T.C.

SAKARYA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

YEREL SYASETTE KATILIMCILIK VE KALKINMA (TRKYEDE YEREL GNDEM 21 RNE)

YKSEK LSANS TEZ

Oral DEMR

Enstit Anabilim Dal: alma Ekonomisi ve Endstri likileri Enstit Bilim Dal: alma Ekonomisi ve Sosyal Siyaset

Tez Danman: Prof. Dr. Ali SEYYAR

HAZRAN 2008

T.C. SAKARYA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

YEREL SYASETTE KATILIMCILIK VE KALKINMA (TRKYEDE YEREL GNDEM 21 RNE)

YKSEK LSANS TEZ

Oral DEMR

Enstit Anabilim Dal: alma Ekonomisi ve Endstri likileri Enstit Bilim Dal: alma Ekonomisi ve Sosyal Siyaset

Bu tez 09/06/2008 tarihinde aadaki jri tarafndan oybirlii ile kabul edilmitir.

Prof. Dr. Ali SEYYAR Jri Bakan Kabul Red Dzeltme

Prof. Dr. Cihangir AKIN Jri yesi Kabul Red Dzeltme

Prof. Dr. Musa EKEN Jri yesi Kabul Red Dzeltme

BEYAN
Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnn eserlerinden yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta bulunulduunu, kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin herhangi bir ksmnn bu niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez almas olarak sunulmadn beyan ederim.

Oral DEMR 09.06.2008

NSZ
Yerel Siyasette Katlmclk ve Kalknmaya Yerel Gndem 21lerin salad katklar Trkiye asndan ele alnarak olumsuz ve olumlu ynleri deerlendirilmitir. Bu almann hazrlanmasnda her konuda desteini sunan deerli hocam Prof. Dr. Ali SEYYARa minnettar olduumu ifade etmek isterim. Ayrca, hayatm boyunca desteklerini hibir zaman esirgemeyen aileme de kranlarm sunarm.

Oral DEMR 09.06.2008

NDEKLER
KISALTMALARiv TABLO LSTESv ZET..vi SUMMARY...vii GR1 BLM 1: YEREL SYASET, YEREL SYASETN GENEL ZELLKLER VEGELM.....5 1.1. Yerel Siyaset.......... 5 1.2. Yerinden Ynetimler..7 1.2.1. Yerinden Ynetim eitleri8 1.2.1.1. Siyasi Yerinden Ynetim..8 1.2.1.2.dari Yerinden Ynetim.....8 1.3. Yerel Ynetimler9 1.3.1. Dnyada Yerel Ynetimler.9 1.3.2. Avrupa Konseyi ve zerklik Yasas...11 1.3.3. AB, Kreselleme ve Yerel Ynetimler ....14 1.3.4. Trkiyede Yerel Ynetimler.17 1.3.4.1. Yerel Ynetimlerin zellikleri.19 1.3.4.2. Yerel Ynetimlerin levleri.20 1.3.4.3. Yerel Ynetimlerin Temel Dayanaklar...22 1.3.5. Trkiyede Yerel Ynetim ekilleri...27 1.3.5.1. Belediyeler.27 1.3.5.2. l zel dareleri 31 1.3.5.3.Kyler.33 1.4. Trkiyede Yerel Ynetimlerde Reform almalar...34 1.4.1. Kamu Ynetiminde Reformun levleri36 1.4.2. Cumhuriyetin lk Yllanda Reform almalar37 1.4.3. Trkiyede Son Reform almalar...42

BLM 2: YEREL SYASETTE DEMOKRATK KATILIMCILIK ..44 2.1. Katlm . ...44 2.1.1. Katlmn Amalar..44 2.1.2. Ynetime Katlm45 2.2. Yerel Siyasette Katlm Trleri.48 2.2.1. Kent Konseyleri..48 2.2.2. Halk Oylamas....49 2.2.3. Halk Toplantlar49 2.2.4. Geri arma..50 2.2.5. Yurtta Kurullar.........50 2.2.6. letiim Demokrasisi (nternet) .....51 2.2.7. Kamuoyu Yoklamas..51 2.2.8. Yuvarlak Masa Toplantlar52 2.2.9. Gelecek Atlyeleri..52 2.2.10. Meclis Toplantlarna Katlma..53 2.2.11. Danma Kurullar53 2.2.12. Telefon..54 2.2.13. Dileke..54 2.2.14. eitli Forumlar....55 2.2.15. Sivil Toplum Kurulular..55 2.2.16. Planlama emberleri56 2.2.17. Yerel Gndem 21.56 2.3. Yerel Siyaset, Katlm ve Yerel Demokrasi.57 2.3.1. Katlmc Demokrasi...58 2.3.2. Yerel Siyaset ve Yerel Demokrasi..60 2.4. Yerel Siyasette Katlmn nndeki Engeller..64 BLM 3: YEREL SYASETTE KATILIM YOLU LE KALKINMA STRATEJLER.68 3.1. Kalknma...68 3.2. Yerel Kalknma 72 3.3. Yerel Kalknmada Temel Unsurlar ..75

ii

3.3.1. Fiziksel Kalknma: .75 3.3.1.1. Planlama...76 3.3.1.2. Altyap..76 3.3.1.3. Rekreasyon-Donat...77 3.3.1.4. evre.....77 3.3.1.5. Kentsel Dnm..78 3.3.2. Ekonomik Kalknma...79 3.3.3. Sosyal Kalknma: ...81 3.3.4. Siyasi Kalknma..83 3.3.5. Kltrel Kalknma: ....85 3.4. Yerel Kalknmann Hedefleri ..87 3.5. Yerel Kalknmada Belediyelerin Yeri ve nemi.90 3.6. Yerel Siyasette Katlmclk ve Yerel Kalknma..94 BLM 4: YEREL KATILIM VE KALKINMA AISINDAN TRKYEDE YEREL GNDEM 21 RNE....101 4.1. Gndem 21..101 4.2. Yerel Gndem 21 Program .102 4.2.1. Yerel Gndem 21 Programnn Amac .....105 4.2.2. Yerel Gndem 21 Programna likin Eletiriler.... .....106 4.2.3. Trkiyede Yerel Gndem 21 Program ...109 4.3. Yerel Gndem 21 Program ve Uygulama Alan Olarak Belediyeler.......111 4.4. Yerel Siyasette Katlm ve Kalknma in Yerel Gndem 21112 SONU.117 KAYNAKLAR.121 ZGEM.132

iii

KISALTMALAR
AB DB DPT EMME G21 Habitat II ICLE IULA OECD TODAE TOK UNDP YG21 : Avrupa Birlii : Dnya Bankas : Devlet Planlama Tekilat : Dou Akdeniz ve Orta Dou Blge Tekilat : Gndem 21 : Birlemi Milletler nsan Yerleimleri Konferans : Uluslararas Yerel evre Giriimleri Konseyi : Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii : Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat : Trkiye Orta Dou Amme daresi Enstits : Toplu Konut daresi Bakanl : Birlemi Milletler Kalknma Program : Yerel Gndem 21

iv

TABLO LSTES
Tablo 1: Belediyelerin Trlerine Gre dalm....28 Tablo 2: Belediye Nfusunun Genel Nfus indeki Pay...29

SA, Sosyal Bilimler Enstits

Tezin Yazar: Oral DEMR Kabul Tarihi: 09.06.2008 Anabilim Dal: alma Eko. ve End. lik.

Yksek Lisans Tez zeti

Danman: Prof. Dr. Ali SEYYAR Sayfa Says: VII (n ksm) + 132 (tez) Bilimdal: alma Eko. ve Sosyal Siyaset

Tezin Bal: Yerel Siyasette Katlmclk ve Kalknma (Trkiyede Yerel Gndem 21 rnei)

Gnmzde gelien ve gelimekte olan devletlerce bu devletler ierisinde yerini gelimekte olan devletler iinde yerini alan Trkiyede gerek anlamda demokrasiye ulama ve insanlarn yaam standardn en iyi seviyeye ulatrma abasnn srekli gndem konusu olduu grlmektedir. Demokrasi ve yaam standardnn ykseltilmesi konusunda katk salam veya salayamam birok plan, program ve alma yaplmtr ve halende bu anlamda katk salayaca dnlen almalar yaplmaktadr. Demokrasi konusunun halen gndemde yerini korumasnn sebeplerinden biri lkemizde varln kuvvetle gsteren ar merkeziyetilik problemini zmek istemeyen ynetici kesimi ile katlm anlaynn, kltrnn olmad ve bu konuda isteksiz ve duyarsz olan halkn tutumudur. Ekonomik anlamda toplumun belli bir seviyeye gelememesi dolayl olarak halkn sosyal ve siyasal ve kltrel yaantsn da olumsuz etkilemektedir. Yani toplumun ynetime katlmas toplumun sosyo-ekonomik dzeyi ile alakaldr. Kreselleme srecinin de etkisi ile kalknma anlamnda dnya genelinde byk deiimler ve geliimler yaanmtr. nceleri ekonomik kalknmaya odaklanan devletler bu hedefin uzun vadede byk olumsuzluklara neden olaca dncesi ile bu olumsuzluklar ile karlamamak amac ile srdrlebilir kalknmaya odaklanmlardr. Yine kreselleme ile balantl olarak devletlerin rekabeti yerini artk kentlerin rekabetine brakmtr. Gnmzde artk blgeler, kentler birbiri ile rekabet halindedir. Bu gelimeler beraberinde Yerel Kalknma anlamnda giriimlerde bulunulmasn zorunlu klmtr. Bu almada 2001 ylnda UNDP tarafndan Yerel Gndem 21in Dnyadaki en baarl uygulayclarndan biri olarak seilen Trkiyede Yerel Gndem 21in yerel siyasette katlmcla ve yerel kalknmaya etkileri aratrlmtr. Bu anlamda yerel siyasetin gnmze kadar var olan sorunlar ve son yllarda yerel ynetimler ile alakal dzenlemeler incelenmi ve yerel kalknma anlamnda, yerelde mevcut kalknma aktrlerinin ve aralarnn nasl deerlendirildii aratrlmtr. Yerel Gndem 21in alma srecinin aratrlmas, Yerel Gndem 21in uyguland Belediyelerdeki almalarn gzlenmesi ve Yerel Gndem 21 Trkiye Ulusal Koordinatrl ve Yerel Gndem 21in Trkiyede en iyi uygulayc kentlerinden biri olan Bursada, Yerel Gndem 21 Genel Sekreterlii ile yaplan grmeler erevesinde gerekten Yerel Gndem 21almalarnn hem yerel siyasette katlm hem de yerel kalknma anlamnda byk katklar olduu grlmektedir. Yerel siyasette katlmclk ve yerel kalknma anlamnda Yerel Gndem 21 almalarnda bir takm sorunlarn olduu ve bir takm dzenlemelerin yaplmas gerektii de belirtilmelidir. Ancak programn daha iyi tantlmas ve en nemlisi de Yerel Gndem 21 almalarnn en nemli hedeflerinden biri olan ynetiim anlaynn oluturulmas ile bu sorunlar byk lde ortadan kaldracaktr. Anahtar Kelimeler: Yerel Ynetim, Katlm, Yerel Kalknma, Ynetiim, Yerel Gndem 21

vi

Sakarya University Insitute of Social Sciences

Abstract of Masters Thesis

Title of the Thesis: Participation and Development in Local Politics (A sample of Local Agenda 21 in Turkey) Author: Oral DEMR Date: 09.06.2008 Supervsor: Prof. Dr. Ali SEYYAR Nu. of Pages : VII (pre text) + 132 (main body)

Department: Labor Economics and Industrial Relations Subfield: Labor Economics and Social Policy The effors to achieve the highest possible standard of life and democracy in its real sense indeveloped and developing states as wellas in Turkey, which has its place among the developingone, seen to constantly ocupy the agenda today. A considerable number of projects, programmesand studies that have contributed or not to the rise of life Standard and democracy have beencarried out and work aiming at providing contribution in this respect stil continues without fail. One of the reasons why the issue of democracy is stil on the agenda today is teh lack of cultureas well as the sense of participation in management that appears to be unwilling to solve theproblem of exterme centralsm, whose presence is distinctly seen in our country, and the atttudeof the public showing reluctance and indifference. The fact that the society hasnt reached a desirable level in terms of economy has indirectlynegative effect on the social, political and cultural life of the public. In other words theinvolvement of the society in the management is closely related to the social and economic levelof the public. With the impact of the globalization process in respect to development, there have beenconsiderable changes and improvements in the world in general. States having previouslyfocused on economic development have now directed their attention to sustainable developmentconsidering the possibility of serious problems in the lon-run caused by this objective; thusaiming at avoiding confrontation with these problems. Furthermore, with relation toglobalization the competition between the states has already been replaced by thatof the cities.Today regions and cities are already in deep competition among themselves. Thesedevelopments respectively, have prompted attempts regarding local development. In this study, the effects of Local Agenda 21 in Turkey, which has been chosen by UNDP in2001 as the country best practising Local Agenda 21 in the world on the involvement in localpolitics and local development have been thoroughly researched. In this respect, the problemsconcerning local politics untill presently as well as recent regulations with regards to localadministration have been studied and the application of currently- available elements andintruments of local development have been well researched. That the Works of Local Agenda 21 have notably contributed to both involvement in Local politics and local development has been shown through detailed study of the process of Local Agenda 21 observation of municipalities practising Local Agenda 21 and interviews with people in high post in the Local Agenda 21. It would be approprite tos tay that there are some problems in the work of Local Agenda 21 in the sense of Local Development and participation in local politics and therefore it is a necessity to make certain regulations. However, all these problems can be eliminated to great extent by large coverage of the programme and, most important of all, by the formation of management perceptiveness that is one of the most significant objectives of Local Agenda 21.

Keywords: Local Administration, Participation, Local Development, Governance, Local Agenda 21

vii

GR
Demokrasi, yerel ynetimler, kalknma, ynetiim, yerindenlik kavramlarnn birbirleriyle olan ilikileri 20. yzyln ikinci yarsndan sonra tartlmaya balanmtr. Bu kavramlarla ilgili alanlarda son birka yl iinde nemli deiim ve geliimler olmutur. Gerek merkeziyeti anlayn devlet ynetimindeki zararlar ve gerekse kresellemenin etkisi ile yerel ynetimler devlet ynetiminde daha arlkl bir yer edinmitir. Geleneksel merkeziyeti yapnn deimesi ile birlikte siyasal, ekonomik ve sosyal kurum ve sreler ile yerel ynetimlerin arl artmtr. Yerel ynetimlerdeki bu geliim beraberinde halkn ynetime daha fazla katlmn salam ve daha nemlisi ynetici kesim halka daha yakn bir tutum sergilemeye balamtr. Yerel ynetimler seimle halk tarafndan geldikleri iin ve demokrasinin en iyi uygulanabilecei kurumlar olduklar iin demokrasi okulu olarak tanmlanrlar. Ancak yerel ynetimler demokrasinin en iyi uygulayclar olduu bilinmekle birlikte lkemizde kurulutan ta ki bu gne engelleyen bir anlay vardr. Bu anlay vesayetini ok ar bir ekilde hissettiren merkeziyeti ynetim anlaydr. Yerel ynetimler halem tam anlamyla zerk bir ynetime kavuamamlardr. Merkeziyeti ynetimin gdmnde ve merkezin talimatlar ile hareket eden ve partizanc bir zihniyet anlay ile ve halk katlmnn engellendii bir yerel ynetim biimi mevcuttur maalesef. Bu anlamda son yllarda nemli gelimeler grlmektedir. Ancak bu gelimelerin yeterli olduunu sylemek mmkn deildir. almann Konusu Demokrasinin tam anlamyla, artk yerel demokrasi ile yani yerelden genele doru baka bir deile yerelde katlmc anlayn olumas ile olaca kabul edilmektedir. Yerel ynetimlerin ynetiim anlay erevesinde yrtlen kurumlar olmas halinde demokratik kurumlarn en nde gelen bir temsili olacaktr. Yerel ynetimlerde halkn katlmn yalnzca seimden seime oy kullanmak olarak anlamak yanl olur. Katlm; gndemi oluturacak konularn belirlenmesinden, bu konular hakknda grlerin belirtilmesinden ve karara balanp denetilmesine kadar ki tm aamalar kapsamaktadr. Ancak halkmzda katlm anlayn olmamas da bu sistemin

oturmasn engelleyen sebeplerden bir tanesidir. Toplum kendisi ile ilgili kararlarn alnmas ve uygulanmasna kar alakasz ve etkisiz kalmaktadr. Bu anlamda toplum bu ynde tevik edilmeli ve bilinlendirilmelidir. Halkn ynetime katlmas iin gerekli alt yapy da ynetici kesim salamaldr. Halk ile buluma yerlerinin belirlenmesi, gndem maddeleri ile ilgili bilgi verilmesi veya sorunlarn bildirebilecei bir yer, ahs sunmas gerekmektedir yneticilerin. Yerel siyasette halkn ynetime katlmasn etkileyen baka bir etken ise halkn ekonomik ynden yeterli seviyede olmamasdr. Ekonomik ynden geimini salamakta zorlanan halk ilk aamada bu problemi zmeyi amalar ve ynetime katlma ikinci aamada kalr. Bu anlamda yerel siyasette katlmn salanmas iin ve kresellemenin devletleraras rekabetten ziyade blgeler ve kentler aras rekabetin zorunluluuna sebep olmas yerel kalknma kavramnn zerine eilmeyi gerektirmitir. Bu anlamda yaadmz ada, hayatn artlarna ayak uydurabilmek iin yerel kalknma anlamnda dier gelimi ve gelimekte olan lkelerde olduu gibi gerekli projeler oluturulmaldr. Yerelde kalknmann salanmas iin en temel znelerden biri halkn ynetime katlmnn salanmasdr. Kalknma iin bu zne ekonomik, sosyal, kltrel, fiziksel kalknma giriimlerinden nce gelmektedir. Yerel kalknma anlamnda yaplacak dier faktrlerde bununla birlikte yrtlmeye allmaldr. Ksaca yerel kalknma yukarda sraladmz znelerin birlikte yrtlmesi ile gerekleebilecektir. Yerel ynetimler mevcut ekonomik, sosyal, fiziksel, kltrel deerleri tespit ederek bu deerleri en verimli bir ekilde nasl deerlendireceini belirlemelidir. Yerelde bu anlamda her blgenin kendi sosyo-ekonomik durumuna gre giriimlerde bulunduu grlmektedir. Baz blgelerde belediyeler aras birlikler oluturularak salanmaya allmakta baz blgelerde zelletirmeler yaplarak salanmakta baz blgelerde istihdam projeleri oluturulmakta ve yukarda da belirttiimiz gibi en nemlisi halkn ihtiyalar halk ile birlikte belirlenerek ve bunlara yine halk ile birlikte zm yollar bulunup birlikte uygulanarak yerel kalknma salanmaya allmaktadr. Her blgenin kendine zg deerleri gelitirerek salayaca yerel kalknma yntemleri birka maddeden snrl tutmak mantkl bir anlay olmayacaktr. Yerel kalknmay salayacak aktrler ve aralar yerelin imknlarna gre artrlabilir.

almann nemi Yerel ynetimlerde halkn katlmn salanmas ve yerelde kalknmann

gerekletirilmesi ile alakal olarak henz daha ok gen olan Yerel Gndem 21 programn almamzda son blmde inceledik. lk olarak Gndem 21 balyla 1992 ylnda Rio Yeryz Zirvesinde srdrlebilir kalknma hedefine ynelik ilkeler ve eylem alanlar ortaya konmutur bu program. Gndem 21 balkl eylem plan BM yesi lkelerce kabul edilmitir. Yerel ynetimler, halka en yakn ynetim kademesi olduklar iin Gndem 21in hedefledii srdrlebilir kalknmaya en hzl bir ekilde yerel ynetimlerin etkisi ile kavuulaca dncesi ile Yerel Gndem 21 oluturulmas ngrlmtr. Yerel Gndem 21, ncelikli yerel srdrlebilir kalknma problemlerinin zm iin oluturulan uzun sreli stratejik bir program hazrlanmas ve uygulanmas vastas ile yerel dzeyde Gndem 21in amalarna ulamay hedefleyen katlmc ok sektrl bir sretir. Devletleraras ve devletlerin kendi ilerinde var olan adaletsizlie, her gn biraz daha artan yoksullua, ktlk, eitimsizlik ve hastalklara dikkat ekilmektedir bu programda. Bunlar iin ise zaruri ihtiyalarn karlanmas, sosyal refahn artrlmas, ynetim anlaynn gelitirilmesi ve gvenli bir gelecee ynelik olan kresel ortaklk kavram gndeme getirilmektedir. almann Amac Yerel Gndem 21in baarl olabilmesinin en nemli artlarndan biri olarak hkmetin desteinin olmas gerektii belirtilmekte ve bunun yannda halkn ve hkmetin haricindeki gruplarnda etkin bir biimde katlmnn gerektii ifade edilmektedir. Yerel dzeyde srdrlebilir kalknmay hedefleyen, katlmc eylem planlamas sreci eklinde ifade edilen Yerel Gndem 21, Dnyada ve Trkiyede ortaya koyduu almalar ile 21. yzyln demokratik yerel ynetiim anlayn ifade etmektedir. Trkiyede Yerel Gndem 21 almalar en iyi uygulama alan olarak Dnya genelinde olduu gibi Belediyelerde, yer edinmitir. Yerel ynetimler iinde belediyeler, Yerel Gndem 21 programnn uygulanmas iin en etkin kurumlar olarak grlmtr. Bu nedenle almada Yerel Gndem 21ler uygulanma yerleri olan belediyelerde incelenmitir. Yerel Gndem 21lerin yerel siyasette halkn katlmn artran bir rol

olduunu ve gerek ynetiim anlayn oluturmaya altrmas ile gerekse halk ile birlikte meydana gelen almalarda grld kadaryla yerel kalknmaya olan etkileri incelenmitir. amzda toplumun en byk gereksinimlerinden biri olan yerel demokrasiye ve kreselleen Dnyada rekabette bulunamayacaklarn neredeyse yok olaca bir zamanda, Yerel Gndem 21ler bu anlamda ok etkili olabilecektir. almamzda, Yerel Gndem 21lerin Yerel katlm ve yerel kalknma anlamnda katklarn ortaya koymak ve bu katklar en yksek dereceye karmak iin yaplmas gerekenleri ortaya koymay amaladk. almann Yntemi Yerel Gndem 21lerin yerel siyasette katlm ve yerel kalknmay ne derece etkiledii Yerel Gndem 21 programnn uyguland Belediyelerdeki meclisler (kadn meclisleri, zrl meclisleri, genlik meclisleri vs.) incelenerek, yeni kurulan kent konseylerinin yaps irdelenerek, programn Trkiyeye uyumu sosyal, siyasal, kltrel ve ekonomik anlamda incelenerek ve Trkiye ulusal Yerel Gndem 21 Ulusal Koordinatr Sayn Sadun Emrealp ve Bursa Yerel Gndem 21 genel sekreteri Sayn Tahsin Bulut ile yaplan rportajlar ile incelenmitir. Yerel Gndem 21 almalar her ilde ayn derecede etkili olmamakla birlikte gerekten konunun ierii anlamnda ok nitelikli ve byk etkiler oluturmutur. Her blgede ayn derecede etkili olamamasnn sebepleri, kent yneticilerinin ynetim anlay, program uygulayclarnn ufkunun geni olmamas ve halkta ynetime katlma kltrnn gerekten kentler arasnda farkl olmas gibi sralanp devam ettirilebilmektedir. Yerel Gndem 21 program ile ilgili eitli eletirilerde doal olarak mevcuttur. Belli baz sebeplerden dolay da programda eitli eksiklikler ve almalarn amalanan ekilde yrtlmesi anlamnda eitli sorunlarda mevcuttur. Daha nce de belirttiimiz gibi Yerel Gndem 21 uzun dnemli, katlmc ve ok sektrl bir model olduu iin bu sorunlarn kmas aikrdr ve program sreci ile birlikte bunlarn almas hedeflenmektedir.

BLM 1: YEREL SYASET, YEREL SYASETN GENEL ZELLKLER VE GELM

1.1. Yerel Siyaset Siyaset szc Arapa kkenlidir ve bir kavmi dzene koymak ve ilerini idare etmek anlamna gelmektedir. Siyaset; hkmet etme, halkn idare edilmesi, kamusal ve siyasal alann dzenlenmesi, uzlama-uyum-mzakere ile siyasal kararlarn alnmas, siyasi iktidarn ele geirilmesi mcadelesi, siyasi iktidar zerinden kaynaklarn, deer ve sembollerin datlmas gibi anlamlarda kullanlmaktadr. Siyaset; karar alma, iktidara gelme, iktidar kullanma, iktidar zerinden hayatn idari, siyasi, ekonomik, kltrel boyutlarn dzenleme lke ve toplum idaresi kavramlar etrafnda dner (Akdoan, 2008:9). ktidar istediini yaptrabilme gcdr (Trkne, 2003:7). Siyasi g; sadece organize bir snfn dierleri zerinde bask kurmasdr (Trkne, 2003:10). Siyaset; gruplarn kolektif kararlar oluturma srecidir (Yayla, 2002:4). Siyasetin amac insanlar idare etmek, iktidar kullanmak, halk ve kaynaklar zerinde hkimiyet kurmak deil; insanlarn mutluluunu, refah ve kalknmasn salamak, sosyal adalet ve dayanmay gerekletirmektir. Yerel, szck olarak yresel, bir yreye ait olma anlamn tayan bir sfattr. yle ise, yerel siyasette bir yreye ait siyaset anlamn yklenmektedir (Kar, 2006:41). Siyaset kavram politika ile de ayn anlamdadr. Ve bu kavram Yunanca polise kavramndan gelmektedir. Polise; ehir devletine ait iler anlamnda kullanlmaktadr (Turgut, 2000:6). Siyaset kavramnn ehire ait ilerden domas bizi hakl olarak yukarda da akladmz kavramlar nda yerele, yerel siyasete ynlendirmektedir.

Yerel siyaset, yerele ait zelliklerin siyaset srecine eitli boyutlarla yapt etkiler zerinde younlar. Yerel, sosyo-ekonomik zelliklerin, corafi faktrlerin, yerel sosyal farkllama yaplarnn, kar gruplarnn, yerel ve ulusal dzeyde otoriteleri belirleme ve kararlarn etkilemeye dnk etkinliklerini, otoritelerle gelitirdikleri etkileimleri ve btn bunlarn siyasetin genel grnm zerindeki etkilerini inceleyen bir kavram olarak ne kar (Alkan ve Ta, 2007:7-8). Yerel siyaset denilince ilk akla gelen yerel lekte yaplan siyasettir. lek ve kapsam olarak bakldnda yerel siyaset, merkezi kamu ynetiminin tara kurulular ve il temsilcilikleri, ulusal siyasetin tara ve il (ve alt) tekilatlar, yerel ynetimler akla gelmektedir. Yerel siyasete mekan ve balam zerinden bakldnda temel olgu ehir ve ehir ynetimidir. ehirle ilgili her trl idari birim, ehir zerinde alan her trl sivil ve zel kurulu, ehir dzeyinde faaliyet gsteren medya ve dier yerel dzeyli (dernek ve vakf gibi) kurululardr. Yerel siyasetin konusu ise ehir, ehir halk, ehir ynetimi, ehir yaam ve ehir dzeyindeki sorunlardr. Yerel iktidarn ana unsurlar unlardr: birincisi merkezi ynetimin yerel temsilcilikleri (valilik, kaymakamlk, muhtarlk) ve il zel idaresi; ikincisi mahalli idare (belediye bakanl) ve belediye meclisi; ncs kamu kurulularnn tara tekilatdr (Akdoan, 2008:10). Gymene gre ise yerel siyasetin aktrleri formel ve enformel diye ikiye ayrlmaktadr. Formel aktrler; yasalarda tanmlanan mevzuatla belirlenen kaymakamlklar, valilikler, il zel idareleri, belediyeler, yasal dernekler ve vakflardr. Enformel aktrler ise; yasal kalplar dnda kalan, fakat potansiyel olarak bir yredeki dini ve etnik gruplar, tarikatlar, airetler ve yurtta giriimleri gibi herkes olabileceini belirtir (Gymen, 2007:9-10). Akdoana gre yerel siyasetin zneleri; partilerin ehir dzeyindeki tekilat ve temsilcilikleri, il genel meclisi ve belediye meclisi yeleri, ulusal lekli sivil toplum kurulularnn yerel temsilcilikleri ve yerel dzeyli sivil rgtler, medya kurulularnn temsilcilikleri ve yerel medya gruplar, yerelde bulunan kanaat nderleri, sermaye ve sendika mensuplar, eraf, esnaf ve vatandalardr (Akdoan, 2008:10).

Yerel siyaset; yereldeki durumu incelemek gibi bununla birlikte dolayl veya dorudan yereli etkileyecek durumlarda da etkileyici konumdadr. Bundan yola karak yerel siyasetin kendi alanna giren konularda merkezi ynetimin kararlarna mdahale edebilmesi gerektii anlalmaktadr. Genel olarak bakldnda Trkiyede yerel siyaset srecinde, kk lekli yerleimlerde hakim aile gruplarnn belli nedenlerle belirleyici bir rol oynadklar, deiiminde byk apl toplumsal deimeler, aileler arasndaki rekabet, ticarileme ve halk ile otoriteler arasnda kurulan araclk rolnn salad denetim yeteneinin niteliinden kaynakland grlmektedir. Zamanla serbest meslek sahibi eitimli gruplarn yerel siyaset srecinde ne kmalar da Trkiyede yerel siyasetin zellikler arasnda saylabilir. Bu grup mensuplar bazense hakim ailelerin eitimli ocuklardr. Dsal basknn ortaya kt ortamlarda yerel siyaset srecinde giderek yerli-yabanc, yerli-kyl ayrmnn ortaya kmasnda Trkiyede yerel siyasetin bir baka zelliidir. Bu ayrm ticari gruplar, esnaf ile iiler, yerleik modernlie ak kltr ile geleneksel tutucu kltr ayrmna da denk dmektedir. Ayrca unlar da belirtmeliyiz ki; konut ve i piyasas yerel siyasette etkileim ilikisinin balca belirleyici faktrdr. Hemericilik- akrabalk ilikisi g edenlerin kente tutunmalarnda ne kmaktadr (Alkan ve Ta, 2007:162-163). Yerel siyasette varln hissettirmenin bir yolu da kenti sahiplenme ve kendini kentli saymaktan gemektedir. Kenti sahiplenmeyen aktrlerin varl da hissedilmeyecektir. 1.2. Yerinden Ynetimler Kamu hizmetinin ve kamu gcnn dzenlenme ve ileyiinde farkl iki eilim vardr. Bunlar merkeziyet ve yerinden ynetim eilimleridir. Kamu hizmet ve uralarnn ve kamu kudretinin merkezde toplanmas merkeziyet prensibini, kamu hizmet ve uralarnn ve kamu kudretinin farkl paralar arasnda dalmas da yerinden ynetim prensibini oluturur (Erolu, 1984:589). Yerinden ynetim, ynetim biliminde adem-i merkeziyet olarak bilinen siyasal bir kavramdr. Szck anlam itibari ile, bir hizmetin yrtld ya da iin yapld yerde ynetilmesini ifade eden yerinden ynetim terimi olup, ayn zamanda merkezi ynetimin sakncalarn gideren ve onu tamamlayc bir ynetim biimini ifade etmektedir (Ulusoy, 2002:21). Tortopa gre yerinden ynetim, kamu hizmetleri

ynetiminin, merkezden ynetimden ayr zerk kamu hukuku tzel kiilerine verilmesidir (Tortop, 1999:11). Kamu hizmetlerinin merkezi otorite ile yerel ynetimler arasnda paylalarak verilmesi Dnyadaki birok lke tarafndan uygulanan bir sistemdir. Ancak bu sistem her yerde bire bir ayn ekilde uygulanmamaktadr. Her lkenin kendine gre ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasi bir yaps olduundan dolay kamu hizmetleri de lkelerin bu yaplarna gre dzenlenmitir. Baz lkelerde tamamen merkezi bir yap baz lkelerde merkezi arlkl bir yap varken bazlarnda ise yerinden ynetimin arlkl olduu bir sistem mevcuttur. Demokrasisi bakmndan gelimi lkelerde yerel ynetimler daha gl iken Trkiye de merkezi yapnn daha arlkl olduu bir sistem gze arpmaktadr. 1.2.1. Yerinden Ynetim eitleri Yerinden ynetim siyasi ve idari olmak zere iki ayr trde uygulanmaktadr. 1.2.1.1. Siyasi Yerinden Ynetim: Siyasi yerinden ynetimde, yasama ve yarg alannda da yerinden ynetim kurulular etkili olurlar. Federal yapya sahip devletlerde federe devletler yasama, yrtme ve yarg yetkisine sahiptirler (Tortop, 1996:3). 1.2.1.2. dari Yerinden Ynetim (Ynetsel Yerinden Ynetim): Yerel nitelikli kamu hizmetleri ile baz teknik, ticari ve kltrel nitelikli hizmetlerin, merkezi ynetimin hiyerarik yaps dnda tekilatlanan kamu tzel kiiliine sahip kurulularca ynetilmesidir (Ulusoy, 2002:23). Ynetsel yerinden ynetim iki trdr. 1) Hizmet Yerinden Ynetim: Teknik bilgi ve uzmanlk isteyen, merkezi idare tarafndan yrtlmesi uygun grlmeyen baz kamu hizmetlerini yrten devletten ayr tzel kiilikleri bulunan ve belli bir zerklie sahip olan kamu kurululardr. Trkiyede TRT, SSK, TBTAK, KT ve niversiteler bu kurululara rnek olarak gsterilebilir (Parlak ve Sobac, 2005:17). 2) Yerel Yerinden Ynetim (Yerel Ynetimler) : Devletin temel fonksiyonlarnn bir ksm, hem kaynaklarn daha verimli ve denetimli kullanlmas, hem de halkn idareye katlmnn salanmas maksadyla, kurulan mahalli birimler ve seimle ibana getirilen idarecilerin bakanl aracl ile yerine getirilmesidir (Seyyar, 2006:673).

inde bulunduumuz u gnlerde Yerel Ynetimler, Dnyada kendini gsteren yksek kentleme oran, demokrasiye kar olan istek, siyasal, toplumsal ve teknolojik anlamda gelien gelimeler ve hizmetlerde etkinlik, verimlilik ve halka dnklk alanndaki eksiklikler nedeniyle kendinden ok sz ettirmitir. Bundan dolaydr ki; yerel ynetimlerin merkezi idare altndaki vesayetine dzenlemeler yaplmas, yerel ynetimlerin glendirilmesi ve yerel ynetimlerdeki akal sorunlara reform niteliindeki zm araylar gndeme gelmitir. Yerel ynetimler konusuna ileriki konularda daha detayl deyineceimiz iin bu blmde ksa bir aklama ile yetineceiz. 1.3. Yerel Ynetimler 1.3.1. Dnyada Yerel Ynetimler Var olan devletlerdeki yapya bakldnda tarihi, siyasi, ekonomik ve sosyal yaplarna gre hepsinin kendine has bir blgesel yaps mevcuttur. Hibir devletin tarihi, siyasi, ekonomik ve sosyal yaps birbiri ile tamamyla rtmedii iin devletlerin blgesel yaplar, yerel ynetim sistemleri de birbiriyle tamamyla ayn deildir. Kimi devletlerde tamamen merkezi diyebileceimiz bir sistem mevcut iken bazlarnda ise yerelde zerkliin gelitii, vesayetin ok snrl olduu ve yerindenlik ilkesinin gelitii bir sistem gzkmektedir. Yerel ynetimlerin veya blgesellemenin an artlarna uygun olarak gelitii lkelerde yerel ynetimler siyasi alanda da snrl da olsa bir zerklikten faydalanmaktadrlar. Ancak siyasi zerklikte dikkat edilen en nemli husus birlik ve btnl yok edecek derecede olmamasdr. 1) ngilterede yerel ynetimler: ngilterede yetkiler karma bir ekilde

paylalmaktadr. Kuruluu eyalet sistemi deil parlamento sistemi ile salanmaktadr (Norton, 1991:23). ngilterede Anglo-Sakson devrinden beri baz mahalli idari yaplar mevcuttur. ngilteredeki yerel ynetimlerin fonksiyonlar genel hatlar ile; koruyucu hizmetler, polis, itfaiye, alan korumas, hayvan hastalklar, evre hizmetleri, tketicinin korunmas, evre sal, caddeler, trafik ve tamaclk, planlama, eitim, i beceri kazandrma dier sosyal hizmet ve konut balklar altnda toplanabilir (Kadolu, 1997:52).

2) Belikada yerel ynetimler: Belika ikili bir federal yapya sahiptir. blge (regions) ile topluluktan (communutes) olumaktadr. Blge ynetimlerinin yetkileri, ekonomi, enerji, istihdam, evre koruma politikalar, kent ve blge plancl, kamu konutlar ime suyu, belediye ve il ynetimlerinin finansman ve denetimi gibi konular kapsamaktadr. Topluluklarn grev alanlar iinde ise, kltr, eitim, toplumsal hizmetler ve salk hizmetlerinin bir blm yer almaktadr. 3) Almanyada yerel ynetimler: Almanya 16 eyaletten (lander) oluan bir federal devlettir. Eyaletler, aka federal parlamentoya (Bundestag) braklm olmayan her konuda yasama, yrtme erklerine sahiptirler. Eyaletler ve federal devlet yasama yetkilerini paylamlardr. Kimi yetkiler salt (exclusive) federal devletin ya da salt eyaletlerindir. Kimi yetkiler ise, her ikisi tarafndan birlikte kullanlan (concurrent) yasama yetkileridir. 4) spanyada yerel ynetimler: spanyann 17 zerk topluluu vardr (Kele, 1994:82). Varlklar anayasa ile gvence altna alnmtr. zerk topluluklar, ortak kltr, tarih ve ekonomik yap zellikleri olan illerden ve ayn zamanda belediyelerden olumaktadr. Turizm, kltr, toplumsal hizmetler, salk, ekonomik gelime, evrenin korunmas, yerel ynetim snrlarnn saptanmas vb. kimi grevleri ise, zeksel ynetim ile paylamlardr. 5) Fransada yerel ynetimler: 1982de yaplan bir yasa deiiklii ile Fransada kamu grevleri, zeksel ynetim, blge yerel ynetimleri, iller ve komnler (belediyeler) arasnda yeniden paylatrlmtr. Blgeler, ilk kez tzel kiilii olan yerel ynetim birimi durumuna getirilmitir (Kele, 1994:45). Blge yerel ynetimleri, sanayinin gelitirilmesi, toplumsal hizmetler, kltr, bilim, salk hizmetleri, blge planlamas, mesleki retim gibi hizmetlerden sorumludurlar. llerin, akal ynden, blgelerden daha iyi durumda olduklar sylenebilir (Kele, 2000:83). 6) talyada yerel ynetimler: talya demokratik parlamenter sistemde ynetilen niter bir devlettir. talya Anayasasnda talya; blgelere, illere ve komnlere ayrlmtr. Be zel statl blge bulunmaktadr. Bunlara ilaveten 15 blge daha vardr. Blge rgtlerinden sonra iller vardr. l yerel ynetimlerinin says 95tir. Komn says ise 8100 dr. Bylece talyada blge, il ve komnler olmak zere kademeli yerel ynetimler bulunmaktadr. llerde devleti temsil eden valiler vardr (Koak, 96:65).

10

1.3.2. Avrupa Konseyi ve zerklik Yasas Avrupann birlemesine ynelik ilk admlardan biri olan Avrupa konseyinin kuruluu, 2. dnya sava sonrasnn nemli bir giriimidir. Konseyin organlarndan biri olan Yerel ve Blgesel Ynetimler Srekli Konferans (CLRAE), yarm yzyla yakn bir sreden beri, Konseyde, yerel ve blgesel ynetimleri temsil eden bir danma organ olarak grev yapmaktadr. Avrupa Yerel zerklik artnn hazrlklarnn yaplmasnda, bu organn, balangtan beri srdrd almalarn nemli pay vardr (Kele, 2000:75). Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art, yerel ynetimler iin siyasi, iktisadi ve idari zerklii salayacak prensipler koymutur. Bunlar yerel ve blgesel demokrasi ile ilgili yasal yardmlar, eitli hkmetler dzeyinde glerin paylam, yerel ve blgesel mali sistemlerin planlanmasnda yasal ve teknik destek verilmesi, personel ve seilmilerin yetitirilmesi ve birliklerin tekili konularn ilgilendirmektedir (Esen, 2008:19). Trkiye, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn 13. maddesinin verdii yetkiyi kullanarak, yerel ynetim kategorilerinden hibirini artn kapsam dnda brakmak zere bavuru da bulunmamtr. Ayn zamanda yine artn verdii yetki erevesinde, blgesel bir ynetim oluturmaya da girimi deildir. Trkiye 1949 tarihindeki kuruluundan bu yana Avrupa Konseyinin yesidir. art 1988 ylnda imzalam, 1992 ylnda da onaylamtr. artn uygulanmas ve izlenmesine tam olarak katlmaktadr. Trkiye, Yerel Ynetimler zerklik artnn ilkelerinin dayand evrensel deerlerin benimsenmesinin ve uygulanmasnn yalnz yerel demokrasinin kalitesini gelitirmekle deil, ayn zamanda demokrasinin ulusal dzeyde ilerlemesine de katkda bulunacan dnerek art kabul etmitir. Trkiye, bu nemli szlemenin taraflarndan biri olmasna karn, Yerel Ynetim zerklik artnn bir dzine kadar maddesini veya paragrafn onaylamaktan kanmtr. Onaylamaktan kand kurallarn ou mali konularla ilgilidir. Trkiye, yerel ynetimler zerindeki vesayet yetkisinin, bu yetkiyle ulalmak istenen amala orantl olmasn gerektiren orantllk ilkesini de onaylam deildir. Yerel ynetimlerin birlikler ve dernekler kurabilmelerine ilikin blm ile bir dernee girme ya da bir uluslararas birlie ye olmalarna ilikin blm ve baka lkelerdeki yerel ynetimlerle ibirlii yapabilmeleri konusundaki paragraflarda Trkiye tarafndan onaylanmamtr.

