilgin yan da, bir suu dpedz ilemekle yalnz tasarlamak arasnda hi ayrm gzetilmemesi ve bir suu tasarlayanlarn o suu ilemi gibi ceza grmeleridir: "Ktlk yapmak isteyen, sadece karsna bir engel kt iin bu ktl yapmamsa niin sulu saylmasn?" diye dnr Utopia'llar. Kusursuz bir dzende eitilmelerine, geim dertleri olmayna, toplumun onlara verdii gven duygusuna ve yasalarn doruluuna karn, gene su ilemenin yolunu bulanlar, cezalarn en arna arptrlp, kle olurlar. Sululuklarnn utan verici simgesi olarak boyunlarnda altn zincirler tayan bu klelere verilen tek ceza da, yenilecek hayvanlar kesip ykamak gibi zahmetli ve ar ileri grmeleri ve bakalarndan daha fazla almalardr. Ele geirdikleri sava tutsaklarna bile klelii fazla onur krc bir ceza bulan Utopia'llar, yabanc lkelerde su ileyenleri ara sra kle olarak satn alrlar. Utopia'l olup da su ileyenlere bir hayli sert davrandklar halde, bunlara kar yle olumlu ve insanca bir tutumlar vardr ki, yabanc lkelerin kimi yoksullar, kendi yurtlarnda szde zgr yaayacaklarna, Utopia'da kle olmay ye tutarlar. Utopia'llar, bylelerine ayrca iyi davranrlar, nerdeyse, kendi yurttalarna gsterdikleri saygy gsterirler. Aralarndan kendi lkesine dnmek isteyen biri karsa binde bir olur byle bir durumda ona gereken para yardm da yaplr. On altnc yzyl ngiltere'sinde, bir lokma ekmek alan zavalllar bile aslrken, Utopia'da lm cezas pek seyrek uygulanr. Utopia'llar, biri su iledi diye onu ldrmenin, hem bu adama hakszlk olduuna, hem de topluma bir yarar salamadna inanrlar. Kle durumuna dp zgrlkten yoksun kalmak ise, bir sulu iin lmden beter bir cezadr, aclarn en korkuncudur. stelik bir kle, hem topluma yararldr, hem ayn suu bir daha ilemesin diye rnek olur bakalarna, hem de gnn birinde yola gelip doru drst bir insan olmas olana vardr. te bu yzden bir kle, artk piman olduunu, iyilie doru yneldiini, davranlaryla kantlarsa, ya Bakann ya da halkn istei zerine klelikten kurtulabilir. Ancak bir trl yola gelmeyen, su stne su ileyen kleler, kudurmu bir vahi hayvan saylp lm cezasna arptrlr. On altnc yzyl ngiltere'sinde varlkl snflar, soylular, toprak sahipleri, din adamlar, kadnlarn ou, yani toplam nfusun yarsndan fazlas tamamyla aylak gezerken; Utopia'da salk durumu engel olmad srece, ister kadn, ister erkek olsun, her yetikin kii almak zorundadr. Baka lkelerde alanlar, deiik snflara blnr: Kimi topra iler, kimi el emei gerektiren zanaatlarda alr, kimi askerlik yapar, kimi de okuma yazma gerektiren iler grr. Oysa snfsz bir toplumdan oluan Utopia'da, her erkek ve kadn, hem tarm ileriyle urar, hem bir zanaatta alr, hem gereinde asker olur, hem de okuma yazmaya bol bol vakit ayrr. Utopia bir tarm lkesi olduundan, tarmla ilgili iler Utopia'llarn ba uradr. ocuklar bile bu ilerde eitim grrler; bu sayede bedenleri de

geliir. Her kentin yaknlarnda, tarma ayrlm geni topraklar vardr. Kadn erkek her Utopia'l, bu topraklardaki iftliklere gruplar halinde yerleip, iki yl sreyle nbetlee almak zorundadr. Bylece krsal blgeye temelli yerlemi bir kyl snf bulunmad ve herkes srayla kyl gibi alt iin, amzn balca sorunlarndan olan kyl kentli ayrm ve eitsizlii ortadan kalkm olur. Utopia'llar, iki yllk tarm hizmetlerini tamamlaynca, "etin kol ilerinde uzun sre ypranmamak iin" kentteki mesleklerine geri dnerler. Ancak, tarm ilerinden ayrca holananlar, izin isteyip iftliklerde diledikleri kadar alabilirler. Utopia'llar, tarm alannda ayrca baarldrlar. rnein tavuklar oaltmak iin, ok akllca bir bulular vardr: Kulukalk yumurtalar tavuun altna koymazlar; gerekli scakl kendileri salayp, civciv kartrlar. Havann kt etkilerini nlemeyi, bilimsel yntemlerle topra deerlendirmeyi, kra blgeleri yeertmeyi bilirler. Srasnda imeceye de bavururlar: abuk yaplmas gereken bir i olunca, iftliklerdeki yneticiler, kentteki yneticilere ne kadar ii gerektiini bildirirler. Bunun zerine krsal blgeye bitiik kentten, istenilen sayda tarm iisi gelir ve bir tek gnde elbirliiyle tm iler yaplverir. Geri Utopia'da herkes almak zorundadr ama, baka lkelerde grlen "hayvanlar gibi" alma, Utopia'llarn gznde "ruh iin de, beden iin de, ikenceden ve klelikten beterdir. Onun iin Utopia'llar, saati sabahleyin, saati leden sonra olmak zere, gnde yalnz alt saat alrlar. leyin iki saat dinlenirler. Yneticilerin balca grevlerinden biri, herkesin alp almadm denetlemektir. Yolculuk srasnda bile, aylakla gz yumulmaz. Herhangi bir yerde bir gnden fazla kalan bir Utopia'lnn, orada kendi mesleinde almas salanr hemen. Utopia bir yana, tm teki lkelerde nfusun byk bir ounluu aylak yaad iin, emeki kitleler sabahtan akama dek lesiye didindikleri halde, gene de yoksulluk vardr. Ama Utopia'da sadece alt saat olmak zere herkes altndan, bu emek gc tm ada halknn bolluk iinde yaamasna yeter de artar da. Alt saat alma sorunuyla ilgili olarak Karl Kautsky, Marx'n Capital'de ileri srd grlerin, tpk More'unkine benzediini belirtir: Marx'a gre alma saatleri, ancak kapitalist retimin ortadan kaldrlmasyla ksaltlabilir. nk kapitalist retim, hem ar bir rekabet hrsndan tr emek gcn bouna harcamakta, hem de gereksiz bir yn ikolu yaratmaktadr. Kapitalist toplumlarda, bir snfn bo zaman olabilmesi iin, emeki kitleler tm yaamlarn almakla geirmektedirler. Oysa herkesin alt bir toplumda, alma saatleri doal olarak azalacak ve bireylerin kafa asndan gelimelerine zaman kalacaktr. stelik Utopia'llar, teki lkelerde olduu gibi, srf zengin snflarn lks hrsn doyurmak amacyla birtakm gereksiz ve uydurma ilere emek harcamazlar. Bir tketim toplumu deildir onlarnki. Renk renk ipeklilerden, kadifelerden, her biri ayr biimde, ssl psl bir yn giysi yapmak zorunda deildirler rnein. More, yaad an zenginlerinin akllara smaz lks dknlne kar hakl bir tepki duyarak, Utopia'llarn kol ilerinde daha az alp, kafalarn gelitirmeye daha ok zaman ayrabilmeleri amacyla, onlarn gereksinmelerini snrlandrmay doru bulmutur. Bylece Utopia'da balca meslekler, yap ustal, marangozluk, demircilik, mlekilik ve dokumaclktr. Kadnlarla erkeklerin tamamyla eit olduklar Utopia'da, kadnlar da bu mesleklerden birinde alr. Daha az beden gc gerektirdii iin, ou dokumacl seer. Genel olarak Utopia'llar babalarnn mesleini seerler. Ama baka bir meslee heveslenenler, o ii iyi bilen bir ailenin yanna evlat olarak verilir. Bir meslei olan, ikinci bir meslei renmek isterse, bu isteini gerekletirmesi olana salanr. Utopia'llarn alt saat almalarn gerektirmeyecek herhangi bir durum olursa, alma saatleri bir sre iin daha da ksaltlr. nk bo zamanlarn akllca deerlendirmesini bilen insanlarn, beden gc harcayarak bouna didinmeleri, hi de doru saylmaz Utopia'da. Ancak yneticilerle, bilim dallarnda alanlar, kafalaryla srekli altklar iin, bedenen almak zorunda deildirler. Ne var ki ou yneticiler, yurttalara rnek olmak amacyla bir kol iinde de alrlar. Bilimle uramak iin halkn gizli oyuyla seilenler ise, kendi dallarnda baarl olmazlarsa gene bedenen almaya balarlar. Buna karlk, bo zamanlarnda alp bilgi edinen bir kol emekisi, gereince yetenekliyse bilim kollarnda alanlar

arasna girebilir. nk Utopia'da ii-aydn ayrmnn snfsal bir kkeni yoktur ve aydnlar kapal bir snf olmadklarndan herkese aydn olmak frsat verilmektedir. Utopia'da ancak salk durumlar almaya uygun olanlar almak zorundadrlar. Yallar ve hastalara gelince onlara byk bir sevecenlik gsterilir, zenle baklr. Her kentin biraz dnda drt tane hastane vardr. Bu salk evleri yle byktr ki, bunlar uzaktan gren kk bir kent sanabilir. Hastalar evlerinde kalabilirler canlar isterse. Ne var ki, bu salk evleri rahat ve gzeldir; hastane sorumlularnn ardaki besinleri herkesten nce seme hakk olduundan, orada yenilen yemekler teki yurttalarn yediklerinden de daha lezzetlidir; hekimler ok usta, bakm da ok iyidir. Onun iin salk durumlar bozulunca, Utopia'llar evlerinde kalacaklarna, hastaneye yatmay ye tutarlar. Utopia'da hastalara kar tutumun en ilgin yanlarndan biri, belirli durumlarda "euthanasia"y, yani iyilemesi olanaksz hastalarn fazla ac ekmemeleri iin lmelerini doru bulmasdr. Biraz nce de belirttiimiz gibi Utopia'llar, hastalarna ayrca zen gsterirler, hibir eyi esirgemezler onlardan. aresiz hastalklara tutulanlar avutmak iin ellerinden geleni yaparlar, baularnda oturup uzun uzun konuurlar onlarla. Ama hastalk hem aresizse, hem de srekli ve dayanlmaz aclar ektiriyorsa, hastann yaam da ancak lmle sonulanabilecek bir ikenceye dntyse, rahiplerle hekimler, artk lme katlanmas iin, hastaya tler verirler. Ruhun lmszlne inandklarndan, hastann lmekle hibir ey yitirmeyeceini, olsa olsa aclarna bir son vereceini sylerler: "Bylece hasta, yreklenerek, bir zindan, bir ikence olan belal hayatndan, ya kendi eliyle kurtulur, ya da baka birisinin bu ii yapmasn gze alr." ou zaman uyuturucu bir ilala uykuya dalp, can ekimenin acsn duymadan, kendi yaamna bir son verir. Hristiyan dini kendini ldrmeyi gnahlarn en by sayd halde, Utopia'llara gre, hem akla yakn, hem de erdemli bir lmdr bu. Ne var ki, hibir aresiz hastann yaamna zorla son verilmez. Yneticilerle rahiplerden izin almadan kendi canna kyan kii ise, su ilemi sayld iin, ls teki Utopia'llarnki gibi gmleceine ya da yaklacana, pis bir batakla atlverir. Katolik dini uruna can veren More'un onulmaz hastalarn lmn hzlandrmay doru bulmas, ok akla yakn olmakla beraber, bizi ne denli artyorsa, Katolikler boanmay hl kabul etmedikleri halde; More'un bundan nerdeyse be yz yl nce, belirli durumlarda boanmay doru bulmas da bizi o denli artyor. Utopia'da evliliin mutlu olmasna byk nem verilir, mutsuz iftlere boanma olasl tannmasnn nedeni de budur belki. Kzlar 18, erkekler de 22 yandan nce evlenemezler. ou tutucu toplumlardan farkl olarak, yalnz kzlarn deil, olanlarn da evlenmeden nce bakalaryla cinsel iliki kurmalar yasaktr. Bu yasaa uymayanlar, eer yneticilerce balanmazlarsa, bekr kalma cezasna arptrlr; nk Utopia'llara gre, genler canlarnn ektii kiiyle sevimekte zgr olursa, pek az kii lnceye dek ayn kadn ya da ayn erkekle yaamaya katlanabilir. Utopia toplumunda kadn, cinsel adan bir mal saylmaktan kurtulduu ve erkekle eit olduu halde, ailenin ba erkektir gene de. Hatta More, ayda bir kez kadnlarn, kocalarnn nnde diz kp, sularnn balanmasn dilediklerini ve bu sayede evlilik yaantsnn ferahla kavutuunu anlatr. Evlilik yaantsnn gerekten rahata kavuabilmesi iin, erkeklerin de ayn eyi yapmalarnn daha yerinde olacan dnmez. More her adan ylesine ilericidir ki, Karl Kautsky, toplum iinde deilse bile ailenin iinde erkein kadndan stn tutulmasn hakl olarak eletirir; bunun, yalnz amzn sosyalizmine deil, More'un sosyalizmine de ters dtn syler. Utopia'da evlenmeye niyetlenen iftler, Raphael Hythloday'n dedii gibi, bizim ok "acayip" bulacamz bir i yaparlar: Yal bal, saygdeer bir kadn denetimi altnda, kz, olana; gene yal bal, saygdeer bir erkein denetimi altnda da, olan kza, rlplak gsterilir. Bunu ilk duyduunda, Raphael glmeye balam; Utopia'llar ise, bu gelenein glnecek bir yan olmadn anlatmlardr: Onlara asl gln gelen, evlilik konusunda teki lkelerin davrandr. nk be on kuru verip birka yl kullanacamz bir at satn alrken bile, eerini kaldrp hayvann her bir yann zenle gzden geiririz. Gel gelelim mr boyunca birlikte yaayacamz eimizin, gre gre yzn

grebiliriz ancak. Oysa onun bedeninde yle bir kusur ya da bir irkinlik olabilir ki, ne yaparsanz yapn, ona snamazsnz bir trl. Ne var ki, Utopia'llar, evlendikten sonra irkinleen, hastalanan, sakat kalan, ya da yalanan elerini brakmaya kalkarlarsa; yneticilerden boanma izni koparamazlar. nk bir insann, tam yaknlk grmesini gerektiren ackl bir durumdayken esiz kalmasn ok ayp sayar Utopia'llar. Utopia'da, ister kadn, ister erkek olsun, aldatlan ee boanp bakasyla evlenmek hakk tannr. Aldatan e ise, hem toplumun gznde rezil olur; hem de en ar biimde cezalandrlp kle yaplr. Ne var ki, aldatlan kii, einden boanmak zorunda deildir. Kle durumuna den vefasz eine ok balysa, onunla evli kalabilir gene de. Kimi zaman da, sulu ein pimanl, susuz ein de candan sevgisi, yneticileri yle duygulandrr ki, merhamete gelip, kleye yeniden zgrln balarlar. Ama balanan e, bir sre sonra gene ayn suu ilerse, onu lm cezasna arptrmaktan baka are kalmaz o zaman. Eler arasnda srekli geimsizlik, ya da elerden birinin dayanlamayacak kadar huysuz oluu da bir boanma nedeni saylr: "Kar koca anlaamyorlarsa, baka biriyle daha rahat, daha sevinli yaayacaklarn umuyorlarsa, o zaman her ikisinin istei zerine boanp bakalaryla evlenebilirler. Ama Utopia'llar, canlar isteyince baka biriyle evlenmek kolaylnn, kar kocann sevgisini abucak bozabileceini de gz nnde tuttuklar iin, akl banda erkeklerle kadnlardan oluan bir kurul, durumu iyice inceleyip tarttktan sonra, geimsiz ifte boanma hakk verilir. ngiltere'nin en nl tarihilerinden Lord Acton'a gre, Sekizinci Henry, More'un Utopia'da boanmadan yana olduunu gz nnde tutarak, onun boanmasn ho greceini sanmt. Oysa More, bilindii gibi, Kraln Catherine'i brakp Anne Boleyn ile evlenmesine kar kt. lm cezasna arptrlmasnn balca nedenlerinden biri de bu oldu. Ne var ki, bu konuda Utopia'da ileri srlen grlerle More'un kiisel davran arasnda bir eliki olduunu syleyemeyiz gene de. nk Utopia'da, ya aldatlan e isterse, ya da elerin her ikisi de isterse, boanma olasl vardr ama, daha gen, daha gzel bir kadna kapld diye hibir Utopia'lya susuz bir ei boamak hakk verilmez. Evlilik konusunda olduu gibi, baka konularda da, Utopia'llarn erdemleri "lgnlklara yer vermeyen bir devlet dzeni iinde grdkleri eitimden" kaynaklanr. Utopia'da retmenler, ocuklara yalnz bilgi vermekle kalmazlar; onlara doru drst dnmesini retirler her eyden nce. Doru ahlakn ancak doru dnceden doabileceini bildikleri iin, tek amalar, yalnz yneticiler ile bilimle uraanlarn deil, tm yurttalarn gerek anlamda aydn kafal olmasdr. Utopia'llar, srf bu ama uruna, gereksiz tketim mallar yapmaktan kanp, alma saatlerini ellerinden geldii kadar ksaltrlar; bilgilerini arttrmaya, okuyup yazmaya bol bol vakitleri olsun isterler. nk gerek mutluluk, bilim ve sanatla zenginleen insan dncesinin zgrce gelimesinden baka bir ey deildir onlarn deer yarglarna gre. Utopia'llar, alma saatlerinin dnda, canlarnn istediini yapmakta zgrdrler. Orada meyhane, kumarhane, genelev gibi yerler bulunmad ve her Utopia'l toplumun gz nnde yaad iin, kt ilerle bouna zaman harcamann yolu yoktur nasl olsa. Utopia'llar, yazn bahelerinde, kn birlikte yemek yedikleri byk odalarnda toplanp, satran gibi akla dayanan oyunlar oynayarak, sohbet ederek, mzik dinleyerek, diledikleri gibi vakit geirirler. Ama demin dediimiz gibi okumak, bilgilerini artrmak, kafalarn gelitirmektir balca uralar. Utopia'llarn eitim alannda en byk yenilikleri, renimlerinin belirli bir yata bitmeyip, mr boyu srdrlmesidir. amzn yeni yeni anlamaya balad bir gerei; yani eitimin alt yalarnda balayp yirmi be yana doru biten bir sre olmadn; ard hi kesilmeden lnceye dek srdn, srmesi de gerektiini, More daha o zamanlarda anlamt. te bu srekli renimi salamak amacyla, Utopia'da sabahn erken saatlerinde eitli konularda dersler ve konferanslar veren, halka ak bir eit sabah niversitesi vardr. Bu niversiteye devam etmek, ancak bilimle uraanlar iin zorunludur. Ne var ki, Utopia'llarn byk bir ounluu bilgiye susam olduklarndan, kendi zel meraklarna gre setikleri retmenlerin derslerinden yararlanrlar. Karl Kautsky'ye gre, Thomas More, bilim ve sanat sekin bir zmrenin

tekelinden kurtarp, tm halkn ortak mal yapmakla, amz sosyalizminin en nemli amalarndan birini gerekletirmiir. nk sosyalizm, yoksul emeki kitlelerin isiz kalmamas, iyi koullar altnda almas, doya doya yemesi imesi, rahat bir evde oturmas, hastayken baklmas, gelecee gven duymas deildir sadece. mrleri boyunca bir zindana kapatlrcasma kltr yoksulluuna mahkm olanlara, bilimin, sanatn, edebiyatn, mziin kaplarnn almas da sosyalizmin balca amalarndan biridir. Ve alktan len, soukta titreyen, hastane kaplarnda can veren bir insann yazgs ne denli acysa; doann gzelliinden, dnceden, iirden, mzikten haz duyamayan bir insann yazgs da o denli acdr. Utopia'llar, kusursuz bir dzen kurmakla vnp, d dnyaya kapanan insanlar deildirler. Tam tersine, baka lkelerin ynetimlerine, yasalarna, bilimlerine ve sanatlarna byk bir merak duyarlar. Dnyay grm gezmi, akl banda yabanclar, adalarnda sevinle karlayp, onlardan bilgi edinmeye can atarlar. Birinci blmn sonunda Peter Giles, bir ara Raphael Hythloday'in szn kesip, Utopia uygarlnn Avrupa uygarl dzeyine varmayacan syleyince, More'un szcln eden gemici, Utopia'nn deil bu dzeye varmak, onu oktan atn anlatr. nk Utopia'llar, Avrupallar'dan farkl olarak, yeni bulular, yeni dnceleri benimsemeye, bunlardan yararlanmaya hazrdrlar. Yararl saydklar her yenilii gelitirip, kendi lkelerinde uygulamann yollarn aramaktadrlar. "Ama bizler," der Raphael zle zle, "Kim bilir ka yzyl sonra onlarn en gzel kurumlarn benimseyebileceiz." Ta eski alarda, gemileri bir frtnada batan bir Romalyla bir Msrl Utopia'ya snmlar, lnceye dek de orada kalmlard. Utopia'llar, Roma ve Msr bilim ve sanat stne renilecek ne varsa renmilerdi bu yabanclardan. Raphael'den de ok yararlanmlard. Onun eski Yunan uygarl stne anlattklarn duyunca, More nasl Hmanistlerin almalarn heyecanla izlemise onlar da byk bir meraka kaplp bu bilgili gemiciden Yunanca dersi alabilmek iin, yalvarp yakarmlar, yneticiler de onlar desteklemiti bu konuda. Bu Utopia'l Hmanistlerin birou, olaanst bir aba gsterip, yl iinde Yunancay bir gzel renmilerdi. Raphael, Utopia'ya drdnc kez gidiinde, bir yn Yunanca kitap gtrm; bu kitaplardan binlercesini bastrp, halka dattrmt. Utopia'llar, ileride greceimiz gibi, Hristiyan dinine kar da ayrca ilgi duymular ve biroklar bu yeni dini benimsemilerdi. Uygarla bylesine deer veren, tm insanlar karde sayan, acma duygularn krletirmemek iin etini yiyecekleri hayvanlar bile kendileri kesmeyen ve kimsenin ne topranda ne malnda gz olmayan Utopia'llarn sava "hayvanca" bir i sayarak, ondan tiksinmelerine hi amamal. Utopia'llar, insanlarn kann dkmek pahasna elde edilen zaferlerde anl bir yan grmediklerinden, bunlarla vnmeyi utan verici bir davran saydklarndan, dnyann her bir yerinde hl geerli olan kahramanlk treleri, hi mi hi geerli deildir Utopia'da. Utopia'llar, kendi lkelerini ya da dost bir lkeyi savunmak iin savaa girmekten baka are kalmadysa, bu sava bedenleriyle deil, akllaryla yapmay ye tutarlar. Gerek yiitlik de budur onlarn gznde. Aslanlarn, aylarn, yaban domuzlarnn, kurtlarn, kpeklerin, yalnz bedenleriyle dvmesini bildiklerini; ama akllaryla dvebilen insanlarn, bu hayvanlardan daha gl olduunu sylerler her zaman. Para-sava ilikisini iyice kavram olan; parayla dmanlarn bir tek kez deil, birka kez alp satabileceklerini de ok iyi bilen Utopia'llar, d lkelerle ticaret yaparak kazandklar ve kendi yurtlarnda hor grp el srmedikleri gmleri, altnlar, savan pis ilerinde kullanrlar: Sava ilan edilir edilmez, dman lkenin en kalabalk yerlerine, ar ve meydanlarna, gizlice yaftalar asarak, orann kraln ve ileri gelenlerini ldrenlere, byk para dlleri vereceklerini bildirirler. Yaftalarda ad geenleri ldrmeyip de diri getirenlere, bu dllerin iki kat verilecektir. Eer dmanlar gelip Utopia'llara kendi istekleriyle teslim olurlarsa, dller onlara verilecek, canlar da balanacaktr. Utopia'llarn bu tr hileleri, dmanlar arasnda gvensizliin balamas ve herkesin herkesten kukulanmasyla sonulanr doal olarak. Dmanlar arasna anlamazlk sokmak, onlar iyice blmek amacyla, baka arelere de bavururlar. rnein Utopia'llarla savamak isteyen kraln

bir kardei ya da bir arkada, Utopia'llarca kkrtlarak, tahtta hak iddia eder; bu da bir i atmaya neden olur. Kimi zaman da bol para harcayp, iki dman lkenin birbirine girmesini, gsz dp savatan vazgemesini salarlar. Utopia'llar, yalnz kendi yurttalarn deil, dman lkelerin yurttalarn da savan aclarndan korumak isterler; nk onlarn da isteyerek savamadklarn krallarnn ve yneticilerinin azgn hrslarna kurban gittiklerini bilirler. Zaferlerin en anls, kan dklmeden elde edilen bir zaferdir Utopia'llarn gznde; ve akl sayesinde gerekleebilen bu tr zaferleri, antlar dikerek grkemli trenlerle kutlarlar. Utopia'llar, savan akl yoluyla nlenemeyeceini anlaynca, kendi yurttalarnn cann tehlikeye sokmaktansa, parayla kiralk asker tutmay yelerler. Uygarlktan yoksun, paraya dkn ve kana susam bir soy olan Zapolet'leri belirli bir crete karlk savaa srerler. Gel gelelim akln kurduu hileler gibi, kiralk askerler de ie yaramaz da, yurtlarn korumak iin savamaktan baka are kalmazsa, o zaman Utopia'llar savarlar; hem de kyasya savarlar. steksiz ya da korkak bir askerin, ordu iinde ne denli zararl olduunu, korkusunu bakalarna da alayabilecein! bildiklerinden, kadn erkek hepsi askerlik eitimi grd halde, ancak gnllleri savaa gnderirler. steyen kadn, kocasyla birlikte; isteyen yetikin ocuk babasyla birlikte savaa gider. Hem herkesin daha candan, daha korkusuz arpmas, hem de birbirini koruyabilmesi amacyla, akrabalarn ve yakn arkadalarn, sava alannda yan yana olmalar salanr. Savatan, evlilerin esiz, ocuklarn babasz, arkadalarn tek bana dnmeleri, byk bir ayp saylr. Ne var ki, Utopia'llar, canlarn dilerine takp lesiye arprlarken bile, akln her eyden ar basmas gerektiini unutmazlar. Yaptklar yeni sava aralarm son dakikaya kadar gizli tutarak, savaa iyice hazrlkl girerler. Kurduklar savunma hatlar salamdr; giydikleri zrhlar yle hafiftir ki, gereinde yzmelerini bile engellemez; pusu kurmasn da, pusudan korunmasn da ok iyi bilirler. Bavurduklar sava taktiklerinden en ilginci, zel yetitirilmi sekin bir gnll blnn, ya hile yoluyla ya da aka saldrya geerek, dman ordusunun bakomutann ldrmesi ya da tutsak almasdr. Bakomutann da, tm dmanlarnn da ldrlmeyip tutsak alnmalarn ye tutarlar; nk dman kannn bile gereksiz dklmesine gnlleri raz deildir. almak amacyla dman kentlerini yama etmezler, yakp ykmazlar; atlarnn nallaryla dman tarlalarnn inenmemesine bile zen gsterirler. Dmanlarn yendikten sonra, onlara verdikleri tek ceza, savan tm masraflarnn detilmesidir. Utopia'llarn savaa kar akl dayanan bu insanca tutumunu, din konusunu ele allarnda da aynen grrz: Bu kusursuz dzeni kuran Kral Utopus adaya ilk ayak bast srada halk, din ayrlklar yznden birbirine girmekteymi. Bu blclk de, Utopus'un aday ele geirmesini kolaylatrm. Akll Utopus'un ilk ii, bask yapmamak ve lkede ikilik yaratmamak kouluyla, her Utopia'lmn istedii dine tapmakta zgrln yasalatrmak olmu. Belki de Tanr, kullarnn ayr ayr dinlere inanmasn ister diye dnen Utopus, bu yasa sayesinde yalnz kavgalarla kinlerin ortadan kalkacan deil, dinsel duygularn daha salkl bir biimde geliebileceini ummaktaym. Bylece Utopia'da, hibiri hor grlmeyen eitli dinler vardr. Kimi gnee, kimi aya, kimi baka bir gezegene, kimi eskiden yaam, erdemiyle nl bir adama tapar. Ama Utopia'llarn byk ounluu, dnyay yaratan tek bir Tanr'ya inanr. "Baba" ya da "Mithra" adn verdikleri bu tek Tanr, Utopia'llarn gznde doayla zdeleir ve dnyaya egemendir. Aklla dini hibir zaman birbirinden ayrmayan Utopia'llarn, falclk yapp gelecei nceden sezmek ya da yldzlarn etkisine inanmak trnden bo inanlar yoktur. More'u rnek alp Gne lkesi'ni yazan Campanella gibi aydn kiiler bile o ada astrolojiye, yani yldz falna inanrken, bu eit uydurmalar gln bulur Utopia'llar. Onlarn asl inandklar g, her eyin ba bildikleri Yce Doadr. Doayla akl ayn ey saydklarna gre, doada akln zemeyecei gizler olamaz. Utopia'llar iin erdem, doaya uyan bir yaantdan baka bir ey deildir. Bylece onlar, erdemli olmann tek yolu doaya gre yaamak ve dnmektir derken, akla gre yaamak ve dnmek

gerektiini sylemektedirler aslnda. Akl ise, ta eskiden kurulmu herhangi bir dinin retisine, sonsuzlua dein, kr krne bal kalamaz. te bu yzdendir ki More, Kutsal Kitabn dnda her eit bilgiye srt eviren adalarn "lgn" sayar; putlara tapanlarn dncelerinden Hristiyanlar'n da ok ey renebileceklerine inanr. Katoliklik uruna len Thomas More, can isteseydi, Utopia'llar Hristiyan, hatta kendi gibi koyu Katolik yapabilirdi. Chambers'e gre, bunu yapmamakla zel bir ama gdyordu: Avrupa'nn szde uygar Hristiyan lkeleri, hem siyasal ve ekonomik adan, hem de dnce ve din asndan tam bir kargaa iindeyken, Hristiyan bile olmayan Utopia'llarn yalnz akla gvenerek, dzenli bir toplum, tam bir dnce zgrl ve dinsel hogr iinde yaadklarn anlatp, adalarna bir ders vermek istiyordu. Ne var ki, Raphael Hythloday adaya geldikten sonra, birok Utopia'l Hristiyanl benimser. Onlar, yeni dncelere her zaman ak olduklar gibi, yeni dinlere de her zaman ak olduklarndan, Raphael'in Hazreti sa'nn retisi stne anlattklarn byk bir merakla dinlerler. Bu dine ayrca hayranlk duymalarnn balca nedeni, ilk Hristiyanlar arasnda tm maln mlkn ortak olmas ve gerekten Hristiyan kalan, Hristiyanl btn yaamda uygulayan topluluklarda, yani manastrlarda bu tutumun hl srp gitmesidir. Utopia'da dinin en ilgin yan, adann en eski yasalarndan biri olan "kimse dininden tr ktlenemez" yasasnn tam anlamyla uygulanmasdr. Herkes, inand din uruna, barsever yntemlerle propaganda yapmakta zgrdr. Ama baka bir dinden olanlara bask yapmaya ya da kfretmeye kalkanlar, kyasya cezalandrlp, Utopia'dan ya srlr ya da kle durumuna der. nk Utopia'llara gre, bir insann kendi dinsel inanlarn bakalarna zorla benimsetmeye yeltenmesi, irkin bir zorbalktan baka bir ey deildir. stelik en doru din, er ge kendiliinden teki dinlere stn kaca iin, zorbalk edenler, lkede yanl bir dinin yerlemesi tehlikesini, candan benimsemitir. Ama bunlardan biri, vaftiz edilir edilmez, baka dinlere atp tutmaya balayp, Hristiyan olmayanlar doru cehenneme gndermeye kalknca, halk arasnda blclk yapmakla sulanarak srgn edilmitir. More'un manastr yaantsna ayrca hayranlk duymasnn, hatta yaamn ele alrken sylediimiz gibi, genliinde bir manastra ekilmeyi bile dnmesinin balca nedenlerinden biri, orada para kavramnn yeri olmay, her eyin ortaklaa bllmesiydi. Ne var ki, Utopia'da manastr bulunmad iin, adann dinibtn kiileri, dnyayla ilikilerini kesip yalnzca dua ederek, aylak bir yaam srmezler. Tam tersine, teki Utopia'llardan daha ok, hatta klelerden bile daha ok alrlar. Can ekien hastalara bakmak, bataklklar kurutmak gibi, bakalarna en g gelen, en tehlikeli, en ar ileri stlerine alrlar. Bylece toplum, herkesten fazla bu dinibtn kiilerin hayrn grr. Onaltnc yzyl Avrupa'snda, halkn srtndan geinip evrelerine bo inanlar alamaktan baka hibir i grmeyen asalak din adamlar akln alamayaca kadar ok saydayken; Utopia'nn her kentinde ancak on rahip ve tm adada ancak bir tek Barahip vardr. Katolik Kilisesi'nin ba olan Papa'nn egemenliine halel gelmesin diye lm gze alan Saint Thomas More, deil kendi ann, bugnn Katoliklerinin bile yreine inecek yenilik getirir rahiplik mesleine: Birincisi, tm yneticiler gibi rahiplerin de halkn gizli oylaryla seilmesi; ikincisi, rahiplere evlenmek hakk tannmas; ncs de, dul ve yal kadnlarn da rahiplie seilebilmesidir. Kadn erkek eitliine inanan More, neden sadece dul ve yal kadnlara bu hakk tandn aklamaz ama, ocuklarn yetitirmek sorumluluundan kurtulmu kadnlar rahiplik grevine daha uygun bulmas doaldr bize kalrsa. ok sk elemelerden getikten sonra seildikleri iin, kutsal kiiler saylan bu rahipler devletin ynetim ilerine katlmazlar. Ancak ocuklarn ve genlerin eitiminde onlarn erdeminden ve bilgisinden yararlanlr. Sava knca da, her kentten yedi rahip orduya katlr. Sava alannda grevleri, atmann bir an nce bitmesi iin dua etmek ve fazla kan dklmesini engellemektir. More'un anlattna gre, Utopia'l rahiplerin bu davran, "onlara yle bir ycelik kazandrm ve btn uluslarn gznde ylesine bytmtr ki, ok kez hem kendi yurttalarn dmanlarn, hem de dmanlarn kendi yurttalarnn azgnlna kar korumulardr."

