T.C.

GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS KAMU YNETM ANABL DALI

KRESELLEME SRECNDE TRKYEDE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNM

DOKTORA TEZ

Hazrlayan
zcan SEZER

Tez Danman
Prof. Dr. Burhan AYKA

Ankara-2008

ONAY zcan SEZER tarafndan hazrlanan Kreselleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm balkl bu alma, 03.12.2008 tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan Kamu Ynetimi Anabilim Dalnda Doktora tezi olarak kabul edilmitir.

Prof. Dr. Eyp G. SBR (Bakan)

Prof. Dr. Burhan AKA

Prof. Dr. Kemal GRMEZ

Prof. Dr. Atilla YAYLA

Prof. Dr. Ayegl MENG

NSZ Dnyadaki tm deiim ve dnmleri kapsayc bir ekilde ifade eden bir kavram olan kreselleme, ekonomik, siyasal, toplumsal, kltrel alanlarda gstermi olduu etkileri yerel ynetimler dzeyinde de hissettirmektedir. 1980lerden sonra younlaan kresellemenin etkisiyle birlikte ynetim anlaynda nemli deiimler meydana gelmi, devletin kltlmesi, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas tartmalarnda yerel ynetimler, kamu hizmetlerinin etkin, verimli, kaliteli olarak halkn beklentilerine uygun olarak sunulmas ve halka en yakn birimler olarak giderek ne kmaktadr. Kreselleme ile birlikte e zamanl olarak gelien yerelleme sreci, tm dnyada desantralizasyon (yerelleme) politikalarn gndeme getirmi, kresel aktrlerin de destekledii bu politikalar sonucunda merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devri, yerel ynetimlerin yapsnda ve ilevlerinde nemli dnmlere yol amtr. Yerel ynetimlerin rgtlenme yapsnda, ekonomik ve sosyal ilevlerinde, hizmet sunum yntemlerinde, katlmc mekanizmalarda, mali yapsnda, denetim ve zerkliinde, sorumluluk ve hesap verebilirlik anlaynda deiimler ortaya kmtr. Kreselleme srecinin yerel ynetimlerde ortaya kard etkileri, tm boyutlaryla geni bir perspektiften yola karak ele alan bu alma; kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel dnmlere yol atn ileri srmektedir. Kresellemenin yerel ynetimlerin yaplarnda ve ilevlerinde gerekletirmi olduu etkiler yerel ynetimlerde yeni yaplanmalar gndeme getirmektedir. Dnyann birok lkesinde kresel dzeyde yerel ynetim reformlar olarak benzeen uygulamalarn Trkiyede de yerel ynetimlere yansdn ve yasal dzenlemelerle birlikte yapsal ve ilevsel olarak nemli deiimler gerekletii grlmektedir. Bu alma btn bu deiim ve dnm srecinin yerel ynetim boyutunda nasl gerekletiini btn ynleriyle ortaya koymaya almaktadr.

ii

almann tez konusu seiminden tezin bitirilme srecine kadar ki tm aamalarnda yardmlarn esirgemeyen danmanm Prof. Dr. Burhan AYKAa ve eletirileri ile almann son halini almasna katk salayan jri yeleri Prof. Dr. Kemal GRMEZe, Prof. Dr. Eyp G. SBRe, Prof. Dr. Ayegl MENGye, Prof. Dr. Atilla YAYLAya teekkrlerimi sunuyorum.

iii

NDEKLER NSZ ............................................................................................................ i NDEKLER ................................................................................................. ii KISALTMALAR ............................................................................................. xii TABLOLAR ................................................................................................... xv GR ..............................................................................................................1 BRNC BLM KRESELLEME -YERELLEME VE YEREL YNETMLER: TEORK VE KAVRAMSAL EREVE 1.1. KRESELLEME KAVRAMI VE TARHSEL GELM SREC...........20 1.1.1. Kresellemenin Tanm: Kavramsal ereve ...............................20 1.1.2.Kresellemenin zellikleri ve geliimi............................................26 1.2. KRESELLEMENN FARKLI BOYUTLARI .........................................30 1.2.1.Kresellemenin Ekonomik ve Finansal Boyutu .............................30 1.2.2. Kresellemenin Siyasal Boyutu....................................................35 1.2.3. Kresellemenin Sosyo-kltrel Boyutu.........................................38 1.2.4. Kresellemenin deolojik Boyutu ..................................................42 1.2.5. Kresellemenin Ekolojik Boyutu ...................................................45 1.2.6. Kresellemenin letiim ve Teknoloji Boyutu ................................47 1.3. KRESELLEME KAVRAMINA YNELK FARKLI YAKLAIMLAR ....50 1.3.1. Kresellemeyi Savunanlar (Kreselciler-Ar Kresellemeciler-Radikaller) .........................................................50 1.3.2. pheciler (Kukucular) : Kreselleme Kartlar .........................52 1.3.3. Dnmcler................................................................................55 1.4. YEREL YNETM VE YERELLEME KAVRAMININ GELM: TEORK VE KAVRAMSAL EREVE....................................................57 1.4.1. Yerel Ynetim Kavram ve Ortaya k.......................................57 1.4.2.Yerel Ynetimlerin Tarihsel Geliim Sreci ....................................60 1.4.2.1.Ortaada Yerel Ynetimler..................................................61

iv

1.4.2.2. Belediye Sosyalizmi .............................................................62 1.4.2.3. Liberalizm ve Yerel Ynetimler.............................................64 1.4.2.4. Refah Devleti Dnemi, Refah Devletinin Krizi ve Yerel Ynetimler............................................................................69 1.4.2.5. Yeni Sa ve Yerel Ynetimler ..............................................73 1.4.3. Yerelleme Kavram ve Yerellemeye Farkl Yaklamlar..............76 1.4.3.1. Yerinden Ynetim (adem-i merkeziyet) Kavram..................77 1.4.3.2. Yerellemenin (Desantralizasyon) Tanm ve Kavramsal ereve...............................................................................80 1.4.3.3. Yerellemeye Farkl Yaklamlar..........................................84 1.4.3.3.1. Kresel ve Yerelin ielii (kre-yerelleme)...........84 1.4.3.3.2. Kamu Reformunun Bir Paras Olarak Yerelleme ..86 1.4.3.3.3. Yerel Ynetimleri Glendirme Arac Olarak Yerelleme ...............................................................89 1.4.3.3.4. Kresellemeye Bir Kar Duru Olarak Yerelleme 91 1.4.3.3.5. Merkezi Ynetimden Yerel Ynetimlere Yetki Devri Olarak Yerelleme (Devolution) ...............................92 1.4.3.3.6. Blgesellemeye Bir Tepki Olarak Yerelleme.........96 1.4.3.4. Yerellik lkesi (Hizmette Halka Yaknlk) ve Yerelleme Asndan nemi................................................................97 1.4.3.5.Yerellemenin Olumlu ve Olumsuz Ynleriyle Deerlendirilmesi .............................................................102 KNC BLM KRESELLEME SRECNN YEREL YNETMLERE ETKLER VE YEREL YNETMLERDE YEN ELMLER 2.1. KRESELLEMENN ULUS DEVLET ZERNDEK ETKLER .........108 2.1.1. Ulus Devletin Geleneksel Egemenlik Anlaynn Dnm .......109 2.1.2. Ulus Devletin Yapsnda ve levlerinde Dnm........................112 2.1.3. Devletin Denetleyici Rolnden Dzenleyici Rolne Dnm ......116 2.2. KRESELLEME VE KAMU YNETMNDEK DEMLER...........119

2.2.1. Kamu Ynetiminin Ynetim Anlayndaki Deiim.......................120 2.2.2. Kamu Ynetiminin Kltlmesi ve Etkinletirilmesi .....................124 2.3. KRESELLEMENN YEREL YNETMLERE ETKLER..................126 2.3.1. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerin Konumu....................127 2.3.2. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerde Deiime Yol Aan Etkenler ..........................................................................131 2.3.2.1. Yerel ynetimlerin Rol, Stat, Grev, Yetki ve Sorumluluklarnda Art.......................................................132 2.3.2.2. Kamu Hizmetlerindeki Gelimeler, Halkn Hizmet Beklentilerinin Deimesi ve eitlenmesi..........................134 2.3.2.3. Hzl nfus Art ve kentlerin Yap ve levlerindeki Deiimler ............................................................................136 2.3.2.4. Merkezi Ynetim Yerel Ynetim likilerinde Meydana Gelen Deiimler..................................................................141 2.3.2.5. Bilgi ve letiim Teknolojilerindeki Gelimeler.......................146 2.3.2.6. Demokratikleme Eilimlerinin Glenmesi: Yerel Demokrasiye Artan Vurgu ....................................................150 2.3.2.7.Ynetiim Anlaynn Gelimesi ve Yerel Ynetimlere Etkileri ...................................................................................152 2.3.2.8. Yeni Kamu Ynetimi Anlay ve Yerel Ynetimlere Etkisi ...158 2.3.2.8.1. Yerel Ynetimlerde letmecilik Anlay ve Piyasa Ynelimli Yaklamlar .............................................162 2.3.2.8.2.Yerel Kamu Hizmetlerinde zelletirme Eilimin Yaygnlamas.........................................................163 2.3.2.8.3. Kaynak Kullanmnda Etkinlik, Hizmetleri Etkin ve Verimli Sunma Gereksinimi ....................................168 2.3.2.8.4. Yerel Kamu Hizmetleri Sunumunda Mteri(vatanda) Odakllk .................................................................170 2.4. KRESELLEME SRECNDE YEREL YNETMLERDE YEN ELMLER..........................................................................................173 2.4.1. Yerel Ynetim Birimlerinin Saylarnn Azaltlmas ve Daha Etkin Hale Getirilmesi ........................................................175

vi

2.4.2. Yerel Ynetimlerin Ynetim ve rgt Yaplanmasndaki Deiimler ....................................................................................178 2.4.2.1. Yerel Ynetimlerde Yaln ve Esnek rgtlenme ................180 2.4.2.2. Yerel Ynetimlerde Yneticilik Anlaynda Deiim ve Profesyonel Yneticilik ......................................................182 2.4.2.3. Yerel darecilikten Giriimci Yerel Ynetime Dnm ......185 2.4.3. Modern Ynetim Teknikleri ve Yerel Ynetimler ........................186 2.4.3.1. Yerel Ynetimlerde Toplam Kalite Ynetimi......................187 2.4.3.2. Yerel Ynetimlerde Performans Ynetimi .........................191 2.4.3.3. Yerel Ynetimlerde Stratejik Ynetim................................196 2.4.3.4. Yerel Ynetimlerde Proje Ynetimi ...................................199 2.4.3.5. Yerel Ynetimlerde nsan Kaynaklar Ynetimi .................202 2.4.4. Ulusal ve Uluslar aras Dzeyde Yerel Ynetimler arasnda birliinin ve Alarn Gelimesi ................................................204 2.4.5. Yerel Ynetimlerin Ekonomik levlerinde Dnm..................209 2.4.5.1. Yerel Ynetimlerin Ekonomik levleri ..............................210 2.4.5.2. Post-fordist Dnm Srecinin Yerel Ynetimlerin Ekonomik Dnmndeki Etkisi ......................................212 2.4.5.3. Yerel Ekonomik Gelimede Yerel Ynetimlerin Etkisi ......214 2.4.6.Yerel Ynetimlerde Sorumluluk ve Hesap Verebilme Anlayndaki Dnm...................................................................................218 2.4.7. Yerel zerklik ve Yerel Ynetimlerin Denetiminde Yeni Eilimler ...................................................................................223 2.4.7.1. Yerel zerklik Anlayndaki Gelimeler ..........................223 2.4.7.2. Yerel Ynetimlerin Denetiminde Yeni Eilimler ................227 2.5.KRESELLEME SRECNDE NGLTERE-FRANSA VE ABDDE YEREL YNETM REFORMLARI VE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNMNDEK ETKLER....................................................231 2.5.1. Kreselleme Srecinde ngilterede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm.........................................................................231

vii

2.5.1.1. ngilterede Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal Deiiklikler..........................................................................232 2.5.1.2. Yerel Ynetimlerin Yapsnda ve levlerinde Meydana Gelen Deiimler ...............................................................................233 2.5.1.3. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerin Dnmnde Etkili Olan Reformlar ...............................................................235 2.5.1.3.1. 1979-1997 Yllar Arasndaki Reformlar ......................236 2.5.1.3.1.1. Yerel Ynetimlerde letmecilik Anlaynn Yaygnlamas ve Rekabet Ynelimli Giriimler .....................................................238 2.5.1.3.1.2. 1979-1997 Dnemindeki Reformlarn Yerel Ynetimlere Etkileri ....................................241 2.5.1.3.2. 1997den Sonraki Yerel Ynetim Reformlar ...............242 2.5.1.3.2.1. Yerel Ynetimlerde Kalite, Etkinlik ve Verimlilie Ynelik Uygulamalar ..................244 2.5.1.3.2.2. Yerel Ynetiim ve Katlma Ynelik Uygulamalar...............................................245 2.5.1.3.2.3. 1997den Sonraki Reformlarn Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm Asndan Deerlendirilmesi ......................248 2.5.2. Kreselleme Srecinde Fransada Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm.........................................................................249 2.5.2.1. Fransada Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal Deiiklikler...........................................................................250 2.5.2.2. 1981-1992 Dneminde Yaplan Yerelleme Reformlar ve Etkileri ..................................................................................254 2.5.2.3. 1992 Ylnda Yaplan Yerel Ynetim Reformlar ve Etkileri ...259 2.5.2.4. 2003-2004 Yllarnda Yerel Ynetimlerde Yaplan Reformlar ve Etkileri ...................................................................................261 2.5.3. Kreselleme Srecinde ABDde Yerel Ynetimlerde Deiim ve Reform Sreci ................................................................................264 2.5.3.1. ABDde Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal Deiiklikler..........................................................................265

viii

2.5.3.2. ABDde Yerel Ynetimlerde Deiim ve Reform Sreci .......266 2.5.3.2.1. Ynetimde Yeniden Yaplanma almalar ve Yerel Ynetimlerin Dnmndeki Etkileri.......................269 2.5.3.2.1.1. Yerel Ynetimlerde Yeni Kamu Ynetimi Anlaynn Etkileri.....................................273 2.5.3.2.1.2. Yerel Ynetim Hizmetlerinde zelletirme 275 NC BLM KRESELLEME SRECNDE ULUSLAR ARASI YAPILANMALARIN VE YEREL YNETM REFORMLARININ TRKYEDE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNMNE ETKLER 3.1. TRKYEDE YEREL YNETMLERN GELM, YAPISAL VE LEVSEL SORUNLARI .............................................................................276 3.1.1. 1980 ncesi Dnemde Yerel Ynetimler ......................................276 3.1.1.1. Cumhuriyete Kadar Olan Dnem .........................................276 3.1.1.2. Cumhuriyet Dneminden ok Partili Hayata Kadarki Dnem (1923-1945) .........................................................................280 3.1.1.3. ok Partili Dnemden 1980e Kadar Olan Dnem (1945-1980) .........................................................................284 3.1.2. 1980 Sonras Dnemde Yerel Ynetimlerin Geliimi ....................287 3.1.3. Trkiyede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Sorunlar .........289 3.1.3.1. Yerel Ynetim Geleneinin Eksiklii-Merkeziyeti Gelenein Basknl .............................................................................290 3.1.3.2. Grev ve Yetki Blmndeki Sorunlar..............................292 3.1.3.3. Mali kaynak ve Finansman Sorunu ......................................294 3.1.3.4. Yerel Demokrasi Anlay ve Katlmc Uygulamalardaki Eksiklikler ..............................................................................297 3.1.3.5. Yerel Ynetimlerin Optimal Bykle Sahip Olmamas .....299 3.1.3.6. dari Vesayet Sorunu............................................................300 3.1.3.7. ada Ynetim Tekniklerinden Yeterince Yararlanlamamas .............................................................302 3.1.3.8. Personel stihdam ve Personelin Eitimindeki Sorunlar .....303

ix

3.2. KRESELLEME SRECNDE ULUSLAR ARASI YAPILANMALAR VE TRKYEDE YEREL YNETMLERE ETKLER...........................306 3.2.1. Avrupa Konseyi ve ABnin Trkiyede Yerel Ynetimlere Etkileri ..307 3.2.1.1. ABnin Yerel Ynetimlerin Rol ve Stats zerindeki Etkisi ..................................................................................309 3.2.1.2. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn Etkileri ............313 3.2.1.3. Hizmette Halka Yaknlk-Yerellik lkesinin (Subsidiartiy) Etkileri ................................................................................315 3.2.1.4. Avrupa Kentsel artnn Etkileri........................................317 3.2.1.5. Yerel Ynetimler arasnda birlii ve Snr tesi birlii Uygulamalar ......................................................................319 3.2.1.6. ABnin Yerel Ynetimlere Mali Kaynak ve Finansman Salamadaki Etkisi............................................................320 3.2.2. Birlemi Milletler rgtnn Yerel Ynetimlere Ynelik Uygulamalar............................................................................. 322 3.2.2.1. Rio Zirvesi, Srdrlebilir Kalknma ve Yerel Gndem 21 Uygulamalar .....................................................................323 3.2.2.2. Trkiyede Yerel Gndem 21 Uygulamalar, Ortaya kan Sorunlar ve Eletiriler ........................................................325 3.2.3. Habitat I-II Zirveleri ve Trkiyede Yerel Ynetimlere Yansmalar..............................................................................328 3.2.4. Johannesburg Zirvesi ve Yerel Ynetimlere Ynelik Uygulamalar.............................................................................332 3.2.5. Dnya Bankasnn Yerelleme Uygulamalar ve Trkiyede........... Yerel Ynetimler zerindeki Etkisi ............................................333 3.3. KRESELLEME SRECNDE TRKYEDE YEREL YNETM REFORMLARI VE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNMNDEK ETKLER ...................................................................336 3.3.1.Kreselleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetim Reformlarnn Amac, nemi ve Gereklilii ...................................338 3.3.2. 1980 Sonras Dnemde Yerel Ynetimlerde Yaplan Reform almalar..................................................................................340

3.3.2.1. Kamu Ynetimi Aratrma Projesi (KAYA) Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu..................................................340 3.3.2.2. 1998 Yerel Ynetimler Reform Tasars .............................343 3.3.2.3. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars ve Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm Asndan Etkileri ...............................................................................348 3.3.2.4. 5302 Sayl l zel daresi Kanunu .....................................356 3.3.2.4.1. l zel darelerinin Yaps ve leyiine likin Getirilen Deiiklikler ve Etkileri ............................356 3.3.2.4.2. l zel darelerinin Grev ve levlerinde Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri ...............................358 3.3.2.4.3. l zel darelerinin Ynetim Organlarnn Yaplarndaki Deiiklikler ve Etkileri....................361 3.3.2.4.4. l zel darelerinin rgtsel Yaps ve Personeline Ynelik Yaplan Deiiklikler ve Etkileri................364 3.3.2.4.5. l zel darelerinde Denetim Asndan Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri ..............................366 3.3.2.4.6. l zel darelerinde zerklik Asndan Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri ..............................369 3.3.2.4.7. l zel darelerinin Mali Yapsnda Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri.........................................370 3.3.2.5. 5393 Sayl Belediye Kanunu ............................................372 3.3.2.5.1. Belediyelerin Yaps ve leyiine likin Getirilen Deiiklikler ve Etkileri...........................................372 3.3.2.5.2. Belediyelerin Grev ve levlerinde Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri..........................................376 3.3.2.5.3. Belediyelerin Ynetim Organlarnn Yapsndaki Deiiklikler ve Etkileri.........................................380 3.3.2.5.4. Belediyelerde Denetim ve zerklik Asndan Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri ...............382 3.3.2.5.5. Belediyelerin Tekilat Yaps ve Personel Sistemindeki Deiiklikler ve Etkileri ....................385

xi

3.3.2.5.6. Katlm mekanizmalar Asndan Getirilen Deiiklikler ve Etkileri............................................387 3.3.2.5.7. Belediyelerin Mali Yapsnda Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri............................................389 3.3.2.6. 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunu................................391 3.3.2.6.1. Bykehir Belediyelerinin Yaps ve leyiine likin Getirilen Deiiklikler ve Etkileri .....................................392 3.3.2.6.2. Bykehir Belediyelerinin Grev ve levlerinde Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri .........................................395 3.3.2.6.3. Bykehir Belediyelerinin Ynetim Organlarnn Yapsnda Deiiklikler ve Etkileri ..................................398 3.3.2.6.4. Katlm Mekanizmalar Asndan Getirilen Deiiklikler ve Etkileri ............................................................................402 3.3.2.6.5. Denetim ve zerklik Asndan Meydana Getirilen Deiiklikler ve Etkileri ....................................................404 3.3.2.6.6. Bykehir Belediyelerinin Tekilat Yaps ve Personel Sistemindeki Deiiklikler ve Etkileri ..............................406 3.3.2.6.7. Bykehir Belediyelerinin Mali Yapsnda Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri ....................................................408 GENEL DEERLENDRME VE SONU....................................................409 KAYNAKA ................................................................................................431 ZET ..........................................................................................................478 ABSTRACT.................................................................................................480

xii

KISALTMALAR LSTES a.g.e. a.g.m. AB ABD APEC ASBF AYKOME AYY BHO BM BYKP C. CDLR :Ad geen eser :Ad geen makale : Avrupa Birlii : Amerika Birleik Devletleri : Asian Pasific Economic Cooperation : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi :Altyap Koordinasyon Merkezi : Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art : Blgesel Hesaplar Odas : Birlemi Milletler : Be Yllk Kalknma Plan : Cilt :Bureau of the Steering Commitee on Local and Regional Democracy (Yerel ve Blgesel Demokrasi Ynlendirme Komitesi) ev. Der. DPT DS DT Ed. G....B.F. GATT GSMH H....B.F. Haz. ICLEI KY IMF : eviren : Derleyen : Devlet Planlama Tekilat : Devlet Su leri : Dnya Ticaret rgt : Editr : Gazi niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Fakltesi : General Agreement of Trade and Tariffs : Gayri Safi Milli Hasla : Hacettepe niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi : Hazrlayan : International Council for Local Environmental Initiatives : nsan Kaynaklar Ynetimi : International Monetary Fund (Uluslar aras Para Fonu)

xiii

IULA IULA-EMME BF KY KAYA KHK KT Md. NAFTA No. OECD S. s. ss. S.D....B.F SBF STK TBD TESEV TKY TMMOB TODAE TOK UKOME UNDP

: International Union of Local Authorities (Uluslar aras Yerel Ynetimler Birlii : International Union of Local Authorities East Mediterranean and Middle East : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi : nsan Kaynaklar Ynetimi : Kamu Ynetimi Aratrma Projesi : Kanun Hkmnde Kararname : Kamu ktisadi Teebbsleri : Madde : North American Free Trade Agreement (Kuzey Atlantik Serbest Ticaret rgt) : Number : Organization for Economic Cooperation and Development : Say : Sayfa : Sayfa Says : Sleyman Demirel niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi : Siyasal Bilgiler Fakltesi : Sivil Toplum Kurulular : Trk Belediyecilk Dernei : Trkiye Ekonomik Sosyal Etdler Vakf : Toplam Kalite Ynetimi : Trkiye Mhendisler Mimarlar Odas Birlii : Trkiye ve Orta Dou Amme daresi Enstits :Toplu Konut daresi Bakanl :Ulam Koordinasyon Merkezi :United Nations Development Programme (Birlemi Milletler Kalknma Program)

xiv

UNESCO VBK Vol. Y. Yay. YG 21

:United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization : Verimlilik ve Baar Karnesi : Volume : Yl :Yaynevi, Yaynlar : Yerel Gndem 21

xv

TABLOLAR Sayfa Tablo 1: Yerel Ynetim ve Yerel Ynetiimin Belirleyici zellikleri ve Farkllklar....................................................................................154 Tablo 2: 1950-1992 Yllar Arasnda Baz Avrupa lkelerinin Belediye Saylarnda Meydana Gelen Deimeler .......................177 Tablo 3: Yerel Ynetimlerde Kullanlan Performans Ynetimi Modelleri ......................................................................................196 Tablo 4: ngilterede Muhafazakar Hkmet Dnemi ncesinde ve Sonrasnda Yerel Ynetim Anlaynn Karlatrlmas ..............240 Tablo 5: ABDde Yerel Ynetim Birimlerinin Saylarnn Yllara Gre Deiimi .......................................................................................266 Tablo 6: Trkiyede Belediyelerin Saysal Geliimi (1923-2008) ................374 Tablo 7: Yllar tibariyle Trkiyede Belediyelerin Gelirleri ..........................390

GR Kreselleme, son yllarda dnyay etkileyen deiim ve dnmlerin temel ereve kavram olarak etkisini her alanda hissettirmektedir. Kresellemenin tanm konusunda bir fikir birlii olmasa da ekonomik, siyasal, sosyo-kltrel, iletiim ve teknoloji ve ekolojik boyutlar ile hayatn btn alanlarn etkileyen ve devam eden bir sretir. Bu anlamda kreselleme, hem dnyann klmesi hem de bir btn olarak dnya bilincinin glenmesi1 eklinde alglanmaktadr. Kreselleme, yaadmz dnyada, uluslar, toplumlar ve yerel gruplar aras karlkl ilikilerin ve etkileimlerin genilemesi, derinlemesi ve hzlanmas ile ilgili tm eilimleri ve olgular, kapsayc bir biimde simgelemektedir. Kreselleme, yerel ve ulusal olann kresel olana tmyle tabi olmasndan ziyade, bu l dzeydeki olaylarn birbirleriyle etkileim iinde gereklemesini2 ifade etmektedir. Sermaye piyasalarnn ileyii ve kresel alanda giderek yaygnlamas, retim ve tketim sistemlerinin kresel btnlemesi, iletiim ve medya teknolojileri araclyla dnya apnda bilgi ve kltrel pratiklerin ak kreselleme srecini ekillendirmektedir. Kreselleme, ulus devlet anlaynda nemli dnmlere yol amakta ve ulus devletin esas ileyi mekanizmas olan kamu ynetimi ve yerel ynetimler de bu sreten etkilenmektedirler. Kamu ynetimi anlaynda yaanan dnmn etkisiyle gelimi ve gelimekte olan dnyann bir ok lkesinde merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmasna ynelik almalar yaplmaktadr. Yeniden yaplanma ya da reform abalarnda her lkenin kendine zg siyasal, ekonomik, toplumsal ve ynetsel yapsnn etkisi olmakla birlikte, temel etkenlerden birinin kreselleme ile ortaya kan gelimelerin sonucu olduu grlmektedir.

Roland ROBERTSON, Kreselleme Toplum Kuram ve Kresel Kltr, (ev.mit Hsrev Yolsal), Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar, 1999, s.21 2 DPT, Sekizinci BYKP Kreselleme zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, DPT Yay., 2000, s.1, 55.

Kreselleme srecinin ulus devletlerin yetki ve egemenlik alann deitirerek yeniden belirlemeye zorlad gnmz koullarnda, ulus devletin yetkilerinin bir blm devlet st kurum ve mekanizmalara devredilirken, dier bir blm de yerel ynetimlere devredilmektedir. Kresel dinamikler ulus devletin ve yerel ynetimlerin yaplanmasna giderek daha fazla etki etmektedirler. Kreselleme srecinde yerel ynetimlerin ulus devlet ierisindeki konumunun ne olduu ya da olmas gerektii konusunda tartmalar ortaya kmaktadr. Bu adan devletin ilevlerinin merkezi ve yerel ynetim arasnda nasl bllecei sorusuna etkinlik ve katlmclk asndan bir yaklam getirilmektedir. Ancak bu tr yaklamlarn da kreselleen dnyada anlamn yitirdii, ekonomik gelime dinamiklerinin ulusal politikalardan ok yerel ekonomilerin yarabilirliiyle yakalanabilecei3 ifade edilmektedir. Bu balamda yerel ynetimlerin sadece klasik kamu hizmetler sunan birimler olmaktan ok ekonomik gelimede daha ilevsel bir role sahip, kaynak yaratan, kresel ilikiler a ierisinde yeni roller stlenebilen birimler olarak ne kt grlmektedir. Kreselleme dorudan ve dolayl olarak, kamu ynetiminin yapsn ve ynetim anlayn etkilemektedir. Bilgi ve iletiim sektrndeki hzl deiimler sonucunda insanlar birbirleriyle daha abuk iletiim kurabilmekte, bireyler kendi lkelerinin ynetimini baka lkelerin ynetimleriyle karlatrmakta ve yeni talepler ileri srebilmektedirler. Bireylerin taleplerini en yakn bir ekilde ilettii ynetsel birimler ise yerel ynetimler olmaktadr. Toplumun ve bireyin taleplerine yant vermekte zorlanan kamu ynetimi de deiim sreci ierisine girmitir. Kreselleme srecinin etkisiyle yeni kamu ynetimi ad altnda btn dnyaya yaylan reformlar kamu ynetimi ve yerel ynetimlerde nemli deiimlere neden olmutur. Bu deiimler daha ok yerinden ynetim kavramnn kapsamnn genilemesinde, hizmet sunum

lhan TEKEL, Modernite Alrken Kent Planlamas, Ankara, mge Kitabevi, 2001, s. 129-130.

yntemlerinde, ynetim ve rgtlenme yaplarnda, planlama ve denetim srelerinde etkili olmaya balamtr. Yeni kamu ynetimi anlaynn bu etkileri yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel anlamda bir dnme yol amaktadr. Kreselleme sreci merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerinde de etkili olmaktadr. Gnmzde merkeziyeti ynetim anlaylarnn yerini, byk lde yerinden ynetim anlayna brakaca, yerel demokrasinin gelitirilmesi iin de kamu ynetiminin kltlmesi ve hizmetlerin yerelletirilmesinin gereklilii4 vurgulanmaktadr. Bylece devletin ilevleri ve rgtlenme biimi yeniden sorgulanmaktadr. Devletin, sosyal hizmetler, alt yap hizmetleri ve retken sektrlerdeki grevlerinin yeniden tanmland ve bu tr grevlerin yerel ynetimlere devredilmek istendii grlmektedir. Dnya, birbirine zt gibi grnen iki sreci kreselleme ve yerellemeyi birlikte yaamaktadr.5 Kreselleme sreci ile e zamanl bir sre olarak gelien yerelleme (desantralizasyon), yerel ynetimlerin dnmnde etkili olan nemli bir sretir. Yerelleme, yerel demokrasinin glendirilmesi, hizmetlerin en yakn yerel birimler tarafndan salanmas ve yerel dinamiklerin harekete geirilmesi olarak yansmasn bulmakta ve ynetiimi ve yerel katlm kavramn da beraberinde getirmektedir. Yerelleme politikalar ile glendirilen yerel ynetimlerin ayn zamanda piyasa ile etkileiminin daha fazla olmas da amalanmaktadr. Yerelleme anlaynn yaygnlamasyla lkelerin byk ounluu giderek artan bir ekilde karar verme yetkilerini daha alt dzeydeki yerel

Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel Ynetimler ve Yerel Demokrasinin Amalar, G....B.F. Dergisi, C.1, 1999, s.2-3. 5 Bilal ERYILMAZ, Kreselleen Dnyada Yerel Ynetimlerin Yeri, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.2, mart-1995, s.89., DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001(Eriim) http://ekutup.dpt.gov.tr/yerelyon/oik554.pdf 22.12.2005.

birimlere

devretmeye

balamlardr.6

Yerellemenin

az

gelimi

ve

gelimekte olan lkelerde etnik farkllklar krkleyecei ve blnme endielerini ortaya karaca ileri srlse de yerellemeyi glendirmenin demokratik gelime asndan ok byk nem tad7 da belirtilmektedir. Yerellemenin (desantralizasyon) etkililiinin altndaki nemli bir inan ise; yerel dzeyde gelirler ve giderler arasndaki balantnn kurulabilmesi, hizmetlerin yerel dzeyde daha etkin salanabilmesi, ayrntl politikalarn uygulanabilme imkan, hizmet sunan kurulularla hizmet alan kurulular arasndaki mesafenin azalmas, yerel hizmetlerin maliyetinin dorudan halk tarafndan karlanmas nedeniyle yerel ynetimlerin daha fazla hizmetlerle ilgilenebilmesi ve daha fazla hesap verebilir konumda tutulabilmesi, yerel koullarn dikkate alnabilmesi, sivil katlm iin olanaklarn artmas, kamusal rn ve hizmetlerin sunumunda daha etkin ve verimli olunmas8 olarak sralanabilir. Yerellemeye odakl politikalar son yllarda birok lkede de grlmektedir. almanda ikinci blmnde incelenen ngiltere, Fransa ve ABDde yerellemenin farkl uygulamalar grlmektedir. Fransada 1982den sonra yerelleme ynnde ve yerel ynetimlerin glendirilmesi dorultusunda gelimeler olurken, ngilterede Yeni i Partisi radikal politikalarndan vazgeerek, ekonomik ve siyasi programnda yerellemeye odakl politikalar benimsemitir. ABDde ise, eyalet ve yerel ynetimlere hizmet sunum alanlarnda geni yetkiler verilmitir. Gnmzde hemen hemen her lkede, yerel ynetimlere

demokrasinin nemli kurumlar olarak baklmaktadr.9 Yerel ynetimler,

6 THE WORLD BANK, Decentralization in the Transition Economies: Challenges and the Road Ahead, Poverty Reduction and Economic Management Unit Europea and Central Asia, The World Bank, 2001, s.iv.,1. 7 Ruen KELE, Avrupann Btnlemesi ve Yerel Ynetimler, Ankara, TBD Konrad Adenauer Vakf Yay., 1999, s. 32. 8 Michael DE VRIES, The Rise and Fall of Decentralization: A Comparative Analysis of Arguments and Practices in European Countries, European Journal of Political Research, Vol. 38, 2000, s. 193., THE WORLD BANK, Decentralization in the Transition Economies..., s.23. 9 Nuri TORTOP vd., Mahalli dareler, Ankara, Nobel Yay., 2006, s. 22.

demokrasi eitiminin gelimesinde, ulusal birliin glenmesinde10 de nemli katklar salamaktadrlar. Federal, niter, btn lkelerde yerel ynetimlerin gc ve etkinlii ile, demokrasinin yerleiklii doru orantldr.11 Kresellemenin yerel demokrasinin gelimesine de etki ettii ve bu noktada baz yeni eilimlerin ortaya kt grlmektedir:12 Bunlardan birincisi; kreselleme ulusal ve blgesel snrlarn anmasna yol amakta, bu anma sadece ekonomik ilevler iin olmamakta, ayn zamanda iletiim, dil, kimlikler ve kltrlerin de paralanmas sz konusu olmaktadr. Bu adan kreselleme karsnda daha fazla topluluk temelli demokrasi anlaynn benimsenmesi gndeme gelmektedir. kinci olarak; metropoliten genileme ve birlemeler, blgesel alarn ykselmesi, snr tesi ibirlikleri yerel ynetimler asndan yeni ynetim araylarn ve anlaylarn gndeme getirmektedir. Bu tr anlay ve araylar ise kresellemenin risklerini tanmay gerektirmekte ortaya ve ibirlii, ortak Bu alma, karlkl gven gereksinimini karmaktadr. srete, yerel ynetimlerin

kapasitelerinin ve mali olanaklarn arttrlmas gerekmektedir. nc olarak; ulus devletin yetkilerinin blgelere ve yerel ynetimlere devredilmesi ile birlikte yerel ynetimlerin rol ynlendirici, kolaylatrc ve katalizr rolne dnmektedir. Yerel ynetimlerin lkelerin kalknmasnda da nemli rol

oynayabileceine inanlmaktadr.13 Ekonomik kreselleme, ulus devletin zerkliinin temelini andrmakta ve lkelerin siyasi, ekonomik ve toplumsal yaam dzeylerinde nemli bir yer tutan kat merkeziyeti brokratik yaplardan adem-i merkeziyeti ve esnek yaplara doru ynelen hzl

10 11

Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, 5. Bask, Ankara, Cem Yaynevi, 2006, s.511. Kemal GRMEZ, Trkiyede Yerel Ynetim Reformu zerine, Yeni Trkiye, (Ynetimde Yeniden Yaplanma zel Says), Y.1, S.4, Mays-Haziran 1995, s.327. 12 Robin HAMBLETON, Hank V. SAVITCH, Murray STEWART, Globalizm ve Local Democracy, Globalism and Local Democracy, (Ed. R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave Macmillan, New York, 2002, s.15-15. 13 Nuri TORTOP, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Amme daresi Dergisi, C.25, S.3, Eyll-1992, s.37.

dnmn dinamik gcn oluturmaktadr.14 Kresellemenin ekonomik boyutunun etkisiyle birlikte, yerel ynetimlerin yeni ekonomik gelimede alm olduu rol onlarn daha etkin olmasn gerektirmekte zel sektrle ibirlii15 ve dier katlmc mekanizmalarn hayata geirilmesi nemli hale gelmektedir. Ekonomik basklar kentleri sosyal amalarn gerekletirmekten ok rekabeti bir yap ierisinde ekonomik amalarn gerekletirmeye zorlamaktadr. Kresel rekabet sreci, karlatrmal stnlkler temelinde, yerel ve blgesel uzmanlama srecini de hzlandrmaktadr. Yerel giriimcilik, yerel kaynaklarn harekete geirilmesi, bilgi ve beceri birikimi ve dier yerel potansiyellere baml olarak kentler ve blgeler dnya ekonomisi ierisinde nemli avantajlar elde etmektedirler.16 Ulus devletin maddi gcnn kentlere dolaysyla yerel ynetimlere devredildii bir srete yerel ynetimler dnya ekonomisinde nemli rol oynamaktadrlar. Ekonomik adan meydana gelen bu dnmde yerel ynetimler kurumsal kapasitelerini gelitirmek zorunda kalmaktadrlar. Kreselleme srecinde kent ynetiminin geliiminin temelinde iki ynlendirici g bulunmaktadr:17 (1) Kreselleme, yerel ynetimlerin daha etkin ve etkili olmas anlamnda bir bask yaratmaktadr. Dnya ekonomisinin btnlemesi btn kamu ve zel organizasyonlar iin yeni rekabeti basklar ortaya karmaktadr. Kamu hizmetlerinin etkinliinde ynetimin deien rolnden ncelikle yerel ynetimler etkilenmektedir. (2) Toplumdaki ve kamu oyundaki byk deiimlerdir. Kendine gvenen ve daha ok bilgi sahibi olmaya balayan vatandalarn yerel ynetimlerden yeni talepleri olmaktadr.

14

Graham WILSON, A Special Symposium: The End of the Big State?, Governance: An International Journal of Policy and Administration, Vol. 13, No. 2, April-2000, s.233. 15 Susan E. CLARKE, Globalism and Cities: a North American Perspective, Globalism and Local Democracy, (Ed. R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave Macmillan, New York, 2002, s.34. 16 Mustafa KMEN, Bekir PARLAK, Kuramdan Uygulamaya Yerel Ynetimler lkeler Yaklamlar ve Mevzuat, stanbul, Alfa Aktel Yay., 2008, s. 51. 17 Robin HAMBLETON, The New City Management, Globalism and Local Democracy, (Ed. R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart), Palgrave Macmillan, New York, 2002, s.147-148.

Bu talepler yerel ynetimleri daha ak, daha sorumlu ve daha ok hesap verebilir olmaya zorlamaktadr. Yerel ynetimler dnyann birok lkesinde kkleri, 1970li yllarn ortalarnda gndeme gelen neo-liberal politikalara kadar dayanan deiiklikler sreci sonucunda, giderek karmaklk ve belirsizlikler ierisinde kalmlardr. Son yllardaki kresel, ulusal ve blgesel dzeydeki politik, ekonomik ve demografik deiiklikler yerel ynetimlerin, ynetim biimini ve kamu hizmetlerinin salanmasndaki roln yeniden ekillendirmitir. Bu deiim srecinde yerel ynetimler yeni yaklamlar ve yeni rgtsel yetenekler gelitirmeye zorlanmlardr. Baz lkelerde (Orta ve Dou Avrupa lkeleri) demokratikleme ve yerelleme (desantralizasyon) trendi bu deiimlerle ilgili olarak ortaya karken, neo-liberal politikalar uygulayan baz lkelerde (ngiltere gibi) yerel ynetimler, kamu hizmetlerinin salanmasnda, kamu ynetim sisteminin daha az neme sahip aktrleri haline gelmilerdir. Bu lkelerde geleneksel olarak yerel ynetimler tarafndan sunulmakta olan hizmetler ya merkeziletirilmi ya da piyasa koullar ierisinde salanmas gndeme gelmitir. Kresellemenin ortaya kard deiimlerle birlikte, yerel

ynetimlerin kamu ynetiminin bir uzants ya da paras olarak hizmet sunan geleneksel rolleri deimeye balamtr. Yerel ynetimlerin rollerinde ve statlerinde, kendilerine aktarlan kaynaklarda, yetki ve sorumluluklarnda yerel ynetimler lehine nemli deiimler gereklemitir. Bu srete rgtlenme ve ileyi ilkeleri asndan nemli deiimler geiren yerel ynetimler asndan, grevli olduklar alandaki toplumsal aktrleri ve yerel halk bir araya getirmeyi ve onlarla ibirlii ve etkileim iinde olmay nemli klan bir model ortaya kmaktadr.18 Bu yeni yaplanma yerel ynetimlerin ynetim ve rgt yaplanmalarn, hizmet sunma yntemlerini, halkla olan ilikilerinde yeni eilimleri gndeme getirmektedir.
18

Muhammet KSECK, Hseyin ZGR, Yerel Ynetimlerde Reform:Geleneksel Modelin Deiim Sreci, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, Ankara, Nobel Yay., 2005, s.3.

Bu yeni eilimlerden birisi de yerel ynetimlerin geleneksel liderlik ve ynetim anlaylarnn dnme uramakta olmasdr. Varolan uygulama ve sreler sorgulanmakta, demokratik ve ynetsel yenilikler gelitirilmektedir. Seilmi yerel ynetimlerin birok ama ve rol yeniden yaplandrlmakta ve yeniden ekillendirilmektedir. Bu yeniden yaplanma sreci yeni bir kent ynetimi anlayn gndeme getirmektedir. Yeni kent ynetimi kentsel ynetiim iin iletme tipi aralar kullanmaktadr. rnein; mteri-odakl karar verme sreci ve kamu hizmetlerinin zel sektre szleme ile devri (contracting-out) gibi. Btn bunlar, ynetici, politikac ve vatandalarn yerelin ynetimindeki deien rolyle ilikilidir.19 Yerel ynetimlerin geleneksel ynetim anlaylarndaki deiim, yerel ynetimlerin daha esnek ve yaln bir rgtlenmeye ynelmelerine, yneticilik anlayndaki deiimlere neden olmaktadr. ok hzl gelien teknoloji, yerel ynetimlerin geleneksel hizmet sunma yntemlerini etkilemekte ve hizmet sunma sreci giderek karmaklamakta ve bu srece yeni aktrler (STKlar, gnll kurulular, zel sektr vb) dahil olmaktadr. Teknolojik gelimeler, yeni hizmet talepleri, yerel ynetimlerin uluslar aras alar ve birliklerle ibirlii srecine girmeleri, yerel yneticilerin giriimcilik yeteneine, nitelikli ve yeterli insan kaynaklarna sahip olabilmesine, modern ve ada ynetim tekniklerini uygulayabilmesine bal bulunmaktadr. Bu adan son yllarda yerel ynetimlerde toplam kalite ynetimi, performans ynetimi, stratejik ynetim, proje ynetimi, ve insan kaynaklar ynetimi gibi ada ynetim uygulamalar giderek youn bir ekilde uygulanmakta, bu uygulamalar yerel ynetimlerin geleneksel ynetim yapsn ve ileyi srecini etkilemektedir. Geleneksel kamu ynetimi anlayndaki deiimlerle birlikte gndeme gelen, performansa odaklanma, rgtsel yaplarn daha esnek, yeni gelimelere uyarlanmaya ynelik olmas, bilgi teknolojilerinden yararlanma, vatanda mteri gibi kabul etme, srelerden ok sonulara odaklanma,

19

Robin HAMBLETON, The New City Management, s.147.

kaynak kullanmnda etkinlii salama, yerel hizmetlerin sunumunda zel sektr etkinliinin artmas, halkn talep ve tercihlerinin nem kazanmas, halkn katlm yntemlerindeki gelimeler yerel ynetimlerin giderek ne kmasna ve yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel deiikliklere neden olmaktadr. Kreselleme srecinde uluslar aras ve yerel nitelikteki sorunlarn giriftlemesi de yerel ynetimlerin etkinliklerine kresel bir boyut kazandrmaktadr. rnein, evre sorunlarnn uluslar aras boyutunun olmasnn yannda yerel boyutunun da olmas nedeniyle yerel ynetimlerin etkin bir katlm ve sorumluluu olmadan bu sorunlarn zm zorlamaktadr. Birlemi Milletlerin dzenledii kresel konferanslarda srdrlebilir kalknma ve gndem 21 uygulamalarnda yerel ynetimler en nemli aktr konumuna gelmitir. Ulus devletin baz yetkilerinin ve ilevlerinin daha alt dzeydeki birimlere devredilmesi, demokratikleme ve ynetim anlaylarndaki gelimelerle birlikte yerinden ynetim (adem- merkeziyet) anlay son yllarda giderek nem kazanmaktadr. Souk Savan sona ermesiyle yaygnlaan demokratikleme ve piyasa ekonomisine gei yerinden ynetime verilen nemi artrmaktadr. Yerinden ynetime verilen nemin artmasnda; Afrikada ok partili sisteme gei, Latin Amerikada demokrasinin derinlemesi, Dou Avrupa ve eski SSCB lkelerinde sosyalist ekonomiden piyasa ekonomisine gei, merkeziyeti yaplarn hakim olduu kalabalk nfuslu Dou Asya lkelerinde yerel hizmetlerin sunulmasnn iyiletirilmesi ihtiyac, Gney Asyada etnik ve corafi farkllklarn etkisini artrmas ve merkezi ynetimlerin baz kamu hizmetlerini etkin bir ekilde sunmadaki baarszlklar gibi faktrler etkili olmutur.20

20

Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMR, Yerinden Ynetim ve Kalknma, I. Yerel Ekonomiler Kongresi Bildiriler Kitab, Seluk niversitesi Karaman BF, Karaman, 1-2 Ekim 2005, s. 10.

10

Kresellemenin etkisiyle birlikte dnyann deiik yerlerindeki yerel ynetim birimleri ulam ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler sayesinde etkileim kurulabilmekte bu etkileimlerin ortaya kard yeni yaplanmalar endi bnyelerine aktarabilmekte bylece yerel birimler ekonomik anlamda kendi konumlarn belirleyebilir hale gelmektedir. Yerel ynetimler kendi aralarnda oluturduklar kresel a ile birbirleriyle etkileim ierisine girmekte, bu etkileim sreci onlarn yapsal ve ilevsel konumunda nemli dnmlere yol amaktadr. Yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel anlamda deiimi sadece yakn gemie sahip bir sre deildir. Bu kurulular modern anlamda ortaya klarndan beri, ekonomik ve toplumsal yapda meydana gelen deiimlerden dorudan etkilenmilerdir. Kresellemeyle birlikte artan rekabet, ynetim anlayn ve yaplarn deiime zorlam, bu rekabet yerel ynetimler arasnda yaanan bir srece dnmtr. Gnmzdeki gelimeler, kresellemenin ulus-devletin gcn eitli alardan snrlayan koullarna bal olarak, yerel alann ekonomik gelimeyi salamada kazand nemi dolaysyla bu alann glendirilmesi gereini ortaya koymaktadr. Dolaysyla yerel etkinliklerin, hem yerel halkn ihtiyalarn karlayacak ekilde yeniden biimlendirilmesi hem de kresel gelimeleri karlayabilecek ierie kavuturulmas gerekmektedir. inde bulunduumuz 21. yzylda kreselleme ve Trkiyenin Avrupa Birliine entegrasyon srecinde yerel ynetimler giderek n plana kmaktadr. Bu alanda ulusal ve uluslar aras dzeyde oluan gelimeler, Trkiyede ve dnyada toplumsal ve siyasi gndemin nemli ve gncel tartma konular arasndadr. Kresellemeyle birlikte ulus devlet sistemlerinde meydana gelen yapsal ve ilevsel dnmlerden hem genel kamu ynetimi hem de yerel ynetimler payn almaktadr. Bu srete yerel ynetimler geleneksel birtakm altyap ve hizmetler reten kurumlar olmaktan kmakta, buna karn dnya pazarlarnda rekabet edebilen, yeni gelimelere uyum salayabilen birer kamusal hizmet reten birimlere dnmektedirler.

11

Btn dnyada yaanmakta olan hzl deiim, demokratikleme, insan haklar ve evre sorunlarna zm bulma araylar kreselleme tartmalar etrafnda gereklemekte sorunlarn zmnde merkeziyeti yaplanmalar deil yerinden ynetimler daha avantajl olarak grlmektedir. Gnmzde kresel lekte ortaya kan yaplanmalar da yerel ynetimlerin nemini arttrmaktadr. Bu noktada Avrupa Birliine entegrasyon srecinde Trkiye asndan Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliindeki gelimeler nemli rol oynamaktadr. Kamu hizmetlerinin etkin ve verimli sunulmas asndan benimsenmi olan ve hizmette halka yaknlk olarak ifade edilen subsidiarity ilkesinin, Avrupa Birliinin hukuki dzenlemelerine girmi olmas yerel ynetimleri merkezi ynetime gre kamu hizmetlerinin grlmesinde ne karan bir baka gelimedir. Batda yerel ynetimlerin ilk rnekleri olarak saylan, 10. ve 16. yzyllar arasnda kurulan, gelien ve demokratik gelimede nemli ilevler yklenen komnlerin21 ve daha sonraki srete sosyo-ekonomik gelimelerin yerel ynetim geleneinin olumasnda nemli katklar olmasna karn Trkiyede benzer sosyo-ekonomik srecin yaanmamas ve komn geleneinin olmay yerel ynetim kltrnn ve geleneinin yokluunun arkasnda yatan nedenlerden biri olarak kabul edilebilir. Trkiyede yerel ynetimler merkezi ynetimin uzants eklinde alglanmaktadr. Yaklak yz elli yldan beri devam eden merkeziyetilik ve adem-i merkeziyetilik tartmasnda merkeziyeti anlayn arl merkezin, evre karsnda duyduu gvensizlikten kaynaklanmaktadr.22 Merkeziyeti anlay yerel ynetimlerin kresel gelimeler karsnda daha ilevsel olmasnn nndeki engellerden birini oluturmaktadr.

21 22

Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, Ankara, Vadi Yay., 1997, s. 12. Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, stanbul, Birleik Yaynclk, 1997, s.105.

12

Trkiyede yerel ynetimlerin ilk rnekleri olan belediyeler Tanzimat Dneminde Cumhuriyet merkezi ynetim Dnemine intikal eliyle oluturulmulardr. etmitir. Cumhuriyet Bu dnemde yerel merkeziyeti bir anlayla oluturulan yerel ynetim modeli ana hatlar ile Ynetimi ynetimleri, siyasi organlar olarak deil, daha ok idari birimler biiminde deerlendirerek, yetki, grev ve rgt yapsn bu anlaya gre dizayn etmitir23 Bu ekilde tasarlanan yerel ynetimler merkezi ynetimin tarada kendisine ykledii grev ve ilevleri gerekletiren icrac birimleri olarak varlklarn srdrmlerdir. Trkiyede il zel idaresi, belediye ve ky ynetimleri olmak zere tr yerel ynetim birimi bulunmaktadr. Ky ynetimleri ilevsel bir yerel ynetim birimi olmadndan ve kreselleme srecinden ok fazla etkilenmediinden almann kapsam dnda tutulmutur. l zel idareleri 1913 ylnda geici bir kanun olan dare-i Umumiye-i Vilayet Kanununda 1987 ylnda yaplan deiiklikle 3360 sayl l zel daresi Kanunu ile 2005 ylna kadar; belediyeler 1930 ylnda yrrle giren Belediye Kanunu ile 2005 ylna kadar; Bykehir belediyeleri ise 1984 ylnda karlan 3030 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile 2004 ylna kadar ynetilmilerdir. 1960lardan nfusunun artmas sonra kylerden kentlere ve kentlerde artan gn hzlanmas, kent altyap ve dier

nfusun

gereksinmelerinin karlanmas zorunluluu, kentsel hizmetlerin saysnn ve eitliliin artmas yerel ynetimlerin bu hizmetleri karlamakta zorlanmasna neden olmutur. Bunun yan sra, Trkiyede yerel ynetim geleneinin olmamas ve merkeziyeti yapnn varl, merkezi ynetimle yerel ynetimler arasnda grev ve yetki blmndeki sorunlar, yeterli mali kaynak ve finansman olanaklarna sahip olmamalar, yerel demokrasi anlay ve halkn katlm yntemlerindeki eksiklikler, yerel ynetimlerin optimal bykle sahip olmamas, merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde uygulad ar idari

23

Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, s.20.

13

vesayet, ada ynetim tekniklerinden yeterince yararlanamamalar, personel istidam ve personelin eitimindeki sorunlar nedeniyle yerel ynetimlerin etkin, verimli ve kaliteli hizmet retemedii, halkn beklentilerini yeterince karlayamad ve ekonomik ve toplumsal gelimelerin gerisinde kald srekli dile getirilerek reform yaplmasnn gereklilii vurgulanmtr. Ayrca, kresel kurulularn yerelletirme politikalar dorultusundaki etkileri, dnyada yerel ynetimlerin glenmesi ve neminin artmas, Dnya Bankas, Birlemi Milletler gibi kresel kurulularn yerel ynetimleri ne karan uygulamalar ve AB ve Avrupa Konseyinin yerel ynetimlerin glendirilmesi ve zerk hale getirilmesini ieren yaklamlar reform srecinde d dinamikler olarak yansmasn bulmaktadr. Kresel gelimeler, yerel ynetimlerin yap ve ileyilerini etkilemekte, yerel yneticiler kresel etkilerden uzak kalamamaktadrlar. Trkiyede ynetimin yeniden yaplandrlmasnn uzun bir gemii olmakla birlikte, 1960larda younlam ve 1990larda kanlmaz hale gelen bir sre olmutur. Bu srete en ok merkezi ynetim-yerel ynetim ilikileri konusunda youn tartmalar olmaktadr. Trkiyede de yerel ynetimlerin etkin, verimli ve kaliteli hizmet sunabilmesi iin kresel gelimeler sonucunda ortaya kan yeni anlay ve yaplanmalarla uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Bu noktada son yllarda Trkiyede yerel ynetimlerde gerekletirilmekte olan reformlarn nemi ortadadr. Ancak sadece merkezi ynetimin stlendii bir ksm grev ve ilevlerin yerel ynetimlere devri anlamndaki reform uygulamalar yeterli grlmemektedir. Yerel ynetimlerin sunduklar hizmetlerde etkin performans elde etmeleri, rekabete ak ve uluslar aras kresel gelimelere hzl yant verebilmesi iin kalite ve srekli gelime zerine odaklanan, kresel gelimeleri yakndan takip eden bir ynetim felsefesine kavuturulmalar gerekmektedir. Bu balamda Trkiyede kresel a ile eklemlenme srecinde yerel ynetimlerde birtakm reformlar yaplmaktadr. Bu reformlar yapsal ve ilevsel anlamda yerel ynetimlerde dnme yol aabilecek gelimelerin bir balangc olarak deerlendirilebilir.

14

Trkiyede yerel ynetimlerde reformlarla desteklenen yapsal deiim srecinin uygulamalarla srdrlmesi gerekmektedir. 1980 sonras dnem Trk yerel ynetimleri iin (zellikle belediyeler) bir deiim ve dnm dnemidir. Kullandklar teknolojiden hizmet sunma yntemlerine kadar Trk yerel ynetimleri deiime uramtr. Bu deiim srecinde benimsenen ekonomik liberalizmin nemli etkisi vardr.24 Kresellemenin etki ettii hzl deiim ve dnm srecinde halkn farkllaan hizmet taleplerini karlamada, nfusu hzla artan kentlerde ulam, altyap, konut, kltrel ve sosyal gereksinimlerin karlanmasnda belediyeler nemli ilevler gerekletirmeye balamlardr. Bu ilevlerini gerekletirirken yeni hizmet sunum yntemlerinin kullanlmasna nclk etmiler, hizmetleri zel sektr eliyle sunmaya almlardr. Kaynak konusunda sknt eken belediyeler byk yatrm projelerini gerekletirmek iin ulusal ve uluslar aras piyasalardan borlanma sreci ierisine de girmilerdir. Btn bu gelimeler, yerel ynetimleri ulusal ve uluslar aras kurulu ve giriimlerle ibirlii, iletiim ve etkileim ierisine girmesine neden olmaktadr. Btn kresel gelimeler birlikte dnldnde kresellemenin yerele ve yerel ynetimlere nasl yansd ya da nasl etkileim iine girdiinin Trkiyede analiz edilmesi gerekmektedir. Kresel gelimelerden kendini soyutlamak gnmzde olanakl deildir. Ancak kresel srelerden her lke farkl bir ekilde etkilenmekte, yerel ynetimler de iinde bulunduklar koullarla balantl olarak bundan etkilenmekte, bu yara katlmaya, kresel sistemle entegre olmaya almaktadr. Trkiyede yerel ynetimlerin reformlarla balayan yapsal ve ilevsel dnm srecinde kresel gelimelerden yol alarak kendi yapsal ve ilevsel konumunu belirlemesi gerekmektedir.

24

Hamza AL, Trk Yerel Ynetimlerinin Yeniden nas, Dnm Srecindeki Trkiye, (Ed. Davut Dursun-Burhanettin Duran-Hamza Al), stanbul, Alfa Yay., 2007, s. 367.

15

Trkiyede yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas ve reformun gerekliliine olan yaygn bir kanaat bulunmaktadr. 1980 sonrasnda yerel ynetim sisteminde birtakm iyiletirmeler olsa da istenilen dzeye ulalamamtr. 2004 ve 2005 ylnda ise, yerel ynetim reformu olarak ortaya konulan 5302 sayl l zel dareleri Kanunu, 5393 sayl Belediye Kanunu ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu yrrle girmitir. Yaplan yeni dzenlemelerle il zel idareleri ve belediyelerin grevlerinde nemli bir art olmakta, yerel ynetimlerin demokratikletirilmesi, yerel ynetimlerin zerindeki idari vesayetin hafifletilmesi, yerel zerkliklerinin arttrlmas, yerel ynetimlerde halkn katlm olanaklarnn geniletilmesi, hizmetlerin etkin, verimli ve kaliteli sunumu iin il zel idareleri ve belediyelerde yapsal ve ilevsel deiimler ngrlmektedir. Son yerel ynetim kanunlarnda ve yrrle girmeyen ancak yerel ynetimler asndan nemli deiimler ngren Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun Tasarsnda kreselleme ile birlikte yaygnlaan yeni kamu ynetimi anlaynn izleri grlmektedir. Yerel ynetimlerde yasal dzenlemeler sonucunda kresellemeci yeni liberalizmin ve yeni kamu iletmecilii anlaynn izlerini tayan bir yapsal deiimin amaland grlmektedir.25 Bu yapsal deiim; il zel idarelerinin, belediyelerin ve Bykehir belediyelerinin merkezi ynetimle ilikilerinde, grev ve hizmet blmnde, denetim sisteminde, hizmet

Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun Tasarsnda mahalli mterek ihtiyalara ilikin her trl grev, yetki ve sorumluluklar ile hizmetler mahalli idareler tarafndan yerine getirilir (md.8) ifadesi ile yerel ynetimler genel grevli hale getirilmekte, merkezi ynetimin grevleri ise tek tek saylarak snrlandrlmaktadr. Tasarda hizmet sunumu asndan yerel ynetimlerin n plana karld grlmektedir. Tasarda (md.5) grev, yetki ve sorumluluklarn hizmetten yararlananlara en uygun ve en yakn birime verilecei belirtilerek yerindenlik (subsidiarity) ilkesi yaama geirilmek istenmektedir. Tasarnn 6. maddesinin genel gerekesinde, 1980den sonra kreselleme sreci ile birlikte devletin rolnde nemli deiikliklerin meydana geldii devletin hizmet retmekten ok hizmetlerin retilmesini kolaylatrc nlemleri alan ve dzenlemeleri yapan bir konuma geldii belirtilmektedir. Bu balamda da kreselleme srecinde merkezi ynetimin uluslar aras ilikiler sistemindeki artan roln glendirebilmek iin gnlk uygulama ve ilemlerin dna karlmas ve bu tr ilevlerin yerel ynetimlere, STKlara ve zel sektre devredilmesinin merkezi ynetimin etkinliini artraca belirtilmektedir. 25 Hseyin GL, Dilek MEMOLU, Yapsal Deiim Sorunu erevesinde Ynetsel Reform, Kamu Ynetiminin Yapsal ve levsel Sorunlar, (Ed. M. Akif ukurayr-Glise Gke), Konya, izgi Yaynevi, 2007, s.93.

16

sunma yntemlerinde, halkla olan ilikilerde, ynetim ve rgt yaplarnda ve insan kaynaklar sisteminde etkili olmaktadr. Bu alma; Kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel dnme yol atn ileri srmektedir. Kresel gelimeler tm dnyada olduu gibi Trkiyedeki yerel ynetimlerde de yapsal ve ilevsel dnme yol amakta ve bu dnm sreci yerel ynetimlerde reformlarla yansmasn bulmaktadr. Bu erevede almann amac; kreselleme sreciyle birlikte yerel ynetimlerde ortaya kan yapsal ve ilevsel dnmn analizi, bu dnm srecinin Trk yerel ynetimlerindeki etkileri ve yerel ynetimlerde yaplan reformlarn kresel gelimelerle olan balantsdr. Yerel ynetimlerdeki yapsal dnmlerin oulcu, katlmc,

demokratik srelerle de desteklenmesi zorunludur. Bat yerel ynetimlerinin temel dayana olan siyasal bilin, oulcu demokrasi, zgr dnce gibi kavramlar Trkiyede daha ge olumaya balayan kavramlardr. Ancak Yerel ynetimlerin zerklii ve katlm konusunda nemli gelimelerin olduu grlmektedir. Yerel ynetimlerin bu noktada da dnmnn analiz edilmesi konunun nemini artrmaktadr. almada, kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel alardan meydana getirdii deiimler kuramsal ve teorik dzeyde literatr taramasna dayal olarak geni bir perspektifte btn boyutlaryla ele alnmaktadr. Kresellemenin genel olarak tm dnyada yerel ynetimler asndan ortaya kard dnm btn ynleriyle analiz edildikten sonra bu srecin Trkiyede zellikle son yerel ynetim kanunlaryla yansmalarnn olduu sonucuna ulalmtr. zellikle ABnin etki ettii gelimelerle birlikte kamu hizmetlerinin halka en yakn birimler tarafndan sunulmas balamnda dnyann birok lkesinde olduu gibi Trkiyede de yerel ynetimlerin rol artmakta, halkn katlm iin yeni mekanizmalar oluturulmakta, yerel ynetimlerin zerklikleri arttrlmakta, merkezi ynetimden yerel ynetimlere

17

baz grev ve ilevler devredilmekte, yerel ynetimlerin hizmetlerinin zel sektr ve piyasaya alma sreci genilemekte, yerel ynetimlerin ekonomik kalknma ve gelimede nemli roller stlenecek yapsal ve ilevsel konuma gelmesi iin yasal-kurumsal yap oluturulmaya allmaktadr. almann zaman aral genel olarak kresellemenin youn olarak hissedildii 1980 sonrasna dayanmaktadr. Ancak yerel ynetimlerin kreselleme srecinde nasl dnme uradn analiz edebilmek iin aratrmann belirli bir tarihsellik ve tarihsel balamda ele alnmas da gerekmitir. Gerek Trkiyede gerekse dnya genelinde 1980 sonrasnda yerel ynetimlerde gerekleen deiim ve dnm bir anda belirli bir krlmaya tekabl etmemekte bir srekliliin olduu da bir gereklik olarak ortaya kmaktadr. Dnm belirli bir srecin incelenmesine dayandndan henz bitmi bir durum deildir ve olu sreci devam etmektedir. Sre incelemesinin kendisi gerek kuramsal gerekse olgusal analiz ve deerlendirme asndan belirli snrllklar iermektedir. Kresellemenin ulus devlet ve kamu ynetimi zerindeki etkilerine ynelik olarak literatrde ok sayda alma olmasna karn kresellemenin yerel ynetimler zerindeki etkilerini ve kreselleme srecinde yerel ynetimlerin dnmn sistematik bir ekilde ayrntl olarak ele alan almann says ok azdr. Bu adan bu alma ile literatre teorik dzeyde de olsa bir katk yapmak amalanmaktadr. almada etkisine Kresellemenin ve yerel yerel ynetimlerin dnmndeki

deinilmekte

ynetimlerle

snrlandrlmaktadr.

Kresellemenin ulus devlet ve kamu ynetimi zerindeki etkileri ise konu ile balants lsnde ele alnarak snrlandrlmaktadr. lke incelemeleri ise ABD, ngiltere ve Fransa ile snrlandrlmtr. Bu lkelerde kreselleme srecinde yerel ynetimlerde gerekletirilen yapsal ve ilevsel deiimler ayrntl olarak ele alntr. ngiltere, kkl yerel ynetim geleneine sahip olmas, yerel ynetimlerin zerklii ve yerel demokrasi asndan ileri bir

18

dzeyde olmas, son zamanlarda yerelinde yerelletirilmesi anlamnda yerelletirme politikalarnn nem kazanmas, Thatcher dneminde yerel ynetimlerin kaynak kullanmnda etkinlii ne karmalar, yerel ynetimlerde hizmet sunumunda, yerel ynetimlerin denetiminde yeni yaklamlarn ve yeni kamu ynetimi anlaynn benimsedii yaklamlarn youn olarak benimsenmesi ve kresellemenin etkisiyle dnyann bir ok lkesindeki yerel ynetimleri etkilemesi nedeniyle incelenmitir. ABDde ise kreselleme srecinde yerel ynetimlerde gerekletirilen reformlar dnyann birok lkesinde yerel ynetimlere rnek tekil etmektedir. 1980den itibaren gerekletirilen zelletirme ve ynetiim reformlar olduka etkili olmutur. ABD uluslar aras organizasyonlarla balantl olarak yerelleme reformlarnn tm dnyada yaylmasna nclk etmektedir. niter bir devlet yaplanmasna sahip Fransa ise Trkiyenin ynetim sistemi asndan rnek ald bir lke olmas ve 1982den sonra yerelleme reformlar ile merkeziyeti bir yaplanmadan adem-i merkeziyeti bir yaplanmaya giderek yerel ve blgesel ynetimlerini glendirmesi ve bu adan Trkiye iin rnek tekil etmesi nedeniyle incelenmitir. Trkiyede kreselleme srecinde yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel olarak dnm ise yerel ynetimlerde reform niteliinde ortaya konulan yasal dzenlemeler ve bu dzenlemelerin etkileri erevesinde ele alnmaktadr. Yerel ynetimlerden il zel idareleri, belediyeler ve Bykehir belediyeleri tutulmaktadr. Tez almas blm olarak tasarlanmtr. Birinci blmde kreselleme, yerelleme ve yerel ynetim kavramlarna ilikin olarak teorik ve kavramsal bir ereve ortaya konulmutur. Kresellemenin ekonomik, siyasal, kltrel, ekolojik ve ideolojik, iletiim ve teknoloji boyutlar ele alnm ve kreselleme kavramna ynelik farkl yaklamlar ortaya konulmutur. Kreselleme sreci ncesinde yerel ynetimlerin yaps ve ilevsel konumu, tarihsel geliimi ortaya konulmu son olarak ise ele alnmakta kyler ise almann kapsam dnda

19

kreselleme ile birlikte gndeme gelen yerelleme kavramnn geliimi, farkl boyutlar, etkileri olumlu ve olumsuz ynleri geni kapsaml olarak incelenmitir. Tezin ikinci blmnde kreselleme srecinde yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnmn etkileyen yeni eilimler ele alnmtr. Bu blmde, kresellemenin ulus devlet ve kamu ynetimi zerindeki etkilerine ve bu etkilerin ulus devlet ve kamu ynetiminde nasl deiime yol at belirlendikten sonra genel olarak kresellemenin yerel ynetimlere etkilerine deinilmektedir. Bu blmde kreselleme srecinde yerel ynetimlerin konumu ortaya konulmakta ve yerel ynetimlerde deiime yol aan etkenler belirlenmektedir. Kreselleme srecinde yerel ynetimlerde yeni eilimler olarak; yeni kamu ynetimi anlaynn yerel ynetimlere etkisine, yerel ynetimlerin ynetim ve rgt yapsndaki deiimlere ve yerel ynetimlerde modern ynetim tekniklerine deinilmektedir. Bu blmde yerel ynetimlerin ekonomik ilevleri ve bu ilevlerdeki dnm de analiz edilmektedir. Bu blmde lke rnekleri olarak ngiltere, Fransa ve ABDde kreselleme srecinde yerel ynetimlerde yaplan yeniden yaplanma ve reform almalar balamnda gerekleen deiim ve dnmler ayrntl olarak ele alnmaktadr.

Tezin nc ve son blmnde kreselleme srecinde Trkiyede yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnm incelenmektedir. Bu blmde Trkiyede yerel ynetimlerin geliim sreci ksaca ele alndktan sonra uluslar aras yaplanmalarn yerel ynetimlere etkileri, yerel ynetim reformlar ncesi yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel sorunlar, 1980 sonras yerel ynetimlerde yaplan reform almalar ele alnmaktadr. Son yerel ynetim kanunlarnn yerel ynetimler asndan ortaya koyduu deiim ve dnm sreci, il zel idareleri, belediyeler ve Bykehir belediyeleri asndan ele alnmakta ve yeni kanunlarn yerel ynetimlerin yapsnda ve ilevlerinde meydana getirecei etkiler incelenmektedir. alma genel deerlendirme ve sonu blm ile sonlandrlmaktadr.

BRNC BLM KRESELLEME -YERELLEME VE YEREL YNETMLER: TEORK VE KAVRAMSAL EREVE 1.1. KRESELLEME KAVRAMI VE TARHSEL GELM SREC Kreselleme son yllarda zerinde en ok durulan, birok kavramla birlikte yan yana kullanlan, tanm konusunda en fazla tartmalarn yapld ancak tam olarak kesin bir tanm yaplamayan popler kavramlardan birisidir. Kreselleme, balangc konusunda tartmalarn srd ve halen devam eden bir sretir. Kreselleme bir ok alanda etkisi grlen, ekonomik, sosyal, siyasal, ynetsel, kltrel, ideolojik ve ekolojik boyutlarda ele alnabilecek kapsam geni bir kavramdr. Bu adan almann bu blmnde kresellemenin nasl ortaya kt ve tarihsel geliim sreci ele alnarak kresellemenin farkl boyutlar analiz edilecektir. 1.1.1.Kresellemenin Tanm: Kavramsal ereve Kresellemeyi referans alarak bir konuyu incelemeye alan her alma balang olarak kavram tanm olarak anlalr klma abas ierisine girmektedir. Kreselleme, bak asna gre deien, tanmlanmas g bir kavramdr. Kresellemeyi sadece tanmlama abas bile uzun bir aratrmann konusunu oluturabilir. Bu almann kapsam asndan kresellemenin tanm ve kavramsal adan ne ifade ettii analiz edilmeye allacaktr. Kreselleme bir ok konuyla ilikilendirilerek aklanmaya allan bir kavramdr. Hatta kresellemeyle balants olmayan bir konu sosyal bilimlerde neredeyse yok gibidir. Kreselleme, ekonomi, piyasalar, i rekabeti, retim, rn ve hizmetler, finans ak, bilgi ve enformasyon ve yaam stili konularnda ok fazla kullanlan bir kavramdr. Bunun yannda, devlet harcamalar, mali sistem ve vergileme, rgtlenmi igc, alt yap

21

politikalar, yerel ynetimler, refah devleti ile ilgili konular kresellemenin nda ele alnan konulardandr. Kreselleme ya da globalleme kavramnn kkenine inildiinde kelimenin kkeninin globe; yani, kre; ancak temelinin globe deil, global; yani kre deil topyekn anlamna geldii26 belirtilmektedir. Kresel olarak tercme edilen global kelimesinin 400 yllk bir gemii olmasna ramen bu kelimenin ngilizcede globalization, globalize, globalizing eklinde kullanlmas 1960lara rastlamaktadr. Globalizm ve kresellemenin ilk tanm da 1961de Webster szlnde yer almtr.27 Szlk bu tr bir kullanmn McLuhann letiimdeki ncelemeler (1960) kitabnda yer alan kresel ky dncesinden etkilendiini belirtmektedir.28 Kreselleme kavramnn kullanm 1980lerde balam, 1990larda ise younlamtr. Kreselleme kavram kesin anlamyla dnyann klmesini, gezegenin bir btn olarak kre halini almasn ifade etmektedir. Bundaki en nemli etken ise iletiim teknolojilerindeki niteliksel gelimeler ve dnya ekonomisinin ileyiindeki dnmlerdir.29 Bu dnm sreci, belirli bir durumu anlatmaktan ziyade deien bir biim, eitsiz ve katmanlar halinde gelien bir sretir.30 Uluslar aras, ulusal, toplumlararas ilikilerde ve hatta insanlarn gnlk yaam alanlarnda, bu deiim ve dnmlerin ciddi sonular, yeni oluumlar
26 27

ortaya

karmakta

ve

bireyleri

bir

zihniyet

deiikliine

Kadir CANGIZBAY, Globalle(tir)me Terr, Ankara, Odak Yaynevi, 2003, s. 17. Malcolm WATERS, Globalization, 2nd Edition, London and New York, Routledge, 2001, s.2, Mehmet AKTEL, Kreselleme ve Trk Kamu Ynetimi, Ankara, Asil Yayn Datm, 2003, s. 5. 28 Roland ROBERTSON, a.g.e., s.22. 29 Herman Van Der WUSTEN, Globalization and Geograpy, Geojournal, Vol. 45, 1998, s.1., Roland ROBERTSON, a.g.e., s.21-22. Veysel BOZKURT, Kreselleme: Kavram, Geliim ve Yaklamlar, Kresellemenin nsani Yz, (Der.V.Bozkurt), stanbul, Alfa Yay., 2000, s.18., Fahri ATASOY, Kreselleme ve Milliyetilik, stanbul, tken Yaynlar, 2005, s.128. 30 Paul JAMES, Arguing Globalizations: Propositions Towards an Investigation of Global Formation, Globalizations, Vol.2, No.2, September-2005, s.195., David HARVEY, Globalization in Questions, Globalization and Social Change, (Ed. J.Schmith-J.Hersh), London and New York, Routledge, 2000, s.19.

22

zorlamaktadr. Hem ekonomik hem de siyasal ve kltrel alanlarda yaanlan, kar karya kalnan ve insanlar belli bir oranda zihin karkl iinde brakan bu deiim ve dnmler, kreselleme sreleri olarak tanmlanmaktadr.31 Kreselleme, bir btn olarak sosyolojik bir analizle inter-disipliner bir yaklamla ele alnmas gereken bir kavramdr. Kreselleme kavram, ada sosyal olaylarn btnn kapsamaktadr. Bundan dolay, sosyolojik perspektiften, kltrel perspektife ve kavramn politik ieriine kadar ele almak mmkndr. Ayrca, kreselleme teknolojik gelimeleri, uluslar aras ilikiler teorilerini, modernleme ve gelime stratejilerini ve daha ok sayda konularla ilikili kapsam geni bir kavramdr.32 Kresellik (globality) kavram bu geni kullanma bir alm salamaktadr. Kresellik, ulus devletin ve ulusal toplumun btnlnn sarslmas; yeni g ve rekabet ilikileri, atma ve uyum, dier yandan da ulus-st aktrler, kimlikler, toplumsal mekanlar, durumlar ve sreleri ifade etmektedir.33 Birok insann gznde kreselleme, basit bir ifadeyle gcn ya da etkinin yerel topluluklarn elinden alnp, kresel arenaya aktarlmasndan ibarettir. Giddensa gre, kresellemenin sonularndan birisi budur. nk, uluslar eskiden sahip olduklar ekonomik gcn bir ksmn kaybetmeye balamlardr. Ancak kreselleme yalnzca yukarya doru bir sre deil, ayn zamanda yerel zerklik dorultusunda yeni basklar yaratarak aaya doru inen bir olgudur. Bu adan ulus devletin artk byk problemleri zemeyecek kadar kk kald, ama kk problemleri zemeyecek kadar da byk olan bir birim haline geldiine34 dikkat ekilmektedir.

31 32

DPT, Kreselleme, 8.Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu, s.1-2. Grahame THOMPSON, Introduction: Situating Globalization, International Social Science Journal, Vol. 51, issue 160, Jun-1999, s.139 33 Ulrich BECK, What Is Globalization?, Cambridge-Oxford-Malden, Polity Press, 2000, s.21. 34 Anthony GIDDENS, Elimizden Kap Giden Dnya, (ev.Osman Aknhay), stanbul, Alfa Yay., 2000, s.25.

23

Kreselleme terimi birok yazar ve bilim adamnca ok deiik ekillerde tanmlanmtr. Bu tanmlamalarda kreselleme mantn ve onun zel boyutunu merkeze alan yaklam, Wallerstein, Rosenau, Gilpin, Held, Robertson, Appadurai ve Giddens tarafndan savunulmaktadr. Wallerstein, dnya sistemi (world system) kavramn sosyal bilimler literatrne sokmu ve kresellemenin motorunun kapitalizm olduunu savunmutur. Rosenau, Gilpin ve Held daha ok uluslar aras politikayla ilgilenmiler ve ulus-devletin hem teknolojik kreselleme hem de askeri-siyasal faktrlerden etkilendiini belirtmilerdir. Dier yandan, Robertson, Appadurai, Albrow, Featherstone, Lash, Urry ve dier baz aratrmaclar kltrel teori gelenei ierisinde kresellemeyi tartmlardr. Bunlar, McDonaldlamann gezegende yaygnlamasna kardrlar ve kltrel kresellemenin kltrel olarak homojenleme anlamna gelmediini, kre-yerellemenin (glocalization) hem ierik hem de sonular asndan elikili bir kavram olduunu savunmaktadrlar. Kresellemeyi baz aratrmaclar; kollektif kimliklerin biimindeki yeni oluumlara, siyasal bilinlenmeye vurgu yaparak ele almakta ve gnlk toplumsal ilikilerin mekan olarak ulus devletin dnme uradn, toplumsal-kltrel etkileimlere etki eden yeni teknoloji biimlerinin ulusalmekansal snrlar belirsizletirdiini belirtirken, dier baz yazarlar ise; kresellemeyi daha soyut olarak tanmlayarak, corafi olarak uzak yerler, mekanlar ve blgeler arasndaki karlkl bamllk srecinin ok hzl bir ekilde derinlemesi ve younlamas35 eklinde alglamaktadrlar. Kreselleme, lkeler arasnda karlkl iletiim, etkileim ve

bamlln artmas, ekonomik siyasi ve kltrel ilikilerin younlamas ve ulusal snrlar aan evrensel bir hukukun ve kamuoyunun olumas srecidir. Beeri konularda lke ve mekan kavramnn eski nemini yitirmeye balamas, yerel veya ulusal olduu dnlen konularn uluslar aras
Neil BRENNER, Beyond State-Centrism? Space, Territoriality and Geographical Scale in Globalization Studies, Theory and Society, Vol. 28, 1999, s.42.
35

24

konular haline gelmeye balamas olarak ifade edilmektedir.36 Bu anlamda kreselleme kresel entegrasyon, lkeler arasndaki iktisadi, siyasi, sosyal ilikilerin yaygnlamas ve gelimesi, ideolojik ayrlklara dayal kutuplamalarn zlmesi, farkl toplumsal kltrlerin, inan ve beklentilerin daha iyi tannmas, lkeler arasndaki ilikilerin younlamas gibi farkl grnen, ancak, birbirleriyle balantl olgular ierir.37 Stegere gre kreselleme; dnya leindeki karlkl bamllklar ve mbadeleleri meydana getiren, oaltan, yaygnlatran ve younlatran toplumsal srelerin ok boyutlu kmesini ifade etmektedir. Bu sreler, insanlarn, yerel olanla uzakta olan arasnda mevcut balantlardaki glenmeyi daha fazla fark etmelerini kolaylatrmaktadr.38 Kreselleme bu ynyle, ulam ve iletiimdeki gelimeler sayesinde corafi uzakln bir engel olarak neminin kalmadn ifade etmektedir. McGrew39 kresellemeyi, dnya apnda ekonomik ilikilerin

yaygnlamas sreci olarak tanmlayarak ekonomik boyutuna daha ok vurgu yapmaktadr. Yine bu tanmla paralel olarak Garratt40 kresellemeyi, sermaye, hizmet ve rn piyasalarnn btnlemesi olarak ifade etmekte, Das41 ise; lkelerin ve ekonomilerin btnlemesi, homojenlemesi ya da uyumlamas olarak tanmlamaktadr. Brenner,42 kresellemeyi dnya kapitalizminin mekansal rgtlenmesi olarak tanmlamakta ve kresellemeyi ift ynl diyalektik bir sre olarak alglamaktadr. Birincisi, corafi bir dzeyde, parann, mallarn, insanlarn, imajlarn ve bilginin hareketinin srekli bir ekilde genilemesi ve hzlanmas, ikincisi ise, toplumsal-mekansal

36 37

Atilla YAYLA, Siyasi Dnce Szl, Liberte Yaynlar, Ankara, 2003, s.75. DPT, Dnyada Kreselleme ve Blgesel Btnlemeler, Ankara, DPT Yaynlar, 1995, s.1. 38 Manfred B. STEGER, Kreselleme, (ev. A.Ersoy), Ankara , Dost Kitabevi Yay., 2006, s.31. 39 Anthony MCGREW, The Logics of Globalization, Global Political Economy, (Ed.John Ravenhill), Oxford and New York, Oxford University Press, 2005, s.209. 40 Geoffrey GARRATT, The Causes of Globalization, Comparative Political Studies, Vol. 33, No. 941, 2000, s.942. 41 Dilip K. DAS, The Economic Dimension of Globalization, Macmillan, Palgrave, 2004, s.6. 42 Neil BRENNER, a.g.m., s.42-43.

25

altyapnn hzl bir ekilde gelimesiyle dnme uramas, yeniden farkllamas, yeniden yaplandrlmas ve retilmesidir. Farkl bir bak asna gre, kreselleme, 1970lerde ortaya kan dnya ekonomik krizine karlk, sermayenin devreye soktuu yeni programn addr.43 Bu gr savunanlara gre uluslar aras sermayenin egemenlii kaytsz artsz hale gelmekte ve dnya leinde tekellemektedir. Kreselleme bu yaklama gre emperyalizmin yeni yz olarak tasvir edilmektedir. Kreselleme, sbjektif ltler dikkate alnarak da tanmlanmaktadr. Buna gre kreselleme, dnyann, ekonomik, siyasi ve teknolojik gler tarafndan sosyal ilikilerdeki mesafe ve snrlamalardaki kstlamalarn ve bamlln giderek azalana bir sosyal alana dnt hissini ve bir blgede gerekleen deiiklik ve olaylarn baka bir blgedeki insanlarn ve toplumlarn yaam zerinde nemli deiikliklere yol at grn yanstmaktadr.44 Kreselleme, olaylarn, sorunlarn ve uyumazlklarn ulus tesi hareket alanlarnn etkilerinin genilemesini ifade etmektedir. Bu balamda, ulus devletin ve egemenliinin politik belirleyicilik gcnn ulus tesi aktrler ve kimliklerce devre d braklmakta olduu bir sreci ortaya karmaktadr. Modern sonras ortaya kan bu srecin balca zellii kresellik sonucu gelecein ngrlemez hale gelmesidir. Bu adan kreselleme, yan yana bulunan farkl evre, kltr, ekonomi siyaset ve sivil toplum anlaylarnn birbirlerine indirgenememesi ve her birinin kendi iinde varln srdrd, fakat hepsinin de birbirine baml olduu bir toplumsal sretir.45

43

Yasemin ZDEK, Globalizmin deolojik Hegemonyas: Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi, C.32, S.3, Eyll-1999, s.25. 44 Cokun Can AKTAN, . Yaar VURAL, Globalleme Frsat m, Tehdit mi?, stanbul, Zaman Kitap, 2004, s.13. 45 lyas DOAN, Paralayan Kreselleme, Ankara, Yetkin Yaynlar, 2006, s.38-39.

26

1.1.2. Kresellemenin zellikleri ve Geliimi 1980lerden sonra belirginleen, ulus devletlerin yapsn ve ilevlerini olduu kadar geleneksel dnya dengelerini de deitiren ve yerinden oynatan ve yeni bir hiyerarik yaplanmaya yol aan, bu anlamda Yeni Dnya Dzeni adn alan ekonomik, siyasal, toplumsal ve teknolojik anlamda bat merkezli deiim ve dnmleri ieren ve dnya ekonomisinin tek bir btn olmaya ynelmesi kreselleme olarak adlandrlmaktadr. Kreselleme; ekonomi, politika, ekoloji, kltr ve sivil toplum alanlarndaki oluumlarn yan yana ancak birbirlerine indirgenemeyen bir ekilde olumasn salayan ve ulus devletlerin yerine ulus tesi aktrlerin n planda olduu bir oluumdur. Kreselleme, sadece ulus devletlerin roln geri plana iten ve ulus tesi aktrlerin yn verdii bir sreten ziyade, bir politik-ideolojik eilimi (globalizm) ve toplumlarn karlkl ballk alarnn oluturduu dnya toplumu gibi sosyolojik bir oluumu da ortaya koymaktadr. Kreselleme btnyle yeni bir olgu deildir. Yzyllardr teknoloji, mal ve sermaye lkeler arasnda karlkl deiime konu olmaktadr. Kreselleme henz devletin tesine geememi ve igc ve kaynaklar tam olarak hareketli olsa da ulusal snrlar kaybolmamtr.46 Kreselleme bir sre olarak srekli gelien bir olgudur. Doal olarak birok lke bu sreten etkilenmektedir. Bu etkilenmenin kapsam farkl ekillerde olabilmektedir. Kresellemenin aklayc elerini ise u ekilde ifade etmek mmkndr:47 1) Ekonomik ve mali yapnn kresel boyutta anlam ve neminin artmas. 2) Bilginin retimin nemli bir esi haline gelmesi. 3) Belirli teknolojilerdeki farkllama hznn art ve teknolojinin uluslar-tesi niteliinin ne kmas.
46 47

OECD, Devolution and Globalization, OECD, 2001, s.21. Werner BONEFELD, Kreselleme Siyaseti: deoloji ve Kritik, (ev. Ali Kaban), Trkiye Gnl, S.64, K-2001, s.49-50.

27

4) ok-uluslu irketlerin kresel dzeyde ykselii; irketlerin, ok-uluslu irketler ve kresel hale gelmek dnda seme anlarnn olmay. Uluslartesi bankalarn, ulusal devletlerin ve bunlarn ulusal ekonomilerin tesine geerek en etkili gler haline gelmesi. 5) retim, bilgi ve finansn kresellemesi. Bu gelime, yasal dzenleme yapan bir g olarak ulusal otoritenin gerilemesine ve siyasal otoritenin BM, G-8 gibi oluumlarla ortaklaa oulcu otorite kullanm tarznda kresellemesine neden olmutur. Kreselleme ile ilgili olarak, Scholte be adan bir kavramsallatrma yapmaktadr:48 Birinci olarak, kresellemeyi uluslar araslama kavramyla aklamaktadr. Bu adan, global kavram lkeler arasndaki ilikilerde snrlarn almas ve uluslar aras karlkl bamllk ve deiimin artmas eklinde tanmlanmaktadr. Bu anlamda kreselleme, yeni yatrm aralarnn yaratlmasyla, bunlarn etkinliini artran ve yaygnlatran bir haberleme sistemi ve sermayenin dolamnn yaygnlk kazanmasdr.50 Kreselleme ikinci olarak liberalleme anlamnda kullanlmaktadr. Bu anlamda kreselleme, lkeler arasnda ak ve snrsz dnya ekonomisi oluturmak iin devlet zerindeki snrlamalarn kaldrlmas srecini ifade etmektedir. Bu adan yaplan bir tanmlamada kreselleme, uluslar aras ekonomik btnleme srecinin tanmlanmasnda gze arpan bir slogan olmaktadr. Son on yllardaki kresellemenin bu kullanmnda yaygn bir azalma olmakta hatta dzenleyici ticaret snrlamalarnn kaldrlmas,

48

Jan Aart SCHOLTE, Globalization: A Critical Introduction, Second Edition, Palgrave Macmillan, New York, 2005, s.16-17. Peter DICKEN, Kreselleme ile uluslar araslama arasndaki farklla dikkati ekmektedir. Uluslar araslama sreci, ekonomik faaliyetlerin milli snrlar tesine uzanmasn kapsarken, kreselleme sreleri, sadece ekonomik faaliyetlerin milli snrlar tesinde corafik genilemesini iermez, uluslar aras alana yaylm faaliyetlerin fonksiyonel entegrasyonu da ierir. Peter DICKEN, Yeni Jeo-Ekonomi, (ev.Ahmet Aca), Kreselleme Okumalar, (Ed.Kudret Blbl), Kadim Yay., Ankara-2006, s.47. 50 Hseyin YAYMAN, Kreselleme Tartmalarnn Trkiye zeline Yansmalar, Saytay Dergisi, Ekim-Aralk 1999, s. 60.

28

yabanc alm-satm snrlamalar, sermaye kontrolleri ve vize uygulamalar gze arpmaktadr. Kreselleme ile ilgili nc kavramlatrma, kresellemenin

evrenselleme ile eit anlamda kullanlmasdr. Oliver Reiser ve Blodwen Davies 1940larda globalize kavramn icat etmitir. Onlar bu kavram daha ok evrenselleme anlamnda kresel hmanizm ierisinde evrende kltrlerin sentezi olarak alglamlardr. Bu kullanmda globalin anlam worldwide (dnya apnda, evrensel) dir. Kreselleme de dnyann her yerinde ok eitli objelerin ve deneyimlerin insanlar iin yaygnlamas sreci olarak kullanlmaktadr. Kresellemenin drdnc tanmlamas batllama ve modernleme anlamnda kullanlmasdr. Bu daha ok Amerikanlama biimindedir. Bu anlamda kreselleme, modernitenin sosyal yaplarnn (kapitalizm, endstriyalizm, brokratizm, bireycilik gibi...) dinamizmi vastasyla btn dnyaya yaygnlamas, nceden var olan kltrleri andrmas ve yerel olarak kendini tanmlamas srecidir. Kresellemenin tanmlanmasnda beinci bir yaklam, respatialization (yeniden mekansallama) dr. yeniden yaplandrlmasn gerektirir. Kresellemenin balangc konusunda, kresellemenin kapitalist gelime ile btnletii, dolaysyla kapitalizmle balad ifade edilmektedir. Kresellemenin tarihinin emperyalizm ve kapitalizmin dnya leinde yaylmaya balad 16. yzyla kadar gittiini ifade eden grler bulunmaktadr.51 aylan52 da kapitalizmin tarih sahnesine kt andan
51

Kreselleme bu anlamda

insanlar arasndaki evrensel balantlarn artyla toplumsal corafyann

Stephen COPE, Frank LEISHMAN, Peter STARIE, Globalization, New Public Management and the Enabling State, International Journal of Public Sector Management, Vol.10, No.6, 1997, s. 446. 52 Gencay AYLAN, Deiim, Kreselleme ve Devletin Yeni levi, 2.Bask, Ankara, mge Kitabevi, 2003, s.36-37.