11

Burada deinilmesi gereken bir baka nokta da, yerel ynetimlerin yetkilerini tam olarak kullanabilmelerine ilikin hak ve zgrlklerini koruyabilmek iin yarg yollarna bavurma hakkndaki maddenin de Trkiyenin onaylamad bir madde olmasdr. Hi kuku yok ki, yerel ynetimlerin hak ve zgrlklerini gvence altna alan bir uluslararas szlemenin onaylanm olmas salam bir yerel demokrasiyi yerletirmenin tek n koulu olamaz. Demokrasi ulusal apta btn kurum ve kurallar ile yerlemi olmadka, yerel demokrasinin ideal kurallar kat zerinde kalmaya mahkum olur (Kele, 2003:61). Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art 3. maddesinde Yerel zerkliin aklamas yle yaplmtr. Yerel Ynetimlerin kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde, kamu ilerinin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve yerel nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hak ve yetkisine sahip olmalardr. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn yerel ynetimler ile ilgili temel ilkelerini zetleyecek olursak; 1. Mahalli idareler ulusal ynetim sisteminin tamamlaycs ve halka en yakn ynetim kademesidir. 2. Halkn yaam koullarnn iyiletirilmesine yarayacak kararlarn alnmasnda mahalli idareler en iyi konumdadr, en yararl kurululardr. 3. Herkes lke ynetimine katlma ve kamu hizmetlerinden eit yararlanma hakkna sahiptir. nsan Haklar Evrensel Bildirisinin 21. Maddesi Hkmet otoritesi halk iradesine dayanr ilkesini iermektedir. Birlemi Milletler Genel Kurulunun 11 Aralk 1969 gn ve 2542 sayl karar ile kabul edilen Kalknma ve Sosyal Gelime Bildirisinde: Toplumun tm kesimlerinin sosyal ve ekonomik gelime plan ve programlarnn hazrlanmas ve uygulanmasna etkili katlmasn salayacak nlemlerin alnmas gerektii belirtilmitir. Mahalli idareler bu lkelerin gereklemesinde en yararl olacak kurululardr. 4. Avrupa Konseyi zerklik Yasasnda mahalli idarelerin zerkliinin ye lkelerin anayasa ve yasalarnda kabul edilmesi ngrlmektedir.

12

5. Mahalli idareler, kamu hizmetlerini kendi sorumluluklar altnda halk yararna dzenlemek ve ynetmek hakkna sahiptir. Bu hakk, mahalli idareler eit ve genel oyla seilen organ ve temsilciler aracl ile kullanrlar. 6. Mahalli hizmetlerde sorumluluk halka en yakn mahalli idare birimine der. Ancak her lkenin zelliine gre kk mahalli idare birimlerinin zerinde ana kademeleri ve blgesel kurulular oluturulabilir. 7. Bir dier nemli kuralda bir baka idareye aka braklmayan tm mahalli hizmetleri mahalli idarelerin stlenebilecekleri ilkesidir. Bylece mahalli idareler baka kurululara braklmayan hizmetleri yapma hakkna sahiptirler. Bu made 5393 sayl belediyeler kanununda da mevcuttur. 8. Mahalli idarelerle ilgili kararlarda bu idarelerin grleri alnmaldr. Snrlarn deitirilmesinde referandum kamuoyu yoklamas yaplmaldr. 9. Mahalli idareler etkili bir ynetim gerekletirebilmek iin kendi iyaplarn kendileri dzenleyebilmelidir. 10. Mahalli idareler memurluuna giri ve eitim artlar kariyer yapmaya elverili olmaldr. 11.Seimle gelen mahalli idare yneticileri gerekli sosyal gvenceye sahip olmaldr. Bunlarn grevleri ile uyuan hizmetler kanunla belirtilmelidir. 12. Mahalli idarelerde denetim amac yasaklara saygnln salanmasna ynelik olmaldr. Bunlarn denetim biimleri Anayasa ve yasalarla belirtilmelidir. 13. Mahalli idarelere grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanmaldr. Mahalli idareler gelirlerinin bir ksmnn orann kendileri serbeste tespit edebilmelidir. 14. Ulusal dernek ve birlik kurabilmelidirler. Uluslararas mahalli idare derneklerine ye olabilmelidirler. 15. Mahalli idareler zerkliklerinin korunmas iin yarg yoluna bavurma hakkna sahip olmaldr (Tortop, 1994:5-6).

13

Avrupallarn siyasal ve kltrel kimlikleri daha ok kentler, kasabalar ve blgelerdedir. Avrupann btnlemesinde nemli rol oynayan yerindenlik (subsidiarity) (yerellik, yerindenlik) yannda blgeler komitesi adyla danma organ kurulmas zerinde durulmutur. Gerek Avrupa Birlii kurumlar, gerekse Avrupa Konseyinin byk nem atfettii yerindenlik ilkesi yerel ve blgesel ynetimlere daha ok yetki aktarlarak zerkliklerin artrlmasn ngrmektedir. Yerellik ve hizmette halka yaknlk ilkesi Maastricht anlamasnda da yer almtr. Bu ilke yerel demokrasinin gvencesidir (Esen, 2008:15). 1.3.3. AB, Kreselleme ve Yerel Ynetimler ABye girecek lkelerin uygulamak durumda olduu AB mevzuat ve

dzenlemelerinin % 60 yerel ynetimlerce gerekletirilmek durumundadr. Bu nedenle AB ye girmenin etkileri byk lde kendisini yerel yaamda gsterecektir. ABnin bugnk yerel ynetimlere yaklamn iki enin belirledii sylenebilir. Bunlardan birincisi yerindenlik (subsidiarity) ilkesidir. kincisi ise ynetiim anlaynn gelimesidir. Tm dnyada yaanan ynetim anlayndan ynetiim anlay na gei, tabii ki ABde de yansmasn bulmaktadr. Her iki enin birlikte almas, gnmzn katlmc ve oulcu demokrasi anlaynn glendirilmesi bakmndan birbirini tamamlayc etkiler yaratmaktadr. Yerindenlik ilkesi yerelliklerin ya da yerel ynetimlerin yetkileriyle snrl olmayp kamu hizmetlerinin grlmesinde deiik ynetim dzeylerindeki iblmn belirlemek ve hizmet konusunda eylemin gerekletirilecei dzeyin yetkilendirilmesi asndan da ilev grmektedir. Yerindenlik ilkesi st kademedeki birimlerin alt kademedeki birimlerin ilevlerini yklenmeye kalkmasnn engeli olmaktadr. Gerekte, bu ilkeyle birlikte saydamlk, aklk ve zellikle de demokrasi ilkeleri n plana karlmaktadr (Tekeli ve lkin, 2005:93-94). Yerel ynetimlerin klasik kamu anlayn terk ederek iyi ynetiimi (good governance) benimsemesi beklenmektedir. AB 2001de yaynlad Beyaz Kitapla (White Paper) iyi ynetiimin ilkelerini benimsedi. Ynetiimin yneten-ynetilen arasndaki kesin ayrm ve kartl ortadan kaldrmaya yneldii sylenebilir. Ynetiim siyasal sistemin ynlendirilmesine ilikin karar alma srelerine meru

14

paydalarn (stakeholders) katlmas ve bir ortak olarak etkili olmasna dayanr. Bu yolla bu kararlar sayesinde toplumda kabilecek atmalarn ve gerilimlerin daha batan denetim altna alnmas anlamna gelir. Bu sre siyasal iktidarn g kullanmn toplumun deiik isteklerine duyarl ve sorumlu hale getirir. Byle bir srete ynetim, yurttalarn bilgi alma hakkna saygl olarak saydam olma, srekli bilgi salama ve zaman zaman da hesap verme durumundadr (Tekeli ve lkin, 2005:96). AB birlii ve yerel ynetimlerden bahsederken deinmemiz gereken bir baka konu ise yerelleme dir. Yerelleme, ABnin temel politikalarndan birisidir. Bununla birlikte Avrupa Birliinde tek bir yerel ynetim sistemi yoktur. AB, yerel ynetimlerin rgtlenme tarz ve grev ayrm gibi yerel ynetim sistemine ilikin konularda ye lkelere herhangi bir yaptrmda bulunmaz; bu nedenle ye lkelerin yerel ynetimlerin sistemlerinde farkllklar bulunmaktadr (www.avrupaufuklar.org, 18.08.2007). Avrupa Birlii temel haklar bildirgesinde de u ifade yer almaktadr: Birlik Avrupa halklarnn kltrleri ve geleneklerinin eitlilii yan sra ye devletlerin ulusal kimlikleri ve bunlarn ulusal, blgesel ve yerel dzeylerdeki kendi kamu makamlarnn dzenlenmesine sayg gsterir (www.belgenet.com, 22.08.2004). Merkezi ynetimin yknn hafifletilmesi ve hizmet maliyetlerinin drlmesi iin rasyonel admlar olarak her zaman siyasi iktidarlarn gndeminde yer alan yerelleme projeleri, nihayet Trkiyenin sahici demokratik almlara yneldii AB yelik sreciyle hayat bulmaya balam grnyor. Modern dnyada yerelleme, sivil toplumun sosyal, siyasal, ekonomik ve kltrel bakmlardan kendisini gerekletirmesinin vazgeilmez koulu kabul ediliyor. Yerelleme ve yerinden ynetimin ileyen bir model olarak hayata geirilmesi, sivil toplumun ynetime katlmasn ve bu sayede lkede demokratik katlm ve temsilin sahici anlamda gereklemesini salayacaktr (Pendik Toplantlar 2, 2003:17). Avrupa Birlii ye lkeler iin yerinden ynetimi veya yetki aktarmn aka destekleyen bir siyasete sahip deilse de (Gymen, 2003:33) yeler arasnda ekonomik, siyasi ve sosyal entegrasyon ngrd iin dolayl da olsa ye lkelerin idari yapsn etkilemektedir. Buna mukabil, aday Trkiyenin adaylk sreci ile ilgili 31. mzakere balndan biri olan blgesel politikalar ve yapsal aralarn koordinasyonu bal erevesinde konu incelendiinde ynetimsel adan yerel ve/veya blgesel dzeyde

15

belli bir idari yaplanmaya iaret eden dzenlemenin bulunmad grlmektedir (Numanolu, 2003:79). Kreselleme srecinin beraberinde yerellemeyi de getirdii herkes tarafndan bilinmektedir. Ama yerelleme, kresellemenin asli unsuru deil, tabii sonucudur. letiimin gelimesi yerelin iletiim kabiliyetini gelitirmi, bu da yerel deerlerin, aktrlerin daha etkin konuma gelmesini salamtr (entrk, 2008:27). Yaanan srete yerel aktrlerin etkin konuma gelmesi, karar ve uygulamalarda yetkilerinin artmasnn elbette kimi olumsuz yanlar da bulunmaktadr. zellikle kreselleme sreciyle iyice glenen uluslararas sermayenin karsnda merkezi idareye gre bilgi, deneyim ve siyasi gc daha az olan yerel aktrlerin pazarlk gleri azalmakta, bu da yerel kaynaklarn kamu yararna kullanmnda kimi olumsuz gelimelere zemin hazrlayabilmektedir. Bir baka ifade ile, yerel ynetimler sermayeye kar daha korunmasz kurumlar olduklar iin her trl etkiye ak olmaktadrlar. Bu gerekelerle, yerellemeye kar kan taraflar bulunmaktadr ve iddialarnda, korkularnda bir dereceye kadar hakldrlar. Buna karlk, yerelleeme, kreselleme gibi yaanan bir sretir ve bu srecin yaanmas, iletiim ve teknolojide yaanan gelimeler karsnda kanlmaz bir sonutur. yle ise, yerellemeye kar kmak deil, yerelleme srecinde en doru politika ve uygulamalarn gerekletirilmesini salamak gibi bir nceliimiz olmaldr. Yerelleme elbette sadece teknolojik bir gelime deildir. zellikle uluslararas kurulular ve dnya uluslarnn ounluunca kabul edilen kriterler de sz konusudur. rnein insan haklar, zgrlk, effaflk ve benzeri konularda geni bir mutabakat domakta ve bu alanda yaanan ihlallere kar da ortak tavrlar sergilenmektedir. Ulusal veya yerel aktrler kimi karar ve uygulamalarnda uluslararas kurulular karlarnda grebilmektedirler. Bunun en arpc rneklerinden birisi evre hareketidir. Uluslararas yar zerk kurulular ve sivil toplum rgtleri artk yeni dnemin gl aktrleri arasnda yer almakta, baar yakalamak isteyen kii veya kurumlarn bu kurulularla diyaloglarn gelitirmeleri gerekmektedir. Yukarda yaptmz aklamalar nda; bu gn lkemiz iin en nemli politikalardan birisi yerel aktrlerin yapabilirlik kapasitesinin gelitirilmesidir diyebiliriz. Mademki kreselleme ve yerelleme srecinin yaanmas kanlmazdr, yle ise bu sreten

16

baar ile kabilmemiz iin srecin gerektirdii artlar karlayabilecek donanmda yerel aktrlere ihtiyacmz bulunmaktadr. Oysa, lkemizde genel refleks, yerel aktrlere gvensizlik zerine kuruludur. Yerel aktrlerin yetersizlii nyargsndan hareketle, yerele yetki devrini doru bulmayan bir yaklam hakim politika konumundadr (entrk, 2008:28). Cokun, kresellemenin yerellemeyi de beraberinde zorunlu olarak getirdii ve yerellemenin an artlarnda olmazsa olmaz olduunu iddia edenlere kar gr bildirmektedir. Kreselleme ile yerelliin ne ktnn iddia edilmesine ramen ve artk kinci Dnya Sava sonras merkezi planlamaclk anlay sonra erdi denmesine ramen zellikle gelimekte olan lkeler iin mthi bir tekletirme abasnn varldr. lkeler iin, blgeler iin, merkezi idareler iin, kentler iin, yerel ynetimler iin stratejik plan uygulamas bir zorunluluk olmaya balad. Bu merkezi olan bir yerinden plan gibi bir garabete iaret ediyor. Ayrca pazar ekonomisinin talep ettii koullar, IMF politikalar, AB mktesebat, iyi ynetiim gibi her alanda lkelerin tek tiplemesine ynelik abalar sz konusudur. Bu haliyle kresellemenin yerel olan nemsediine dair sylem ok inandrc olmamaktadr. Bu yerellik sylemi sadece paralayarak makro sisteme entegre etme srecine yardmc olduu lde anlaml olmaktadr ( Cokun, 2008:72). Tm bu grler ile beraber u gerekte gz ard edilmemelidir. Yerelleme sreci Dnyada nemli derecede kendini gstermitir. Yerelleme kanlmaz bir boyuta ulald gr de kesinlik kazandna gre bu srecin ilk yerel boyutta sonra ulusal boyutta nasl daha etkin olabilecei tartlmaldr. 1.3.4. Trkiyede Yerel Ynetimler Yerel ynetim; bir beldede yaayan bireylerin, birey gruplarn ve topluluun ortak ihtiyalarnn karlanmasna, ekonomik ve kltrel zenginliine ve refahna ilikin kamusal yerel ilerin, kendi sorumluluklar altnda ve topluluun yararlar dorultusunda dzenlenmesi hakknn yerel ynetim birimlerine brakld bir ynetim biimidir (TOK ve IULA-EMME, 1996:11). Yerel ynetimin ngilizce karl Loocal Administration Franszca karl; Auto Administration ve Almanca karl ise; Gemeindeverwaltungtr. Dnyada kendinden oka sz ettiren hzl ve srekli teknolojik gelime, kentleme, toplumsal gelime ve kreselleme ile yerel ynetimlerde de bir geliim veya var olan geliime ayak uydurma ihtiyac hissedilmitir. Bu ihtiyaca binaen yerel ynetimlerde zerklik,

17

katlm, yerindenlik, mali zerklik ve etkinlik konular zerine yeni almalar yaplmtr. Trkiyede de bu konuda son kan yerel ynetimler ile ilgili yasalarda ilgili davranmas ve Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artndaki birok maddeyi de bir bir uygulamaya sokmas gerekten beklenen bir yaklamdr. Dier lkelerin devlet yaps iinde X. yzyldan bu yana yer alan mahalli idareler, XIX. yzyln ikinci yarsndan sonra Osmanl mparatorluunda grlmeye balanmtr. Devletin ynetsel rgtnde, merkezi ynetimin yan sra ve onu hemen takiben yer alan mahalli idareler, ynetsel rgtlenmede yerinden ynetim ilkesinin etkin olabildii oranda geliebilmektedir. Ancak Tanzimattan (1839) bugne Fransz ynetim biimini rnek alan Trkiyenin ynetsel rgtlenmesi, merkeziyetilik ilkesini temel almtr. Bylelikle merkezi ynetim etkilenmi, mahalli idareler greceli olarak nemlerini yitirmitir. 1924 Anayasasnn yerel ynetimlerin tzel kiilii olan ynetim birimleri olarak, yerinden ynetim ilkesine gre ynetilecekleri ifadesi 1961 Anayasasnda hayli gelitirilmitir. Yerel ynetimler il, belediye veya ky halknn ortak nitelikli yerel gereksinmelerini karlayan ve genel karar organlar halk tarafndan seilen kamu tzel kiileri olarak tanmlanmtr. 1982 Anayasasnda yerel ynetimleri benzer bir biimde il, belediye ve ky halknn yerel ortak gereksinmelerini karlamak zere yasayla kurulan karar organlar seilerek oluturulan kamu tzel kiilikleri olarak tanmlanmtr. Merkezi idare, yresel hizmetlerin yrtlmesinde, btnlk ilkesine uygunluk, kamu grevlerinde birliin salanmas, toplum yararnn korunmas ve yerel gereksinmelerinin gerei gibi karlanmas amacyla; yasayla idari vesayet yetkisini elinde bulundurmaktadr (Kadolu, 1997:81). Bir ynetim biriminin kendi ilerini sevk ve idare eden bir ynetim birimi saylabilmesi iin zerklik n kouldur. Bunun iinde nce ynetilebilecek kendi ilerinin olmas ve ileri bizzat bu ynetimin kendisinin kendi organlar ile ynetmesi gerekir. Bu organlarn merkez ynetimden bamsz olmas, onun tarafndan denetim yaplmamas gerekir. Merkezi idareler toplumsal ulusal gereksinmelerin karlanmas amac ile kurulmutur. Fakat toplumsal ulusal gereksinmeler yannda baz iler vardr ki yerel dzeydedir.

18

Bunlarn karlanmasnda yerel otoriteler tarafndan yerine getirilmesi daha yararldr (Pirler ve di., 1995:19). 1.3.4.1. Yerel Ynetimlerin zellikleri Yerel ynetimler, yerel halkn ortak ihtiyalarn karlayan ve karar organlar halk tarafndan seilen kamu tzel kiileridir. Yerel ynetimlerin temelinde demokratik deerler vardr. Demokratik hayatta oynadklar roller sebebiyle yerel ynetimler ynetilenlerin ynetime katlmasnn ilk aamasdr. Yerel toplulukta yaayanlar kendilerini ilgilendiren konularda, kendi kendilerinin zgrce ve demokratik yntemlerle ynetmektedirler. Yerel ynetim tanm dikkate alndnda, yerel ynetim rgtlenmesinin, ynetsel nitelikli bir rgtlenme olduu, bu nedenle devlet yaplanmas iinde, yrtmenin ynetim kesiminde yer ald anlalr. Yerel ynetimlerin yasama yetkileri yoktur, yarg yerleri de oluturamazlar. Yerel ynetimlerin, merkez ynetiminin tarada rgtlenme trlerinden fark, karar verme, rgtlenme ve uygulama yetkilerinin, merkeze hiyerarik ilikilerle bal brokratlara deil, yerel semenlerin oluturduklar karar organlarna ait olmasdr. Bu nedenle temsili niteliktedir (Yalnda, 1992:21). Trkiye'deki yerel ynetimlerin zellikleri 1982 Anayasas'nn 127. maddesi esas alnarak yle belirtilebilir (Cokun ve Uzun, 1999:51-52). Yerel ynetimler; il, belediye ve ky halknn mahalli ve mterek

ihtiyalarn karlamak zere kurulan kamu tzel kiileridir. Yerel ynetimlerin karar organlar seimle belirlenir. Yerel ynetimlerin kurulu ve grevleri ile yetkileri yerinden ynetim

ilkesine uygun olarak kanunla dzenlenir. Yerel Ynetimlerin seilmi organlarnn, organlk sfatn kazanmalarna

ilikin itirazlarn zm ve kaybetmeleri konusundaki denetim yarg yolu ile olur. Grevleri ile ilgili bir su sebebi ile hakknda soruturma veya kovuturma

alan yerel ynetim organlar veya bu organlarn yelerini ileri Bakan geici

19

bir tedbir olarak, kesin hkme kadar grevinden uzaklatrabilir. Yerel Ynetimlerin seimleri be ylda bir yaplr. Merkezi ynetim, yerel ynetimler zerinde idari vesayet yetkisine sahiptir.

dari vesayet, mahalli hizmetlerin, idarenin btnl ilkesine uygun ekilde yrtlmesi, kamu grevlerinde birliin salanmas, toplum yararnn korunmas ve mahalli ihtiyalarn gerei gibi karlanmas amacyla yaplr. dari vesayet yetkisi kanunla dzenlenir. Yerel ynetimler kendi aralarnda birlik kurabilirler: Birlik

kurmaya ilikin izni Bakanlar Kurulu verir. Yerel ynetimlerin merkezi ynetim ile karlkl ba ve ilgileri kanunla

dzenlenir. Yerel ynetimlere grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanr. Byk yerleim merkezleri iin kanunla zel ynetim biimleri

oluturulabilir. Anayasa, yerel ynetimlerin sadece karar organlarnn, kanunda gsterilen semenler tarafndan seilerek oluturulmasn emretmektedir. Karar organlar dndaki yrtme organlarnn da seimle belirlenmesi ynnde bir ifade yoktur. Nitekim olaanst durumlarda, belediye bakanlar ve muhtarlar seimle ibana gelmi olsalar da grevinden alnabilmekte, yerlerine bakasnn atamas yaplabilmektedir (Erylmaz, 1995:132-134). Yerel ynetimler yalnzca yaptklar hizmetleri ynyle ele almak hakszlk olur. Ayn zamanda yerel ynetimleri lkenin demokratikleme srecine de verdii katk dolays ile de ele almak gerekmektedir. Devlet demokratikleme srecine en optimum ekilde ancak yerel ynetimler sayesinde kavuabilir. 1.3.4.2. Yerel Ynetimlerin levleri Yerel ynetimlerden beklenen amalardan birisi hizmetlerin yerine getirilmesinde greli etkinliin salanmasdr. Toplumlarn gelimesine paralel olarak devletin yerine getirmesi beklenen ilevler artmakta ve eitlenmektedir. Devlet bu ilevleri merkezi

20

ynetim ve yerel ynetim arasnda bltrmektedir. Kamusal hizmetlerin tmnn merkezi ynetimce retilmesi rasyonel deildir, pahal bir yoldur. Merkezi ynetimin kararlarnn ve eylemlerinin, hem ekonominin hem de belli yerleim alanlarndaki topluluklarn tercihlerine uygun dmesi olanakl deildir. Yerinden ynetim, baz hizmetleri daha abuk, daha kolay ve daha ucuza yerine getirebilir. Bylece merkezi ynetimin sorun zme yk azalm olur. Ulusal egemenlik ilkesiyle elimeyen, ulusal savunma, ulusal eitim ve d politika dnda kalan, yerleim alanlarna zg zmler gerektiren ilerin yerel ynetimlerce grlmesi ynetsel rasyonelliin bir gereidir (Varol, 2000:205-206). Bu anlamda, yerel ynetimlerin, belde halknn veya yerel halkn yerel-mterek ihtiyalarn karlayan mal ve hizmet retmeleri bu birimlerin bata gelen ilevidir. Bu anlamda, yerel ynetim hizmetleri, temel kentsel altyap hizmetlerinden temel kentsel hizmetlere, imar hizmetlerinden ekonomik hizmetlere, sosyal ve kltrel hizmetlerden mali ve hukuki hizmetlere kadar ok geni yelpaze zerindedir (Karaman, 1996:69-70). Yerel ynetim kurulular stlendikleri kamu hizmetlerinin yrtlnde, merkezi ynetime gre etkinlik ve verimlilii daha st dzeyde gerekletirebilen kurulular olarak deerlendirilmektedirler. Buna mukabil, bir taraftan belediye grevlerindeki fazlalk dier taraftan merkezi ynetimin mdahalesi hizmetlere ksmi bir belirsizlik kazandrrken, etkinlii de azaltmaktadr. Yerel ynetimlerin, kentsel hizmetlerini yerine getirememesi, gelir kaynaklaryla da ilgilidir (Karaman, 1996:71). Yerel ynetimlerin dier bir ilevi, genel saln ve kamu dzeninin korunmasdr. Yerel ynetimler, belde halknn salk ve huzurunu salayc dzenlemeler yaparak, genel saln ve kamu dzeninin bozulmasn nlerler (ztrk, 94:47). Yerel ynetimlerin durumu dnya genelinde lkelerin sosyal, siyasal, ekonomik ve demokratik gelimilik seviyelerine gre deiir. Gelimi lkelerde yerel ynetimlerde zerklik, katlm ve yerindenlik azgelimi lkelere nazaran daha fazla gelimitir. Gelimi lkelerdeki yerel ynetim uygulamalarnda da idari vesayet grlse de bu yerel ynetimlerin elini kolunu balayacak ya da tamamen merkezi idarenin emri altna sokacak kadar kstlayc deildir. Ayrca gelimi lkelerde yerel ynetimler, demokratikleme srecinin en temel ta olarak kabul grmektedir. Mamafih yerel

21

ynetimler yerel kalknmann yannda buna bal olarak geliecei herkese kabul gren ulusal kalknmann da olmazsa olmazlar arasndadr. 1.3.4.3. Yerel Ynetimlerin Temel Dayanaklar 1.3.4.3.1. Yerel zerklik Yerel zerklik, yerel ynetimlerin kendilerine tannan snrlar iinde kendi kararlarn kendilerinin alabilmesi ve uygulamas ilkesidir. Yerel ynetimlerin karar organlarnn seimle i bana gelmi olmalar ve kendi ilerini kendi organlar eli ile, dardan bir karma olmakszn grmeleri ve tzel kiilik sahibi olmalar, bu kurululara demokratik ve zerk kurulu nitelii kazandrmaktadr. Yerel ynetimler, tanmlarnda da grld gibi, karar organlar halk tarafndan seilen kurumlardr. Halkn setii temsilcilerden oluan karar organlarnn karar verme ve uygulamada yetkili ve inisiyatif kullanma hakkna sahip olmalar gerekmektedir. Aksi takdirde, karar organlar seimle belirlenen ama kararlarn merkezin emirleri ile alan ve uygulayan arpk bir yap ortaya kacaktr. lkemizde l zel darelerinin kendilerinden beklenen fonksiyonu ifa edemeyerek, zaman iinde etkinliini nemli oranda kaybetmesinin en nemli sebeplerinden birisi de bu arpklktr. l Genel Meclisi, yerel halkn seimi ile belirlenmekte ise de, uygulamada merkezi idarenin tara rgtlerinin temsilcisi ve koordinatr olan valilerin etkisi altnda almalarn srdrmektedir. Yerel ynetimler, karar alma ve uygulama konusunda zgr olmadklar takdirde, yerel ynetim olmaktan kar, merkezi idarenin tara tekilatlar hviyetine dnrler. Bu da yerinden ynetim uygulamas ile beklenen faydalarn ortaya kmamasna sebep olur. Karar alma zgrlnden kast, kesin karar alma zgrldr. Kararlar, st makamn onayna, iznine tabi olmamaldr. Gerek bir zerklikten bahsedebilmek iin yerel ynetimlere bu karar serbestliinin tannmas gerekir (Tortop, 1998:18). Ancak yerel zerkliin tam anlam ile uygulanabilmesi iin yalnzca yasalarla belirlenmi baz grev ve yetkiler bakmndan kendi kendilerini bamsz organlarca ynetmek yeterli deildir. Bunu yannda yerel zerkliin salanabilmesi iin mutlaka yerel ynetimlerin mali ynden de kafi derecede kaynann olmas ve kaynak oran ve miktar da yerel ynetimlerin yetki alannda olmaldr.

22

Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art'nn 3. maddesi, zerk yerel ynetim kavramn yerel otoriteye kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde, kamu ilerinin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve mahalli nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hakk ve imkan tannmas biiminde tanmlamaktadr. Ayn artnamenin 4. maddesinde ise; yerel ynetimlere verilen yetkiler normal olarak, tam ve yalnz onlara aittir. Bu yetkiler, yasalarda belirtilenlerin dnda merkezi ya da blgesel nitelikte baka bir otorite tarafndan zayflatlamaz ve snrlandrlamaz hkm yer almaktadr. Yerel zerklik, seim, idare ve mali olmak zere temel unsur zerine bina edilmelidir. Yerel ynetimler ile ilgili tanmlarn ortak noktalarndan biri, karar organlarnn seim ile i bana gelmi olmasdr. Dolaysyla, yerel halk tarafndan karar organlar seimlerle belirlenmemi olan idareler, yerel ynetim olarak tanmlanamazlar (Kaya, 2003:40). Bununla birlikte seimle gelmi fakat kendi bamsz idaresi ile ynetime katk salayamam seilmilerin olduu bir yerde de etkin bir yerel ynetimden bahsetmek imkanszdr. 1.3.4.3.2. Karar organlarnn seimle belirlenmesi Bir kamu kurumunun yerel ynetim olabilmesi iin karar organlarnn seimlerle belirlenmi olmas ve anayasa ve kanunlarla snrl olmak zere kararlarnn bir st makamn onayna tabi olmamas arttr. Karar organlar seimle deil, atama ile belirlenen idareler, yerinden ynetimin bir gerei olarak, merkezi idarece tarada oluturulan kurululardr ve dolaysyla yerel ynetim deil, yine merkezi ynetimdir. lkemizde son yllarda yerel ynetimleri glendirme almalar altnda taraya yetki devirleri sz konusu yaplmakta ve bu tasarlar yerel ynetim reformu gibi sunulmaktadr. Oysa, yetki devri yaplan kurulular, yerel ynetimler deil, merkezi idarenin tara tekilatlardr. Bu durumda, yetki devri yerel ynetimleri glendirme deil, merkezi ynetim iinde alt kademelere yetki aktarmdr (Kaya, 2003:41). Yerel ynetim bal altnda zikredilip ancak halk tarafndan ibana gelmemi birimler, yerel ynetimlerin geliimi anlamnda bir katk salamann aksine yerel ynetimlerin geliim srecini aksatmaktan ileri gitmeyecei aikardr.

23

1.3.4.3.3. dari zerklik dari zerklik, yerel ynetimlerin yatrm ve hizmet kararlarn kendilerinin alabilmesi ve uygulamas yetkisinin yan sra, kendi idari yaplarn da kendilerinin belirlemesi demektir. Yerel ynetimlerin aldklar kararlarn kesin olmas gerekmektedir. Buradaki kesinlikten kast, aldklar kararlarn baka bir kurumun onayna tabi olmamasdr. Gerek bir zerklikten sz edebilmek iin yerel ynetimlere bu karar serbestliinin tannm olmas gereklidir (Tortop, 1999:22). zerkliin amac baz makam ve kiilere otorite, nfuz salamak deildir. Hizmetlerin abuk, basit, ucuz ve daha iyi grlmesini salamak iin bir aratr. Gerekten zerklik, hizmetlerin basit, etkin ve ucuz grlmesini salar. Gecikmeleri nler. Kurumlarn zarar yerine kr etmelerini salar. Politik bask ve mdahaleleri nler (Tortop, 1998:15). dari zerkliin amac halka sunulacak hizmetlerde hzll, kaliteyi ve etkinlii salamaktr. dari ynden zerklik ayn zamanda siyasi bask ve mdahaleyi nler. hmal edilmemesi gereken bir nokta ise idari zerklik e ve dosta makam salama veya kurumlarda nfuz kazanma anlamnda alglanmamaldr. 1.3.4.3.4. Mali zerklik Gerek anlamda zerklikten bahsedilebilmesi iin, yerel ynetimlerin yeterli mali kaynaklara sahip olmas gerekmektedir. Avrupa Yerel ynetimler zerklik artnn 9. maddesinde bu hususta unlar art koulmaktadr: Yerel ynetimlere, ulusal ekonomi siyaseti iinde, kendi yetkileri erevesinde serbeste harcayabilecekleri, kendilerine has, yeterli mali kaynak salanr. Yerel ynetimlerin mali kaynaklar Anayasa ve yasalarla kendilerine verilen sorumluluklarla orantl olur. Yerel ynetimlerin mali kaynaklarnn hi deilse bir blm, yasal snrlar iinde orann belirleme yetkisine sahip olduklar yerel vergi ve harlardan salanmaldr. Yerel ynetimlerin mali kaynak yetersizlii iinde olup, merkezi idareye muhta kalmalar, gelirlerinin merkezi idarece keyfi biimde azaltlp artrlabilmelerinin sz konusu olduu ortamlarda, yerel zerklikten sz edilemez. Merkezi idarede bulunanlarla ayn siyasi grte olmayan yerel ynetimlerin sknt iinde hizmet

24

retemez hale getirilebilmeleri sz konusu olur ki; byle bir ortamda yerel ynetimlerin karar organlar, serbest ortamda karar veremezler. Mali kaynak konusunun zerklik zerindeki etkisinden hareketle, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art, merkezi idare tarafndan yaplacak mali yardmlarn, yerel ynetimlerin kendi politikalarn kendilerinin belirleme zgrlklerini ortadan kaldrmamas kaydn getirmektedir (Kaya, 2003:42-43). 1.3.4.3.5. Katlmclk Yerel ynetimler, halkn, karar alma ve uygulama srecine daha fazla katlmna imkan tanyan, bu zellii ile demokratik bilin ve katlmc davran alkanlklarn gelitiren zelliklere sahiptir. Bu zelliinden dolay 'demokrasi okulu' olarak da tanmlanan yerel ynetimlerin, varlk sebeplerine uygun olarak, halkn katlmna imkan tanyacak ekilde yaplandrlmalar gerekmektedir. Yerel ynetim kurulularna demokratik nitelik kazandran en nemli e, bu kurululara halk katlmnn ak olmas ve katlm srecine ilerlik kazandrlmasdr (Uzun, 2002:83). Yerel ynetimlerin iki nemli boyutu bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, yerel hizmetlerin yerel idarelerce gerekletirilmesi; ikincisi ise, demokratik ynetim birimleri olmalardr. Demokrasi ise, sadece temsili anlamda, halkn belirli periyotlarla idarecilerini semeleri deil, bizzat karar alma srelerine katlmn gerektirir. Katlmc demokrasi olarak tanmlanan bu yntem, yerel ynetimlerin en nemli varlk nedenlerindendir (Kaya, 2003:43). Bundan dolay da yerel ynetimler bu anlay gelitirmek iin halk ynetimde, olmazsa olmaz bir aktr olarak grmek gerekmektedir. Ayn zamanda halkn bu srece katlm iin gerekli altyap hazrlanmaldr. 1.3.4.3.6. Etkinlik Yerel ynetimlerin varlk nedenlerinden birisi de, hizmetlerin yerinde kararlatrlp, uygulanmasnn etkinlii artraca ilkesidir. Yerel hizmetlerde etkinliin artrlmas iin, yerel ynetimlerin uygun alan ve nfus leine, gerekli yetki ve kaynaa, bunlarn kullanm iin de uygun rgtlenme modeline sahip olmalar gerekmektedir.

25

Trkiyede yerel ynetimlerde nemli oranda lek sorunu yaanmaktadr. lein yetersizlii ise etkin hizmet retimini gletirmektedir. Hantal brokratik anlayla rgtlenmi ynetim yaplar, politik, yanl, yanl kararlar ile yerel ynetimler, kendilerinden beklenen etkinlii salayamamaktadr (Kaya, 2003:44). 1.3.4.3.7. Yerindenlik (Subsidiarity) Bu ilke, bir hizmetin prensip itibar ile vatandaa en yakn idari birim tarafndan yerine getirilmesini ve sadece bu birim tarafndan ya hi ya da yeterince etkin bir biimde yerine getirilemeyen hizmetlerin bir st birim tarafndan stlenilmesini gerektirir (Kodemir, 2002:3). Hizmetin, vatandaa yaknlndan hareketle en yakn idari birim tarafndan yerine getirilmesi hususunda takip edilecek bir standart bulunmamaktadr. nk hizmetin vatandaa yaknl kadar, lek sorununun da gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Hizmetin zelliine gre en yakn idare bazen ky, belediye olabilirken, bazen blgesel, bazen de merkezi idare olabilmektedir. rnein; elektrik, i gvenlik ve benzeri faaliyetlerin daha etkin, verimli ve kaliteli gerekletirilebilmesi iin blgesel veya lke leinde rgtlenmesi sz konusu olabilmektedir. Karar mekanizmalarnn vatandaa en yakn idari birim tarafndan gerekletirilmesi, vatandan kararlar zerinde etkin olma imknn artrmaktadr. Vatandaa en yakn idari birimler, vatanda duyarllklar konusunda daha dikkatli olabilmekte, bu da toplumsal bara nemli katkda bulunmaktadr. Kararlarn, hizmete en yakn idari birimlerce verilmesi ve uygulanmas, karar alma srelerini ksaltmakta, dolaysyla daha hzl hizmet retimine imkn salamaktadr (Kaya, 2003:44-45). Trkiyede yerel ynetimler Belediyeler, l zel dareleri ve Kyler olarak dzenlenmitir. Ancak gnmzde kylerin yerel ynetimler iinde bir ilevinin olduunu sylemek zordur. Kanunda belirtilen bu ayrmn yannda yerel ynetimlerin iine mahalle ve yerel ynetim birliklerini de ilave eden dnrler vardr.