Tanr'nn hibir canl varln kannn dklmesinden holanmayacana inanan Utopia'llar, dinsel trenlerinde hayvan kurban etmezler. Belirli bir dine bal olanlar, kendi evlerinde, aileleri arasnda, o dine zel olarak tapabilirler. Ama ortaklaa paylatklar tapnaklarda, durum deiir. Kandillerle, mumlarla aydnlanan; gzel kokulu buhurlarn, gnlklerin yakld; alglarn alnd, ilahilerin okunduu bu tapnaklara beyazlar giyinip gelinir. Herkes tanrsn diledii biimde tasarlamakta zgr kalsn diye, tapnaklarda resimler, heykeller yoktur. Dnyann tm uluslarndan ayrlarak, Utopia'llar, dinin blc yanlar stnde deil, birletirici yanlar stnde dururlar. Her dinin ortak amac, tanrsal bir varl yceltmek olduuna gre, Utopia tapnaklarnda, ancak bu tanrsal varla duyulan sevgi dile getirilir; bylece deiik dinlerden insanlar birletirilir. Trenin sonunda, kiisel dini ne olursa olsun, herkesin katlabilecei ortak bir dua okuyup, bylesine mutlu bir toplumda yaayabildikleri iin Tanr'ya kredilir. Ve Utopia'llar gelecein olaslklarna her zaman ak olduklarndan, eer kendi toplumlarndan daha mutlusu varsa, Tanr'nn bu konuda onlara yol gstermesini de dilerler. Ada halkn din asndan birletiren tek inan, yalnz bu ortak dua deildir. Utopia'llarn tm, beden ldkten sonra ruhun yaayacana inanr. Onlar amzn sosyalistlerinden ayran zelliklerden biri de bu inantr. Utopia'llar, ruhun bedenle birlikte leceini sananlar, insan hayvan dzeyine indirmi saydklar iin, bylelerine yneticilik grevi vermezler. Ama gene de hogrl davranp cezalandrmazlar da onlar; grlerinden vazgemeye de zorlamazlar. kiyzlln her eidinden tiksinen Utopia'llar, bir kiinin korkudan dndklerini gizlemek zorunda kalmasn; inanmad halde inanr grnmesini istemezler. Hatta ellerinden geldii kadar olumlu davranp, gnn birinde yola gelir umuduyla, ruhun lmszlne inanmayanlarn, rahiplerle ve bilge kiilerle zgrce tartmasn doru bulurlar. Ruhlarn yaayacana gvendiklerinden, ou Utopia'llarda lm korkusu yoktur. Varlna inandklar teki dnyaya, sevin ve umut iinde gerler. Bir yakn ld diye, hi kimse alayp szlanmaz. lenin cenazesi, gle oynaya, neeli arklarla kaldrlr. Utopia'llar, ancak lmden korkanlar iin yas tutarlar. Ancak byleleri sessizlik ve gzyalar iinde topraa verilir. R.W. Chambers'e baklacak olursa, Utopia'da din her eyden nemlidir; adann tm dzeni dinsel coku stne kuruludur. nsanlarn kt tutkularn, agzllklerini, ancak Tanr'ya ve ruhun lmszlne duyduklar inan engellemektedir. Ne var ki, biz bu gre katlamyoruz; nk insan yaamnda n planda gelen bir konuda, yani mutluluk konusunda, More'un tutumu, hangi dinden olurlarsa olsunlar, dinibtn kiilerin tutumuna kesinlikle ters dmektedir: Hristiyanlkta da, tek bir Tanr'ya inanan teki dinlerde de, gerek mutluluk ancak teki dnyadan umulduu iin, yeryznde mutlu olmak hi de nemli deildir. Hatta yeryznde ne denli mutsuz olursanz, gkyznde o denli mutlu olmanz beklenir. Utopia'llara gelince, onlar, Tanr'ya da, ruhun lmszlne de inanmasna inanrlar ama, mutluluu bu dnyada ve hemen isterler. More'a gre, Tanr bizi bu dnyada da mutlu olmak zere yaratmtr. Ve More, Utopia'da balca amacn mutlulua erimek olduunu, hibir kukuya yer brakmadan, ak seik syler: Utopia'llar, "gerek insann ruhunda ve bedeninde, gerek d dnyada, onlar mutlu edebilecek eyleri ararlar." "Asl tarttklar sorun insan mutluluunun... koullarn aramaktr." Hatta More, daha da ileri giderek, Utopia'llarn gznde haz, "insan mutluluunun tm olmasa bile, bellibal paralarndan biridir," der. Hem toplumsal, hem kiisel mutlulua varmak isteyen Utopia'llar, geri erdemlidirler ama; yalnz Priten'lerde deil, dinlerine ayrca bal ou kiilerde grlen ask suratl ve hain erdemlerden saknrlar. Kiiliini anlatrken sylediimiz gibi, More, bedenin isteklerini engellemek amacyla, srtna kldan gmlekler giyer, zaman zaman uzun orular tutar, tahtalarda yatp bann altna yastk yerine bir odun paras koyarm. Ama bu tr kayglar yoktur Utopia'llarn. "Ho yaamak, dnyann tadn karmak" iyi bir eydir; iyi olduu iin de, bunu "hem kendimiz iin, hem bakalar iin isteyebiliriz, istemeliyiz de" diye dnrler. Utopia'llara gre doa, insanlar yaamn "sevinli sofrasna ortaka oturmaya arr; ve "en soylu, en insanca erdem,

bakalarnn aclarn dindirmek, onlara umut ve yaama sevinci vermek, dnyann tadna varmalarn salamaktr." O zaman, "bakalarna ettiimiz iyilii, kendimize niin etmeyelim? Tabiata aykr gitmek deil mi bu?" diye sorar Utopia'llar. Bedenimiz doann bir paras olduuna, gerek bilgeliin de doayla, dolaysyla aklla uyumlu yaamadan geldiine inandklar iin, bedene kar kmay, doaya nankrlk sayarlar; nk "keyif dedikleri ey, insann doal bir tat ald her ruh ve beden halidir." Tm Rnesans insanlar gibi, onlar da, "beden gzelliini, eviklii, grbzl, yaradln en ho, en mutlu bir armaan sayarak, seve seve gelitirirler." Keyif iinde yiyebilmek iin ellerinden geleni yaparlar. Akam yemeklerinde her zaman mzik vardr. Toplandklar oda gzel koksun diye, buhurlar yakarlar. eitli erezler, tatllar, meyveler sofradan eksik deildir. Ancak Utopia'llar, beden hazlarna ar bir dknlk duymaktan zenle korurlar kendilerini; nk bu tr hazlarda ly karmak, kt sonular verebilir, insann mutluluunu engelleyebilir er ge. Haz duymak uruna kendine zarar vermekten kanmak gerektii gibi, deil yalnz baka insanlara, hayvanlara bile zarar vermekten kanmak gerektiine inanr Utopia'llar. te bu yzden, on altnc yzyln ve daha sonraki alarn balca sporu ve elencesi olan avdan tiksinirler. Kan dkmemek iin kasaplk iini klelere brakan Utopia'llar, avcl kasaplktan daha aa bir i sayarlar. nk kasaplk eden, hayvanlar belirli bir yarar iin ldrr; avc ise, srf haz duymak iin yapar bu pis ii. Mutluluu, hazz ve erdemi birbirinden hi ayrmayan; ama ancak erdemli bazlardan yana olan Utopia'llar iin, en deerli hazlar, bedenle ilgisi olmayanlardr. rnein mzik dinlerken duyulan haz; zgrce dnp, dnce yeteneini sonuna dein gelitirebilme hazz; doaya ve akla uyarak erdemle yaamann hazz; ve bencillikten tmyle arnp bakalarnn mutluluu uruna srasnda kendi mutluluundan vazgeebilmenin verdii haz, bedenin duyabilecei bazlardan kat kat stndr onlarn gznde. Thomas More, kitabn Utopia'nn bir vgsyle bitirir: Gerek "commonwealth", yani halkn refahn salayan devlet biimi, ancak Utopia'da bulunur. Utopia'dan baka yeryyznn hibir yerinde, ne bylesine erdemli insanlar, ne de bylesine kusursuz bir toplum vardr. Bunun tek nedeni de zel mlkiyetin yasaklanmas, her eyin ortaklaa paylalmasdr. teki lkelerde, szde halkn yararna sylevler veren yneticiler, aslnda kendi karlarndan baka bir ey dnmezler. Ynetilenlere gelince, ulusal servet eitlikle bllmedii iin, ne denli bolluk olursa olsun, kendi geleceklerini gvence altna alamazlar, er ge alktan leceklerini bilirler. Bu yzden de teki yurttalar deil, kendilerini dnmek zorunda kalrlar. Oysa Utopia'da, hi kimsenin paras, topra, mal yoktur ama; geim derdi de yoktur. Yalanp alamaz hale gelince nasl yaayabileceini dnmeden, oluunun ocuunun geleceine gvenerek, ancak orada mutlu olabilir insanlar. Utopia dzeni, yalnz yoksullarn deil, zenginlerin de yararnadr aslnda; nk bu mutlu dzende onlar da mutlu olurlar, korkularndan, kayglarndan, "altn uvallarnda boulmaktan" kurtulurlar. More, Raphael Hythloday'e bunlar sylettikten sonra, kendi andaki Avrupa'nn durumunu bir kez daha kyasya yerer: Sosyal adalet diye bir ey yoktur Avrupa'da. Soylu geinen ve metelik etmeyen birtakm aylak, toplumu asl ayakta tutanlarn, yani yoksulluk iinde srnen, sonunda alktan len iftilerle iilerin srtndan geinmektedirler. Avrupa'da devlet denilen ey, zenginlerin yoksullar ldresiye smrmek iin dzenledikleri bir "suikast'tan" baka bir ey deildir. Yaplan tm bu hakszlklarn, ekilen tm bu aclarn temelinde de para hrs vardr. "Para ortadan kalknca, nice aclarn kayna kurumu, nice cinayetlerin kkleri sklm olmuyor mu?" diye sorar Raphael Hythloday. Utopia'nn ikinci blmnde, birinci blmden farkl olarak diyalog yoktur. Raphael Hythloday anlatr, More ile arkadalar da dinlerler. Utopia'dan gelen gemici szlerini bitirdikten sonra, More, kitabnn bana ekledii mektuplarda da grdmz akaclyla, kendi kafasnn rn olan bu kusursuz devleti szde beenmediini bildirir: Raphael konua konua yorgun dt iin, onunla bir tartmaya girmek istememitir. Ama Utopia'nn birok kurumlarna da akl pek ermemitir dorusu. Hele bu toplumun temel dncesine, yani var you

paylaarak parasz pulsuz yaamaya kalkmalarna, hi mi hi akl ermemitir. nk bir devletin tm soyluluu, tm grkemi ve an erefi, ancak ve ancak paraya dayanmaktadr. Bunu da bilmeyen yoktur. More'un sosyalist bir dzen nermesinin yolu olmadn ille de kantlamak isteyenler, sanki More gibi bir insann bir devletin onurunu ve yceliini ancak o devletin elindeki parann ok ya da az olmasna gre deerlendirmesi olasym gibi, yazarn bu trden alayc tmcelerine drt elle sarlmakta bir saknca grmediler. Oysa More, para hayranlyla bylece alay ettikten sonra, zlemini dile getiren arbal bir tmceyle bitirir kitabn: "unu da saklamayacam ki, Utopia devletinin birok zelliklerini bizim kentlerimizde grmeyi isterdim: Bir umuttan ok bir dilektir bu."

PLATON'UN DEVLET LE MORE'UN UTOPIA'SI Thomas More'un Utopia'y yazarken Platon'un Devlet'inin byk apta etkisinde kaldn sananlar oktur. Oysa More, ancak kusursuz bir devlet tasarlamak dncesini almtr Platon'dan. Platon'un verdii rnei, ierik asndan deil, ancak biim asndan benimseyerek (kadnlarla erkeklerin birlikte savaa gitmeleri gibi bir iki ayrnt dnda) Platon'un devletine hi benzemeyen bambaka bir devlet kavram yaratmtr. Platon'da da More'da da mal mlk ortakl olduunu ileri srenler, More'da bu ortakln tm toplumu kapsadn, Platon'da ise ancak savalar ve bekiler snfna zg olduunu unutmaktadrlar. Platon ile More arasnda balca ayrmlardan biri de budur ite: Platon'un devletinde snfl bir toplum, More'unkinde ise snfsz bir toplum vardr. Platon, "Hibir ey kimsenin z mal olamayacak, her ey herkesin mal olacak" derken, tm yurttalar deil, lkeyi yneten sekin kiileri dnr ancak. Bu dncesinin temelinde de, ekonomik bir kayg deil, yani almayanlarn alanlar smrmelerini engellemek kaygs deil, ahlaki bir kayg vardr. Devleti koruyan bekilerin erdemli olmalar gerektiine gre, onlar para hrsndan, mal mlk edinme hrsndan korumann tek yolu budur: "Gm ve altna gelince, diyeceiz ki onlara: lerinde Tanr'nn koyduu altn, gm saklayanlarn, insanlarn verecei altnda ve gmte gz olmaz... ehirde yaayanlar arasnda yalnz onlar iin altna, gme dokunmak, onu kullanmak, altn ya da gm kupalardan imek yasaktr. Bylece hem kendilerini, hem de devleti korumu olacaklardr." Platon, More'un candan inand demokrasiye inanmaz. Platon'a gre, demokrasi, "Grnte dzenlerin en gzelidir. Trl renklere boyanm bir kaftan gibi... Bu devlet de gze ho gelebilir... Birokkimseler de, en gzel devlet budur diyebilirler...Ama bu devlette bir dzen arayp bulabilirsen, ne mutlu sana." Platon'a baklacak olursa, demokrasinin, er ge dzenlerin en kts olan zorbala dnmesi de engellenemez: "Demokrasi, alabildiine hrriyet iip sarho olur... Bu doymak bilmeyen, baka deerleri kmseyen hrriyet istei, demokrasinin deimesine ve zorbalk yolunu tutmasna sebep olur." Demokrasiye inanmayan Platon, doal olarak insanlarn eitliine de inanmaz. Utopia'nn snfsz bir toplum olmasna karlk, Platon'un Devlet'inde snf vardr: "Ynetenler, savaanlar ve para kazananlar." Ynetenlerle savaanlar, birbirleriyle kenetlenmi ayrcalkl bir oligari oluturur. Geri bu sekin aznlk, paraya el srmeyi hor grecek kadar erdemlidir ama, topra ekip bierek ya da el emei gerektiren ilerde alarak para kazanan byk ounluun srtndan geinmektedir aslnda. Platon, bu aznln beden ve ruh eitimini, neleri okuyup neleri okuyamayacaklarn, mzik olarak neleri dinleyip neleri dinlemeyeceklerini, savamaya nasl hazrlanacaklarn, hangi kadnlarla ve ne gibi yntemler uygulayarak evleneceklerini uzun uzun anlatr. Gel gelelim, "para kazananlar" diye geitirdii geni emeki kitleler konusunda hibir ey sylemez. Bunlarn nasl yaadklarn, ne yiyip ne itiklerini, hangi koullar altnda altklarn, ne gibi duygular ve dnceleri olduunu hi bilemeyiz. lkede ounluu oluturan bu yurttalar, sanki sz edilmeye demez birer

eyadr; alp para kazanmaktan ve erdemli filozoflarca ynetildiklerine gre bu kk aznln egemen olduu dzene uyarak, aklsz bir sr gibi gdlmekten baka yapacaklar bir ey yoktur. More'un Utopia'snda deer bakmndan her insan eittir. Oysa Platon'un Devlet'inde "sekin yurttalar" ve "sekin olmayan yurttalar" vardr. Sekin olmak ya da olmamak, bir insann yeteneklerine gre llmez. Soylu bir babann olu doutan soylu sayld gibi, sekin bir yurttan olu da doutan sekin saylr; daha bebekken bile belirli ayrcalklardan yararlanr: "Bir kurul en sekin yurttalarn ocuklarn bir yuvaya yerletirir, onlar ehrin belli bir semtinde oturacak bakc kadnlara emanet eder. Sekin olmayan yurttalarn ve daha bakalarnn doutan bir eksiklii olan ocuklarna da gzden uzak, uygun bir yerde baklr." Platon'un silahn brakan ya da korkaka davranan savalar, ii ya da ifti yapma nerisi, srf para kazanmak asndan deerli bildii emeki snf, yani bir lkedeki insanlarn byk ounluunu nasl hor grdn, klelerden nasl farksz saydnn en belirgin kantdr. Korkaka davranrsa ii ya da ifti yaplarak cezalandrlan bu sava snf ve sava konusunda, Devlet ile Utopia arasnda ne denli byk bir uurumun aldn sylemeye gerek bile yok. Lewis Munford'un dedii gibi, Platon'un tasarlad rejimin anayasas da, gnlk yaantsndaki disiplin de, bir tek amaca ynelir: Savamaya hazr olmak" Platon'un dledii toplumda, sava onur krc bir ura olmaktan yle uzaktr ki, bu toplumun en st snfnda yer alan en sekin kiiler, her eyden nce sava olmak iin zenle eitilmektedirler. Oysa More'un gznde sava ylesine "hayvanca" bir itir ki, Utopia'llar bu pislie karmamak iin, kiralk asker tutmay yelerler; ancak baka are kalmaynca, kendileri de katlrlar savaa. Aile ve evlilik konusunda da, Devlet ile Utopia arasnda hibir benzerlik yoktur. Utopia'da aile toplumun temelidir. Her erkek ve kadn, zgrlk iinde birbirlerini seerek evlenirler ve birlikte bytrler ocuklarn. Oysa Platon'da kadnlar da, doar domaz devlete teslim edilen ocuklar da, ortaklaadr: "Bekilerimizin kadnlar hepsinin arasnda ortak olacak, hibiri hibir erkekle ayr oturmayacak. ocuklar da ortak olacak. Baba olunu, oul babasn bilmeyecek." Platon'un devletinde sevgi gibi duygularn hi mi hi yeri yoktur. nsanlar "sr" sayldklar iin, bir haradaki atlar gibi iftletirilir: "Her iki cinsin de en iyilerinin en fazla, en ktlerinin de en az iftlemesi gerekir. Ayrca en ktlerinin deil, en iyilerinin ocuklarn bytmeliyiz ki, srnn cinsi bozulmasn." Kimin kiminle iftleecei yneticilerce nceden saptanr. Ama bu szm ona evlilikler honutsuzluk uyandrmasn diye, sanki her ey kadere balym gibi, hileli kuralar ekilir: "Evlenecekleri, kurnazca tertiplenmi kuralarda semeli. Bylece cinsleri iyi olmad iin seilmeyen mutsuz yurttalar, devlet adamlarna deil, kaderlerine kskn olurlar." Thomas More, Utopia'llarn mutluluunu ister ve bu mutluluun gerekleebileceine bizi de inandrr. Platon'a baklacak olursa, onun da amac mutluluktur: "Biz devletimizi, btn topluma mutluluk salasn diye kuruyoruz. Yoksa bir snf tekinden mutlu olsun diye deil." Ne var ki, byle bir toplumda mutluluk sz konusu olamaz; nk Platon'un devleti, More'un toplumsal ve ekonomik adan tam bir eitlik salayan dzeninin tersine, tmyle totaliter, hatta birok eletirmenlere gre faist bir dzeni nermektedir. Evlilik konusunda verdiimiz bilgi bile, bu devleti ynetenlerin, insanlara kar ne denli kat, ne denli acmasz olduklarn kantlar. Platon, "doruluu" uzun uzun ver, "erilii" kyasya sular. Derken anlalmaz elikilere derek, o doruluktan yana yneticilerine, gerektii zaman hi ekinmeden yalana dzene bavurmalarn salk verir: "Devlet adamlarmz ynettikleri insanlarn yararna, yalana ve dzene bavurabilirler... Bu tr yalanlar da birer ila gibi yararl sayarlar." Bylece, topyalarn tarihini yazan nl Amerikal eletirmen Lewis Munford'un dedii gibi, hi kimse bakaldrmasn diye, bu erdemli yneticiler "Platonik bir Pentagon iinde bir C1A olutururlar aslnda. Bu acmasz dzen, Utopia'da olduu gibi, bedenleri gsz olanlar sala kavuturacana, lme brakr. Kt bildii kiileri yok etmenin aresini de bulur: Hekimler, "bedenleri ve ileri doutan iyi olanlara bakacak, iyi

olmayanlar, bedenleri bozuk olanlar, hekimler brakacak lsn. leri kt olanlara gelince, onlar da yarglar ldrecek... Bu, kt olanlar iin de, devlet iin de en iyi yol." Platon'un kurduu dzende, salksz bedenlerin glenmesi ya da ahlak bozuk olanlarn adam edilmeleri ngrlmedii gibi, gene Utopia'daki durumun tam tersine, insanlarn kafa asndan gelimelerine, ya da ok yanl olmalarna da meydan verilmez. "Bizde her insan tek i grecei iin, iki ya da ok ynl olamaz" denilir. Utopia'llar d lkelerden gelebilecek her eit yenilie akken, Platon'un devletini ynetenler, kaskat bir tutuculuk iindedirler. Bekiler, ne beden, ne de kafa eitiminde, kurulmu dzene aykr hibir yenilie meydan vermeyeceklerdir. te Platon'un dledii bu bask dzeninin en korkun yanlarndan biri de, genellikle sanata, zellikle iire kar tutumunda belirir. Platon'a gre airler doru drst konumazlar; masallarnda eri insanlarn mutlu, doru insanlarn mutsuz olduunu sylerler; tanrlarn srasnda erdemsiz davrandklarn anlatarak, yalanlar uydururlar; onlar dinleyenlerin ahlak bozulur. Onun iin Platon, iirin yceliini iyice bilmekle beraber, airleri devletinden kap dar eder: "Her kla girmesini, her eyi ustaca taklit etmesini bilen bir adam, bizim topluma gelip de iirlerini halkn nnde sylemek isterse, bu kutsal, bu esiz, bu tadna doyulmaz airin nnde sayg ile eilir, deriz ki: Bizim lkemizde senin cinsinden insanlar yok, olmas da yasak. Bylece bana kokular srer, elenkler kor, onu baka bir lkeye yollarz."

UTOPIA'NIN GNMZDE DEERLENDRLMES Sir Thomas More, Sokrates'e benzetilmek onurunu kazanan ender kiilerden biridir. More'un yaamn anlatan adalarndan Nicholas Harpsfield, onu "bizim yeni ve soylu Hristiyan Sokrates'imiz" diye anar. lmnden yl sonra, Bapiskopos Reginald Pole, More'u Sokrates'e benzetir. Erasmus stne bir kitap yazan J.A.K. Thomson, kiilii ve alnyazs asndan, More'un Sokrates'i andrdn syler. amzn yazarlar da bu iki adamn benzerlii stnde dururlar. Ne var ki, Sokrates'in lm, yaamn btnleyen, kiiliine de daha zl bir anlam veren bir lmd. Thomas More'un lm iin de ayn eyi syleyebilir miyiz acaba? Geri More da kendi vicdan zgrl uruna, yanl bildii bir eyin doru olduunu sylemek zorunda kalmamak iin can verdi. Sekizinci Henry'ye boyun eip, inanmad bir eye yemin etmeye katlansa, gzmzden decekti kukusuz. Ne var ki, More ile Sokrates'in davranlar birbirine benzedii halde inanlar arasnda bir benzerlik olduu pek sylenemez. Sokrates ileriye ynelen bir tutum iinde, More ise gemie ynelen bir tutum iinde ld. Belki Sekizinci Henry'nin Roma'dan kopmak istemesinin gerek nedeni, can istedii kadnla evlenmek; zellikle zengin manastrlarn malna mlkne ve verimli topraklarna el koymakt. Ne var ki More, Reformasyonun olumlu bir yan da olduunu gremedi; Papaln basksndan kurtulmu, bamsz ve ulusal bir ngiliz Kilisesinin kurulmasnn, giderek laiklie yol aan seklarizmin bir balangc saylmas gerektiini anlayamad. Biroklar, More'un benliinde eskiyle yeni arasnda, Rnesans'n Hmanizmiyle ortaan dinsel banazl arasnda, akllara smaz bir eliki; bilgisiyle dini, kafasyla duygular arasnda bir atma; Utopia'da ileri srlen grlerle z kiilii arasnda bir aykrlk grrler. Thomas More, Elisabeth Wordsworth'n deyimiyle bir eliki yn acayip bir ilerici-gerici olur onlarn gznde. More'a kar bu tutumu benimseyenlerin banda gelen Sidney Lee, More'un Utopia'da ileri srd kuramlarla gnlk yaantsnn birbirini tutmadn syler: "Utopia'da dnce zgrlnn ve hogrnn bir savunucusu olan More, din alannda bo inanlarn ve aklla hi uyumayan bir otoritenin srmesi uruna kendini feda etmitir." More yalnz kitabnda ilericidir; siyasal yaantsnda hep tutucu kalmtr. Monarinin halk zorbaca ynetmesine kar,

snf ayrlklarndan doan hakszlklara kar kmamtr; yoksulluklar nlemek bir aba gstermemitir. Sidney Lee'nin More konusunda syledii son sz udur: "Utopia'da grdmz yepyeni ve devrimci lky srf hayal gcyle tasarlayan adamn, insanlarn kafasn zincirleyen, onlar dnce zgrlnden yoksun eden khne inanlarn kurban olarak daraacnda can vermesi, tarihin insan artan akalarndan biridir. Sir Thomas More'un yaam, ortaya konmas kolay, ama zmlenmesi ok g bir bilmecedir." Kimi Protestan tarihiler, More'un, bir Katolik olarak kendine tand vicdan zgrln, Protestanlara da tanmaya hibir zaman yanamadn; Katolik Kilisesinin retilerinden sapanlara eziyet ettiini, bylelerini krbalattn, hatta yanarak lmek cezasna arptrdn sylerler. Utopia'da yzde yz hogrden yana olan More'un kendi kiisel yaantsnda, Tanr'ya inanlar ne denli candan olursa olsun, Katoliklie bakaldranlar kfir sayd, onlarla mr boyunca urat dorudur. Mezar iin hazrlad yaztta, kendini "hrszlarn, katillerin ve kfirlerin dman" olarak tantr. Dinle ilgili polemiklerinde, o ada geerli olan kfrlere bavurarak, dinsel reformu tutanlar, "veba salgn gibi" yaylmakla, "domuzlar", "cehennem kpekleri", "ey tana ho grnmek iin oynayan maymunlar" olmakla sulad. Ama dmanlnda ne denli ileri giderse gitsin, bylelerini ikence ve lmle cezalandrd yalandr. lmnden iki yl nce, tutumunu savunmak amacyla yazd Apology'de, Katoliklie bakaldranlarn kendilerinden deil, iledikleri gnahtan nefret ettiini; onlarn gnahlarn yok edip, kiiliklerini kurtarmak istediini aklar. Bunlardan ancak bir tanesinin, o da kilisede kadnlara ok irkin bir biimde sarkntlk ettii iin, dvlmesini emretmitir. Bunun dnda, bylelerine eziyet etmemitir hibir zaman. Kfir saylanlar, zel kilise mahkemelerinde rahipler yarglad ve bayarg olarak More'un bu din mahkemeleriyle ilikisi bulunmad iin, bunlardan hibirini lm cezasna arptrmayaca da ortadadr. Erasmus, More'u bu adan savunan bir mektu bunda, arkada grev banda kald srece Londra'da hi kimsenin yaklarak lmediini syler. More'un dinsel reform isteyenlere acmasz davrand sylentileri, ldrlmesine ok zlen halk yanltmak amacyla saray evrelerince uydurulmu olsa gerek. Eer, More, Reformasyondan yana olanlara gerekten hakszlk etseydi, lmnden elli yl kadar sonra Protestan seyirciler nnde oynanan Sir Thomas More oyununda, bir halk kahraman olarak bylesine yceltilmesinin yolu yoktu elbette. ngiltere'de Reformasyon dnemini inceleyen kimi Protestan tarihiler, kolay bir varsayma snarak, Utopia'da ileri srlen grlerle More'un kiisel yaants arasndaki elikileri, onun zamanla deimesiyle aklarlar. rnein Froude'a gre, More genliinde zgr dnceli bir dnrken yalannca acmasz bir yobaz olmutur; Lindsay'e gre, yalannca, genliinin soylu cokularna srt evirmitir; Burnet'e gre, Utopia'da dinsel alanda hogry savunmu, ama daha sonralar tamamyla deiip fkeli papazlarn elinde oyuncak olmutur. More'u derinliine inceleyen ve bu aratrmamzn da balca kaynaklarndan olan, ikisi Marxist, biri de tutucu saylabilecek eletirmene, yani A.L. Morton, Karl Kautsky ve R.W. Chambers'e baklacak olursa, Utopia ile More'un kiisel yaants arasnda bir eliki yoktur. Karl Kautsky'ye gre, dinine tm varlyla bal olan ve insanla duyduu sevginin ancak din yoluyla aa vurulabilecei bir ada yaayan More, Katoliklik uruna lmt ama, bu ortaa Katoliklii gnmzn Katolikliinden farklyd birok alardan. imdi Katoliklik deyince, banazlk, papazlara kr krne boyun eme, toplumsal ilerde gerici bir tutum, Cizvitlerin entrikalar akla gelir. Oysa halka bal olan ortaa Katolikliinde, bunlardan hibirinin izi grlmezdi ve More, artk yok olan bu tr Katolikliin son temsilcilerinden biriydi. "kiyzllk ve entrikayla ilgisi bulunmayan bir insand; szcn en gerek anlamnda bir insand." More'un yaad srada Papalk gcn yitirmiti. ngiliz halk stnde egemenlii ve dolaysyla smrs azalmt. ngiliz din adamlar, ilerine gelmeyince, kilise vergilerini Roma'ya demeye yanamyorlar; manastrlar ve dinsel kurumlar, yoksullara yardm ediyordu. ngiltere'nin ekilir topraklarnn te biri kilisenin malyd ve bu topraklarda alanlar, teki toprak sahiplerinin buyruu altnda alanlar kadar ezilmiyorlard. Bylece

More, "yaad ada ngiltere'nin ekonomik durumunu gz nnde tutarak, krsal kesimde alanlarn bsbtn yoksullamalarn ve smrlmelerini engellemek iin, Reformasyona kar kt." More'un yaamnn sonuna doru yazd dinle ilgili kimi polemiklerinde, Utopia'daki grlerine kart banazca dnceler ileri srdn de kabul etmek zorunda kalan Kautsky, bu aklamasndan sonra, More'un Reformasyona kar tutumunun asl nedeninin lkede ikilik ve kargaalk kaca korkusu olduu sonucuna varr. Karl Kautsky'ye gre, on altnc yzylda sosyalizmin iki byk ncs Thomas More ile 1525'te tpk More gibi ba kesilerek ldrlen Thomas Mnzer'di. Ne var ki, amalar ve alnyazlar e olduu ve ikisi de Hristiyanla tutkulu bir inan duyduklar halde, bu iki adam bambaka yollar setiler kendilerine. Thomas More, Papala ballndan tr ldrld. Oysa Almanya'da dinsel reformun nclerinden biri ve bir eylem adam olan Mnzer, Papala kar kmakla kalmad; kylleri ve yoksullar rgtleyip ayaklanmalarn da salad ve bu yzden lm cezasna arptrld. More'un Confutation of Tyndale's Answer (Tyndale'in Verdii Cevabn Yanl Olduunun Kantlanmas) (1532) adl polemik yazsnda, Utopia'da ngrlen sosyalizmin gerekleebilmesi amacyla ayaklanan Mnzer yandalarna kyasya atmas, her ne kadar garip bir tutarszlk rnei grnse de, buna amamal aslnda. nk More, bir lkede devlet otoritesinin sarslmasn, halkn yneticilere bakaldrmasn ok tehlikeli sayyordu. Geri More, zorbalktan nefret ediyor; bir kraln Tanr'nn yeryzndeki temsilcisi ve kutsal bir varlk olduuna inanmyordu. Ama monari gene de vazgeilmez bir kurumdu onun gznde. Bir kral halka zarar verirse, uyruklar onu tahttan indirebilirlerdi, yeter ki yerine daha iyisini koyabilsinler. Epigrams'larnda sorar: "yi bir kral nedir? Kurtlarn yaklamasna izin vermeyen bir oban kpei. Peki, kt bir kral nedir? Kurdun ta kendisi." Ayn yaptnda gene sorar: "Yasal bir kral iren bir zorbadan ayran nedir? Zorba, uyruklarn klesi sayar; yasal kral ise, ocuklar sayar onlar." Yasal bir monariye inand gibi, Hristiyan dnyasnn birlik iinde olmasna her eyden fazla nem veren More, Papal birletirici bir g sanyor, Papalk yklrsa, Hristiyan lkelerinin birbirlerine dman kesileceklerinden korkuyordu. More'un z kiiliiyle Utopia'da savunduu inanlar arasnda hi bir aykrlk grmeyen, onu William Langland ya da Edmund Burke tipinde "reform"dan yana bir tutucu sayan Chambers de, More'un, ayaklanp lkenin dzenini altst etmeye kalkmadklar srece Protestanlara vicdan zgrl tandn; Katolik Kilisesi'nin dmanlarna kar duyduu kinin, banazlndan ok ngiltere'de kargaalk ve i sava kaca korkusundan ileri geldiini syler. Utopia'llarn din konusunda kendi kiisel inanlarn savunmakta zgr olduklarn; ama bu inanlar yaymaya alrken zor kullananlarn, kavga karan, hatta ikilik yaratacak krc szler syleyenlerin, srgn edilerek ya da kle yaplarak cezalandrldklarn belirten Morton da ayn kandadr. Bu eletirmen, More'un, halkn devlete bakaldrmasn, kurulu dzenin iddet yoluyla devrilmesini lkesi asndan ok tehlikeli bulduunu ve Luther yandalarnn, halk kkrtarak Almanya'da kyl ayaklanmalarna yol atna inand iin, Reformasyona kar ktn syler. stelik Chambers'n da aklad gibi, Trkler'in Viyana kaplarna dayandklar ve kimi Luther yandalarnn Almanya Katolik kalacana Trkler'in eline dsn, Mslman olsun" diye taknlk yaptklar bir srada, Hristiyan dnyasnda ikilik kmas ayrca tehlikeli grnyordu More'a. Ne var ki, More bu tehlike karsnda bile hogrl davranyor, hatta polemik yazlarnn birinde, "eer Trkler Hristiyan misyonerlerinin Trkiye'ye gitmesine izin vereceklerse, Trk misyonerlerinin de Hristiyan lkelerine gelmelerini engellemek, doru olmaz; yeter ki, Trk misyonerleri de, Hristiyan misyonerleri de baskya ve iddete bavurmasnlar" diyebiliyordu. Grld gibi, hem ann en ilerici kitabn yazan, hem de Katolik Kilisesi'ne ballndan tr lm gze alan More'un kiiliindeki eliki, zmlenmesi gerekten g bir sorundur. Ama unu da unutmamal ki, bu eliki More'un kiiliine zg deildi; yaad an znde de vard. nk, on altnc yzyln ilk yars, birbirine kart iki gcn etkisindeydi: Bir yanda gelecee ynelen Rnesans ile Hmanizm; bir yandan da dinde reform isteyenlerin saldrlarna kar direnmeye alan Katolik Kilisesi vard. Ve belki de

More'un dram, birbirleriyle arpan bu glerin her ikisine de candan bir ballk duymas; hem gelecee umutla bakan bir Rnesans adam, hem de gemiten kopamayan bir Hristiyan olmasndayd. Gel gelelim bu dinibtn Hristiyan, Utopia'da sosyalizmi savunuyordu; hem de su katlmam bir sosyalizmi. Buna kar bir eyler yapmak gerekiyordu. Bu amala amzn kimi eletirmenleri, Utopia'nn akln alamayaca kadar gln yorumlarn yaptlar. k noktalar uydu: Nasl olur da, Papaln ermilie ycelttii Saint Thomas More, rahiplerin evlenmeleri, birbirleriyle geinemeyen iftlerin boanmalar, ok ac eken umutsuz hastalarn kendilerini ldrmeleri gibi eyleri savunabilirdi? Nasl olur da Katolik retilerden sapanlara kar kyasya bir polemik aan bir adam, Utopia'da din konusunda tam bir hogrden yana olabilirdi? Nasl olurdu da Lord Chancellor'lua kadar ykselmi byk bir devlet adam, bir lkenin servetinin tm yurttalar arasnda ortaklaa paylalmasn toplumsal adan tek kar yol sayabilirdi? Byle eyler olamazd. Demek ki, Utopia bir akadan baka bir ey deildi. adalarnca bilindii gibi, More'un en olmayacak eyleri son derece arbal tavrlar taknarak sylemek gibi bir huyu vard. En yakn arkada Erasmus da onun akaya dknln birka kez belirtmiti. Demek oluyor ki, Utopia da bir akayd. Geri Thomas More, kitabnn bana gerekten akac mektuplar eklemiti. Utopia, "hibir yerde olmayan," Hythloday "sama sapan konuan," Anyder Nehri "suyu olmayan nehir" anlamna geliyordu. Ne var ki, lmnden drt yzyl sonra bile birok kii Utopia'da ileri srlen dnceler karsnda dehete kapldna gre, More kitabnn balangcnda bir akalama havas yaratarak, kendini tehlikeden korumak zorundayd. Bunu hesaba katmayan birok eletirmenler, aka varsaymna drt elle sarldlar. rnein T.S. Dorsch, More'un savaa kar tutumunun da, eitim konusunda sylediklerinin de, kimi durumlarda boanmay doru bulmasnn da hep aka olduunu canla bala savundu. W.E. Campbell, More'un Utopia'ya hi nem vermediini; bu kitab vr zvr bir ey saydn; cahiller burada yazlanlarn bir oyun olduunu anlamaz da, bu akalar ciddiye alr diye Utopia'y aklsz halkn bilmedii bir dil olan Latinceyle yazdn syledi. H.W. Donner, Utopia'da Tanrya ya da ruhun lmszlne inanmayanlara hi de hogr gsterilmediini ve Utopia'llarn Hristiyan dinine byk ilgi duyduklarn unutup, bir Hristiyann ancak aka olsun diye byle eyler yazabileceini ileri srd. C.S. Lewis, Utopia'y yazarken More'un amacnn arbal haller taknp elenmek, akalamak, talamak olduunu, Utopia'y bir siyasal dnce kitab sayp ciddiye almakla More'un gerek amacna yz evirdiimizi, ona kar "ar bir hakszlk yaptmz" anlatp durdu. Bundan bir sayfa sonra da, Utopia'nn bir aka olduu grn savunduunu unutmuasna bir elikiye dt: htilalci tutumun gerekte ne olduunu anlaynca, tpk Burke ve Wordsworth gibi, More'un da yava yava ve "onurlu bir biimde" deitiini, eskiden zararsz sand kimi ar dncelerini tehlikeli bulduunu ve bu yzden Utopia'nn ngilizceye evrilmesini istemediini ileri srd. C.S. Lewis'in, More'a kar benimsedii acayip tutumun baka bir belirtisi de, English Literatre in the Sixteenth Century (On Altnc Yzylda ngiliz Yazn) adl aratrmasnda, Utopia'nn More'un tm teki kitaplarndan "kat kat stn" olduunu akladktan sonra, Utopia'dan sz etmek iine gelmiyormuasna, More'un bayaptn drt sayfayla geitirip, an uzmanlar bir yana, artk hi kimsenin okumad dinsel yazlarn ve polemiklerini uzun uzun incelemesidir. Utopia'nn bir akadan baka bir ey olmadn savunanlardan hibiri, More'un birinci blmde ngiliz toplumunu yererken aka ettiini ileri srmyordu. Bu eletirmenler, bir yazarn, kitabnn birinci yarsnda arbalyken, ikinci yarsnda damdan dercesine akalamaya balamasnn akla ne denli aykr olduunu dnmeden, More'un adalarnn da Utopia'y bir aka saydklarn ileri srdler. Oysa byle bir ey yoktu. Erasmus, Ulrich von Hutten'e yazd More'u anlatan nl mektubunda, arkadann Utopia'y yaymlamaktaki amacnn "zellikle ngiltere'yi gz nnde tutarak devletlerin kt yanlarn gstermek" olduunu syler. More'un dostu nl Fransz Hmanisti Guillaume, Bude, Lupsetus'a bir mektubunda yle der: " Utopia'dan, tr, hepimizin Thomas More'a gnl borcu var. More bu kitabnda, tm dnyaya toplumsal mutluluun bir rneini sundu. Kendi amzda yaayanlar da, gelecek kuaklar da, Utopia'y

ok deerli ilkelerin ve ok yararl kurallarn bir kayna sayp, bu kaynaktan esinlenerek yeni kurumlar meydana getireceklerdir." On altnc yzyln ortalarna doru Utopia'y ngilizceye eviren Ralph Robinson, bu kitab "bize bol bol verdii yararl ve salkl dersler asndan" deerli bulur. Ve ayn yzyln sonlarna doru Thomas Nashe, nl kitab The Unfortunate Traveller'da (Mutsuz Yolcu) (1594) Utopia'y ne denli ciddiye aldn kesinlikle belirtir: "Akll Sir Thomas More, krallklarn iddet ve cinayet yoluyla ele geirilip kan dke dke elde tutulduunu; szde devletin yararna ileyen dzenin, aslnda zenginlerin yoksullara kar ak bir suikastndan baka bir ey olmadn anlaynca, kusursuz bir devlet tasarlad ve bu devlete 'Utopia' adn verdi." Thomas More stne yazlan yaptlarn en yenisi Peter Ackroyd'un Thomas More'un yaam yksn kaleme ald The Life of Thomas More'dur (Vintage, 1999). T.S. Eliot, Dickens ve Blake biyografilerini baaryla yazm olan Ackroyd bu biyografisinde ne yazk ki, tam bir d krkl yaratr. Peter Ackroyd'un, More'u bir devlet adam, bir hukuku ve Katolik Kilisesi'nin bir savunucusu olarak ele alan, bilimsel bir kitap yazd su gtrmez. Ne var ki, lmnden neredeyse be yzyl sonra, More'a hl byk ilgi duymamzn gerek nedeni, devlet adamlndan, hukukuluundan ya da Katolik Kilisesi'ni savunmasndan deil, Utopia'y yazmasndan kaynaklanr sadece. Eer Sir Thomas More, Utopia'nn yazar olmasayd bylesine nemsenmeyecek, btn dnya tarafndan deil, on altnc yzyln ilk yarsn inceleyen ngiliz tarih uzmanlar tarafndan anmsanacakt ancak. Peter Ackroyd, bu gerein hi farknda deilmiesine, drt yz sayfalk uzun kitabnda, More'un, bir ksm ngilizce, bir ksm Latince yazlm, ancak o an uzmanlarn ilgilendirebilecek siyasal ve dinsel polemikleri stnde uzun uzun durur da, onun asl nn salayan Utopia'ya, gelip geerken ksaca deinmekle yetinir. rnein 21. sayfada, rencilerine dayak atan kt retmenlerin Utopia'da eletirildikleri konusunda iki satr yazar. 82. sayfada, More'un Erasmus ile dostluu dolaysyla, Utopia'y bir tek satrla anar. 91. sayfada, Erasmus'un bir mektubunda ho vakit geirmek isteyenlerin Utopia'y okumalarn t verdiini syler. 146. sayfada ocuklarn eitiminde rahiplerin nemli rol oynadklarn biriki satrla aktarr vb. Bylece Peter Ackroyd, Utopia'y ancak yedisekiz sayfayla geitirdikten sonra, acayip bir sonuca varr: Thomas More'un balca zelliklerinden biri, ciddiyetini koruyarak akalamaktr. Utopia'da yapt da bundan baka bir ey deildir. Szn ksas Utopia bir akadr. Diyelim ki byle bir tez savunulabilir. Gelgelelim, Ackroyd bu tezini hi mi hi savunmaz kitabnda. Oysa, byle bir sonuca varmadan nce Utopia'y ayrntl olarak incelemesi; More'un kendi yaamna egemen olan ve sonunda onu lm cezasna gtren inanlarla, Utopia'llarn ilkeleri arasndaki aykrlklar belirtmesi; More'un hangi psikolojik nedenlerden tr yz sayfay aan bir metinle byle upuzun bir aka yaptn aklamas gerekirdi. Bunlar yapmak zahmetine katlanmadna gre, Ackroyd'un vard "Utopia bir akadr" sonucunu ciddiye alamayz elbette. aka varsaymn geerli klmay baaramayanlar, More'un ak seik sylediklerini yadsmak amacyla baka bir areye bavurup Utopia'nn ilk blmnde ve ikinci blmnn sonunda diyalog bulunuundan yararlanmak istediler. Sanki Raphael Hythloday, More'un hayal gcnden doan bir kii, More'un bir szcs deil de, gerekten yaam bir gemiciymi gibi, More da onun sylediklerine kar kyormu gibi bir hava yarattlar. rnein William Nelson'a baklacak olursa, Utopia'daki dzeni, kimi ciddiye alnabilecek bir siyasal program olarak yorumlarken; kimi de More'un aslnda nefret ettii kavramlarn alayc bir biimde sunuluu olarak yorumlar. Ayn yazara gre, arbal haller taknarak aka etmek huyu More'un zelliklerinden biri olduu iin, Utopia'da neyin aka, neyin ciddi olduunu saptamak gtr. More'un diyalog yntemini kullanmas, sorunu daha da aprak bir hale getirir; nk Raphael Hythloday'in More'un adna konuup konumadn; hatta More konuurken, kendi gerek dncelerini yanstp yanstmadn bilemeyiz. More, yoksullar smrldke ve bir lkenin var you tm halk arasnda ortaklaa paylalmadka, bir refah devletinin kurulmasnn yolu olmadn Utopia'nn ilk satrndan son satrna kadar aklar durur. More'un byle