29

itibaren kresellemenin baladn bunun tarih olarak 15. yzyln sonu olduunu belirtmektedir. ngilterede balayan ve dnyaya yaylan ekonomik gelime daha sonraki tm ekonomik olaylarn kaderini etkilemitir. ngilterede bu gelimenin ortaya kmas baz lkelerin sz konusu ekonomik tercih ve gelimelere katlmasna; baz lkelerin ise teknik, anlay ve kurumsal yaplarnn yeni ekonomik dzene uyum salayamamas gibi nedenler sonucunda az gelimilik srecine girmelerine yol amtr. Bat, sanayi dnemi ne kadar geerli olan tarm toplumu niteliinden syrlarak sanayi toplumu niteliine dnmtr.53 ada kresellemenin balangc olarak genelde 1980 ylndan sonraki dnem kabul edilir. Bu sre ierisinde bir grup gelimekte olan ekonomi, kresel ekonomide seyirci olmay brakp onunla btnlemeye balamlardr. Gelimekte olan lkeler, bol insan kayna, i younluklu imalat rnleri ve hizmetlerin donanmyla gelimi lkelerden ihra ederek karlatrmal stnlk salayabilmilerdir.54 16. yzyln sonlarndan balayp, 20. yzyln ortalarna kadar gelen kreselleme ile, 1945ten sonraki kreselleme sreleri arasnda ok byk farklar bulunmaktadr. 20. yzylda kreselleme inanlmaz bir hz kazanmtr ve ok sayda yeni boyutlar bulunan karlkl kresel bamllk biimleri gelitirmitir. letiim ve ulam teknolojilerindeki son yllardaki gelimeler sayesinde hzlanan kreselleme dnyay adeta kk bir ky haline getirmitir. Hzl gelien bu sre ekonomik, siyasal, kltrel ve toplumsal anlamda yeni deiim ve dnmlere yol amtr.

53

Zerrin TOPRAK, Asuman ALTAY, Yeni Dnya Dzeninde Global Ynetim, Yeni Trkiye, Y.2, S.9, Mays-Haziran 1996, s.324. 54 Dilip K. DAS, a.g.e., s.54.

30

1.2. KRESELLEMENN FARKLI BOYUTLARI Kreselleme ok farkl boyutlar olan bir kavramdr. Ekonomiden, politikaya, evreden, kltre birok boyutta ele alnabilir. Son zamanlarda evresel (ekolojik) boyutu da n plana kmaktadr. Kreselleme bu balkta, ekonomik, sosyo-kltrel, siyasal, ideolojik, iletiim ve teknoloji ve ekolojik boyutlaryla aklanmaya allacaktr. 1.2.1. Kresellemenin Ekonomik ve Finansal Boyutu Kreselleme daha ok ekonomik boyutuyla n plana kan bir sretir. Kreselleme terimi, birbiriyle balantl ve devletletirilmi ulusal ekonomi ile iine kapal bir toplum fikrinin artk daha fazla geerli olmadn, gndelik hayatn kresel glerle balantl olduunu, tmyle kresel olan bir ekonomi ve toplumun oluumuna tanklk ettiimizi gstermektedir.55 Bu balamda ekonomik kreselleme, dnya leinde karlkl ekonomik etkileimlerin younlamasn ve yaygnlamasn ifade etmektedir. Byk lekli sermaye ve teknoloji aklar, mal ve hizmet ticaretini tevik etmi, piyasalarn dnyada genilemesiyle birlikte ulusal ekonomiler arasnda yeni balantlar ortaya kmtr. Ekonomik kresellemenin temel talar da okuluslu irketler, ekonomik kurulular ve byk blgesel ticaret sistemleri olmutur.56 Ekonomik adan kreselleme ayn zamanda retim ve yatrm srelerinin, finans piyasalarnn kresellemesini iermektedir. Bylece, ulusal ekonomiler arasnda karlkl bamllklar artmakta, sermaye, finans, emek, mal ve iletme teknikleri akkan hale gelmektedir.57 Gnmzde, eskisinin aksine, ok daha az sayda endstri dal yerel, blgesel veya milli

55 56

Werner BONEFELD, a.g.m., s.49. Manfred B. STEGER, a.g.e., s.61, Jonathan PERRATON vd., Kreselleen Bir Dnyada Ekonomik Aktivite, (ev. N.Demirci), Kreselleme Okumalar, (Ed.Kudret Blbl), Kadim Yay., Ankara-2006, s.22. 57 Servet KARABA, Mekann Siyasallamas, Ankara, Nobel Yay., 2002, s.146, Dilip K. DAS, a.g.e., s.3-5.

31

pazara odakldr. ok sayda anlam ifade etmektedir.

ekonomik faaliyet yalnzca kresel bazda

Ekonomik kreselleme, dnyann ekonomik adan btnlemesini, lke ekonomilerini birbirinden ayran gmrk duvarlar, tarifeler, kotalar ve sermaye kstlamalar gibi engellerin anmasyla mallarn, hizmetlerin, igcnn ve sermayenin lkeler arasnda daha hzl ve daha rahat dolaabilir hale gelmesini ifade etmektedir. Kreselleen dnyada firmalar, sadece i piyasaya deil, dnya pazarna dnk retim yapmakta; maliyet avantaj olan blgelere retimin eitli aamalarn tamakta; esnek retim, yar-zamanl alma, sfr-hatal kt, tam zamannda teslim, mteri memnuniyeti, sat sonras hizmetler, sanal ortamda yardmlama ve evden retime katlma gibi ilkeler ekseninde retim, datm ve pazarlama ilevlerini yeniden organize etmektedirler.58 Ekonomik kreselleme ile ilgili olarak birbiriyle ilikili faktr n plana kmaktadr. Bunlar: teknik (teknolojik deiim ve toplumsal rgtlenme), ekonomi (piyasa ve kapitalizm) ve politikadr ( fikirler, karlar ve kurumlar). Modern bir iletiim altyaps olmadan kresellemenin gelimesi mmkn deildir. Tamaclk ve iletiim sektrndeki dnmler dnyay adeta kltmtr. Mesafe ya da uzakln nemini yitirdiini ifade eden zaman ve mekan skmas deyimiyle ulusal snrlarn tesine geilmitir. Bu srete, ulusal ekonomik faaliyetlerle kresel ekonomik faaliyetler arasndaki ayrm kresel piyasalarn geliimini srdrmek iin daha az kolay olmaktadr. Modern iletiim teknolojileri, kresel ekonomi iin sadece gerek bir altyap salamakla kalmamakta ayn zamanda retimden reglasyona ulus-st ve kresel ekonomik rgtlenmenin yeni biimlerini de kolaylatrmaktadr. Ekonomik kresellemeyle ilgili olarak politikada, neo-liberal ideolojinin basknl ve ykselii ve bununla balantl olarak, zelletirme,

58

Mustafa ACAR, Kreselleme mi, Kreselletirme mi?, Piyasa, S.12, Gz-2004, s.2-3.

32

dereglasyon

(serbetletirme)

ve

liberalizasyon

politikalarnn
59

dnya

apndaki etkisinin belirleyici olduundan sz edilebilir.

Ekonomik kresellemenin balangc olarak, II.Dnya Savann sonlarna doru, Bretton Woodsda toplanan bir ekonomi konferansnda yeni bir uluslar aras ekonomik dzenin temellerinin atlmas gsterilmektedir. Bretton Woodsla birlikte nemli uluslar aras rgtn de temelleri atlmtr. Bunlardan uluslar aras para fonu (IMF) uluslar aras ekonomik sistemin ynetimi iin kurulmutur. Dnya Bankas ise balangta Avrupann sava sonrasndaki yeniden inas iin kredi salamak iin tasarlanmt. Daha sonralar ise, dnyadaki gelimekte olan lkelerin sanayi projelerine fon salama grevine sahip olmutur. 1947de ise, ok tarafl ticaret anlamalarn yapmak ve uygulamakla grevli kresel bir ticaret rgt olarak Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas (GATT) oluturuldu. 1995de GATTn yerine gemek zere Dnya Ticaret rgt kurulmutur. Dnya Ticaret rgt, NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas) ve Avrupa Birlii gibi kurumlar ticaretin btnlemesinde nemli rol oynamaktadrlar. Bu kurumlar genel standartlar ve serbest politika anlamalar oluturmaktadrlar. Bretton Woods rejimi 1970lerin bandan itibaren zel finans piyasalarnn kresellemesi ile birlikte bozulmaya balamtr. Bretton Woodsun mimarlar, hkmetlerin, ulus-tesi zel finans hareketlerini ve uluslar aras dzeyde faaliyet gsteren kamu kurulularnn denetimi iin bir uluslar aras finansal dzen amalamlar, ksa ve uzun vadede uluslar aras dzeyde kredi salama konusunda temel rol olmasn istemilerdir. Ancak, gnmzde bunun olmas imkansz hale gelmi ve byk miktarlardaki zel sermaye gnn 24 saatinde serbest bir ekilde hareket etmeye balamtr. 1960dan sonra uluslar aras ticaretin ve ok uluslu irketlerin etkinliklerinin boyutunun olaanst boyutlara ulamas zel uluslar aras finans

59

Anthony McGrew, The Logics of Globalization, s. 222-223.

33

hizmetlerine olan talebi artrmtr. 1990larda gelimi sanayilemi lkelerde finansal ilikilerde tamamen liberal bir model ortaya kmtr.60 Kreselleen dnya ekonomisinde ok uluslu irketler ulus tesi irketlere dnmektedir. Ulus tesi irket, uluslar araslam bir ynetimi olan, dnyada gvenli ya da en yksek kazancn olduu yerlere yerlemeyi veya tanmay dnen, zel bir ulusal kimlii olmayan, gerekten serbest olan sermayedir. ok uluslu irketlerin tersine ulus tesi irketler, belirli ulus devletlerin politikalar tarafndan kontrol edilemez hatta kstlanamaz. Herkes tarafndan kabul edilen ve dayatlan uluslar aras dzenleyici standartlar dnda her eyden kaabilmektedirler.61 Kresellemenin gidiatna bakldnda, ok-uluslu irketlerden ulus-tesi irketlere doru gidildii grlmektedir. Bu tr devletsiz irketlerin, Kuzey Amerika, Avrupa ve Japonyada yerlemi olan, birbirine balanm bir ekonomide temel aktrler olduu savunulmaktadr.62 Kresel ekonominin bir baka boyutu olan finans piyasalarnn kresellemesiyle birlikte, lkeler arasndaki ekonomik ilikiler eitlenmi ve younlamtr. Uluslar aras finans piyasalarnda i grmek olaan bir durum olurken, da yeni alan lkelerin i mali piyasalarna giriler ve klar kolaylam ve hzlanmtr. eitli lkelerdeki finansal kurumlar baka lkelerde artan lde finansal yatrm faaliyetlerine balamlardr. Bir baka ifadeyle, finansal kreselleme, ulusal finans piyasalarn ayran snrlarn ortadan kalkmasn ve uluslar aras sermaye aknn ileri boyutunu ifade etmektedir.63 Bylece hzla birbirine entegre olan finans piyasalar, uluslar aras sermaye hareketlerinin kaynann, kanallarnn ve hacminin

Eric HELLEINER, The Evolution of the Inernational Monetary and Financial System, Global Political Economy, (Ed.John Ravenhill), Oxford University Press, Oxford and New York, 2005, s.169., HIRST ve THOMPSON, Kreselleme Sorgulanyor, s.44. 61 Paul HIRST, Gahame THOMPSON, Kreselleme Sorgulanyor, s.37. 62 Paul HIRST, Grahame THOMPSON, Globalization-a Necessary Myth?, The Global Transformations Reader, (Ed. D. Held-A. McGrew), Cambridge-Oxford, Polity Press, 2000, s.73. 63 Mehmet YKSEL, Kreselleme Ulusal Hukuk ve Trkiye, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2001, s.87.

60

34

deimesine neden olmutur.64 Finansal kreselleme azgelimi lkelerde scak paraya ok fazla bamllk, speklatif hcum ve mali krizler eklinde yaanmaktadr. Bu srecin, finansal aralarn eitlenmesi, yeni finansal kurumlarn yaratlmas, yabanc sermaye giriinin kolaylamas gibi olumlu etkilerinin yannda, uzun sre d ticarete ve uluslar aras finansmana kapal olan, ticaret ve finans sistemini sk kontrol altnda tutan lkelerde hzl bir biimde gerekletirilen serbestlemenin krlgan ve istikrarsz bir makro ekonomik ortama yol aabilecei65 ifade edilmektedir. Kresellemenin en belirgin baars, hzl ekonomik bymeyi getiimiz son yzyln eyrei boyunca, gelimekte olan lkelerde salamas ve kresel ekonomi ile en iyi ekilde btnletirmesidir. Gelimekte olan bu lkeler, piyasa ekonomilerini oluturarak kazanl kmlardr. Bu srete ortalama kii bana gelir getiimiz yzyln ikinci yarsnda ortalama kattan daha fazla olmutur.66 Kresel ekonomik btnleme, bir taraftan yoksulluu azaltma abalarn destekleme ve ekonomik refah salama ile sonulanrken, dier yandan kaotik bir belirsizlie de neden olmaktadr. 1990lardaki ekonomik ve finansal kriz kresellemenin yksek ekonomik ve sosyal maliyeti olarak kabul edilmektedir.67 Kreselleme az gelimi ve gelimekte olan lkeler iin farkl sonular yaratabilmektedir. Kreselleme, gelimi lkeler ile, snrl lde gelimekte olan lkeler arasnda btnleme eilimlerine iaret etmekte ise de, dnyann dier blgelerini dlama eilimlerini de iinde barndran elikili bir grnmektedir. Refahn paylam asndan dnya genelinde ekonomik sre olarak

kresellemeye bakldnda henz dnya ekonomisinin byk blmn kapsamad grlmektedir. Gelimekte olan lkelerin yaklak yars uluslar
64

Abdullah ZKAN, Kreselleme ve Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Trkiye, stanbul, Tasam Yaynlar, 2004, s.60. 65 Uur ESER, Kreselleme Tehdit mi Yoksa Frsat m?, Ekonomik Yaklam, C.6, S.17, Yaz1995, s. 14-15. 66 Dilip K. DAS, a.g.e., s.3. 67 Dilip K. DAS, a.g.e., s.8.

35

aras ticaret, yatrm ve sermaye aklarndan uzakta kalmakta, d ticaret ve yatrmlar daha ok gelimi lkelere ynelmektedir. Bu durum lkeler arasndaki gelimilik dzeyini derinletirmekte, kresel krizlerin olumasna ortam hazrlamaktadr.68 lkeler arasndaki gelir dzeyi farkllklarnn kreselleme ile balants olan ok sayda nedeni bulunmaktr. Bunlar arasnda, krsal alanlardan kentlere doru byk nfus hareketleri, bilgi iilerini daha dk vasfl olanlara gre giderek daha fazla dllendiren hzl teknolojik deiimler, sendikalarn gerilemesi, gelimi lkelere doru glerin artmas sonucunda baz cretlerin dmesi ve d ticaretin genilemesi saylabilir.69 1.2.2. Kresellemenin Siyasal Boyutu Siyasi alanda kreselleme, dnya leinde siyasi ilikilerin

gelimesi, yaygnlamas, younlamas, siyasal konularn birbirleriyle etkileim ierisine girerek birbirlerini etkilemesi ve bu srete devletler aras ilikilerin yeniden tanmlanmas, birey devlet ilikilerinde deiim ve dnmlerin ortaya kmas olarak ifade edilebilir. Siyasal kreselleme, sosyalist planlama ve merkezden ynetilen sistemlerin baarszlnn ortaya kmasyla Souk Sava sonras dnyada birok lkenin oulcu demokrasi, siyasal zgrlkler ve insan haklarna dayal siyasi rejimlere doru ynelmeleri, bu srece direnen lkelerin uluslar aras toplumun gznde itibar kaybetmesi ve yalnzlamas; ulus devletlerin giderek artan bir ekilde insan haklar eksenli basklarla karlamas, her eyi yapmaya alan, verimsiz, hantal, harcamalar gelirlerini aan devasa devletin yerini, kendisini (d gvenlik, i gvenlik, adalet gibi) piyasann yapamayaca ilerle snrlayan, denk bte kuraln gzeten, KTleri zelletiren, rekabetin kurallarn koyma, gzetim ve denetim fonksiyonu
68

Mehmet AKTEL, Kreselleme Sreci ve Etki Alanlar, SDBF Dergisi, C.6, S.2, 2001, s.198199. 69 Thomas FRIEDMAN, Lexus ve Zeytin Aac Kresellemenin Gelecei, (ev. Elif zsayar), 3. Bask, stanbul, Boyner Yaynlar, 2003, s.315.

36

dnda iktisadi hayattan ekilen snrl ve etkin devlete doru gidi srecidir.70 Bylece, devletin yetkilerinde azalma olmakta, devletin egemenlii ilkesi yeniden sorgulanmaya balanmaktadr. Kreselleme sreci ile birlikte, devletin kltlmesi, yerel

ynetimlerin glendirilmesi, yerinden ynetim ilkesinin hayata geirilmesi, devletin temel kamusal hizmetleri yerine getirmekle sorumlu tutulmas, insan haklar ve temel zgrlklerin n plana karlmas, bireylerin devletten zerk ve sivil alanlarnn olabildiince geni tutulmas, temsili demokratik sistemin yetersizlii, ynetsel sistemin effaflamas, kamu ynetiminin topluma hizmet arac olarak dnlmesi gibi yaklamlar71 kresellemenin siyasal boyutunda ne kan konular arasndadr. Gerektende uluslar aras sistemdeki deime, devletlerin kamu ynetimleri zerinde kurumsal dzeyde etkilerini gstermeye balamtr. rnek vermek gerekirse, ulus-devletler arasndaki ilikilerin zeti olan diplomasinin nemi ve ilevsellii giderek azalmaktadr. Uluslar aras ilikilerin devlet-devlet ilikisi olmaktan karak devlet- ulus-ar irket ya da devlet-uluslar aras rgt ilikileri ile eitlenmesi, geleneksel diplomatik rgtlenmenin tekelini yitirmesine yol amtr.72 Kreselleme ile birlikte ortaya kan yeni zihniyet, siyasal alanda temsili sistemin zaafiyetini fark etmi ve bu nedenle bireylerin karar alma mekanizmasna daha ok katlmasn, merkezde toplanm iktidarn yerel ynetim birimlerine datlmasn, sistemin effaflamasn, devletin kltlmesini gndeme getirmitir. nsanlarn siyasi duyarllklarnda da gelime gzlemlenmektedir. Enformasyonun hzla gelimesi bireylerin bilgiye ulamasnn kolaylamas, yeni teknolojilerin ticari ilem maliyetlerini

70 71

Mustafa ACAR, a.g.m., s.3. Mehmet AKTEL, a.g.m., s.199. 72 Birgl A. GLER, Yeni Sa ve Devletin Deiimi: Yapsal Uyarlama Politikalar, Ankara, TODAE Yay., 1996, s.55.

37

drmesi ve idari ilem ve dzenleme maliyetlerindeki dme insanl daha zgr bir topluma doru gtrmektedir.73 Kresellemenin siyasal boyutu ile ilgili olarak devletin egemenlii ilkesinden baka, hkmetler aras kurulularn artan etkisi, blgesel ve kresel ynetiimin geleceiyle ilgili bir ok nemli siyasi sorun ortaya kmaktadr.74 Bu tr siyasi sorunlarn zm iin ulus devlet yaplanmasnn yetersiz olduu ve hakimiyetinin sarsld ileri srlmekte, devletin etkin ve snrl bir yapya kavuturulmas gerei youn bir ekilde tartlmaktadr.75 Gnmzde devletler sadece ekonomik kresellemenin etkin ve kabul edilebilir bir ekilde dzenlenmesinin bir yolunu bulmak iin deil, ayn zamanda insan haklar, su, gmen sorunlar ve evre gibi dnya apndaki sorunlarla baa kabilmek iin nceden olduundan daha ok birbirleriyle uluslar aras anlamda ibirliine gitmektedirler. Bu anlamda, Birlemi Milletler ve onlarn kurulular, Dnya Ticaret rgt ve IMF gibi ekonomik kurulular anahtar rgtlenmelerdir. Ulusal hkmetler arasndaki balantlar giderek younlamakta, bu sadece ynetim dzeyleri arasnda olmamakta ayn zamanda hkmet-d uluslar aras organizasyonlarnda temsil edildii blgesel ve uluslar aras kurulular arasnda da gereklemektedir.76 Snrlar aan etkinliklerin younluk kazanmas tek bana ve zorunlu olarak ulus-devletlerin zld anlamna da gelmemelidir. rnein; d ticaretin artmas beraberinde ulus devlet snrlar iinde yaayanlarn yllk kii bana milli gelirinin de artmas demektir. Ticarette art bu devletlerin, kendi snrlar iindeki faaliyetlerinin de younlamas anlamna gelmektedir.77

73

Davud DURSUN, Kreselleme/Yerelleme Paradoksu ve Siyasal Deerlerin Yeniden nas, Siyasette ve Ynetimde Etik Sempozyumu, Sakarya niversitesi BF, Adapazar, Adapazar Ticaret ve Sanayi Odas Yayn, 1998, s.70 74 Manfred B. STEGER, a.g.e., s.83. 75 Mehmet AKTEL, a.g.e., s.59. 76 Roger KING, Gavin KENDALL, State, Democracy and Globalization, USA, Palgrave Macmillan, Gordonsville VA, 2004, s.146-147. 77 lyas DOAN, a.g.e., s. 84.

38

Siyasi kreselleme, bir yandan ulus-devletlerin egemenliklerini zayflatrken dier yandan ulus-devlet modelini gnmzde siyasal kendiliin tek modeli olarak sunmaktadr.78 Shaw79, kresellemenin ok az denetim imkanna sahip olduu teknolojik ve ekonomik glerin basit bir sonucu olmadn ve grup karlar ve deerleri araclyla kresel balantlar artrmaya yardm etmek amacyla oluturulmu bir sreler seti olduunu ifade ederek, bunun amacnn zellikle bir kresel devlet oluturmak olduunu ileri srmektedir. Bu gre gre, ulus devleti andran ekonomik ve kltrel kreselleme kavramlar zel olarak siyasal dnm (siyasal kreselleme) ele alnmakszn tamamlanm olmaz. Kresel devletin oluumu, hem devletin ulusal biiminin yannda hem de kresel kurumlar asndan artan bir ekilde yetkinin kresel anlamda karmaklatnn bir belirtisidir. Uluslar aras insan haklar ve kurallarnn edilebilir.80 Gnmz toplumlarnda siyasal toplumun snrlandrlmas ve sivil toplumun glendirilmesi talepleri ile birlikte, insan haklar, temel zgrlkler, hukuk devleti, demokrasinin gelitirilmesi gibi sylem ve talepler ne kan konular arasndadr ve tm dnyada bu konular ulusal egemenliin alanndan km ve uluslar aras rgtlenmelerin konusu haline gelmitir. 1.2.3. Kresellemenin Sosyo-Kltrel Boyutu Kreselleme ekonomik boyutuna daha ok vurgu yaplsa da insanlarn gnlk yaamlarnda kresellemenin ekonomik boyutunun
78

yaylmasyla

ulusal

egemenlik

kavramnn

kstland

grlmektedir. Avrupa Birlii, bu gelimelerin blgesel bir rnei olarak kabul

Cevat ZYURT, Kreselleme Srecinde Kimlik ve Farkllama, stanbul, Alm Kitap, 2005, s.67. 79 Martin SHAW, Theory of The Global State, Cambridge: Cambridge University Press, 2000 aktaran Roger KING, Gavin KENDALL, a.g.e., s.147. 80 Roger KING, Gavin KENDALL, a.g.e., s.147.

39

etkisiyle kltrel kodlar tm dnyaya yayd grlmektedir. Kreselleme ile yaygnlaan benzer tketim kalplar, deerler ve pratikler tm dnyada benimsenmeye balamakta ve sosyo-kltrel anlamda bir benzeme sreci olumaktadr. Kltrel kreselleme, dnya zerindeki kltrel aklarn artmasn ve yaylmasn ifade etmektedir. Kreselleme ve kltr modern dnyada deiimin temel unsurlarn temsil etmekte ve birbirleriyle srekli yakn iliki ierisinde olmaktadrlar. Bergere gre81 kresellemenin kltrel boyutu, dnya apnda iletiimdeki byk artlarn sonucudur. Kresel kltr, dnya leinde belirli biimlerde trdelik gstermekte, modern kitle iletiim aralaryla, ulusal snrlar amakta ve yaylmaktadr. Fikirlerin, imajlarn ve bilginin ok uzak mesafelere tanabilmesini ifade eden sosyo-kltrel kreselleme, sadece bireyleri etkilemekle kalmamakta, ayn zamanda bireysel kimlikleri, kltr, politika ve bo zaman anlaylarn da etkilemektedir. nternetin kefedilmesi ile birlikte, iletiimin kresel aknn maliyeti birden bire dm ve bundan dolay, fikirlerin hzla yaylmas ile kltrel kreselleme, kresellemenin dier biimlerinin bamsz bir ekilde yaygnlamasn artrmtr. rnein, politik kreselleme, sosyo-kltrel kresellemenin bir alt unsuru olmaktadr.82 Kresellemenin bir taraftan kltrel benzemeye dier taraftan ise kltrel farkllamaya yol at ileri srlmektedir. Kltrel benzemeye yol atn ileri srenler iletiimdeki gelimelerin bunda nemli rol olduuna vurgu yaplmakta ve benzerletirici gcn kresel kltrde Amerikanlama Batllama olarak da vurulduunu ifade etmektedirler. Bu bak asndan

81 82

Peter BERGER, Four Faces of Global Culture, National Interest, Vol 49, Fall-1997, s.23-49. Michael GREIG, The End of Geograpy? Globalization, Communications and Culture in the International System, Journal of Conflict Resolution, Vol.46, No.2, April-2002, s.228., DAS, a.g.e., s.11-12.

40

kreselleme, batnn tketim kltrnn yaygnlamasdr.83 Bu tarz bir kltrn yaygnlamas dnya apnda piyasa ekonomisinin ve ok-uluslu irketlerin kresel stratejilerinin yaygnlamasyla ilikilidir. Bu ekildeki tketici kapitalizmi, batnn rn ve hizmetlerini nc dnyann insanlarna kitlesel reklamlar ve belirli bir imajda oluturarak vermektedir.84 lkeler arasnda snrlar kaldran, uaklar ve havalimanlar dnyasnda, her renkten ve her lkeden ayn tarzda giyinmi, ayn uluslar aras oteller zincirinde konaklayan, uluslar aras dil olan ngilizceyi konuan, kresel mutfaktan yiyen ve damak zevkleri benzeen insanlara rastlanmaktadr. Bu tarz bir kresellemenin gezegenin en cra kelerinde bile tayclar bulunmaktadr.85 Robertson,86 kltrn benzemesi srecini kresellemenin ayrt edici bir nitelii olduunu ifade ederek bu sreci, evrenselin yerellemesi ve yerelliklerin evrensellemesi olarak tanmlamaktadr. Elkins87 ise, kresel iletiimdeki artn kltrel benzerliin artmasna yol atn belirtmektedir. letiim teknolojilerinin yaygnlamasyla birlikte, bireylere bilgi kaynaklarn ve alacaklar etkileri semeye imkan verilmekte bylece insanlarn benzer etnik, kltrel, dil zelliklerini farkl kaynaklardan saladklar bilgilerle gelitirdikleri, bununda benzeme deil aslnda ayrma olduu grlmektedir. Kltrel farkllamaya iaret edenler arasnda Samuel Huntington, Edward Said ve Benjamin Barberda bulunmaktadr. Bunlar dnce asndan dnyada btnleme yerine atma olduunu ifade etmektedirler. Saidin oryantalizm olarak ifade ettii dncesinde, bat ve bat d yaam olarak iki kutup vardr. Huntington medeniyetler atmas tezinde de kltrel ayrmaya dikkat ekmektedir. Barber ise kresel kltrel

83

J. Michael GREIG, a.g.m., s.231, Arjun APPADURAI, Disjuncture and Difference in the Global Cultural Economy, The Global Transformations Reader (Ed. D. Held- A. McGrew), CambridgeOxford, Polity Press, 2000, s.230-237. 84 Robert HOLTON, Globalizations Cultural Consequences, The Annals of the American Acedemy of Political and Social Science, Vol.570, July-2000, s.142. 85 Hasan TUTAR, Kreselleme Srecinde letme Ynetimi, stanbul, Hayat Yaynclk, 2000, s.58. 86 Roland ROBERTSON, a.g.e., 87 David ELKINS, Globalization, Telecommunication and Virtual Ethic Communities, International Political Science Review, Vol.8, 1997, s.141.

41

ayrmada

Mcworld,

(fast-food,

mzik

ve

bilgisayar

kltrnn

yaygnlamas) ve Cihad (kltrel kktendincilik ve tribalizm (kabile kltr) ayrm yapmaktadr.88 Hem benzeme hem de farkllama tezinin dnda nc bir tez de hybridization (melezleme) ya da syncretism (farkllklarda birleme) tezidir. Buna gre, kreselleme, snr-tesi karlkl alverilerden elde edilen farkl kltrel nitelikleri harmanlayarak yaygnlatrmaktadr.89 Kreselleme, hem uzak yerlerdeki hem de yereldeki iletiimi bir anda gelitirmi, kltr ekillendirici bir g olarak fiziksel corafya ve mesafe ilikisini azaltm90 hatta yok etmitir. Kreselleme bylece e zamanl olarak bir kltrel mekan da yaratm olmaktadr. Bu anlamda kltrel kreselleme doal olarak yerel tepkilere de yol amaktadr. Fakat bu tepkilerde ne karlan yerellik kresel akmlardan beslenmi ve ulus devletin ortaya koyduu ulusal kltrle ilikisi de ok karmaktr.91 Kreselleme srecinde yerel farklln ve eitliliin artmasn, yerel farkllamann ykseliini de gzlemlemek mmkndr. Bu adan, uygarlklarn, blgelerin, ulus-devletlerin iindeki halklarn, devlet snrlarn aan halklarn ve yerli halklarn kendi tarihlerini, kimliklerini ve geleneklerini yeniden kurmaya ya da yeniden elde etmeye tevik edildii veya itildii kresel bir trendin varlndan sz edilebilir.92 Dnya genelinde uluslar aras ilikilerin younlamasyla

kresellemenin dinamikleri yerleirken, ulusal ya da yerel kltrler, yabanc kltrlerle etkileim srecinde yeniden biimlenerek, ortaya melez kltrler kmakta,
88 89

yerel

kltr

kavram

ise,

sadece

kken

olarak

yerellii

Robert HOLTON, a.g.m., s.145-146. Robert HOLTON, a.g.m., s.141. 90 J. Michael GREIG, a.g.m., s.229. 91 alar KEYDER, Globalleme ve Devlet, Yldz Teknik niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi, Kreselleme ve Ulus Devlet Bildiriler Kitab, http://www. stratejik.yildiz.edu.tr/makale6.htm Eriim Tarihi: 22.12.2005, s.1. 92 Blent GNSOY, Kreselleme: Bir Varolu zmlemesi, Bursa, Ekin Kitabevi, 2006, s.48-49.

42

karlamaktadr. Dnya ve toplumsal koullar deiirken, kltr sabit tutmak mmkn deildir. Yerel balantlarn koparmakszn, kltrler aras etkileim sreci kanlmaz olmaktadr. Her ulusal-yerel kltrn iinde kreselyabanc kltr bulunmaktadr. Kresel kltr ak kimi zaman, yerel kimliklerin yeniden biimlendii bir sre olarak grlmektedir.93 Kltrel kresellemenin etki ve sonular, bu srece maruz kalan ulusal/yerel kltrn kendine zg artlarna gre deimektedir. Bu adan ya ulusal/yerel kltr tamamen reddedip kresel kltre balanmak ya da kendi kltr iine kapanp d dnya ile balantsn kesmek eklinde tercihler gndeme gelmektedir. Bu iki tercihin dnda kreselleme ve yerelleme arasnda orta bir yol bularak insanlarn kendi kltrel deerlerini kaybetmeden gzkmektedir. kresel
94

kltrel

deerlerle

btnlemeleri

de

olanakl

Kreselleme ve yerelleme e zamanl olarak gelien

srelerin etkisi ile yerel kimliklere ve kltrlere olan vurgunun glenmesi yerel dzeyde yeni talepleri de gndeme getirmekte bu taleplerin ilk yansmasn bulduu ynetim birimi ise yerel ynetimler olmaktadr. 1.2.4.Kresellemenin deolojik Boyutu Kreselleme tm toplumsal sreler gibi, olgunun kendisine ilikin bir dizi normlar, talepler, inanlar ve hikayelerle dolu bir ideolojik boyutunu ierir. rnek vermek gerekirse, kresellemenin iyi mi yoksa kt m olduuna ilikin tartmalar ideoloji alannda gereklemektedir.95 Neo-liberalizmin bir ideolojisi olarak dnldnde kreselleme, daha az devlet daha ok piyasann olduu bir projedir. Kreselleme, daha verimli bir retim, devlet yaplarnda finansal disiplin, daha geni bir yelpazede ucuz rn ve hizmetler, isizlik ve refah konularna daha kresel
93

Gliz ULU, Kresel-Yerel Kltrler zerinde Yeniden Dnmek: Melez Kltrler, Liberal Dnce, Y.7, S.27, Yaz-2002, s.90. 94 M. Akif ZER, Avrupa Birlii Yolunda Trk Kamu Ynetimi, Ankara, Platin Yaynlar, 2006, s.240. 95 Manfred B. STEGER, a.g.e., s.128.

43

yaklamlar gibi avantajlar salad iin desteklenmektedir.96 Neo-liberal bak asndan kreselleme, modern dnyann iine girdii yeni bir durumdur. Bu nedenle kreselleen dnyann gndeme getirdii yeni talepler, sorunlar ve koullara gre ulusal dzeyde yaklamak gerekir. Bu yeni durumun belirleyici esi de serbest pazar temelinde hareket eden kresel sermayedir.97 Kreselleme ve neo liberalizmin ayn kavramlar olduu iddia edilmektedir. Her ikisi de ayn zaman diliminde ortaya km ve nemli etkilerini baz ortak deerler zerine kurmulardr. rnein, kresellemeyi ve neo liberal doktrini douran etkenlerin tetikledii ve kresellemenin de hzl bir ekilde yaylmasn salad yeni ynetim anlay bu srecin nemli gelimesidir. Bylece ncelikle zel sektrde ynetim teknikleri ve stratejileri zerinde kkl yeniliklere gidilmi ve daha sonra zel sektrde baaryla uygulanan bu ilkeler kamu ynetiminde de uygulanmaya balamtr.98 Batl kapitalist demokrasinin ideolojik altyaps, Amerika ve Bat Avrupa liberal demokrasilerinin kresellemesinin ardndaki itici g olarak hareket etmitir. Bilginin, medya, basn, bilgisayar ve uydu iletiim sistemleri tarafndan tm dnyaya propaganday da ierecek ekilde yaylmas, dier lkelerin taklit edecei ideal bir politik sistem imaj sunmaktadr. zgrlk, bireycilik, serbest giriim ve oulcu demokrasi gibi anahtar kavramlar kresellemenin ideolojik gcn temsil etmektedir.99

96 97

Oul ZENGNGNL, Kreselleme, Ankara, Adres Yaynlar, 2004 s.30. Fuat KEYMAN, Globalleme Sylemleri ve Trkiye, Kreselleme ve Ulus Devlet Bildiriler Kitab, Yldz Teknik niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi, (Eriim)http://www. yildiz.edu.tr/makale1.htm 22.12.2005. s.6. 98 Yksel DEMRKAYA, Kresellemenin Kamu Ynetimi zerine Etkisi: Trkiye rnei, Avrupa Aratrmalar Dergisi, C.14, S.2, 2006, s.139. 99 Ali FARAZMAND, Globalization and Public Administration, Public Administration Review, Vol.59, No.6, November/December 1999, s.511-512.

44

Helleiner,100 kresellemeyi g ve ideoloji ilikisi ile aklamaktadr. Onun ideolojik deiim grne gre, ada kresellemenin kkeni neoliberal Reagan-Thatcher devrimlerine dayanmaktadr. Neo-liberal politikalar dnyaya uluslar aras banka ve finans kurumlar ve Avrupa Birlii araclyla btnyle yaylm, IMF ve Dnya Bankas araclyla gelimekte olan lkelere yaygnlatrlmtr. Buna kar bir gr ise; her ne kadar kreselleme taraftarlarnca dile getirilmese de kresellemenin bir egemen snf ideolojisi olduudur. Buna gre kreselleme, sermaye egemenliinin dnya apnda tesisini ve glendirilmesini amalar. Kreselleme ideolojisi, ulusal ekonomilerin ve ulusal ekonomik ynetim stratejilerinin ilevsizletiini, kresel bir ekonominin ortaya ktn ve ulus devletlerin bu gelimelere uyarlanmas gerektiini ileri srmektedir. Kreselleme srecinin temeli, serbest piyasa ekonomisinin btn dnyaya yaylmasdr. Bu adan kreselleme politikalarnn gerekte gl ulus devletlerin karna iledii101 ileri srlmektedir. Kresellemeyi bir ideoloji olarak grmenin tesinde gnmzdeki bir baka yaklam ideolojilerin moda d kald ve snf karlar anlaynn nemini yitirdiidir. Hem akademik hem de entelektel evrene egemen olmu gzken bu yaklam erevesinde sadece tarihin deil siyasetin de sonuna gelindii belirtilmektedir. Bu adan demokrasinin yeni bir tanmnn yaplmas gerektiinden sz edilmektedir.102 Gnmzde kresel aktrlerin arasnda ortak bir yn bulunmaktadr: Ayakta kalmak ve gelimek iin, lkelerinin byyen kresel ekonomiye katlmasn engelleyen tm doal, yapay, ideolojik ve politik snrlar kresel deerler iin ykmak zorunda olduklarn bilmektedirler. Devlet yneticilerini politik ideoloji deil, ekonomi ynlendirmektedir. Bu anlamda gnmzde
100

Eric HELLEINER, States and the Reemergence of Global Finance, Ithaca, NY: Cornell University Press, 1994ten aktaran Geoffrey GARRATT, a.g.m., s.943. 101 Yasemin ZDEK, a.g.m., s.26. 102 Gencay AYLAN, a.g.e., s.22

45

egemen olan ise, serbest ticaret ideolojisidir ve bu ideolojiye gre, mal ve hizmet alverii ne kadar serbest olursa, dnya ekonomisi de o kadar hzl byyecek ve herkes iin daha iyi olanaklar sunacaktr.103 Grld gibi kresellemenin kendisi de ideoloji olarak kabul edilebilmekte ancak ideolojik boyutu kendisini ekonominin gerekleriyle rttrmektedir. Kreselleme bir ideoloji olarak kabul edilip edilmese de yaanan ve devam eden bir sre olduu grlmektedir. 1.2.5. Kresellemenin Ekolojik Boyutu Son yllarda evre sorunlarnn boyutlarnn lkelerin kendi ulusal snrlarn aarak uluslar aras bir sorun haline gelmesi bu sorunlarn zm konusunda uluslar aras ibirliini gerekli klmtr. Kresellemenin ekolojik ya da evresel boyutu son yllarda en ok ne kan konulardan birisidir. evre sorunlarnn zm iin gnmzde yerel, blgesel, ulusal alanda gsterilen abalar yetersiz kalmakta kresel yeni bir evre bilincinin oluturulmas iin gerek kresel sivil toplum kurulular gerekse devletler dzeyinde youn abalar sarf edilmektedir. Gnmz anlamnda evre sorunlarnn ortaya kmas sanayileme ile olmutur. nsann doaya egemen olmas sreci de ilk defa sanayi devrimi ile mmkn olmutur. Sanayi devrimi sonrasndaki teknolojik gelimeler gnmz kentlerini ortaya karm, nfusu giderek artan kentler ise ekolojik yaama uygun olmayan bir yaplanmay ortaya karmtr.104 Kreselleme sreci, devletler arasndaki snrlar ksmen de olsa ortadan kaldrrken, metropol kentleri n plana karmaktadr. Azgelimi ve gelimekte olan lkelerde, blgesel dengesizlikleri de artran bu gelimenin, kentlerde evre sorunlarn artraca ve dier toplumsal sorunlara da yol
103 104

Hasan TUTAR, a.g.e., s.63. Kemal GRMEZ, evre Sorunlar ve Trkiye, 3. Bask, Ankara, Gazi Kitabevi, 2003, s.21-24.

46

aaca beklenmektedir. Uluslar aras sermayenin snr tanmaz tavr nedeniyle, kentler lke planlarndan bamsz gelimekte kentlerde bir yanda dnya ekonomisi ile btnleen kesimler yer alrken dier yanda ise srekli ie kapanan, fakirleen, marjinalleen kesimler yer almaktadr.105 Kreselleme srecinde u ak hale gelmitir ki, evre sorunlarnn kresel bir boyut kazanmas nedeniyle ulus-devlet etkin bir ynetim birimi olarak alamamaktadr. Ulus-devlet, yerel nfusun sorunlar iin gereinden fazla byk gelmekte ve ayn zamanda dnyann karlkl bamlla dayal sorunlar iin de gereinden fazla dar kalmaktadr.106 Merkezi ynetimin kat ve brokratik yaps ise sorunlarn zmne ynelik tedbirlerin alnmas ve uygulanmasnda gecikmelere neden olmaktadr. Bu adan, uluslar aras evre koruyucu faaliyetleri stlenen aktrlerin nemi devletin bu tr sorunlara zm bulma noktasnda aresiz kalmas durumunda ortaya kmaktadr.107 Kresellemeye olumlu bakanlar, bir sre olarak kresellemenin ekonomik bymeyi ve kii bana den geliri artrdn bunun da kresel evresel ynetim iin hem gereken kayna hem de politikay saladn ileri srmektedirler. Onlara gre,108 kresel btnleme ve ibirliinin gelimesiyle kresel dzeyde evresel normlar ve standartlar ortaya kmakta, ozon tabakasnn delinmesi ve iklim deiiklii gibi kresel sorunlarn zm srecinde egemen devletlerin bu sorunlar zme kapasiteleri gelimektedir. Kreselleme sreci, evre ynetimi srecinde, bilgi ve teknoloji transferleri yoluyla gelimekte olan devletlerin kapasitelerini artrmaktadr. Kresellemeyi eletirenler109 ise, gerekte daha fazla ekonomik byme ve retimin eitsiz ve srdrlemez bir gelimeye yol atn bu
105 106

Kemal GRMEZ, evre Sorunlar ve Trkiye, s.24-25. Fritjof CAPRA, Bat Dncesinde Dnm Noktas, 2.Bask, (ev. Mustafa Armaan), stanbul, nsan Yaynlar, 1992, s.454. 107 Zerrin Toprak, Asuman ALTAY, a.g.m., s.346. 108 Peter DAUVERGNE, Globalization and the Environment, Global Political Economy ,(Ed. John Ravenhill), Oxford University Press, 2005, s.371. 109 Peter DAUVERGNE, a.g.e., s.373.

47

durumun insanlar ve lkeler arasnda ekolojik eitsizlikleri artrdn belirtmektedirler. Kreselleme ayrca, ekolojik ve toplumsal denge iin gerekli olan yerel topluluklarn tarihsel bilgisini, gvenini ve ibirliini de zedeleyebilmektedir. Gnmzde Gney lkelerinde yaklak 800 milyon insan kronik kt beslenme sorunuyla kar karyadr. Salkl olmayan evre, hastalklar artrmakta, rnein 2000 ylnda 4.7 milyon ocuk 5 yan altnda lmektedir. Afrikada ortalama yaam sreci giderek derek 47 yaa inmitir. Kresellemenin ekolojik boyutunu kresellemeyi eletirenler ve olumlu yaklaanlar asndan bakldnda, kresellemenin ekolojik etkilerini olumlu olarak deerlendirenler, kresellemenin gelimeyi ve iyi yaam olanakl kldn, uzun dnemde ekonomik bymenin ve kurumlarn ibirliinin kresel evrenin ynetiminde gerekli olduunu belirtmektedirler. Kresellemenin ekolojik etkilerini olumsuz deerlendirenler ise, ekolojik bozulmayla birlikte evrenin yok olmaya doru gittiini, ok sayda insann ok sayda doal kayna eitlik ya da adalet kaygs olmadan tketerek bozulmay hzlandrdn belirtmektedirler. 1.2.6.Kresellemenin letiim ve Teknoloji Boyutu Dnyamzn iletiim, ulam imkanlar ve sermayenin dolam asndan nceki dnemlerle kyaslanamayacak lde kresel bir ky haline geldii herkes tarafndan kabul edilen bir gerektir. Dnyay adeta kresel bir ky haline getiren srecin geliiminde iletiim-ulam ve bilgisayar teknolojilerindeki gelimelerin byk etkisi bulunmaktadr. Kresellemenin mmkn yaygnlamas Uluslar iletiim aras teknolojileri ekonominin olmakszn yeniden

grnmemektedir.

yaplandrlmasnda ve ekonomik stnln srdrlmesinde iletiim kilit bir

48

konumda bulunmaktadr. letiim alar, kresellemeyi destekleyen birtakm teknik zellikleri bnyesinde barndrmaktadr.110 Teknoloji ve iletiimdeki ba dndrc gelimeler, bireylerin btn yaam alanlarn etkilemekte, insanlarn daha fazla birbirleriyle iletiim kurmalarna imkan vermekte, teknoloji ve iletiim olanaklar sayesinde yeni gelimelerden annda haberdar olabilmelerine imkan tanmaktadr. Bu karlkl etkileimler, ynetim srelerini, toplumsal yaplar, bireylerin duyu, dn ve karar verme yntemlerini de etkilemektedir. Kresellemeye yn veren en nemli iki gelime iletiim ve bilgisayar teknolojileri, kresel btnlemeyi daha da kolaylatrm ve gelitirmitir. letiim ve bilgisayar teknolojileri zaman ve mekan ksaltmtr. Evrendeki btn yerler tek bir yer gibi alglanmaya balanmtr. Bilgi teknolojisi sayesinde insanlar dnyann farkl kelerinde yaplan sosyal faaliyetleri izleyebilmekte ve onlara katlabilmektedirler. Bu bilgi aknn hzlanmas ve belirli dnsel temellere oturmasndan sonra insanlar kresel konular kendi konular olarak alglayabilmekte ayrca ulusal ve blgesel zelliklerinin dierlerinden ne kadar farkl olduunu gzlemleme ansna sahip olabilmektedirler. Bu anlamda kreselleme ile blgesellemenin ve ulusal olann birlikte gidecei ifade edilebilir. Yeni teknolojilerin sunmu olduu imkanlarla birlikte insanlar, mevcut ilikilerini sorgulayabilmekte, farkl olanlar gndeme getirebilmektedirler. Bu srete sanayi ann egemen ilikileri ve kurumlar sarsnt geirmektedir. Yeni teknolojiler, bireylerin zel tercihlerine uygun mal retilmesini mmkn klmakta, standart ve kitlesel retimden ok eitli retimler gndeme gelmektedir. Standart retimden esnek retime geilmesi kresel ekonominin temel niteliklerinden biri olmutur. Daha nceki teknolojiler, bireyin paralanm taleplerini karlamada zorlanrken yeni teknolojiler bunu

110

Kemal GRMEZ, Kreselleme ve Yerelleme, s. 8.

49

mmkn hale getirmitir.111 Post-Fordizm olarak da ifade edilen retimin kresellemesi srecinde dnm noktas olan yeni retim sistemiyle birlikte daralan pazarlara ve iddetlenen rekabete uyum salanabilmi, kk ve istikrarsz pazarlarda deiken nitelikli taleplere cevap verilebilmi, retim normlarnda, tketici tercihlerinde kurumsal formlarda (devlet, para-kredi, d ticaret) kkl deiimler112 meydana gelmitir. Friedmana gre, geekte gnmz kreselleme sisteminin btn kilit unsurlarn ortaya karan, teknolojinin, finansn ve enformasyonun yaygnlamas ve bunlarn iletiim kurma, yatrm yapma ve dnyaya bakma biimimizi deitirmesidir. Ona gre duvarlar ykan da teknoloji, finans ve enformasyondur. Serbest piyasa kapitalizmi dndaki btn eski ideolojileri de teknoloji ve enformasyon yok etmitir. Teknoloji, finans ve enformasyon insanlar nce yerel sonra kresel dzlemde deil, nce kresel sonra yerel dzlemde dnmeye zorlamaktadr. nternet irketi Cisco Systemsn bakan John Chambersa gre internet her eyi deitirecek. Sanayi Devrimi
fabrikalardaki makineler ile insanlar birletirdi, internet devrimi de sanal irketlerdeki bilgi ve enformasyon ile insanlar birletirecek ve toplumlar zerinde en az Sanayi Devrimi kadar etkili olacak. Kresellemenin inanlmaz bir hza ulamasn salayacak. Ama gereklemesi Sanayi Devrimi gibi yz yl deil, yedi yl srecek.
113

nsan ilikilerinin yer ald standartlar derinlemesine deitiren, yerel, ulusal ve uluslar aras toplumlarn birbirine bamlln salayan olgunun teknolojik gelimeler olduu grlmektedir. Bunun sonucunda, ulus devletin kresel ilikilere egemen olduu sanayileme ve uluslar aras politika dneminden, ulus devletin kresel ilikileri uluslar aras kurumlar, irketler ve toplumsal hareketlerle paylamak durumunda olduu sanayi-tesi ya da uluslar aras politika-tesi bir dneme geilmekte olduu grlmektedir.114

111 112

Davud DURSUN, Kreselleme/Yerelleme Paradoksu ve Siyasal Deerlerin... s.69-70. Uur ESER, a.g.m, s.7. 113 Thomas FRIEDMAN, a.g.e., s.161-162. 114 Christopher Newman, Realizm: Kreselleme ve Bamsz Devlet, (ev. Muammer Trker), Trkiye Gnl, S.64, K-2001, s.82.

50

1.3. KRESELLEME KAVRAMINA YNELK FARKLI YAKLAIMLAR Kreselleme tek bir sre olmayp, karmak srelerin bir araya geldii bir olgular kmesi olmas, elikili ve zt etkilerin birlikte yer almas nedeniyle kresellemeyle kategorize ilgili farkl yaklamlar bulunmaktadr. Bu yaklamlar ederek aklamak gerekirse; kresellemeyi

savunanlar (kreselciler), Kreselleme kartlar ve dnmcler olarak ele almak mmkndr. 1.3.1. Kresellemeyi Savunanlar (Kreselciler-Ar KresellemecilerRadikaller) Kreselcilerin savunduklar gre gre; kreselleme bir realitedir ve gerek bir olgudur. Kreselciler toplumsal ilikilerin corafyasnda ok nemli deiimlerin olduunu ve kresel lekte gnmzde bu deiim srecinin etkin bir biimde devam ettiini ileri srmektedirler.115 Kresellemenin etkileri dnyann her yerinde hissedilmekte ve giderek artan kresel karlkl balantlar ulusal snrlar daha az nemli hale getirmektedir. Ulusal snrlar, kltrler ve ekonomiler, kresel aklarn a alanna girmektedir. Ulusal ve yerel farkllklardaki azal, zerklik ve egemenlik, daha fazla benzer (homojen) belirlensin olan yeni kresel bir kltr ve ekonomiyi olutuu ortaya karmaktadr. savunarak, Kreselciler, kurallar hangi lke, organizasyon, kiiler tarafndan belirlenirse kresel yapnn grn kresellemeyi gelimenin kanlmaz sonucu olarak grmekte ve bu gelimeye hibir eyin direnemeyeceini ve aksi durumda baarsz olunacan ileri srmektedirler.116 Kreselciler, kresellemenin yararlarn ve bir deiim olarak, kreselliin etkilerinin sonularn olumlu karlamaktadrlar. Onlar, yaam
115 116

Tony SCHIRATO, Understanding Globalization, GBR:London, Sage Publications, 2003, s.7. Allan COCHRANE, Kathy PAIN, A Globalizing Society?, A Globalizing World? Culture, Economics, Politics, (Ed.David Held), London and New York, The Open University, 2000, s.22.

51

kalitesi,

yaam

standartlarnn

ykselmesi

ve

insanlarn

birbirlerine

yaknlatrlmalaryla gelien toplumsal ilikiler zerine odaklanmaktadrlar. Kltrlerin paylamnn ve dnya apnda uluslar arasndaki karlkl anlayn gelitirilmesi kresel iletiim vastasyla btn insanlar duyarl hale getirmektedir.117 Kreselcilere gre (bunlar radikaller olarak da adlandrlmaktadr) endstri uygarlnn bir rn olan ulus devlet, kreselleme srecine paralel olarak nemini kaybetmitir. Artk, kresel piyasa, politikann yerini almaktadr bunun nedeni de piyasa mekanizmasnn hkmetten daha rasyonel almasdr. Politikalar, yerel ya da ulusal lekte etkili olsalar bile, kresel ekonominin hareketlerini etkileyebilecek gce sahip deillerdir.118 Ar kresellemeci bak asna gre, kresel ekonominin ykselii, radikal yeni dnya dzeninin bir delili olarak yorumlanabilecek, kresel dzeyde kltrel karm, kresel yaylma ve kresel ynetiim kurumlarnn douu, kkl bir biimde yeni dnya dzeninin delilleri ve ulus devletin lm eklinde yorumlanmaktadr. Kresel ve blgesel ynetimler yeni dnya dzeninde daha fazla roller talep ederken, devletlerin zerklii ve egemenlii de daha fazla anmaktadr. Kresel iletiim olanaklarnn gelimesi sayesinde lkeler arasnda, uluslar aras ibirliini kolaylatndan, farkl lkelerin halklar, ortak karlarnn daha ok farkna varmakta ve bunun sonucunda kresel bir uygarln douu iin ortak bir zeminin olutuunu iddia etmektedirler.119 Kreselciler arasnda kreselleme olgusuna olumsuz ve olumlu yaklaanlar bulunmaktadr. Olumlu yaklaanlar, uzun dnemde herkese yksek yaama standard getirecek ve ekonomik bymenin garantisi olan ak bir kresel piyasay savunurken, olumsuz kreselciler ise, daha ok
117 118

COCHRANE, PAIN, a.g.e., s.22. Veysel BOZKURT, a.g.e., s.19. 119 Veysel BOZKURT, a.g.e., s.20-21.

52

Neo-Marksist literatrde yer almaktadr. Bu grn balang noktas, kresel medyann patlamas ve kresel hareketliliin balamasdr. Bu gr savunanlara gre, kresel trendler kk bir orta-snf elitine yarar salamakta, ou insan iin kreselleme, dnyay sadece mega gecekondulamalarn varolduu mega ehirlerle bezeyen lmpen bir gezegen haline gelmitir ve milyonlarca insan srekli olarak yetersiz yaam standartlar istatistiklerine eklenmektedir.120 Giddens kreselleme tartmalarnda radikallerin yannda yer alarak, gnmzn yeni kresel elektronik ekonomisinde, fon yneticilerinin, bankalarn, byk irketlerin ve bunlarn yannda milyonlarca bireysel yatrmcnn byk miktarlarda sermayeyi tek bir tuu tklayarak dnyann bir ucundan dier ucuna gnderildiini, bu trden hareketlerle kaya gibi salam grnen ekonomilerin tm istikrarnn bozulabileceini belirtmektedir.121 1.3.2. pheciler(Kukucular): Kreselleme Kartlar Kreselcilerin tam karsnda yer alan bu grup, kresellemeye her konuda kukuyla yaklamaktadr. Onlara gre, yaadmz dnyada hibir ey yeni deildir. pheciler, kresellemenin gemiine (19. Yzyl) bakarak o dnemde de nemli derecede mal ve para hareketinin olumu olduunu sylemektedirler. pheciler, dnya ekonomisinde duvarlarn kaldrlmas ynndeki gnmzde yaanan gelimelerin, 100 yl ncesine benzer bir duruma geri dnten baka bir ey olmadn iddia etmektedirler. Onlar iin kreselleme, refah devletini yok edecek minimal devleti amalayan kesimlerin sk sk kulland basit bir terimdir.122 pheciler, kreselleme srecini kapitalizmin mant ve ileyiine balamaktadrlar. Neo-Marksist yaklamn teziyle de bu noktada akmaktadr. Bu yaklam iinde, kresellemenin, en az 500 yzyl nce keif gezileriyle balad ve
120 121

Oul ZENGNGNL, a.g.e., s.16. Anthony GIDDENS, a.g.e., s.22. 122 Veysel BOZKURT, a.g.e., s.21.

53

arkasndaki Kreselleme

emperyalist kapitalizmin

gcn

desteiyle

zamandan ve

gnmze

kapitalizme dayal bir ekonomik sistem kurduu ileri srlmektedir. gelimesi, yaylmas derinlemesidir.123 pheciler, ekonomik ve sosyal etkinliklerin byk ounluunun mekansal lekte kresel olmaktan ziyade blgesel olduunu ifade etmekte ve Avrupa Birliinin de blgesellemenin nemini gsteren bir rnek olduunu belirtmektedirler. pheciler olarak nitelendirilen kresellemeye olumsuz yaklaanlar zellikle Kuzey lkeleri olarak nitelendirilen ABD, Bat Avrupa ve Japonyann egemen olan ekonomik ve politik karlarna vurgu yapmaktadrlar. Bunlarn dnda hibir gcn dnya gndemini belirlemede etkisinin olmadn ifade etmektedirler. Onlar, ulusal kimliklerin azalmasnda ve egemenliin olumsuz olarak etkilenmesinde kresellemenin dengesiz sonularnn etkili olduuna inanmaktadrlar.124 Kresellemeye kar tavr alanlara gre, kreselleme, ABD merkezli benimsetilmek istenen yeni dnya dzeninin bir paras ve maskesidir. Yeni dnya dzeni ile kastedilen uluslar aras sermayenin egemen irketler dzenini gerekletirmek dorultusunda arad bir dzendir. Kreselleme zellikle gelimekte olan lkelere dayatlan bir ekonomik kuatma olarak karmza kmaktadr.125 Gnmz ekonomik kreselleme srecinde kresel ekonomide insanlar arasnda olduu gibi zengin ve fakir devletler arasndaki ak giderek artmaktadr. Dnya ekonomisinde, zenginliin ve retimin datm ve yerinin belirlenmesinde kreselleme, eitsizlik ve hiyerarinin kresel biimini yeniden tanmlamakta ve ekillendirmektedir. Kresel gndemin en nemli konusu kresel eitsizlik sorununa nasl zm

123

Meryem KORAY, Kreselleme Sreci ve Ulus-Devlet, Ekonomi, Siyaset Tartmalar, Kreselleme ve Ulus Devlet Bildiriler Kitab, Yldz Teknik niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi, (Eriim) http://www. yildiz.edu.tr/makale1.htm 22.12.2005. s.3. 124 COCHRANE, PAIN, a.g.e., s.22. 125 Trkan ERDOAN, Kresellemenin Ekonomik, Politik ve Kltrel Yansmalar, Trkiye Sosyal Aratrmalar Dergisi, Y.8, S.2-3, Austos-Aralk 2004, s.26.

54

bulunaca olmaktadr.126 phecilerin en ok dikkat ektikleri noktalardan biri de, dnya ticaretinin ounun OECD lkeleri olarak ifade edilen gelimi lkeler arasnda yapldn, azgelimi lkelerin ise bu ekonomik entegrasyonda yer almadklarn belirtmeleri ve kreselleme yerine uluslar araslama kavramn kullanmay tercih etmeleridir.127 Kreselleme olgusuna olumsuz yaklam benimseyenler zellikle kltrn kresellemesine eletirel adan yaklamaktadrlar. Bunlara gre, Kresel iletiimde iletiim teknolojilerinin kullanm ve sahipliindeki art, ayn zamanda kresel eitsizliin dramatik bir ekilde artmasna da yol amaktadr. Kresel iletiim ve kltr aklarnn artmas kresel eitsizlikleri azaltmamaktadr. Kresel medya ve kltr organizasyonlarnn sahipliindeki rnlerin yaylmasyla ulus devlet by-pass edilmeye allmaktadr. Kresel medya 10 civarnda ulus-st irketin egemenliinde bulunmaktadr. Bu irketler kresel emperyalizmin yaygnlamasna nclk etmektedirler.128 phecileri gruba ayrarak incelemek mmkndr:129 Birinci grup phecilerin nde gelenleri, James Goldsmith ve George Soros saylabilir. Goldsmith kresel serbest ticaretin yerini blgesel serbest ticaretin aldn iddia etmekte ve bunu nedenle aklamaktadr. Birinci neden, 4 milyar insan (in, Hindistan, Vietnam, Pakistan, Banglade gibi lkeler) dnya ekonomisine katlmaktadr. Bu durum, kresel ekonomide yeni deiimlere yol aacaktr. kinci neden, kreselleme, gelimi endstriyel toplumlar iin aslnda bir felaket reetesidir. nk, gelimi lkeler, giriimlerini, kendi retimlerini igc maliyetinin dk olduu yerlere kaydrmaktadrlar. nc, neden, kresel serbest piyasa, nc dnya nfusunun byk

126

David HELD, Anthony McGREW, The Great Globalization Debate: An Introduction, The Global Transformations Reader, (Ed. D. Held-A. McGrew), USA, Polity Press, 2000, s.27. 127 Oul ZENGNGNL, a.g.e., s.17. 128 Hugh MACKAY, The Globalization of Culture?, A Globalizing World? Culture, Economics, Politics, (Ed. David Held), Routledge, The Open University, USA-Canada, 2000, s.56-61. 129 Noel OSULLIVAN, Concept and Reality in Globalization Theory, (Ed. C.P. Rao), Globalization, Privatization and Free Market Economy, Greenwood Publishing Group, Westport, CT, USA 1998, s.12-17.

55

ounluunda nemli bir ekonomik gelime olmazsa gelimi lkelerde gcn kaybedebilir. kinci grup pheciler, Marksist bak asna sahiptirler. Buna gre kreselleme kapitalist smrnn bir boyutudur. ok uluslu irketler de bunun en byk aracdr. Kreselleme Wallersteinin ksm iin olmaktadr. nc grup pheciler ise, her trl kresel dzen oluumunu ne srd gibi, gerekte zgrlk ve refah getirmekte ancak bu yalnzca dnyann aznlk bir

reddetmekte bunun yerine, dnyann, dnya nfusunun %15ini ieren ve kararl, zengin ve gl demokrasilerden oluan bar blgesi ve dnya nfusunun %85ini ieren kargaa blgesi olarak ayrlabileceini belirtmektedirler. Samuel Huntington ise, demokrasiye ve serbest piyasa ekonomisine dayal kresel dzen fikrini eletirerek, Souk Savan sona ermesinden sonra bile kapitalizm, serbest piyasa ve demokrasiye dayal kresel dzenin gelecekteki atmalar azaltmayacan ifade etmektedir. 1.3.3. Dnmcler Dnmcler, ulusal hkmetlerin otoritelerini ve glerinde

meydana gelen deiimi kabul etmektedirler. Ancak ulus devletin sonunun geldii tezini ve phecilerin deien hibir eyin olmad tezini de reddetmektedirler. Dnmcler kresellemeyi dnya dzenini ve modern toplumlar yeniden ekillendiren hzl siyasal, sosyal ve ekonomik deimelerin ardndaki temel siyasal g olarak grmektedirler. Artk gnmzde uluslar aras ya da iileri arasnda belirgin bir ayrm bulunmamaktadr. Ekonomik anlamda bile, 30-40 yl ncesinden bile ok farkl bir dnemde yaanldn iddia etmektedirler. nceki pazardan ok daha fazla btnlemi yeni bir kresel pazar olumutur. Karlkl alnp satlan mallarn miktar 19. yzylla

56

karlatrlamayacak

kadar

oktur.130

Dnmclere

gre,

youn

btnleme ve karlkl bamllktaki yeni biimler uluslar aras ekonomik sistemde hzl bir ilerlemeye neden olmakta bu durum ulusal ekonomik politika oluturma srecine engel tekil etmekte uluslar aras kamu politikalarn ynetmek ve bu politikalara yn vermek de zorlamaktadr. Bu srete, kozmopolit toplumlarda btnleme ve karlkl bamllk birbirine yakn olan yerel ve ulusal ekonomilerin daha fazla ayrmasna neden olmaktadr.131 Dnmcler asndan kreselleme, teknoloji, ekonomik faaliyet, ynetim, iletiim alanlarnn birbirleriyle ok yakndan ilintili iliki srelerinin bir sonucu olarak grlmektedir. Snrlar aras ticaret, yatrm, g, kltrel deiim, evresel faktr ak btn lkeleri daha geni bir kresel sistem iine entegre etmektedir. Bu adan her dzeyde toplumsal dnm gereklemektedir. Dnmcler iin kreselleme, sonularnn tahmin edilmesi zor olan karmak bir tarihi sretir. Kreselleme daha ok, iinde baz bireylerin, toplumlarn, lkelerin veya blgelerin g ve zenginlik ana dahil olduu, bazlarnn da dnda kald yeni tr kresel snflarn ortaya kmas anlamna da gelmektedir.132 Dnmcler, dnya dzenini deitiren bir g olarak kreselleme ile birlikte, ulusal hkmetlerin rollerini ve ilevlerini kresel komuluk kavramna gre olduunu yeniden dzenlemek durumunda kaldklarn, devletlerin Ulusal hkmetler glerini ok fazla yetki, meruluk, yarglama ve gcnde byk lde nemli deiimlerin belirtmektedirler.133 kaybetmemekte ancak, kendi glerini ve egemenliklerini dier kamusal ya

130 131

Veysel BOZKURT, a.g.e., s.22. Grahame THOMPSON, Economic Globalization?, A Globalizing World? Culture, Economics, Politics, (Ed. David Held), USA-Canada, Routledge, The Open University, 2000, s.90-91. 132 Oul ZENGNGNL, a.g.e., s.17-18. 133 Anthony MCGREW, Power Shift: From National Government to Global Governance, A Globalizing World? Culture, Economics, Politics, Ed. David Held, Routledge, USA-Canada, The Open University, 2000, s.130.

57

da zel kurulularla paylaarak kalmaktadrlar.

yeni koullara uyum salamak zorunda

1.4.YEREL YNETM VE YERELLEME KAVRAMININ GELM: TEORK VE KAVRAMSAL EREVE Kresellemenin geliimi, zellikleri ve farkl boyutlar ele alndktan sonra kreselleme srecinde yerelleme olgusunun iyi anlalabilmesi iin yerel ynetimlerin ve yerelleme kavramnn geliimin aklanmas konunun anlalabilirlii asndan nemlidir. 1.4.1. Yerel Ynetim Kavram ve Ortaya k Kavram olarak yerel ynetim ya da mahalli idare, genel olarak, snrlar belirlenmi belirli bir alana ait sistem, kurumsal bir yap, mali ve dier zerklik derecesine sahip, genelde yetki ve sorumluluklarn devredildii bir sistem,134 merkezi ynetimin dnda yerel topluluun ortak gereksinimlerini karlamak amacyla oluturulan, karar organlarn dorudan halkn setii, yasalarn ortaya koyduu grev ve yetkilere sahip, z geliri, btesi ve personeli olan demokratik ve zerk bir ynetim kademesi, kamusal bir rgtlenme modeli olarak tanmlanmaktadr.135 Yerel ynetimler, merkezi ynetimin yannda ve onun yan hizmetlerini yrten yerel nitelie sahip hizmet birimleridir.136 Yerinden ynetim olarak da bilinen yerel ynetim, yerel halkn, kendi setii organlar tarafndan ynetilmesini ifade eden bir sistemin addr. Yerel ynetimler, belirli amalara ulamak, belirli ihtiyalara cevap vermek zere, toplumlarn tarihsel gelimesine paralel olarak ortaya km olan birimlerdir.137

134 135

Dilys M. HILL, Democratic Theory and Local Government, London, 1974, s.23. Turgay ERGUN, mer BOZKURT, Seriye SEZEN, Kamu Ynetimi Szl, Ankara, TODAE Yay., 1998, s.258, Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMR, Mahalli dareler: Teori-Uygulama-Maliye, 2.Bask, Ankara, Sekin Yaynevi, 2004, s.19-20. 136 Zerrin Toprak ,Yerel Ynetimler, 6. Bask, Ankara, Nobel Yaynlar, 2006, s.13. 137 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.23

58

Yerel ynetim tanmlarndan yola karak, yerel ynetim birimlerinin oluturulma nedenine baklrsa amacn gerekletirilmek istendii anlalmaktadr:138 Birincisi, nsanlarn temel haklarndan birini kullanmasna olanak vermektedir. Bu ise, kamusal mal retebilme ve tketebilmedeki zgrlktr. kinci ama ise etkinliktir. Kamu hizmetlerinin tmnn merkezden salanmas ekonomik ve pratik bir zm deildir. Kamu hizmetlerinin sunumunda hem ekonominin hem de retilen hizmetin yerel taleplere uyumluluunun salanmas gerekir. nc ama ise demokrasidir. Yerel ynetimler katlmn salanmas asndan en uygun birimler olarak kabul edilmektedirler. Yerel ynetim, siyasal, hukuki bir kavram ve sosyal-idari bir kurum olarak ge Ortaalar Avrupasnn rndr. 12. yzyl Avrupasnda balayan ve gnmze kadar uzanan bir tarihsel olgu olarak yerel ynetimler, z mali kaynaklarn kendi organlarnn kararlar dorultusunda kullanan zerk bir mali idari yapya sahip ve bu yapnn tzel kiilik kazanmas yoluyla kentlerin zgrlemesi139 ile birlikte gnmze kadar geliimlerini devam ettirmilerdir. Yerel ynetimlerin varoluu ok eskilerden beri gelenek motifi ile aklanabilmektedir. Tarihi geliim sreci iinde yerel ynetimler, devlet rgtlenmesi ile domu ve kamu ynetiminin bir tamamlayc unsuru olarak yerel kamu hizmetlerini yerine getirmitir.140 Gler ise, gelenek motifi ni eletirerek bu tanmlama ltnn liberal bat toplumlarnda ynetim bat demokrasisinin kuruluuna temel olan bir yerel geleneini

yansttn, bu tanmlama ile bat dndaki toplumlara bakldnda bir bolukla karlalacan belirtmektedir. Yine Glere gre, gelenek motifi bir kavram deil, bir kurumu tanmlamakta, tanm 19. yzyl Bat Avrupa
138

lhan TEKEL, Yerel Ynetimlerde Demokrasi ve Trkiyede Belediyelerin Geliimi, Amme daresi Dergisi, C.16, S.2, Haziran-1983, s.3. 139 lber ORTAYLI, Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gelenei, Ankara, Hil Yaynlar, 1985, s.9. 140 Zerrin TOPRAK, a.g.e., s.14.

59

pratii esas alnarak ve sadece batl kurumsal zellikler vurgulanarak yaplm, buna karn bat dndaki dnyay kavramsallatrmak iin de kullanlmtr.141 Yerel ynetimler demokrasi ile birlikte anlmakta ve temellerini komn ynetimlerinden almaktadr. Komnler ortaya ktklarnda demokrasi hcreleri olarak anlmlar ve bulunduklar dnemin iktidarlarna kar zgrln, eitliin, katlmn ksacas kendi kendini ynetmenin rnei olmulardr.142 Kk topluluklarn ynetiminde ilk defa ortaya kmaya balayan komnler, Ortaada, Avrupada merkezi devletlerin zayflamas sonucunda nce piskoposlar ynetiminde daha sonralar ise, halktan veya senyrlerden mcadeleyle elde ettikleri beratlarla, kendi kendilerini yneten yerlemelere dnmlerdir.143 Yerel ynetimlerin ortaya kn devletin ortaya k ile incelemek gerekmektedir. Gnmzdeki modern devletler feodalitenin ykl ile kurulmaya balamlardr. Gnmzdeki anlam ile yerel ynetimler ise, 19. yzyln ortalarna doru devlet iinde ayr bir hukuki kiilik kazanmlardr. Gnmz yerel ynetimlerinin zelliklerine yakn olan ilk yerel ynetimler, Fransada 1789 Devriminden sonraki yllarda, ngilterede ise 1835ten sonra ortaya kmlardr.144 Yerel ynetimlerin ortaya knda etkili olan en nemli faktrler, yerel koullarn farkll, mekansal uzaklk, halkn ynetime katlmas ve halka daha iyi hizmet sunma gibi sorun ve ihtiyalardr. Yerel ynetimleri ortaya karan sebepleri fonksiyonel etkinlik ve demokrasi dncesi olarak iki noktada toplamak mmkndr:145 Fonksiyonel etkinlik, hizmete tahsis edilen geni anlamdaki kaynak ile ama arasndaki uygunluktur. Bu uygunluun
141

Birgl Ayman GLER, Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Yaklam, 3.Bask, Ankara, mge Kitabevi, 2006, s.43-44. 142 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.12. 143 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye., s.44. 144 Halil NADAROLU, Mahalli dareler, 7. Bask, stanbul, Beta Yay., 2001, s. 17. 145 Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, stanbul, Erkam Matbaaclk, 2007, s.131-132.

60

salanabilmi olmas halkn gznde etkinlik asndan nemlidir. Demokrasi asndan bakldnda halkn ynetime katlabilmesi ve ynetimi denetleyebilmesinin en kolay ve en etkili yeri yerel ynetimlerdir. Yerel ynetimlerle ilgili tm geleneksel teorilerin merkezinde yerel kendi kendine ynetimin demokratik deerleri ve bu kurumlarn daha st dzey ynetimlere gre kamu hizmetlerini salamada daha etkin olduu iddias bulunmaktadr. Ayrca yerel ynetimlerin nemi hakknda ileri srlen argmanlar arasnda bir merulatrma organ, eitlik ve zgrln salaycs ve yeniliki bir rgt olma zellikleri ne karlmaktadr.146 Gnmzde yerel ynetimler, birok lkede Anayasa ile dzenlenmi, demokratik ve zerk kurulular olma zellikleri ile, lkelerin ynetim yaplar ierisinde olduka nemli olan yerlerini korumaktadrlar. Gn getike konumlarn ynetimlerin edilmektedir. 1.4.2.Yerel Ynetimlerin Tarihsel Geliim Sreci Kreselleme srecinde yerel ynetimlerin nasl bir gelime seyri iinde olduklarnn anlalmas asndan yerel ynetimlerin tarihsel sre ierisinde nasl bir geliim seyri izlediinin bilinmesi gerekmektedir. Bu anlamda yerel ynetimlerin tarihsel sre iersinde neminin nasl arttna da tanklk edilmi olunacaktr. glendirmekte nemlerinin bu ve etkinliklerini artrmaktadrlar. nedeni ise Yerel gerek derece artmasnn

demokrasiye olan inan ve zlemin artmasnn sonucu147 olduu ifade

146

Halis Yunus ERSZ, Sosyal Politika Perspektifinden Yerel Ynetimler (ngiltere, sve ve Trkiye rnei), stanbul, Filiz Kitabevi, 2004, s.55. 147 Nuri TORTOP vd., a.g.e., s.17-18.

61

1.4.2.1. Ortaada Yerel Ynetimler Yerel ynetim teorisi incelenirken balang olarak yerel ynetim zerkliinden hareket edilmekte bu anlamda yerel ynetimlerin temeli ve yerel ynetim zerkliinin kkeni Ortaa Bat Avrupasna kadar gitmektedir.148 Yerel ynetimlerin tarihsel kkleri olarak 11. yzyl Ortaa Avrupasnda ortaya kan komn ynetimleri gsterilmektedir. Komnler Avrupa lkeleri iin tarihsel bir olgudur. Gnmz Avrupasnn ynetim yapsna u veya bu ekilde etkide bulunduklar ifade edilmektedir. rnein, Almanyada Hamburg kenti federe sistem iinde gnmzde bile eyalet kent (kent devleti) olarak varln srdrmektedir.149 Ortaa Avrupasnda 1050-1250 yllar arasnda spontane bir ekilde ortaya kan kasaba ve komnler, feodal lordlardan birtakm ayrcalklar ve zgrlkler elde etmilerdir.150 Kentlerin zgrlemesinde rol byk olan komnler, Ortaa Avrupasnda yeni bir yaplamaya neden olmulardr. Bu dnemde Avrupada bir ksm tam bamszla sahip, bazlar ise yar zerk, kraln denetim ve korumasnda olan kentler ortaya kmtr.151 Ortaa kentlerinde ticaretin gelimesiyle birlikte kent yaamnn olutuu ve gnmz anlamnda olmasa bile kentsel sorunlarn ve taleplerin ortaya kt grlmektedir. Kentlerde ticaretle uraan kesimler tccar ve zanaatlarn ocuklarnn gidip-gelme, korunmasna istedikleri olanak yerde yaama, kiisel kendilerinin zgrlk, ve zel salayacak

mahkemelerin kurulmas, yarglama hakk, ceza yasasnn oluturulmas, toprak mlkiyeti ve toprak edinme ile badamayan hkmlerin ortadan kaldrlmas152 gibi talepleri gndeme gelmi ve bu taleplerin hepsi
148

Hardy WICKWAR, The Political Theory of Local Government, University of S. Caroline Press, 1970, s.1-2. 149 Bayram COKUN, Turgay UZUN, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Nitelii ve Mula li Yerel Ynetim Birimlerinin Uygulamada Karlatklar Sorunlar, Mula, Mula niversitesi Matbaas, 1999, s.7-8. 150 Hardy WICKWAR, a.g.e., s.2. 151 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.25-26. 152 Henri PRENNE, Ortaa Kentleri: Kkenleri ve Ticaretin Canlanmas, (ev. adan Karadeniz), 4. Bask, stanbul, letiim Yaynlar, 1994, s.132-134.

62

gereklemese bile bir ksm zamanla gerekleerek komn ynetimlerinin kurulmasna ortam hazrlamtr. zgr komn-kentlerin ortaya knda ticaret faktr topraklardaki hareketlilii artrm, ticaretin canlanmas kentin fiziksel anlamda gelimesini ve nfusun artmasn salamtr. Kentlerin kalabalklamasyla gndeme gelen sorunlar ise komn ynetimlerinin oluumuna n ayak olmutur. Kentlerin zgrlemesiyle birlikte kent hukuku da ortaya kmaya balamtr. zgrlk, orta snfn gerekli ve evrensel bir nitelii haline gelmitir. Bu adan, her kent bir ayrcalk salamtr. Kent duvarlar iinde krsal kleliin tm kalntlar ortadan kalkmtr. Bundan sonra, zgrlk kazanmak iin kent topranda yaamak yeterli olmutur. nceleri, sadece tccarlarn de facto (fiilen) yararlandklar zgrlk, de jure (hukuksal) olarak tm kentlilerin ortak hakk olmutur. Ksacas ortaada kent, hem bir hukuksal blge, hem de bir komn (yerel ynetim birimi) idi.153 16. yzyldan itibaren imparatorluklarn merkezi ynetimlerinin

glenmesi komn ynetimlerinin gerilemesine ve giderek zerk glerini kaybederek merkezin hakimiyetine girmelerine yol amtr. 17. yzylda komn ynetimleri iin kapanan parantez 19. yzylda yeniden alm ve yerel ynetimler demokratikleme hareketleriyle beraber gelime olana bulmulardr.154 1.4.2.2. Belediye Sosyalizmi Belediye sosyalizmi olarak adlandrlan bu hareket 1870li yllarda ngilterenin Birmingham kentinde Joseph Chamberlainin nclnde ortaya kmtr. Daha sonralar ngiliz halk tarafndan Gaz ve su Sosyalizmi olarak adlandrlan bu hareket ngiltere dnda birok bat lkesinde de etkisini gstermitir. Balangta halkn refah ve etkin belediye
153 154

Henri PRENNE, a.g.e., s.148, 155. Davut DURSUN, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Douu ve Siyasi/dari Gelime, Trkiyede Ynetim Gelenei, (Ed. Davut Dursun-Hamza Al), stanbul, lke Yaynlar, 1998, s.93-94.

63

anlayyla hareket eden bu akm daha sonra ngiliz Fabian akmnn etkisi altna girerek siyasal arln artrmtr.155 Belediye sosyalizmi yerel zerklik ve yerel demokrasinin gelimesinde de nemli paya sahiptir.156 Belediye temsil sosyalizmi aba dncesinin gstermeleri kuramclarndan gerekmektedir. Bu Webb ve

Fabianlara gre, alan halkn birlikte hareket etmesi ve sosyal reform ve konusunda amalar gerekletirmede belediye sosyalizmi en iyi yol olarak grlmektedir.157 Beledi sosyalizminin, beledi giriimciliin salayaca nemli ekonomik ve mali yararlardan baka, yerel ynetimlerin isizlii nleyici ve istihdam salayc nlemleri, cret deme gvencesi, alma zaman ve koullarna yeni snrlama ve koruyucu dzenlemeler getirmesi, adil bir szleme dzenine katkda bulunmas gibi yararlar bulunmaktayd. Belediye sosyalizmi anlaynda tketicilerin kedi ihtiyalarn kendilerinin salamas iin bir araya gelmeleri ngrlerek ayn zamanda demokratik katlmn da derinletirilmesi amalanyordu. Ayn zamanda kamu hizmetlerinde verimlilik ve etkinlik amalanmaktayd.158 Beledi sosyalizm akm belediye iktisadi giriimleri olarak 1890-1940 yllar arasnda ngilterede Birmingham ve Londra kentlerinde gaz, su, ulam, aydnlatma; talyann Verona kentinde belediye konutlar, belediye ekmek fabrikas; Budapetede belediye ekmek fabrikas; Mnihte belediye emlak giriimleri, genel maazalar, salk birimleri; Lillede halka sosyal yardm birimleri, ocuk ve yallara sbvansiyon, kreler, burslar gibi rnekleri ortaya karmtr.159

155

Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetim ve Demokrasi, Trk Belediyeciliinde 60. Yl Uluslar aras Sempozyumu, Metropol mar A.-IULA-EMME, Ankara, 23-24 Kasm 1990, s.15. 156 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.32. 157 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.32. 158 Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetim ve Demokrasi, s.15. 159 Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetim ve Demokrasi, s.15-16.

64

1.4.2.3. Liberalizm ve Yerel Ynetimler Liberalizm hem bir ekonomik kuram ya da dnce biimi hem de genel felsefi bir bak ya da dnme trn ifade eden bir szck olarak kullanlmaktadr.160 Liberalizm kavramnn ilk olarak nerede ve kimin tarafndan kullanldna ilikin birok tartma bulunmakta birlikte kavram daha ok laissez faire laissez passer (braknz yapsnlar, braknz gesinler) ifadesinin yerini alm ve dnce zgrln, ifade hrriyetini, serbest ticareti savunanlarn adlandrlmasnda kullanlan bir etiket haline gelmitir.161 Liberalizm, Lockeun eserleriyle dou evresine girmi ve 18. ve 19. yzylda gelimesini tamamlayarak olgunlamtr. Bir baka gre gre ise kavram ilk kez kullanan Uluslarn Zenginliindeki liberal ihracat ve ithalat sistemi ifadesiyle A. Smith olmutur.162 Ekonomik bak asyla liberalizm aklanmaya alldnda, zgr bireylerin serbest iradesine dayanan ekonomik faaliyetlerinin sonucu olarak ortaya kan serbest piyasa ekonomisini savunan teori163 olduu grlmektedir. Ekonomik, toplumsal ve siyasal boyutlar olan liberalizmin yerel ynetimlere ilikin boyutlar da sz konusudur. Yerel ynetim kurumunun liberal kavramsallatrlmas, John Stuart Mill tarafndan ortaya konulmutur. Mille gre, merkezilemi g insann gelimesini ve ilerlemesini engellemekte bu nedenle gc olabildiince evreye yaymak gerekmektedir. Bilgi ise mmkn olduunca merkezde toplanmal ve oradan yaylmaldr.164 Mille gre; yerel ynetimler, demokratik gelime iin btn ynleriyle siyasal eitim iin gerekli olan esiz ve gerekli bir ortam salamaktadr. Yerel
160

Gencay AYLAN, a.g.e., s.47. Liberalizm kavram, ortaya k ve geliimi ile ilgili olarak ve daha fazla bilgi iin bkz. Atilla YAYLA, Liberalizm, Liberte Yay. 4. Bask, Ankara, 2002, Atilla YAYLA, Liberal Baklar, Liberte Yay., 2.Bask, Ankara, 2000, s.157-162., Atilla YAYALA, Siyaset Teorisine Giri, Liberte Yay., 2. Bask, Ankara, 2002, s.19-32 adl eserlerine baklabilir. 161 Atilla YAYALA, Liberalizm, 4. Bask, Ankara, Liberte Yaynlar, 2002, s. 15-16. 162 Atilla YAYLA, Liberal Baklar, 2. Bask, Ankara, Liberte Yaynlar, 2000, s.158. 163 Atilla YAYLA, Siyaset Teorisine Giri, Ankara, Liberte Yaynlar, 2002, s.22. 164 H. brahim AYDINLI, Sosyo-Ekonomik Dnm Srecinde Belediyeler, Ankara, Nobel Yaynlar, 2004., s.86.

65

ynetimler adeta bir demokrasi okulu olarak ilev grmektedir. Liberal gr, devletin snrlandrlmas ve belirli kurallara balanmas gerektiini savunur. Bu adan bakldnda Mill, merkezi hkmetin hizmetlerin daha fazla etkin sunulmasn garanti edemeyeceini, gcn ve sorumluluklarn paylamas gerektiini belirtmektedir.165 Yeni liberalizmin kamu ynetimi ve yerel ynetimlere ilikin grleri, kii zgrl, oulculuk, merkezi ynetimin snrlandrlmas gibi kavramlar erevesinde ekillenmi bu adan klasik liberalizmden etkilenmitir. Liberal dnrlerden Hayek, yerel ynetimi, serbest piyasann siyasal dengi olarak kabul etmekte ve kamu hizmetlerinin merkezi ynetimden ziyade yerel ynetimler tarafndan grlmesinin daha yerinde olduunu belirtmektedir. Liberal demokrasi asndan yerel ynetim ve demokrasi ile ilgili olarak, Benthamn katklar bulunmaktadr. ngilterede local government kavramn ilk kullanan ve lkede hizmetlerin daha etkin ve verimli grlebilmesi iin bir yerel ynetim modeli neren kii Benthamdr. Benthamn yerel ynetimlerle ilgili dnceleri, Avrupada anayasal ve ynetsel hukuka katk salamtr.166 Benthama gre, devlet her eye mdahale etmekten kanmaldr. Mdahale etmek yerine, halka yerel hizmet retmeyi, bu srece katlmay retmelidir. Bu noktada en etkili yol ise yerel ynetimlerin gelitirilmesidir.167 Grld gibi liberalizm gl yerel ynetimleri liberal iktisadi dncenin temel bileeni olarak kabul etmektedir. bundan dolay, yerinden ynetimin normatif kuram byk lde liberal yaklama dayanmaktadr.168

165 166

Dilys M. HILL, a.g.e., s.22-23. Hardy WICKWAR, a.g.e., s.17-18, Mustafa KMEN, Kresel Sistem, DemokratiklemeYerelleme Dinamikleri ve Yerel Demokrasi, Kreselleme ve Yerelleme, (Ed. Kemal GRMEZ), Ankara, Odak Yaynevi, 2005, s. 28, 167 Mustafa KMEN, Liberal Dncenin Yerel Ynetim-Kent Pratii zerine Notlar, Teoriden Pratie Kamu Ynetimi, (Ed.N. Talat Arslan), stanbul, Aktel Yay., 2005, s. 33-34. 168 Mustafa KMEN, Liberal Dncenin Yerel Ynetim-Kent Pratii zerine Notlar, s.35.

66

Klasik liberal ynetim anlaynn yerel ynetimlere bak as deerlendirildiinde, yerel ynetimi, bir yerel/beledi iletme ya da kurum niteliinde gren ve onu devletin deil sivil toplumun bir paras olarak alglayan ve bu nedenle de, bireylerin ve zel kurulularn olduu gibi yerel ynetimin de devlet karsnda zerk olmas gerektiini savunan liberal anlaylarn yannda (Hegel); yerel ynetimi merkezi devletle btnletirerek, onun bir yerel uzanm, kuruluu ya da birimi olarak deerlendiren grlere (Bentham) ve yerel ynetimin merkezi devlet iinde eritilmesi sonucunu douracak btnleme yaklamna kar kan ve temel siyasal otoritenin merkezi parlamento deil, yerel ynetimler olduunu ileri sren liberal anlaylara (J. T. Smith) rastlanlmaktadr.169 Klasik liberal dncenin yerel ynetimler konusundaki ortak kabulleri ise; yerel ynetimlerin zgrlk, eitlik, siyasal sorumluluk ve katlm gibi demokratik deerleri benimsemesi; hizmette verimlilii artrmas; dorudan hizmet sunucu rollerinin snrl stratejik alanlarda kabul edilmesi; dier alanlarda zel ve gnll giriimlerin desteklenmesine ncelik verilmesidir.170 F. A. Hayek ve R. Nozick gibi dnrlerin katklar ile gelitirilen, yeni liberalizm kiisel zgrln gelitirilmesi, ve ynetimin snrlandrlmas ynndeki grleri ile dnsel alanda desantralist bir yaklamdan yana grlmektedir. Ancak gnmzde ortaya konan baz yeni liberal yerel ynetim uygulamalarnn zellikle ngiliz rneinde zgrlk ve katlmdan ok, bir tr ekonomizm ve merkeziyetilie dayal ve kaynak kullanmnda salt verimlilie ncelik veren bir yap sunmaktadr.171 Liberalizmin yerel ynetim kavramsallatrmas da baz alardan eletirilmektedir. Glere gre, liberalizmin yerel ynetim tanm evrensel
169 170

Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetim ve Demokrasi, s.13-14. Hseyin ZGR, Trkiyede Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likilerinin ve Yerel Ynetim Anlaynn Liberal Tez Asndan Deerlendirilmesi, Liberal Dnce, Y.6, S.24, Gz-2001, s. 216. 171 Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetim ve Demokrasi, s.22.

67

geerlilii olan bir kavram deil, Bat tipi yerel ynetim kurumunu betimleyen bir tanmdr. ada yerel ynetim rgtlenmesi aadan yukarya doru deil, yukardan aaya ve dorudan devlet eliyle gerekletirilmitir. Merkezilemi devlet gcnn geliimi, burjuvazinin siyasal iktidar ele geirmesinden sonra yeni bir topraa dayal devlet rgtlenmesine girimesiyle mmkn olmutur.172 Yeni liberalizmin yerel ynetime baknn gnmze kadar

belirginleen temel dnce ve uygulamalar ise u ekildedir:173 * Yerel ynetimin genel yetki ve sorumluluklarnn blnmesi: seilmi yerel ynetimler, hizmet sunumlarn ve dzenleyici stratejik sorumluluklarn artan bir ekilde dier kurum ve kurulularla paylamak durumundadrlar. * Daha yarmac bir ihale dzeni. Birok hizmet zel sektrn yarmaya dayal teklifine ak tutulmakta, yerel ynetimler, zel ve gnll kurulularla yarma durumunda bulunmaktadrlar. * Hizmet yetki ve sorumluluu ile hizmet sunumunun ayrlmas: Baz hizmetlerin sorumluluu yerel ynetimler tarafndan stlenilmeye devam ederken iin yaplmas giderek bakalarna devredilmekte, hizmetlerin sunuluunda yerel ynetim adna bakalarnn yer almas zendirilmektedir. * Bir hizmet iin yaplan demeyle o hizmetten yararlanmak arasnda dorudan ilikinin kurulmas: Bylece, hizmet alan karln der prensibinin gerekletirilmesi sz konusu olmaktadr. * Mteri tercihine nem verilmesi:Hizmet talep edenlerin birer mteri durumuna gelmeleri, kamu ve zel sektrdeki yklenicilerden oluan bir pazardan kendilerine uyan semeleri zendirilmektedir. * Yerel hizmet sunumunda bireysel ve zel sektr rolnn arttrlmas: Bireylerin kamudan da alacaklar desteklerle daha ok kendi glerine dayal bir biimde ihtiyalarn kendilerinin karlamalarna ncelik verilmesi; gnll kurulularn rolnn geniletilmesi, zel sektrn hizmet sunumunun arttrlmas.
172 173

Birgl Ayman GLER,Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Yaklam, s.44-45. Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetim ve Demokrasi, s.22-24.