26

1.3.5. Trkiyede Yerel Ynetim ekilleri 1.3.5.1. Belediyeler Belediye kelimesi, kken itibari ile Arapa olup, bir insan topluluunun yerleme niyeti ile oturduu yer anlamna gelen Beled kelimesinden tremitir. Szck esas itibari ile beldeye ilikin kurulu veya ynetim anlamna gelmektedir (Gzbyk, 2001:194). Kavram olarak belediyenin tanmnn yannda Belediyenin kanunlarmzda nasl tanmlandna da bakacak olursak; 1580 sayl Belediye Kanununda Belediye: beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mahiyette mterek ve medeni ihtiyalarn tanzim ve tesviye ile mkellef kamu tzel kiiliidir. 5393 sayl belediye Kanununa gre ise belediye: belde sakinlerinin mahalli mterek nitelikteki ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel kiisidir. Belediyelerin tm i ve ilemleri, il zel idarelerinin aksine, kendi tekilat ve personeli tarafndan yrtlmektedir. Belediye Kanunu, belediye idaresindeki belli bal birimleri saymaktadr. Buralarda birim amirlerinin emrinde yeteri kadar eitli statlerde personel altrlr. Belediye tekilat, norm kadroya uygun olarak yaz ileri, mali hizmetler, fen ileri ve zabta birimlerinden oluur (Derdiman, 2005:65). Belediyenin organlarna ksaca deinmek gerekirse, Belediye Meclisi ve Belediye Encmeni, karar organn, Belediye Bakan ise yrtme organn temsil etmektedir. Belediye meclisleri, belediyenin yllk ve genel kararlarn almak zere toplanrken, belediye encmeni, gnlk uygulamaya ynelik kararlar iin toplanrlar. Encmen, Belediye bakan, daire ba amirleri ve seilmi meclis yelerinden oluur. Belediye Bakan hem belediyenin temsilcisi, hem de en byk ita amiridir. Ayn zamanda merkezi ynetimin bir organ olarak grev ve yetkileri bulunmaktadr. Meclis ve encmen kararlarn uygulamak, belediye tzel kiiliini temsil etme, belediye mallarn ynetme ve belediye adna szlemeler yapma grev ve yetkilerine sahiptir (Kaya, 2003:58). 2004 ve 2005 yllar Trkiyede uzun yllardr tartlan fakat gerekli yasal dzenlemeler yaplmad iin sonusuz kalan kamu reformu ve bu kapsamda yerel ynetimler reformu anlamnda nemli gelimelerin olduu bir dnem olmutur. Kamu

27

ynetiminde temel ilkelerin belirlendii ereve ierisinde yasa karlmasnn yan sra Belediye Kanunu, Bykehir Belediye Kanunu, l zel daresi Kanunu almalar yaplm ve bunlarn yan sra da mali ynetim, bilgi edinme gibi dolayl olarak belediyeleri ilgilendiren yasal dzenlemeler de hayata geirilmitir. Yeni dnemde belediye kurulmas zorlatrlm, 2.000in altnda nfusu olan belde belediyelerinin kaldrlmas, 5.000in altnda nfusu olan yerlerde belediye kurulmamas, nfusu 50.000in zerinde olan bir belediyeye 5 km mesafede yeni belediye kurulmamas gibi belediyelerin lek problemlerine ynelik dzenlemeler gerekletirilmitir. Belediyelerin grev ve yetki alanlar geniletilmi, yerel hizmetlerde genel yetkili olabilmeleri iin dzenlemeler yaplm; zellikle Bykehirlerin snrlar ierisinde yer alan ile ve alt kademe belediyeleri zerindeki vesayet denetimi artrlmtr.Bugn iin 3.225 belediye olan lkemizde, nfusun % 79u belediye snrlar ierisinde yaamaktadr. Tablo 1. Belediyelerin Trlerine Gre Dalm Belediyelerin Trlerine Gre Dalm Bykehir Belediyesi Bykehir le Belediyesi Bykehir lk Kademe Belediyesi l Belediyesi le Belediyesi (Bykehir Snrlarna Girenler Hari) Belde Belediyesi Toplam
Kaynak: (Kaya 2008:65)

16 101 283 25

749

2011 3225

28

Tablo 2. Belediye Nfusunun Genel Nfus indeki Pay* Belediye Nfusunun Genel Nfus indeki Nfus Pay Belediye Snrlar indeki Nfus Belediye Snrlar Dndaki Nfus Trkiye Nfusu Miktar 54.403.386 14.400.541 67.803.927

Yzdesi

%78.76 %21.24 %100

Kaynak: (Kaya 2008:65) (* 2000 yl nfus saymna gre)

5393 sayl Belediye Kanununda, belediyelerin grev ve yetkileri 14. maddede dzenlenmi olup, ayrca zel konularda yasann deiik maddelerinde belediyelere grev yklenmektedir. Bu grevler: mar, su ve kanalizasyon, ulam gibi kentsel altyap Corafi ve Kent Bilgi Sistemleri evre ve evre Sal Temizlik Kat Atk Zabta Hizmetleri tfaiye Hizmetleri Acil Yardm, Kurtarma ve Ambulans Hizmetleri ehir i Trafik Defin ve Mezarlklar Aalandrma, Park ve Yeil Alanlar

29

Konut Kltr ve Sanat Turizm ve Tantm Genlik ve Spor Sosyal Hizmet ve Yardm Evlendirme Meslek ve Beceri Kazandrma Ekonomi ve Ticaretin Gelitirilmesi Kadnlar ve ocuklar in Koruma Evleri Okul ncesi Eitim Kurumlar Salkla lgili Her Trl Tesis Kltr ve tabiat varlklar ile tarihi dokunun ve kent tarihi

bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin korunmas. Belediyelerin siyasal ynnn olmas dolaysyla, kararlarda katlmclk, kamusal destek ok aktrl ynetiim anlayn getirmek nemlidir. Demokratik bir sistemin gerei olan temsil, denetim ve katlm belediye ynetiminde de kanlmaz unsurlardr. Ynetim ve ynetim srecinde bu fonksiyonlardan birinin eksik olmas durumunda ynetiim anlayndan da sz etmek bir eksikliktir. Kreselleme ile artan rekabet, her birimin daha etkin, rasyonel bir yaplanma srecinde olmasn, alnacak kararlarda daha katlmc bir anlayn olmasn zorunlu klmaktadr. Bu zorunluluktan kaynaklanan dnce anlay ile belediye ynetimleri, kararlarnda hukukun stnln, aklk, effaflk, sorumluluk inanc, hesap verilebilirlik, gvenirlilik ve tutarllk ilke ve deerlerle ynetilmelidir. Belediyelerin blgesel sivil toplum kurulularn almalara dahil etmesi, alnacak kararlar nceden tartma ortamna getirmesi, her trl gr ve alternatif projeye ak olarak kucak amas gerekir. Tartma konusu bir yatrm veya projenin henz

30

sonulanmadn, fakat bu projenin yaplmas gerekliliinin de ak ve net olarak kamu tarafndan destei gereklidir (Titiz, 2008:18). Halkn katlm ile alnan kararlar daha etkin ve verimli olacaktr. Ayn zamanda kaynaklar bu ekilde en optimum ekilde kullanlm olacaktr. 1.3.5.2. l zel dareleri lk defa 1864 ylnda Tuna Vilayeti Nizamnamesi ile kurulan Vilayet Umum Meclisiyle ynetim sistemimize dahil edilen il zel idareleri, Fransz il sistemi model alnarak oluturulmutur. Cumhuriyet dneminin ilk devresinde il zel idareleri daha zerk ve gl yerel ynetim birimleri olarak alrken, zellikle son elli yldr, elindeki grev ve yetkilerin bir ksm merkezi ynetimin il tekilatlarna kaydrlm, kaynaklar kstlanm birer ynetim unsuru haline gelmilerdir (Parlak ve Sobac, 2005:84). Ancak gerek 5302 sayl l zel daresi Kanunu gerekse 5227 sayl Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars incelendiinde l zel idarelerinin gl, etkin ve zerk bir dari birim olmas amaland grlmektedir. 5302 sayl Kanunun 3. maddesinde l zel dareleri yle tanmlanmaktadr: l snrlar iindeki halkn mahalli mterek nitelikteki ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel kiisidir. l zel idaresi, ilin kurulmasna dair kanunla kurulur ve ilin kaldrlmasyla tzel kiilii sona erer. Bu, il zel idaresinin kurulmas iin zel bir kanuna gerek olduu anlamna gelmez. Aksine daha ok, bir il kanunla kurulduunda, dolayl olarak il zel idaresi de kurulmu olur. Fakat kanunun bu hkm gerei, il kurulmasna dair kanunda teknik olarak, il zel idaresinin de kurulmu olduu hkm altna alnmaldr (Derdiman, 2005:90). l zel daresi eski kanununda (3360 sayl kanun) l zel darelerinin yeni kanunda olduu gibi 3 organ vard. Ancak l Genel Meclisi, l Daimi Encmeni ve Vali olan l zel daresinin organlarnn isimleri l Genel Meclisi, l Encmeni ve Vali olarak deitirilmitir.

31

Devletin ynetsel bir blm olan il, ayn zamanda bir yerel ynetim birimidir. Banda bulunan vali, hem il genel meclisi kararlarn yerine getirir hem de merkezi hkmeti genelde ve bireysel olarak her bakan temsil eder. Trkiyenin ynetsel yapsnda il (vilayet) iki boyutlu bir zelliktedir. lki, yetki genilii ilkesine gre ynetilen mlki idare kademesi l Genel Ynetimidir. kincisi ise, yerinden ynetim ilkesine gre ynetilen il zel idaresidir (Kadolu, 1997:83). l zel idaresinin grev alan ilin tm snrlarn kapsar. Bundan l zel idaresinin grevlerinin, halkn, il dzeyini ilgilendiren mahalli ve mterek ihtiyalarn karlamak eklinde yorumlanaca sonucu karlabilir. Hizmetlerin yerine getirilmesinde ncelik sras, il zel idaresinin mali durumu, hizmetin ivedilii ve verildii yerin gelimilik dzeyi dikkate alnarak belirlenir (Derdiman, 2005:90). l zel darelerine ilikin getirilen yeni dzenlemeler, zerklik asndan deerlendirildiinde, 5302 sayl Kanunun daha zerk ve etkin bir idare tesis etmeyi hedefledii grlmektedir. Genel olarak yerel ynetimlerin zerklikleri konusunda, ada anlaya ve Avrupa Birlii uygulamalarna yaknlamaya alld sylenebilir. l zel dareleri, yaklak yarm asrdr, etkinliini yitirmi, grev sahalar gasp edilmi, youn bir vesayet denetimine tabi klnm, karar alma uygulama serbestisi merkezi organlarn onayna braklm, bte olanaklar kstl ve varl ve gereklilii sorgulanan bir ynetim birimi olarak bilinmektedir. Bir yerel ynetim birimi olan il zel idarelerinin zerklii, dier yerel ynetimlerle, zellikle belediyelerle kyaslandnda olduka daraltlmtr (Parlak ve Sobac, 2005:109). l zel idarelerinin yeniden yasalandrlmas, 5302 sayl l zel daresi Kanununun yan sra 5227 sayl Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsyla getirilen hkmler erevesinde gereklemektedir. Her iki yasa incelendiinde il zel idarelerinin daha zerk, gl ve geni bir tekilata sahip yerel birimler olarak tasarland ve vilayet genelinde etkin bir idari mekanizma konumuna getirildii dikkat ekmektedir (Parlak ve Sobac, 2005:84). Bu gelimeler yerel ynetimler iinde yer alan il zel idarelerinin asl ulamas gereken seviyeye ulamas anlamnda ok katk salayacak gelimelerdir.

32

1.3.5.3. Kyler 1924 tarihli 442 sayl Ky Kanunu halen yrrlktedir. Sz konusu 442 sayl Ky Kanunu deiik biimde tanmlanmtr. 1. 2. Nfusu 2000den aa olan yerleim birimlerine ky denmektedir. Cami, mektep, otlak, yaylak, baltalk gibi ortak mallar bulunan insanlar

ba, bahe ve tarlalaryla birlikte bir ky olutururlar. 3. Ky, bir yerden bir yere gtrlebilen veya gtrlemeyen mallara sahip

olan ve ibu kanun ile kendisine verilen ileri yapan bal bana bir tzel kiidir (Parlak ve Sobac, 2005:160). 442 sayl Kanun, kyn grevlerini ok ayrntl bir ekilde dzenlemi ve grevleri mecburi ve istee bal olan iler olmak zere iki grupta toplamtr. Kyn zaruri ileri; salk, temizlik, bayndrlk, tarm ve eitim alanlaryla ilgilidir. stee bal olan iler ise daha ok kyn ekonomik ve sosyal ynden gelimesi ve gzellemesi ile ilgili ilerdir (Parlak ve Sobac, 2005:164). 442 sayl kanuna gre Kyn organlar; ky dernei, ky ihtiyar meclisi, ve muhtardr. Ky dernei ile ky ihtiyar meclisi danma ve karar organlar, muhtar ise kyn yrtme organdr. Kamu ynetiminde yerel ynetimlerin (mahalli idarelerin) ncsn oluturan kyler, toplumsal yaant asndan, ehirleme eilimine paralel olarak nemini yitirmeye balamlardr. Bu anlamda tpk kk kasabalarn ile haline gelmek istemeleri gibi, kylerin bir ou da belediye kuruluu haline gelme eilimi gstermi; bu ekilde bir ok belediye kurulmutur. Kylerin zamanmzda mali sorunlar gibi sorunlar da gz nnde bulundurularak, yeniden tekilatlandrlmas yerinde olacaktr (Derdiman, 2005:111-113). 1950-1960 yllar arasnda siyasi partilerde muhtar aday gsterebiliyorlard. Ancak bugn belediyelerde de karlalan bir problem olan, siyasi kayrmaclk veya siyasi dlama gibi sebeplerden dolay bu uygulamaya son verilmitir. Muhtarlar hkmetin kydeki temsilcileridirler ve siyasi partilerce aday gsterilemezler.

33

Mahalli idarelerin 1930lardan 19801i yllara kadar ki tarihsel geliiminde grevlerinde nitelik fark belirmi, grev alanlar, konular artm ve eitlenmitir. Baz grevlerde merkezi ynetimce devralnmtr. Teknik nedenler ve ekonomik lek zorunluluklar dnda genel eilim, yerel ynetimlerin daha ok grev stlenmesi ynndedir. Konut sorunu, evre sorunlar, kltr, sanat dinlenme vb. konularda hizmet verilmesi, Avrupa Topluluuna katlmann gndeme gelmesi ile nemi artan demokratik sre kavramnn oluturulup eitimin verilmesi, yerel ynetimlerin grevleri arasndadr. Hzl nfus art ve ehirlemede belediyelerin grevlerini oaltmaktadr. Hatta byyen ehirlerde yeni bir ynetim biimine gerek duyulmu Bykehir Belediye ynetimi oluturulmutur (ktem, 1988:290). Yerel ynetimler 1960'lardan sonra kalknmadaki rol ve sorumluluklarn artmasyla, ulusal kalknmaya kendilerini uyarlamann yan sra demokratik kalknmann bir arac olma grevini de stlenmilerdir. 1980 sonras yaplan dzenlemelerle, yerel ynetimlerin, zelliklede belediyelerin gelirleri artmtr. Gelir art, faaliyetlerinin ve bu faaliyetler iin yaplan harcamalarn artn da birlikte getirmitir. Yerel ynetimlerin 1980 sonras gelirleri bu konudaki ciddi problemlerin zm yolunda olumlu bir adm olmutur. Yerel ynetim birlikleri kurulmas, gelitirilmesi artan grev ve yknn altndan kalkmay kolaylatracak ikinci bir adm olabilecektir. Mahalli idarelerin gelien ve deien koullara ayak uydurmas, daha etkili ve verimli almalar iin gerekmektedir. Yeniden dzenlemeler sayesinde ada, verimli hizmet kapasitesi yksek ve planl, kalknma amalarna ulaabilen yerel ynetimler haline gelmeleri mmkndr (ktem, 1988:307). 1.4. Trkiyede Yerel Ynetimlerde Reform almalar Kamu ynetiminde reform, yerel ynetimlerin tabanndan, merkezi idarenin tavanna kadar her birime etki oluturan bir zorunluluktur. nk toplum her zaman bir deiim ve geliim iindedir. Bundan dolaydr ki, Kamunun da buna ayak uydurmas gerekir. zellikle 1970li yllardan sonra Trkiyede kamu alannda sosyo-ekonomik geliimlere kar bir yaplandrma aray mevcuttur. Kamu reformu o kadar gndemde idi ki, artk bu konunun kendisi bir sorun haline gelmitir. Yerel ynetimlerde yaplmak istenen reform ile zlmek istenen sorunlar ana hatlar ile; yetki sknts, vesayet, mali yap,

34

yerelleme ve ynetiimdir. Yerel ynetimler ile ilgili son kan kanunlardan nce belediyelerin etkinlik alanlar ok kstl idi. Bundan dolay srekli gelien toplumsal hayata yerel ynetimler ayak uyduramamaktayd. Vesayet yetkisi de, var olan ekli ile belediyelerin grevlerini yapmalarnda ekincelere neden olmaktadr. Kar klan durum vesayet yetkisinin varlndan ziyade bu yetkinin hizmeti engelleyecek nitelikte olmasdr. Yerel ynetimler ile ilgili eksiklii hissedilen en nemli mesele ise mali yapdaki dengesizliktir. Yerel ynetimlere aktarlan grevler ve yerel ynetimlerden beklenen grevler her geen gn artarken mali ynden yerel ynetimlere aktarlan oranlarda bir deiim olmamaktadr. Trkiyede belediyelerin genel bte harcamalarna oran % 10 civarndadr. Gelimi lkelerde ise bu oran % 50lere ulamaktadr. Bu balamda bir tr "reform dili"nin ortaya kn izliyoruz. Nerede ise evrensel boyutlara ulaan bu yeni dil; demokratiklemeyi, desantralizasyonu, merkezi denetim ve dzenlemeleri en aza indirmeyi ve ynetimde etkinlii, halka dnkl ve esneklii gerekletirmeyi, yurttalara g ve yetki, seme olana ve frsat vermeyi ve yerel ynetimin btnsel olarak glendirilmesi ve rolnn arttrlmasn amalamaktadr. Yerel ynetim ve yerel demokrasinin gelitirilmesine ynelik bu yeni abalar deiik yaklamlar ve yaplar iinde kendini gstermektedir. Baz lke ve beldelerde reform ncelii hizmet sunumuna, retime ve idari sisteme ve genel olarak iletmenin gelitirilmesine verilirken, dier rneklerde temel ncelik yerel demokrasinin gelitirilmesine, yerel kendi kendini ynetime ve yerel siyasal yapya verilmektedir. Dier baz daha kapsaml reform rneklerinde her iki boyuta da arlk verilmektedir. ada yerel ynetim reform hareketleri; zellikle yerel ynetimin statsnn gelitirilmesi, merkezi ynetim yerel ynetim ilikilerini yeniden yaplandrma, yerel demokratik ynetim katlma ve denetim mekanizmalarn gelitirme, yerel hizmetleri ve yerel mali ve insani kaynaklar gelitirme, yerel rgt yaplarna etkinlik kazandrma gibi alanlara ynelik iyiletirmeler ve yeni dzenlemelere yer vermektedir (TOK ve IULAEMME, 1994:93).

35

1.4.1. Kamu Ynetiminde Reformun levleri: Kamu ynetiminde reformun ilevleri ksaca yle belirtilebilir. Kamu ynetiminde reform, kamu ynetiminin evresinde gerekleen

ekonomik, toplumsal, siyasal ve teknolojik anlamda yaplan geliim almalardr. Kamu ynetiminde reformun amac, en genel anlamda kamusal

hizmetlerin daha sratli, kaliteli ve ekonomik bir ekilde sunumunun salanmasdr. Kamu ynetiminde reform tartmaldr. Reformun kapsam, yntemi veya

boyutlar kiiden kiiye, iktidardan muhalefete veya siyasetiden brokrata gre deiebilmekledir. Kamu ynetiminde reformu belli bir ereve ierisine sktrmak, hem ok zor hemde deiik zellikteki blgelerde uygulanabilecei dnldnde etkilerini olumsuz etkileyecektir. Kamu ynetiminde reform zaman alcdr. nk reform rgtsel, ilevsel,

zihinsel ve beeri deiimleri birlikte getirmektedir. Bu deiimleri gerekletirmek ve olas direnleri krmak zaman gerektirir. nsann varoluundan da gelen deiime direnme yaps reform almalarnn uzun zaman iinde gereklemesini etkileyen bir baka faktrdr. Kamu ynetiminde reform dzenleme yapmaktan ibaret deildir. Bu

dzenlemeler hayata geirilmeden bir kymet ifade etmez. Dolaysyla, pratik belirleyicidir ve bu dzenlemelerin uygulanmas gl bir siyasi iradeyi ve bunu benimsemi ynetici snfn gerektirir. Kamu ynetiminde reform insan onuruna yarar kamusal hizmetlerin

halka sunulabilmesi amacna hizmet edecek bir aratr. Reform yapmak iin reform yaplmaz. Deien ve gelien aa ve koullara gre kamu ynetimi adapte ettirilmeye allr. Kamu ynetimindeki aksaklklarn tespit edilerek giderilmesi esasnda

ynetimin kendisinin bir grevdir ve ayrca bir unsur, eilim veya faktrn basksna gerek kalmamaldr (Parlak ve Sobac, 2005:317). 36

1.4.2. Cumhuriyetin lk Yllarnda Reform almalar Tanzimat Fermannn ilanndan sonra merkeziyeti bir anlayla oluturulan rgtlenme ekli, Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasyla aynen devralnmtr. Dolaysyla, Trkiye Cumhuriyeti'nin merkeziyeti yapsnda Osmanl Devleti'nden ald mirasn etkisinin byk olduu sylenebilir. Cumhuriyet dneminde kamu ynetimi alannda yaplan reform almalarn iki dnemde incelemek mmkndr: Planl Dnem ncesi ve Planl Dnem (1960 sonras). 1. Planl Dnem ncesi Gerekletirilen Reform almalar 1924-1960 aras yeni Cumhuriyet'in temel ynetsel prosedr ve srelerinin oluturulduu, idari yapsnn tamamland ve ynetim modelinin kesinletirildii dnem olmutur. Ancak bu dnemde de kamu ynetiminin iyiletirilmesi ve gelitirilmesi balamnda bir takm almalar sz konusudur. Balca almalar unlardr: Neumark Raporu (1949), Thormburg Raporu (1949), Barker Raporu (1951), Giyas Akdeniz Raporu (1952), Martin-Cush Raporu (1951), Gruber Raporu (1951-2), Baade Raporu (1959) ve Chailloux-Dantel Raporu (1959) (Yaam, 2001:18). 1933 ylndan itibaren balayan bu dnemdeki reform almalarnn ou yabanc uzmanlar tarafndan gerekletirilmitir. Trk uzmanlar tarafndan yaplan almalar da sz konusudur. 1933 ylnda Amerikal uzmanlardan mteekkil bir uzman grubuna Trkiye'nin durumu bir btn olarak incelettirilmitir. Trkiye'nin ktisadi Bakmdan Bir Tetkiki ismini tayan ve daha ok ekonomi arlkl olan raporda, ynetsel sorunlara da yer verilmitir. Ayrca, 1947 ylnda Babakanln emriyle devlet rgtnn daha verimli ve rasyonel almasn salamak amacyla eitli bakanlk bnyelerinde komisyonlar kurulmu ve 1948 ylnda yine Babakanln emriyle eitli bakanlk tefti kurullar ve devlet daireleri yeniden yaplanmayla ilgili hazrladklar raporlar Babakanla sunmulardr (Tortop, 1993:198). zellikle Neumark ve Barker raporlarnda, Trk kamu ynetimi nispeten daha btncl bir perspektifle ele alnm ve alma alan daha geni tutulmutur. Devlet Daire ve Messeselerinin Rasyonel almas Hakknda Rapor ismini tayan ve Neumark tarafndan hazrlanan raporda, idarede yeniden dzenlemeyi gerektiren nedenler, yeni

37

dzenleme iin gerekli rgtler, memur sorunlar ve rasyonel almay salayacak tedbirler, ilkeler ve neriler yer almtr. Barker Raporu'nda, kamu ynetiminin yeniden yaplanmasn gerektiren nedenler incelenmekte ve yetki devri, merkez-tara ve merkezyerel ynetim ilikileri, personel, danma ve yardmc hizmetler, mali idare, muhasebe ve eitim sorunlarna ilikin tavsiyelerde bulunulmaktadr. Martin ve Cush raporu, Maliye Bakanlnn tekilatna, ynetsel usul ve metoduna, idare ve personeline ilikin sorunlar ele almtr. Gyas Akdeniz, Baade ve Chailleux-Danlel raporlar ise, zellikle personel sistemindeki aksaklklar ve cret sistemi zerinde durmutur (Parlak ve Sobac, 2005:330). Yine, 1958 ylnda TODAE tarafndan Trkiye'de Devlet Personeli Hakknda Aratrma balkl ciltlik bir aratrma raporu hazrlanm ve sz konusu raporda, kuruluundan itibaren Trk memuriyet sistemi incelenerek, reform yaplmasnn gerektii belirtilmitir (Parlak ve Sobac, 2005:330). 1924 ve 1960l yllarda yaplan almalar genel olarak gzden geirildiinde aratrmalarn birounun yabanclar tarafndan yaplmas ilgi ekicidir. Yabanc kurulularn Trk Kamu Ynetimi sistemini ne derece doru analiz edebilecei tartmaldr. 2. Planl Dnemde Gerekletirilen Balca Reform almalar 1960 ylnda planl dneme geildikten sonra kamu ynetiminin iyiletirilmesine ynelik almalar daha dzenli ve kapsaml bir noktaya ulamtr. Bu dnemde yaplan belli bal almalar MEHTAP (1962 Merkezi Hkmet Tekilat Aratrma Projesi), dari Reform Danma Kurulu Raporu (1971) ve KAYA (1988-Kamu Ynetimi Aratrma Projesi) olarak belirtilebilir. MEHTAP (Merkezi Hkmet Tekilat Aratrma Projesi: 24 Nisan 1962 tarihinde balayan Merkezi Hkmet Tekilat Aratrma Projesi, tam bir yl srm ve 24 Nisan 1963 tarihinde Babakanla sunulan bir raporla sonulanmtr. Projenin amac, bakanlklar arasndaki grev dalmnn incelenmesi ve bu dalmn kamusal hizmetlerin etkin ve verimli sunulabilmesine imkan tanyp tanmadnn deerlendirilmesidir. Ancak, Bakanlar Kurulunun 13 ubat 1962 tarihli ve 6/209 sayl karar ile projenin kapsam snrlandrlm ve TBMM, Cumhurbakanl, Genelkurmay Bakanl, Milli Savunma Bakanl, niversiteler ve ktisadi Devlet Teekklleri projenin kapsam dnda

38

tutulmutur. Proje almalar kapsamnda, Devlet Planlama Tekilat, Devlet Personel Dairesi, TODAE ve ilgili bakanlk ve fakltelerin ibirlii yapmas ngrlmtr. Mehtap Raporunda bakanlklar incelendikten sonra grevlerdeki eksiklikler ve bunlarn nedenleri belirtilmi ve zellikle personel rejimi, idari tekilat ve ynetsel sre ve usullerin dzeltilmesi ve gelitirilmesinin gerektii belirtilmitir. Bu dorultuda, her bakanlkta ve gerekli grlen kurulularda dari Gelitirme Komitesi ve baz bakanlk ve kurumlarda Organizasyon ve Metod Birimleri kurulmas teklif edilmitir. Bunun yan sra, ynetimde yeniden yaplanmann politikasnn ve hedeflerinin tespitine yardmc olmak, faaliyetlerin planlamasn yapmak, koordinasyonunu salamak ve uygulamalar izleyerek gerekli tedbirleri almak zere Babakanla bal merkezi bir birim kurulmas nerilmektedir (Parlak ve Sobac, 2005:330). Mehtap projesi sonras hazrlanan raporun sorunlar yedi balk altnda dile getirdii sylenebilir.

Mali imkanlardaki yetersizlikler Personel rejiminde yaanan aksaklklar Yn gsterme ve denetim mekanizmasnn yokluu Tekilatlanmada yaanan aksaklklar Krtasiyecilik Dzensiz ve iyi rgtlenmemi bir merkezileme Aksaklklar giderme grevinin yneticiler tarafndan benimsenmemesi Raporun yaynlanmasndan on yl sonra, yeniden yaplanma almalarnn hangi aamada olduunun ve raporda getirilen nerilerin ne derece gerekletirildiinin deerlendirilmesi amacyla bir aratrma yaplmtr. Bu aratrmann sonucunda, yeniden yaplanma almalarnn sistemsiz, ibirlii olmadan ve bireysel ynetici giriimleri balamnda ele alnd ve btnsel bir perspektif ve sistem yaklamndan yoksun olarak gerekletirilmeye alld gzlemlenmitir (Akn, 2000:82).

39

Mehtap kapsam balamnda deerlendirilecek ve bu projenin tamamlaycs olarak alglanan bir baka almaya deinmek gerekmekledir. Bu, dareyi ve dari Metotlar Yeniden Dzenleme Komisyonu almalardr. 1964 ylnda idareyi gelitirme almalarndan Devlet Planlama Tekilatnn grevli klnmas ile birlikte Devlet Planlama Tekilat bnyesinde dareyi ve dari Metotlar Yeniden Dzenleme Komisyonu kurulmutur. Sz konusu komisyon yapt almalar 8.11.1966da Babakanla sunduktan sonra dalmtr, idareyi ve dari Metotlar Yeniden Dzenleme Konusunda Hazrlanacak Mevzuatla lgili Genel lkeler, Mahalli darelerin Yeniden Dzenlenmesi le lgili genel lkeler ve Bakanlar Kurulunun Baz Yetkilerinin lgili Bakanlklara Verilmesi Hakknda Genel lkeler" komisyonun gerekletirdii balca almalar olarak belirtilebilir. dari Reform Danma Kurulu Raporu: 12 Mart 1971de meydana gelen siyasal bunalmdan sonra oluan hkmet, devletin yeniden yaplandrlmasnn genel yn ve stratejisini belirlemek amacyla bir danma kurulunun oluturulmasna karar vermitir. Kurulan komisyon almalarn ksa srede tamamlam ve bir rapor hazrlamtr. Bu rapor daha sonra 1972 ylnda yaymlanmtr. Rapor, Mehtap raporuna benzer ekilde, idarede yeniden yaplanmann politika ve hedeflerini belirleyecek, bu hedeflerin gerekletirilmesi iin gerekli faaliyetler arasnda egdm salayacak, uygulamalar izleyecek ve gerekli nlemleri alacak, Babakanla bal bir merkezi birimin oluturulmasn ngrmektedir. Raporun tespit ettii sorunlar u ekilde belirtilebilir: dari tekilat, gnn gereksinmelerini karlamaktan uzak, ar ve yava ileyen

bir dzene sahiptir. Brokraside eylemsizlik genel ilke olmutur. Personel rejiminde yaanan aksaklklar sz konusudur. Ynetsel kademeler arasnda egdm salanamamaktadr. Yol gsterici ve denetim mekanizmas yoktur. dari usuller tam olarak belirlenmediinden yaz-izcilik had safhadadr.

40

KAYA (Kamu Ynetimi Aratrma Projesi): KAYA ynetimde yeniden yaplanma almalarnn en kapsaml rneini tekil etmektedir. 1988 ylnda balayan proje, merkezi ynetimi oluturan genel ve katma bteli kurulular ve bunlarn tara ve yurtd tekilatlarn, yerel ynetimleri ve teki kamu kurum ve kurulularn kapsamaktadr. Devlet Planlama Tekilatnca finanse edilen ve TODAE tarafndan yaplan KAYAnn amac, Altnc Be Yllk Kalknma Planna da k tutacak ekilde, kamu ynetimini gelitirmek ve yeniden dzenlemek zere bugne kadar yaplm olan almalarn uygulamaya ne lde yansdn aratrmak, yaplan bu almalarn ve uygulamalarn eksik ynlerini, aksaklklarn, darboazlarn ve sorunlarn belirlemek ve bunlarla ilgili alnmas gereken nlemleri akla kavuturmak, Avrupa Topluluuna katlma karar alm Trkiyenin Toplulua ynetsel uyum alannda yapmas gerekli hazrlklar saptamaktr (Parlak ve Sobac, 2005:332). Ynetimin iyiletirilmesi ile ynetsel yntem ve ilemlerin basitletirilmesi konusunun yllardan beri gndemden dmemi olmasna ramen, yaplan almalardan istenilen sonulara tam olarak ulalamad dncesinin kabulnden hareketle KAYA Raporunda, rgtn amalar, yaps, personeli, uygulanan yntemler, ilemler ile donanm ve yerleme konular bakmndan btncl bir yaklam benimsenmitir. Projenin dile getirdii sorunlar u ekilde ifade edilebilir: Kamusal hizmet ve grevler ya hi yaplmamakta ya da ksmen yaplmaktadr. Kamusal hizmetlerde bir birlik ve btnlk yoktur. Mevcut dzen gereksinimleri karlayamamaktadr. Bunun nedeni ilevsel nitelikte bir rgtsel dzenlemenin olmamasdr. Merkezi ynetim grevlerinde amac aan bir rgtsel bykle ulalmtr. Merkezi ynetimin grevlerindeki gereksiz art sistemde tkanklklara neden olmaktadr. Kt kaynaklar sz konusu olmasna ramen, ncelikli olmayan baz konularda kaynak savurganl sz konusudur.

41

 Kamu kurulular arasndaki grev, yetki ve kaynak dalm dengeli deildir. Baz kurumlarda ikincil grevler, asl grevin yerini almtr. Ayn grev iin birden fazla kurumun grevlendirilmesi nedeniyle grevler ortada kalmaktadr. Ayrca, proje kapsamnda Yerel Ynetimler alma grubu bir rapor hazrlam ve raporda, yerel ynetimlerin, yrtlebilir karar alma yetkilerinin, ynetsel katlm ve ynetsel effafln yeterli olmamas nedeniyle demokratik niteliklerinin yetersiz olduu; yetki, sorumluluk ve kaynak bakmndan gsz olduklar ve etkin ve verimli hizmet retemedikleri belirtilmitir (Parlak ve Sobac, 2005:333). MEHTAP, dari Reform Danma Kurulu ve KAYA projeleri genel anlamda gzlemlersek, saydmz bu almada da Kamudaki sorunlar ve bunlarn zm yollar zerinde durulmutur. zm iin uralan sorunlara bakldnda bugnn Kamu Ynetimi sorunlar ile arasnda ok fark olduu sylenemez. Sorunlarn hala ayn ekilde devam etmesinin en temele nedenleri: nerilerin dikkate alnmamas, sorunlarn temeline inilmemesi, dzenlemelerin ekil olarak veya lafta kalmas, denetim eksiklii ve birimler aras egdm eksiklii sralanabilir. zellikle de planl dneme geildikten sonra yaplan kamu ynetiminde yeniden yaplanma almalarna bakldnda, benzer sorunlar dile getirdikleri grlmektedir. Dolaysyla 1960'l yllardan 2000li yllara gelindiinde Trk kamu ynetiminin sorunlarnn deimediini ve bu sorunlara ilikin etkin zmlerin retilemediini sylemek mmkndr. Bu dnemde yaplan tm almalar, ynetim kademelerinde yaamn egdm eksikliine, personel ve denetim sistemindeki aksaklklara ve ynetsel yntem ve prosedrde yaanan belirsizlie vurgu yapmaktadrlar (Parlak ve Sobac, 2005:333-334). 1.4.3. Trkiyede Son Reform almalar Gnmzde Trk kamu ynetimini yeniden yaplandrma balamnda gerekletirilen Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars, 5302 l zel daresi Kanunu, 5393 sayl Belediye Kanunu ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu almalar ile gerekletirilen veya gerekletirilmek istenen dier baz dzenlemeleri btncl bir

42

perspektifte deerlendirmek gerekmektedir. nk bu dzenlemeler birbirinin tamamlaycs niteliinde olan ve Trk kamu ynetiminin yapsal ve ilevsel durumunu hep birlikte etkileyecek ve belirleyecek dzenlemelerdir. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars, 29.12.2003 tarihinde TBMMye gnderilmi ve 15.07.2004 tarihinde "Kamu Yneliminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun" balyla TBMM tarafndan kabul edilmitir. Daha sonra, 5227 sayl Kanun 21.07.2004 tarihinde onaylanmas iin Cumhurbakanl'na gnderilmi, ancak Cumhurbakan sz konusu kanunu veto ederek meclise geri gndermitir. ncelikle Tasarnn genel gerekesine bakldnda, Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsnn temel ald ynetim anlaynn; piyasaya saygl olduu ve mmkn olduu lde piyasa aralarn kulland, sivil toplum kurulularna geni bir alan tand, yerel ve yerinden ynetim yaplarn ne kard, stratejik ynetim anlay iinde ncelikli alanlara younlat, performansa ve kaliteye dayand, bilgi teknolojilerini ynetimin btn srelerine yayd, mevzuatta ksalktan ve sadelikten yana olduu, yetki devrini gerektirdii, katlm ve hesap verebilirlii arttrd, insan kaynaklarn gelitirmeye ve glendirmeye alt belirtilmektedir (Parlak ve Sobac, 2005:334). Bunlarn yan sra Belediyelerin daha etkin alabilmesi ve kaynaklarn daha iyi kullanlabilmesi amacyla 5747 sayl Bykehir Belediye snrlar erisinde le Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun yrrle girmitir. Bu gelimeler neticesinde Trkiyedeki toplam belediye says 3225ten 2103e dmektedir. Nfusu 2000in altna den belediyelerin tzel kiiliine 2009 yl itibari ile son verilecektir. Kapatlacak belediyelerin says 862dir. Bunu yannda 43 yeni ile kurulmasna da karar verilmitir.

43

BLM 2: YEREL SYASETTE DEMOKRATK KATILIMCILIK

2.1. Katlm Katlm terimi, bir eyden pay almak, bir eyin iine girmek, bir eye ortak olmak, bir eyin aktrleri arasnda yer almak gibi ok anlaml bir kavram ifade etmektedir (Bilgin ve Gregenli 2002:53). Terimin birey ve gruplarn gnlk davran ve etkinliklerinden sosyal kurumlara ve sivil toplum kurulularna varncaya kadar uzanan geni bir yelpaze iindeki bir takm olgular ve ilikileri belirtmek zere kullanlmas, katlm kavramn daha da karmaklatrmaktadr. Katlm kavramnn farkl disiplinlerle ilikisi ve dolaysyla farkl tanmlamalar vardr (Beyazt, 2006:17). Katlm yalnzca siyasal anlamda oy kullanma olarak deerlendirmek katlm iin ok kstlayc bir tanm olur. Habermasa gre katlm, yalnzca dar kapsaml bir siyasal alanda mmkn olan bir aktivite olarak deil, ayn zamanda toplumsal ve kltrel alanlarda da gerekleebilen bir aktivite olarak grlmektedir (Gymen 1999:73). Katlm kendi kendine gereklememekte; bireylerin inan ve tutumlarnn, bilisel yaplarnn katlm davranna uygun bir sosyalizasyon srecine bal olarak gelitii durumda sz konusu olabilmektedir (Kozcu ve Gregenli 2002:202). Wandersman iin katlm, bireylerin kendileriyle ilgili, onlar etkileyen fiziksel evreler, programlar ve kurumlar dzeyinde retilen kararlarda yer almalar ya da belirli bir evrenin tasarlanmas ve planlanmasnda, bir program ya da sonucun oluturulmasnda kendileriyle ibirliine gidilebilmesi anlamna gelmektedir (Bilgin ve Gregenli 2002:53). Katlm gndemi oluturacak konulardan bu konular ile ilgili kararlar ve uygulamalar ve bu uygulamalarn denetimine kadar tm aamalar ilgilendiren bir sretir. 2.1.1. Katlmn Amalar Katlm iyi bir ynetsel sistemin kurulmas ve kar atmalarnn giderilmesinde arac olup, genel amac daha fazla demokrasidir. Katlmla, siyasal sistemin alaca kararlarn ilgili kamuoyuyla birlikte alnmas ve kamuoyunun karar srelerinin ileyiinden olabildii lde bilgi sahibi olmas salanmakta ve bu yolla bireyin siyasal sisteme yabanclamas nlenmektedir. Daha fazla yurtta katlm ile birlikte ynetim, karar alma mekanizmalar, bireyle ilgili eitlik, ynetimi denetleme, bireysel haklarn korunmas;

44

devletle ilgili btnleme, meruluk, doru karar alma, etkinlik eklinde ifade edilen ilevlerin gereklemesi amalanmaktadr (ukurayr 2002:41-48). Bireysel kararlarn tersine kolektif kararlarn etkin olduu bir kavram olan katlm, demokrasinin n art olarak kabul edilmekte ve birey ile siyasal toplum rgtleri arasnda bir sinerji (grevdelik) yaratmaktadr. Katlm, yerel hizmetlerin daha etkin, abuk ve ucuz olarak grlmesi, halkn demokrasi eitiminin gelitirilmesi, siyasal kltr dzeyinin ykseltilmesi ve yerel demokrasinin glendirilmesi amacn tar. Dolaysyla gelimi ve gelimekte olan, demokrasi ve insan haklar gibi deerlere saygl toplumlarda kalknma iin yararlanlan bir ara durumundadr (Kele 1993:20-22; Gktrk ve Kavili 2002). Kalknma iin katlmn etkisi de bu anlamda gzden kamamal ve bu iki olgunun aslnda birbiri ile ilikili olduu grlmektedir. 2.1.2. Ynetime Katlm Ynetime Katlm; Kamu ilerinin ynetimine btn vatandalarn dorudan doruya ve demokrasi gerei k a t l m a s d r ( z t r k , 1 9 9 4 : 4 0 5 ) . Bununla birlikte, burada tam bir kaynamadan bahsetmeliyiz; nk katlma, ynetimin organlarnda grevlerin paylalmasna kadar gitmemekte, karar yetkisi ve sorumluluk yneticilerde kalmaktadr (Heken, 2002:7). Dnyann ou lkesinde ve lkemizde klasik temsili demokrasinin, toplumlarn hzl gelimesine, deiik halk kesimlerinin zlemlerine cevap verme konusunda yetersiz kalmas, halkn ynetime daha ok ve daha aktif olarak katlmak istemesi, yerel politikalarn nemini arttrm, yerel dzeyde oluturulan politikalar, lke apndaki politikalar daha ok etkilemeye balamtr. Bu balamda, demokrasinin glendirilmesi ve yaygnlatrlmas konusunda yerel ynetimlere daha ok rol dmektedir. Yerel ynetimler, yalnzca bir hizmet kuruluu olarak deil, ayn zamanda, demokratik siyasi kurumlar olarak yeni ilevler stlenmektedirler (TOK ve IULA-EMME, 1996:1). Bugn toplumsal katlm ve yetkilendirme konusu uluslararas metinlerde yer almakla beraber uygulamada henz global bir boyut kazanmamtr. Ancak yine de, gnmzn en nemli sorunlarndan biri olduu ve gittike daha hayati bir nem kazand sylenebilir. Artk uluslararas birimler, ulusal ve yerel birimler yeniden yaplanma ve

45

toplumsal katlm ilerletme stratejilerinde bu konuya gittike daha fazla ilgi gstermekte ve yerel topluluklarn yetkilendirilmesini, ynetimde alternatif bir olgu olarak gstermektedirler. Katlmal ynetim ideolojisini pratie dntrd iin somut, kendi iinde deiik ekiller ald iin de "soyut" bir nitelik tayan ynetime katlma, dnya katlma pratiini inceleyen yazarlarca, birlikte-belirleme (co-determination), ortak-ynetim (cogestion), oklu ynetim (democratik-participation managament), ok aktrl ynetim (ynetiim=governance) gibi deiik adlarla anlmakta olup gerek pratikte gerekse sosyal bilim dallarnda farkl boyutlar kazanabilmektedir. Wandersman bu olgunun, "bireylerin kendileri ile ilgili, onlar etkileyen fiziksel evreler, programlar ve kurumlar dzeyinde retilen kararlarda yer almalar veya belirli bir evrenin tasarlanmas ve planlanmasnda bir program ya da sonucun oluturulmasnda kendileri ile ibirliine gidilmesi" anlamna geldiini belirtmektedir (Bilgin ve Gregenli, 1996:51). Bu erevede katlm, bazen yeterli sayda insann kendi huzurunu, gelirini, gvenliini ve niteliini artrmak iin bir aksiyon iinde bulunmas (Cohen, 1980:214) bazen ekonomik bir kar elde etme veya bu kar salayacak makamlara gelme arac, bazen de sadece karar ve uygulamalardan bilgi sahibi olmak iin kullanlabilmektedir (Talasl, 1996:24). Katlmn hem siyasal hem de ynetimsel boyutu vardr. Siyasal boyutu ynyle katlm, zel ahslarn ve onlarn oluturduu birimlerin, rgtlerin kendini yneten kadrolarn seim ve eylemlerini belirlemek ve etkilemek iin giritikleri abalar olarak tanmlanabilir. Yani, siyasal karar alma mekanizmasn etkilemek amacnda olan ve otonom olarak bir yntemi benimseyip bunu uygulayan herkes, zorlayc bir durum olmadan, gnll olarak siyasal katlma eyleminde bulunmaktadr (Kalaycolu, 1983:10). Bu ynyle de siyasal katlma "toplumsal bir olgu olan otoritenin" meruluunun da bir gerei olmaktadr (Uysal, 1981:63). Ynetim boyutu asndan bu olgu, siyasal ve ynetsel kadrolarn belirlenmesinden ok onlarn alm olduu kararlara, yapm olduklar ilemlere yurttalarn ve sivil toplum kurumlarnn katlm olarak tanmlanmtr (Buran, 1995:210-211). Bu erevede klasik teorisyenler ynetime katlmay, ynetim sanatndaki insanlarn eitilerek ve yetitirilerek vatandan duyarlln ve demokrasi anlayn besleyen yce bir deneyim olarak grrler.