dndn, byle sylediini yadsmak olanakszdr. Oysa Hristiyanla candan bal geinen kimi eletirmenler, ncil'de savunulan temel dnceleri bile hesaba katmadan, More'un Hristiyanlndan yararlanarak, "More byle dnemez, byle syleyemez" diye tutturdular. rnein J.H. Hexter'e baklacak olursa, More, tm Hristiyanlar gibi, insan konusunda ktmserdir. te bu yzden insanlarn ktl-nn, toplumun ekonomik durumundan kaynaklandna, ekonomik durum dzeltilince, ktlklerin de yok olacana inanamayaca kesindir. More byle bir eye inanamaz; nk her Hristiyan gibi, ktln insan ruhunda ok derin kkleri olduunu ve bu ktln toplumsal adaleti kurmakla nlenemeyeceini bilir. Hexter'den daha ok samalayan H.W. Donner, bir yandan Utopia'y "Hmanist glmecenin bir rn, bir zek oyunu" sayarken, bir yandan da More stne yazd ve tutucu eletirmenlerin pek beendikleri bir kitapta, Utopia'nn ne gibi arbal amalarla yazldn uzun uzun tartarak, kendi kendisiyle elikiye der. Donner'e gre Utopia'da savunulan komnizm simgeseldir ancak. More, siyasal, toplumsal, ya da ekonomik alanda komnizmden yana deildir; ancak ruhsal alanda komnizmden yanadr. Devlet dzeninin deimesini deil, bireylerinin iyilie ynelip deimelerini ister sadece. Mal mlk ortakln deil, Hristiyanlar arasnda ruh ortakln gerekletirmektir asl amac. More'un Hristiyanlndan yararlanp, onun sosyalizmini yadsmak sevdasna denler, Utopia'nn metni zerinde oynamaktan da ekinmediler; birka szc esas tmceden karp, More'un insanlarn iyi olamayacaklarn ak seik yazdn ileri srdler. Oysa More, insanlarn iyi olamayacaklarn sylemez, iyi olmalar iin zaman gerektiini syler sadece. stelik bunu, Utopia'nn ikinci blmndeki kusursuz dzenin insanlar iin deil, birinci blmde krallara hizmet etmek ya da etmemek konusunda Raphael Hythloday ile yapt tartmada syler. More, erdemli kiilerin krallarn hizmetine girmesinin daha doru olacan savunurken, yle der: "Sizin ilkelerinizin tam kartlaryla yetimi insanlar karsndasnz... abalarnz iyilik getirmese bile, ktln azalmasn salar hi olmazsa. Her eyin iyi olmas iin btn insanlarn iyi olmas gerekir. O da yarn br gn olacak ilerden deildir." Utopia bir akadan baka bir ey deildir ya da More'un bir Hristiyan olarak byle dnmesinin yolu yoktur savlarn tutturamayp, Utopia'nn sosyalizmini kabul etmek zorunda kalanlar, bu kez de Utopia'daki sosyalizmin, tm sosyalizmler gibi totaliter bir bask rejimi olduunu, stelik de emperyalist amalar gttn savunmaya kalktlar. Utopia'llar emperyalist amalar gdyor ve smrgecilie yelteniyor-larm; nk bo topraklar bulunca, oraya yerlemekte ve orasn Utopia'nn yasalarna gre ynetmekte bir saknca grmyorlarm. Tanr'nn insanlara balad topra bo tutmak, o topraktan yararlanmamak, bu sayede beslenecek olanlarn da orasn kullanmalarn engellemek, bir sava nedeni bile saylyormu onlarca. Utopia'da bir bask rejimi varm; nk orada bir kentten baka bir kente giderken izin almak ve gidilen kentte aylak gezmemek gerekiyormu. Utopia'daki dzen totaliter bir dzenmi; amac "zgrlk deil, disiplinmi;" nk kurultay yelerinin kurultay yeri dnda toplanp, halktan gizlenerek, lke ilerini konumalar ar bir su saylyormu. Utopia dzeni, yurttalarn tm zgrlklerini engelliyormu; nk cinsel yasalar katym; evlilikten nce bakalaryla iliki kuranlar ya da elerini aldatanlar cezalandrlyormu. More'un 1516 ylnda cinsel konularda hogr gstermesini bekleyen bu tutucu eletirmenler, bask rejimi savna drt elle sarldlar: C.S. Lewis'e gre, geri Utopia'y ciddiye alamazmz ama, alrsak, orada dnce ve sz zgrl olmadn; Utopia daki dzenin hibir "liberal" yan bulunmadn kabul etmek zorunda kalrmz. Utopia'y inceleyen makalesine "Nefret Edilecek Bir Devlet" adn veren T.S. Dorsch'a baklacak olursa, Utopia'llarn ar basklar altnda srp giden can skc ve renksiz ortaklaa yaantlar, amzn totaliter devletlerinde ayn yaanty gren bizlere, ayrca "tiksindirici" gelirmi. Hythloday'in anlatt bu irkin dzeni talamaktan baka bir ama gtmeyen More, "Utopia'llar sevgi iinde birlikte yaarlar," dedii halde, Utopia devletini ok iren bulduu kukusuzmu. Kimlerden yana olduunu ak seik belirten J.D. Mackie'ye gre de, yurttalar "yeteneklerini zel teebbs sayesinde uygulama alannda kullanmadklar iin" Utopia'da zgrlk yokmu ve

"Hitler'in Almanya'sna garip bir biimde benzeyen bu devlet, dnya bar asndan bir tehlike" imi. Grld gibi, pek az kitap Utopia kadar deiik ve kimi zaman tmyle yanl, hatta gln denebilecek yorumlara uramtr. Gel gelelim bu yorumlar ne denli deiik ya da yanl olursa olsun topya trnde ancak Thomas More'un kitab dnya klasikleri arasna girmitir ve hl merakla okunmaktadr. Nerdeyse be yzyl nce yazld halde, Utopia gncelliini korumu, hatta sosyalist dncenin gelimesi, sosyalist devletlerin kurulmasyla bu gncellik yaadmz ada daha da artmtr. Bize kalrsa, More'un yzyllardr etkinliini korumasnn balca nedeni, kiiliinde de kitabnda da ak seik beliren, en geni anlamdaki Hmanizm, yani insanlk sevgisi, insanlk saygsdr. te More'un bu insanca yanndan tr solun en arsndan, san en banazna dein, birbirine en kart kiiler ona hayrandrlar. Chambers, ibirlii yapmalar hi de olas grlmeyen iki insan grubunun, yani Marxist bilginlerle Katolik rahibelerin, More stne bilgi edinebilmek amacyla iliki kurmak abalarna girmelerinin olduka elendirici bir rneini verir: Ermi Saint Thomas More'un ansna bal bir manastr varm. Sovyet Rusya'da MarxEngels Enstits'nde alanlar da, More ile ilgili baz noktalar aydnla kavuturabilmek iin, bu manastrdaki rahiplere bavurmak istiyorlarm. Ama sz konusu manastrn adresini bilmediklerinden, More uzman olarak tandklar Chambers'e mektup yazp, kendilerine bu adresi salamasn istemiler. More'da, kendisini rahiplere de Marxistlere de saydracak insanca bir yan olmasayd, bir Utopia yazmay da aklndan geirmeyecekti kukusuz. More, yoksullar, ezilmileri itenlikle sevdii iin, onlar korumak, dertlerine are bulmak istedii iin, hayal gcyle kusursuz bir dzen kurdu; insanlarn teden beri en soylu zlemlerinden biri olan topya zlemini dile getirdi. nsanlar dnmeye balar balamaz daha iyi bir dnyay dlemilerdi ve bugnn dn yarnn gereine dntrmek umuduyla, zlemlerini insanlar arasnda yaymaya almlard. Yeryznde cennet zlemi, insanln tarihi kadar eskidir aslnda. Bu yeryz cennetlerinin balca nimetlerinden biri de, varn youn herkes arasnda ortaklaa paylalmasdr. The Land of Cokayne adl ondrdnc yzylda yazlan ve airi bilinmeyen bir ngiliz iirinde, yle denilir: "Ne kavga var, ne de sava; sonsuz bir yaam ald lmn yerini. Kadnlar da erkekler de fkeli deiller artk. Yiyecek de bol, giyecek de. ster gen, ister yal; ister gl, ister gsz; ister gz pek, ister boynu bkk olsun; her ey ortaklaa paylalyor herkes arasnda." Morton'un belirttii gibi, Hristiyanlk ilk yaylmaya balad sralarda da, dnya nimetlerini ortaklaa paylama dncesi egemendi. Katolik Kilisesi'nin resmi szcleri, ancak on nc yzyldan sonra, zenginlerle yoksullar arasnda snf ayrmlarnn Tanr buyruu olduu ve zel mlkiyetin bir hak saylmas gerektii grn yaymaya baladlar. Ne var ki, ondrdnc yzylda "Lollard" denilen yoksul rahipler, zellikle krsal blgelerde youn bir propagandaya girierek, Kutsal Kitap'n ngilizceye ilk evirisini yapan John Wycliffe'in inanlarn yayyorlard. Bir yandan Katolik Kilisesi'nin yolsuzluklarn gzler nne serip dinsel reformu savunurken, bir yandan da yoksullarn smrlmesine kar kyorlar, halkn bakaldrmasn istiyorlard. Lollard'larn nderlerinden John Ball, lm cezasna arptrlmadan nce, 1381'deki kyl ayaklanmas srasnda verdii devrimci vaazlardan birinde, zamanmza dein unutulmadan gelen iki dizeyle, dem topra belleyip, Havva yn eirirken, Bey kimdi? Efendi kim? diye soruyordu. Gel gelelim Thomas More, elbette Lollard'lardan, halk ayaklanmalarndan yana deildi. Genliinde birka yl geirmiti bir manastrda ve sosyalizminin dinsel kkenleri, manastr yaantsna dayanmaktayd aslnda. Tpk manastrlarda olduu gibi, Utopia'da da, zel mlkiyet ve para yoktur, her ey ortaklaa paylalr, herkes e giyinir, birlikte yemek yer, bireysel bir yaamdan fazla toplumsal bir yaam srer. Ne var ki, Akit Gktrk'n de

belirttii gibi, "More'un Utopia'sn kocaman bir manastr toplumu olarak grmek gene de yanl olur." Hem de ok yanl olur bize kalrsa; nk Utopia'daki yaantyla manastrlardaki yaant arasndaki benzerlik burada biter: Utopia, dnyadan soyutlanm, tm abalarn Tanr'ya tapmaya adam, ancak lmden sonra mutluluk bekleyen aylak bir toplum deildir. Tam tersine, evlenen, ocuk yetitiren, dnya bazlarna byk nem veren, cennete, gkyznde deil yeryznde kavumak isteyen tam anlamyla retici bir toplumdur. Geri Hristiyanlar, din uruna lme katland, ermilie yceldii iin More'a hayranlk duymaktadrlar. Ne var ki, More, Dialogue of Comfort'u yazd, bir Katolik ermii olduu iin deil; Utopia'y yazd, sosyalizmin bir ncs olduu iin yaamaktadr bugn. Utopia'daki dzenin, bilimsel sosyalizmin bir rnei olmamakla beraber, su katlmam bir sosyalist dzen olduu, hatta ekonomik adan tam bir eitlik nerdii iin, amzn bilimsel sosyalizminden daha da ileri gittii yadsnmaz bir gerektir. Yeter ki akllar balarnda olsun, en tutucu Hristiyan eletirmenler de, en kl krka yaran Marxist'ler de bu gerei kabul etmilerdir. Birka rnek vermekle yetinelim: Chambers, "sosyalist bir devlet gereklemeden 402 yl nce, More'un byle bir devletin tasarsn izdiini," kapitalist toplumu "varlkllarn yoksullara kar bir suikast" olarak tanmlayan Utopia'nn, onaltnc yzyldan bugne kadar sosyalist propagandann belli bal elkitaplar arasna girdiini syler. Sir Ernest Barker, "Platon amzn sosyalizmine ne denli yabancysa, More da o denli yakndr" der. Surtz, More'un kurduu sosyalist dzende, yalnz besin, giyecek, konut gibi maddeyle ilgili eylerin deil; eitim, bilim ve din gibi kafa ve ruhla ilgili her eyin ortaklaa paylalmasn nerdiini ileri srer. ou eletirmenlerin ya sosyalizmin hibir zaman uygulanamayaca ya da More'un bir sosyalist olamayaca grn savunmak iin bouna uratklarn anlatan Russell Ames, aslnda More'un Utopia'y yazarken tek amacnn toplumsal bozukluklarn temelinde ekonomik bozukluklar bulunduunu kantlamak ve emeki kitlelerin smrlmesine bir son vermek olduunu belirtir. Marxist Morton'a gre, More'un yaad ada ngiltere'de bir snf gittike zenginleirken, bir snf da gittike yoksullamaktayd. More, bu iki olgu arasnda bir balant kurabilen; toprak sahipleriyle tccarlarn emeki kitleleri soymann yolunu bulduklar iin zenginletiklerini anlayabilen ve snfsz bir toplum tasarlayan ilk dnrlerden biridir. te bu yzden bilimsel sosyalizmin bir ncs saylmas gerekir. Onun dnceleri, liberallerin ve sosyal-demokratlarn grlerine tamamyla ters, yzyllarca sonra Marx ve Engels'in ileri srdkleri dncelere tamamyla uygundur. Karl Kautsky, tarihilerin More'un din konusunda dndklerini uzun uzun tartrken, onun sosyalizmini "bo hayaller" diye birka satrla geitirdiklerini; oysa More'un "dnyann ilk sosyalisti" olduunu syler. nk More, din, eitim ve dnce zgrl alannda yaad an yzyllarca ilerisinde giden bir devrimci olmakla kalmamt; Avrupa'nn ekonomik durumuna bilimsel bir adan bakp, gnmz sosyalizminin en nemli ilkelerinden birini; yani "insanlarn iinde yaadklar ekonomik koullarn bir rn olduklarn;" onlar kurtarmak ve yceltmek iin, bu ekonomik koullarn deimesi gerektiini de kavramt. te bundan trdr ki, yzyllar getii ve bu arada byk ekonomik ve teknik deiimler olduu halde Utopia'nn sosyalizmi gene de alacak kadar yakndr amzn sosyalizmine. Ne var ki, 1516 ylnda More'un hayal gcnden doan sosyalizmin, bugnn bilimsel sosyalizminin tpatp ei olmasnn yolu yoktur elbette. Aydnlk kafasyla hem yaad an ac gereklerini grebilen, hem de gelecee umutlu bir yol aan Thomas More bile baaramazd bunu. Onun iin, "yazklar olsun, niin More tpk Marx gibi dnemedi" diye zlmenin ne denli yersiz olduunu aklamaya gerek yok. More her ne kadar Marx deilse de, Morton'un dedii gibi, onun More olmas gene de yeter bize. Onaltnc yzyln koullar iinde, sanayi ve dolaysyla kapitalizm henz gelimedii; sosyalizmi savunacak bilinli bir ii snfnn bulunmad bir ada, More'un topyac bir sosyalist olmaktan baka aresi yoktu. stelik topyacl olumsuz anlamda, yani gereklerden kopmak, bir hayal dnyas yaratmak anlamnda kullanrsak, More'un tek topyac yan, tasarlad sosyalizmin, uzun bir geliimin rn ya da bilinli emeki kitlelerin baardklar bir devrim sonucu olmayp, bilge kral Utopus'un aklndan domasdr.

More, gl nsezileriyle gelecei grebilen bir dnrd. Dndklerinin birou, birok lkede gereklemitir artk. rnein alma saatlerinin ksaltlmas, kadn erkek eitlii, ilk eitimin parasz ve zorunlu oluu, geinemeyen iftlerin boanabilmeleri, salk ilerinin dzenlenmesi, lm cezasnn ya ok seyrek ya da hi uygulanmamas, vb. More'un gemite en akld grnen kimi nerileri de, rnein rahiplerin evlenmesi ya da lmek isteyen ar hastalara yaamlarna son vermeleri iin yardmc olunmas, gnmzde tartlan konular arasna girmitir. Ne var ki, Sir Thomas More'un hl gerekleemeyen baka dnceleri de var: Savan irenliinin herkese bilinmesini; din alannda tam bir hogrnn yerlemesiyle, dinlerin ayrc deil birletirici nitelikleri stnde durulmasn ve her eyden fazla ulusal gelirin tam bir eitlik iinde paylalmasn istiyordu More. Ve onun nerdeyse be yzyl nce istedikleri gereklemezse, kendi yaratt terimle bir "Utopia" kalrsa, uygarln er ge yklaca artk anlalmaya baland bugn.

UTOPA THOMAS MORE EVRENLER SABAHATTN EYBOLU VEDAT GNYOL MNA URGAN

I. BLM Eine az taslanr stn zeksyla tannm yenilmez ngiltere Kral Sekizinci Henry ile deerli Kastilya prensi birka yl nce ciddi ekilde bozumulard. Bu ii grmek ve dzeltmek zere o tarihte szc olarak Felemenk'e gitmitim. Yanmda i ve yol arkada olarak esiz insan Cuthbert Tunstall vard. Kral o srada kendisine, herkesin alklar arasnda, Canterbury bapiskoposluunu vermiti. Burada onun vgsn yapmaya kalkmayacam. Dostluumun bir dalkavukluk saylmas korkusuyla deil, vglerimin onun bilginliine ve erdemine eriemeyecei dncesiyle. Kendisi yle parlak bir n kazanm bulunuyor ki onu vmek, atasznn dedii gibi, gnei fenerle gstermee benzer. Grmelerin yaplaca Bruges ehrinde Prens Charles'n gnderdii birbirinden sekin szcleri bulduk. Bruges Valisi bu heyetin bandayd. Mont-Cassel hkimi George Thamasia ise ayn heyetin dili ve yreiydi. Konuma ustal sanatndan ok douundan gelen bu adam devlet ilerinde en bilgin danmanlardan biri saylyordu. Kiisel yetisine eklenen grm geirmilii, onun ok usta bir diplomat olmasn salamt. Kongrenin ilk iki oturumunda birok konu stnde anlamaya varlamad. Bunun zerine spanyol szcleri Prens'in ne diyeceini renmek iin Brksel'e gittiler. Ben de bu arada Anvers'e gitmek frsatn buldum. Anvers'te pek ok insanla tantm, ama balandm en ho insan Anvers'li Peter Giles oldu. Yurttalar arasnda ok saygn bir yeri olan bu drst gen, kltr ve ahlakyla daha da byk saygya layktr, "ilgisi ne kadar derinse huyu da o kadar iyi. Yrei herkese ak; ama dostlarna o kadar candan, o kadar vefal bir sevgiyle baldr ki kendisine dostluun przsz bir rnei dense yeridir. Alakgnll, gsterisiz, sade ve ll bir insan. Nkteli

konumasn bilir ve akas kabala kamaz. Uzatmayalm, bu genle yle ho, yle tatl bir ahbaplk kurduk ki beni yurdumdan, evimden karmdan ve ocuklarmdan drt ay akn bir zaman ayran gurbet pek ac gelmedi bana. Bir gn NotreDame'a gitmitim. Halkn gzdesi olan bu kilise bizim en gzel mimarlk aheserlerimizden biridir. badetten sonra otele dnerken birden Peter Giles'le karlatm. Yalca bir yabancyla konuuyordu. Gneten yanm teni, uzun sakal, stnden decek gibi duran yelei, hali tavryla bu yabanc bir gemi kaptanna benziyordu. Peter beni grr grmez, bir cevap vermee hazrlanan yabancdan bir an uzaklat, yanma sokulup beni selamladktan sonra: "Bu adam gryor musunuz," dedi; "onu doruca size getirmek zereydim." "Dostum," dedim, "sizinle geldikten sonra kim olsa sevinirdim." "Tansanz," dedi Peter, "yalnz gelmesini de isterdiniz. Bilinmez lkeler ve insanlar stne size ondan daha etrafl, daha ilgin bilgiler verebilecek birini bulamazsnz dnyada. Byle eylere ne kadar merakl olduunuzu bilirim." "Yanlmamm," dedim! "lk bakta bir kaptana benzetmitim kendisini." "Yine de yanlmsnz. Gemiyle gezmesine gezmi, ama Palinurus gibi deil, Odysseus gibi, daha dorusu Platon gibi. Dinleyin bakn nasl: Raphael Hythloday, bu ad ilk alan ailenin olu, olduka iyi Latince ve ok iyi Yunanca bilir. Kendini sadece felsefeye verdii iin Atina'nn dilini Roma'nn dilinden daha yararl grm, nemli konularda olsa olsa yalnz Seneca ya da Cicero'dan cmleler syler. Memleketi Portekiz'mi. Genliinde varn younu kardelerine brakm ve dnyay dolama sevdasyla yanp tutuarak, Amerigo Vespucci ile kader birlii etmi. Bu byk denizcinin imdi her yerde anlatlan drt yolculuunun son nde bir an yanndan ayrlmam. Ama Avrupa'ya onunla dnmemi. Amerigo, onun yalvarp yakarmas zerine, yirmi drt adamyla birlikte Yeni Kastilya'da kalmasna izin vermi. Bylece kendi isteiyle kalm o kylarda. nk bu adamda gurbette lmek korkusu falan yok. Bir mezarda rmek erefine de pek dkn deil. Sk sk u sz tekrarlar: 'Mezarsz lnn kefeni gklerdir; her yerde Tanr'ya giden bir yol vardr.' Bu servenci yaradlyla bir yerde lp kalmam olmas byk bir talih dorusu. Her neyse, Vespucci gittikten sonra be Kastilya'lyla birok lke dolam. Bir mucize olarak Taprobana kylarna dm, oradan Calicut'a ulam naslsa ve Portekiz gemilerine rastlayp grmekten umudunu kestii memleketine dnm." Peter bunlar anlatnca, bana byle yaman bir insan tantmak istemesinden tr kendisine teekkr ettim. Sonra Raphael'e yaklap grmenin gerektirdii szleri ettim ve onu Giles'le birlikte kaldm yere gtrdm. Orada baheye kp bir ayrda oturduk ve konuma balad. Raphael nce, Vespucci gittikten sonra nasl arkadalaryla birlikte yerlilerin dostluunu kazandklarn, tatllkla nasl anlap bir arada gzel gzel yaadklarn anlatt. Memleketinin ve kendisinin adn unuttuum bir prens onlar ok sevmi ve korumu. Onun sayesinde yollar boyunca kayklar, arabalar bulmular. Sadk bir rehber Prensin emriyle hep yanlarnda kalm, onlar teki prenslere tantm. Gnlerce yolculuk ettikten sonra kylere, kasabalara, olduka iyi dzenli ehirlere varmlar, birok ustalar, gl devletler grmler. Ekvatorda, gnein doduu yerden batt yere kadar boydan boya ve oldum olas ateten bir gk altnda yanan ssz ovalar varm. Orada her grdkleri ey dehete dryormu onlar. Babo topraklarda tek yaayanlar en vahi hayvanlar, en korkun srngenler ve o hayvanlardan da vahi insanlarm yalnz. Ekvatordan uzaklanca tabiat yumuuyormu biraz. Scak daha az bunaltc, toprak daha yeil ve gler yzl, hayvanlar belaszm. Daha telerde ise karadan ve denizden ticaret yollar olan ehirlere, kasabalara rastlamlar. Bunlarn uzak lkelerle de alverileri varm. Btn bu keifler Raphael'le arkadalarn coturduka coturmu. Yolculuk heveslerini ssleyen bir ey de, her kalkan gemiye, nereye giderse gitsin, hi zorluk karlmadan alnmalar olmu. lk rastladklar gemilerin dipleri dz, yelkenleri hasrdan, papirs yapraklarndan ya da deridenmi. Daha sonra ular sivri ve kenevir yelkenli tekneler grmler. Sonunda tpatp bizimkilere benzer gemilere de binmiler. Bunlarn kaptanlar gkleri ve denizi olduka iyi bilen usta denizcilermi, ama

pusuladan hi haberleri yokmu. Bizim Kastilya'llar onlara ucu mknatsl ineyi gsterince adamcazlar akna dnmler, bu iyilii nasl karlayacaklarn bilememiler. Zavalllar denize hep korka korka karlarm ve yalnz yazn engine almaya yrekleri varrm. imdiyse artk, pusula elde, rzgrlara kafa tutar olmular. K gezilerinde gvenleri artnca tehlike de artm. nk bu gzel bulu onlar belalardan kurtaracak yerde, lszlk yznden daha da byk belalarn kucana atabilirdi. Raphael'in dnyay dolarken grdklerini burada anlatmam ok uzun srer. Zaten bu kitabn amac da o deil. Belki baka bir kitapta bu ii ele alrm, ve Raphael'in grd uygar uluslarn trelerini, akllca toplum dzenlerini etraflca anlatrm. Bu konular stne onu sorulara bouyorduk, o da merakmz gidermeye can atyordu. Artk yeniliini yitiren o devleri, ejderhalar sormuyorduk ona. nk Skyllas'lar, Cetenos'lar, sryle insan yiyen Lastrigon'lar, daha bilmem hangi canavarlar her yerde bulunabilir. Kolay kolay bulunmayan ey, dorulukla, akllca dzenlenmi bir toplumdur. Dorusunu isterseniz, Raphael bu yeni uluslarda bizimkiler kadar kt dzenler, kurumlar grm; ama ihtiyar Avrupa'nn ehirlerini, uluslarn, krallklarn uyarabilecek, yeniden yaatabilecek birok yasaya da raslam. Btn bunlar, dediim gibi bir baka kitabn konusu olacak. Burada yalnz Raphael'in Utopia halk ve devleti stne anlattklaryla yetineceim. nce konumamzn nasl bu mutlu ada stne geldiini sylemeliyim okuyucuya. Raphael anlattklarna derin dnceler de katyordu. Trl devlet biimlerini aklarken her birinde neyin doru neyin eri, neyin iyi neyin kt olduunu artc bir kesinlikle zmlyordu. Bunca ulusun yasalarndan, trelerinden bu kadar bilgince sz ettiini duyunca insan Raphael'in grp getii her yerde btn bir mr geirdiini sanabilirdi. Peter hayranln saklayamad: "Dorusu, sevgili Raphael," dedi, "niin bir kral yanna girmediinize ayorum. Hangisine bavursanz sizden holanr ve yararlanr. Bo zamanlarnda btn bu bildiklerinizi seve seve dinler; deiik memleket ve insan rneklerinden deerli dersler alrd. stelik siz de hem kendinize hem de ailenize, dostlarnza, parlak bir durum salardnz." "Ailemden yana pek kaygm yok" dedi Raphael, "onlara kar devimi yaptm sanyorum. Herkes varn younu ihtiyarlnda, lm deinde, elleri zaten hibir ey tutamaz olunca bakalarna brakr. Bense gen ve sapasalamken her eyimi yaknlarma verdim. Bana bencil demeye dilleri varmaz herhalde; daha fazla para kazanmak iin benim bir krala klelik etmemi isteyemezler." "Yanl anlamayn," dedi Peter; "ben sizin kral yanna uak olarak deil, bakan olarak girmenizi sylemek istedim." "Krallar, dostum, ikisini pek ayrmazlar birbirinden. Bakan da kendilerine hizmet eden bir adam diye grrler." "Bakan ya da baka ey," dedi Peter; "benim istediim sizin halka, insanlara daha yararl olmanz ve kendiniz iin daha mutlu bir hayat salamanz." "Daha mutlu mu dediniz? Duygularma, tabiatma aykr bir durumda nasl mutlu olabilirim? Ben imdi zgr bir insanm, dilediim gibi yayorum. Zengin sarayllarn ka ayn eyi syleyebilir? Hem krallarn gzne girmek isteyen o kadar ok insan var ki. Ben ve benim yaradlmda drt kii saraya girmezsek, kral eksikliimizi hissetmez, merak etmeyin." O zaman ben sze kartm: "Siz paraya, devlet koltuuna dkn deilsiniz, oras belli. Bana sorarsanz sizin gibi bir insana, bir imparatorluun bandaki insanlardan daha fazla sayg duyarm. Ama bana yle geliyor ki, sizin kadar byk yrekli, olgun dnceli bir adam rahatl pahasna da olsa zeksn kamu ilerinde kullanmaldr. Bunu en verimli olarak yapmann yolu da byk bir kraln danmanlar arasna girmektir. nk siz nasl olsa erefinize ve dorulua aykr tek sz edemezsiniz. Bildiiniz gibi kral yle bir kaynaktr ki, iyilik de ktlk de oradan sel gibi akar halkn stne. Devlet ilerine alkn olmasanz bile bunca bilginiz ve zeknzla en cahil bir krala bile ok yararl bir bakan olabilirsiniz." "ki ynden aldanyorsunuz, dostum Morus," dedi Raphael; "hem i, hem de kii ynnden. Bende grdnz stnlkten ok uzam. Ama yz kez daha stn de

olsam benim rahatm karmamn devlet ilerine bir yarar olmaz. lkin undan tr: Krallar yalnz sava dnrler, bense bu sanatlar ne anlarm, ne de anlamak isterim. Yalnz bara yararl sanatlar krallarn pek umurunda deildir. yeni lkeler kazanmaya geldi mi, btn yollar iyidir onlar iin: Din, iman, akl dinlemezler, ne gnaha girmekten ekinirler ne kan dkmekten. Buna karlk kazandklar memleketlerin halkn iyi ynetmekle pek uramazlar. Krallarn dant insanlara gelince: Bunlarn bir ksm azlarn amaz, nk syleyecek szleri yoktur, kendileri akl danmak durumundadr. Bir ksmnnsa akllar erer, ie yarayacaklarn da bilirler; ama her zaman gzde olan yetkilinin dncesini paylalan, ortaya att budalalklar alklarlar. Btn bu aalk asalaklarn tek kaygs, yz karas bir dalkavuklukla, kraln tuttuu adamn desteini kazanmaktr. Bir dier ksm da kendilerini beenmi kiilerdir, yalnz kendi dncelerine deer verir, kimseyi dinlemezler. Bunda da alacak bir ey yok, nk doa herkese kendi yarattn sevip okama igdsn verir: Karga da, maymun da kendi yavrularna glmser yalnz. Ykselme tutkusunun, para kaygsnn ya da kendini beenmiliin ar bast bu danma kurullarnda yaplan nedir? Biri kar da gemi zamanlardan ya da yabanc lkelerden rnek getirip yeni bir dnce ileri srecek olursa, btn dinleyenlerin akllar balarndan gider; hepsini hele kendisini beenmileri bir telatr alr, aklllk nlerini yitirmekten, budala saylmaktan korkarlar. Kafalarn eeleye eeleye bu dnceleri rtecek kantlar ararlar, bellekleri bu rtmeyi beceremedi mi, u beylik lafn ardna snrlar: 'Bizim babalarmz byle demi, byle yapmlar. Keke biz de babalarmz kadar akll olabilsek.' Byle der ve byk bir kehnet yumurtlam gibi bbrlenerek yerlerine otururlar. Onlara bakacak olursanz, atalarndan daha akll bir adam kt m, insanlk batar. Bununla beraber atalarmzdan kalan en gzel kurumlar yaatmakta, gelitirmekte hi de ateli deiliz. Biri onlar dzeltmeye, yeniletirmeye kalkt m ilerlemeye katlmamak iin eskiye sarlrz. Her yerde bu kfl, bu sama, bu bbrl kafalar grmmdr. Bir kez de ngiltere'de..." "Nasl," dedim; "ngiltere'ye gittiniz mi?" "Evet, birka ay kaldm," dedi. "Batl ngilizlerin krala kar atklar bir savatan biraz sonrayd. Sava bakaldranlarn korkun bir krma uramasyla bitmiti. O srada Canterbury Bapiskoposu ve ngiltere Babakan sayn John Morton'a byk minnet balaryla balanmtm. John Morton, (bunlar yalnz size sylyorum, sevgili Peter, nk Morus dostumuz bunu ok iyi bilir), evet Morton, yksek mevkiinden ok, karakteri ve erdemiyle sayg uyandran bir insand. Orta boylu bedeni yann arl altnda eilmemiti. Yz hi de sert olmad halde sayg uyandryordu insanda. Kendisine kolay yaklald halde ciddi ve arbalyd. iin gelenleri hi de krc olmamakla beraber bazen olduka kaba bir lafla denerdi; bu saldr karsnda hazrcevaplk ve kstahla kamayan bir sertlik gsterenler houna giderdi. Byle bir denemeyle herkesin deerini anlar ve adamna gre i verirdi. Konumas yaln ve gl, hukuk bilgisi derin, anlat tatl, bellei esizdi. Doutan gelen yetilerini i grerek, okuyup renerek gelitirmiti. Kral sylediklerine ok nem veriyor ve onu devletin en salam dayanaklarndan biri sayyordu. Delikanllk anda kolejden saraya gemi, en byk olaylara karm, kaderin frtnal denizinde durmadan sallanm, her gn karlat tehlikeler iinde yaman bir saknma gc edinmi, dnyay bilmenin ta kendisi olmutu nerdeyse. Bir rastlant beni bu bilgin din adamnn sofrasnda yasa bilgisiyle n salm lik bir aydn kiiyle karlatrd. Bu adam, bilmem nasl, hrszlara kar yasann gsterdii sertlii vmeye balad. Hrszlarn nasl onar yirmier urada burada daraalarna asldn sevine sevine anlatyordu: 'Byleyken ne itir anlamyorum,' dedi; 'sadece birka hrsz aslmaktan zor paasn kurtard halde, bugn ngiltere'de yine de hrszdan geilmiyor.' Kardinalin evindeki sz zgrlnden yararlanarak dedim ki: 'Bu sizi hi artmamal. lm cezas bylesi durumlarda hem haksz, hem yararszdr. ldrmek hrszl cezalandrmak iin ok ar, hrszl nlemek iinse ok hafif bir cezadr. Her alan lm haketmedikten baka, alktan lmemek iin alan adama en korkun ikenceleri de yapsanz yine alar. Bu konuda ngiltere'nin ve daha birok memleketin adaleti, rencileri yetitirecek

yerde dven kt retmenlere benziyor. Hrszlara en ar cezalar verecek yerde, toplumun btn yelerine yaama olanaklarn salasanz ve kimse kellesi pahasna almak zorunda kalmasa daha iyi olmaz m?' 'Toplum bunu dnm,' dedi yasac; 'zanaat da tarm da halde birok geim yollar salam. Ama yle insanlar var ki almaktansa adam soymay daha akllca buluyorlar.' 'te bunu sylemenizi bekliyordum,' dedim. 'Size i ve d savalardan eli aya sakat dnenlerden sz etmeyeceim. Ama sorarm size: Ka asker Cornouailles ve Fransa savalarnda, kral ve yurt uruna neler yitirmedi, gz, kol, bacak, nelerinden olmad. Bu zavalllarn artk eski zanaatlarn yapacak halleri yoktu. Yeni bir zanaata gemeye de yalar elverili deildi artk. Brakalm bunlar: Sava her zaman olmaz diyelim. Her gn gzlerimizin nnde olup bitenlere bakalm. Halkn yoksullua dmesinin ba nedeni aristokratlarn okluudur. Bu yararsz, bu balvermez arlar bakalarnn aln teriyle geinmekte, topraklarnda alanlardan daha fazla yararlanabilmek iin onlar derisine kadar yzmekte, bunun dnda baka gelir kayna bilmemektedirler. Ama i keyif iin para harcamaya geldi mi, bu adamlarn yapmayaca delilik yoktur. Bu uurda varlarn yoklarn havaya savurup dilencilie kadar derler. stelik kendileriyle birlikte baka ilerde hayatlarn kazanamayacak bir sr aylak ua da yoksullua srklerler. Uaklar hastalanr, ya da efendiler lecek olursa kap dar edilirler. nk aristokratlar bo oturan uaklar besler, ama hasta uaklar beslemezler. ok kez de miraslar babalarnn besledii uaklar besleyecek durumda olmazlar. Btn bu insanlar almak cesaretini gsteremezlerse alktan lmeye katlanmak zorundadrlar. Baka ne yapabilirler? aramaktan salklar da, srtlarndaki elbiseler de ypranr. Sapsar suratlar ve yrtk prtk elbiselerle zenginlere bavurduklar zaman kimse yzlerine bakmaz. Kyller bile i vermez onlara. Onlar da bilirler ki keyifler, cmbler iinde yaam, kl kalkan kullanmaya, halka yukardan bakmaya alm bir adam kolay kolay kazma krek kullanmaya, boaz tokluuna yoksul bir iftinin hizmetinde almaya alamaz.' Bu szlerime yle karlk verdi yasac: 'te devlet asl bylesi insanlar beslemeye ve oaltmaya almal. Byleleri iilerden, iftilerden ok daha yrekli, ok daha zevkli insanlardr. Yreke de, kafaca da onlar gldr. Sava oldu mu ordu yleleriyle kurulur ancak.' 'yleyse,' dedim, 'size gre hrszlar ne kadar oalrsa ordular da o kadar anl erefli, baarl olur. Bu aylaklar tkenmez bir asker kayna, demek sizce. Gerekten de hrszlar hi kt asker olmuyorlar, stelik askerler de hrszlktan hi de ekinmezler. Her iki meslek arasnda ok benzerlikler vardr. Ne yazk ki bu toplum yasas yalnz ngiltere'yi deil, btn uluslar kemirmektedir. Fransa daha belal bir salgnn penesindedir. Memleketi batan baa devletin parayla tuttuu, alaylara ayrd saysz srler sarm, kuatmtr. Bar zamanlarnda hem de. Ksa sreli duraklamalara bar denebilirse... Bu berbat sistemi kuranlar, sizde sr sr aylak uaklar besleyenlerle ayn kafadalar. Bu korkak ve kukulu politikaclara gre devletin gvenlii hep silah altnda tutulacak byk, zorlu, sava grm kimselerden kurulu bir orduya baldr. Halk arasndan toplanacak askerlere gvenmezler. Savalar da nerdeyse askerin grgs artsn diye yaparlar: Sallust'un dedii gibi, bu koca insan mezbahasnda askerin, yrei ya da eli bar yznden yumuamasn diye. Fransa bu yrtc hayvanlar beslemenin ne tehlikeli bir ey olduunu bana gelenlerle reniyor. Oysa Romallarn, Kartacallarn, daha nice eski ulusun tarihine bir gz atsa yeterdi. Hep ayakta duran bunca ordu ne iine yarad Fransa'nn? Topraklar talan edildi, ehirleri ykld, imparatorluklar batt. O nerdeyse beikten yetime askerler bir ie de yarasalard bari. Usta Fransz askerleri toplama ngiliz askerleriyle birka kez karlatlar. Ne sonu aldklar stnde durmayacam; nk beni dinleyenlere ho grnmek istediim sanlabilir. Gelelim sizin uak askerlere. Bunlar ii ve iftilerden daha cesur, daha grbz olur diyorsunuz. Yoksulluk yznden bedence ve ruha iyice km olanlar dnda, ii ve iftileri aylak bir uan yldracan hi sanmyorum. Uaklar daha iri yan, daha grbz olabilirler; nk zenginler rtecekleri

insanlar yleleri arasndan seerler. Ama bu salam, bu yakkl delikanllarn aylaklk iinde uyumalar, kadn ilerinde yumuamalar yazk deil mi? Onlar erefli bir zanaata sokup, ellerinin emeiyle yaamaya altrp alkan ve yararl kiiler arasna katmak daha doru olmaz m? Neresinden bakarsak bakalm, bu aylak uak srlerinin memlekete bir yarar getirebileceini sanmyorum. Savata bile ie yaramazlar. Kald ki sava nlemek de her zaman elinizdedir. stelik bu srler bar zamannda da ba belasdr. Oysa insan savatan nce bara nem vermeli, bar stne kafa yormal. Soylular snf ve uak takm sizi kayglandran apulculuklarn tek nedenleri deildir. Yalnz sizin adaya zg bir bela daha var banzda.' 'Nedir o?' diye sordu Kardinal. 'Btn ngiltere'yi saran koyun srleri. Baka yerlerde o kadar tatl, o kadar tokgzl olan bu hayvanlar sizin memleketinizde yle agzl, yle doymak bilmez olmular ki insanlar bile yiyorlar, krlar, kyleri, evleri silip spryorlar.' Gerekten, en ince, en deerli yn karan krallnzn her yannda soylular, zenginler hatta pek sayn rahipler bile toprak iin birbirine giriyorlar. Bu zavalllara iratlar, trl kazanlar, toprak gelirleri yetmiyor; isiz gsz oturup keyif atmak, devlete bir yarar getirmeden halkn srtndan geinmek gzlerim doyurmuyor adamlarn. Geni tarm topraklarn boaltp otlak yapyorlar. Evleri ykp kiliseyi brakyorlar yalnz, onu da al olarak kullanyorlar. En ok oturulan en ok ilenen yerleri le eviriyorlar. Ormanlara, parklara, av hayvanlarna ayrdnz yerler yetmiyormu gibi. Byle doymak bilmez cimrinin biri binlerce dnmlk yeri kuatveriyor. indeki namuslu iftileri evlerinden karyor: Kimini yalan dolanla, kimini zorla, kimini de trl yollardan tedirgin edip yerlerini satmak zorunda brakarak. Doyuracak karnlar paralarndan ok fazla olan bu kyller (tarm ok kol isteyen bir itir nk) oluk ocuklar, dullar, yetimleri, ana babalar ve torunlaryla yollara derler. Doduklar evden, karnlarn doyuran topraktan alayarak uzaklar zavalllar ve barnacak yer bulamazlar. O zaman kap kaaklarn, pllarn prtlarm yok pahasna satarlar. Onlar da bitince ne kalr yaplacak: almak ve Tanr buyruuyla aslmak. Yoksulluklarn dilencilikle srdrmek isteyenler de kabilir: Onlar da serseri diye yakalayp zindana atverirler. Oysa nedir sular bu insanlarn? almaya can attklar halde kendilerine i verecek kimseyi bulamamak. Hem hangi ie girebilirler zaten? Topraktan baka eyden anlamazlar ki. Eskiden yzlerce kolun alt topraklarda koyunlar otlatmaya bir tek oban yeter. Bu kt yolun bir baka sonucu da yiyecek fiyatlarnn artmasdr. Bununla da kalsa iyi: Otlaklar oaldktan sonra korkun bir salgn srlerle koyunu ldrverir. Tanr sanki bylece smrgenlerimizin doymaz pintiliini cezalandrmak istemi. Keke bu belay koyunlarn deil, kendilerinin bana indirseydi. Bunca sr yok olunca yn fiyatlar yle ykselir ki en yoksul dokumaclar yn satn alamaz olurlar. Aln size bir sr isiz daha. Geri koyun says pek abuk artar, ama fiyatlar yine de dmez; nk satclar azalmtr. Yn ticareti birka zengin frsatnn eline gemitir; onlar da satmakta acele etmez, byk kazan olmadka satmazlar ynleri. Ayn sebeple baka hayvan fiyatlar da artt, hem daha da fazla; nk stlk, yaclk, tarm yaplmaynca bu ilerde kullanlan hayvanlar hi yetitirilmez oldu. Byk beyleriniz koyunlara verdikleri nemi kze, inee vermiyorlar tabii. Uzak yerlerden bir deri bir kemik kalm hayvanlar ok ucuza satn alyorlar, otlaklarnda besleyip ate pahasna satyorlar. Korkarm ngiltere'nin daha ok ekecei var bu yrekler acs yolsuzluklar yznden. imdiye kadar hayvan besleyiciler fiyatlar yalnz sattklar yerde ykseltebildiler. Ama satn aldklar yerde hayvan azalma ve oalmalarna vakit braklmazsa ngiltere'nin hayvan says farkna varlmadan azalr ve memleket korkun bir ktla der sonunda. Bylece bir avu vicdanszn cimrilii yznden adanza zenginlik getirmesi gereken ey yoksulluk getiriyor. Ulusa duyulan darlk herkesi masraflarn ksmaya ve hizmetisine yol vermeye zorluyor. Kap dar edilenler nereye gidiyorlar? Dilenmeye ya da alabilirlerse, almaya.