68

* Yerel ynetim faaliyetlerinin daha ok kamunun gerek ihtiyalar zerinde younlatrlmas. * retici kesimlerin yerel ynetim zerindeki etkilerinin denetimi: Kamu sektrne ait sendika ve meslek gruplarnn yerel ynetim zerindeki etkilerinin kontrol altna alnmas. * Daha ok i adam yaklam tayan bir ynetim kltr gelitirmek: Yerel yneticilerin kendilerini, olaylarn ayrntlarnn zm ile uraan idareciler olarak grmeleri yerine, yerel ynetime stratejik gr ve belirgin politikalar salayan yneticiler olarak grmelerinin desteklenmesi. * Yerel ynetimin, merkezi ynetim ve kendi beldesinin belirli kesimleri karsndaki girmesi. * Yerel vergilendirme ve harcama snrlandrma, denetim getirme ve daha ok mali olarak tanmlanm bir sorumluluk anlaynn gelitirilmesi. * Yerel ynetim giriimleri yerine, merkezi yolla oluturulan kentsel gelime Kurumlar v.b. giriimlere ncelik tanma. * Geleneksel yerel ynetim vergi sistemine, yerel ynetimde siyasal parti arlna, kiralk konut politikasna, mdahaleci kent ve arazi-kullanm planlamasna ve yerel refah hizmetlerine kar tepki ve duyarllk. * Yerel farkllk ve yenilikiliin cesaretlendirilmesi. Gnmzde demokrasi anlaynn gelimesi, katlm ve oulculuk fikrinin yaygnlamas ile birlikte, demokrasi ve katlmn en alt dzeyde en uygun ekilde uygulanabilecei ve yaama geirilebilecei kurumlar olarak yerel ynetimlerin nemi giderek artmaktadr. Liberalizmin ilkeleri ve yerel ynetim anlay, z olarak devletin faaliyet alannn snrlanmasn istemesi, bireyi ve zel alan n plana karmas nedeniyle yerel ynetimler vatandaa en yakn birimler olarak liberal ilke ve anlaylarn pratie yanstlmasnda en nemli kurumlardan biri olmaktadr. yeni konumu: Merkezi ynetimin amalad hedefleri gerekletirmek iin yerel ynetimler ve dier kurulularla szlemelere

69

1.4.2.4. Refah Devleti Dnemi, Refah Devletinin Krizi Ynetimler

ve Yerel

Klasik liberalizm anlay 20. yzyln balarnda dnyann girmi olduu ekonomik bunalmla birlikte yerini Keynezyen iktisat politikalarna ve refah devleti anlayna brakmtr. Ancak refah devletinin ortaya k sadece Keynezyen iktisat politikalaryla aklanamaz. Bunda ekonomik, sosyal ve siyasal birok etken rol oynamtr. Tarmsal retimin ticarilemesi, geleneksel krsal yaplarn zlmesi, modern sanayinin ortaya kmas, kentleme ve demografik deiimler ve kapitalist retim ilikilerinin yaygnlamas dier faktrlerdir.174 Refah devleti, vatandalarn belli bir yaam dzeyinin altna dmeden yaayabilmeleri ve seim haklarndan tam anlamyla yararlanabilmeleri iin sosyal ve ekonomik haklarla desteklenmesi temeli zerine kurulmutur. Kiilerin sosyal refah programlarndan yararlanma hakk temel vatandalk haklarndan biri olarak kabul edilmitir. Ulus temelli refah devleti erevesinde toplumsal birlik ve dayanma nemsenmi ve toplumun btn bireylerinin ekonomik zgrlklerinin arttrlmas, toplumsal eitliin ve adaletin salanmas ile olanakl olduu gerei kabul edilmitir.175 Refah devleti anlaynn hakim olduu dnemde devlet kapitalizmi refah devletinin temel karakteristiklerinden birini oluturmutur. Refah devleti uygulamas ile kapitalizm hzl bir gelime gstermitir. Bu uygulama iinde devlet kurumu en byk iveren haline gelmi; eitli devlet kurumlar mal ve hizmet retmeye balamtr. Bunun sonucunda ekonomik ve mali kaynaklarn nemli bir ksm devlet tarafndan denetlenip ynlendirilmitir.176

174

Mircan Yldz TOKATLIOLU, Kreselleme ve Kamu Hizmetleri, stanbul, Alfa-Aktel, 2005, s.33. 175 Mircan Yldz TOKATLIOLU, a.g.e., s.34. 176 Gencay AYLAN, a.g.e., s.116-117.

70

Refah devletinin ykselite olduu dnemde, merkezi ynetimin gittike artan ekonomik ve toplumsal grevlerinin bir blm yerel ynetimler tarafndan gerekletirilmeye balanmtr. Merkezi ynetimin refah programlar, balangta ulusal nitelikli olsa da daha sonralar uygulanmas aamasnda yerel ynetimler n plana kmaya balamtr. Bu dnemde yerel ynetimler daha ok merkezi ynetimin uygulayc birimleri ya da merkezi ynetimin temel uzantlar olarak ilev grmlerdir. Bat demokrasilerinin ounda, yerel ynetimler, salk hizmetleri, yallar iin yaplan hizmetler, ilk ve orta dereceli okullarn almas ve okul ncesi hizmetlerin gerekletirilmesi gibi eitli refah politika uygulamalaryla ortaya ktklar iin ok nemli bir politik aktr olmulardr. Yerel ynetimlere verilen bu rol refah hizmetlerini salamasndan dolaydr. Yerel ynetimler bu dnemde zellikle skandinav lkelerinde yerel refah devleti olarak nitelendirilmilerdir.177 20 yzyln balar, Kelee gre,178 yerel ynetimlerin altn a olarak adlandrlabilir. Bu dnemde, yerel birimler, zorunlu hizmetleri iin gereken kaynaklar salayabilmiler ve hizmet sunumunda merkezi ynetimden daha fazla ilev gerekletirmilerdir. 20 yzylda, yerel ynetimleri balca 3 zellik nitelemektedir:179 1- Hizmet oulculuu: Ekonomik, toplumsal ve teknolojik gelimelerle birlikte yerel ynetimlerin grev alanlar genilemitir.

Yerel Ynetimlerin ok youn bir ekilde refah hizmetleri sunmas nedeniyle Yerel Refah Devleti olarak adlandrlmalar Hensen ve Klausene gre, paradoksal bir durumdur. Refah devletinin asl amac evrensel anlamda gvenlii salamak ve refah hizmetlerinin sunumunda tek dzelilik iken, yerel ynetim sistemi iin en nemli gereklik, yerel ynetimlerin farkl bir doasnn olmasdr. Bu; kamu hizmetlerinin sunumunda farkl yerelliklere izin vermektir. Bundan dolay yerel refah devleti kavram elikili bir terim olarak grnmektedir. Tore Hensen-Jan Erling Klausen, Between The Welfare State and Local Government Autonomy, Local Governmet Studies, Vol.28, No.4, Winter2002, s.47-48. 177 Tore HENSEN-Jan Erling KLAUSEN, Between The Welfare State and Local Government Autonomy, Local Governmet Studies, Vol. 28, No. 4, Winter-2002, s. 47. 178 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.38-39. 179 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.38-39.

71

2- 20. yzyldaki nfus hareketleri sonucunda kentli nfus artm ve yerel birimler hzla kentsellemitir. 3- Ynetimde etkinlik: Yerel ynetimlerin etkinliini ve verimliliini artrmak iin, deer sistemlerinin, inanlarn ve kuramlarn bir yana braklarak sorunlara pragmatist zm yollar aramann gereklilii anlalmtr. 20. yzylda zellikle belediyeler, nemli kamusal sorumluluklar stlenen kamu otoriteleri olarak nemlerini artrmlardr. Belediyelerin genel olarak 20. yzylda nemli konuma gelmesinde genileyen devletin iersinde yer alarak kalmalar nemli olmutur. Bu dnemde belediyelere merkezden yaplan yardmlar arttrlm, belirli llerde sermayenin kontrol imkan verilmi ayrca merkezi ynetimin birok politikasnn uygulanmasnda izleyecekleri yolu belirleme olanaklar da salanmtr.180 Refah devleti dneminde yerel ynetimler, kamu sektrndeki genilemeyle birlikte iin kendi paylarna yeniden den grev ve ilevleri ierisine gerekletirebilmek zellikle yaplanma sreci

girmilerdir. Yerel ynetimlerin yeniden yaplanmas refah devletinin ykselii ve dn yanstmakta ve politikalar ve politik deiimler de bununla balantl olmaktadr. Merkezi ynetimin deien ve artan rol (refah devletinin bymesi ve ekonomik mdahaleciliin biiminin deimesi) yerel ynetimlerde birtakm deiimleri ortaya karmtr.181 Refah devleti dneminde yerel ynetimlerin geliimi ile ilgili olarak, ulus-alt dzeyde belirli bir gereksinmeye yant olarak 3 aamadan sz edilebilir:182 lk aamada, bireylerin toplumsal koullarn dengelemek amacyla sosyal hizmet sepetinin genilemesine nem verilmitir. Salk, eitim ve
180

Warren MAGNUSSON, Bourgeois Theories of Local Government, Political Studies, Vol.34, 1986, s.6-7. 181 Marleen BRANS, Theories of Local Government Reorganization: An Empirical Evaluation, Public Administration, Vol.70, Autumn-1992, s.430. 182 Marleen BRANS, a.g.m., s.431-432.

72

sosyal gvenlik hizmetlerinde yerel ynetimlerin rolnde nemli lde art olmutur. Sosyal hizmet sepeti refah devletinin kurumsallamasyla geniledii iin yerel ynetimlerin etki alan genilemi ve ulusal olarak tasarlanm sosyal programlarn uygulanmas iin yerel ynetimler temel ara olmulardr. Hizmetlerin sorumluluu ise, sosyal haklarn kurumsallamas, merkezi ynetimin yerel farkllklar en aza indiren standart sosyal hizmetler iin yerel ynetimler zerinde rasyonel ve etkin ynetim iin bask oluturmasyla yerel ynetimlerde odaklanmtr. Bu basklar, belediyeler aras karlkl ibirlii, zel amal birimlerin kurulmas, birlemeler gibi uygulamalara yol amtr. Refah devleti aamasnda yerel ynetimlerin geliiminde ikinci aamada sosyal datm sorunlar kaynaklarn datm politikalaryla rtr olmutur. Refah devleti ortaya ktnda, kamu hizmetleri sadece genilememi ayn zamanda kamu hizmetinin amac ve karakteri de deimitir. Blgesel ve igc politikalarnn birletirilmesi yerel ynetimleri daha geni lekli programlarla kar karya getirmitir. Bu durum yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel reformlara yol amtr. nc aamada, kamu sektrnn ar yklenmesi, daha aktif ynlendirme talebi, eitli finansal reformlar, merkezi ve yerel ynetimler arasnda finansal karlkl bamlln yeniden ele alnmas yerel ynetimlerin grev ve sorumluluklarnn artnda etkili olmutur. Refah devletinin krize girmesinde ise Bretton Woods sisteminin kmesi ve birok lkede enflasyonist dalgalanmalarn ortaya kmas, 1973 ve 1978 yllarndaki 1. ve 2. petrol oklar etkili olmutur. Bunalmn bir boyutunu durgunluk yani retimin dmesi olutururken, dier boyutunu ise fiyat artlar oluturmutur. Kendisini srekli fiyat artlar ve ykselen isizlik dzeyi eklinde gsteren krize kar uygulanan deflasyonist para ve maliye politikalar sorunu zememitir. Sz edilen bunalmn sosyo-politik

73

yaamdaki etkisi, refah devletinin k olmutur. Devletin mali krizi, klen devlet gibi terimlerle de ifade edilen bu olgu devletin rol ve ilevleri ile ilgili olarak byk bir deiimi ortaya karmtr.183 1.4.2.5. Yeni Sa ve Yerel Ynetimler Refah devletinin k ile birlikte 20. yzyln son eyreinde ekonomik, siyasal, sosyal ve ynetimsel dnmn ereve kavram olarak yeni sa anlay ve politikalar gndeme gelmitir. Yeni sa olduka geni bir terimdir. Yeni sa anlayn kamu ynetimi ve yerel ynetimler asndan olduka etkili olduu alanlar sz konusudur. Bu almada yerel ynetimlerin geliim srecinde yeni san etkileri yerel ynetimlerin bu sreteki geliimi asndan analiz edilecektir. Sosyal refah devletinin oluumu ve kurumsallamas nasl ki devlet aracl ve giriimiyle olmusa yeni sa anlayn ekonomik, siyasal, ynetimsel yaygnlamas da yine devlet politikalaryla olmutur. Bu adan yeni sa oluum, devlete ve devletin varlna deil, devletin ilevlerine, bu ilevlerin boyutlarna ve derinliine ilikindir.184

Devletin mali krizi ile ilgili olarak daha geni bilgi iin bkz.; James OConnor, Fiscal Crisis of State, New York , 1973 adl esere baklabilir. 183 Gencay AYLAN, a.g.e., s.122-123. Yeni Sa, 1970li yllarda ortaya kan byk lekli ekonomik kriz ile birlikte Keynezyen ekonomik modelin ve ekonomiye devletin mdahalesinin sorgulanmaya balad bir sreten sonra ortaya kmtr. Yeni San fikirleri en byk yanky 1980li yllarda ngiltere ve Amerikada yapmtr. Thatcherizm ve Reaganizm, Yeni San temsil ettii deerlere dayanmaktayd. Yeni sa serbest ekonomi ve gl devlet mantna dayanmaktadr. Yeni sa birbirine kart iki ideolojik gelenein birlemesiyle ortaya kmtr. Bu ideolojilerden ilki, Klasik liberal ekonomi, Adam Smithin serbest piyasa teorileridir. Bu teoriler, byk devlet, iktisadi ve sosyal mdahale anlayna eletiri olarak yeniden nem kazanmtr. Bu eletiriler, Liberal Yeni Sa ya da Neo-liberalizm olarak adlandrlmtr. Yeni Sa iindeki ikinci e ise Muhafazakar Yeni Sa ya da Neo-Muhafazakarlk olarak adlandrlmaktadr. Daha geni bilgi iin Bkz. Andrew HEYWOOD, Siyasi deolojiler, Ankara, Adres Yaynlar, 2007, s.113-129, Andrew HEYWOOD, Siyaset, Ankara, Liberte Yaynlar, 2006, s.69-71. 184 A. inasi AKSOY, Yeni Sa ve Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Disiplini Sempozyumu Bildirileri, Cilt II, Ankara, TODAE Yayn, 1995, s. 159-160.

74

Yeni sa anlayta neo-liberal ideolojinin bir gerei olarak devlet liberalizmde olduu gibi gece bekisi rolne geri dnmeli, toplum kendi dinamiklerine braklmaldr. Bu srete devlet, retimin genel koullarn salamal ve anayasann uygulanmas ilevleriyle snrlanmaldr. Yeni sa anlay, refah devleti anlayndan farkl olarak devletin piyasadan elini ekmesini istemektedir. Bu anlayta temel vurgu, piyasann koulsuz egemenlii, devletin kltlmesi, zelletirme ve dereglasyondur. Bu anlaya gre piyasa ayn zamanda ekonomik ve siyasi zgrlklerin de temelidir.185 Minimal devlete dn dncesi zellikle zgrlkle temellendirilmektedir. aylan186 bu noktada minimal devleti i dnyasnn karlar asndan deil zgrln gerekletirilmesi iin gerekli grenlerin bir paradoks ile kar karya olduklarn belirtmektedir. Sadece gece bekilii yapmas ngrlen devleti ahlaki adan savunmann kolay bir i olmayacan belirtmektedir. Yeni sa gr, gl refah devletinin zayflatlmas ve rekabet gcne sahip olan oulcu sektrlerle yer deitirmesi gerektiini savunmutur. Kamu sektr tarafndan finansman srdrlen baz hizmetlerin retiminin ve arznn piyasalara ve rekabete almas ngrlmtr. Bu sre sonucunda kapsaml bir zelletirme ve yeniden yaplanma program gndeme gelmitir.187 Yeni san kamu ynetimi alannda ortaya kard deiimlerin eletirisine bakldnda, kamu ynetiminin zel sektr esaslarna gre almasnn gvence altna alndn, kamu kesimindeki rgtlerin her birinin zerkletirildiini, planlama ve sosyo-ekonomik yapy bir btn olarak kavrama yerine, kamu ynetiminin projecilik ilkesi ile parac kavramaya yneltildiini, kamu istihdamnda memurluk-daimi iilik yerine bireysel
185

Hamza AL, Bilgi Toplumu ve Kamu Ynetiminde Paradigma Deiimi, Ankara, Bilimadam Yaynlar, 2002, s. 121. 186 Gencay AYLAN, a.g.e., s.133. 187 M. Akif ZER, Yeni Kamu Ynetimi Teoriden Uygulamaya, Ankara, Platin Yaynevi, 2005, s.400.

75

szleme hukukunun getirildiini, hem merkezi hem yerel dzeyde ynetiim formlnn egemen klnd, devlet rgtlenmesinin merkeziyetilik ilkesi terk edilerek ademi merkeziyetilik ilkesine gre yeniden rgtlenmesi188 eletirileri yaplmaktadr. Yeni Sa anlayla birlikte yerel ynetim asndan ortaya kan gelimeleri ise u ekilde zetlemek mmkndr:189 a) Hangi yerel hizmetlerin sunulmas gerektii ile fiilen gerekletirilmi olanlarn birbirinden ayrlmas. Bylece, yerel ynetimlere sadece hizmet gerekliliinin belirlenmesi yetkisi braklrken, bunlarn yerine getirilmesinin dorudan yerel ynetimler yerine, verimli kaynak kullanm anlay ile zel sektr giriimciliine braklmas, b) hizmetlerin yerine getirilmesinde rekabet unsurunun n planda olmasnn vurgulanmas, c) vatanda kavramndan mteri anlayna geiin sonucu olarak hizmetten yararlananlardan karlnn alnmas ilkesinin n plana karlmas, geliri olmayann da hizmetten farkllatrlm biimde yararlanmasnn gerekelerinin ve meruiyetinin oluturulmas, d) yerel ynetim rgt ve ileyiinin yeniden gzden geirilmek suretiyle yeniden yaplandrlmas. Yeni sa anlayn politikalarnn yerel ynetimleri gszletirdii de ileri srlmektedir. Bu gre gre, yeni sa politikalarn amac yerel ynetimlerin elindeki gc paralamakt. Bylece, yeni sa politikalarn uygulanmas iin uygun ortam salanabilecekti. Yerelci stratejilerin bir paras olan zelletirme anlaynn yerel ynetimlerde daha kolay uygulanabilecei belirtilmektedir. Yerel ynetimleri rekabet edebilme asndan glendirmeye alan yeni sa anlayn, yerel zerklik ve halkn

188

Birgl Ayman GLER, Devletin Yeniden Yaplandrlmas, Yerel Gndem, Y.2, S.9, Eyll2000, s.7. 189 A. inasi AKSOY, Yeni Sa, Kamu Ynetimi ve Yerel Ynetim: Eletirel Bir Yaklam, ada Yerel Ynetimler, C.7, S.1, Ocak-1998, s.12.

76

katlm konusunda ise herhangi bir proje gelitirmedii190 konularnda eletiriler yaplmaktadr. 1980lerden sonra yeni sa anlayn getirmi olduu politikalarn etkisiyle ketsel hizmetlerin yerine getirilmesinde devletin rol gittike azalmtr. Eitim, salk, ulam gibi hizmetlerin salanmasndan devlet aamal olarak ekilirken, ekilmedii alanlarda da hizmetin salanmasn ihale ve benzeri yntemlerle zel sektre brakmtr. Sermayenin hareketlilii ve ulus devletlerin kent hizmetleri konusunda daha az mdahaleci duruma gelmesi, yerel giriimcilerin liderliinde, yerel ynetimleri etkin klmaya balam, yerel ynetimler uluslar aras mekansal iblmnde kendilerine daha iyi bir konum elde edebilmek iin birbirleriyle yarmaya girmilerdir.191 Kresel olarak hareket eden sermayeyi ynlendirmekte merkezi ynetim glk ektii iin yerel ynetimler, ok uluslu sermaye ve blgeler-st kurulularla ilikilerindeki becerileri ve retimin yerel koullarnn belirli biimlerinin uyarlanmasndaki etkinlii ile uluslar aras bir kent profilinin oluturulmasnda belirleyici olmaya balamlardr.192 1.4.3. Yerelleme Kavram ve Yerellemeye Farkl Yaklamlar Kresellemeyle birlikte birok alanda deiim ve dnmler yaanmaktadr. Merkezi ynetim ve yerel ynetimler de bu deiim ve dnmlerden etkilenmektedirler. Yerel ynetimlerin dnmnde etkili olan bir baka kavram da yerellemedir. Kreselleme eilimi, geleneksel ynetim anlaylarn, uluslar aras yaplanmalar ve bunlarn ileyilerini dntrrken; bnyesinde yerelleme sreci ve de kreselleme eiliminin kendi tad tekdze merkeziyeti anlaylar yeniden

190

Hasan Engin ENER, Yeni San Yerellik Sylemindeki Deiimi Anlamlandrmak, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Y.4, S.16, Aralk 2003, s.5. 191 Tark ENGL, Yerel Devlet Sorunu ve Yerel Devletin Dnmnde Yeni Eilimler, Praksis, S.9, K-Bahar 2003, s.194 192 Margit MAYER, Post-Fordist City Politics, Post-Fordism: A Reader, (Ed. Ash Amin), Cambridge, Blackwell Publishers, 1995, s.317.

77

ekillendirmektedir.193 Yerelleme srecinden en ok etkilenen ise yerel ynetimlerdir. Bu adan ncelikle yerelleme kavramnn btn boyutlaryla analiz edilmesi gerekmektedir. 1.4.3.1. Yerinden Ynetim (Adem-i Merkeziyet) Kavram Yerel ynetimleri ilgilendiren ve ou zaman birbirinin yerine kullanlan ve bazen anlam itibariyle birbirine kartrlan yerinden ynetim (adem-i merkeziyet), srecinde yerelleme gibi kavramlarn etkileyen aklanmas kreselleme konulmas yerel ynetimleri deiimlerin ortaya

hususunda kavramsal karmaann giderilmesinde nemlidir. Yerinden ynetim ok boyutlu bir kavramdr. Yerel ynetimlerin glendirilmesinden federalizme, zelletirmeden ynetiime kadar194 birok anlam bnyesinde barndrmaktadr. Yerinden ynetim (adem-i merkeziyet), topluma sunulacak baz idari hizmetlerin devlet merkezinden ve tek elden deil, merkezi idare tekilat iinde yer almayan ve merkezi idare hiyerarisine dahil olmayan kamu tzel kiileri tarafndan yrtlmesidir.195 Yerinden ynetim, kamu hizmetlerinin ynetiminin, merkezi

ynetimden ayr zerk kamu hukuku tzel kiilerine verilmesi196 anlamna gelmektedir. Bir baka tanmlamada yerinden ynetim, yetki ve grevlerin merkezi idareden, ilem ve eylemlerinin devlet tarafndan denetlendii blgesel ve yerel idarelere devrini salayan bir metot197 olarak tanmlanmaktadr. Birlemi Milletler, yerinden ynetim karlnda kullanlan
193

Mustafa KMEN, Bura ZER, Kreselleme-Yerelleme Dikotomisinin Almlar zerine Bir Tartma, Kresel Esintiler ve Yerel Etkiler Sarmalnda Trk Kamu Ynetimi, (Ed.A.Ylmaz-Y. Bozkurt), Ankara, Gazi Kitabevi, 2007, s.19-20. 194 Ayegl MENG, Nesrin ALGAN, Kreselleme ve Yerelleme anda Blgesel Srdrlebilir Gelime, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2003, s.153. 195 Metin GNDAY, dare Hukuku, 7.Bask, Ankara, maj Yaynevi, 2003, s.61, Halil NADAROLU, a.g.e., s.20, 196 Nuri TORTOP-Eyp SBR-Burhan AYKA, Ynetim Bilimi, Ankara, Yarg Yaynlar, 1993, s.97. 197 Halil KALABALIK, Avrupa Birlii lkeleriyle Karlatrmal Yerel Ynetim Hukuku: Teori-Uygulama, Ankara, Sekin Yaynevi, 2005, s.37.

78

decentralizationu hem yetki genilii (deconcentration) hem de yerinden ynetim (devolution) karl olarak kullanmaktadr.198 Delegation kelimesi de yetki aktarm anlamnda kullanlmaktadr. Delegation, merkezdeki baz fonksiyonlarn hkmet-d ya da zel sektr kurulularna transfer edilmesi anlamnda kullanlmaktadr.199 Yetki aktarmnda yetkiyle birlikte sorumluluk da aktarlmamakta, yetkiyi aktaran stte kalmaktadr. Deconcentration, brokratik-hiyerarik ilikileri ierirken, delegation ise szlemeye dayal ilikileri iermektedir.200 Yerinden ynetimin olabilmesi iin belirli bir lde merkeziyetin de bulunmas gerekir. Yerinden ynetim merkeziyete bal olan bir kavramdr. Bu adan yerinden ynetim devletin merkezi denetimini koruyarak, kamu hukuku tzelkiiliine sahip ve kendi ilerini idare etme zerkliiyle

Franszca bir kelime olan Deconcentrationun Trkedeki karl yetki geniliidir. ngilizcede bu terimin karl, kurumun Anglo Sakson ynetim yaplarnda mevcut olmay nedeniyle yoktur. Anglo-Sakson anlayna gre, yerinden ynetim kavram st bir kavramdr. Birtakm yetki ve grevlerin merkezden, zerk ve temsili nitelie sahip yerel ynetimlere devrini gerektirdii zaman Devolution anlamnda; merkezin tara kurulularna ve idarecilerine devrini gerektirdii zaman Deconcentration anlamnda kullanlmaktadr. Ancak kimi szlklerde, genel olarak yerinden ynetimin bir kipini kuatan adem-i merkeziyeti belirten Decentralization ile yerel ynetimlere yetki devrini anlatan Devolution szckleri karlk olarak verilmektedir. Fransz anlaynda yetki genilii Deconcentration ile yerinden ynetim Decentralization birbirinden farkldr. Yetki genilii, merkezi idarenin baz yetkilerinin, merkezi hiyerariye dahil tara kurulularna devredilmesi anlamnda; yerinden ynetim ise, kimi yetki ve grevlerin, merkezin hiyerarisinin dnda, tzel kiilii olan birtakm zerk kurum ve kurululara devredilmesi anlamnda kullanlmaktadr. Yetki Genilii; merkezde toplanm yetkilerin bir blmnn, merkezin denetimi altnda, merkezdeki ve taradaki baz yksek grevlilere aktarlmasdr. Bozkurt-Ergun-Sezen: a.g.e., s.263, Halil KALABALIK, a.g.e., s.99-100. Devolution kavram, kendine ait organlar, hak ve yetkileri ile mali kaynaklara sahip yerel birimlerin varlna iaret etmektedir. Karar verme, ynetim ve mali anlamda btn sorumluluklarn daha alt dzeydeki ynetimlere verilmesidir. Mali desantralizasyon genelde devolution anlamnda kullanlmaktadr. Karar ve yrtme organlar halk tarafndan seilerek oluturulan yerel birimler bu kavramn iine girmektedir. Ayegl MENG-Nesrin ALGAN, a.g.e., s.153. THE WORLD BANK, Decentralization in the Transition Economies: Challenges and the Road Ahead, s.3. 198 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.39. 199 Keith L. MILLER, Advantages&Disadvantages of Local Government Decentralization, (Eriim)http://www.ndi.org/worldwide/lac/guyana/localgov_conf/materials/papers/miller_doc.pdf 1.3.2004, 3-4. 200 Aaron SCHNEIDER, Decentralization: Conceptualization and Measurement, Studies in Comparative International Development, Vol.38, No.3, Fall -2003, s.38.

79

donatlm kurumlara birtakm kamu grev ve yetkilerini aktarmas anlamna gelir.201 Yerinden ynetim kavram geni anlaml bir kelimedir. ngilizcede decentralizasyon kavramnn karl olarak da kullanlmaktadr. Gnmzde yerinden ynetim kavramnn anlam genileyerek yerelleme kavramna karlk gelen desantralizasyon kavram ile ifade edilir olmutur. Merkezi ynetimden yerel ynetimlere ve dernekler, hkmet d rgtlenmeler, sivil toplum kurulular gibi rgtlenmelere yetki devrini kapsayan ve kreselleme kavramna ya da kresellemeyi btnleyen bir kavram olan yerelleme kavramna karlk gelmektedir. Yerinden ynetimin iki trnden sz edilebilir:202 Birincisi, siyasal yerinden ynetim, daha ok federal devletlerde, anayasalar tarafndan ulusal kimlie sahip olmayan yerel birimlere tannan yar zerk ya da zerk statye dayanan bir ynetim biimidir. kincisi, ynetsel yerinden ynetimdir. Ynetsel yerinden ynetim, yerel nitelikli kamu hizmetleri ile baz teknik, ticari ve kltrel nitelikteki hizmetlerin, merkezi ynetimin hiyerarine bal olmakszn tekilatlanan kamu tzel kiilerince yrtlmesidir. Ynetsel yerinden ynetim kurulularnn, sadece ynetsel alanda kendi organlar tarafndan icrai kararlar alma ve uygulama yetkisi vardr. Ynetsel yerinden ynetim tr de yer ynnden (corafi) yerinden ynetim ve hizmet ynnden (ilevsel) yerinden ynetim olarak ikiye ayrlmaktadr. Yer ynnden yerel ynetim, belirli bir yrede ya da beldede yaayanlara, yerel ortak ihtiyalarn yeterince, etkin ve zamanl bir ekilde, seimle oluturduklar yasada ngrlen organlar eliyle karlayabilmeleri iin siyasi, ynetsel, yasal ve mali zerklik tannmasdr. Hizmet yerinden ynetim ise, belirli kamu hizmetlerinin daha etkin, katlmc, zamanl ve
201

Atilla NALBANT, niter Devlet Blgesellemeden Kresellemeye, stanbul, Yap Kredi Yaynlar, 1997, s.38-39. 202 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.21-22., Ahmet ULUSOY-Tekin AKDEMR, a.g.e., s. 46-47.

80

gereklerine uygun ekilde retilebilmesi iin, merkezi ynetimin dnda yer alan, yasalarca belirlenen birimlere bir hizmetin ya da ilevin grlebilmesi iin zerklik tanmaktr.203 1.4.3.2. Yerellemenin (Desantralizasyon) Tanm ve Kavramsal ereve Kresellemeyle birlikte en ok kullanlan kavram ikilisinden biri de yerelleme kavramdr. Olduka yaygn bir kullanm alanna sahip olan yerellemenin tanm konusunda belirsizlikler bulunmaktadr. Kresellemeyerelleme ilikisinin nasl biimlendii ve bu srete yerel ynetimlerin ilevlerinin neler olduu sorusu son derece nem kazanmaktadr. Bu balamda yerellemenin kavramsal erevesinin ortaya konulmas ve yerellemenin ne anlama geldiinin farkl boyutlardan aklanmas kreselleme srecinde yerel ynetimlerin nasl bir dnm sreci geirdiini anlamada nemli bir kilometre ta olacaktr. Desantralizasyon (yerelleme) kavramn aklamadan nce yerel kavramnn anlalmas gerekmektedir. Tekeliye gre204 yerel anlamn hem kartlktan hem de grelilikten almaktadr. Yerel kavram, ya kresel-yerel ya da ulusal-yerel kartl iinde bir kavram ifti ile tanmlanmaktadr. Yerelin kart kresel olabildii gibi ulusal da olabilmektedir. Toplumlarn gelime dzeyine gre de farkl yerellikler sz konusu olabilmektedir. Sanayi ncesi bir toplumun yereli ile sanayi toplumunun ya da bilgi toplumunun yereli farkl olmaktadr. Bu anlamda yerelleme ile anlatlmak istenen de yereller arasndaki farkllklarn artmasdr. Benzer bir ekilde, yerel kavramnn tanmnn zorluundan sz etmektedir. Bu zorluun temelinde ise, yereli tanmlayan ilikilerin tespitinin, dier leklere gre daha g ve karmak olmas vardr. Bu anlamda yereli, sosyal olanla mekansal olann etkileimi ve
203

Hseyin GL, Hseyin ZGR, Ademi Merkeziyetilik ve Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri, ada Kamu Ynetimi II, (Ed. Muhittin Acar-Hseyin zgr), Ankara, Nobel Yaynlar, 2004, s.166. 204 lhan TEKEL, Sivil Toplum Kurulular, Yerel Ynetimler ve Yerellemenin elii, Sivil Toplum Kurulular, Yerelleme ve Yerel Ynetimler, (Yay. Haz. Ali akmak), Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf Yayn, stanbul, Numune Matbaas, 21-22 Haziran 2002, s.6-7.

81

bu etkileimin belirli bir corafi lekte rettii sosyal ilikiler kombinasyonu olarak tanmlamak mmkndr.205 Yerelleme, kreselleme ile birlikte en ok tartlan konular arasnda yer almaktadr. Gnmzde dnya bir taraftan kreselleme eilimleriyle sarslrken, ayn zamanda yerelleme eilimlerinin de glendii grlmekte ve kreselleme srecinde yerellemenin nemi giderek artmaktadr. Merkezilemenin kart olarak alglanmasna ramen yerelleme tam olarak merkezilemeye alternatif bir yaklam deildir. Yerelleme politikalar son yllarda tm dnyada kreselleme ile birlikte ad anlmaya balam, birok lkede eitli ekillerde uygulanmaya balam, bu uygulamalarda ise ulusalt dzeyde en ok yerel ynetimler n plana kmlardr. Kreselleme srecinin zorlad yerelleme politikalar devletlerin adem-i merkeziyetilik politikalarna gre rgtlenmesini tevik etmektedir. Dnya Bankas 19992000 yl raporunda hem kreselleme hem de yerellemenin kanlmaz olduunu ve bir lkenin 21. yzylda baarl olup olmamasnn bu ikiz gleri ne kadar iyi yneteceine bal olduunu savunmaktadr. Yerelleme, ynetim yapsnn ar merkeziyeti bir yapdan

kurtulmas, blgesel ya da yerel faaliyetlerin yerinden ynetilmesi ve yerel toplumlarn zerk, demokratik, saydam, verimli bir ynetime hakim olabilmesi iin 20. yzyln 2. yarsnda giderek glenen eilimleri yanstan bir kavram olarak gelimitir.206 Kreselleme ile birlikte da doru alma sz konusu olurken, yerellemeyle birlikte bulunulan yrenin dna karak sorunlara zm aramak, ortak yaama katkda bulunmak sz konusu olmaktadr. Yerellemede en nemli unsurlardan biri, merkezi otoritenin kendine ait olan

205

Tark ENGL, Siyaset ve Mekansal lek Sorunu: Yerelci Stratejilerin Bir Eletirisi, Kreselleme: Emperyalizm Yerelcilik i Snf, (Der. E. Ahmet Tonak), Ankara, mge Kitabevi, 2000, s. 122-123. 206 Cevat GERAY, Kentleme Sorunlarnn zm Asndan Kreselleme, zelletirme, Yerelleme ve Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.4, Ekim-2001, s.8.

82

yetkilerin bir blmn kendi altndaki yerele devretmesidir. Bu balamda ulus devlet baz yetkilerini devretmi olarak varln srdrecektir.207 Yerelleme ok farkl boyutlar olan bir sretir. Son yllarda yerel ve yerellik kavramna olan vurgularla birlikte nemi giderek artmaktadr. Kreselleme, sermayenin uluslar aras alanda yaygnlamas, ulus devletin gerilemesi, rekabetin younlamas gibi kontrol edilemeyen yerel-st dnmler yerelin ne kmasna yol aan gelimelerdendir. Bu koullar altnda, kresel, ulus-st ya da ulusal lekte srdrlebilir dzenlemelerin olmamas nedeniyle kapitalist birikimi ortaya karan sadece kurumsal alan olarak artan bir ekilde yerellikler gz nnde bulundurulmaktadr.208 Yerelleme politikalar, hem demokratik hem de kalknmac amalarn gelitirilmesinin bir ifadesi olarak farkl lkelerde farkl amalarla bir program dahilinde uygulanmaktadr. 1994 ylnda Dnya Bankas Raporuna gre, 75 gelimekte olan ve gei ekonomisinde olan lkenin 63nde yerel ynetimlere yetki devri sz konusu olmutur.209 Kresellemenin yaygnlatrd bir eilim olarak giderek artan yerelleme eilimleri yerel ynetimlerin idari ve mali alardan da glendirilmelerini gerekli klmaktadr. Yerelleme konusu, hkmetin ynetimi iin rehber, gelime

planlamas ve uygulanmas anlamna gelerek subsidiarity prensibinin nne gemitir. Yerelleme, karar verme gcnn, sorumluluklarn ve kaynaklarn, denetimini mmkn olduunca daha alt dzeylere devrini gerektiren bir yaklamdr. Yerelleme, demokratik yerel ynetimle uyumlu bir sre olarak temel bir mekanizma olarak grlmekte ve ulus devlet tarafndan kamu sektrnn meruluunu, akln ve hesap verebilirliini arttrmak iin

Gltekin RODOPLU, Kreselleme ve Yerelleme, Yerel Siyaset, Y.1, S.5, Mays-2006, s.5. Neil BRENNER, Nik THEODORE, Preface: From the New Localism to the Spaces of Neoliberalism , Antipode, Vol.34, Issue 3, Jun-2002, s.341. 209 Paul D. HUTCHCROFT, Centralization and Decentralization in Administration and Politics: Assessing Territorial Dimensions of Authority and Power, Governance: An International Journal of Policy and Administration, Vol.14, No 1, January-2001, s.23.
208

207

83

kullanlmaktadr. Bylece etkin ynetim ve hizmet sunumuna katkda bulunulmak istenmektedir.210 Yerelleme tartmalarnn teorik temelindeki dnce, yerel

ynetimlerin vatandalara daha yakn olduu, onlarn ihtiya ve talepleri konusunda daha iyi bilgi sahibi olduu ve bundan dolay hizmetleri merkezi ynetimden daha etkin salayabileceidir. Yerelleme balamnda bu gr destekleyen birok varsaym bulunmaktadr.211 Modern anlamda yerelleme, merkezi ynetimin elindeki planlama, karar verme ve kaynak oluturma gibi bir takm grev ve yetkilerini, tara kurulularna, yerel ynetimlere, yar zerk kamu kurumlarna, meslek kurulularna ve idarenin dndaki gnll kurululara aktarlmas srecini ifade etmektedir. Yetki genilii, zelletirme ve sivilleme kavramlar, yerellemenin eitli uygulama biimleridir. Yereli de yerelletirmek, yerellemenin dier bir boyutudur.212 Yerelleme konusunda ortaya konulan argmanlar ise; etkinliin artmas, politika srecinin demokratiklemesi ve etkililik tir.213 Yerellemenin iki boyutu vardr: bunlar, inisiyatif gc (power of initiation) ve zerklik gc (power of immunity). nisiyatif gc yerel ynetimlerin faaliyetlerinde bu faaliyet alan ne kadar dar ya da geni olarak tanmlanrsa tanmlansn meru olan grevlerini yrtebilmesini ifade eder. zerklik ise, yerelin hareket yeteneini devletin bir st yetkili otoritesinin nezareti olmakszn ekinmeden yerine getirebilmesidir. zerklik yerel ynetimlere hareket kabiliyeti salar. Bununla birlikte; kendi inisiyatif gc tarafndan snrlanan kurallar ierisinde olmak ister. Bu anlamda Birlemi Milletler
Robertson WORK, Decentralization, Governance and Sustainable Regional Development, (Ed. Walter STOHR), New Regional Development Paradigms Vol:3 Decentralization, Governance Governance&The New Planning For Local-Level Development, Westport, CT, USA Greenwood Publishing Group, 2001, s.23. 211 The WORLD BANK, Decentralization in the Transition Economies: Challenges... s.3. 212 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, s. 27. 213 Michiel S. DE VRIES, a.g.m., s.195.
210

84

desantralizasyonu sorumluluun ve yetkilerin ulusal dzeyden yerel dzeye devredilmesi politikas olarak tanmlarken, merkezilemeyi ise buna kar yneliteki dnm olarak tanmlamaktadr. 214 1.4.3.3. Yerellemeye Farkl Yaklamlar Kreselleme-yerelleme srecinde yerel ynetimlerin dnm ele alnrken yerellemeye farkl bak alarnn ve yaklamlarnn incelenmesi yerelleme olgusunun anlalmasnda nemli bir unsurdur. Yerellemeye farkl yaklamlar aada ele alnmaktadr. 1.4.3.3.1. Kresel ve Yerelin ielii (Kre-Yerelleme) Kre-yerelleme (glocalization) kavram globalization ve localization kelimelerinin birleiminden tretilmi bir kavramdr. Kreselleme ile yerellemenin i ieliini ve btnleikliini anlatmak iin kullanlmaktadr. Roudometofa gre;215 kre-yerelleme kavram, hem glendirme hem de snrlandrma anlamnda kresellemenin ikili doasn aklamaktadr. Bu nedenle linguistik adan bakldnda hem kresel i hem de yerel i iine alan tek bir kavramdr. Ona gre, kreselleme srecinin birok paras asndan yerel, kresellemeye zt bir trend deildir. Kresel Kreselleme ile yerel arasnda yerel diyalektik bir iliki yerel bulunmaktadr. ise kreselin

tarafndan

dntrlrken,

dnmne etki etmektedir. Uluslar aras kitlesel glerin artmas ya da yerel kltrel kimliklerin ve kimlik biimlerinin kresel medya kurulular tarafndan kullanlmasyla bu dnm gerekletirilmeye allmaktadr.

214 215

Michael S. DE VRIES, a.g.m., s.195-196. Victor ROUDOMETOF, Glocalization, Space and Modernity, The European Legacy, Vol.8, No.,1, 2003, s.45.

85

Kre-yerelleme

(glokalizasyon)

kavram,

toplumsal

yaamn

kresellemesi ve yerellemesi ile e zamanl olarak kullanlarak, toplumsal ilikilerin yaygnlamas ve farkl dzeylerde karmak bir yn almas olarak ifade edilmektedir.216 Robertson, kreselin yerellemesi ya da yerel olann kresellemesi sonucunda ortaya kan yeni durumu glocal terimiyle aklamaktadr. Bu kavram aklamada ulusal ve lokal olann anlamn yitirmesi ve kreselleme eilimlerine gnll katlm anlatmak iin de kyerel kavramnn kullanmna rastlanmaktadr.217 Kre-yerelleme kavram her eyi tam olarak aklayan bir kavram deildir. Bu adan George Ritzer218 bu kavram srekli ve e zamanl olarak, zaman-mekan belirsizlii ve zaman-mekan skmas olarak nitelendirmektedir. Glokalleme, uluslar aras ilikilerde global gereklerden hareket ederek global dnmeyi otarizm yerine da almay, dnya ekonomisi ile btnlemeyi; lke iinde ise merkezi ynetim kanalyla ekonomi ve siyaseti ynlendirme yerine yerel ynetimleri daha fazla glendirmeyi 219 ifade etmektedir. Kreselleme srecinde yerel olann korunmas ya da benimsenmesi dncesi yerel anlamda tketim ve retim tercihlerinde de deiimlere yol amaktadr. rn ve hizmetlerde eitlenme ile birlikte tketici tercihleri de deimektedir. rn tasarmlar ve rn stratejilerinin gelitirilmesinde belirli bir standarttan vazgeilmektedir. Farkl tketici tercihleri ve farkl piyasalar ortaya kmaktadr. Bu noktada kre-yerelleme fikri Japon orijinli bir kavram olarak piyasalara yerel olarak duyarl bir kavram olarak ortaya kmaktadr. Glocal terimi, sve telekomnikasyon irketi Ericsonun ortaya koyduu gibi, piyasa, mteriler ve rnler kresel, ancak tasarm ve ierik yerel220 anlaynda somutlatrlabilecek bir kavramdr.

216 217

Paul JAMES, a.g.m., 2005, s.194. Hasan TUTAR, a.g.e., s.18. 218 George RITZER, Rethinking globalization: glocalization/grobalization and something/nothing, Sociological Theory, Vol.21, No.3, 2003 s.193-209. 219 Cokun Can AKTAN, Globalleme, Blgeselleme ve Yerelleme, (Eriim)http://www.dtm.gov.tr/ead/DERGI/tem98/global.htm 07.03.2006, s.2. 220 Robert HOLTON, a.g.m., s.1444.

86

Son

yllarda

ulus

devletin

gerilemesi

ve

kre-yerelleme

kavramlaryla karakterize edilen deiim ve dnmleri Swyngedow u ekilde ifade etmektedir:221 Son birka on ylda bir lek olarak ulus devletin greli arl yeni konfigrasyon
biimlerine gre deimekte; hem yerel/blgesel ve hem de ulus-st/kresel lekte ne kmaktadr. Kresel irketler, kresel finans hareketleri ve kresel politikalar gnlk yaamn ekillenmesinde belirleyici bir rol oynamaktadr. E zamanl olarak, yerel ve blgesel taleplere ve yeniden yaplandrma srecine daha fazla dikkat ekilmektedir. ift ynl bir hareket olarak kreselleme; yetki devri ve desantralizasyonu ne karmakta ya da bir baka kavramla anlatlrsa glokalizasyon u gndeme getirmektedir. Bu kavram ayn zamanda ada kapitalist yaplanma srecinin kresel/yerel karlkl roln nermektedir. Bunlar birbirleriyle elikili kavram ve sreler olsa da, ekonomik ve sosyal yaamn mekansal alannn yeniden oluturulan bir kompozisyonudur.

Yukarda da ifade edildii gibi e zamanl sreler olarak gelien kreselleme ve yerelleme mekansal lekte ulus devletin kompozisyonunu etkilemektedir. Kreselleme ve yerelleme sreci ile birlikte gndeme gelen merkezden yerele yetki devri en ok yerel ynetimleri etkilemektedir. Yerelde ekonomik, sosyal ve kltrel dinamikleri ve potansiyeli harekete geirmek noktasnda yerel ynetimlerin rollerinde nemli bir dnm gereklemektedir. 1.4.3.3.2. Kamu Reformumun Bir Paras Olarak Yerelleme Gelimi ve gelimekte olan dnyann bir ok lkesinde 1980lerde balayan ve 1990lardan sonra hz artarak devam eden kamu sektrndeki reform abalar
221

abalarnn

en

nemli

parasndan ile

birini

de kamu

zelletirme, ynetiminin

dereglasyon (serbestletirme) ile birlikte yerelleme (desantralizasyon) oluturmaktadr. Yerelleme birlikte

Eric A. SWYNGEDOEW, The Mammon Quest Glocalization, Interspatial Competition and the Monetary Order: The Construction of New Spatial Scales, Cities and Regions in the New Europe: The Global-Local Interplay and Spatial Development Strategies, (Ed. M. Dunford-G. Kafkalas), London, Belhaven Press, 1992, s.40dan aktaran Jamie PECK, Adam TICKELL, Searching For a New Institional Fix: The After-Fordist Crisis and The Global-Local Disorder, Post-Fordism: A Reader, (Ed. Ash Amin), Cambridge, Blackwell Publishers, 1995, s. 300-302.

87

kltlmesi, etkinletirilmesi ve karar verme yetkisinin merkezden yerele doru devredilmesi sz konusu olmaktadr. Yerelleme, lkelerin kendine zg ekonomik, sosyal, siyasal ve mali yaplanmalarna gre ekillenmektedir. Yerellemenin ok fazla teori gerektirmedii, birok lkede kamu ynetimi reformlarn gerekletirme yntemi olarak anlalmaktadr. Yerelleme kavram, Birlemi Milletlerin ilgili yaynlarnda; yetki ve sorumluluklarn, ynetim sisteminde kalite ve verimlilik ile etkinlii artrmak iin merkezi, blgesel ve yerel ynetimler arasnda, hizmetlere ilikin ilevsel nem dikkate alnarak yeniden dzenlenmesidir222 eklinde ifade edilmektedir. Gelimekte olan lkelerin birou nceleri iktisadi, sosyal, siyasi, kltrel ve gvenlik gibi gerekelerle merkezi devlet rgtlerini modernletirme ve glendirmeye almlardr. Teknolojik gelimeler ve sosyal devlet anlay gibi nedenler bu lkelerde belirli bir merkeziyetilii ortaya karmtr. Ancak merkeziyeti politikalar, yerel ve bireysel inisiyatifleri zayflatm ve her eyin zmn devletten bekleyen bir anlay ortaya karmtr. Gnmzde ise, toplumsal dinamizmin kayna olarak, ihmal edilen yerel ve sivil inisiyatifleri yapabilir klmaya, gelitirmeye ynelik bir politika deiiklii yaanmaktadr. Siyaset ve ynetimde, bireyin, sivil toplumun ve yerel ynetimlerin ne kmaya balad bir sre yaanmaktadr.223 zellikle 1990lardan sonra Dou Avrupa ve Avrupann merkezinde merkezilemi devlete bir tepki olarak yerelleme politikalar, yerel demokratik denetimin ve zerkliin oluturulmas anlamnda bir eilimi ortaya karmtr. Bunun yan sra, yerellemenin potansiyel olarak siyasal, ynetsel ekonomik avantajlar ulusal dzeyde de alglanmaya balanmtr.
222

Zeynel BAKICI, 21. Yzylda Ynetimler aras Mali likiler, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.13, S.1, Ocak-2004, s.28-29. 223 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, s. 92-93.

88

Baz durumlarda blgesel talep ve menfaatlere cevap olabilme anlamnda yerelleme uygulamalarna gidilmektedir. (talya, Belika, skoya ve Baz Bat Avrupa lkeleri) ya da ar blgesel hareketleri bastrmak iin (spanyada ETA, K.rlandada IRA gibi). Dnyann bir baka ksmnda ise yerelleme politikalar mevcut ve potansiyel blgesel atmalara bir cevap olarak gndeme gelmektedir. Endonezya, dnyann 4. byk nfusuna sahip bir lke olarak ve 1990larn sonuna kadar en merkezilemi lkelerden biri iken, bu tarihten sonra ok sayda yetki ve kaynan desantralizasyonunu gerekletirmitir.224 Yerellemenin neminin artmas ve bylece merkezi ynetimin grevlerinin blgesel ve yerel ynetimlere devredilmesi kamu hizmetlerinin genilemesi sonucunu dourmaktadr. Kamu sektr reformlar yerelleme yaklamna dayal bir ekilde yrtlmektedir. Kamusal kaynaklarn paylamnda etkinlik alt dzey ynetim birimlerinde yetki, ilev ve kaynaklarn oalmasyla artm olmaktadr. Yerellemeyle birlikte kamusal reform programlarnn yerel ynetimler araclyla ya da yerel ve blgesel dzeyde merkezi ynetim tarafndan yetki devri yaplan kurumlar tarafndan daha etkin ve daha esnek bir ekilde gerekletirilebildii ileri srlmektedir.225 Yerelleme reformlar kamu reformlarnn bir paras olarak birok lkede uygulanmaya balamtr. Birok lkede merkezi ynetim elitleri gcn yerel birimlere aktarlmasn rekabete yol amas iin tevik etmilerdir. Gelimekte olan lkelerde yerelleme reformlarnn birok unsuru d kaynakldr. Uluslar aras kurulular tarafndan sunulan reetelerdir.226

Nick DEVAS-Simon DELAY, Local Democracy and the Challenges of Decentralizing the State: An International Perspective, Local Government Studies, Vol.32, No.5, November- 2006, 678. 225 Jan-Erik LANE, The Public Sector, Concepts, Models and Approaches, Second Edition, London, Sage Publications, 1995, s.145-146. 226 Elaine Ciulla CAMARK, Globalization and Public Administration Reform, Governance in a Globalizing Wold, (Ed. Joeph S. NYE), Washington DC, USA Brookings Institution Press, 2000, s.239.

224

89

1.4.3.3.3. Yerel Ynetimleri Glendirme Arac Olarak Yerelleme Yerelleme yerel ynetimleri glendirme politikasnn nemli

aralarndan birisidir. Klasik anlamda yerelleme merkezi ynetimden yerel ynetimlere doru, yetki, grev ve kaynak transferini ifade etmektedir. Yerelleme ile birlikte merkezi ynetimin hizmet yk azalmakta ve buna bal olarak yerel ynetimler glenmektedirler.227 Gnmz koullarnda kamu hizmetlerinin tmn merkezden yrtmek olanakl grnmedii iin yerelleme kavram ortaya kmtr. Topluma sunulacak hizmetlerde yerel ynetimlerin daha etkin ve verimli olduu dolaysyla toplumun beklentilerine ve taleplerine merkezi ynetime oranla daha hzl yant verebildii kabul edilmektedir. Kreselleen dnyada yerelleme yerelin zerkliinin ykselmesi olarak da alglanabilmektedir. Gnmz dnyasnda gerek retim biimleri gerek insanlarn tketim kalplar bakmndan eitlilik nemli bir nitelik haline gelmektedir. Bu anlamda yerellik ve yerelliin artrlmas ayn zamanda bir kaynak art olarak dnlmektedir.228 Gnmz bilgi toplumunda dnya bir yandan kreselleme eilimleri ile sarslrken dier taraftan yerelleme eilimlerinin glendii grlmektedir. lk bakta birbiri ile eliir gzken bu iki ynl gelime sreci balamnda kreselleme geleneksel ulus devlet kavramn ve ulus devletler arasndaki uluslar aras ilikilerin yapsn dntrmektedir. Buna karlk, yerelleme sreci ise, kreselleme srecinin kendi bnyesinde tad tek dze ve merkeziyeti yaplanmaya kar, tarihsel, kltrel ve fiziksel yerel kimlikleri yeniden reterek ve birbirine eklemleyerek daha insani ve yaanabilir bir dnyann oluumuna katkda bulunmaktadr.229 Bu noktada yerelliin nem
Bilal ERYILMAZ, Kreselleen Dnyada Yerel Ynetimlerin Yeri, s.90. lhan TEKEL, Kreselleen Dnyada Yerel zerine Dnmek, (Eriim)http://yym.marmara.edu.tr/aasayfa/yayin/tekeli/yerellesme-kuresellesme.htm. 16.03.2005 s.9. 229 Sadun EMREALP, Yerel Ynetim ve Bilgi Teknolojisi, stanbul, IULA-EMME Yayn, 1994, s.1.
228 227

90

kazanmas ile birlikte yerel demokrasi ve yerel ynetimler n plana kmaktadr. Yerellemenin en nemli amac da kreselleme srecinde yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel olarak glendirilmesidir. Gnmzde yerelleme politikalar ile birlikte birok lkede yerel ynetimlerin glendirilmesi, zerkliklerinin arttrlmas, yerel ynetimler zerindeki merkezi denetimin en aza indirilmesi konularnda birok gelime yaanmaktadr. Bu gelimeler, uluslar aras belgelerde ve lkelerin anayasalarnda daha ak bir biimde yer almaya balamtr. Dnyann birok lkesinde yerel politikalarn nemi artm, yerel dzeyde oluturulan politikalar lke apndaki politikalar daha ok etkilemeye balamtr. Bu adan demokrasinin glendirilmesi ve yaygnlatrlmas konusunda yerel ynetimlere daha ok grev dmektedir. Yerel ynetimler, sadece bir hizmet kuruluu deil, ayn zamanda demokratik siyasi kurumlar olarak yeni ilevler stlenmektedirler.230 Tekeliye gre231; kreselleen ve yerelleen dnyada yerel ynetimleri, sadece kendisi iin nceden tanmlanan ilevleri yerine getiren kurumlar olarak dnmek ok yetersiz kalmaktadr. Yeni dnyann yerel ynetimleri, teknik bir deyimle genel yetkiyle donatlmaldr. levlerini yerelliin gereksinimlerine uygun olarak tanmlayabilmelidir. Dnyann birok lkesinde zellikle 1980 ve 1990l yllardan sonra kamu ynetiminin nemli yeniden yaplandrlmas birisini de almalaryla yerel ynetim balayan reformlar reformlarn ayandan

oluturmutur. Bu yllardan sonra birok Avrupa lkesinde kamu sektrnde youn bir yerelleme eilimi grlmektedir. zellikle, Portekiz, spanya, Belika, Fransa ve Yunanistanda anayasa ve yasalarda yer alan dzenlemelerle yerelleme sreci balatlmtr.

230

Mustafa KMEN, Bekir PARLAK, Kreselleme Srecinde Yerelleme Eilimleri ve Yerel Haklar, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, Ankara, TODAE Yayn, 2000, s.634. 231 lhan TEKEL, Sivil Toplum Kurulular, Yerel Ynetimler ve Yerellemenin elii, s.18.

91

Kreselleme srecinde yerel ynetimlerin glendirilmesinin ardnda aslnda zelletirmenin ve uluslar st sermayenin bulunduu ileri srlen bir baka grtr. Uluslar st sermayenin yksek kar oran ieren yerel altyapya girmesinin bir arac olarak yerel ynetimleri glendirildii belirtilmektedir. Yani yerel ynetimlerin kresel mali piyasaya balanmas sz konusu olmaktadr. Yerel ynetimler glendirilerek yerelleme stratejisi ierisinde piyasa mekanizmasnn ierisine sokulmaktadr. 232 Bu deerlendirmelerin yannda yerellemeye devletin yeniden

yaplandrlmas erevesinde zerinde durulan zm yollarndan biri olarak da baklmaktadr. Buna gre, merkezi devlet rgtlenmesi ile yerel ynetimler arasnda yetki, grev ve ilevler ynyle yeniden bir paylam yaplmal ve hizmetler yerelletirilmelidir. Kamu hizmetlerinin yerelletirilmesi hem demokratiklemeyi hem de etkinlik ve verimliliin artmasn salayacaktr. 1.4.3.3.4. Kresellemeye Bir Kar Duru Olarak Yerelleme Kreselleme srecinde yerelleme ayn zamanda kresellemenin olumsuz sonularn ve etkilerini bir derecede olsa ortadan kaldrabilmek iin bir kar tavr olarak da savunulmaktadr. Bu anlamda her toplumun kendi yerel zellikleri, yerellikleri ortaya kmaktadr. Kresel olana kar toplumun kltrel anlamda yerel olan benimsedii grlmektedir. Yerele, bu adan bakldnda corafi adan snrlanm belirli alanla, zel toplumsal ilikiler btn reten, toplumsal ve mekansal sreler olmak zere birbirine bal iki sre grubuna karlk gelmekte, yerelleme ise bu anlamda mekann toplumsal ilikileri belirleyecei yolundaki mekansal fetiizmden kaan, kreselleirken yok olmann karsnda bir duruu233 ifade etmektedir. Kreselleme syleminin, yereli yok ettii iddia edilmekte ancak yerel kendi
232

Birgl Ayman GLER, Kreselleme Dneminde Yerelleme Sorunu, Devlette Reform Yazlar, Ekonomik ve Toplumsal rgtlenme Sorunlar-1, Ankara, Par#Graf Yaynevi, 2005, s.203226. 233 Evrim ZKAN, Kreselleme-Yerelleme Diyalektiinde Olmayan Kent, Deien-Dnen Kent ve Blge: 8 Kasm Dnya ehircilik Gn 28. Kolokyumu, Ankara, ODT Mimarlk Fakltesi ve TMMOB ehir Planclar Odas Yay., 2004, s. 276.

92

kimlii olan, farkllklarn retebilen bir zne olarak grlmeye ve yerellemenin kresellemeyle e zamanl olduu alglanmaya baladnda ise yerele aktif ve yaratc bir hareket alan almaktadr.234 Tekeli,235 Kreselleme srecinde yerelliin yok edilemeyeceini, yerel gelime kuramna gre, yerelin sadece bir kltr sorunu olmaktan ktn, bir bilgi ve yarabilirlik sorunu haline geldiini ifade etmektedir. Bu anlamda kresellemenin neden olduu yerel ve ulusal kltrlerin zayflamas karsnda, yerel ve ulusal deerlere sahip klmas ve glendirilmesi nem kazanmaktadr. Kreselleen dnyada ister istemez bir kresel kltr-yerel kltr ayrmndan da sz etmek gerekmektedir. Yerel kltr, yerel yaam biimlerinin serbest ticaret, yabanc yatrmlar ve teknoloji transferi ile sorgulanr hale gelmesine bir tepki tarz olarak tanmlanabilir. Kresel lekte yerel kltre nfuz eden etkenler yerel kltr bir refleks haline getirmektedir. Bu ekilde yerel olan ile kresel olan kltr arasnda bir karlama gereklemektedir.236 1.4.3.3.5. Merkezi Ynetimden Yerel Ynetimlere Yetki Devri Olarak Yerelleme (Devolution) Kamu hizmetlerinin vatandalara en etkin, kaliteli, hzl bir ekilde sunulmasndan hem merkezi ynetim hem de yerel ynetimler sorumludurlar. Ancak merkezi ynetimlerin var olan yaplaryla kamu hizmetlerini etkin bir ekilde sunamayaca bu nedenle baz yetkilerinin yerel ynetimlere devredilmesi gerektii son yllarda youn bir ekilde tartlmaktadr.

lhan TEKEL, Kreselleen Dnyada Yerel zerine Dnmek, s.10., lhan TEKEL, Sivil Toplum Kurulular, Yerel Ynetimler ve Yerellemenin elii, s.10. 235 lhan TEKEL, Sivil Toplum Kurulular, Yerel Ynetimler ve Yerellemenin elii s.10. 236 lyas DOAN, a.g.e., s.252.

234

93

Ynetimler aras hizmet ve gelir blm olarak da ifade edilen devolution, karar alma, finansman ve ynetimde yetkilerin, paylamc bir biimde yerel ynetimlerin yar zerk kurumlarna devredilmesi anlamna gelmektedir. Bu tr yerelleme biiminde yerel ynetimlere, bamsz olarak hizmetlerin yerine getirilmesi ve bu hizmetler iin finansman salamada vergilendirme yetkileri verilmektedir.237 Kavramsal olarak bakldnda OECDye gre yetki devrinin

(devolution) kabul edilebilir bir tanm; merkez, ulus-devlet ya da hkmet arasnda daha alt dzeydeki ynetimlere, prensip olarak kent ve blgesel dzeyde uygulanmas iin yetkinin devredilmesi srecidir.238 Yetki devri yetkinin gerekten devrini iermelidir. Merkezi ynetimin ofislerine baz politika ve uygulamalar blge ve kent dzeyinde uygulamas iin verilen bir yetki deildir. Yetki devrine, sadece merkezden yerele yetki transferi sreci olarak bakmamak gerekir. Yetki devri sreci, ok sayda farkl ynetim dzeyleri arasnda ibirlii srecini de gerektirmektedir.239 Merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devri olarak yerellemeyi March ve Olsen merkezi hkmetin siyasi, ynetsel, mali gleri ile otoritesinin ve sorumluluklarnn datlmas, yerel, blgesel, ynetsel, mali ve siyasi zerkliin gelitirilmesi240 olarak tanmlamaktadrlar. Klasik anlamda yerelleme ulus devlet btn iinde merkezi ynetimden yerel ynetimlere doru yetki, grev ve kaynak aktarmn ifade eder; bu anlamda yerelletirme, yerel ynetimlerin ulus devlet btn iinde merkezi ynetime oranla glendirilmesidir. DPTye gre,241 yerel ynetimler yerelletirme politikalar

237 238

Zeynel BAKICI, 21. Yzylda Ynetimler aras Mali likiler., s.9. OECD, Devolution and Globalization, s. 16. 239 OECD, Devolution and Globalization, s.16. 240 James G. MARCH, Johan P. OLSEN, Democratic Governance, Free Press, New York 1995den aktaran Hseyin GL-Hseyin ZGR, a.g.e., s.164. 241 DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, DPT Yayn, Ankara, 2001, s.10. http://ekutup.dpt.gov.tr/yerelyon/oik554.pdf Eriim Tarihi: 27.09.2005.

94

ile glendirilmekte ancak asl olarak yetkilerin buradan piyasa glerine transferi amalanmaktadr. niter devletlerde yerelleme idari ve mali yerelleme olarak ikiye ayrlmaktadr. dari yerelleme, merkezdeki yrtme gcnn daha alt dzeydeki kamu idareleriyle paylalmas sistemidir. Bu sistem, yerel nitelikteki ortak karlar korumak ve gl merkezi ynetimden kaynaklanan sakncalar azaltmak amacyla kurulmutur. Mali yerelleme ise, yerel ynetimlerin yasalara uygun bir ekilde gelirlerini serbeste toplayabilmesi ve harcayabilmesi, belirli yasal snrlar iinde kendi organlar araclyla gelirlerini belirleyebilmesi olmasdr.242 Merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devri anlamnda ve vergilerini toplayabilme imkanna sahip

yerelleme dnyann gelimi lkelerinin %40nda ynetim reformunun temel bir unsuru olarak uygulanmtr. Sosyalistinden totaliter gemii olanna kadar bir ok lkede zgr ve adaletli seimlerin gerekletirilmesinden sonra yerel ynetimlerin ve yerel gcn temelinin oluturulmas
243

demokratiklemenin gereklemesinde kritik bir unsur olmutur.

Merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devri (devolution) yerel zerkliin artmasn salamaktadr. zerklik olarak yetki devri, yerel kararlardan beklentileriyle etkilenen insanlara birlikte daha yakn olan ynetimin etkinlii de btnletirmeyi demokrasi beklentisini

amalamaktadr. Bunun avantajlar ise, siyasal eitim ve yerel liderliin gelimesi, toplumsal uyumun ve btnlemenin gelimesi, siyasal katlmn artmas ve merkeze odaklanmann azalmas, hesap verebilme yeteneinde art, daha iyi rgtsel koordinasyon, program sorumluluunun daha alt
242

Erturul ACARTRK ve Hseyin ZGR, Teoride ve Trkiyede Desantralizasyon, Kamu Ynetimi, (Ed. A. Ylmaz-M.kmen), Ankara, Gazi Kitabevi, 2004, s.145-146., Robertson WORK, Decentralization Governance: Participation and Partnership in Service Delivery to the Poor Reinventing Government for the Twenty-First Century: State Capacity in a Globalizing Society, (Ed. Dennis A. Rondinelli), Bloomfield, CT, USA, Kumarian Press, 2003, s.196-197. 243 Elaine Ciulla KAMARCK, a.g.e., s.239.

95

dzeyde olmasyla daha fazla personel motivasyonudur.244 Yetki devrinin en nemli amalarndan biri de, karar verme srecine vatandan katlmn salayarak uygulanacak yeni politikalarda etkililiin artmasn salamaktr.245 Bu anlamda, yetki devrinin temelinde hizmette halka yaknlk ilkesi ve ynetiim anlay bulunmaktadr. Kreselleme ile birlikte ekonomik gelimelere uyum salayabilme yeteneinin kazanlmasnda merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devri anlamnda yerelleme son derece nemli olmaktadr. Artan sermaye, igc ve mallarn hareketlilii, hzl iletiim ve ucuz tamaclk imkanlarnn gelimesi yerel, ulusal ve uluslar aras alarn ortaya kmasna neden olmutur. Bu adan kreselleme, yerelleme ve ekonomik gelime arasnda dorudan ilikiler bulunmaktadr. Kreselleen ekonomide yerel evrenin nemi giderek artmaktadr. Kresel btnleme srekli olarak belirli aamalarda yerelleme eilimlerini tevik etmektedir. Uluslar aras kurallarn, standartlarn ve resmi anlamalarn, ulus-st irketlerin ve hkmet d organizasyonlarn ve modern iletiim imkanlaryla glendirilen kresel kamuoyunun gcnn artmas ulusal hkmetlerin btn yetkilerini snrlandrmaktadr.246 Merkezi ynetimin baz yetkilerinin yerel ynetimlere devredilmesi eilimi bu anlamda yerelleme abalaryla btn dnyada paralellik arz etmektedir. zelikle yerel katlm olanaklarnn gelimesi, yerel ekonomik gelimenin neminin artmasyla birlikte merkezi ynetimin etkin bir ekilde gerekletiremeyecei baz hizmet ve sorumluluklar yerel ynetimlere devredilmektedir.

244

Robert AGRANOFF, Autonomy, Devolution and Intergovernmental Relations, Regional and Federal Studies, Vol.14, No.1, Spring 2004, s.29. 245 OECD, Devolution and Globalization, s.16. 246 Shaid YUSUF, Simon EVENETT, Weiping WU, Local Dynamics in a Globalizing World: 21st Century Catalysts for Development, Local Dynamics in an Era of Globalization, New York, Oxford University Press, 2000, s.5.

96

1.4.3.3.6. Blgesellemeye Bir Tepki Olarak Yerelleme Dnyada bir taraftan kreselleme dorultusunda gelimeler

yaanrken dier taraftan ise, kreselleme ile tezat iersinde blgeselleme akmlar yaygnlk kazanmaktadr. Dnyada birok lke, bata ekonomik olmak zere eitli alanlarda birbirleriyle ibirlii yapma abalar ierisine girmektedirler. Ynetsel adan blgeler, merkezi ynetimle yerel ynetimler arasnda yer alan alansal birimlerdir. Ekonomik alanda blgesel btnleme hareketleri giderek nem kazanmaktadr. Gnmzde ayr ktada blgesel ticaret bloklar olumaktadr. Avrupa Ktasnda Avrupa Birlii, Amerika Ktasnda Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlamas (NAFTA), Asya Ktasnda Asya-Pasifik Ekonomik birlii (APEC) blgesel ekonomik entegrasyonlara rnek oluturmaktadr. Ulus devletlerin daha geni pazar ve mttefik arayyla giritikleri blgeselleme hareketleri, kreselleme srecinin bir aamas olarak dnlebilirken bu srecin kart olarak ortaya kan yeni bir gelime olarak da deerlendirilebilmektedir. Ekonomik amala oluturulan blgesel bloklarn, blok dndaki lkelere ve pazarlara kar koruyucu politikalar uygulamas kresel ekonomik btnlemenin karsna kan bir engel olarak alglanabilmektedir.247 zellikle Avrupa Birlii politikasnn merkezilemesi, etkili blgesel ynetimin neminin artmasn kolaylatrmtr. Eitim, uluslar aras finans ve endstri ile sosyal hizmetlere ynelik toplu hizmetlerin blgesel olarak salanmas nem kazanmaktadr. Blgesel ynetimler, daha yerel ve daha doru bilgiye sahip ve temel aktrlerin baarl bir ekilde ilikiye girebilecei lekte olduklarndan, sanayinin ihtiyalarn daha iyi tespit edebilmektedirler. Blgesel ynetimler, ulusal ekonomik ynetimin vazgeilmez bir unsurudur. Avrupa erevesinde Almanya ve talya blgesel ynetimlere iyi bir rnektir.
247

Yusuf ERBAY, Kreselleen Dnyada Trkiye, Trk dare Dergisi, Y.70, S.421, Aralk-1998, s.301.

97

Almanyann Baden-Wrttemberg ve Bavyera gibi varlkl eyaletleri, talyann Emilia-Romagna gibi baarl blgeleri ekonomik ynetim grevlerini byk lde devralmlardr.248 Kreselleme srecinin hzlanmasyla birlikte, blgesel ekonomilerin ve endstriyel blgelerin neminin artt, bunlarn yerel ekonomik ynetiimin kamusal ve zel biimlerinin baarsna katkda bulunduklar grlmektedir. Blgesel ynetimlerin bu olumlu ynlerinin yannda blgesellemeye tepki olarak ise yerelleme ortaya kmaktadr. Yerelleme sreci kreselleme eiliminin kendi bnyesinde tad tek dze ve merkeziyeti yaplanmaya kar, tarihi, kltrel ve fiziksel yerel kimlikleri yeniden reterek ve birbirine eklemleyerek milletler asndan kendi kltrn ayakta tutabilmenin bir arac ve daha insani ve yaanabilir bir dnyann oluturulmasna katkda bulunurken dier yandan ise etnik mikro milliyetilik akmlarna yol aarak ulus devlet anlayn tehdit etmektedir.249 1.4.3.4. Yerellik lkesi (Hizmette Halka Yaknlk) ve Yerelleme Asndan nemi Yerellemenin neminin artmasnda yerellik (hizmette halka yaknlk) ilkesinin rol son derece nemlidir. Yerellik kavramnn nemi 1980lerden sonra artmaya balamtr. Bu tarihten sonra zellikle post-modernist dncelerin etkileriyle mekann nemi artmtr. Mekann yeniden kavramsallatrlmas kaygs yerellik tartmalarn gndeme getirmitir. Yerellik ilkesi, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birlii tarafndan kamu hizmetlerinin etkin ve verimli olarak halka en yakn birimlerce gerekletirilmesi gerekesinden hareket edilerek ortaya kmtr.

248 249

Paul HIRST, Grahame THOMPSON, Kreselleme Sorgulanyor, s.179. Kemal GRMEZ, Kreselleme ve Yerelleme,s.15, Mustafa EK, Mustafa KMEN, Kreselleme Sreci ve Yerel Ynetimler, Trk dare Dergisi, Y.69, S.417, Aralk-1997, s.125., Sadun EMREALP, Yerel Ynetim ve Bilgi Teknolojisi, s.1.

98

Yerellik kavramnn uygulamada iki ekilde yorumu sz konusudur: 250 Birincisi, her bir toplumsal dzeyin dayanma ruhu ierisinde yapabileceinin en iyisinden sorumlu olmas. kincisi, daha ok neo-liberal dnce ile ilikili ve her bir daha alttaki toplumsal dzey ya da bireyin kendi kendisini korumasn ve devlet ve daha st dzeylerin ilevlerin yalnzca ok snrl bir ksmn yerine getirmesini ifade etmektedir. Yerellik ilkesi, kamusal yetkilerin ve grevlerin sz konusu birimler arasnda mmkn olduunca bireye daha yakn alt birimlerde kalacak ekilde paylalmasn ngrmektedir. Buna gre merkezi devlet, sadece yerel ynetim biriminin bir ii grmesinde yetersiz olmas durumunda mdahale etmelidir. Ancak bu mdahale yerel ynetim birimini yeniden i grecek dzeye getirmek iin yardm amacyla snrl olmaldr.251 Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnda yerel ynetim; yerel makamlarn, kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde, kamusal ilerin nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve yerel nfusun karlar dorultusunda dzenleme ve ynetme hakk ve imkan olarak tanmlanmakta ve bu erevede hizmette halka yaknlk ilkesine nemli bir vurgu yaplmaktadr. Yerelleme kavram ile yerellik ilkesi arasnda bir farkllk

bulunmaktadr. Yerellemede devletin ncelikli ve stn bir konumu bulunmaktadr. Yerel ynetimlerle devlet arasndaki iliki tabiiyet ilikisidir. Yerellikte ise, devlet ve devlet-alt birimler arasnda ilevsellik esasna dayand bir iliki bulunmaktadr. Yerellikte bireye en yakn ynetimlerin ncelii esastr. Bu ilikiler deien artlara ve konjonktre gre yeniden tanmlanabilmektedir.252
Walter B. STHR, Subsidiarity: A Key Concept for Regional Development Policy, New Regional Development Paradigms Vol.3: Decentralization, Governance&The New Planning for Local-Lewel Development, (Ed. Walter B. Sthr), Greenwood Publishing Group, Incorporated, Westport, CT, USA 2001, s.39. 251 Bilal CANATAN, Dnce Tarihinde, Kamu Hukukunda Avrupa Birliinde Yerellik lkesi, Ankara, Galeri Kltr Yaynevi, 2001, s. 39., Mehmet ZEL, Yerel Ynetimleri Gelitirme Asndan Devlet, Yerel Ynetim ve Kreselleme Kavramlar zerine, Trk dare Dergisi, Y.75, S.441, Aralk-2003, s.207. 252 Bilal CANATAN, a.g.e., s.44-45.
250

99

Kelee gre,253 yerellik ilkesinin uygulanabilecei alan sz konusudur. Bunlardan ilki zelletirmedir. Burada sorumluluklarn kamu kesimi ile zel kesim arasnda paylatrlmas gndeme gelmektedir. kincisi, bir lkenin snrlardr. Burada sorumluluklar, devletle blge, il ve kent ynetimleri arasnda paylatrlmaktadr. ncs ise, uluslar aras dzeydir. Bu erevede nemli olan, uluslar aras kurulular ile bunlarn yesi olan devletler arasndaki ilikilerdir. Avrupann btnlemesi srecinde yerellik ilkesi yerelleme asndan nemli bir ileve sahiptir. Kamu hizmetlerinin daha etkin ve halka yakn dolaysyla demokratik olarak yerel dzeyde yerine getirilmesini ngren yerellik ilkesinin Maastrichte imzalanan AB Antlamasna konmas, Birliin gereklemesiyle birlikte glenmesi beklenen merkeziyetilie kar duyulan tepkinin sonucu olarak kabul edilmektedir. Birlemenin ve btnlemenin, Avrupann temel talar olan yerel ynetimleri ihmal edeceinin dnlmesi bu ilke ile nlenmek istenmektedir.254 Yerellik ilkesi, st dzeyde bulunan ynetim basamann, alt dzeydeki ynetimlere yardmda bulunmasn ierdiinden bu yardm, yerel birimlerin zerkliini glendiren ve zendiren bir yardm olmaktadr.255 Yerellik ilkesi ayn zamanda yereli, merkez karsnda anayasal anlamda glendirerek AB ierisinde yerel zerkliin de teminat olmaktadr.256 Yerel lekte yerellik ilkesini zorlatran ise merkezi ynetimin denetimi ve yerel ynetimlerin mali sorunlardr.

253

Ruen KELE, Hizmette Halka Yaknlk lkesi (Subsidiarity) ve Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.1, Ocak-1995, s.5. 254 Muhammet KSECK, Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Yerel Ynetimler, Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimler, (Ed.B.Parlak-H.zgr), stanbul, Alfa Yay., 2002, s. 10., Walter B. STHR, a.g.m., s.39-40. 255 Ruen KELE, Hizmette Halka Yaknlk lkesi (Subsidiarity) ve Yerel Ynetimler, s.4-5. 256 Mehmet ZCAN, Subsidiarite lkesinin Trkiyede Uygulanabilirlii zerine Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, (Yay. Haz. B. Gler-A. Sabuktay), Ankara, TODAE Yayn, 2000, s.649., Ruen KELE, Hizmette Halka Yaknlk lkesi (Subsidiarity) ve Yerel Ynetimler, s.5-6.

100

Ulus devlet karsnda gndeme getirilen yerellik ilkesinde, ncelikli olarak, metropol kentlerin dier kentlerle olan ilikilerinde nasl bir eklemlenme olaca, ikinci olarak da siyasi ve kltrel boyutuyla kreselleme srecinde yerelliklerin ve yerel demokrasinin glendirilmesi, sivil toplumun ne karlmas257 sz konusu olmaktadr. Yerellik ilkesi, yerel ve ortak hizmetlerin, merkezi ynetimin dnda bir ynetim tarafndan yerine getirilmesinin gerektiini bunun da yerel ynetimler olduunu vurgulamaktadr. Dier bir ifadeyle kamu hizmetini kamunun hizmetine sunmak258 eklinde ifade edilmektedir. Halka en yakn ynetim birimi olan yerel ynetimler tarafndan hizmetlerin grlmesi yerel demokrasi anlaynn hayata geirilmesi asndan da nemlidir. Bylece halkn ynetime katlmas, hizmetlerin etkinliini deerlendirebilmesi ve denetimini gerekletirebilmesi salanm olmaktadr. Yerellik ilkesiyle birlikte daha fazla katlmc bir ynetim anlay gelitirilmekte, halka yaknlk araclyla ak bir ynetime ulalmakta tm bunlarn sonucunda merkeziyeti eilimlere set ekilebilmektedir. Teknolojinin geliimine paralel olarak yerellik ilkesinin gelimesiyle yerel kltrler canlanp dinamizmlerini artrarak, dinsel ve geleneksel deerlere dnmekte ve hatta devrini tamamlam marjinal etnik kltrler bile yeniden dirilme imkan bulabilmektedir.259 Yerellik ilkesi ile ilgili olarak olumsuz grler de dile getirilmektedir. Bu grlerden birine gre yerellik kavram, hem yerel olanaklar deerlendirmek zere zmler retmek amacna iaret etmekte hem de

Avrupa Birliinin yerellik ilkesini ne kararak ulus devletin geleceine ynelik endieleri azaltmaya alt ifade edilmektedir. Ahmet APAN, AB Mevzuatnda Yerellik (subsidiarity) lkesi, Trk dare Dergisi, S.450, Mart-2006, s.30. 257 Zerrin Toprak KARAMAN, Ynetim Stratejilerindeki Gelimeler, Trk dare Dergisi, Y.72, S.426, s.43. 258 Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel Ynetimler..., s.7. 259 M. Akif ZER, Kreselleme, Yerelleme ve Kamu Ynetimi, Trk dare Dergisi, S.450, Mart-2006 s. 156.

101

yerel sorunlar iin genelden ayrlan zel zmler retilmesini nermektedir. Gerek esneklik, gerekse yerellik kavramnn yaama geirilmesindeki en tehlikeli nokta geneldeki btncl ilkelerin kaybolma olasldr.260 Yerellik ilkesiyle ilgili olarak bir baka olumsuz bak asna gre261 de, yerel birimlere merkezden yetki, grev ve sorumluluk devrinin gereklemesi, yerelin sorumluluunun ve yapabilirliinin istenmesinin arkasnda sermaye hareketlerinin ve ekonomik girdilerin ulus-devleti dlayarak yereli n plana karma ve yerel birimler ile baka arac bir yap olmadan ibirliine ve tek tarafl etkileime ak olunmasna ynelik bir giriim bulunmaktadr. Bu anlamda yerellik kresellemenin bir gerei olarak gsterilmektedir. Yerellik ilkesi ile ilgili olarak federalizme benzer biimde uluslar-st ibirlii ve yeterli yerel kontrol bir arada tutma arzusunu bir arada barndrmaktadr yorumlar yaplmaktadr. Bazlarna gre yerelleme, AB iinde g dalmn salamann bir arac iken bazlarna gre federal yaplanmaya benzer bir ekilde eli kolu uzun bir yaplanma deil, yetkilerin snrl biimde dalmn salayan yaplanma262 eklinde alglanmaktadr. Yine bir baka gre gre263 bu ilke, bireye alt dzeydeki ynetimlere, ynetme hakk veriyor izlenimi yaratsa da yurttalk kavramn yok eden, yurtta hizmetten yararlanan durumuna iten ve hizmetin maliyetini hizmetten yararlananlara ykleyen bir ilkedir. Yerellik ilkesinin liberalizmin kurucu ilkesi, ulus devletleri datmann bir ilkesi olduu, bu nedenle ABde gerek yerel ynetimler komnler- deil de zerk blge ynetimlerinin ve blge devletlerinin n plana karld ifade edilmektedir.

260

Yusuf KARAKILIK, Aye ZCAN, Yerellik (Subsidiarite) lkesinin Trk Yerel Ynetim Dizgesinde Uygulanabilirliinin rdelenmesi, ada Yerel Ynetimler, C.14, S.4, Ekim-2005, s.11-12. 261 erif NER, Globalleme Srecinde Yerellik, ller ve Belediyeler Dergisi, S.659, Eyll-2000, s.526. 262 Ahmet APAN, a.g.m., s. 35. 263 Deniz SAYIN, Hizmette Yerellik ve Blgecilik, Blge Kalknma Ajanslar Nedir? Ne Deildir?, (Der. Menaf Turan), Ankara, Par#Graf Yaynevi, 2005, s. 269.

102

Hizmette yerellik

ilkesine

yerel ynetimlerin btn sorunlarn

zecek tek sihirli forml olarak ya da federalizme giden bir yol, merkezi ynetimin gcn ve yetkilerini yerel ynetimlere tmyle devretme olarak bakmamak gerekir. u bir gerektir ki hizmetlerde kalite, etkinlik ve hz gerekletirebilmek, vatanda memnuniyeti salamak, vatandalarn karar alma mekanizmalarnda etkinliini salamak, merkezi ynetimdeki brokrasiyi azaltmak ve ekonomik verimlilii ve hesap verebilirliin

gereklemesi iin hizmette yerellik ilkesine ihtiya bulunmaktadr. 1.4.3.5.Yerellemenin Olumlu ve Olumsuz Ynleriyle Deerlendirilmesi Yerellemeye ilikin olumsuz yaklamlar genel olarak yerelleme politikalarnn liberal syleme dayand noktasndan hareket etmektedir. Yerellemeye ilikin liberal yorum, devletin ar bir ynetilemezlik krizi iinde olduu tespitini yapmaktadr. Buna gre, merkeziyeti ynetim anlaynn doal sonucu olarak kavramsallatrlan hantal devlet yaps hizmetlerin verimli olarak yerine getirilmesine engel olmakta, hizmetlerin niteliini drmekte ve yksek maliyetlerle retilmesine neden olmaktadr. Bunun sonucunda ise devlet mali krize girmektedir. Ekonomik gelime nlenmektedir. Liberal anlayta yerellemenin hizmetlerin yerinde grlmesini salayaca, merkeziyeti ynetim anlayndan kaynaklanan etkinlik sorunlarnn zmne katk yapaca, merkeziyeti yapya son verildiinde kreselleme srecine uyumlu, dinamik, demokratik, rekabeti bir toplum hedefine ulamann nndeki engellerin kalkaca iddia edilmektedir. Yerelleme projesinin, yerel halkn deil, uluslar araslam finansal sermayenin beklentilerini karlamak zere gelitirildii de ifade edilmektedir. Yerelleme projesi bu anlamda devleti kltme projesinin bir unsuru, liberal yorum da bu srecin merulatrcs olmaktadr.264 Bu anlamda, hzl kentlemenin ortaya kard kentsel altyap hizmet ihtiyacn karlamak iin gerekli kredi ve teknik destei salamak bahanesiyle, kentlerde oluan
264

Faruk ATAAY, Atilla GNEY, Yerelleme ve Kalknma Sorunu: Kamu Ynetimi Reformu zerine Deerlendirme, Mlkiye, C.28, S.243, Bahar-2004, s.133-134.

103

rantlara el koymak, ulus-st ortaklklarn karlarn en yksee karmak amalaryla, ulus devleti evrim d brakarak, ulus-st sermayenin lkede serbest dolamas iin elverili ortam yaratarak ayn zamanda yerel igc potansiyelinden yararlanmak amacyla265 da yerelleme gndeme getirilmektedir. Bunlarn yan sra yerellemi ynetimin iyi bir ekilde

planlanamaz ve uygulanamad takdirde insann geliimini artrmak iin gereken yerel abalar da engelleyebilecei266 belirtilmektedir. Yerellemenin bir taraftan yerel kltrleri olumlu dier taraftan ise olumsuz ynde etkiledii ifade edilmektedir. Kreselleme ve yerelleme sreci ile birlikte etnik kimliklerin yeniden ne kmas, yerel kimlik elerinin giderek artan bir ilgi grmesi kimlik konusunda standartlama kart bir srecin yaanmakta olduunu gstermektedir. Bir taraftan yerel olann byk lde yerellikten daha st alanlar biimlendirmesi, etnik kimliin ne kmas ve uluslamann ortaya kmas yerelliin kresel olan biimlendirmesine rnek oluturmaktadr.267 Bu balamda yerelleme, milletler asndan, kresellemenin karsnda kendi kltrn ayakta tutabilmenin bir arac olurken, dier taraftan da etnik mikro milliyetilik akmlarna yol aarak ulus-devlet anlayn tehdit eden268 gelimelere yol amaktadr. Yerelleme ile ilgili bu olumsuz deerlendirmelerin yannda

yerellemenin amzn demokrasi anlaynn kanlmaz bir gerei olduu ifade edilmektedir. Halkn yaam koullar ile ilgili kararlarn alnmasna katlmalar ve toplumsal gelimelerin hzlandrlmas konusunda bilgi ve yeteneklerini harekete geirmeleri demokrasinin zn oluturmaktadr. Bunun ise, halka en yakn ynetim birimi olan yerel ynetimde

265 266

Cevat GERAY, Kentleme Sorunlarnn zm asndan Kreselleme..., s.8. Robertson WORK, Decentralization Governance: Participation and Partnership... , s.196. 267 lyas DOAN, a.g.e., s.245-246. 268 Yusuf ERBAY, Kreselleen Dnyada Trkiye, s.305.

104

gerekleecei, tm demokratik lkelerde ve uluslar aras demokratik toplumda kabul edilmektedir.269 Kreselleme yerelleme tartmalarn yerelci, kreselci ve

kresel-yerel etkileimi olmak zere yaklama gre ele alarak deerlendirmek mmkndr:270 Yerelci yaklam, mekansal ve idari bir birim olarak yerel birimlerin yeni bir ekonomik dzenleme birimi olarak nem kazandn belirtmekte ve yerel birimlerin kreselleme sreci ierisindeki baskn rolne vurgu yapmaktadr. Kreselci yaklam ise, ok uluslu irketlerin stratejileri, dnya finans sistemi gibi kresel olgularn yerellikler zerindeki belirleyiciliine vurgu yapmaktadr. Kresel-yerel etkileimi olarak belirtilen nc yaklam ise, kreselleme ve yerelleme srelerinin bir btnlk arz ettiini, kresel ve yerel dzeyler arasnda karlkl bir etkileim ve yeni bir denge salandn savunmaktadr. Yerellemenin deerlendirilebilir:271 - Yerelleme, dinamik ve gl yerel ynetim sistemi ve zerklik iin en iyi yntem olarak kabul edilmektedir. zerk ve yerel ynetiimin katlmc modeli iin gl bir form sunmaktadr. Yerinden ynetim iin gerek bir g ve younlama salar. Yerel aktrlerin merkezi denetimden serbest olmalar nedeniyle uygulama aamasnda potansiyel olarak yeni ve daha fazla frsatlara olanak salar. Yerel srdrlebilir gelime srecinde temel bir yol olur.
TOK ve IULA-EMME, Trkiyede Yerel Ynetim Sisteminin Gelitirilmesi, Yerel Ynetimin Gelitirilmesi Program Raporlar Dizisi 1, stanbul, TOK ve IULA-EMME, 2.Bask, 1994, s.12. 270 Metin ZASLAN, Kresel-Yerel Etkileiminin Yeni rgtlenme Biimleri: A-ebeke (Network) Tarz Firma ve dari Kurumsal rgtlenmeler, Kentsel Ekonomik Aratrmalar Sempozyumu II, Cilt II, DPT Yayn, 13-16 Haziran 2005, Denizli, s. 71. 271 Keith L. MILLER, Advantages&Disadvantages of Local Government Decentralization, s.3-5; Paul BENNEWORTH, Peter ROBERTS, Devolution, Sustainability and Local Economic Development: Impacts on Local Autonomy, Policy-making and Economic Development Outcomes, Local Economy, Vol.17, No.3, 2002, s.240; Atsushi LIMI, Decentralization and Economic Growth Revisited: an Empirical Note, Journal of Urban Economics, Vol.57, 2005, 449-450; Michael De VRIES: a.g.m., 197; David OSBORNE, Ted GEABLER, Reinventing Government, New York: Addison Wesey, 1993, 251; Hseyin GL, Hseyin ZGR, a.g.e., s.170-172; Erturul ACARTRK, Hseyin ZGR, Teoride ve Trkiyede Desantralizasyon, s.146-150; Robertson WORK, Decentralization, Governance and Sustainable Regional Development,s.25.
269

(desantralizasyonun)

olumlu

ynleri

ekilde

105

- Yerelleme, kamu hizmetlerinin etkin sunumunu salar ve hzl ekonomik gelimeyle sonulanr. Siyasal ve ynetsel glerin daha alt dzeydeki ynetimlere devredilmesi, yerel kamu hizmet sunumunda ekonomik etkinliin gelimesine katk salar ve bundan dolay ulusal ve blgesel dzeyde byme oran artar. Ancak yerel ynetimler tarafndan yaplan ar harcamalar yksek bymeyi olumsuz ynde etkileyebilmektedir. - Yerelleme (Devolution), merkezde gcn bir yerde ar younlamasn nlemenin etkin bir yoludur. Bylece ynetiimin aklk, effaflk, adalet, drstlk gibi belirleyici zellikleri ortaya km olmaktadr. - Yerelleme ynetime katlmn artmasn kolaylatrmaktadr. Hizmetler daha kolay bir ekilde yerel halkn gereksinimleri dorultusunda sunulabilir. Yerel farkllklar, deneyim ve yeniliklerin daha kolay olumasn salayabilir. Yerel dzeyde insanlarn kendi sorunlarna kendilerinin sahip kmas, bu sorunlarn zmnde sorumluluk alma alkanln yerletirir. Bylece yerel demokrasi ve yurttalk bilincinin gelimesine katkda bulunur.272 - Yerelleme, kamusal ilerin ynetiminde iin daha iyi bir ekilde blnmesini kolaylatrr. Yerel ilerin etkin bir kapasite ile ynetilerek gl yerel ynetimlerin oluturulmas, merkezi ynetimin daha byk ilevlere odaklanmasn olanakl klar. Bu hem etkinlii artrr hem de daha fazla denge ve kontrol salar. Yaratc, yeniliki, ve esnek bir ynetim tarzn ortaya karabilir. Uygulamada daha basitletirilmi bir denetim ve izleme srecini ortaya koyar. - Yerellemi ynetim yerel ekonomik ncelikler iin frsat sunar ve bylece giderek younlaan rekabeti piyasa evresine bireylerin katlmalarna olanak salanm olur. Ar merkezilemi ynetim sistemleri lkenin bakentinde hem ekonomik hem de siyasal gc toplama eilimindedir. Bu ekildeki merkezileme daha ok bir lkede dier kent ve topluluklarn istek ve beklentilerinin ihmal edilmesine yol aar.