46

Komntaryanlar ise topluluk hayatnda katlm, potansiyel deiken deneyimi olarak grrler (Berry ve di., 1993:290). Katlmn zendirilmesi ynndeki en nemli gncel gelimelerden biri, yerel hizmetlerin, hizmete en yakn yerel ynetim biriminin sorumluluu altnda olmasn ngren subsidiarity ilkesinin giderek tm dnyada genel kabul grmeye balamasdr. Katlm olgusu, halkn ynetim ve karar alma srecine katlmyla snrl deildir. Demokratik mekanizmalarn gelitirilmesi, halkn denetim ilevinde de rol oynamasn gerektirir. Bu balamda, yerel ynetimde, bir yandan halkn yerel ynetimi etkin olarak denetlemesine olanak salayan mekanizmalar yaratlrken, bir yandan da yerel yneticilerin halka hesap vermesini dikkate alan mekanizmalarn gelitirilmesi, birok merkezi ve yerel ynetimin gndemine girmi bulunmaktadr (TOK ve IULA-EMME, 1996:37). Ynetime katlmada ama; siyasal otoriteyi etkilemektir. Ancak, ynetilenlerin nereye katldklarn saptayabilmek iin, bu soruya devlet ynetimine diye cevap vermek pek de aydnlatc deildir. Devlet, bir takm kurumlar ile bu kurumlarn canl esi olan insanlardan oluan bir kurulular dizisidir. Devlet yapsnda grdmz en byk blnme, merkezden ynetilen birimlerle yerinden ynetilenler arasndadr. Devlet yapsnn her kesiminin her basamana katlma olanaklar ok farkldr (Erolu, 1991:20). Bu farklla bal olarak katlmann tanm ve boyutlar deiebilir. Karar alma srelerine katlmann sadece demokratik bir kayg deil, ekonomik kalknma ve sosyal gelimeyi de ierdii gzden karlmamas gereken bir olgudur (Hekel, 2002:8). lkelerde, hizmetlerin yrtlmesine ilikin politikalarnn saptanmasna ve halkn ynetime katlmasna imkan salayan temel ilkeler, anayasa hkmleri ve yasal dzenlemelerle belirlenmitir, Gnmzde katlmay salayan temel ilke temsil ilkesidir. Bu ilkeye gre halkn ncelikle siyasal partiler, gnll dernekler, yerel komiteler, kltrel rgtler gibi gruplarla hizmetlere ilikin karar verme srecine katlmalar beklenmektedir. Bununla birlikte, bu temel ilkenin yannda katlma ile ilgili gr ve uygulamalarn lkeden lkeye eitlilik arz ettii de gzden kamamaktadr (Hekel, 2002:8-9).

47

2.2. Yerel Siyasete Katlm Trleri 2.2.1. Kent Konseyleri Seilmi yerel ynetim organlarnn almalarna halk katlmn ve denetimini salamak iin, en alt dzeydeki yerel ynetim biriminden (mahalle/ky) yukarya doru rgtlenerek demokratik kitle rgtleri temsilcileri ve uzmanlarn da katlmyla oluturulan dinamik yaplaryla etkin alma olanana sahip olabilmektedirler (www.ekutup.dpt.gov.tr). Bu konseyin gerek amac; ynetime halkn katlmnn salanmas olmakla birlikte, mevcut yerel ynetim sisteminin bilinen yetersizliklerini aabilmek, kurulular ve semt temsilcileri araclyla dorudan halkn ihtiyalarn belirleyip, ada belediyecilik asndan zmler bulabilmek, belediye imknszlklarn halk katlm ve yaratlacak kent imecesi ile aabilmek; ksacas daha yaanlr, ada ve dayanma iinde bir kent oluturabilmek en belirgin amalar arasndadr. Kurultaya muhtarlar, blge temsilcilikleri, Sivil Toplum Kurulularnn temsilcileri, resmi kurumlarn mdrleri, niversite ve okul temsilcileri katlmaktadrlar. Kurultayn gndemi, katlmclardan gelen neriler dorultusunda oluturulur. Kurultay grmeleri ve kararlar daha sonraki almalara k tutar ve halkn bilinlenmesini salar. Toplantlarn dzenlenmesinde belediye nderlik yapmakla birlikte ounlukla Sivil Toplum Kurulularyla geni lde ibirlii yaplmaktadr. Bu ilikiler balamnda bu gruplar, kentin tmn ve genel kamu yararn ilgilendiren grleri ve talepleri belediyeye yanstmalar yannda, dorudan temsil ettikleri kesimlerin karlarn belediye nezdinde savunma ilevi de stlenmektedir (Yalnda, 1999:63). Kent konseyleri, kentin ve kent ynetiminin her trden etkinlik ve uygulamalarn izleyerek; rapor oluturup kamuoyuna sunarak; tartma ortamlar yaratarak mevcut sorunlarn zmne ve gelecee ynelik tasarmlara katkda bulunmaktadrlar (Kaya ve di. 2008:305). Belediyelerimizin bu gne kadar tamamen kendi istekleri ile oluturmaya altklar kent konseyleri artk yasal zorunluluk olmaktadr. 5393 sayl Belediye Kanununda Kent Konseyleri kurulmas zorunlu klnmtr. 5393 sayl Belediye Kanunu bu konuda u dzenlemeyi iermektedir: Kent konseyi, kent yaamnda; kent vizyonunun ve hemehrilik bilincinin gelitirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunmas, srdrlebilir kalknma, evreye duyarllk, sosyal

48

yardmlama ve dayanma, saydamlk, hesap sorma ve hesap verme, katlm ve yerinden ynetim ilkelerini hayata geirmeye alr. 2.2.2. Halk Oylamas Gnmzde dorudan demokrasinin uygulanmasnn olanaksz olduu dncesi yaygndr. Bu dnce, dorudan demokrasinin zaman, maliyet ve etkinlik asndan uygulanabilir olmaktan uzak bir yntem olarak grlmesinden kaynaklanr. Oysa, dorudan demokrasi, halka yerel baz nemli konularda daha etkin olarak karar almasna yardmc olacak seenekler sunma anlamn tamaktadr. Karar alma srecinde, halkn beklentilerine ve tercihlerine nem veren bu yntem, uygulanabilir bir seenek olarak demokratik toplumlarn gndemine yerlemektedir. Dorudan demokrasi uygulamasnda halk tketici deil retici konumundadr. Edilgen bir seyirci konumunda deil, yaam evresini biimlendirendir. Yurttalar, yalnzca kendilerine sunulan seeneklerle de snrl deildir. Bu tr demokraside, temsili sistemin boluklar, katlmla giderilmeye allmakta ve yneticilerin hemehrilerinin sorunlarna, hemehrilerin de yaam evrelerine olan duyarllklar artmaktadr (Kaya ve di. 2008:303). 2.2.3. Halk Toplantlar Yerel ynetimlerin dzenledikleri halk bilgilendirme ve ynetimin alm olduu kararlarn uzmanlar ve halk tarafndan tartld toplantlardr. Belediye bakannn alaca kararlara etkisi byktr. Belde sorunlarnn tartlmas yannda halkn nerilerinin de deerlendirilebilecei bu tr halk toplantlar yerel demokrasiye ve hizmet etkinliine katkda bulunacaktr. Bu toplantlar halkn sesinin yansmas ve ayn zamanda ynetim iin bir ans olarak da deerlendirilebilir (ukurayr, 2000:156). Meclislerin ve belediye bakanlarnn alacaklar kararlarda bu toplantlarn etki etme gc yksektir. Bu toplantlar, yurtta ve ynetim arasnda bilgi aknn salkl bir biimde yrmesine de hizmet etmektedir. Belde sorunlarnn tartlmasnn yannda halkn nerilerinin de deerlendirilebilecei bu tr halk toplantlar, yerel demokrasi ve hizmet etkinliine katkda bulunmaktadr (Pekta, www.ekitapyayin.com, 2006).

49

2.2.4. Geri arma Dnyann belirli demokratik uygulamalarnda karlalan ve kamuoyuna duyarll ve hesap vermeyi srekli ve etkin klc bir yntem olarak geri arma; yurttalarn, seilmi kamu yetkililerinin, grev sreleri dolmadan bu grevlerine son verebilmeleri hakkna sahip olmalar anlamndadr. Burada, yerel topluluk yelerinin; bilgi, yetenek, nderlik ve drstlk gibi alanlarda ciddi eksiklikler tadklar gerekesiyle yetersiz ve baarsz bulduklar seilmi yneticileri kaytl semen saysnn belirli bir orannn (% 25 oran genellikle uygulanan bir orandr) yazl bavurusu zerine yaplacak halk oylamas sonucu, kaytl semen saysnn ounluunun oylar ile seim sreleri dolmadan geri armalar sz konusudur. Bir demokratikletirme ya da demokratik reform yntemi olarak geri arma konusunda deiik yaklamlar sz konusudur. Geri armay destekleyenler u temel grleri ileri srmektedir: 1. Geri arma, yneticilerin sorumluluk ve hesap verme zorunluluklarn sreklilie kavuturmaktadr. Bylece, oy sahibi yurttalar yetenek, drstlk ve benzeri niteliklerinden ciddi kukular bulunan yneticileri gelecek seime kadar grev banda tutmak durumundan kurtulmaktadrlar. 2. Geri arma, dar kar evrelerinin seilmi yneticileri haksz bir biimde etkilemelerinin denetlenmesine katkda bulunur. 3. Geri arma, ortalama yurttalarn, seimler arasndaki dnemlerde de, toplumsal ve ynetimsel gelimeler konusunda bilgili ve ilgili klnmasna yardm eder. 4. Geri arma, seilmi grevlilerin belirli brokratik mekanizmalara dayal olarak yarglanmalar pratiine daha demokratik ve gereki bir alternatif salar (Cronin, 1989:125). 2.2.5. Yurtta Kurullar Bu kurullar toplum tarafndan dlanm ya da ihmal edilmi dezavantajl gruplar yerel ynetime katlmn salamak amacyla oluturulur. Engelliler, yabanc uyruklu yurttalar bu

50

gruptan bazlardr. Oluturulan bu kurullar danmanlk grevi yapmakla birlikte, ynetimi etkileme gleri de yksek kurullardr (Cokun ve Sezer, 2004:284). Bu kurullar kent ynetiminin gzetiminde ve desteinde alrlar. Farkl toplumsal kesimlerin kent ynetimine sorunlarn iletebilmesi ve ayrca bu kesimlere kent ynetiminde temsil edildikleri duygusunun uyandrlmas yabanclamann da nne gemektedir (ukurayr, 2000:150). 2.2.6. letiim Demokrasisi (nternet) Gelien teknolojinin sunmu olduu imkanlar internet ve demokrasi arasnda ilgin bir etkileimin domasna neden olmutur. Bu gelimeler yaam her boyutuyla etkileyen, deitiren ve dntren etkenler olarak ynetimi de yakndan ilgilendirmektedir. nternetin sunmu olduu imkanlar gelimi olan lkelerde, ynetsel etkinliklerde, zellikle de yerel ynetim etkinliinde yaygn bir biimde kullanlmaktadr (Cokun ve Sezer, 2004:285). nternetin kullanm, bilginin, kltrn, siyasetin ve ekonominin btn ulusal ve yerel snrlarn ortadan kaldrmtr. Dnyann gerek bir ky halini almas internet sayesinde gereklemitir. Bu adan bakld zaman artk elektronik demokrasiden sz edilmekte ve internetle demokrasiye ne gibi katklarn yaplabilecei zerine tartmalar yaplmaktadr. Dorudan etkileime dayanmas, dorudan demokrasi dncesinin gereklemesi olana olarak grlmektedir (Aksoy, 1996:159). 2.2.7. Kamuoyu Yoklamas Gnmzde yeni ynetim ve toplam kalite ynetimi gibi yaklamlar, hizmet sunarken yurttan daha fazla tatmin edilebilmesi, hizmetin etkinliinin arttrabilmesi iin anket almalarn yrtlmesini gerekli klmaktadr. Bu yntem yaplan hizmetin halk tarafndan onaylanp onaylanmadn ortaya koymak iin uygulanr (Cokun ve Sezer, 2004:284). Yerel ynetimler halka hizmet sunmak amacyla seildiklerine gre yerel halkn dncelerini renmek ve politikalarn bu dnce ve gereksinimlere gre oluturmak zorundadrlar. Demokratik deerlere dayal bir yerinden ynetim ekli ortaya koyabilmek iin hizmet gtrlecek olan kitlenin iyi tannmas ve retilecek olan politikalarn buna gre belirlenmesi yerel ynetimlerin baars iin gereklidir. Halkn dnce gereksinimlerini renmek birka konu ile snrl olabilecei gibi geniletilebilir de. Bunlardan birkan yle sralayabiliriz:

51

 Halkn yerel ynetimlerden beklentileri, Halkn yerel hizmetler konusunda gerekli olan bilgiye sahip olmas, Belediyenin imaj, Halkn yerel hizmetler konusundaki nerileri, Yrtlen etkinliklerden halkn ne kadar memnun olduu (Yalnda, 1996:103). 2.2.8. Yuvarlak Masa Toplantlar Bu yntemin ortaya k nedeni, demokratik kayglardr. Meruluk eksikliklerini tamamlama yntemi olarak sunulmaktadr. Katlmclar daha ok bilim adamlar ve sorun alanlarna gre uzmanlardan oluur. evre sorunlarndan kadn sorunlarna kadar birok konunun tartlabildii bir modeldir. eitli nceliklerin belirlenmesi ve bunlarn karar organlarna aktarlmas, bu yaplrken uzlamac bir yntem izlenmesi, yuvarlak masa toplantlarnn alma yntemiyle ilgili dier zelliklerdir. Dier yntemlerden nemli bir fark, katlmc saysnn snrl olmas ve daha sekinci bir alma yntemi olmasdr. Yuvarlak masa toplantlar, siyasal karlarn temsiline olanak veren bir yaplanma olarak da grlr. Bu balamda, organize kar gruplarnn temsil edilmesine olanak veren bir yntemdir (Kaya ve di., 2008:308). 2.2.9. Gelecek Atlyeleri Gelecee ilikin yeni sosyal ve evresel dncelerin projelendirilmesine ve gerekletirilmesine ynelik uzun erimli ve olduka etkin bir yntem olarak grlmektedir. Gelecek atlyelerinde, planlama, sosyal sorunlar ve genlerle ilgili almalar arlkl alma konularndandr. Gelecek atlyeleri, eletiri, fantezi ve uygulama gibi temele dayanarak, yurttalardan yerel lekte yararlanmay salarlar. Bir ynetici eliinde alan atlyelerde, etkileime dayanan bir beyin frtnas, dilekler ve umutlar demeti ortaya konur ve sonular deerlendirilir. Kk gruplar halinde allan atlyelerde, demokratik sosyalleme ilevinin gereklemesi de bir baka yarardr (Kaya ve di., 2008:306).

52

2.2.10. Meclis Toplantlarna Katlma Belediye meclis toplantlar, demokratik yerel ynetim kurumuna sahip tm lkelerde, kentlilerin izlemelerine aktr. Bu olanak kentlilere yasalarla salanmaktadr. Ne var ki yasalarn salad bu olanaktan etkili biimde yararlanp yararlanmamak, kentlilerin giriimlerine baldr. Kentliler belediye meclis toplantlarna ilgi gstererek toplantlar izleseler bile, bu tr bir katlm, znde gene de pasif bir katlm nitelii tamaktadr. nk kentlilerin belediye meclislerindeki konumu, salt dinleyici olmaktan teye geememektedir. Kentliye belediye meclislerinde dinleyici olmann tesinde, katlmc olma olanan salayan modeller de vardr. rnein ABDde belediye meclislerinde belli konularn kararlatrlabilmesi iin Ynetsel lem Yntemleri Yasas zel meclis toplantlar yaplmas (public hearings) ve bu toplantlarda kentliler iin grlen konular zerinde sorular sormalarna ve grlerini bildirmelerine frsat tannmas zorunluluunu getirmektedir. Bu yasalara gre (her eyaletin kukusuz ayr yasas vardr) meclislerin ynetmelikler ve teki dzenleyici kurallar kabul etmeden ve belli projelere ilikin olarak karar vermeden nce, kentlilerin katlabildikleri (public hearings) toplantlar yapmalar zorunludur (Yalnda, 1996:139). Bu tr bir katlm, meclisin karar verme yetkisine bir snrlama getirmi ya da bu yetkiyi kentlilere devretmi olmamaktadr. Ama belediye meclisine katlan kentlilerin sorduklar sorular ve dile getirdikleri grler sonucunda ortaya kan kentlilere ilikin eilimler, medyann da katks ile meclisin kararlarn nemli lde etkileyebilmektedir (Zimmerman, 1986:8, Yalnda, 1996:139). 2.2.11. Danma Kurullar Karar alma ve uygulama srelerinde, yurttalarn ve demokratik kitle rgtlerinin grlerine bavurulmas ve bu amala kurumsal dzenlemeler yaplmas katlmn gerekletirilmesinin nemli bir boyutunu oluturmaktadr. Yerel ynetimlerin temel alma konular olan konularda (kent planlamas, altyap uygulamalar, evre sal ve eitimi, dezavantajl toplumsal kesimlerin sorunlar ve sosyal hizmetler gibi), demokratik kitle ve meslek rgtlerinin, uzmanlarn ve halk temsilcilerinin katld

53

danma kurullarnn oluturulmas ve bunlarn yerel ynetimlere almalarnda yol gsterici olmas, kamu bilincinin ve yaama ortak olma sorumluluunun gelitirilmesinde nemlidir (ekutup.dpt.gov.tr). 2.2.12. Telefon Telefonla ynetsel organlara ulamak, sorunlarn ve dileklerini bildirmek bir dier katlm yntemidir. Yazl bavurudan daha etkin ve etkili olduu varsaylmaktadr. Bu yntemin etkinlii baz zelliklerinden kaynaklanmaktadr; Yurttan sorunlarn ve dileklerini iletebilecei bir kii her zaman telefonun br ucundadr, Yetkili birim arama sorununu ortadan kaldrr, Daha az yazl ikayet iletilmesine olanak salar, ikyet ve aramalarn fazla olmas bilgi ak ve ynetsel duraklamalar gidermek iin daha fazla ans demektir (ukurayr, 2000:162). 2.2.13. Dileke Yurttan, dilek veya gereksinimlerini yneticilere iletmede kullanabilecei anayasal haklardan biri de dileke hakkdr. Ynetimin yerine getirdii herhangi b i r hizmetten yaknmay ya da hizmetin y a p l biimini ve eksiklii gibi konular gndeme getiren dilekeler, yerel meclislerin ve yneticilerin kendilerini kontrol etmeleri ve yaplan yanllar dzelterek, yurttan karlarn koruyucu yaklamlar sergilemelerini salamas bakmndan, nemli anayasal bir hak salamakta ve ilev grmektedirler (ukurayr, 2000:221). Bu yntem de, belediyeler iin nemli bir bilgilenme kayna olabilecek zellikler tamaktadr. Ancak bu yntemin baarl olabilmesi, ynetimin bu yola bavuran yurttalara olumlu bakmasna ba l d r . Eer, dilekelerde yer alan istekler deerlendirilmiyor ve nemsenmiyorsa, ynetimin etkin bir hizmet sunmas olanakszlar. Neticede ynetimin baars; yine ynetimin tutumuma baldr (Yalnda, 1996:138). Bu tr haklarn kullanlmas, bireysellemenin sorunlu olduu toplumumuzda olduka s n r l d r . nk yurtta, henz devlet aygt karsnda

54

kendini rahat hissedebilecek ve karlarm savunacak zihinsel dzeyde deildir. Bu tr sorunlarn almas, ancak bireylerin sosyo-ekonomik rgtlenmeler gerekletirmesi ve haklarn daha iyi savunabilecek siyasallama dzeyine ulamasyla olanakldr (Kele, 1993:11). 2.2.14. eitli Forumlar Kentsel katlm arttrmak iin kullanlabilecek yntemlerden bir tanesi de eitli formlardr. Btn yerel aktrlerin katlmnn saland ve kentin gelecei ile ilgili kararlar alnrken btn sosyal aktrlerin sz sahibi yapld bir yntemdir. Bu yntem ile yerel yneticiler ile katlmc yurttalarn oluan alma gruplaryla birok konu zerinde allabilmekte ve planlama almalarnda yneticilere yardmc olabilecek tavsiye ve neriler hazrlanabilmektedir (ukurayr, 2000:164). 2.2.15. Sivil Toplum Kurulular Kent, ortaya kndan balayarak kentlilere zg baz haklar ve ykmllkler getirmi, getirdikleriyle de halka kentsel iktidardan baz isteklerde bulunma olana sunmutur. Zamanla bu durum, kent halknn siyasal toplum karsnda bir sivil toplum olarak belirlenmesini salamtr. Sivil toplum, kent kltryle var olabilen ve kentlilere zg bir toplumdur (Karaca, 1999:23). Sivil toplum kurulularnn ilevleri olduka geni bir yelpazeden oluur. Temiz ve salkl bir evrede yaama olanaklarnn olumas iin sava verme, demokrasinin yerlemesi iin projeler retme, yetimi insan kayna oluturma, sosyo-ekonomik konularda hkmet politikalarna alternatif ya da uyumlu tavrlar ortaya koyma ve oulcu bir toplumsal yaplanma iin etkin ilevler yklenme gibi birok konu sivil toplum kurulularnn i l g i alanna girmektedir (Yldz, 1999:34). Sivil toplum kurulularnn yerel ynetimin yapm olduklar faaliyetleri u nedenlerle desteklerler (zcan, 1989:9). 1. Sivil toplum kurulularnn kararlarn oluumuna katlmas uygulanan kararlara ortak olmas demektir, 2. Kararlarn uygulamasna katlrken bunu zorunlu bir grev olarak grmez,

55

3. Yerel ynetimlerden bamsz kararlar alarak, kararlar yerel ynetim kararlaryla uyutuu zaman ibirlii iine girerler. 2.2.16. Planlama emberleri Planlama emberleri, rastlantsal rneklem yntemiyle seilen bir grup yurttan gnlk almalarndan arta kalan s n r l bir zamanda planlama sorunlarnn zm iin uzmanlar eliinde olumu alma gruplarna katlmalarn ngren bir yntemdir. ounlukla 3 haftalk bir sre iin oluturulurlar; deerlendirme, kontrol ve planlama sorunlar zerinde alrlar. Bu yntemin amac, kararlarn baar orann artrmak ve daha fazla katlma olana oluturmaktr (ukurayr, 2000:146). Yurttalarla uzmanlar birletiren bu yntemle, planlama birimleri en fazla 25 kiiden olumaktadr. Seilen kimseler verilen konu hakkndaki zm nerilerini 1 hafta boyunca almakta ve bu esnada yurttalara uzmanlar elik etmektedir. Planlama birimlerinin yeleri bamszdr ve yelere deme yaplmaktadr (ukurayr, 2000:216). Planlama emberlerinin grev a l a n l a r , toplumsal katlma gereksinimlerinden, belirli bir uygulamann aratrlmasndan ve eitli ynetsel aamalardan yola karak oluturabilir. Bunun yannda somut olarak, kentsel temizlik, kentsel gelime, halk eitim kurslarnn yaps, evre koruma gibi alanlar, alma konusu olarak seilebilir. Bu alanlara ek olarak, kentsel u l a m n her ynyle ilgili rnein, cret belirleme, gece trafii gibi konularda yerel i l e t i i m ve yerel medya konular gibi bir ok konu, alma emberinin ilgi alanna girebilmektedir (ukurayr, 2000:149). 2.2.17. Yerel Gndem 21 Yerel Gndem 21, srdrlebilir kalknma sorunlarnn zmne ynelik, yerel dzeyde uzun dnemli stratejik bir plann hazrlanmas ve uygulanmas yoluyla, dnya apnda Gndem 21'in hedeflerine ulalmasn ve srdrlebilir kalknmann desteklenmesini amalayan, katlmc ve ok sektrl bir sretir.(ICLEI, 1997:4). Dnyada 1992, Trkiye'de ise 1995 ylnda uygulamaya geilen YG21 projesi, gerek ynetiim, halklk, hesap verebilirlik, saydamlk gibi kavramlarn ne karlmasnda, gerek yerellemeye geiin salanmasnn yntemi olarak kullanlmasyla nem

56

kazanmtr (Kavili Arap, 2004:159). Yerel gndem 21 konusuna drdnc blmde daha detayl deyineceimiz iin burada ksa bir aklama ile yetineceiz. 2.3. Yerel Siyaset, Katlm ve Yerel Demokrasi Gnmzde ilevsel ve gelimi demokrasilerin Bat toplumlarnda olduunu grmekteyiz. Batl toplumlar yzyllar boyunca nemli aamalardan geerek ve byk abalar gstererek demokrasinin bugnk biimine ulamasnda etkili olmulardr. Dier corafyalar ve toplumlar da Bat'nn liberal demokratik sistemini taklit etmeye ve yerletirmeye aba gstermilerdir. Ancak, demokrasinin btn kurum ve kurallaryla ileyebilmesi uzun bir zaman gerektirir (ukurayr, 2008:15). Bu evrim temel hak ve zgrlklerin gelimesine paralel olmutur. Demokratik temsil ve seim koullar zaman iinde gelierek toplumsal btn gruplarn temsiline olanak verir duruma gelmitir. Yirminci yzyl iki dnya savann ardndan byk bunalmlar yaam, yeryz byk ideolojik blnmelerle tanm ve yzyl sonuna doru yeryznn byk bir ounluunu kapsayan liberal demokrasi tekrar egemen konumunu kazanmtr. Ancak 1970'li yllardan itibaren temsili demokrasinin byk bir kriz iinde olduu vurgusu ve rahatszlndan sz edilebilir. Katlmc demokrasi kavramyla halkn ve halkn temsil edildii toplumsal gruplarn yaamn her annda ve alannda siyasal katlm etkinliklerinde bulunmasnn yolu almak istenmitir. Yurttaln geldii aama itibariyle yaamn ve siyasal/ynetsel dzenlemelerin bir yazg ve kurgu olarak kabul edilmemesi ve aktif yurttaln temel alnmas bu yeni aamann temel zelliidir. Siyaset artk yurtta iin bir yaam biimi (lebensform) olmak zorundadr (Barber, 1994:99). Trkiye'de yerel ynetim Batl rneklere gre olduka ge gelimi ve ideal formuna kavuamamtr. Tanzimat'tan bugne farkl evrelerden geen yerelleme sreci 1980'li yllarla birlikte nemli bir ivme kazanmtr. Bu yllar bir anlamda "yurtta-yerel siyaset" ilikisinin kurulduu yllardr (ukurayr, 2007:374). Ancak dnyada olduu gibi lkemizde de temsili demokrasinin ve mevcut siyasal ve ynetsel srelerin nemli amazlar vardr. Siyasal ve ynetsel sistemler yurttalarn beklentilerine, hukuk devleti gereklerine ve kamu yarar amacna uygun hizmet etme dzeyinden uzaklamakta ve yabanclamaktadrlar. Demokratik sreler, bugn yerel alanda ve ulusal alanda meruiyet sorunu ile kar karyadr (ukurayr, 2008:16).

57

2.3.1. Katlmc Demokrasi Katlmc demokrasi yaklam yeni bir yaklam deildir. Kkenlerini klasik demokrasi yaklamndan almtr. Klasik demokrasi anlaynn altnda halkn kendisini temsil edecek olan temsilcilerini genel ve eit oyla kendisinin semesi yatmakta iken, katlmc demokrasinin temelinde, eitli yollardan siyasete en geni anlamda katlmas yer alr. Zaten demokrasiyi de stn klan halkn siyasete katlm ve denetimidir. Bu sistemde katlm st dzeylerde tutmann amac bireylerin etkin olarak kararlarn alnmasna katlmasn salamaktr (ukurayr, 2000:13). Katlmc demokrasi katlmay dorudan katlm olmasn ve yerel ynetimler iin en uygun katlm orannn bu ekilde olacan ileri srmektedir. Demokratik bir siyasetin tam olarak uygulanabilmesi iin bireyler asndan gerekli olan kollar btn siyasi sistemdeki otorite demokratiklemesi ile gerekleir. Bu adan bakld zaman bireyler kendi yerel evrelerindeki karar alma mekanizmalarna katlarak, kamusal alanlara etkin katlm iin gerekli olan beceri ve motivasyonu yerine getirebilirler (Pateman ,1970:35). Katlmc demokrasi, katlma kavramna nem vermektedir. Katlma ise, kiinin, kendi isteiyle katlmasdr. Bakasnn iradesiyle harekete gemenin tam tersidir (Sartori, 1996:124). Katlmc demokraside yurtta katlma konusunda yetenekli ve isteklidir. Barber, demokrasiyi, vatandalarn kamusal ilerde katlmn uzman veya ustas olduklar bir dzen olarak tanmlar (Schmidt, 2001:165). Katlmc toplum ya da youn bir katlma dayanan demokratik bir sistem, yurttalk kavram zerine bina edilmitir. Demokratik bir toplumun yap talar, siyaseti bir yaama biimi olarak alglayan, siyaseti yalnzca parti a l a n l a r n n bir eylemi olarak grmeyen yurttalardr. Her eylem siyaset deildir. Yalnz kamusal eylemler siyasaldr. Barber'a gre, yapmaktan ok izlemek durumunda olan yurttalar, "beki" roln oynamaktalar ve kt b i r filmi izlerken uykuya dalan seyircilerden farkl olmamaktadrlar. "Gl demokrasi" seyirci yurttalarla deil, siyaseti b i r yaama biimi olarak gren etkin yurttalar tarafndan gerekletirilebilir. Yine, siyaset salt eylem alan deil, zorunlu bir eylem alandr (Barber, 1995:165-166). Geerli b i r yurttalk nosyonuna sahip olmak,

58

sorumlulukla yaamak demektir. Hegel, monarilerde ya da tepeden inmeci ynetimlerde kral ya da despotun "sorumlu siyasal fail" olduunu, oysa demokrasilerde btn yurttalarn bu hakka sahip olduunu vurgularken, katlmc bir siyasal sistemde, yurttalarn belirleyici aktrler olduuna vurgu yapmaktadr (Heken, 2002:92-93). Katlmc demokrasi vatandalarn kendisini ve milli politikalar ilgilendiren konularla ilgili karar verme srecine gzlemci olmas, katkda bulunmas ve yer yer mdahil olmasn gerektirir. ngilizcede participative ve giderek deliberative sfatlaryla anlan bu demokrasi trnde bilgili, rgtl vatandalarn, hesap verme, bilgi verme, hesap sorma mekanizmalaryla seilmilere ve atanmlara yn gstermeleri, denetlemeleri esastr (ahin ve di., 2006). Katlmc demokrasi esasen demokratiklemenin ve katlmn tepeden deil, tabandan yaylarak gelitirilmesi durumunda baarya ulalabilir. Katlm artrmak ve bulunduu yerleimden balayan hemehri sorumluluunu gelitirmek ynetimlerin temel felsefesi haline geldiinden, desantralizasyon, amzn demokrasi anlaynn kanlmaz bir gereidir. nk yurttalarn yaama koullar ile ilgili kararlarn alnmasna katlmalar ve toplumsal gelimenin hzlandrlmas konusunda bilgi ve yeteneklerini seferber edebilmeleri, demokrasinin zn oluturur. Bunun ise, yurttalara en yakn ynetim kademesi olan yerel ynetimde gerekleecei, tm demokratik lkelerde ve uluslararas demokratik toplumda kabul edilmektedir (TOK ve IULA-EMME, 1994:12). Vatandan demokratik ilkelere ve davranlara olan alkanlklar, daha ok yerel ynetimler araclyla kazanlmaktadr. Yerel ynetimler demokrasinin en yaln tanm olan halkn kendi kendini ynetmesi idealini gerekletirme imkn bulabilecekleri ve kullanabilecekleri kurulular olarak demokrasinin tabandan tavana yaylmasn salarlar (Pustu, 2005:124). Yerel ynetimler ile demokrasi arasndaki iliki siyaset bilimcilerin srekli ilgisini eken konulardan biri olmutur. Bu ilikinin temel dayana kendi kendini ynetme ilkesidir. Kendi kendini ynetme ilkesi katlmay da beraberinde getirmektedir. Dolaysyla demokrasinin ilerlik kazanmas ve srdrlmesi daha ok, halk katlmnn artrlmas ile mmkn olabilmektedir (Grmez, 1987:133). Demokrasi kavramnn temel gerekleri olan halk katlm, ounluk ilkesi ve semenlere kar hesap verme

59

sorumluluu gibi deerlerin yerel ynetimlerde hayata geirilmesi daha kolaydr. Katlma yerel ynetimlerde ulusal dzeydekinden daha youn ve dorudandr (Hill, 1974:22-23). Dorudan katlmn pratik olarak mmkn olmay, katlm olaynn gz ard edilmesi iin bir gereke olarak kullanlmamaldr. nk katlmn olmad sistemlerin salkl ilemesi mmkn deildir. Bize den, mevcut artlara uygun en etkin katlm mekanizmalarn oluturmak ve gerekletirmektir. Bu sebeple ve demokrasinin ancak katlmla mmkn olduu gereinden hareketle, katlm artrc dzenlemelerin nemini kabul etmemiz gerekmektedir (Balaman, 2008:9). 2.3.2. Yerel Siyaset ve Yerel Demokrasi Yerel siyaset, kreselleme ve yerelleme tartmalar erevesinde daha ok nem kazanmtr. Kreselleme, ekonomik, sosyal ve siyasal benzemelerin ve yaknlamalarn benimsenmesi anlamnda ada ve etkin akmlardan birisidir. Fakat kreselleme yerelliin ortadan kaldrlmas anlamnda kabul edilmemektedir. Daha da tesi, yerellik gerek siyaset olarak tanmlanmakta; kaynaklarn meknsal dalmndan pay alma anlamnda ele alnmaktadr. Yerel zerklik de, merkezin gereksiz mdahalelerinin nlenmesi iin, liberal demokrasi savunucular tarafndan vazgeilmez bir deer olarak grlmektedir (Kele, 1994:25). Demokratik bir yerel ynetim, demokratik bir toplum iinde geliebilir. Byle ideal bir toplumun ilkeleri de oulculuk, demokratiklik ve toplumsal katmanlarn karar srelerine katlmndan oluur (Tekeli, 1983:12). Yerel seviyede katlmn getirileri, halkn toplum ile btnlemesi, yabanclamann nne geilmesi, sosyal sorumluluk bilinci verilmesi, yaam kalitesinin artmas, sosyal ortamda gelimeler ve bu gelimeler iin deiik dncelerin yer bulmas eklinde sralanabilir. Yerel ynetimler, demokrasinin tabandan tavana doru yaplanmas ilevini gren kurumlardr. Demokrasiyi stn klan nitelikler, rnein seim, denetim ve sorumluluk ilkelerinin en optimal biimde yerel dzeyde yaama geirilecei varsaylr. Yerel ynetimle demokrasiyi, etkin ve ilevsel etkileimiyle bir dzlemde buluturan, temsil ve katlma kurumlardr. nk yerel dzeyde ynetilenle ynetenler arasnda mekansal ve toplumsal uzaklk en aza inmektedir. Bu nemli nokta, hem eitli kentsel gruplarn yerel

60

karar organlarnda temsiline olanak salamakta hem de bu yerel aktrlerin kesintisiz ynetsel sisteme katlm iin gerekli ortam sunmaktadr (iti, 1996:5-6). Yerel ynetimlere, demokratik katlma en uygun ynetimler gzyle baklr. Bunun nedeni, yerel ynetim organlarnn, yerel halkn katlmyla seilmi ve yerel halka en yakn ynetsel birim olmalarndandr. Ancak, yalnzca seim yeterli deildir. Seim, sonuta birka ylda bir yaplan, belli dnemlere bal bir tercihtir. Katlmn sreklilii olmaldr. Bunun da yolu, eitli halk kesimlerine katlmn yolunu amaktr. Demokrasinin temel referanslar da bunu gerektirmektedir: Halk katlm, oulculuk ilkesi, nderlerin dayanmaya nem vermesi ve semene kar hesap verme sorumluluu tamalar gibi demokrasi deerleri, yerel lekte de geerli deerlerdir (Kele, 2006:55). Trkiye'de son otuz krk yldr balayarak younlaan yerel ynetim tartmalarnda ncelikle yerel ynetimlerin demokrasi asndan nemi vurgulanmakla birlikte, demokratik yerel ynetim konusunun gereken arlkla zerinde durulmad sylenebilir, yerel ynetim tartmalarnn ncelikli konusu ynetsel yap, rgtlenme ve etkililik boyutu olduunu gstermektedir. Yerel ynetimlerin doalar gerei demokratik olduklar dncesi geni bir kabul grmekte, bu demokratik kurumlarn daha etkili ileyii tartmalarda odak noktasn oluturmaktadr (Heken, 2002:97). Yerel ynetimlerin demokratik olduklar dncesi, yerel ynetimlerin halkn kendi kendini ynetmesine olanak veren kurumlar olmasndan ileri gelmektedir. Ancak, yerel ynetim organlarnn lkemizde olduu gibi, salt seimle oluacann ngrlmesi, bu kurumlara demokratik nitelik kazandrmaya yetmez, gerek bir halk katlmn da salamak gerekir. Demokrasi kavramnn balca eleri olan yurtta katlm, ounluk ilkesi, zgrlk, eitlik, nderlerin hem danmaya nem vermeleri, hem de semene kar hesap verme sorumluluu duymalar, yerel lekte de geerli deerlerdir (Kele, 1994:45). Yerel ynetimlerin dayand deerler asndan konuya yaklaldnda, yerel ynetimle merkezi ynetim arasndaki ilikilerin, tarih boyunca srekli olarak deitii ve gelitii grlr. Hem katlm ve demokrasi ilkelerini benimseyerek yerel ynetimleri glendirmek hem de bu ynetim birimlerinin siyasetin dnda kalmasn salamak olanakszdr. Toucqueville gibi dnrler, yurttan yerel bir topluluun yesi olma bilin ve sorumluluunun ancak yerel ynetimler dzeyinde salanabileceini

61

savunmulardr. Bu dnceler balamnda, zeksel ynetimle yerel ynetimler arasnda dengeli bir siyasal erk dalmn etkileyen baz etmenleri belirtmek gerekir (Kele, 2006:43). 1- lkenin tarihsel birikimi ve gelenekleri, 2- Toplumsal yapnn zellikleri, 3- lke ekonomisinin nitelii ve 4- zeksel ynetimin yaps Her eyden nce, zeksel ynetimin durumu yerel ynetimlerin gl ya da zayf karakterli olmasn belirler. Eer gl ve oturmu, kendine gvenen bir zeksel ynetim olumusa, birtakm yetkilerin ve grevlerin yerel ynetimlere braklmasnda saknca grlmemektedir. Yerel ynetimler halkn kendi kendini ynetmesine daha elverili kurumlardr. oulculuk gibi katlmclk da demokrasinin gereklerindendir. Katlmclk, karar organlarnn seimini yapmak olduu gibi, yerel halkn, yerel hizmetlerle ilgili yatrmlarn projelendirilmesi ve uygulanmas aamalarnda bilgilendirilmeleri ve karar verme srecine katlmalarn da ierir. Belde halknn bilgilendirilmesinde halkla ilikiler uygulamasndan ve yerel iletiim olanaklarndan yararlanlabilir. Yatrm veya hizmetin yayld alan dikkate alnarak, kamuoyu yoklamalarna gidilebilir (Gngr,193:22). Gl demokrasi ve sivil kltrn yaama ve glenme alan olarak yerel siyaset, eletirel bir kamuoyu, itirazlar ve protestolar, kendi kendine yardm ve dorudan katlm gibi yntemlerle yerel ve ulusal demokrasiye katkda bulunabilir (Roth, 1994:228). Yerinden ynetim ilkesi, yurttalarn gereksinimlerinin yaadklar yerlerde rgtlenen bir siyasal kurum tarafndan yerine getirilmesini ngrr. Bu rgtn organlarn, o beldede yaayan halk seer. Bu bakmdan yerel ynetim ve katlm kavramlar yakn bir ilikiye sahiptir. ada devlet sistemlerinde bu ilke olabildiince kullanlarak, ynetimin halka yaknlamas salanr. Bylece yurttaa en yakn dzeyde, ynetsel kararlara katlma olana doar. Yerel politikalarn olumasna katlm, genel siyasal katlma olarak anlalmaldr (ukurayr, 2008:27).