Bu yoksulluk nedenlerine, gsteri iin lgnca harcanan paralar da ekleniyor. Uaklar, iiler, kyller, hemen btn snflar giyeceklerinde yiyeceklerinde grlmedik bir lkse kayorlar. Bir de o fuhu yerleri, ayyalk, cmb ve trl kumar yuvalar. Buralara dadananlar btn paralarn kaptrr ve kayplarn kapamak iin hrszlk yoluna girerler. Adanz bu toplum vebalarndan, bu su ve yoksulluk tohumlarndan kurtarn. yle yasalar karn ki kyleri, iftlikleri ykan beyler ya hepsini yeniden yapmak, ya da topra yeniden iftlik kuracak insanlara brakmak zorunda kalsnlar. Zenginlerin cimri bencilliini frenleyin. Smrme, tekel kurma hakkn aln ellerinden. Aylak insan brakmayn memleketinizde. Tarm byk lde gelitirin. Yn ilikleri ve daha baka retim kollar yaratn. Yoksulluk yznden bugne dek hrszlk, serserilik, ya da uaklk eden, aa yukar ayn kaderi paylaan bir sr insan oralara gidip yararl bir alma yoluna girsin. Btn bu anlattm dertlere are bulmazsanz, adaletinizle vnmeyin: nsafszca, budalaca yalan sylemi olursunuz. Milyonlarca ocuu bozucu, krletici bir eitimin penesinde brakyorsunuz. Erdem iekleri aabilecek bu krpe fidanlar gzlerinizin nnde kurtlanyor; byyp su iledikleri zaman, yani ilerine ocukluktan giren ktlk tohumlar ac meyvelerini verdii zaman lm cezasna arptryorsunuz onlar. Sizin yaptnz nedir biliyor musunuz? Asma zevkini tadabilmek iin hrszlk yaratmak.' Ben byle konuurken yasac hasmm bana karlk vermeye hazrlanyordu. Tartmaktan ok parlak szler etmek, bildiklerini tekrarlamak, benimle bir bellek yarmasna kmak zereydi. 'ok gzel konutunuz,' dedi. 'Bir yabanc olduunuz iin bu syledikleriniz kulaktan dolmadr. Size daha salam bilgiler vermek isterim. Konumamn dzeni u olacak: nce sizin sylediklerinizi zetleyeceim. Sonra olaylar bilmemekten gelen aldanmalarnz belirteceim. Sonunda da kantlarnz rtp tuz buz edeceim. Verdiim bu srayla balyorum. Aldanmyorsam syledikleriniz drt...' 'Sznz burada kesiyorum,' dedi birden Kardinal. 'Bu girie baklacak olursa konumanz bir hayli uzun srecee benzer. Bugn iin sizi bu yorgunlua katlanmaktan kurtaracaz. Ama sylevinizi bir alacak sayyorum. Gelecek toplantmzda, kar tarafn da bulunmas artyla, tamamn isteriz. Gelebilirseniz yarn ikinizi de beklerim. imdilik, Raphael dostum sizden unu renmek isterim: Hrszla lm cezas vermek niin yersizdir ve siz halkn gvenliini hangi ceza ile salamay dnrsnz? Herhalde, hrszl hogrmeli diyecek deilsiniz. Sizce daraac bugn hrszl nlemeye yetmediine gre, hrszlar hayatlarn yitirmekten baka neyle korkutabilirsiniz? Yasay dinletmek iin daha salam yol nedir sizce? Daha az sert bir ceza vermek hrszlarn cretini artrmaz m?' 'Ben una inanyorum ki,' dedim, 'toplum her insana eit bir gvenlik salamad srece bir insan para ald iin ldrmek doru deildir. Diyeceksiniz ki, toplum lm cezasn verirken be on para almann deil, adaletin ve yasalarn cn almaktadr. Ben de buna kar bu ilkeyi syleyeceim: Summum jus summa injuria (Ar doruluk ar hakszlk getirir.) Yasa koyann akl o kadar yanlmaz, o kadar kesin midir ki buyruunu dinlemeyen klc hak etsin? Yasa btn sular bir kaba koyacak, almakla ldrmeyi ayn gzle grecek kadar kat ve duygusuz deildir. Doruluk bo bir laf deilse bu iki su arasnda dalar kadar ayrlk vardr. Tanr ldrmeyi yasak etmi, bizse birka para iin adam asyoruz, olacak ey mi bu? Denebilir ki, Tanr'nn yasak ettii, zel bir kiinin bakasn ldrmesidir, yasalar uygulayan yargcn ldrmesini deil. Evet ama insanlarn Tanr buyruklarna aykr yasalar karmasn, rza gemeyi, zinay, yalan yere yemin etmeyi kitaba uydurmalarn kim nleyebilir? Nasl nler? Tanr bize yalnz bakasn deil kendimizi ldrmeyi bile yasak etmi. Oysa biz yasalarn glgesine snarak birbirimizi boazlayabiliyoruz! Bu korkun adalet anlay yarglar ve cellatlar Tanr buyruunun stne karabilecek, onlara yasann ldr dediini ldrme hakkn verecek! Bundan u olmayacak sonu da karlabilir ki, Tanr adaletinin insan adaletine uydurulmas, insanlarn isteince yasalamas gerekir, ve Tanr'nn buyruklarna

ne zaman uyulup ne zaman uyulmayabileceini hangi durumda olursa olsun insanlar kararlatrabilecektir. Musa'nn yasas bile, kleler ve kat yrekliler iin konmu olan bu korkutma ve calma yasas bile, bir ey almay lmle cezalandrmyor. Bizse Tanr'y baba sayan, rahmete, merhamete dayanan sa yasas altnda, daha az insanca davranmak, dilediimiz zaman insan kardeimizin kanna girmek hakkn nasl verebiliriz kendimize? te bu dncelerle alana ve ldrene ayn cezann verilmesini haksz buluyorum. Bu cezann sama olduu kadar, halkn gvenlii bakmndan zararl olduunu da kolayca anlatabilirim. almakla ldrmenin ayn cezay aldn gren ne yapar? Soymakla yetinebilecei adam ldrr, kendi kellesini korumak iin ldrr. Kendini ele verecek olan ortadan kaldrm, suunun bilinmesini daha kolayca nlemi olur. Neye yarad yasann sertlii? Hrsz daraacyla korkutarak katil yapm olduk. imdi, stnde ok durulan bu sorunun zmne geliyorum: En iyi cezalandrma yolu hangisidir? Bana kalrsa en iyi yolu bulmak en ktsn bulmaktan ok daha kolaydr. nsanlar ynetmekte pek ileri gitmi olan Romallarn ceza sistemini bilirsiniz. Onlar ar sulular sresiz klelie, ta ocaklarnda, madenlerde zorla almaya mahkum ederlerdi. Bu ceza yolu adaletle halkn yararn uzlatrm oluyor. Ama, bana sorarsanz, bu konuda, ran'a bal bir ulus olan Polylerit'lerde grdklerimi baka hibir sisteme deimem. Polylerit'lerin yurdu bir hayli uygar ve birok kurumlar pek akllcadr. ran kralna her yl dedikleri vergi dnda zgr yaar ve kendi kendilerini ynetirler. Denizlerden uzakta, dalarla evrili bereketli bir topran rnleriyle yetinirler. Kendileri yabanc memleketlere binde bir gider, yabanclar da onlarn memleketine pek gelmezler. Snrlarn geniletme hevesleri yoktur, hibir d tehlike de onlar kayglandrmaz. Krala verdikleri para yurtlarn istilaya uramaktan korur. Bolluk iinde rahat rahat yaarlar; ne ordular var, ne aristokratlar. Bouna an eref peinde komadan mutluluklarn salamakla urarlar. Varlklarn komularndan baka bilen yoktur nk dnyada. te bu memlekette bir kimsenin hrszlk ettii ortaya knca ald eyi sahibine (baka yerlerde olduu gibi krala deil) geri vermesi salanr. ald ey bozulmu ya da yok olmusa hrszn mallarna el koyup o eyin deerinin karl alnr, st taraf karsna ve ocuklarna braklr. Sulu ise halkn hizmetinde altrlr. Hrszln arlatrc nedenleri yoksa sulu ne zindana atlr, ne zincire vurulur; serbest olarak altrlr. Tembellik edeni ya da ayak direyeni dvmekle yetinirler. lerini gereince yapanlara hibir ktlk edilmez. Akam yoklama yaplr ve mahkumlar iyerindeki kulbelerde geceyi geirirler. Katlandklar ceza sadece durmadan almaktr. Yaamalar iin gerekli her ey verilir kendilerine. Toplumun yararna altklar iin toplum da onlar besler. Bu besleme iinde treler yer yer deiir. Baz yerlerde mahkumlarn yiyecei giyecei halkn sadaka ve yardmlaryla salanr. Bu yol sakat gibi grnse de, halkn insanl sayesinde en bereketli olandr. Baka yerlerde bu i devlet parasyla grlr ya da belli kiilere bu devi yklemenin yolu bulunur. Baz yerlerde mahkumlar halk hizmetlerine verilmez. iye ihtiyac olan her yurtta, bir gn iin, cret karl, birka mahkum tutar. Onlara serbest iilerden daha az para verir. Tembellerini dvmek hakk da vardr mahkum kiralayanlarn, bylece mahkumlar hi isiz kalmaz, yiyeceklerini, giyeceklerini kendi emekleriyle kazanr, her gn Hazineye de bir gelir salarlar. Btn mahkumlar giydikleri bir rnek elbisenin rengiyle hemen tannrlar. Salar toptan deil kulaklarnn biraz stne kadar tra edilir. Kulaklarndan biri de ucundan kesilir. Dostlar onlara yiyecek, iecek ve mahkum yiyecei getirebilir. Ama para getiren de para alan da lm cezas giyer. zgr bir yurtta hibir nedenle kle saylan mahkumdan para alamaz. Hibir mahkum silah tayamaz. Bu iki suun da cezas lmdr. Her il kendi mahkumlarna belli bir damga vurur. Bu damgay silmek, ilin snrlarn amak ve baka ilin kkleriyle konumak da lmle cezalandrlr. Kamay tasarlamak kamak kadar tehlikelidir. Bylesi bir tasarya katlan kle

hayatn, hr insan zgrln kaybeder. Yasa, bu tasary haber vereni dllendirir: zgrse para, kleyse zgrlk verir ona. Haber veren su orta da olsa ceza grmez ve bylece kt yola sapan, kurtulu yok diye sonuna kadar gitmeyip suunu aklayabilir. Polylerit'lerde ceza sistemi budur. Hem byk bir insanlk hem de byk bir yarar var bu sistemde. Yasa vuruyor, ama insan deil suu ldrmek iin vuruyor. Mahkuma kar o kadar insafl davranyor ki onu namuslu olmaya, topluma ettii ktl yaayaca yllarda demeye zorluyor. Onun iin mahkumlarn eski hayatlarna dndkleri hemen hi grlmez. Polylerit'lerin bundan yana korkular yoktur ve oklar yola karken rehberlerini bu mahkum kleler arasndan seer ve her ilde yenileriyle deitirirler. Gerekten de niin korksunlar? Yasa deil hrszl, hrszl dnmeyi bile klenin elinden alyor: Elinde silah yok, para ise lmn ta kendisi onun iin. Yakaland m her ey bitecek, kamak da imknsz. O klkla nereye saklanabilir? plak dolaamaz ya? Baka kla girebilse o zaman da yar kesik kula ele verecek kendisini. Klelerin birleip devlete kar gelmeleri de olacak ey deildir. Byle bir ii baarabilmek iin elebalarn baka illerdeki kleleri de kazanmalar gerekir. Oysa bu yol da iyice kapaldr. Toplanmalar, konumalar, hatta selamlamalar lm cezas getirecek. nsanlar nasl sz birlii edebilirler btn yurtta? Dncelerini arkadalarna bile amaktan korkarlar; nk bilip de susmak lm getiriyor, ele vermek ise ok kazanl. te yandan hepsinin iinde u umut var: Cezalarna boyun eip ileride drst bir insan olabilecekleri inancn yaratabilirlerse gnn birinde zgrlklerine kavuacaklardr. nk her yl birok kle akl bana gelmi birer yurtta olarak serbest braklr. Niin ngiltere'de de byle bir ceza sistemi uygulanmasn? Bilgin rakibimin hayran olduu lm adaletinden ok daha iyi deil mi bylesi?' Sayn bilginin cevab hazrd: 'Byle bir sistem ngiltere'de uygulanrsa, imparatorluk dalr ve batar, ' dedi. Sonra ban sallad, dudaklarn kvrd ve sustu. Salondakiler bu yaman yargy cokunlukla alkladlar. Kardinal ise unlar syledi: 'Peygamber deiliz ki bu sistemi denemeden nce ngiltere'ye uyup uymayacan syleyebilelim. Bana kalrsa, lm yargs verildikten sonra, kral cezann uygulanmasn bir sre iin durdurabilir. Mahkumlarn kutsal yerlere snma imknn da ortadan kaldrrsa, bu sre iinde yeni ceza sistemi uygulanr. Deneme iyi sonu verirse bu yol tutulur, vermezse lm cezas yerine getirilir. Bylece adaleti sadece biraz geciktirmi, denemenin tehlikelerini de nlemi oluruz. Daha da ileri giderek diyebilirim ki serserilii ortadan kaldrmak iin daha yumuak, daha akllca tedbirlere bavurmamz yerinde olur. Bu belaya kar yasa kardmz halde serserilik azalmak yle dursun bugn her zamankinden daha ok artt.' Kardinal bunlar syler sylemez, biraz nce benim sylediklerime dudak bkenler, hayranlklarn nasl anlatacaklarn bilemez oldular. Hele Kardinal'in serserilik stne sylediklerini vdke vdler. Konumann sonrasn anlatmasam daha iyi olur belki. O kadar gln eyler sylendi ki, ama anlataym biraz; nk konumla ilgili bunlar. Masada, deli taklidi yapmay marifet sayan asalaklardan biri vard. Bu ii o kadar iyi beceriyordu ki, insan gerekten deli sanabilirdi onu. Sama sapan, souk akalara giriti mi herkes sylediklerine deil kendisine glyordu. Bununla beraber arada bir akllca bir sz de kyordu azndan. Atasznn dedii gibi: ok samalayan sonunda bir doru laf da eder. Davetlilerden biri benim hrszlar, Kardinalinse, serseriler stnde durduumuzu syledi. Ama iki trl insan daha var ki, dedi, toplum onlarn hayatn srdrmesini salamak zorundadr; nk onlar yaamak iin alamayacak durumdadrlar: Hastalar ve ihtiyarlar. Bizim soytar bunun zerine: 'O ii bana brakn,' dedi. 'Yaman bir planm var bu konuda. Dorusunu isterseniz o miskinler srsnden kurtulmaya can atyorum: Gzlerden uzak bir yere kapamal hepsini. Alayp szlanmalar, yalvarp yakarmalar sinirlerimi bozuyor. Ho, bu kasvetli teranelerle benden metelik kopardklar olmamtr ya. ki eyden biri oluyor nk: Ya param oluyor, canm vermek istemiyor, ya da canm vermek istiyor param olmuyor. imdi uslandlar artk: Benim getiimi

grdler mi bouna yorulmamak iin seslerini kesiyorlar. Sadaka konusunda benim bir rahip kadar ksr olduumu biliyorlar. imdi dinleyin benim verdiim karar: Btn yal ve hasta dilenciler blnp datlacak: Erkekler rahip karde olarak erkek manastrlarna, kadnlar da rahibe hemire olarak kadn manastrlarna. Oldu bitti.' Kardinal bunu ho bir aka sayp glmsedi, ama tekiler baya ciddiye aldlar. Dinbilimci bir rahipse bu akadan ar bir ekilde holand. Ask surat birden geveyerek rahipler ve manastrlarn durumu stne nkteli szler etti, sonra soytarya dnerek: 'Biz dilenci kardelerinizin rzkn salamazsanz, dilencilii ortadan kaldrm olmazsnz' dedi. 'Sayn Kardinal bunun aresini buldular,' dedi: 'Serserilerin bir yere toplatlp altrlmas gerektiini sylediler ya! Dilenci rahipler dnyann ilk serserileridir.' Bu sert saldr stne btn gzler Kardinal'e dikildi. O kzm grnmeyince herkes soytary alklad. Sayn dinbilimciyse ta kesildi olduu yerde. Yzne kar atlan bu ta fkesini kabarttka kabartt ve birden ate pskrmeye, kfrler savurmaya balad. Demedii kalmad soytarya: Alak, rezil, iftirac, melun. Ayrca Kutsal Kitaptan kard korkun tehditlere de bavurdu. O zaman bizim soytar arbal insan numaras yapmaya balad: 'Kzmayalm pek sevgili rahip karde. Kitap ne der: Sabrnzla ruhlarnz dizginleyeceksiniz.' Dinbilimci hemen atld arkasndan: 'Kzmyorum, kerata; daha dorusu gnaha girmiyorum. nk Kitap ne der: Kzn, ama gnaha girmeyin. Kardinal tatl bir sitemle rahibi yumuatmak istedi. 'Hayr,' dedi rahip; 'susamam, susmamalym. Yce grevim coturuyor beni ve nice Tanr adamlar bu kutsal fkelere kaplmlardr. u sz de oradan gelir: Tanrm, senin evine ballk yedi beni. Kilisede unu sylerler ilhilerde: lyas Tanr evine karken alay etmeye kalkanlar, sa dklm peygamberin fkesini ektiler stlerine. Bu alayc, bu soytar, bu yzsz herif de belki ayn belaya arplacak.' 'Herhalde iyi bir niyetle konuuyorsunuz,' dedi Kardinal; 'ama bana yle gelir ki, bir deliyle sama sapan bir atmaya girmemek daha dindarca deilse bile daha akllca olur.' 'Efendimiz, bundan daha akllca davranamam. Sleyman, insanlarn en aklls ne demi: Deliye deliliine uygun olarak karlk verin. te, benim yaptm da bu. Kendine gelmezse hangi uurumlara deceini gsteriyorum kendisine. lyas'la alay edenler ok kalabalkt, bir tek insanla alay ettikleri iin hepsi birden cezaya arptrldlar. Bir de, aralarnda birok dazlan bulunduu btn rahiplerle alay eden bir tek adamn grecei cezay dnn. Ama onu asl korkutacak olan udur. Papa'nn bir ferman var. Bu fermana gre bizimle alay edenler afaroz edilir.' Kardinal iin kmaza girdiini grerek, bir iaretle soytary uzaklatrd ve konuma konusunu tatllkla deitirdi. Hemen sonra da ilerini bahane ederek btn davetlileri uurlad. Aziz Morus, bu uzun hikyeyle yordum sizi. Dorusu siz istememi olsaydnz ve gsterdiiniz ilgiyi gereince karlamay dev bilmeseydim bu kadar uzun konumak utandrrd beni. Ksaltabilirdim, ama davetlilerin dnlerini ve karakterlerini belirtmek istedim size. Tek bama grlerimi aklaynca, herkes dudak bkt szlerime. Kardinal benden yana knca vmeler balad. Dalkavuklar bir soytarnn akalarn nerdeyse ciddiye alacaklard, Kardinal sadece glmsedi diye. Bylesi saray adamlarnn bana ve dncelerime deer vereceklerini sanr msnz yine de?" "Anlattklarnz gerekten byk bir zevkle dinledim," dedim Raphael'e. "Dncenizin derinlii lsnde de ho konuuyorsunuz. Sizi dinlerken bir an kendimi ngiltere'de sandm. nk ben ocukken bu iyi yrekli Kardinal'in konanda yetitim. Onunla birlikte hayatmn ilk yllarn hatrladm. Dostluumu zaten kazanmtnz, ama bu byk insan iin sylediiniz gzel szler beni bsbtn balad size. Bununla birlikte sizin iin yine de ayn eyi dnyorum ve krallara, saraylara kar duyduunuz tiksintiyi yenmek

isterseniz, grlerinizle insanlara byk yararlar salayabileceinize inanyorum. Kiisel tiksinmelerimizi halkn yararna amak, her iyi yurtta gibi, sizin iin de bir grev saylmaz m? Platon der ki: Gnn birinde filozoflar kral, ya da krallar filozof olursa, insanlk o zaman mutlulua kavuur. Filozoflar krallara t vermeyi bile kmserlerse o mutluluktan ok uzaktayz demektir." "Filozoflara hakszlk ediyorsunuz," dedi Raphael; "doruyu saklayacak kadar bencil deillerdir. Birou dndklerini yazdlar: Dnyay ynetenler isteselerdi bu kitaplarda doru yolu ararlard. Ne yazk ki pein yarglarla balanm, dnceleri ta ocukluktan sakat ilkelerle yorulmutur. Platon bunu bilmiyor deildi; krallarn kendileri filozof olmadka bakalarn dinlemeyeceklerini anlamt. Kral Dionisios'un sarayndaki hazin denemesinden kan sonu buydu. Diyelim ki ben de bir kraln bakan oldum. Ona en doru yollar gsteriyorum; yreinden ve lkesinden ktlk tohumlarn skp atmaya alyorum. Beni sarayndan kovmaz, ya da dalkavuklarnn alaylar karsnda yalnz brakmaz m dersiniz? Fransa kralnn bakanym, rnein. Kral en akll politikaclar da arm, saraynda dzenledii bir gizli toplantya kendisi bakanlk ediyor. Bu soylu, bu yaman kiiler kafa kafaya vermi unlar gryorlar: Kral efendileri hangi oyunlar, hangi entrikalarla Milano'yu ellerinde tutabilir; hep kendisinden kaan Napoli'yi nasl kendine balayabilir; en sonunda Venedik'i nasl alaa edip btn talya'y avucuna alabilir, ve nasl, Felemenk, Brabant, Burgonya ve daha nce kazanlm nice lkeleri tahtnn evresinde toparlayabilir? Biri kalkyor diyor ki: 'Venedik'le bir anlama yapp iimize geldii srece bozmayalm. Kukularn gidermek iin ona biraz alalm, hatta parsann birazn ona brakalm. Sonradan naslsa onu da elinden alacaz.' Bir bakas bu ite Almanlar kullanmay, bir nc svirelileri parayla kazanmay ne sryor. Biri, yce mparatoru altnla avlamaktan, teki Aragon kralna Fransa'nn olmayan Navarre kralln peke ekmekten, bir bakas, Kastilya kralna bir anlama umudu verip saraynda byk paralarla casuslar beslemekten sz ediyor. Derken en zor, en belal, en zlmez sorun, ngiltere sorunu geliyor ortaya. Bu krdm karsnda, her trl ihtimali nlemek iin yle bir karara varlyor: Bu devletle bar koullarn konumak, hep gevek durmas gereken dostluk balarn biraz skmak; ona azdan Fransa'nn en iyi dostu demek, yrektense onu en tehlikeli dman saymak. skoyallar, hep ileri karakol nbetileri gibi tetikte tutmak ve ngiltere'de bir kprdama grlr grlmez ilkin onlar ileri srmek. Srgndeki bir prensle gizliden gizliye anlap ngiltere tahtndaki haklarm koruyacakm gibi grnmek ve gereinde onu kraln kt niyetlerine kar kullanmak... te byle byk hesaplarn yapld bir kral toplantsnda, savatan baka dnceleri olmayan o derin politika dehlar karsnda ben ortaya kp hepsinin dolaplarn dzenlerini bir yana brakp yle diyorum: talya'y rahat brakp Fransa'da kalalm, bu memleket bile bir tek insann ynetemeyecei kadar byktr; kral onu daha da bytmeye almamaldr. Dinleyin, baylar, Akhoria'llar byle bir durumda bakn nasl bir karara vardlar: Utopia adas karsnda, Euronston kylarndaki bu memleket bir gn sava at; nk kral, eski bir evlenme dolaysyla, komu memleketin miras olarak kendine kaldn ileri sryordu. Komu krallk yenilip Akhoria'llarn uyruuna girdi. Ama ok gemeden grld ki o komu memleketi elde tutmak, orasn savala ele geirmekten hem ok daha zor, hem ok daha pahal. kide bir ya orasn korumak, ya da bir ayaklanmay bastrmak iin ordular yollamak gerekiyordu. Bylece vergi yoluyla alnan paralar boa harcanyor, stelik de kan gvdeyi gtryordu. Niin bunlar? Bir tek insann bo gururu iin. Akhoria'llar savatan ba kaldramaz oldular, arada bir kavutuklar bar da savatan daha az belal deildi; nk sava askerlerin ahlakn bozmutu: Hepsi talan etmee, adam ldrmee almlard; yurtlarna dnnce rahat durmuyorlard. Bu yzden dirlik dzenlik kalmyor, yasalar saylmaz oluyordu. Asl neden ise uydu: Kafasn iki memleketin sorunlarna datm olar kral ne birini ynetebiliyordu ne tekini. Akhoria'llar bu kt duruma, ektikleri bunca skntya bir son vermek

istediler, byk bir halk kurultay toplayarak krala dediler ki: ki devletten birini se; iki tahtta birden oturamazsn, koca bir ulusu bir kraln yars ynetemez; hi kimse bir baka efendinin buyruundaki katrcy tutmaz. Bu iyi kral hak vermi ulusuna, yeni kralln dostlarndan birine brakm, o da sonra kovulmu oradan. Kendisi eski yurduyla yetinmi. imdi dnelim benim ie. Bu hikyeden sonra daha da ileri gidip kraln kendisine anlatsam ki, kendi yznden uluslar birbirine dren bu sava tutkusu, hazinesini tketip halkn perian ettikten sonra Fransa'y bsbtn batrabilir. Desem ki ona: Devletli efendimiz, mutlu bir rastlantya borlu olduunuz bartan yararlann; babalarnzn yurdunu ileyin; onu rahatla, mutlulua kavuturun; halknz sevin ve onun sevgisi de sevin versin size. Halkn zorbas deil, babas olun. Brakn teki krallklar: Size miras kalan yeter de artar bile size. Byle bir konumay Fransa kral nasl karlard dersiniz, sevgili Morus?" "ok kt karlard," dedim. "Dahas var," dedi Raphael; "Fransa'nn d politikasn gzden geirdik. Bu konuda bakanlarn arad efendilerinin an erefiydi. imdi para ilerine gelelim. eride nasl bir ynetim ve adalet yolu tuttuklarna bakalm. Biri kar, krala der ki: Devlet parann deerini verirken artrsn, alrken indirsin. Bylelikle kral hem borlarn kolayca der, hem de hazinesini hemen doldurur. Bir bakas, yalancktan bir sava ihtimalinden szedip yeni bir vergi koyalm, der: Paralar toplandktan sonra kral bartan yana olduunu syler ve bu mutlu kararn kiliselerde byk trenlerle kutlanmasn ister. Halk bayram eder, halknn kan dklmesin diye savatan vazgeen merhametli kraln gklere karr. Bir bakas krala ok eskiden konmu, ama unutulup gitmi, kf tutmu bir yasay hatrlatr: Kimse bu yasay bilmedii iin herkes inemektedir. Ona uygun olarak yeniden cezalar yerine getirilmeye baland m, bir gelir kayna, hem de erefli bir kaynak saland demektir. Bir bakas yle bir yolu daha kazanl grr: Ykseke para cezalar isteyen yeni yasaklar karalm; bu yasaklarn ou halkn yararna olsun. Kral bu yasaklardan karlarna zarar gelecek kiilere byk paralar karl olarak kaamak yollar versin. Bylece hem halkn duas kazanlr, hem de yasa ineyenlerle yasaktan kurtulmak isteyen imtiyazllardan bol bol para koparlr. in gzel yan da u ki, yasaktan kurtulmak isteyenlerden ne kadar ok para alnrsa kral o lde halkn sayg ve sevgisini kazanr: Bakn, derler, ne kadar iyi yrekli bir kral: Sevdii insanlar korumuyor, halka zarar verme hakkn pek pahalya satyor onlara! Bir bakas krala yarglarla anlamay,, karlarn., onlara salatmay salk verir: Efendimiz der, yarglar sarayna armal, sofrada onlarla hazinesini ilgilendiren sorunlar tartmal. Bir dava ne kadar haksz olursa olsun onu hakl gsterecek bir yarg bulunur: Ya her iddiann tam tersini savunma alkanlyla, ya yenilik, aykrlk hevesiyle ya da krala yaranmak isteiyle. O zaman bir tartmadr balar; deiik, eliik grler apak bir gerei bulandrrlar; hakkn ta kendisi haksz gibi gsterilir. Kral bu atmadan yararlanp sorunu kendi karna gre kestirip atar. atmaya yol aanlar utanlarndan ya da korkularndan kraln dncesine katlrlar ve ite o zaman yarglar cesaretle ve vicdan rahatlyla yarglarn verirler. Kraln istediini kitaba uydurmaktan kolay m var? Ya yasalarda yeri bulunur, ya da bir yasann szleri gereince yorumlanr. Dine devlete bal bir yarg iin de kraln hakk btn haklarn stnde deil midir? Politika ahlaknn ilkeleri unlardr ve devleti ynetenler bunlarda anlamlardr: 'Bir ordu besleyen kraln ne kadar paras olsa azdr.' 'Kral, istese bile, hakszlk edemez.' 'Kral uyruklarnn ve mallarnn ortaksz sahibidir: Uyruklar herhangi bir eyden, kraln keyfi istedii lde yararlanabilir.' 'Halkn yoksulluu kraln varln korur.' 'Zenginlik ve zgrlk devlete ba kaldrmaya, hor bakmaya gtrr. zgr ve zengin adam hakszla, zorbala kolay katlanamaz.'

'Yoksulluk ve alk yrekleri kertir, ruhlar krletir, insanlar ac ekmeye, kle olarak yaamaya altrr: ylesine ezer ki onlar, boyunduruklarn sarsmaya gleri kalmaz.' Bylesi dncelere kar ayaklanp kraln heybetli bakanlarna yle desem: Bu dnceleriniz korkun: Kral iin yzkaras, halk iin cehennem aryorsunuz. Efendinizin erefi ve sal kendinin deil, halkn zengin olmasna baldr. nsanlar krallar insanlarn yarar iin baa getirdiler, krallarn yarar iin deil. Kendilerini rahat yaatacak, saldrdan, svgden koruyacak gl bir dayanak istediler. Kraln en kutsal devi, kendininkinden nce halkn mutluluunu dnmektir. Sadk bir oban gibi kendini srsne vermeli, onu en besleyici otlaklara srmelidir. Halkn yoksulluunu, kralln gveni saymak kabaca ve aka yanltr: Kavgalar, kan dkmeler, en ok dilenciler arasnda olmuyor mu? Bir devrimi en candan isteyen kimdir? Bugn en yoksul durumda olan deil mi? Devleti ykmakta en fazla atlganlk gsterecek olan kimdir? Yitirecek bir eyi olmayp da sadece kazan salayacak olan deil mi? Yurttalarn kin balad, hor grd bir kral; halk ezerek, soyarak, dilenci durumuna drerek tahtnda tutunabilecekse, braksn krall insin gitsin tahtndan. Bu yollarla belki kral adn elinde tutar; ama ne yiitlii kalr, ne bykl. Kral ycelii dilencilerin deil, zengin ve mutlu insanlarn banda kalmakla kazanlr. Byk yrekli Fabricius bu soylu dnceyle sylemiti u sz: 'Kendim zengin olmaktansa, zenginlere ba olmak isterim. Bir halkn aclar, iniltileri ortasnda keyif srmek krallk deil, zindan bekilii etmektir.' Hastasn iyi etmek iin ona daha ar hastalklar alayan bir hekim bilgisizin, budalann biri deil de nedir? Ey sizler ki insanlar ancak hayatlarn zehir ederek ynetmesini biliyorsunuz, sizler zgr insanlara ba olmaya yeterli deilsiniz, saklamayn bunu! Ya da bilgisiz kalmaktan, kendinizi beenmilikten, tembellikten vazgein! Halk bu yzden sevmiyor, saymyor devleti. Kendi yurdunuz iinde dorulukla yaayn ve yaatn; devletin giderlerini gelirleriyle denkletirin; ktlk kaynaklarn kurutun; sama ve barbarca bir dzenin ldrmeye ve lmeye srkledii mutsuzlara kar ikenceler arayacak yerde, ktl daha tohumdayken nleyecek, yok edecek insanca kurumlar yaratn! Unutulmu, kfl, pasl yasalar diriltip halkn ayana elme takmayn. Bir kusur iin alacanz para cezas hibir zaman yargcn haksz ve ayp sayaca kadar ar olmasn. Makaria'llarn u gzel tresi hep aklnzda olsun: Utopia'nn komusu olan Makaria'da kral tahta oturduu gn tanrya kurbanlar keser ve hazinesinde hibir zaman bin altn lira ve o deerde gm paradan fazlasn bulundurmayacana yemin eder. Bu gelenei, milyonlar biriktirmekten ok halkn rahat ettirmeye alan bir kral kurmutu. Kendinden sonra geleceklerin cimrilemesini, halkn srtndan zenginlemelerini nlemek istemiti. Bin altn bir i ya da d sava iin yetecek, ama halkn parasn elinden almaya yol amayacakt. Krala bu yasay koyduran daha ok ikinci tehlikeydi. Bundan baka unlar da dnmt: Darlk zamanlarnda, halkn gndelik ilerinin yrmesini salayacak bir paray elde tutmak; bir de vergilerle toplanabilecek paray snrlamakla kraln yasa yoluyla halk soymasn, hakszlklara, yalan dolana yol amasn nlemek. Byle bir kral elbette ktleri rktecek, iyileri kendine balayacakt. imdi syleyin, dostum; karlar ve sistemleri gerei tam tersini dnenlere bylesi tler vermek sarlara masal anlatmak olmaz m?" "yle olur phesiz," dedim; "ama buna hi de amam; nk bana sorarsanz, kimsenin dinlemeyecei besbelli olan tleri vermek bounadr. Bugnn bakanlar, politikaclar yanl dnceler, pein yarglarla yorulmu insanlardr: Onlarn inanlarn birden nasl ykabilir, kafalarna, yreklerine en doru, en hakl ilkeleri bir konumayla nasl sokabilirsiniz? Bu filozofa konuma dostlar arasndaki bir syleide yerindedir; ama kral nnde byk devlet sorunlarnn grld bir toplantda yersizdir." "Ben de onu sylemitim," dedi Raphael; "krallarn saraynda felsefenin yeri yoktur."