272

lber ORTAYLI, a.g.e., 11-12.

106

Yerellemenin dezavantajlar ise u ekilde sralanabilir:273 - Blgeler aras eitsizlikler artabilir ve bundan dolay ulus iindeki yoksulluk blgeleri genileyebilir ve siyasal olarak istikrar bozucu gler ortaya kabilir. Farkl blgelerin doal kayaklardan yararlanmasnda farkllk olduu iin ekonomik etkinliklerin dzeyi, arazi deerleri gibi sorunlar belirsizlik yaratabilir. Gc yeten vatandalara daha kaliteli hizmet salanrken dierleri bundan mahrum olabilir. Mevcut kaynaklarn eit olarak datm ihtiyac, eitsizlikten kanmak iin merkezilemeyi hakl karan gelimeleri gndeme getirebilir. Yerelleme politikalar sonucunda yerel halk baz kstlamalarla kar karya kalabilmektedir. rnein, evre koruma standartlarna uyum bu snrlandrmalara bir rnek tekil eder. - Yerelleme, zel kar gruplar ya da yerel elitler tarafndan nemli lde kaynaklarn ya da gcn zorla ele geirilmesi riskini gndeme getirebilir. - Merkezilemenin desteklenmesinde sklkla benimsenen argman lek ekonomileridir. Bu argmann temeli, ou hizmetin merkezi olarak sunulmasnn zellikle corafi olarak kk devletlerde daha etkin olacadr. Bylece sabit giderler ve maliyetler azaltlm olmaktadr. - Yetersiz hesap verebilirlik mekanizmalar nedeniyle yetkinin ktye kullanm yetki devrinde gerek bir risk oluturmaktadr. - Yetersiz uygulamalar, elde edilen gelir kaynaklar arasnda eitsizlie yol aabilir ve yerel ynetimlerin ilev ve sorumluluklarnda etkinsizlie yol aar. Yerellemede belirleyici olan, dikkatli bir planlama ve uygulamann gerekletirilmesidir. - Yerelleme, ynetiimin karmak bir biimini temsil etmektedir. Yerelleme iin ok sayda ynetim dzeyinin yaratlmas gelir, iliki, rol, ilev ve gcn paylamnda karmaaya yol aabilir. En nemli sorun genellikle finans ve yetki konusundadr. Baarl bir yerelleme uygulamas iin kritik nokta, farkl ynetim ve ilem birimleri arasndaki rol, ilev ve ilikilerin aka tanmlanm olmasdr.
273

Keith L. MILLER, Advantages&Disadvantages of Local Government Decentralization, s.5-13; Erturul ACARTRK, Hseyin ZGR, a.g.e., s.151-154; Hseyin GL, Hseyin ZGR, a.g.e., s. 172-175; Michael De VRIES, a.g.m., 199-202.

107

- Gl yerel ynetimlerin devlet ynetiminde ahengi ve siyasal birlii bozabilecei ileri srlmektedir. niter devlet yapsn koruma istei ve etnik ayrlklarn siyasal blnmeler yarataca endiesi birok lkede yerel ynetimlerin idari ve mali olarak istenilen olanaklarla donatlmasn engellemektedir. - Yerelleme politikalar ile birlikte yerel ynetimlerin glenmesi beraberinde baz sorunlar ortaya karmaktadr. Bunlardan bazlar; yerel dzeyde mali disiplin eksikliinin makro ekonomik istikrar tehdit etmesi, yerel ynetimlerin yksek dzeyde borlanmalar, yerel dzeyde ynetim kapasitesi yetersizlii yznden yetersiz ve dk kalitede hizmet, yerel dzeyde yolsuzluklar ve kontrolsz harcamalarn artmas, blgeler ve kentler aras gelimilik farknn azaltlmas ihtiyacnn gl yerel ynetimler tarafndan gerekletirilememesi olarak saylabilir. - lek ekonomilerinin varl birok hizmetin belediyeler gibi ok fonksiyonlu yerel ynetim birimine aktarlmasna engel olmaktadr. Yerellemenin yol at kent ve ana kent ynetim yaplarndaki paralanmann ve yerel ynetim birimlerinin saylarnda meydana gelen artn, demokratik katlm arttrmak yerine drd ve vatandalarn duyarszlnda azalma ile sonuland tespit edilmitir. - Yerellemenin ortak mallarn kullanm ile ilgili sorunlar ortaya kard ileri srlmektedir. Yerelleme politikalar sonucunda baz belediyeler ayn kalite ve nitelikte baz hizmetleri sunamamaktadrlar. Baz belediyeler arasnda bamllk ilikileri ortaya kmaktadr. - Yerellemeye kar ileri srlen bir baka argman karmak sorunlar karsnda kk topluluklarn yetersiz ve donanmsz kald dncesidir. Byk kamu rgtleri, yetenekli kadro ve kalitedeki personel iin gerekeni yapma imkanna sahip olabilmektedir. Bu durum merkezin salad bir stnlk olarak kabul edilmektedir. ngilterede Thatcher hkmeti birok hizmetin merkezden daha etkin olarak sunulduunu ileri srerek yerel ynetimlerin hizmet sunumunda yetersiz ve savurgan olduunu ve bu nedenle etkililiin gelimesine gl bir ekilde direnen ok sayda yerel ynetimin bulunduunu belirtmitir.

KNC BLM KRESELLEME SRECNN YEREL YNETMLERE ETKLER VE YEREL YNETMLERDE YEN ELMLER 2.1. KRESELLEMENN ULUS DEVLET ZERNDEK ETKLER Kreselleme ve ulus devlet etkileimi ile ilgili olarak yaplan tartmalar genellikle bu srecin ulus devleti zayflattna ilikin olmaktadr. Kreselleme uluslar aras politik sistemdeki ok kutupluluu artrmakta ve bu nedenle ulus devet kendi snrlar ierisinde ve baka yerlerde kendisine zg dzenini kabul ettirmekte giderek zorlanmaktadr. ok-uluslu irketlerden uluslar aras gnll kurululara kadar birok yap ulusal hkmetlere kar greli olarak glenmekte ve kresel piyasa ile medyay kullanarak ulusal snrlar tesindeki dier vatandalarla dorudan etkileime girmektedirler. Bylece, zellikle gelimi lkelerde, vatandalarn ou ulusal balarn korusa da, ulusal devletlerin kendilerine zg dzenleyici glerinin azald274 kabul edilmektedir. Kreselleme srecinde ulus devletlerin glerinde greli olarak bir azalma olsa da bir realite olarak varln devam ettirmekte ancak kendi i ileyiiyle ilgili karar verme kapasitesinde giderek azalma ynnde bir dnm gereklemektedir. Ulus devlet gcn ite ve dta dier aktrlerle paylamak durumunda kalmaktadr. Drucker275 bilgi devrinin gerekletii, ekonominin kreselletii bir ada ulus devletin ayakta kalacan ancak nemli lde deiime urayacan bu deiimin zellikle kendi mali ve para politikalarn belirleme konusunda meydana geleceini iddia etmektedir. Kresellemenin genel olarak ulus devlet zerine olan etkileri, ulus devletin geleneksel egemenlik anlaynn dnm, ulus devletin yapsnda ve ilevlerinde meydana gelen dnmler ve ulus devletin denetleyici rolnden
274 275

Paul HIRST, Grahame THOMPSON, Kreselleme Sorgulanyor, s.39. Peter F. DRUCKER, The Global Economy and the Nation-State, Foreign Affairs, Vol.76, No.5, Sep./Oct. 1997, s.159-160.

109

dzenleyici rolne olan dnm eklinde ele alnarak incelenmeye allacaktr. 2.1.1. Ulus Devletin Geleneksel Egemenlik Anlaynn Dnm Klasik egemenlik anlaynda egemenlik; mutlak, blnmez, snrsz ve devredilemez olarak tanmlanmakta ve devlet, sadece gler arasnda en stn deil, tek stn g olarak ortaya kmaktadr. Ancak, modern devlet srecinde, siyasal iktidar snrlandran anayasal hareketler, toplum szlemesi teorileri, gler ayrl ve demokratik katlm gibi gelimeler egemenlik kavramnn klasik yorumunun almasna neden olmutur. Uluslar aras dzenin karlkl bamllk ilikileri sonucunda devletin hem i egemenlik ilevleri (yasama, yrtme, yarg) hem de d egemenlii uluslar aras kurulular, antlamalar ve yaptrmlar ile ciddi snrlandrmalara tabi tutulmaktadr.276 Ulus devletlerin egemenlii sarslmadan nce devletlerin birbirleriyle olan ekonomik ilikilerinde ticari ilikileri, i ve d ticaret olarak ayrlan snrlar devletler belirlemekteydi. Pazarlarn kresellemesi ile birlikte uluslararas aras ekonomik sistem artk uluslar-st ekonomik sisteme dnmeye balamtr. Bu deiimde grlen belirgin zellikler ise, sermaye hareketlerinin btn dnyada yaylmas, ulusal ekonomik kurulularn kresel balant iinde olan mali piyasalara baml hale gelmesiyle bu kurulularn mali piyasalarn gereklerine gsterdikleri uygunluk derecesine gre deer ve nem kazanmasdr. Btn bu gelime ve olgular devletlerin neden ilikilerin kavak nokras olma zelliini kaybettiini ortaya koymaktadr.277 Kreselleme, ulus devletlerin snrlarnda, rollerinde ve doasnda nemli deiimleri ortaya koymakta, bu hem devletleri ve uluslar aras
276

Halis ETN, ktidar ve Meruiyet, Siyaset, (Ed. Mmtazer Trkne), Lotus Yay., Ankara, 2003, s.41-42. 277 Jurgen HABERMAS, Kreselleme ve Milli Devletin Akbeti, (ev. Medeni Beyazta), stanbul, Bak Yaynlar, 2002, s.26.

110

evreyi birbirinden ayrmakta hem de uluslar aras evre ve devletler arasndaki ilikileri dzenlemektedir. Ticaret politikas, finansal piyasalarn gc ya da gmenlerin etkisi gibi belirli konularda kresellemenin etkileri, kresel olarak organize edilen toplumsal ve ekonomik balamda devletin yeni rol tartmalarn beraberinde getirmitir. Modern devletin rol ve meruluunun tanmland yerde kreselleme analizleri kanlmaz olarak egemenliin doasn ve onun geleceini belirlemeye ynelik olmaktadr.278 Kreselleme srecinde ulus devletin gcnn azalmasnda etkili olan gelimeler be temel noktada olmaktadr:279 (1) Uluslar aras hukuk ve organizasyonlarn artmas ulusal egemenliin kaybna yol amtr. (2) Kresel ekonomik btnleme, ekonominin ulusal kontroln gletirmekte, ulusal ynetimlerin faaliyetlerini snrlandrmakta ve devleti zayflatmaktadr. (3) ulusal ynetimlere, ulus-st toplumsal ve dinsel hareketler tarafndan aadan bir meydan okuma sz konusudur. (4) Kresel iletiimin gelimesi, devletin kendi snrlarndaki gvenlii bile salamasn zorlatrmaktadr. (5) Ulusal btnlk, etnik ve dinsel farkllklar tarafndan topluluklarn devletten zerklik talepleri paralanmaya yol amaktadr. Yukarda ifade edilen gelimeler, Dou Avrupada geekleen 1989 devrimleri ve bunlar izleyen gelimeler, modern dnyann, ulus-devletlerin ynetim kapasitelerini yitirdikleri ve ulusal dzeyin nceliini kresel dzeye teslim ettii bir dnya olarak alglanmasna yol amtr. Souk Sava, askeri gcnden ve bunun salanmas iin gereken ekonomik ve sosyal dzenlemelerin ulusal dzeydeki biiminden dolay ulus devlete olan gereksinimi de bir taraftan glendirmektedir.280

278

Edward C. COHEN, Globalization and the Boundaries of the State: A Framework for Analyzing the Changing Practice of Sovereignty, Governance: An International Journal of Policy and Administration, Vol.14, No.1, Jan-2001, s.75. 279 James FULCHER, Globalization, The Nation-State and Global Society, The Sociological Review, Vol.48, No.4, November-2000, s.523-524. 280 Paul HIRST, Grahame THOMPSON, Kreselleme Sorgulanyor, s.209.

111

Habermas, dnya ekonomisi ve dnya toplumunun karlkl bamllk ilikileri iinde giderek skp kalan devletin zerkliini, aksiyon yeteneini ve demokratik zn yitirmeye baladn ifade etmektedir. Bu deerlendirmesini ulus devletin iktidar kaybn ortaya koyan zellikle belirtmektedir:281 Birincisi, devletin kontrol kabiliyeti ve gcn yitirmesi, kincisi, karar mekanizmasnda meydana gelen meruiyet eksiklii, ncs ise devletin meruiyet temin edici idari ve dzenleme hizmetleri sunmadaki yetersizliidir. Habermasn devletin zerklik kaybna uramas ile kastettii, devletin, kendi vatandalarn kk kendi snrlar dnda olan ve dier aktrler tarafndan alnm kararlarn dourduu sonular ile bu tip srelerin dourduu etkilere kar kendi bana koruyamaddr. Bunlar, evre kirlilii, organize sular, yksek teknolojinin dourduu gvenlik riskleri, silah kaakl, salgn hastalklar vb.dir. Meruiyet eksiklii ise, devletin younlaan karlkl bamllk ilikileri sonucu ortaya kan koordinasyon ihtiyacn devletler aras anlamalarla gidermeye almasdr. Devletin meruiyet temin edici idari ve dzenleme hizmetleri sunmadaki yetersizlii ise, bir tarafta ulus devletin faaliyet srd teritoryal (topraksal) alanlar dier tarafta hibir snrlama altnda bulunmayan kresel pazarlar ve hzlanm olan sermaye hareketlerinin kar karya gelmesi sonucunda ulusal ekonominin ilevsel btnlnn kaybolmasdr.282 Ulus devletin egemenliinin en belirleyici unsurlarndan biri, kendi snrlar iersindeki ekonomik politikalar belirleyebilme, ynlendirebilme gcdr. Ancak kreselleme sreci ile birlikte, ulus devletlerin bu glerinde belirgin bir azal sz konusudur. Gnmzde ulus devletler, teknoloji ve iletiim imkanlarnn akl almaz boyutlara ulamas sonucunda para unsurunu denetlemekte zorluklarla kar karya kalmaktadr. Elektronik ortamda

281 282

Jurgen HABERMAS, a.g.e., s. 27. Jurgen HABERMAS, a.g.e., s.27-29.

112

gerekleen para ve sermaye ilemlerinin dolamnn kontroln salamak ulus devletin yetki alanndan kmaktadr. Ulus devletin geleneksel egemenlik anlaynn dnmnde etkili olan bir baka faktr de insan haklar alannda yaanan gelimelerdir. nsan haklar, uluslar aras sistemin yeniden dzenlenmesinde anahtar bir konum edinmitir ve bu misyon gnmzde ulusal iktidarlarn zayflatlmas lehine ilemektedir. Ulusal egemenlik ten uluslar aras egemenlie doru dnm srecinde, Birlemi Milletlerin tand devletlerin bamszlk ve egemenlik ilkeleri ve onlarn ayrlmaz sonucu mdahale yasa yeniden sorgulanp geersiz olarak ilan edilmektedir.283 Egemenliin ulus devletten hem yukarya hem de da doru devredilmesi ile kastedilen sadece byk irketler ve bankalar gibi ulus ar aktrlerin yeniden ortaya kmas ya da hkmetlerin kontrol dnda kalan kresel bir haberleme sistemi deildir. Sz konusu olan, uluslar aras kurumlarn ve anlamalarn rolnn artmasdr. Bununda anlam; yeni sorunlar kresel nitelikli ise, bunlarn stesinden ancak, kresel bir lekte, uluslar aras kurulular ve genellikle zerinde mutabakat salanm politikalar kullanlmak suretiyle gelinebilmesidir. Bu politikalar ise, nde gelen sanayi demokrasileri arasnda daha geni bir ibirlii ve dayanma srecinden (G-7 Zirveleri), CFClerin kullanmn yasaklayan antlamalara, Birlemi Milletler, UNESCO, Dnya Bankas ve IMF gibi uluslar aras kurulularn oynad rollere ve bunlarn kaynaklarna kadar uzanmaktadr.284 2.1.2. Ulus Devletin Yapsnda ve levlerinde Dnm Ulus devlet yaplanmasnn gnmzde neden krizde olduuna ilikin tartmalarda iki gereke ileri srlmektedir: Birincisi, ulusun niteliinin
283 284

Yasemin ZDEK, a.g.m., s.37. Paul KENNEDY, Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, (ev. Fikret can), 3. Bask, Ankara, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 1999, s.169.

113

deimi olmas, kincisi, devletin niteliinin deimi olmasdr. Bu nedenlerin ikisi birlikte ele alndnda bunun sebebinin kreselleme olduu grlr. Kreselleme, ulusun niteliini deitirerek, devleti, daha somut alglanabilir bir durumdan, sanal bir yapya doru srklemektedir285. Kresellemenin edilmektedir. ulus devletin drt nemli yann zayflatt ve iddia Bunlar:286 yetkileri, ekli, zerklii meruiyetidir.

Kreselleme ile birlikte, ulus devletin sadece yetki alan daralmamakta ayn zamanda ekli de deimektedir. Uluslar aras rgtlerin saysndaki olaan st art ve ulus devletlerin bu tr rgtlerle youn ilikileri sonucunda yerel ve kresel politika retme mekanizmalar arasnda ok az fark kalmtr. Bu durum ise devletin uluslar aras niteliini deitirmitir. zellikle ekonomi ve evre alannda ulusal dzeyde zmlenemeyen konularda uluslar aras yaklamn gereklilii devletin yapsal anlamda dnme uramasna neden olmaktadr. ensese gre;287 kreselleme, ulus devletlerin yetki alanlarnda bir deiime yol at gibi, temel ama ve ilevlerinde de nemli dnmlere yol amtr. Ulus devletler, nceki dnemin sanayileme arlkl byme amacndan uzaklap, bu ama iin gereken mdahale aralarndan vazgeip klrken, kreselleme amac ve sermayenin istekleri dorultusunda ve kresellemeye destek verecek ekilde yeniden dntrlmektedir. Kenndeye gre,288 gnmzde ulus devlet, sadece kontrol elden karm ve btnln kaybetmi grnmekle kalmayp, yeni artlara cevap verecek rgtlenme trleri arasnda yanl seim olma zelliini de korumaktadr. Ulus devlet baz sorunlar asndan, ileri verimli yapamayacak kadar byk; dier baz sorunlarda ise, ok kk kalmaktadr. Hem yukarya hem de aaya doru otoritenin devredilmesi iin yaplmakta olan basklar
285 286

Hasan TUTAR, a.g.e., s.55. mer KSE, Kreselleme Srecinde Devletin Yapsal ve levsel Dn, Saytay Dergisi, S.49, Nisan-Haziran-2003, s.22. Christopher NEWMAN, a.g.m., s.83. 287 Fikret ENSES, Neoliberal Kreselleme Kalknma in Bir Frsat m, Engel mi?, ERC Working Paper, August-2004,(eriim) http://www.erc.metu.edu.tr. 26.10.2005, s.14. 288 Paul KENNEDY, a.g.e, s.169.

114

gnmzn ve yarnn deiim kuvvetlerinin stesinden daha iyi gelebilecek yaplarn oluturulmasn gndeme getirmektedir. Bu balamda, ulus devletin yetkilerinin bir ksm gnmzde uluslar aras rgtlere bir ksm ise yerel ynetim birimlerine terk edilecektir. Her iki gelime de demokrasinin yaygnlatrlmas ve katlmc demokrasinin destekledii uygulanabilir somut kurumlar ve kurallar gerektirmektedir.289 Ulus devletin yapsnda ve ilevlerindeki dnm, devletin faaliyet alannn snrlandrlmas ve kltlmesine ynelik bir dnm olmaktadr. Ulus devletin yetkilerinin zaafa uramas, kurumsal yaplanmalarn deimesi ve devlet zerkliinin zayflamasnn doal sonucu ise, ulus devletin yetki ve meruiyet kaybna uramas, hkmetlerin etkisini kaybetmi olmalardr.290 Kreselleme srecinde ulus devletin yapsnda ve ilevlerinde bir dnmn meydana geldii konusunda farkl yaklamlar bulunmaktadr. Kresellemeyle birlikte, devletin neminin azald, ilevlerini yitirdii ve devletlerin yerini alacak yeni aktrlerin ortaya kt grn reddedenlere gre, devlet hem ierde otoritenin, egemenlik alannn, meruiyetin ve dzenin kayna, hem de d ilikilerde dier devletlerle eit bir g odadr. Gnmzde aslnda, devletin nemi azalmamakta, sadece ilevlerinde deiiklik ortaya kmaktadr. rnein; devletin asl grevi olan ulusal gvenliin salanmasnn yannda bundan daha fazla ekonomik sorunlar ve blm sorunlaryla uramalar gerekmektedir. Liberal-oulcu yaklam benimseyenlere gre ise; devlet dnyann deien koullarna cevap verme yeteneini yitirmekte, bireyin ve toplumsal gruplarn nemli bir blmnn devlete olan ball ve devletten beklentileri azalmaktadr. Neo- marksist gr benimseyenler ise; kreselleme sreci iinde devletin g ve etkisinin anlamszlatn dnmemekte; sadece bu gcn imdi baka bir

289

Zerrin Toprak, Kresellemede Ynetimin Etkisi, Trk dare Dergisi, Y.67, S.409, Aralk1995, s. 44. 290 mer KSE, Kreselleme Srecinde Devletin Yapsal ve levsel Dnm, s.23.

115

ierik kazandn ileri srmektedirler. Onlara gre, asl g ilikisi sermeye ile sermaye arasndadr.291 Dnya ekonomisinin kresellemesi, ulus devletin zerkliinin temelini andrmaktadr. retilen rnlerin ve sermayenin ok ucuz bir ekilde bir lkeden dierine akabilmesi dnyann daha btnlemi bir piyasa haline gelmesini salamtr. Ulus devletin dnmnde kresel piyasalarn byk etkisi vardr. Kreselleme, hem yeni politika alarnn bymesi hem de kamu-zel sektr ilikilerinin dnme uramas ile birlikte ynetim kapasitesinin genilemesinde hzlandrc bir faktr olmaktadr. Uluslarn birbirlerine olan karlkl bamllklarnn artmas ve ok uluslu irketlerin dnya zerinde kurduklar ekonomik imparatorluklar uluslarn ekonomik ynden da bamllklarn artrmaktadr. Ekonominin kontroln kaybeden ulus devletlerin yap ve ilevlerinde de nemli deiimler meydana gelmektedir. IMF ve Dnya Bankas gibi uluslar aras kurulularn hazrlad istikrar programlar ve ekonomiyi iyiletirme paketleri, dnyann birok lkesinde uygulanmakta ve bunun sonucunda bu tr lkelerin ekonomileri tamamen bu kurulularn ynlendirmelerine ak hale gelmektedir. Kreselleme ile birlikte, devletin kamu hizmeti faaliyetlerinde de deiimler olmaktadr. Devletin yrtt kamu hizmetlerinin alan daralmaktadr. Eitim, salk, sosyal gvenlik gibi kamu hizmeti saylan bir ok faaliyet alannn zel giriimcilie devredildii grlmektedir. Yatrm, istihdam, salk, eitim gibi hizmetlerin kamu alanndan zel alana kaydrlmas ile birlikte zel irketler dnya ekonomisinde nemli bir arla sahip olmulardr.

291

Meryem KORAY, Kreselleme Sreci ve Ulus-Devlet, Ekonomi, Siyaset Tartmalar, Kreselleme ve Ulus Devlet Bildiriler Kitab, Yldz Teknik niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi, (Eriim) http://www. yildiz.edu.tr/makale1.htm. 22.12.2005. s.6-7.

116

Yetki ve etkisini kaybeden ulus devletlerin gelimi ve gelimekte olan lkelerdeki durumu ise farkllk arz etmektedir. Sosyo-ekonomik yaplanma ve demokratik mekanizmalarn katksyla sivil toplumun oluturulduu gelimi lkelerde ulus devletin sosyo-ekonomik ilevlerinin nemli bir ksm ok saydaki irketler ve toplumsal kurulularca yerine getirilmektedir. Bu nedenle, gelimi lke ve toplumlarda ulus devletin gerilemesinin ya da erozyona uramasnn fazla olumsuz etkisi olmayacaktr. Buna karlk, az gelimi lkelerdeki ekonomik anlamdaki irketlemelerin, sosyal ve siyasi anlamda da sivil rgtlenmelerin yetersizlii nedeniyle kresellemenin yaratt krizler ve belirsizliklerde ulus devlete gereksinimleri daha fazla sz konusu olmaktadr.292 Ulus devletin kreselleme sreci ile birlikte g kaybna urad bir realite olarak kabul edilse de, gnmz dnyasnda devlet hala merkezi ve olumlu bir role sahiptir. Gnmzde gl askeri birliklerin varl ulus devletin g yapsnn kresel ibirlii iin zorunluluk olduunu gstermektedir. Ulus devlet hem toplumsal hem de kltrel kimliin gelimesi iin nemlidir. Ulus devlet ilevleri itibariyle arzu edilmeyen bir konuma dse bile, siyasal ve toplumsal rgtlenmenin kltrel ve psikolojik olarak varln srdrlebilmesi ilevlerinde asndan hala nemlidir.293 Ulus devlet, ekonomik nemli bir gerileme yaanmasna ramen, gnmzde hala

ekonomiyi ynetmenin ve yurttalarn refahn artrmann temel arac durumunda bulunmaktadr.294 2.1.3. Devletin Denetleyici Rolnden Dzenleyici Rolne Dnm Devletin kreselleme sreci ile birlikte denetim kaybna urad ve ynetim olarak gszletii genel olarak kabul edilmektedir. Kreselleme
292

Feyzullah EROLU, Kresellemenin Temel Boyutu ve Direnme Stratejileri, Trk Yurdu, Mays-2003, s. 39. 293 Christopher NEWMAN, a.g.m., s.86. 294 Vahap COKUN, Kreselleme ve Ulus Devletin Gelecei, Muhafazakar Dnce, Y.1, S.1, Yaz-2004, s. 251.

117

srecinde ulus devlet denetimle ilgili ilevlerinden ziyade dzenleyici ilevleriyle n plana kmaktadr. Devletin denetleyici rolnn zayflamas iki ynl olarak

gereklemektedir:295 lk olarak, ulus devletin ekonomideki yetkileri giderek uluslar aras kurumlara ve blgesel ibirlii anlamalarna devredilmitir. Bu tr oluumlar, devletin denetim ve yarglama glerini kuatmlardr. Uluslar aras hukukun ngrd normlar olumaya balamtr. Ulus devletin yarglama ve denetim gcn andran en nemli ulus-st oluumlardan biri Dnya Ticaret rgtdr (DT). DT, dnya ticaretini serbest piyasa ekonomisi temelinde dzenleyici kurallar koyma yetkisinin yan sra Uyumazlklarn Halli Mekanizmas ile yarglama ve denetleme yetkilerine ksmen de olsa ulamtr. Devletin etkinliini ve denetim gcn zayflatan dier unsur ise, yerel ynetimlerin merkezi devlet ya da ynetimler karsnda glenmesidir. Merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devri, merkezi otoritenin mali disiplinini bozucu sonular yaratabilmekte, yerel ynetimlerin sahip olduklar kaynaklar kendi kontrolleri altnda ynetmesi ve kullanmas merkezi hkmetten kopma sonucunu dourabilmekte, blgeler aras gelimilik farkllklarn artrma ihtimali olmakta ve yetki devri, egemen devletlerin dnya piyasalarndaki kar araylarn kolaylatracak ortam yaratabilmektedir. Devletin deien biimiyle birlikte, baz devlet kurumlar ve devletin etkinlikleri genilemekte dier bazlar ise azalmaktadr. Devletler, piyasa yaplarnn oluturulmasnda olduka etkin olmaktadrlar. rnein; devletin sahipliindeki teebbslerin zelletirilmesi ve Tek Avrupa Szlemesi vastasyla Avrupa ierisinde tarifesiz ya da tarifelerin sona erdirilmesi mzakerelerinde ve dzenleyici kurulularn oluturulmasnda olduu gibi. Dier yandan devletler, byk endstrilerdeki paylarn satarak ekonomiyle

295

Ufuk SELEN, Kreselleme ve Devlet Etkileimi, Osmangazi niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.3, S.2, Aralk-2002, s.19-20.

118

ilikilerini azaltmlar ya da planlama rollerinde azalma olmu, refah devleti programlarnda kesintilere gitmek zorunda kalmlardr.296 Kreselleme srecinde, ulus devletin denetleyici rolnde bir azalma olmasna karlk dzenleyici rolnde ise herhangi bir azalmann olmad grlmektedir. Dnya Bankas Raporunda da (1999) belirtildii gibi, yerelleme srecinde bile devletler, yerel ynetimlerin etkinliini, kredibilitesini ve uyumunu artracak yasal dzenlemeler yapma gcyle nemli bir rol oynamaktadrlar. Ancak kreselleme sreci, ulus devletlerin kendi snrlarnda bile ekonomiyi ynlendirmede tek balarna yeterli olmadn gstermekte, artan kresel rekabet ve belirsizlik ortamnda dier uluslarla ve yerel aktrlerle ibirlii durumunda ksmen de olsa belirsizlikler ve yapsal sorunlarn ortaya kt grlmektedir.297 Aktana gre,298 kreselleme sreci ile birlikte, mdahaleci devlet ya da giriimci devlet anlaylar yerini; piyasa ekonomisinde sadece oyunun kurallarn dzenleyen hakem devlet, snrl devlet anlaylarna brakmakta, bu anlay katalizr devlet olarak nitelendirilmektedir. Kreselleme srecinde devletlerin ekonomiye mdahalesi verimli ekonomik etkinlikleri kolaylatrmak ve desteklemek, yeterli altyap ve toplumsal giderlere kaynak salamak, rekabeti bir i ortam yaratmak ve bunu srdrmek, piyasaya girite adaleti tesis etmek, tketici ve ii karlarn korumak ve vatandalarn salk, gvenlik ve huzurunu salamak eklinde olmaktadr.299

296 297

Graham WILSON, a.g.m., s.233-234. Metin ZASLAN, a.g.e., s.70. 298 Cokun Can AKTAN, Yeni Deiim Dinamikleri ve Devletin Yeni Rol, Trkiye Gnl, S.56, Yaz-1999, s.82-83. 299 Dennis A. RONDINELLI, G. Shabbir CHEEMA, The Competent State: Governance and Administration in an Era of Globalization, Reinventing Government for the Twenty-First Century: State Capacity in a Globalizing Society, Ed. Dennis A. Rondinelli, Bloomfield, USA, Kumarian Press, 2003, s.258.

119

Kresellemenin ulus devlet iin olumsuz birtakm sonular olmasna ramen kresellemenin yaratm olduu frsatlar en iyi ekilde deerlendirecek olan yine devletlerin kendisi olmaktadr. Rondinelli ve Cheemaya gre,300 kreselleme karsnda devlet; muktedir (yetkin) devlet olmaldr. Yetkin devlet srekli olarak yeniliklere ak olmal, ynetimde yenilemeye gidebilmeli ve vatandalaryla ilikilerini glendirebilmelidir. Yetkin devlet, kresel btnlemede kurallarn oluumunda etkin bir rol almal, bunun iin kresellemenin skntlarn en aza indirmeli ve frsatlarndan adil bir ekilde yararlanmaldr. 21. yzylda devlet toplumsal olarak adaletli bir ekonomik bymeyi ve srdrlebilir bir insani gelimeyi baarmak istiyorsa; etkin, katlmc, drst, ak, profesyonel, sorumlu ve ibirlii yaklam ierisinde olmaldr. 2.2. KRESELLEME VE KAMU YNETMNDEK DEMLER Kreselleen dnyada ulus devlet, deien koullar ve ortaya kan yeni gereksinimler dorultusunda deiime uramaktadr. Devletin iinde bulunduu bu deiim, devletin esas ileyi mekanizmas olan kamu ynetimini etkilemektedir. Kamu ynetimi, devletin kltlmesi ve etkin hale getirilmesi sylemleriyle birlikte reforma tabi tutulmakta, yeni ynetim teknikleri zellikle iletme ynetimi alannda geerli olan teknikler kamu ynetiminde uygulanmaya balamaktadr. Kamu ynetiminin bir parasn oluturan yerel ynetimler de btn dnyada kamu ynetimindeki deiim sreci ile birlikte yapsal ve ilevsel olarak deiime uramaktadr. Kamu ynetiminin daha etkin hale getirilmesi iin yaplan reformlar yerel ynetimleri de kapsamaktadr. Bu anlamda kamu ynetimindeki deiim srecinden en ok yerel ynetimler etkilenmektedir.
300

Dennis A. RONDINELLI, G. Shabbir CHEEMA, a.g.e., s.258. Competent State (yetkin ya da muktedir devlet), Rondinelli ve Cheema tarafndan, Ekonomik bymeye rehberlik eden ve kolaylatran, insan kapasitesini ykselten, gelime iin finans ve insan kaynaklarn harekete geiren, zel giriimcilii tevik eden ve gelitiren, ekonomik ve toplumsal anlamda gsz olanlar koruyan, yoksullukla savaan, siyasal ve ynetsel sisteminde hesap verebilir, etkin, etkili, drst, katlmc ve demokratik yntemlerle doal ve fiziksel kaynaklarn koruyan devlet olarak tanmlanmaktadr. Dennis A. RONDINELLI, G. Shabbir CHEEMA, a.g.e., s.243.

120

2.2.1. Kamu Ynetiminin Ynetim Anlayndaki Deiim Kreselleme sreci kamu ynetimi zerindeki etkilerini zellikle son 20-30 yldr reformlar araclyla belirgin bir ekilde hissettirmektedir. Kresellemeye olumlu ve olumsuz bak alar olduu gibi ayn bak alarndan kresellemenin kamu ynetimine etkileri de tartlmaktadr. Bak alar farkl olsa da geleneksel kamu ynetimi anlaynn bir deiim ierisinde olduu ve bu deiimin etkilerinin gittike hissedildii kabul edilmektedir. Kamu ynetiminin ynetim anlaynn deimesinde baz gelimeler etkili olmutur:301 1970lerden sonra kamu sektrnn gerekletirmi olduu ilev ve grevlerin artmas ve kamu ynetiminin bunun stesinden gelmekte zorluk ekmesi, zelikle eitim, salk, sosyal gvenlik programlar, isizlii nleme projeleri ve dier alanlarda hizmet alan genileyen devletin bte aklarnn artmas, hiyerarik yap ve brokratik kurallar ierisinde etkin bir ekilde hizmetlerin gerekletirilememesi, halkn ynetime katlmnda sorunlarn ortaya kmas, ekonominin uluslar araslamas ve Avrupa Topluluunun btnleme srecindeki gelimeler ulusal hkmetlerin baz konularda by-pass edilmelerine neden olmutur. rnein, blgesel ve yerel ynetimler merkezi hkmete bir bildirimde bulunmadan ABden tarmsal projeler ve benzeri alanlarda yardm ve kaynak talebinde bulunabilmektedirler. Bertucci ve Albertiye gre;302 kreselleme ile birlikte drt temel gelime kamu ynetimini veya ulusal hkmetlerin ynetim anlayn deiime zorlamaktadr: (1) kresel karlkl bamlln, yatrm ve ticarette liberallemenin artmas, (2) teknolojik gelimelerin hzlanmas, (3) giriimciliin artmas (4) kresel toplumsal alarn gelimesi. Btn bu
301 302

Anna Mette KJAER, Governance, Cambridge, Polity Press, 2004, s. 22-24. Guido BERTUCCI, Adriana ALBERTI, Globalization and the Role of the State: Challenges and Perspectives, Reinventing Government for the Twenty-First Century: State Capacity in a Globalizing Society, (Ed. Dennis A. Rondinelli), Bloomfield CT, USA, Kumarian Press, 2003, s. 18.

121

faktrler, sadece ekonomik btnlemenin artmas eklinde alglanmamakta ayn zamanda uluslar aras veya ulusal piyasa ynelimli politikalarn benimsenmesinde ulusal hkmetler de nemli rol oynamaktadrlar. Ekonomik kreselleme, uluslar aras ticaretin, yabanc dorudan yatrmlarn ve sermaye piyasasnn akkanln artrarak ulusal hkmetlerin kararlarn piyasa glerine bal olarak almasna yol amaktadr. Ekonomik kreselleme ve beraberinde getirdii gelimeler, kamu ynetimi ve kamu hizmeti anlaynn deimesine yol amtr. Daha nceleri kamu hizmeti olarak kabul edilmeyen bir hizmet alan kamu hizmeti olarak alglanabilmekte, eskiden kamu hizmeti olarak kabul edilen nemli bir kamu hizmeti ise gnmzde kamu hizmeti olmaktan kabilmektedir.303 Kamunun ynetim anlaynda ise sanayi toplumunun ortaya kyla birlikte hakim olmaya balayan Weberyen brokrasi anlay deimeye balamtr. Weberyen rgt modeli ve onun dayand paradigma bat toplumlarnn gelimesine nemli katklar olsa da rgtlerde disiplin, bask ve denetim kltrn gelitirmesi, esneklikten yoksun olmas, sonulardan ok girdilere nem vermesi, giriimcilii ve yaratcl nlemesi, katlm kltrn engellemesi nedeniyle eletirilmi ve zel sektrdeki rasyonellik anlaynn kamu ynetimine de yanstlmas ynnde gl bir eilimi ortaya karmtr.304 Bu gelimelere paralel olarak dnyada birok lkede kamu ynetiminin yeniden dzenlenmesi, hantal, verimi olmayan, yava ileyen ve pahal hizmet reten kamu ynetimi imajnn ortadan kaldrlmas iin youn bir aba ierisine girilmitir.305

303

Burhan AYKA, 21. Yzylda Kamu Ynetiminde Yeni Eilimler, G....B.F zel Says, 2002, s.15. 304 Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetiminde Deiim, II. Kamu Ynetimi Forumu Bildirileri, Ankara, Hacettepe niversitesi Yaynlar, 2004, s.55-56. 305 Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetimi Eitiminin Geliimi, Trkiyede Kamu Ynetimi, (Der. B.Ayka-.Durgun-H.Yayman), Ankara, Yarg Yaynevi, 2003, s. 47.

122

Kettla gre geleneksel kamu ynetimi anlaynn dnmnde ve kamu sektrnde yaplan reformlarda siyasal, toplumsal, ekonomik ve kurumsal olmak zere drt nemli faktr etkili olmutur:306 Siyasal olarak; Souk Savan sona emesi ile birlikte birok lkede ynetimin rol ile ilgili tartmalar yaygnlam, ynetimin vatandalarla olan ilikileri yeniden ekillenmi, sivil toplumun etki alan genilemi ve daha fazla demokratik talepler gndeme gelmitir. Gelimi lkeler, vatandalarn ynetime ve kamu kurumlarna azalan gvenini salamaya almlardr. Bunlar reform iin siyasal anlamda bir bask unsuru oluturmutur. Toplumsal olarak; baz lkeler ok nemli toplumsal dnmlerle yz yze gelmilerdir. Birok Dou Avrupa lkesi toplumsal, ekonomik, siyasal ve hukuksal sistemlerini yeniden yaplandrmaya almlardr. Toplumlar birok yerde sanayi toplumundan bilgi ana radikal geile baa kmak durumunda kalmlardr. Bilginin ve fikirlerin hzl bir ekilde yaylmas hkmetleri reforma ynlendirmitir. Ekonomik olarak; 1990lardan sonra meydana gelen ekonomik ve finansal krizler reform iin gereken artlar dourmutur. Birok lkede irket yneticileri hkmetlerin vergi ve dzenleyici politikalarndan ikayet etmeye balamlar bu politikalarn ekonomik bymeyi snrladn ve iletmelerin kresel rekabet edebilirliini engellediini belirtmilerdir. Bu anlamda, dereglasyon, zelletirme ve istihdam oluturma ve ekonomik byme iin gerekletirilen uygulamalar temel tartma konularn oluturmutur. Kurumsal olarak; btn ynetimler giderek artan bir ekilde kendilerini kresel ekonomik ve siyasal sistemin bir paras olarak kabul etmektedirler. AB ierisinde uluslar politikalarn uyumlatrmaya almakta ve gelecek programlarn ekillendirmek iin ulus-st yaplanmalara gitmektedirler. Dier yandan dnya toplumunun ekillenmesinde, uluslar aras organizasyonlar, Birlemi Milletler, Dnya Bankas, IMF, DT gibi kurumlar

306

Donald F. KETTL, The Global Public Management Revolution, Brookings Institution Press, Washington, D.C., 2000, s.3-4.

123

nemli rol oynamaktadrlar. Hkmet-d organizasyonlar da siyasal tartmalarda ve hizmetlerin sunumunda nemli rol oynamaktadrlar. Kamu ynetimi anlayndaki deiimle gndeme gelen yeni ynetim paradigmas, devletin toplumdaki roln; hkmet, brokrasi ve vatandalar arasndaki ilikileri yeniden tanmlamaya ve biimlendirmeye ynelik olmutur. Buradaki ama ise, devleti kltmek ya da bytmek deil, onu asli klasik fonksiyonlarna devlet ve ekerek kamu daha etkin duruma getirmek, konumlarn vatandalarn ynetimi karsndaki

glendirerek ynetime katlmalarn salamaktr.307 Yeni kamu ynetimi anlaynn ortaya kmasn salayan eitli faktrler bulunmaktadr. Bu faktrlerden en nemlisi kamu ynetiminin kendi ierisinden kaynaklanan yetersizliklerdir. Bunun yan sra 1980den sonra kamu sektr zerinde younlaan eletiriler, ekonomik teorideki deiimler, zel sektrde yaanan deiimler ve kresellemenin etkileri yeni kamu ynetimi anlaynn ortaya kmasnda etkili olan gelimelerdir. Yeni ynetim paradigmas, piyasa tipi mekanizmalar, esnek ve adem-i merkeziyeti rgtlenmeyi, girdilerden ok ktlara ynelmeyi, vatanda-mteri tatminini esas alan ynetim anlay ve tekniklerini benimseme amac gtmektedir.308 Yeni kamu ynetimi (yeni kamu iletmecilii) reformlar btn dnyada yapsal anlamda bir benzeme yaratarak kresel bir eilim kazanmtr. OECD gibi organizasyonlar araclyla reform fikri yaygnlatrlmtr.309 Bu gelimelere ramen yeni kamu ynetimi anlaynn hala geleneksel kamu ynetimi syleminin basks altnda olduunu savunanlar da bulunmakta, iyi ya da kt olduuna ilikin tartmalar byk lde devam etmektedir.310
307 308

Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.15. Bilal ERYILMAZ, Brokrasi ve Siyaset, stanbul, Alfa Yaynlar, 2002, s. 232-233. 309 David CLARK, Public Service Reform: A Comparative West European Perspective, West European Politics, Vol.23, No.3, July -2000, s.26. 310 Pauline DIBBEN, Paul HGGINS, New Public Management: Marketisation, Managerialism and Consumerism, Contesting Public Sector Reforms, (Ed. P. Dibben, G. Wood, I.Roper), New York, Palgrave Macmillan, 2004, s.26.

124

2.2. Kamu Ynetiminin Kltlmesi ve Etkinletirilmesi 1970li yllardan itibaren gelimi kapitalist ekonomilerde bir ekonomik yeniden yaplanma sreci balamtr. Bu yeniden yaplanma ekonomik, sosyal, siyasal ve ynetsel boyut ve yansmalar olan bir dnm simgelemektedir. 1970li yllardaki petrol kriziyle iddetlenen ekonomik krize bir yant olarak ortaya kan ve gelimekte olan lkelere de yansyan bu dnmn temel esi, ekonomik kalknma stratejisinin serbest piyasa ekonomisi koullarna dayandrlarak ekonomik kalknmada zel sektre ncelik verilmesidir.311 Bunun sonucu olarak devletin kltlmesi, zelletirme, daha etkili, daha verimli ve daha rasyonel kamu hizmeti sunulmas anlay genel kabul gren bir gr haline gelmitir.312 Kamu ynetiminin kltlmesi ve hizmetlerin yerelletirilmesinin ayn zamanda yerel demokrasinin gelitirilmesinde de olumlu etkileri olacaktr.313 Genel anlamda bakldnda etkinlik kavram mevcut imkanlarn en iyi ekilde kullanmn ifade etmektedir.314 Etkinlik, kamu ynetimi iin temel performans ncllerinden biridir ve Kamu ynetimi kendinden beklenen ilevi belli bir etkinlik iinde gerekletirmektedir.315 Etkinlik verimlilii de ierisine alan bir kavramdr. Etkinlik, doru olan ii yapmak, verimlilik ise ileri doru yapmak anlamna gelmektedir.316 Kamu ynetiminin etkinlik ve verimlilik ilkeleri dorultusunda yeniden yaplandrlmas gereksinimi kamu ynetimi reformlarnn temel unsurudur.

Uysal KERMAN, Trkiyede Devletin Kltlmesi Sorunu, Ankara niversitesi SBE, Doktora Tezi, Ankara, 2006, s. 39-40. 312 Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetimi Eitiminin Geliimi, s.47. 313 Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel Ynetimler..., s.3. 314 Nevzat SAYGILIOLU, Seluk ARI, Etkin Devlet, stanbul, Sabanc niversitesi Yaynlar, 2003, s.52. 315 Gencay AYLAN, Kamu Ynetimi Disiplininde Bunalm ve Yeni almlar zerine Dnceler, Trkiyede Kamu Ynetimi, (Ed. B.Ayka-.Durgun-H.Yayman), Ankara, Yarg Yaynevi, 2003, s.581 316 SAYGILIOLU ve ARI, a.g.e., s.53.

311

125

Kamu ynetiminin etkinletirilmesine ynelik olarak gnmzde devletin kltlmesi ve zelletirme gibi kavramlarla ifade edilen olgular kamu ynetimini yeniden biimlendirmektedir. Kamu kesimi ile zel kesim arasndaki var olan kat snrlar ortadan kalkmaktadr. Byyen devletin faaliyetlerinin hizmetlerin bazen zel vatandalar da olumsuz etkilemesinden dolay kesime devredilmesine kar klmamaktadr.317

zelletirme ve dereglasyon uygulamalar ile devletin birikim, retim ve datm zerindeki rol zayflamakta ve dzenleyici rol n plana kmaktadr. Bu dnm mdahaleci devletten dzenleyici ya da hakem devlete geile sembolize edilmektedir.318 Kamu ynetiminin kltlmesi ve etkinletirilmesinde zelletirme temel bir kresel strateji olarak grlmektedir. Gelimekte olan lkelerin ounda uluslar aras yardm, diplomatik ve ekonomik ilikiler, yapsal uyarlama ve dier reformlarda zelletirme uygulamaya konulmaktadr. Bundan dolay, zelletirme kamuzel kesim dengesini deitirmektedir. Kreselleme sreci ile balantl olarak zel sektr irketlerinin lehine kamu sektr kltlmektedir. Bylece devlet topluma ve vatandalarnn ounluuna hizmet sunumundan geri ekilmi olmaktadr.319 Kamu ynetiminin kltlmesi ve etkinletirilmesi srecinde

zelletirme, dzenleme (reglasyon) ve yasal-kurumsal serbestletirme (dereglasyon) politikalar sonucunda kamu ynetiminin yaps ve ilevleri de deimektedir. Kamu hizmetlerinin sunumunda yeni anlay ve yaplanmalar ortaya kmaktadr. Bu balamda yerel ynetimler, kamu hizmetlerini halka en yakn birimler olarak en etkin ekilde sunabilecek birimler olarak n plana kmakta ve yerel ynetimler, merkezi ynetimdeki deiim srecinden sz edilen bu politikalar balamnda dnme uramaktadrlar. Devletin adem-i merkeziyeti bir anlayla rgtlenmesi siyasi istikrar, kamu hizmetlerinin
Cahit TUTUM, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, Tesav Yaynlar, 1994, s.28. Seriye SEZEN, The Impact of Globalization on the Organization of Public Administration: Turkish Case, Turkish Public Administration Annual, Vol.27-28, 2001-2002, s.4-5. 319 Ali FARAZMAND, Globalization, The State and Public Administration: A Theoretical Analysis With Policy Implications For Developmental States, Public Organization Review: A Global Journal, Vol.1, 2001, s. 456.
318 317

126

performans

ve

makro

ekonomik

istikrar

asndan

olumlu

etkiler

yapabilmektedir. Kreselleme srecinde etkin bir devletin dolaysyla kamu ynetiminin yapsnn ve ilevlerinin nasl olmas gerektiine verilecek soru, her devletin stlendii fonksiyonlara, merkeziyeti yapsna, ynetim ve siyaset geleneine, aktif vatandalk kltrne ve kamusal hizmetleri sunan ara olarak brokrasinin yaplanmasna, bu yap ve ileyiin ortaya kard ve besledii brokratik kltre gre farkllk gsterecektir.320 2.3. KRESELLEMENN YEREL YNETMLERE ETKLER Kreselleme sreci ile birlikte uluslar aras rgtlerin etkin hale gelmesi, iletiim ve ulam teknolojilerindeki hzl gelimeler bir taraftan evrensel deerleri ne karrken dier yandan da yerel deerlerin toplum tarafndan benimsenmesine ve ykselmesine neden olmaktadr. Bu gelimeler yerel ynetimlere bak asn deitirmekte ve yerel ynetimler bu srete n plana kmaktadrlar. Kreselleme ve yerelleme sreleri birbiriyle eliir gibi gzkse de birlikte yaanan sreler olarak karmza kmaktadr. Kamu ynetiminin ynetim anlaynda meydana gelen deiimler, devletin kltlmesi, zelletirme gibi etkenler kamu hizmeti anlayn etkilemektedir. Dnyadaki yeni gelimelerle birlikte kamu hizmeti anlaynda yaanan deiimlerden ncelikli olarak yerel ynetimler etkilenmekte, merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devri ile birlikte yap ve ilevlerinde byk deiimler meydana gelen yerel ynetimler kamu hizmetlerini sunan ok nemli bir aktr olarak kreselleme srecindeki konumunu almaktadrlar.

320

SAYGILIOLU ve ARI, a.g.e., s. 52.

127

1980den sonra ulus devlet ve kamu ynetiminde ortaya kan deiimleri analiz ettikten sonra kamu ynetiminin asli unsurlarndan biri olan yerel ynetimlerin kresellemeden nasl etkilendiinin kapsaml olarak incelenmesi almann bu blmnn amacn oluturmaktadr. 2.3.1. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerin Konumu Gnmzde yerel ynetimler, kreselleme srecinin etkisiyle birlikte tm dnyada yaanan kamu ynetimindeki deiim ve reformlarla birlikte yeni bir yaplanma ierisindedirler. Yaanan hzl kentleme sreci, srekli teknolojik gelime, artan ve eitlenen hizmet beklentileri, halkn ynetime katlma srecindeki gelimeler yerel ynetimleri yeni araylara ve ynelilere itmektedir. Dnyann birok lkesinde kamu ynetimindeki reformlarn en nemli ayan yerel ynetim reformlar oluturmakta, yerel ynetimlere yetki devri ve desantralizasyon politikalar halka en yakn ynetim birimi olarak yerel ynetimleri n plana karmaktadr. 1970lerin sonunda ideolojik dzeyde yeni san hakim olmaya balamas, 1980lerden sonra ise piyasa temelli politikalarn buna eklenmesi ve alternatif paradigmalarn ortaya kmasyla yerel ynetimlerin geleneksel ynetim yapsnda nemli dnmler gereklemitir. zellikle ABD ve Birleik Krallkta ortaya kan bu dnmler, kendisini zelletirme, belediyelerde giriimcilik, kamu hizmetlerinin zelletirilmesi, yerel kamu hizmetlerine gnll katlm, ulusal ve yerel sorunlara en uygun yant olarak topluluun zgvenini oluturma321 eklinde kendisini gstermitir. Yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmasnda merkezi ynetimlerin halkn katlm olanaklarn gelitirmek ve yerel zerklii arttrmaktan ok ekonomi, etkinlik,

321

Nahum BEN-ELIA, Introduction, Strategic Changes and Organizational Reorientations in Local Government, (Ed. Nahum Ben-Elia), London and New York, Macmillan and St.Martins Press, 1996, s.5.

128

aklc kaynak kullanm ve hizmet sunumunun gelitirilmesine odaklandklar ileri srlmektedir.322 1980lerden beri, gelimekte olan birok lkede, merkezi ynetim ilevlerinin yerel ynetimlerin yetki alanna devredilmesine tank olunmaktadr. Bu ynelim ksmen yerel zerklik iin siyasal basklara bir cevap olsa da ayn zamanda kamu hizmetlerinin daha etkin sunulmas iinde gndeme gelmektedir. Bu srete yerellemenin kamu hizmet sunumunu ve ynetiimi gelitirdii tartlmaktadr.323 Kamu hizmetlerinin genileyen yaps ierisinde yerel ynetimler nemli roller stlenmektedirler. Hesse ve Sharp,324 sanayilemi 20 bat lkesinde yapm olduklar aratrmada yerel ynetimlerin temel kolektif kamusal ve yar kamusal mallarn sunumunda 1990l yllardan sonra nemli rol oynadn tespit etmilerdir. 2000li yllardan itibaren ise, uluslar aras rgtlerin ve kreselleme srecinin katklaryla birlikte yerel ynetimlerin tm dnyada genel olarak glendii ve ilevselliini artrd; ilevlerindeki arta paralel olarak da yeni rgt yaplar ile yerel hizmetlerin sunumunda etkili hale gelmeye alt grlmektedir. Kreselleme blgeler nem srecinde ulus devletin yetkileri ve ve yerel nitelikleri haklar

sorgulanrken ekonomik adan ana birim olarak yerel birimler, kentler ve kazanmaktadr. deiimler ortaya Yerel demokrasi ve kavramlarnda kmakta temsili demokrasilerin

yetersizlii ileri srlerek karar alma srelerinin yeniden tanmlanmas ynnde abalar ortaya koyulmaktadr.

322

Gerald E. CAIDEN, Administrative Reform, Handbook of Comparative and Development Public Administration, (Ed. Ali Farazmand), USA, Marcel Dekker, Inc, 1991, s.373. 323 The World Bank, Decentralization and Governance: Does Decentralization Improve Public Service Delivery? Premnote, No:55, June- 2001. 324 J. J. HESSE, L.J. SHARPE, Local Government in International Perspective: Some Comparative Observations, (Ed. J. J. HESSE), Local Government and Urban Affairs in International Perspective: Analyses of Twenty Western Industrialized Countries (Baden-Baden) s.603-612den aktaran Bas DENTERS, Lawrence E. ROSE, Local Governance in the Third Millennium: a Brave New World?, Comparing Local Governance Trends and Developments, (Ed. Bas Denters, Lawrence E. Rose), Palgrave Macmillan, New York, 2005, s. 1.

129

Kreselleme; yeryzndeki farkl yrelerin, halklarn, ideolojilerin ve ekonomik sistemlerin birbirine yaknlamas, bir btnleme srecine girmi olmas325 anlamnda tanmlandnda yerel ynetimlerin dnyann birok lkesinde meydana gelen deiimlerden etkilendiini, kresel ulus-st rgtlenmelerin yerel ynetimleri hizmet sunumunda n plana kard, yerellie yaplan vurgularn artmas ile birlikte kreselleme ve yerellemenin i ie yaanan bir sre gibi algland ifade edilebilir. Yerel ynetimlerin kreselleme srecinde giderek glendiine ilikin olarak Kele326 dnyadaki liberalleme ve kreselleme eilimlerinin kol kola gittiini ve 19 yzyla zg braknz yapsnlar, braknz gesinler anlaynn dnya ve lke apnda olduu kadar, yerel ynetimler dzeyinde de yeniden canlanmakta olduunu gsteren belirtilerin olduunu, OECD, AB gibi uluslar aras rgtlerin, zelletirme, devletin kltlmesi ve benzeri reeteleri sadece gelimi lkelerde deil, ayn zamanda Orta ve Dou Avrupadaki devletlere ve nc Dnya lkelerine de sistemli ve bilinli olarak tavsiye ettiklerini ifade etmektedir. Buna karn, kreselleme srecinin, ulus-devlet snrlarnn yok olduu kresel bir platformda tartlan ve uluslar aras rgtler araclyla yaylan yerel ynetimlerle ilgili evrensel deerleri, yerel ynetimlerin zerkliini, yerel ynetimlere halkn katlmn ve statsn arttrc bir ekilde etki ettii, uluslar aras sermaye ve irketlerin ise yatrmlar ve giriimleri ile yerel ynetimler iin yeni kaynak ve istihdam alanlar dourduu ve yeni hizmet sunma tekniklerini ortaya kard 327 ileri srlmektedir. Kresellemenin beraberinde getirdii yerelleme ve blgeselleme eilimlerinin ynlendirdii srelerle birlikte ynetim anlaynda ve yaplanmalarnda dnmler gereklemekte ve yneten-ynetilen ilikileri yeniden tanmlanmaktadr. Bu srete demokratik katlm mekanizmalarnda
325

Ruen KELE, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Uluslar aras Yerel Ynetimler Semineri, Ankara, TBD Yayn, 1-2 Aralk 1994, s.23. 326 Ruen KELE, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, s.31. 327 Muhammet KSECK, Hseyin ZGR, a.g.e., s.5

130

da deiimler ortaya kmaktadr. Kreselleme sreci geleneksel ynetim yaklamlarnda, ulusal egemenlik ve demokrasi anlaynda kkl deimelere yol amakta, ulus-devletin yapsnda birtakm dnmler meydana gelirken, yerel ynetimler iin de nemli almlar salamaktadr.328 Kreselleme yerelleme dinamikleri erevesinde liberal demokrasinin bunalm girmesi nedeniyle oulcu demokrasi tartmalar gndeme gelirken yerel ynetimler ise bir ynetiim faktr olarak nemlerini artrmaktadrlar.329 1980lerden brokrasiler, sonra gelimi lkelerin birounda olan yerelleme lkelerin

uygulamalar hz kazanmtr. Duraan ekonomiler ve etkin olmayan merkezi aratrmaclar yerellemeyi gelimekte sorunlarna bir zm olarak dnmeye sevk etmitir. ok uluslu kurulularn ou, programlarnda yerelleme elerine yer vermeye balamlardr. Yerel politikaclarn ve sivil toplum rgtlerinin merkezi ynetimden g elde etme abalar, ulusal liderlerin yerel giriimlerin desteklenmesi ya da demokratikleme iin taleplerin karlanmas adna kaynaklara eriimi garanti etmeleri gibi etkenler nedeniyle yerellemeye ideolojik destek eitli nedenlerle hem sa hem de soldan gelmitir. Sa, etkinliin arttrlmas, sol ise gcn farkl merkezlere dalm iin yerellemeyi desteklemektedir. Bunun yannda, serbest ticaret, uluslar aras anlamalar ve borlanma koullar merkezi ynetimlerin bu tercihe ynelmesine neden olmutur ya da zorlamtr.330 Bylece merkezi ynetimler, geleneksel rollerinden vazgemiler ve kritik ilevlerini merkezi olmayan kurululara yani daha ok yerel ynetimlere brakmlardr. Merkezi ynetimde yaanan esnekleme ve kamu ynetimin iletme ynetiminin enstrmanlarnn benimsenmesi yerel ynetimlere de yansmaktadr. Merkezi ynetimin mali desteinden yoksun kalan yerel ynetimler, ulus-st sermaye ile dorudan iliki kurarak kreselleme ile
328

H. mer KSE, Yerel Ynetim Olgusu ve Kreselleme Srecindeki Ykselii, Saytay Dergisi, S.52, Ocak-Mart-2004, s. 31. 329 Mustafa KMEN, Bura ZER, a.g.e., s.32-33. 330 Aaron SCHNEIDER, a.g.m., s.34.

131

eklemlenme srecine girmektedir. Devletin kltld ve kamu ynetiminin ilevlerinin deitii bu srete yerelleme yeni bir ierikle kavramsallatrlmaktadr.331 Yerelleme ile birlikte kat merkeziyeti ve hiyerarik deer ve kurulular nemini yitirmekte, yerel ynetim ve yerel dinamikler ise giderek ykselmektedir. Bu deerler erevesinde, sivil toplum ve gnll kurulular glendirilip, yerelleme abalarnn temel znesi haline getirilmekte, ulus-devletin gerilemesi ise bir adan yerellik ve demokrasinin gelimesi iin bir frsat olarak grlmektedir.332 Plamper333 kreselleme srecinde yerel ynetimlerin benimsemesi gereken ilkeleri, aktif olmak, dnya apndaki rekabete hazr olmak, hem zel sektrden hem de kamu sektrnden ortaklar ya da ibirlii yapabilecei kurumlar aramak, yerel ynetimler aras ibirliini gelitirmek olarak ifade etmektedir. 2.3.2. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerde Deiime Yol Aan Etkenler Kresellemenin srkledii ekonomik ve sosyal gelimelerin

sonucunda merkezi ynetimler, halkn beklentilerini karlamakta zorluk ekmekte, etkin ve verimli hizmet sunmada eitli zorluklarla karlamakta ve grevlerini gerekletirmede yetersiz kalmaktadrlar. Bu nedenle merkezi ynetimin baz grevleri yerel ynetimlere devredilmekte, hizmette halka yakn olmann nemi vurgulanmaktadr. Yerel ynetimlerin zelikle hizmet sunmada n plana kmas ve yerellemeye artan vurgunun birtakm nedenlerden kaynakland grlmektedir. Bunlar: yerel ynetimlerin rol, stat, grev, yetki ve sorumluluklarndaki art, halkn hizmet beklentilerinin deimesi ve eitlenmesi, hzl nfus artyla birlikte kentlerin yap ve
331

Yeim Ediz AHN, Kreselleme ve Blgeselleme Srecinde Blgesel Kalknma Politikalarnda Yaanan Deiim, I. Yerel Ekonomiler Kongresi Bildiriler Kitab, Seluk niversitesi Karaman BF, Karaman, 1-2 Ekim 2005, s.137. 332 Halil brahim AYDINLI, Halil AKDENZ, Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerde Ortaya kan Yeni Eilimler, Yerel Ynetimler Kongresi Dnden Bugne Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Bildiriler Kitab, anakkale 18 Mart niversitesi Biga BF, anakkale, 3-4 Aralk 2004, s.203. 333 Harald PLAMPER, Global Ekonomide Gl Yerel Ynetimler, (ev. M. Akif ukurayr), Belediye Dergisi, C.4, S.5, Kasm-1997, s. 31.

132

ilevlerinde meydana gelen deiimler, merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerinde meydana gelen deiimler, bilgi ve iletiim teknolojilerinde meydana gelen deiimler ve demokratikleme eilimlerinde meydana gelen deiimler olarak sralanabilir. 2.3.2.1. Yerel Ynetimlerin Rol, Stat, Grev, Yetki ve Sorumluluklarnda Art Yerel ynetimlerde deiime yol aan en nemli etkenler, yerel ynetimlerin son yllardaki rol, stat, grev, yetki ve sorumluluklarndaki arttr. Kamu ynetiminin kltlmesi ve etkinletirilmesi ve kamu hizmetlerinin sunumunda yerel ynetimlerin n plana kmas yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel anlamda deiimini zorunlu klmaktadr. Bu deiimler daha sonra da ifade edilecei gibi ynetim anlaynda, ynetim tekniklerinde meydana gelen deiimlerdir. 20 yzylda refah devleti anlay yerel ynetimlerin birok ilev ve grevlerini merkezi devlete brakmt. Yerel ynetimlerin btn sorunlarnn zmnde, kamu hizmetlerinin artnda ve ynetsel grevlerde merkezi ynetim etkili rol oynamaktayd. Devlet ksmi olarak yerel kamu hizmetlerinin genilemesine ve topluluklara yeni hizmetlerin sunumuna izin vermekteydi. 1960l yllardan sonra bat demokrasilerinde kamu hizmetlerinin nitelik ve nicelik olarak artmas desantralizasyon uygulamalarn ve merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devrini gndeme getirmitir.334 Grevlerin daha etkin gerekletirilmesi iin, finans, ynetim ve hizmet kapasitesi ve yetki alan gibi konular ieren bir ok konuda yerel ynetimlerin kapasitelerinin glendirilmesi zorunluluu ortaya kmtr.335 Gl yerel ynetim anlay, liberal ekonomik dnce ile de tutarl olmu, alan olarak

334

Gerard MARCOU, Imre VEREBELYI, Size, Levels and Functions of Local Government, New Trends In Local Government In Western and Eastern Europe, (Ed. G. Marcou-I.Verebelyi), International Institute of Administrative Sciences, Brussels-Belgium, 1993, s. 35. 335 Gerard MARCOU, Imre VEREBELYI, a.g.e., s.36.

133

daha kk olan ynetimler, yerel dzeyde deien ihtiya ve tercihlere daha hzl bir ekilde cevap verebilmilerdir.336 Kreselleme olgusu, merkezi kontrol noktalarn zayflatan, snrlar andran, byk lekli ve karmak yapl organizasyonlar verimsizletiren, dikey hiyerariler iindeki tek yanl ve yukardan aaya doru iletiimi ilevsizletiren, her trl korumac politika anlayn geersiz klan etkileri, yerinden ynetim eilimlerinin glenmesini ve yerel ynetimlerin nem kazanmasn salamtr.337 Gnmzde ynetimde merkeziyeti yaplardan uzaklama ve

yerelleme eilimleri giderek glenmekte, demokrasinin glendirilmesi asndan yerel ynetimler ise sadece bir hizmet kuruluu olarak deil, ayn zamanda demokratik siyasi kurumlar olarak da yeni ilevler stlenmektedirler. Merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki ilikilerin bu gelimeler dorultusunda yeniden ele alnmas ve daha fazla grev, yetki ve kaynak aktarmnda bulunulmas ynetsel reform hareketlerinin temel k noktasn oluturmaktadr.338 Kentlemenin hzlanmas ve kentte ortaya kan altyap, i olanaklar, eitim-salk, konut ve sosyal-kltrel ihtiyalarda yaanan patlama ve bunlarn evre ve toplum zerinde yaratt bask nedeniyle yerel ynetimlerin grev ve sorumluluk alan giderek genilemektedir. Bu adan yerel ynetimlere yetki ve grev devri kanlmaz bir sre olarak ortaya kmaktadr. Yerel ynetimlerin yerine getirdii ilevlerde gelimi ve gelimekte olan lkeler arasnda farkllklar bulunmaktadr. zellikle yerel ynetimlerin toplumsal denetime ynelik ilevlerinde bu aka grlmektedir. Gelimi
336

Douglas E. ASHFORD, Territorial Politics and Equality: Decentralization in the Modern State, Political Studies, Vol.27, No.1, March -1979, s.71. 337 Ulvi SARAN, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma: Kalite Odakl Bir Yaklam, Ankara, Atlas Yaynclk, 2004, s.39. 338 Bekir PARLAK, Avrupa Birlii Perspektifinden Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri, Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimler, (Ed. B. Parlak-H. zgr), stanbul, Alfa Yaynlar, 2002, s. 40-41.

134

lkelerin bir ounda, polis ve gvenlik hizmetlerinin nemli bir ksm yerel ynetimlerin elindedir. Bunun yan sra eitim ve benzeri hizmetler de yerel ynetimlerin kontrolnde bulunmaktadr. Bu adan toplumsal kontrol ilevleri yerel ynetimlerin sorumluluuna braklmlardr. Dier taraftan azgelimi lkelerin ounda bu ilevler merkezi ynetimin elindedir ya da merkezi ynetimin yerel dzeydeki dorudan uzantlar tarafndan yerine getirilmektedir. Gelimi lkelerde devletin kentsel alana youn bir ekilde mdahale etmesi yerel ynetimlerin glenmesi anlamna gelmitir.339 Gnmzde merkezi ynetimin birtakm savurganlklara yol at, haksz kayrmacla neden olduu ve siyasi mdahalelere yer verdii kantlanm, yerel ynetimlerin ise, deiik, eitli halk beklentilerinin deerlendirilmesinde nemli yararlar saladklar, vatandalarn yerel ynetimleri kendilerine daha yakn ve sorunlarna daha abuk ve etkili zmler retebilecek kurulular olarak grd kabul edilmektedir.340 Bu adan yerel ynetimlerin statlerinde nemli bir artn olduu gzlemlenmektedir. 2.3.2.2. Kamu Hizmetlerindeki Gelimeler, Halkn Hizmet Beklentilerinin Deimesi ve eitlenmesi Kentlerdeki nfusun hzl bir ekilde artmas sonucunda kentsel ihtiyalar artm ve bu ihtiyalarn karlanmasnda merkezi ynetimler yetersiz kalmaya balamtr. Bilgi, iletiim ve ulam teknolojilerinin gelimesi yeni hizmetlerin ortaya kmasna neden olmu ve bu hizmetlerin sunulmasnda merkezi ynetime oranla yerel ynetimler ne kmtr.

Tark ENGL, kinci Dnya Sava Sonrasnda Kentsel Gelime ve Ynetim Paradigmalarnda Yaanan Dnm zerine Bir Deerlendirme, Kentsel Ekonomik Aratrmalar Sempozyumu II, DPT Yayn, Cilt II, 13-16 Haziran 2005, Denizli, s.219-220. 340 Nuri TORTOP, Yerel Ynetimlerin Sorunlar ve Yeniden Dzenleme Gereksinmeleri, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.2, Nisan 2001, s. 6-7.

339

135

Kentsel ihtiyalarn hzl bir ekilde artmas ve giderek eitlenmesi, kentlerde bu hizmetleri karlamakla ykml olan yerel ynetimlerin, daha etkin ve verimli hizmet retme zorunluluunu ortaya karmtr. Kt kaynaklar etkin ve verimli kullanarak kentsel ihtiyalarn stesinden gelmek iin, yeni ynetim teknikleri gelitirmek ve uygulamak, demokratiklemek, toplumla btnleme zorunluluu ortaya kmaktadr. Kentsel hizmetlerin artmas beraberinde yerel ynetimlerin nemini de artrmakta, bununla birlikte daha fazla mali kaynak ihtiyacn gndeme getirmektedir.341 Teknolojik gelimeler sonucunda baz hizmetlerde nemli deimeler olmu, bu hizmetlerin sunulmas yerel hatta merkezi ynetimin boyutlarn amasndan dolay uluslar st kurulular veya birka devlet tarafndan kresel olarak ele alnmas gerekmitir. evrenin korunmas buna rnek olarak verilebilir.342 Byk sanayi kentlerinin gelimesi de bir ok kamu hizmeti ihtiyacnn ortaya kmasna neden olmutur. rnein, ticari faaliyetlerin artmas altyap hizmetlerinden bata yollar olmak zere, su ve elektrik ihtiyac bu hizmetlerden sadece bir kadr. Bunun yan sra, yerel ynetimler salksz koullar, yoksulluk, cehalet, kanunsuzluk gibi sorunlarla da ilgilenerek ilevlerini geniletmilerdir.343 Son zamanlarda zellikle gelimi lkelerde yerel hizmetlerin yerel ynetim birimleri, zel sektr kurulular ve gnll kurulular ile ortaklaa yrtlmesi eilimleri yaygnlk kazanmaktadr. Kamu hizmetlerinin sunumunda yerel dzeyin neminin artmasyla birlikte, yeni ynetim stratejileri ve yeni bir ynetim kltrnn oluturulmas344 iin Bat Avrupa lkeleri bata olmak zere abalar olmaktadr. Gnmzn gelien ve deien toplumsal koullar vatanda-devlet ilikilerinde gemiten gelen
341 342

Zeynel BAKICI, 21. Yzylda Ynetimler aras Mali likiler, s.24. Halil KALABALIK, a.g.e., s.162-163. 343 Halis Yunus ERSZ, Yerel Ynetimlerde Fonksiyonel Deiim, Saytay Dergisi, S.38, Yerel Ynetimler zel Says, Temmuz-Eyll 2000, s.139. 344 COAFFE, Jon, Lorraine JOHNSTON, The Management of Local Government Modernisation, New Localism and Regeneration Management, (Ed. J. Coaffe), Bradford, UK, Emerald Group Publishing Limited, 2005, s. 164.

136

anlaylarn deimesine neden olmutur. nsanlar

devlet tarafndan

kendilerine sunulan hizmetin artk bir ltuf olmadn anlamakta ve hizmetlerin kararlatrlmas, planlanmas, sunulmas ve uygulanmasna katlmak yerel istemektedirler. Bylece beklentileri ve ve talepleri deien vatandalarn bunu katlmc mekanizmalarla ifade etme imkanna kavumas ynetimlerin vatanda beklenti taleplerine odaklanmasn gerektirmektedir. 2.3.2.3. Hzl Nfus Art ve Kentlerin Yap ve levlerindeki Deiimler Kent insan ilikileri asndan ancak belirli nfusa sahip toplumlarda karlanmas mmkn olan fizyolojik, ekonomik, sosyal ve kltrel ihtiyalarn belirli dzeylerde karland; her lkenin kendi zelliklerine gre kriterlerini belirledii fiziki yerleme alanlardr.345 Hzl nfus art, kentleme ve beraberinde getirmi olduu kyden kente g olgusu kentlerin yap ve ilevlerinde nemli gelimelere yol amtr. Giderek byyen kentlerin sorunlarna zm bulmak ve kent halknn taleplerine yant verebilmede yerel ynetimler n plana kmtr. Sanayi devrimiyle birlikte tahminlerin ok zerindeki nfus art zellikle ngiltere, Bat Avrupa ve Kuzey Amerikadaki kasaba ve ehirlerin hzla bymesine yol amtr. 19. yzyln balarnda ngiltere nfusunun sadece 1/5i kasabalarda yaarken, ayn yzyln sonunda bu oran 4/5e ykselmitir. Dnyadaki kentsel nfusta nemli artlar grlmektedir. 19501990 dneminde kentsel nfus 3 kat artarak 730 milyondan 2.3 milyara ykselmitir. 2020ye kadar iki kat artarak 4.6 milyar aaca ve bu artn %93nn hizmetin gelimekte kent olan lkelerde tarafndan olaca tahmin salanmasn, edilmektedir.346 yerel Kentlerdeki bu hzl nfus art konut, altyap, ulam, salk, su vb. birok ynetimleri dolaysyla ynetimler tarafndan gerekletirilmesini gerektirmektedir. Kent nfusunun
345 346

Eyp G. SBR, ehirleme ve Meseleleri, 2. Bask, Ankara, Gazi Bro Yaynlar, 1991, s. 8. Halis Yunus ERSZ, Yerel Ynetimlerde Fonksiyonel Deiim, s.139.

137

artmas, hizmetlerin eitlenmesi ile birlikte yerel ynetimlerin hizmet alanlar da giderek genilemektedir. Kentlerin niteliinde ve ilevlerinde meydana gelen deiimler, kent ynetimlerinin, demokratik bir ynetim birimi ve etkin, verimli birer hizmet sunma birimi olarak, kamu hizmeti sunmadan iletme niteliine, rgt ve ynetim anlayndan demokratiklemeye, etkin ve verimli hizmet sunma ilkelerinden ynetimlerin modern ynetim tekniklerine, belirleyen alternatif birok hizmet sunma kendisini yntemlerinden sosyal sorumluluk ve ahlak anlayna kadar, yerel grnmn alanda gstermektedir.347 Hzl kentsel bymenin en nemli sonularndan biri de geni alanlara yaylan ve says hzla artan nfusun nitelik ve nicelik asndan kent ynetimlerinden daha ok hizmet istemesidir. Kentsel nfus kendisine sunulan mevcut hizmetlerle yetinmeyecek ve daha ok hizmetin kendisine sunulmasn isteyecektir. Bu adan kentleme, yerel ynetimlerin hizmetlerinde bir genilemeye ve arta sebep olmaktadr.348 Kreselleme, lkeler arasndaki fiziksel ve ekonomik snrlar nemsizletirerek lkelerin ekonomik egemenliklerini trplerken, kresel ekonomik sistemin temel birimleri olarak kentler giderek nem kazanmaktadr.349 Kreselleme ve kentler arasndaki etkileimin sosyokltrel ve ekonomik boyutlardaki analizi ile ilgili olarak Friedman tarafndan dnya kenti kavram gelitirilmitir. Friedman dnya kenti hipotezini u ekilde formle etmitir:350 1) Kentin dnya ekonomisine eklemlenme biimi
347

Mustafa KMEN, Kreselleme Srecinde Yerelleme Eilimleri ve Yerel Ynetimler, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, (Ed. H.zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yay., 2006, s.555-556 348 Halil KALABALIK, a.g.e., s.161. 349 A. Kadir TOPAL, Haydar AKYAZI, Yeni Kresel Ekonomik Sistem ve Ulusal Kalknmada Kentlerin nemi ada Yerel Ynetimler, C.6, S.4, Ekim-1997, s. 13. 350 J. FRIEDMAN, The World City Hypothesis, Development and Change, Vol.17, 1986dan aktaran Rana A. ASLANOLU, Globalleme ve Dnya Kenti, Toplum ve Bilim, S.69, Bahar1996, s.118.

138

ve bu sreteki mekansal ilevler kentte oluan yapsal deiiklikleri etkilemektedir. 2) Kresel sermayeyi ekebilecek alt yapya sahip olan kentler giderek dnya kent hiyerarisinde yerlerini alacaklardr. 3) Dnya kentlerinin kresel kontrol ilevleri kentin yapsnda etkin bir biimde yansmaktadr. 4) Dnya kentleri i g ve uluslar aras gn odak merkezleridirler. 5) Dnya kenti mekansal kutuplama, sosyal snf kutuplamas gibi sanayi kapitalizminin elikilerine sahne olmaktadr. 6) Dnya kenti devletin mali kapasitesinin zerinde toplumsal maliyetler yaratmaktadr. Scott351 ise, kresel kenti, corafi adan tanmlamakta ve sermaye, i ve sosyal yaamn youn olduu kutuplam ilikilerin olduu bir mekan olarak tanmlamaktadr. Daha nceleri sanayi retiminin mekan ileri teknolojiye sahip sanayi lkelerindeyken, gnmzde bu gelimekte olan lkelere gemitir. Gelimi lkelerdeki eski sanayi kentlerinin bu kayb, yeni bilgi, iletiim, ulam ve retim teknolojilerinin yaygnlamasyla birlikte banliyleme, yeniden krsallama ve yaygn kentleme gibi olgularn ortaya kmasna neden olmutur.352 Hzl kentleme sreci, bilgi ve iletiim teknolojileri ile ulam olanaklarnn gelimesi, piyasa ekonomisinin yaygnlamasyla ortaya kan yeni corafyada dnya kenti ya da kresel kentler nemli hale gelmitir.
351

Allen J. SCOTT, Globalization and the Rise of City-Regions, European Planning Studies, Vol.9, No.7, 2001, s.814. 352 Mehmet C. MARIN, Globalleme Srecinde Kent ve Blgelerin Mekansal Ekonomilerdeki Rol ve Ekonomik Corafya Eitsizlii: Bir Yerleim Kuram Yaklam, Kentsel Ekonomik Aratrmalar Sempozyumu II, DPT Yayn, Cilt II, 13-16 Haziran 2005, Denizli, s.20. Kresel Kent kavramyla ilgili daha fazla bilgi iin bkz: N. BRENNER, Globalization as Reterritorialisation: the Re-Scaling of Urban Governance in the European Union, Urban Studies, 36 (3), 1999, 431-451, M. DOUGLASS, World City Formation on the Asia Pasific Rim: Poverty, Everday Forms of Civil Society and Environmental Management, Cities for Citizens, (Ed. M. Douglass-J. Fredmann), Wiley, Chester 1998, s.107-137; S. SASSEN, The Global City, Readings in Urban Theory, (Ed. S. Campbell), Blackwell, Massachusetts, 1997, s.61-71., N. BRENNER, Global Cities, Glocal States: Global City Formation and State Territorial Restructuring in Contemporary Europe, Review of International Political Economy, Vol.5, 1998, s.1-37; M. CASTELLS, The Informational City, London: Blackwell, 1989, S. SASSEN, The Global City: New York, London, Tokyo, Princeton University Press, 2000; S. SASSEN, Cities in a World Economy, Thousands Oaks, California: Pine Forge/Sage Press, 2000, S. SASSEN, Cities and Their Cross-Border Networks, Tokyo: United Nations University Press, 2000., A. Kadir TOPAL, Global Kapitalizmde Sermaye Birikimi in Yeni Mekansal lekler: Dnya Kentleri/Global Kentler, ada Yerel Ynetimler, C.12, S.2, Nisan-2003, s. 41-61.

139

Kresel ekonomik etkinliklerde ba aktr kentler olmu ve dnya apnda kentler birbirlerine bir ala (network) balanmaya balamtr.353 Bu anlamda kresel kent drt farkl kategoride gelimi hizmetlerin younlat yerler olarak belirlenebilir:354 Bunlar; kumanda ve denetim ilevleri (ynetim, uluslar aras kurulular, byk zel irketlerin merkez brolar), Finans ve iletme hizmetleri (muhasebe, hukuk ve halkla ilikiler, reklam, ynetim danmanlndan mimari tasarm, toplum mhendislii, moda ve i tasarma kadar uzanmaktadr), turizm, bo zaman ve iletme faaliyetleri, kltrel faaliyetler ile yaratc endstriler, yazl ve elektronik medyadr. Kresel kentler belirli bir faaliyetin odakland, o faaliyetin adyla anlr olmutur. Gnmz kentlerinin ulusal devlet snrlar dna taacak biimde, belirli bir hiyerarik yap ierisinde birbirlerine iletiim ve bilgi alaryla balanmasnn hzlanmas, stratejik durumda bulunan kentlerin etkin bir hizmet a oluturmasn gerektirmektedir. Bu anlamda tm kentlerin deien llerde yeni ilevler kazanmas kanlmaz olmaktadr.355 zellikle gelimekte olan lkelerde hzl sanayileme retim etkinliklerine ve alt yapya odakldr. Modern retim sektr, ncelikli olarak dk maliyetle alabilecei bir ortam ve kamu hizmetlerine ve alt yap hizmetlerine ulaabilmeyi istemektedir.356 Yerel ekonomik bymenin devam iin bu hizmetlerin salanmas gerekli olmaktadr. levleri giderek artan kentlerin ynetiminde yerel ynetimler sadece kendi evresiyle ilgili deil ayn zamanda kreselliin gerektirdii yeni evreye de uyum salamak durumunda kalmaktadrlar. Kentlerin geliip kresel kent blgeleri haline gelmesi, kreselleme anda birbirleriyle eklemlenerek ilikiler a kurmalar refah art ile birlikte
Saska SASSEN, Global Cities and Global City-Regions: A Comparison, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, (Ed. Allen J. Scott), Oxford University Press, Oxford-New York, 2001, s. 75-95., Michael KEATING, Governing Cities and Regions: Territorial Restructuring in a Global Age, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, (Ed. Allen J. Scott), Oxford University Press, Oxford-New York, 2001, s.371., Mehmet C. MARIN, a.g.m., s.30. 354 Sr Peter HALL, Global City-Regions in the Twenty-First Century, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, (Ed. Allen J. Scott), Oxford University Press, Oxford-New York, 2001, s.6162. 355 Sadun EMREALP, Yerel Ynetim ve Bilgi Teknolojisi, s. 2. 356 Allen SCOTT vd., Global City-Regions, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, (Ed. Allen J. Scott), Oxford-New York, Oxford University Press, 2001, s.23.
353

140

beraberinde baz sorunlar da gndeme getirmektedir. Ohmae357 bu sorunlar P olarak (population explosion, poverty, pollution), nfus art, yoksulluk ve evre kirlilii eklinde belirlemektedir. Bu sorunlarn zmnde yine yerel ynetimler nemli grevler stlenmekte ve birounun zmnde ise yetersiz kalmaktadrlar. Kreselleme srecinde kentler arasndaki rekabet ve bu rekabet srecinde yerel ynetimlerin buna karlk verebilmesi son derece nemli hale gelmitir. Kreselleme, giderek artan bir ekilde firmalar ve dolaysyla kentler ve blgeler zerinde bir bask oluturmaktadr. Bu basky birok farkl kanalla gerekletirmektedir. Uluslar aras ticaret, yabanc dorudan yatrmlar, finansal
358

btnleme,

teknik

bilginin

ve

teknolojilerin

kresellemesi

ile bunu gerekletirmektedir. Yerel ynetimlerin btn bu

finansal etkinliklerin o kente ynelmesi durumunda sunacaklar hizmet ve olanaklarla belirleyici ve etkin rol stlenmeleri yerel ynetimlerin yap ve ilevlerinde nemli deiimlere neden olmaktadr. Sermayenin hareketlilii ve ulus devletlerin bu alanlarda daha az mdahaleci hale gelmesi, yerel giriimcilerin liderliinde, yerel ynetimlerin kendilerini etkin olmaya yneltmi, yerel birimler uluslar aras mekansal iblmnde kendilerine daha iyi bir konum elde etmeye ynelik olarak birbirleriyle yarmaya itilmi, dnya kentleri hiyerarisi ad verilen yaplanma ierisinde kendilerine avantajl bir yer elde etmeye ynelik stratejiler izlemeye balamlardr. Bu anlamda engl,359 yerel ynetimlerin sermayenin desteklenmesine ynelik bir mdahale anlayna itildiini belirtmektedir.

357

Kenichi OHMAE, How to Invite Prosperity From The Global Economy Into a Region, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, (Ed. Allen J. Scott), Oxford-New York, Oxford University Press, 2001, s.33. 358 Roberto CAMAGNI, The Economic Role and Spatial Contradictions of Global City-Regions: The Functional, Cognitive, and Evolutionary Context, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, (Ed. Allen J. Scott), Oxford-New York, Oxford University Press, 2001, s.97. 359 Tark ENGL, kinci Dnya Sava Sonrasnda Kentsel Gelime ve Ynetim..., s.222.

141

Gnmzn gelimekte olan lkelerinde ok sayda kent, bozuk altyap, yozlam evre ve iten ie rm semtlerin neden olduu birok sorunla kar karydrlar. Ancak, siyasal ve ekonomik adan gl olan sanayilemi lkelerin yerel ynetimleri, bu sorunlara kamu-zel sektr arasnda ibirliiyle bilinli politikalar oluturarak ve teknolojik yeniliklere ynelik youn yatrmlarla zm bulma abasndadrlar. Sanayilemi lke kentlerinin fiziksel evrelerinde son yllarda grlen iyiletirme, yerel ynetimlerin kentsel gelimeyi ynetme ve kontrol etme kapasitelerinin bir sonucu360 olarak grlmektedir. 2.3.2.4. Merkezi Ynetim Yerel Ynetim likilerinde Meydana Gelen Deiimler Devlet bir kurumlar topluluudur. Kamusal, yar-kamusal ve zel mal ve hizmetlerin retimine ilikin tm faaliyetlerin devletin merkezi ynetimi araclyla yrtmesi son derece zordur. Bu nedenle bu faaliyetlerden bazlar yerel ynetimler tarafndan gerekletirilmektedir. Yerel ynetimlerin baz hizmetleri gerekletirmesinde geleneklerin yan sra, siyasal ve ekonomik sebepler de rol oynamaktadr. Hizmetleri yerel ynetimlerin sunmas baz alardan daha rasyonel olmaktadr. Bu durum, bir gereklilik olarak, merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda yakn ilikilerin domasna yol amaktadr. Bu ilikiler federal bir devlette federal devlet, ye devletler ve yerel ynetimler arasnda olmak zere l bir nitelikte; niter bir devlette ise, merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda ikili bir niteliktedir.361 Baz lkeler sosyal, iktisadi ve siyasal nedenlerden dolay geni mali ve idari yetkilerle donatlm zerk yerel ynetim sistemini benimsedikleri halde; baz lkeler ise gl merkezi ynetim dzenini tercih etmekte, baz lkeler ise karma bir sistem uygulamaktadrlar. Batda genellikle, nemli

360

Zekai ZDEMR, Halil ZEKCOLU, Kentleme ve evre Sorunlar, S.D....B.F Dergisi, C.11, S.1, 2006, s.19. 361 Zeynel BAKICI, 21. Yzylda Ynetimler aras Mali likiler, s.7.

142

yetkilere sahip zerk yerel ynetim sistemi benimsendiinden bu birimlere yerel hkmet ad verilmitir.362 Merkezi ve yerel ynetimler arasndaki ilikiler siyasi, idari ve mali olmak zere e ayrlmaktadr. dari ilikilere bakldnda, merkezi ynetimin yetki ve fonksiyon asndan yerel ynetimlerin zerinde olduu, btn lkelerde merkezi ynetimin yerel ynetimler zerinde bir vesayet yetkisini kulland grlmektedir. Mali ilikiler ise merkezi ve yerel ynetimler arasndaki ilikilerin en nemli ynn oluturmaktadr. ki ynetim arasnda, grev ve yetki blmnn hemen arkasndan gelir kaynaklarnn paylam gelmektedir. Siyasi ilikiler ise, yerel ynetimlerin demokratik sistemin temel siyasi kurumu olmas ve halkn gnlk ihtiyalarn karlamaya ynelik hizmetleri gerekletirmi olmas dolaysyla yerel ynetimlerin hkmetin izledii genel politikadan farkl siyaset izleyebilmesidir.363 Merkezi ve yerel ynetimler arasndaki idari, siyasi ve mali ilikiler genel olarak iki temel yaklam erevesinde aklanmaktadr:364 Temsilcilik (agency) modeli olarak bilinen modelde, yerel ynetimler, merkezi ynetimin birer temsilcisi saylmaktadr. Yerel ynetimlerin rol, merkezi ynetim tarafndan belirlenen karar ve politikalarn yrtlmesinden ibarettir. Ekonomik ve demokratik gelimelerini tam olarak tamamlayamam lkelerde yerel ynetimler bu modele uymaktadrlar. kinci model ortaklk (partnership) modelidir. Bu modelde, yerel ynetimler kamu hizmetlerinin yrtlmesinde merkezi ynetimle eit ve onun bir orta olarak kabul edilmektedir. Ancak merkezi ynetim yerel ynetimlere gre stn konumdadr. Bu modelde merkezi ynetimle yerel ynetimler arasnda ast-st ilikisi deil, dayanma ve ibirlii sz konusudur. Bu iki geleneksel model dnda, merkezi
362

DPT, Mahalli Hizmetlerin Yerinden Karlamas zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, DPT Yayn, 1991, s.31. 363 Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.177-181. 364 Veysel K. BLG, Trkiyede Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri zerine Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1: Reform, (Ed. H. zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, s.207-209, Veysel K. BLG, Merkezi Ynetim- Yerel Ynetim likileri zerine Teoriler, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.7, S.2, Nisan-1998, s.27-35.