62

Hangi olanaklarn katlm iin salanm olduu ya da hangi kurumsal dzenlemelerin yapld, katlmn demokratik yaplanma ierisindeki deerini gstermesi bakmndan nemlidir. Genel siyaset sistemindeki katlm olanaklar ya da dzenlemeleri yerel siyasette de vardr. Gelecein yerel ynetimleri, yurttaa, kentle btnleme ve kentsel kimlikle zdeleme ans sunabilmelidirler. Kent, her yanyla, her kesimden kentli iin anlalabilir ve yaanabilir olmal, yurttaa her olana salayabilmelidir. Bundan dolay kent ynetiminde Her ey kontrol altnda! anlay olduka yanltr. Bunun yerine kent her zaman byyen ve gelien yanlaryla kavranmal ve srekli gelitirme projeleri retilmelidir. Ynetim, yurtta yanna almadan hibir yeniden yaplanma giriiminde bulunmamaldr. Yurtta, kentsel evreyi biimlendirmede ynetimle birlikte alan bir ortak gibi alglanmal, ynetimin baarsnn lmnde yurttalarn yarglar dikkate alnmaldr. Yurttan bakyla ve beklentileriyle kente baklmaldr (ukurayr, 2008:27). Trkiye'de katlm demokrasiye kout kentsel ve ulusal apta ok eski bir gemie sahip olmayp, demokrasiye beik olmu lkelerdeki gibi yerlemi bir kavram deildir. Bununla birlikte Trkiye, kentsel toplum kalknmas, gzelletirme dernekleri, kent parlamentolar, evresel duyarllk, halk kurultaylar, beyaz masa, semt danma meclisleri, Yerel Gndem 21 gibi katlm uygulamalarna tank olmutur (Kele 1993; Gktrk ve Kavili 2000; Sarkoce 2002; Gne 2004). Trkiye'de katlm ahlaknn, geleneinin ve de deneyinin olmad ya da ok hzl olduu Gymen (Gktrk ve Kavili 2002) tarafndan da vurgulanmakta ve buna neden olarak demokrasinin yeni olmas ve sivil toplumun gelimemesi gsterilmektedir. 1950'lerden bugne kadar gelitirilmeye allan katlmc sre, normal koullarda gelimemi ve eitli deformasyonlara uramtr. Bu deformasyonlardan en nemlileri 1970'lerde ve 1980'lerde yaanmtr. Askeri mdahaleler toplumda depolitizasyona neden olmu, toplumun rgtlenmesi snrlanm ve katlm kurumsallamamtr. Bu nedenle Trkiye'de var olan katlm mekanizmalar hem hukuki temele sahip olamam, hem de ileyi asndan eletirel dzeyde kalmtr. Katlm aralar snrlandnda birok farkl biimle karlanlsa da bunlarn tamamnn uygulan(a)mad grlmektedir. rnein belirli dnemlerde belediye bakannca snrl sayda yaplan halk toplantlar veya halk gnleri ierik olarak da kendini tantma ve sohbetin tesine

63

gidememitir. Son zamanlarda kent konseyleri ats altnda yaplan toplantlar bu tr toplantlarn yerine gemitir. Beyaz masa, semt danma meclisleri gibi katlm uygulamalarnda aktif bir katlm yerine, kendine getirilen konularn tartld, pasif bir katlm modeli grlmektedir ve bu modellerin danma nitelii dnda bir zorlaycl yoktur. Bununda tesinde sz konusu uygulamalar kent yneticilerinin kendi kurduklar modellerdir, hemehri asndan kabul edilebilirlik ve ulalabilirlik nitelikleri sorgulanmamtr (Sarkoce 2002; Yldrm 2002:32). Yerel ynetimin gelitirilmesi amacyla hazrlanan bir neriler paketinde, etkinlik ve demokrasi uyumlatrlmaya allmtr: 1. Yerel ynetime ilikin yetkiler, yerel toplulua en yakn ynetim birimince kullanlr. 2. Yerel ynetimlerin byklnn saptanmasnda, hizmetlerin etkin bir biimde yerine getirilmesi iin gerekli boyutlar dikkate alnr. 3. Yerel ynetimlerin snrlarnda yaplacak deiiklikler, yerel halkn oyuna bavurularak gerekletirilir. 4. Yerel grev ve yetkilerin, yerel ynetim birimleri arasnda blnmesinde demokratiklik ve etkinlik ve yetkilerin yerel toplulua en yakn yerel ynetim birimlerince kullanlaca ilkelerinden hareketle; hizmetlerden yararlanan nfus, arazi bykl, corafi zellikler, kltrel-sosyal farkllklar, ekonomik durum, tarihsel geliim ve gelenekler gibi etmenler dikkate alnr. 5. Yerel ynetim birimleri arasndaki ilikiler hiyerariye deil, zerklie dayanr. Koordinasyon ibirlii ve dayanmann salanmas yoluna gidilir. Birden ok birimi ilgilendiren sorun alanlarnda gnll zel yerel ynetim dzenlemelerine gidilir (ukurayr, 2008:29). 2.4. Yerel Siyasette Katlmn nndeki Engeller Yerel ynetim, ynetim gcnn belli bir merkezde toplanmamasn ve alt dzeylere aktarlmasn anlatan bir kavramdr. Yerel ynetim organlarnn, yerel halkn katlmyla seilmi ve yerel halka en yakn ynetsel b i r i m olmalar, yerel ynetimlere,

64

demokratik katlma en uygun ynetimler gzyle baklmasna neden olmaktadr (Heken, 2002:51). Son 10-15 yldan bu yana kentlerde hemehrilerin zellikle STKlar aracl ile kent konularna kar duyduklar ilgide ve ters ya da e ynl tepki gstermelerinde belirli bir gelime gzlenmekte ise de, genelde kent konularna ve belediye almalarna kar yeterli seviyede ilgi duymadklar ve katlm giriiminde bulunmalar alarndan hemehrilerin istenen lde aktif olmadklar grlmektedir. Kentlilerin belediye ve kent konularna ilgilerinin daha ok bireysel dzlemde kald, kiilerin gnlk yaamn dorudan etkileyen konulara kar belediyeye bavuru yoluyla snrl bir etkileme yoluna gidildii, bu amala aslnda olanaklar lde bireylerin aralar kullanmay yeledii de kent gerekleri arasndadr. Belediye zerinde kentli arl koymak ve belediyeyi demokratik yollardan srekli sorgulayarak, denetlemek ve bylece halkn belediyesini gerekletirmek alarndan ok olumsuz bir etkisi mevcuttur. Bu balamda kentlerimizde yaayanlarn yeterli kentli kltrne ve hemehrilik hak ve ykmllklerinin bilincine sahip olduu sylenemez. Aslnda amzda Avrupa'nn teki lkeleri ile gelimi birok lkede geleneksel kentlilik kltrnn ve bilincinin varlna karlk, sosyo-ekonomik koullarn, alma ilikilerinin, otomobil ve televizyon gibi etmenlerin etkileri sonucunda bireylerin toplumdan ve ynetimden soyutlanmas ve yabanclamas olgusunun yaand bilinmektedir. Benzer bir olgu bizim byk kentlerimizde de yaanmaktadr. Ayrca son 3040 yl boyunca birok kentimize ylma biiminde gerekleen kente g olgusunun, sosyo-ekonomik sorunlarn da etkisi ile yabanclama olgusuna ayr boyutlar getirdii de bilinmektedir. Olayn bir baka boyutu ise halkn belediyesinin gereklemesi asndan halk katlmnn neminin ve bu konuda Trkiye'deki sorunlarn bilinmesine karlk, kentlilerin belediye konular balamnda ok snrl olan katlm olanaklarn gelitirmek iin yasal dzenlemelerin yaplmam ve kentlilerin bu adan, snrl olumlu rnekler dnda, zendirilmemi olmalardr (Yalnda, 1996:146-147).

65

Gzden kamayan baka konu ise, Trkiyede yasal dzenlemeler katlmc b i r demokrasiye ne kadar uygun hale getirilirse getirilsin, bu olanaklar kullanabilecek nitelikli ve eitimli yurtta olmadka katlma ile ilgili kurumsallamann ok da anlaml olmad biimdedir. Planlamada, ynetimde ve denetimde halk katlm, eitimli bir nfusu gerektirir. Eitim sistemimizin bu tr bireyleri yetitiremedii de bu dnceler arasndadr (oruh, 1994:65). Yerelde ynetilenlerin belediyedeki sorunlar idrak etmesi, bunun iin bilgi edinme yollarn aratrmas, bulmas ve kullanmas gereklidir. Bunun iin de belli bir eitim dzeyi gereklidir (Eroul, 1991:251). Halkn ynetime katlmasn engelleyen nedenlerden biri de ekonomik s k n t l a r d r . Yaam savayla megul olan yurttan, kendi belde sorunlaryla ilgilenmelerini beklemek gereki deildir. Yurttan ekonomik s k n t s n hafifletmedike, demokratik k a t l m a c l n gelimesi beklenemez (Eroul, 1991:251). Yukarda yerel siyasette katlmn nndeki engelleri ana hatlar ile belirttik. Trkiyeye zg engellerde yasal dzenlemelere ramen hala mevcuttur. Bunlar birka balk altnda sralayabiliriz: 1. Siyasal kltr: lkemizde kamudan faydalanma anlay yksek dzeydedir. Devlet baba veya kamunun kaynaklar fazla olduu anlay srmektedir. Bu sebeple belediyeler pek ok katlmc tarafndan mali kaynak yani sponsor olarak grlmektedir. Yani katlm ile belediye kaynaklarn ve verimlilii artrmaktan ok masraf artmaktadr. Yine idarenin seri karar almas engellenebilmektedir. nk lkemizde yatrmlarn kararlatrlmasnda fizibilite almalar yeterli deildir. 2. Sosyal faktrler: ehirlerimizde ky kltrnn etkileri hala devam etmektedir. Kltrmzde istiareye nem verilmesi, snfsal ayrm olmamas ise katlmcl destekleyen unsurlardr. 3. Ekonomik faktrler: Gerek blgeler aras, gerekse kiiler aras ekonomik farkllklarn ok yksek olmas yerel ynetimlerden beklentileri artrmaktadr. Bu ayn zamanda kamu kurulular aracl ile zenginleme arzusunu ortaya karmaktadr.

66

alanlarn ynetime katlmas, zellikle cret sendikaclnn nde tutulmas halinde alanlarn yerel ynetimlerdeki gelir-gider dengesi gzetilmeksizin daha fazla cret ve maa almasna dnmektedir. Bu da verimi ve etkinlii azaltmaktadr. 4. Psikolojik faktrler: Yerel iktidar yerel kaynaklar kullanma imkan sundu-

undan, bu iktidar ellerinde bulunduranlarn keyfi uygulamalar olabilmektedir. Katlmclk bu ynyle kiilerin ve toplumun haklarnn korunmasn salamaktadr (Esen, 2008:90). zetle yerel ynetimlerde katlmn beklenen anlamda gelimemesinin nedenleri; katlm, ynetimde ve halkta gl bir katlm gdsnn bulunmasn art komakta; katlma olan istekte eksiklik katlm iin oluturulan mekanizmalar gdk, katlm verimsiz ve biimsel klmaktadr. Bireyin katlmdan beklentileri, katlm iin ayrabildii zaman ve kent ynetiminin katlm konusundaki tavrna duyulan gven katlm etkilerken; ynetim asndan bakldnda demokratik gelime dzeyi, yneticilerin siyasal kltrnn yksek olmas, katlm yollarnn toplumun her kesimine tzel ve eylemli olarak ak olmas, yneticilerin kiisel tutumlar, dnya grleri de katlm etkilemektedir (Kele 1993:26-32). Tartma / pazarlk srelerine, bilgi ve g donanm en yksek olanlarn hakim olmas da yerelde katlm olumsuz etkileyen sebeplerden biridir (Yldrm 2002:36). Yerel ynetimlerde katlmn gelimesini isteyen siyasi iktidarn bu konuda samimi olmad da gzlenmektedir. Ayrca yerel ynetimlerde ynetici sfat ile bulunan kiilerin, gerek anlamda katlmn var olmas ile yetki ve etkilerinin kstlanaca dncesi ile ve tam ve tek yetkili olma kltr ve istei ile bu anlaya uygulamada pek destek vermemektedirler. Yerel ynetimler ile ilgili karlan yasalarda yerel demokrasi anlamnda gelimeler olduu kabul edilmekle birlikte, halkn ynetime katlmnn yneticilerin istek ve iradesine braklmas da yerel demokrasinin gelimesi ve ynetiim anlaynn kavranmas anlamnda bir dezavantajdr.

67

BLM 3: YEREL SYASETTE KATILIM YOLU LE KALKINMA STRATEJLER

3.1. Kalknma Kalknma kavram, toplumlarn geliim srecine uygun olarak, farkl dnemlerde deiik ierikler kazand gibi ayn dnemde farkl ieriklerle de kullanlmtr. Kavram, bazen de kendine yakn anlamlar tayan sanayileme, modernleme, ilerleme, byme ve yapsal deime gibi kavramlarla i ie gemi, onlarn yerine kullanlmtr. Bu durum kalknma olgusunun anlamnda bir kargaaya sebep olmutur (Aktakas, 2006:3). Kalknma; Bir toplumun yelerinin kendi arzularna uygun biimde yaam kalitelerinde srdrlebilir ve adil bir ekilde bltrlen, iyiletirmeler retmek zere kaynaklar kullanma ve ynetmekle birlikte ferdi ve kurumsal geliim srecidir (Korten, 1990:67). Kalknma; ada ve ortak ihtiyalarn karlanabilecei ortamlar oluturmak, ahslarn bilgi ve becerilerini artrmak, frsat eitlii ve adaleti tesis etmek yoluyla ekonomik, sosyal ve kltrel geliimi salamaktr (Budanur, 2006:54). Kalknma, toplumsal deiimde rol oynayan faktrlerin etkinliklerine gre ierik kazanmakta ve toplumsal deimelerin neden ve sonularn inceleyen iktisat, sosyolog ve tarihilere gre farkl ekillerde yorumlanmaktadr. rnein, Marks kalknmay tarihsel artlardaki deiimlerle aklarken, Milner o dnemdeki hkmet faaliyeti olarak deerlendirmektedir (Yavilliolu, 2002:60). Gelime, ilerleme, modernleme gibi farkl kavramlar ile i ie gemi olan kalknma kavramnn zellikle kinci Dnya Sava ertesinde ykseldii sylenebilir. Ancak yarm yzyl akn uygulamann ardndan gnmzde kalknmann herkes iin farkl anlamlar ieren ok boyutlu bir kavram olduu unutulmamaldr. 1950lerden 1975lere dek kalknmann ulusal hkmetler ve onlarn kalknma politikalarndaki ortaklar olan uluslararas kalknma kurulular tarafndan yrtlen soyut, teknokrat, sadece ekonomik bymeye ve sanayilemeye odaklanm makro politikalar olarak grld biliniyor (Kktok ve Ceylan, 2005:149-150).

68

Kalknma bymeden farkl olarak u be unsuru iermektedir (Adelman ve Yeldan, 2000:95): Srdrlebilir bir byme retim ve tketim kalplarnda yapsal deiim Teknolojik gelime Sosyal, politik ve kurumsal modernizasyon Beeri koullarda gelimedir.

1970'lerin ortalarndan itibaren ykselen neoliberal dalgayla birlikte devletin ekonomi politikalarndaki kamusal rolnn ciddi biimde eletirilmesi ve ypranmasyla, kalknma politikalarnda devletin merkezci, mdahaleci, karar verip uygulayc pozisyonuna kar yeni araylar ykselmitir. Bu durum Birlemi Milletler (BM), Dnya Bankas (DB) gibi kilit kalknma kurulularnn Washington Uzlas diye bilinen yeni politikalara ynelmeleriyle sonulanmtr (Kktok ve Ceylan, 2005:149-150). Yine 1970li yllarn ortalarndan itibaren geleneksel kalknma anlaynn yetersizlii zerine yaplan yorumlar artmaya balam ve fiziki mal ve hizmet artna dayal maddi refah merkezli kalknma anlay eletirilmeye balanmtr. Kalknma literatrnde, insan merkezi yaklamlar ad verilen bu eletiriler kapsamnda, yoksulluu nleme politikalar, gelir dalmnn adaletsizlii ve insanlarn yaam kalitesi ile ilgili sorunlar tartmaya almtr. Bu anlamda, F Stewart, P. Steeten, S. C. Dube ve A. Sen gibi ekonomistler kalknmann gerek amacnn insani potansiyellerin aktifletirilmesi ve yaam kalitesinin iyiletirilmesi olduunu savunmulardr (Ylmazer ve ivi, 2005:54). Son dnemde BM, DB ve AB gibi kilit aktrler, sadece serbest piyasa kurallaryla yrtlen kalknma politikalarnn ekonomik ve en nemlisi toplumsal anlamda srdrlebilir olamayacan grdklerinden, yeni ncelikler tanmlama arayna girmilerdir. 1990larn son yarsnda yeterlilik yaklam (capabilities approach) ve insani kalknma yaklam ile kalknma politikalarnda odak insana ve onun yaad toplumsal, ekonomik evreye dnmtr. Bunun uygulamadaki yansmas bugn BM, DB, AB gibi aktrlerin uyguladklar, finanse ettikleri, ortaklk kurduklar kalknma politikalarnda eitim, salk, yaam beklentisi gibi kavramlara ncelik vermeleri ve

69

kalknmay ekonomik byme ile birlikte bu stun zerinde tanmlamalardr (Kktok ve Ceylan, 2005:149-150). Trkiyede kalknma kavramnn zdei olarak kullanlm olan gelime kavram da farkl dnemlerde farkl ekillerde tanmlanmtr. 19. yzylda ekonomik byme anlamna gelirken, 20. yzylda sosyo-refah ieriiyle karmza kmtr. 20. yzyln son eyreinde ise gelime, yaam kalitesi ile llmeye balanmtr. Yaam kalitesi, zellikle nitelikli doal, fiziksel, sosyal ve kltrel evrenin varl ve tketilmesi/tketilme olanana kavuulmas anlamna gelmektedir (Bakaya, 2000:19). ktisadi kalknmann sadece insan toplumlarnn retim ve tketim rntlerini (pattern) deitirmedii/ kii bana den milli gelir ve yurtii haslay arttrmakla kalmad, ayn zamanda insanlarn yaam kalitesinde de hem kalknma, hem de yozlama konusunda nemli etkiler ierdii genel kabul grmeye balad, iktisadi kalknma ve zellikle sanayileme giriimleriyle birlikte insanlarn yaam biimleri deiirken, ayn zamanda daha kalabalk kentsel ortamlarda toplandklar iin evre ve yaam kalitesi zerinde byk etkileri de daha kolay alglanr bir hal ald. Endstri kurulularnn retim sras ve sonrasnda ortaya karttklar kimyasal, biyolojik ve fiziksel atklar toprak, su ve havay kirleten ve dorudan doruya insan saln, hem de kuaklar boyunca srecek biimde tehdit altna alan bir ieriktedir. Dolaysyla sanayileme abas arttka, ondan umulan gelir ve refah art adeta evre etkileriyle den yaam kalitesiyle andrlmakta, kalknma geliri ykseltirken hayat daha zor ve evreyi daha zor yaanr klabilmektedir. Bu nedenle srdrlebilir kalknmadan hem ekonomi, hem toplumsal, hem de evresel standartlar olmas ve her ne dengeli bir biimde ulamas gerektii anlalmaktadr (IULA-EMME, 2002:11). Bu adan bakldnda srdrlebilir kalknma temel evresel, sosyal ve ekonomik hizmetlerin, bu hizmetlerin dayand ekolojik ve toplumsal sistemlerin varln tehdit etmeksizin, herkese sunulabildii kalknma olarak tanmlanabilir (ICLEI). Bir anlamda gelecek kuaklarn yaam dzeylerini tehlikeye atmadan ve bugnn sorunlarn zerken gelecekte hayat yaanmaz hale getirmeden toplumlarn esenlik ve gnen artn salayabilmek anlamn tamaktadr (IULA-EMME, 2002:12). Srdrlebilir kalknmann ana bileenleri unlar iermektedir:

70

1. Ekonomik gelime ve kalknmada ykselme 2. Sosyal adaletin salanmas ve tarafszca datm 3. Kaynaklarn etkin ynetimi ve evrenin korunmas 4. Hem bugnn i kua hem de kuaklar arasndaki eitliin artrlmas 5. Kresel ekonomik giriimler ve gelecein planlanmas ile ilgili farkl bilim dallarn ieren yaklamlarn artrlmasdr. Tm bunlarn yannda belirtilmesi gereken dier husus, srdrlebilir kalknmann yerel ve blgesel bymenin herhangi bir sreci ierisinde merkezi bir grev nitelii tad ve bu konudaki neminin giderek artmaya baladdr (Aktakas; Roberts, 2004:128). Rio de Janeiro'da Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferans (UNCED) ile balayan sre, stanbul'daki BM nsan Yerleimleri Konferans Habitat II Kent Zirvesi ile srdrlebilir kalknmann ieriinin anlalmas ve gerekletirilme koullarnn irdelenmeye balanmasn salamtr. zellikle stanbul'daki Habitat II Konferans ynetiimin (governance) insan yerleimleri ile evrenin badatrlmasnda nasl nemli bir rol oynayabileceinin anlalmas asndan nemli olmutur. Bu srelerin bizi ulatrd noktada artk anlalmtr ki, srdrlebilir kalknma kendiliinden oluan piyasa mekanizmas benzeri doal bir sre deildir. Srdrlebilir kalknma iin ncelikle endstri, evre, siyaset ve toplumsal karlar dengeleyecek bir siyasal uygulama retilebilmelidir. Bu konuda istikrarl bir uygulama retebilmek iin, yukarda sralanan atan beklenti, deer ve dengeleri badatracak bir siyasal yap, slup ve evre, insan haklar ve esenlii ile uyumlu kalknma konusunda duyarl bir toplum ve yurttaa gereksinim olacaktr. Bunun anlam burada saylm olan eitli deer ve karlar birbiriyle balantl olarak koruyacak ve gelitirecek bir siyasal ynetim slubunun siyasal karar alma srecinin ieriini belirlemesi olacaktr. Balayc siyasal karar alma yetkisi ve erki bulunan kurum ve yetkililer iin kkl bir slup deiiklii ite bu balamda elzem olmaktadr (IULA-EMME, 2002:12).

71

3.2. Yerel Kalknma Yerel kalknma yaklam, nceleri sadece ekonomik kalknma olarak alglanm fakat zamanla kalknma kavramnda olduu gibi yerel kalknma kavramnda da insan odakl yaklam benimsenmitir (Kaya ve entrk, 2007:6) Yerel kalknma; yerel dinamiklerin harekete geirilerek, yerel topluluklarn fiziki, ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal alanda srdrlebilir kalknma ilkelerine uygun olarak geliimini salamaktr (Budanur, 2006:55). Daha geni bir ifade ile yerel kalknma; ehir, metropoliten alan ve alt ulusal blge olarak tanmlanan topluluktaki herkesin yaam kalitesini iyiletiren ve ekonomik faydalar artran srdrlebilir ekonomik bymeyi gerekletirmek iin yerel otoritelerin, zel sektrn, kar peinde komayan kurumlarn ve yerel halkn birlikte almasdr (www.worldbank.org). Yerel kalknmann temel koulu, toplumun belirli bir dnemde tketmedii birikimlerini yatrma dntrme frsatlarna baldr. ktisat biliminde yer alan yatrm kavramlar yatrm yapma amalarn ve yatrm trlerini yerel yneticiler ve zellikle yerel ynetimlerin banda bulunan seilmi belediye bakanlarnn iyi anlamas gerekmektedir. Gnmzde yerel kalknma gereksinimleri, igcnn yetersiz istihdam nedeniyle lke ynetimlerini tehdit eden ve her geen gn son derecede ciddi bir sorunlar yumana dnmektedir. lke nfusunun gen olmas bu tehlikenin boyutlarn bir kat daha artrmaktadr. Yerel kalknma konusunda, kalknmann motoru salam finans kayna olan birikimlerin aklc (rasyonel) bir biimde ynlendirilmesi yre gereksinimlerini gideren, yani hem fayda salayan hem de istihdam artran mal ve hizmet retimine dnk yatrm projelerinin hayata geirilmesi yerel kalknmann gerekletirilmesine yardm eder (Rodoplu, 2006;4). Yerel kalknmann temel vurgu noktalar yle zetlenebilir: 1. Kalknma insan odakl olmaldr. Salt bymeyi amalayan; bymenin bireylere ve topluma nasl yansdn ihmal eden yaklamlar yeterli deildir. 2. Kalknma, mmkn olduu kadar eitliki ve kapsayc olmal; belediyeler kalknmann ncln stlenirken; sonularn toplumun deiik katmanlarn nasl

72

etkilediini izlemeli ve gerektiinde kalknma srecinden eit pay alamayan kesimleri gzetici, pozitif ayrmc politikalar uygulamaldr. 3. Kalknma, ok boyutlu (ekonomik, sosyal, siyasal, kltrel) bir sretir ve bu boyutlar arasnda bir tamamlayclk etkisi yaratlmas gzetilmelidir (Gymen, 2004:54). Yerel dinamiklerin de kalknma iin harekete geirilmesi anlay bu gn tm gelimi lkelerde genel kabul gren bir yaklamdr, ulusal kalknmann bir alt basaman blgesel kalknma olutururken, blgesel kalknmann alt basaman da yerel kalknma oluturmaktadr. Bir benzetme yaplacak olursa: ulusal kalknmann, insan vcudundaki kan dolam sistemi olarak deerlendirilmesi durumunda, blgesel kalknma da ana damarlar, yerel kalknma ise klcal damarlar temsil edecektir. Sistemin salkl ilemesi ise, ancak sistemi oluturan her parann salkl ilemesi ile mmkndr. Yerel kalknma gc ile lke ekonomisinin kalknma gc, lke genelinde sinerji etkisiyle btnleir ve genel kalknmay getirir (Rodoplu, 200:7). Ekonomik durgunluk, yoksulluk, isizlik gibi sorunlar, yerel ynetimlerin

glendirilmesiyle zmlenebilir. Yerel ynetimlerin yatrm olanaklarnn artrlmas, yerel dier bir deyile, blgesel giriimlerin baarya ulamas nlerindeki engellerin kaldrlarak nlerinin almasyla olabilir. Zira yerel kalknma lkelerin kalknmasnda nemli bir yer tutmaktadr. ktisat bilimindeki tasarruf eittir yatrm kuram gz nne alnrsa, yatrm eittir i ve d birikimler, o da eittir toplam yatrmlar. Yatrmn olmad yrede retim, retimin olmad yrede istihdam, istihdamn olmad yrede gelir, gelirin olmad yrede de birikim yoktur. Zenginlik yoktur, yoksulluk vardr (Rodoplu, 2006:4). Yerel Kalknma yaklam gerek Birlemi Milletlerin ve gerekse Avrupa Birliinin zerinde hassasiyetle durduklar ve destekledikleri bir konudur. BM, Yerel Gndem 21 ile bu yaklam formle ederken, AB de blgesel ve yerel kalknmay ye lkelerinin politikas olarak kabullenmektedir. Avrupa Birlii mevzuat erevesinde Yerel kalknma, blgede mevcut olan doal, ekonomik, kltrel ve teknolojik kaynaklarn kullanlmas yoluyla yerel dzeyde sunulan frsatlar azamiye kartmaktr. AB, yerel kalknmann nemini kabul etmi ve zellikle istihdam yaratlmasna yapt byk katky vurgulamtr. Yerel dzeyde sunulan potansiyel frsatlardan yararlanmak ABnin nceliidir (Kaya ve entrk, 2007:7).

73

Trkiye'nin Ulusal Kalknma Plan Taslanda, yerel kalknma konusuna deinilmi ve ulusal kalknmann be temel stratejik alanlarndan birisi de "Yerel katlm artracak, ortak giriim alanlarn gelitirecek ve yerel ekonomik gelimeye yerel aktrlerin kolektif mdahalesini dzenleyecek yeni yerel ynetiim modelleri ile kurumsal yapnn glendirilmesi" olarak belirlenmitir. Sz konusu taslakta, blgesel gelime stratejilerinin baarsnn byk lde merkezi ve yerel birimlerin i birlii iinde ortak hareket etmesine bal olduuna iaret edilmitir (Kaya,2005:41). Dokuzuncu be yllk kalknma plannda yerel kalknma anlamnda hedeflenenler unlardr: Kamunun yerel ve blgesel kalknmaya ilikin destek politikalar, blgesel gelime dzey ve potansiyelleri dikkate alnarak gzden geirilecek; bata daha seici ve mekansal odakl devlet yardmlar olmak zere, giriim sermayesi, mikro-kredi kurumlar, farkllatrlm asgari cret uygulamas ve girdi maliyetlendirmesi gibi yatrm, retim ve istihdam artrc yeni aralar gelitirilecektir (DPT, 2006:37). Yerel kalknma, toplumsal kalknmann salanmas amacyla, makro politikalarn yan sra mikro politikalarnda nemsenmesi gereinden hareketle ortaya kmaktadr. Yerel giriimcilerin zendirilmesi, beceri ve birikimlerinin artrlmas, yerel imkanlarn kalknma anlay erevesinde harekete geirilmesi ve bu almalarn katlm anlayyla gerekletirilmesi gereini savunmaktadr (Kaya,2005:42). Yerel kalknmann baarl olarak srdrlmesi, yerel idarelerin bu yaklam erevesinde etkin rol oynamalarn gerekli klmaktadr. nk yerel ynetimler, kendi grev ve yetki alanlarnda kamu gcn kullanan ve bu zellikleri ile de ekonomik, sosyal, kltrel, demokratik hareketlilie etki eden idarelerdir (Kaya ve entrk, 2007:7). Yerel kalknma yaklam her ne kadar son yllarda sklkla konuulan konular arasna girmise de aslnda uygulamalar uzun gemie dayanmaktadr. zellikle kendi tarihimizde yerel kalknmann baarl uygulamalar grlmektedir. Osmanldaki vakf uygulamalar aslnda yerel kalknma almalar olarak deerlendirilebilir. Pek ok salk kuruluu, kervansaray, ar, ime ve kullanma suyu tesisi, okul gibi hizmetler vakflar eliyle gerekletirilen yerel kalknma a b a s n n rndr (Toksz, 2004).

74

3.3. Yerel Kalknmada Temel Unsurlar Yerel kalknmann kavramsal aklamasndan da anladmz gibi ama, yerel otoritelerin ve halkn mterek amalar olan ehirdeki veya topluluktaki halkn sosyal gnencini, yaam kalitesini ve ekonomisini, srdrlebilir ekonomik byme anlayyla en iyi seviyeye ulatrmaktr. Bu balamda Trkiyede halkn % 80inin belediye snrlar ierisinde hayatlarn srdrdklerini dnrsek, yerel kalknmann belediyelerde gereklemesi durumunda lkemizin %80i bu refah seviyesine kavuaca aikardr. Belediyelerin bu seviyeye halk ulatrabilmesi de ancak yerel ynetimlerin zellikle belediyelerin etkin, verimli, katlmc ve zerk bir ynetim anlay mmkn olacaktr. Yani belediyelerde yerel kalknma ancak bu dnce disiplini iinde gerekletirilebilir. Belediyelerin yeni ynetim konsepti baka bir ifade ile yerel kalknma ynetiminin temel unsurlar unlardr (Kaya, 2005:67). 3.3.1. Fiziksel Kalknma: Fiziksel Kalknma; Yerel kalknmann salanabilmesi iin kentin ihtiyac olan altyap, planlama ve denetim faaliyetleri en iyi ekilde yerine getirilmesidir (Cokun ve di., 2007). Kentlerin fiziksel yatrmlarnn gerekletirilmesi, kentlerin planl geliiminin salanmas, belediyelerimizin sorumluluk alanlar arasnda yer almaktadr. Hatta lkemizde belediye uygulamasnn balamasnn temel faktr, i dnyasnn ekonomik faaliyetlerini srdrebilmek iin kentsel alt yapya ynelik talepleri olmutur (Kaya, 2005:70). 5393 sayl Belediye Kanununun 14. maddesinde mar, su ve kanalizasyon, ulam gibi kentsel alt yap; coraf ve kent bilgi sistemleri; evre ve evre sal, temizlik ve kat atk; zabta, itfaiye, acil yardm, kurtarma ve ambulans; ehir ii trafik; defin ve mezarlklar; aalandrma, park ve yeil alanlar; konut faaliyetlerinde bulunmak belediyelerin grevleri arasnda saylmaktadr. Kentlerin fiziksel kalknma kapsamnda ihtiyalarn karlamak iin planlama, altyap, rekreasyon-donat ve evre alanlarnda almalar yaplmas ve buna paralel olarak da

75

kentsel yenileme-dnm faaliyetlerinin gerekletirilmesi gerekmektedir. Dolaysyla, fiziksel kalknma konusu u be temel balkta ele alnacaktr (Kaya, 2005:73). Planlama Altyap Rekreasyon-donat evre Kentsel yenileme-dnm

3.3.1.1. Planlama: Herhangi bir lke, blge veya ehrin verilerine gre gelecekte olumas gereken iskn, alma, dinlenme, eitim, salk ve elence gibi sosyal ve kltrel ihtiyalarn karlanmasn salayacak bir dzenlemedir. Bu dzenleme ifade edilen faaliyetlerin birbirleriyle olan ilikisini minimize ederek kurulmaldr. Yine planlama, eski (tarihi) dokuyu koruyup yeni yerleme alanlar ile ilikilendirerek ada yerleim alanlarn oluturan arazinin kullanm eklini ve uyulmas mecburi olan yerleme, koruma ve deitirme hususlarndaki hukuki dzenlemeleri gerektiren kararlar manzumesidir. Bu anlamda planlama, kent ynetiminin ve kentlemenin en nemli faaliyet alann oluturmaktadr (Dursun, 2004:97). 3.3.1.2. Altyap: Yeterli alt yapya sahip olmayan yerleim yerlerinin salkl geliimi mmkn deildir. Alt yap kavramn burada yol, su, atk su, yamur suyu, doal gaz, haberleme, enerji gibi temel fiziki alt yap anlamnda kullanmaktayz. Bu yatrm, ayn zamanda sabit sermaye yatrm olarak da bilinmektedir (Kaya, 2005:76). Her yerde olduu gibi lkemizde de yatrmclar sosyal ve teknik alt yaps, pazar ve mterisi hazr olan blgelerde gelimeyi avantajl grmektedirler (Gler, 1998:229). Fiziksel alt yapya yaplan yatrmlar ekonomik gelimeyi eitli yollardan destekler: Fiziksel alt yap gelimeleri, iletmelerin daha etkili ve gvenilir faaliyet

76

gstermelerini salar. Bunun sonucunda iletme maliyetlerinin azalmas, retkenliin artrlmasna yol aar. Fiziksel alt yap yatrmlar inaat alannda daha fazla i olana yaratr. Fiziksel alt yapya yaplan her bir milyar dolarlk yatrm kamu ve zel sektrde 40.000 ila 50.000 civarnda ek istihdam dourur. Fiziksek altyap, yatrmlar, salk, gvenlik, konfor ve genel toplumsal atmosfer zerindeki etkileriyle sosyal refah dzeyini arttrr (Kotler, ve di., 2000:271). Kent ekonomisinde, kent ii ve kent d ulamn yetersiz olmas, kentin var olan potansiyel kaynaklarn gelimi kentlere aktaracaktr (Sar, 2004:187). Alt yap almalar kapsamnda yer alan su, atk su, yamur suyu, doal gaz, enerji, telekomnikasyon yatrmlar, kentin kalknmas iin hayati neme sahiptir. Sular akmayan, elektrikleri sk sk kesilen, her yamurda sokaklar sel sularna teslim olan, haberleme imkanlar kstl bir kentin sanayi, ticaret ve hizmet sektr iin cazip olmasn beklemek mmkn deildir. Bu sebeple, alt yapnn tamamlanmas, kent kalknmas iin en nemli unsurdur (Kaya, 2005:77). 3.3.1.3. Rekreasyon-Donat: Bir kentin bayndrlnda etkin olan unsurlardan birisi de rekreasyon alanlarnn yeterlilii ile donat ihtiyalarnn karlanmasdr (Kaya, 2005:78). Kltrel ve sosyal kalknma iin de temel artlar arasnda yer alan sosyal ve kltrel tesislerin, donatlarn mevcudiyeti yan sra, insanlarn sportif aktivitelerini de karlayabilecek donatlarn, ocuklarn ihtiyalarn karlayacak parklarn, kiilerin bo vakit geirmek, dinlenmek iin talep ettikleri park ve rekreatif donatlarn gerekletirilmesi gerekmektedir (Kaya, 2005:78). 3.3.1.4. evre: nsanolu var olduu gnden bu yana, hem evresindeki olaylardan etkilenmi, hem de eitli etkinlikleriyle evresini etkilemi, tahrip etmi, kirlenmesine ve bozulmasna

77

neden olmutur. evrenin bozulmas demek, insann yaamas iin gerekli olan ortamn bozulmas demektir. Srekli kar anlayna dayanan bir kalknma modelinin ve lgn bir tketim toplumu olma araynn sonular, geri dnm olanaksz bir evresel ykm ve ekolojik kriz olarak karmza kmtr, insanlarn hayat ihtiyalarn karlamak dnda, bu zenginlii ve eitlilii azaltmaya hibir haklar yoktur. nsan d dnya zerindeki insan mdahalesi halihazrda ar ldedir ve durum hzla bozulmaktadr (ahin, www.liberal-td.org.tr). Ekolojik problemlerimiz, modern felsefe ve bilimin batl perspektiflerinin insana getirdii insan ve dnya felsefesinin dorudan bir sonucudur. Bunun sonucu olarak, insan kendisini varolan her eyin ls olarak grmekte ve dnya hayatnda ulaabilecei mutluluun tek lsnn ihtiyalarn ve arzularn gerekletirmek olduunu dnmektedir. Oysa bir tr yok edilirse, fakirleecek olan bizden bakas olmayacaktr (Moore, Habitat Kent Zirvesi:245-257). evrenin giderek tahrip edilmesi ve yeni yerleimlerde evresel geliime yeterli nemin verilmemesi salksz ehirler domasna sebep olmaktadr (Kaya, 2005:80). 3.3.1.5. Kentsel Dnm: Fiziksel kalknma iin belediye ynetimlerine den en nemli grevlerden birisi de kentsel dnm projelerini hayata geirerek, arpk kentlemenin olumsuz etkilerini en aza indirebilmektir. Kentsel dnm kavram, bir kentin sre iinde yaad fiziksel, sosyal, kltrel ve ekonomik deiimleri kapsamakta ise de, burada kavram, kentin fizikimekansal yapsnn belirlenen amalar dorultusunda kkl, mdahaleci bir a nl a yl a deiimi anlamnda kullanlmaktadr (Kaya, 2005:83). Kentsel dnm, bir ok kentin amas gereken nemli problemler arasnda yer almaktadr. Genellikle mevcut planlarn deitirilerek fonksiyon ve imar hakk deiiklikleri salanarak, mevcut yaplarn kaldrlarak rant daha yksek ve dzenli yaplamaya sahne olan blgelerin oluturulmas amalanmaktadr (Kaya, 2005:85). Kentsel yenileme uygulamas ile, yeni bir yaam biimi ve stratejisi gelitirme hedefine ynelik olmak zere, yerleik kentsel dokuda sallklatrma amal, kapsaml-kkten mdahalelerle, byk lde ykmlar ve yeniden yaplanmalar sz konusudur (Birsel ve di., 2003:55).