"Evet, ama okul felsefesinin yeri yoktur: Zaman, yeri, insanlar hesaba katmayan felsefenin. Bu kadar krc olmayan bir baka felsefe daha vardr: O hangi tiyatroda, hangi oyunda oynadn bilir, roln ll bicili bir ustalkla oynar. Sizin kullanacanz felsefe de budur. Plautus'un bir komedyas oynanrken, klelerin keyifle gltkleri bir srada, siz filozof klyla ortaya kar da Seneca'nn Oktavia'da Neron'a verdii dersi okursanz, alklanacanz hi sanmam. Halka bylesi bir gln tragedya sunmaktansa sessiz bir rolde kalmanz daha yerinde olur. Okuduunuz para oyundan yz kat daha deerli de olsa bu olmayacak ekleme her eyi bozar. yi bir oyuncu hangi rol oynuyorsa, btn ustaln o rol tam gereince oynamakta kullanr; parlak bir sylev ekebilmek iin oyunun btnln bozmaz. Kraln nnde devlet ileri konuulurken de byle davranmak gerek. Kt dnceleri kafalardan bir anda skp atamyorsunuz, hakszlklar bir vuruta ortadan kaldramyorsunuz diye halka hizmet etmekten vazgemek doru mudur? Bir frtnada kaptan, rzgra sz geiremiyorum diye gemiyi brakr m? Sizin ilkelerinizin tam kartlaryla yetimi insanlar karsndasnz: Btn dndklerinin sama ve haksz olduunu yzlerine vurursanz elbet dinlemezler sizi. Dikine deil, yanlamasna gideceksiniz. Doruyu yerinde ve ustalkla syleyeceksiniz. abalarnz iyilik getirmese bile ktln azalmasn salar hi olmazsa, her eyin iyi olmas iin btn insanlarn iyi olmas gerekir: O da yarn br gn olacak ilerden deil." Raphael yle karlk verdi bana: "Dediiniz gibi yaparsam ne olur bilir misiniz? Bakalarn delilikten kurtaraym derken kendim saptrm. Sizinle konutuumdan baka trl konuacak olursam yalan sylemi olurum. Baz filozoflar yalan sylemekte hakl olabilirler, benim yaradlm buna elverili deil. Konumamn devlet adamlarna ar ve ac geleceini biliyorum; ama herkesi afallatacak kadar aykr dnceler ileri srdm de sanmyorum. Platon'un Devlet'indeki grleri, ya da Utopia'llarn bizimkilerden ok daha stn baz dnlerini ne srsem, baka bir dnyadan geliyormuum gibi karlanabilirim: nk burada herkesin mal mlk olabilir, oradaysa btn mallar mlkler ortaktr. Ama benim sylediklerimde yadrganacak, her yerde sylenmeyecek, hatta yararl olmayacak ne var? Benim yaptm tehlikeyi gstermek ve akl banda olan ondan uzaklatrmak. Kendilerini kr krne uuruma atanlardan bakasna aykr gelmez sylediklerim. Herkese aykr gelir, alaya alnr, sama bir yenilik saylr diye insanln ac gereklerini ortaya atmamak korkaklk ya da kt bir sklganlktr. yle deilse ncil'i hi amamal ve sa'nn yolunu Hristiyanlardan saklamal. sa Havarilerine susmay ve gizlemeyi yasaklyor ve yle diyordu onlara sk sk: 'Benim alak sesle kulanza sylediklerimi siz yksek sesle, ulu orta syleyeceksiniz.' sa'nn syledikleriyse bizim dnyamza benim konumamdan daha da aykr gelecek eylerdi. sa'nn usta szcleri sizin demin dediiniz gibi yanlamasna bir yol tuttular; insanlarn, kt' alkanlklarn Hristiyanla uydurmaktan kandklarn grnce, ncil'i insanlarn kt alkanlklarna gre eip bktler. Bu ustaca manevra nereye gtrd onlar? nsanlarn vicdan rahatlyla ktlk edebilmelerini salam oldular. Krallarn yannda benim alacam sonu daha parlak olmayacak. nk ya benim dncem hi kimseninkine uymad iin ie yaramayacak, ya da biroklaryla anlaacam; o zaman da Terentius'ta Mitio'nun dedii gibi 'lgnlarla lgnlk' edeceim. Sizin yanlamasna yolun nereye kacan kestiremiyorum. nsan iyiyi gerekletiremezse, kty yumuatmal hi olmazsa, diyorsunuz. Ama bunlar yle iler ki ya girmem diyeceksiniz, ya girip su orta olacaksnz. En korkun dncelere katlmanz, bir vebadan daha tehlikeli kararlara oy vermeniz gerekecek, bu yzkaras grleri yalancktan beenmekse bir casus ya da bir hainin yapabilecei bir i olacak. Demek ki, o yksek yerlerde Devlet'e yararl olmann yolu yok. Erdemin kendisini bozacak bir hava eser orada. evrenizdeki insanlar sizin derslerinizle iyilemek yle dursun, ktlkleriyle sizi batan karrlar. Hi bozulmadan kalrsanz, tekilerin ahlakszlna, budalalna paravanlk etmi olursunuz. Sizin yanlamasna yolla, kty iyiye evirebileceimizi ummak bounadr.

te onun iin tanrsal Platon bilgeleri devlet ilerinden uzak durmaya arr ve bu dn u gzel benzetmeyle destekler: 'Bilgeler srekli bir yamur boanrken sokaktaki kalabala evlerinize girin de slanmayn diye barrlar. Sesleri duyulmazsa sokaa kp herkesle birlikte bou bouna slanmazlar; bakalarn budalalktan kurtaramaymca evlerinde oturup kendilerini korurlar tek balarna.' imdi, sevgili dostum Morus, iimi ap en mahrem dncelerimi syleyeceim. Maln mlkn kiisel bir hak olduu, her eyin parayla lld bir yerde toplumsal adalet ve rahatlk hibir zaman gerekleemez. Ama siz aslan payn ktlere brakan bir toplumda doru bir yan bulursanz, byk ounlukyoksulluk iinde kvranrken doymak bilmez bir avu insana memleketin btn zenginliklerini smrten bir devlet mutlu olabilir derseniz o baka. Utopia'nn kurumlarn baka uluslarnkiyle karlatrnca bir taraftaki bilgelie ve insanla hayran olmaktan, br taraftaki aklszla ve barbarla vahlanmaktan kendimi alamyorum. Utopia'da yasalar sayca ok azdr. Ynetim btn yurttalar ayn lde yararlandrr. Herkes deerinin karln grr. Ortak zenginlik yle eite datlr ki herkes btn yaama kolaylklarna bol bol kavuur. Baka her yerde 'senin benim' ilkesiyle, karmak olduu kadar da ktle elverili bir toplum dzeni kurulmutur. Binlerce yasa karlr yine de ne herkes ev sahibi olur, ne kimsenin mlk korunabilir, ne de bakasnnkinden kolayca ayrlabilir. Her gn sryle alan ve bir trl bitmek bilmeyen davalara bakn. Bunlar dnrken Platon'a candan hak veriyorum, ve mlk ortakln istemeyen uluslara yasa hazrlamaya yanamam olmas beni hi de artmyor. Bu byk dhi ok nceden grm ki insanlar mutlulua ulatrmann tek yolu, eitlik ilkesini uygulamaktr. Oysa mlkn tekelde ve mutlak olduu bir devlette eitlik kurulamaz sanrm, nk orada herkes trl yollarla kazanabildii kadar kazanmakta hakl grr kendini ve ulusun zenginlii ne kadar byk olursa olsun, eninde sonunda bakalarnn yoksulluuna gz yumacak kk bir aznln eline geer. ok kez zenginin mutluluuna ermek daha ok yoksulun hakkdr. Cimri, ahlaksz, yararsz nice zenginler yok mu? Buna karlk drst, kendi halinde, zanaat ve durmadan almasyla devlete, yarar grmeden yararl olan saysz yoksul var. te btn bunlar beni kesin olarak u inanca gtrd ki, mlk sahipliini ortadan kaldrmak memleketin zenginliini eite, dorulukla databilmenin ve insanl mutlulua kavuturmann biricik yoludur. Mlkiyet hakk toplumsal yapnn temeli olduka, en kalabalk ve en ie yarar snf yoksulluk, alk, umutsuzluk iinde yaayacaktr. Ktl hafifletecek areler bilmiyor deilim; ama bunlar hastal iyi edemeyecek ilalardr. rnein unlar: Bir kiinin elde edebilecei topra ve paray snrlandrmak. Zorbala ve bozgunculua kar sert yasalar koymak. Ykselme tutkusu ve entrikalar ktleyip cezalandrmak. Devlet grevlerini parayla satmamak." Ben de Raphael'e dedim ki: "Sizin dncelerinize katlmak yle dursun, bence, tam tersine, mlk ortakln uygulayan memleket dnyann en yoksul memleketi olacaktr. Halkn yiyecek, giyecek ihtiyalarn nasl karlayacaksnz? Herkes iten kaacak ve bakasnn emeiyle geinecek. Yoksulluk tembelleri ie srse bile, yasa herkesin hakkn bakalarna kar korumayaca iin durmadan bakaldranlar olacak ve sizin devlette kan gvdeyi gtrecek. Kargaaln nne nasl geeceksiniz? Memurlarnzn szmona bir stnl olacak sadece: Korku, sayg veren eyi alm olacaksnz onlardan. Kimseyi kimseden stn saymayan bu hep bir, sradan insanlarn nasl bir devleti olabileceini dnemiyorum bile." "Byle dnmenize amyorum," dedi Raphael; "hayal gcnz byle bir devleti tasarlamaya yetmiyor, ya da yanl tasarlyor onu. Ben Utopia'da be yl yaadm ve bu yeni dnyay eskisine haber vermek iin geldim. Siz de oraya gitmi, orada nasl yaandn grm olsaydnz, dnyann hibir yerinde daha dzenli bir yer olmadn sylerdiniz benim gibi."

Peter Giles sze kart ve dedi ki Raphael'e: "Bu yeni dnyada bizimkinden daha gelimi uluslar olduuna inandramazsnz beni. Tabiat bizim dnyamzda kafalar daha dk bir mayadan yaratm olamaz ya. stelik bizim arkamzda eski bir uygarlk rnei var. Uzun bir gelime iinde gerek ihtiyalar, gerek hayat gzelletirme istei nice bulular dourmu. Ayrca rastlantlardan doma nice bulu daha var ki, en keskin dehalar bile dnemez onlar." "Eskilik konusunda" dedi Raphael, "bu yeni dnyann tarihlerini okumadan doru bir yargya varamazsnz. Bu tarihlere gre, bizim dnyamzda daha insan yokken orada ehirler varm. Dhilerin ya da rastlantlarn getirdii bulularsa dnyann her yerinde olaan eylerdir. Zekca yeni dnyallardan stn olduumuzu kabul edebilirim. Ama almada, iilikte, ustalkta bizi ok geride brakmlar. Size bunu bir rneiyle anlataym. Bizim geliimizden nce Utopia'llarn Avrupa'dan hi haberi yokmu. Yalnz on iki yl kadar nce frtnadan bir gemi batm adann nlerinde. Msrl ve Romal baz yolcular dalgalar kyya atm. Bu yolcular lnceye kadar Utopia'dan ayrlmak istememiler. Bu olaydan ok yararlanm Utopia'llar. Kurtulan yabanclardan Roma'nn bilimleri ve sanat stne btn bildiklerini renmiler. Bu bilgileri gelitirerek, renemediklerini de kendileri karmlar. Bylece bir rastlanty deerlendirip eski dnyann btn marifetlerini benimsemiler. Belki bizlerden daha baka denler de olmutur oraya. Ama zamanla unutulmular herhalde. Belki benim geliimi de unutacaklar bir gn. Oysa bu mutlu adallar benden ok yararlandlar, Avrupa'nn en gzel bulularn benden renip kendilerine mal ettiler. Ama bizler kim bilir ka yzyl sonra ancak onlarn en gzel kurumlarn benimseyebileceiz ; ayn zek, ayn olanaklarla onlarnki kadar rahat bir toplum dzeni kuramaymz bundan ite. Onlarn kafalar durmadan yeni bululara yneliyor, yararl her eyi gelitirip uygulamann yolunu aryorlar." "Peki," dedim, "bize bu mutlu aday iyice anlatn. En kk ayrntlarna kadar her yanyla, gsterin onu bize. Tan topran, rmaklarn, nehirlerini, insanlarn, kurumlarn, yasalarn serin nmze dilediiniz gibi. Bilmediimiz her eyi renmee can atyoruz, inann buna." "Hay hay," dedi Raphael; "btn bunlar hep gzmn nnde henz. Ama, ok zaman ister bu i." "yleyse," dedim "gidip yemek yiyelim nce. Sonra bol bol vaktimiz olur." "Nasl isterseniz," dedi Raphael. Eve gidip yemek yedik, sonra yine bahede ayn yere oturduk. Hizmetilere kimseyi yanmza sokmamalarn tembih ettim ve Peter'le birlikte kendisini can kulayla dinlemeye hazr olduumuzu syledim Raphael'e. Merakmz karsndabir an durup kendini toparlad ve yle balad sze.

II BLM "Utopia adas, ortalarna den en geni yerinde iki yz mildir. Bu genilik adann iki yanna doru bir hayli srp gider, sonra ulara doru azalmaya balar. yle ki, ada be yz millik bir yarmember olur ve iki ucunun aras aa yukar on bir mil eken bir hilal biimini alr. Hilalin ortas geni bir krfezdir. Toprak hilalin srtna doru ykselir ve rzgrlar keser. Onun iin de krfez dalgaszdr ve az ok durgun bir gl andrr. Bu krfez her yerine gemilerin yanaabilecei bir tek geni liman gibidir. Krfezin girii tehlikelidir. nk, bir yanda kumluk slar, br yanda, nerdeyse suyun yzne kan sarp kayalar vardr. Tam ortada, ok uzaklarda gzken ve gzkt iin de tehlikeli olmayan bir kayalk vardr. Utopia'llar bu kayaln bana bir kale yapmlar ve iine bir alay asker yerletirmilerdir. br kayalar su altnda olduklarndan gemiler iin birer tuzaktr. Bu kayalar arasndaki yollar yalnz Utopia'llar bilir. Bir Utopia'l klavuz olmadan hibir yabanc gemi buradan ieriye giremez. Kald

ki, kylarda fenerler olmasa kendileri bile zor girerler. Bu fenerlerin yerini deitirecek olsalar, en kalabalk dman filosu yolunu arp kayalara arparak batabilir. Adann br yannda birok liman var. Ama orada gerek doa gerek insan eli ylesine savunma olanaklar yaratmtr ki, bir avu asker btn bir ordunun karaya kmasna engel olabilir. Sylenenlere inanlacak olursa, buras eskiden bir ada deilmi. Adann durumu da bunu dndryr. Eskiden buraya Abraxa denirmi ama kral Utopus oray fethedince Utopia olmu. Bu akll kral ele geirdii lkenin kaba ve vahi halkn uslu, uygar, kibar insanlar haline getirdi. O kadar ki, Utopia'llar bugn dnyann en stn ulusu oldu. Utopus burasn elde eder etmez, aday karaya birletiren 15 millik berzah yardrd ve bylece Abraxa topraklar Utopia oldu. Bu dev iin baarlmasnda Utopus kendi ordusunun askerleriyle ada halkn bir arada altrd. nk yerlilerin bunu zorla klelere yaptrlan bir angarya diye grmelerini istemiyordu. Bunca insan gc bir araya gelince, bir rpda baar kazanld. Bu ii sama grp alaya alan komu devletler, sonradan arakaldlar ve korkmaya baladlar. Utopia adasnn 54 byk ve gzel ehri vardr. Hepsinde ayn dil konuulur. Ayn treler, ayn kurumlar, ayn yasalar yrrlktedir. 54 ehrin hepsi ayn plan gereince kurulmutur ve hepsinde blge zelliklerine gre biimlenen ayn devlet yaps vardr. ehirlerin aras en az 24 mildir ve yryerek bir gnde birinden brne gidilir. Her yl, her ehirden yal bal, bilge kii gelip Amaurote'de toplanr ve memleket ilerine bakar. Amaurote adann bakentidir. nk, orta yerdedir ve herkesin kolayca toplanmasna elverilidir. Her ehrin tarm iin en az 20 millik bir topra vardr. Genel olarak, toprak genilii ehrin uzaklyla orantldr. Hibir ehir yasann izdii snrlar artrma hevesine dmez. Halk kendini topran sahibi deil, iftisi, iisi diye grr. Tarlalarn ortasnda her trl tarm aracyla donatlm iftlik evleri vardr. Bu evlerde her mevsimde, ehrin nbet srasyla yollad ii ordular oturur. Her ifti birliinde kadn erkek en az 40 kii ve iki kle vardr. Her topluluun banda, birer aile babas ve anas olarak, akl banda, ll bir kadnla bir erkek bulunur. Her 30 ifti ya da aile birlii bir philarch'n ynetimindedir. Her yl, her birlikten 20 ifti ehre dner. Bunlar iki yllk tarm nbetini bitirmi olanlardr. Bunlarn yerine 20 kii tarm devi yapmaya gelir. Yeni gelenler, iftlikte bir yl alm olanlardan ders grr, topra ilemesini renir ve ertesi yl kendileri de bakalarn yetitirir. Bylece, iftinin toptan acemi olmas nlenir ve halkn yiyecei bilgisizlik, grgszlk yznden tehlikeye dmez. Bu her ylki yenilemenin ve nbet deitirmenin bir amac da, yurttalarn hayatn etin el kol ilerinde uzun sre ypratmamaktr. Bununla beraber, tarm ilerinden holanan bazlar kyde daha uzun sre kalma izini alabilirler. iftiler topra iler, hayvan besler, odun keser ve bunlar karadan denizden ehre tar. Tavuklar oaltmakta ok akllca bir bulular vardr. Yumurtalar kuluka altna koymazlar, gerekli scakl kendileri salayp civciv kartrlar ve civciv kabuunu delince tavuklar deil, insanlar ana bilip onlarn ardndan giderler. Pek az at beslerler, ama besledikleri atlar yaman olur. Genler onlar binicilik, sava talimleri ve yarlarda kullanrlar. Tarm ve ulatrma ilerine yalnz kzler koulur. Utopia'llar derler ki, kz atla boy lemez, ama ondan daha sabrl, daha dayankldr. kz daha az hastalanr, daha ucuza mal olur, stelik ie yaramaz olunca eti yenir. Ekip bitikleri ile bol bol ekmek yaparlar. zmn, elmann ve armudun suyundan arap yapp ierler. Sadece su ya da bal ve meyankkyle kaynatlm su itikleri de olur. Her ehrin ve kylerinin yiyecei iecei en ince hesaplarla belirlenmitir. Bununla beraber, iftiler harcadklarndan ok daha fazlasn yetitirmee alrlar. Artan yiyecek iecekler komu memleketlere yollanr. Kyde bulunmayan eyay, kap kaa, iftiler ehirden salarlar. Bunlar iin ehir yneticilerine bavurur ve dilediklerini karlksz ve beklemeksizin alrlar. Bu ileri, her ay, ehre tatile geldikleri zaman yaparlar. Hasat zaman gelince, aile birliklerinin balar philarch'lar ehir yneticilerine haber salar, ne kadar iiye ihtiyalar olduunu bildirirler. Bunun zerine

hasatlar belli bir zamanda sr sr gelir ve hava gzelse, bir gnde rnleri kaldrverirler.

EHRLER VE BAKENT AMAUROTE STNE Bir Utopia ehrini bilen, hepsini bilir. nk, blge zellikleri dnda, btn ehirler birbirine benzer. Onun iin size herhangi bir ehri anlatabilirdim ama, Amaurote ehrini seiyorum. nk oras Millet Meclisinin ve hkmetin bulunduu yerdir. Bundan tr de btn teki ehirlerden daha nl ve nemlidir. Ayrca orada tam be yl yaadm iin, en ok orasn severim. Amaurote alak bir tepenin tatl yamacnda ve drtkemsi bir biimde kurulmutur. ehir, tam tepenin biraz altndan balar ve Anydra rmann kylarna kadar iki mil uzar, nehre yaklatka da geniler. Anydra rma Amaurote'un 24 mil yukarlarnda ufack bir kaynaktan doar. Bu clz su aktka ve baka rmaklarla birletike byr ve ehrin karsnda genilii yarm mili bulur. Ondan sonra da geniledike geniler ve 60 mil telerde Okyanusa dklr. Denizle ehir arasnda, ehrin alt mil kadar yukarsnda rmak sular, gnde alt saat ykselip alalr. Ykselme zaman, denizin sular Anydra'nn yatana otuz mil kadar girer ve nehri kaynana doru iter, o zaman Anydra'nn sular tuzlanr. Ama alalma balaynca, sular temizlenir, ehre tatl su gelir ve denize kadar bozulmadan akar. Anydra'nn iki kys bir ta kpryle birleir. Muhteem kemerler stnden geen bu kpr, ehrin denize uzak olan yukar ucunda kurulmutur. Gemiler bu kprnn altndan kolayca geebilirler. ehirde bundan daha kk bir rmak da vardr. Tatl tatl akan bu nehir, ehrin kurulduu tepeden kar ve ehri ortasndan geip Anydra ile birleir. Amaurote'lular bu rman kaynan byk talarla evirip ehrin snrlar iine almlardr. Dman kuatacak olursa, suyu kesmesin, ya da zehirlemesin diye, kaynan en yksek yerinden knklerle alnan su, drt bir yana datlp ehrin en kuytu kelerine kadar ulatrlr. Knklerin gidemedii yerlerde yamur sularn toplayan ve ehir halknn ihtiyalarn karlayan byk sarnlar vardr. ehir epeevre yksek ve kaln duvarlarla evrilidir. Yer yer de kuleler ve kalelerle donatlmtr. Surlarn yannda derin, geni ama itler, dikenli allarla dolu susuz hendekler vardr. Drdnc yanndaki hendekse rman kendisidir. Sokaklar ve meydanlar, hem ulatrmay kolaylatracak, hem de rzgrdan korunacak biimde dzenlenmitir. Evlerin rahatlna diyecek yoktur, hepsi temiz ve gzeldir. Sokaklar boyunca, karlkl ve yanyana uzanrlar. Evlerin arkasnda, geni baheler vardr. Her evin bir kaps sokaa, bir kaps baheye alr. Her iki kap da bir dokunuta alacak kadar hafiftir. Kilitler anahtarlar yoktur. steyen girebilir. nk evde hibir ey zel deildir, ne varsa herkesin maldr. Utopia'llar ev bark konusunda ortaklk ilkesine baldrlar. zel mlk dncesini kknden yok etmek iin her on ylda bir ev deitirirler ve herkesin oturaca ev kura ile belli olur. ehirliler bahelerine byk bir nem verirler. zmler, meyveler, iekler ve trl bitkiler yetitirirler. Bu ii o kadar bilgi ve zevkle yaparlar ki, ben imdiye kadar hibir yerde bu bahelerden daha bereketlisine, daha verimlisine ve gze daha gzel grnenine rastlamadm. Baheye dknlkleri sadece kendi zevkleri iin deildir. ehrin mahalleleri arasnda en bakml baheyi kimler yapacak diye bir yarma vardr. Dorusu yurttalar iin bundan daha ho, daha yararl bir ura dnlemez. Utopia'y kuran bunu ok iyi anlam olacak ki herkesin akln bahelere elmek iin ne gerekse yapm. Utopia'llar ehrin genel plann Utopus'un yaptn sylerler. Ama bu devlet kurucusu tasarlad btn yaplar ve gzel yerletirmeleri bitirememi ve bir insan mrn aan bu ileri kendinden sonraki kuaklara brakm. Adann fethinden beri, zenle saklanan ve 1760 yllk bir tarihi kucaklayan tutanaklardan rendiimize gre, balangta evler erden pten, alack birer kulubeymi, duvarlar kerpi, saakl damlar sazlarla rlym. imdiyse evler katl ta ya da tula duvarl, derli toplu ve iten svaldr. Tavanlar dzdr, ucuz, yanmaz ve yamura kar kurundan daha dayankl bir maddeyle kapldr. Rzgra kar caml pencereler vardr. nk Utopia'da cam ok

kullanlr. Baz yerlerde cam yerine amber ya da yala saydamlatrlm ince bezler kullanld olur. Bylece ev hem rzgrdan korunmu, hem de daha fazla klanm olur. YNETM GREVLLER Otuz aile her yl, eski dilde syphogrant, yeni dilde philarch denilen bir ba seerler. On syphogrant, 300 aile ile birlikte, eski dilde tranibore, yeni dilde ba philarch denilen birisinin buyruu altndadrlar. 200 syphogrant, en drst, en uygun kimseyi seeceklerine and itikten sonra, halkn gsterdii drt adaydan birini, gizli oyla bakan seerler. ehir drde blnm olduu iin, her blmn bir aday Kurultaya sunulmutur. Bakan, zorbala kamad srece, mr boyunca yerinde kalr. Tranibore'lerse, her yl seilirler, ar bir neden olmadka da deitirilmezler. Btn br grevler de bir yllktr. Tranibore'ler her gnde bir, gerekirse daha sk, bakanla birlikte toplanr, memleket ilerini grrler. Yurttalar arasnda, binde bir kan anlamazlklara arabuk are bulurlar. Kurultayn her toplantsnda iki syphogrant hazr bulunur ve bu iki halk temsilcisi her toplantda deiir. Kamuyu ilgilendiren iler, kurultayda gn tartldktan sonra karara balanr. Kurultay ve byk halk toplantlar dnda, bir araya gelip memleket ilerini konumak lmle cezalandrlan bir sutur. Bu da, bakanla tranibore'lerin kolayca bir araya gelip, halk zorbaca yasalarla ezmeye ve rejimi deitirmeye kalkmalarn nlemek iin olsa gerektir. nemli sorunlar nce syphogrant'n seim blgelerine sunulur. Syphogrant'lar durumu ailelerine anlatrlar. O zaman sorun halk kurultay nne getirilir; ondan sonra da syphogrant'lar aralarnda grp kendi dncelerini ve halkn isteini yksek kurultaya sunarlar. Baz sorunlar da, btn ada halknn nne getirilir. Yksek kurultayn uyduu u kural da anlmaya deer: Bir neri geldii zaman, hemen o gn stnde tartlmaz. Tartma gelecek toplantya braklr. Bylelikle, kimse ilk aklna gelen eyleri geliigzel ortaya atmaz ve halkn yararn unutarak kendi dncesini savunmaya kalkmaz. nsan ok kez ne srd bir dnceden vazgemeyi kendine yediremez. Yanldn aa vuramaz. Kendi nn kurtarmak iin halkn yararn feda eder. Ayakst dnmenin yaratt bu byk tehlike bylece nlenmi ve kurultay yelerine dnmek iin bol bol vakit braklmtr.

BLMLER, SANATLAR, URALAR Kadn erkek btn Utopia'llar usta birer tarmc olmak zorundadrlar. ocuklar erkeklerden tarm okulda renir ve ehre yakn kylere, tarlalara geziye gtrlp rendiklerini yerinde grrler. Orada alanlar seyreder, kendileri de almalara katlrlar. Bu tarm almalar onlarn beden glerini de gelitirir. Btn Utopia'llarn katlmak zorunda olduu tarm dnda, herkes zel bir i eitimi grr. Kimi dokumaclk renir, kimi duvarclk, testicilik, kimi demircilik ya da dlgerlik. Balca zanaatlar bunlardr. Btn adallar bir rnek giyinirler. Yalnz kadnla erkein, bekrla evlinin klklar deiir. Giysilerde hem gzellik, hem de rahatlk aranr. Ayn giysi yazn da kn da giyilebilir. Her aile kendi giyeceklerini kendi yapar. Kadn erkek, yukardaki zanaatlarn birini renmek zorundadr. Kadnlar, daha gsz olduklar iin, yn ve keten ilerinde alrlar daha ok. Zor ileri erkekler grr. Genel olarak, herkes ana babasnn zanaatnda yetiir. nk, en tabii olarak tutacaklar yol budur. Ama bir baka zanaata heves ve yetenei olan karsa, o zanaatla uraan bir baka aileye evlatlk olarak girer. Babas da, hkmet de, onun drst bir aile babasnn hizmetine girmesine yardm ederler. Bir zanaat edindikten sonra bir bakasn renmek isteyen olursa, ona da bu olanak verilir. ehrin ihtiyalarna aykr dmemek artyla, yurtta rendii her iki zanaatten birini benimsemekte zgr braklr. Syphogrant'larn balca ve hemen hemen tek grevi, kimsenin aylakla, tembellie dmemesini ve herkesin zanaatm canla bala yapmasn salamaktr. Utopia'llarn sabahtan akama kadar kou hayvanlar gibi ie sarldklarn da sanmamal. Byle yorucu bir hayat, ruh iin de, beden iin de ikenceden ve klelikten beterdir. Oysa, Utopia'dan baka yerlerde iinin yrekler acs

durumu budur. Utopia'llar gnn ve gecenin yirmi drt saatini eit paralara blmlerdir. Yirmi drt saatin yalnz alt saati ie ayrlmtr: saat leden nce yemee kadar; saat de, iki saatlik dinlenmeden sonra, akam yemeine kadar. Akam saat sekizde yatarlar ve tam sekiz saati uykuya verirler. Bizim le dediimiz saat onlar iin birdir. alma, uyku ve yemek saatleri dndaki zaman, herkes istedii gibi kullanabilir. Bu saatler hayhuyla, aylaklkla gemez, Utopia'llar ilerini uralarn deitirerek dinlenirler. Bu da gerekten gzel bir kurum sayesinde baarlr. Her sabah gn domadan, serbest ders saatleri vardr. Yalnz bilim yolunu seenler bu derslere girmek zorundadrlar. Ama, baka herkes, kadn erkek, hangi zanaatten olursa olsun, bu derslere katlabilirler. Halk bu derslere seve seve gider, zanaatine ve zevkine uygun bir renim kolunu izler. Biroklar serbest, yine kendi ilerinde almay tercih ederler; byleleri soyut bilgiden holanmayanlardr. Kimse onlara engel olmaz; stelik devlete yararl olduklar iin sayg bile grrler. Akam yemekten sonra Utopia'llar yazn bahelerde, kn yemek yedikleri kapal yerlerde, bir saat trl elenceler dzenlerler. Ya alg alp trk sylerler, ya da grp tartrlar. Zar, iskambil gibi budalaca ve zararl kumar oyunlarnn hibirini bilmezler. Bununla beraber, bizim satrancmza benzer iki eit oyunlar vardr: Birincisi bir hesap oyunudur. Saylarla oynar, yarrlar bu oyunda. kincisi, iyilik ve ktlk sava diyebileceimiz bir oyundur. Bu oyunda ktlklerin anariye gtrd, insanlar birbirinden kinle ayrd, buna karlk iyiliklerin herkesi birletirdii aka grlr. Her iyilik, onun kart olan ktlkle savatrlr; ktln nasl zorbala, kurnazla kat, ama iyiliin ktle nasl kar koyduu, onu nasl altettii, her iki tarafn zafere ne yoldan ulamak istedikleri grlr. Ama burada ileri srlecek olan ciddi bir kardnceyi eklemek zorundaym. Belki diyecekler ki bana: 'Gnde alt saat alma halkn ihtiyalarn gidermee yetmez. Utopia yoksullua der.' Hi de yle deil. Tersine, alt saat alma btn rahatlklar bol bol karladktan baka, ihtiyalarn ok stnde bir rn de salyor. Baka memleketlerde nice insanlarn aylak gezdiklerini dnrseniz, Utopia'da neden bunun byle olduunu anlarsnz. Halkn yars olan kadnlarn hemen hepsi baz yerlerde aylaktr, kadnlarn alt yerlerdeyse hemen btn erkekler. Hibir i grmeyen bir sr rahip ve din adam da grlr. Bunlara, soylular ve derebeyleri denilen btn zenginleri, bir de onlarn sr sr uaklarn, giyimli kuaml, eli bakl adamlarn ekleyin. Tembelliklerini uydurma sakatlklar altnda gizleyen sapasalam saysz dilenciyi de unutmayn. Greceksiniz ki, aln terleriyle insanl besleyenlerin says sanldndan ok daha azdr. Gerekten yararl ve zorunlu ilerde alan insanlarn ne kadar az olduunu dnn. Parann her ey olduu amzda yalnz lksn ve ahlakszln buyruunda alan bir sr bo ve yararsz zanaatler grlyor. Ama bu durumda btn iileri yararl ve zorunlu rnleri bol bol salamak zere datacak olursak, gndelikler o kadar der ki, hibir ii kazancyla geinemez. Diyelim ki, sadece lks eya yapanlar ve hibir ey retmeden iki iinin emeini ve payn yiyenleri yararl ilere sryoruz, o zaman bu iilerin besleyici rnleri ve rahatlklar, hatta tabiata uygun zevkleri salamak iin iki kat daha ok vakitleri olacak. Bu anlattklarmn doruluu Utopia'da aka grlr. Kyleriyle birlikte btn bir ehirde, alabilecek yata ve gte olduklar halde yasaya uygun olarak almayan kadn erkek sadece beyz kii vardr. Syphogrant'lar da bunlar arasndadr. Byleyken onlar bile, halk coturmak iin alrlar. Syphogrant'larn, rahiplerin salk vermesiyle bilim kollarnda gelimesi istenen kimseler de kol gcyle almak zorunda deildirler. Ama bunlardan biri umulan baary gsteremezse, yeniden iiler arasna yollanr. Buna karlk, bo zamanlarnda alp bilgi edinen bir ii, iten alnr ve bilim kollarnda alanlar arasna sokulur. Eliler, rahipler, tranibore'ler ve eskiden Brazanes, bugnse Adamus denilen ehir bakan da bu okumu kiiler arasndan seilir. Halkn st yan hi aylak kalmaz, yararl ilerde alr, az zamanda bol ve kusursuz iler karacak ekilde ynetilir. Utopia'da her ey dzenli ve bakml olduu iin i azalr. Utopia halk bizdekinden ok daha az alr.

Dnyann baka yerlerinde evlerin yaplmas ve onarlmas birok insann durmadan almasn gerektirir. nk, babann byk masraflarla yapt ev savruk bir oula miras kalp zamanla yklr gider ve onun mirass evi onarmak iin yeniden avu dolusu para dkmek zorunda kalr. Hatta, bazen gsteri merakls bir evlat baba evini hor grr ve ok gemeden onu brakp baka bir yerde dnyann parasyla bir baka ev yapmaya kalkar. Utopia'daysa her ey nceden ylesine hesaplanm dzenlenmitir ki, yeni arsalarda yeni evler yapld binde birdir. Evin eskiyen yeri hemen onarlr ve kntler nlenir. Bylece, yaplar az masraf ve az emekle salam tutulur. ou zaman, iilerin eli bo kalr ve evlerinde gere hazrlamak, tahta ve ta yontmakla vakit geirirler. Bir yap kurmak gerekince, hazr gerelerle i arabuk bitirilir. Utopia'llarn giyimleri de, bakn, ne kadar ucuza gelir. alrken deri ya da post giyerler ve bu giysi yedi yl dayanr. Sokaa knca, kaba i elbiselerini saklayan bir pelerin giyerler. Bu pelerinin rengi ynn kendi rengidir ve btn adada ayndr. Bylece, hem baka memleketlerden daha az yn kuma harcarlar, hem de bu kuma, boyanmad iin, daha ucuza gelir. Ama keten kumalar daha kolay yapld iin daha ok kullanlr. Keten olsun yn olsun, dokumann inceliine bakmaz, temizlik ve beyazlk ararlar. Genel olarak, bir giysi iki yl gider, oysa baka yerlerde herkesin ynl ipekli, renk renk drt be kat giysisi vardr, hatta ssne dknler on giysiyi bile azmsarlar. Utopia'llarn yle bir meraklar yoktur. ok giysi ile insan ne kendini souktan scaktan daha iyi koruyabilir, ne de daha zarif olur. Grlyor ki, Utopia'da herkes gerekten yararl iler ve zanaatler de alr, her istediklerini bol bol bulduklar iin, el ilerinde uzun sre almazlar; rnlerde ok fazla bir art oldu mu, gndelik ileri brakp, hep birlikte bozuk yollar onarmaya giderler. Hem gndelik hem de olaanst ileri olmad m, alma sresi bir genelgeyle ksaltlr. nk, devlet yurttalarn yararsz ilerle yorulmasn istemez. Utopia'da toplum kurumlarnn amac, her eyden nce, halkn ve bireylerin ihtiyalarn gidermek, sonra herkese bedenin kleliinden kurtulmak, dncesini zgrce iletmek, kafa yetilerini bilimler ve sanatlarla gelitirmek iin mmkn olduu kadar ok vakit brakmaktr. Utopia'llar iin gerek mutluluk ite bu dnce gelimesinin ta kendisidir.