143

ynetimle yerel ynetimler arasndaki ilikilerin geleneksel modellerden alglandndan ok daha karmak ve girift olduunu belirten g bamllk (power-dependence) modeli bulunmaktadr. Bu modele gre, merkezi ynetim, kanuni dzenlemeler yapma, yerel ynetimlere mali kaynak salama, yerel ynetimlerin harcama ve vergileme yetkilerine mdahale edebilme, yerel ynetimler iin standartlar belirleyebilme, denetim ve ulusal semen destei gibi kaynak ve kozlara sahipken, yerel ynetimler de kendi personeli araclyla yerel hizmetleri bizzat yrtmek, yerel bilgi ve tecrbe, hizmetleri sunarken kendi nceliklerini belirleyebilme ve yerel semen destei gibi avantajlara sahiptirler. Gnmzde temsilcilik ve ortaklk modellerinin yerine kresel gelimelerin etkisiyle birlikte daha farkl teorilerin ortaya kt grlmektedir.365 Gnmzde merkezi ynetim-yerel ynetim ilikileri, ulusal

planlamaya verilen nem, kalknmann lke dzeyinde dengeli olarak salanabilmesi, kamu harcamalarnn ulusal ekonomiyi ynlendirici bir ara olarak kullanlmas ve zellikle son yllarda toplumsal refah ile ilgili nlemler ve evre sorunlar gibi faktrler nedeniyle giderek younlamaktadr. Ayrca hzl kentlemenin yol at hizmet gereksinimi, artan maliyet unsurlar nedeniyle birok yerel ynetimin ynetsel, mali ve teknik glerinin zerine km ve merkezi ynetimlerin artan oranlarda katlmna yol am bulunmaktadr. Btn bu gelimeler, merkezi ve yerel ynetimler arasndaki ilikileri ve ibirliini n plana karm ve karmaklatrmtr.366 Merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin yetkileri, grevleri ve aralarndaki ilikiler de kreselleme srecinden etkilenmektedir. Bu srete merkezi ynetime ait baz yetkiler ulus devletler dnda uluslar st rgtlenmeler araclyla tartma konusu yaplabilmektedir.

365

Abdlkadir MAHMUTOLU, Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likilerinin Kavramsal erevesi, Yeniden Yaplandrlmas ve Temel lkeleri, Trk dare Dergisi, Y.76, S.445, Aralk2004, s.224. 366 Ali Erkan EKE, Anakent Ynetimi ve Ynetimler aras likiler, Amme daresi Dergisi, C.18, S.4, Aralk-1985, s.55-56.

144

Tarihsel sre ierisinde deerlendirildiinde merkezi ve yerel ynetimler arasndaki ilikilerde srekli deiimlerin olduu grlmektedir. Bu adan, merkezi sorumluluklarn daha alt dzeylere devri ve bunun tersi hibir zaman bitmeyen bir sretir367. Kreselleme ve yerelleme srelerinin etkisiyle birlikte merkezi ynetimin yerel ynetim arasndaki ilikiler deimekte, grev ve sorumluluklarn art bakmndan yerel ynetimler lehine gelimeler olmaktadr. Eitim, salk ve sosyal refah hizmetlerindeki merkezi hkmetin sorumluluklar giderek daha alt dzeyde blge ynetimlerine ya da yerel ynetimlere kaydrlmaktadr. Merkezi ynetim- yerel ynetim ilikileri grev blm asndan deerlendirildiinde, zellikle son yllarda hemen her alanda yaanan gelimeler nedeniyle grev blmnn yeniden ele alnmas gerekmekte ve yerel birimlere braklan grevlerin, toplum kalknmasn ve teknolojik deiimin gereklerini karlamas gerekmektedir.368 Avrupada niter ve federal siyasi yap farkll gsteren lkelerde, yerinden ynetim uygulamalarnda birbirine yaklaan gelimeler yaanmaktadr. talya, spanya, Fransa, ngiltere, Yunanistan, Hollanda, Lksemburg gibi Avrupann niter devletlerinde son yllarda yerinden ynetimin hzla glendirilmeye alld grlmektedir. ye lkeler arasndaki yerelleme konusundaki reform abalar, yeni atma ve tartmalar da beraberinde getirmektedir. Merkezi hkmetler ekonomik ve demokratik ulusal karlar dorultusunda yerel ynetimler zerinde denetim kurmaya alrken, daha alt dzeydeki ynetimler, yerel ihtiyalar ve talepleri tatmin edici bir dzeyde zerklik ile tamamlamak istemektedirler.369

367

Frederik FLEURKE, R. WILLEMSE, Approaches to Decentralization and Local Autonomy: A Critical Appraisal , Administrative Theory&Praksis, Vol.26, No.4, 2004, s.530. 368 Bekir PARLAK, Avrupa Birlii Perspektifinden Merkezi Ynetim..., s.60-61. 369 Sreyya SAKIN, Yirmi birinci Yzyla Yaklarken Merkezi ve Yerel Ynetim likileri, Trk Belediyecilik Dernei ve Konrad Adenauer Vakf, Manisa, 1997, s. 21., Hseyin GL ve Hseyin ZGR, a.g.e., s.161-162.

145

Kta Avrupas geleneinde yerel ynetimlerin yksek derecede bir zerkliinin ve yerel iler iin genel bir sorumluluklarnn olduu grlmektedir. Yerel ynetimler iin bu zel durum, subsidiarity (yerellik ilkesi) nin gcnn temelini oluturmaktadr. Kta Avrupas yerel ynetimleri geleneksel olarak kendi yerel ynetimleriyle ok yakn iliki ierisindedirler. Son 15 yllk srete ise merkezi ynetimler zellikle denetim yetkileri de dahil olmak zere bir ok alandan geri ekilmilerdir.370 Yerel ynetimlerin ilevleri ile ilgili denetimi gnll organizasyonlarn yrtt grlmektedir. Yerel dzeyde hizmet sunumuna devletin artan mdahaleleri yksek ekonomik bymede refah devletinin youn bir etkisinin olmasyd. Ancak refah devletinin krizi ve kresellemenin youn bir ekilde hissedilmesiyle merkezi ynetimin mdahaleciliinde azalma olmutur. Merkezi ve yerel ynetimler arasndaki ilikilerin deimesi, bu ilikilerin yeniden tanmlanmas ve leklendirilmesi merkezi hkmet ve kamu ynetimini daha optimal, verimli, katlmc ve adem-i merkeziyeti klarken, merkezden sadece yerel ynetimlere deil, sivil toplum rgtlerine, vakflara, zel ve yar-kamusal kurululara da grev, sorumluluk ve kaynak aktarlmaktadr. Bu durum ise merkezi ynetim ile yerel ynetim ilikilerinin yeniden yaplandrlmasn gerektirmekte hatta bunun da tesinde merkezi ynetim ve yerel ynetim birimlerinin piyasa ve toplumla olan ilikilerinin yetki, kaynak, katlm, effaflk, hizmet lei ve kapasite gibi konularda da yeniden yaplandrlmasn gndeme getirmektedir.371 Kreselleme sreci, merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerinde merkezi ynetimin denetiminden ok ynlendirme yapmasn gerektirmektedir. Bunun salanmas ise u koullara bal bulunmaktadr:372 (1) rekabet yoluyla piyasann glendirilmesi, (2) katlm yoluyla yerel

370

Gerhard BANNER, Community Governance and the New Central-Local Relationship, International Social Science Journal, Vol.172, June-2002, s. 218. 371 Hseyin GL ve Hseyin ZGR, a.g.e., s.162. 372 Gerhard BANNER, a.g.m., s. 227.

146

topluluun glendirilmesi, (3) aklk ilkesinin hayata geirilmesi ve kent ynetiminin performans zerinde kamuoyunun deerlendirme yapabilmesi. 2.3.2.5. Bilgi ve letiim Teknolojilerindeki Gelimeler Kresellemeye ilikin olarak yaplan deerlendirmelerin ounda teknolojik gelimeler, toplumu dntren ve yeniden yaplanmasn belirleyen bir faktr olarak ele alnmaktadr. Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki ortaya kan gelimeler, toplumlar dntrmekte, iletiim onlarn ve kent ynetimlerinden salamaktadr. Bilgi teknolojilerinin adem-i merkeziletirme ve demokratikletirme potansiyelini ierisinde barndrd373 ifade edilmektedir. Bunun yan sra, teknolojik gelimeler, ilikilerin, eitimin, retimin, iletiimin, ksacas gndelik yaamn niteliini deitirmekte bu durum yerel ynetimlerin ilerini kolaylatrmakta ve hzlandrmaktadr. Buna karlk, yerel yneticileri yeni taleplerle ve yeni tr ynetimler aras ilikilerle kar karya getirmektedir. Ulam ve iletiim konusundaki gelimeler, kentleri birbirleriyle sk ilikiler ierisinde olan merkezlere dntrmektedir. Yerel yneticiler, yerel, ulusal ve uluslar aras alanda farkl bir dnyada almak zorunda kalmaktadrlar.374 Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimelere uyum salayamayan yerel ynetim birimleri zellikle belediyeler deien dnya koullarnda kendilerini yenileyemez ve retkenliklerini kaybederler. Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler, yerel ynetimlerin gerek i rgtlenmelerini gerekse i srelerini deimeye zorlamaktadr. beklentilerini deitirmekte, etkileim

mekanizmalarnn artmasyla birlikte taleplerine daha hzl yant alabilmelerini

Mete YILDIZ, Yerel Ynetimde Yeni Bir Katlm Kanal nternet: ABDde ve Trkiyede Elektronik Kamu Bilgi Alar, ada Yerel Ynetimler, C.8, S.4, Ekim-1999, s.144. 374 Sadun EMREALP, Yerel Ynetim ve Bilgi Teknolojisi, s. 3.

373

147

Gnmzde giderek yaygnlaan bilgi teknolojileri deiimin itici gc olarak yerel ynetimlerde de etkisini hissettirmektedir. Bilgi teknolojilerinin sunduu olanaklarla hizmetlerin yerel dzeyde daha etkili ve verimli sunulduu ileri srlmekte ve bunlarn merkeziyeti yapdan yerel yaplanmaya doru rgtlenmeye gidii kolaylatrd375 yaygn gr olarak kabul edilmektedir. Yerel ynetimlerde yeniden yaplanmann odak noktasnda teknolojik gelimeler en nemli yeri tutmaktadr. Olduka farkl alanlarda kullanlan bilgi teknolojileri, geleneksel mesai, imza, tasdik, v.b anlaylarn deitirmitir. Bilgisayar ve internet, birey ve rgtlerin ayrlmaz bir paras haline gelmitir. E-i, e-ticaret, e-seim, e-saym, e-demokrasi, e-devlet, e-belediye gibi kavramlar gndeme getirmitir. Bilgi teknolojileri, evren, insan, toplum, ekonomi ve ynetim anlaylarn derinden etkilemekte, ulusal snrlar andrp, yerel/blgesel ve kresel oluumlar glendirmektedir.376 Kamu ynetimi reformunun nemli bir arac olan e-devlet yaklam gnmzde dnyann birok lkesinde benimsenmektedir. Bu eilim hem gelimi hem de gelimekte olan lkelerde merkezi ynetim ve yerel ynetim boyutunda takip edilmekte, her geen gn daha fazla kamusal bilgi web ortamna tanmaktadr. E-devlet araclyla ynetimler, brokratik ilemleri basite indirgeyerek, vatandalaryla internet ortamnda etkileim srecine girmek iin byk bir aba sarf etmektedirler.377 Katlm boyutundan bakldnda teknolojinin getirdii en nemli adm elektronik demokrasi nin gelitirilmi olmasdr. zellikle belediye ynetimlerinde vatandalar hizmet

375

Trksel KAYA-BENSGHR, Yerel Ynetimlerde Bilgisayara Dayal Ynetim Destek Sistemleri, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.6, Kasm-1995, s.39. 376 Hamza AL, Trk Yerel Ynetimlerinin Yeniden nas, s. 362-363. 377 A. Ramazan ALTINOK, E- Dnm Yolunda Trkiye: E-Devlet Stratejisi Hazrlama Sreci ve Yaanan Sorunlar, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas-I, (Ed. A. Nohutu-A. Balc), stanbul, Beta Yaynlar, 2005, s.135

148

sunumu ile ilgili olarak demokratik srelere dorudan katlma olanaklarna kavumu olmaktadrlar.378 Kresellemenin etkisiyle giderek yaygnlaan bilgi teknolojilerinin yerel ynetimlerde kullanm artmaktadr. zellikle 1980li yllardan sonra kentsel hizmetlerin bilgi teknolojisi kapsamndaki sistemlerden yararlanlarak ynetilmesi konusunda nemli mesafeler kat edilmitir. Birok yerel ynetim, kentsel hizmetlerin iletilmesini, denetlenmesini ya da bakmn bilgisayarlar araclyla yrtmektedir. Bunlar arasnda, elektrik, ime suyu, doalgaz gibi geni balant sistemleri ve alardan oluan alt yap hizmetleri saylabilir. Ayrca birok kentte rayl ulam ve metro sistemleri bilgisayarlar araclyla ynetilmektedir.379 Fransann Dunkerque metropoliten alannda yer alan drt byk yerel ynetim, yrelerindeki tm doum, lm ve evlilik kaytlarn, tarihsel olarak ok geriye gidecek Bu ekilde, bilgilerin optik diskler araclyla dier bilgisayarlara ilgili yerel kaydetmilerdir. bulunduu merkeze

ynetimlerce telefon hatlaryla ulalabilmekte ve annda grntl kopyalar elde edilebilmektedir. Yine Almanyada Hamburg kentinde yerel ynetim, saysallatrlm veri tabanna dayal sistem araclyla harita yapabilmekte ve bu ekilde her trl yapm ileri ile alt yap projelerinde kapsaml ve btnlemi bir ekilde bu haritalar kullanabilmektedir. Avustralyann Melbourne kentinde evsel kat atklar iin elektronik p bidonlar gelitirilmi ve zerlerindeki bilgisayar yongalar sayesinde bidonlarn ilikili olduu kiiler belirlenmekte ve bidonlar p kamyonlarna boaltlrken ilerindeki arln llmesi salanmaktadr. Bilgisayara kaydedilen bu

378

Juliet MUSSO, Cristopher WEARE, Matt HALE, Designing Web Technologies for Local Governance Reform: Good Management or Good Democracy?, Political Communication, Vol.17, 2000, s.2. 379 Sadun EMREALP, Yerel Ynetim ve Bilgi Teknolojisi, s.38-44, Hamza AL, Bilgi Toplumu ve Kamu Ynetiminde..., s. 88-89.

149

bilgiler, kentte attn kadar de sisteminin gelitirilmesi iin temel girdileri oluturmaktadr.380 Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler yerel ynetimlerin bu teknolojileri kullanma zorunluluunu da beraberinde getirmektedir. Bu alanda ortaya kan yeni gelimeler yerel ynetimleri bu gelimelere gre yap ve ilevlerini dzenlemelerini gerektirmektedir. rnein; dijital kentler ve bilgi otoyollar yerel ynetimlerin gndeminde olan konulardandr. Birok lke bilgi a kurmak iin yerel ynetimlerle birlikte bir ura alan ierisindedirler. AB bu tr almalar finansal olarak desteklemektedir. Bu durumda blgesel dzeyde trafik ya da uak yolculuuyla ilgili kolaylklar artacaktr. Bilgiler dijital olarak el deitirebilecektir. Bylece bu alandaki yerel hizmetleri yeniden dzenleme ihtiyac ortaya kacaktr.381 Bilgi teknolojilerinin gelimesiyle gndeme gelen e-belediye ise, yani interaktif belediyecilik anlay, an gerektirdii teknolojik alt yap kullanlarak ve klasik belediyecilik anlaynn dna klarak belediyelerin kentliye daha kaliteli, hzl ve srekli hizmet sunmas, bilgilendirmeyi ve kentlinin belediyelerdeki karar srelerine katlmasn salayan ada uygulamalardandr. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin gelimesi ve yerel ynetimlerde kullanlmaya balamas ile birlikte, yerel ynetim personelinin ve yneticilerinin bu alandaki gelimeleri takip edebilmesi gerekmekte ve bu konularda eitim gereksinimleri ortaya kmaktadr. Bilgi teknolojileri, mekanik ve teknik alardan karmak sistemleri ve aralar beraberinde getirmekte bylece temel etkisini organizasyon yaps ierisindeki insanlar zerinde gstermekte ve kurum ii ilikileri deitirmektedir.382 Bu ekilde bilgi teknolojisinin yaygnlamas, yerel ynetim yaps ve ynetim sreci zerinde nemli etkilerde bulunmaktadr.
380 381

Sadun EMREALP, Yerel Ynetim ve Bilgi Teknolojisi, s.37-40. Harald PLAMPER, a.g.m., s.32. 382 Abdurrahman GEYMEN, Kemal ELK, Kent Bilgi Sistemlerine Geite Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Corafi Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri, Fatih niversitesi stanbul, 13-14 Kasm 2001,(Eriim) http://cbs2004.fatih.edu.tr/download/file416.pdf 17.07.2005, s.3.

150

2.3.2.6. Demokratikleme Eilimlerinin Glenmesi: Yerel Demokrasiye Artan Vurgu Yerel hizmetlere halkn katlm ile demokrasi ve katlmnda artmas beklenmektedir.Yerellemeye yaplan ar vurgu ve yerel ynetimlerin glendirilmesi sylemleri ile birlikte, saydamln ve demokratiklemenin gerekletirilmesinde nemli bir aamann kaydedilecei kabul edilmektedir. Gnmzde birok lkede, yerel ynetimlere demokratik kurumlarn en nde gelen kurumlarndan biri gzyle baklmaktadr. Gerekten yerel ynetimler, yerel dzeyde katlm ilevini gerekletiren, halkn ynetime katlmasn ve ynetimi denetlemesini salayan kurumlardr. Yerel ynetimlerin, demokrasi iin bir okul, bir eitim arac olduu, demokrasilerin temel niteliklerinden katlma ve temsilin yerel ynetimlerde daha iyi gerekletii, bu kurumlarn oulcu bir toplum oluturmada nemli bir ilev grd383 belirtilmektedir. Ulusal dzeyde demokrasinin gerekletirilmesinde yerel ynetim deneyimleri bir siyasal eitim arac olarak grlmektedir.384 Yerel ynetimlerin katlma, etkinlik, demokrasi, zgrlk gibi bir ok deerle birlikte anlmas ve toplumun demokratiklemesindeki tartmasz etkileri onlara yerel demokrasi denilmesini hakl klmtr.385 Karar alan ve uygulayan yerel seilmilere yakn olma, iletiim kanallarnn fazla oluu gibi nedenler yerel halkn kendilerini ilgilendiren karar srelerine katlmn kolaylatrc unsurlardr. Karar srecinin iersinde yer alan halkn, yerel kamu politikalarnn belirlenmesinde ve uygulanmasnda sz sahibi olabilmesi katlmc demokrasinin gerei olarak kabul edilmektedir.386 Yerel ynetimleri daha demokratik klan unsur nedir? diye sorulduunda; bunun yerel ynetimlerin daha hesap verebilir, sorumlu ve temsile daha fazla olanak

383

Kemal GRMEZ, Trkiyede Belediyeler ve Yerel Demokrasi G....B.F.Dergisi, Ci.6, S.2, 1990, s.484. 384 lhan TEKEL, Yerel Ynetimlerde Demokrasi ve Trkiyede..., s. 3. 385 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.68-69. 386 Ramazan ENGL, Yerel Demokrasiyi Glendirme Yolunda Bir Katlm Yntemi Olarak Kamu Anketi uygulamas, ada Yerel Ynetimler, C.16, S.2, Nisan-2007, s.8.

151

veren kurumlar387 olmasndan dolay olduu sylenebilir. Hesap verebilir oluu, yukarya doru seilmi hkmete ve aaya doru vatandalara olmasndan; sorumluluu, yerel ynetimlerin belirli kriterlere gre sunmu olduu hizmetlerden sorumlu olmas ve yerel karlar en iyi ekilde temsil edebilmesinden; temsile olanak vermesi ise seilmi bir yerel ynetimin halkn katlmna en uygun ara olmas ve halkn denetim olanaklarn gerekletirilebilir olmasndandr. Yaanan kreselleme sreciyle birlikte corafi snrlarn nemini kaybetmesi, lkelerin iine kapal olmaktan kmas ve dnyann deiik kesimlerinde alnan kararlarn birbirlerini etkilemesi, bir lkede yaayanlarn kaderlerinin sadece o lkede alnan kararlara bal olmaktan kmas temsil esasnn dayanaklarnn ortadan kaybolmasna yol amaktadr.388 Temsili demokrasinin kriz ierisinde oluu son yllarda demokrasi ile ilgili tartmalarn temel gndemidir. Birok lkede temsili demokrasiden katlmc demokrasiye geiin yntemleri aratrlmaktadr. Halkn sadece seim dnemlerinde oy hakkn kullanarak seime katlmas, dier zamanlarda ynetimi uzaktan izlemesi anlay, katlmc demokrasi anlay ierisinde eksik bulunmaktadr.389 Bu adan kabul edilen yaygn gre gre, kreselleme ile birlikte yaylan demokrasi dalgasnn srmesi iin, demokrasinin yerel demokrasi haline dntrlerek katlmc bir nitelik kazandrlmas kazanmamas gerekmektedir. durumunda Demokrasinin, urama yerel demokrasi de nitelii olduu kesintiye ihtimalinin

belirtilmektedir.390 Kreselleme ile birlikte yerel demokrasiye artan vurgu en ok etkinlik konusunda n plana kmaktadr. Yerel demokrasinin gerekleebilmesi iin yerel ynetimlerin etkin olmas ok nemlidir. Yerel
387

David BEETHAM, Theorising Democracy and Local Government, Rethinking Local Democracy, (Ed. D. King-G. Stoker), London, Macmillan Press, 1996, s.34-48. 388 lhan TEKEL, Siyasal Toplum le Sivil Toplum Arasnda Yerini Belirlemekte Olan Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, C.12, S.2, Nisan-2003, s.9. 389 erif NER, Trkiyede Belediye Ynetimi, Ankara, Nobel Yaynlar, 2006, s.16. 390 Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel Ynetimler..., s.2.

152

dzeyde demokrasinin doasnda ok farkl boyutlar bulunmaktadr. Walsh a gre391 etkinlik asndan bakldnda bunlardan en nemlileri, yerel ynetimlerin bykl, birletirilen ilevlerin derecesi ve yerel ynetim sisteminin iletilme biimi dir. Yerel ynetimlerin bykl, etkinliin her boyutu iin nemli bir gstergedir. Farkl hizmetlerin sunumu iin en uygun byklk tartmalar teknik etkinlik zerine odaklanmaya yneltmektedir. Her bir hizmet ya da topluluk iin en uygun bir bykl belirlemek gtr. levlerin ayrmas ya da toplanmas sorunu ise, yerel ynetimlerin etkinlii tartmalarnda geleneksel bir sorun olarak durmaktadr. Hizmet eidi az olan yerel ynetimler odakland alan az olduundan daha etkin ve szlemelerden (contract) oluan bir kombinasyonla saylabilecektir. Gl yerel ynetimler, etkinlii; rekabet, dorudan hizmet sunumu salamaktadrlar. Bu ekilde etkinlii gerekletirebilen yerel ynetimlerin

yerel demokrasiyi gelitirebilmeleri daha olanakl olacaktr. 2.3.2.7.Ynetiim Anlaynn Gelimesi ve Yerel Ynetimlere Etkileri 1990l yllardan sonra ynetim kavramyla birlikte yeni bir kavram olan ynetiim kavram da kullanlmaya balanmtr. Ynetiim terimi ynetim kavramyla e anlaml olarak hatta bazen ynetim kavramnn yerine kullanlmaktadr. 1980ler boyunca siyasal bilimciler, ynetiim kavramn sivil toplum aktrlerini kapsayacak ekilde ynetim kavramndan ayran bir terim olarak kullanmlardr. ngilizce karl governance olan ynetiim, bir toplumsal politik sistemdeki ilgili btn aktrlerin ortak abalaryla elde edilen sonularn oluturduu yap ya da dzen392 eklinde tanmlanmaktadr. Rhodes, ynetiimi karlkl bamllk, kaynak al verii, oyun kurallar ve byk lde devletten zerk olarak karakterize edilen organizasyonlar aras alar393 eklinde tanmlamaktadr. Kooiman ise
391

ynetiimi, toplum

Kieron WALSH Public Services, Efficiency and Local Democracy, Rethinking Local Democracy, (Ed. D. King-G. Stoker), London, Macmillan Press, 1996, s. 80-85. 392 BOZKURT, ERGUN, SEZEN, a.g.e., s.274. 393 R. A. W. RHODES, Understanding Governance Policy Networks, Governance, Reflexivity and Accountability, Buckingham, Open University Press, 1997, s.15.

153

ierisindeki kurumsal ilikilerin gelimesi olarak sosyo-politik ynetiim394 olarak ifade etmekte, Kettl ise yeni kamu iletmeciliinin alma biimi ve isel srecinin aklanmas,395 benzer bir ekilde Osborne ynetiimi, yeni kamu iletmecilii ile uyumlu olarak gelien ve hizmet sunum srecinin ve politika oluturma srecinin merulatrc unsuru olarak yeni kamu ynetiimi396 ifadesiyle aklamaktadr. Dnyada artmaya balayan karlkl bamllk, seyahatlerin ve kltrel alverilerin artmas, teknolojideki byk atlmlar, bilgi devrimi ve dier birok gelimeler vastasyla ada ynetiim anlay iin farkl bir yap ortaya karmtr. Bunun yannda ynetiim anlaynn gelimesinde 1980li yllarda batl lkelerde kamu sektrnde balayan reform dalgasnn byk etkisi olmutur. Bunun yan sra, zelletirme, zel sektr ynetim ilkelerinin kamu sektrne transfer edilmesi, desantralizasyon uygulamalar, merkezi ynetim ilevlerinin daha alt dzeydeki birimlere ve baz blgelerde siyasal otoritenin ulus-st organizasyonlara devredilmesi, birok lkede sivil toplum rgtlerinin kamu hizmetlerinin sunumunda rol almas gibi gelimeler siyasal sistemde nemli krlmalara yol am, geleneksel kamu ynetimi anlay nemli lde dnme uramtr.397 Gnmzde kamu sektrnn bymesi ile birlikte devletin kamu politikalarnda en byk aktr haline geldii, ekonomiye ve topluma ar nfuz etmesinden dolay devletin geri ekilmesi gerektii ve ekildii alanlardaki baz ilevlerini kendi dndaki aktrlerle paylamas gerektii dncesi genel olarak kabul grmektedir.398 Ynetiimin maddi temelleri birlikte dzenleme birlikte ynlendirme deneyimleri ile kamu ve zel sektrn, sivil toplum rgtlerinin ulusal, blgesel ve yerel dzeylerde bir araya gelmelerine dayandrlmakta, bunun ise devlet ve toplum arasndaki snr izgisi zerinde yeni bir ynetme tarzn
394

Jan KOOIMAN Social-Political Governance: Overview, Reflections and Design, Public Management Review, Vol.1, No.1, s.67-92 395 Donald KETTL, a.g.e., s. 67-73. 396 Stephen P. OSBORNE, The New Public Governance, Public Management Review, Vol.8, No.3, 2006, s. 377-387. 397 Anne Mette KJAER, a.g.e, s.4-5. 398 Hamza AL, Bilgi Toplumu ve Kamu Ynetiminde..., s.234.

154

ortaya kard ileri srlmektedir.399 Bir lkenin etkin bir ynetiim sistemine sahip olduu zaman kresellemeden daha fazla fayda salayaca400 ise ileri srlen bir baka argmandr. Ynetiim kavram ile ilgili tartmalarla ilgili olarak Stoker; ynetiimin kaynan idareden aldn ancak onun tesinde bir etkiye sahip kurulu ve aktrler grubu olduunu, sosyal ve ekonomik sorunlarn zmnde aktrlerin sorumluluk snrlarnn belirsizletiini ve bu nedenle karlkl ilikilerin nemli olduunu401belirtmektedir. Yeni bir ynetim felsefesini nitelemekte olan ynetiim yaklam, yerinden ynetimi ne karan bir anlam tamaktadr. Halk ynetimde aktif ve etkin konuma getirmeye amalayan ynetiim yaklamnda, yerel dzeyde ynetim yetkilerinin yerel unsurlarn katlmyla kullanlmas ngrlmektedir.402 Yerel ynetim ile yerel ynetiimin belirleyici zellikleri ve farkllklar aadaki tabloda gsterilmektedir:
Tablo:1 Yerel Ynetim ve Yerel Ynetiim: Belirleyici zellikleri ve Farkllklar Yerel ynetim Brokratik Demokratik Merkezilemi Kollektifletirilmi Belediye ile ilgili Toplumsal/refah amalarn srdrme Yerel ynetiim Esnek ve sorumlu Post-demokratik Yerellemi zelletirilmi Giriimci Piyasa amalarn srdrme

Kaynak: Rob IMRIE-Mike RACO: How New is the New Local Governance? Lessons From the United Kingdom, Transsactions of the Institude of British Geographers, Vol.21, No.1, 1999, (45-63), s.47.

399

Selime GZELSARI, Neo-Liberal Politikalar ve Ynetiim Modeli, Amme daresi Dergisi, C.36, S.2, Haziran-2003, s.21 400 Joseph G. JABBRA, O.P. DWIVEDI, Globalization, Governance, and Administrative Culture, International Journal of Public Administration, Vol.27, No.13-14, 2004, s.1105. 401 Gerry STOKER, Governance as Theory: Five Propositions International Social Science Journal, Vol.50, No.155, March-1998, s.18-28. 402 erif NER, Sivil Toplum Kurulularnn Yerel Demokrasi ve Katlm Alglamalar, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.10, S.2, Nisan-2001, s.60.

155

Ynetiim srecinde dier aktrlerle birlikte srecin bir paras olan yerel ynetimler, bu srete giderek artan bir ekilde konumlarn daha da glendirmektedirler. Ynetiim anlay yerel ynetimleri nemli bir aktr olarak kabul ederek, yerel ynetiim olarak adlandrlan yeni bir yaplanmay gndeme getirmektedir. Merkeziyetiliin ortaya kard olumsuzluklarn yerelde ynetiimi gelitirerek giderilmesi abalarnda yerel ynetimlerin n plana kt grlmektedir. Ynetiimin yerel boyutunu oluturan yerel ynetiim, kentsel ynetiim etmektedir. modeli Yerel ierinde saylmakta ve ynetiim ise, srecinin yerel ifade ynetimlerle karlkl etkileim ierisinde ynetiim gerekletirilmesini ynetsel

demokratik

yerinden

ynetimletirme dncelerinin demokrasiye uyguland ve yerel ynetiimin demokratik kalknma iin vazgeilmez bir ara olarak kabul edildii kavramdr. Yerel demokratik ynetiim, sorumluluk, katlmclk, hesap verebilirlik ve etkinlik anlamnda yerel ynetiimin gerekletirildii bir tarz olarak tanmlanmaktadr. zellikle 1990larda yaygnlaan kentsel yenileme abalarnda yerel, kamusal, zel ve gnll sektrler arasndaki ibirlii, ortaklaa alma ekli kentsel ynetiim eklinde adlandrlmaktadr.403 Kentsel ynetiim, yerel dzeyde ynetiim uygulamalarn da kapsamaktadr. Kentsel ynetiimin gelimesinde, sermayenin snr tanmayan geikenlii, sermaye yatrmlarndaki hareketlilik, dnya apnda ekonomik sektrlerin yaygnlamas ve uluslar aras kurulularla birlikte ekonomik kreselleme etkili olmutur. Ortaya kan bu srete kent ynetimleri kent ekonomileri zerindeki denetimlerini kaybetmiler ve yeni ortaya kan gelimelere ve etkinliklere cevap verememilerdir. Bu kapsamda kent ynetiminden kentsel ynetiime geite balca u deiimler etkili

403

Hamit PALABIYIK, Ynetimden Ynetiime Gei ve tesi zerine Kavramsal Aklamalar, Amme daresi Dergisi, C.37, S.1, Mart-2004, s.73-74.

156

olmutur:404 lk olarak, kent ierisindeki sermaye yatrmlarn ekebilmede rekabet artm, refah devleti modelinden ekonomik geliim modeline doru bir dnm gereklemitir. Giderek artan rekabeti dnyada kent ynetimleri, seilmi meclisler ve dier kurulular yerel refah salamak iin daha giriimci olmak durumunda olmulardr. kinci olarak, bu rekabetin bir paras olarak, daha fazla sermaye yatrmn kente ekebilmek amacyla kresel kltre e zamanl olarak kentin sosyo-kltrel ortamnda deiimler meydana gelmitir. nc olarak, kentler, kreselleen dnyada kentselblgesel ilikilerin deien yapsnda kendilerine merkezi ynetimin daha az yardm ettiklerini ve kendi geleceklerinde daha az nemi olduklarn grmektedirler. Drdnc olarak, btn bu ifade edilenlerin ve dier deiimlerin nda kentler snr-tesi ibirlikleri ve snr-tesi alar araclyla uluslar aras arenaya dou daha ok ynelmektedirler. Kent ynetiminde nemli ilevlere sahip olan yerel ynetimlerin rol ise ynetiim srecinde daha nemli hale gelmektedir. Yerel ynetimlerin rolnn bu srete, hizmet sunma grevinin tesinde piyasa faaliyetlerini de kapsayacak ekilde geniletilmesi ngrlmektedir. Bylece, merkezi ynetimin uzants ve devlet giriimlerinin uygulaycs olmaktan ok, bamsz siyasal aktrler gibi davranabilecek olan yerel ynetimlerin yaratlmas hedeflenmektedir. Ynetiim sreciyle birlikte ortaya kan gelimeler, yerel ynetimlerin g kaynak ve sorumluluklarnn artan bir oranda seilmemi ve resmi stats olmayan taraflarla paylatklar bir ortak ynetiim srecine geilmekte olduunu gstermekte ve performans ve kapasitelerinin de artrlma zorunluluunu ortaya koymaktadr.405 Hizmet sunumunun en youn olarak gerekletii alan olan yerel dzeyde ynetiim uygulamalarnn zellikle toplum sal, eitim, konut gibi
404

Ade KEARNS, Ronan PADDISON, New Challenges For Urban Governance, Urban Studies, Vol.37, No.5-6, 2000, s.845-846. 405 Polat SKMEN, Dnya Sistemine Eklemlenme anda Yeni Gelime Anlaylar, Yeni Ynetim Biimleri, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, 1 Kasm 2000, Ankara, TODAE, s.598-599.

157

hizmetler alannda uyguland grlmektedir.406 Yerel ynetiimin kamu hizmet sunumunda performans gelitirecei, topluluk ynetiimine imkan salayaca, yerel ynetim kurumlarnn kamusal gvenirliini arttraca407 belirtilmektedir. Ynetiimin yerel boyutta uygulanmas iin kresel platformda nemli abalar sarf edilmitir. Bu adan 1992 ylnda Rioda gerekletirilen konferansta, Gndem 21 olarak ortaya konan eylem plannda katlmn en iyi ekilde yerel dzeyde salanabilecei ifade edilerek ynetiimin hayata geirilmesinde merkezi ynetimden ok yerel ynetimlerin n plana kt ve yerel ynetimlere nemli grev ve sorumluluklarn yklendii grlmektedir. Dnya Bankas ynetiimle ilgili olarak; adem-i merkezileme ve yerel ynetim balantsn kurmakta, verimlilii gvence altna almay amalayan mali aralarn gelitirilmesine ynelik bir yaklam olarak grmekte ve adem-i merkezileme yoluyla kamu hizmetlerinin bedelinin tketicilerden alnacak katk pay araclyla karlanmasn ve tketicilerin, dorudan hizmet retme srecine igc olarak katlmn ngrmektedir. Birlemi Milletler Kalknma rgt (UNDP) ise, merkeziyetiliin, iktidarn merkezi hkmet ve yerel ynetimler arasnda paylalmas olduunu; subsidiarity ilkesine gre gerekleecek rgtlenmelerin olan bu paylamda, zel sektr dahil ve hkmet-d gerektiini ynetiim dzenlemelerine edilmesi

belirtmitir.408 Grld gibi 1990l yllardan sonra yerel ynetimlerde ok aktrl olarak ifade edilen bir ilikiler sreci balamtr. Bu srecin yeni aktrleri yerel ynetimler, zel sektr ve yerel dzeyde faaliyet gsteren sivil toplum rgtleridir. Bu ilikiler sistemi iyi ynetiim ad verilen bir uygulama ile hayata geirilmek istenmektedir. yi ynetiim, toplumu ilgilendiren kararlarn, brokrasi, sermaye sahipleri ve sivil toplum rgtlerinin ortak katlm ile alnmas gerektiini savunmaktadr.
406 407

Anne Mette KJAER, a.g.e, s.37. Kate MCLAUGHLIN, Lesson Drawing From the International Experience of Modernizing Local Governance, Public Management Review, Vol.4, No.3, 2002, s.409. 408 Sonay BAYRAMOLU, Ynetiim Zihniyeti Trkiyede st Kurullar ve Siyasal ktidarn Dnm, stanbul, letiim Yaynlar, 2005, s.48-49,76.

158

Yerel ynetimlerde ynetiim srecinin oluturulmasnda kapasite gelitirmeye ihtiya bulunmaktadr. Bunun iin katlm abalarnn desteklenmesi gerekmektedir. Yerel ynetiim iin kapasite gelitirmenin en uygun yolu ncelikle paydalar (stakeholder) ynlendirmek ve temel aktrlerin tanmlanmas ve analiz edilmesidir. Bu srete her aktrn kapasitesi kendi ilikilerine gre deerlendirilmi olmaktadr. rnein, birok lkede merkezi ynetim otoriteleri desantralize ynetiim politikalarna balamada tereddt ederler nk yerel dzeyde kapasitenin yetersiz olduuna inanmaktadrlar.409 Kresel, ulusal ve yerel dzeylerden hangisinde uygulanrsa

uygulansn ynetiim kavramna yneltilen ciddi eletiriler bulunmaktadr. Gymen410 ynetiim kavramna yaplan eletirilerin ortak niteliklerini; yeni sa politikalarn bir rn olmas; temel ilevinin gelimekte olan lkelere nerilen neo-liberal reetelerin baarszlklarn rtmek olduu; kavramn kaynakland Dnya Bankasnn temel amacnn, nc Dnya lkelerinin aldklar borlar geri deyebilmelerine olanak salayan iyiletirmeleri yapmak olduunu belirtmektedir. Kreselleme zerine olan son zamanlardaki tartmalarda da piyasa dostu ynetiim sisteminin politikalarnn meruluu hakkndaki sorgulamalarn giderek artt411 grlmektedir. 2.3.2.8. Yeni Kamu Ynetimi Anlay ve Yerel Ynetimlere Etkisi Son yllarda ekonomide, siyasette, toplumda ve ynetimde meydana gelen nemli deiimler geleneksel ynetim anlayna meydan okumaktadr. Kreselleme olgusu, hzl hareket edebilen kamu kurulular tarafndan desteklenen ekonomiye adapte olabilmeyi gerektirmektedir. Bu adan
409

John-Mary KAUZYA, Strengthening Local Governance Capacity for Participation, Reinventing Government for the Twenty-First Century: State Capacity in a Globalizing Society, (Ed. Dennis A. Rondinelli), Bloomfield USA, Kumarian Press, 2003, s.183. 410 Korel GYMEN, Trkiyede Yerel Ynetimler ve Ynetiim: Gereksinmeler, nermeler, Ynelimler, ada Yerel Ynetimler, C.9, S.2, Nisan-2000, s.6. 411 Aseem PRAKASH, Grappling with Globalisation: Challenges for Economic Governance The World Economy, Vol.24, No.4, April-2001, s.544.

159

ynetimde yeni bir paradigma olarak yeni kamu ynetimi anlay son yllarda dnyann birok yerinde etkisini gstermekte ve bundan dolay dnya apnda bir olgu, ada kamu iletmecilii alannda ortaya kan evrensel bir paradigma, kresel ya da uluslar aras bir trend olarak kabul edilmektedir.412 Buna karlk, yeni kamu ynetimi anlaynn evrensel bir paradigma olmad, daha nce yaplan kamu reformlar gibi bir sre olduu ve etkisinin geici olduu da belirtilen bir baka grtr.413 Yeni kamu ynetimi anlaynn kamu sektr ynetimine ynelik olarak getirmi olduu yeni teknikler, kavramlar ve ilkeler, 1980li yllardan sonra batl lkelerde etkili olmu ve tm dnyaya yaylmtr. Genel olarak yeni kamu ynetiminin getirdii yenilikler unlardr:414 - Geleneksel kamu ynetimin ilke ve uygulamalarndan ziyade zel sektr ilke ve uygulamalarn yanstan bir ynetim (managerialism) kltr. - Daha ok ynetsel yetki devri (delegation), desantralizasyon ve rgtsel farkllk, - Ekonomi, etkinlik ve etkililie olan vurgu, - Performans lm, standartlar ve hedeflerin belirlenmesi, - Baz durumlarda performansa gre cret demeyi ieren esnek deme koullar, - Mteri tercihleri ve hizmet kalitesine olan nemli vurgu, -Kamu sektr bnyesinde szlemeye dayal ilikilerin gelitirilmesi ve hizmet sunan ile hizmet satn alan (client-contractor) rollerinin ayrlmas,
412

Christopher HOOD, A Public Management For All Seasons?, Public Administration, Vol.69, Spring-1991, s.3., Walter J.M. KICKERT, Public Governance in the Netherlands: An Alternative to Anglo-American Managerialism, Public Administration, Vol.75, No.4, 1997, s. 733, S. BULEY, D.S.IVERSEN, H.K.HANSEN, The Global Diffusion Of Managerialism: Transnatinal Discourse Communities at Work, Global Society, Vol.16, No.2, 2002, s.199., Stephan PAGE, Whats New About The New Public Management? Administrative Change in the Human Services, Public Administration Review, Vol.65, No.6, November/December-2005, s.713. 413 Patrick DUNLEAVY, Christopher HOOD, From Old Public Administration to New Public Management, Public Money and Management, July/Sep., 1994, s.9-16, Norma M. RICCUCCI, The Old Public Management Versus the New Public Management: Where Does Public Administration Fit In?, Public Administration Review, Vol.61, No.2, March/April 2001, s.172-175. Laurance, LYNN, A Critical Analysis of the New Public Management, International Public Management Journal, Vol.1, No.1, 1998, s.107-123. 414 Robert LEACH, Neil BARNETT, The New Public Management and the Local Government Review, Local Government Studies, Vol.23, No.1, Spring-1997, s. 39-40.

160

- Kamu sektrnde rekabetin, piyasalarn ve piyasa benzeri yaklamlarn gelitirilmesi. Yeni kamu ynetimi anlaynn yukarda ifade edilen zellikleri deerlendirildiinde kamunun roln sorgulayp yeniden tanmlad, piyasay ynetim ii bir model olarak grd, kamu hizmetlerini rekabet ortamnda alternatif yntemlerle sunma eiliminde olduu, brokrasiyle mcadele etmeye alt, ar merkeziyeti ve hiyerarik ynetim yaplarn yerellik anlayyla deitirmek istedii, hizmet sunumunu hizmet sunulanlara en yakn olan yerden ve hizmet sunulanlarla irtibat halinde gerekletirmek istedii, esnek bir yap sunduu, kamusal sorumluluun yeniden dalmn ve ynetime yeni aktrlerin dahil edilmesini salad, zel sektr tarafndan salanan baz ynetim tekniklerinin kamuda kullanlmasnn nn at, sonulara ve performansn arttrlmasna daha fazla vurgu yapt, etkinlie ve verimlilie nem verdii, kaynaklarn kullanmnda daha fazla disiplin ve ekonomiklik iin ura verdii, kaliteye vurgu yapt ve hesap verme ykmll ile mteri odakllk zerinde younlat415 sylenebilir. Kamu ynetiminde iletmecilik yaklam olarak da nitelendirilen yeni kamu ynetimi anlay, politikadan ok ynetim, performans deerlendirme ve etkinlik, piyasa benzeri ve rekabeti tevik edici szlemelerin kullanlmas, maliyet azaltm, sonular hedefleme gibi konulara vurgu yapmakta416 ve uluslar aras organizasyonlar OECD ve Dnya Bankas bu ilkeleri kamu sektr reformlar olarak tm dnyada yaygnlatrmaya almaktadr. Yeni kamu ynetimi anlay daha ok kamu sektrnde etkisini gsteren birtakm teknik ve ilkelerin btn olsa da yerel ynetimleri de birok alardan etkilemitir.

M. Akif ZER, Yeni Kamu Ynetimi Teoriden Uygulamaya, s.242-243. Mark BEVIR, R.A.W. RHODES, Patrick WELLER, Traditions of Governance: Interpreting the Changing Role of The Public Sector, Public Administration, Vol.81, No.1, 2003, s. 1-2.
416

415

161

Yeni kamu ynetiminin ortaya kard ilkelerin yaygnlk kazanmas ve tm dnyada belirli llerde uygulanmaya balamasyla birlikte gerek merkezi ynetimde gerekse yerel ynetimlerde nemli deiimler ve reform sreleri gndeme gelmeye balamtr. Ortaya kan gelimeler kamu hizmeti sunum yntemlerinde bir dnm yaanmasna neden olmaktadr. Bu dnmden merkezi ynetim ve yerel ynetimlerin benzer zellikler gsteren sreler ierisinde etkilendikleri grlmektedir. Yeni kamu ynetimi anlaynn daha ok merkezi ynetimde yansmasn bulan etkinlik, verimlilik, rekabet, sonulara odaklanma, esnek rgtlenme, performans lm, mteri odakllk, rekabet, kaynak kullanmnda disiplin ve ekonomiklik, katlm, hesap verme sorumluluu, kalite gibi kavramlar ve yaklamlar yerel ynetimlerde de son yllarda yansmasn bulmutur. Kamu hizmetlerinin sunumunda yerel ynetimlerin daha fazla rol stlenmesi ile birlikte daha ok kaynak gereksinimi duyan yerel ynetimler, kaynak kullanmnda etkinlie ve ekonomiklie vurgu yapmaya balamlar, kreselleme ile birlikte artan rekabet ve yar ortam ile birlikte bu srete kentlerin nem kazanmas yerel ynetimleri bu srece uygun rgt yaplar ve ileyi sistemlerini gelitirme zorunluluu ile kar karya brakmtr. Yerel ynetimler kamu hizmetlerini daha iyi, kaliteli, hzl ve vatanda beklentilerine uygun olarak sunabilmek iin zel sektr, sivil toplum ve dier kurulularla ibirlii ierisinde hizmetleri sunmaya almakta ve yeni ynetim tekniklerini uygulama abas ierisinde bulunmaktadrlar. Kreselleme ve yeni kamu ynetiminin etkisiyle birlikte yerel ynetimlerde yeniden yaplanmann temel noktalarn Gaster;417 yerel yetkilerin arttrlmas ve denetimi, yerel farkllklara artan duyarllk ve sorumluluk, halkn katlmnn arttrlmas, hizmetlerin yrtlmesinde btncl bir yaklamn benimsenmesi ve halkn sorunlarna kar duyarl olunmas, hizmetlerin koordinasyonununda devlet, sivil toplum, zel sektr kurulular arasnda asal bir yap kurulmas, politikalarn oluturulmas ve
417

Lucy GASTER, Quality Services in Local Government: a Bottom-up Approach, Journal of Management Development, Vol.15, No.2, 1996, s.89.

162

kararlarn alnmasnda yetki devrine nem verilmesi, yerel dzeyde szlemeye dayal ilikilerin ynetilmesi olarak belirlemektedir. Yeni kamu ynetimi anlaynn, kentsel alanlarda hizmet sunan birer kamu ynetimi olarak yerel ynetimler zerindeki reform ve modernleme basklarn artrd ifade edilebilir. Bu adan anlay ve yntem deiiklii ile yerel ynetimlerin etkinliklerinin arttrlmas gerektii tm dnyada savunulmaktadr. Bu srete yerel ynetimler, baz temel hizmetleri stlenmekte, dier baz grevler ise zel kesime devredilmekte ya da kamuzel kesim ortakl ile yrtlmektedir. Dier taraftan, yerel ynetimlerin halkn gereksinimlerinden haberdar olmas gerektii ifade edilerek, katlm ve demokratik mekanizmalarn iletilmesi gerektii belirtilmektedir.418 2.3.2.8.1. Yerel Ynetimlerde letmecilik Anlay ve Piyasa Ynelimli Yaklamlar Yerel Ynetimlerde yeni kamu ynetimi yaklam, piyasa ynelimli ve iletmecilik ynelimli olarak iki boyutlu olarak aklanabilir. Buna gre, piyasa ynelimli yeniden dzenlemeler, zelletirme, szleme, tketici-hizmet salayc modelleri, zgr tercih/k olanaklar ve rekabeti ve iktisadi gdleyiciler gibi yaklamlar ierirken, iletmecilik ynetimli rnekler ise; kullanc etkisi, amalara gre sevk ve ynetim, stratejik liderlik iin katlm forumlar, etkinlik denetimi ve kalite ynetimi sistemleri419 eklinde ifade edilmektedir. letmecilik ya da piyasa ynelimli olup olmamas lkelere gre farkllk arz edebilmektedir. ngilterede piyasa ynelimli uygulamalar younlukta iken, skandinav lkelerinde iletmecilik boyutu yaygndr. Yerel ynetimler vatandalara en yakn birimler olarak hizmetleri etkin ve kaliteli sunma noktasnda daha ncelikli kurumlardr. Dolaysyla yeni
418

Ayegl MENG, Kamu Ynetimindeki Gelimeler, Yerel Ynetimler ve Trkiye, ASBF Dergisi, C.52, No.1-4, Ocak-Aralk 1997, Prof. Dr. Cemal MIHIOLUna Armaan, s.510. 419 Arif ERENN, Yerel Ynetimler ve Yeni Kamu Ynetimi Tartmalar, ada Yerel Ynetimler, C.11, S.4, Ekim-2002, s.32-33.

163

kamu ynetimi anlaynn iletmecilik ve piyasa ynelimli yaklamlarnn yerel ynetimlerde benimsenmesi ve uygulanmas merkezi ynetime gre daha kolay olmaktadr. Yerel ynetimlerde piyasaya ynelmenin yani piyasalamann,

zellikle hizmetlerin zelletirilmesinin, verimlilii ve mteriye kar sorumluluu artrd iddias yerel ynetimlere, piyasa yntemlerini taklit etme ya da sorumluluklarn tanmlanmasnda ve uygulamalarda zel sektr benzeri yaklamlar benimseme gibi bir rol yklemektedir.420 Yerel ynetimlerin piyasa srecine ak hale gelmesi birtakm sorunlar da beraberinde getirmektedir. Kreselleme ile gelien piyasa sreci yerel ynetimleri, dnya genelinde i stratejilerine sahip olan; dnya piyasalarnda giderek tekel haline gelen; son yirmi yldan bu yana ulus st olarak adlandrlmaya balanm olan irketler ile dorudan kar karya brakan bir dnem olmaktadr.421 Yerel ynetimlerde iletmecilik ve piyasa ynelimli yaklamlar, yerel ynetimlerde, yerel kamu hizmetlerinin zelletirilmesi, kaynak kullanmndaki etkinlik, hizmetleri etkin ve verimli sunma gereksinimi, yerel kamu hizmetlerinin sunumunda mteri odakllk eklinde yansmasn bulmaktadr. 2.3.2.8.2.Yerel Kamu Hizmetlerinde zelletirme Eiliminin Yaygnlamas Yerel kamu hizmeti denildiinde, yerel ynetimlerin faaliyet

gsterdikleri blgede yerel halkn ortak gereksinimlerini karlamak amacyla kendi gzetim ve denetimleri altnda sunduklar hizmetler anlalmaktadr. 1980lerden sonra kresellemenin etkisiyle birlikte ulusal dzeydeki kamu

420

Filiz KARTAL, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas erevesinde Belediye Hizmetlerinin zelletirilmesi: Ankaradan rnekler, ada Yerel Ynetimler, C.9, S.1, Ocak-2000, s.61. 421 DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, s.10.

164

hizmetlerinde art eilimi gsteren zelletirme eilimleri, yerel ynetimlerin glenmesi ve grev ve hizmetlerindeki artlarla birlikte 1990l yllardan sonra yerel dzeyde de gereklemeye balamtr. zelletirme politikas, btn dnya lkelerinde uzun zamandr zerinde durulan ve yllardr planl bir ekilde uygulanmaya allan bir politikadr. Tm dnya geneli dnldnde zelletirme politikalarnn amacna ulap ulamad tartma konusudur. lkelerin kendi ekonomik, toplumsal ve siyasal koullarna gre bir genelleme yapmak olanakl deildir. Ancak, zelletirme ile mal ve hizmetlerin daha etkin bir ekilde yerine getirilecei dnyadaki birok uygulamada grlmtr. 1970lerin sonu ve 1980lerin banda mali basklar ve vergi toplanmasna kar klar nedeniyle zelletirme tekniklerinden yararlanlmas gerektii konusu gndeme gelmitir.422 Yerel ynetimlerde ise zelletirme eilimlerinin yaygnlk kazanmasndaki temel unsurun ekonomik423 etkenler olduu gze arpmaktadr. rnein, ngilterede belediyelerin yrtt baz hizmetler zel kurululara devredilmitir. Bunlar daha ok, temizlik, p toplama, ulam vb. gibi hizmetlerdir. Bu uygulama ile belediye btelerinde olduka nemli tasarruflar salanmtr.424 ABDde ise, zelletirme eyalet ve yerel ynetimler dzeyinde ynetim ilevlerinin zel sektr yklenicilerine ihale edilmesi ve yerel toplum rgtleri tarafndan paylalmas eklinde uygulama imkan bulmaktadr.425

zelletirme, 1980li yllardan sonra zellikle ngiltere ve ABD gibi gelimi lkelerde devletin ekonomideki roln daraltmann temel aralarndan biri olarak ortaya km, 1990larda kreselleme eilimlerinin artmasyla birlikte, IMF ve Dnya Bankas gibi uluslar aras kurulularn gelimekte olan lkelere uygulamaya alt istikrar ve yapsal uyarlama politikalarnn temel unsurlarndan birini oluturarak sermayenin dnya leinde hareketini kolaylatran gl bir ideolojik araca dnmtr ( M. Yldz TOKATLIOLU, a.g.e.,s.97). 422 M. Akif ZER, Yeni Kamu Ynetimi, s.415-416. 423 Nicolas LEVRAT, Avrupada Yerel Kamu Hizmetlerinin Salanmasnda Kamu-zel Sektr Ortakl Deneyimleri, ev. Mustafa Dnmez, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.2, Mart-1995, s.32. 424 DPT, Mahalli Hizmetlerin Yerinden Karlanmas zel htisas Komisyonu Raporu, s. 63-64, ULUSOY-AKDEMR, Mahalli dareler, s.334. 425 Sreyya SAKIN, Yerel Dzeyde Hizmet Sunumu Yntemleri ve zelletirme, Ynetim ve Ekonomi Dergisi, S.3, Y.1997, s.327.

165

Bel ve Fageda426 yapm olduklar bir aratrmada yerel ynetimlerde zelletirme eilimlerinin aklanmasnda 4 belirleyici faktr ortaya koymulardr: Bunlar (1) mali snrlamalar daha fazla zelletirmeye yol aabilmektedir, (2) maliyet indirimi; ya rekabet araclyla ya da lek ekonomilerinin iletilmesiyle zel retim tercih edildii zaman nemli bir ama olabilir, (3) sendika ya da endstriyel iletme gibi farkl kar gruplarnn greli gc yerel ynetimlerin zelletirme kararlarn etkileyebilmektedir, (4) Sol eilimli hkmetler yerel hizmetlerin zelletirilmesinde daha isteksiz olurken sa eilimli hkmetler bunu yapmaya daha fazla meyilli olmaktadrlar. Nfusu artan kentlerde kentsel hizmetlere olan talebin younlamas, eitlenmesi ve hizmet beklentilerinde kalite ve etkinlie ynelik talepler yerel ynetimlerin bu hizmetleri sunmada glklerle karlamasna yol amaktadr. te bu noktada yerel ynetimlerin geleneksel sorumluluklarndan bir ksmn zel sektre ynlendirmek nemli bir alternatif olarak dnyadaki birok lke yerel ynetimlerinde yaygnlk kazanmaktadr. Grev ve sorumluluk alanlar giderek byyen yerel ynetimlerin mevcut finansman kaynaklarnn snrl oluundan dolay hizmet sunma kapasiteleri olumsuz ynde etkilenmektedir. Bu nedenle, zel sektrn sahip olduu kaynaklarn, yerel kamu hizmetlerinin yrtlmesine kanalize edilmesi zelletirmeyi cazip klmaktadr. Ayn yerel hizmeti zel sektrn daha az maliyetle retmesi, yerel ynetimleri hizmet sunumunda zel sektrden yararlanmaya sevk etmektedir. Youn ve teknik bilgi, teknik ara ve gere donanm gerektiren yerel hizmetlerin yerine getirilmesinde zel sektrden yararlanmak faydal olabilmektedir.427 Yerel kamu hizmetlerinin sunumunda zel sektrn kullanlmas, bir yerel ynetim birimi iin hemehrilerine temel yerel ynetim hizmetlerini sunma sorumluluundan kanma anlamna gelmemektedir. nk, zel sektre devredilen hizmette aksama olduunda
Germa BEL, X. FAGEDA, Why Do Local Governments Privatize Public Serices? A Survey of Empirical Studies, Local Government Studies, Vol.33, No.4, 2007, s. 517-534. 427 Naci B. MUTER, Yerel Ynetim Hizmetleri ve zelletirme, zelletirme Sempozyumu Bildirileri, 28-29 Nisan 1994, Manisa, s.145-146.
426

166

bunun sorumlusu o yerel ynetim birimi olmaktadr. Yerel hizmetlerin yrtlmesinin zel sektre devredilmesi, hizmetin kendisini deil sunulu biimini etkilemektedir.428 Yerel kamu hizmetlerinin tamamnn zelletirilmesi veya hangilerinin zelletirilmesi gerektii konusu ise tartmaldr. nk baz hizmetlerin zellikleri gerei bizzat o yrede faaliyet gsteren yerel ynetim birimi yani belediye tarafndan sunulmasnda yarar vardr. Bu tr hizmetler blgesel dzeyde faydas blnemeyen hizmetlerdir. rnein, byk kentlerdeki hava kirlenmesine kar alnacak tedbirler, bu kentlerde oturanlarn tmne yarar salayacaktr. Bir beldede, evrenin tarihi ve doal gzelliklerini koruyabilmek iin gerekletirilen nlemler de blgesel dzeyde faydas blnmez hizmetler arasnda yer almaktadr. Btn bu hizmetlerin faydasn blmek ve tketicilere bedel karlnda sunmak mmkn deildir.429 Blgesel dzeyde faydalar blnemeyen kamusal hizmetler iin mmkn olan tek zelletirme yntemi, belediyenin bu hizmetlerin yrtlmesini, karlnda bir bedel deyerek szleme ile zel yklenicilere ihale etmesidir.430 Yerel kamu hizmetlerinin zelletirilmesinde etkili olan kstlayc faktrlerden birini de dsallklar oluturmaktadr. Dsallklar ve lek ekonomilerinin varl nedeniyle baz yerel mal ve hizmetlerin zelletirilmesi etkinlik kaybna yol aabilmektedir. evre kirlilii, evre sal, sulama, blgeler aras ulam gibi hizmetlerin faydalar yerel ynetimlerin alannn dna tamakta ve sunulan hizmetin bedelinin fiyatlandrlmasnda ve kullanclarn bu fiyat demesinde zorluklar olabilmekte dolaysyla bu tr hizmetlerin dorudan yerel ynetimler tarafndan sunulmasnda fayda grlmektedir.431 Yerel ynetimlerde kentsel hizmetlerin salanmasnda zel sektr alternatiflerinden youn olarak yararlanlmaktadr. rnek vermek gerekirse,
428

Eyp ZENGN, Yerel Ynetimlerde zelletirme, Konya, Mimoza Yaynlar, 1999, s.37, Halis Yunus ERSZ, Yerel Ynetimlerde zelletirme Uygulamalar ve Yaygnlk Derecesi, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.2, Nisan-2001, s.35. 429 Halil NADAROLU, Mahalli dareler, s.39. 430 Eyp ZENGN, a.g.e., s.38. 431 Sreyya SAKIN, Yerel Dzeyde Hizmet Sunumu Yntemleri ve zelletirme, s.331-332.

167

ABDnin Minneapolis anakent ynetimi, hizmet politikalarnn uygulanmas konusuna mdahale etmemekte, sadece stratejik planlama yetkisini kullanmaktadr. Btn temel yatrm kararlarn yerel ynetimler vermekte ve hizmetleri yrten kurulularn genel hizmet politikalarna uygun olup olmadn denetlemektedir. ngilterede Three Rivers ile yerel ynetiminde yerel meclis yeleri hizmetin kalitesinden kendilerini sorumlu tutmakta ancak, hereyi kendilerinin yapmak zorunda olmadklarna karar vermilerdir. Temizlik hizmetleri, yol ve caddelerin bakm zel sektr tarafndan yerine getirilmeye balanmtr. Standartlara uyulup uyulmad ise yerel ynetimler tarafndan denetlenmektedir.432 zelletirme yoluyla yerel kamu hizmetlerinin zel sektre almas ve yerel ynetimlerin kresel piyasa ile dorudan iliki kurmasnn yarataca olumsuz gelimelere de dikkat ekilmektedir. Bu dorultuda Kazgan,433 kreselleme ile birlikte ulus devletin, ulusal pazar ve emei koruma, yerel giriimciye ncelik verme, ekonomiyi yerel ihtiyalar karlama yolunda glendirme gibi ilevlerinin sona ermesi sonucunda, uluslar aras sermayenin hibir direnle karlamadan kresel pazara ulaacan ve bu srete daha gsz olan yerel ynetimlerin uluslar aras sermayenin taleplerine ve basklarna direnemeyecei grn savunmaktadr. Gnmzn rekabet koullar ve giderek artan grev ve sorumluluklar karsnda yerel ynetimlerin daha verimli ve etkin hizmet sunmak iin piyasa sistemi ve iletmecilik kurallar dorultusunda ynetim ilevlerini dzenleme zorunluluklar bulunmaktadr. Yeni liberal politikalar sonucunda yaygnlaan zelletirme, yap-ilet-devret modeli ve belediyelerin irket kurmalar gibi etkenler, yerel ynetimlerin piyasaya yneldiinin gstergesidir. zellikle yerel ynetimlerin irket kurarak ilevlerini gerekletirmeleri ve hizmet

432

Drew HORGAN, Sadun EMREALP, Yerel Ynetimlerde Alternatif Hizmet retimi, stanbul, IULA-EMME Yayn, 1993, s.19. 433 Glten KAZGAN, Kreselleme ve Ulus-Devlet, 4. Bask, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2005, s.16-17.

168

sunumunda ihale yntemiyle zel sektre hizmet grdrmesi gibi yaklamlar olduka geni bir uygulama alan bulmaktadr. 2.3.2.8.3. Kaynak Kullanmnda Etkinlik, Hizmetleri Etkin ve Verimli Sunma Gereksinimi Kreselleme ile birlikte yetki ve sorumluluklarnda nemli artlar olan yerel ynetimlerin, az olan kaynaklarn olabildiince etkin kullanarak hizmetleri etkin ve verimli sunabilmesi son derece nem arz etmektedir. Hizmetlerin etkin ve verimli sunulmas hem halkn beklentilerinin karlanmas hem de yerel ynetimlerin kaynaklarn optimum bir dzeyde kullanmas asndan gereklidir. Kreselleme, yerel ynetimlerin daha etkin ve etkili olmas anlamnda bir bask yaratmtr. Dnya ekonomisinin btnlemesi, btn kamu ve zel organizasyonlar iin yeni rekabeti basklar ortaya karmaktadr.434 Gnmzde devlete ynelik yaplan en nemli basklar maliyetlerin azaltlmas ynnde olmaktadr. Bu bask bir ynden kamusal mal ve hizmetleri en uygun maliyetle salamay; dier ynden ise imdiye kadar devletin sunduu kamusal hizmet miktarnn azaltlmasn gerektirmektedir. Bu adan, kamu ynetiminin yeniden yaplanmasnda yerellemeye arlk vermek435 ve yerel ynetimleri glendirmek daha cazip bir seenek arasnda yer almaktadr. Baz demokratik deerlerle birlikte yerel ynetim kurulularnn stlendikleri kamu hizmetlerini, merkezi ynetime gre etkinlik ve verimlilik asndan daha st dzeyde sunabildii kabul edilmektedir.436 Ancak, yerel ynetimlerin en nemli sorunlarndan birisi de hizmetleri retebilmek iin yeterli kaynaklarnn olmamas ve mevcut kaynaklarn iyi ynetememesidir.
434 435

Robin HAMBLETON, a.g.e., s.149. Mehmet ZEL, Kreselleme Desantralizasyon likisi ve Siyasal Yerellemede Kamusal Dzeyler Arasnda karlarn Ynetimi Federal Almanya rnei- Kresel Esintiler ve Yerel Etkiler Sarmalnda Trk Kamu Ynetimi, (Ed. A.Ylmaz-Y.Bozkurt), Ankara, Gazi Kitabevi, 2007, s.182. 436 Mustafa EK, Mustafa KMEN, a.g.m., s.127.

169

Kaynaklar etkin ve verimli kullanma zorunluluu yerel ynetimleri hizmetleri alternatif yntemlerle sunmaya yneltmektedir. Kamu sektr ama ve karar mekanizmasnn ileyii dolaysyla rekabete dayal piyasa mekanizmasna uzak faaliyet gsterdiinden ve brokratik hantallama nedeniyle kaynaklar etkin kullanamamakta buna karn kar gdsyle hareket eden zel sektr yeni teknolojik gelimelere daha abuk uyum salayarak etkinsiz durumlarn ortaya kmasn zamannda nleyebilmektedir. Yalnda437 etkinlik ve verimliliin salanmasna ynelik olarak zel kesimde gelitirilmi olan tekniklerle, yol ve yntemlerin kamu kesiminde uygulamaya geirilmesi asndan merkezi ynetime gre yerel ynetimlerin, ok daha uygun bir kurumsal ve rgtsel ortama sahip olduunu belirtmektedir. Benzer bir ekilde Erylmaz438 da yerel ynetimlerin saylarnn ve eitlerinin ok olmas nedeniyle yeni hizmet yntemlerinin ve modellerinin ortaya kmasna nclk ettiklerini belirtmektedir. Kreselleme ile birlikte grev ve ilevlerinde nemli artlar olan yerel ynetimlerin, kamu hizmetlerini yrtrken kaynaklar daha etkin kullanmas gerekmektedir. Yerel ynetimlerin, yerel hizmet ihtiyalaryla ilgili ncelikleri belirlenmesi, hizmeti kullananlarla dorudan iliki kurmas ve hizmetlerin yrtlmesinde gereksiz zaman ve kaynak israfnn nne gemesi alarndan, edilmektedir. Merkezi ynetime gre yerel ynetimleri hizmetlerin yrtlmesinde daha etkili duruma getiren unsur, hizmetlerin ynetiminde yeni ynetim anlaynn ortaya kmasdr. 1980 sonras gelimi lkelerde ortaya kan ve kresellemenin etkisiyle tm dnyaya yaylan yeni ynetim anlaynn
437

merkezi

ynetime

oranla

daha

etkin

olduu439

kabul

Seluk YALINDA, Yerel Ynetimlerde Etkinlik, ada Yerel Ynetimler, C.6, S.1, Ocak1997, s.5. 438 Bilal ERYILMAZ, Kreselleen Dnyada Yerel Ynetimlerin Yeri, s.91. 439 mer TORLAK, uayip ZDEMR, Yerel Hizmetler, Yerel Ynetimler ve Etkinlik, Erciyes niversitesi BF Dergisi, S.15, 1999, s.113.

170

odak

noktas,

hizmeti

kullananlar

ve

hizmetlerin

pazardr.

Hizmet

kullanclaryla yakn ilikilerini onlara sunulacak hizmetlerin kontrol eklinde alglamaktan kurtulan yerel ynetimler, bu hizmetlerin etkin ve kaliteli olmasna odaklanmlardr.440 Ynetimden beklenen yeni taleplerin daha ok mteri (vatanda) odakl olmas ve vatanda merkezliliinin genilemesiyle gnmzde halkn yaam kalitesi beklentilerinin artmas yerel ynetimlerin daha fazla etkin olmasn gerektirmektedir. 2.3.2.8.4. Yerel Kamu Hizmetleri Sunumunda Mteri Odakllk Ynetim anlaynda meydana gelen gelimeler, geleneksel kamu hizmeti anlayn ve deerlerini de deiime maruz brakmtr. Halkn kalite beklentilerinin ve ynetime olan ilgilerinin artmas yeni ynetim kltrnn nemli bir ynn oluturmaktadr. Bu adan kamu hizmetlerinin daha sorumlu bir anlayla halkn gereksinimlerine gre sunulmas, halkn tercihlerinin dikkate alnmas bir anlamda onlarn mteri olarak alglanmasna yol amaktadr. Bunun sonucunda ise bireyler, pasif kullanc konumundan aktif mteri olarak grlmeye balam ve mterilerinin beklentileri iin ynetimler ciddi aba ierisine girmilerdir.441 Yerel Ynetimler bir ynetim birimi olarak ortaya ktklarndan bu yana, hizmet verdikleri kesimi; yurtta, yerel halk, hemehri, olarak tanmlamlardr. Kreselleme sreci ile birlikte bu kavramlarn yerine mteri kavram gelitirilmitir. Bu kavram nemli bir dnme iaret etmektedir. Bu durum;442 ilk olarak yerel hizmetler alann kamu hizmeti etii iinden karmakta, piyasa etii ierisine yerletirmektedir. kinci olarak, yerel halk ile yerel ynetim arasndaki ilikiyi ulusal bir kimlik olan yurttalktan ve
440 441

mer TORLAK, uayip ZDEMR, a.g.m., s.113. Mohan KAUL, The New Public Administration: Management Innovations in Government, Public Administration and Development, Vol.17, Issue.1, Feb./1997, s.15. 442 DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, s.11.

171

yerel bir kimlik olan hemehrilikten uzaklatrmaktadr. Ulusal ve yerel kimlikler asndan ntr bir kavram olan mteri kavram getirilmektedir. Bu zellik, tm yerel ynetim sistemini etkilemektedir. Ekonomik, teknolojik, toplumsal ve kltrel deiimlerin youn olarak yaand gnmz dnyasnda vatandalarn baz durumlarda ynetimin mterileri olarak alglanmaya balamas, kamu ynetimi ve vatandalar arasndaki ilikilerde nemli farkllamalara yol amaktadr.443 TKY mant asndan bakldnda zel kesim tarafndan retilen mal ve hizmetler mteri odakllk ilkesine dayandna gre, kamu hizmeti asndan bunun vatanda odakl anlaya gre kurulmas beklenmektedir.444 Bu adan mteri ya da vatanda odakl kamu hizmetinin en nemli amac vatandaa ya da mteriye kaliteli, etkin ve hzl hizmet sunmaktr. Bir kamu ya da zel kuruluun evresinde meydana gelen deiimlere ayak uydurabilmesi, rekabet ortamnda ayakta kalabilmesi iin, mal reten bir irketin mterilerince, kamu hizmeti reten bir kuruluun halk tarafndan benimsenmesi, desteklenmesi rettikleri mal ve hizmetin kalitesinin srekli iyiletirilmesine baldr445. Mteri kimlii ile vatanda, kamu hizmetlerinin zamannda yerine getirilmesini, beklentilerine uygun ve kaliteli olmasn talep edebilmektedir. Bylece mteri odakl bir yaklam bir taraftan kamusal hizmetlerde etkinlik kavramn ne karrken dier yandan hizmet bekleyen vatandan nemli bir unsur olarak ynetimle btnlemesini gerekli klmaktadr446. Yerel ynetimlerde Mteri/vatanda odakl ynetim, iki boyutlu bir kavram olarak anlalmaktadr. Bunlardan birincisi, yerel ynetimlerin
Veysel EREN, Kamu Ynetiminde Yeni Meruluk Temeli Olarak Mteri Odakl Ynetim Yaklam, Ankara niversitesi SBF Dergisi, C.58, S.1, 2003, s.61-62. 444 Ulvi SARAN, Demokratikleme ve Sivilleme Eilimleri Karsnda Devletin Yeniden Yaplandrlmasnn Anahtar Kamu Hizmetlerinde Toplam Kalite Ynetimi, Kamu Ynetiminde ve Kamu Hizmetlerinde Kalite, (Ed. Cokun Can Aktan, Ulvi Saran), Hizmet- Sendikas Yaynlar, Ankara, 2005, s, 47 445 mer PEKER, Toplam Kalite Ynetimi ve Srekli yiletirme, Kamu Ynetimi Sempozyumu Disiplini Bildirileri, Cilt II, Ankara, TODAE Yayn, 1995, s.64 446 Nevzat SAYGILIOLU, Seluk ARI, a.g.e., s. 148
443

172

yapsnn vatandaa etkin bir hizmet vermek zere kkl deiikliklere konu olmas; kincisi, birtakm aratrma ve gelitirme faaliyetleriyle bu yaklamn glendirilmesidir. Mteri odakllk ya da vatanda odakllkla ifade edilmek istenen kentlinin tercihlerine duyarl olan bir yerel siyasetin benimsenmesi ve yerel ynetim anlaynn glendirilmesidir.447 Bunun yannda kamunun mteri olarak ele alnmas, yerel ynetimi kendi iine kapal eski prosedrlerden kurtarp, da almn salad iin olumlu bir gelime olarak deerlendirilmektedir.448 Vatandalar asndan bakldnda ise yerel ynetimler onlara daha yakn sorunlarna etkili ve hzl zm bulabilecek potansiyele sahip kurulular449 olarak grlmektedirler. Bu adan yerel ynetimlerde vatandalarn mteri olarak grlmesi, hizmetlerin onlarn beklentilerine gre kaliteli ve etkin sunumu anlamnda olumsuz bir arm yapmamaktadr. Yerel ynetimler halka en yakn birimler olarak hizmetlerin sunumunda ok nemli grevler stlenmektedirler. Hizmetlerin sunumunda kalitenin arttrlmas ok nemlidir. TKYnin en nemli ilkelerinde biri olan mteri odakllk, giderek yurtta odaklln yerini almaya balamaktadr. Klasik ynetim anlaynda sadece vergisini deyip ynetsel faaliyetlerin izleyicisi konumunda olan edilgen yurtta, TKY srecinde yararland hizmetin bedelini deyen ve hizmetlerin sunuluu ile ilgili olarak rahatlkla hesap sorabilen aktif yurtta konumuna gelmektedir.450 Yerel ynetimlerde vatanda (mteri) odakl ynetimin salayaca faydalar u ekilde ifade edilmektedir:451

M. Akif UKURAYIR, Dnyada Yerel Ynetimlerin Deien Rol ve Yeni Kimlii ada Yerel Ynetimler, C.12, S.3, Temmuz 2003, s.6 448 Filiz KARTAL, a.g.m., s.61 449 Nuri TORTOP, Yerel Ynetimlerde Nitelikli (Kaliteli) Ynetimin Koullar, Kamu Ynetiminde kalite 3. Ulusal Kongresi Bildirileri, Ankara, TODAE, 2003, s.247. 450 Burhan AYKA, M. Akif ZER, Toplam Kalite Ynetiminin Kamu Kurulularnda Uygulanmas: Sorunlar ve Yeni Araylar, Gazi niversitesi BF Dergisi, C.8, S.3, 2006, s.184. 451 Anwar SHAH, A Comparative Institutional Framework for Responsive, Responsible, and Accountable Local Governance, Local Governance in Industrial Countries, (Ed. Anwar Shah), Washington D.C., The World Bank, 2006, s.15-16.

447

173

- vatandalara verilen haklar vastasyla (dorudan demokrasi uygulamalar, vatanda beratlar) vatandalarn glendirilmesi, - sonulara ynelik hesap verebilirliin derinletirilmesi, -kamu hizmetlerinin sunumunda yerel ynetimlerin performansnn yneticiler, vergi deyenler ve tketiciler tarafndan deerlendirilmesi 2.4. KRESELLEME SRECNDE YEREL YNETMLERDE YEN ELMLER Kreselleme srecinde yerel ynetimlerin konumunu ve yerel ynetimlerde deiime yol aan etkenleri aklandktan sonra yerel ynetimlerde ortaya kan yeni eilimlerin analiz edilmesi bu blmn konusunu oluturmaktadr. Kresellemenin etkisiyle birlikte yerel ynetimlerde meydana gelen dzenlemeler btn alanlarda kendisini gstermektedir. Yerel ynetimlerin, rgt yaplanmasnda, personelinde maliyesinde, sorumluluk ve hesap verebilme anlaynda, katlma ynelik uygulamalarda, modern ynetim tekniklerini kullanmada, yerel kamu hizmetlerinin sunum biiminde ve hemen her alanda nemli deiimler olmutur. Bir lkenin yerel ynetimlerinin gl oluu ile demokrasisinin gl olmas birbirine bal sreler olarak ifade edilmektedir. Bu adan, 2000li yllarn kamu ynetimlerinin yeni bir anlayla; iyi ileyen, kaynaklar rasyonel kullanarak rekabeti bir anlayla hizmet reten, kendisini yetkili saymak yerine; sorumluluk bilinciyle hareket eden, yerel ynetimlere yetki ve sorumluluk devreden bir eilimi benimseyeceklerini gsteren nemli iaretler bulunmaktadr.452

452

Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel Ynetimler... s.5.

174

Proeller, Yerel ynetimlerdeki yeni eilimleri ve yerel ynetimlerde reforma etki eden gelimeleri aadaki ekilde bir araya getirmektedir:453 1- Performans ynetimini ve mali yapdaki reformu da kapsayan yeni kamu iletmecilii tipi reformlarn yerel ynetimlerde nemli bir rol oynamas. 2- Kamu hizmet sunumunda giderek artan lde zel sektr etkisi grlmekte, kamu ve zel aktrlerin oluturduu ynetiim a yaygnlamaktadr. 3- Baz lkelerde gerek siyasal ve finansal zerklii salamak iin kurumsal deiimler beklenmektedir. Desantralizasyon ve yetki devri (delegation) yoluyla karar verme yetkisi yerel dzeye verilmekte, devletin dnmnde yerinden ynetimin rolnn farkna varlmaktadr. 4- Alansal reformlar ve yerel birimlerin birletirilmesi uygulamalarnn daha hzlanaca beklenmektedir. Belediyeler arasnda ibirliinin artaca beklenmektedir. 5- E-ynetim uygulamalarnn birok lkede yerel ynetimlerde nemli bir yer tutaca beklenmektedir. 6- Katlmn gelitirilmesi ve demokratikleme arasndaki iliki srekli tartlmaktadr. Daha fazla dorudan demokrasi uygulamalarnn vatandalar glendirecei ifade edilmektedir. 7- nsan kaynaklar ynetiminin modernizasyonu daha youn olarak gerekletirilmektedir. 8- Kamu hizmet etii ile ilgili kayglar gndeme gelmektedir. 9- Reformlar ya da merkezileme ile ilgili pheler yerel ynetimlerin geliimini geciktirmekte ve yavalatmaktadr. Yukardaki deerlendirmelerin altnda kreselleme srecinde yerel ynetimlerdeki yeni eilimlerin daha ayrntl olarak ortaya konmasnda yarar bulunmaktadr.

453

Isabella PROELLER, Trends in Local Government in Europe, Public Management Review, Vol.8, Issue.1, 2006, s.13.

175

2.4.1. Yerel Ynetim Birimlerinin Saylarnn Azaltlmas ve Daha Etkin Hale Getirilmesi 1970li yllardan sonra Avrupa lkelerindeki yerel ynetim reformlarnn ilk basaman, kk lekli yerel ynetimlerin birletirilmesi ve bu yolla daha geni lekli birimlerin meydana getirilmesi oluturmutur.454 Bu reformlar daha sonraki dier reformlarn yaplabilmesi iin gerekli zemini hazrlamtr. Yerel ynetimlerin saysal ounluu ve dankl yerine, giderek yerel ynetimlerin birletirilmesi, saylarnn azaltlmas yoluna gidilmitir. Bunun iin en temel lt, hizmetlerin en verimli, etkin yrtlebilecei boyuttur. sve bu alanda reform yaparak, 1951-52 yllarnda 2500 olan yerel ynetim saysn 1037ye indirmitir. 1969-1974 yllar arasnda yaplan reformla bu say 284e indirilmitir. Almanyada 1965 ve 1978deki reformlarla 24438 olan yerel ynetim says birletirmeler yoluyla 8506ya indirilmitir. Belikada 1971 ylnda yaplan reformlarla 2539 olan yerel ynetim says 589a drlmtr. Nfus kriteri olarak da 5000 nfus esas alnmtr.455 ngiltere, Galler ve skoyada ise, 1970lerdeki yerel ynetim reformlar daha byk yerel ynetimlerin kk olanlara gre daha etkin olaca grne dayanmaktayd. Bunun sonucunda Birleik Krallkta dnyann en geni yerel ynetim birimleri ortaya kmtr. ngilterede yerel ynetimlerin ortalama bykl nfus asndan 13.000 olan Fransa ve 12.000 olan ABD ile karlatrldnda olduka yksektir.456 Fransa ise alan olarak kk komnlerinin yapsn korumutur. Bu komnlerin te ikisi nfus olarak 700den daha az yerleime sahipti. 6 ubat 1992 ylndaki Kanun ile bu ar paralanm yap, hem kentsel hem de krsal alanlarda birletirmeler yoluyla almaya allmtr.457

454 455

Halil KALABALIK, a.g.e., s. 203. Nuri TORTOP, Yerel Ynetim Anlayndaki Gelimeler ve Yerel Ynetimlerin nemi, Yeni Trkiye Ynetimde Yeniden Yaplanma zel Says, Y.1, S.4, Mays-Haziran 1995, s.303 456 Michael GOLDSMITH, Local Autonomy: Theory and Practice, Challenges to Local Government, (Ed. D. King-J.Pierre), London, Sage Publications, 1990, s.17. 457 Gerard MARCOU, New Tendencies of Local Government Development in Europe, Local Government in the New Europe, (Ed. Robert J. Bennett), London and New York, Belhaven Press, 1993, s.53-54.

176

Yerel ynetimlerin dnya geneline bakldnda alan olarak byk olma isteinin nedenleri arasnda;458 belediyelerin nfusunun giderek oalmas, teknik adan gereksinmelerinin karmaklamas, belediyelerin vatandalarn taleplerini karlayabilmek iin nitelikli insan gcne sahip olma istei, kamu maliyesinde yaanan darboazlar ve buna bal olarak kaynaklarn etkin kullanlma gerei, nfusun artmas sonucunda hizmet kalitesinin ve yaam kalitesinin dmesinin nne geebilmek, kk yerel ynetimlerin idari adan zayf olmas ve eitlenen yerel hizmetleri gereken dzeyde sunacak mali kaynaa sahip olmamas, hzl kentleme ve yerel ynetimlerin ilevlerindeki art saylabilir. Etkinlik kriterine gre bakldnda yerel ynetimlerin leinin alan alarak bytld grlmektedir. 20. yzylda yerel ynetimlerde yaplan reformlar da bu durum aka grlmektedir. Ancak etkinlik adna byyen yerel hizmet alanlarnn, lek ne kadar kkse o kadar ok demokrasi olacan ifade eden liberal anlay ile bir tezatlk oluturduu459 da ifade edilmektedir. Kk yerel ynetimlerin daha fazla kiisel katlm olana salad, vatandan yerel politikac ve liderler arasnda yz yze iletiim kurma imkannn olduu, bylece demokratik seim mekanizmasnn daha salkl olaca460 belirtilmektedir. Bu balamda sve ve ngilterede alan olarak geni belediyelerde demokrasinin nasl glendirilecei tartmalar sona ermemitir. Son zamanlarda vatandalara yakn olan komn anlaynn tekrar geri getirilmesi iin byk belediyelerin blnmesi gndeme gelmitir. Byk yerel ynetim birimlerinin ekonomiklik ve maliyet etkinlii asndan tercih edildii ifade edilmekte ancak yerel ynetim anlaynn sadece ekonomik etkinlie indirgemenin doru olmad da belirtilmektedir. Bundan dolay, komnal dzeydeki rgtlenmede hem ekonomik/ilevsel etkinliin

458

Cevat GERAY, Belediye Kurulmasnda Uyulacak ltler ve Yntem, Ankara, TBD-Konrad Adenauer Vakf, 2000, s.127, A. Kadir TOPAL, Optimal Yerel Ynetim Byklne Kuramsal Yaklam, Yerel Ynetim zerine Gncel Yazlar-1, (Ed. H. zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, s. 449., Halil KALABALIK, a.g.e., s. 221. 459 Birgl Ayman GLER, Yerel Ynetimler, s. 52-53. 460 Halil KALABALIK, a.g.e., s. 207.

177

hem de komnlerde temsilin anlam ifade etmesi iin bir dengenin salanmas gerektii ifade edilmektedir.461 Aadaki tabloda 1950-1992 yllar arasnda baz Avrupa lkelerinin belediye saylarnda meydana gelen deimeler gsterilmektedir.
Tablo 2: 1950-1992 Yllar Arasnda Baz Avrupa lkelerinin Meydana Gelen Deimeler LKELER 1950 1992 Avusturya 3999 2301 Belika 2669 (1991)589 Bulgaristan (1949) 2178 (1991) 255 ek Cumhuriyeti 11051 5768 Danimarka 1387 275 Finlandiya 547 460 Fransa (1945) 38814 (1990) 36763 Almanya 24272 8077 Yunanistan 5959 5922 zlanda 229 197 talya 7781 8100 Lksemburg 127 118 Hollanda 1015 647 Norve 744 439 Portekiz 303 305 spanya 9214 8082 sve 2281 286 Trkiye 627 (2008) 3215 ngiltere 2028 484 Kaynak: Halil KALABALIK: Yerel Ynetim Hukuku, s.222. Belediye Saylarnda Deime -1698 (-%42) -2080 (-%78) -1932 (-%88) -5283 (-%48) -1112 (-%80) -87 (-%16) -2051 (-%5) -16195 (-%67) 37 (-%06) -32 (-%14) +319 (+%4) -9 (-%7) -368 (-%36) -305 (-%41) +2 (+%07) -1132 (-%12) -1995 (-%87) +2588 (+%513) -1544 (-%76)

Tablodan da grld gibi Avrupa lkelerinde sz konusu dnemde Portekiz, talya ve Trkiye dnda belediye saylarnda nemli azalmalarn gerekletii grlmektedir. Belediyelerin birlemeler yoluyla saylarnn azaltlmas uygulamalar en ok Bulgaristan, sve, Belika ve ngilterede gereklemitir. Yerel ynetimlerde birleme uygulamalar birok lkede 19. yzyln ikinci yarsndan gnmze kadar youn olarak uygulanan bir yntemdir. Avrupa lkeleri dna bakldnda, Japonyada 1883 ylnda 71.497 olan

461

Gerard MARCOU, New Tendencies of Local Government Development in Europe, s. 54.

178

belediye says 1995te 3.234e indirilmitir. ABDde de yerel ynetimlerde birletirme uygulamalar devam etmektedir. Kreselleme srecinde giderek nemi artan yerel ynetimlerin bu nemlerini srdrmede etkinlikleri son derece nemlidir. Yerel ynetimlerin etkinlik dzeyi arttka, zerklik derecesi de o denli nem arz etmektedir. yerel ynetim kk ve daha az etkili ise, o yerel ynetime verilen grevler de o oranda az demektir. Bu adan yerel ynetimlerin etkinlik derecesi bykl ile ilgili ve orantldr462 denilebilir. 2.4.2. Yerel Ynetimlerin Ynetim ve rgt Yaplanmasndaki Deiimler Giderek artan bir ekilde kresel ve blgeselde olann yereli, yerelde olann blgeseli ve kreseli etkilemesi olgusu artk yereli geleneksel anlayla kavramann yeterli olmadn ortaya koymaktadr. Bundan dolay, yerel ynetimlerin neyi ynettiklerinin yeniden tanmlanmas gerekmektedir.463 Kreselleme srecinin etkisi ve yeni ynetim anlaylarnn gelimesiyle birlikte yerel ynetimlerin ynetim ve rgt anlaylarnda yeni eilimler ve yntemler gelimeye balamtr. Gnmz bilgi toplumunda baskc, merkeziyeti, model ve anlaylarn ilerliini ve poplerliini yitirdii grlmektedir. Bunun yerine adem-i merkeziyeti, gl yerel ynetim ve demokrasiye dayal anlay ve modeller464 nem kazanmaktadr. Kentlerin nfuslarnn artmas, kentlemenin hzlanmas ve

kreselleme ile artan rekabet ortamnda, yeni srecin temel zneleri olan yerel ynetimlerin buna uygun rgt yaplar ve ileyi sistemleri gelitirmeleri bir zorunluluk olarak ortaya kmtr. Yerel ynetimler bir taraftan mevcut
462

Nuri TORTOP, Yerel darelerde Byklk ltleri, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.6, Kasm-1995, s. 24. 463 Ferzan Bayramolu YILDIRIM, evre ve Yerel Ynetim, stanbul, T.C. Babakanlk TOK ve IULA-EMME Yayn, 1993, s.61. 464 Mustafa KMEN, Kreselleme Srecinde Yerelleme Eilimleri ve Yerel Ynetimler, s.553.

179

hizmetleri daha iyi ve yaygn biimde sunma ykmllnde kalrken bir taraftan da yeni ve farkllaan kentsel ihtiyalara olan talebi karlamaya almaktadrlar. uyarlanabilecek kazanmaktadr.465 Son yllarda gerek Avrupa lkelerinde gerekse Dnyann dier baz gelimi lkelerinde yerel ynetimlerde dinamik gelimelerin olduu grlmektedir. Birok lkede yerel ynetimlerin geleneksel liderlik ve ynetim anlaylar dnme uramaktadr. Uzun sreden beri devam eden uygulama ve prosedrler sorgulanmakta, demokratik ve ynetimsel yenilikler gelitirilmektedir.466 Dinamik yeniliki kentler geleneksel yerel brokrasilerin ileyi yntemlerinden uzaklamaktadrlar. Daha dinamik kent ynetimleri yerel ynetimlerin etkinlikleri asndan nemli farkllamalar ve yeni davran modellerini ortaya karmaktadr. Gnmzde yerel ynetimlerin hizmet sunmada ne kmalarna paralel olarak yetki ve kaynaklarnn arttrlmasna ynelik olarak yasal ve kurumsal almalar yaplmaktadr. Bunun yan sra yerel ynetimlerde, halkn katlmn, baary zendiren ve dllendiren bir yaklamla, bilgi toplumu deerlerini merkeze alan yeni ada ynetim tekniklerinin gelitirilmesi ve kurumlatrlmas gerekmektedir. Bunun iin yerel ynetimlerin kurumsal yapsnn iyiletirilmesi ve ynetimin gelitirilmesi gerekmektedir.467 Yerel ynetimlerin rgt ve ynetim anlaynda gndeme gelen yeni ynelimler, yerel ynetimlerde yaln ve esnek rgtlenme, profesyonel yneticilik, yerel idarecilikten giriimci yerel ynetime dnm ve istihdam biimlerinde meydana gelen deiimler olarak ele alnacaktr. Bu rgt adan yaps yerel ve ynetimlerde ynetim yeni deiikliklere nem olgusu gittike

465 466

H. brahim AYDINLI, . AKDENZ, a.g.e., s. 203. Robin HAMBLETON, a.g.e., s.147. 467 Mustafa EK ve Mustafa KMEN, a.g.m., s.130.

180

2.4.2.1. Yerel Ynetimlerde Yaln ve Esnek rgtlenme Gnmz bilgi toplumu anlaynda byk, hantal ve brokratik rgtlenmeler, harekete geme, hzl karar alma, alnan kararlar annda uygulayabilme yetenei noktasnda yetersiz olduklarndan ilevlerini nemli lde gerekletiremez olmulardr. Bunun sonucunda kk ve esnek organizasyon ve ynetim anlay btn kurum ve rgtlerde daha ok tercih edilir olmutur. Yaln ynetim kavram, 1990da yaynlanan Dnyay Deitiren Makine kitabnn yazarlar J.P. Womack, D.T. Jones ve D. Roos tarafndan, ynetsel ve organizasyonel alanda, Japonlarn otomotiv sektrnde yarattklar devrim olarak ifade edilmitir. Daha ok retim srelerinin sadeletirilmesini hedefleyen bu yalnlk, her trl gereksizliklerden arnm bir sistem olarak tanmlanmaktadr. retim sisteminde grlen bu yeni anlay daha sonra 1990larda ynetimde yalnlk araylarn ortaya karmtr. Bu erevede, katlmc karar sistemleri gelitirilmeye, ast ve st ynetici saylar azaltlmaya ve bilgi iisi kavram n plana kartlmaya balanmtr. Geleneksel piramit rgt yaps yerini, yatay rgtlenmeye brakm, astla st arasnda mesafe daralm ve rgtler daha effaf hale gelmeye balamtr.468 Yaln ynetimin balca ilkeleri; takm almas, mteriye ynelik hizmet, standartlatrma, srekli iyiletirme, gelimeleri nceden tahmin etme, dnyadaki gelimelere gre deiiklikler yapma469 olarak belirtilebilir. Yaln rgtlenme, bir organizasyonun esnek ve etkili bir yapya kavumas iin hiyerarik kademelerin mmkn olduunca azaltlmas, rgt yapsnn bask ve az kademeli hale getirilmesi, yaln ynetim ise, rgtn bu yaplanmaya uygun olarak ynetilmesidir.470 Yaln organizasyonda hiyerarik kademe yok denecek kadar azdr. Adem-i merkeziyeti bir yap sz konusudur, esnek, dinamik ve srekli renen bir
468 469

A. Zeynep DREN, 2000li Yllarda Ynetim, 2. Bask, stanbul, Alfa Yaynlar, 2002, s.83-84. Ayegl MENG, a.g.m., s.507. 470 Ulvi SARAN, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, s.194-195.