78

Kentsel yenilemenin, kentin tarihi ve doal dokusunda tahribat yapmamas esas alnmaldr. Bylece kntye urayarak sorunlu hale gelen kentsel yaam evreleri, gerekli dokunularla iinde yaamaktan zevk alnacak, zlenen kentsel mekanlara dntrlebilecek; eskiyerek zgn niteliklerini ve nemini yitiren tarihsel evreler, ada yaam koullarna uygun olarak yeniden kullanlabilirken, tmyle yklp yenilemek yerine bir tr koruma yoluyla kent ve kentli k l t r n n yeniden kazanmn salayabilecektir (Birsel ve di., 2003:55 ). 3.3.2. Ekonomik Kalknma Ekonomik Kalknma; Kent ekonomisinin, ticaretinin ve istihdam sahalarnn gelitirilmesi yoluyla refah artnn salanmasdr (Cokun ve di., 2007). Kentler, iinde yaayanlarn geimlerini salayabildikleri mekanlar olabilmelidir. zellikle gnmzde gelien, deien ve karmaklaan ekonomik hayat karsnda, taraflarn birlikte karar almalar ve uygulamalar yoluyla kentlerimizin ekonomik geliimleri salanmaldr. Bu konuda en nemli grev de, kent ynetimlerine, yani belediyelere dmektedir (Kaya, 2005:92). Uluslarn zenginliinin yaratlmasnda insan sermayesinin direkt bir katks vardr. Bilgi ve beceri oran ne kadar yksekse, alanlarn teknik gelimeleri anlamas, uygulamas ve fayda salamas o kadar kolay olur (Kotler ve di., 200:122). Ekonomik kalknma iin fiziksel sermaye kadar beer sermaye de nem arz etmektedir. Beeri sermaye kavram, kiinin ya da toplumun sahip olduu bilgi, beceri, yetenekler, salk durumu, toplumsal ilikilerdeki yeri ve eitim dzeyi gibi kavramlarn tmn ifade etmek iin kullanlmaktadr (Kaya, 2005:108). Belediyelerin yerel ekonomiyi gelitirmek iin faaliyet gsterebilecei alanlardan birisi de Tantm Faaliyetleridir. Belediyeler, festival, karde ehir uygulamalar gibi etkinliklerle ilelerinin ve ilelerindeki ticaretin tantmnda faal rol alabilirler (Kaya, 2005:111). Yerel ekonomi asndan bakldnda belediyelerin gerek istihdam ve gerekse yatrm gleriyle blgelerinin en nde gelen kurumlar arasnda olduu grlmektedir. Trkiye

79

genelinde belediyelerin bteleri 6-7 milyar dolardr, istihdam asndan da belediyeler nemli kurumlardr (Kaya, 2005:112). Belediye Kanunun 15. maddesinde l snrlar iinde Bykehir belediyeleri, belediye ve mcavir alan snrlar iinde il belediyeleri ile nfusu 10.000i geen belediyeler, meclis kararyla; turizm, salk, sanayi ve ticaret yatrmlarnn ve eitim kurumlarnn su, termal su, kanalizasyon, doal gaz, yol ve aydnlatma gibi alt yap almalarn faiz almakszn on yla kadar geri demeli veya cretsiz olarak yapabilir veya yaptrabilir, bunun karlnda yaplan tesislere ortak olabilir; salk, eitim, sosyal hizmet ve turizmi gelitirecek projelere ileri Bakanlnn onay ile cretsiz veya dk bir bedelle amac dnda kullanlmamak kaydyla arsa tahsis edebilir. Belediyeler, belediye snrlar ierisinde ekonomik kalknmada aktif grev alabilecek i adamlarn, meslek teekkllerini, sivil toplum rgtlerini, uzmanlar ve gnllleri bir araya getirecek platformlar oluturabilir ve bu platformun sekretarya hizmetini de stlenerek almalarn etkinliini salayabilirler (Kaya, 2005:113). Yerel kalknma konusunda en nemli kaynaklardan birisi, DB organizasyonunda yaynlanan ve ehirlerin Deiimi nisiyatifi grubunca hazrlanan Yerel Ekonomi Ynetimine Giri Raporudur. Sz konusu raporun neriler ksmnda zetle u stratejiler tavsiye edilmektedir (www.ebms.it): Yerel Geliiminin Desteklenmesi Yeni Yatrmlarn Desteklenmesi Yerel in evresel Geliimine mkan Vermek Dorudan Yabanc ve Yerli Yatrmlar Tevik Etmek Temel Altyapya Yatrm Soft Altyap Yatrmlar (i evresi iin ticari evrenin geliimine

yatrm) Grup ve / veya Sektr Geliimi Yenilenme Stratejileri Projeler

80

Yerel kalknma, AB'nin tm blgelerinde toplumsal ve ekonomik kaynamann salanmasnda nemli bir rol oynar. Bir kentsel mahallenin canlandrlmas, krsal alanlarda turizmin tevik edilmesi, sanayi blgelerinde metruk sahalarn gelitirilmesi, belirli bir yrenin kendine zg gda rnlerinin tantlmas, rekabeti olmaya ynelik aratrma faaliyetlerinde yerel iletmelere yardm edilmesi vs. btn bu faaliyetler, belirli bir yerel alann kalknmasna ve dolaysyla AB blgelerinin gelimesine katkda bulunurlar (www.deltur.cec.eu.int). Yurttalarn ihtiyacn karlamak iin yerel aktrlerin katlm Yerel ve blgesel oluumlar, yksek dzeyde bir rgtlenme ve zerklie sahip olduklarnda, kalknmay tevik etmek ve isizlie kar mcadele etmek iin kilit faktrler olurlar. Deneyimler gsteriyor ki toplumsal kaynamann ve ekonomik kalknmann tevik edilmesi, yakn evre balamnda daha kolaydr. Cevap verilmeyen yerel ihtiyalar belirlenebilir ve istihdam sunulmas organize edilebilir (www.deltur.cec.eu.int). 3.3.3. Sosyal Kalknma: Kalknma ekonomik kalknmann yannda sosyal kalknmay da iermektedir. Kalknma bir yanda ekonomik kalknmay hedeflerken dier yandan da sosyal alanda kalknmay amalamaktadr. Kalknma dnya lkelerinin tmnn gndeminde olan bir hedeftir. Lakin var olan dnce kalknmann gereklemesi ile sosyal kalknmann da gerekleecei eklindedir veya son 5-10 yldan nce byleydi. Ancak zaman gstermitir ki, bir ok kalknm lke sosyal alanda yoksul kalabilmektedir. Bu nedenle sosyal kalknmann farkll gz nne alnarak gerekli artlarda kalknma ile birlikte ele alnmal gereken koullarda ise tamamen bamsz bir konu gibi dnlmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken bir baka mevzu, kalknmann veya ekonomik kalknmann sosyal kalknma ile tamamen farkl alanlar olduu gibi bir grnde yanl olduudur. Bu planlama konular birbirleri ile btncl konulardr. lkenin ekonomik, toplumsal, siyasal yaplarnn bireyin yaamnn kalitesini arttrma ynnde deiimi kalknma kavramyla aklanr. Bu kavramn sosyal boyutunu Sosyal Kalknma bal altnda deerlendirmekteyiz. Kalknmay Ekonomik bymeden ayran en nemli unsur toplumun genelini kapsamasdr (Gen ve Ukun, y.y.:3).

81

Sosyal kalknma hakknda ok deiik tanmlar mevcuttur. Genel olarak u tanmlamalar yapabiliriz. Sosyal Kalknma, Kentlilerin sosyal refah seviyelerinin arttrlmas iin gereken tesisleme ve etkinliklerdir (Cokun ve di., 2007). Sosyal kalknma, gelir dalmndaki byk farklar mmkn olduu kadar gidermektir. Sosyal kalknma, kiiye gelir artlar yannda daha iyi bir konut, daha iyi salk koullar, daha iyi ulam, daha iyi eitim ve kltr gibi birok hizmetler vermektir. Sosyal kalknma, herkese en azndan zaruri ihtiyalarn kolayca

karlayabilecek imknlar hazrlamaktr. Sosyal kalknma kii bana ortalama tketim meylini ykseltmektir. Sosyal kalknma, kiisel ve kolektif dzeyde sosyal ve beeri ilikileri, sosyal dayanmay, karlkl saygnl artrmaktr (Kaya, 2005:140). Sosyal Kalknmann Hedeflerini ana hatlar ile yle zetleyebiliriz; Ulusal gelir dalmnn daha dengeli bir biime doru ynelmesi lke kaynaklarnn, toplumsal yapnn koullarna uygun biimde

kullanlmasn salayacak gerek bir sanayi toplumuna geilmezi retim artarken her kesimde retim biimi ve ilikilerinin kkl bir deiim geirerek verimliliin ykselmeye balamas Alt yap ve sosyal yatrmlarnn sadece lkenin belirli yrelerine deil, zellikle lkenin geri kalm yrelerine doru ynlendirilmesi Beslenme sorunun salkl beslenme koullarna uygun olarak

gerekletirilmesi. Eitim sorununda geleneksel eitim dzeyinden lkenin uzun dnemli insan gc gereksinmesine yant verecek biimde, ada teknolojik bilgiyi de kapsayan

82

bir dzeye ynel inmesi lkenin maddi varl artarken, halkn yaamnn manevi ynden de zenginleip kltrn yaygnlamas evre bilincinin salanmas, kalknmln paralelinde evre koruma bilincinin gelitirilmesi Kadn, ocuk ve insan haklar bilincinin yerletirilmesi. Kadnlarn ekonomiye katlmlarnn salanmas Kresellemenin beraberinde getirdii bu olumlu gelimelere karlk, dnyann eitli blgeleri zaman iinde ekonomik kalknma ve sosyal refah politikalarnn bu gelimelere paralel ekilde ilerletilememesinin getirdii sorunlarla kar karya kalmtr. Ar yoksulluk ve alk, gelir dalmndaki bozukluklara bal olarak ortaya kan ekonomik ve sosyal dengesizlikler, d bor sorunlar, salk ve eitim sorunlar, isizlik ve ayrmclk zellikle az gelimi ve gelimekte olan lkelerin halklarn etkilemi te yandan, bu sorunlardan nispeten daha az etkilenen ve dierlerine yardm edebilecek konumdaki gelimi lkelerin gndemine de kanlmaz olarak yerlemitir (Gen ve Ukun, y.y.:5). Kukusuz, sosyal kalknmann kresel dzeyde srdrlebilir klnmas uzun dnemli bir hedef olacaktr. Bu hedefe ulalmasnda, gelimi lkelerin yan sra, henz bu kalknmay salayamam olan lkelere de byk rol dmektedir. Gelimi lkelerin salayaca yardmlar, ancak kalknma sorunlarn yaayan lkelerdeki ynetimlerin bu sorunlarla mcadeledeki kararll orannda baarl olabilir (Gen ve Ukun, y.y.:3). Dnya geneline bakldnda baz lkelerin ok iyi artlarda yaad grlrken baz lkeler ise yoksulluk ve hastalk ile mcadele etmektedir. Dnya genelinde bir dayanma lazmdr sosyal kalknma iin. Bu konuda zellikle Devlet bakanlarna ve STKlarna byk sorumluluklar dmektedir. 3.3.4. Siyasi Kalknma Bir toplumda insanlarn fiziksel, ekonomik, sosyal ve kltrel ihtiyalarnn karlanmas yeterli deildir. nsanlar, kendilerine deer verilmesini, kendi gr ve nerilerini

83

gndeme getirebilmeyi, bu grlerinin mcadelesini verebilmeyi, kendisini de ilgilendirecek konularda alnacak kararlarda, kendisinin de grnn alnmasn isterler. Avrupa Birlii Temel Haklar Bildirgesinin 41. maddesine gre herkesin yi idare hakk vardr ve bu hak; unlar iermektedir: Herkesin, kendisini olumsuz ekilde etkileyebilecek herhangi bir ilemin yaplmasndan nce grlerinin dinlenmesini isteme hakk; Herkesin, kendi dosyasna erime hakk ve meru gizlilik karlarna ve mesleki ve ticari gizlilie sayg gsterilmesi; darenin, kararlar konusunda gereke gsterme ykmll. Siyasi kalknma kavramyla ifade edilmek istenen; yerel ynetimlerin kararlarnn alnmas ve uygulamasnda halkn katlm kanallarnn glendirilmesi, demokratik kltrn gelitirilmesidir (Kaya, 2005:165). Yerel ynetimlerin, yerel topluluu oluturan bireylere, kendi gereksinimlerini ve sorunlarn daha iyi tanyp, kavrama ve karar verme, sorunlar zme gibi alkanlklar kazandrd bilinmektedir. Yerinden ynetim sisteminin, demokrasinin deerlerine uygun bir sistem olmas dolaysyla, bireylerin gelimesine katks olmaktadr (Grmez, 1997:50). Yerel ynetimlerin kalknmadaki rol genelde kabul edilen bir grtr. Kalknma iin yerel ynetimler zorunludur gr de bulunulmaktadr. Yerel ynetimlerin kalknmada gerekli kurumlar olmasnn sebepleri arasnda, kaynaklarn yerinde ve etkin kullanm gibi ekonomik sebepler olduu gibi, katlmcla elverili olmasnn gerektirdii siyasi sebepler de bulunmaktadr. Bu gn dnyada iktisaden kalknm toplumlarn hemen hemen hepsi yerinden ynetim anlayna sahiptir (nan, 1999). Yerel ynetim anlaynn tam anlam ile oturmas ve uygulamada da yerel ynetimlerin ilevlerini yerine getirmesi sonucunda toplumun iktisadi anlamda da kalknmas uygulamalarla birlikte ok iyi bir ekilde grlmektedir.

84

3.3.5. Kltrel Kalknma: Kltrel Kalknma dar anlamda; kent kltr hayatnn geliimi iin tesisleme ve etkinlikler (Cokun ve di., 2007). Kltrel kalknma teriminden ok genel olarak eitim dzeyinin ykselmesini, kltrel etkinliklerin ve bunlara katlan bireylerin artmasn, kltr ve tabiat varlklarnn korunmasn anlyoruz. Bu tanmdan da anlalabilecei gibi, ekonomik byme, hi bir biimde zorunlu olarak kltrel kalknmay iermez. Gerek ekonomik kalknma, aslnda temelde insan esine, insann verimliliinin artmasna bal olduundan, dorudan doruya kltrel kalknmann bir trevidir (Kongar, www.kongar.org). Kltrel kalknma ile ilgili son kan 5393 sayl Belediye Kanununun 14. maddesinde; kltr ve sanat, turizm ve tantm, genlik ve spor, sosyal hizmet ve yardm, kadnlar ve ocuklar iin koruma evleri almas, okul ncesi eitim kurumlar almas, devlete ait her derecedeki okul binalarnn inaat ile bakm ve onarmnn yaplabilmesi ve her trl ara, gere ve malzeme ihtiyalarnn karlanabilmesi, salkla ilgili her trl tesisin alabilmesi, kltr ve tabiat varlklar ile tarih dokunun ve kent tarihi bakmndan nem tayan meknlarn ve ilevlerinin korunmas, bakm ve onarm, rencilere, amatr spor kulplerine malzeme verebilmesi ve gerekli destei salayabilmesi; her trl amatr spor karlamalar dzenlenmesi, yurt ii ve yurt d msabakalarda stn baar gsteren veya derece alan sporculara belediye meclisi kararyla dl verilmesi, gda bankacl yapabilmesi belediyelerin grev ve yetkileri arasnda saylmtr. Kltrel kalknma iin yerel ynetimlerce yaplmas gereken balca almalar unlar olabilir (Kaya, 2005:160). Ortak kltrel deerlerin ve mirasn korunmas, zenginletirilmesi ve gelecek nesillere gelitirilerek aktarlmas almalar yaplmaldr. le belediyelerinin koordinasyonu ile her mahalleye ktphane ve okuma salonlar almas. Gnmzde bilgiye ulamann kolay yolu internet ortamdr. Bu sebeple ktphane ve okuma salonlar bilgisayar ortam asndan zenginletirilmelidir.

85

 Trk kltrnn evre kltrler iin cazibe merkezi haline gelmesi salanmal, bu erevede Trk Cumhuriyetleri ve topluluklar ile kltrel ibirlii almalarna hz verilmelidir. Kltr alannda vakflarn ve kr amac gtmeyen kurum ve derneklerin destei artrlmal ve zel sektrn katlm salanmaldr. Yok olmakta olan yerel sanat ve zanaatlarn korunmas, sosyal ve ekonomik fayda salanmas, bunlarn yozlatrlmadan yeniden retimine ve pazarlanmasna ynelik modellerin aratrlmas ve bu konuda yerel inisiyatiflerin ynlendirilmesi iin projeler gelitirilmelidir. Kltr varlklarmzn korunmas iin halkn ve kamu grevlilerinin bilinlendirilmesine ynelik eitim almalar yaygnlatrlmal ve eski eser kaakl nlenmelidir. Doal ve kltrel varlklarn bir btn olarak korunmas ve srekliliinin salanmas amacyla korunmas gerekli varlklara ait eitli kii ve kurumlarn elinde bulunan bilgi, belge ve grntl dokmann bir araya getirilip muhafaza edilmesi ve kullanclarn eriimine sunulmas salanmaldr. Hat sanatlar, ebru, tezhip, minyatr, aa oymacl, nakkalk, ini sanat ve dokuma sanatlar eitimlerinin verilecei sanat merkezleri ve galeriler aarak Trk geleneksel kltrnn yaygnlatrlmas salanmal, ayrca istihdama ve retime ynelik katkda bulunulmaldr. Yerel ynetimler ve STKlarn i birlii ile sanat eitim merkezleri almal ve bu merkezlerde uzman eitimci kadrolarn istihdam edilmesi salanmaldr. Kltr ve sanatta zgn dnce ve eser retimi zendirilmeli, Kltr hayatna katks bulunanlar ve sanatlar desteklenmelidir. Toplumun sosyal doku katmanlar tespit edilerek kltrel farkllklar tespit edilmelidir. Bu geree gre farkl projeler zerinde allmaldr. Sosyal doku almas neticesinde i n s a nl a r n yaadklar ehrin dokusuna uygun kltrel eksikliklere ynelik eitim programlar dzenlenmelidir. Yerel halka, genlere ve ocuklara ynelik olarak kltr ve sanat

86

enlikleri, festivaller, fuarlar, sergiler, konserler, film gsterimleri, yarmalar vs. dzenlenmelidir. Tiyatro, halk oyunlar ve dier gsteri ve dinleti sanatlar ile ilgili birimlerin oluturulmas ve temsiller verilmesi gerekir. Byk kent belediyelerinin, kendi bnyelerinde kent orkestras, Trk Halk Mzii, Trk Sanat Mzii ve Trk Tasavvur Mzii topluluklar oluturmas, genlik korosu ve ocuk korosu k u r m a l a r bu kapsamda deerlendirilmelidir. Oluturulan gruplar, kent iinde ve dnda organize edilen eitli etkinliklerde konserve gsteriler dzenlemeli, izleyicilerle bulumal. Kent iinde gezici ve sabit ktphanelerin, kitaplklarn ve okuma salonlarnn oluturulmas, kent mzelerinin almas tevik edilmelidir. Yetikinlere, genlere ve ocuklara ynelik deiik trlerde kitaplar, dergiler ve brorler yaynlanmal. Bu balamda byk kentin tarihi, turistik ve kltrel deerlerini yerli ve yabanc ziyaretilere tantmak amacyla hazrlanan kitaplar, haritalar, brorler ve sesli-grntl yaynlar da byk kent belediyelerinin nemli kltrel hizmetleri arasnda yer almaldr. Belediye toplum ve kltr evleri aarak eitsel ve kltrel etkinlikleri zendirilmelidir. Ulusal ve uluslararas kltrel ve bilimsel toplantlar (panel, konferans, sempozyum, sylei vb.). Kltr ve sanat alannda sergiler (fotoraf, resim, hat, ebru, heykel, gravr vb.), Kltr, sanat, edebiyat, siyaset, tarih, felsefe ve sosyoloji gibi alanlarda nemli izler brakm kiiliklerle ilgili anma programlar dzenlenmelidir. Sanat ve kltrle ilgili dzenlenecek eitli yarmalarda 2005:160). 3.4. Yerel Kalknmann Hedefleri Yerel glere ve doal dinamiklere arlk verilerek, ekonomik etkinliklerin en uygun alanlarda gelitirilmesi eklinde uygulamalar getiren yerel kalknma yaklam, karar leklerini kltrken, kreselleme ve blgeselleme eiliminin kendi bnyesinde tad dereceye girenler dllendirilmelidir (Kaya,

87

tekdze ve merkeziyeti yaplanmaya kar, tarihi, kltrel ve fiziksel yerel kimlikleri yeniden reterek ve birbirine eklemleyerek daha insani ve yaanabilir bir dnyann oluturulmasna katkda bulunmaktadr (Gktrk, 2006:28). Yerel Kalknma almalarnn genel amac, yerel halkn yaam kalitelerinin srdrlebilir yntemlerle gelitirilmesidir. Ancak bu nihai amaca ulamak iin baz hedeflere ulalmas gerekmektedir. Bu hedefleri zetle u ekilde belirleyebiliriz: 1-Kentin Fiziksel gelimilik dzeyinin ykseltilmesi suretiyle yaam kalitesinin artrlmas ve kentin ekonomik, sosyal, kltrel aktiviteler iin gerekli alt ve st yap donanmna sahip olmas: Bir kentte ekonomik, sosyal ve kltrel yaamn gelimesi iin her trl alt ve st yap geliiminin nitelikli ve yeterli dzeyde gerekletirilmi olmas gerekmektedir. 2-Yerel kltrel deerlerin korunmas ve sosyal dayanmann glendirilmesi yoluyla huzurun temini: Toplum yaamnn en nemli unsurlarndan zel kltrel deerlerin korunmas, toplum bireyleri arasnda yardmlama ve ibirliinin tesisi suretiyle toplumsal bar ve huzurun temini stratejik neme sahiptir. 3-Yerel ekonominin insan ve doal kaynak potansiyeli ile kentin sahip olduu avantajlardan optimum dzeyde yararlanmasn salamak suretiyle ekonomik refah seviyesinin ve yerel giriimcilerin rekabet stnlnn artrlmas: Her kentin sahip olduu insan ve doal kaynaklar bulunmaktadr. Bu kaynaklarn daha verimli olarak ekonomiye kazandrlmasnn yan sra kentlerin sahip olduklar avantajlardan da optimum dzeyde yararlanmasnn salanmas suretiyle yerel halkn ekonomik refah dzeyinin artrlmas ve kentteki giriimcilerin dier giriimcilerle rekabet edebilirlik dzeyinin ykseltilmesi hedeflenmektedir. rnein, byk kentlerin ulam ak zerinde yer alan kentlerin bu konumu, sz konusu kentlere birok alanda avantajlar salar. Bu avantajlardan optimum dzeyde yararlanlacak projelerin gerekletirilmesi durumunda bir yandan yeni istihdam sahalar alrken dier yandan da kent ekonomisine nemli katklar salanabilir. 4-Kentlerin kendisine zg, yerelde retilen rn ve kaynaklarn daha iyi pazarlanmasn salayarak yeni frsatlar yakalamak (Gl, 2004:205) : Yerelde retilen rn ve kaynaklarn katma deeri daha yksek olmakta, bu da kent ekonomisine yksek katk salamaktadr. Yerele zg olmas sebebi ile rekabet avantajna da sahip olan bu rn ve

88

kaynaklarn d pazarlarda rabet grmesi iin tantm ve pazarlama almalarna arlk verilmelidir. rnein, kente zg gl yetitiriciliinin olduu kentlerde gl ve gl rnlerinin tantm ve pazarlamas kent ekonomisi asndan stratejik nem arz etmektedir. 5-Yerli giriimcilerin teviki ve d yatrmclarn kente gelmesinin temini: Yerel ekonomik kalknmann n koullarndan olan yerli giriimcilerin glendirilmesi ve dardan yatrmcnn gelmesini salayacak her trl tevik ve ynlendirme faaliyetleri temel hedefler arasnda yer almaldr. 6-Bilgi, retim, ulam ve paylam sisteminin gelitirilmesi: Kreselleme srecini yaayan dnyamzda rekabetin en nemli unsurlar arasnda bilgi arlkl olarak yer almaktadr. Kentlerimizin kalknmasnn salanabilmesi iin bilginin retilmesi, kii ve kurumlar arasnda paylalmas ve ulalabilirliinin salanmasna zel nem verilmesi gerekmektedir. Bu amala akademik camia ve meslek kurulular ile kamu kurumlar arasnda ortak alma zeminleri oluturulmaldr. 7-Ekonomik gelimenin nimetlerinin adil datlmas: Yerel ekonomik kalknma abalar sadece kentin total anlamda ekonomik gcnn gelitirilmesi ve rekabet stnlnn salanmas ile snrl deildir. Bunun yan sra ekonomik gelimenin salayaca getirilerin yerel halk arasnda adil datm da temel hedefler arasnda yer almaldr. zellikle sosyal gszlerin desteklenmesi, onlarn ekonomik yaamn iinde yer alabilmeleri iin pozitif ayrmclk politikalarnn uygulanmas gerekmektedir. 8-Ekonomik kalknmann srdrlebilirliini salamak: Yerel kalknmann salkl ve srdrlebilir olmasnn temini iin evre ile uyumlu alanlardaki yatrmlarn tevik edilmesi, evre tahribatna kar tedbirlerin alnmas gerekmektedir (Kaya ve entrk, 2007:7). 9-Yalnzca var olan problemlere zm retmek deil, problemlerin dou sebeplerinin giderilmesi zerine almalarn yaplmas. 10- Srdrlebilir, salkl ve dengeli bir kalknma anlaynn yer edinmesini salamak. 11.nsan odakl kalknma salanmas.

89

12.Uluslarn karlatrmal stnl teorisinin yerini, blgelerin ve ehirlerin karlatrmal stnlne brakmas. 13. Kentlerin kalknabilmesi ve kresel rekabetten gl olarak kabilmesi. 14. Hnerli ve eitimli i gcne, etkili modern alt yapya, duyarl yerel ynetim anlayna ve yksek yaam kalitesine ulaabilmek 15. Yerel Ynetim birimlerinde, kendi kalknmalarn salayacak bilincin olumasn salamak. 16. Yerel topluluklarn kendi sorunlarn zme kavuturmak iin gerekli plan ve icraatlar gerekletirmek. 17. Yerel kaynaklarn yetiemedii konularda devlet gcnden yararlanmada gerekli girikenlii kazanmalarn salamak 18. Geleneksel deerlerimizin yaatlmas ve gelecek nesillere aktarlmas, 19. Sektrlerin glenmesi, yeni sektrlerin katlmnn salanmas 20. Halkn katlm kanallarnn almas ve glendirilmesi ile demokratik kltrn gelitirilmesi (erolkaya.org.tr). 3.5. Yerel Kalknmada Belediyelerin Yeri ve nemi Dnya, her geen gn, birbiriyle sk ilikiler gelitiren kentler ve blgeler yuma haline gelmekte, kent ve blgelerin ulus devlet erevesinde tanmlanmas yerini daha kresel lekli tanmlamalara brakmaktadr. Fiziki snrlarn and bu gnlerde, bir blge veya kentteki ynetimler, firmalar, kurum ve kurulular eitli ekillerde dnyann herhangi bir yerindeki kurulularla ibirlii, rekabet ve ortaklk ilikisine girebiliyor. Blgesel ve ulusal hatta kresel pek ok aktr sahip olduu sermayeyi aktarabilecek iktisadi alanlar ve fiziki imknlar aramakta. Dnyada artk sadece lkeler deil yabanc sermaye yatrmlar iin yaranlar, blgeler ve kentler de artk birer rakip konumunda. Bu yeni dneme en hazrlkl giren kent ve blgelerin, yakn evreleri ile birlikte ngrlebilir bir dnemde nemli merkezler olabilme imkan hi olmad kadar yakn ve hi olmad kadar da zor nitelikleri gerektirmektedir (Akparti, 2008:108).

90

Gnmzde ok uluslu irketlerin giderek artan tekelci etkinlikleri karsnda, yerel halkn ekonomik varln korumas, tketicinin tekelci ve speklatif kesimlere kar korunmas sorumluluu, demokratik kurulular olan yerel ynetimlere dmektedir. Bazen yerel ynetimlerin blgesel koruma pozisyonu olurken, bezende ok uluslu iletmelerin kendi blgelerine yatrm yapmalarn tevik etme ve gerekli kolayl salama abalar ortaya kmaktadr. Bunun nedeni de yerel ynetimlerin blgesel stratejilerini dikkate alarak, istidam arttrmak, blgesindeki geri kalml gidermek amacyla bu tercihlere ynelme ihtiyacdr (Titiz, 2008:9). Yerel ynetimlerin genelde, belediyelerin zelde, sorumluluk stlenmeye baladklar greceli yeni alanlardan birisi yerel kalknma konusu. Kentteki olumlu - olumsuz ou gelimeden belediyeleri sorumlu / yetkili grme alkanl Trkiye'de kentliler arasnda yaygn (Gymen, 2004:50). Trkiye nfusunun yaklak % 80i belediye snrlar ierisinde yaamaktadr. Dolaysyla belediyelerin ynetimdeki baars halkn ok byk bir blmnn refah ve mutluluu ile dorudan ilikilidir. Kentlerimizin salkl geliimi, kentte yaayanlarn medeni ve mahalli ortak ihtiyalarnn etkin biimde karlanabilmesi, ancak belediye ynetimlerinin etkinliinin artrlmas ile mmkndr. Kentin ve kentte yaayan insanlarmzn ihtiyalar be ayr ba l k a l t n d a aadaki gibi kategorize e di l e bi li r . 1. Fiziksel ihtiyalar 2. Ekonomik ihtiyalar 3. Sosyal ihtiyalar 4. Kltrel ihtiyalar 5. Siyasal ihtiyalar Kentin ve kentlinin ihtiyalar bu be ana balk altnda toplanabildiine gre, etkin ve baarl bir belediye ynetimi de yine bu be balk altnda faaliyetlerini entegre ve etkin biimde gerekletirmek gerekir (Kaya, 2005:59). Gnmz ynetim dncesi karlkl fikir al-veriine dayal ok ortakl yaplarn daha baarl olduu konusunda hemfikirdir. Ynetenlerin ynetilenlerin grlerini 91

almalar kadar doal bir ey yoktur ve olmamaldr. Toplumun ortak menfaatlerini gzetmeden atlan her adm, programn sosyal boyut eksikliini artrmaktan baka hibir ie yaramayacaktr (ark, 20.12.2004). Bugn gelimi olan lkelere baktmzda yerel ynetimlerin zellikle ekonomik gelimelerde byk katk sahibi olduunu, sevk ve idareye nclk ettiini grrz. Btn dnyada yerel ekonomik kalknmaya nclk etmekte yerel yetkililerin giderek artan biimde aktif bir rol oynad grlmektedir. Ancak neredeyse tm medeni lkelerde grlen bu gelime sadece belediyelerin kendi finans kaynaklarn kullanarak yatrm yapmalar eklinde deildir. Belediyelerden beklenen daha ok sevk ve idare, nclk etme, blgeye yatrm kolaylatrma gibi unsurlardr. Trkiye gibi finansman zorluklar yaayan lkelerde yerel ynetimlerin bizzat yatrm yerine bu uygulamalar semeleri sonu verici olabilir (Akparti, 2008:109). te yandan kentlerin ya da blgelerin kalknma srelerinde gz nne almalar gereken nemli unsurda unlardr (Es, 2006:72): 1. Kent kimliinin belirlenmesi, 2. Yerel ynetimin hizmet alan ile ilgili yelpazesini hedef kitlesini doru tanmlamas 3. Strateji tespitinin ibirliine dayal bir zihniyetle oluturularak iyi uygulama rneklerinin sergilenmesidir. Belediyelerin yerel kalknma alannda misyonunun drt nemli boyutu vardr. 1. Ekonomik gelime: Bir yrenin tm kaynaklarnn (doal kaynaklar, insan, sermaye, teknoloji) aklc bir ekilde ve belirli nceliklere gre, yre insannn gnencini arttracak ekilde harekete geirilmesi 2. Sosyal paylam ve kapsayclk: Toplumda eitlik, paylam, dayanma, gnlllk, toplum hizmeti, ortak gelecek, ortak sorumluluk gibi deer ve kavramlar yerletirmek, gelitirmek, sosyalizasyon srecinin bir paras yapmak. Bunlar yaparken tm sosyal kesimleri kapsamak. 3. Siyasal katlm: Tm yurttalarn, siyaset ve karar alma mekanizmalar konusunda 92

ilgilenmelerini ve bilgilendirilmelerini salayarak demokratik, katlmc, saydam, hesap verebilir siyasal yaplar ve sreler oluturmak. Temsili demokrasiden katlmc demokrasiye geii salamak. 4. Kltrel oulculuk; Yredeki, rk, dil, din, kltrel farkllklarn insanlar / gruplar ayrc / uzaklatrc deil; yaknlatrc, birletirici, sosyal ilikileri ve toplumu zenginletirici olmasn salayacak politikalar uygulamak (Gymen, 2004:55). Bu misyona dayanarak belediyelerin etkinlikleri unlar olabilir: 1. Yrenin ekonomik kalknmasna, zellikle yeterli altyapy salayarak katkda bulunmak. 2. Yrenin yatrmlar iin ekici hale gelmesine almak. 3. Yredeki yatrmclar yeni i alanlar yaratlmas ynnde desteklemek. 4. Srdrlebilir kalknmann koullarn hazrlamak. 5. Yredeki sosyal sermayenin gelitirilmesine katkda bulunmak. 6. Yrenin renen blge olmasnn koullarn yaratmak. 7. Yrede, ekonomik ve sosyal kalknmaya dnk ibirlii, ortak yaklam, bilgi / beceri paylam ve ortak hareketi zendirmek. 8. Dnya ile iletiim kurmak; yredeki paydalarn evrensel gelimeleri izlemelerini kolaylatrmak; yurtd yatay ilikileri zendirmek (Gymen, 2004:56). Bir belediyenin blgesel gelime veya gelitirme politikasnda temel ama; yerel dinamiklere dayal kalknma anlay erevesinde, ekonomik gelime ve sosyal refah lke genelindeki dengeye uyumlu hale getirmektir. Hatta bazen lke geneline ncelik ve rehberlik ederek, lke ekonomisindeki yatrm, teknolojik gelimelere yn vermektir. Gnmzde stanbul ve Ankara Bykehir belediyelerinin yapt yatrmlar ve bnyesindeki dier belediyelerin gelitirdikleri Kent Bilgi Sistemleri lkemizdeki ekonomik yatrmlar iindeki kayda deer byklkleri ve oluturduklar istihdam dzeyleri gz ard edilmeyecek dzeydedir. Teknolojik yatrmlaryla da Anadoludaki birok il ve ilemize yol gsterici olmaktadrlar (Titiz, 2008:10). 93

3.6. Yerel Siyasette Katlmclk ve Yerel Kalknma Yerel ynetimler bazen bir gelenein, bazen corafi bir zorunluluun bazen de siyasal bir amacn sonucu veya sosyolojik bir neden veya herhangi bir nedenle kurulabilirler, hatta kendiliinden ortaya kabilirler. Ama bir kere var olduktan sonra var olu amalar dnda ilevler de yklenirler. zellikle 19. yy. sonrasnda yerel ynetimler pek ok ilev yklenmilerdir. Bu baz blge veya lkelerde kalknmann arac olmak olabilecei gibi, baka bir blge veya lkede demokrasinin temeli olabilmitir (Grmez, 1997:46). Kalknma her eyden te bir toplumda mevcut bir problematii zmeye ynelik araylar btndr. Bu problemler olduka farkl ierikte olduundan, yerel, blgesel, ulusal ve tesi dzeylerdeki koullardan trediklerinden ve toplumun farkl kesimlerinin birbiriyle elien karlarn tetiklediklerinden dolay baarl bir kalknma politikasnn mutlaka bu problemlerin hangi dzeylerde yaandn doru tespit etmesi, sorunun taraflarnn zme katlmn ve zmn toplumun en geni kesimi asndan srdrlebilir olmasn salamas, toplumdaki frsat, sz, yetki, karar ve g ilikilerindeki eitsizlii ortadan kaldrrken yeni eitsizlikleri besleyecek koullar gelitirmemesi beklenir (Kktok ve Ceylan, 2005:150). Yerel kalknmann en nemli aktr, yerel ynetimler ve zellikle de belediyelerdir. 5393 sayl Belediye Kanunu, belediyelere "Kent ekonomi ve ticaretini gelitirme" grevi vermektedir. Belediyeler, ky ve il zel idarelerine gre ok daha geni mali ve beeri kaynaklara sahip kurumlardr. Ellerinde bulunan bu kaynaklarn yan sra planlama aralar, altyap yatrmlar ve zellikle de koordine edici kapasiteleri ile kentsel gelimenin en etkin aktr olacak kapasitededirler (Kaya ve di., 2008:417). Yerel ynetimlerin yerel kalknmada alacaklar rol bizzat ve dorudan ekonomik faaliyette bulunmak deil, kent ekonomi ve ticaretinin gelitirilmesi iin uygun ortamn oluturulmas biiminde olmaldr. Kamu kurumlarnn ekonomik g olarak ortaya kmalar, hantal bir yapy kanlmaz klmaktadr. Bunun doal sonucu da partizanlk, israf, kaynaklarn verimsiz kullanm olarak ortaya kmaktadr. Gnmzde etkin bir kamu ynetiminin kk ama hareket kabiliyeti yksek kurumlar oluturmakla mmkn olduu genel kabul gren bir yaklamdr (Kaya ve di., 2008:418).