UTOPIA'LILARIN YAAYILARI VE KARILIKLI LKLER imdi Utopia'llarn birbirlerine kar nasl davrandklarn, ne gibi ilerle ve elencelerle vakit geirdiklerini, her eyi aralarnda nasl paylatklarn anlatacam. Utopia'da ehir, ailelerden meydana gelir. ou ailede ise, akrabalar bir araya toplanmtr. Evlenme ana gelen gen kzlar, evlenip kocalarnn evine giderler. Ama btn erkek ocuklar kendi ailelerinde kalr ve bu ailenin en yal erkeinin sznden kmazlar. Ailenin ba bunarsa, ya bakmndan hemen sonra gelen, onun yerini tutar. Kydekiler bir yana, her ehirde alt bin aile vardr. Gerekli yurtta says ne azalsn, ne de ar lde artmasn diye, bir ailede on , on drt yalarnda ocuklarn, hibir zaman ondan az ve on altdan ok olmamasna dikkat edilir. On , on drt yandan kk ocuklar bu kuraln dnda kalrlar. Ama tekilerin durumu kolayca dzenlenir; nk on on drt yanda ocuu fazla sayda olan aileler, ayn yata ocuklar daha az sayda olan ailelere verirler bunlar. Bir ehirde nfus gerektiinden ok artarsa, bu ehirde oturanlarn bazlar, daha az nfusu olan baka ehirlere aktarlr. Eer btn adada nfus artarsa, o zaman her ehirden birtakm yurttalar seilir. Bunlar, bo topraklar olan bir yerde, Utopia yasalarna uygun yeni bir ehir kurarlar. Orada oturan ky halk, canlar isterse bu yeni ehri kuranlara katlr, onlarla beraber otururlar. Byle birleip beraber oturanlar, ayn hayat srmee kolayca alrlar; ve her iki tarafn da yararna olur bu. nk Uto pia'llar, yasalaryla bu ii yle bir dzenlerler ki, o zamana kadar ehir lerin de kylerin de iine yaramayan toprak, imdi her ikisi iin de be reketli olur. Eer yeni ehri kurmak zere aldklar topraklarda oturan lar, Utopia'llarla beraber oturmaya ve onlarn yasalarna uymaya raz olmazlarsa, Utopia'llar bu adamlar yeni ehrin

snrlar dna atarlar. Bakaldrr, kar koyarlarsa, o zaman da Utopia'llar onlarla savarlar. nk topra bo tutmak, hibir ekilde bundan faydalanmamak, ta biat kurallarna gre o toprak sayesinde beslenmesi ve rahat etmesi ge reken baka adamlarn da bu topra ele geirip kullanmalarna engel olmak, Utopia'llara gre sava amak iin son derece hakl bir neden dir. Eer bir ehrin nfusu ok azalrsa ve teki ehirlerin nfusunu azaltmadan bu ehri doldurmann yolu yoksa (sylediklerine gre byle bir durum, bir veba salgn yznden, yalnz iki kere olmutur imdiye kadar), o zaman Utopia'llar, kendilerine bal yabanc ehirlerden gereken sayda adam getirerek orasn doldururlar. nk kendi adalarnda bulunan bir ehir yklp yok olacana, yabanc ehirlerin bu hale dmesini tercih ederler. Ama gelelim yine Utopia'llarn birlikte yaamalarna. Anlattm gibi, aileyi en yal adam ynetir. Karlar kocalarna, ocuklar ana babalarna, genler yallara hizmet ederler. Her ehir, drt eit blge ya da mahalleye blnmtr. Her mahallenin ortasnda, iinde her eit eya bulunan bir pazar yeri vardr. Btn ailelerin rettii mallar, bu pazar yerine getirilip, orada belli evlerde, ambarlarda ve depolarda biriktirilir. Her ailenin by, ya da evin ba, para demeden, karlk olarak baka bir mal, rehin olarak bir eya, ya da bir senet vermeden, kendisine ve birlikte oturanlara gereken mallar bu pazar yerinde alp gtrr. Her ey bol olduuna gre, hi kimsenin gereinden fazlasn istemeyecei de bilindii iin, ne diye herhangi bir ey esirgensin aile bandan? Bir eyden yoksun kalmayacana gveni olan da, ne diye bunun gereinden fazlasn istesin? Herkes bilir ki, btn canl varlklarda, agzlln nedeni ya korku ya da yoksulluktur. nsanda ise, bazen yalnz kendini beenmilikten gelir agzllk. nk faydasz ve bo eyleri gsterile ortaya serip, bakalarndan stn geinmeyi anl bir i sayar insanlar. Utopia'llar arasnda byle kt huylarn yeri yoktur. Anlattm bu pazarlara bitiik, bir de yiyecek pazarlar vardr. Orada her eit sebze, meyve, ekmek, balk ve her trl et bulunur. arya getirilmeden nce, ehrin dndaki akarsularda, bunlarn btn kiri pislii iyice ykanp temizlenir. Sonra Utopia'llarn kleleri bunlar keserek, bir kere daha ykayp temizlerler. Utopia'llar zgr yurttalarna hayvan kestirmezler. nk hayvan ldre ldre, insan huyunun en tatl yan olan acma duygusunun, yava yava krleip yok olacan dnrler. Utopia'llar, kokusuyla havay bozup salgn hastalklara yol amasn diye, kirli, pis, ya da tiksindirici herhangi bir eyin ehre girmesine de izin vermezler. Her sokakta, eit aralklarla birbirinden ayrlan ve baka baka adlar tayan byk halkevleri vardr. Syphogrant'lar burada otururlar. Bu evlerin evresinde, on be aile bir yanda, on be aile de teki yanda olmak zere otuz aile oturur. Her halkevinin sorumlusu, belirli bir saatte arya gidip, bu otuz ailedeki insan saysna gre yiyecek alr. Her eyden nce, hastanelerde yatan yurttalarn yiyecekleri dnlr. Her ehrin evresinde, surlarn biraz dnda, drt tane hastane vardr. Bunlar ylesine geni ve ferahtrlar ki, drt ehircik gibidirler. Bu byk yaplarda hastalar, saylar ne kadar ok olursa olsun, skk ve rahatsz bir duruma dmezler; ve bulac hastalklar olanlar ayr bir yerde yatabiilirler. Hi kimse zorla hastaneyeyatrlmaz. Ama insan sal iin gereken her eyin bulunduu ok iyi dzenlenmi bu hastahanelerde, en usta hekimler yurttalara o kadar iyi bakarlar ki, orada yatmak varken kendi evinde yatmak isteyen bir hasta bulunmaz btn ehirde. Hastane sorumlular, hekimlerin kararlatrdklar yiyecekleri ardan aldktan sonra, geri kalanlar, her halkevindeki insan saysna gre, eit olarak blnr. ehir bakannn, barahibin, tranibore'lerin, elilerin ve yabanclarn yiyecekleri de bir yana ayrlr. Geri Utopia'ya pek az sayda yabanc gelir ama, onlara ayrlan dayal deli evler vardr yine de. le ve akam yemeklerini haber veren boru tnce, kendi evlerinde ya da hastahanelerde yatanlar bir yana, btn aileler bu halkevlerinde toplanr. Buraya gereken yiyecek salandktan sonra, bir adamn ardan yiyecek alp kendi evine gtrmesi yasak deildir. Ama hibir Utopia'l da byk bir neden olmadan bu hakkn kullanmaz. nk isteyen evinde yemekte serbest olduu halde, kimse bunu pek doru bulmaz. stelik de hemen orada yakndaki halkevinde gzel

ve lezzetli yemekler hazr dururken, evde uraa uraa kt bir yemek piirmek dpedz sama saylr. Bu halkevlerinde, btn aalk, zahmetli ve ar ileri kleler grrler. Ama yemekleri piirip kotarmak ve her eye eki dzen vermek devi, srayla her ailenin kadnlarna der. Utopia'llar yemeklerde, saylarna gre, ya da ten fazla masa kullanrlar. Erkekler duvardan yana otururlar, kadnlar karlarndadr. Birdenbire yemei brakmalarn gerektiren bir durum olursa, kimseyi rahatsz etmeden kalkp ocuklarn odasna girebilirler. Stninelerle bebeklere zel bir oda verilir. Odada ocaklar, temiz su ve beikler vardr. Gerektii zaman bebekleri yatrrlar. Canlar isteyince de onlar ocak banda kucaa alrlar, oyunlarla oyalarlar. lm ve hastalk bir yana, her ana kendi ocuunu emzirir. Anann lm ya da hastal halinde, yneticilerin eleri, hemen bir stnine bulurlar bebee. ok kolaydr bu. nk efkatin bu eidi Utopia'da ok vld iin, stninelik yapabilecek btn kadnlar, bu ii seve seve stlerine alrlar. Emzirdikleri ocuk da byynce, stninesini z anas bilir. Be yandan kk ocuklar, stninelerinin yannda kalrlar hep. Evlenemeyecek kadar kk olan btn kz ve erkek ocuklar sofrada hizmet ederler. Eer bunu yapamayacak yata iseler, uslu uslu sofrann evresinde ayakta dururlar. Sofradan kendilerine verilenleri yerler. Bunun dnda, ayrca bir yemek saatleri yoktur onlarn. Syphogrant ile ei, yemek odasnn bir ucundaki ba masann ortasnda otururlar. nk oradan bir bakta herkes grlebilir. Topluluun en yallarndan iki kii vardr yanlarnda. Zaten sofraya gelen her yemek drt kiiliktir. Eer o topluluun bir tapna varsa, o zaman rahiple ei eref yerinde, syphogrant ile karsnn yanna otururlar. Onlarn her iki yannda genler, genlerin yannda da yallar oturur. Bylece yemek odasnda genler hem beraberdir, hem de yallarla birlikte otururlar. Utopia'llara gre, sofrann byle dzenlenmesiyle, yallarn arball ve saygnl sayesinde, genlerin sz ya da davranlarnda herhangi yersiz bir taknlk nlenmi olur. nk sofradaki genler gizlice bir ey sylerler ya da yaparlarsa, yanlarndakilerden ya biri ya da teki, nasl olsa farkna varacaktr bunun. le ve akam yemekleri balarken, doruluk ve erdem stne bir para okunur yksek sesle. Ama herkesi skmamak iin bu i ksa kesilir. Ackl ve tatsz szlere kamadan, yallar, okunan paralardan faydalanarak bir konuma konusu bulurlar. Zaten yallar btn yemek vaktini, kendi uzun ve can skc konumalar ile geirmezler. Delikanllar seve seve dinlerler. Hatta onlarn akln lmek, erdeme ne kadar yatkn olduklarn anlamak amacyla, yiyip imenin verdii rahatlk iinde, genlerin ekinmeden konumalarna yol aarlar. leden sonralar altklar iin, Utopia'llarn le yemekleri uzun srmez. Ama akam yemeklerinden sonra dinlendikleri ve uyuduklar, bylece yediklerini daha iyi ve daha kolay sindirebildikleri iin, bu yemekler biraz daha uzun srer. Her zaman mzik vardr akam yemeklerinde. eitli erezler, meyveler, tatllar da eksik deildir sofrada. Yemek odasna ho kokular yaylsn diye, eitli otlar, buhurlar yaklr, drt bir yana gzel kokulu sular serpilir. Evet, sofradakilerin keyiflenmesi iin, ellerinden geleni yaparlar. nk onlarca, zararsz olan her zevk yerindedir. te Utopia'llar bylece beraber yaarlar ehirlerde. Ama kylerde, komularndan uzak, yalnz oturanlar, le ve akam yemeklerini kendi evlerinde yerler. Yurttalarn btn yiyecekleri oralardan geldii iin, kyde oturan aile herhangi bir yiyecekten yoksun kalmaz.

UTOPA'LILARIN GEZLER VE BAKA KONULAR Bir yurtta baka bir ehirde oturan dostunu grmek, ya da sadece zevki iin gezip dolamak isterse, Syphogrant ve tranibore'ler, nemli bir saknca olmadka, kendisine seve seve izin verirler. Geziye gidecekler anlap yola birlikte karlar. Ellerinde bakann kendilerine izin veren ve dnecekleri gn belirten bir mektubu bulunur. Onlara bir araba ve koum hayvanlarna bakacak bir kle verilir. Genel olarak, aralarnda kadn bulunmazsa, yolcular, arabay bir yk sayp, geri evirirler. Yol iin hibir azk derdine dmezler. nk,

gidecekleri her yerde kendi evlerinde olacaklar iin, her aradklarn bulurlar. Yolcular herhangi bir yerde bir gnden fazla kalrlarsa, her biri kendi zanaatnda almaya gider ve meslek arkadalar onu ok iyi karlar. Kendi bana ehrinin snrlarn aan kimse sulu saylr. Elinde bakann izin kd yoksa bir kaak olarak geri getirilir ve ar cezaya arptrlr. Hatta suu yeniden ilerse, zgrln yitirir. Yurtta kendi ehrinin krlarnda ve kylerinde dolamak isterse, karsnn ve aile bynn izni yeter. Ama gittii yerde yiyeceini alp kazanmak zorundadr. Bu koul iinde herkes ehrinden kp evrede dolaabilir. nk, oralarda da ehirdeki kadar yararl olur. Gryorsunuz ki, Utopia'da isizlik ve tembellie yer yoktur. Utopia'da ne meyhane vardr, ne fuhu yeri, ne batan kma frsat, ne de gizli kapakl toplant yeri. Herkes her an herkesin gz nndedir; memleketin yasalarna ve trelerine gre almak ve dinlenip elenmek zorundadr. Bu mutlu toplumda herkes eit olarak rahatlk payn alr. Dilencilik, yoksulluk orada bilinmeyen olaanst hallerdir. Her Utopia ehrinin Amaurote Kurultayna eli gnderdiini sylemitim. Kurultayn ilk oturumlarnda, adann deiik blgelerindeki ekonomik durum incelenir. Neyin nerde bol, nerde kt olduu belli olunca, o yl mutsuz ehirlerin eksikleri, daha mutlu olan ehirlerin bolluklaryla giderilir ve bu i karsz olarak yaplar. Veren ehir verdii ehirden karlk istemez. Alansa verene hibir ey borlu olmaz. Bylece, btn Utopia bir tek aile, bir tek ev gibidir. Gelecek yln nasl olaca bilinmedii iin, Utopia ihtiyalarn iki yl iin karlar, bu ihtiyac aan fazla rnleri, buday, bal, keteni, odunu, boya, deri, bulmumu, iya, hayvan ve daha baka eyleri darya yollar. Bu mallarn yedide biri, gnderildikleri memleketlerin yoksullarna bedava datlr. st yan insafl fiyatlarla satlr. Bu ticaret yoluyla, Utopia'ya sadece altn ve gm deil, yararl maddeler, rnein, demir girer. Utopia'llar bu alverie balayal beri inanlmayacak kadar zengin olmulardr. Onun iin bugn pein parayla satmak umurlarnda deildir. Genel olarak, senet karl satarlar ama tek tek kiilerin imzalarna gvenmezler. Bu senetlerin mal alan ehrin mhrn, garantisini tamas gerekir. deme gn geldi mi, imzay veren ehir borlulardan paray toplar ve Utopia'llar alacaklarn isteyinceye kadar, bu paray hazinesinde saklar ve kullanr. Utopia'llar hibir zaman btn borcu toptan istemezler. Kendileri iin yararsz, bakalarna ise yararl bir eyi ellerinden almay hakszlk sayarlar. Bununla beraber, alacaklarn toptan istedikleri de olur. Bunu komu bir ulusa bor verecekleri ya da bir sava aacaklar zaman yaparlar. Sava oldu mu, btn paralarn bir araya toplayp, beklenmedik tehlikelere, skntlara kar bir kalkan gibi kullanrlar. Tuttuklar yabanc askerlere bu paralar bol bol verirler. nk, Utopia'llar kendi yurttandan ok yabanclar lm tehlikesine atar. unu da bilirler: En azgn dman bile, ok zaman byk paralarla satn alnabilir, ve yine bilirler ki, ihanetleri salamak iin olsun, aka dvmek iin olsun, para savan can damardr. Utopia'llarn bu uurda harcanacak snrsz hazineleri vardr. Ama, bu zenginlikleri baka uluslar gibi kutsal sayp tapnams yerlerde saklamazlar ve yle ilerde kullanrlar ki, size bunlar anlatmaya dilim varmyor. Belki de inanmazsnz anlatacaklarma, nk, grmesem ben de inanmazdm. Ama bunu da amamal, yabanc treler bizimkilerden ne kadar ayr olursa o kadar az inanlr onlara. Bununla beraber, doru dnen, akl banda bir insan, Utopia'llarn baka uluslardan ok ayr dndklerini bildii iin, altn ve gm bizlerden ok baka trl kullanmalarna pek de amayabilir. Utopia'da para denilen ey karlkl alverilerde hemen hi kullanlmaz. Para olaan ama olmayabilecek belal durumlar iin saklanr. Altn ve gm bu memlekette, tabiatn onlara verdii deeri tarlar sadece. Bu iki maden demirden ok daha aa grlmekle beraber, insan iin su ve ate kadar yararl saylr. Az bulunmalarndan tr deerli saylmalar insanolunun lgnlna verilmeli. Tabiat, o esiz ana, altn ve gm yararsz, bo nesneler olarak

ok derinlere gmm; oysa, havay, suyu, topra, iyi ve gerekten yararl olan her eyi gzler nne sermitir. Utopia'llar hazinelerini kalelere, ulalmaz snaklara kapamazlar. nk, halk kraln ve adamlarnn, kendisini aldatp paralar harcamalarndan kukulanabilir. Altn ve gmten ince ilenmi kupalar, tabaklar yapmazlar. nk, sava olup da ordular beslemek iin altn ve gm eritmek gerekirse, bu sanat eserlerine balanm olanlar onlar yitirmekten ac duyarlar. Bu tr sakncalar ortadan kaldrmak iin Utopia'llar kendi geleneklerine uygun ama, altn tanrlatran bizim trelerimize aykr bir kullanma yolu bulmular. Yiyeceklerini, ieceklerini topraktan ya da camdan gzel biimli ama az deerli kaplara koyarlar; altn ve gmyse, ortak evlerde olsun, zel evlerde olsun, en baya ilerde kullanrlar. Hatta oturaklarn bile altn ve gmten yaparlar. Klelerinin zincirlerini, ok kt sular ilemi mahkumlarn nianlarn yapmak iin bu madenlerden yararlanrlar. Mahkumlarn parmaklarnda ve kulaklarnda altn halkalar, boyunlarnda altn gerdanlk, balarnda altn bir ember vardr. Ksacas, altn ve gm kepaze etmek iin ellerinden geleni esirgemezler. Baka yerlerde, insann elinden altnlarn almak cierini skmek kadar ac bir eydir. Utopia'daysa altnlarn yitirmek kimsenin umurunda deildir. Utopia'llar deniz kysnda inciler, kayalklarda elmaslar, kymetli talar toplarlar. Aramadan bulduklar bu talar cilalayp kk ocuklarna ss diye takarlar. Ama ocuklar byynce, bu nesneleri kmserler ve anababalar bir ey sylemeden bunlar kendilerine yaktrmayp bir yana atarlar. Tpk bizde ocuklarn byynce, zpzplarn, bebeklerini attklar gibi. Baka memleketlerde benzeri olmayan bu treler, Utopia'llarn ilerinde bizimkilerden ok ayr duygular, dnceler yaratr. Bunun en artc rneini Anemolya'llarda grmtm. Anemolya elileri Amaurote'ye geldikleri zaman oradaydm. Bu elilerin pek nemli ileri grmek zere geldikleri bakentte byk Kurultay toplanmt. Daha nce Utopia'ya gelen eliler pek sade, gsterisiz giyinirlerdi. nk, onlar Utopia'llarn sse deer vermediklerini, ipei, altn hor grdklerini bilirlerdi. Ama, ok uzaktan gelen Anemolya'llarn Utopia'llarla pek alverileri olmamt. Utopia'llarn kaba saba, bir rnek giyindiklerini renince, bunu yoksulluklarna vermilerdi. Gururlar akllarn aan Anemolya'llar, Utopia'llarn gzn kamatrmak iin tanrsal ve parlak klklarla gelmeyi kararlatrmlard. Anemolya'llarn byk beyleri olan eli, arkalarnda deiik renkte ipekliler giyinmi yz kii ile gzktler. Eliler batan aa ssler yaldzlar iindeydi, omuzlarnda srmal bir kaftan, boyunlarnda altn gerdanlklar, kulaklarnda altn kpeler, parmaklarnda altn yzkler, balklarnda prl prl inciler, elmaslar vard. Klelere, mahkumlara ceza olarak taklan, ocuklara oyuncak diye verilen ne varsa hepsini takp taktrmlard. Getikleri yollara dklen yoksul klkl Utopia'llara bakp da kendi ssleri psleriyle, tavus tyleri, boyal emsiyeleriyle bbrlenen elilerin hali grlecek eydi. te yandan Utopia'llarn davranlarndan anlalyordu ki, bu yabanclar tahminlerinde fena halde aldanyorlard, cakalar onlar stnde bekledikleri etkiyi yapmaktan ok uzakt. nemli nedenlerle yabanc memleketlere gitmi birka Utopia'l dnda, herkes cafcafl klklar ayplayarak, acyarak bakyordu. Biroklar, en klksz uaklar eli diye selamlayp, asl elilere aldr etmiyorlard. nk, onlar kleler gibi altn zincirler iindeydiler. Elmaslarn incilerini kmseyip atm ocuklar, elilerin balklarnda bu oyuncalar grnce, annelerini drtp: 'Anne, u koca herife bak, ocuk gibi incik boncuklar takm!' diye baryorlard. Annelerse: 'Sus yavrum, onlar elinin soytarlar olacak,' diyorlard. Kimi de zincirlerin biimine tutuluyordu: 'Amma da ince eyler, insan bir ekite krabilir. stelik ok da bol takmlar, kle isterse kolayca boynundan karp kaabilir.' Amaurote'ye geldiklerinden iki gn sonra eliler, kendi memleketlerinde bunca deer tayan altn Utopia'llarn hie saydklarn anladlar. Baktlar ki bir klenin stnde kendi altn ve gmlerinden daha fazla bulunabiliyor. O zaman, akllar balarna gelerek, zene bezene takndklar ssleri karp attlar. Utopia'llarla yakndan

tantktan sonra, onlarn kendilerinden ok baka dnleri, treleri olduunu anladlar. Utopia'llar akl banda insanlarn, yldzlar ve gne dururken, bir incinin ya da bir elmasn clz prltsna dknlklerine aarlar. Bir koyunun srtnda tad ynn en incesinden yaplm giysiler giyiyor diye bir insann daha soylu, daha deerli olacan sanmas deliliktir onlar iin. Kendiliinden hi de yararl olmayan altna neden bu kadar deer verildiini, insann diledii gibi kulland bir nesnenin nasl insandan daha stn saylabileceini anlamyorlard. Bir de una ayorlard: Nasl oluyor da, bir eek kadar bile kafas ilemeyen vicdansz, ahlaksz, budala zenginin biri, sadece birka torba altn var diye, akll drst bir sr insan buyruu altnda kle gibi kullanabiliyordu. Talih deiebilirdi ve yasa ince birtakm oyunlarla bu adamn elinden altnlarn alp uaklarnn en aalna verebilirdi. Demek o zaman bu zengin hi sklmadan eski uann ve eski parasnn hizmetinde alacakt. Utopia'llarn hi anlamadklar ve tiksindikleri bir baka delilik de uydu: nsanlar, hi alverileri olmayan bir zengine, salt zengindir diye bir tanrym gibi sayg gsteriyorlard. Oysa bu bencil para babalarnn, ne trl cimri olduklarn ve onlarn btn hazinelerinden metelik koparamayacaklarn ok iyi biliyorlard. Utopia'llarn byle dnmeleri hem edindikleri bilgilerden, okuduklar kitaplardan, hem de bizim lgnlklarmza yer vermeyen bir devlet dzeni iinde grdkleri eitimden geliyordu. Geri, ok kk bir aznlk el kol ilerinden kurtulup sadece Dncesini gelitirme yoluna girebiliyordu. Bunlar, daha nce sylediim gibi, ocukken, mutlu bir yaradl, keskin bir zek ve bilime yatknlk gsterenlerdi. Bununla beraber, btn ocuklara bir kafa eitimi ve bilim sevgisi verilmiyor deildi. Kadn erkek btn yurttalar, btn mrlerince, bo vakitlerinde dncelerini gelitirmeye alrlar. Utopia'llar bilimleri kendi konutuklar dilde edinirler. Bu dil zengin, uyumlu ve dnceyi tam anlatmaya elverilidir. Ayn dil az ok deimelerle dnyann geni bir blgesinde konuulur ama, Utopia'llarnki en incelmi biimidir. Utopia'llar bizim geliimizden nce bizim bunca filozofumuzun adn bile duymamlard. Bununla beraber, mzikte, mantkta, matematikte, geometride bizim bulduklarmzn hemen hemen hepsini bulmulard. Her bilgiden yana bizim eskilerden aa kalmazlar ama bizim yeni mantklarmzn dolambal oyunlarna akl erdiremezler. Bizim okullarmzda genlie retilen kavram daraltma, kavram geniletme, yoku var sayma gibi ince kurallar henz bulmu deillerdir. Bal dnce nedir bilmezler, hele o metafizik diliyle genel ya da evrensel adam dediimiz eyi, o devler devi yarat Utopia'da henz hi kimse hibir yerde grm deildir. Buna karlk, gkteki gezegenlerin dolamn kesinlikle bilirler. Gnein, ayn ve kendi ufuklar stnde grlen yldzlarn karlkl durumlarn byk bir yaknlkla gsteren trl aletler bulmulardr. Ama yldzlarn insanlara dostluklar dmanlklar ve khinlerin gkten kardklar yalan dolanlar dlerinde bile grmemilerdir. Onlar iin kehanet, sadece yamur, rzgr, frtna gibi olaylarn uzun bir incelemesine dayanarak olaca nceden az ok kestirebilmektedir. Bu olaylarn nedenleri, denizin ykselip alalmas, tuzu; gn ve dnyann kayna ve z stne, sadece birtakm grler ileri srerler. Sistemleri baz noktalarda bizim eski filozoflarn sistemlerine uyar, baz noktalarda onlardan ayrlr. Ama yeni grlerde, bizde olduu gibi onlar arasnda da, ayrlk var. Ahlak felsefesinde, onlar da bizim bilginlerimizle ayn sorunlar zerinde durmaktadrlar. Onlar da gerek insann ruhunda ve bedeninde ve gerek d dnyada onu mutlu edebilecek eyleri ararlar. Onlar da unu sormaktadrlar kendi kendilerine: Acaba iyi dediimiz ey hem ruhun hem bedenin isteklerini mi karlar, yoksa yalnz ruhun isteklerini mi? Onlar da erdem ve zevk stne tartrlar. Ama, asl tarttklar sorun, insan mutluluunun bir tek ya da birok koulunu aramaktr. Utopia'llar belki Epikhuros'ulua fazla kaymakla sulayabilirsiniz. nk, onlara gre zevk, insan mutluluunun tm olmasa bile, belli bal paralarndan biridir. in alacak yan, bu zevk ahlakn savunanlarn din kadar ar ve sk, din kadar ackl ve kat grlere bavurmasdr. nk, iyilik ve ktlk

stne tartrlarken, ister istemez dinin ve felsefenin etkilerine bal kalrlar. nk, eksik dnmekten ve yanl grlere dmekten ekinirler. Dinsel ilkelerin zeti udur: 'Ruh lmszdr: yiliimizi isteyen Tanr onu mutlu olmak iin yaratmtr. lmden sonra iyilik de ktlk de karln gereince grr.' Bunlar dinin deimez dogmalar olmakla beraber, Utopia'llar insann akl yoluyla da onlara varaca kansndadrlar. Bu ilkeler olmazsa, diyorlar, insann doru eri her yoldan dnyann keyfini karmaya almamas budalalk olurdu. O zaman kim en tatl, en bilinmedik keyfi bulursa, kim keyiften sonra gelecek aclar daha iyi nlemesini bilirse onun en erdemli kii saylmas gerekirdi. yi olacam diye en etin, en yorucu abalar ykleneceksin, trl zevkleri kendine haram edip bile bile aclara katlanacaksn bu dnyada, ama lmden sonras iin de hibir umudun olmayacak: Utopia'llara gre insan ldrmadka raz olamaz buna. Onlara gre ne trl olursa olsun her zevk mutluluk getirmez, yalnz iyi ve drst zevkler mutlu eder insan. Erdemin kendisi bile bizi ister istemez bu trl zevklere doru iter: Yalnz bu zevklerdir bizi kavuturacak olan. Erdem, Utopia'llara gre, yaradla uygun yaamaktadr. Tanr insan yaratrken baka bir yol dnmemitir onun iin. Yaradln ittii yana giden insan, sevgilerinde ve nefretlerinde akln sesini duyan insandr. Aklsa nce varl ve sal borlu olduumuz yce Tanr'y sevmeye yneltir bizi. Sonra da gamsz kasavetsiz yaamasn retir ve kardelerimiz olan baka insanlarla sevincimizi paylama isteini verir bize. Gerekten, btn zevkleri horgren, ktleyen en ask yzl, en softa erdem adam bile, bizi kendisi gibi, etin ilere, eziyetlere, ilelere katlanmaya arrken, bakalarn yoksulluktan, dertlerden kurtarmak iin elimizden geleni yapmamz ister bizden. Bu sert ahlak bile insan avutan, kurtaran kiiyi, insanlk adna ver, gklere karr. Demek ona gre de en soylu, en insanca erdem, bakalarnn aclarn dindirmekte, onlara umut ve yaama sevinci vermekte, bir baka deyimle, dnyann tadna varmalarn salamaktadr. Peki ama bakalarna ettiimiz iyilii kendimize niin etmeyelim? Tabiata aykr gitmek deil mi bu? nk iki yoldan birini tutmak gerek: Ho yaamak, dnyann tadn karmak ya iyi bir eydir ya kt bir ey. Kt bir eyse bakalarna onu salamak yle dursun, kimde varsa elinden almak, herkesi ondan korumak gerekir. yi bir eyse onu hem kendimiz iin hem bakalar iin isteyebiliriz, istemeliyiz de. Niin bakalarna acdmz kadar kendimize de acmayalm? Kardelerimize iyilik etme eilimini iimize sokan tabiat niin kendimize kar zalim, insafsz olmamz istesin? te bu dncelerle Utopia'llar, drst olmak artyla ho bir hayat srmeyi, dnyann tadna varmay btn insan abalarnn amac sayyorlar. Tabiat byle istiyor, erdemli olmaksa onun isteine uymaktr diyorlar. Onlara gre tabiat insanlar yardmlamaya, hayatn sevinli sofrasna ortaka oturmaya arr. Bu ar, hakl ve akla uygundur: Hi kimse bakalarnn o kadar stnde deildir ki, Yaradan yalnz onu gzel yaatsn. Tabiat herkese ayn bedeni, ayn scakl vermi, ayn sevgiyle kucaklam hepsini. Bakalarnn rahatn karp kendi rahatn artrmak tabiata kar gitmektir. te bunun iin Utopia'llar kiiler arasndaki anlamalar kadar yaama kolaylklarn da eitlikle datan, yani dnya tadn bltren yasalara toz kondurmazlar. Kald ki bunlar iyi bir kral dorulukla koymu, ya da, zorbalarn ezmedii, dalaverecilerin aldatmad bir halkn genel oyu istemitir. Yasalar inemeden mutluluu aramak en akllca davrantr. Utopia'llar iin herkesin iyiliine almaksa bir dindir. Kendi rahatn salamaya alrken bakasn rahatndan etmek hakszln ta kendisidir. Buna karlk, bakasnn rahat iin kendi zevklerimizden birazn olsun feda etmek soylu bir insan yreinin belirtisi saylr ve byle davranan insan zaten feda ettii zevkten ok daha fazlas bulur. Hem ettii iyiliin er ge karln grr, hem de iyilik ettii insann minnet duygular, feda ettii zevkten daha tatl gelir ona. stelik dini btn bir kii, geici bir zevki gereinde feda edebilenlere Tanr'nn tkenmez sevinler vereceine inanr. Demek oluyor ki Utopia'llara gre btn davranlarmzn, hatta btn erdemlerimizin amac, son erei keyiftir.

Keyif dedikleri ey, insann doal bir tad ald her ruh ve beden halidir. Doal szn eklemeleri nedensiz deildir. nk sade duyularmz deil aklmz da bizi doal zevklere, keyiflere doru eker. Bunlar, hakszlk etmeden aranan yle zevkler ve keyiflerdir ki hem daha byklerine ermemizi nlemezler, hem de sonlar ktye varmaz. Tabiat d birok eye insanlar sama bir anlayla zevk adn vermiler: Nesnelerin zn deitirmek kelimeleri deitirmek ellerindeymi gibi. Bu tabiata aykr zevkler mutlulua gtrmek yle dursun engel olurlar ona ermemize. Onlara kaplanlar gerek ve temiz zevkleri tadamaz olurlar. Dnceleri uydurma bir zevkin peinde yolundan kar. Tabiatn tat vermedii, hatta ilerine aclk katt nice eyler vardr ki, gerekten, insanlar ba tac etmi, hayat iin gerekli yksek zevkler saymtr onlar. Oysa bunlarn ou hem zden kt hem de kt tutkulara srkleyicidir. Kendini beenmilerin bo gururunu bu soysuz zevkler arasnda sayarlar. Byleleri gzel bir giysi giyinmekle daha iyi olacaklarn sanrlar. Oysa iki bakmdan gln olur bu ss budalalar. nce giysilerini kendilerinden stn saym olurlar; nk ie yararlk bakmndan ince bir ynlnn kaln bir ynlden ne stnl olabilir, sorarm size? Byleyken bu sersemler kafaszlklarn deil de, yaradllarnn bakaln, herkesten stnln ortaya koyuyormu gibi bbrlenip bir matah sanrlar kendilerini. Giysilerinin zengin gsterilerine karlk sade bir giyinile gremeyecekleri sayglar erefleri beklerler. Kimse klklarna aldr etmeyince de hakszla uram gibi kzarlar. kinci olarak da ayn adamlar, gereklerden kopup ve baarsz olarak herkesten stn sayarlar kendilerini. Ban kaldran ve alakgnll diz ken bir dalkavuk karsnda duyduumuz zevk doal ve sahici bir zevk midir? Diz kmek insan stmadan ya da kol bacak arlarndan kurtarr m? Sahte zevklere kaplanlar arasnda soylu denen kiiler de vardr. Bunlar kendi soyluluklarn dnmekten gurur duyarlar. Bunlarn dayandklar ey bir rastlantdr. Bu rastlant onlarn zengin atalardan ve zellikle zengin mal mlk sahiplerinden gelmi olmalardr (nk bugnk soyluluk zenginlikten baka bir ey deildir). Byleyken, bu budalalara babalarndan be para kalmam olsa, yine kendilerini soylu saymaktan geri durmazlar. Utopia'llar, inci, elmas gibi deerli ta, incik boncuk dknlklerini de soyluluk budalalar arasnda grrler. Bylesi deerli ta merakllar, yurtlarnda ve alarnda deer verilen az bulunur ve gzel bir ta ellerine geirdiler mi, kendilerini bir eit tanr gibi grrler. Oysa, ayn ta her yerde ve her zaman ayn deeri tamaz. ncik boncuk merakls bunlar sadece birer ta olarak satn alr, o kadar ki bunlarn gerekten birer ta olduklarna, sahici elmas yakut, ya da zmrt olduuna yeminler, belgeler isterler. Bunlarn sahte olmas, gerekten deerli birer ta olmamas bir felakettir onlar iin. Oysa, gz bir ayrlk grmedikten sonra, bir ta ha gerek olmu ha sahte, ne kar bundan? Her ikisinin deeri, gz gren iin de birdir, grmeyen iin de. Ya, cimrilere ne demeli? Bu adamlar bir sr maden paralarn kullanmak iin deil de, sadece toplayp seyretmek iin biriktirirler. Bu zavall zenginlerin duyduklar gerek bir zevk midir, yoksa sadece uydurma bir zevk midir? Hele paralarn topraa gmp saklayan ve yzn bile grmeyen bir insan mutlu bir insan olabilir mi? Bu adam, hazinesini grmedikten baka onu yitirme korkusuyla yaar ve bu korku yznden onu yitirir de gerekten. nk, altn gmmek onu bakalarndan almak olduu kadar kendinden de almak deil midir? Oysa, cimri paralarn gmd m, yapacan yapt diye, etekleri zil alar keyfinden. imdi diyelim ki, cimrinin gmd paray biri gelip alyor ve cimri on yl bunu bilmeden yayor. Sorarm size, bu on yl iinde bu parann varl ve yokluu arasnda ne fark vardr? Ha gmlm, ha alnm, ikisi de ayn eydir onun iin. Utopia'llarn uydurma sayd zevkler arasnda av ve kumar zevkleri de vardr. Bunlar kendileri bilmez, bakalarndan duymulardr sadece. Zar atmann ne keyfi olacan anlamazlar bir trl. Bunda bir keyif olsa bile, insan ayn eyi yz kere tekrarlamaktan bkar sonunda. Bir sr kpein av peinde havlamas zevkten ok bkknlk vermez mi insana? Bir kpein bir tavan kovalamas niin bir tavann bir kpei kovalamasndan daha zevkli olsun? Eer houmuza giden

kovalamaysa, her ikisi de bir kovalamadr. Ama avclara asl keyif veren bu deil, bir hayvann tekini paralayp ldrmesidir. Oysa insan nasl olur da, bu kan dkmeden, glnn gsz, zalimin masumu alt etmesinden, azgn bir kpein rkek bir tavan paralamasndan zevk duyabilir? te, bunun iin Utopia'llar av zgr insanlara yasak etmiler, onlara yarar grmedikleri bu ii sadece kasaplara brakmlardr ve daha nce sylediimiz gibi, kasaplk da yalnz klelerin iidir. Hatta, onlara av, hayvanlar ldrmenin en aalk yoludur. Av dndaki hayvan ldrme yollar daha drst saylr. nk hayvanlar belli bir yarar iin ldrmek baka, avc gibi sadece kan dkme zevki iin ldrmek bakadr. ldrme zevki sadece hayvanlar ldrmekte kalsa bile, ancak bir zorbalk eiliminden gelebilir ve bu eilim zamanla zorbaln ta kendisi olabilir. Utopia'llar btn bu zevkleri ve bunlara benzer daha biroklarn horgrrler. Bakalar ne kadar deer verirse versin, tabiata aykr sayarlar bunlar. Bunlar insana ne kadar tatl bir sarholuk verirse versin, gerek bir zevk deildir onlar iin. nk, derler, bylesi zevk tabiattan gelme deil, bize acy tatl gibi gsteren, kt alkanlklardan gelir. Nasl ki gebe kadnlara zift baldan daha tatl gelebilir. Oysa, hastalk ya da alkanln insanlara verdii duygular, tabiatn gerek tadn deitiremez, bizim duyduumuz bir tadn hibir nesnenin zn deitiremeyecei gibi. Utopia'llar gerek zevkleri eitli blmlere ayrrlar. Bunlardan bazlar bedene, bazlar da ruha balanr. Ruhun zevkleri dncenin gelitirilmesinde ve gerei grmenin verdii keyiftedir. Utopia'llar lekesiz bir hayat anmann zevkiyle, lmden sonraki bir mutluluu ummann zevkini de katarlar bunlara. Beden zevkleriniyse ikiye ayrrlar: Kimi zevkler duyularmz stnde arabuk ve apak bir etki yaparlar. nk, bedenin iindeki atein bunaltt organlar yattrrlar. Yitirilen gleri yeniden bulduran su imek, yemek yemek bu eit bir zevk verir. Fizyolojik grevlerin bedende fazlasyla artan baz maddeleri darya atmas da bu trl bir keyiftir. Sarsaklarn salglar, cinsel boalmalar, herhangi bir kantnn srtme, trmalamayla giderilmesi gibi. Bitkin organlar onaran, ac veren fazlalklar atan, beden grevleri dnda, baka nedenlerden gelen bir zevk daha vardr. Bu zevk insann iinde coan, byleyen ve eken anlalmaz bir g dourur. Mzikten alnan zevk bylesi bir zevktir ite. Beden zevklerinin ikinci trlleri btn organlar arasnda srekli bir dengeden, yani arsz szz bir salktan gelir. Hibir yeri armayan insan, bir d etken olmakszn bile, kendiliinden bir rahatlk duyar. Geri, bu trl keyif yeme imenin verdii keyifler gibi duyular coturmaz ama, bunu daha stn sayanlar da vardr. Hemen btn Utopia'llara gre salk gerek mutluluun temelidir. nk, onsuz insan hayatnn hibir tad ve holuu kalmaz. Onsuz hibir keyfe varlmaz. Onsuz acnn dinmesi bile neye yarar? Sal olmayan beden bir l duyarszl iindedir. Bu konuda Utopia'da bir atma olmu eskiden. Kimi demi ki, srekli ve rahat bir salk zevk saylmaz. nk, insana dardan gelen etkilerin verdii belli hazz duyurmaz. Ama bugn, kk bir aznlk dnda hemen btn Utopia'llar sal ba keyif saymaktadrlar. Hasta bir insann duyduu ac, zevkin amansz dmandr, hastalksa saln dman. ster hastalk acnn kendisi olsun, ister ac hastaln z olsun, sonular bir olduktan sonra, ikisi ayn ey demektir. Onun gibi, ha salk zevkin ta kendisi olmu, ha onu ister istemez douran etken olmu sonu deimez. Nasl ate ister istemez scaklk getirirse, tam bir salk da insana bir eit zevk verir. Utopia'llara gre, yemek yediimiz zaman olan udur: Gevemeye balayan salk besleyici nesnelerin yardmyla ala kar savar. Besinler ilerleyip bu amansz dman kovalar ve insana eski gcn bulmann sevincini verirler. Bu savatan byk bir zevk duyan salk, zaferi kazannca keyiflenmez mi? Savata arad ey eski gcyd. Bunu elde edince niin bir mutluluk duymasn bundan, sadece uyumakla kalsn? Salam insann salamlnn bilincine varmayaca dncesini kabul etmez Utopia'llar. Onlara gre, insann saln bilmemesi iin hasta ya da uykuda olmas gerekir. Ta kesilmeli ya da kendimizden gemeliyiz ki przsz bir saln tadna varmayalm, bir sarholuk bulmayalm salkta. Utopia'llar dnce zevklerini her eyin stnde grrler. Erdemli olmann, lekesiz bir hayatn bilincine varmann zevki en temiz, en zlenilir zevkler