181

organizasyon yaps ile ekip almas vardr. Yaln ynetim ve rgtlenme anlaynn kentsel dzeyde kamu hizmeti sunan yerel ynetimlerde de son yllarda benimsenme eiliminde olduu grlmektedir. nk kamu hizmetlerinin en az maliyetle, en iyi kalitede ve etkin bir ekilde halkn beklentilerine gre sunulmas yaln ve esnek bir rgtlenme anlayn gerektirmektedir. Son yllarda yerel ynetimlerin ynetim ve organizasyon yaplarndaki esnekliin artmasnda birtakm gelimeler etkili olmaktadr:471 Bunlardan birincisi, yerel ynetimlerin, hizmetleri ulusal devletten daha iyi sunduunun grlmesi nedeniyle daha fazla klme abalar ve daha sorumlu ynetim ve yeni ynetimler aras anlamalar ortaya kmtr. kincisi, sorun zmeye ynelik politikalarn ve vatanda yol katlmnn amaktadr. artmas, ncs, hiyerarik ynetim organizasyonlarn azalmasna

anlaynda olumaya balayan yeni politik kltr, toplum ve ekonomide temel deiimlerle ortaya kmakta ve ekonomik ve sosyal hiyerarinin azaltlmas ynnde gelimelere yol amaktadr. Klasik brokratik zellikler tayan organizasyon yapsnn, yerel ynetimlerde yaratcla, giriimcilie ve aksiyona dnk olmada ciddi skntlar oluturduu, rgtsel anlamdaki yapsal bozukluklarn yerel yneticiler ile personel arasndaki iletiimi engelledii ve yerel ynetim organizasyonu ierisinde kimin neden sorumlu olduunun bilinmesini gletirdii472 ifade edilmektedir. Fukuyama, adem-i merkezi bir yaplanmann, dolaysyla yerel ynetimlerin yeniliklerin gerekletirilmesinde ve uygulanmasnda daha avantajl olduunu ifade etmektedir. Ona gre, adem-i merkezi bir rgt, davranlarn ayarlamak konusunda genellikle daha yeteneklidir. Bunun nedeni ise alt kademe birimlerin daha kk olmas
471

Franois ASCHER, Urban Homogenisation and Diversification in West Europe, Globalism and Local Democracy, (Ed. R. Hambleton, H.V. Savitch, M. Stewart), New York, Palgrave Macmillan, 2002, s. 83. 472 Sadun EMREALP, Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetimlerde Baarnn Yollar, T.C. Babakanlk TOK Bakanl, stanbul, IULA-EMME Yayn, Kent Basmevi, 1993, s. 46.

182

ve belirli bir i yapma tarzna daha az bal olmasdr. Yenilikler adem-i merkezi bir rgtte daha hzl gerekletirilebilir. nk alt kademe birimler, risk almak ve yeni teknolojileri, yeni i yapma biimlerini denemek yetkisiyle donatlmlardr. Karar alma sreci ise yerel bilgi kaynaklarna yakn olduundan yerel artlara ve deiimlere daha duyarldr. Karar alma yerel olarak icra edildiinde daha hzldr ve ok sayda birime datldndan birimler arasnda rekabet ve yeniliklere yol aar.473 Gnmzde kamusal hizmetlerin daha verimli ve etkin bir biimde sunulmas ile organizasyon yaps arasndaki gl iliki, giderek daha iyi anlalmaktadr. Bu adan, dnyada giderek artan sayda yerel ynetim, yetki ve sorumluluk ilikileri arasndaki uyumu ve tutarll salayan ve kurumsal ileyii karmaklatrmaktan ok kolaylatran yaln ve esnek bir organizasyon yaps oluturmak ynnde aba sarf etmektedirler.474 Ynetimde esneklik, ynetimde desantralizasyonu da zorunlu hale getirmektedir. Yerinden ynetim, ve yerelleme-yerellik gibi anlaylar ile post-fordist yaklamn ngrd esnek yaplanma arasnda dorusal bir iliki bulunmaktadr. Merkezi ynetime oranla yerel ynetimler, daha esnek bir yapya sahiptirler, deien artlara daha kolay uyum salayabilirler, vatandalara en yakn kurumlar olduklarndan sorunlarn tespitinde ve zm bulmada daha etkili ve yeniliklere daha ak olmaktadrlar.475 2.4.2.2.Yerel Ynetimlerde Yneticilik Anlaynda Deiim ve Profesyonel Yneticilik Teknolojik gelimeler, bilgi derleme ve ileme, veri tabanlar, hizmet sunumunda zel sektrn artan pay, personel ynetiminden insan kaynaklar ynetimine gei, brokratik organizasyon ve ynetime yneltilen
473

Francis FUKUYAMA, Devlet nas 21. Yzylda Dnya Dzeni ve Ynetiim, (ev. Devrim etinkasap), 2. Bask, stanbul, Remzi Kitabevi, 2005, s.87-88 474 Sadun EMREALP, Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetimlerde Baarnn Yollar, s.47. 475 Hamza AL, Bilgi Toplumu ve Kamu Ynetiminde..., s.178.

183

eletiriler, post-brokratik alternatif araylar, vatandalarn artan mobilitesi, halkn taleplerinin deimesi, eitlenmesi ve artmas zel sektr ynetim ve rgt model ve anlaylarnn kamu rgtleri tarafndan da benimsenmesine yol amaktadr.476 Gnmzde geleneksel rgtlerin temelini oluturan hiyerarik yap zedelenmi, ast-st arasndaki mesafe daralm ve bylece rgtler daha katlmc ve effaf hale gelmitir. Kresellemenin etkisiyle birlikte giderek yaygnlaan zel sektr ynetim ve organizasyon anlaylar halka en yakn dzeyde hizmet sunan yerel ynetim organizasyonlarn da etkilemektedir. ok hzl gelien teknoloji, yerel ynetimlerin geleneksel hizmet sunum yntemlerini etkilemekte ve hizmet sunma srecini kentsel ile giderek hizmetleri yz yze karmaklatrmaktadr. talepleriyle ve farkl Teknolojik yerel gelimelerin

gelitirmedeki ve deitirmedeki potansiyeli yerel yneticileri yeni hizmet ynetici-hemehri ilikileri getirmektedir. Yeni ve gelimi teknolojiler, yerel yneticileri, ileri farkl yntemlerle gerekletirmeye yneltmektedir.477 Yneticilerin bu tarzdaki zellikleri ise onlarn giriimcilik yeteneine bal olmaktadr. Hzl bir rekabet ve deiim sreci ierisinde olan gnmz kentlerinde, kent ynetiminde nemli ilevleri gerekletiren yerel birimlerin yneticilerinin, sahip olduu bilgi, retim ve insan kaynan en iyi ekilde kullanan ve organize edebilen, en az girdi ile en ok kty alabilen, gelecei planlayabilen, vizyon sahibi, organizasyon yeteneine sahip olmalar gerekmektedir. Yerel ynetimlerde yneticilerin rol gnmz kreselleme srecinde sadece kendi yresinin sorunlarna zm bulmak, kurumunu ynetmekten ibaret olmamakta, yerel ynetimlerin birbirleriyle ibirlii srecine girmeleri,
476

Hseyin ZGR, Kamu rgtlerinde Stratejik Ynetim, ada Kamu Ynetimi II, (Ed. M. Acar-H. zgr), Ankara, Nobel Yaynlar, 2004, s.207. 477 Sadun EMREALP, Drew HORGAN, Belediyelerde Alternatif Hizmet Sunma Yntemleri, stanbul, TOK ve IULA-EMME Yayn, 1993, s.58-59

184

yerel ekonomilerde artan rol, uluslar aras organizasyonlarla ilikiler, ulusal ve uluslar aras ibirlii alarnn yaygnlamas gibi gelimelerle birlikte daha aktif bir ynetim anlay sergilemesini gerektirmektedir. Bu anlamda Kresel bir ynetici, ada ynetim ve rgt yaps ierisinde en uygun ynetim srecini aramal dier yandan ise uluslar aras deneyim ve ilikilerini gelitirmelidir. Bu erevede yneticilerin ynetim anlay, d evreye ak ve rekabeti bir ortamn ve bilgi toplumunun gereklerine uygun bir ekilde;478 - gemi ynelimli bir ynetimden gelecek ve ama ynelimli bir ynetime, - zm ynelimli bir anlaytan, tehis ynelimli bir anlaya, - kapal ve tek tarafl bir yaklamdan, ak ve katlmc bir yaklama, - ceza ynelimli bir uygulamadan dl ynelimli bir uygulamaya doru olmaktadr. Gnmzde kentlerde yaanan sorunlarn, geleneksel ynetim teknik ve anlaylaryla zlmesi giderek zorlamaktadr. Bu nedenle kentsel kamu hizmetine ilikin beklentilerin karlanabilmesi
479

iin,

gelecee

ynelik

ngrler yaplmasn gerektirmektedir. almalar nemli hale gelmektedir.

Bu anlamda gelecee ynelik seilmi belediye

vizyonu olan, yerel ynetim birimi iin alm salayabilen yneticilerin grev Belediyelerde bakanlarnn profesyonel niteliklere sahip danman ve yneticilerle alma konusunda eilimleri olduu grlmektedir. ABD ve baz Avrupa lkelerinde uygulanan profesyonel kent yneticilii modeli, kent ynetiminde, yneticilii meslek edinen kiilerin, seilmi farkl meslekteki kiilere oranla daha verimli alabilecei dncesine dayanmaktadr.480

478

T. C. Babakanlk, Deiimin Ynetimi in Ynetimde Deiim, Ankara, T.C. Babakanlk, 2003, s.120. 479 Fatih YKSEL, ada Kent Ynetimi ve Ynetici Vizyonu, Ankara, Detay Yay., 2004 s.91-92. 480 Seluk YALINDA, Yerel Ynetimlerde Profesyonel Yneticilik, ada Yerel Ynetimler, C.6, S.3, Temmuz-1997, s.3-21.

185

2.4.2.3. Yerel darecilikten Giriimci Yerel Ynetime Dnm Kamu hizmetleri, rekabet basksnn olmad dnemlerde klasik ynetim anlayyla, kat mevzuat, politik endieler ve ynetimde bulunan insanlarn statkocu anlaylar erevesinde sunulmutur. Bu hizmetleri kullananlarn baka alternatiflerinin bulunmad ve lkenin gelimilik dzeyi ile hizmeti kullanann gelir durumuna gre, eitim, salk ve ulam gibi temel kamu hizmetlerini seme anslarnn olmad, deimez bir kural olarak kabul edilmitir.481 Ancak kresellemenin etkisi, kyden kentlere olan g ve kent nfusunun artmasyla birlikte kentlerin merkez evrelerinin grnm, yaamn ve yaayanlarn kalitesini ykseltirken, ayn zamanda beraberinde toplumsal anlamda eitsizlikleri de getirmitir. Bu anlamda yerel ynetimlerin sorumluluklar artm ve grevlerine yenileri eklenmitir. Sadece hizmet gtrlen deil, retim de yapan ve istihdam alanlar yaratan giriimci yerel ynetimler ortaya kmtr.482 Kreselleme dneminde, mevcut yerel ynetim yaplarnda, yrtme organnn daha fazla ne kartld grlmektedir. Bu gelimede, giriimci yneticilik akmnn nemli etkisi olmutur.483 Yerel idarecilik olarak ifade edebileceimiz geleneksel yerel ynetim anlay kat, hiyerarik, performansa gre deimeyen cret, personele yakn denetim, kararlarn tepe yneticiler tarafndan alnd, daha ok yerel ve ulusal piyasaya retim yapan, alanlarn katlmnn az olduu, mal ve hizmet retiminde yenilik ve verimlilie gerekli nemin verilmedii, performanstan ok srelere nem veren, yetkiyi kendinde toplayan, otoriter ve kat bir ynetici tipini sergilerken; yeni ynetim anlay, baary dllendiren, mteri ve kalite merkezli, kendini her zaman yenilemeye
481

mer TORLAK, Belediyelerde Hizmet Ynetimi ve Pazarlama, Ankara, Sekin Yaynevi, 1999, s.36-37. 482 Asuman YCEL, Kreselleme ve Yerel Ynetimlerde Reform Gerei, 1. Ulusal Yerel Ynetimler altay, 6-7 Haziran 2003, anakkale 18 Mart niversitesi Biga BF Yayn, Biga/anakkale, s.102-103. 483 rsan . AKBULUT, Belediye Ynetimi Reformu: Monolitik ktidar Yapsnn Glendirilmesi, ada Yerel Ynetimler, C.16, S.1, Ocak-2007, s.8-9.

186

alan, kitlesel retime deil, farklla dayal kresel retime, esneklie ynelmi, vizyon sahibi, yetkiyi paylaan, risk almakta istekli, yenilii ve deiiklii srekli arayan giriimci bir ynetici tipini ortaya koymaktadr.484 Yerel ynetimler, daha nceleri ihtiya, eitlik, drstlk ve sosyal denge zerinde odaklanmken yeni ynetim anlayyla birlikte, ekonomiklik, etkinlik, verimlilik ve kalite hedeflerine ynelmekte, daha profesyonel ynetimlerle kamu iletmeleri ve mterinin farknda olma ilkeleriyle hareket etmektedirler.485 Bylece yerel idarecilik anlay yerine giriimci yerel ynetimlerin ortaya kt grlmektedir. Kreselleme ile younlaan rekabet ortam ierisinde yerel ynetimlerin eitim, salk gibi baz hizmet alanlarnda zel sektrn devreye girmesi yerel ynetimlerin daha giriimci bir anlayla ynetilmelerini gerektirmektedir. Ayrca her geen gn giderek byyen metropol kentlerin ynetiminde nemli ilevleri olan yerel ynetimlerin kresel bir aktr olarak, dnyann deiik kentleriyle ve uluslar aras kurumlarla dorudan iliki kurmaya balamas yerel ynetimlerin giriimci bir ynetim anlay ierisinde olmasn gerektirmektedir. 2.4.3. Modern Ynetim Teknikleri Ve Yerel Ynetimler Grev ve hizmet alanlar genileyen ve yerel kamu hizmetlerini etkin ve verimli bir ekilde vatandalarn beklentilerine gre sunma zorunluluklar ortaya kan yerel ynetimlerin baz ynetim tekniklerini gerek rgtsel yaplarnda gerekse hizmet ilevlerini gerekletirirken kullandklar grlmektedir.

484 485

H. brahim AYDINLI, a.g.e, s.96. mer TORLAK, uayip ZDEMR, a.g.m., s.114.

187

2.4.3.1. Yerel Ynetimlerde Toplam Kalite Ynetimi Kresellemenin daha rekabeti ve deiimi srekli hale getirdii gnmz koullarnda sadece zel sektr kurulularnn deil, kamu hizmeti sunan kurulularn da rekabeti, deiimci ve kaliteye odaklanmas nem arz etmektedir. Kresellemenin getirdii deiim ve rekabet ortamnda ynetimler asndan gl olmann yolu kaliteli retimden ve kaliteli hizmet sunmaktan gemektedir. Bu adan son yllarda gerek merkezi ynetim dzeyinde gerekse yerel ynetim dzeyinde en ok uygulanan modern ynetim tekniklerinden birinin toplam kalite ynetimi olduu grlmektedir. Kreselleme, hem zel hem kamu sektrnde hizmet sunumu ve rgtsel performans asndan kresel bir kalite hareketinin ykselmesine yol amaktadr. Hem kamu hem de zel sektr organizasyonlarnda mkemmel kalite ve yksek etkinlikle karakterize edilen yksek performansa, artan bir ekilde talep ve beklenti vardr.486 Kresellemeyle birlikte gelen rekabet ortamnda nceki ynetim anlaynn geni pazarlara hakim olma ve byk lekli retimde bulunma avantajndan doan retim stnl ve maliyet ucuzluu ile rekabet anlayn ykm, yerine kalite stnl ve hz stnl ile rekabet anlayn getirmitir.487 Bu adan kaliteye referans yaparak gnmzde ynetimin iki rol bulunmaktadr:488 Birincisi, kresel bir eilim, bir felsefe ve kaliteli ynetim ve ynetiimi gelitirmenin bir arac olarak TKYnin desteklenmesi ve gelitirilmesi, ikincisi, kalite gvencesinin salanmas iin gerekli tedbirleri almak ve kamu-zel sektr organizasyonlarnda kalite garantisini salamak. Bunun iin de kurumlarn yapsal ve ilevsel anlamda yeniden yaplandrlmalar gerekmektedir.

486

Ali FARAZMAND, Role of Goverment in an Era of Total Quality Management (TQM) and Globalization: Challenges and Opportunities, Public Organization Review: A Global Journal, Vol. 5, 2005, s. 202, 208. 487 brahim KAVRAKOLU, Toplam Kalite Ynetimi, stanbul, Kal-Der Yayn, 1996, s.13. 488 Ali FARAZMAND, Role of Goverment in an Era of Total Quality Management... s.211.

188

TKY, bir kurulutaki tm faaliyetlerin srekli iyiletirilmesi ve rgtteki tm alanlarn aktif katlmyla, alanlarn, mterilerin ve hedef kitlenin memnun edilerek, etkinlie ve verimlilie ulalmasn salayan bir ynetim modeli, yaklam ve felsefesi489 olarak tanmlanabilir. lk uygulamalar Japonyada grlen TKY, baar dereceleri farkllk gstermekle birlikte, dnyann eitli lkelerinde ve ynetimin farkl dzeylerinde uygulanmaktadr. TKYnin temel ilkeleri ise; mteri odakllk, alanlarn tam katlm, srekli gelime (kaizen), st ynetimin destei ve liderlik, stratejik planlama, eitime nem verme ve dllendirme, srelerle ynetim, kalite gvencesi, rgt kltrnn deiimi ve sfr hata olarak belirtilebilir. Kamu ynetiminde yeniden yaplanma srecinde, 1980li yllardan sonra yeni sa politikalar, ekonomik liberalleme ve zelletirme politikalar ile kreselleme nemli rol oynamtr. Kreselleme ve yerellemenin etkileri ulus devleti nemli lde deiime zorlarken, bu deiimin siyasal dzlemdeki yansmas ynetiim olurken ynetsel ve rgtsel dzlemdeki yansmas ise, yeni kamu ynetimi, TKY gibi kavram ve yaklamlar olmutur.490 lk olarak zel sektr kurulularnda ortaya kan TKY, daha sonralar kamu rgtlerinde de zel sektr kurulular rnek alnarak uygulanmaya allmtr. Baarl uygulamalar ortaya ktktan sonra dnyann birok lkesinde gerek merkezi ynetim dzeyinde gerekse yerel ynetimler dzeyinde etmektedir. uygulanmaya allmakta ve uygulanma sreci devam

489

Burhan AYKA, M. Akif ZER, Toplam Kalite Ynetiminin Kamu Kurulularnda...s.174, Ahmet NOHUTU, Srdrlebilir Kamu Ynetimi Kalitesi in Toplam Kalite Ynetimi Performans Ynetimi Sorun Alanlar, Uygulamalar ve Trk Kamu Ynetimine Uyarlanmas, Kamu Ynetiminde ada Yaklamlar, (Ed. A. Balc vd)., Ankara, Sekin Yaynevi, 2003, s. 237. 490 Ahmet NOHUTU, Srdrlebilir Kamu Ynetimi Kalitesi in Toplam... s.242-243.

189

Gnmzde bireylerin ynetimden beklentileri sadece hizmetlerin sunulmas deil, ayn zamanda bu hizmetlerin kaliteli sunulmasdr. TKYnin en nemli ilkelerinden biri olan mteri odakllk anlay, kamu grevlilerini hizmetlerin kaliteli sunumundan kullanclara kar direkt sorumlu tutmaya almaktadr. Bu yaklamn bir sonucu olarak kamu kurumlar kontrat hazrlamakta, hizmet standartlarn ak bir ekilde ortaya koymaktadr. ngilterede uygulamaya konulan Vatandalk art (Citizens Charter) bu uygulamalardan birini oluturmaktadr. Kamu hizmetlerinde etkinlik, ulalabilirlik, basitlik, hzllk, nesnellik ve gvenirlik ilkelerini uygulamaya koyan bu artn genel amac; kamu hizmetlerinin sunumunda kalite standardn ykseltmek, hizmetlerle ilgili ikayetlerin etkili bir ekilde sonulanmasn salamak, halkn memnuniyetini garanti altna almak ve hizmetleri halkn beklentilerine gre belirlemektedir.491 Yerel ynetimlerde zellikle belediye ynetimlerinde kaliteli hizmet sunumuna olan talep, halkn yaam kalitesi beklentisi ve giderek artan yerel kamu hizmeti taleplerinin hem etkin hem de kaliteli sunulma gerei yerel ynetimleri TKY ni benimsemeye ve uygulamaya yneltmitir. Kresel ve ulusal dzeydeki deiimin en nemli aktrlerinden biri olan yerel ynetimlerin, klasik anlamdaki grevlerini yerine getirmekten te, her geen gn eitlenen ve oalan yerel hizmetleri etkinlik, verimlilik ve kalite lleri iinde yerine getirmeleri beklenmektedir. zellikle belediyelerde TKYnin olduka geni uygulama alan bulduu grlmektedir. p toplama, cadde ve sokaklarn temizlii ve bakm, refah hizmetleri ve dier birok alanda TKY uygulamalar gze arpmaktadr. TKYnin uygulanmasndaki ama ise, maliyetleri azaltmak, vatandalarn gereksinmelerini daha etkin ve kaliteli olarak karlayabilmek492 eklinde ifade edilmektedir.

Hamza AL, Bilgi Toplumu ve Kamu Ynetiminde..., s. 263-264. Evan M. BERMAN, Jonathan P. WEST, Municipal Commitment to Total Quality Management: A Survey of Recent Progress, Public Administration Review, Vol.55, No.1, Jan./Feb. 1995, s. 57.
492

491

190

Kresellemenin getirdii bir zorunluluk olarak493 TKY, gnmzde belediyelerin glendirilmesi, daha zerk klnmas ksaca yerelleme abalarn hzlandrc, etkililii artrc, seilmilerin yeniden seilmelerini salayc bir ynetim yaklam olarak grlmektedir. Yerel ynetimler zellikle belediyelerde TKY ile, hem alanlara verilen deer ile onlarn katlm hem de mteri veya halk tatmini hedefleri, belediye ynetiminin iktidarn srdrmesini salamada ve tekrar seilmesinde nemli rol oynar. Bu yaklamda temel ilke, yetkilerin, sorumluluklarn ve hesap vermelerin, hizmetin retildii yere kadar gerilmesini gerektirmektedir.494 Yerel ynetimlerde hizmetlerde kalite ile ilgili aray ve uygulamalar ilk kez ABDde 1980 ylnda balamtr. ngilterede de 1980deki yerel ynetim ve arsa kullanm yasas, 1988deki yerel hkmet yasas ve 1988deki eit rekabet yasas, toplumun yerel ynetimler tarafndan sunulan hizmetin en iyisini ve dedii vergi ve benzeri cretler karlnda en yksek deeri alma hakk konusunda yol gsterici olmutur. ABDde ise Federal Kalite Enstits, kamu ynetiminde TKY almalarn koordine etmekte, tm federal kamu kurulular ve yerel ynetimleri bu konuda bilgilendirmektedir.495 TKYnin yerel ynetimlerde uygulandnda salayaca yararlar u ekilde belirtilebilir:496 sunulan hizmetin kalitesinin iyilemesi, vatandan doyumunun artmas, kaynak israfnn azalmas, hizmeti gelitirme sresinin ksalmas, verimliliin artmas, vatandaa sunulan hizmette esnekliin artmas, sre ii ilem saysnn azalmas, sunulan hizmetin sresinin ksalmas,
493

devletvatanda

arasndaki

ban

glenmesi,

hatalarn

kr ZEN, TKYnin Trkiyede Yeniden Kurgulanmas Koul Baml Trdeleme Tezinin Bir Testi, Amme daresi Dergisi, C.35, S.1, Mart-2002, s. 119-122. 494 mer PEKER, Belediye Ynetimlerinde Kalite retimi, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.2, Mart-1996, s. 16. 495 Cokun Can AKTAN, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas ve Yerel Ynetimlerde Toplam Kalite Ynetiminin Uygulanmas, Trk dare Dergisi, Y.70, S.419, 1998, s.85 496 Ahmet NOHUTU, Toplam Kalite Ynetimi ve Yerel Ynetimler, Kamu Ynetiminde ve Kamu Hizmetlerinde Kalite, (Ed. C. Can AKTAN-Ulvi SARAN), Ankara, Hizmet- Sendikas Yaynlar, 2005, s.94., N. Kemal ZTRK-Bayram COKUN, Yerel Ynetimlerde Kalite Ynetiminin Uygulanmas ve Ortaya kan Sorunlar, ada Yerel Ynetimler, C.7, S.4, Ekim1998, s.116.

191

nlenmesi, katma deeri olmayan faaliyetlerin ortadan kaldrlmas, yerel ynetimlerin daha iyi ileyen bir ynetim yapsna sahip olmas, yerel ynetim alanlarnn verimliliklerinin artmas, rgte ve ynetime olan ballklarnn artmas, yerel halkn yerel ynetime olan ballnn ve memnuniyet dzeyinin artmas. 2.4.3.2. Yerel Ynetimlerde Performans Ynetimi Kamu harcamalarnn giderek artmas, kamu kaynaklarnn etkinlik, verimlilik ve tutumluluk ilkelerine gre kullanmn gndeme getirmitir. Kamu harcamalarnn denetiminde grlen yetersizlikler, ynetimlerin hizmetlerini gerekletirmede yeni kaynaklara ihtiya duymas, kaynaklarn yetersiz olmas ve bu yetersiz kaynaklarn en etkin ekilde kullanlma zorunluluu, halkn sunulan hizmetlerin nitelik ve niceliini sorgulamas, gelien bilgi ve iletiim gerekse teknolojileri yerel sayesinde ynetimlerin performans faaliyetlerinin ynetimini kolayca izlenebilmesi ve sorgulanabilmesi gibi gelimeler gerek merkezi ynetimleri ynetimleri uygulamaya ynlendirmektedir. Performans kavram, kamu sektr asndan kamu ynetiminin topluma sunmay stlenip amalad mal ve hizmetleri yerine getirmesi497 eklinde ifade edilirken performans ynetimi ise gerekletirilmesi beklenen organizasyonel amalara ve bu ynde alanlarn ortaya koymas gereken performansa ilikin ortak bir anlayn organizasyonda yerlemesi ve alanlarn bu amalara ulamak iin gsterilen ortak abalara yapaca katklarn dzeyini arttrc bir biimde ynetilmesi, deerlendirilmesi, cretlendirilmesi, dllendirilmesi ve gelitirilmesi sreci498 olarak tanmlanmaktadr. Yine bir baka tanma gre performans ynetimi, rgtsel amalarn ve hedeflerin btn paydalarla birlikte ortaya konulmas, bu ama
497

H. Hseyin EVK, Kamu Kurum ve Kurulularnda Performans Ynetimi, Salk Sektrnde Performans Ynetimi, (Ed. H.Ate-H.Krlmaz-S.Aydn), Ankara, Asil Yayn Datm, 2007, s. 25. 498 smet BARUTUGL, Performans Ynetimi, 2. Bask, stanbul, Kariyer Yaynclk, 2002, s.125.

192

ve hedeflerin baarlmas iin performans hedeflerinin ortaya konulmas ve btn bu etkinliklerin sonucunda srekli bir gelimenin alt yapsnn oluturulmasdr.499 Performans ynetimi, bir kurumun nceden belirlemi olduu ama ve hedeflere ulamas iin izlemi olduu yntemler ve elde edilen sonularn bir btn olarak deerlendirildii bir sre olmaktadr. Performans ynetimi, verimlilie, etkililie ve ekonomiklie odaklanan rgt ynetimi anlay olarak tm bunlara ulaabilmek iin llebilir hedefler koymay ve bu hedeflere ilikin olarak ktlar/rnleri srekli olarak lmeyi gerekli klmaktadr.500 Performans ynetimi performans lm ve performans denetimini de ierisine alan geni bir kavramdr. Bu anlay rgt istenen amaca yneltebilmek amacyla mevcut ve gelecee ilikin durumlar ile ilgili bilgi toplama, bu bilgileri karlatrma ve performansn geliiminde sreklilii salayacak dzenlemeleri gerekletirmek ve gerekli nlemleri almak grevlerini idareye yklemektedir.501 Performans ynetimi, ABD, Kanada, Bat Avrupa, Yeni Zelanda, Avustralya, Asya, Afrika ve Latin Amerika lkelerinde yeni kamu iletmecilii reformlarnn ve kamu temel unsurlarndan performansnn birini oluturmaktadr. muhasebe Yeni kamu iletmecilii reformlar, performans odakl ynetime gl bir vurgu yapmakta sektr llmesi veya hesap lmlerinden ok performansa verilen yantlar kapsamaktadr.502 Kamu sektr reformlarnn doas, bykl, yapsnn lkeden lkeye farkllk gsterse de daha az merkezilemi bir kamu ynetiminde performans

Tony L. DOHERTY, Terry HORNE, Managing Public Services, London and New York, Routledge, 2002, s. 336. 500 Kamil Ufuk BLGN, Kamu Performans Ynetimi: Memur Hak ve Ykmllklerinin Performansa Etkisi, Ankara, TODAE Yayn, 2004, s.13-14. 501 H. Mehmet SONGUR, Mahalli darelerde Performans lm, Ankara, Mahalli dareler Genel Mdrl Yaynlar, 1995, s.19-20. 502 Carolyn J. HEINRICH, Measuring Public Sector Performance and Effectiveness, Handbook of Public Administration, (Ed.Guy Peters-John Pierre), London, Sage Publications, 2003, 25.

499

193

amal bir kltr amalayan yeni bir paradigmann503 olutuu ileri srlmektedir. Yerel ynetimlerin performans ynetimi uygulamalarnda n plana kan amalar ise unlardr:504 1- sunulan hizmetlerin durumunu ve amacna ulap ulamadn takip etmek, 2- yneticilerin karar-verme yetenek ve yeterliliklerini artrmak, 3- hesap verebilirlik mekanizmasn glendirmek, 4- verimlilik ve yaratcl tevik etmek, 5- Bte performansn artrmak 6- hizmet nceliklerini belirlemek ve vatanda taleplerine odaklanmak 7-hizmetlere ve vatanda taleplerine odaklanmak Merkezi ynetimle yerel ynetimler arasndaki geleneksel yetki ve kaynak dalm yapsnn deimesi, yerel ynetimlerin yeni grevler yklenmesi ve bu grevlerin etkin ve verimli bir ekilde yerine getirilip getirilmediini kontrol eden, yerel demokrasi ve yurttalk505 anlay ile birlikte gndeme gelen gelimeler yerel ynetimlerde performans konusunu da gndeme getirmitir. Yerel ynetimlerle ilikili olarak, performans ve sonular asndan hesap verebilirlie olan gereksinimin artmas son yllarda performans deerlendirme sistemlerinin gelimesinin temel ynlendiricisi olarak grlmektedir.506 Yerel ynetimlerde performans ynetimi, hem

Ian SANDERSON, Performance Management, Evaluation and Learning in Modern Local Government, Public Administration, Vol.79, No.2, 2001, s.298. 504 Hamza ATE, Belediyelerde Kurumsal Performans Ynetimi: Uygulamada Baar in neriler, Kamu Ynetimi Yazlar, (Ed. B. Erylmaz-M. EKEN-M. L.en), Ankara, Nobel Yaynlar, 2007, s. 73-75. 505 M. Akif UKURAYIR, H. Tuba EROLU, Yerel Ynetimler ve Performans Denetimi, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, (Ed. H.zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, s. 142. 506 Ian SANDERSON, a.g.m., s.298, Ron KLUVERS, Accountability for Performance in Local Government, Australian Journal of Public Administration, Vol.62, No.1, March-2003, s.57-60.

503

194

ynetsel hem de siyasal hesap verebilirlikle ilgili olarak kabul edilmektedir.507 ngilterede merkezi ynetim tarafndan yerel ynetim kaynaklarnn kstlanmas, zorunlu rekabeti ynelim (colpulsory competetive tendering), Citezens Charter performans gstergeleri yerel ynetimlerin performans ynetimine geilerinde etkili olmutur. ngilterede 1992 Yerel Ynetimler Kanunu gereince, yerel ynetimler her yl 1 Nisan-31 Aralk tarihleri arasnda, bir nceki ylda sunduklar hizmetlere ilikin olarak performanslarn gsteren bir yayn yapmak durumundadrlar. Kreselleme ile birlikte yetki ve sorumluluklarn yerel ynetimlere devredilmesi, alanlarn ve vatandalarn beklentilerinin artmas, kamu hizmetlerinin arz ve talebindeki niteliksel deiimler, kamu harcamalar zerinde paydalardan gelen ve gittike artan mali bask, vatandaa kar sorumluluk anlaynn gelimesi, AB yapsal fonlarnn kullanmnda performansn ne kmas, kamu hizmetlerine rekabet unsurunun girmeye balamas ve kamunun sunduu hizmetler arasnda karlatrma yapma gerei508 performansn deerlendirilmesini ve denetimini gerekli klmaktadr. Bu adan yerel ynetimlerde performans denetimi, yerel ynetimlerin faaliyetlerinde hangi lde tutumlu, verimli ve etkin olduunun girdilerin ve ktlarn karlatrlmasyla deerlendirilmesidir.509 Gnmzde byk lde una inanlmaktadr ki, performans denetimi ve raporlama sonucunda dedii verginin nereye kullanld hakknda bilgi sahibi olan vatandan ynetime olan gveni de gelimektedir.510 Yerel ynetimlerde performansn llmesinde (e) nemlidir: (ekonomi, etkinlik, etkililik), Ekonomi, kaynaklarn niceliksel ve niteliksel
507

Louise KLOOT, John MARTIN, Strategic Performance Management: A Balanced Approach to Performance Management Issues in Local Government, Management Accounting Research, Vol.11, 2000, s.238 508 Ahmet Sait KURNAZ, Performans lm ve Belediyelerde Uygulanmas: BEPER Projesi rnei, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas-II, (Ed. A. NohutuA. Balc), stanbul, Beta Yaynlar, 2007, s.152. 509 M. Akif UKURAYIR, H. Tuba EROLU, Yerel Ynetimler ve Performans..., s.142. 510 David J. BERNSTEIN, Local Government Measurement Use to Focus on Performance and Results, Evaluation and Program Planning, Vol.24, 2001, s. 95-96.

195

olarak en dk maliyetle salanmasn; etkinlik, verilmi bir kaynakla en iyi kt salamay; etkililik ise, rgtn vatandan beklentilerini karlama orann ve hedeflerine ulamasn ifade etmektedir.511 Buna baz durumlarda drdnc (e) olarak eguity (adalet), hizmetin tm kullanclarn beklentilerini karlama uygunluu, beinci (e) olarak empathy (empati), dierleri iin sonularn sorumluluunu kabul etme ve tahmin etme yetenei, altnc olarak ecology (ekoloji), evresel kayglar dikkate alma ve kalite (quality), hizmetlerin kaliteli sunulmas eklenmektedir.512 Yerel ynetimlerde performans lm konusunda da dnyada farkl uygulamalarn olduu grlmektedir. Ancak lkeler kresellemenin bir sonucu olarak kendi kamu birimlerinin performans ile dier lkelerin benzer kamu birimlerinin performansn karlatrma yoluna gitmektedirler. Performans lm ve karlatrma son zamanlarda yerel ynetimlerde youn olarak kullanlmaktadr.513 Yerel ynetimlerde karlatrma ve dier uygulamalarla elde edilen performans ynetimi uygulamalarnda benzer ynelimlerin olduu ve baz benzer uygulamalarn yaygnlk kazand gze arpmaktadr. Yerel Ynetimlerde kullanlan performans ynetimi modellerinden bazlar ve bu modellere ilikin aklamalar aada gsterilmitir:

511 512

Ahmet Sait KURNAZ, a.g.m., s.153. Tony L. DOHERTY, Terry HORNE, a.g.e., s.336. Danimarka byle bir alma balatan ilk lkelerden birisidir. Danimarka kamu ynetimi, Almanya, sve, Fransa, ngiltere, Hollanda, ABD ve Japonya gibi lkelerle kyaslanmtr. dareye duyulan gven, merkezi ynetimle yerel ynetimler arasndaki iliki, mevzuat, insan kaynaklar ve idareye eriebilirlik, bir hizmeti alabilmek iin kurulan idari birim says, bir hizmetin tamamlanp sunulmasnda geen zaman, bir hizmeti tek birim yerine deiik yerlerden temin etme imkan, derecesi, bir hizmete elektronik olarak ulama derecesi konular karlatrlmtr. Hamza AL, a.g.e., s.258. 513 Hamza AL, Bilgi Toplumu ve Kamu Ynetiminde..., s.258-259

196

Tablo 3: Yerel Ynetimlerde Kullanlan Performans Ynetimi Modelleri Performans Ynetimi Aklamalar Modeli Verimlilik ve Baar Karnesi Ama, faaliyet, hedef ve performans ltlerini ana kurumsal (Balanced Scorecard) perspektifler erevesinde ilikilendirerek ynetimini amalayan ok boyutlu bir ynetim stratejisidir. Byk Resim (The Big Kurumu, yapt iin her boyutu hakknda dnmeye ve ona Picture) gre nlem almaya ynlendiren kurumsal geliim erevesi ve bumun iin kullanlacak aralar kapsayan bir sistemdir. Kamu Hizmeti Mkemmellik Bir kurumun veya i programnn gl ve zayf taraflarn Modeli (Public Service belirlemeye yarayan kurumsal deiim erevesi ve bununla Excellence Model) ilgili yorumlayc aralar ieren sistemdir. PQASSO Kk kurumlar veya byk kurumlarn iindeki kk birimler iin gelitirilmi pratik kalite gvence sistemidir. Dophin EFQM Mkemmellik EFQM Mkemmellik modelini kullanarak bir kurumun kendini sorgulamasn ieren iyiletirme erevesi. Modeli EFQM Mkemmellik Modeli Bir kurumun btn faaliyet alanlarnda kuvvetli taraflar ile iyiletirilmesi gereken ynleri belirlemeyi amalayan kurumsal iyiletirme erevesidir. Kaynak: Hamza ATE: Belediyelerde Kurumsal Performans Ynetimi: Uygulamada Baar in neriler Kamu Ynetimi Yazlar, (Ed. B. Erylmaz-M. EKEN-M. L.en), Nobel Yaynlar, Ankara, 2007, s.90.

Yerel ynetimlerde performans llmesi, denetlenmesi ve izlenmesini ieren performans ynetiminin uygulanmas giderek yaygnlk kazanmakta ve kresellemenin etkisiyle performans ynetimi uygulamalarnda ortak eilimlerin ortaya kt grlmektedir. Yerel ynetimlerin yeni sorumluluk alanlarna kavumas, grev ve ilevlerinin artmas, bunlarla birlikte kulland kamusal kaynaklardaki art, bu kaynaklarn etkin ve verimli kullanlarak halkn beklentilerinin etkili bir ekilde karlanmas performans ynetiminin uygulanmasn gerektirmektedir. Performans ynetimi yerel ynetimlerin gelecee ynelik stratejilerinin belirlenmesinde de nemli rol oynamaktadr. 2.4.3.3. Yerel Ynetimlerde Stratejik Ynetim Daha ok iletme ynetimi ile ilgili bir ynetim anlay olan stratejik ynetim son yllarda kamu ynetimi dzeyinde ve zel olarak da yerel ynetimler dzeyinde youn olarak kullanlmaktadr. Kresellemenin yaratt frsatlar ve tehditler merkezi ve yerel dzeyde ynetimlerin stratejik dnerek planl hareket etmelerini gerekli klmaktadr.

197

Literatrde strateji kavram, ok sayda kavramla ilikili olarak kullanlmaktadr. Bunlar:514 ama ve misyon, vizyon, politikalar, amalar ve hedefler, gl ve zayf unsurlar, frsatlar ve tehditler, temel baar kriterleri, temel kararlar, yetenekler ya da yeterlilikler, planlama ve programlama, uygulama, srdrlebilir rekabet avantaj gibi. Stratejik ynetim ise, etkinliklerin belirlenmesi, seilmesi ve uygulanmas srecinde uyumluluu organizasyonun kaynaklar ve kendi yetenekleri arasndaki evrede bunu iletebilmesidir.515 Stratejik ynetim birok lkede yaygn bir kullanm alan bulmutur. Gnmzde kamu kurulularn ynetenler stratejik ynetimi, deien teknolojik ve evresel koullarda geleceklerini planlamada nemli bir ara olarak deerlendirmektedirler. ABDde devlet kurumlarnda yaplan bir aratrmada, bu kurumlarn %60nn stratejik planlamann baz ekillerini kullandklar grlmtr. 1993te ise belediye yneticileriyle yaplan bir aratrmada yneticilerin %60 stratejik planlamay yetkileri iinde, %40 kentin genel ilerinde, %20si seilmi program ve blmlerde kullandklarn belirtmilerdir.516 Yeni Zelandada uygulamaya konan stratejik ynetim almalar, uzun dnemli hedeflere odaklanma, devlette daha iyi koordinasyonun salanmas ve kamu hizmetlerinin etkinliinin arttrlmas amalarna ynelik olmutur. Kanadada kamu kurumlarnda stratejik ynetim ile ilgili baz almalar yaplmtr. Avustralyada uygulanan stratejik ynetim almalarnn amac, brokrasi-siyaset ilikilerinin yeniden yaplandrlmas olmu bunun iin politika stratejileri, rgtsel stratejiler ve ynetsel

srdrmesi, uzun dnemli performansn ortaya koyabilmesi ve deien d

514

Philip SADLER, Strategic Management, Great Britain and United States, Kogan Page Limited, 1993, s.9. 515 Les WORRALL, Chris COLLINGE, Tony BILL, Managing Strategy in Local Government, International Journal of Public Sector Management, Vol.11, No.6, 1998, s. 474. 516 Ufuk DURNA, Veysel EREN, Kamu Sektrnde Stratejik Ynetim, Amme daresi Dergisi, C.35, S.1, Mart-2002, s. 65

198

(managerial) kullanlmtr.

stratejiler
517

olmak

zere

nemli

stratejik

yntem

Kreselleme ile birlikte zellikle kentsel alanlardaki rol ve ilevlerinde nemli artlar olan yerel ynetimlerin giderek sorunlar artan kentlerde bu sorunlarla ba edebilmek, kent halknn kaliteli ve etkin hizmet talebi beklentilerine yant verebilmek iin planl hareket etmesi ve gelecee ynelik bir vizyonunun olmas gerekmektedir. Stratejik ynetim anlay vizyon ile ok yakn bir kavramdr. Gnmzde kamu hizmeti sunan kurumlar iin deerler, misyon ve vizyon kavramlar ok ey ifade etmektedir. Bu kavramlar stratejik ynetim abalarnn merkezi rgtlenme gc olarak grlmektedir. Eer, kurumun deerleri, vizyonu ve misyonu ile ilgili olarak tm paydalar arasnda bir uzlama salanabilirse stratejik ynetim srecinin oluturulmas ve iletilmesi daha kolay olmaktadr.518 Stratejik ynetimin yerel ynetimlerde zellikle belediye ynetimleri dzeyinde uygulanmas, hem geleneksel brokratik rgtlenme yapsna sahip kamu ynetimi dncesinin deiimine katkda bulunmakta, hem de deiim karsnda deimenin zorunlu olduunun anlalmasn ve evreye duyarl bir yaklamn benimsenmesini kolaylatrmaktadr.519 Stratejik ynetim yerel ynetimlerde, zelde ise belediye ynetimlerinde gelecee ynelik bir yaklamn benimsenmesi, deiim beklentisi konusunda halkn hazrlanmas, alternatiflerin ortaya konmas, halkn yerel ynetimler zerinde basklarn hafifletmesi ve yerel ynetim biriminin ne yapmaya altn anlamasna yardm etmede model olarak kullanlabilecek bir yntemdir.520
517

Jenny STEWART, The Meaning of Strategy in the Public Sector, Australian Journal of Public Administration, Vol.63, No.4, December-2004, s.19-21. 518 John M. BRYSON, Strategic Planning and Management, Handbook of Public Administration, (Ed. Guy Peters-John Pierre), London, Sage Publications, 2003, s.40. 519 Fatih YKSEL, ada Kent Ynetimi ve Ynetici Vizyonu., s.44. 520 Sedat AZAKLI, Belediyelerin Hizmet Stratejileri Belirleme Srecinde Analizci Yaklamn nemi, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, Ankara, TODAE Yayn, 2000, s.420.

199

Stratejik ynetim sreci ierisinde stratejik ynetimin nemli bir ke tan ifade eden stratejik planlama ise, rgtlerin varln srdrlebilmeleri iin yararlandklar en nemli aralardan biridir. Gnmzde, yneticilerin en ok korktuklar g; hedef kitle, rekabet ve deiim olarak sralanmakta521 ve btn bunlar stratejik planlamay gerekli klmaktadr. Stratejik planlama, yerel ynetimlerde yneticilere gelecee ynelik olarak hedeflerin belirlenmesinde ve bu hedeflere ulalrken hangi srann izleneceinin belirlenmesinde yardmc olur. Yneticiler bylece kresellemenin getirdii deiim ve rekabet basknn yaratt belirsizliklerden planl hareket ederek ve stratejik dnp stratejik hareket ederek bir lde olsa da kurtulmu olurlar. Yerel ynetimlerde stratejik planlama yaklamn gelitirmek, yerel ynetimlerin temel ama ve hedeflerinin gerekletirilmesi asndan byk nem tamaktadr. Stratejik planlama yaklam, yerel ynetimlerin grev anlay ve hedefleri ile kaynaklar arasnda iliki kurulmasn salar; deien gereksinimler, hizmetler ve kaynaklarla ilgili olarak temel stratejilerin yeniden deerlendirilmesine imkan verir. Yerel ynetimlerin gelecee ynelik olarak yapaca hizmetlerle ilikili olarak kaynaklarn belirlemesi, bu kaynaklarn nasl etkin olarak kullanacan tespit etmesi, ksa dnemli stratejilerin uzun dnemli hedeflerle tutarlln salamak iin gelecee ynelik stratejik planlama yaklamnn gelitirilmesi gerekmektedir.522 2.4.3.4. Yerel Ynetimlerde Proje Ynetimi Proje ynetimi, son zamanlara kadar daha ok sanayi ve inaat sektrleri ile zdelemi bir kavram niteliini tamakta iken, gnmzde hem zel hem de kamu sektrnn tm alanlarna yaylmtr. Bu adan,

521

Burhan AYKA, nsan Kaynaklar Ynetimi ve nsan Kaynaklarnn Stratejik Planlamas, Ankara, Nobel Yaynlar, 1999, s.89. 522 Sadun EMREALP, Selahattin YILDIRIM, Yerel Ynetimlerde Baarnn Yollar, s.44.

200

gnmzdeki ynetim anlayndan hareketle, bir proje ynetimi ann balam olduunu ileri srenler523 bulunmaktadr. Proje, mali, insani ve maddi girdileri planl bir alma iinde bir araya getiren ve kendi ierisinde bir btnlk tayan yatrm ve faaliyetler paketidir524. Proje ynetimi ise; bilginin, becerilerin, ara, yntem ve tekniklerin proje gereksinmelerinin karlanmas iin proje etkinliklerine uygulanmasdr.525 Proje ynetim srecinin amac, projenin profesyonel olarak ynetiminin salanmasdr. Proje amalarnn gerekletirilmesi iin n koul alt projelerin yaplm olmas, projenin koordinasyonunun, kontrolnn ve srekliliinin salanmasdr.526 Projeler gnmz yaamnda ok nemli hale gelmitir. Kalabalklaan ve giderek byyen byk ehirlerde byk projelerin gerekletirildii ve bu projelerde gerek finansmannn salanmas gerekse projenin dier tm aamalarnda yerel ynetim birimlerinin nemli rollerinin olduu grlmektedir. Byk projeler yerel ynetimlerin dnyaya ald, yerel ynetimlerin itibar asndan ok nemli almalardr. Gnmzde ulam, iletiim ve ynetimler aras ilikiler konusundaki gelimeler, metropoliten alanlar, birbiriyle sk iliki ierisinde olan merkezler durumuna getirmitir. Kresellemenin etkisiyle bir metropoliten alandaki faaliyetler, lkenin ve dnyann bir baka yresindeki yerel ynetimleri etkilemekte ya da etkilenmektedir. Bu srete yerel yneticiler, yerel, ulusal ve uluslar aras dzeyde farkl bir dnyada almak durumunda kalmaktadrlar.527
523

Sadun EMREALP, Belediyelerde Proje Ynetimi, T.C. Babakanlk TOK Bakanl ve IULAEMME Yayn, stanbul, Kent Basmevi, 1993, s. 14. 524 Mustafa KMEN-Mustafa EK, a.g.m., s.137. 525 Gary HEERKENS, Proje Management, New York, McGraw-Hill Trade, 2001, s. 11. 526 Roland GAREIS, Project Management: A Business Process of the Project-Oriented Company, Global Project Management Handbook:Planning Organizing and Controlling International Projects, (Ed. D. CLELLAND-R. GAREIS), 2nd Edition, New York, McGrew Hill Professional Publishing, 2006, s.40. 527 Sadun EMREALP, Belediyelerde Proje Ynetimi, s.1.

201

Kurulularn baars stlendikleri projelerin ngrlen zaman, maliyet ve performans hedefleri iinde tamamlanmasyla zdelemitir. Kurumlarn verimlilii, proje ynetim teknikerinin etkin olarak uygulanmasyla artmakta, mteri beklentilerini karlamak proje ynetimi ile olanakl olmaktadr. Kentsel gelimelerle birlikte kentleri sorunlar ve bunlar zmek iin gerekli projelerin nitelikleri ve boyutlar da deimektedir. Hzla gelien teknoloji, byk kentsel alanlardaki yerel ynetimlerin dier ynetimlerle ve hemehrilerle ilikilerini etkilemekte ve deitirmektedir.528 Yerel ynetimler gnmzde anakentlerin nemli gereksinimlerini karlayabilmek iin toplu konut projeleri, ulam ve altyap projeleri, atk su, artma tesisi, kentsel dnm gibi byk projeleri gerekletirmektedir. Btn bunlarn gerekletirilmesinde yerel ynetimler gerek yurt iinde gerekse yurt dndaki ynetimlerle ibirlii ilikileri ierisine girmekte, bu projelerin finansmanlarn salamada uluslar aras kurululardan borlanmaktadr. Yerel ynetimlerin gerekletirmi olduu projelerin kentlerde byk rantlar yaratmas sz konusudur. Bu rantlarn nasl datlaca, projenin finansmann kolaylatrmak iin nasl kullanlaca gibi konularda alnan kararlar, belde halknda ve yerel siyasal evrelerde srekli olarak kuku ile baklan ve tartlan konular arasnda yer almaktadr.529 Bu kukular azaltmann baca yolu ise, bunlarn nerede kullanldnn aka gsterilmesidir. Bu anlamda etkin bir proje ynetimi yaklam yerel ynetimlerin effaflk ve hesap verebilirlik mekanizmalarnn gelitirilmesinde nemli bir rol oynamaktadr.

528 529

H. brahim AYDINLI-Halil AKDENZ, a.g.e., s. 207. Sadun EMREALP, Belediyelerde Proje Ynetimi, s. 11.

202

2.4.3.5. Yerel Ynetimlerde nsan Kaynaklar Ynetimi Kresellemenin etkisiyle, kamu sektr reformlar yerel ynetimleri de ierisine alacak ekilde btn dnyada yaygnlamaya balam ve zel sektr ynetiminde uygulamalar younluk kazanan insan kaynaklar ynetimi anlay kamu uygulanmaya balamtr. Kreselleme sreci, neo-liberal ekonomi politikalar, rekabetin sektrnde, zelde ise yerel ynetimlerde

artmas, iletmelerde ve kamu ynetiminde bireyin/tketicinin neminin artmas v.b gelimeler bilginin retimde ve ynetimdeki gcn artrmtr.530 rgtlerde hizmetlerin istenen nitelikte ve kalitede gerekletirilmesinde insan unsurunun ok nemli olduu ve bu unsurun srekli gelitirilmesi gerektii anlalmtr. nsan unsurunun gerek kamu rgtlerinde gerekse zel sektr rgtlerinde gelitirilmesi asndan insan kaynaklar ynetimi (KY), rgtn gereksinim duyduu insan kaynann salanmas, bu kaynaktan en etkili, en verimli ve aklc ekilde yararlanlmas, bu kaynan ynlendirilmesi, motive edilmesi, rgt kltrnn bir znesi haline getirilmesi iin st dzey yneticilerine grev ve sorumluluk ykleyen bir zellik tamaktadr.531 Gnmzde KY anlaynn nem kazanmasnda klasik personel yaklam ve uygulamalarnn yetersiz kalmas ve yeni ihtiyalara cevap verebilmede zorlanmas nemli rol oynamtr. KYnin ele ald konularla geleneksel personel sisteminin ele ald konular arasnda benzerlikler olmasna ramen; KY, klasik personel ynetimi ilevlerini de ieren ve daha kapsaml bir yaklama sahiptir. KY, klasik personel ynetimi fonksiyonlarn yrtmekle birlikte, alanlarn motivasyonu, performans deerlendirmesi, atmalarn nlenmesi, birey ve gruplar aras ilikilerin gelitirilmesi,
530 531

Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s. 260. Burhan AYKA, nsan Kaynaklar Ynetimi ve nsan Kaynaklarnn..., s.24.

203

deiime ynelik bir kurum kltr oluturulmas, alanlarn eitimi ve gelitirilmesine kadar bir ok politika ve uygulamay kapsamaktadr.532 Personel ynetimi insan gc merkezli iken, KY kaynak merkezlidir ve tm rgtn insan kaynaklaryla ilgilenir. KY, rgt sadece ulusal dzeyde faaliyet gsteren kapal ve statik bir yap olarak ele almamakta rgt uluslar aras dzeyde konumu olan, yeniliklere ve deiime ak dinamik bir yap olarak, geleneksel personel ynetiminin ele ald konular ierik ve ana tema olarak gelitirip zenginletirerek ele almaktadr.533 Bu ifade edilenlerden anlalaca gibi KY, personel ynetimine ada bir bak asdr. nsan unsuru rgtlerde son derece nemlidir. KYni gnmzde nemli klan ve nemini korumasn salayan sosyal, ekonomik ve politik eilimler ise;534 nsan kaynaklarnn giderek maliyetli bir durum almas, retkenlikte ya da verimlilikte ortaya kan kriz, deiimin hzll ve giderek karmaklamas, kresellemenin etkisi, igc kompozisyonundaki eitlilikler, beceri gereklerinde deime, personel kadrolarnda klme ve say azaltm, yetkilendirme ve toplam kalite ynetiminin gelimesidir. Ekonomik, toplumsal, siyasal ve ynetsel koullardaki deimelerle birlikte gndeme gelen ve kresellemenin etkisiyle giderek yaygnlaan KY, birok lkede merkezi ynetim ve yerel ynetim dzeyinde uygulanmakta, yneticilere daha fazla esneklik ve sorumluluk verilmekte ve KY hizmetlerinin kalitesini ve etkinliini gelitirmek iin yenilikler yaplmaktadr.535 KY anlayyla birlikte, kaynaklarn yerinde, etkili ve verimli kullanm ve kamu
532 533

Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.262. Burhan AYKA, nsan Kaynaklar Ynetimi ve nsan Kaynaklarnn..., s.35. 534 Halil CAN, ahin KAVUNCUBAI, Kamu ve zel Kesimde nsan Kaynaklar Ynetimi, 5. Bask, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2005, s. 10-12. 535 S.Coleman SELDEN, Innovations and Global Trends in Human Resource Management Practices, Handbook of Public Administration, (Ed.Guy Peters-John Pierre), London, Sage Publications, 2003, s. 62.

204

rgtlerinin amalarna daha abuk ulaabilmelerinin salanmas iin, personel istihdam ve cretlendirilmesiyle ilgili esaslara esneklik, deikenlik, yerinden ynetilebilirlik ve koullara uyum yetenei salayabilme536 anlay ortaya km olmaktadr.

KYdeki gelimelerle birlikte personel istihdam konusunda ortaya kan gelimeler zellikle belediye ynetimlerinde, szlemeli, geici ya da ksmi zamanl istihdam modelinin benimsenmesi, baz hizmetlerin ihale yntemiyle zel kurululara grdrlmesi bylece fazla personel istihdamnn nne geilmesi gibi esnek uygulamalardr. KYde esneklie olan vurgu dolaysyla personel asndan olumsuz durumlar ortaya kard ileri srlmektedir. Buna gre;537 esnek personel rejimi, btn aamalarnda gvenceli memurun stat ilikisinin yerine, gvencesiz esneklii getirmektedir. Esneklik ile, memurun maandan, ykselmesine, hizmette kalp kalmayacana kadar btn alma unsurlar gvencesizlik yani esneklik zerinden yrmektedir. Yeni gelimeler ve dinamikler yerel ynetimlerin kaliteli ve etkin hizmet sunmada, vatandalarn beklentilerini karlayabilmede insan kaynaklarn etkin ve verimli kullanmalarn gerektirmektedir. Yerel ynetimlerin halka gtrm olduu hizmetlerde yerel ynetim personelinin katksnn salanmas ve yerel ynetim kurumunun baarya gtrlmesi asndan KY nemli almlar salamaktadr. 2.4.4. Ulusal ve Uluslar aras Dzeyde Yerel Ynetimler Arasnda birliinin ve Alarn Gelimesi Btn dnyada kamu hizmetlerinin byk ounluunu stlenmi olan yerel ynetimler baz durumlarda karlatklar sorunlar bazen kendi rgtleri iin stesinden gelinmeyecek kadar byk, bazen de byk bir rgt ve
Ulvi SARAN, Kamu Ynetiminde Performans Sorunlar ve Trk Kamu Personel Rejiminde Gelimeler, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas-II, (Ed. A. Nohutu-A. Balc), stanbul, Beta Yaynlar, 2007, s. 175. 537 Onur Ender ASLAN, Kamu Personel Rejimi, Ankara, TODAE Yayn, 2005, s. 156.
536

205

kaynak ayrlmasna demeyecek kadar kktr. Bu iki durum, yerel ynetimler arasnda ibirlii ve koordinasyon ihtiyacn ortaya karmaktadr. Bu noktada belediyeler arasnda metropol, blge ve lke leinde koordinasyon ve ibirlii ihtiyac artan lde devam etmektedir. Yerel ynetimler, bilgi ve uzmanlk gerektiren, tek tek yapldnda kaynak ve zaman israfna neden olan hizmet alanlarnda ibirlii ve ortak alma yaparak538 baz sorunlarn stesinden gelebilmektedirler. Teknolojinin, ulam ve iletiim aralarndaki gelimeler yerel

ynetimlerin ulusal ve uluslar aras dzeyde dier yerel ynetim ve kurulularla balantlarn gelitirmitir. Gnmzde bir ok yerel ynetim ulusal ve uluslar aras dzeyde dier kurulu ve yerel ynetimlerle ibirlii ilikilerini gelitirmekte, birbirlerinden uygulamalar ve yntemler konusunda karlkl bilgi alveriinde bulunmaktadrlar. Yerel ynetimler arasndaki ibirlii aada belirtilen ekillerde olabilmektedir:539 - yerel siyasal gelenekler sonucunda yerel birimler arasnda iletiim kurulmas, - yerel ynetimlerin ortak kurul ya da komisyonlar kurmas, - yerel ynetimler arasnda karde ehir ilikilerinin kurulmas, - ki ya da daha fazla yerel ynetimin aralarnda ortaklk veya hizmet szlemesi yaparak belirli bir hizmet alannda ibirliine gitmesi, - birden ok yerel birimi kapsayan baz hizmetleri yerine getirmek iin zel amal kurulular veya ortaklklarn kurulmas, - yerel ynetimlerin kendi aralarnda gnll birlikler kurmas, - yerel ynetimlerin bir araya gelerek dernek, vakf veya mesleki kurulu trnde sivil rgtlenmelere gitmesi, - belirli bir blgedeki yerel ynetim birimi yeniden organize edilerek, tek bir birime dnmesi.
538 539

DPT, Mahalli Hizmetlerin Yerinden Karlanmas zel htisas Komisyonu Raporu, s. 108. Derya KUBALI, Yerel Ynetimlere likin Yeni Bir Oluum:Snr tesi birlii, Yerel Gndem, Y.2, S.5, Mays-2000, s. 8-9.

206

Kreselleme srecinde uluslar aras ve yerel nitelikteki sorunlarn giriftlemesi yerel ynetim etkinliklerine uluslar aras boyut kazandrmaktadr. Gnmzde evre sorunlar bata olmak zere baz alanlardaki sorunlarn snr tanmamas, bu sorunlarn zmnn blgesel ve uluslar aras dzeyde kurumlar aras ibirlii ve koordinasyon yoluyla zmlenebilmesi, yerel ynetimleri uluslar ars alanda ibirliine yneltmektedir.540 ou ulusalt otorite, son yllarda direkt olarak yurtd ile snr tesi anlamalar gelitirmilerdir. Bu yerel-tesi balantlar daha ok merkezi devlet ynetimleri tarafndan araclk yaplmakszn gelitirilmitir.541 Snr tesi ibirliinin gelitirmeyi planlad alanlar ise, evre, tarm ve mekansal planlama, turizm, kltr, eitim ve aratrma, tamaclk, ulatrma, gvenlik ve haberleme, ekonomi ve istihdam, snr nfusu, salk ve sosyal hizmetler eklinde sralanabilir. birlii uygulamalarnn en somut rnekleri kentlerde grlmektedir. Kentlemenin gelimesi, kentleri evrensel etkileimlerin oda haline getirmitir. Bu etkileimlerin ou sorunlar temelinde ortaya ktndan dolay kentler ulusal boyutun tesinde uluslar aras ibirliini gerektiren alanlar olarak ortaya kmaktadr. Bu adan, teknik ibirlii, pilot proje uygulamalar, mali kaynak salanmas ve bilgi alverii gibi eitli ekillerde ortaya kan faaliyetleri yrten uluslar aras kurulular bulunmaktadr.542 Yerel ynetimlerin son yllarda ulusal ya da uluslar aras dzeyde ibirlii alarna gitmesinin en iyi rneklerinden birini de AB srecinde yerel ynetim alarnn olumasdr. Bu alar, yerel ynetimler arasnda sadece ulusal deil ayn zamanda uluslar aras dzeyde ibirliinin artmasna izin vermektedir. AB fonlarnca da desteklenen bu tr alarn amac Brkselde lobi yapmann yan sra mali destek arayan belediyelere ve blgelere teknik yardm yaplmas ve bilgi salanmasdr. Bunlarn bir rnei, Avrupa Kentleri
540 541

H. mer KSE, Yerel Ynetim Olgusu ve Kreselleme Srecindeki Ykselii, s. 37-38. Jan Aart SCHOLTE, a.g.e., s.203-204. 542 Mustafa EK-Mustafa KMEN, a.g.m., s. 140-141.

207

Komitesidir (EUROCITIES).543 Yerel ynetimlerin birbirleriyle ve blgelerle ibirlii yapmalarna olanak tanyan bir rgtlenme de EUREGIO olarak bilinen birliktir. F.Almanya ve Hollandadan ortak tarihsel, corafi ve kltrel zellikleri olan 110dan fazla belediye ve ilenin katlmyla oluturulmutur. Byle bir birliin oluturulmasndaki ama ise, ekonomik giriim, alt yap ve kltr gibi snr tesi nitelikleri de olan hizmetlerin gerekletirilmesidir.544 Bu alar ortak karlara dayal olarak kurulmaktadr. Bunlara rnek; 1986da Avrupann byk kentlerini birbirine balayan Eurocities Network, 1991de blgeler ve kentler iin RECITE (Regions and Cities in Europe), snr blgeleri iin INTERREG I ve II Programlar gsterilebilir. Bu alar, yerel ynetimlerin etkinliklere nasl katlacan gstermesi ve fikir alverii asndan son derece nemlidirler ve AB politikalarn etkilemektedir.545 Kentler ve yerel ynetimler arasndaki ibirliinin ve kresel lekteki rekabetin ekonomik anlamda bir baary salayaca546 ifade edilmektedir. Avrupa Birlii balamnda bakldnda kentlerin ve yerel ynetimlerin ibirlii ilikilerinin eitli ekillerde ortaya kt grlmektedir. Bu adan Avrupa dzeyinde kentlerin drt rol ortaya kmaktadr: karde ehir uygulamalar, ulus-st alar, kamu ve zel hukuk altnda snr tesi ibirlii ve Avrupa kurumlarnn danma meclislerinde katlm. Uluslar aras kent alarnn giderek bymesi yerel ekonomiler asndan da nemlidir. Bu alar AB btnlemesinde de nemli rol oynamaktadrlar.547 Yerel ynetimler arasnda genel ve zel amal alarn saylarnn giderek artmasyla yerel ynetimler kendi ulusal hkmetlerini by-pass ederek Brksel ile dorudan
543

Michael GOLDSMITH, Uluslar araslatran Bir Arac Olarak AB, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Uluslar aras Yerel Ynetimler Semineri, 1-2 Aralk 1994, Ankara, TBD ve Konrad Adenauer Vakf, 1994, s. 52-53. 544 Ayegl MENG, Avrupa Birliinde Blgeler Karsnda Yerel Ynetimler, Ankara, maj yaynclk, 1998, s.38-39. 545 Peter JOHN, The Europeanisation of Sub-national Governance, Urban Studies, Vol.37, No.5-6, 2000, s. 888-889. 546 Eric SWYNGEDOUW, Globalisation or Glocalisation? Networks, Territories and Rescaling, Cambridge Review of International Affairs, Vol.17, No.1, Aril-2004, s. 38. 547 Enrico ERCOLE, Menno WALTERS, Michael GOLDSMITH, Cities, Networks, Euregions, European Offices, European Integration and Local Government, (Ed. M.J.F. Goldsmith-K.. Klausen), Cheltenham-UK and Brookfield-USA, Edward Elgar Publishing, , s.219-220.

208

temasa geebilmektedirler. Subsidiarity ilkesi ve Maastricht anlamas da bu eilimleri glendirmektedir548. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn 10/1 maddesi, yasalarn izdii snrlar ierisinde ortak menfaatleriyle ilgili konularda amalarn, grevlerini, ilevlerini daha iyi yerine getirebilmek iin, yerel ynetimlerin birlikler kurabileceklerini ve aralarnda ibirlii yapabileceklerini hkme balamaktadr. Yine ABnin, merkez dnda, devletler dndaki birimlerin kendi aralarndaki ibirliini, yerel ve blgesel demokrasiyi gelitirmek iin blgeler komitesi bulunmaktadr. Uluslar aras Yerel Ynetimler Birlii adn tayan IULA bu konudaki uygulamalar desteklemektedir. Yerel ynetimler arasnda ibirlii alarnn gelimesi iin Avrupa Belediyeler ve Blgeler Konseyi, Avrupa Blgeleri Asamblesi de almalarn srdrmektedir. Yerel ynetimler ve kentler arasnda gelien ibirlii ve a (network) yaplanmalar, bir ynetiim srecinin gelitirilmesi olarak Avrupa Birlii ve 1992 Rio Zirvesinde desteklenmitir. Alarn, zellikle bilgi alverii, iletiim ve diyalogun gelitirilmesi srecinde son derece faydal olaca ifade edilmitir. Bylece, yerel, blgesel, ulusal ve uluslar aras dzeyde ynetiimin gelieceine549 vurgu yaplmaktadr. Kreselleme sreci ile birlikte zellikle Avrupada yerel ve blgesel ynetimlerin aralarndaki ibirliini gelitirmek iin abalar sarf edilmektedir. Bu adan Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi, yerel ve blgesel ynetimler arasnda ibirliinin salanmas, Avrupa Konseyinin d ilikiler politikas kapsamnda ve kendi sorumluluklar erevesinde yerel ve blgesel ynetimlerin uluslar aras kurulularla ilikiler kurmasn ve yerel ve blgesel ynetimlerin bir taraftan kendi ulusal demokratik kurumlaryla dier taraftan

548

Mike GOLDSMITH, The Europeanisation of Local Government, Urban Studies, Vol.30, No.4/5, 1993, s. 683. 549 H.BULKELEY vd., Environmental Governance and Transnational Municipal Networks in Europe, Journal of Environmental Policy&Planning, Vol.5, No.3, September-2003, s. 236.

209

Konseyin ye lkelerinin yerel ve blgesel ynetimlerini temsil eden Avrupa kurumlaryla yakn ibirlii iinde olmasn amalamaktadr.550 2.4.5. Yerel Ynetimlerin Ekonomik levlerinde Dnm Kresellemenin ekonomik boyutu son yllarda en ok hissedilen ve giderek genileyen bir olgudur. lkelerin d dnya ile ilikileri ve karlkl bamllklar her geen gn younluk kazanmakta ve giderek karmaklamaktadr. Ekonominin kresellemesi yerel ynetimleri birok adan etkilemektedir. Yerel ynetimlerin mali ve finansman kaynaklar uluslar aras ekonomik gelimelerden etkilenmekte, ekonomik etkinliklerle ilgili yeni rolleri ortaya kmakta ve yerel kalknmada yerel ynetimlere nemli grevler yklenmektedir. Kreselleme ile birlikte, ekonomik gelimenin geleneksel retim faktrleri dnda; ibirlii, yetenekler, a balar (networks) gibi kurumsal faktrlere dayandrlmas sonucunda, merkezden ynetilen ve ynlendirilen kalknma planlar yerine, yerelin aktif payda olduu, zel sektrn kendi kendini srkleyebildii ve besleyebildii bir yaklamla kalknmann ynetiimi tartlmaktadr. karlamak Gnmzde amac ile yerel, ayn sadece demokratik ekonomi gereksinimleri kmaktadr. Kresellemenin ekonomik alandaki olumsuzluklarna kar baskc, merkeziyeti model ve anlaylarn ilerlii ve nemi etkisini giderek yitirmektedir. Bu adan ortaya kan gelimeler ekonomik gelimelerin de deil, zamanda

politikalarnn ynlendirilmesinde de nemli bir lek551 olarak ortaya

550

Yusuf ERBAY, Zerrin YENER, Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi Yerel Ynetimlerimizin Avrupa Platformu, stanbul, Dnya Yerel Ynetim ve Demokrasi Akademisi Yayn, 1999, s.24. 551 Murat Ali DULUPU, Hseyin ZGR, Yerel Ekonomik Gelimede Yerel Ynetimlerin Rol, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed. H. zgr-B. Parlak), stanbul, Alfa-Aktel Yaynlar, 2006, 171-172.

210

yeniden gzden geirilmesini gerekli klmaktadr552. Kreselleme srecinde merkezi ynetimin kltlmesi ve yetki ve sorumluluklarn yerel ynetimlere aktarlmas ynndeki eilimler yerel ynetimlerin ekonomik ilevleri de etkilenmekte ve yeni yaplanmalar ortaya kmaktadr. Kreselleme sreci yerel ynetimlerin kentsel ve yerel ekonomilerde nemli bir aktr ortaya kmasna neden olmaktadr. 2.4.5.1.Yerel Ynetimlerin Ekonomik levleri Gnmzde yerel ynetimler ekonomik anlamda birok ilevi

gerekletirmektedirler. En byk sorunlardan biri olan isizlikle mcadele, yerel kamu hizmetlerinin kaliteli, etkin ve hzl bir ekilde halkn beklentilerine gre sunulma zorunluluu ve bunun iin mali kaynaklar artrma gereksinimi yerel ynetimlerin ekonomik koullarn gelitirmeye ve ekonomik giriimlerde bulunmaya sevk etmektedir. Yerel ynetimlerin yetkisi sadece hizmet salamakla snrl deildir. Ekonomik etkinliklerde daha geni ve aktif rolleri vardr ve uygulamalar lke ekonomisinde etkili olmaktadr. Genel olarak bakldnda yerel ynetimlerin piyasa ekonomisinin baarszlndan dolay ekonomiye mdahale etmek suretiyle eitli ilevleri yerine getiren devletin, kamusal alandaki sorumluluklarn paylat grlmektedir. Bu grevleri; ekonomik istikrar salayc grevi, gelir dalm ve kaynaklarn dalm olmak zere e ayrmak mmkndr. Bu ilevler ksmen de olsa yerel ynetimler tarafndan grlmektedir.553 Yerel ynetimlerin yerel ekonomi politikalarnn ekillenmesinde nemli etkileri vardr. Eitimde, salk hizmetlerinde, kltr ve kentsel kolaylklarda baar iin yerel ekonomik gelime gereklidir. Bu gelime, iletmelere uygun ortam salamakla ve nitelikli personeli ekebilmekle mmkn olmaktadr.554
552 553

Kemal GRMEZ, Kreselleme ve Yerelleme, s. 17. Gerard MARCOU, Local Government and Economic Development, New Trends in Local Government in Western and Eastern Europe, (Ed. G.Marcou-I.Verebelyi), International Institute of Administrative Sciences, Brussels-Belgium, 1993, s. 191, Halis Yunus ERSZ, a.g.e., s. 64-76. 554 Gerard MARCOU, Local Government and Economic Development, s.191.

211

Yerel ynetimler ekonomik ilevlerini dorudan gerekletirebilecekleri gibi, yerel ekonomideki etkilerini dorudan ve dolayl finansal ve finansal olmayan yardmlar gibi eitli yollarla da gstermektedirler. Dorudan yardmlar; destekler ve dier demeler, bor ve indirilmi faiz oranlar, arsa sat ve kiralama, bor teminat ve kefalet, zel iletmelerde hissedarlk eklinde, dolayl yardmlar; sanayi ve ticari emlak ve ekipman salama, aratrma, danma hizmetleri, eitim tesisleri, kamu hizmetlerinin bakm iin yardm, okul ve sanayi arasnda ortaklk iin yardm eklinde, genel yardmlar ise; ticari fuarlar/sergiler, ileri teknoloji merkezlerini gelitirmek, yerel aratrma merkezleri, transfer/satn almalarda giriimcilere yardm, yaam kalitesi eklinde olmaktadr.555 Btn lkelerde yerel ynetimler, geni arazi planlama, altyap hizmetlerini sunma yetkisine sahiptir ve yerel hizmetleri geni lekte salamaktadrlar. Bu adan bakldnda, 1970lerde (Danimarka ve Hollanda) ve daha sonralar (Belika, Fransa, spanya, Portekiz) de ynetsel ve yasal desantralizasyonun en byk gstergesi, yerel ve blgesel ynetimlerin ekonomik ve sosyal ilevlerinin geniletilmesine ynelik uygulamalardr.556 Yerel ynetimlerin genileyen bu ilevleri sorumlu olduklar hizmet alanlarnn da genilemesine yol amaktadr. Teknoloji ve toplumdaki kkl deiimler bu hizmetlerin doasn ve nceliini deitirmektedir. Yerel ynetimlerin ekonomik ilevlerine her geen gn yenileri eklenmektedir. Bu yeni ilevlere, gelien i piyasalarnda yer almak, niversitelerle ortaklk ilikisi ierisine girmek, konut iyiletirme inisiyatiflerini desteklemek, evresel gelime557 rnek olarak verilebilir.

555

ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, Yerel Ynetimlerde Halk Katlm Yerel Ynetimlerin Ekonomik Katlmlar, Ankara, BMGM Yaynlar, 1998, s. 152-153. 556 Jeffrey OWENS, John NORREGAARD, The Role of Lower Levels of Government: The Experience of Selected OECD Countries, Local Government:An International Perspective, (Ed. J.Owens-J.Norregaard), Netherlands, Elsevier Science Publishers, 1991, s. 6. 557 Giorgio PANELLA, Local Government Finance:The Need for Resource Diversification, Local Government: An International Perspective, (Ed. J.Owens-J.Norregaard), Netherlands, Elsevier Science Publishers, 1991, s. 117.

212

2.4.5.2. Post-Fordist Dnm Srecinin Yerel Ynetimlerin Ekonomik Dnmndeki Etkisi Literatrde post-fordizm terimi ekonomik ve kurumsal deiimle ilgilidir. Ancak daha ok, kltr, yaam biimi, tketim ve estetik alannda deiimle ilgili olarak kullanlmaktadr. Bununla birlikte, baz gzlemcilere gre gnmzde deiimin tm anlamnda kullanlmakta ve sadece tek bir alan ifade eden bir terim olarak kullanlmamaktadr558. Post-fordizmin zellikleri ise u ekilde belirtilebilir:559 1- yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin temelini oluturan i ve retimin rgtlenmesinde Post-Taylorist biime gei, 2- yeni bilgi ve iletiim teknolojisine dayal olarak hizmet sektr endstrisinde glenme, 3hizmet endstrisine ve tarmdaki endstrilemeye dayal olarak kapitalistlemeye olan yeni bir inan, igc hareketliliindeki art, 4- toplam gelir ve verimlilikte art, bymenin dk dzeyde olmas nedeniyle gelirlerdeki farkllklarn artmas ve farkl bir tketici modelinin ortaya kmas, 5- cret ve alma ilikilerindeki krlganla dayal olarak bireyselleme yaam stillerindeki kutuplama Sanayi toplumundan risk toplumuna geile birlikte ekonomik ilikilerde de kkl deiiklikler meydana gelmi ve her alanda bir yeniden yaplanma meydana gelmitir. Bu yeniden yaplanma endstriyel gelimenin modeli olan Fordizmden Post-Fordist ya da esnek retim modeline gei olarak adlandrlmaktadr. 1970 ve 1980li yllarda uygulamaya konulan ve neo-liberal politikalarla desteklenen da alma sreci, merkezi ynetimlerin ve kamu giriimciliinin
Ash AMIN, Post-Fordism: Models, Fantasies and Phantoms of Transition Post-Fordism: A Reader, (Ed.Ash Amin), Cambridge, Blackwell Publishers, 1995, s.30. 559 Josef ESSER, Joachim HIRSCH, The Crisis of Fordism and the Dimensions of a Post-Fordist Regional and Urban Structure, Post-Fordism: A Reader, (Ed. Ash Amin), Cambridge, Blackwell Publishers, 1995, s. 77.
558

213

nemini azaltm ve idari yaplarda yerelleme eilimleri ile zelletirme uygulamalar hzlanmtr. Bu sre, merkezi ynetimlere kar yerel ynetimlerin, kamu giriimciliine kar da piyasa ve zel sektrn nemini artrmtr.560 Yerinden ynetim anlay da bir adan, zel sektrde ve ekonomide grlen ve hizmet sektrnn genilemesine paralel olarak gndeme gelen Post-fordist yaplanmann yaygn ve esnek yaplanma niteliinin kamu kurulularna yansmas561 eklinde ifade edilmektedir. Postfordist dnemin mekannn ise kresel ve yerel olduu, bu aamada yeni rgtsel alarn, dorudan yabanc yatrm ve ortaklklarn ve bunlarn ulusst operasyonel yaplarnn olutuu562 belirtilmektedir. Kreselleme srecinde, byk lekli, standart mallarn retimi zerine kurulu (fordist) endstriler, gelimelere uyum salayamayp gerilerken; z kaynak, yerel giriimcilik, esnek retim (post-fordizm) teknolojileri ve ilikileri ile dayanma, gven ve rgtlenme kapasitesi gibi iselletirilmi faktrlere dayal endstrilerin hzl bir gelime gsterdii grlmektedir. Gelien bu eilimler, retimin adem-i merkezilemesini ve kk-orta lekli firmalarn ekonomideki arlklarnn artmasna neden olmutur.563 Yerel lekte meydana gelen bu ekonomik gelimeler, yerel ynetimlerin ekonomik ilevlerinde nemli dnmlere yol am, ekonomik gelimede yerel ynetimlerin daha etkin rol oynamasn gerektirmitir. Ulusal, blgesel ve yerel gelime stratejisindeki deiimler, yerel ynetimlerin gerek rgtlenme yapsnda gerekse ilevsel yapnda deiimlere yol amaktadr. Fordizmden post-fordizme gei srecinde ortaya kan isizlik, gelir dalmnda bozulma, hayat standartlarndaki d gibi sorunlar karsnda yerel ynetimler, refah nlemlerini devreye sokarak bu deiimin olumsuz sonularnn en aza indirilmesini salamlardr. Bu deiim srecinde yerel
560 561

Metin ZASLAN, a.g.e., s. 70. inasi AKSOY, Yeni Sa ve Kamu Ynetimi, s.170. 562 Ash AMIN, Anders MALMBERG, Competing Structural and Institutional Influences on the Geography of Production in Europe, Post-Fordism: A Reader, (Ed. Ash Amin), Cambridge, Blackwell Publishers, 1995, s. 227-228. 563 Faruk ATAAY, Kamu Reformu ncelemeleri, Ankara, Ankara Tabip Odas Yayn, 2005, s. 176

214

ynetimler, alt yap sunumu, yeni endstriyel birimlerin oluturulmas, yeni finansman kaynaklarnn yaratlmas, aratrma nceliklerinin belirlenmesi ve alarn organizasyonu gibi konularda nemli rol oynamlardr.564 Fordizmden post-fordizme geite yerel ynetimlerin yeniden

yaplandrlmas Harvey tarafndan kentsel ynetiimde managerialism (iletmecilik) ten entrepreneurialism (giriimcilie) gei olarak karakterize edilmektedir.565 Bu srete yerel ynetimler, byme eilimli zel sektr odakl stratejilere dayal bir yaklam benimsemilerdir. Yerel ynetimlerin yerel ekonomideki rollerinin giderek arlk kazanmas zellikle ngilterede merkezi ynetimin olumsuz tavr gstermesine neden olmutur. 2.4.5.3. Yerel Ekonomik Gelimede Yerel Ynetimlerin Etkisi Yerel ekonomik gelime, yerel dinamiklerin harekete geirilerek, yerel topluluklarn ekonomik, sosyal, kltrel ve siyasal alanda srdrlebilir kalknma ilkesine uygun olarak gelimesinin salanmas566 olarak tanmlanabilir. Daha z bir ifadeyle yerel ekonomik gelime, yerel ekonominin yerelde yaayanlar iin refah yaratma kapasitesidir.567 Bu tanmlardan anlalaca gibi yerel ekonomik gelime, kent ya da yre ekonomisini canlandrmak, yeni i alanlar yaratmak, yerel topluluun ekonomik, sosyal, kltrel gereksinimlerin karlamak iin en etkin politikalarn belirlenmesini ve uygulanmasn iermektedir. Gnmzde zellikle azgelimi lkeler bata olmak zere birok toplumda yerel ynetimlerin yerel ekonomik kalknma srecinde nemli rol
564

Gerry STOKER, Regulation Theory, Local Government and the Transition From Fordism, Challenges to Local Government, (Ed. D.King-J.Pierre), London, Sage Publications, 1990, s. 251252. 565 David HARVEY, From Managerialism to Entrepreneurialism: the Transformation of Urban Governance in Late Capitalism, Geografiska Annaler, Vol.11, No.3, 1989 (3-17) den aktaran Gerry STOKER, Regulation Theory, Local Government and the Transition From Fordism, s. 252. 566 Erol KAYA, Modern Kent Ynetimi-III, Yerel Siyaset, Y.2, S.22, Ekim-2007, s. 28. 567 Murat Ali DULUPU, Hseyin ZGR, Yerel Ekonomik Gelimede Yerel Ynetimlerin Rol, s.175.

215

oynad grlmektedir. Bunun en nemli nedeni ise yerel ynetimlerin kaynaklar daha aklc kullanarak hizmet sunumunda etkinlii salamas, insan gc kullanmn aklc bir ekilde gerekletirmesi, iletiim kanallarn gelitirerek kalknmada alt yapy salayan kurulular olmasndandr.568 1990l yllardan sonra ekonomik srelerin hzl bir ekilde uluslar araslatna tank olunmaktadr. Bu srete sermaye, yatrm ve retim iin en uygun koullar salayacak ekilde dnyaya yaylmakta, her yreye gitmektedir.569 Yerel ynetimler hareket eden bu sermayeyi kendi yrelerine ekebilmek ve yerel kalknmay salamak iin aba sarf etmektedir. Uzun yllar ulusal dzeyde ele alnan kalknma yaklamnn zamanla bu dzeyde srdrlemeyecei ve yerel dinamiklerin de bu noktada harekete geirilmesi gerektii anlay ortaya kmtr. Yerel ynetimlerin ekonomik gelimesinin ls olarak hareketli sermayeyi ekebilmesi gsterilmektedir. Yerel ynetimler bunu finansal ve vergi tevikleri, dorudan yardm, alt yapy gelitirme ve yerel ekonomik gelime ofisleri kurarak gerekletirmeye almaktadrlar. Gnmzde giderek artan kitlesel isizlik ve dier taraftan merkezi ynetim yardmlarnn azalmasyla yerel ynetimler zerinde ekonomik yeniden yaplanma bir bask unsuru olarak ortaya kmaktadr.570 Sermayenin belirli bir yerleim yerine baml olmaktan kmas ve uluslar araslamas sonucunda, retim ve yerel ynetim yaptrm ile balantl kararlarn zgrce ve karl olacak ekilde rekabet belirleyebilmekte, kenti veya yerel birimi terk etme ynnde tehditlere dayal gcn kullanarak yerel ynetimler arasnda yaratabilmektedir.571 Yerel ynetimler, yerel ekonomik gelime srecinin hzlandrlmasnda, organizasyonunda ve baz durumlarda ise ekonomik gelime faaliyetlerinin baarya ulamasna imkan tanyan koullarn
568 569

Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s. 48. Gencay AYLAN, a.g.e., s.206-207. 570 Margit MAYER, a.g.m., s..319-320 571 Birsen NACAR, Yerel Ynetimlerin Mali Krizi zerine Kuramsal Aklamalar:Nedenler, neriler ve Bir Deerlendirme, Akdeniz ..B.F. Dergisi, S.9, 2005, s. 230.

216

ynetiminde nemli bir aktr konumundadrlar. Dorudan yerel ekonomiler zerinde etkisi olan giderek artan ekonomik deiim basks, yerel ynetimlerin yerel ekonomik gelime sorununu grmezlikten gelmesini engellemektedir.572 1980li yllarn bandan itibaren gerek gelimi lkelerde gerekse gelimekte olan lkelerde meydana gelen en nemli deiimlerden birinin yerel ynetimlerin daha st ve hatta daha alt leklerle ilikilerindeki dnm olduu grlmektedir. Daha nceki dnemlerde ulus devlet iinde ilevsel bir iblm iinde olan kent ve yerel ynetim sisteminden, ulusal devletlerin gemitekine gre daha snrl mdahale ettii ve hatta destek salad yarmac (rekabet eden) yerel ynetim ve kent sistemine geilmitir.573 ABD, kanada, Almanya, Fransa gibi birok lke, yerel ynetimlerin yarmac pazar koullaryla hizmet retme yollarn aramakta ve kamusal yarara zarar vermeden bunu gerekletirme projeleri gelitirmekte ve uygulamaktadrlar. Yerel alan ilgilendiren kararlarn merkezden yerele kaydrlmas en nemli yeniden yaplanma konular arasnda deerlendirilmektedir.574 Kreselleme srecinde yerel ekonomik gelimeye odaklanmann yerel ynetimler asndan getirecei yararlar ise u ekilde ifade edilmektedir:575 1- Yerel ekonomik gelime, kresel piyasadan dlananlar iin frsatlar salar. 2- Yerel ekonomik gelime, kresel ekonomide giderek artan bir ekilde kaybedilmi olan toplumsal uyum ve yerel ekonomik alar koruyabilir. 3- Yerel ekonomik gelime, kresellemenin yaratt kltrel homojenleme karsnda yerel farkllklar gelitirebilir.
572

Robert J. BENNETT, Decentralization and Local Economic Development, Decentralization Local Government, and Markets Towards a Post-Welfare Agenda, (Ed. R. Bennett), Oxford, Clarendon Press, 1990, s. 221. 573 Tark ENGL, Yerel Devlet Sorunu ve Yerel Devletin Dnmnde Yeni Eilimler, s. 197. 574 M. Akif UKURAYIR, Yerel Ynetimler in Yeni Bir Kavramsallatrma: Yaran Kentler, Yerel Siyaset, Y.2, S.22, Ekim-2007, s. 11. 575 David GIBBS, Local Economic Development&the Environment, USA, Routledge, 2002, s.86.

217

4-Gl bir yerel ekonomik yap hem yeniden yaplanma srecinde bir kararllk salamakta hem de kresellemenin meydana getirdii ekonomik gszle kar karlatrmal bir stnln yeni bir eklini salamaktadr. Yerel ekonomik kalknmada nemli roller stlenen yerel ynetimler bu rollerini gerekletirirken yeni kurumsal ilikiler gelitirmektedir. Yerel ynetimler, farkl politik alanlarda, farkl konularda ekonomi ve teknoloji konular, insan gc eitimi, alt yap sunumu ve bunun gibi yeni balantlarn yaplmas zorunluluunu ortaya karmaktadr. Yerel ynetim birlikleri, ticaret odalar, yatrmclar, eitim kurulular ve aratrma merkezleri yerel ekonomiyi canlandrmak iin farkl ekillerde yerel ynetimlerle ortaklk anlamalar ierisine girmekte ve anlamaya dayal yeni pazarlk sistemi ortaya kmaktadr. Mayere gre576 bu yerel a ve pazarlk sistemi; merkezilemenin azaltldnn, hiyerarik-brokratik-korporatist yapnn fordist devletin karakteri olduunun ve yksek maliyetli retimin, etkinsizliin ve israfn sona erdiinin bir gstergesidir. Gnmzde yerel kalknma yaklam zerinde Birlemi Milletler ve Avrupa Birlii hassasiyetle durmaktadrlar. BM, Yerel Gndem 21 uygulamalar ile bu yaklam benimserken, AB de blgesel ve yerel kalknmay ye lkelerin bir politikas olarak kabul etmektedir. AB, yerel kalknmann nemini kabul etmekte ve istihdam yaratlmasnda yerel kalknmaya vurgu yapmaktadr.577 Yerel ekonomik gelime, yerel bak asn yanstan ve yerel kaynaklarn harekete geirilmesini salayan yeni bir ekonomik gelime biimi kimlii ile giderek n plana kmaktadr. Bu srete yerel ynetimler, iletmeler, sivil toplum kurulular, gnll kurulular, kamu kurulular ve vatandalarla birlikte nemli rol oynamaktadrlar.

576 577

Margit MAYER, a.g.m., s. 319-320. Erol KAYA, Modern Kent Ynetimi-III, s. 28-29.