94

Demokratik mekanizmalarn oaltlmas ve etkinletirilmesi sosyo-ekonomik kalkndrmay hzlandracaktr. Ekonomik kalknmann demokratik srelere gereksinim duymas gibi, demokratiklemenin de ekonomik kaynaklarn doru kullanlmasna gereksinimi vardr. Demokratik gelime her eyden nce ekonomik kaynaklarn verimli bir biimde kullanlmasna baldr. Ekonomik kalknma salanamyorsa, demokratik deerlerin yerlemesini beklemekte anlamszlar. Birey beslenme, barnma, eitim, salk gibi temel gereksinimlerini karlayamyorsa, iinde yaad sistemin farkna varamayacaktr; daha dorusu sistemin ne olduu onun iin bir anlam tamayacaktr. Bu nedenle de, bireyin siyasal ve ynetsel mekanizmalarn ileyi sreleriyle ilgilenmesini beklemek anlamszlaacaktr (ukurayr, 2006:6). Sivil toplum rgtleri de yerel kalknma da ilevsel avantajlarndan dolay etkin bir rol stlenmilerdir. Ksaca bahsetmek gerekirse, sivil toplum belli bir konu etrafnda rgtlenmi bir kar grubu olduundan o konuda derin bilgi birikimine, deneyime, uzmanla sahiptir ve mevcut problematik karsnda ou kez merkezi ynetimlere ve brokrasiye kyasla daha ilevsel, etkin ve birikimlidir. Bir dier art olarak sivil toplum sorunlarn yaand dzeylerle daha i ie olduundan, kalknma politikalarnda sivil toplumun bulundurulmas sorunun zmne doru taraflarn katlmn ve srdrlebilir zmleri olas klar (Kktok ve Ceylan, 2005:150). te burada da, halkn tercihleri renilerek, yatrm kararlarnn yerindelii salanabilir, hatal karar ve yatrmlardan kanlabilir. Halkn gereksinimleri renilerek ya da yaplacak yatrmlar halka danarak gerekletirerek, doru yatrm kararlar verilebilir. Bylece gereksiz ve halkn onaylamad yatrmlarn nne geilmi olur. Bu yntemin pahal olduu savunulabilir. Ancak, hibir yatrm, hatal yatrmlar kadar pahal olmayacaktr (Schaefer, 1980: 18). Halkn hizmetlerin retimine katlmas demektir, bu hizmetlerin daha kolay yoldan benimsenmesi ve ulusal kaynaklarn savurganca yok edilmemesi anlamn tar (ukurayr, 2006:7). Ekonomik gelime, siyasal katlmaya nemli etkileri olan bir deiimdir. lk olarak, ekonomik gelime sosyo-ekonomik statleri deitirir. Bylece eitim grm, daha yksek gelirli, orta snf kkenli birey says artar. Bu snftaki bireyler, daha ok siyasal etkinlik duygusuna sahiptirler ve siyasal yaama daha fazla katlma eilimi gsterirler. kinci olarak, ekonomik gelime yeni rgtlenme biimleri, yeni dernekler ve grup bilincinin olumasna neden olur. 95

Siyasal sistemin ilevlerinin says artacak, birey hem siyasal gten daha ok etkilenecek, hem de onu daha fazla etkilemek isteyecektir. Sonuta, birey bir ulusal btnn yesi, bir yurtta olma duygusunu kazanacak, siyasal yaama katlma zorunluluu duyacaktr (Huntington ve Nelson, 1976:18-19). Yerel ynetimlerin yerel kalknmaya katklarn ana hatlar ile sralayacak olursak; a) Yerinden ynetim dzeni yasama organ yelerini ve st kademe yneticilerin, mahalli karakterde olan birok ilerde uramaktan kurtarr. b) Ar merkeziyetiliin yaratt brokrasiyi azaltr. Btn kademelerde idarenin hzn ve etkinliini artrr. c) Rasyonel bir yerinden ynetim dzeni, mahalli seviyedeki teknik hizmetlerin koordinasyonunu kolaylatrr ve bunlarn etkilerini arttrr. Ayrca israf ve yanlmay nler. d) Yerinden ynetim dzeni, mahallen yrtlen hkmet programna halkn etkili bir ekilde katlmasn salar. Bu durum halkn hkmeti anlamasn ve program daha kolay benimsemesini salar. e) Alnacak nemli kararlara mahalli toplumunda katlmasn salamak, mahalli idarelerin kalknma faaliyetini daha gereki bir duruma getirir. htiyalar ve bilgiler daha gereki bir ekilde temin edilir. f) Halkn katl, yaplan hizmet ve tesislerin bir defa kurulduktan sonra muhafaza edilecekleri, hatta daha da yaylacaklar ihtimalini kuvvetlendirecektir. Elde edilen baar, yeni teebbs ve liderlerin ortaya kmasn salayacaktr. g) Mahalli idareler, ayn zamanda birer eitim alanlardr. Kk apta sorunlarn zm ile milli seviyede parlamento ve dier temsil sistemlerini desteklemekte gelecein milli lideri iin eitim alan olmaktadr. h) Her ne kadar yetki ve grev devri ok zaman blc bir etki meydana getirdii kabul edilirse de, mahalli idarelere milli kalknma programnn hazrlanmas ve yrtlmesine katlma duygusunun alanmas ile milli birliin yararna olanak dzenlenmesi mmkndr (Kadolu, 1997:75-76). 96

Blgesel nitelikteki kamusal hizmetlerin yerel ynetimler tarafndan sunulmas ekonominin bir gereidir. Kaynaklarn en ok yarar salayacak biimde kullanlmas gerekir. Ancak bylece ekonomik refah artar, yerel hizmetlerin yerel kurulularca sunulmas da ekonomik yarar artrr. Ulusal savunma gibi blnmez kamusal nitelikteki mallar dndaki blgesel hizmetlerin yerel kurulularca retilmesi arttr (Nadarolu, 1986:35). Bir kentin altyapsnda ulat gelimilik seviyesi, o kentin ekonomik ve sosyal gelimesi iin en nemli unsurdur. Ulatramayan yol alar, solunamayan havas, iilemeyen suyu, ikamet edilemeyen konutlar, insanlarn ihtiyacn karlamaktan uzak rekreasyon alanlar ile bir kentin ekonomik ve sosyal ynden kalknmasn beklemek mmkn deildir. Bunun tek yolu, merkezi idarenin bu kente dorudan ve dolayl olarak yatrmlar kanalize etmesi ile mmkndr; ama bu da srdrlebilir bir kalknmay mmkn klamayacak ve er ge o kent geriye gidi srecini yaayacaktr (Kaya ve di., 2008:417). Yerel ynetimler, zellikle kk kentlerimizde, nispeten krsal zellik arz eden kentlerimizde, ellerindeki imknlar kullanarak kentin geliimi iin gerekli bilgileri retmeli ve bu bilgileri giriimcilere ve dier ilgililere sunmaldr. renen kent anlayn yaygnlatrmal, kamu kaynaklarnn etkin kullanm sureti ile kentin geliimini hzlandrmal ve yerel ynetimlerin toplum zerindeki yaptrm gcn kullanarak taraflar aras koordine ve entegrasyonu salamaldrlar (Kaya ve di., 2008:418). Demokrasi, hem ekonomik kalknmay salayan, hem de ekonomik kalknmadan etkilenen bir rejimdir. Dolaysyla, sistemin "demokratik niteliklerinin kaybolmamas, onun ayn zamanda ekonomideki baarsna dorudan baldr (ukurayr, 2003:24). Sivil toplum, kalknma politikalarna katlm mekanizmalar uygulamada mutlaka ilevsel ve etkin olmaldr. Dolaysyla kalknma politikalarnda i birlii ve ortaklklarn kurulaca sivil toplum aktrlerinin belirlenmesi iin mutlaka geerli kriterlerin belirlenmesi gerekir. rnein alma koullarnn iyiletirilmesine dnk bir kalknma programnda yalnzca iveren kesiminin temsilcilerinin muhatap alnmas ya da rnein insan haklar ve demokratikleme alanndaki bir kalknma programnda bu alanda uzmanlamam, ya da rnein kadn haklarna mesafeli duran bir aktrn seilmesi 97

ilgili program geersiz klar. Uluslararas kalknma politikalarnda ou kurulu bu sorunun stesinden gelebilmek, i birlii ve ortaklklar kuraca sivil toplum kurulularn doru tespit edebilmek iin belli kriterleri kar tarafn yaklamlarn ve bugne dek baarabildiklerini gz nnde bulundurur (Kktok ve Ceylan, 2005:151). Ayrca yerel ynetim, demokratik ynetimin bir gerei ve sonucu olarak halkn temsilcilerle etkileimlerini hzlandrmas, yneticilerinin halka daha yakn olmas ve halkn bu kurulular daha rahat ve ekinmeden kullanmalarnn sonucu olarak haberlemeyi hzlandrr. 120Bu ise etkinliin gerekli koullarndan biri olarak grlr (Grmez, 1997:49). Yerel ynetimlerin halk katlmn artrd da bilinen bir gerektir (Hill, 1974). Halk, ynetimlerin yapmak istediklerini iyi anlayabilirse bu anlayla yaplacak ilere yardmc olabilir (United Nations, 1962:73). Alnacak kararlara yerel toplumun da katlmas salamak, bilgilendirmenin yollarndan biri olduu gibi (United Nations, 1962:8) ayn ekilde karar vermede yerelleme, yerel topluluklar, problemlerin zmnde daha sorumlu klacaktr (Humes ve Martin, 1969:32). Yine katlm, kiilerin onurunu ve her seviyede toplum duygusunu ykseltirken, ayn zamanda hkmet programlarna canllk kazandrmakta ve bu katlm, yerel ihtiyalara da iyi karlk verilmesini salamaktadr (United Nations, 1962:32). Ekonomik gstergelerin art ve dolaysyla ekonomik sektrdeki gelimeler, siyasal yaama katlmay daha geni bir alana yaymakta, uyarlm/ynlendirilmi bir olay olmaktan karmakta gnll ve zerk olarak birey tarafndan yaplan bir davran biimine dntrmekte, katlma biimlerini ve siyasal kararlar etkileme kanallarn oaltmaktadr (Kalaycolu, 1983: 222). Kamu Ynetimi Reformu ile AB politikalarnda uygulanan ikincillik/yetki ikamesi (subsidiarity) ilkesi etrafnda bir sorunun zmnde o soruna en yakn ynetim biriminin yetkili klnmas salanacak ve bylece yerelleme ve yerindenleme yolunda nemli bir adm atlacaktr. Bylelikle kalknma politikalar belirlenirken yerel ynetimlere mmkn olduunca yetki devredilmesi salanacaktr. Tevik ve vergi gibi mali politikalarda yerel ynetimlere belli yetkilerin devredilmesiyle blgesel ve yerel avantajlar, farkllklar daha iyi belirlenebilecek, politikalarn retilmesinde yerel unsurlar daha dorudan katlmc ve sorumlu olacaklardr. Bylelikle kamu ynetiminde hesap 98

verebilir, demokratik bir yapnn olumas ve ekonomik, sosyal ve siyasal kaynaklarn lke iinde daha srdrlebilir bir biimde dalmas salanabilecek, yerel kalknma gzetilecek ve katlm ile diyalog salanacaktr (Kktok ve Ceylan, 2005:151). Btn bu yararlarn yannda yerel ynetimlerin yerel topluluu oluturan bireylere, kendi gereksinimlerini ve sorunlarn daha iyi tanyp kavrama ve karar verme, sorunlar zme gibi alkanlklar kazandrd da bilinmektedir. Yerinden ynetim sisteminin, demokrasinin deerlerine uygun bir sistem olmas dolaysyla bireylerin gelimesine de etkisi olmaktadr (Besharat, 1968:110). Trkiye'de kalknma politikalarna sivil katlm iin demokratik i birlii mekanizmalarnn mutlaka etkinletirilmesi, sivil topluma dnk uzmanlk, eitim ve kapasite artrm programlarnn oluturulmas gerekir. Bu ise her eyden nce Trkiye'nin daha ok demokratiklemesiyle gerekleebilecektir ve demokratiklemenin kendisini kolaylatracak bir karlkl yarar salama durumudur. nk gnmzde kalknma, demokratiklemeden ayr dnlebilecek bir alan deildir (Kktok ve Ceylan, 2005:151). Kalknma ve demokrasi kavramlar arasnda gl bir ilikinin olduu muhakkak. Kalknma ve elbette yerel kalknma demokratiklemeyi hzlandran gl bir etkiye sahiptir. Demokrasinin ilevsel olduu, yurttalarna gerek bir yaam kalitesi sunduu ve demokratik kurum ve kurulularn rollerinin ak olarak tanmland lkelere bakldnda, bu lkelerin ounda kii bana milli gelirin asgari 20 bin dolar civarnda olduu bilinmektedir. Dier bir anlatmla, gelir dalmnn adaletsiz olduu ve toplumun byk bir kesiminin toplumsal zenginliklerden faydalanamad lkelerde hem yerel demokrasilerin hem de ulusal demokrasilerin nemli hastalklar vardr (ukurayr, 2006:6). Yerel ynetimler, giriimciler iin kentin cazip olmasn salayacak olan yukarda belirtilen alanlarda salkl ve yeterli yaplar oluturmaldr. Bunun yan sra, zellikle, toplumun zayf kesimlerine ynelik eitim faaliyetleri ile bunlarn kiisel geliimlerine katk salamal, onlarn rekabet glerini artrmaldrlar (Kaya ve di., 2008:418). Btn bunlara baklnca ou lkeler iin ileri srlen "gelime iin yerel ynetim arttr diyebiliriz. zellikle toplumsal kalknma programlarnn uygulanmaya konulduu lkelerde halkn cokusunu artrmann yolu yerel ynetimlerden ve onlarn 99

getirdii katlma, bilgilendirme, haberleme gibi yollardan gemektedir. Maddick, yerel ynetimler yoluyla gerekletirilecek etkili bir katlmn toplum kalknmasnn temel koulu olduunu belirtmektedir (Maddick, 1986:73-74). Yerel ynetimler, toplum kalknmas almalarnda gereksinimlerin deerlendirilmesi, nceliklerin belirlenmesi, alma programlarnn hazrlanmas, personel eitim ve doal kaynaklarn kullanlmas asndan da etkin rol oynayabilirler (Erdem,1968:124).

100

BLM 4: YEREL KATILIM VE KALKINMA AISINDAN TRKYEDE YEREL GNDEM 21 RNE

4.1. Gndem 21 1992 ylnda Rio de Janerioda yaplan BM evre ve Kalknma Konferans'nn bir rn olan Gndem 21, kalknma ve evre arasnda denge kurulmasn hedefleyen srdrlebilir kalknma kavramnn yaama geirilmesine ynelik, kresel uzlamann ve politik taahhtlerin en st dzeydeki ifadesi olan bir eylem plan olarak tanmlanmaktadr (Kavili Arap, 2004:163). Gndem 21; yeni yzyln gndemini oluturmay amalamakta, ierdii 40 blm ile, bu yzylda evre ve kalknma sorunlaryla baa klmasna ve srdrlebilir kalknmann gerekletirilmesine ynelik eylem planlarn tanmlamaktadr. Gndem 21, amacn vazgeilmez bir yntemi olarak, kresel ortaklk kavramn gndeme getirmektedir. Bu kavramla birlikte, tm dnyada geleneksel ynetim anlay, yerini, ynetiim yaklamna brakmaya balamtr. Bu yeni yaklam kapsamnda, yerel ynetimler, STKlar, dier yerel aktrler, merkezi ynetimlerle uluslararas topluluun ortaklar olarak nitelendirilmeye balanmtr. Rio Konferansn takip eden tm zirveler, sz konusu kresel ortaklk kavram ve ilkelerini pekitirici bir ilev grmtr (Kavili Arap, 2004:164). Gndem 21, ulusal stratejilerini srdrebilmeleri iin hkmetlere arda bulunurken, gemiten farkl bir biimde gnll kurulular ve halkla ibirliinin gerekliliini de belirtmekte ve sivil topluma da bir rol tanmlamaktadr. Gndem 21in temel yaklam, tm program alanlarna ynelik finansman politikalarnn belirlenmesi, yeni kaynaklarn yaratlmas, uygulanabilir teknik ve ekonomik aralarn belirlenmesi, merkezi ynetimyerel ynetim ilikilerinin, daha fazla yetki devri anlay dorultusunda glendirilmesi, hkmet ve hkmet d kurulular arasnda ibirliinin gelitirilmesi ve halkn etkin katlmnn salanmas gibi ncelikler zerine bina edilmektedir. Ksaca, Gndem 21de toplumsal uzlama olmadan srdrlebilir kalknma hedefine ulalamaz gr arlk kazanmaktadr (Yerel Gndem 21, 1999:2; Arar, 2002).

101

1972 ylnda Stockholm'de dzenlenen BM nsan evresi Konferans'ndan itibaren, 1976 ylnda Kanada'nn Vancover kentinde yaplan ilk Habitat toplantsna kadar hzla byyerek gelen sorunlara zm aranrken tek zne devletler olmutur. Ancak 1987 ylnda BM evre ve Kalknma Komisyonu tarafndan hazrlanan Ortak Geleceimiz Raporu yla birlikte ortaya kan srdrlebilir gelime kavram ve katlma verilen nemle balayan ve 1992 ylnda Rioda yaplan Konferansta Gndem 21 ile sorunlarn zmnde sadece devleti ieren tek zne yerine, hkmetler, i adamlar, ticaret birlikleri, bilim adamlar, vatandalar, hkmet d kurulularn da iinde bulunduu ok tarafl grev ve sorumluluk stlenen gruplardan yardm alnmas ngrlmtr (Gndem 21 - Habitat 2000). Bu kapsamda nemli bir ara olarak ne srlen Yerel Gndem 21 ise yerel dzeyde Gndem 21in hedeflerine ulamasn amalayan ve temel hedefin yine yerel srdrlebilir gelime sorunlarnn zmne ynelik uzun dnemli, stratejik bir plann hazrlanmas ve uygulanmas olan katlmc, ok sektrl bir sre olarak tanmlanmaktadr (Yerel Gndem 21, 1999). 4.2. Yerel Gndem 21 Program Dnyada esen deiim rzgar ve bundan etkilenen Trkiyedeki gelimeler erevesinde kamu ynetimine yeni bir anlay getirilmeye balanmtr. Kreselleme, srdrlebilir kalknma, zelletirme, ynetiim gibi birok kavram bu srete nem kazanm ve yeni dnya dzeni bu kavramlar erevesinde biimlendirilmeye allmtr (Kavili Arap, 2004:159). Kreselleme olarak ifade edilen Teknoloji ve retimin yapsndaki deiimlere bal olarak ekonomik ve politik dzlemde de deiimin gerekliliinin belirtildii ve devletlerin rol, konumu ve ilevlerine ilikin yeni beklentilerin tanmland (Gktrk ve Kavili, 2000:237) srete, gelimekte olan lkelerde merkezi ynetimin ok gl olduu dncesi, yerelleme kavramn hep gndemde tutmutur. Kavram, nceleri daha ok ynetimin ar merkeziyeti yapsndan kurtulmas, demokratiklemenin salanabilmesi iin yerel ilerin halkn katlm ve denetimiyle yerinden yrtlmesi, yerel ynetimin zerkletirilmesi (Geray, 1997:84) anlamnda kullanlmtr. Ancak, kresellemeye kout olarak ekonomik btnleme ve toplumsal yaamn piyasa mekanizmalarnn emrine verilmesinin bir arac olarak kullanlan yerelleme kavram, 102

youn zelletirme politikalar ile devletin kltlmesi ve ok uluslu irketlerin dnya zerinde egemenlik kurma mcadelelerinin (Aydodu, 1999:28; Gler, 2000:59) bir unsuru olarak grlmeye balanmtr. Yerelleme kavram, 1992'de Rio'da yaplan BM evre ve Kalknma Konferans'nda karara balanan Gndem 21 ile yerel ilerin halkn katlmyla yrtlmesi ilkesi erevesinde uluslararas alanda tanmlanan, ulusal dzeyde bir hedef haline dntrlmtr. Gndem 21 erevesinde makro lekte yaplan dzenlemelerin yerel lekte yerel ynetimlerce uygulanmasnn planland sre olarak da Yerel Gndem 21 sunulmutur. Dnyada 1992, Trkiye'de ise 1995 ylnda uygulamaya geilen Yerel Gndem 21 projesi, gerek ynetiim, halklk, hesap verebilirlik, saydamlk gibi kavramlarn ne karlmasnda, gerek yerellemeye geiin salanmasnn yntemi olarak kullanlmasyla nem kazanmtr. Bu proje ile ne kan kavramlardan olan ve son yllarda zerinde youn tartmalarn yapld ynetiim kavram, yerel ynetimlerin glendirilmesi gerekliliinin altnn izildii srete, yerel lekte yerel ynetiim olarak ifade edilmektedir (Kavili Arap, 2004:159). Yerel Gndem 21, srdrlebilir kalknma sorunlarnn zmne ynelik, yerel dzeyde uzun dnemli stratejik bir plann hazrlanmas ve uygulanmas yoluyla, dnya apnda Gndem 21in hedeflerine ulalmasn ve srdrlebilir kalknmann desteklenmesini amalayan, katlmc ve ok sektrl bir sretir. Yerel Gndem 21 sreci znde, srdrlebilir kalknmann kentlerde ve topluluklarda hayata geirilmesinin desteklenmesidir. evre ve yaam kalitesinin gelitirilmesi projesidir (IULA-EMME ve UNDP, 2000:1). evrenin tahrip edilmeden hayatn kalitesinin ykseltilerek kentlerimizin daha yaanabilir ve insancl hale getirilmesini ve gelecek kuaklara iyi bir dnya braklmasn amalar. Bu ama ve niteliiyle; Yerel Gndem 21 hareketi, Yeryz Zirvesinin dnya apnda yaygnlatrlarak takip edilen srdrlebilir kalknma sreci olmutur (I.C.L.E.., 1997:4). Yerel Gndem 21 fikri, Yeryz Zirvesinin hazrlk aamasnda oluturulmu, zirveden sonra en yaygn bir ekilde takip edilen hareket olmutur. Yerel Gndem 21in k noktas olan Gndem 21in Gndem 21in Desteklenmesinde Yerel Kurumlarn inisiyatifleri balkl 28. blmnde u ifade yer almaktadr: 103

Gndem 21de deinilen sorunlarn ve zmlerin birounun kkleri yerel etkinliklerde olduundan, Gndem 21in amalarnn yerine getirilmesinde yerel kurumlarn katlm ve ibirlii belirleyici bir faktr olacaktr. Yerel ynetimler ekonomik, sosyal ve evresel altyapy kurar, iletir ve bakmn yaparlar. Verdikleri hizmetleri planlarlar, yerel evre politikalarn ve ynetmeliklerini olutururlar. Ulusal ve blgesel evre politikalarnn uygulanmasna yardmc olurlar. Halka en yakn ynetim birimleri olarak srdrlebilir kalknmay yaygnlatrmak amacyla halkn eitimi, harekete geirilmesi ve halkn isteklerine cevap verilmesinde nemli rol oynarlar (Ekici, 2002:138). Bu ilke ve amalarla Gndem 21in 28. blmnde; Yerel ynetimlerin kendi halklar ile katlmc bir sreci balatmalar ve kendi Yerel Gndem 21leri konusunda gr birlii salamalar, uluslararas toplulukla yerel ynetimler arasnda ibirliinin arttrlmas, tm yerel ynetimlerin karar alma, planlama ve uygulama srelerine halkn, ilgi gruplarnn, kadnlarn ve genlerin aktif katlmnn salanmas hedeflenmitir. Burada hedeflenen karar alma sreci tabandan yukarya doru (bottomup) olan sretir. Yerel ynetimler Gndem 21'de belirtilen balca aktrler olarak kolaylatrc rol stlenecekler. Yerel Gndem 21'i kontrol eden bir rol stlenmeyeceklerdir (Kitchen, Ekici, 2002:139). Yerel Gndem 21, katlmc mekanizmalarn kullanlarak kentin srdrlebilir geleceine ynelik bir vizyon gelitirilmesini, gelitirilen vizyonun yaama geirilmesini salayacak uzun dnemli yerel eylem planlar hazrlanmasn ve uygulanmasn kapsar. Ayrca, her yerel kurumun bir Yerel Gndem 21 benimsemesi nerilmekte fakat Yerel Gndem 21 almalarnn nasl yaplmas gerektii ynnde bir yol ve reete ortaya konulmamaktadr. Bunun nedeni, Gndem 21'in srdrlebilir kalknmaya ulamak iin yaplacak plan konusunda topluluklara serbestlik tanmasdr (Jackson, 1999:4). Bununla birlikte bir almann Yerel Gndem 21 almas olmas iin

belli karakteristikleri tamas gerekmektedir. Bunlar; planlama ve uygulamaya dnk btn gruplarn (sradan insanlar veya i dnyas, sendikalar olsun), katlmnn arttrlmasna ynelik youn abann olmas, yerel konulara daha duyarl olunmas, sorunlarn zmne ilikin aba gsterilmesi ve yaplan almalarn Birlemi 104

Milletler Kalknma ve evre Konferansyla veya Gndem 21 ile ilikilendirilmesidir (Ekici, 2002:156). Yerel Gndem 21 planlama srecinde atlacak admlar teorik olarak belirtilmitir. Burada atlacak admlar belirtilmi olsa da, esas planlama srecinin yerel koullara gre belirlenmesi gerekmektedir (Ekici, 2002:157). Yerel Gndem 21 almalarnda aamalar teorik olarak uygulayclara sunulmutur. Nasl yaplmas gerektii konusunda yereldeki aktrlerin kendi koullarna gre karar verip planlamas dnlmtr. 4.2.1. Yerel Gndem 21 Programnn Amac Gndem 21 ierisinde Yerel Gndem 21 kavramnn getirildii bu blmde; yerel ynetimlerin, halka en yakn ynetim kademesi olarak, srdrlebilir kalknma konusundaki yaamsal konumlarnn alt izilerek drt ana hedef ortaya konmaktadr. Birinci hedef olarak; 1996 ylna gelindiinde, her lkedeki yerel ynetimlerin ounun kendi halklaryla bir mzakere sreci balatm ve halk iin Yerel Gndem 21 zerinde bir uzlamaya varm olmalar gsterilmektedir, ikinci olarak; 1993 ylna gelindiinde, uluslararas topluluk, yerel ynetimler arasnda gittike artan bir ibirliini hedefleyen bir danma sreci balatm olmaldr, hedefine yer verilmektedir. nc ana hedef olarak, 1994 ylna gelindiinde, deneyim ve bilgi alveriini zenginletirmek amacyla yerel ynetim birlikleri ve dier yerel ynetimlerin temsilcileri arasndaki koordinasyon ve ibirlii dzeyi gelitirilmi olmaldr, denilmektedir. Drdnc ve son ana hedef olarak; Her lkedeki tm yerel ynetimler, kadnlarn ve genliin karar verme, planlama ve uygulama srelerinde temsil edilmesini salama amacna ynelik programlar uygulamak ve izlemek konusunda tevik edilmelidir ifadesine yer verilmektedir (Ekici, 2002:195-196). Yerel Gndem 21 almalar sresince bu hedefler aama aama salanmaya allmtr. Belirlenen zaman sreci sonunda hedeflere ulalp ulalamad belirlenerek ulalmayan hedefler bir dier aamann hedefleri arasnda yerini bulmutur. Yerel gndem 21 program bu hedeflere ulaabilmek amacyla doal olarak programa uygun bir yntem belirlemitir. Hedefe ulama sreci boyunca belli ncelikleri vardr. Yerel Gndem 21 programnn ncelikleri;

105

1) Ynetiim ann her dzeydeki proje ortaklar arasnda deneyim ve bilgi paylamnn artrlmas amacyla srdrlmesi 2)Yerel Gndem 21in kurumsallatrlmas iin gerekli yap talarnn denmesi iin uygun bir yasal ereve oluturulmas 3) Hkmet ve TBMM tarafndan sahiplenilmesi 4) Ynetiim ilkesinin yaama geirilmesi ve merkezi ynetim kurulularnn program ncelikleri ierisinde yer almasnn tevik edilmesi 5) Yerel Gndem 21 konusunda duyarllk dzeyinin artrlmas 6)Belediyeler ve Yerel Gndem 21 planlar arasnda balant kurulmasnn salanmas 7) zel sektrn katlmnn artrlmasn ve ncelikle yerel projelerin uygulanmas iin kaynaklara ulam kanallarnn gelitirilmesi eklinde Yerel Gndem 21 Programnda belirtilmitir (Trkiye'de Yerel Gndem 21 Program, 2003:3). 4.2.2. Yerel Gndem 21 Programna likin Eletiriler nsanlar tarafndan dzenlenen hibir programn drt drtlk olaca iddia edilmemektedir. Bu anlayla henz yeni diyebileceimiz bir program olan Yerel Gndem 21 almalarnda da eksikler ve sorunlar olabilir. Bu nedenle Yerel Gndem 21lere ilikin bir takm eletiriler mevcuttur. Katlmclk nitelii vurgulanan Yerel Gndem 21in, katlm beklenen halka tantlmasnda ve anlatlmasnda glkle karlalmasdr (Bursa Bykehir Belediyesi, 2000:28-29). Bununla birlikte skntlardan dier biri ise halkta katlm anlaynn yerlememi olduunu syleyebiliriz. Kaynak konusunun, UNDPnin siyasi ve teknik destei yannda mali desteinin daha ne kadar srecei hususundaki belirsizliklerin de program olumsuz etkiledii de baka bir sorun olarak kendini gstermektedir. Bu durum, programla ilgilenen yeni ortaklarn katlmnn gecikmesine yol amaktadr (Bursa Bykehir Belediyesi, 2000:28-29; Arar, 2002; Kavili Arap, 2004:166) Yaplan durum tespitlerinde STK'lar ve ynetiim modeline olas etkileri konusunda baz ekincelerin varlndan sz edilmitir. STK ile ilgili olan ekinceler, bu 106

kurululara katlmn azl ve dolaysyla halkn ounlukla izleyici olduu ve duyarsz kalmas, bunun yan sra yaplan almalarn merkezi ve yerel ynetimler tarafndan ilerine mdahale olarak grlmesidir. Bununla balantl olarak alt izilen dier sorun ise ynetiim kavramnda zerinde arlkla durulan aktrden yerel ynetimlerin, STK ve zel sektre yaklamlarnda siyasi tercihlerin ne kmas; bunun sonucunda da i evrelerinde ve sivil toplumda kar gruplarnn olumasdr (Gndem 21-Habitat, 2000:4). Yerel Gndem 21 almalar ile alakal ekinceleri olan yazarlarda mevcuttur. nsele gre; Yerel Gndem 21, ilk anda iyi niyetli, zararsz ve saduyulu bir olgu gibi gelen ynetiim kavramnn, neoliberal ideolojik bombardmann nemli bir taycs olduu grlmektedir. 1980lerde DB'nn peinden, IMF ve BM'in eitli kurulular ve uluslararas rgtler ynetiim kavramn sylemlerinin merkezine yerletirmilerdir (nsel, 2001:1). Yerel Gndem 21 almalarnda halkn katlm karar alma aamasnda deil genellikle halkn bu almalar hakknda bilgilendirilmesi eklinde de uyguland grlebiliyor. Ancak almadan etkilenen halk bilgilendirmekten ziyade halkn bu almaya kar plan aamasndan karar aamasna kadar her aamada katksn eklemesi neticesinde almalar daha etkin ve uygun olacaktr. Trkiyede pek alk olmadmz birlikte ynetme kltr dnyadaki ynetiim alanndaki gelimeler ve almalar ile Trkiyede de buna bal olarak yasalarda yaplan destekleyici almalar ile zellikle yerel anlamda oluturulmaya allyor. Hlbuki merkezi dzeyde yaratlamayan ibirliinin nedenlerinden sadece biri olan lein bykl sorunu giderilerek ibirlii salanmaya allmaktadr ki, bu hayalcilik olarak nitelenmektedir. Ayrca, bireylerin kendilerine ya da kk gruplara kar salamak istemesi, partizanlk, sorunlarn farkndalk dzeyinin dkl, srekli zerinde durulan kaynak yetersizlii, personel almnda liyakat ilkesinin gzetilmemesi gibi sorunlar zlmeden yerel ynetiim kavram erevesinde hedeflenen ortak karar alma ve retim srecine geilemeyecektir (Kavili Arap, 2004:166). Trkiyede Yerel Gndem 21 konusundaki uygulamalara gre, Yerel Gndem 21in baars ve srdrlebilirliinin, genliin ve kadnlarn aktif katlmna bal olduu, bu nedenle de kadnlarn yerel siyasetteki rolnn arttrlmas ve genlik platformlarnn AB'nin genlie ynelik politikalar ve stratejileri konusundaki kapasitelerinin 107

gelitirilmesi konularna arlk verilmesine ihtiya olduu ifade edilmitir (Trkiyede Yerel Demokratik Ynetiimi Tevik, 2003). Kadnlarn ve genlerin bilgilendirilmesi ve alma gruplarnda etkin olarak grev almalar ilk iki aamada olduu gibi nc aamada da ncelikli hedefler arasnda yer almaktadr. Ancak gelimelere bakldnda, siyasal yaama katlmn ilk basama olan yerel ynetimlerde kadnlarn temsilinin halen yok denecek derecede snrl olduu grlecektir (iti, 1999:242; Kele ve Toprak, 2000:356; DPT, 2001: 115-185; Kavili Arap, 2004:167). Genler ile ilgili yapsal dzenlemeler yapld grlmekle birlikte uygulamada tam anlamyla belirgin bir anlayn gelitiini sylemek zor olsa gerek. Dier bir sorun ise, Yerel Gndem 21lerin belediye ats altnda rgtlenen projeler olup, baml bir grnmleri olmasdr. Bunun en nemli kant ise kent konseylerinin genel sekreterliinin erki temsil eden kiilerden oluturulmasdr. Trkiye'de ki uygulamalara bakldnda, Yerel Gndem 21 ncelikli olarak yerel halk tarafndan yeterince tannp sahiplenilmedii sylenebilir. Bunun yan sra, kent konseyleri ve alma gruplarnn ileyiine baklacak olursa, kentin geleceine ilikin, kabark bteli ve ounlukla ihale ile yaptrlan ilerde sisteme dahil edilmedikleri, karar dzeneklerinin yine belediye bakanl dzeyinde iletildii grlmektedir. Yerel Gndem 21 uygulamalar arasnda rekabetin hakim klnmaya allmas bir dier sorun olarak grlmektedir. zellikle projeyi uygulayc belediyelerin birbiri ile dayanma iinde sorunlar paylaarak, zm nerileri ne srmeleri gereken bir sre yrtmeleri gerekirken, ayn kent iinde birbirinden bamsz ve yarmac bir zihniyetle birden fazla projenin yrtld rnek uygulamalar grlmektedir. Bu yarmac mantk, belediyelerin birbiri ile dayanma iinde almasnn salanmasna ynelik abalarn nnde nemli bir engeldir. Bu nedenle Yerel Gndem 21'lerin uygulanmas ile bu yarmac zihniyet belediyeler arasnda etkinlemektedir ki, bu noktada, srekli zerinde durulan paylam, birlikte hareket etme, birbirlerinin tecrbelerinden yararlanma kavramlar uygulanamayacaktr. Bu proje kapsamnda kullanlan aralarn yanl olduu iddia edilemez. Ancak aralarn kullanl yntemi konusunda ok ciddi kukular vardr. rnein, halkn kendini ifade edebilecei, gerek anlamda katlmc bir sre olabilecek ynlendirilebilme potansiyeline sahip kent konseyleri, belediye bakanlarnn kararlarn resmiletirme

108

zemini olarak kullanlmaktadr. Yine mahalle toplantlar ya da semt danma merkezleri de propaganda merkezleri gibi, tek tarafl olarak kullanlmaktadr. Program, yaplan almalar dikkate alnarak deerlendirildiinde, kk gruplar halinde ve yerel lekte ekonomik ve politik anlamda ok nem tamayan konularda olumlu almalar yaplmaktadr. Bu almalarn, halkn sosyal yaama katlmas anlamnda yararl sonular dourabildii de sylenebilir. Ancak, programn hedefleri dikkate alnarak bir deerlendirme yapldndan Yerel Gndem 21'lerin hedeflerine ulat en azndan Trkiye'de yaanan 15 yllk bu sre iin sylenemeyecektir (Kavili Arap, 2004:168-169). Ancak Yerel Gndem 21i uzun sreli bir eylem plan olarak grdmzde hedeflere aama aama ulamay hedefleyen bir anlay fark edilecektir. Bu nedenle henz ok yeni saylan Yerel Gndem 21 almalarnda baz aksaklklarn grlmesi doaldr. 4.2.3. Trkiyede Yerel Gndem 21 Program aamadan oluan Yerel Gndem 21in birinci aamas olan Trkiyede Yerel Gndem 21lerin Teviki ve Gelitirilmesi Projesi, yerel ynetiimin glendirilmesine ynelik olarak, Uluslararas Yerel Ynetimler Birlii, Dou Akdeniz ve Ortadou Blge Tekilat (IULA-EMME) tarafndan Bursa Bykehir Belediyesi ile ibirlii ierisinde gelitirilmitir. UNDP Trkiye Daimi Temsilcilii ve UNDP Capacity 21 Programnn ats altnda ve desteiyle gerekletirilen proje, Eyll 1997 ierisinde UNDP ve T.C. Hkmeti tarafndan imzalanarak yrrle girmitir (Trkiyede Yerel Gndem 21lerin Teviki ve Gelitirilmesi Projesi, 1999:1-2). ki yllk bir uygulama dnemi sonunda tamamlanan proje iin iki temel hedef belirlenmitir. lki lke leinde Yerel Gndem 21in ve yerel ynetiim zerindeki etki ve sonularnn tantm ve yaygnlatrlmasn ele alrken, ikincisi proje orta kentlerde yaplacak almalar zerinde younlamtr (Trkiyede Yerel Gndem 21lerin Uygulanmas Projesi, 2000:4). Trkiye'de Yerel Gndem 21lerin rgtlenmesi, belediyelerin ats altnda kurulan Yerel Gndem 21 mdrlkleri ile oluturulmutur. eriinde ise oluturulan kent konseyleri, alma gruplar, genel sekreterlik, kadn platformlar ve genlik konseyleri yer almakta ve bu gruplar erevesinde almalar yrtlmektedir. Kent konseyleri, kentin tm bileenlerini temsilcilik dzeyinde bir araya getiren ve geni katlml 109

toplantlar yapmay hedefleyen bir dzenlemedir. alma gruplar, gnlllk temelinde, alma alanlar konusunda snflandrma yaplarak, ihtiyaca gre ve saylar kentten kente deien gruplardan oluturulmaktadr. Bu gruplarn hedefleri ise kendi alanlar ile ilgili konularda var olan sorunlar tespit etmek ve zmeye almak olmaktadr. Kadnlar ve genlerin etkin olmad dnlen ve etkin hale getirilemeyen gruplar olarak, etkinliklere katlmalar salanmaya allmaktadr. Bu nedenle oluturulan kadn platformlar ve genlik konseyleri bu gruplarn kendi belirleyecei alanlarda almalarn salamak amacyla kurulmulardr (Kavili Arap, 2004:165). Genel sekreterlik, Yerel Gndem 21 oluumunun btn koordinasyonunun saland bir birim olup, baz uygulama rneklerinde kent konseyi tarafndan seilirken, ou kk lekli baz kentlerde belediye bakanlar tarafndan, ounlukla st dzey yerel yneticiler arasndan belirlenmektedir (Trkiye'de Yerel Gndem 21 Program, 2003:6). Birinci aamann sonulanmasndan sonra, 2000 yl balarnda yaplan Proje Ortaklar Birinci Aama deerlendirilmesinde baz belediyelerde bilgilendirme toplants dnda alma yaplamazken, baz belediyelerin (Bursa, zmir, Antalya Bykehir Belediyeleri, Glba vb.) almalar baarl olarak deerlendirilmitir (Kavili Arap, 2004:165). Trkiyede Yerel Gndem 21 almalarnn Gndem 21de ngrlen sre iinde balatlamamas ve almalarn ok snrl kalmas zerine, zellikle Habitat II Konferans sonrasnda Trkiye'deki baz yerel ynetimlerin nclnde balatlan Yerel Gndem 21 uygulamalarna destek olabilmek amacyla, kresel ortaklk erevesinde, UNDPnn salad destekle, IULA-EMMEnn koordinasyonunda Trkiye'de Yerel Gndem 21lerin Teviki ve Gelitirilmesi Projesi balatlmtr. 1997 ylnn sonlarna doru balatlan proje balangta 9 kenti kapsamakta iken proje orta kentlerin says, projenin uygulanmas sresince hzla artmtr (Ekici, 2002:198). Trkiyede 2008 yl itibari ile 68 belediye ve 1 il zel idaresinde Yerel Gndem 21 birimi bulunmaktadr. Bu birimler kendi alanlarnda az veya ok faydal programlar uygulamaya koymaktadrlar.

110

4.3. Yerel Gndem 21 Program ve Uygulama Alan Olarak Belediyeler Yerel Gndem 21 almalar her ne kadar yerel aktrler tarafndan yrtlmek amacyla ortaya km olsa da merkezi ve yerel ynetimlerin zellikle katlmc bir ynetiim anlayndan sz ettii iin yerelde belediyelerin desteini almak zorundadr. Aksi takdirde Yerel Gndem 21in yalnz, hibir destek almakszn faydal bir alma yapmas dnlemez. Ekonomik ilikiler ve iletiim kolaylklar, tarihsel geliim iinde kresellemeyi tevik etmi, bu deiim de yerelliin nemini arttrmtr. Gnmzde devletin gcnn sorgulanmas, kente de yeni bir anlam kazandrm, kent zerkliini ana tema haline getirmitir (www.iclei.org). Modern evre ve kamu sal hareketlerinden bu yana ise kentler endstriyel dnyann salksz evresel ve sosyal merkezleri olmulardr. Kentlerin salksz merkez olma durumlar Yeryz Zirvesinde de vurgulanmtr (Ekici, 2002:147). Kentlerin bu sorunlarnn nedenleri zerinde durulmu ve zm yollar hakknda dnceler belirtilmitir. Yeni yaklamlara nclk eden Birlemi Milletler Kalknma ve evre Konferansndan bu yana srdrlebilir kalknmann desteklenmesi iin kentlerin rol ve nemi zerine devrimsel fikir deiimleri gereklemitir. Baz grler hala kentlemenin ekolojik faydalarna inansa da kentler artk sosyal ve ekonomik hayatn merkezleri olarak grlmektedir. Birlemi Milletler Kalknma ve evre Konferansndan sonra Habitat II toplantsna kadar geen srede, kentlerin ulusal ve kresel seviyede srdrlebilir kalknmann gerekletirilebilecei merkezler olduunun farkna varlmtr. Bu yeni anlay, uluslararas kalknma yardmlarnn, ulusal ve zel fonlarn artan bir ekilde kentsel programlara kaymasna neden olmutur (Ekici, 2002:147). Birlemi Milletler Kalknma ve evre Konferansndan Habitat II toplantsna kadar geen srede oluan gr fark sonucu devletler ve dier kurumlar yerel ynetimlere bu anlamda daha ok alaka gstermilerdir. Bunun sonucunda yerel ynetimlerin fonksiyonlar daha iyi anlalm ve merkezi ynetim basksndan kurtarlmaya allmtr. Yerel ynetimlere Yerel Gndem 21ler ile birlikte srdrlebilir kalknma ve buna bal olarak yerel kalknma anlamnda sorumluluklar verilmeye balanmtr. 111

Yerel Gndem 21lerin teviki ve gelitirilmesi projesine gre; Yerel Gndem 21 eylem planlarn gelitirme ve uygulamada birincil sorumluluk, kentsel idari birimler olan belediyeler ve Bykehir belediyeleridir. 1580 sayl Belediye Kanunu; halkn sal ve refah iin gerekli her trl nlemin alnmas konusunda belediyeleri yetkili ve sorumlu klmtr. Belediyelerin sorumlu olduu balca evresel hizmetler arasnda; su temini ve sanitasyon, kat atklarn toplanmas ve yok edilmesi, kent ii toplu tama, yol, kanalizasyon ve kent ii yeil alanlar bulunmaktadr. Ayrca, arazi kullanm ve geliiminin denetimi, evre sal ve kirlilik, doal ve kltrel deeri olan alanlarn korunmas gibi dzenleyici ilevleri de vardr. Anayasa ve Belediye Kanunu belediyelerin baz hizmetleri ortaklaa yrtmelerine izin verdiinden dolay belediye birlikleri de yerel dzeyde projenin uygulayclar arasndadr (Ekici, 2002:200). Belediyeler gerek Anayasada gerekse Belediye Kanununda belirtildii gibi baz hizmetleri dier kurulular ile birlikte yapabilirler. Bu yetkiden dolay ve projenin uygulanabilecei en makul sistem olmas nedeniyle yerel ynetimler iinde belediyeler Yerel Gndem 21 projelerinin uygulayclardrlar. 4.4. Yerel Siyasette Katlm ve Yerel Kalknma in Yerel Gndem 21 YG21, yerel dzeyde G21in hedeflerine ulalmay amalayan, uzun dnemli, katlmc ve ok sektrl bir sre olarak ifade edilmektedir. Ynetiim, YG21 erevesinde "yaplabilir klma" ilkesiyle balantl olarak, aktrlerin eylemlerinin, ilkelerle belirlenen nitelikte gelimelerinin gerekletirebilmesi iin ihtiyac olduu ynlendirme olarak ifade edilirken kavram, toplumla ynetimin yeni bir iliki kurma biimi (Trkiye Ulusal Rapor ve Eylem Plan, 1996:80) olarak tanmlanmtr. Toplumu ynlendirmede sorumluluk dengesinin devletten sivil topluma doru kaymasna, ok aktrl bir sistemin birlikte ynlendirme srecine iaret eden (Trkiye Ulusal Rapor ve eylem plan 1996: 80; Gndem 21-Habitat, 2000:3) bu ilkede merkezi bir ynetim yerine, yerinden ve o yerde yaayanlarn katlmcln ve sahiplenmesini ieren bir beraber ynetim ortaklndan sz edilmektedir (Gndem 21-Habitat, 2000:3; Karaman, 2000:44; Gndem 21, 2001:1). Ynetimden ynetiime geiin gerekeleri ise, hiyerarik, tepedenci, emredici, ben bilirimci, kstekleyici yaplanma yerine, ynlendirici, destekleyici, yapabilir klc, yatay, saydam, hesap vermeye ve demokratik denetime ak, tabana dayal, gcn halktan alan, yerel ve katlmc politikalar, kurumlar ve yeni bir ilikiler sisteminin gelitirilmesi 112