arasndadr. Bedenin verdii zevklerin banda salk gelir. nk, yeme ime gibi btn teki beden zevkleri saln korunmasna yarar sadece. Kendiliinden deil, hastala kar koyduklar iin ho gelirler bize. Akll adamn yapaca ey, hastal nlemektir, hasta olduktan sonra ila derdine dmek deil. Acy dindirmekten ok, nlemeye almal. Bu dnceyle Utopia'llar, yoksunluklar ilalar gerektirecek btn beden zevklerini bol bol tadarlar ama, btn mutluluklarn bu zevklerden beklemezler. Baka trl insann mutlu olmas hep alk ve susuzluk iinde bulunmasn ve durmadan yiyip imesini gerektirirdi. Byle bir hayat da aalk ve irkin olurdu dorusu. Beden zevkleri hibir zaman katksz deildir ve hep karlklar olan aclarla yan yanadrlar. Alk daha da gl olan yeme zevkinin karsndadr. nsan al daha zorlu daha srekli olarak duyar. nk, alk zevkten nce doar ve ancak onunla sona erer. Bu ilkelere dayanan Utopia'llar beden zevklerine sadece zorunlu ve yararl olduklar lde nem verirler. Bununla beraber, onlar sevinle tadar ve hayat srdren grevlere bylesine tatl keyifler katan tabiatanaya krederler. Hastalklar gibi, al ve susuzluu da her gn zehirler, ac ilalarla gidermek zorunda kalsaydk, ne olurdu halimiz? Utopia'llar beden gzelliini, evikliini, grbzln yaradln en ho, en mutlu bir armaan sayarak seve seve gelitirirler. Onlara gre, grmenin, duymann, koku almann verdii yalnz insanlara zg baz zevkler vardr. Hayvanlar yaradln gzelliine, evrenin artc dzenine bakmaz. Sadece beslenmek iin koku alr, ayrca kokularn tadna varmaz, sesler arasndaki ilikileri bilmez, uyumalar uyumazlklar deerlendiremez. Beden isteklerini doyurmada Utopia'llar u kural hi unutmazlar: Daha byk bir zevki tatmamza engel olacak ve sonunda ac getirecek her zevkten kamal. nk ac, onlara gre, drst olmayan her zevkin kanlmaz sonucudur. Bir baka ilkeleri de udur: nsanln mutluluunu salamak iin Tanr'nn bir gn bize sonsuz sevinler verecei umuduyla bedenin gzelliini hor grmek, glerini azaltmak, hzn durdurmak, itahlarmz orula krletmek, ksacas, tabiatn nimetlerini tepmek, yksek bir din abasdr; ama arasz, bo bir erdem kuruntusuyla ya da belki hi gelmeyecek yoksulluklara nceden almak kaygsyla insann bedenine eziyet etmesi, nefsini krletmesi, ar bir delilie dmek, kendine yok yere zulm, tabiata kar nankrlk etmek, Tanr'nn verdiklerini ona borlanmak istemez gibi inemektir. te, Utopia'llarn erdem ve keyif stne grleri budur. Tanr insanlara daha baka bir lk esinlemezse, insanolunun bundan daha doru bir yol bulamayaca kansndadrlar. Bu ahlak iyi midir, kt mdr, bunun zerinde durmayacam. Hem vaktimiz yok, hem de, amacm bu deil. Ben Utopia'y anlatmak istiyorum size, vmek deil. Ama una da inanyorum ki, Utopia halk kurumlaryla ve dzeniyle dnyann en mutlu devletini kurmutur. Utopia'l evik ve canldr, ksa boylu olmad gibi, grndnden ok daha gldr. Utopia'nn ne topra her yerde ayn derecede bereketli ne de havas her yerde ayn lde temiz ve salkldr. Halk havann kt etkilerine kar tedbir alr, topra bilgili bir tarmla deerlendirir. O kadar ki, dnyann hibir yerinde daha bol hayvan, daha bereketli rn grlmemitir. Hibir yerde insan mr daha uzun, hastalklar daha az deildir. ifti yurttalar ksr topraklar yeertmenin yolunu bulmakla kalmazlar, bazen btn halk bir araya gelerek tama ilerini kolaylatrmak iin, ormanlar yerlerinden sker, denizin, rmaklarn, ehrin yaknlarnda yeniden yetitirirler. nk topran rnleri arasnda karadan tanmas en g olan odundur. Utopia halk ho szl, gleryzl, beceriklidir; vaktini ho geirmesini sever, ama gereinde bkmadan, ylmadan almasn bilir. Her eyden ok sevdii ey kafasn iletmek, gelitirmektir. Adada kaldmz srada orallara eski Yunan kltrnden birka sz etmitik. Onlara Yunan yazarlarn anlatalm, dncelerini aklayalm diye bize nasl yalvardklarn grmeliydiniz. Latinlerden fazla konumadk, nk onlarn yalnz tarihilerinden ve ozanlarndan holanacaklarn kestiriyorduk. Yalvarmalarna dayanamayp ie giritik, ama dorusunu isterseniz fazla bir ey beklemiyorduk bundan; gnllerini ho etmek istemitik sadece. Gel gelelim, birka ders sonra kazandmz baar, rencilerimizin abas ve gelimeleri

artt bizi. Harfleri kolaylkla renip yazyorlar, kelimeleri tastamam sylyorlar, her eyi abuk belleyip akllarnda tutuyorlar, yanlsz eviriler yapyorlard. unu da ekleyeyim ki balangta bu ie kendi hevesleriyle girenlerden bazlar sonradan Kurultayn kararyla bilgilerini derinletirmeye zorlandlar: Bunlar en sekin aydnlar ve yal bal merakllard. yl sonunda bu rencilerimiz her okuduklarn anlyor, yalnz, bizim gibi, yanl yazlm metinlerde zorluk ekiyorlard. Bana sorarsanz Yunancay bu kadar kolaylkla renmeleri bu dilin kendilerine pek yabanc gelmemesindendi. Utopia'llar Yunan soyundan gelmi olabilirler. Geri dilleri daha ok Pers diline alyorsa da ehirlerinin ve devlet grevlerinin adlar Yunancadr. Utopia'ya drdnc gidiimde, bir daha ayrlmaya pek niyetli olmadm iin, satlk eya yerine bir hayli kitap gtrmtm. Ayrlrken kitaplm Utopia'llara braktm. Bu kitaplar arasnda Platon'un btn eserleri, Aristoteles'inkilerin biroklar ve Theophrastos'un bitkiler stne yazd kitap vard. Bu kitap, ne yazk ki, yer yer yrtk prtkt. Gemide teye beriye braktm bu kitab bir maymun bulmu ve yapraklarn benim gibi evire evire hrpalamt. Gramercilerden yalnz Lascaris'in kitabn bulabildim Utopia'llara. Theodoros'unkini gtrmemitim. Szlk olarak yalnz Hesikhios ve Dioskoros'unkiler vard. Plutarkhos en sevdikleri yazardr. Lukianos'un ho szlerine baylrlar. Ozan olarak Aristophanes, Homeros, Euripides ve Aldus'un Sophokles'i vardr ellerinde. Tarihi olarak Thukidides, Herodotos ve Herodianus'u braktm onlara. Hekimlik stne Hippokrates'in birka eseri vard. Bir de yol arkadam Triclus Apinas'n getirdii bir kitap: Gallien'in Mikrotekhne'si. Bu iki hekimi Utopia'llar pek tutarlar. Hekimlik Utopia'da pek az ie yarad halde byk sayg grr. nk Utopia'llar hekimlii tabiat felsefesinin en yararl, en soylu alanlarndan biri olarak grrler. Onlara gre, hayatn srlarn zmeye alan hekim byk zevklere ermekle kalmaz, hayat mucizesini yaratan yce ustann da gzne girer. Utopia'llarn inancna gre Yaradan, dnyadaki byk ustalar gibi, buluunu insanlarn gz nne serer; nk yapt iin bykln anlayabilecek olan yalnz insanlardr. Tanr, byk eserine hayran olan, onun srlarn, kurallarn bulmaya alan sever. Yaratt yce gzellik karsnda bir hayvan gibi duygusuz, cokusuz kalan budala insanlara acyarak bakar. Bilimler ve sanatlara ayrdklar zamanla kafalarn gelitiren Utopia'llarn teknikte byk baarlar gstermeleri, rahatlk salayacak yararl bululara yatkn olmalar alacak bir ey deildir. Kitap basmasn, kt yapmasn bizden rendiler; ama biz onlara ipular vermekle kaldk, nk her iki sanatn da inceliklerini bilmiyorduk. Aldus Basklarn gsterdik sadece; kdn neden yapldn, bask makinesinin nasl altn pek stnkr anlatabildik. st tarafn kendileri ksa zamanda bulup kardlar. Eskiden deriler, kabuklar, papirs yapraklar stne yazyorlard. Kt yapma ve basma iine giritiler. lk denemeleri pek parlak olmad; ama ylmadan yaptklar yzlerce denemeden sonra tam baarya ulatlar. Ellerinde btn Yunanca metinler olsa hepsini oaltacaklard. Bugn benim braktklarmdan baka kitaplar yok; ama bu kitaplar binlerce basmlard. Utopia'ya giden yabanc ok iyi karlanr, hele bir sanat adamysa, ya da ok gezmi, dnya ve insanlar stne grg edinmi biriyse. Biz grdmz sayg ve sevgiyi ok gezmi olmamza borluyduk. Baka lkelerde olup bitenleri renmeye ne merakl olduklarn bilemezsiniz. Utopia'ya alveri iin gelen olmaz pek. Demir dnda ne gtrebilirler oraya? Altn ve gmn kimse yzne bakmaz. D ticareti kendileri yapar zaten Utopia'llar. Bunun iin de iki eye nem verirler: Darda olup bitenleri iyi bilmek, bir de gemi iletmeciilini salam tutup gelitirmek.

KLELER, HASTALAR, EVLENME VE ETL BAKA KONULAR

Utopia'llar, btn sava tutsaklarn deil de, ancak silah elde yakaladklarn kle yaparlar. Kle ocuklar, ya da baka memleketlerde kle olanlar, Utopia'ya ayak basar basmaz zgr saylrlar. Ama Utopia'llar arasnda ar su ileyenler, klelikle cezalandrlr. Bazen de baka lkelerde ar sular ileyip lm cezasna arptrlanlar, Utopia'da kle olurlar. Bu eit kleler ok boldur orada. Bunlarn ounu pek az bir parayla, hatta genel olarak bedavaya alrlar. Bu kleler durmadan almak zorundadrlar. Kendi aralarndan kle olanlara daha da sert davranrlar. nk Utopia'l kleler, bu kadar kusursuz bir devlette, en erdemli ekilde eitildikten sonra, gene de ktlk yaptklar iin, daha da kt saylr, daha byk bir cezay hakeder onlarn gznde. Bir baka eit kleleri de vardr onlarn: Bazen baka bir lkede didinip duran yoksul bir ii, kendi isteiyle Utopia'da kle olur. Utopia'llar, bylelerine ok iyi davranrlar; nerdeyse kendi zgr yurttalarym gibi sayg gsterirler onlara. Yalnz bu adamlar daha ok almaya alk olduklar iin, biraz daha fazla i verilir onlara. Bu yabanc kleler Utopia'dan gitmeye niyetlenirse (ki binde bir olur bu) Utopia'llar onu zorla tutmazlar, eli bo da gndermezler kendi lkesine. nce de sylediim gibi, hastalara byk bir sevgiyle bakarlar. Yeniden sala kavusunlar diye, ne ila esirgenir ne de besleyici yiyecekler. aresiz hastalklara tutulanlar avutmak iin, yanlarna oturur, onlarla konuur, ellerinden geleni yaparlar. Ama hastalk hem aresiz hem de srekli ac ve sknt veren cinstense, o zaman rahiplerle yneticiler baka bir yol tutarlar: Byle bir hasta, hayatta artk hibir i yapamad gibi, canl bir l olarak yaamakla, hem bakalarna yk olur, hem de kendileri ac ekerler. Bu dayanlmaz hastalktan kurtulmas (hayat artk bir ikence olduuna gre), lme raz olmas iin, hastaya tler verilir. Bylece hasta yreklenerek, bir zindan, bir ikence olan belal hayatndan, ya kendi eliyle kurtulur, ya da baka birisinin bu ii yapmasna bile bile katlanr. lmekle hibir ey kaybetmeyecei, aclarna bir son verecei iin, bunun akllca bir davran olduunu sylerler adama. Ayn zamanda dinibtn ve erdemli bir insann davrandr bu. nk byle len, rahiplerin, yani Tanr'nn iradesini ve isteini yorumlayanlarn tlerine uyar. Bylece yola getirilenler, ya a kalarak, ya da uyuturucu bir ilala uykuya dalp, lmn acsn duymadan, bile isteye hayatlarna bir son verirler. Ama Utopia'llar, hibir aresiz hastay zorla ldrmedikleri gibi, ona zenle ve sevgiyle bakarlar. nk bylelerinin lmn de erefli bir lm sayarlar. Rahiplerle yneticiler kurulunun iznini almadan kendini ldren ise, gmlme ya da yaklma haklarn yitirir. lsn pis bir batakla atverirler. Kadnlar on sekiz yandan, erkekler yirmi iki yandan nce evlenemezler. Utopia'da ancak lm son verir evlilie. Ama karkoca birbirini aldatrsa, ya da elerden biri dayanlmayacak kadar huysuzsa, durum deiir. Byle bir derde den evliler, yneticiler kurulunun izniyle, eski elerini brakp, bir yenisini alabilirler. Ama sulu olan e, hem mrnn sonuna kadar rezil olur herkesin gznde, hem de bir daha hi evlenemez. Srf vcudu sakatland, ya da bir illete tutuldu diye, bir adamn susuz karsn brakmasna hibir zaman raz olmaz Utopia'llar. Yardm grmeye, avutulmaya en ok muhta olduu bir anda bir insann kenara atlmasn; yallarn (yalln kendisi bir eit hastalk olduuna gre) kalpsizce hrpalanmasn, ok kt bir davran sayarlar. Kar koca iyice anlaamyorlarsa, baka biriyle daha rahat, daha sevinli yaayacaklarn umuyorlarsa, o zaman her ikisinin istei zerine boanp, bakalaryla evlenebilirler. Ama yine yneticiler kurulunun iznini almak arttr. Yneticiler ile onlarn eleri, durumu iyice tartp incelemedike, hi kimseye boanma hakk vermezler. Bu hak yle kolay kolay da verilmez. nk bilirler ki, baka biriyle p diye evlenivermek umudu, bir karkocann sevgisini abucak bozabilir. Evlilik kurallarna bal kalmayanlar, en ar cezaya arplp kle olurlar. Eer bu suu ileyenlerin her ikisi de evliyse, o zaman aldatlan koca ile aldatlan kadn, canlarnn istedii gibi, ya birbirleriyle, ya da bakalaryla evlenebilirler. Ama aldatlan koca ya da aldatlan kar, kendilerine kar bu kadar kt davrananlar hl seviyorlarsa, klelie mahkum olan sulu elerinin

bahtlarn paylamak artyla, evli kalabilirler. Bazen de, sulu ein pimanl, susuz ein de candan sevgisi, Bakan o kadar duygulandrr ki, merhamete gelip, kleye yeniden zgrln balar. Ama sulu e, bir sre sonra ayn suu yeniden ilerse, onu lm cezasna aptrmaktan baka are kalmaz o zaman. Evlilerin teki sular iin, yasalarla belirlenen bir ceza yoktur. Yneticiler Kurulu, akllarn kullanarak, suun arlna ya da hafifliine gre, bir ceza verirler. Kocalar karlarn, ana babalar da ocuklarn yola getirmek iin gerekeni yaparlar. Ama bunlardan biri ok korkun bir su ilediyse ve aka cezalandrlmas toplumun yararnaysa, durum deiir. Ar sular genel olarak klelikle cezalandrlr. Utopia'llara gre, bylelerini arabuk ldrp ortadan kaldrmaktansa, bu yolu semek, hem sululara daha uygun bir ceza, hem de topluma daha yararldr. nk onlarn almalar, lmelerinden daha yararldr. Bakalar ayn suu ilemesin diye rnek de olurlar. Ama byle cezalandrlanlar bakaldrp dikine giderlerse, hapsin de zincirlerin de tutamad gz dnm azl hayvanlar saylp ldrlrler. Klelie sabrla katlananlarn ise bir umudu kalr hayatta. nk onlar ac eke eke adam olup yola geldikten sonra; piman olduklarn, ceza grmekten ok su ilemenin zntsn duyduklarn gsterince; ya Bakann yetkisiyle, ya da halkn isteiyle, klelik cezalar hafifletilir, ya da tamamyla balanr. Utopia'da kt bir ey yapmaya niyetlenen, bu ktl gerekten yapm kadar tehlikeye girer. nk Utopia'llara gre, bir suu tasarlamak, o suu ilemekten farkszdr. Ktlk yapmak isteyen, sadece karsna bir engel kt iin bu ktl yapamamsa, niin sulu saylmasn? Utopia'llar soytarlardan pek holanrlar. Onlar gcendirmek ya da incitmek ayp saylr. nk Utopia'llar, gler yzl olmay, akalamay severler. Somurtkan ve aksi bir adamn yanna soytar vermezler; nk byle bir adam, soytarnn sylediklerine de yaptklarna da glmez; onun kalbini krar. Zaten soytarlarn insan elendirmekten baka marifetleri olmadna gre, nasl olsa glmeyenlere hibir bakmdan faydalar dokunamaz. Bir adam sakat diye, ya da eli kolu yok diye, onunla alay etmek ok byk bir su saylr. nk kendi elinde olmadan sakatlanan deil, bunu bir kusur sayp da ona aklszca atan adamdr asl ayplanmas gereken, Utopia'llar, doutan gelen yz ve beden gzelliine sayg duymakla beraber, bu gzellii artrmak iin boyalar kullanmay bo bir zen, hatta bir hayli ayp sayarlar. Bilirler ki, bir kadn kocasnn gznde en ok ykselten ey, gzellik deil, drstlk ve alakgnlllktr. ou zaman gzellik sevgiyi uyandrr ama, bu sevginin kalmas, srekli olmas iin, erdem ve uysallk gerekir. Utopia'llar, cezalarla korkutarak halkn ktlk yapmasn sadece engellemekle kalmazlar; dller ve erefler balayarak erdemin yolunu da gsterirler halka. Bu amala, nl kiilerin, topluma byk yarar dokunanlarn heykellerini arlara dikerler. Bylece hem bu insanlarn yararlklar her zaman hatrda kalr, hem de atalarnn an erefi halk daha erdemli yapar. mrleri boyunca yksek grevlere geemeyeceklerini bildikleri iin fkeli olanlar, gerektiinden fazla ykselmek isteyenler umuda kaplamaz Utopia'da. Utopia'llar sevgi iinde birlikte yaarlar. Orada hibir yarg insana tepeden bakmaz, insanda korku uyandrmaz. Yarglara baba derler; onlar da birer baba gibi davranrlar. Yurttalar hi zorlanmadan, gereken saygy isteyerek gsterirler yarglara. Klk bakmndan Bakan bile teki yurttalardan ayrt edilemez. Ne ssl psl bir kaftan, ne de tac mac vardr. Onu teki Utopia'llardan ayran tek ey, nnde yryen bir adamn, elinde bir kk baak tamasdr. Piskoposu teki yurttalardan ayrt etmek iin de, nnde mum tayan bir adam yrr. Byle iyi eitilmi insanlara birka yasa yettii iin, pek az sayda yasa vardr Utopia'da. Utopia'llarn baka uluslarda en ok aypladklar eylerden biri, saysz hukuk kitabnn ve yorumlarn bile yetmeyiidir. Bir insann, ya okumayaca kadar ok, ya da anlayamayaca kadar artc ve karanlk yasalarla balanmasn, hak ve adalete aykr bulur Utopia'llar. Bundan baka, hukuk ilerini kurnazca ele alan, hilelere bavurarak tartan avukatlarn, noterlerin, davavekillerinin yeri yoktur Utopia'da. Herkesin kendi duasn savunmasn, avukatn syleyeceklerini dorudan doruya yargca sylemesini daha

doru bulurlar. Yarg, hibir avukattan yalan sylemeyi renmemi bu adamlarn szlerini aklyla tartar; saflar, dzenbazlarn kt niyetli ve kurnazca dolaplarndan korur. Bylece durum laf kalabalna boulmaz, gerek daha abuk meydana kar. teki lkelerde, anlalmas g, karmakark binbir yasa olduu iin, byle davranmann yolu yoktur. Utopia'da herkes yaman bir avukattr; nk, demin sylediim gibi, hem yasa says azdr; hem de bir yasann yorumu ne kadar basit olursa o kadar doru saylr. Utopia'llara gre, ancak herkes devini bilsin diye yasalar yaplr ve ilan edilir. Oysa kurnazca ve dolambal yollardan yorumlanan yasalar, birka kiinin tekelinde kalr, herkese devini hatrlatamaz. Yasalarn basit ve ak yorumu ise, herkese anlalabilir. Halkn byk bir ounluu, devlerinin ne olduunu bilmek isteyen basit insanlardr. Byk zek oyunlar ile uzun tartmalardan sonra yorumu insan akna eviren yasalar yaplacana, hibir yasa yaplmamas daha hayrl deil midir onlar iin? Basit halkn, bu aprak yasalara akl ermez; geinebilmek iin didinmek zoruda olan adamlarn btn mr yetmez bylesine yasalar anlamaya. Uzun sre nce Utopia'llarn yardmyla baskdan kurtulan, hi kimseye boyun emeden zgr yaayan komu lkelerin halk, Utopia'llarn hukuk ilerindeki ustaln bilirler. Onlardan, bazen bir yl bazen da be yl iin ynetici ve yarg alrlar. Bir yargcn alma sresi bitince; erefler ve dller balayarak, onu Utopia'ya geri gtrp, bir yenisini alrlar yerine. Bu sayede komu lkelerin kendi devlet ilerini ok akllca dzenledikleri su gtrmez. nk bir devletin gelimesi de, yklmas da, o devleti ynetenlerin ve yarglarn elindedir. Utopia'llar, bir sre sonra kendi lkelerine dneceklerini, orada parann hibir deeri olmadn bildikleri iin, rvet alp namus yolundan amazlar. O lkede yabanc olduklar, halk tanmadklar iin, ne kimseyi kayrrlar, ne de kimseye kt niyet gsterirler. Oysa bu iki ey, yani yarglarn adam kayrmalar ve para tutkusuna kaplmalar, bir devletin en salam ve en gvenilir yan olan adaletini ykverir. lkeler arasnda ikide bir yaplan, bozulan, sonra yeniden yaplan anlamalara Utopia'llar hi yanamazlar. Neye yarar byle anlamalar derler. nsanlar doutan birbirlerini nasl olsa sevmiyorlar m? Tabiatn bu kuralna bile aldrmayanlar, sanki kelimelere mi nem verecekler? Oralarda krallar arasnda yaplan anlamalar hi kimse pek umursamad iin byle dnr Utopia'llar. Oysa burada Avrupa'da, hele sa'nn kurduu dine inanan lkelerde, krallar ylesine doru ve erdemliymi ve papalara ylesine sayg duyulurmu ki, anlamalar kutsal saylr, hibir zaman bozulmazm. Papalar, kendi verdikleri her sz tam tamna yerine getirdikleri gibi, btn krallara szlerini tutmay salk verirlermi. Buna yanamayanlarysa, dinin kendilerine verdii yetkiyi ve gc kullanarak, szlerini tutmaya zorlarlarm. Dini btn diye bilinen insanlarn, anlamalarnda imansz davranmalarn hakl olarak ok ayplarlarm. Ama yaaylar ve gelenekleri bizimkilerden ok baka, oturduklar blge de bizim bulunduumuz yerlerden ok uzak olan bu yeni lkelerde, anlamalara gvenilmez. nk Utopia'llara gre, bir anlama ne kadar gsterili trenlerle imzalanrsa, kelimeler stnde ekierek, o kadar abucak bozulur. Zaten ou zaman bu anlamalarda kullanlan kelimeler bile bile ylesine kurnazca seilir ki, anlamay da, verilen sz de bozmann bir yolu bulunur sonunda. Oysa ayn kurnazlk, daha dorusu ayn hile ve dolaplar, iki kiinin zel anlamasnda, imzaladklar bir szlemede yaplsa krallar bara ara hemen kyametleri koparr, ancak lm cezasnn paklayaca korkun bir su sayarlar bunu. Evet, krallara bu konuda kt tler verenler bile bu yolu tutarlar o zaman. Btn bunlardan anlalyor ki, krallarn anl egemenlii altnda, adalet dediimiz ya metelik etmeyen, aalk bir eydir, ya da iki eit adalet vardr yeryznde: Biri yaya giden, yerlerde srnen, saa sola sapmasn diye birok balarla sk sk balanan yoksul halka uygun zavall bir adalet; teki de, cannn istediini yapanlara, yasalarla snrlanmayanlara, yksek mevkide olanlara uygun pek ahane bir adalet. Yaptklar anlamalar boyuna bozan bu krallar yznden, Utopia'llar hibir anlama imzalamazlar. Ama burada otursalar, belki de dncelerini deitirirlerdi bu konuda. Onlara gre, anlamalarda verilen szler tam olarak tutulsa bile, bu gelenein balangc ok

ktdr yine de: Kk bir tepenin, ya da bir rman ayrd lkelerde oturanlar arasnda doa sanki hibir ba kurmam gibi, herkes doutan birbirini dman bilir. Aralarnda anlamalar imzalanmazsa, sanki birbirlerini ykmalar, ldrmeleri doruymu gibi davranrlar. u da var ki, szde anlatktan sonra da, dostluklar geliip artmaz. Anlama yazlrken, bir kelime ya da bir cmle gereken zenle aklanmad bahanesiyle, birbirini soyup dolandrma hakkn gene de bulurlar kendilerinde. Utopia'llar ise byle dnmezler. Onlara gre, bir insan size ktlk yapmadka dmannz saylamaz; tabiat balar gl bir anlamadr; candan sayg ve iyi niyet, laflardan da, yazl anlamalardan da ok daha sk balar insanlar birbirine.

SAVA STNE Utopia'llar savatan da vurumadan da pek hayvanca bir ey diye tiksinir, irenirler. Kald ki, bu ii insanlarn yapt kadar hibir hayvan yapmaz. Btn teki uluslarn tersine, savata kazanlan erefi erefsizliin ta kendisi sayarlar. Geri, her gn sava talimleri yaparlar, hem de yalnz erkekler deil, kimi gnler kadnlar da bu talime katlrlar ama bunu gerekince elleri silah tutabilsin diye yaparlar; savaa yalnz yurtlarn savunmak, dostlarnn topraklarn dmanlardan ya da zorbalarn boyunduruu altnda ezilen bir ulusu klelikten kurtarmak, kendi gleriyle kurtarmak iin girerler. Bunu da, sadece acma duygusuyla yaparlar. Dostlarnn yardmna sadece onlar savunmak iin komazlar, zaman zaman da onlara daha nce yaplm ktlklerin cn almaya giderler. Ama bunu, daha i tazeyken, kendilerine danld, t istendii zaman yaparlar. Davay hakl grrlerse ve kar taraf istenen haklar yerine getirmezse, onu sulu ve savan balca sorumlusu sayarlar. Ordu gcyle yaplan btn saldr ve yamalar karsnda Utopia'llar byle davranrlar ama onlar en ok kzdran da, dost memleket tccarlarnn herhangi bir yerde, ya haksz yasalarla, ya da iyi yasalarn kt yorumlanmasyla, szde adalet adna, hakszla uramalardr. Bir sre nce Utopia'llarn Bulut-kentlileri(1) savunmak iin Kr-kentlilere(2) at savan kayna sadece bu olmutu: Utopia'llara gre, Bulut-kentin tccarlar Kr-kentlilerin gadrine uramt. Aslnda hakl haksz kim olursa olsun, sava ok kanl ve amansz oldu. ki dmann kinlerine ve saldrlarna komu lkeler de var gleriyle katldlar ve nice zengin ve rahat uluslar sarsld, niceleri de perian oldular. Bu belalar Kr-kentlilerin yenilip Bulutkentlilerin kleleri oluncaya kadar srd. Utopia'llar bu sava kendi yararlarna yapm deillerdi. Kr-kentliler bu savatan nce, Bulutkentlilerden ok daha parlak bir durumdaydlar. te Utopia'llar, para ilerinde bile, hakszla uram dostlarn byle canla bala korudular. Kendi ilerine bu kadar nem vermezler. Kendilerine bir kallelik edilip mallar ellerinden alnrsa, canlarna kylmad srece, o ulusla alverilerini kesmekle lerini alr ve uradklar hakszlk giderilinceye kadar bununla yetinirler. Yabanc bir memlekette bir Utopia'l ister devlet eliyle, ister bir tek kii eliyle zarar grr ya da ldrlrse, Utopia, olan biteni incelemek zere elilerini oraya yollar. Hakszlk grrse, sulularn kendisine teslim edilmesini ister. Bu istei yerine getirilirse, sulular ya lm ya da klelik cezasna arptrlr. Kanl bir zaferin kazanlar Utopia'llar zer, hatta utandrr; nk, parlak kazanlar insan kan pahasna elde etmeyi byk bir lgnlk sayarlar. Onlar iin en anl zafer dman oyun dzen gcyle yenmektir. te yalnz o zaman byk bayramlar yapar; yitlikleriyle vnr, antlar dikerler. Onlar iin yiitlik dmann akl yoluyla yenmektir. Byle bir zaferi hayvanlar kazanamaz, yalnz insan kazanr. Derler ki, arslanlar, aylar, yaban domuzlar, kurtlar, kpekler, yalnz beden gleriyle dvmesini bilirler. Atlganlk, gllk bakmndan bu hayvanlarn ou insandan stndr. Ama hepsi, akln ve zeknn karsnda boyun eerler. Savata Utopia'llarn elde etmek istedikleri tek ey, onlar sava amaya zorlayan hakl isteklerdir. steklerini yerine getirmedikleri zaman, bunun cn

kyasya alrlar, ve bir daha kimse onlara ayn hakszl yapmay gze alamaz. Utopia'llarn savata gttkleri tek ama budur. Bu amaca ulamak iin de sert ve hzl davranrlar. Bo bir eref kazanmaktansa, beladan bir an nce kurtulmay gzetirler. Sava alr almaz, dmanlarnn memleketlerinde sokaklara ve meydanlara Utopia devletinin mhryle hemen yaftalar asarlar. Bu yaftalarda, dmanlarnn krallarn ldrecek olanlara byk dller vaat ederler ve orada ad geen bakalarn ldreceklere daha az nemli ama yine de hatr saylr dller verirler. Bunlar krallardan sonra gelen balca sorumlulardr. Yaftadakilerden birini canl getirene iki kat dl verirler. Balarna dl konanlar kendilerinden yana geerlerse, onlara ayn byk dller verilir ve cezadan kurtulurlar. Bylelikle, dmanlar arasnda ok gemeden birbirlerine kar kukular yaratm olurlar; adamlar birbirine gvenmez olur, korkular iinde yaarlar. Korkmakta haksz da deillerdir; nk, en gvendii adamlarn krala ihanet ettikleri ok grlmtr. Parann insana iletmeyecei su yoktur. Onun iin Utopia'llar bu gibi durumlarda paray esirgemezler. hanete kkrttklar insanlara, gze aldklar tehlike lsnde cmert davranrlar. Onlara sadece bol bol altn deil, diledikleri yerlerde byk gelirler getiren topraklar da vaat ederler ve szlerini drstlkle tutarlar. Dmanlar alp satma iini br uluslar aalk ruhlara zg iren ve korkaka bir davran sayarlar. Utopia'llarsa en byk savalar arpmadan bitirdikleri iin, bu davranlaryla vnrler. Hatta, bunu insanca ve insaflca bir davran sayarlar, nk, bylelikle bir avu sulunun lmne karlk her iki yandan lecek binlerce insann hayatn kurtarm olurlar. nk, Utopia'llar kendi halklarna olduu kadar dman askerlerine de acrlar; askerin kendiliinden savaa girmediini, krallarn ve balarnn azgnlna kurban gittiklerini bilirler. Bu yoldan ii istedikleri gibi zmleyemezlerse, o zaman dmanlar arasnda ikilik ve atma yaratrlar, kraln kardeine ya da baka bir nemli kiiye tahta geme umudunu alarlar. Bunda baar elde edemezlerse, dmanlarna komu olan uluslar onlara kar kkrtrlar, krallar arasnda hi eksik olmayan eski hak iddialarn ileri srdrtrler. Bol bol para dkerler. Ama kendi yurttalarn savaa yollamakta cimri davranrlar. nk, Utopia Cumhuriyetinde yurttalar ylesine sevgi ve sayg grr ki, onlarn bir tekini dmanlarn kral ile bile kolay kolay deimezler. Ama altnla gme hi acmazlar; nk, onlar yalnz bu ilerde kullanrlar ve bilirler ki, son meteliklerini de harcasalar yine de Utopia'llarn rahat kamayacaktr. Kald ki, yurtlarnda sakl zenginlikler dnda, darda tkenmez hazineleri vardr. nk, daha nce de sylediimiz gibi, birok ulus onlara borlanmtr. Bu parann bir ksmyla her memleketten, zellikle Zapolete'lerden(3) asker tutarlar ve onlar savaa srerler. Bu memleket Utopia'nn dousuna be yz mil uzaktadr. Korkun, vahi ve yrtc bir ulus olan Zapolete'ler, balta girmemi ormanlarda, yksek dalarda doup byrler. Salam yapldrlar, scaa soua dayanrlar, iten kamazlar, hayattan tat almak nedir bilmezler, topra ilemezler, ev kurmaya, iyi giyinmeye nem vermezler, tek bildikleri i sr gtmektir. ou zaman geimlerini avla ve talanla salarlar. Sava iin yaratlm olan bu adamlar, dvmeye can atarlar. Bu frsat bulur bulmaz da sevinten deliye dnerler. Dalardan sryle inerler. steyen uluslara hizmetlerini yok pahasna satarlar. Tek meslekleri budur. lme koarak hayatlarn kazanrlar ve kendilerine para verenler hesabna canla bala, yiite savarlar. Ama ne kadar bal kalacaklar belli olmaz. nk, kar taraf biraz daha fazla para verecek olursa, hemen ondan yana geerler ve ertesi gn yine biraz para karl onlara kar savarlar. Bu blgede hangi sava olsa, her iki yanda da Zapolete'ler grlr. Bu yzden, birbirine candan bal dostlarn, yakn akrabalarn birbirlerine kar savamalar olaan ilerdendir. Kanlarn birka kurua sattklar iin dostluu akrabal unutarak birbirlerine korkun bir azgnlkla saldrp kl saplarlar. Bunlarda para tutkusu ylesine gldr ki, bir metelie bayraklarn deitirirler. arabuk kapldklar bu para tutkusunun hibir yararn da grmezler. nk, kanlar pahasna kazandklar paray aalk cmblerle arur ederler. Bu ulus Utopia'llar iin btn dnya ile savar. nk, hibir yerde Utopia'llar kadar para veren olmaz. yi insanlar iyi ilerde kullanan Utopia'llar, bu aalk kiileri kt ilere koup harcarlar. Zapolete'lere

ihtiyac olunca, onlar parlak umutlar vererek en belal ilere srerler; ou lr gider ve hibir zaman dllerini almaya gelemezler. Bir dahaki sefere tehlikeye atlmay gze alsnlar diye, sa kalanlara verdikleri sz tutarlar. Utopia'llar bu kiralk askerlerin sr ile lmesinden hi kayglanmazlar. nk, dnyay bu lanetli, bu haydut soyundan kurtaracaklar gn, btn insanla hayrl bir i grm olacaklarna inanrlar. Utopia'llar savalarda Zapolete'lerden baka koruduklar devletlerin askerlerini ve daha baka birleiklerin ordularn, en sonunda da kendi yurttalarn kullanrlar. Bunlar arasnda kafal ve yrekli bir adam seip btn ordunun bana getirirler. Bu bakumandann iki yardmcs vardr; kumandan sa olduka bunlarn hibir yetkisi yoktur. Ama kumandan lr ya da esir derse, yardmclarndan biri, mirass gibi, yerine geer, onun yokluunda da ncs baa geer, bylece savan tehlikeleri iinde olan bakumandann bana gelecek kazalar ordunun gvenliini sarsmaz. Her ehir, askerleri gnlller arasndan seer. Hi kimse zorla orduya alnmaz, nk korkak bir asker yiite savaacak yerde, arkadalarna da korku alar. Eer kendi yurtlarna saldrlrsa, o zaman, salam, iyi yapl korkaklar yrekli adamlarla bir arada gemilere ya da kaamayacaklar surlara koyarlar. Bylece, ok yakndaki dmandan utanr, kama umutlar da olmad iin, korkularn unuturlar. lmle burun buruna gelince, korkak insanlar bile ok kez aslan kesilirler. Yasa kimseyi zorla savaa srklememekle beraber, isteyen kadnlarn kocalaryla birlikte orduya katlmalarna izin verir, hatta onu tevik eder, eref sayar. Savata her kadn kocasnn yanbandadr. Herkesin evresinde ocuklar, yaknlar vardr. Aralarndaki balar onlar ister istemez birbirlerine yardm etmeye zorlar. Bir kocann karsz, bir kadnn kocasz, bir oulun babasz savatan dnmesi byk bir ayp saylr. Onun iin, dman var gcyle kar koyup da sava kzt m kyasya kan dklr. Aslnda Utopia'llar savaa girmemek iin ellerinden geleni yaparlar ve sonuna kadar kiralk askerlerini kullanmak isterler ama, kendileri de savaa girmek zorunda kalnca o zaman, savatan kamakta gstermi olduklar llln tam tersine, atlgan olurlar. Btn glerini ilk atmada kullanmazlar. Sava uzadka yiitlikleri artar ve bir adm gerilemektense lmeyi gze alrlar. Onlara bu yiitlii veren, yenilmektense lmeyi gze aldran yurtlarnda her zaman bulacaklar gvenliktir. Utopia'llarn oluk ocuklarnn gelecei stne hibir kayglar yoktur. En yiit yrekleri bile yldran bu kaygdr. Utopia'llarn gvenini artran bir ey de, askerin taktiindeki byk ustalklardr. Ama yiitliklerin asl kayna ocukluktan beri okullarda ve Cumhuriyetin trl kurumlarnda aldklar eitimdir. Hayatlarn bouna harcayacak kadar kmsemedikleri gibi, erefleri gerektirdii zaman da hayatlarna yz kzartc bir tutkuyla bal kalmazlar. Savan en azgn annda, beraber yaayp lmeye yeminli sekin bir avu delikanl, dman ordusunun bakumandann yok etme grevini stlerine alrlar. Ona gizlice, ya da aka, uzaktan yakndan saldrrlar. Bu delikanllar saldrlarnda durmak dinlenmek bilmezler. Yorulanlarn yerine hemen taze gler gelir. Dman bakumandan kap kurtulmadka, bu delikanllar onu ne yapp edip ya ldrr, ya da esir alrlar. Utopia'llar sava kazannca, fkeye kaplp yenilenlerin kann bouna dkmezler. Onlar ldreceklerine diri diri esir almay tercih ederler ve kendi ordularna eki dzen vermedike de kaan dmann ardna dmezler. Sava gerektirmedike askerlerinin bozuk dzen halinde dmann ardndan komasna meydan vermektense, btn dmanlarn kamasna gz yumarlar. nk, birok savata canlarn bu sayede kurtardklarn unutmazlar. Utopia ordusu bozguna uraynca, dman zaferin sarholuuyla kaanlar surda burda kovalarken, frsat kollayan bir avu Utopia'lnn tuzak kurup dmana saldrd ve savan kaderini deitirdii olmutur. Bylece, dmann kar koymasna ramen, ok gvendikleri zafer ellerinden alnm ve az nce yenilen Utopia'llar sava kazanmtr. Utopia'llarn pusu kurmakta m, pusudan korunmakta m daha usta olduklarn sylemek gtr. Kamaya hazrlanyor dersiniz, oysa hi de yle bir niyetleri yoktur. Kamaya niyetliyseler, belli etmezler. Durum ve say bakmndan gle derlerse, gece yars sessizce yer deitirirler ya da bir dzenle,

dmanlarn aldatrlar. Gpegndz ekildikleri de olur ama bu ii yle ustaca yaparlar ki, bu durumda stlerine yrmek saldrlarndan daha az tehlikeli deildir. Konakladklar yeri geni ve derin hendeklerle evirirler. kan toprak ieriye ylr. Btn bunlar kleler deil, askerler yapar. Nbetilerden ve hendekleri basknlara kar koruyanlardan baka, btn askerler alr. Bylelikle, insan artacak kadar ksa bir zamanda byk dzlkler yaman istihkmlar haline gelir. Utopia'llarn zrhlar ok salamdr. Bununla beraber, iinde o kadar kolaylkla hareket edilebilir ki, askerin yzmesine bile engel olmaz. Utopia askerlerine retilen eylerden biri de kuaml olarak yzmektir. Piyadeler de, svariler de mzraklarn ok uzaa atmasn bilirler, attklarn vururlar. Yakndan klla deil, baltayla dvrler. Baltay ne yandan vururlarsa hi amaz ldrr. Sava aralar bulmakta pek ustadrlar. Bulularn, kullanacaklar gne kadar gizli tutarlar. nk, nceden bilinirse, ie yaramaz, gln bir oyuncak haline gelir. Bu aralarn kullanl olmasna ve kolay tanmasna nem verirler. Dmanla yaptklar sava-kesme anlamalarna, kkrtlsalar bile yine de, sk skya bal kalrlar. Dman topraklarn talan etmezler, ekinlerini yakmazlar. Gnn birinde ilerine yarar diye, tarlalar askerin ve atlarn inemesini bile istemezler. Silahsz adama, casus deilse, dokunmazlar. Kendilerine teslim olan ehirleri korur, hcumla aldklar ehirleri yama etmezler. Yalnz teslim olmayan balca kumandanlar ldrrler, br askerleri sadece esir ederler. inde gcnde olan halka gelince, ona hi ktlk etmezler. Kuatlanlar arasnda teslim olmay salk vermi varsa, onlara mahkumlarn mallarn verirler; geri kalan mallar, bu savata kendilerine yardm edenlere bol bol datrlar. Kendileri hibir ey almazlar. Sava sona erince, birleiklerine hibir masraf yklemezler, her eyi yenilenlere detirler. lk olarak onlardan gelecek savalarda kullanmak zere para, sonra da byk gelirli topraklar alrlar. Bugn Utopia'nn birok yabanc memlekette, ylda yedi yz bin dukay aan geliri vardr. Utopia bu memleketlere temsilciler gnderir ve bunlar orda pek parlak bir hayat srer ve hazineye byk paralar salarlar. Utopia'llar ok kez, bu iftliklerini gelirini o memleket halkna brakr ve yalnz ihtiya olduu zaman kendileri alrlar. Bu geliri istedikleri binde birdir. Bu topraklarn bir parasn daha nce szn ettiimiz fedailere verirler. Herhangi bir kral Utopia'ya kar sava aar ve topraklarna saldrmaya kalkarsa, kendi uurlar dnda, karsna byk bir orduyla karlar. nk, bir zorunluluk olmadka, kendi topraklarnda savamak istemezler. Yabanc ordularn, kendilerine yardm iin bile olsa, yurtlarna girmesinden kanrlar.