218

2.4.6. Yerel Ynetimlerde Sorumluluk ve Hesap Verebilme Anlayndaki Dnm Son yllarda merkezi ynetimden yerel ynetimlere ayrlan

kaynaklarda ve yerel ynetimlerin kendi gelir yaratma potansiyelinde artlar meydana gelmitir. Yerel ynetimlerin hizmet ve faaliyet alanlarnn genilemesine paralel olarak giderlerinin de artmas sorumluluk ve hesap verebilirlik anlaynda nemli deiimleri gndeme getirmitir. Baz durumlarda e anlaml olarak kullanlmasna ramen hesap verebilirlik (accountability) ve sorumluluk (responsibility) kavramlar arasnda farkllklar bulunmaktadr. Hesap verebilirlik; her trl kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda grevli ve yetkili olanlarn, kaynaklarn etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanlmasndan, muhasebeletirilmesinden, raporlanmasndan ve ktye kullanlmamas iin gerekli nlemlerin alnmasndan sorumlu ve yetkili klnm mercilere hesap vermek zorunda olunmasdr578 eklinde tanmlanmaktadr. Sorumluluk ise, daha ok kiisel dzeyde ahlaki bir sorun olarak ele alnrken ynetim dzeyinde ise ynetimin kendisine verilen grevleri yerine getirmesi eklinde ifade edilmektedir. Sorumluluk, hesap verebilirlie gre daha geni bir kavramdr ve hesap verebilirlik sorumluluun bir parasn oluturmaktadr. Hesap verebilirlik denetim ilevinin dsal unsurunu olutururken, sorumluluk ise, denetimin isel unsuru olan personelin kusuru, ahlakilii ve profesyonel etik ile ilgilidir.579 Son yllarda birok lkede kamu hizmeti reformlarnda nemli uygulamalar gerekletirilmektedir. Gelimekte olan lkelerinde iinde bulunduu bir ok lke, ynetimlerinin daha etkin, etkili, verimli, ak ve sorumlu
578

olabilmesi

iin

youn

reform

programlar

uygulamay

Necip POLAT, Saydamlk, Hesap Verme Sorumluluu ve Denetimin Etkinlii, Saytay Dergisi, S.49, Nisan-Haziran 2003, s. 71. 579 Richard MULGAN, Accountability: An Ever-Expanding Concept?, Public Administration, Vol.73, No.3, 2000, s.557-558.

219

amalamaktadrlar.

Bu

amalarna

ulamak

iin

ise,

zelletirme,

dereglasyon, ticarileme, mterilere odaklanma ve yerelleme gibi uygulamalar gerekletirmektedirler.580 Bu tr uygulamalarn sonucunda, ynetim olgusunun sadece ynetilenlere has bir uygulama olmaktan kp, kamu rgt yneticileri, kurum alanlar, kamu hizmeti ile ilgisi bulunan kii ve gruplar arasnda paylalmas gereken bir g ve yetki alan olarak alglanmasyla birlikte ynetimde aklk, hesap verme sorumluluu581 gibi kavramlar kamu ynetimi alannda uygulanmaya balamtr. Kamu ynetiminde yaanan gelimeler ve effaf ynetimin bir gerei olarak kamu alanlarnn sadece siyasilere deil, halka kar da sorumlu olmasnn gerei zerinde durulmaktadr. Bu adan kamu alanlarnn ve yetkileri kullananlarn yaptklar ilerin sonularndan sorumlu tutulmalar hesap verebilirlik kavramyla ifade edilmektedir.582 Kreselleme ile birlikte iletiim ve bilgi teknolojilerinde kaydedilen hzl ilerlemelerin sonucunda bilgi ve iletiim kanallarnn bireyler tarafndan etkin bir ekilde kullanlabilme imkanlarnn artmas, halkn ynetimin gerekletirmi olduu kamu politikalarndan ve etkinliklerinden haberdar olabilmesini, hizmetin ileyii ile ilgili srelerden bilgi alabilmesini olanakl klmtr. Kamu hizmeti anlaynda ve sunum yntemlerinde meydana gelen deiimler sonucunda daha fazla aktrn hizmet sunumunda rol almas, hizmetlerin yerine getirilmesi ve denetimi ile ilgili srelerde yer almas ynetimin hesap verebilirlii ve sorumluluunda nemli deiimlere yol amtr. Gnmzde bilgi ve iletiim tekonojilerinin btn dnyaya

kresellemenin etkisi sonucunda yaylmas, ynetimler tarafndan salanan hizmetlerin byk blmn bilgi temelli bir yapya sokmu ve bunlar,
580

Jocelyne BOURGON, Responsive, Responsible and Respected Government: Towards a New Public Administration Theory, International Review of Administrative Sciences, Vol.73, No.1, 2007, s.9. 581 Ulvi SARAN, Kamu Ynetiminde Yeniden...., s. 41. 582 Musa EKEN, Ynetimde effaflk Teori-Uygulama, Adapazar, Sakarya Kitabevi, 2005, s.39.

220

bilginin

toplanmas,

ilenmesi,

analizi

ve

uygulanmas

srelerini

iermektedir. Birok durumda bu tr hizmetler, kamu grevlileri ve vatandalar arasnda gerekleen etkileim sonucunda salanmaktadr. Yeni kamu ynetimi anlay, bir rehber olarak vatanda, sivil toplum, kamu grevlileri ve seilmi meclisler arasnda etkileimi gerektirmektedir. Bylece sorumluluk ve hesap verebilirlik ynnde ciddi basklar olumaktadr.583 Hesap verebilirliin kamu ynetiminde dolaysyla yerel ynetimlerde kullanlmasnn farkl amaca hizmet edecei ifade edilebilir:584 Birincisi; kamu hizmetlerinde ktye kullanmn denetimi, ikincisi; iyi alan kamu kurumlarnn gvencesi olmas, ncs; kamu iletmecilii ve ynetiimde srekli gelimenin devam ettirilmesini salamasdr. Yerel hesap verebilirlik ve yerel zerklik birbirleriyle yakndan balantl konulardr. Yerel ynetimlere mali takdir yetkisi verildiinde yerel hesap verebilirliin de gelitirilmesi de bir zorunluluk olarak karmza kmaktadr. Yerel semenin yerel vergi ve hizmetlerin karmaklndan olumsuz etkilenmemesi ve kaynaklarn daha etkin dalmnn gerekletirilmesi iin yerel hesap verebilirlik tevik edilmektedir. Yerel ynetimlerde 3 farkl hesap verebilirlik bulunmaktadr:585 Birincisi; gelirlerin sonucunda yerel olarak belirlenmi harcamalar gerektiren yerel hesap verebilirlik, ikincisi; finansal hesap verebilirlik, gelirlerden daha ok giderler zerine odaklanmaktadr. ncs; ynetsel hesap verebilirlik, yerel ynetimlerin etkinliinin gelitirilmesi ile ilgilidir. Etkinlik denetimleri yerel ynetimlerin etkililiini gelitirmeyi ve en az maliyeti amalamaktadr. Bu

583 584

Jocelyne BOURGON, a.g.m., s. 11. Adam WOLF, Symposium on Accountability in Public Administration: Reconciling, Democracy, Efficiency and Ethics, International Review of Administrative Sciences, Vol.66, 2000, s.17., Peter AUCOIN-Ralph HEINTZMAN, The Dialectics of Accountability for Performance in Public Management Reform, International Review of Administrative Sciences, Vol.66, 2000, s.45. 585 Jeffrey OWENS, John NORREGAARD, The Role of Lower Levels of Government: The Experience of Selected OECD Countries, Local Government: An International Perspective, (Ed. J. Owens-G. Panella), Netherlands, Elsevier Science Publishers, , 1991, s. 9-10.

221

ekildeki hesap verebilirlii salamann yolu, farkl yerel alanlarda benzer hizmetin sunulmasnn birim maliyetinin bilgisinin elde edilmesinin tevik edilmesidir. Yerel hesap verebilirliin baz temel unsurlar u ekilde belirtilebilir:586 - Yerel hesap verebilirlik bir yerel tercihtir. - Yerel hesap verebilirlik yerel seim srecinde en ok hissedilmekte yerel hesap verebilirliin glendirilmesi bu srecin iyi ilemesine bal bulunmaktadr. - Yerel hesap verebilirlik, verginin maliyetine kar harcamalarn faydasnn dengelenmesini gerektirir. - yi bir hesap verebilirlik anlay yerel halkn ne istediini ve bu isteklere cevap verebilmeyi gerektirmektedir. Yerel ynetimlerde ok aktrl ynetim sreci olarak ifade edilen ynetiim sreciyle birlikte hesap verebilirlik ve sorumluluk anlay, hizmet sunumuna odaklanan, vatanda tercihlerini dikkate alan bir eilim gstermektedir. Daha nceleri uygulanan yukardan aaya denetim anlay ok az hesap verebilirlii iermekteydi nk vatandalar ynetimin hesap verebilirlii konusunda yeterince glendirilmemiti. Hizmette halka yaknlk ilkesi (subsidiarity), federal sistemlerdeki mali eitlik ilkesi, kamusal deerin yaratlmas, sonulara dayal hesap verebilirlik, vatandalar iin ilem maliyetlerinin azaltlmas gibi gelimeler hesap verebilirlii glendirmitir.587 Yeni kamu ynetimi anlayyla birlikte hesap verebilirlik anlay srelerden ok sonulara odaklanmtr. Bu noktada performansn nemine vurgu yaplmaktadr. Ynetim yetkisinin devredilmesiyle birlikte sorumluluklar daha alt dzeye devredilirken, hesap verebilirlik ise en ste doru ya da

586

George JONES, The Search for Local Accountability, Strenghening Local Government in the 1990s, (Ed. Steven LEACH), UK, Longman, 1992, s.54. 587 Anwar SHAH, A Comparative Institutional Framework for Responsive, ..., s.14-15.

222

merkeze doru deil, seilmi organlara ve mterilere (vatandalara) doru olmaktadr.588 Yerelleme reformlarnn bir parasn oluturan yerel ynetimlere yetki devri ile birlikte, vatandaa en yakn birimler olarak yerel ynetimlerde sorumluluu ve hesap verebilirlii gelitirmenin daha kolay olaca dnlmektedir. Halka daha yakn olan, ynetsel takdir yetkisini artran, alanlar glendiren, giriimci davranlar cesaretlendiren, sonulara odaklanan, hesap verebilirlii ve daha fazla akl salamak iin performans lmne dikkatini younlatran589 bir ynetim anlaynn yerel ynetimler dzeyinde olanakldr. Yerel ynetimlerin sorumluluu sadece hizmetlerin etkin, kaliteli ve verimli sunumundan ibaret deildir. Ynetim ve hizmet sunma anlayndaki kresel deime, yerel ynetimleri etkilemekte ve onlara baz sosyal sorumluluklar ile ahlaki deerlere sahip olma ynnde etkide bulunmaktadr.590 Yerel ynetimler hizmet sunduklar yrede hizmet karl cret alsalar da asl olarak kar amasz kurulular olarak karmza kmaktadr. Yerel ynetimler kendilerine yasalarla verilen zorunlu grevlerin yan sra insan ihtiyalarna ynelik birtakm hizmetleri de sunmak durumundadrlar.591 Bu yerel ynetimlerin sosyal sorumluluklarnn bir gerei olmaktadr. gerekletirilmesi merkezi ynetim dzeyine gre daha

588

Linda DELEON, Accountability in a Reinvented Government, Public Administration, Vol.76, Autumn 1998, s.541. 589 Barbara S. ROMZEK,Dynamics of Public Sector Accountability in an era of Reform, International Review of Administrative Sciences, Vol.66, No.1, 2000, s.21. 590 Mustafa EK, Mustafa KMEN, a.g.m., s. 141. 591 mer TORLAK, Kar Amasz Kurulular Olarak Yerel Ynetimlerde Ahlaki Sorumluluk, Uluda niversitesi BF Dergisi, S.17, Austos-1999, s.4

223

2.4.7. Yerel zerklik ve Yerel Ynetimlerin Denetiminde Yeni Eilimler Kreselleme sreciyle birlikte yerel ynetimlerde denetim anlaynda ve zerklik eilimlerinde de nemli deiimler ortaya kmaktadr. Bu deiimler, yerel zerklik anlayndaki gelimeler ve yerel ynetimlerin denetiminde yeni eilimler eklinde iki balk halinde incelenmektedir. 2.4.7.1. Yerel zerklik Anlayndaki Gelimeler Dnyann birok lkesinde kamu reformlarnn nemli bir parasn oluturan yerelleme reformlarna bakldnda temel amacnn yerel ynetimleri glendirmek ve gelitirmek olduu grlmektedir. Yerel ynetimlerin glendirilmesi ve zerklik verilmesi, merkezi ynetimlerin denetimlerinin en aza indirilmesi konusundaki gelimeler, uluslar aras belgelerde ve lkelerin anayasalarnda yer almaya balamtr. Yerel dzeyde demokrasinin gelitirilmesi ve yerel ynetimlerin daha kaliteli ve etkin hizmet sunmas asndan yerel zerklie byk nem verilmektedir. Kavram olarak yerel zerklik; bir yerel topluluun, yerel nitelikte olan ileri, kendi bana, kendi organlar eliyle grebilmesi ve buna olanak verecek kaynaklara da sahip olabilmesi,592 ya da herhangi bir devlet ya da merkezi ynetimin karmas olmakszn, kendi yapsn, rgtn ve ilerini dzenleyebilmek konusunda tannan kapsaml yasal yetkiye verilen isim593 olarak tanmlanabilir. zerklik, yerel ynetimlerin, yetkili klnd yrede yerel halkn ihtiyalarn gidermek iin kendi seilmi organlar araclyla karar alabilmesini ve bu kararlar merkezi ynetimin mdahalesi olmakszn uygulayabilmesini, gerekletirecei hizmetler iin kaynaklara sahip olmasn gerektirmektedir.

592 593

Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s. 52., Selahattin YILDIRIM: Yerel Ynetim ve Demokrasi, s. 149.

224

zerklik ilkesi, federasyonlar tanmlayan bir ilke olmaktan ok, belirli bir merkez tarafndan ynetilen geni rgtlenmeler iin geerli bir ilkedir. zerklik gnmzde devletin ulus-alt bir toplulua, kendi organlaryla kendi ilerini ynetme yetkisinin tannmasn ifade etmektedir. Bu yetki sadece idari alanda olduunda idari zerklikten; siyasal alana da girmekte ise siyasal zerklikten sz edilebilir594. Mali zerklik ise, yerel ynetimlerin merkezi ynetime gereksinimi olmadan kendilerine verilen grev ve sorumluluklarn yerine getirebilecek kadar, serbeste harcayabilecekleri yeterli gelir kaynaklarna sahip olmasdr595. Yerel zerklik dncesinin temelinde yerel halkn kendi kendisini ynetmesi felsefesi bulunmaktadr. Bu adan zerklik, demokratik ynetim anlaynn bir rn olmaktadr. zerklik sayesinde insanlarn kendilerini daha gereki bir ekilde ortaya koyabilecekleri ve nasl ynetileceklerine karar verebilecekleri kendisinin dnlmektedir.596 semesini ve setii Halkn kendi kendisini ynetmesinde merkezi ynetim basksndan uzak olmasn, kendi ynetim organlarn sylenebilir. 1985 ylnda Avrupa Konseyi tarafndan kabul edilip, imzaya alan Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art (AYY), ye lkelerde zerklik kavramnn nasl anlalmas gerektiine, merkezi ynetim kurulular ile yerel ynetimler arasndaki ilikilerle, yerel ynetimlere salanmas gereken mali kaynaklara ynelik esaslar iermektedir. Bu szlemeyi imzalayan hkmetler iin, szleme hkmleri balayc olmakta ve uyulma zorunluluu bulunmaktadr. AYYna gre, zerk yerel ynetim kavram, yerel makamlarn, kanunlarla belirlenen snrlar erevesinde, kamu ilerinin
594 595

organlar

denetlemesini

kolaylatran zerkliin halkn katlm asndan olumlu yanlarnn olduu

Atilla NALBANT, a.g.e., s.47, 50. Giorgio PANELLA, a.g.m., s.118., Fatih YKSEL, Yerel zerklik Kavram zerine Bir nceleme, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, (Ed. H. ZGR-M. KSECK), Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, s.283. 596 Fatih YKSEL, Yerel zerklik Kavram zerine Bir nceleme, s. 276.

225

nemli bir blmn kendi sorumluluklar altnda ve yerel nfusun karlar dorultusunda tamaktadr. dzenleme AYY ve ve ynetme hakk ve imkan anlamn yolunda, benzeri almalar demokrasi

kreselleirken yerelleen ynetim srecine uluslar aras standartlar getirmeyi amalamaktadr.597 Yerel zerklik Avrupada yerel ynetimlerin karar verme glerinin ve uygulama kapasitelerinin en st seviyeye karlmas olarak tanmlanmaktadr. Yerel zerklik Avrupada tamamen bir bamszl ifade etmemekte, merkezi devlet politikalar ve faaliyetleri, yerel ve ulusal ekonomik gelimeler ve yerel siyasal ve toplumsal karlar tarafndan snrlamalara tabi tutulmaktadr.598 Gnmzde, yerelleme eilimlerinin glenmesi ve bu srete nemi giderek artan yerel ynetimlerin zerklii konusunda tm dnyada ortak anlay ve eilimlerin olumaya balad grlmektedir. Demokratikleme ve insan haklar konusunda kresel dzeyde yaanan gelimeler yerel dzeyde de etkisini gstermektedir. Bu adan zerklik, merkezden ynetim ve brokrasinin sakncalarn azaltmak veya ortadan kaldrmak iin dnlen bir ynetim tarz olarak karmza kmaktadr. zerk yerel ynetim sayesinde, yerel menfaatleri ilgilendiren hizmetler yerel halk tarafndan ve kendi ilerinden seilmi organlar araclyla idare edilecei iin yerel ve mali sorunlara uygun zmlerin bulunmas salanm olmaktadr.599 Kreselleme ile birlikte gelien bir sre olan yerelleme, zerkliin salanmasnda temel srelerden birini oluturmaktadr. Yerellemenin tek bana bir anlam ifade etmeyecei ve yerel zerklikle birlikte ele alnmas

597

Mustafa KMEN, Yerel Ynetimlerde zerklik Eilimleri, Avrupa ve Trkiye, Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimler, (Ed. B.Parlak-H. zgr), stanbul, Alfa Yaynlar, 2002, s. 104. 598 John PIERRE, Assessing Local Autonomy, Challenges to Local Government, (Ed. D.KingJ.Pierre), London, Sage Publications, 1990, s.38. 599 Halil KALABALIK, a.g.e., s. 131.

226

gerektii600 zellikle Avrupa lkelerinde genel kabul grmektedir. Yerel zerklik, merkezi ynetimden yerel birimlere yetki ve kaynak transferinin devletin koyduu kurallar altnda yaplmasn gerektirmektedir. Yerellemenin yan sra zeklie katkda bulunan dnyadaki dier gelimeler ise; Avrupa btnlemesi, demokratik gelimelerin artmas, blgesel yaplanmalarn artmas601 eklinde belirtilebilir. Yerel zerklik konusundaki gelimeler sadece AB ile snrl

kalmamakta dnya leinde bir zerklik artnn Birlemi Milletlerin gndeminde olduu grlmektedir. Dnya Yerel Ynetimler zerklik art ad verilen belge, yerel ynetim birimlerinin hak ve yetkilerini AYY gibi ancak dnya leinde dzenlemek, demokratik yerel ynetim ilkelerini tm dnyada yerletirmeye almak amacndadr.602 Dnya Yerel Ynetimler zerklik artnda, Gndem 21 ve Habitat Konferansnda gndeme gelen birok kresel sorunun yerel dzeyde ele alnmas ve bu sorunlarn devletin yerel ynetimlerle youn ibirliiyle zlmesi gerektiine yer verilmektedir. Srdrlebilir gelime ve yerellik ilkesinin gerei olarak srekli ve dengeli kalknma iin yerel ynetimler glendirilmeli, grev ve yetki paylamnda yerellik ilkesine uyulmaldr. Yerinden ynetimi glendirmenin demokratik yerel ynetim birimlerinin varl ile mmkn olabilecei ve bunun iin yerel ynetimlerin zerkliinin ve mali srdrlebilirliinin603 salanmas gerektii artda yer almaktadr. Yerel zerklik konusu denetimle ilikili olarak ele alnmaktadr. Birok lkede merkezi ynetimler yerel ynetimler zerinde belirli ekillerde belirli yntemlerle denetim uygulamaktadrlar. Bu adan bakldnda yerel zerklik ve merkezi denetim arasnda ak bir ztlk vardr. Yerel ynetimler zerindeki
600 601

Frederik FLEURKE, a.g.m., s.524. Robert AGRANOFF, a.g.m., s. 28, 59. 602 Ruen KELE, Ayegl MENG, Dnya Yerel Ynetimler zerklik artna Doru, ada Yerel Ynetimler, C.11, S.4, Ekim-2002, s. 10. 603 Ruen KELE, Ayegl MENG, a.g.m., s.10-11.

227

denetim arttka yerel zerklik daralmakta, denetim azaldka yerel ynetimler daha geni zerklikten yararlanmaktadr.604 2.4.7.2. Yerel Ynetimlerin Denetiminde Yeni Eilimler Yerel ynetimler zerinde uygulanan denetim trlerine genel olarak bakldnda, devlet tarafndan uygulanan denetime ve gzetim yetkisine d denetim, yerel ynetimlerin kendi ynetsel brokrasisinin kanunlara uygun olarak almasn hiyerarik olarak salayan denetime i denetim ad verilmekte, ombudsman ad verilen yntemle, halk adna zel rgtlere yaptrlan denetim ekli de dier bir denetim trn oluturmaktadr. Buna ek olarak, uluslar aras anlamalara taraf olmaktan doan ykmllklerin ne lde yerine getirildiini inceleyen uluslar aras kurulularca yaplan denetim ekli de bulunmaktadr.605 Birok gelimekte olan lkede, yerel demokratik sre zayf

olduundan yerel hizmetler iin kaynaklarn ou merkezi bteden gelmekte, yerel ynetim etkinliklerini denetlemede merkezi ynetimin elinde birok ara ve yntem bulunmaktadr. Bu ara ve yntemlerden bazlar; minimum hizmet ya da performans standartlar oluturmak ve bunu uygulatmak; transfer kullanmna ilikin olarak ayrntl tanmlamalar ve koullar belirlemek; planlarn onaylanmas iin gereken zorunluluklar; personelin atanmas; d denetim606 vb. saylabilir. Yerel ynetimler zerindeki denetimin birok tr bulunmakta ve lkeden lkeye farkllklar gstermektedir. Konumuz asndan yerel ynetimlerde uygulanan denetim trleri ele alnmamaktadr. Yerel

604

Ruen KELE, Yerel Ynetimlerde Denetim, Saytay Dergisi, S.25, Nisan-Haziran 1997, s. 10., Birol EKC, M. Cem TOKER: Avrupada ve lkemizde Yerel Ynetimlerin Denetimi ve Etkinlii, ada Yerel Ynetimler, C.13, S.1, Ocak-2005, s. 7. 605 Ruen KELE, Yerel Ynetimlerde Denetim, s.12-13. 606 Nic DEVAS, Simon DELAY, a.g.m., s. 677-695.

228

ynetimlerde denetim anlaynda ne gibi deiikliklerin olduu kresel gelimeler kapsamnda genel izgileriyle ortaya konulmaktadr. Yerel ynetimlerin stlendii hizmetler lkeden lkeye farkllk gstermekle birlikte uygulanan denetim sisteminde de farkllklar bulunmaktadr. Devletin toplum hayatndaki rolnn artmas, dzenli ve kalknma amacnn gerekletirilmesi, devletin birliinin ve milli menfaatlerinin korunmas, kamu kaynaklarnn israf edilmesinin nne geilmesi, yerel ynetimlerin bilgi eksikliinin giderilmesi607 gibi gerekeler tm lkelerde yerel ynetimler zerinde uygulanan denetimin genel gerekeleri olarak kabul edilmektedir. Yerel ynetimler zerindeki denetim dnyann eitli lkelerinde farkl biimlerde yaplmaktadr:608 1) Fransz modeli olarak adlandrlan vesayet kavram ile zdelemi sistemde, merkezi ynetim, dorudan doruya, ya da taradaki ajanlar olan mlki amirler eliyle yerel ynetimleri denetlemektedir. Ancak, 1980li yllarn balarndan itibaren Fransada vesayetin ierii ve ekli deimi valiye tannan yetkilerin yerini genel gzetim yetkisi almtr. 2) ngiliz modeli olarak adlandrlan modelde, merkezi ynetime tannan genel bir denetim ve gzetim yetkisi yoktur. Yerel ynetimlerin baz nemli kararlarnn merkez tarafndan onaylanmasyla yetinilmektedir. 3) Kuzey modeli adn verilen sistemde, sveteki gibi, Kta Avrupasna oranla merkezi gzetimin daha da zayflam olduu grlmektedir. Piyasa ynelimli yaklamlar sonucunda hizmetlerin rekabete dayal olarak piyasa ortamnda sunulmas, ynetim anlaylarnda meydana gelen deimeler, kamu hizmetlerinde etkinlie ve verimlilie ynelik uygulamalarla birlikte sonuca ynelik ktlarn nem kazanmas, kaynak kullanmnda
607

M. Ulvi SARAN, zerklik ve Mahalli dareler Dzeyinde Denetim, Trk dare Dergisi, S.408, 1995, s.25 608 Ruen KELE, Yerel Ynetimlerde Denetim, s. 11-12.

229

etkinlik, hesap verebilirlik anlaynn gelimesi, halkn katlm srelerindeki gelimeler, yerel ynetimler zerindeki merkezi denetimin en aza indirilmesi iin uluslar aras alandaki gelimeler denetim anlaynda yeni yaklamlarn gndeme gelmesine yol amaktadr. Son yllarda ynetim anlaynda ekonomik boyutlarn n plana kmas denetim srecinde sonularn ve ktlarn llmesini gerekli klmakta, etkinlik, etkililik, verimlilik ve ekonomiklik gibi kavramlarn denetim srecinde giderek yaygnlaan bir ekilde kullanlmasna yol amaktadr.609 Burada ekonomiklik, girdilerin israfnn ortadan kaldrlmasn, etkinlik, girdilerin ktlara dnmesinde en uygun srecin baarlmas, etkililik ise ktlarn sunulmasyla sonularn baarlmasn610 ifade etmektedir. Son yllarda grev, yetki ve sorumluluklar hzla artan ancak kaynaklar ayn oranda artmayan, yerel kamu hizmetlerini kt kaynaklarla etkin ve verimli olarak sunma zorunluluu bulunan ve hesap verme sorumluluu giderek artan yerel ynetimlerin denetiminde, girdilerin ok ktlara nem veren performans balamtr. Performans denetimi, girdisrektsonu611 eklinde ifade edilen bir dngy ifade etmekte ve performansn biimsel olarak llmesi, deerlendirmeler yaplmas ve performans konusunda gereken ayarlama ve dzenlemelerin yaplmas iin geribildirimin salanmas612 anlamna gelmektedir. Merkezi ynetim kurulularnda uygulanmaya balayan ve yerel deerlendirme esasl denetim sistemleri uygulanmaya

Hamza AL, Kamu Kesiminde Yeni Denetim Yaklamlar:Sre Odakl Denetimden Sonu Odakl Denetime Gei, Amme daresi Dergisi, C.40, S.4, Aralk-2007, s. 50. 610 Michael BARZELAY, Performance Auditing and the New Public Management: Changing Roles and Strategies of Central Audit Institutions, Performance Auditing and the Modernisation of Government, France, OECD, 1996, s.20. 611 Michael BARZELAY, a.g.m., s.20. 612 Mehmet SONGUR, a.g.e., s. 30.

609

230

ynetimlerde de giderek uygulama alan bulan performans denetiminin OECD lkelerinde yaygnlamasnn nedenleri u ekilde belirtilebilir:613 -Ykselen kamu harcamalarnn kslmas iin oluan basklar, toplumsal davranlardaki ve teknolojideki deiimler ile ekonomik liberalleme rgtsel yaplarda duraan bir evreyi geersiz klmtr. Ynetimlerin denetim ve emir ilevlerinin yerini, rgt ierisinde sorumluluklarn devri ile birlikte daha esnek ve etkin alma yntemlerinin baarlmas iin yeniden yaplandrma, iletiim ve motivasyon almtr. Bu deiimler, kamu sektr organizasyonlarnn denetim anlayn temelden etkilemitir. - Politikaclar, kamu grevlileri ve dier profesyonel gruplar dardaki payda gruplara kar daha sorumlu ve daha ak hesap verebilirlik konusunda basklara maruz kalmlardr. Bu da denetim srecini etkilemitir. - Ynetimlerden hizmet kalitesi ile ilgili beklentiler artm, vatandalar yksek standartlarda hizmet bekler hale gelmi bu da performans denetiminin uygulamaya gemesini kolaylatrmtr. Dnyada zellikle gelimi lkelerdeki yerel ynetimlere bakldnda denetim anlaynda nemli deimelerin olduu grlmektedir. Denetim konusundaki eilimlere bakldnda merkezi ynetimin kat vesayet denetimi anlayndan vazgeilerek, bunun yerine hukuka uygunluk denetimi performans denetimi614 nin uygulanmaya alld grlmektedir. ve

613

David SHAND, Paul ANAND, Performance Auditing in the Public Sector: Approaches and Issues in OECD Member Countries, Performance Auditing and the Modernisation of Government, France, OECD, 1996, s. 57-58. 614 Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel ... s. 9.

231

2.5. KRESELLEME SRECNDE NGLTERE FRANSA VE ABDDE YEREL YNETM REFORMLARI VE YEREL YNETiMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNMNDEK ETKLER 2.5.1. Kreselleme Srecinde ngilterede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm ngiltere kkl bir yerel ynetim geleneine sahip lkelerden birisidir. Yerel ynetimlere bir hizmet ve ynetim birimi ve halkn yerel tercihlerinin yansd ve katlmna olanak tanyan en yakn birimler olarak byk nem verilmektedir. Demokrasi kltrnn gelimi olmasnda yerel ynetimler olduka nemli rol oynamtr. Tarihsel srete ok nemli ilevleri yerine getiren yerel ynetimlerde nemli deiimler meydana gelmitir. Kresellemenin etkileri tm dnyada hissedildii gibi ngilterede yerel ynetimler zerinde de etkili olmutur. 1970li yllarn siyasal, ekonomik ve toplumsal kriz ortamndan kma konusunda nemli etkileri olan kamu ynetimi reformlarnn uygulanmasnda ve tm dnyaya yaylmasnda ngiltere nclk etmitir. Yerel ynetim gelenei ok gl olan ngilterede yerel ynetimler, ok uzun sre (1979a kadar) baz lkelerde olduu gibi (rn. Fransa ve Almanya), local administration (yerel idare) olarak deil gerek bir yerel ynetim615 eklinde alglanmtr. Ancak son yllarda gerekletirilen uygulamalar ve karlan yasalar sonucunda gerek yerinden ynetim olarak nitelendirilen ngiliz yerel ynetimlerinin bu niteliini kaybettii616 ileri srlmektedir.

Michael J. GOLDSMITH, Edward PAGE, Britain, Central and Local Government Relations, London, Sage Publications, 1987, s.68. 616 Michael J. GOLDSMITH, Elizabeth SPERLING, Local Government and the EU: The British Experience, European Integration and Local Government, UK, Edward Elgar, 1997, s. 96.

615

232

2.5.1.1. ngilterede Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal Deiiklikler ngilterede X. Yzyldan bu yana, farkl isimler ve yetkilerle sregelen yerel ynetim birimlerini genel olarak County, District, Parish ve Londra anakent ynetimi eklinde gruplandrmak mmkndr. ngilterede yerel ynetimlerde yaplan dzenlemelere bakldnda, 1972 tarihindeki Yerel Ynetimler Kanunu ile 82 county borough (zel statl iller) kaldrld. 58 county council (il belediyesi) 47ye indirildi. 1249 ile belediyesi (borough, urban ve rural districts) 333 ileye indirildi. 6 Bykehir belediyesi ve bunlara bal 36 ile belediyesi kuruldu. nc kademe yerel ynetim birimi olan parish (ky)lerin varl ise korunmutur. Yaplan dzenlemelere bakldnda yerel ynetim birimlerinin saysnn azaltldn ve hizmet sunmada daha etkin hale getirilmeye alld grlmektedir. 1985 Yerel ynetimler Kanunu ile iki kademeli Byk Londra Ynetiminin birinci kademesi olan Byk Londra Meclisi feshedilmitir. 1986 ylnda Byk Londra Meclisi kaldrlarak ayr bir kurumlamaya gidilmeden grev ve yetkileri mevcut belediyeler, ve mterek Byk kurullar, Londra mterek Meclisinin komisyonlar, zel amal kurulular ve ilgili idareler arasnda datlmtr.617 Metropoliten County Meclislerinin kaldrlmasndaki gereke olarak Muhafazakar Hkmet, ekonomik sebepleri ne karmakta ve bunlarn gereksiz kademe olduunu ileri srmekteydi.618 1997de i Partisinin iktidara gelmesiyle birtakm deiiklikler olmutur. sko Parlamentosu ve Galler Ulusal Meclisi kurulmutur. Bylece daha geni lekli yerinden ynetim birimleri oluturulmaya allmtr. Bu dnemde Londra iin 1999da Byk Londra Ynetimi Yasas karlmtr.
617

Muhammet KSECK, Naim KAPUCU, Conservative Reform of Metropolitan Counties: Abolition of the GLC and MCC in Retrospect, Contemporary British History, Vol.17, No.3, Autumn-2003, s. 72, Hikmet KAVRUK, Anakente Bak, Trkiyede Anakent Belediyecilii ve Kent Hizmetlerinin Ynetimi, Ankara, Hizmet- Sendikas Yayn, 2002, s.114.,. 618 Muhammet KSECK, Naim KAPUCU, a.g.m., s. 82-83.

233

Londra belediye Bakann yeni oluturulan Londra meclisinin semesi ngrlmtr. 1998de ise Blgesel Meclisler Yasas karlarak619 blgeselleme yolunda ilk adm atlmtr. 2.5.1.2. Yerel Ynetimlerinden Yapsnda ve levlerinde Meydana Gelen Deiimler Kreselleme ve yerelleme srelerinin etkisi ve ynetim anlaynda meydana gelen deiimler, dnyann birok lkesinde merkezi ynetimin ilevlerinin azaltldn ve ounlukla bu ilevlerin yerel ynetimlere aktarldn ortaya koymaktadr. Yerel ynetimlerin gerekletirmi olduu ilevlerdeki art asndan deerlendirildiinde birok lkenin tersine ngilterede yerel ynetimlerin ilevlerinde azalmann olduu gze arpmaktadr. Tarihsel olarak yerel ynetimlerin ok nemli olduu, yerel demokrasinin en iyi uyguland lkelerden biri olan ngilterede bu sre 1979 ylndan sonraki gelimelerle tersine dnmtr. Son 30 ylda yerel ynetim sisteminde srekli deiikliklerin olduu ngiliz yerel ynetimleri genel eilimin tersine talyan sistemi ile birlikte ulusalt ynetimlerin en zayf olduu lkelerden birisi620 olarak kabul edilmektedir. Avrupada birok lke yerelleme srecini balatm ve devam ettirmekte iken ngiliz ynetimi giderek merkezilemektedir. Bu sre Thatcher ynetiminde farkl bir zellik gstermitir. Refah devletinin yeniden yaplandrlmasyla ilgili olarak hizmetlerin byk ounluu yerel ynetimler tarafndan sunulmutur. Ancak merkezi ynetimin sk kontrol ile bu mmkn olmutur. Bu sre 1990larda John Major hkmeti dneminde tketimcilik (consumerism) ve rekabete olan vurgu ile devam etmitir.621

John SHARLAND, A Practical Approach to Local Government Law, Second Edition, OxfordNew York, Oxford University Pres, , 2006, s. 2-3. 620 Michael GOLDSMITH, K. Klaudi KLAUSEN: Europen Integration and Local Government: Some Initial Thoughts, European Integration and Local Government, (Ed. M. Goldsmith-K. Klausen), Edward Elgar, Cheltenham-UK, 1997, s. 4. 621 Michael J. GOLDSMITH, Elizabeth SPERLING, a.g.m., s.96

619

234

1979dan nce, elektrik ve gaz datmndan orta retim ve yksek retim hizmetleri ve ime suyu hizmetlerine kadar birok hizmetin sunumunu gerekletiren yerel ynetimler, dnyadaki ve hatta Avrupadaki birok lkenin tersine gnmzde bir ok alanda yetki ve sorumluluk kaybna uramtr. ngilterede yerel ynetimler, gnmzde gemiteki birok yetki ve sorumluluklarn, yneticileri atamayla gelen, yerel ve blgesel dzeyde rgtlenmi baz ajanslar ve quanqo statsndeki yar-zerk kamu rgtleriyle paylamak durumunda kalmlardr.622 Bylece seilmemi yerel ynetim (non-elected local government) olarak ifade edilen ynetimlerin says artmtr. zellikle salk ve konut hizmetleri bu birimler tarafndan yerine getirilmektedir. 1997 ylnda ngilterede yerel quangolarn says 5.000 iken, yerel ynetimlerin says sadece 445dir.623 Birok hizmetin quangolar tarafndan sunulmasnn etkin demokratik kontrolle ilikisinin olmad ve denetim asndan yeni sorunlarn ortaya kaca624 ifade edilmektedir. ngilterede yerel ynetimlerde yapsal deiimlere yol aan yasal dzenlemeler daha ok yerel ynetimlerin finansal kaynaklarnn kslmas eklinde kendisini gstermitir. Yerel ynetimlerin giderek artan ar harcamalarna topladklar gelir vergisine st snr getirilerek kstlama getirilmitir.625 Muhafazakar hkmet tarafndan yerel ynetim hizmetleri d rekabete alm ve baz hizmetlerin zelletirilmesi salanmtr. Yerel ynetimlerin bu dnemde sadece ekonomik ltlerle

deerlendirilerek, sosyal ve kltrel boyutlar ile katlm boyutunun ihmal edilmesi nedeniyle hem radikal sa hem de radikal sol yerel ynetimlerde brokratik uzaklk ve duyarszln olutuunu ve bu nedenle katlmn

entrk UZUN, Byk Britanya Ynetim Sistemi, Yirmi Birinci Yzylda Ynetim, (Ed. Koraltay NTAS), Ankara, Trk dari Aratrmalar Vakf, 2003, s. 611. 623 David WILSON, Unravelling Control Freakery: Redefining Central-Local Government Relations, British Journal of Politics and International Relations, Vol.5, No.3, August-2003, s.320., rsan . AKBULUT, a.g.m., s.14. 624 Brian BRISCOE, The New Local Government Agenda, Public Money&Management, Oct./Dec.-1997, s. 6. 625 Gerard MARCOU, Imre VEREBELYI, a.g.m., s.81-82.

622

235

arttrlmas

gerektiini

belirtmilerdir.

Radikal

sol,

katlm

olgusuna

topluluklarn temeline inerek (grass roots), radikal sa ise, tketici tercihleri ve ynetimi asndan yaklamtr.626 Katlm konusunda nemli bir dnm son yllarda yerelin yerellemesi anlamnda mahalle ynetimi (neighbourhood management) dir. Byle bir uygulamann nedeni ise, 1980 ve 1990larda yerel kamu hizmetlerin rgtlenmesinde ve ynetiminde kkl deiimlerin yaratt olumsuzluklarn627 hafifletilmek istenmesidir. ngilterede San deiim ve deiime ynelik nerilerde daha radikal olduu grlmektedir. San yerel ynetimlere yaklam daha ok yetkili klma (enabling) eklinde olmaktadr. ngilterede 2000 ylndan sonra gerekletirilen yerel ynetimlerin modernizasyon almalarnda temel vurgu yerel ynetimlere daha fazla yetki ve zerklik verilmesi, yerel ynetimlerin deiime ak ve yerel topluluklarla daha salkl ilikiler gelitirmeleridir.628 Bu adan bakldnda yerel ynetim modernizasyon gndeminin kreselleme yerelleme srecinin gerekli kld yerel ynetimlerin glendirilmesi ve yerel dzeyde katlmn gelitirilmesi yaklamlaryla tutarllk gsterdii ifade edilebilir. 2.5.1.3. Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerin Dnmnde Etkili Olan Reformlar Kreselleme srecinde ngiltere yerel ynetimlerinde etkili olan reformlar iki balk altnda incelemekte fayda vardr. Birincisi 1979-1987 yllar arasn kapsayan dnemde Muhafazakar hkmetin iktidarda olduu dnemdir. kinci dnem ise i Partisinin iktidara geldii 1997 ylndan gnmze kadar olan dnemi kapsamaktadr. Bu iki farkl siyasi partinin

626

Gerard MARCOU, Vladimir LYSENKO, Local Democracy, New Trends in Local Government in Western and Eastern Europe, (Ed. Gerard Marcou-Imre Verebelyi), International Institute of Administrative Sciences, Brussels, 1993, s.120-121 627 Danny BURNS, Robin HAMBLETON, Paul HOGGETT, The Politics of Decentralization: Revitalising Local Democracy, London, Macmillan, 1994, s. 86. 628 entrk UZUN, a.g.m., s.616.

236

iktidarda olduu dnemlerin yerel ynetimler asndan benzer uygulamalar olduu gibi farkllaan uygulamalar da bulunmaktadr. 2.5.1.3.1.1979-1997 Yllar Arasndaki Reformlar Muhafazakar Partinin iktidarda olduu 1979-1997 yllar arasnda yerel ynetimlerle ilgili yrrle konulan yasalarn ou yerel ynetimlerin zerkliini ve yerel karar verme yetkilerini kstlayc mali ve rgtsel yap deiiklikleri getirmitir. 1980lerde ve 1990larn banda muhafazakar ynetimler tarafndan srdrlen yerel ynetim reform program daha ok, OECD tarafndan kamu sektrnde deiimin genel bir modeli olarak ortaya konulan dereglasyon, rekabet, sonulara-ynelik ynetim ve zelletirmeye ynelik eilimleri iermektedir. Bu dnemdeki yerel ynetim programnn temel noktalar u ekilde belertilebilir:629 1- finansal snrlamalar ve etkinlik ile para iin deer zerine aratrmalar, 2- dier kurululara transfer edilen nemli sorumluluklarla yerel ynetimlerin paralanmas, 3- dorudan hizmet sunumunda yerel ynetimlerin etkinliinin azalmasyla yerel ynetimlerin yetkilendirici (enabling) rolnn gelitirilmesi, 4- birok hizmet alannda zorunlu rekabeti ynelim ile rekabetin rolnn artmas ve hizmetlerde zel ve gnll sektr kapsayan bir karma ekonominin gelimesi, 5- performans hedefleri ve kriterlerini ieren szlemeye dayal ilikileri kapsayan merkez ve yerel ynetimler ierisinde hesap verebilirliin yeni biimlerine olan vurgunun artmas, 6- stratejik ynetim, performans ynetimi, i planlamasnda maliyet merkezli ynetim, pazarlama ve kalite ynetimi gibi zel sektrden ithal edilen daha ok iletme-benzeri ynetim anlaynn gelimesi.

629

Ian SANDERSON, a.g.m., s.303.

237

Bu dnemde yerel kamu hizmeti anlaynda meydana gelen dnmn ana temalarn Stewart ve Walsh u ekilde ifade etmektedir:630 hizmet satn alan ve hizmet sunan rollerinin ayrlmas, szlemeye ya da yar szlemelere dayal anlamalarn bymesi, performansa gre hesap verebilirlik, alma koullarnn ve cretlerin esnekletirilmesi, ynetim srecinden politik srecin ayrlmas, piyasa ya da piyasa benzeri oluumlarn ortaya kmas, halkn mteri olarak grlmesi, dzenleyici roln yeniden gz nne alnmas, kamu hizmetlerinde bir kltr deiimi. 1987de seilen 3. Thatcher Hkmetinin program, ngiliz yerel ynetim sisteminin yeniden yaplandrlmas ve dzenlenmesi isteini aka ortaya koymutur. Eitim ve konut hizmetleri en ok dzenlemeye tabi olan hizmetlerdir. Zorunlu rekabeti ynelimin boyutlar bu dnemde geniletilmi ve yerel ynetimlerin finansman iin yeni teknikler ortaya konulmutur. Hizmetlerde dorudan sunum yerine daha ok szleme (ihale) yntemi benimsenmitir. Yerel meclisler hizmet sunumu iin zel sektr yetkilendirmilerdir.631 Bu idari dnemde neo-liberal politikalar ve yeni kamu ynetimi yerel

anlaylarnn belirledii srete adem-i merkeziyeti bir politika ve buna bal kademelendirme gerekletirilmeye allmtr. Ancak ynetimlerin ounluu i Partisine mensup olduundan dolay merkezi ynetim ile tara ynetimi arasndaki tartmalarda parti politikasyla ilgili nedenler etkili olmutur.632 Major dneminde 1991de Vatanda artnamesi (Citizens Charter) zerine uygulamaya konulan White Paper ile vatandalarn karlar ve sorunlar
630

ile

daha

yakndan

ilgilenilmesi

hedeflenmitir.

Bylece

John STEWART, Kieron WALSH, Change in the Management of Public Services, Public Administration, Vol.70, Winter-1992, s. 504-508. 631 Allan COCHRANE, The Changing State of Local Government: Restructuring for the 1990s, Public Administration, Vol.69, Autumn-1991, s. 282. 632 Kadir KODEMR, Mukayeseli Mahalli dareler Tarihi ve Perspektifler (ngiltere, Fransa, Almanya ve Trkiye), Trk dare Dergisi, Y.71, S.424, Eyll 1999, s.102.

238

vatandalarn daha fazla glendirilmesi ve daha fazla sorumluluklarnn bilincinde olmasnn gereine vurgu yaplmtr. Halka kamu hizmetleri konusunda daha ok yetki verilmesi beraberinde sorumluluu da getirmekte bylece devlet ve vatanda ilikilerinin anayasal olarak yeniden tanmlanmasnn gereine dikkat ekilmekteydi.633 2.5.1.3.1.1. Yerel Ynetimlerde letmecilik Anlaynn Yaygnlamas ve Rekabet Ynelimli Giriimler Kresellemenin etkisiyle piyasa deerleri 1980ler boyunca batl lkeler tarafndan tm dnyaya yaygnlatrlmaya allmtr. ngiltere ve ABDde piyasa ynelimli politikalar ve piyasann nclk ettii zmler zellikle kentsel sorunlarn zmnde youn olarak kullanlmtr. zellikle giriimci blgelerin oluturulmas, kentsel ve yerel ekonomik gelime iin kamu-zel ortakl ve kentsel gelime birliklerinin oluturulmas bunlara rnek verilebilir.634 Yeni Sa ideolojiyi benimseyen muhafazakar hkmet, kamu tercihi yaklamnn da etkisiyle yerel ynetimlerin hizmet kalitelerinin dk olduu ve yksek maliyetle alt varsaymndan hareket ederek, yerel hizmetlerin szleme yoluyla zel sektre grdrlmesi yaklamn benimsemitir. Bu noktada yerel ynetimlerin ulus devletle birlikte iletmeci uygulamalarla tasfiye edilip dntrld635 ifade edilmektedir. Kamu hizmeti zel sektr deerleri balamnda yeniden ekillendirilmitir. TKY anlaynn en nemli kavramlarndan biri olan mteri tatmini Muhafazakar Parti dneminin kamu hizmeti anlayn yanstmaktadr.636

David PRIOR, Citizens Charters, Local Government in the 1990s, (Ed. John Stewart-Gerry Stoker), Macmillan, London, 1995, s. 86-87. 634 John PIERRE, a.g.m., s. 47. 635 rsan . AKBULUT, a.g.m., s. 14. 636 Hasan E. ENER, Postmodern Dnemde Devleti Modernletirmek: Yeni i Partisinin Kamu Hizmeti Anlay, Amme daresi Dergisi, C.37, S.3, 2004, s.122.

633

239

Yerel kamu hizmetlerinde iletme ynelimli yaklamlar yerel hizmet sunumunu ve retim eklini de deitirmitir. ngiliz yerel ynetimlerinde desantralize hizmet sunumu ve ynetimde etkin uygulamalar, rekabet ynelimini ieren giriimler nemli rol oynamtr. Thatcher Hkmetinin uygulamaya koyduu zorunlu rekabeti ynelim yerel ynetim hizmetlerini rekabete zorlam ve bylece kamu hizmetlerinde rekabet ve tercih olgular ile karlalmtr. Yerel ynetimler bu yasal srece kendi ynetim yaplarnda ve sistemlerinde deiim yaparak uyum salamaya almlardr.637 Zorunlu rekabeti ynelim, performans gstergelerine ve kyaslamaya dayal olarak yerel hizmetlerde en iyi deer in ortaya konulmasdr. Bu yntemle hizmetler zel sektre alm olmaktadr. ngilterede uygulanan zorunlu rekabeti ynelim yerel ynetimlerde bir rekabet kltrn Yeni Zelanda ve ABDden balayarak tm dnyaya yaygnlatrmtr.638 Zorunlu rekabeti ynelimin yasal dzenlemesi iin 1988de Yerel Ynetim Yasas karlmtr. Buna gre, aksi bir durumun olduu aka ortaya konulmadka meclisler, hizmetin yrtlmesinde en dk teklifi veren zel sektr ya da kuruluun teklifini kabul etmek durumundadrlar. zel hizmet sunucularnn saysnn artmas kamunun adna ekonomide zel sektr geniletmi olmaktadr. zellikle, p toplama, binalarn temizlii, caddelerin temizlii ve bakm, okullara ve yoksullara yemek tedariki, arazi ve aralarn bakm gibi hizmetlerde zorunlu rekabeti ynelim uygulamtr.639 Hizmetlerin rekabete almasnn amac kaliteyi arttrmaktr. Kalite kamu hizmetlerinin sunumunda merkezi neme sahiptir. 1990larn balarna kadar ngiltere ve Gallerde belirli hizmetler iin yerel meclislerin %85i kalite

Gerry STOKER, Regulation Theory, Local Government and the Transition... s.254-255. George A. BOYNE, Competitive Tendering in Local Government: A Review of Theory and Evidence, Public Administration, Vol.76, Winter-1998, s. 695-696. 639 Joe PAINTER, Compulsory Competitive Tendering in Local Government: The First Round, Public Administration, Vol.69, Summer-1991, 192-193.
638

637

240

politikalar hazrlarken, %54 de yetki geniliine sahip kalite ynetimi giriimlerini oluturmutur.640 Zorunlu rekabeti ynelim, hizmetlerin sunumu iin yerel ynetimlerin zel sektrle rekabete girmesi anlamn tamaktadr. Piyasa unsurlarn n plana alan, denetimin hiyerarik biimiyle birleen bu yaklam, kamu ve zel ynetim arasndaki ara bir pozisyon, yeni bir melez reglasyon eklinde ifade edilmektedir.641 Bu dnemde yerel ynetimlerdeki ynetim anlayndaki deiimler, nceki ve yeni ynetim anlaylar karlatrlarak aada zetlenmektedir.

Tablo4: ngilterede Muhafazakar Hkmet Dnemi ncesinde ve Sonrasnda Yerel Ynetim Anlaynn Karlatrlmas Muhafazakar hkmet ncesinde yerel ynetim anlay * hizmet salayc/hizmet sunucu odakl * gelirleri artrma ve srekli klma * belediyecilik * kurulu/bo kadro * deiim ritmi yava * geleneksel/statik * dar grl * merkeze odakl * ksa dnemli gelimeye dayal * kural odakl * pasif istihdam politikalar * kurum kltr tannmamakta * finans/hazine ynelimli Muhafazakar Hkmet dneminde Yerel Ynetim Anlay * tketici odakl * gelirlerde azalma eilimli * zorunlu rekabeti ynelim/satn alma/ortak giriim (joint venture) * nakit snrl bte *deiim ritmi hzl * deiim ynelimli * ak/iletiime dayal *mteri odakl * iletme ynelimli; planlanm *esnek * aktif istihdam politikalar *ynetim ama ve stili ile donatlan kurumlam kltr * daha ok politika ynelimli

Kaynak: John STEWART: The Nature of British Local Government, Macmillan, London, 2000, s. 173-174.

640

George A. BOYNE- J. GOULD-J.LAW-R. WALKER, Best Value-Total Quality Management for Local Government?, Public Money&Management, July/September, 2002, s.12-13. 641 Veith MEHDE, Steering, Supporting, Enabling: The Role of Law in Local Government Reforms, Law&Policy, Vol.28, No.2, April-2006, s.170

241

2.5.1.3.1.2. 1979-1997 Dnemindeki Reformlarn Yerel Ynetimlere Etkileri Toplumsal, ekonomik, ynetsel, siyasal anlamda meydana gelen kresel gelimelere ngilterede yerel ynetimler yeni organizasyon ve ynetim yaplar gelitirerek karlk vermeye almlardr. Bu dnemde yaplan reformlara ve gerekletirilen uygulamalara bakldnda yerel ynetimlerde ekonomik kresellemenin etkileri grlmektedir. ngilterede muhafazakar hkmet iktidara geldiinde yerelleme politikalarn uygulamak istemise de sonuta gerekletirilen uygulamalar bir merkezileme srecinin yaanmasna neden olmutur. Merkezilemenin youn bir ekilde yaanmasnda yerel ynetimlere uygulanan zorunlu rekabeti ynelimin ve yerel ynetimlerden vergilerin orann belirleme (rate capping) yetkilerinin alnmasnn etkisi olmutur.642 1980 ve 1990lardaki bu uygulamalarn yerel ynetimlere olumsuz etkileri olmutur. ngilterede bu dnemde yerel ynetimlerin zerkliinin ulusal ynetimlerin abalaryla erozyona uratld ifade edilmektedir. Stewart,643 ard arda ynetimde olan muhafazakar hkmetin seilmi yerel temsilcileri by-pass etmek iin yeni magistralar atadn ileri srmektedir. Thatcher hkmeti dneminde ynetimin dorudan sorumluluklar ortadan kaldrlarak ya da rekabet ve piyasa gleri devreye sokularak devletin yetkileri azaltlmaya allmtr. Bu politikalarn gereklemesinin nndeki engel olarak giderek harcamalar artan yerel ynetimler gsterilmi ve yerel ynetimler zerindeki denetim arttrlmtr. Merkezi ynetimin gcnn artmas yerel ynetimlerin konumunu zayflatmtr.644.

Frederik FLEURKE, R. WILLEMSE, Approaches to Decentralization ..., s.534. John STEWART, Reforming the New Magistracy, Commisssion of Local Democracy, London, 1994ten aktaran Michael COLE, Local Government Reform in Britain, 1997-2001: National Forces and International Trends, Government and Opposition, Vol.38, Issue 2, April-2003, s.190. 644 Michael CLARKE, John STEWART, From Traditional Management to the New Management in British Local Government, Policy Studies Journal, Vol.21, No.1, 1993, s.88-89.
643

642

242

Yerel ynetimlerde kalite ve etkinliin arttrlmas iin rekabete ar vurgu yaplmtr. Ancak bu dnemde yerel ynetim piyasasnda rekabet iin gereken koullar muhafazakar politikalar tarafndan elverisiz bir ekilde etkilenmitir. Rekabet, yerel zerklik derecesinin yksek oluuyla, yenilik ve farkllklarn tevik edilmesiyle, yerel otoritelerin kendi yerel kaynaklarna gvenmesiyle geliebilmektedir.645 Ancak, yerel zerklik zerinde gl merkezi denetim bunu engellemitir. 2.5.1.3.2. 1997den Sonraki Yerel Ynetim Reformlar 1997de iktidara gelen Yeni i Partisinin modernleme reformunun en nemli parasn yerel ynetimler oluturmutur. Modern bir yerel ynetim politikasnn ancak merkezi ve yerel ynetimler arasnda bir ilikinin kurulmasyla uygulanabilecei vurgulanmtr646. Bu dnemde iktidara gelen i Partisi, daha nceki dnemdeki ynetimin baz uygulamalarn yerel ynetimler dzeyinde devam ettirmekle birlikte farkl uygulamalar da gerekletirmitir. Muhafazakar hkmet tarafndan uygulamaya konulan zorunlu rekabeti ynelim kaldrlm, seilmi Londra yerel ynetimi yeniden dzenlenmi, yerel ynetimlerin stratejik rolleri geniletilmitir. 1997de yerel ynetimler iin bir reform gndemi gerekletirilmitir. Reformun amac btn Birleik Krallk genelinde yerel ynetimlerin yapsnda ve performansnda dnm gerekletirecek giriimlerin balatlmasyd. Bunun iin yerel ynetimlerde, yerel hizmet sunumunun gelitirilmesi, katlm ve etkinliin arttrlmas, topluluk ynetiiminin arttrlmas ve halkn gveninin kazanlmas647 yaplmas gerekenler arasnda saylmaktayd. 1997de Yeni

George A. BOYNE, Competition and Local Government: A Public Choice Perspective, Urban Studies, Vol.33, No.4-5, 1996, s. 718-719. 646 Yksel DEMRKAYA, ngiliz Yerel Ynetim Politikasnda Kkl Deiim: Yeni i Partisinin Yerel Ynetim Reformu, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed. H. zgr-B. Parlak), stanbul, Alfa Akel Yay., 2006, s. 323. 647 Paul Beynon DAVIES, Michael D. WILLIAMS, Evaluating Electronic Local Government in the UK, Journal of Information Technology, Vol.18, June-2003, s.138., John COAFFEE, Lorraine JOHNSTON, The Management of Local Government Modernisation, New Localism and

645

243

i Partisi hkmeti yerel demokrasi iin yeni bir balang vaat etmekteydi.648 2. Blair ynetiminde yerel ynetim reform gndemi White Paperda gl yerel liderlik-kamu hizmetlerinde kalite eklinde ifade edilmitir. lk reform gndemi en iyi deer (best value), dorudan seilmi bir belediye bakan, ve ortaklk (partnership) eklinde ifade edilebilir. kinci gndemde yerel ynetimlerin zerklik derecelerinin arttrlmas hedeflenmitir. Demokratik yenilenme reform gndeminin dier bir parasdr. White Paperda yksek performans gsteren yerel ynetimlere ilave zgrlkler ve yetkiler nerilmektedir.649 Performans dk, baarsz olan yerel ynetimler ve meclisler ise merkezi ynetim tarafndan dorudan mdahalesine ve sonuta ilevlerini kaybetmeye650 kadar giden mdahalelerle kar karya kalacaklardr. i Partisi Hkmeti Birleik

Krall oluturan Galler, skoya ve Kuzey rlandaya daha fazla yetki devri ve zerklik verilmesi amacyla da referanduma gitmitir. 1990dan sonra kresellemenin etkisi ile zerklik ve ynetiime olan vurgu dikkat ekicidir. ngilterede 1990larn banda birok gzlemci, nemli bir dnm ifade etmesi asndan yerel ynetim kavram yerine yerel ynetiim kavramnn kullanldna dikkat ekmektedirler. Bu ise aslnda yerel meclislerin rolnn azalmasyla balantldr. Yerel dzeyde sorunlarn zmnde bir ok farkl aktrn yer almas yerel meclisleri tek olmaktan karmtr.651 Bu dnemde merkezi ynetim, yerel ynetimler tarafndan stlenilen baz temel hizmetlerin etkisini geniletmitir. Yerel eitim otoritelerinin zerklii azaltlmtr. Ulusal hkmet, baz yerel otoritelere baz hizmetlerin sunumunda esneklik salamay kabul etmitir.652

Regeneration Management, (Ed. John Coaffee), Emerald Group Publishing, Bradford, UK, 2005, s. 165-166. 648 Nirmalo RAO, Modernising Local Government, Economic Affairs, Vol.26, No.1, March-2006, s. 18. 649 Steve LEACH, Lawrence PRATCHETT, Local Government: A New Vision, Rheotoric or Reality?, Parlamentary Affairs, Vol.58, No.2, 2005, s.318-320, Michael COLE, a.g.m., s.200. 650 David WILSON, a.g.m., s. 326 651 Veith MEHDE, a.g.m., s.166. 652 Michael COLE, a.g.m., s.185.

244

2.5.1.3.2.1. Yerel Ynetimlerde Kalite-Etkinlik ve Verimlilie Ynelik Uygulamalar 2000 ylnda i Partisi ynetimi kamu hizmetlerinin sunumunda best value en iyi deer yaklamn benimsemitir. Zorunlu rekabeti ynelim yerine, en iyi deer (best value) yaklamnn benimsenmesi, yerel ynetimleri hizmet sunmada ak standartlar belirlemeye zorlamtr. Bu standartlar zellikle kalite ve maliyet konusundadr. Bu uygulamalar daha etkin, verimli, ekonomik hizmetler sunmak iindir. Eer hizmetlerin kalitesinde llebilir gelimeler olmazsa alternatif hizmet salayclarn hizmet sunmas ve performans hedeflerinin ortaya konulmas gerekmektedir. En iyi deer rejiminin ilerlik
653

kazanmas Sosyal

iin

zel

bamsz Denetilii

denetim (Social

kurullar Services

oluturulmutur.

rnein; Eitimde Standartlar Ofisi (Office for Standarts in Hizmetler

Education-OFSTED),

Inspectorate-SSI), Kalknma ve Gelime Acentas (Improvement and Development Agency-IdeA) Best value, hizmetlerin sunumunda maliyet, etkinlik, verimlilik, kalite ve hizmetlerin vatandalara adil bir ekilde ulatrlmas asndan yerel ynetimlerin ortaya koyduu performans dzeyini654 ifade etmektedir. Best value rejiminde yerel ynetimlerin sorumluluk alanlar genilemitir. Yerel ihtiya ve sorunlarn tanmlanmas, yerel dzeyde gnll ve zel sektrle ok saydaki aktr arasnda ortakl ieren inisiyatiflerin kolaylatrlmas ve esnekletirilmesi yerel ynetimlerin yeni rol arasndadr.655 Yerel ynetimleri rekabet eden, etkin ve kaliteli kamu hizmeti sunabilen kurulular haline getirmede uygulanan yntemlerden biri de verimlik ve baar karnesi (VBK) (balanced score-card) uygulamalardr.
653 654

Michael COLE, a.g.m., s.183. George A. BOYNE, Introduction: Processes, Performance and Best Value in Local Government, Local Government Studies, Vol.25, No.2, Spring-1999, s. 2. 655 Peter Vincent JONES, Values and Purpose in Government: Central-Local Relations in Regulatory Perspective, Journal of Law and Society, Vol.29, No.1, March-2002, s.40.

245

Gnmzde hem bireysel hizmetler hem de organizasyon dzeyinde kullanlmaktadr. VBK, performans denetimi yaklamna uygun olarak performans lmnde isel ynlendirme ve hizmet ynelimli bir deerlendirmeyi esas almaktadr.656 VBK ile Yerel ynetimlerin hizmetleri kyaslama (benchmarking) yolu ile deerlendirilmeye tabi tutulmakta ve performanslar belirli ltlere gre deerlendirilmektedir. Yerel ynetimlerin performanslar, denetim komisyonu tarafndan VBK uygulamalarna baklarak deerlendirilmektedir. Bu deerlendirmelerde yerel ynetimler be gruba ayrlarak snflandrlmaktadr. Bu gruplandrma:657 yksek performansllar, ok sk alanlar, ar aksak ileyenler, zayf performansllar ve ok zayf performansllar eklindedir. 2.5.1.3.2.2. Yerel Ynetiim ve Katlma Ynelik Uygulamalar Birok lkede olduu gibi ngilterede de desantralizasyon dalgas demokratikleme sreci ile e zamanl olarak gitmektedir. Daha nceki ynetim dneminde yerel ynetimler byk lde merkezi ynetimin bir kuruluu olarak kabul edilmekte, yerel karar verme srecinde vatandalara daha az frsat tannmaktayd. Gerekletirilen reformlarla, yerel dzeyde demokratikleme ile birlikte zorunlu yerel hizmetlerin etkin ve verimli sunumunda sorumluluk ve hesap verebilirliin gelimesine katkda bulunaca dnlmtr.658 Demokratik yenilenmede yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmasnda ulalmak istenen hedef, belediye binalarnda brokrasinin azaltlmas, yerel vatandalara daha hesap verebilir bir temsili yapnn oluturulmas ve sivil gelenein arttrlmas olmutur.659

Tony BOVAIRD, Elke LOEFFLER, Jeremy MARTIN, From Corporate Governance to Local Governance: Stakeholder-Driven Community Score-Cards for UK Local Agencies?, International Journal of Public Administration, Vol.26, No.8-9, 2003, s. 1038. 657 Tony BOVAIRD, Elke LOEFFLER, Jeremy MARTIN, a.g.m., s. 1038 658 Nic DEVAS, Simon DELAY, a.g.m., s. 682. 659 Robin HAMBLETON, a.g.m., s. 149.

656

246

Bu dnemde hkmetin reform program hem politika hem de ynetim dzeyinde katlmc ynetim (joined up) dncesini kapsamaktadr.660 Vatandalarn katlmn gelitirmek iin farkl abalar ierisine girilmitir. Topluluk forumlar, kullanc panelleri, vatanda ve mteri aratrmalar, ikayet ve neri sistemleri, meclislerin son kararn vermeden nce halka danmas, mahalli komiteler gibi uygulamalar kent ierisinde hizmet sorumluluunu artrmakta, bylece yerel demokratik hesap verebilirlik glendirilmek istenmitir.661 Bu anlamda yerel meclis yelerinin rollerinde de nemli deiimler olmaktadr. Yerel lekte karar vermede meclislerin yetkileri artrlm, baz meclislerin inceleme ve aratrma komiteleri kurmas hedeflenmitir. Bu dnemde gelitirilen ynetiim anlay topluluk ynetiimi (community governance) olarak ifade edilmektedir. Bu terim, yerel ynetimlerin hizmet sunumunda geleneksel rollerinin tesine geniletilmesini nermekte, yerel topluluun btn ynleriyle daha geni bir alanda benimsenmesini ifade etmektedir. Topluluk ynetiimine ynelimde etkili olan d zorunluluklar ise u ekildedir:662 - kreselleme, dnya apnda piyasa glerinin serbest ekilde hareket etmesi, kentler ve blgeler arasnda giderek artan rekabet, - rekabetin nndeki engellerin kalkmas, Avrupann geliiminde piyasann etkisinin tekrar glenmekte oluu, - yerel ynetimlerin ok iyi almasn isteyen vatandalarn, giderek seslerini daha ok duyurmas ve karar verme srecinde daha ok yer almak istemesidir.

660

Janet NEWMAN, Beyond the New Public Management? Modernizing Public Services, New Managerialism, New Welfare?, (Ed. John Clarke-Sharon Gewirtz-Eugene Mclaughlin), Sage Publications, Thousands Oaks-New Delhi, 2000, s. 52. 661 Vivien LOWNDES, Lawrence PRATCHETT, Gerry STOKER, Trends in Public Participation: Part 1-Local Government Perspectives, Public Administration, Vol.79, No.1, 2001, s.205-222, Gerhard BANNER, a.g.m., s.224., Michael COLE, a.g.m., s.189., 662 Gerhard BANNER, a.g.m., s.221.

247

Topluluk ynetiimi uygulamalaryla hkmet, stratejik bir topluluk liderlii rol benimsemeleri iin yerel ynetimleri tevik etmeye karar vermi kendi topluluklarnn toplumsal, evresel, ekonomik refahn glendirme rol yklemitir. Yerel ynetimler ve dier paydalar arasnda ortak almann tevik edilmesi iin yasal dzenlemeler yaplmtr. Yerel ynetimlerde zel sektrn rol glendirilmeye allmtr.663 Stoker ise bu dnem de gerekletirilen kaynak ve yetkilerin merkezi denetimden uzaklatrlarak uzlalan ulusal minimum standartlar ve politikalarla yerel tketicilere ve topluluklara, yerel demokratik yaplara doru devredilmesini yeni yerelcilik (new localism) kavramyla aklamaktadr. Yeni yerelcilik vizyonu eitlik sorunu ile ilgili endieleri ve toplumdaki farkllklar dikkate alan bir anlayla belirlenmi politikalar gerektirmektedir.664 Yeni yerelcilik vizyonu ile yerellemeye ynelik olarak nemli dnmlerin gerekletirildii bu dnemde, skoya ve Gallere yetkilerin devredilmesi, seilmi blgesel meclislerin oluturulmas giriimleri, Londrada dorudan seilmi bir meclis ve belediye bakannn dzenlenmesi, yerel ynetimler asndan nemli reformlardr. Bu reformlar, ulusal politik ynetimin modernizasyonundan, yeni seim teknikleri ve srecine; yerel ilerle halkn daha ok ilgilenmesi ve tevik edilmesine665 kadar nemli almlar olan reformlardr. Yeni yerelcilik vizyonu ile gerekletirilen reformlar sonucunda merkezi ynetimin rol ve yerel ynetimler zerindeki belirleyicilii devam etmektedir. nk, kamu politikalarnn itici gc olarak ulusal ncelik ve standartlarn nemi kabul edilmektedir. Merkezi ynetimin blgesel adaleti, eitlii ve kamu mallarnn kolektif sunumunu salamadaki ncelikli rol devam etmektedir. Buna karlk, yeni yerelcilik anlay, merkez adna yerel
663 664

Michael COLE, a.g.m., s.184. Gerry STOKER, New Localism, Progressive Politics and Democracy, The Political Quaterly, Vol .75, No.1, August-2004, s. 117-118. 665 Lawrence PRATCHETT, Local Autonomy, Local Democracy and the New Localism, Political Studies, Vol.52, 2004, s. 368.

248

kamu hizmetlerini sunmada yerel ynetim kurumlarnn nceliini de kabul etmektedir.666 2.5.1.3.2.3. 1997den Sonraki Reformlarn Yerel Ynetimlerin Yapsallevsel Dnm Asndan Deerlendirilmesi ngiltere AB ile uyum srecinde 2000 ylnda yapt yasal dzenleme ile yerel ynetimlerin yerel hkmetler haline gelmesi konusunda byk bir deiim gerekletirmitir. Bu dzenleme ile yerel ynetimler halkn ihtiyalarn salama konumundan bulunduklar blgede bir sivil toplum kuruluu gibi alglanarak halkn nderi ve lideri konumuna getirilmitir. Yerel ynetimler, yerel demokrasiye daha ok ilerlik salamak amacyla ihtiya duyacaklar yetkilerle donatlmlardr.667 ngilterede kresellemenin en nemli arac olarak zelletirmelerin devam etmesi sonrasnda merkezi ynetim roln; merkezi kk ekirdek bir yerel denetim mekanizmasnn devredilmesi kurulmas, eklinde daha yapsal etkin bir bir denetimin olarak gerekletirilmesi, temel nitelikte baz grevler dnda kalan tm grevlerin ynetimlere deiim belirlemitir. ngilterede yaplan reform abalarnn reten deil, denetleyen devlet olma ynnde olduu grlmektedir.668 1990lardan sonra yaplan reformlarda halkn katlm ve dolaysyla yerel ynetimlerin denetiminde daha ok vatanda unsurunun ne karlmas yerel demokrasinin glendirilmesi asndan olumlu karlanan gelimelerdir. Belirtilen bu olumlu gelimelerle birlikte, i Partisi hkmetinin yerel ynetimlere yaklamnda bir btnln olmad da ifade edilmektedir. Daha fazla yerel vizyonun gelitirilmesi ve vatanda jrileri, belirli yntemlerle vatandalara danlmas, yerel halk glendirirken, birok
666 667

Lawrence PRATCHETT, a.g.m., s.369. N. lker OLAK, Avrupa Birlii Uyum Srecinde dari Reformlar ngiltere ve Trkiye, Ankara, Sekin Yaynevi, 2005, s.236. 668 N. lker OLAK, a.g.e., s.236-237.

249

vatanda hkmetin yerel gruplar dikkate alacandan ve ulusal politikalarla atabilecei endiesine kaplmaktadr.669 Bu dnemdeki reformlar deerlendirildiinde nceki dneme gre yerel ynetimlerin glendirildii, yeniden datma ilikin ilevlerin ve baz yeni yerel ilevlerin dorudan sunumunun kamu-zel ve gnll sektr arasnda srdrld, bu adan yerel quanqolarn ya da non-department kamu kurulularnn saylarnn artmasnn yerel ynetiimin bir zellii olduu ifade edilebilir.670 Hizmetlerin sunumunda ekonomi ve etkinlik kayglar n plana km bu adan performans ynetimi ve denetimi, tketici tercihlerinin dikkate alnmas, kapasitenin arttrlmas, mteriye odakllk ve rekabete vurgu temel noktalar olmutur. 2.5.2. Kreselleme Srecinde Fransada Yerel Ynetimlerin Yapsal Ve levsel Dnm niter bir devlet yaplanmasna sahip olan Fransa merkeziyeti bir devlet geleneine sahip lkelerden biridir. Merkeziyeti devlet gelenei baskn olan Fransada son yllarda adem-i merkezileme ynnde ciddi reformlarn yapldna tank olunmaktadr. zelikle 1982den sonra yaplan reformlarla yerel ynetimler merkezi ynetim karsnda glendirilmilerdir. Kreselleme sreci ile e zamanl olarak gelien yerelleme srecinin Fransada etkili olduu; bu balamda yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel birtakm dnmlerin meydana geldii ifade edilebilir. Avrupa Birlii sreci btn ynetim kurumlarnda olduu gibi yerel ynetimlerde de nemli deiimlerin yaplmasna etkide bulunmutur. Fransz Devlet yaps 1. ve 5. Cumhuriyet arasnda ok sayda deiiklik geirmesine ramen ynetimin merkeziyeti yn arln
669

Bryan WATSON, Democratic Renewal in Local Government- A False Dream!, Public Money&Management, Oct./Dec.-2000, s.14. 670 Peter Vincent JONES, a.g.m., s.39.

250

hissettirmektedir. Merkezi devlet gl olmasna ramen yerel ynetimler demokratik niteliklerini korumaktadrlar.671 Ancak kreselleme ile gelien yerelleme sreleri Fransada da etkili olmu ve zellikle 1982 reformlaryla bu sre kendisini hissettirmitir. Yerelleme reformlar yerel ynetimlerin yapsnda ve ilevlerinde nemli dnmlere yol amtr. 2.5.2.1. Fransada Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal Deiiklikler Fransada merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki ilikilere bakldnda; siyasal demokrasinin ncelikle ulusal dzeyde sz konusu olduu; ynetimin ise yerel dzeyde ncelikli olduu grlr. Bundan dolay Fransa en azndan son zamanlara kadar ngiltere ya da skandinav lkelerine benzer yerel ynetim anlayna sahip olamam daha dorusu sistem yerel idare eklinde alglanmtr.672 Ancak bu durum 1982den sonraki reformlarla nemli lde deimitir. Fransz devlet yapsnda nemli reformlar gerekletirilmesine karn, ynetim kltr ise ok fazla deimemitir. Baarl reform giriimleri olmakla birlikte, bu giriimler ulus devlet konusunda geni bir uzlama erevesinde gerekletirilmektedir.673 Fransada yerel ynetimlerin varlk gerekesi ilevsel olmaktan daha ok siyasaldr. Dier bir ifade ile yerel ynetim, zerk yerel hkmet olmaktan ok yerel topluluun kimliine dayaldr.674 Yrrlkte bulunan 1958 tarihli Fransz Anayasasna gre, tr yerel ynetim dzeyine anayasal stat tannmaktadr. Bunlar: belediye, il ve deniz ar lkelerdir. Yasayla yeni ynetim dzeyleri oluturulabilmektedir. Bu esneklikten
671 672

yararlanlarak

blge

dzeyinde

yerel

ynetim

birimleri

Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.73. John LOUGHLIN, Daniel L. SEILER, France: Between Centralization and Frangentation, Subnational Democracy in the European Union, (Ed. J. Loughlin), Oxford-New York, Oxford University Press, 2001, s.188. 673 TOK-IULA-EMME, Karlatrmal Yerel Ynetim Yaplar Aratrmas, stanbul, Kent Basmevi, 1993, s. 40. 674 Cevat GERAY, Belediye Kurulmasnda Uyulacak..., s.119.

251

oluturulmu ve daha sonra anayasal stat tannmtr. Yerel ynetimler serbest ynetim ilkesine gre ynetilmektedir. Bu ilke, bir yerel toplulua, bir insan grubuna sk skya bal yerel zgrlklerden yola kmaktadr. Bu adan her yerel ynetim biriminin ayr hak ve ykmllkleri vardr. Biri dierinden stn deildir. Yerel ynetimler bir meclis tarafndan ynetilmekte ve seimle i bana gelmektedir.675 Fransa Anayasasnn 24. maddesine gre yerel ynetimler Senatoda temsil edilmektedirler. Bat Avrupa lkeleriyle karlatrldnda Fransada ok fazla yerel ynetim birimi vardr. Bu say Almanya ve talyadan drt kat daha fazladr. Fransz siyasal sisteminde yerel deerlerin nemli etkileri sz konusudur. Yerel ynetimler siyasal sisteme etki edebilmektedirler.676 Bu nedenle kk yerleim birimleri demokrasinin okulu olarak grlmekte ve parlamento yelii ile belediye meclisi/bakanl ayn kiide birleebilmektedir. Bu adan yerel ynetimlerin saylarnda birok lkede grlen alansal reformlarla birletirme ya da azaltma gibi uygulamalar Fransada ok fazla grlmemektedir. Fransada yerel ynetimlerinin gelirleri dier birok lkede olduu gibi vergiler, merkezi ynetim yardmlar ve hizmet karlklarndan olumaktadr. 2004 yl itibariyle transferler, yerel ynetim gelirlerinin yaklak yarsn ve merkezi ynetim harcamalarnn da %16sn oluturmaktadr.677 Fransada belediyeler, yasalar tarafndan yasaklanmayan kendi yerleim alanlarndaki gereksinimlerin karlanmasnda genel yeterlik ilkesine gre birok etkinlii gerekletirebilmektedirler.678

675

Bilal CANATAN,Fransada Yerinden Ynetimin Anayasal Kaynaklar, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.1, Ocak-2001, s. 10, 11, 16. 676 Yves MENY, France, Central and Local Government Relations: A Comparative Analysis of West European Unitary States, (Ed. E. Page-M. Goldsmith), London, Sage Publications, 1987, s.87. 677 Remy PRUDHOMME, Local Government Organization and Finance: France, Local Governance in Industrial Countries, (Ed. Anwar Shah), Washington, D.C., The World Bank, 2006, s.100. 678 Alan NORTON, International Handbook of Local and Regional Government, London, Edward Elgar, 1994, s.142.

252

Merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda grev paylam konusunda zaman ierisinde deiiklikler olmutur. Bu konuda 1983ten sonra karlan yasalarda temel ilke; olabildii lde, devlete ait olanlarla yerel ynetimlere ait olanlarn, karlklar olan gelir kaynaklaryla birlikte, ya tmyle devlete ya da tmyle, il ya da belediye gibi yerel ynetimlere braklmas679 eklinde olmutur. Fransada il yerel ynetimlerinde nemli deiikliklere gidilmitir. 2 Mart 1982 Tarihli, Yerel Ynetimlerin Hak ve zgrlkleri adl Yasa, bu tarihten nce valilerce yerine getirilen yrtme grevlerini il genel meclisi bakanna devretmitir. Bylece, genel meclis bakannn ilde vali karsndaki durumu byk lde glenmitir. Son dzenlemelerle birlikte il genel meclisi bakannn stats ve yetkilerinde yaplan deiiklikler, belediye bakanna Valinin benzetildiinden yrtme bakanlatrma680 genel meclis olarak adlandrlmtr. yetkisinin, bakanna

devredilmesi il ynetiminde yaplan deiikliklerin en nemlisi olarak kabul edilmektedir.681 Reform sonucunda valiler, Cumhuriyet Grevlisi ad ile yeniden adlandrlm olmakla birlikte, halk arasnda yine vali olarak bilinmektedirler.682 Fransada yerel ynetim dzeyinde en nemli deiimlerden biri blge yerel ynetimlerinin oluturulmasdr. Bir ynetim birimi olarak blge ok farkl anlamlar ifade etmektedir. Blge, 1992-1994 yllarnda Belikada federalizme geildiinden bu yana bir federe devlettir. spanyada ise zerk Topluluk adn almakla birlikte tpk talyan blgeleri gibi siyasal blgelerdir. Ancak Fransada blge bir yerel ynetim kuruluundan baka bir eyi ifade etmemektedir.683
679

Blge

yerel

ynetimlerinin

kurulmasnn

en

nemli

Ruen KELE, Fransada Yerinden Ynetim, ada Yerel Ynetimler, C.3, S.1, Ocak-1994, s.12. 680 Ruen KELE, Fransada Yerinden Ynetim, s. 8. 681 Uur YILDIRIM, Trkiye ve Fransa Yerel Ynetimlerinin Mali ve dari Politikalarnn Karlatrlmas, Trk dare Dergisi, Y.69, S.414, Mart-1997, s.189. 682 TOK-IULA-EMME, Karlatrmal Yerel Ynetim Yaplar Aratrmas, s.43. 683 Atilla NALBANT, a.g.e., s. 225.

253

gerekelerinden biri olarak ilin ynetim evresinin dar olmas ve blgenin mevcut ihtiyalara daha uygun den bir kademe684 olmas gsterilmektedir. Blgelerin yerel ynetim birimi olarak yasal statye kavumas 2 Mart 1982 ylnda karlan yerelleme yasas ile olmutur. 2 Mart 1982 Yasas, blge yerel ynetimlerinin, yasalarn belirleyecei alanlarda ve gsterecei koullarda, devletin ve dier yerel ynetimlerin etkinliklerini tamamlayc nitelikte etkinliklerde bulunabileceini belirtmektedir.685 Fransada blge ynetimleri ekonomik gelime ve istihdam konularnda nemli koordinasyon yetkilerine sahiptirler. zellikle kk belediyelerde blge ynetimleri, ya dorudan ya da iller araclyla yerel kamu hizmetlerinde etkin bir rol oynamaktadrlar.686 Blgeler, ekonomik planlama ve organizasyon, blgesel gelimeye ynelik yatrmlar ve kltrel kimliin korunmasyla grevli klnmlardr. zellikle planlama alannda nemli rolleri vardr.687 Fransada blge yerel ynetimlerinin oluturulmas ile ekonomik alanda karar alma konusunda bu birimler n plana kmtr. Blgeler, irketlere dorudan tevik verebilmekte, iller ve belediyelerdeki giriimleri de denetleyebilmektedirler. raklk ve profesyonel eitimin salanmas, isizlikle mcadele konularnda blgelere grevler verilmitir. Memur ve geici ii alm konusunda da blgelerin yetkileri bulunmaktadr.688 Bu grevlerin yan sra evre koruma, blgesel konut politikas gelitirme ve gerekli giriimleri gerekletirme, blgesel tamaclk planlamasnn yaplmas, kltrel faaliyetlerin gelitirilmesi, blgesel hastanelerin bakm,

684 685

Uur YILDIRIM, a.g.m., s.186-187. Ramazan ENGL, Fransada Blge Yerel Ynetimlerinin dari Sistem indeki Yeri, Trk dare Dergisi, S.448, Eyll-2005, s. 64. 686 TOK ve IULA-EMME, Karlatrmal Yerel Ynetim Yaplar Aratrmas, s.21. 687 Ramazan ENGL, Fransada Blge Yerel Ynetimlerinin dari Sistem indeki Yeri, s.64. 688 Deniz ALTINBA, Globalleme ve Adem-i Merkeziyetilik: Fransa rnei, Kreselleme ve Yerelleme, (Ed. Kemal Grmez), Ankara, Odak Yaynevi, 2005, s.125.

254

huzur evleri almas689 gibi birok ilevin gerekletirilmesinden blge yerel ynetimleri sorumludurlar. 2.5.2.2. 1981-1992 Dneminde Yaplan Yerelleme Reformlar ve Etkileri Fransa merkeziyeti bir yapya sahip niter bir devlet iken 1982den sonra gerekletirdii yerellemeye ynelik reformlarla yerel ynetimlerini merkezi ynetim karsnda glendirmitir. Kreselleme sreci btn dnyada, yerelleme sreci ile e zamanl olarak gelierek yerel ynetimlere yetki devrini ve yerel ynetimlerin glendirilmesini gndeme getirmi ve bu sre devam etmektedir. Fransa gerekletirmi olduu reformlarla bu srece uyum salamaya almaktadr. 1981-83 reformlar ile Fransada nemli yerelleme giriimleri olmutur. Deferre yasalar olarak bilinen dzenlemelerle yerel ynetimler zerinde merkezi denetim nemli lde hafifletilirken yrtme grevi de valilerden alnarak il ve blge meclislerinin bakanlarna devredilmitir. Daha nceleri, tzel kiilie sahip kamu kurumlar olan blgeler yerel ynetim statsne kavumu, tm yerel ynetim kademelerine nemli oranda yetki ve kaynak devredilmitir. Bu dnemde belediyelerin sunduklar hizmetlerin daha etkin bir ekilde yerine getirebilmesi iin snrl kaynaklarn nemine dikkat ekilerek belediyelerin topluluun gvenini salamalar ve etkin ynetilmeleri gerekliliine vurgu yaplmtr.690 Bu dnemdeki reformlar gerekletiren Fransz solu, nc Cumhuriyet Dneminden itibaren, yerel demokrasinin ulusal birlik ve btnlk iin tehdit oluturmayacana inanmtr.691 Bylece Sosyalistler, sava sonrasnn merkezilemi ynetim modelinden yerel topluluklar glendirme ve harekete geirmeye ynelik bir mdahalecilie gemilerdir. Byle bir anlay deiikliinin gereklemesinde, Tek Avrupa
689 690

Alan NORTON, a.g.e., s.155-160. Yeeren ELN-ARIKAN, Fransz Yerel Ynetim Sistemi ve Trkiyeye Yansmalar, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed. H. zgr-B.Parlak), stanbul, Alfa Aktel Yay., 2006 s.278., M.C.HUNT-J.A. CHANDLER, France, Local Government in Liberal Democracies, (Ed. J.A. Chandler), Routledge, London and New York, 1993, s.56-58. 691 Deniz ALTINBA, a.g.m., s.123.

255

Senedinin Avrupada tek bir piyasann oluumu iin piyasa kurallarnn btn Avrupada uygulanmas gereklilii692 dncesinin de byk etkisi olmutur. Fransada anlayn kamu ynetimi ve alannda yerel yaplan reformlar merkezi

ynetimden yerel ynetimlere yetki ve kaynak aktarm yoluyla merkeziyeti yumuatlmasn ynetimlerin glendirilmesini amalamaktadr. Yerelleme reformunda yetki ve grev blmnn ilkeleri olarak benimsenen ilkeler ise u ekildedir:693 (1) yeni grev ve yetkiler olabildiince blok olarak tek bir yerel ynetim dzeyinde (blge, il, ya da belediye) gerilecektir, (2) yerel ynetim dzeylerinden hibiri yetkilerini bir baka dzey zerinde denetim amacyla kullanamayacaktr, (3) devlet yerel ynetimlere grevlerin grevlerine finansman uygun mutlaka kaynak aktaracaktr. (4) Yeni yerel devredilen ynetimlere karlanacaktr,

devredilen grevlerde alanlar grevlerin dalmna uygun olarak yerel ynetim kademeleri arasnda datlmtr, (5) konuya ilikin hibir mal varl baka kurulua devredilmeyecektir, (6) yerel ynetimlerin blgesel savunmaya katklar yeniden dzenlenecektir. Yetki ve grev paylamna ilikin yasa yerel ynetimlerin ilerini grevleri ile erevelemekte, yerel katlm kanallarna ve yerel oulculua yerel ynetimler temelinde kurumsal bir gvence sunmaktadr.694 Ynetimler arasnda grev ve hizmet blmnn ilkeleri ortaya konsa da reformlarla birlikte grev ve hizmet alanlar genileyen yerel ynetim birimlerinin (belediye-il-blge) birok hizmet alannda aralarnda ibirlii yapmalar ngrlmtr. zelikle belediye ve il yerel ynetimi arasndaki ilikiler ibirlii ve yardm ilkeleri zerine kurulmutur.695 Giderek artan hizmet ihtiyalarnn karlanmasnda yerel ynetimler arasnda ibirliinin gerekli olduuna inanlmaktadr.
692 693

Alain GUYOMARCH, a.g.m., s.179. Tacettin KARAER , Fransada Yerel Ynetim Reformu zerine, Amme daresi Dergisi, C.23, S.2, Haziran-1990, s.56. 694 Atilla NALBANT, a.g.e., s. 246. 695 Ruen KELE, Fransa ve spanyada Yerinden Ynetim, Ankara, Mahalli dareler Eitim Aratrma Gelitirme Merkezi, 1994, s.38.

256

Reformlarla birlikte grev ve ilevlerinde nemli artlar olan yerel ynetimlerde zellikle belediyeler say olarak ok ama kapasite olarak gsz olularndan dolay kamu hizmetlerinin sunumunda (su temini, atklarn bertaraf gibi) aralarnda tek amal ya da ok amal ok sayda birlik oluturmulardr. 20.000e yakn belediye birliinin 14.900 tek amal 2.160 ise ok amal olarak oluturulmutur.696 Belediyeler arasndaki ibirliine dayal birlik oluumlarnn artmas adeta yeni bir kademenin ortaya kmas gibi alglanm, ulus-alt dzeyde sorumluluklarn karmak bir hale gelmesinde nemli etkisi olmutur. ok sayda yerel ynetimin hiyerarik mekez-evre balantlarn gz ard ederek ynetimler aras ilikilere girimesi ve ulusal ve uluslar aras alarla balant kurmas697 yerel ynetimlerin Avrupa Birlii dzeyinde ve kresel artan ilikileri yerel gelitirme konusunda hizmetleri etkin zel olmaya sektr baladn araclyla gstermektedir. Yerelleme reformlar ile nemli lde grev ve ilevleri ynetimler baz gerekletirmeye balamlardr. Bunlarn denetimi ise piyasann rekabet koullarna braklmtr. 1981-83 reformlarnn en nemli sonularndan biri yerinden ynetim kurulularnn devlet karsndaki zerkliklerinin tannmasdr. Yerel ynetim reformu ile blge yerel ynetimlerinin oluturulmas merkeziyeti bir devlet olan Fransada nemli bir admdr. Balangta blge yerel ynetimlerini oluturmakla ynetsel sisteminde nemli bir dnm gerekletiren Fransann federal yapya kayaca endieleri ortaya km, ancak bu yaplanmann blge planlamasn kolaylatran, blgesel gelimeyi salamak iin gerekletirilen nemli bir adm olduu anlalmtr.

Hellmut WOLLMANN, Local Government Reforms in Great Britain, Sweden,Germany and France: Between Multi-Function and Single-Purpose Organizations, Local Government Studies, Vol.30, No.4, Winter-2004, s.656-57. 697 Richard BALME, Patrick LeGALES, Stars and Black Holes: French Regions and Cities in the European Galaxy, European Integration and Local Government, (Ed.M.J.F. Goldsmith-K.K. Klausen), Cheltham UK, Edward Elgar Publishing, , 1997, s.151.

696

257

Bir yerel ynetim birimi olarak kurulan blgelerin Fransann AB ile btnleme srecinde nemli rol oynad grlmektedir. Blgeler Avrupas deyimi de zaten Avrupa Birliinde blgelerin nemini ortaya koymaktadr. Fransz blge ynetimleri Brkselde bilgi toplama merkezi olarak faaliyet gsteren ofisler kurmakta, ok saydaki blge ile snr-tesi ibirlii kurmakta ve baz blgesel oluumlarnn faaliyetlerinde nemli bir ynlendirici olmaktadr.698 Reform srecinde belediyelerin, il yerel ynetimleri ve blgelere gre daha geri planda kald ifade edilebilir. Yerelleme reformlar sonucunda blge yerel ynetimleri yerel ekonomik gelimeden, il yerel ynetimleri daha ok salk ve sosyal sorunlardan, belediyeler ise arazi ve evre ile ilgili konulardan sorumlu hale gelmilerdir.699 Yerel ynetimlerin finansman asndan yerel ynetimlere

bakldnda, birok liberal demokrasilerde yerel finansman merkeze baml olarak geliirken bu eilim Fransada merkezin mali denetiminin azalmas eklinde olmaktadr. 1984te yerel ynetim harcamalarnn yars, yerel ynetimlerin elde ettii vergilerden yars ise yardmlardan karlanmtr.700 Yerel ynetimlerin finansman ile ilgili olarak 1982deki yasa ile birok deiiklik gerekletirilmitir. Merkezi ynetimden yerel ynetimlere transfer edilen her yetkinin kayna da salanmtr. Uygulamada, yerel vergiler artma eilimi gstermektedir. Reform sreci ile belediye, blge ve il yerel ynetimlerinin mali hesaplarna ilikin sorumluluklar artm ve yerel ynetimlerin hesaplar ile ilgili en st birim olarak hazineye dorudan sorumlu olmalar salanmtr.701

698 699

John LOUGHLIN, Daniel L. SEILER, a.g.e, s.205-206. Nicole De MONTRICHER, Country Report: Decentralization in France, Governance: An Intenational Journal of Policy and Administration, Vol.8, No.3, July-1995, s.408. 700 M.C.HUNT, J.A. CHANDLER, France, s.59. 701 http://www.france.diplomatie.fr/france/gb/instit/instit05.html 01.01.2005.