(Gndem 21, 2001:7) ifadeleriyle aklanmaktadr. Bu yeni yaklamn kapsamnda yerel ynetimler, STKlar ve dier yerel ilgi gruplar, uluslararas topluluk ve merkezi ynetimler tarafndan ortaklar olarak grlmeye balanmtr (Yerel Gndem 21, 1999:2; Gndem 21, 2001:2). Gnmze kadar yrtlen Yerel Gndem 21 almalar deerlendirildiinde; en iyi sonularn yerel ynetimlerin kendi sorumluluk alanlarnda ve kendi kontrolleri altnda olan alanlarda elde edildii grlmektedir (Ekici, 2002:147). Yerel Gndem 21 inisiyatifi glendirilip desteklenmelidir. Yerel Gndem 21 eylem planlarnn etkin bir ekilde uygulanabilmesi; ulusal, uluslararas ve yerel katlm ve mali destein salanmasna baldr. Yerel Gndem 21 eylem planlar ncelikle belediyelerin yasal planlarna ve yllk btelerine resmi olarak ilikilendirilmelidir (Ekici, 2002:154). Geleneksel ynetim anlaynn yerine katlmcla ve ortakla dayal ynetiim anlayna ilerlik kazandrlmas, Yerel Gndem 21 ve topluluun btnn katlm salanacak ve hareket bir halk hareketi niteliine dneceinden baar frsat daha kolay yakalayacaktr. Bu erevede zel sektrn Yerel Gndem 21 inisiyatiflerindeki sorumluklarnn arttrlmas pozitif etki yaratacaktr (Ekici, 2002:154). Bu sinerji ile yerelde geliimin salanmasnn yan sra yerel kalknmann da varl da kendini hissettirecektir. Baarl bir Yerel Gndem 21 srecinde ortaklklarn oluturulmas ve bunlar arasnda koordinasyonun salanmas esastr (W.M. Lafferty, 1998:255). Kreselleme ve hzl kentlemenin yaratt problemler, evre sorunlarnn arl ve karmakl; ekonomik, sosyal ve evresel kalknmann baarlmasnda ve devamllnda toplumun btn kesimlerinin katld ortaklklar zorunlu klmaktadr (Carter, 1997:50). Aktrlerden birinin veya birkann eksik olduu srete yerel kalknma yahut yerel demokrasiye ulama gleecektir. Yerel ynetimler katlm salayabilmek iin dnya apnda deiik yntemler uygulamaktadrlar. Halkn Yerel Gndem 21 almalarnn bir paras olmalarn salamak iin bir ok yerel ynetim, alma gruplar, aratrma gruplar, yuvarlak masalar (round table) oluturmakta ve konferanslar yapmaktadr (Carter, 1997:45). Yerel Gndem 21 srecinin, demokratik ve katlmc nitelii gerei Yerel Gndem 21 srecini katlmclar ekillendirmektedir. Yerel Gndem 21 programnda yerel ynetimler iinde zellikle 113

belediyeler, hedefe ulama anlamnda bir vasta (ara) grevi grmektedir (Freeman, 1996:65). Katlmc mekanizmalarn kullanlmasyla yrtlecek olan bilgilendirme kampanyasndan sonra, zlmesi gereken sorunlarn ve konularn tespit edilmesi bir sonraki aama olacaktr. Yerel halk ve ilgi gruplar kendilerini etkileyen sorunlar hakknda nemli deneyimlere sahiptirler ve ana sorunlar d uzmanlardan daha kolay belirleyip tanmlayabilirler. Analizin yaplabilmesi iin yerel halkn evrenin gelitirilmesi ve korunmas gerektiine odaklanmas ve sonra da bunlarn mevcut durumlarnn tespit edilmesi yararl olacaktr (Ekici, 2002:161). niversiteden bilim adamlarnn ve teknik uzmanlarn katlmyla yaplacak olan detayl deerlendirmede; ilgi gruplarna ve yerel halka zlmesi gereken sorunun karmak yanlar anlatlabilir. Ayrca, sorunun zmne ilikin yaplmas gereken eylem iin etkin seenekler tanmlanabilir. Sorunlarn zmnde kullanlacak yntem ve aralar, toplulua, topluluun kaynaklarna ve incelenecek konulara uygun olmaldr (Ekici, 2002:161). Yerel ynetimler; problemlere, insanlara ve pek ok zme yakn olarak bilinirler. Birok toplumda ortak zellikte olan evre sorunlar yerel sorunlar olarak kolaylkla tanmlanabilir, rnein; her yerel merkez kendi atk dearjyla ilgilenmek zorundadr ve seenekler de zel yerel durumlara gre deiir. Yerel ynetimler, ou evresel kararlarn uygulanmasnda en iyi merciidirler. Dnya srdrlebilir kalknma fikrini tartrken, yeni kalknma anlaynn kresel olarak yaama geirilmesinin ancak "yerinden" zmlerle mmkn olaca, giderek daha iyi anlalmaya balanmtr. Yerel dzeyde srdrlebilir kalknma, yerel halkn yetenek ve kaynaklarndan yararlanlarak, topluluk yaamnn ve gcnn, yerel ekonomik gelimeyle desteklenmesi srecidir. Yerel Gndem 21 sreci; ekonomik, sosyal, evre, kent politikas ve toprak kullanm zerine karar oluturma konularn entegre eder ve ayn zamanda sosyal eitlik ve topluluk katlmn ierir. Yerel Gndem 21, yerel topluluu, karar mekanizmalarna dahil ederek srdrlebilir kalknmaya ulama idealidir. Katlm, Yerel Gndem 21'in anahtar prensibi olarak nitelendirilmektedir. Yerel Gndem 21, ekonomik, sosyal ve ekolojik gereklerin hepsine birden hitap etmektedir. Yerel Gndem 21 sreci, yerel ynetimlerin dnya 114

apnda birikimli bir ekilde gerekletirecekleri yerel evre koruma faaliyet ve eylem planlaryla, evresel artlarda gzle grlr bir iyilemenin salanmasdr. Yerel halkn katlm sreci ve srdrlebilir gelecek vizyonu zerine konsenss ierir. zlecek sorunlar zerine grmeler yaplp uzlamaya varlmas sreci Yerel Gndem 21'in merkezindedir (Aall, Carlo; Ekici, 2002:137). Yerel Gndem 21 projesi ile halkn deiik kesiminde bulunan kiiler, bunlarn iinde zellikle dezavantajl gruplar dediimiz herhangi bir rgte ve toplulua dahil olmayan alt tabakadaki kiiler bir araya toplanarak katlmc demokrasi anlay erevesinde sorunlara zm bulma ve zellikle yereldeki aktrler ve ajanslar arasnda g birlii salanarak yerel kalknma hedeflenmektedir. Yereldeki aktrlerin organize bir ekilde glerini birletirerek ekonomik, sosyal ve fiziksel anlamda ortaya kard yeni oluumlar, projeler ve planlar hem daha gereki hem de yerel kalknma asndan en makul bir uygulama biimi olacaktr. Merkezi ynetim vastas ile yerelde yaplan kalknma amal yatrmlar incelendiinde, blgeye uygun olmayan, kaynak israfna neden olan, ncelik derecesi gz ard edilen, ihtiyalara tam anlamyla cevap vermeyen yatrmlar olduu gzlenmektedir. Bu sebeplere bal olarak yerelde oluturulabilecek yerel kalknmada sekteye uramaktadr. Yerel kalknmaya ulamak iin dikkat edilmesi gereken en nemli etkenlerden bir tanesi de yerelde mevcut olan kalknmaya katk salayacak kaynaklar bulmak ve deerlendirmektir. Yani, mevcut olan kaynaklar gz nne sermek ve bunlar ekonomik anlamda fayda salayacak ekilde iletmedeki bu katk salayacak kaynaklar baz yerlerde istihdam baz yerlerde turizm baz yerlerde doal kaynaklar ve yer alt kaynaklar olabilir. Yerinden ynetimlerde yerel demokrasiyi, katlmcl ve ynetiim anlayn savunan Gndem 21 projesinin, kurulma amac en genel ifade ile; srdrlebilir kalknma idi. Ancak bunun ancak yerel anlamda bir hareketle baarlaca belirtilerek almalar yerel anlamda srdrlmeye balanm ve bu almalar yerel kalknmay tetikleyici etki oluturduunu sylemek yaplan uygulamalar nda yanl olmayacaktr.

115

SONU Yerel siyasette demokrasi ve katlma ynelik tartmalar ekonomik, sosyal ve siyasal yapnn zaman iinde deimesi ile birlikte tartlan nemli konular arasnda yerini almtr. Demokrasi kavramn klasik anlamda uyguland ekilde halkn salayamad uygulamalar nda grlmtr. Halkn temsili olarak klasik demokrasilerde uygulanan yaygn anlay olan seimlerde oy kullanma, klasik demokrasi anlaynn halkn temsilini yerine getirmediini gstermitir. Bu sonular katlm sorununu zmeye ynelik eitli projeler oluturma ihtiyac hissettirmitir. Reform niteliinde uygulamaya konulmak istenen projelerde ama; halkn kendi temsilcilerini seebildii, ynetime aktif olarak katlabildii, kararlar etkileyebildii ve denetleyebildii, etkin, gvenilir, hzl, verimli bir ekilde alan, yerindenlik ilkesi ile alan, ihtiyalara cevap veren bir sistem oluturulmaya allmaktadr. Demokratik sistemlerde halkn egemenlie hakim olduu anlay mevcuttur. Ancak halkn egemenlik hakkn kullanmasna engel olacak uygulama bozukluklar ve anlay bozukluklar grlmektedir. zellikle devletteki ar merkeziyetilik halkn ynetimden kopuk olmasna neden olmutur. Ar merkeziyetilik verilen hizmetlerin verimsiz olmasna, etkin olamamasna, yava ilemesine neden olmaktadr. Bu olumsuz etkileri yok etmek iin yerelde zerkliin salanmas, hizmetleri ulatrlmasnda yerindenlik anlay erevesinde hareket edilmesi, merkezi ynetimin ar vesayetinin azaltlmas, halkn denetiminin artrlmas ve ynetiim anlaynn benimsenmesi iin baz almalar yaplm ve bazlar iin ise kanunlar karlmtr. Gnmzde artk halkn ynetimde sz sahibi olduu, kararlar etkileyebildii, halkn tm kesimlerinin birbirleri ile grlerini paylaabildii ve iletiim iinde olduu, aktif, sorumlu, katlmc bir ynetim sistemi oluturulmaya allmaktadr. Halkn sz sahibi olduu saydam, demokratik ve etkin bir model ancak yerel ynetimlerde salanabilecei iin yerel ynetimlere bu hedeflere ulamak amacyla byk nem verilmitir. Yerel ynetimler, yerelde alnacak kararlarda halkn katlmn salamak iin gerekli altyapy salamaldrlar. Bunun iin halka bu ynde destek verilmeli ve bilgilendirilmelidir yneticiler tarafndan. Kentlilik bilinci erevesinde halk kararlara katlmay bir grev olarak grmelidir. Bunlarn yannda katlm salayacak dier 116

faktrlerde (ihtiyalarn sorulmas, kararlarla ilgili gr bildirmesi, denetime hakk olmas ve ortak paydalarda gruplarn oluturulmas vb.) de yerel ynetimler halka gerekli imkanlar sunmaldrlar. Ancak gz ard edilmemesi gereken baka bir boyut ise asl geliimin yereldeki halkn yereli sahiplenmesi, ynetime katlmak iin mcadele etmesi, ynetimi denetlemesi ve bu bilin iinde olmas gerekir. Yerel siyasette katlmdan etkilenen bununla birlikte katlm etkileyen yerel kalknma; kalknmann yerel lekte salanmas ile alakal bir yaklamdr. Etkinlik, kararlarn halkn katlm ile alnmas, ve yereldeki zel sektr, sivil toplum kurulular ve niversiteler arasndaki iliki yerel kalknmay byk oranda etkileyen aktrlerdir. Yani yerel kalknma; yerelin, yerel halkn ve yerel aktrlerin kalknmada etkin rol almalarna dayanmaktadr. Yerel kalknma iin halkn toplumsal ve ekonomik politika ve programlara katlm dzeyini ve yntemlerini uygun olan yerlerde artrmak gereklidir. Bunu salamak iin yerindenlik, effaflk ve yereldeki halkn g ve olanaklarnn artrlmas, ortak paydada meclisler platformlar kurulmas ve kaynaklarn ve glerini birletirmeleri gerekmektedir. Yerel topluluklarn yetenekleri gelitirilerek uluslar aras kurululardan da yararlanmalar gerekmektedir. AB, UNDP, DB gibi kurulular bu anlamda desteki kurululardr. Yerelde geliimin salanmas iin; yereldeki iletmelerin sayca ve nitelik olarak artrlmas salanmaldr. letmeler deien koullara hzl uyum salayabilen, zellikle yerel retime dayal ok boyutlu iletmeler olmaldr. zel sektr anlamnda yerelde tek alanda iletmeler olmas gelecekte oluabilecek ekonomik gelimelerde dnldnde sakncal olabilir. Yerel kalknma anlamnda ele alnmas gereken bir baka boyut ise istihdam boyutudur. Krsal ve kentsel anlamda istihdam alanlar geniletilmelidir. zellikle insan kaynaklar alannda yeni istihdam alanlarnda ve gelien teknolojiye uyum salayabilmesi iin halka eitim verilmelidir. Yine bu dorultuda yerel kalknmay ynlendirecek uzman gruplarn eitimi ve ynlendirilmesi salanmaldr. stihdam yaratan teknolojiler desteklenmeli ve kk ve orta lekli giriimler tevik edilmelidir.

117

Gerek yerel siyasette katlmn salanmas ve gerekse yerel kalknmann olumas iin pozitif etki salayacak programlardan yeni yeni gndemde yer edinen ve Dnyann bir ok lkesinde uygulanan program olan Yerel Gndem 21, srdrlebilir kalknmay amalayan ynetiim anlayn felsefesinde barndran bir programdr. Yerel eylem planlamasnn belkemiini oluturan katlmc sreler her kentin kendine zg koullarnn, deerlerinin ve nceliklerinin sergilendii yaplar ve yntemlerle yrtlmektedir. Yerel Gndem 21 programndaki katlmc yaplar, kent konseyleri ad ile kurulan gruplardan, mahalle alma gruplarndan ve kadn, genlik, yallar ve zrl meclislerinden olumaktadr. Yerel dzeyde srdrlebilir kalknmaya ynelik katlmc eylem sreci niteliindeki Yerel Gndem 21, Dnyada ve Trkiyede sergiledii zellikleri ile 21. yzyln demokratik yerel ynetiim anlayn ifade etmektedir. Yerelde hayat seviyesinin ykseltilmesi retim, tketim, topraklarn kullanm ve dier yerel ekonomik aktrlerin tasarrufu, yerel ynetimler kontrol altndadr. Yerel Gndem 21, genel anlamda tm yerel aktrler ile ibirlii iinde olsa bile almalarna en uygun sistem belediyeler olduu iin belediyeler ile birlikte almalarn srdrr. Yerel Gndem 21ler, Yerel kalknma aktrlerini belediyeler ile birlikte en verimli bir ekilde faaliyete geirmeye almaktadr. Bilindii zere Yerel Gndem 21lerin en temel hedefi srdrlebilir kalknmadr. Ancak yerelde bunu baarmay amalayan program srdrlebilir yerel kalknmay doal olarak hedeflemitir ayn zamanda. Yerel Gndem 21ler halk katlm ile almalarn srdrme anlay ile yola km bir programdr. Bu dorultuda yaplan yaplmak istenen almalar ile halkn destei salanmakta, yerel ynetimlere bu anlay getirilmeye allmakta ve halka ynetime katlm kltr kazandrlmaya allmaktadr. Srdrlebilir kalknma amal Gndem 21 bal ile balayan program hedeflerine ulamada sorunlarn genelde yerel ynetimlerdeki dzenlemelerle gerekleecei dncesi Yerel Gndem 21 bal ile srdrlebilir kalknma hedefine ulamaya alacaktr. Ancak bu programn kalknma hedefi ile yerelde uygulamalar yapmas yerel kalknma anlamnda da olumlu sonular dourmutur. Halkn katlm ve yerel

118

ynetimler ile ibirlii iinde dzenlenen projelerin birou gerekten yerel kalknmann salanmasna ynelik projelerdir. Yerel Gndem 21 program ile eitli skntlarn olduu gerei gz ard edilmemelidir. Ynetici kesimde ynetiime kar isteksizlik, Yerel Gndem 21lerin birlikte almalarn srdrd belediyelerde partizanc anlay, yksek meblal projelerin Yerel Gndem 21leri belediyelere bal brakmas, merkezi ynetim, hkmetin desteinin esirgenmesi, almalarn kk ama ie yara almalar olmas, yerel planlarn ulusal planlar ile uyumamas, yerel ynetimlerin kaynak kullanmnn merkezi ynetim tarafndan snrlandrlmas, halkta katlm kltrnn olmamas ve bu nedenle Yerel Gndem 21lerin Trkiyeye uygun bir program olmad gibi eletirilerde Yerel Gndem 21ler ile ilgili eletiriler veya sorunlar arasnda sralanabilir. Yerl Gndem 21 Trkiye Ulusal Koordinatr Sayn Emrealp ile yaplan grmede kendisinin de belirttii gibi bu sorunlarn birou ynetici kesimde ynetiim anlaynn olmamas ve devam eden bir eylem sreci olan Yerel Gndem 21lerin almalarnn devam ile ortadan kalkacak ve almalarn faydalarnn gzkmesine bal olarak programa olan gvenin artmas ve destein salanmas ile zlecek sorunlardr. Bu almada gerek yerel siyasette katlmcla gerekse yerel kalknmaya Yerel Gndem 21 programnn ne gibi etkileri olduu belirtilmeye allmtr. Trkiyedeki Yerel Gndem 21lerin almalar aratrlm, gerekli grlen kiiler ile grmeler yaplmtr. Yerelde katlmcln ve yerel kalknmann nnde bir takm engeller olmakla birlikte henz gen bir program saylan Yerel Gndem 21 programlarnn etkisi ile bu alanlarda byk gelimeler salanacana inanlmaktadr.

119

KAYNAKLAR
AALL, Carlo (2000), Municipal Environmental Policy in Norway: from Mainstream Policy to Real Agenda 21 Local Environment, Local Environment, Volume 5, Issue 4, p. 451. ADELMAN, I. and E. Yeldan, (2000), Is This The End Of Economic Development?, Structural Change and Economic Dynamics, Volume 11, p. 95-109. AK Parti Siyaset Akademisi Yerel Ynetim Ders Notlar, (2008), Yerel Kalknmada Belediyelerin Rol, stanbul. AKDOAN, Yaln (2008), Yerel Siyaset-Kavramlar, Yerel Siyaset, 1. Bask, Okutan Yaynlar, stanbul. AKIN, Cengiz (2000), Kamu Ynetiminde Yeniden Dzenleme almalar ve Denetim Sistemimiz, Trk dare Dergisi, Yl 72, Say 427, s. 77-102. AKSOY, Asu (1996), nternet ve Demokrasi, TDV, Diyalog Dergisi, Ankara. AKTAKAS, Baak Gl (2006), Blgesel / Yerel Kalknma, Blgesel Gelime iin Bir Model, Baslmam Yksek Lisans Tezi, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. ALKAN, Haluk ve Ethem Ta (2007), Yerel Siyasetin Dnm: Afin rnei, Kesit Yaynlar, Ankara. ARAR, A.A. (2000), Yerel Gndem 21, Eriim: http:// www.mfa.gov.tr/YerelGndem21, 11.05.2007. Avrupa Birlii Temel Haklar Bildirgesi, http://www.belgenet. com, 22.08.2007. AYDODU, E. (1999), Kresel mi Ulusal m?, Sol Dergisi, Say 33, s.28. AYGL, C. (1998), Neoliberalizmin Baarszl ve Ynetiim, Toplum ve Bilim, Say 76, s. 2310-257. BALAMAN, Hasan (2007), Kentsel Kalknma ve Yaam Kalitesi, 1. Bask, Okutan Yaynclk, stanbul. BARBER, Benjamin (1995), Gl Demokrasi, ev., Mehmet Beiki, Ayrnt Yaynlar, stanbul. 120

BAKAYA, F (2000), Kalknma ktisadnn Ykselii ve D, mge Kitabevi, Ankara. BESHARAT, Ali (1968), The Role of Local Government in Social Development, Local Government and National Development, TODAE, Ankara. BEYAZIT, Eylem (2006), Yerel Demokrasi ve Katlm Yerel Gndem 21 Uygulamalar Srecinde Hatay ve Yerel Katlm Sorunu, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. BLGN, Nuri ve Melek Gregenli (1996), Kentte birlikte Yaamak stne, Kentsel Katlm ve ounluk, WALD- Dnya Yerel Ynetimler ve Demokrasi Akademisi, stanbul. BLGN, Nuri ve Melek Gregenli (2002), Kentte Birlikte Yaamak stne, Kentsel Katlm ve oulculuk, WALD-Demokrasi Kitapl, stanbul. BURAN, Hasan (1995), Ynetim Yurtta likileri ve Katlml Ynetim, Kamu Ynetimi Disiplini Sempozyumu, TODAE Yaynlar, Ankara. Bursa Bykehir Belediyesi (2000), Yerel Gndem 21 Bursa, Gelecein Yerel Ynetimine Doru, Bursa Bykehir Belediyesi Yaynlar, Bursa. CARTER, Norma and Alison Darlow (1997), Local Agenda 21 and Developers: Are We Beter Equipped to Build a Consensus in the 1990s, Planning Practice & Research, Volume 12, Issue 1, page 45. COKUN, Bayram ve Sezer Sergender (2004), Yerel Ynetimler ve Katlm: Mula Kent Meclisinin rnek Olay Olarak ncelenmesi, Yerel Ynetimler Kongresi Bildiriler Kitab, Biga Belediyesi birliiyle, 3-4 Aralk 2004, anakkale. COKUN, Recai (2005), Kreselleme: Kavramsal Bir Netletirme Giriimi, Orta Anadolu Kongresi, Tokat. COKUN, Recai (2008), Kreselleme ve Yerel Ynetimler in malar, Yerel Siyaset, 1. Bask, Okutan Yaynclk, stanbul.

121

COUNSELL, David (1999), Attitudes to Sustainable Development in Planning: Policy ntegration, Participation and Local Agenda 21, casestudy Structure Plan, Local Environment, Volume 4, Issue 1, page 21. CRONN, T. E. (1989), Direct Democracy, USA: A Twentieth Century Funf Book ARKI, Akif (2004), Yerel Ynetimler, Dnya Gazetesi, 20 Aralk, s. 21. T, Oya (1996), Temsil, Katlma ve Yerel Demokrasi, YYD ve TODAE Yaynlar, Ankara. T, Oya (1999), Yerel Siyaset ve Demokrasi, oulculuk, Yerel Toplum, Sivil Toplum inde Kent , Yerel Siyaset ve Demokrasi Seminerleri, s.233-249, WALD Yaynlar, stanbul. OKUN, Bayram ve Turgay Uzun (1999), Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Nitelii ve Mula li, Yerel Ynetimlerin Uygulamada Karlat Sorunlar, Mula niversitesi Yayn, Mula. UKURAYIR, Akif (2000), Siyasal Katlma Ve Yerel Demokrasi, Yarg Yaynevi, Ankara. UKURAYIR, M. Akif (2006), Siyasal Katlma ve Yerel Demokrasi, 3. Bask, izgi Kitabevi, Konya. UKURAYIR, M. Akif (2007), Katlmclk Asndan Belediye Yasasnn levsellii: Kent Konseyleri ve teki Mekanizmalar, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar, Nobel Yaynevi, Ankara. UKURAYIR, M.Akif (2002), Siyasal Katlma ve Yerel Demokrasi: Kreselleme Srecinde Yurtta, Ynetim, Siyaset, izgi Kitabevi, Konya. UKURAYIR, M.Akif (2006), Yerel Kalknma ve Yerel Demokrasi, Yerel Siyaset, Yl 1, Say 3, Mart, s. 6-8. UKURAYIR, M.Akif (2008), Yerel Demokrasi ve Yerel Siyaset, Yerel Siyaset, 1. Bask, Okutan Yaynclk, stanbul. DAVER, Blent (1993), Siyaset Bilimine Giri, Yarg Yaynevi, Ankara. DEMR, mer ve Mustafa Acar (1992), Sosyal Bilimler Szl, Aa Yaynclk, stanbul. 122 of the Hertfordshire

DERDMAN, R.Cengiz (2005), Yeni Dzenlemelere Gre Yerel Ynetimler, Aktel Yaynlar, 1.Basm, stanbul. Devlet Planlama Tekilat (2001), Yerel Ynetimler Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu, DPT Yaynlar, Ankara. Devlet Planlama Tekilat (2000), Blgesel Gelime zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara. ERDEM, mer Faruk (1968), The Role of Local Government in Economic Progress, Local Government and National Development, TODAE, Ankara. ERDUMLU, Gngr (1993), Byk ehir Belediyeleri Aratrmas, DPT Yayn, Ankara. ERGN, Sedat (2000), Yine Belediye Meclisleri Sorunu, Hrriyet, 1 Ekim 2000. EROLU, Hamza (1984), dare Hukuku, 4. Bask, Ankara. EROUL, Cem (1991), Devlet Ynetimine Katlma Hakk, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara. ERYILMAZ, Bilal (1995), Kamu Ynetimi, 2.Bask, zmir. ES, Muharrem (2007), Kent zerine Dnceler, 1. Bask, Okutan Yaynclk, stanbul. ESEN, Adem (2008), Kent Sohbetleri, 1. Bask, Okutan Yaynclk, stanbul. GERAY, C. (1997), Yerelleme zerine, Ada-Kentliyim Dergisi, Say 9, s.84. GKTRK, A (2006), Blgesel Dengesizlie Kreselleme-Yerelleme Penceresinden Bir Bak, Derleyen: Ar, A., Blgesel Kalknma Politikalar ve Yeni Dinamikler, Derin Yaynlar, stanbul. GKTRK, Atilla ve Sultan Kavili (2000), Yerel Gndem 21 ve Katlm, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, s.237-249, TODAE, Ankara. GKTRK, Atilla ve Sultan Kavili (2002), Bilgi a Kamu Ynetimi in nerilen Bir Model: Gndem 21, 1. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Ynetim Kongresi Teblileri, Kocaeli. GRMEZ, Kemal (1987), Mahalli dareler Ve Demokrasi, Gazi niversitesi ..B.F. Dergisi, Cilt 3, Say 1-2, s.133-134.

123

GRMEZ, Kemal (1997), Yerel Demokrasi ve Trkiye Yerel Ynetim ve Belediyeler, 2. Bask, Vadi Yaynlar, Ankara. GYMEN, Korel (1999), Trk Yerel Ynetiminde Katlmcln Evrimi: Merkeziyeti Bir Devlette Ynetiim Dinamikleri, Amme daresi Dergisi, TODAE Yaynlar, Cilt:32, Say 4, s.67-83, Ankara. GYMEN, Korel (2003), Trkiyede Blge Kavram ve Politikalarn Geliimi, Avrupa Birlii ve Trkiyede Blgesel Ynetiim, Pendik Belediyesi Kltr Yaynlar, stanbul. GYMEN, Korel (2007), Korel Gymen ile Yerel Siyaset Kavram zerine, Yerel Siyaset zerine Rportajlar 1, Plato Yaynlar, stanbul. GLER, B. (2000), Yerel Ynetimler: Nereye, Kuvay Milliye Dergisi, Say 21, s. 59-63. Gndem 21 (2007). Eriim: http://ula-emme.org/yg21/index.htm, 18.10.2007. Gndem 21 Habitat (2007), Eriim: http://www.satko.com.tr/doga.htm, 15.09.2007. Gndem 21, http://www.la21turkey.net /modules, 15.04. 2007. HEKEN, Ayegl, (2002), Yerel Ynetimlerde Halkn Yerel Ynetime Katlm ve ankr li rneinde Bir Alan Aratrmas, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits HILL, Dilys M (1974), Democratic Theory and Local Government, London. HLL, Dilys M (1974), Democratic Theory And Local Government, The New Local Government Series 12, Unwin Universty Book, s.22-24, London. http://iclei.org/la21, 03.11.2007. http://www.avrupaufuklar.org, 18.10.2007. http://www.belgenet.com, 22.08.2007. http://www.deltur.cec.eu.int/belediyeler, 15.07.2007 http://www.ebms.it, 03.11.2007.

124

HUMES, Samuel ve Eilen Martin (1969), The Structure of Local Government, IULA. HUNTNGTON, Samuel P. ve Joan M. Nelson (1976), No Easy Choise: Political Participation in Developing Countries, Harvard University Press. I.C.L.E.. Local Govarnment Implementation of Agenda 21 Report, (1997). IULA-EMME, UNDP (2000), Kent Ynetimlerinin Demokratikletirilmesi Srecinde Mahalle, Kent Basmevi, stanbul. NSEL, A. (2001), Ynetiim deolojisi, Radikal, 23 Eyll, s.9. JACKSON, Tony (1999), From the Earth Summit to Local Agenda 21, Journal of Environmental Planning & Management, Volume 42, Issue 6, page 902. KADIOLU, Hakan (1997), ada Yerel Ynetimlerde Sosyal Politikalar, Baslmam Yksek Lisans Tezi, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. KALAYCIOLU, Ersin (1983), Karlatrmal Siyasal Katlma, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul. KAR, Blent (2006), Yerel Demokrasi iin Yerel Siyaset, Yerel Siyaset Dergisi, Yl 1, Say 1, s.41. KARAMAN, Z.Toprak (2000), Ynetim Stratejilerindeki Gelimeler, Trk dare Dergisi, Say 426, s.37-52. KARAMAN, Zerrin Toprak (1996), Yerel Ynetimler, Dokuz Eyll niversitesi Yayn, zmir. KAYA, Erol, H. entrk, O. Dan ve S. imek (2008), Modern Kent Ynetimi 1, 2. Bask, Okutan Yaynclk, stanbul. KAYA, Erol (2003), Yerel Ynetimler Reformu ve Belediyelerde Yeniden Yaplanma, Kent Ynetimi Dizisi 2, 1.Bask, Kilim Matbaaclk, stanbul. KAYA, Erol (2005) Kent Ynetiminde Yeni Yaklam Yerel Kalknma Ynetimi, 1. Bask, Sistem Multimedia Yaynlar, stanbul.

125

KAYA, Erol ve Hulusi entrk (2007), Muhafazakar Demokraside Yerel Ynetim Vizyonu 3, Yerel Siyaset, Yl 2, Say 16, Nisan, s.6-7. KELE, Ruen (1993), Kentsel Katlm Nedir? Ne Deildir?, Kent ve Siyaset zerine Yazlar, IULA-EMME, Kent Basmevi, Ankara. KELE, Ruen (1994), Fransada ve spanyada Yerinden Ynetim, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adanauer Vakf, Ankara. KELE, Ruen (1994), Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Avrupa ve Trkiye, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Uluslararas Konferans, Trk Belediyecilik Dernei Yayn, Ankara. KELE, Ruen (2000), Yerel Ynetimleri Yeniden Dnmek, Cumhuriyet, 25 Eyll 2000. KELE, Ruen (2000), Yerinden Ynetim ve Siyaset, Cem Yaynevi, 4. Basm, stanbul. KELE, Ruen ve Zerrin Toprak (2000), 21. Yzyla Girerken Belediye Meclislerinde Siyaset, zmir Yerel Gndem 21 Yaynlar, zmir. KELE, Ruen, Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art ve Trkiye, Avrupa Birlii ve Yerel Ynetimler Uluslararas Seminer, Trkiye Belediyeler Birlii ve Hollanda Belediyeler Birlii, 27-30 Mart 2003, stanbul. KITCHEN Ted. Whitney David (1997), Local Authority / Academic Collaboration And Local Agenda 21 Policy Processes, Journal of Environmental Planning & Management, Volume 40, Issue 5, page 645. KOAK, Hseyin (1996), talyada Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, TODAE, Cilt 5, Say 4, s. 23. KORTEN, C. D. (1990), Getting to the 21 st. Century: Voluntary Action and the Global Agenda, Kumarizan Pres, Connecticut. KOZCU, eyda ve Melek Gregenli (2002), Genlik ve Kent Ynetimi, Genlik ve Yerel Ynetimler: Bursa ve zmit Aratrmalar, WALD-Demokrasi Kitapl, stanbul. KKTOK, Gven ve Emrah Ceylan (2005), Kalknma, Sivil Toplum ve Trkiye, stanbul. 126

LEEMANS, A.F. (1970), Changing Patterns of Local Government, IULA. Local Government and National Development (t.y.), TODAE, Ankara. M.BERRY, Jeffery (2003), The Rebirth of Urban Democracy, Washington D.C.. M.COHEN, John ve Norman Uphoff (1980), Participations Place in Rural Development: Seeking Clarity through Specificity, World Development, Vol. 8, Pergamen Pres Ltd., Great Britian. MADDCK, Henry (1963), Democracy, Decentralization and Devlopment, London. NADAROLU, Halil(1986), Mahalli dareler, stanbul. NORTON, Alan (1991), Western European Local Government in Comparative Perspective, London. NUMANOLU, Nursen (2003), Avrupa Birlii ve Trkiyede Blgesel Ynetiim, Avrupa Birliinin Blgesel Ynetiime likin Trkiyeden Beklentileri ve Ulusal Program, Pendik Belediyesi Kltr Yaynlar, stanbul. KTEM, Kemal (1988), Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Trk dare Dergisi, Say 378, Mart, s. 108. ZCAN mit (1989), ada Kentlerde Katlm ve Sivil Organizasyonlar, Planlama Dergisi, ehir Planlama Mimar ve Mhendisler Odas Yayn, Say 89/1, Ankara. ZTRK, Azim (1994), Trkiyede Halkn Ynetime Katlmas, Trk dare Dergisi, Say 405, Aralk s.45-55. PARLAK, Bekir ve Zahid Sobac (2005), Kuram ve Uygulamalarda Kamu Ynetimi Ulusal ve Global Perspektifler, 1. Bask, Alfa Aktel Yaynlar, stanbul. PEKTA, Ethem Kadri (2006), Byk Kent Belediyelerinin Eitim Ve Kltr Hizmetlerine Siyasal Parti 27.07.2007. PRLER, Orhan ve Nuri Tortop, Ahmet Basoy (1995), Belediyeler ve dari Vesayet, Trk Belediyecilik Desrnei Konrad Adanauer Vakf, Mahalli dareler Aratrma Gelitirme Merkezi, Ankara. 127 deolojilerinin Yansmas, http://www.ekitapyayin.com,

PUSTU, Yusuf (2005), Yerel Ynetimler Ve Demokrasi, Saytay Dergisi, Say 57, Say 57 s.124. RODOPLU, Gltekin (2006), Yerel Kalknma, Yerel Siyaset Dergisi, Yl 1, Say 3, s.7. RODPLU, Gltekin (2006) Yerel Kalknma, Yerel Siyaset Dergisi, Yl 1, Say 3, Mart, s.45. SARIBAY, A.Yaar (2000), Kamusal Alan Diyalojik Demokrasi ve Sivil tiraz, Alfa Kitabevi Yaynlar, stanbul. SARIKOCE, Ali hsan (2002), Yerel Ynetimlerde Katlm ve stanbul Bykehir Belediyesinde Beyaz Masa Uygulamas, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits. SARTOR, Giovanni (1996), Demokrasi Teorisine Geri Dn, ev., Tuncer

Karamustafaolu, Mehmet Turan, Yetkin Kitabevi Yaynlar, Ankara. SCHAEFER, Peter (1982), Brgerbefragung Philipsburg 1980, Ein Beitrag zur kommunalen Befragungsforschung, Speyerer Arbeitshefte, Nr. 39, Hochschule Fr Verwaltungswissenschaften Speyer. SCHMDT, G.Manfred (2001), Demokrasi Kuramlarna Giri, ev., M.Emin Kkta, Vadi Yaynlar, stanbul. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (2001), Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu

Raporu, DPT, Ankara, http://www. ekutup.dpt.gov.tr/yerelyon. SEYYAR, Ali (2006), Sosyal Siyaset Terimleri (Ansiklopedik Szlk), 1. Bask, Beta Basm Yayn Datm, stanbul. SOYSAL, Mmtaz (1968), Halkn Ynetime Etkisi, TODAE Yaynlar, Ankara. Srdrlebilir Kalknma ve Ynetiim Birlemi Milletler Srdrlebilir Kalknma Dnya Zirvesi Trkiye Ulusal Raporu TEMA III (2002), IULA-EMME Yayn, stanbul. AHN, Ali ve Handan Temizel, Metehan Temizel (2006), Trkiyede Demokrasiden EDemokrasiye Gei Sreci Ve Karlalan Sorunlar http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/06-02.2006. 128

ENTRK, Hulusi (2008), Merkezden Yerele Siyaset, Okutan Yaynclk, stanbul. TALASLI, Glay (1996), Siyaset kmaznda Kadn, mit Yaynclk, Ankara. TEKEL, lhan ve Selim lkin (2005), Avrupa Birlii Trkiye ve Yerellik, 2. Bask, Birmat Ltd. ti. Yaynlar, stanbul. TTZ, smet (2007) Belediyeler ve Blgesel Kalknma, 1. Bask, Okutan Yaynclk, stanbul. TTZ, smet (2008), Belediye Ynetiminde Katlmclk ve Hesap Verilebilirlik, Belediyeler ve Blgesel Kalknma, Okutan Yaynclk, stanbul. TORTOP, Nuri (1993), Ynetim Bilimi, Yarg Yaynlar, Ankara. TORTOP, Nuri (1994), Dnyada ve Trkiyede Hizmet Anlayndaki Deimeler ve Mahalli darelerin Artan nemi, Demokrasi Gndemi Nisan Konferanslar. TORTOP, Nuri (1997), Yerel Ynetimler Maliyesi (Grev ve Kaynak Blm), Orta Dou Amme daresi Enstits, Ankara. TURGUT, Kasm (2002), Yerel Ynetimlerde Politik Yozlama ve Toplumsal Maliyeti, Yaynlanmam Doktora Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Ynetimi Blm. Trkiye Ulusal Rapor ve Eylem Plan (1996), BM nsan Yerleimleri Konferans Habitat II, Kent Zirvesi Yayn, stanbul. Trkiye Yerel Gndem 21 Program (2003), eriim: http://www.la21turkey.net, 20.10.2007. Trkiyede Yerel Demokratik Ynetiimi Tevik Amacyla Srdrlebilir likiler A Kurulmas Projesi (2003), eriim: http:// www.youthforhab.org.tr/projeler, 03.09.2004. Trkiyede Yerel Gndem 21lerin Teviki ve Gelitirilmesi Program (1999), eriim: http://www.deu.edu.tr/gndem21/proje/.htm, 04.10.1999. Trkiyede Yerel Gndem 21lerin Uygulanmas Projesi (2000), Tantc Bilgiler, IULAEMME Yaynlar, stanbul. Yerel Ynetimlerin Gelitirilmesi Program Raporlar Dizisi 1 (1994), Trkiyede Yerel Ynetim Sisteminin Gelitirilmesi, TOK-IULA, stanbul. 129

TRKNE, Mmtazer (2003), Merkezi Siyaset, Lotus Yaynlar, Ankara. United Nations Technical Assistance (1962), Decentralization for National and Local Development, United Nations, New York. UYSAL, Birkan (1981), Siyasal Otorite, Laiklik ve Katlma, Amme daresi Dergisi, Aralk, Cilt 14, s. 4. VAROL, Muharrem (2000), Yerel Temsilden Katlma: Kuram ve Gereklik, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, TODAE Yayn, Ankara. WALKER, C.R. (1968), Technology, Industry and Man, New York, McGraw Hill. World Development Report, (1997), The State in A Changing World, www.worldbank.org, 10/12/2007. YALINDA, Seluk (1992), Yerel Ynetimler-Sorunlar, zmler, TSAD Yayn, stanbul. YALINDA, Seluk (1996), Belediyelerimiz ve Halkla likileri, TODAE Yayn, Ankara. YALINDA, Seluk (1999), Belediyelerde Halk Katlm, Trk dare Dergisi, Say 424, s. 49-72. YAAMI, Firuz Demir (2001), Osmanl Devlet Ynetimi Balang Yllar, Trk dare Dergisi, Yl 73, Say 432, s. 18. YAVLLOLU, C. (2002), Kalknmann Anlambilimsel Tarihi ve Kavramsal Kkenleri, Cumhuriyet niversitesi ..B.F.Dergisi, Cilt 3, Say 1, s.59-77. Yerel Gndem 21 (1999), Yerel Gndem 21 Blteni, Say 6, s.2. Yerel Gndem 21 Program Yeni Katlmlar ile Gn Getike Byyor (2004), eriim: http://www.laturkey.net/modelus.php, 05.09.2004. Yerel Ynetimlerin Gelitirilmesi Program El Kitaplar Dizisi, Yerel Ynetim Reformu, Yerel Ynetim ve Demokrasi, TOK-IULA, 1994, stanbul. Yerel Ynetimin Gelitirilmesi Program Raporlar Dizisi 4, Yerel Ynetim Yaplar (t.y.), Katlm ve Halka Dnklk, stanbul. 130

YILDIRIM, Ferzan (2002), Yerel Demokrasi ve Kentteki Genlik (Genlik ve Kent Ynetimi), WALD-Demokrasi Kitapl, stanbul. YILMAZER, Mine ve Halil ivi (2004), Trkiyede nsani Kalknmann lm: Yaam Yetkinlii Endeksi, stanbul.

131

ZGEM
Oral DEMR 1982 ylnda Arda domutur. 1986 ylnda ailesi ile birlikte Bursaya ikamet etmitir. 1996 ylnda ilkretimini Bursada tamamlamtr. 1999 ylnda Bursa Erkek Lisesinden mezun olmutur. 2000 ylnda balad Cumhuriyet niversitesi alma Ekonomisi ve Endstri likileri Blmnden 2004 ylnda baar ile mezun olmutur. 2005 ylnda askerliini Hakkaride Yedek Subay olarak yapmtr. 2006 ylnda Sakarya niversitesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri Anabilim Dal, alma Ekonomisi ve Sosyal Siyaset Bilim Dalnda Yksek Lisansa balamtr. 2007 ylnda Bursa Ulam ve Tamaclk A. .nde Mali ler Blmnde ksa bir sre almtr.

132