UTOPIA'DA DNLER Utopia'nn deiik blgelerinde, hatta bir ehrin deiik yerlerinde eitli dinler vardr. Kimi Gne'e tapar, kimi Ay'a, kimi de baka bir gezegene. Eskiden anl erefli ve erdemli bir hayat srm olan bir adama, Tanr, hatta Tanrlarn en ycesi diye tapanlar da vard. Ama Utopia'llarn byk ounluu ve en aklllar, btn bu putlar brakp, bir tek Tanr bilirler. Bu Tanr bilinmez, anlalmaz, aklanmaz bir varlktr, insan zeksnn snrlarn aar, btn dnyay bedeni, erdemi ve gc ile kapsar. Bu Tanr'ya Baba derler. Her eyin douunu, oaln, gelimesini ve deimesini ve son bulmasn ondan bilirler. Onun dnda hibir varlkta tanrlk grmezler. Utopia'llarn dinleri ne kadar deiik de olsa hepsi u inanta birleirler: Dnyay yaratan ve yrten bir yce varlk vardr; bu varln ad Utopia'llarn dilinde Mithra'dr. Ne var ki, Mithra herkes iin ayn deildir. Ama Tanr'ya verdikleri biim ne olursa olsun, herkesin bu biim altnda asl tapnd yce tabiattr. Btn Utopia'llar her eyin ba, babuu olarak yalnz onu grrler. Bununla beraber, btn Utopia'llar bu eitli bo inanlardan syrlmaya ve daha ok akla yakn grnen bu dinde birlemeye baladlar. teki dinler oktan ortadan kalkm olurdu, gelgelelim, bir adam tam din deitirmeyi dnrken bana bir felaket gelince, korkuya kaplyor ve bunu bir rastlant deil Tanr'nn bir cezas sayyor. Sanki, terk etmeye hazrland o Tanr ondan alyormu gibi.

Bizden sa'nn adn, retisini, yasalarn, mucizelerini ve kendi istekleriyle, kanlarn dkerek dnyann drt bir bucandaki bir sr ulusa kendi inanlarn benimseten birok din ehidinin o esiz ballklarn duyunca, bu dini ne kadar candan kabul ettiklerine aarsnz. Ya Tanr, iin iin onlara ilham veriyordu; ya da Hristiyanlk onlarn en beendikleri dine her bakmdan uygun grnyordu. Ama bana kalrsa, onlar bu bakmdan en ok etkileyen unu sylememiz oldu: sa, Hristiyanlar arasnda her eyin ortak olmasn kararlatrmt; malda mlkteki bu ortaklk en drst Hristiyan topluluklarnda hl sregelmektedir. Her neyse, Utopia'llarn ou bizim dinimizi benimsedi ve kutsal vaftiz suyunda ykand. Ne yazk ki, drdmz arasnda (iimizden iki kii ld iin drt kalmtk) hi papaz yoktu; bylece, Utopia'llar dinimizin btn br srlarn bilmekle beraber, ancak rahiplerin yapabilecei baz trenlerden yoksun kaldlar. Bununla beraber, btn bu trenleri biliyor ve istiyorlar. Hatta aralarnda, ilerinden birinin rahip olup olamayaca konusunda canla bala tartyorlar. Birisini de semeye niyetleniyorlard ama, ben gittiim srada sememilerdi henz. Hristiyanla inanmayan Utopia'llar bu dinin yaylmasna ne engel oluyor, ne de Hristiyan olanlara dil uzatyorlar. Ne var ki, Hristiyanl yeni kabul edenlerden birini bizim nmzde adamakll cezalandrdlar. Bu adam vaftiz olur olmaz, kar koymamza ramen, aklszca duygularna kaplarak sa'nn dinini vmee balad; bu ite ylesine comutu ki, sadece bizim dinimizi btn teki dinlere stn tutmakla kalmad, hepsini toptan ktledi, bu dinlere bal olanlar zndk, kt, eytan soyu ve cehennemlik sayd. Adam bu yolda byle uzun uzadya atp tuttuktan sonra yakaland, dinlere dil uzatt iin deil, halk birbirine katmakla suland, yargland ve srgn edildi. nk, Utopia'llarn en eski yasalarndan biri udur: Kimse dininden tr ktlenemez. Utopia'nn kurulduu sralarda, Kral Utopus oraya gelmezden nce, ada halknn din yznden birbirini yediklerini renmiti. Memleketin bu durumda olmas Kral Utopus'un oray fethetmesini kolaylatrmt. nk atan mezhepler birleecek yerde, dmanla ayr ayr savayordu. Utopus zaferi kazanr kazanmaz, ilk ii din zgrln yasalatrmak oldu: Buna gre, her insan istedii dini tutabilir, bakalarn kendi dinine ekmek iin elinden geleni yapabilir, yeter ki, bunu tatllkla, alakgnlle, efendice yapsn ve inandramad insanlara kar zor kullanmasn, onlar sulamasn, ikilik yaratan tatsz szlerden kansn. Hogrr olmayanlar ve banazlar srgn ve klelik cezalarna arptrlyordu. Kral bu yasay yaparken, yalnz halkn rahatn karan srekli kavgalar, kinleri ortadan kaldrmay dnmekle kalmyor, bylelikle dinin gelimesine de yardm edeceine inanyordu. nan konusunda hi kesin kararlar almad. Dnd ki, belki de Tanr insanlarn deiik inanlar olmasn istemiti. Kral, bir bakasn zorlayarak, ya da korkutarak kendi inancna ekmeyi ok yersiz, sama ve zorbaca bir davran sayyordu. Eer dinlerin bir teki doru, tekileri bo inanlara dayanyorsa, gerek erge meydana kacakt, elverir ki, insanlar akllca davransnlar ve bibirini krmasnlar. Ama eer bu konu stndeki atma ve tartmalar srp giderse, en kt insanlar en inat kiiler olduu ve kt inanlarnda direttikleri iin en iyi ve en yce din ayaklar altna alnp, bo inanlara kurban gider; gzelim ekinlerin allar arasnda yok olmas gibi. te, bu yzden Utopus bu konuyu tartmad bile ve her insana tam bir vicdan ve inan zgrl verdi. Bununla beraber, ruhun bedenle birlikte olduuna, dnyann geliigzel yryp gittiine inanacak kadar insanl hor grenleri ahlk adna ayplad. Utopia'llar, lmden sonra bir baka hayat olduuna, ktlklerin kyasya ceza greceine ve erdemlerin cmerte dllendirileceine inanrlar. Byle dnmeyen ve insann yce ruhunu bir hayvan bedeni durumunda gren kimselere insan demezler. Bylelerini yurtta bile saymazlar. nk, bylelerinin yasadan korkusu olmazsa, ahlaka da, toplumsal kurumlara da hibir sayg gstermezler. nk, ceza yasasndan baka engel tanmayan bu adamlar yasalar ya gizliden gizliye kurnazlkla, ya da kaba gle bozacaklardr ister istemez. Onun iin, bu kafada olanlar her trl ereften yoksundur ve devlet ilerinde grev alamazlar. Bu yararsz, aalk kiileri herkes hor grr.

Bununla beraber, bunlara hibir ceza da verilmez. nk Utopia'llara gre, istedii eye inanp inanmamak insann elinde deildir. Ayrca, onlar korkup dncelerini saklamaya, inanmadklar eye inanr grnmeye zorlanmazlar. Olduu gibi grnmemek ve her eit yalan dzen Utopia'da byk bir nefretle karlanr. Ne var ki, bu adamlarn bilgisiz halk nnde inanlarndan uluorta sz etmelerine izin verilmez. Ama rahipler ve akl banda adamlarla bu konuda tartabilirler. Hatta, bu lgnln yerini akl alr diye, bu tartmalar ayrca tevik de edilir. Birok Utopia'l bunun tam tersi bir saplant iindedirler. Ama, bunlarn dnceleri ne tehlikeli ne de bsbtn sama olmad iin yaylmalarna engel olunmaz. Bir baka arla den bu Utopia'llara gre hayvan ruhlar, sofuluk ve br dnyadaki mutluluk bakmndan daha aa olmakla beraber, insan ruhlar gibi lmsz, sonsuzdur. Kk bir aznlk dnda btn Utopia'llara gre, insan mezarn tesinde snrsz bir mutluluk beklemektedir. Onun iin hastalara alar, lenlere alamazlar. Yalnz hayattan kaygyla ve istemeye istemeye ayrlanlara acrlar. lm korkusunu ktye yorarlar. Derler ki, yalnz umutsuz ve sulu ruhlar grecekleri cezay iin iin bilir gibi br dnyann kapsnda titremeye balarlar. Ayrca onlara gre, Tanr, ard zaman kendisine sevine sevine gitmeyenleri, lme kar ayak direyenleri hogrmez. Bylesine lenleri grnce Utopia'llarn keyifleri kaar ve onlar, ask yzle, sessiz sedasz mezara koyar, gnahnn balanmas ve ruhunun azaplardan kurtulabilmesi iin Tanr'ya yalvarrlar ve zerine toprak yarlar. Sevin ve umutla len bir Utopia'lnn ardndan ise kimse alayp szlanmaz. Cenazesi sevinli arklar trklerle kaldrlr ve ruhu Tanr'ya emanet edilirken bedeni sevinle, gleryzle ve saygyla yaklr. Kllerinin stne bir ta diker, zerine de lenin adn sann yazarlar. Dostlar eve dnnce, onun iyilinden, gzel ilerinden sz ederler; ve en seve seve anlattklar ey de, hayatndan ok anl ve sevinli lmdr. yi insanlarn byle an ve erefle anlmas Utopia'llar erdem yolunda yreklendirir, stelik de llerin ok houna giden bir tren yapm olurlar. nk, Utopia'llarn ouna gre, ller insanlarn gsz gzlerine grnmeseler bile, kendilerini anan dirilerin arasna katlrlar. Mutlu ruhlarn diledikleri yere gitmekle serbest olmamalar hi de anlarna layk saylmazd. stelik, yeryznde sevdikleri, balandklar insanlar grmek istememeleri bir nankrlk olurdu. Byle bir ey dnlemez, nk, iyi insanlarn yreklerindeki sevgi lmden sonra, br erdemleri gibi, azalacana daha da artar. Bylece, Utopia'llara gre, ller diriler topluluuna karrlar. Onlarn ilerine ve szlerine gz kulak olurlar. Atalarnn, dedelerinin hep yanlarnda bulunduu inanc Utopia'llara btn davranlarnda gven verir ve gizlice ileyecekleri sular nler. Baka uluslarn pek nem verdikleri fallara, kehanetlere gelince, Utopia'llar bunlar sama bulur ve alaya alrlar. Buna karlk, tabiat yasalarn aan mucizelere sayglar vardr, onlarda Tanr varlnn ve gcnn bir belirtisini grrler. Onlara gre, byk bunalm anlarnda bu mucizelere sk sk rastlanr. Halkn yakarlar ve byk inanc, yurtlarn belalardan kurtarverir. Evreni incelemek ve tabiat harikalarn vmek, onlara gre, Tanr'ya ho gelen ve yaraan bir tapnmadr. Bununla beraber, Utopia'llar arasnda, dine fazla sarlp bilimi bir yana brakan, yeryzyle ilgili bilgileri hor grenler vardr. Ama tembellie ve aylakla dmek de istemezler. nk, bu insanlar br dnyada mutlulua ancak almak ve iyi iler grmekle varlacana inanrlar. Kimi, hastalara bakar, kimi yollar kprleri onarr, kanallar temizler, topraa ekidzen verir, talar kumlar tar, aa kesip bier, kentlere at arabalaryla odun, buday, meyve daha birok yiyecek tar; bunlar sadece halk iin almakla kalmaz, zel ilerde de, birer uak gibi, hatta kle gibi abalarlar. En amurlu, en etin, en belal, insanlarn ounu tiksindiren, rkten ileri candan ve yrekten yklenirler; bakalar rahat etsin, dinlensin diye kendileri didinir dururlar ve bunun karln beklemezler. Bakalarnn yaayna karmaz, kendi yaptklaryla vnmezler. almada kle durumuna indikleri lde, halkn gznde ykselirler. Bu kimseler ikiye ayrlr: Bir bl bekar yaar, kadndan uzak durmakla kalmayp, azlarna et koymazlar; hatta her trl hayvan davranlarndan

kananlar da vardr. Bu dnyann zevklerini zararl sayp hepsinden kanrlar, ve btn abalarn umutlarn br dnyann nimetlerine kavuma yoluna korlar. Bu nimetlere bir an nce kavumann sevinci, tutkusu iindedirler. Bir blyse, yine almaya dkn olmakla beraber, evlenirler ve evliliin devlerini zevklerini benimserler. Onlara gre, tabiata uymak ve yurda ocuk yetitirmek gerekir. almaya engel olmamak artyla dnya zevklerini hor grmezler. Utopia'llar bu sonuncular daha akll, birincileriyse daha ermi sayarlar. Evlilie bekrl, rahata cefay stn grenler, bu davranlarn akla, saduyuya daha uygun saymaya kalksalard, Utopia'llara bir alay konusu olurlard. Ama, bunu sadece din uruna yaptklarn syledikleri iin, Utopia'llarn saygsn hatta hayranln kazanmlardr. Bunlara garip bir yerli deyimle 'Burthresas' derler ki, bizim dilimizde din adam demektir. Utopia'nn rahipleri pek sekin ermi kiilerdir, onun iin saylar pek azdr. Her ehrin on tapnanda on rahip vardr ama, sava srasndan bu say deiir. nk savata bunlarn yedisi orduya katlr, onlarn yerine yedi rahip bulmak gerekir. Ordu ile gidenler dnlerinde yine eski yerlerini alrlar. Yardmclar, eskiler ldke onlarn yerlerine geerler. Ondan nce de barahibe yardm ederler. Her ehirde bir barahip vardr. Halk, baka btn grevliler gibi rahipleri de, entrikalar nlemek zere gizli oyla seer. Seildikten sonra bunlar kendi kurumlarnca da onaylanrlar. Din ilerine bakarlar, trenlerini ynetirler, bir eit ahlak yargl ederler. Uygunsuz bir davran yznden onlarn nne kmak ve laf iitmek byk ayp saylr. Sulular cezalandrmak kraln ve br yarglarn ii ise de, rahiplerin yol gsterme ve ayplama yetkileri vardr. Ahlaka pek dkn olanlar da din trenlerinden yoksun brakrlar. Bu afaroz Utopia'llarn en korktuu bir cezadr. Afaroz edilen kimse erefini yitirir, vicdan azaplar ve korkular iinde yaar, hayat bile tehlikeye girer. Hemen piman olup rahiplerin gsterdii yola dnmezse, hkmete yakalanr ve dinsizlik cezasna arplr. ocuklarn ve genlerin eitimi ve retimi rahiplere braklmtr. Okul kendilerine bilimden ok erdem ve ahlak vermeye alr. Utopia'da retmenin ii btn grg ve bilgisini krpe yata ocuun kafasna Cumhuriyeti koruyacak olan salam ilkeleri yerletirmee harcamaktr. Bu ilkelerle yetien ocuk, btn mrnce onlara bal kalr, byynce de devletin bekisi ve yararl bir yesi olur. Devletleri datan kt ahlaktr. Kt ahlak yaratan da kt ilkeler ve dncelerdir. Rahipler, karlarn memleketin en ileri gelenleri arasnda seerler, kadnlar da dul ya da yal olmak artyla, rahiplik mesleine girebilirler. Utopia'da rahiplikten daha erefli bir grev yoktur. Rahiplere gsterilen sayg o kadar byktr ki, onlardan biri su ilerse adalet karsna kmaz, Tanr'ya ve kendi vicdanna braklr. nk Utopia'llara gre, Tanr'ya adanm olan kutsal bir varla hibir lmlnn eli dokunamaz. Rahipler az olduu ve ok titizce seildikleri iin bu treyi uygulamak kolay olmaktadr. Erdemli ve iyilerin iyisi olduu iin bu kadar ykselmi olan bir insann ktle ve ahlakszla dmesi binde bir olacak bir eydir. Byle bir ey olsa bile ki insann bozulmaya ve deimeye elverili yaradl yznden olabilir devletin gvenlii tehlikeye dmez. nk bu snftakilerin says azdr; ve anlar erefleri olmakla beraber, devlet ilerinde etkinlikleri yoktur. Rahiplerin saysn snrlandrmakla Utopia'llar bugn ok byk bir sayg gren bu snf ayaa dmekten kurtarm oluyor. Olaanst bir yetkinlik isteyen byle bir greve ykselecek deerde insan bulmak zaten g bir eydir. Utopia'nn rahipleri kendi yurttalar kadar yabanc uluslarn da saygsn kazanmtr. Bunun nedeni udur: Savalarda rahipler, sava alanna yakn bir keye ekilir, orada kutsal giysileriyle diz ker, ellerini ge kaldrr, her eyden nce bar iin, sonra kendi memleketlerinin zaferi iin dua ederler. Ama bu zaferin hibir taraf iin kanl olmamasn isterler. Kendi yurttalar sava kazanrsa, rahipler hemen savalar arasna karr ve yenilenlerin kltan geirilmesini nlerler. Rahipleri grp arabilen mutsuz dmanlar, canlarn kurtarm olurlar; uzun eteklerine el dedirebilenlerse, hem canlarn hem mallarn kurtarrlar. Bu gzel davran onlara yle bir ycelik kazandrm ve btn uluslarn gznde ylesine bytmtr ki, ok kez hem kendi yurttalarn dmanlarn, hem de dmanlar kendi yurttalarnn azgnlna kar

korumulardr. Utopia'llar btn umutlarn yitirip sava brakarak katklar zaman dman pelerine der ve onlar ldrmeye ve yamaya yeltenirse rahipler araya girip bouna kan dklmesini nlemi ve akla uygun koullarla bar anlamasna varlmasn salamlardr. Dokunulmaz kutsal Utopia rahiplerine saygszlk edecek kadar vahi, zalim ve barbar bir ulus grlmemitir. Utopia'llar her ayn ve yln ilk ve son gnlerini kutsal sayar ve kutlarlar; yllar Gne'in, aylar Ay'n seyrine gre blmlerdir. lk gnlere Utopia'llar 'Cynemernes', son gnlere de Trapemernes' demilerdir ki bu da ilk bayram ve son bayram demektir. Tapnaklar grkemli, zengin yaplardr ve saylar az olduu iin byk kalabalklar alacak kadar da genitir. Bu tapnaklarn ii gn ortasnda bile alacakaranlktr. Byle olmas mimarlarn bilgisizliinden deil, rahiplerin isteinden trdr. nk rahiplere gre fazla k dnceleri datr; donuk ksa, dnceleri toplar, dinsel duyguyu younlatrr. Utopia'llarn bir tek dini olmamakla beraber, btn deiik mezhepler baka yollardan hep ayn amaca ynelmitir, bu da tanrsal varla ycelmektir. Onun iin tapnaklarda ortak inanlara aykr hibir ey grlmez ve duyulmaz. Her mezhebin zel trenleri evde, aile iinde kutlanr. Genel trenler zel mezhepleri incitmeyecek ekilde dzenlenir. Bundan tr, tapnaklarda hibir Tanr resmi grlmez; herkes tanrsn diledii biimde tasarlamakta serbest braklr. Tanr yalnz Mithra adyla anlr; bu da genel bir Tanr kavramdr. Sylenen dualar hi kimsenin mezhebine aykr gelmez. Her ayn ve yln son gnleri akamst a karnna halk tapnaklarda toplanr, o ay ya da yl rahat geirdikleri iin Tanr'ya kreder. Ertesi gn ayn ya da yln ilk gnn kutlamak zere erkenden tapnaa gidilir ve Tanr'dan uurlu bir ay ya da yl dilenir. Son bayram gnleri tapnaa gitmeden nce, kadnlar kocalarnn, ocuklar anababalarnn ayaklarna kapanr, iledikleri bir su ya da yerine getiremedikleri bir devi aa vurur, af dilerler. Aile iindeki iinidkmelerden, sakl kalm huzursuzluk bulutlar dalm olur ve herkes tapnaa temiz bir yrek ve iyi niyetlerle gider. nk, Utopia'llar tapnaklarna ii rahat gitmek isterler. Onun iin, ilerinde herhangi bir kimseye kar bir hn ya da krgnlk varsa, barmadan, yreklerini ykamadan trene katlmak istemezler. Byle bir gnah Tanr'nn ok arca cezalandrmasndan korkarlar. Tapnakta erkekler sada, kadnlar solda otururlar. Ailenin banda kadn ya da erkek, o topluluun en by bulunur. yle bir dzenle otururlar ki, aile bykleri, evde eitip ynettikleri kimselerin tapnaktaki davranlarna da gz kulak olabilirler. En genler, en yallar arasna dalr, bylelikle bir araya gelen ocuklarn yaramazlk yapmalar nlenir: Krpe adaki genlerin ilerinde derin bir Tanr korkusu olmak gerekir, nk o yata erdemi gelitirecek tek g korkudur. Utopia'llar trenlerde hayvan kurban etmezler. nk onlara gre varlklara yaasnlar diye can veren Tanr, onlarn kannn aktlmasmdan holanmaz. Utopia'llar tapnaklarda buhur ya da baka gzel kokular, baka eyler ve birok mumlar, kandiller yakarlar. Utopia'llar bilir ki, Tanr'nn byle eylere, hatta insanlarn dualarna bile ihtiyac yoktur. Ama bu zararsz, i rahatl veren tapnmalar severler. Bu trenlerin klar, gzel kokular insan itence yceltir ve Tanr'ya daha bir cokunlukla balar. Tapnakta herkes beyazlar giyer, Rahipse, pahal olmamakla beraber, gzel ilemeli, ve deiik renkli elbiseler giyer. Bu elbiselerde srmalar, elmaslar, zmrtler yoktur ama, kuma o kadar iyi dokunmu ve ku tyleriyle o kadar gzel ve ustaca bezenmitir ki, en pahal kumalar bunun yannda hi kalr. Bu kanatlar tyler rahibin giysisine konu biimleriyle, ayrca bir takm gizlerin sembolleri olurlar. Trenleri kutlayanlar bu gizleri srdrr ve yorumlarlar. Bunlar karsnda Utopia'llar Tanr'nn kendilerine ettii iyilikleri hatrlar, buna kalk Tanr'ya sevgi ve sayg borlarn yerine getirmeye zenirler. Rahip btn bu ssleriyle tren yerinde gzknce, herkes yle bir sayg ve yle derin bir sessizlikle yere kapanr ki, Tanr tapnaa gelmi gibi, bir rperti kaplar herkesin iini. Biraz sonra, rahibin bir iaretiyle herkes dorulur. O zaman ilahiler okunmaya balar, arada bir de, alg sesleri duyulur. Utopia alglarnn ou bizimkilerden bakadr. Bazlar bizimkilerden daha ahenkli,

bazlarysa hi de yle deildir. Ama gerek alg, gerek ses bakmndan Utopia mziinin su gtrmez stnln yapan ey, bu mziin btn doal cokular byk bir olgunlukla belirtip dile getirmesidir. Ses anlatlan eye ylesine uyar, dualar, yakarlar, sevin, acma, yas, fke duygular ylesine yaatlr ki, ksacas, ezginin biimi en iten duygularn gerekliiyle ylesine kaynar ki, dinleyenlerin ruhu derinden sarslr, rperir, alevlenir. Trenin sonunda halk ve rahip yasalam bir takm dualar hep birlikte okurlar. Bunlar hem btn halkn hem de tek tek herkesin benimseyecei szlerdir. Bu dualarda, her insan Tanr'nn kendi yaratcs, yneticisi ve btn iyiliklerin kayna olduunu kabul ve bunlardan tr ona kreder. Tanr'ya asl krettikleri eyse, kendilerini en mutlu bir devlet ve en gerek saydklar din iinde dnyaya getirmi olmasdr. Bununla beraber, Utopia'llar, eer kendi inanlar yersizse, Tanr'ya daha ho gelen baka bir din varsa, Tanrnn bunu kendilerine sezdirmesi iin yalvarrlar ve onun dileine uymaya hazr olduklarn bildirirler. Ama Utopia'nn devletinden ve dininden daha iyisi yoksa, o zaman da Tanr'dan onlar srdrmesini ve btn insanlar bu devletin ve bu dinin yoluna getirmesini isterler. Dinlerin bu kadar deiik olmasnda Tanrnn gizli bir amac varsa ona da karmazlar. Ksaca, rahat ve tatl bir lmden sonra, Tanrnn kendilerini ho karlamasna dua ederler. mrlerinin uzamas ya da ksalmas iin Tanr'ya bavurmaktan ekinirler. Bununla beraber, en mutlu hayatla Tanr'dan uzun zaman ayr kalmaktansa, en etin bir lmle seve seve Tanr'ya bir an nce kavumay yeleyeceklerini sylemekten kanmazlar. Bu dua biter bitmez, herkes yeniden yere kapanr ve az sonra yemee gider. Gnn geri kalan saatleri oyunlar, askerlik talimleriyle geer." Raphael szlerine devam etti: "Size bu devletin dzenini elimden geldii kadar drstlkle anlatmaya altm. Bu devlet bence yalnz devletlerin en iyisi deil, stelik genel yarar ya da devlet adn almaya en layk olandr. nk baka yerlerde halkn yararndan sz edenler, aslnda kendi karlarndan baka bir ey dnmezler. Burada hi kimsenin zel mal olmad iin, herkes ortak yarar iin canla bala alr. Kiisel yararla halkn yarar gerekten birbiriyle kaynamtr. Baka lkelerde, devlet ne kadar zengin olursa olsun, kendi ambarn doldurmayan insan alktan lmeyeceine gvenemez. Onun iin, ister istemez, memleketinden, yurttalarndan daha ok kendini dnr. Utopia'da her ey herkesin olduu iin, ortak ambarlar dolu olduu srece, kimse hibir eyden yoksun kalmaz. Devletin geliri hibir zaman hakszca datlmaz. Utopia'da ne yoksula rastlanr ne dilenciye. Kimsenin hibir eyi olmad halde, herkes zengindir. Dnyada kaygsz, rahat yrekle, sevinle yaamaktan daha byk zenginlik olabilir mi? Geim skntlarna dmeden, karsnn alayp szlanmalarn, yiyecek iecek istemelerini duymadan, olunun yoksullua dmesinden, kznn eyizsiz kalmasndan korkmakszn yaamaktan daha mutlu ne olabilir? Utopia'lnn, kendisinin karsnn, ocuklarnn, torunlarnn, torunlarnn torunlarnn ve gelecek btn soyunun rahat yaayacandan hibir kukusu yoktur. Ayrca, Utopia devleti btn bu yararlar hem dn alp bugn alamaz olanlara, hem de bugn, btn gc yettike alanlara salar. Bylesine hakl, bylesine eit bir dzeni baka uluslarn devletiyle karlatrmaya kimin dili varr? Ben kendi hesabma, baka uluslarda eitliin ve doruluun en kk bir izini bile gryorsam kr olaym. Bir soylu kii, bir para babas, bir tefeci, ksacas, hibir ey retmeyen ya da, devlete yararsz ssler psler yapp satan, isiz gsz, bolluk iinde gle oynaya yaarken, beri yanda, iinin, arabacnn, demircinin, marangozun, iftinin, bir lokma ekmek iin durmadan didinmesi, bunca alnteriyle, yk hayvanlarnn bile zor dayanaca yoksulluk iinde yaamas hangi hakka, dorulua sar? En etin ileri gren bu insanlar o kadar yararl kiilerdir ki, hibir toplum onlarsz bir yl bile ayakta duramaz. Byleyken bir hayvann durumu onlarnkinden bin kat daha iyidir. nk, hayvan onlardan daha az alr, yiyecei hi de onlarnkinden kt deildir, hatta zevklerine daha uygundur. stelik hayvan geleceinden de kaygl deildir. iye gelince, nedir iinin kaderi? Bugn iin verimsiz, ksr bir iin altnda ezilmektir ve yarn iin bekledii de yoksulluk, dilencilik iinde

geecek bir ihtiyarlktr. Ald gndelik, gnlk ihtiyalarn karlamaya yetmez. Nasl kazancndan bir parasn bir yapa ayrsn da, yal gnlerindeki geimini salayabilsin? Soylu denen kimselere, altnlar elmaslar iinde yaayanlara, aylaklara ya da ssten geinenlere, bu ho keyifleri krkleyip beslemekten baka ileri olmayan bu insanlara bu kadar bol keseden varlk datan bir toplum haksz ve nankr bir toplum deil de nedir? O toplum ki, kendini asl yaatan iftinin, kmrcnn, arabacnn, marangozun, iinin dertleriyle kayglanmaz, hibirine acmaz. O toplum ki, insafsz bencillii iinde, daha fazla i, daha fazla kar salamak iin, emeki insanlarn genlik gcn kyasya harcar; zavalllar yalandlar hastalandlar m, ellerinde avularnda bir ey kalmad m, i banda sabahladklar gnler, grdkleri nemli bunca i unutulur, btn bunlara kar toplumdan grdkleri dl alktan lmektir. Dahas var. Zenginler her gn yoksullarn gndeliklerini kstka ksarlar. Bunun iin yalnz hilelere bavurmakla, kalmaz, yasalar da karrlar. Devletin en yararl insanlarna kar byle davranmak apak bir adaletsizliktir diyeceksiniz ama, zenginler bu canavarla yasalar yoluyla bir adalet klna brmlerdir. te bu yzden, bugnn gsterili devletlerini gzden geirince, bunlar iinde benim grdm tek ey udur aldanmyorsam: Zenginler Cumhuriyet, halk egemenlii gibi parlak szler altnda yoksullarn kuyusunu kazyorlar. Trl dzenler ve akla gelmedik yollarla bir tala iki ku vurmaya alyorlar: lk salamak istedikleri, kimi az kimi ok hakszlkla elde edilmi bir serveti dnya durduka dokunulmaz bir mlk haline getirmek, ikincisi de, yoksullarn alndan, bedenlerinden yararlanmak ve onlar yok pahasna altrmaktr. te, zenginlerin devlet adna ve dolaysyla yoksullar adna bavurduklar bu dolaplar birer yasa olmutur. Bununla beraber, doymak bilmez bir hrsla btn bir toplumun mutluluunu yapmaya yetecek kadar nimetleri aralarnda paylaan bu kt, bu vicdansz insanlar Utopia'llarn mutluluuna kavumaktan ok uzaktadrlar. Utopia'da cimrilik barnmaz. nk orada parann yeri yoktur. Para ortadan kalknca, nice aclarn kayna kurumu, nice cinayetlerin kkleri sklm olmuyor mu? Kim bilmez, yalan dolann, hakszlklarn, soygunlarn, kavgalarn, kargaalklarn, ayaklanmalarn, adam ldrmelerin, ihanetlerin, zehirlenmelerin, bunca cezalarla denen bu sularn para ile birlikte ortadan kalkacan? Para ile birlikte korkular, kayglar, kukular, uykusuzluklar da insanlarn yakasn brakacaktr. Paraszlktan douyor sanlan yoksulluun ta kendisi bile, para yok olunca, yok olacak. Bunun apak kant da udur: Diyelim ki, bir ktlk yl oldu, binlerce insan korkun bir alktan krld. Elimle koymu gibi bilirim ki, o ktlk yl sonunda, zenginlerin ambarlar aranacak olsa, uvallar dolusu zahire bulunur. Bu yiyecekler vaktinde alktan bir deri bir kemik kalmlara datlsayd zavalllar Tanr'nn insafszlna ve topran cimriliine kurban gitmezlerdi. Gryorsunuz ki, para olmazsa herkesin hayat kolayca salanabilir. Bize mutluluun kapsn amak zere bulunan ve Tanr adna kutsal bir eymi gibi ne srlen bu altn anahtar, insanlara btn kaplar kapatmaktadr. Zenginler bu gerekleri bilmezler mi? Bence ok iyi bilirler. Bilirler ki, bir sr yararsz vr zvr biriktirmektense, iyi yaamak iin gerekli eylerden yoksun kalmamak daha iyidir; uvallarla altna boulmaktansa, bir sr dertlerden, kaygulardan uzak kalmak ok daha zlenir bir eydir. Bana kalrsa insanolunun hem kendi kar iin, hem de sa'nn yoluna girmek iin oktan Utopia devletinin yasalarna uymas gerekirdi. nk, Tanrnn bilgelii insanlarn iyiliinin nerde olduunu bilmez olamazd ve herhalde tanrsal iyilii ile onlara iyinin ve dorunun ne yanda olduunu haber vermiti. Ne var ki, insann kendini beenmilii, btn ahlakszlklarn kayna olan o hayvanca tutkusu, dnya halknn doru yola girmesine engel olmutur. Kendini beenmi adam, mutluluunu kendi rahatl stne deil, bakalarnn aclar stne kurar; ezecei, kle gibi kullanaca insanlar olmazsa, mutluluunu bakalarnn yoksulluu zerine kuramazsa, maln mlkn ortaya serip yoksullarn bellerini bkmeyeceini, umutlarn krmayacan bilmezse, Tanr olmay bile istemez. Kendini beenmek yle bir cehennem ylandr ki, insann

yreine sinsice szlp girer, onu zehirleyip gzn kr eder, daha gzel bir hayata giden yoldan saptrr onu. Bu srngen, insanlarn ylesine iine iler ki, onu koparp atmak kolay olmaz. Bu size anlattm devlete, btn dnya memleketlerinin kavumasn candan dilerim. Ne mutlu Utopia'llara ki byle bir devleti bulmular. Yarattklar kurumlar onlara parlak bir uygarlk salamakla kalmam, aklm beni aldatmyorsa, onlara sonsuz bir varlk da salamtr. nk Utopia'da her trl gz doymazlk ve ayrclk tohumlar onlara bal btn ktlklerle birlikte sklp atlmtr. Byle olunca devlet bunca gl ve mutlu lkeleri ykan i kavgalardan uzak kalmtr. Yurttalar ieride bu kadar salam bir dayanmayla birbirlerine bal olunca, bylesine bir birlik kurunca, devlet dardan gelecek btn tehlikelere rahata kar koyabilir. Bylesi bir devleti yabanc krallarn ele geirmek istemesi bounadr. Utopia'ya kar bunu deneyenler ok oldu ve her seferinde yenilgeye uradlar." Raphael hikyesini bitirince, Utopia'llarn sava sistemleri, dinleri, trenleri, yasalar, treleri daha birok kurumlar stnde bir hayli dndm. Bunlarn ou olmayacak eyler gibi grnd bana. Asl beni artan da, bu garip devletin, parasz pulsuz ortak yaama dzeni oldu. Bu ortaklk para ile birlikte, devletin an erefi saylan soyluluk, ycelik gibi parlak, grkemli btn stnlkleri kknden atyordu. Bununla beraber, konumaktan yorgun den Raphael'le tartmaya girmedim. Sylediklerine aykr olan dncelerimi ho karlayacandan emin deildim. Onunla tartmaya giren bakalarna nasl attn hatrladm. Ona kalrsa bu kimseler bakalarnn bulularnda bir sakatlk grmezlerse, aptal saylmaktan korkan kiilerdi. Onun iin ben de Utopia'llarn devletini ve Raphael'in btn anlattklarn vdm, sonra elinden tutup onu sofraya gtrdm, bir baka zaman bu konu zerinde daha uzun konuuruz dedim: nallah gnn birinde bulurum bu frsat. Geri bu dnya ilerini iyi bilen bu bilgin kiinin btn dediklerini kabul edemem ama unu da saklamayacam ki, Utopia devletinin birok zelliklerini ehirlerimizde grmeyi isterdim. Bir umuttan ok bir dilektir bu. te Utopia adasnn yasalar ve kumlar stne Raphael Hythloday'in le sonras konumas byle sona erdi. NOTLAR (1) Nephelogetes diye geer metinde. (2) Alaopolitanes diye geer metinde. (3) Kolay satlan demektir.