258

Yerel ynetimler zerindeki denetimde reformlardan nce idari vesayet ilkesi gereince ilin karar verme srecinde valinin nemli bir etkisi sz konusuydu. Yerel politikalar ve tercihler valiler araclyla dorudan merkezi ynetim tarafndan belirlenmekteydi.702 Reformla birlikte il dzeyinde merkezi ynetimle yerel ynetimin ilev ve rgt olarak birbirinden ayrlmasyla valinin de merkezi ynetimin bir ajan sfatyla uygulad idari vesayet ortadan kalkmtr. Ortaya kan bu uygulama, denetim ve yerel zerklik asndan nemli bir gelimedir. Yeni dzenleme ile Cumhuriyet Komiseri adn alan valinin yerel ynetimler zerindeki baz yetkileri ise devam etmektedir. Yerel ynetimlerin kararlar ve eylemleri zerinde yerindelik denetimi yapmas uygulamasna son verilen valinin mali denetim yetkileri nemli lde snrlanm olmakla birlikte; a) yerel ynetim btesi zamannda yaplmamsa b) gelir ve gider dengesi gzetilmemise, c) son zellikle bte zorunlu grevler ak iin kaynaklar duruma ayrlmamsa, uygulamas vermise

karabilmektedir.703 Ancak vali bu tr durumlarda da tek bana hareket edememekte, Blge Saytayna danmak durumundadr.704 1980ler ve 90lar da Fransada ynetsel reglasyonun kurallarnda ve uygulamalarndaki deiimler belirgin olarak zel sektr ile yerel ynetim arasnda ortaya kmaktadr. Bu deiimler, geleneksel devletin planl ekonomiye dayal zelliinin azalmas; yerel ynetimden yerel ynetiime geile birlikte blgesel anlamda bir dzenleme sisteminin ortaya kmas eklinde yansmasn bulmaktadr.705 Devlet ve yerel ynetimler arasnda pazarlk ve mzakerenin temelini oluturan baz informal kurallar ortaya kmtr. 1982den nce de ok snrl dzeyde olan bu ilikiler bu tarihten

702 703

M.C.HUNT, J.A. CHANDLER, France, s.67. Tacettin KARAER, a.g.m., s.60 704 Birol EKC, M. Cem TOKER, a.g.m., s.18. 705 David CLARK, Citizens, Charters and Public Service Reform in France and Britain, Government and Opposition, Vol.35, No.2, April-2000, s.166.

259

sonra kamu politikalarnda szlemeye dayal bir yapy706 gndeme getirmitir. 1982 yerelleme reformu ile Fransada merkeziyeti bir grnmden bir anda yerelleme politikalaryla birlikte adem-i merkezi bir yapya geilmesinin beraberinde baz sorunlar ortaya kard ifade edilmektedir. Yerelleme reformlar ile valinin baz yetkilerinin il meclisi ve blge meclisi bakanlarna devredilmesi ile bunlarn glendirildii ve yerel dzeyde yeni bir elit ve hiyerarinin oluturulduu ifade edilmektedir.707 Yerel ynetimlerin her kademesine yaplan yetki devrinin devletin otoritesini sarst, ortaya feodal beyler olarak nitelenen yeni bir iktidar sahipleri kategorisinin kt belirtilmektedir.708 Bu eletirilere ramen 1982 reformu niter ve merkeziyeti yapsyla bilinen Fransada yerel ynetimler asndan nemli deiimlere yol amtr. Bu adan Delcampa gre;709 yzyllk bir merkeziyetilik zerine ina edilmi, gerekten niter bir devlet imaj ile kararl ve kresel bir yerinden ynetim politikasn seimle ibana gelenler lehine gerekletiren ve -bunda ksmen de olsa- baarl olan bir devlet imaj yan yanadr. 2.5.2.3. 1992 Ylnda Yaplan Yerel Ynetim Reformlar ve Etkileri 1992 ylnda, daha nceki reformlar kadar radikal olmayan daha nceki reformlar tamamlayc nitelikte dzenlemelere gidilmitir. Bu tarihte yaplan dzenlemeler balca konu zerinde durmaktadr:710 Birincisi, merkezi ynetimden tara rgtne yetki aktarm. Buna gre, lke

706 707

Richard BALME, Patrick LeGALES, a.g.m., s.149. John LOUGHLIN, Daniel L. SEILER, a.g.e., s.190. 708 mer BOZKURT, Fransada Ademi-Merkeziletirmenin Beklenmeyen Bir Sonucu: Feodalleme, Amme daresi Dergisi, C.24, S.4, Aralk-1990, s.152-154. 709 Alain DELCAMP, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Uluslar aras Yerel Ynetimler Semineri (1-2 Aralk 1994), Ankara, TBD-Konrad Adenauer Vakf Yay., 1994, s.94. 710 John LOUGHLIN, Daniel L. SEILER, a.g.e., s.202., Yeeren ELN-ARIKAN, Fransz Yerel Ynetim Sistemi ve Trkiyeye Yansmalar, s.280.

260

topraklarnn ynetimi ve hizmet retiminden yerel ynetimler ve merkezi ynetimin tara rgt birlikte sorumludurlar. Valinin rol arabulucu/uzlatrc rolne dnmekte, bylece yerel lekte karar verme srecine kuvvetler ayrl ilkesi getirilmektedir. kinci olarak, yerel demokrasiye ilikin dzenlemeler yaplmtr. Vatandalara bilgi alma ve danma komisyonlar araclyla kararlara katlma hakk tannmtr. Vatandalar, belediyeleri ilgilendiren tm konularda yerel referandum yoluyla meclislerin iznine bal olmadan grlerini bildirebilme imkan elde ettiler. Blge ynetimlerinin ekonomik ve sosyal komitelerinin danma organ kimlii glendirildi. nc olarak, seilmilere de baz haklar tannd. 1992 ylnda yerel ynetimler ile ilgili olarak yaplan dzenlemelerde yerellemenin olgunluk dzeyine ulamas hedeflenmitir. Merkezi otoriteyi azaltmak ve bu otoriteyi yerele yaymak iin ilke benimsenmitir. Bu ilkeler:711 a) yerel demokrasinin gelitirilmesi, b) yerel topluluklar arasnda yeni ibirlii ilikilerinin kolaylatrlmas, c) yerelleme politikalarnn ynlendirdii deiiklikleri gerekletirerek devlette reform gerekletirmek. 1981-92 yllarnda yaplan reformlar, yerel demokrasinin gelitirilmesi iin yaplan dzenlemeler ile glendirilmi oldu. Bylece ynetim vatandaa daha yakn hale gelmitir. Temsili olmaktan ok katlmc demokrasiyi hedefleyen giriimler gerek bir yerel demokrasinin baarlmasnda nemli etkilere sahiptir. Aklk, daha iyi iletiim, vatandalarn yerel ynetime ulamasnda kolaylklar salanmas, mzakere ve farkl karlar olan gruplarn koordinasyonunun kurumsallatrlmas, kamu oyu yoklamalar, yerel vatandaln yeniden ina edilmesi712 gibi uygulamalar yerel demokrasiyi gelitirme ynnde atlan nemli admlardandr.

711

Bekir PARLAK, Kresel Gelimeler ve AB Uygulamalar Ekseninde Yerelleme, Teoriden Pratie Kamu Ynetimi: Yaklamlar, Sorunlar ve Metodlar, (Ed. N. Talat Arslan), stanbul, Aktel Yay, 2005, s.13. 712 John LOUGHLIN, Daniel L. SEILER, a.g.e., s.207.

261

1992 ylndaki yasal dzenleme ile kent belediyeleri arasndaki mali ilikiler ve blgeler arasndaki ekonomik gelime amacyla kurulan ibirlii konusunda ilkeler ortaya konmutur. Devlet, Paristen illere ve yerelde yeniden yaplandrlan devlet kurulularna kamu personeli transfer ederek yetki devri (deconcentration) yoluyla yeni alansal rgtlenmede yeniden yaplanma ile ilgilenmitir. Deconcentration yoluyla gerekletirilen bu yerellemenin, zerkliin merkezden evreye devredilmesinden ok, merkezi devleti de kapsayan bir yeniden yaplandrma reformu olduu713 ifade edilmektedir. 2.5.2.4. 2003-2004 Yllarnda Yerel Ynetimlerde Yaplan Reformlar ve Etkileri 2003 ylnda Fransa adem-i merkeziletirmeye ynelik uygulamalar balamnda devletin rgtlenmesine ilikin anayasa hkmlerinde nemli deiimler gerekletirmitir. Bu tarihte yaplan dzenlemeler 1982de balayan yerelleme srecinin bir uzants olarak deerlendirilmektedir. 17 Mart 2003te kabul edilen deiiklikle, Anayasann 1. maddesi Cumhuriyet yerinden ynetim ilkesine gre rgtlenir eklinde deitirilerek niter devlet ifadesi karlm, yerindenlik ilkesi ve Cumhuriyetin adem-i merkeziyeti nitelii anayasa hkm haline getirilmitir. Ayrca, yeni yerel ynetim modellerinin oluturulmasna imkan tannm ve mali denkletirme ile desteklenmi bir mali zerklik garanti altna alnmtr. Yerel birimlerin yetkileri anayasal statye kavuturulmu, yasa koyucu karsnda gvenceye
713

Richard BALME, Patrick LeGALES, a.g.e., s.150. Adem-i merkeziyet ilkesinin Fransz Anayasasna girmesinin nedenleri olarak; Anayasann 72. maddesinde yer alan yerel ynetimlerin zgr ynetimi ilkesinin, niter devlet, kanun nnde eitlik, milli egemenliin blnmezlii ilkeleri ve kamu dzeninin anayasal dzeni karsnda yerel ynetimlere yeterli gvenceyi salayamamas gsterilmektedir. Bu adan yerel ynetimlere ilikin yasalarn denetiminde Anayasa Konseyinin Devletin temel niteliklerine ilikin mlahazalarn dengelemek zere, Devletin niteliklerini dzenleyen 1.maddeye adem-i merkeziyet ilkesinin eklenmesinin yerinde olaca dnlmtr. Bilal CANATAN, Fransada 28 Mart 2003 Anayasa Deiiklii: niter Devlette Yerel Ynetimlerin Yeniden Tanmlanmas, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed. H. zgr-B.Parlak), stanbul, Alfa-Aktel Yay., 2006, s. 306.

262

alnmtr. Yerel meclisleri toplantya armak iin dileke verme hakk, karar amal referandum, yerel ynetimlerin kurumsal rgtlenmesi hakknda semenlere danlmasn ngren dorudan demokrasi yntemleri anayasal gvenceye kavuturulmutur.714 2003teki Anayasa deiiklii yerel ynetimlerin sorumluluklar ve yetkileri asndan yenilik iermektedir:715 Yerellik ilkesi, dzenleyici ilem yapma yetkisi ve deneysel uygulama yetkisidir. Anayasa deiiklii ile 72. Maddeye eklenen yerel ynetimler kendi dzeylerinde en iyi ekilde yerine getirilebilecek sorumluluklarn/ilerin tamam iin kararlar almaya yetkilidir hkm, baz bilim adamlar tarafndan Avrupa Birliindeki yerellik ilkesinin devlet-alt dzeyde bir yansmas olarak deerlendirilmektedir. Yerel ynetimlere dzenleyici ilem yapma yetkisi ise, yasalar erevesinde kullanlan yetkinin Anayasada ifadesini bulmasdr. Yerel ynetimlere verilen deneysel uygulama yetkisi ise; Fransz ynetim geleneinde nemli bir krlma noktasn oluturmaktadr. Deneysel uygulama, snrl bir konu ve sre iin yasalarn ve dzenleyici ilemlerin farkl yerel ynetimlerde farkl ierik tayabilmesine olanak tannmasdr. 2003 Anayasa deiiklii ile birlikte yerel ynetimlere yerel vergileri toplama yetkisi verilmi ve merkezi ynetim vergilerinin kendilerine transfer edilebilme olana salanmtr. Bylece yerel ynetimler kanunun ngrecei koullarda vergi matrah ve oranlarn belirleyebileceklerdir.716 Bu dzenlemeler yerel ynetimlerin mali zerklii asndan son derece nemli dzenlemelerdir.

714

Yeeren ELN-ARIKAN, Btnleen Avrupada Yerel Ynetimler, Gr, Mart-2004, s. 3940., Onur KARAHANOULLARI, Fransada 2003 Anayasa Deiiklii: zeksizletirilmi Cumhuriyet, Eriim: http://kamyon.politics.ankara.edu.tr/bulten/belgeler/02.pdf Eriim Tarihi:10 Ekim 2006. 715 Bilal CANATAN, Fransada 28 Mart 2003 Anayasa Deiiklii: niter Devlette..., s.309-310. 716 Ramazan ENGL, Fransada Kamu Ynetiminde Merkeziyetilikten Yerellemeye Doru, Kamu Ynetimi Yazlar, (Ed. B. Erylmaz-M. Eken-M.L.en), Ankara, Nobel Yay., 2007, s.574

263

2003 Anayasa deiiklii ile blge ynetimlerine tannan yasama yetkisi, idari rgtlenmede blgeci anlayn glenmesine olanak tanmtr. Anayasa deiiklii ile birlikte belediye ve il yerel ynetimlerinden sonra blge yerel ynetimleri de anayasal statye kavumutur. 2003 reformu Fransay blge yaklamnda spanya ve talyaya bir lde de Alman federal modeline yaklatrmaktadr. Fransa bu reform ile kresel lekte devletin sorgulanmas, liberal dnm ve Avrupann btnleme srecinin getirdii Blgeler Avrupas anlaynn bir sentezini yapmakta ve ileride oluacak federal yapya kendisini hazrlamaktadr.717 2004ten sonraki yerelleme reformlar daha ok alansal ilikilerdeki yap ile ilgilidir ve daha ok u alanlarda gerekletirilmitir:718 (1) kurumsal (2) merkezi ynetim ve yerel ynetim arasndaki ilikiler (3) kamu otoriteleri arasndaki rekabet (4) i kurumsal mekanizmalar (5) demokratik katlm (6) performans kstlanm birimler (7) anayasal reformlar Kentsel kamu hizmetlerinin sunumunda AB dzenlemelerinin

ngrd rekabet konusunda Fransz yerel ynetimlerinin yetersiz kald ve bu alanda yeni dzenlemelerin yaplmasnn gerekliliine dikkat ekilmektedir. Kresellemenin neden olduu dnmler, kalite, etkinlik, kullanc ile etkileim gibi kavramlarn ne kmas kamu hizmetlerinde modernlemeyi zorunlu hale getirmektedir.719 2004 ylndaki dzenlemelerle yerel ynetimler arasndaki yetki dalm yeniden dzenlenmitir. Buna gre:720 Sosyal hizmet ve yardmlarda nemli grevler stlenen iller, isizlik yardm ve minimum aktivite gelirlerinin datmn stlenmilerdir. ehirler aras yollar, orta retim kurumlarnn ii
717

Yeeren ELN-ARIKAN, Btnleen Avrupada Yerel Ynetimler, s.44., Yeeren ELNARIKAN, Fransz Yerel Ynetim Sitemi ve Trkiyeye Yansmalar, s.281. 718 Jean-Claude THOENIG, Territorial Administration and Political Control: Decentralization in France, Public Administration, Vol.83, No.3, 2005, s.687-694. 719 Yeeren ELN-ARIKAN, Kentsel Kamu Hizmetlerinde Etkinlik Araylar: Fransa, ada Yerel Ynetimler, C.11, S.4, Ekim-2002, s.85. 720 Yeeren ELN-ARIKAN, Fransz Yerel Ynetim Sitemi ve Trkiyeye Yansmalar, s.282.

264

ve teknik personelinin byk blm ve evsel atk planlamas illere verilmitir. Yerel nemdeki hava alanlar, akarsular ve kira yardm konusunda da il ynetimleri yetkilendirilmitir. Blge ynetimleri ise, blgesel ekonomik gelimeye yardm ve meslek eitimi, salkla ilgili konular, salk personelinin eitimi, konusunda nemli rol stlenmilerdir. Lise ve orta okullarda alan hizmet personeli de blgelere balanmtr. Blgesel dzeydeki havaalanlar ve ticari limanlar da blgelerin sorumluluuna verilmitir. Yerel ynetimler yetki alanlarna giren konularda devletin mdahalesi olmadan Birlik Politikalarn dorudan uygulama imkanna da kavumulardr Yerelleme politikalar sonucunda yerel ynetimlere aktarlan yetki ve kaynaklarla yerel ynetimler daha yeterli bir personele ve daha zerk bir yapya kavumulardr. Kreselleme btn ynetimlerde olduu gibi yerel ynetimlerde de rekabeti, kaynak kullanmnda etkinlii ne karmaktadr. Fransada bu gelimelere cevap olarak, yerellemeyi gndemine alarak henz istenilen dzeyde olmasa da yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel olarak nemli dnmleri gerekletirmitir. 2.5.3. Kreselleme Srecinde ABDnde Yerel Ynetimlerde Deiim ve Reform Sreci ABDde yerel ynetimler merkezi ynetimden nce olumutur. Bu nedenle olduka gl bir yerel ynetim gelenei bulunmaktadr.721 Yerel ynetimlerde katlmc ve zgrlk deerlere olan vurgu722 son derece nemlidir. ABDnin federal devlet yaps, adem-i merkeziyet anlayn btn ynetim mekanizmasna hakim klmtr. Amerikan yerel ynetim sistemi de tek merkezli bir nitelie sahip olmaktan son derece uzaktr. Birok lkenin yerel ynetim sistemiyle ilgili olarak belirli bir modelden sz

721

lter TURAN, Amerika Birleik Devletlerinde Federal Devlet, Yerel Ynetimler ve Siyasal Katlmann Frsat Yaps, Blgesel Kalknma Politikalar ve Yeni Dinamikler, (Der. F. Aylan Ar), stanbul, Derin Yaynlar, 2006, s.182. 722 Michael GOLDSMITH, Local Autonomy:Theory and Practice, s. 18.

265

edilebilirken, Amerikan yerel ynetimlerini sistematik bir ekilde ele almak zordur.723 ABDnin kreselleme srecinde gerek kamu ynetim sisteminde gerekse yerel ynetim sisteminde gerekletirmi olduu reformlar dnyada birok lkede etkili olmu ve yaygnlamtr. 1980den itibaren gerekletirilen zelletirme ve ynetiim ierikli reformlar olduka youn bir uygulama alan bulmutur. Amerikan ynetsel yapsnda yerinden ynetim geleneinin ve sorunlarn zmnde pragmatist yaklamlarn nemli etkisi vardr. Kamu hizmetlerinin en kaliteli, verimli, etkin en az maliyetli hangi dzeyde sunulmas gerekiyorsa o dzeyde sunuluyor olmas lke kaynaklarnn tasarruflu kullanmna yol amaktadr. Ayrca, ynetim

dzeylerinde esnek rgtlenmenin sz konusu olmas kreselleme ve bilgi anda kent ynetimlerinin deiimlere kolay uyum salamalarna olanak tanmaktadr. 2.5.3.1.ABDde Deiiklikler Amerika Birleik Devletlerinde yerel ynetimler eyaletten eyalete farkl zellikler arz etmektedir. Bu nedenle, yerel ynetim trleri bakmndan ABDnin tamamnda geerli standart bir yaplanma bulunmamaktadr. Ayn trde saylabilecek yerel ynetim birimleri, farkl eyaletlerde farkl adlarla anlabilmektedir. Bu eitliliin temelinde yatan en nemli unsur, rgtlenmenin geleneksel temellere dayanmasdr. Bu lkedeki yerel ynetimleri (a)County, (b) Belediye ynetimi, (c) Kasaba ynetimi, (d) zel amal ile ynetimi (e) Okul blgesi (special district) olarak gruplandrmak mmkndr. Yerel Ynetimlerde Yaplan Yasal ve Yapsal

723

Muammer TRKER, Amerika Birleik Devletlerinde Mahalli dareler, Dnyada Mahalli dareler, Ankara, T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl Yayn, s.595., Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMR, a.g.e., s.112.

266

ABDnde Yerel Ynetimlerin yllara gre deiimi aada gsterilmektedir:

Tablo 5: ABDde Yerel Ynetim Birimlerinin Saylarnn Yllara Gre Deiimi Yerel Ynetim Birimi l (County) Belediye (Municipality) Kasaba (Township) Okul Blgesi (school District) zel Blge (special District) Toplam 1972 3.044 18.517 16.991 15.781 23.885 78.218 1982 3.041 19.083 16.748 15.032 28.733 82.637 1992 3.043 19.279 16.656 14.422 31.555 84.955 2002 3.034 19.429 16.504 13.506 35.052 87.525

Kaynak: James Q.WILSON-J.DILULIO, American Government, Massachusetts.DC.Health, 6.Bask, 1995, s.684., Larry SCHROEDER, a.g.m., s.317.

Tablo incelendiinde ABDde yerel ynetim birimlerinin saylarnda ok kk deiiklikler olsa da nemli bir deiimin olmad grlmektedir. Avrupadaki lkelerin genelinde ise 1970li yllardan sonra alansal (teritorial) reformlarn yani lek birletirme ve yerel ynetim birimlerinin saylarnn azaltlmas ynnde bir eilimin olduu dikkati ekmektedir. ABDde yllar itibariyle okul blgelerinin saylarnda az da olsa bir azalma gze arparken, zel blgelerin saylarnda ise bir miktar bir art grlmektedir. Yerel ynetimler de gn getike merkezi ynetime finansal adan daha ok baml hale gelmekte ve devlet genel olarak yerel ynetimlere hibe eklinde yardm yapmay tercih etmekte ya da vergileri paylama yoluna gitmektedirler. Temel ilevler ilke olarak ynetimin yerel birimlerinin sorumluluuna braklmakta, eyaletlerden yerel birimlere gemektedir. Bundan dolay, eyaletler (ve federal ynetim) kamu refahnn maliyetinin byk ksmnn finanse edilmesinde ncelikle yerel ilere ncelik vermektedirler.724 2.5.3.2. ABDde Yerel Ynetimlerde Deiim ve Reform Sreci ABDde kreselleme ve uluslar aras sistemde meydana gelen deiimler ve bu srete devlet ve ynetim anlayndaki yeni gelimeler
724

Charles ADRIAN, State and Local Governments, Fourth Edition, McGraw-Hill Book Company, 1976, s.72.

267

kendisini devletin

ynetimde tesinde bir

yeniden

yaplanma sahiptir. kar

ve Bu

reform

eklinde uluslar ve

ortaya aras

koymaktadr. Kreselleme srecinde Amerikann belirleyici stratejileri ulusynelime ynelim, gden organizasyonlarla balantl olarak amac gtmeyen

organizasyonlarla ortaklk eklinde olmaktadr. Bu ulus-st ortaklklar yerel ynetimin ve devletin roln dnme uratmaktadr.725 Reform ve yeniden yaplanma srecinde ABDnin kent ve yerleim blgeleri arasnda byk farklar grlmektedir. Amerikan eyalet ve yerel ynetimleri arasndaki deimeyen tek ortak nokta, 21. yzyln sorunlarna yant bulma amacyla gerekletirdikleri siyaset, ynetim ve vergilendirme alanlarndaki modernleme abalardr.726 ABDde Reagan Dneminde new federalism (yeni federalizm) olarak isimlendirilen gelime ile federal hkmetin hizmet sunum alanndan ekilmesi ve bu alanlarda eyalet ve yerel ynetimlere byk sorumluluklar verilmesi727 politikalar balatlmtr. ABDde yerel ynetimlerde reform konusu ok sk gndeme gelen bir sre deildir. Bu adan yerel ynetim reformunu snrlandran faktrler unlardr:728 (1) Amerikann yazl federal bir anayasasnn olmas. Bu durum ulusal ynetimin yerel ynetimlerle dorudan temasna izin vermemektedir. (2) Eyaletlerin anayasalarnda yerel ynetimlerin konumu. Eyalet anayasalar, yerel ynetimlerin ve onlarn kurulularnn statsn garanti eden ok sayda hkm iermektedir. (3) Eyalet siyasal gelenei. Tarihsel olarak bu gelenek nedeniyle Amerikan eyalet ynetimleri yerel ynetimlerin ilerine ok fazla mdahale etmezler. (4) Amerikan yerel ynetim ideolojisi.

Donald F. KETTL, The Transformation of Governance:Globalization, Devolution, and the Role of Government, Public Administration Review, Vol.60, No.6, Nov./Dec, 2000, s.489. 726 Ellis KATZ, Eyalet ve Yerel Ynetimler: Eyalet ve Yerel Ynetimlerin Deiikliklere Tepkileri, A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi, Cilt 8, Say 2, Ekim-2003, s.7. Eriim:http://turkey.usembassy.gov/uploads/images/3XoEsYKvKpnDih0YSCbmtw/yerelyon.pdf 23.03.2007., s.10. s.7. 727 Robert J. BENNETT, a.g.e., s.2. 728 Donald F. NORRIS, Local Government Reform in the US-And Why it Differs so Greatly From Britain, Local Government Studies, Vol.23, No.2, 1997, s. 121-125.

725

268

Amerikallar yerel ynetimlerin vatandaa en yakn ynetim olduuna ve hizmetlerin en iyi ekilde bu dzeyde gerekletirileceine inanmaktadrlar. (5) Yerel ynetim zerklii. Yerel zerklik teorisi Amerikan politikasnda gerek bir yansmasn bulmaktadr. Amerikallar byk lde yerel ynetimlerin zerk olmas gerektiine inanmakta ve yerel zerklik Amerikan yerel ynetimlerinin uygulamalar ile de yansmasn bulmaktadr. (6) Yerel ynetimlerin ok paral ve dank yaps ABDde yerel ynetim sisteminin gl oluu, yetki ve sorumluluklarn kademeler arasnda dalm olmas, yerel uzlamazlklarn yerel dzeyde kalmasn salamaktadr. Bu ise siyasal gerilimlerin daha dk dzeyde kalmas anlamna gelmektedir. ok katmanl bir ynetim toplumsal deime karsnda ynetim kurumlarnn daha esnek davranmalarn, deiime daha kolay uyum salamalarn olanakl klmaktadr.729 Bylece ekonomik, siyasal, kltrel ve toplumsal dinamiklerin gerektirdii yeni yaplanmalara ve deiimlere yerel ynetimlerin uyum salamalar daha kolay olmaktadr. Ynetsel reformlarn balca amac dnyadaki dier lkelerde olduu gibi ABDde de ynetimde daha fazla etkinlii salamaktr. Bu adan en nemli strateji merkezde yrtlen baz hizmetlerin eyalet ve yerel ynetimlere devredilmesi, kamu hizmetlerinde zelletirmenin yolunun almas ve hizmetlerin maliyetinin en aza indirilmesidir. 1990l yllardan sonra ABDde Kamu ynetiminde balayan reform sreci yerel ynetimlerde de yansmasn bulmutur. zelletirme ve kamu ynetiminin ilevlerinin azaltlmas ilkeleri erevesinde dngsel bir yapya sahip reform uygulamalar730 yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel alardan baz deiimleri gndeme getirmitir. Yasal olarak yerel ynetimler eyaletler tarafndan verilen hak ve yetkileri kullanmakla birlikte, eyaletlerin bazlar
729 730

lter TURAN, a.g.e., s.201. nder KUTLU, Gelimi lkeler ve Trkiyede Kamu Reformu ve Ynetimin Yeniden Dzenlenmesi, Ankara, Nobel Yay., 2004, s. 91.

269

yerel ynetimler iin zel kurallar (home-rule) gelitirmitir. Bu kurallara gre yerel hkmetler, kullanmalar resmen yasaklanmam olan tm yetkileri kullanma hakkna sahiptir.731 Bylece kentler, gnn sorunlarna cevap verebilmede daha esnek hale gelmilerdir. Birok kk kentte de profesyonel yneticiler yerel ynetimlerde grev almaya balamlardr. 1990larn sonunda eyalet ve yerel ynetimlerin ou 21. yzyln sorunlarn zmleyecek kurumsal kapasiteye sahip konuma gelmilerdir.732 2.5.3.2.1.Ynetimde Yeniden Yaplanma almalar ve Yerel

Ynetimlerin Dnmndeki Etkileri ABDde dnyadaki gelimelere paralel olarak ynetimde yeniden yaplanma almalar 1980den sonra yeni sa anlayn etkisiyle birlikte hz kazanm, 1990lardan sonra hem federal dzeyde hem de eyalet ve yerel ynetim dzeyinde gereklemitir. Bu srete tarihsel koullarn yan sra, teknolojik yenilenme, ekonomik dngler ve reformun bir n iareti olarak ekonomik eitsizlikler belirleyici olmutur. Bu srete ynetimin sosyoekonomik teknolojik evredeki kkl deiimlere nasl cevap verebilecei733 temel sorunlardan birini oluturmutur. ABDde devletin dnmnde kreselleme ile eyalet ve yerel ynetimlere ynetimlerinin yetki devri (devolution) ortaklar ile nin nemli iki yerel etken olduu belirtilmektedir.734 Federal ynetimden eyaletlere devredilen yetkiler, eyalet dolayl ynettii programlarla gerekletirilmektedir. Devredilen bu yetkiler arasnda, ulusal parklarn iletimi, hava trafik kontrol, yallar iin salk sigortas, evre ile ilgili politikalar, tamaclkla ilgili politikalarn belirlenmesi yer almaktadr. Bu yetki ve sorumluluklar yerel ynetimler, kar amac gden ve kar amac gtmeyen
TOK ve IULA-EMME, Karlatrmal Yerel Ynetim Yaplar Aratrmas, s. 79. Ellis KATZ, a.g.m., s.9. 733 Douglas KIEL-EUEL ELLIOTT, Long-Wave Economic Cycles, Techno-Economic Paradigms, and the Pattern of Reform in American Public Administration, Administration&Society, Vol.30, No.6, January-1999, s.619. 734 Donald F. KETTL, a.g.m., s. 489.
732 731

270

organizasyonlar ile paylalmaktadr.735 Yetki ve sorumluluklar yerel dzeyde bu ekilde paylalsa da ABDde eyalet ve yerel ynetimler hizmetlerin sorumluluunu birlikte yklenmektedirler. Bu tarihsel ve anayasal gelenek 1998de eyalet ynetimlerinin byk ounluuna verilen Cumhuriyeti Denetim politikalaryla glendirilmitir. Eyalet haklar iin geleneksel Cumhuriyeti destek , minimal ynetim, tarihsel koullar ve gelimelerin yerel denetimi glendirmesi sonucunda ABD politikalarnda yeni yerelcilii (new localism) tevik etmitir.736 Yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmasnda, 1970lerin sonlarna doru petrol fiyatlarndaki artlar, Amerikan firmalarnn retim dzeyinin dmesi, yerel sanayilerin rekabet glerini kaybetmeleri, kendi gelirlerinin ok zerinde alt yap yatrmlarna girien yerel ynetimlerin mali bunalma girmesinin nemli etkisi olmutur. Bu sreten nce sosyal refah uygulamalarn gerekletiren yerel ynetimler, mali kriz ve ekonomik durgunluk karsnda bu ilevlerinden vazgemilerdir. Reagan ynetiminden nce srekli artan federal hkmetin yetkileri bu dnemden sonra tersine dnmtr. Yerel ynetimlerin ise refah devleti politikalarndan vazgemeleri ve harcamalarn ksmalar istenmitir. Bylece yerel ynetimler ekonomik ncelikleri dikkate alan ve yerel ekonomik gelime srecinde aktif rol oynayan bir konuma gelmilerdir. Yerel hizmetlerin sunumunda zel sektrn etkisi artm ve giriimci yerel ynetime doru bir ynelim olumaya balamtr. 1980 sonras dnemde Reagan dneminde yerel ynetimler zerinde federal ynetimin rol en aza indirilmitir. Ynetimler aras ilikiler bu dnemde en iyi anlatmla ibirlii eklinde karakterize edilmektedir. Yetki aktarm programnn byk ounluu bu dnemde gereklemitir.737
Donald F. KETTL, a.g.m., s.492. Susan E. CLARKE, a.g.e., s. 37. 737 SAVITCH-VOGEL, Hank V. SAVITCH-Ronald K. VOGEL, The United States: ExecutiveCentred Politics, Comparing Local Governance, (Ed. Bas Denters-Lawrence E. Rose), PalgraveMacmillan, New York, 2005 a.g.e., s. 220.
736 735

271

Reagan

dneminden

sonra

ynetimde

yeniden

yaplanma

almalarnda sz edilebilecek olan Osborne ve Geabler tarafndan hazrlanan hkmetin ya da ynetimin yeniden kefi adl raporun yerel ynetimlere en nemli etkisi ise yerel ynetimlerin kaynak kullanmnda etkin olmas ve tasarruf nlemlerine ynelmesi konusunda olmutur. Bu raporun benimsedii ilkelerin en nemli uygulamalar yerel ynetimler dzeyinde gerekletirilmitir. Ynetimi yeniden yaratmak adl srete yerel hizmetlerin byk ounluu zelletirilmi, hizmet sunumunda ihale yntemi ne km ve sunulan hizmetlerin creti gerek maliyetlerini yanstacak ekilde tespit edilmitir.738 Btn dnyada olduu gibi ABDde de yerel ynetimlerin mali skntlar yerel ynetimleri daha yeniliki ve yaratc olmaya zorlamtr. Yeniden yaplanma srecinde yeni ynetim yaklamlarnn katlmc perspektifte baaryla uyguland kentlerin bir rnei olarak Phonix kenti ne kmtr. Arizone eyaletinin bakenti olan Phonix ABDnin en nemli elektronik merkezinden birisidir. Turizm, finans ve sigortaclk alannda ne kmtr. Kent evresinde 30 yldr ky-kent projeleri uygulanmaktadr. Bu projelerin amac kent merkezinin yknn arlamasna engel olmaktr. Bu erevede oluturulan Phonix 2015 Projesi katlmc bir yntemle 3500 vatandan katksyla nemli almalar gerekletirmitir. Phonix kentinin en baarl olduu alan ise, vatanda aktive ederek hem kentsel toplumsal sorunlarla ilgilenme aamasna getirmesi hem de bu aktivitelerden finansal olarak yararlanmasdr. 120 komuluk sistemi oluturularak, sululukla savam, komulara her trl yardm, ev ve bahe bakm gibi alanlarda nemli baarlar elde edilmitir. Gnlllk program da nemli tasarruflarn yaplmasna kaynak tekil etmitir.739 Hkmetin yeniden kefi reformunun yerel ynetimlerde en nemli etkilerinden birisi de yerel kamu hizmetlerinden yararlananlarn mteri olarak grlmeye balanmas olmutur. Bu anlamda, ynetimler, daha
738 739

Ellis KATZ, a.g.m., s.11. M. Akif UKURAYIR, Dnyada Yerel Ynetimlerin Deien Rol ve Yeni Kimlii, s.17.

272

giriimci, misyon sahibi, sonuca ynelik, mterilerin ihtiyalarna duyarl olarak daha az ile daha ok hizmet salamaya ynelmilerdir. Bylece, zelletirme ve taeronluk birok yerde byk kamu brokrasisinin yerini almtr.740 Bu srete gerekletirilen Al Gore Raporunun en nemli hedeflerinden biri olarak federal devletin krtasiyeciliini azaltmak konusunda eyalet ve yerel ynetimlerin glendirilmesine vurgu yaplmtr. Yerel ynetimlerin yetkilerinin arttrlmas ve kamu konut programnda yerel kurululara yetki devredilmesi gerektii belirtilmitir.741 1990l yllardan sonra kresellemenin etkilerinin belirgin bir ekilde hissedildii srete Amerikan kamu ynetiminde kt kaynaklarn daha etkin, verimli, rasyonel kullanmna ynelik olarak gelitirilen almalar yerel ynetimlere de nemli lde yansmtr. Mali gleri azalan yerel ynetimler, yerel kamu hizmetlerinin sunumunda zelletirme yntemlerini uygulamaya koymulardr. ABDde kamu-zel ortaklnn kullanlmas yerel ynetim dzeyinde ynetiimin ok iyi kurulduunu gstermektedir. Bylece federal dzeyden daha ok etki yaratan son derece iyi gelimi alar oluturulmutur. Yeniden yaplanma ve reform srecinde politika aralarnn seimi ve uygulanmasnda Amerikan yerel ynetimlerinin olduka baarl olduu belirtilmektedir. Bunun nedenleri arasnda ise; yerel ynetimlerin ulusal ynetimden daha az yasal snrlamalarnn olmas, yerel ynetimlerinin kendi alannda zel sektr ile daha yakn ve srekli etkileimlerinin olmas ve bu etkileimin doal bir seyir izlemesi belirtilebilir.742 1993-2000 Neo-liberal Clinton ve 2000den sonra muhafazakar Bush ynetiminde
740 741

yerel

gndemin

ekillenmesi

iin

federal

kaynaklarn

Ellis KATZ, a.g.m., s.13. M. Akif ZER, Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmasnda ABD rnei: AL GORE Raporu ve Alnacak Dersler, Trk dare Dergisi, Y.72, S.428, Eyll-2000, s. 109. 742 Guy PETERS-John PIERRE, Governance Without Government? Rethinking Public Administration, Journal of Public Administration Research and Theory, Vol.8, No.2, 1998, s.239-240.

273

kullanlmas almalarna devam edilmitir. Eyalet ve yerel ynetimler, evre, eitim, salk, suun nlenmesi, refah ve ekonomik gelime konularn ieren bir dizi yerli sorunlar zerinde kaynaklarn ve liderliin salanmas iin federal ynetime bask uygulamaya devam etmektedirler.743 Kreselleme srecinde kentlerde nemli yapsal ve ilevsel

deiimler gereklemektedir. Uluslar aras ticarette nemli konuma gelen kentler ynetim ilevlerinde baz dnmler gereklemektedirler. Kentlerin rekabet ortamnda etkin ve dinamik yapya kavumasnda ynetimin nemine vurgu yaplmakta ve kentler bakan-meclis arlkl modelden glbakan modeline gemektedirler. nk belediye bakanlar kentlerde uluslar aras ticaretin turizmin gelimesi ile nemli liderlik rol stlenmektedirler. Ayrca kentler giderek artan bir ekilde ekonomik etkinliklerden ve konut yapm, polis, itfaiye, kanalizasyon, su temini, yollarn bakm, yolcu tama, eitim, parklar, rekreasyon, evre sal gibi eitlenen belediye hizmetlerinin sunumundan sorumlu hale gelmektedir. Btn bunlar giriimci lider ya da bakan pozisyonunu gerektirmektedir.744 Amerikan kentleri iin kreselleme, belirsizlik ortamnda ok farkl yerel aktrlerin ibirlii abalarn gndeme getirmektedir. Yerel kurumsal altyapnn yeniden yaplandrlmasnda ok farkl aktrlerin (STKlar, Gnll kurulular) abalarnn gndeme geldii grlmektedir. Bu tr ibirlii uygulamalar yerel ynetimlerde yeni talepleri, sorumluluklar ve yeni liderlik yaklamlarn gndeme getirmektedir. 2.5.3.2.1.1. Yerel Ynetimlerde Yeni Kamu Ynetimi Anlaynn Etkileri ABDde Osborne ve Geablerin Reinventing Government (1992) adl almas yeni kamu ynetimi ya da iletmecilii konusundaki dnceleri olgunlatrm ve yaygnlatrmaya balamtr. ABDde yeni kamu ynetimi
743 744

SAVITCH-VOGEL, a.g.e, s.220. SAVITCH-VOGEL, a.g.e., s.222-223.

274

uygulamalar yerel ynetimlerde youn olarak uygulama alan bulmutur. Yeni kamu iletmecilii anlaynda en nemli vurgu hesap verebilirlie yaplmaktadr. Kamu hizmetlerinin kalite ve eitliliinde siyasal kararlarn belirleyicilii yerine, piyasa talepleriyle daha fazla dorudan ilikili olmas hizmet salayclarnn kendi performanslar ile ilgili bilgi almalarn salamaktadr.745 Bu adan hizmet sunumunda nemli ilevleri olan yerel ynetimlerde yeni kamu iletmeciliinin piyasa odakl yaklamlarnn 1990lardan sonra yaygnlat grlmektedir. Yeni kamu ynetimi anlaynn getirmi olduu mteri odakllk kavram kamu hizmetlerinde rekabetin ortaya kmasna ortam hazrlamtr. Kresellemenin gerektirdii yenilik ve yaratclk iin rekabetin gerekliliine vurgu yaplmaktadr. zel sektr rekabet ortamndan dolay yeniliklere daha aktr. zel sektrn kamu hizmetlerinde etkin rol stlenmesi ve oluan rekabet zamanla kamu kurulular arasnda da olumaya balamtr. Bu rekabet, kamu kurulularnn performansnn artmasna yol amtr. ABDde yerel ynetimler, kendi hizmetlerini baka yerel ynetimlerle karlatrarak performans deerlendirmelerini yapmaktadrlar.746 Denetim ve hesap verebilirlik konusunda yerel ynetimlerde nemli gelimeler olmaktadr. ABDde geleneksel olarak sivil toplum gelenei olduka gldr. Mahalle gruplar, ticaret odalar ve dier zel kar gruplarn kapsayan yerel rgtlenmeler, yerel liderler tarafndan verilen kararlarda kendi isteklerinin dikkate alnp alnmadn srekli takip etmektedirler. Mali hesap verebilirliin artrlmas iin ise bir ok mekanizma gelitirilmitir. 1990larn banda birok eyalet kent ve county hesaplarnn denetiminin eyalet otoriteleri tarafndan yaplmasn zorunlu klmtr. Birok yerel ynetim kendi hesaplarnn mali denetimi iin zel muhasebe irketleriyle szlemeler yapmaktadrlar. Btn bunlar Ynetsel Muhasebe

745 746

Guy PETERS, John PIERRE, a.g.e., s.228 Hamza AL, Bilgi Toplumu ve Kamu Ynetiminde..., s.165-166.

275

Standartlar Kurulu tarafndan belirlenmi genel olarak kabul edilen olas uygulamalardr.747 2.5.3.2.1.2. Yerel Ynetim Hizmetlerinde zelletirme ABDde yerel kamu hizmetlerinin yrtlmesinde yerel ynetimler hizmet maliyetini drmek amacyla zelletirme uygulamalarna ynelmilerdir. ABD kent ve kasabalarnda zel sektr tarafndan yaplan iler ierisinde cadde ve sokaklarn onarm, trafik iaretlerinin onarm ve bakm, ambulans servisleri, salk ve refah programlar, park dzenleme ve bakm ile hukuk hizmetleri bulunmaktadr. Birok kent ve kasabada itfaiye kurulular ile hapishaneler zel firmalarca iletilmektedir.748 Son yllarda ABDde yerel yneticiler, zelletirmenin bir alternatif deil zorunlu bir politika olduuna inanmaktadrlar.749 ABDde yerel yetkilileri zelletirmeye ynelten en nemi neden ise maliyet esidir. Rekabeti zel piyasann kentin rutin hizmetlerini daha ucuza salayaca belirtilmektedir. Bu konuda yaplan birok aratrmada bu hizmetlerin yerine getirilmesinde yklenicilerin kullanld durumlarda maliyetlerden nemli lde tasarruf saland grlmtr. zelletirme ile vergi oranlarnda ve kullanc fiyatlarnda bir art olmadan hizmetin kalitesinin de arttrlabilecei dnlmektedir.750 ABDde zelletirme ynetim ilevlerinin ticari iletmelere ya da kar amac gtmeyen organizasyonlara devredilmesini kapsamaktadr. Bu adan gnll kurulularn ve kilisenin de kamu hizmetlerinin yrtlmesinde kmsenemeyecek katklar bulunmaktadr.751

747

Larry SCHROEDER, Local Government Organization and Finance:United States, Local Governance in Industrial Countries, (Ed. Anwar Shah), Washington D.C., The World Bank, 2006 a.g.e., s.352-353. 748 Eyp ZENGN, a.g.e., s. 86. 749 Hakk ODABA, ABD Yerel Ynetimlerinde Alternatif Hizmet Sunma Yntemleri, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.6, S.4, Ekim 1997, s.72. 750 Eyp ZENGN, a.g.e., s.85-86. Hakk ODABA, a.g.m., s.68. 751 Eyp ZENGN, a.g.e.,s.91-92.

NC BLM KRESELLEME SRECNDE ULUSLAR ARASI YAPILANMALARIN VE YEREL YNETM REFORMLARININ TRKYEDE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNMNE ETKLER 3.1. TRKYEDE YEREL YNETMLERN GELM, YAPISAL VE LEVSEL SORUNLARI Trkiyede Batl anlamda yerel ynetimlerin Osmanl mparatorluu zamannda 19. yzyln sonlarna doru oluturulmaya baland bilinmektedir. Tanzimat Reformlarndan sonra karlan yasal dzenlemelerle yerel ynetimler iin ilk admlar atlm ve oluturulan yerel ynetim tekilat modeli ana hatlar ile gnmze kadar gelmitir. 1980 sonras kresellemeyerelleme dinamikleri balamnda yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel nemli deiimler sz konusu olmutur. Trkiyede yerel ynetimlerin geliim izgisi konu asndan 1980 ncesi ve 1980 sonras olarak iki dnem eklinde ele alnacaktr. Yerel ynetim birimi olarak l zel idareleri ve belediyelerin geliim sreci ele alnacak kyler ise kapsam dnda tutulacaktr. 3.1.1. 1980 ncesi Dnemde Yerel Ynetimler 1980 ncesi dnemde yerel ynetimler; yerel ynetimlerin olumaya balad Tanzimat sonrasndaki dnemden Cumhuriyete kadar olan dnem, Cumhuriyet dneminden ok partili hayata kadar olan dnem ve ok partili dnemden 1980e kadar olan dnem eklinde ele alnarak yerel ynetimlerin geliim sreci ortaya konulacaktr. 3.1.1.1. Cumhuriyete Kadar Olan Dnem Trkiyede belediye ve yerel ynetim rgtleri 19. yzyldaki Tanzimat ve Islahat reformlar srecinde domutur. Tanzimat ncesine kadar Osmanl

277

kentlerinde geleneksel idari yap devam etmi, belediye ileri ile idari iler birbirinden ayrlmamtr. Osmanl kentinin ynetimi ve yarg grevi, ilmiye snfndan olan kadlara braklmt. Kad tayin edildii blgede; yargnn, kolluk ilerinin, mali grevlerin ve kent ynetiminin sorumlusuydu.752 Osmanl Devletinde yerel ynetim birimleri kurulmadan nce vakflar da kent hizmetlerinin yrtlmesinde ve halkn yerel gereksinimlerinin karlanmasnda nemli rol oymamlardr. Yerel nitelikteki birok grev vakflar tarafndan yerine getirilmitir. 19 yzylda Osmanl kentleri, zellikle liman kentleri vastasyla d dnya ile ilikilerinin gelimesi sonucunda nemli yapsal deiiklikler geirmitir. lkenin deimekte olan ekonomik, toplumsal ve ynetsel yapsna bal olarak, geleneksel kent ynetimlerinde deiim753 ve yeni bir rgtlenmeye gidilmesi kanlmaz olmutur. zellikle stanbulda kent hizmetlerinin yrtlmesinde karlalan glkler ve yabanc diplomatlarn eletiri ve istekleri sonucunda stanbulu modernletirecek bir rgte gereksinim duyulmu ve Austos 1854te yaynlanan resmi bir tebli ile stanbul ehremaneti kurulmutur.754 stanbul ehremaneti baarl olamam ve daha sonra 14 belediye ubesine ayrlmas nerilmi ancak mali yetersizlikler nedeniyle sadece Galata-Beyolu blgesinde Paristeki Altnc Blge isminden esinlenerek 1858 ylnda Altnc Daire-yi Belediye adnda belediye tekilat kurulmutur. Yar zerk yaps, gelir kaynaklar ve personeli ile Altnc Daire-yi Belediye iletmeci belediyeciliin ilk rneklerini vermitir.755 Bu tarihten sonra bir ok farkl yerde belediye ynetimi kurulmutur. Ortaylya gre756 bu dnemde Osmanl belediyelerinin mali kaynaklar, personelinin ve organlarnn yetkileri yetersiz olsa da zellikle tarada yerel

752 753

lber ORTAYLI, a.g.e., s.16. lhan TEKEL-lber ORTAYLI, Trkiyede Belediyeciliin Evrimi, (Ed. Ergun TRKCAN), Belediyecilik Aratrma Projesi, Trk dareciler Dernei, Bilimsel Aratrma Dizisi-2, Birinci Kitap Ankara, 1978, s. 16. 754 lber ORTAYLI, a.g.e., s.120. 755 erif NER, a.g.e., s. 34. 756 lber ORTAYLI, a.g.e., s.32.

278

gruplarn

ynetime

katlmn

salama

asndan

nemli

ilevler

gerekletirmilerdir. Osmanl mparatorluunda il zel idareleri de Tanzimattan sonra ortaya kmtr. l zel idarelerinin kuruluuna ynelik ilk resmi belge 1864 ylnda yrrle giren Tekil-i Vilayet Nizamnamesi dir. Bu Nizamname ile eyalet sisteminden il sistemine geilmitir. Bu dzenlemeyle mlki idarenin her kademesinde, yelerinin bir ksmnn seimle i bana geldii idare meclisleri ortaya kmtr. Vilayetler iin iki trl meclis oluturulmutur. Birincisi, Vilayet dare Meclisi, ikincisi ise, Vilayet Umumi Meclisi (il genel meclisi) dir. Vilayet Umumi Meclisi gnmzdeki il zel idaresinin de ekirdeini oluturmutur.757 Osmanl ynetimi Fransadaki yerel ynetim yaplanmasn esas alarak yerel ynetim birimi olarak belediye ynetimlerini oluturmutur. Burada ama, batdaki gibi zerk yerel ynetim kurumlarn yerletirmek deildi. Merkezin yakn denetim ve gzetimi altnda idari yn ar basan yerel ynetim modelini kurmakt.758 Bu adan bakldnda yerel ynetimlerin idari ve mali adan zerkliinden de sz edilemez. 1876 Tarihindeki ilk Anayasa olan Kanun-i Esasinin 12. maddesinde belediye kuruluu dzenlenmi ve bylece yerel ynetim sreci anayasal bir nitelik kazanmtr. 1876 Anayasasnda il genel ve zel ynetimlerine deinilmekte, belediyelerin kuruluu, grevleri ve meclis yelerinin seimine ilikin dzenlemelerin kanun ile yaplaca belirtilmektedir. Hkmetin genel grevlerinden oluan grevler merkeze; siyasi nitelikte olmayan grevler, il ve belediyelerden oluan yerel ynetimlere verilmektedir.759

757 758

Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMR, a.g.e., s. 155. Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas, s. 18-19. 759 DPT, Mahalli Hizmetlerin Yerinden Karlamas zel htisas Komisyonu Raporu, s.7.

279

1877 ylndaki Dersaadet ve Vilayet Belediye Kanunlar ile belediye tekilat tzel kiilik kazanmtr. Yerel demokrasiden ok, merkezi ynetimin gerekletiremedii hizmetleri salayacak ve harap olan kentleri imar edecek bir kurum olarak belediyeler kurulmulardr. Seimle ibana gelme gibi baz demokratik gstergeler kanunlarda ve dier dzenlemeler de yer alsa da bunun gereklemedii ve halkn ynetime katlmnn olmad ifade edilebilir.760 Ancak Ortaylya gre761 Osmanlda yerel ynetim gelenei ve katlma alkanlnn temelleri Avrupadaki gibi ky ve kasaba belediyeleriyle yani komnlerle balamamtr. Tanzimat dnemindeki uygulamalarla merkezi ynetim, eyalet ynetiminin de bizzat kendi memurlarnn yanna her snf halkn temelcilerini resmen ve kanunen almak zorunda kald. Bu temsilcilerin altklar organlarn yerel ynetim organ ile ilgisi olmasa da yerel ynetim gelenei ve ynetime katlma alkanl asndan nemli bir adm olmutur. 2.Merutiyetin ilanndan sonra (1908), 1912 ylnda karlan

Dersaadet Belediyesi Hakkndaki Geici Kanun ile tarihten gelen merkezcilik gelenei devam ettirilmitir. Bu kanun stanbuldaki belediye dairelerini kaldrm, onun yerine belediye ubelerini koymutur. ehremaneti meclisinin yerini encmen almtr. ehremini ise merkezden atanmaya devam etmitir. Bu yap, Cumhuriyetin ilanndan sonra 1930 ylndaki kanun kana kadar devam etmitir.762 Osmanl Dneminde Batdan esinlenerek oluturulan belediye rgt gerek mali yetersizlikler gerekse personel ve dier eksiklikler dolayyla kk ve geri kalm ehirlerde nemli bir varlk gsterememitir. 1877 tarihli Vilayet Belediye Kanunu baz istisnalar dnda 1930 ylnda yrrle giren Belediye Kanununa kadar yrrlkte kalmtr. 1876 sonras Osmanl brokratik yapsna hakim olan merkeziyeti anlay dorultusunda yerel
760 761

Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s. 94 lber ORTAYLI, a.g.e., s.48. 762 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.133.

280

ynetim

anlayndan

uzaklalmtr.763

Hepere

gre;764

Osmanl

mparatorluunda evrenin merkeze olan mutlak bamll, yerel g odaklarnn mekansal alardan kalc yetkilere sahip olamamalar ve bat tipi zgr kentlerin bulunmay yerel ynetim geleneinin olumamasndaki en byk engeller olarak belirtilmektedir. Osmanl mparatorluunda kurulan belediyeler, merkezde toplanan gcn paylatrlaca yeni aktrler olarak deil, merkezin taradaki uzantlar olarak grlmekteydi.765 Bu anlay Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasndan sonra da ayn ekilde devam etmitir. 3.1.1.2. Cumhuriyet Dneminden ok Partili Hayata Kadarki Dnem (1923-1945) Cumhuriyet dneminde oluturulan yerel ynetim sisteminin Osmanl Devletinin miras olduu ya da bu mirasn gl izlerini tad ifade edilmektedir. zellikle bu mirasn izleri, cumhuriyet dneminde yerel ynetimlerin yapsnda, mali ve karar organlarnn oluumunda766 ok byk deiikliklerin olmaynda fark edilebilmektedir. Tanzimat sonras ynetim anlaynda ortaya kan merkeziyetilik ve adem-i merkeziyetilik tartmalarnda ttihat ve Terakkinin liderlerinden Ahmet Rza, devleti, otoriter ve merkeziyeti gr savunurken, dier ittihat Prens Sabahattin ise adem-i merkeziyeti yaklam savunmutur. Ahmet Rzann ban ektii grubun dnceleri etkili olduu iin merkeziyeti ynetim anlay resmi devlet politikas haline gelmitir.767 Bu politika Cumhuriyet dneminde

Bayram COKUN, Turgay UZUN, Cumhuriyetin 75. Ylnda Trkiyede Yerel Ynetimlerin Nitelii ve Sorunlar, Yeni Trkiye Cumhuriyet zel Says V., Y.4, S.23-24, Eyll-Aralk 1998, s.3706. 764 Metin HEPER, Introduction, Local Government in Turkey, (Ed. M. Heper), London, Routledge, Chapman and Hall, 1989, s.3. 765 Korel GYMEN, Trkiyede Yerel Ynetimler ve Ynetiim: Gereksinmeler..., s.3. 766 Birgl A. GLER, Yerel Ynetimler...., s. 194. 767 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, s.19., Bilal ERYILMAZ, Belediyelerde Demokrasi Gelenei ve Deiim htiyac, ada Yerel Ynetimler, C.11, S.3, Temmuz-2002, s.14.

763

281

de etkisini srdrm, merkeziyeti bir anlay ynetim sistemine egemen olmu ve yerel ynetimleri glendirme konusunda temkinli davranlmtr. 1923te Cumhuriyet ilan edilmeden nce 1921 Anayasas ile yerel ynetimlerle ilgili nemli dzenlemeler yaplmtr. 1921 Anayasas lkeyi il, ile ve bucaklara ayrm, il ile bucaklarn tzel kiilie sahip olduunu belirtmi bu yerlerde ynetimi uralara (meclislere) vermitir. Vakf, eitim, okul, salk, ekonomi, tarm, bayndrlk ve toplumsal yardmlama ilerinin ynetimini meclislere vermitir. TBMM hkmetinin temsilcisi olan vali, ilde sadece genel devlet ilerinden sorumlu tutulmu, yerel iler meclislere braklmtr.768 1921 Anayasasnn yerel ynetimler alannda kurduu sistem Osmanl-Trk idare hukukunun ngrd ilkelerden farkl bir ilkeye dayaldr. Osmanldaki yerinden ynetim anlay: grevler ayrm ve belediye ileri idi. 1924 Anayasas bu anlay Cumhuriyetin idari ilkelerine tamtr. 1961 ve 1982 Anayasalar ise bu iki kavram birletirmi ve yerinden ynetim ilkesini ngrmtr. 1921 Anayasasnn yerel ynetim alanndaki temel ilkesi ise zerkliktir.769 1921 Anayasasna gre yerel ynetimler, yerel demokrasi iin gerekli olan, karar alma ve alnan kararlar uygulama yetkisine ve ayrca baz ekonomik, mali ve adli yetkilere de sahip olmulardr.770 Cumhuriyet kurulduktan sonra ynetim sisteminde Osmanldan devralnan gl merkeziyetilik zellikleri devam etti. Yerel ynetim, yetki devrinden (devolution) ok merkezdeki yetkilerin aktarmna (delegation) dayanmaktayd. Bu durum, yerel ynetimler zerinde ok ayrntl bir ynetsel vesayetin oluturulmasna yol amtr. Bu vesayet, yerel ynetimlerin

768 769

Birgl A. GLER, Yerel Ynetimler, s.217. Atilla NALBANT, a.g.e., s. 165-166. 770 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s. 98.

282

oluumunda, uygulanmtr.
771

kararlarnda,

ilemlerinde

ve

personeli

zerinde

Cumhuriyetin

ilk

anayasas

olan

1924

Anayasasnda

1876

Anayasasndaki gibi grev ayrm ve yetki genilii ilkeleri benimsenmitir. Grev ayrm ile merkezi ynetimle yerel ynetimlerin ayr ayr grev alanlarnn bulunduu ifade edilmektedir. 1924 Anayasas, illerin, ehir, kasaba ve kylerin tzel kiilie sahip olduklarn ve yetki genilii ile grev ayrm ilkelerine gre ynetileceklerini belirtmektedir. Bylece, yerel ynetim birimi olarak belediye ve kylere ilk kez tzel kiilik tannmtr. 1924 Anayasasnda belediyelerle ilgili bir hkm bulunmamaktadr. 1877 tarihli Vilayet Belediye Kanunu 1930 ylna kadar uygulanmtr. 1924 Anayasas 1921 Anayasasna gre daha merkeziyeti bir anlay benimsemitir. Cumhuriyetin ilk yllarnda belediyecilik alannda ok fazla ilerleme kaydedilememitir. Belediyeler, kyler, il zel idareleri merkezi idarenin tara tekilat gibi ilev grmlerdir.772 lk dnemde Cumhuriyet rejimi belediyeleri mali olarak glendirmeye alm ancak daha sonra verilen mali olanaklar yasal dzenlemelerle geri alnmtr. Belediye kaynaklarnn bir ksm merkezi hkmete aktarlmtr. Belediyecilik konusunda tutarl bir politika izlenememi, yaplanlar olduka yzeysel ve dank kalmtr.773 1930 ylnda karlan Belediye Kanununda Tek Parti dneminin ideolojisi belediyelerin merkezi ynetimin doal bir uzants olduu ynnde bir anlay benimsemitir. Bu dnemin belediyecilik anlaynn, 1580 sayl Belediye Kanunu, Osmanl belediyecilii ve on yllk Cumhuriyet belediyecilii deneyimine ramen byk lde Fransz belediyeciliinden etkilendii774 belirtilmektedir. Belediye Kanununun en nde gelen amacnn tm lkede bayndr, uygar kentler yaratmak olduu; getirilen sistemle belediye ilerinin
771 772

Metin HEPER, Introduction... a.g.e., s.4. Kemal GRMEZ, Trkiyede Yerel Ynetim Reformu zerine, s.329. 773 lhan TEKEL, lber ORTAYLI, a.g.e., s. 33, 37. 774 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s. 108.

283

devletin denetimi altnda dzenli ve belirli bir plan ierisinde yrtlecei ifade edilmitir.775 1930 Tarihli Belediye Kanunu belediyelere yklenen ilevleri hibir mantksal boluk brakmayacak ekilde belirlemi, grev ve yetkiler konusunda sayma ve genel yetki ilkelerine birlikte yer vererek zamann deien koullarna uyum salayabilecek esneklii bnyesinde tamtr. Kanunun bu niteliinin, znde nemli bir deiiklik yaplmadan 2004 tarihine kadar gelmesinde uzun mrl olmasnda nemli etkisi olmutur.776 1580 sayl Kanun, belediyeyi kentte yaayanlarn gereksinim duyduklar tm hizmetler iin tek yetkili ve sorumlu bir kurum olarak oluturmamtr. Bunun yannda merkezi ynetime bal kurulular da yer almaktadr. Bu durum, belediyelerin kent ynetimindeki roln zayflatm, kent hizmetleri asndan grev, yetki ve sorumluluk asndan bir karmaa ortaya karmtr.777 Bu dnemde bir yerel ynetim birimi olarak il zel idareleri ok ilevsel olamamtr. l zel idareleri ile ilgili bir yasal dzenleme yaplmamtr. Yukarda da belirtildii gibi, merkezi ynetimin taradaki yneticileri (vali ve kaymakamlar) hem genel ynetimin hizmetlerini hem de yerel ynetimin ilerini birlikte yrtmlerdir. Vali, hem bir vesayet makam hem de yrtme organ olarak il zel idaresi ile ok ynl bir iliki ierisinde olmutur.778 1913 ylnda yaplan dare-i Umumiye-i Vilayet Kanununda 1930 ylndan sonra birtakm deiiklikler yaplsa da bu deiiklikler gerek bir yerel ynetim birimi olma anlamnda nemli deiiklikler olarak kabul edilemez.

775

Can HAMAMCI, 1930-1946 Tek Parti Dnemi Belediyecilii: Genel Bak, Trk Belediyeciliinde 60. Yl Uluslar aras Sempozyumu, 23-24 Kasm 1990, Ankara, Metropol-mar A-IULA-EMME, s. 149. 776 Bilal ERYILMAZ, Belediyelerde Demokrasi Gelenei....s.15, Birgl A. GLER, Yerel Ynetimler, s.197. 777 Hseyin ZGR, Trkiyede Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim....., s.223. 778 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetim Sendromu, Yeni Trkiye, S.4, 1995 s. 342.

284

3.1.1.3. ok Partili Dnemden 1980e Kadar Olan Dnem (1945-1980) Tek partili dnemin sona erdii ve ok partili bir sisteme geildii bu dnemde; kinci Dnya Savann etkileri, kylerden ehirlere gn balamas, kentlemenin hzlanmas, belediyecilik ve imar planlamas konusundaki dnya apndaki gelimeler, Trkiyede yerel ynetimleri etkilemi, yapsal ve ilevsel birtakm deiiklikler gndeme gelmitir. Mekansal hareketliliin hz kazanmas, uluslar aras alanda yaanan gelimeler girilmitir. Bu gelimelere bir rnek olarak, bu dnemde ngilteredeki imar faaliyetlerinin dzenlenmesi ile ilgili gelimeler verilebilir. ngilterede planlama ve imar hukuku ile ilgili dzenlemeler, birok lkede izlenecek olan gelimelere k tutmutur. Kent planlamas, blge planlamas gibi yeni kan disiplinler, refah devleti anlayyla birlikte, kapitalist eitsiz byme nedeniyle ortaya kan blgeler aras dengesizlik sorununa zm bulma kayglar,779 kentlemenin etkisiyle kalabalklaan ehirlerin sorunlarna zm bulma gibi birok gelime bu dnemde Trkiyede zellikle belediyecilik anlaynda ok snrl da olsa deiimlere yol amtr. Ancak Geraya gre,780 kentlemenin hzlanmasndan doacak sorunlarn stesinden gelebilecek bir planlama dzenine geilememi, belediyeler, etkin, zerk, demokratik bir yapya kavuturulamamtr. Erylmaz781 ise 1950den sonra yerel ynetimlerin siyasal katlma ilevine dikkat ekmekte, zellikle belediyelerin, yerel taleplerin siyasete tanmasnda, bu taleplere duyarl olmada, ynetime katlma kanallarnn ilevsel hale gelmesinde, sonucunda lkelerin birbirlerinin ynetim konusundaki deneyimlerinden yararlanmaya balad, birbirlerini etkiledii bir srece

779 780

lhan TEKEL, lber ORTAYLI, a.g.e., s.120-121. Cevat GERAY, Belediyelerin Hzl Kentlemeye Yenik Dt Dnem (1945-1960), Trk Belediyeciliinde 60.Yl Uluslar aras Sempozyumu, Metropol mar A-IULA-EMME Yayn, 2324 Kasm 1990 Ankara, 217. 781 Bilal ERYILMAZ, Belediyelerde Demokrasi Gelenei..., s.16-17.

285

siyasal toplumsal tabann gelimesinde ve siyasi bilincin artmasnda nemli rol oynadklarn ifade etmektedir. Bu dnemde ekonomik ve sosyal anlamda gerekleen bu deiimler Trkiyede yerel ynetim konusunun gndeme gelmesini ve ciddi olarak ele alnmas gerektiini ortaya koymutur.782 1950lerden sonra kyden kente gn artmas, kentlerin nfusunun kalabalklamas sonucunda kentlerin zaten yetersiz olan altyap, hizmet ve ynetim kapasitesine zerine byk bir yk binmitir.783 1955-75 arasnda ylda ortalama %6.8i bulan ve kentlerin nfusunu iki- katna karan kentleme hz, zellikle belediyeler asndan nemli sorunlar ortaya karmtr. Bu dnemde kent nfusu gemi yllara gre kyaslandnda olduka hzl bir ekilde artmtr. 1927de nfusun %16s kentlerde yayorken bu oran 1940da %17.8e; 1945te %18.3e; 1950de %18.5e ykselmitir. 195055 dnemde ortalama %7.5lik yllk artla kentleme dzeyi %22.1e ykselmitir. 1950-60 dneminde ise %24.6 olmutur. Belediye says 1930da 492 iken, 1945te 583e ykselmitir. Bu saynn 1960da 995e ykselmesi kentlemenin hzlanmas ile ilgilidir.784 Bu dnemde 1961 Anayasas, yerel ynetimler konusunda nceki anayasalardan farkl olarak hizmet yerinden ynetim ilkesini getirmitir. Bylece adem-i merkeziyet -yerinden ynetim- ilkesini anayasal hale getirmitir.785 1961 Anayasasndan nce adem-i merkeziyetilik yetki genilii ve grev ayrm ilkelerinin btn olarak grlyordu.786 Anayasada

782

Metin HEPER, Introduction..., a.g.e., s.6, Korel GYMEN, Trk Yerel Ynetiminde Katlmcln Evrimi: Merkeziyeti Bir Devlette Ynetiim Dinamikleri, Amme daresi Dergisi, C.32, S.4, Aralk-1999, s.69. 783 Korel GYMEN, Trk Yerel Ynetiminde Katlmcln Evrimi..., s.69 784 Cevat GERAY, Belediyelerin Hzl Kentlemeye Yenik Dt Dnem..., s.217-218. 785 Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.130-131. 786 Birgl A. GLER, Yerel Ynetimleri Glendirmek mi? Adem-i Merkeziyetilik mi?, ada Yerel Ynetimler, C.9, S.2, Nisan-2000, s. 20.

286

adem-i merkeziyetilik ilkesinin benimsenmesine ramen bu dnemde yerel ynetimler asndan merkeziyeti uygulamalar devam etmitir. 1970 ve zellikle 1973 sonras dnemde yerel ynetimlerin geliimine bakldnda yerel ynetim hareketinin siyasal bir ierik kazandn ve halkn yerel ynetimleri siyasal bir yap ve arena olarak grmeye balad787 ifade edilebilir. Bu dnemde birok byk kentte ve tara merkezlerinde belediye bakanlklarn belediyecilii sosyal sosyal demokrat demokrat adaylar kazanm ve bu dnemin belediyecilik hareketi,788 demokratik

belediyecilik,789 ya da demokratik yerel ynetim hareketi790 eklinde adlandrlmtr. Ancak merkezi ynetimle yerel ynetimlerin farkl siyasal partilerin elinde olmas nedeniyle kaynak asndan merkeze byk lde baml olan belediyeler ok byk skntlar ierisine girmilerdir. Merkezi ynetim, yerel ynetimler zerindeki denetimini artrmak ve onlar baarszla srklemek iin, belediyelerde kaynak arttrc nlemlere girimemitir. Bu kaynak darl bu dnemin belediyeciliine iki ilke getirmitir:791 birincisi, kaynak yaratclk, ikincisi ise retici belediyeciliktir. Kaynak asndan olduka kstlanan belediyeler kentsel hizmetleri bizzat kendileri yrtmeye ve hizmetleri dorudan retmeye balamlardr. Toplu konut giriimleri, kent ii yolcu tama hizmetleri, kent kurultaylarn toplanmas, belediyelerin evrecilik hareketine n ayak olmas, sosyal ve kltrel faaliyetlere girimeleri, altyap projeleri gelitirmeleri, tanzim sat maazalar arasndadr. uygulamalarna geilmesi, kendi kaynaklarn yaratacak uygulamalara giriilmesi bu dnemin belediyecilik anlaynn zellikleri

787

Metin KAZANCI, Yerel Ynetimler zerine Birka Not, Amme daresi Dergisi, C.16, S.4, Aralk-1983, s.36. 788 Korel GYMEN, Trk Yerel Ynetiminde Katlmcln Evrimi... s.69-70. 789 lhan TEKEL, Yerel Ynetimlerde Demokrasi ve Trkiyede Belediyelerin Geliimi, s. 9-11. 790 Metin KAZANCI, a.g.m., s.37-45. 791 Yiit GLKSZ, lhan TEKEL, 1973-1980 Dnemi ve 1980 Sonras Dnem Belediyecilii, Trk Belediyeciliinde 60.Yl Uluslar aras Sempozyumu, Metropol mar A-IULA-EMME Yayn, 23-24 Kasm 1990 Ankara, s.374-375.

287

3.1.2. 1980 Sonras Dnemde Yerel Ynetimlerin Geliimi Yerel ynetimlerin kamu ynetimi sistemi iindeki geleneksel rol, 1980lerden itibaren yaanan kresel gelimelerin etkisiyle deimeye balamtr. Yerel Ynetimlerin stlendii ve kendisine aktarlan sorumluklar ve kamu hizmetlerinin salanmasndaki nemi artmaya balamtr.792 Kresellemenin etkisini hissettirdii ve tm dnyada yerelleme uygulamalarnn grld bu dnemde, 1983 ANAP iktidar ile birlikte ekonomide liberal politikalar uygulamaya geiren Trkiyede yerel ynetimler asndan nemli bir dneme girilmitir. Dnyada birok lkede yerel ynetimlerin glendirilmesi, kaynak ve sorumluluklarn yerel ynetimlere devredilmesi, halkn yerel dzeyde katlmnn salanmas gibi gelimeler 1980lardan sonra younluk kazanrken Trkiyede yerel ynetimler asndan bu gelimeler ok gerilerden takip edilmektedir. 1980lerde ksmi deiiklikler olsa da bu yetersiz grlm, 1990l yllarda ise yerel ynetimleri glendirmeyi amalayan reform tasarlar gndeme gelmi ancak bir trl uygulamaya geirilememitir. Bu dnemde yerel ynetimler asndan 1982 Anayasasnda nemli dzenlemeler bulunmaktadr. 1982 Anayasas, yerel ynetimler asndan demokratik zgrlkleri snrlayan ve kstlayan bir anlayla dzenlenmitir. Yerinden ynetime arlk veriliyor gibi grnse de yerinden ynetimi ilemez hale getirmeye yol aacak ar vesayet hkmlerini de iermektedir.793 Yerel ynetimlere grevleri ile orantl gelir kaynaklar salanr ibaresi Anayasann 127. maddesinde yer almakla birlikte, bu ilke uygulamada ok fazla anlam ifade etmemitir. Bu anayasa ile merkezi ynetim glendirilmitir. Yerel ynetimlerin organlar, grevleri ve mali kaynaklar zerinde merkezi ynetimin vesayet yetkisi olduu belirtilmitir.

792 793

Muhammet KSECK, Hseyin ZGR, Yerel Ynetimlerde Reform: Geleneksel..., s.3. Ziya OKER, Anayasa ve Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, C.1, S.5, Eyll-1992,

s.3

288

1982 Anayasasnn yerel ynetimler asndan getirdii bir baka yenilik, byk yerleim yerlerinde kanun ile zel ynetim biimlerinin getirilmesine imkan tannmasdr. Anayasann verdii bu olanakla 1984 ylnda 3030 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunu karlmtr. Bykehir modeline geilme gerekesi olarak hizmette rasyonellik ve yerel demokrasi794 gsterilmektedir. Ancak uygulamalara ramen Bykehir belediyelerinin zerklii ve yerel demokrasi amalarna ulalamamtr.795 1983te iktidara gelen ANAP hkmeti; belediyelerin gelir kaynaklarn ykseltmi ve merkezi ynetimin baz yetkilerini yerel ynetimlere devretmitir. Demokratikleme konusunda snrl da olsa admlar atlm, adem-i merkezileme ynnde gelimeler olmutur.796 1975 ylnda belediye bteleri toplam devlet btesinin %8.8i iken, 1986 ylnda %17.7ye ulamtr. Belediye kaynaklarnn GSMH iindeki pay da 1984te %1.6 iken, 1987de %3.5e kmtr. Kaynaklar ierisinde belediyelerin borlanma oran 1984te %3ten 1986da %19a ykselmitir. Borlarn %80.4 d bor olmutur. mar planlama yetkileri belediyelere devredilmitir. Yerel ynetimlerde zelletirme uygulamalar balam, byk kent belediyeleri altyap projelerini d borlanma yaparak gerekletirmeye almlardr.797 Liberal politikalarn etkisiyle zelletirme eilimlerinin yaygnlamas ile birlikte, yerel ynetimler kamusal hizmetlerin salanmasnda sorumluluk kendilerinde olmak kayd ile, hizmetlerin retimini veya sunumunu ya da ikisini birlikte zel sektr iletmelerine brakmaya balamlardr.798 Belediyelerin birok hizmeti ihale yntemiyle zel sektre grdrmeye balad bir dnem olmutur. Belediyelerin yerel altyap finansmannda IMF

794 795

Ali Erkan EKE, Anakent Ynetimi ve Ynetimler aras likiler: Bat Deneyimi ve Trkiye, s.53. Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s.144. 796 Kemal GRMEZ, Demokratikleme Asndan Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri, G....B.F. Dergisi, S.4, 2000, s.85. 797 Yiit GLKSZ, lhan TEKEL, 1973-1980 Dnemi ve 1980 Sonras Dnem Belediyecilii, s.373-380. 798 Halis Yunus ERSZ, a.g.e., s. 173.

289

ve Dnya Bankasnn etkisiyle kamu kredilerinden zel kredilere yneldii grlmektedir. Yerel ynetimlerin ynetsel ileyi iinde daha etkin klnmas iin Avrupa balamnda ele alnmaya balanan almalar sonucunda Avrupa Konseyi tarafndan yaynlanan Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artn Trkiye 1988 ylnda bakanlar kurulu karar ile benimsemi, 1991 ylnda ise baz maddelerine ekince koyarak onaylamtr. Bylece yerel ynetimlerin zerklii ve yerel ynetimlerin glendirilmeleri konusunda uluslar aras gelimelerin etkisi grlmeye balamtr. 1990l yllar ve sonrasnda ise, 1980lerin siyasal liberal ngrleri ile birlikte, bu dnemde etkin olan kreselleme sreci ile birlikte ulus devlet, otorite ve yetkilerinin bir ksmn ulus-st rgtlere, bir ksmn da yerel ynetimlere ve sivil topluma devretmek gibi ift ynl bir bask ile kar karya gelmitir. Bu gelimeler yerel ynetimler zerinde etkili olmu ancak bu gelimelere kout bir yerel ynetim anlay oluamamtr.799 3.1.3. Trkiyede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Sorunlar Trkiyede yerel ynetimlerde deiim sreci 2000li yllardan sonra hissedilmeye balanmtr. Bu tarihten nce de yerel ynetimler iin reform olarak ifade edilebilecek birtakm dzenlemeler yaplmsa da uygulamaya geirilememitir. Trkiyede yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel anlamda nemli sorunlar bulunmaktadr. Bu sorunlara zm araylar 1990l yllardan sonra kreselleme ve yerelleme srelerinin de etkisiyle giderek hzlanmtr. Yerel ynetimlerde 2004 ylndan sonra yaplan reformlarla nemli deiim ve dnmlerin gerekletii grlmektedir. Ancak bu srecin analizi yaplmadan nce yerel ynetimlerin reform ncesindeki
799

Mehmet AKTEL, Dilek MEMOLU, Yerel Ynetim Reformlarnn Baarszlk Nedenleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, (Ed. H.zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, s.24.

290

yapsal ve ilevsel sorunlarna ksaca deinmekte yarar bulunmaktadr. Bu sorunlar; yerel ynetim geleneinin eksiklii ve merkeziyeti gelenein basknl, grev ve yetki blmndeki sorunlar, mali kaynak ve finansman sorunu, yerel demokrasi anlay ve katlmc uygulamalardaki eksiklikler, hizmet alanlarnn optimal olmamas, idari vesayet, ada ynetim tekniklerinden yeterince yararlanamama, personel istihdam ve personelin eitimindeki sorunlar eklinde belirlemek mmkndr. 3.1.3.1.Yerel Ynetim Geleneinin Eksiklii ve Merkeziyeti Gelenein Basknl Yerel ynetimlerin Batda Ortaalara kadar dayanan uzun bir tarihsel gemii ve gelenei bulunmaktadr. Trkiyede ise yerel ynetimler 19 yzyln ikinci yarsndan itibaren oluturulmaya balamtr ve Trk toplumunda batl liberal anlamda bir yerel ynetim gelenei bulunmamaktadr.800 Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan ve ulus devlet olutuktan sonra yerel ynetimler ortaya kmtr. Dolaysyla yerel demokrasi gelenei ve yerel ynetim kltr olumadan yerel ynetimler kurulmutur.801 Tanzimattan sonra merkeziyeti bir anlaya brnen devlet yaps Cumhuriyetin kurulmas ile de bu gelenei devam ettirmitir. Merkeziyeti bir anlay ierisinde yerel ynetimlerin glendirilmesi ve yerel ynetimlere yetki ve kaynak devrini gerekletirmek kolay olmamaktadr. Trkiyede bakldnda grlmlerdir. yerel ynetimler gnmze kadar bir gelen srete kamu hizmetlerinin planlanmas, organize edilmesi ve sunulmas asndan merkezi ynetimin taradaki uzants konumunda

800

Kemal GRMEZ, Yerel Demokrasi ve Trkiye, s. 83., Veysel BLG, Yerelleme Politikas, 1980-2003 Trkiyenin D, Ekonomik Sosyal ve dari Politikalar, (Ed.T.GKSU vd.), Ankara, Siyasal Kitabevi, 2003, s.392. 801 Cevat GERAY, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas ve Dzenlenmesine likin Temel Yaklamlar, ller ve Belediyeler, Y.56, S.665, Mart-2001, s.157.

291

Trkiye, genel rgtlenme dzeni asndan merkeziyeti ynetimin arlk tad, merkezi ynetimin bir uzants ya da paras durumunda olan, yerel ynetimlerin ancak merkezi ynetimin istedii ve izin verdii lde yerel zerklie sahip olabildii bir konumdadr.802 Trkiyede, devletin ilerliinin azalmasna yol aan temel nedenlerden biri olarak, ar merkezci ynetim anlay ve yaklam ileri srlmektedir.803 Bu merkeziyeti anlay nedeniyle, kamu hizmetlerinin byk bir ksm bakent Ankarada planlanmakta ve oradan yrtlmektedir. dari ve mali alandaki gl merkeziyetilik, merkezi idarenin ykn artrm, ar brokratikleme getirmi, krtasiyecilii yaygnlatrm, yerel yneticilerin teebbs gcn krmtr.804 Gl merkeziyeti bir yap ile idari ve mali zerkliin birlikte yer alamayaca805 belirtilmektedir. Gnmzde, kentsel kamu hizmetlerinden beklentiler nicelik ve nitelik olarak artmakta, eitlenmekte ve srekli deimektedir. Kat merkeziyeti bir yaplanma ierisinde hizmet retmek rasyonel olamamaktadr. Trkiyede merkeziyeti ve adem-i merkeziyeti yaplanma bir arada bulunmakla birlikte, adem-i merkeziyeti kurumlarn kendilerinden beklenen ilevleri yerine getirmelerine ok fazla imkan tannmamaktadr.806 Trk yerel ynetim sisteminin merkezi ynetime bal, onun birtakm sorumluluklarn stnden alan ve merkezin sk kontrolnde kurumlaan bir yap olmas;807 yerel ynetimlerin glendirilmesinde, idari, hukuki ve mali adan zerk olmasnda, kendi ilevlerini kendilerinin gerekletirebilmesinde ve halkn

802

Firuz Demir YAAMI, Belediye Reformu, ada Yerel Ynetimler, C.2, S.2, Mart, 1993, s.12., Cevat GERAY, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas ve Dzenlenmesine... s.157. 803 Firuz Demir YAAMI, Trkiyede Ynetimin ve Demokrasinin Yeniden Yaplanmas, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas-I, (Ed. A.Nohutu-A.Balc), stanbul, Beta Yaynlar, 2005. 804 Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.86 805 Zerrin TOPRAK, Trk Yerel Ynetimlerinin levsellii ve 1997 Mahalli dareler Reformu, Trk dare Dergisi, Y.69, S.417, Aralk-1997, s.54. 806 Fatih YKSEL, ada Kent Ynetimi ve Ynetici Vizyonu, s.65. 807 Mustafa KMEN, Uyum Srecinin dari Politii: Avrupa Birlii ve Trkiye Perspektifinde Kreselleme-Yerelleme Dinamikleri, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed.H.zgrB.Parlak), stanbul, Alfa-Aktel Yaynlar, 2006, s.79.

292

istedii kalitede ve nitelikte hizmetler sunmasnda en nemli engellerden birini oluturmaktadr. 3.1.3.2. Grev ve Yetki Blmndeki Sorunlar Yerel ve merkezi ynetimlerin gnmz koullarnda kendi

alanlarndaki hizmetleri en rasyonel ve etkili bir ekilde yerine getirmeleri beklenmektedir. Bu anlamda kent hizmetlerinin sunumunda daha ok yerel ynetimler ne kmtr. Ancak yerel ynetimlerin tek bana gerekletiremeyecei boyutta hizmetlerde mevcuttur. Bat lkelerinde kent hizmetleri her geen gn yerel ynetimlere devredilirken Trkiyede yerel ynetimlere verilen hizmetlerin bazlar zamanla merkezi ynetim tarafndan stlenilmitir. Merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda yerinden ynetim ilkesine uygun bir grev ve yetki blm yaplamamtr. Yerel ynetim birimlerinden il zel idareleri ve kylerin kendilerine kanunlarla verilen grevlerinin byk ounluu Cumhuriyet dneminde merkezi idareye devredilmitir. 2004ten sonraki reform ncesinde il zel idareleri grev ve hizmet asndan ilevlerinin birounu kaybetme noktasna gelmitir. Hatta il zel idarelerinin varlk nedeni sorgulanmaya balamtr. Halkn byk bir ounluu ilevsiz ve etkisiz bir kurulu haline gelen il zel idarelerinin varlndan bile haberdar deillerdir. Yerel ynetimler reformu ncesinde, il zel idareleri ile merkezi ynetim arasndaki grev blm arasnda birok sorun ortaya kmtr. Birok hizmet alannda hem merkezi ynetim hem de il zel idareleri yetkili klnmtr. Grev blm, merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda hangi tr hizmetlerin merkezi ynetim ya da yerel ynetim tarafndan yaplacann belirlenmesidir. Trkiyede grev ve hizmet blm konusunda hangi hizmetlerin yerel ynetimlerce, tara ve merkez-yerel hangi hizmetlerin merkezi ynetimce arasndaki dalm ve iblm gerekletirilecei konusunda tartmalar vardr. Grev ve yetkilerin merkezynetimler

293

yetersizdir.808 Yerel ynetimlerin grevleri kanunlarda belirtilirken genel yetki ilkesi yerine liste usul benimsenmesi nedeniyle merkezi ynetimin grevleri ile yerel ynetimlerin grevleri birbirine karmtr. Bunun yan sra, idarenin btnl ve yerinden ynetim ilkesi erevesinde merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda hizmet ve kaynak dengesinin yeterince kurulmad ve koordinasyon eksikliinin giderilemedii, yerel ynetimlerin yetki, grev, sorumluluk
809

ve

kaynak

asndan

glendirilemedii

belirtilmektedir.

Merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki grev ve yetki paylamnda dzenli kriterler sz konusu deildir. rnein, iktisat zabtas, nikah ve cenaze ileri yerel hizmet kabul edilip belediyelere brakldklar halde; ahlak zabtas, doum, lm ve evlenme kaytlarnn tutulmas, benzer zellikler gstermesine ramen merkezi ynetime verilmitir.810 Grev ve hizmet blm konusunda belediyeler iin ngrlen hizmetlerden bazlar teknolojik gelimeler konusunda belediyelerin yetersiz olmas nedeniyle merkezi ynetime devredilmitir. Buna karlk teknolojideki ve toplum yaamndaki baz gelimeler yerel ynetimlere yeni baz grevler yklemitir. evre sorunlar vb. Dier yandan kent ii ulam.v.b. teden beri yerel ynetimlerce gerekletirilen baz hizmetler nicelik ve nitelik ynnden byk bir nem kazanmtr. Ancak, zamanla, bu tr yerel ynetimlerin hangi tr yerel ynetim tarafndan grlmesi gerekecei hususunda gr ayrlklar belirmitir.811 Kreselleme olgusunun etkisiyle ynetim anlay ve ynetim tekniklerinde ortaya kan eilimler sonucunda; kamu hizmetlerinin kapsam ve
808 809

bu

hizmetlerin

hangi

yntemler

ve

hangi

kurumlar

tarafndan

Cahit TUTUM: Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, Yeni Trkiye, S.4, 1995, s.144. DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, s.19. http://plan8.dpt.gov.tr Eriim:22.12.2007., T.C. Babakanlk, Trkiyede Ynetimler Aras Mali likiler: Sorunlar ve zm nerileri, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma- 8, Ankara, 2005, s.75. 810 Duran BLBL, Yerel Ynetimler Maliyesi, Ankara, Gazi Kitabevi, 2006, s.109. 811 TOBB, Mahalli darelerin Yeniden Yaplandrlmas , Ankara, zel htisas Komisyonu Raporu, 1996, s.107.

294

sunulacann

belirlenmesi

ve
812

varolan

yapnn

gzden

geirilmesi

zorunluluu giderek artmaktadr.

Bu srete grev ve yetki blm

konusunda yaanan skntlar ve bu sorunlarn zlmesi konusunda yaplan giriimlerin yetersiz kalmas 2000li yllara kadar yerel ynetimlerin en nemli sorunlarndan birini oluturmutur. Yerel ynetimlerin gelir kaynaklar ile kendilerine yklenen grevler arasndaki uyumsuzluun sregelmesi yerel ynetimlerin baarszlndaki en nemli nedenlerden biri olmu ve bu baarszlk devletin merkeziyeti tutumunun artmasna ve yerel ynetim zerkliinin zedelenmesine neden olmutur.813 Yerel ynetimlerin demokratikliinin salanmasnda yetki, grev ve mali adan zerklie kavuturulmas ve merkez ynetim ile yerel ynetimler arasndaki yetki ve grev blm sorununun giderilmesi yerel ynetimlerin glendirilmesi asndan son derece nemlidir. 3.1.3.3. Mali Kaynak ve Finansman Sorunu Trkiyede yerel ynetimlerin en nemli sorunlarndan biri mali kaynak ve finansman sorunudur. Yerel ynetimlerin kaynak asndan merkeze bamll devam etmektedir. Yerel ynetimler kendi kaynaklarn kendileri yaratamamaktadr. Anayasann 127.maddesinde yerel ynetimlere grevleri ile orantl gelir kaynaklarnn salanaca hkm altna alnm olsa da uygulamada bu hkmn ne kadar yerine getirildii tartma konusudur. zellikle belediyelerin toplam gelirleri ierisinde z gelirlerinin oran srekli dme eilimi ierisinde olmutur. Yerel ynetimler z gelirlerinin oranlarn belirleyebilme ve gelirlerini serbeste harcayabilme konusunda skntlarla karlamaktadrlar.

812

Glise GKE, Kamu Ynetiminin Yapsal Grnm ve Sorunlar, Kamu Ynetiminin Yapsal ve levsel Sorunlar, (Ed. M.Akif ukurayr-G.Gke), Konya, izgi Yaynevi, 2007, s.31. 813 Halil KALABALIK, a.g.e., s.306-307.

295

Merkezi ynetim, mali kaynaklar elinde toplamakta ve bunlar ou zaman yerel ynetimleri etkilemede bir ara olarak kullanmaktadr. Belediye ve il zel idarelerine belirli esaslar erevesinde yaplan yardmlarn datmnda, siyasi tercihlerin ok fazla etkili olduu bilinmektedir. Merkezi ynetim, mali kaynaklar elinde bulundurduu iin yerel ynetimlerin hizmet politikalarn da ynlendirmektedir. zellikle yeni kurulan belde belediyeleri, maddi kaynaklara daha fazla ihtiya duyduklarndan siyasi iktidara daha ok baml hale gelmilerdir.814 Son yllarda belediyelerin saylarnda grlen art, genel bte vergi gelirleri tahsilatndan belediye bana den payn azalmasna neden olmu, Bykehir ve ile belediyesi snrlar iinde yaayan nfusun artmas ise belediyelerde kii bana den yerel gelir ve gideri reel olarak azaltmtr.815 Yerel ynetim birimlerinden belediyelerin en nemli sorunlarndan biri de 1990l yllardan sonra ekonomik yeniden yaplanma sreci ve kreselleme tartmalar nedeniyle kentlerin giderek artan fiziksel ve sosyal altyap finansmandr. Kreselleme srecinde kentler sadece kentsel hizmetlerin sunulduu mekansal birimler deil ayn zamanda sosyal ve ekonomik ilikilerin yeniden retildii mekanlardr.816 Dolaysyla, kreselleme srecinde giderek ne kan kentlerin altyap, ulam, sosyokltrel ve dier ihtiyalarnn karlanmasnda belediyelerin finansman salama konusunda glklerle karlatklar grlmtr. Kentlerde karlalan bu sorunlarn en nemli nedeni, kat

merkeziyeti bir yaplanma ierisinde mali kaynaklarn tek elde toplanmas ve datlmas, belediye gelirlerinin belediyelere verilen sorumluluklar iin yetersiz kalmasdr. Kentlerin neminin artmasna ramen, toplam kamu gelirleri iinde belediye gelirleri %15 civarndadr ve toplam kamu
814 815

Duran BLBL, a.g.e., s.106-107. Nihat FALAY, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Mali Yapsna likin Eilimler, ada Yerel Ynetimler, C.6, S.2, Nisan-1997, s.5. 816 DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, s.40.

296

harcamalarnn yaklak %10u belediyeler tarafndan gerekletirilmektedir.817 Bu rakamlar gstermektedir ki kentsel hizmetlerin ou yerel nitelikli olmasna ramen byk oranda merkezi ynetim tarafndan yerine getirilmektedir. Trkiyede belediye ynetimlerinin yan sra 1984 ylnda 3030 sayl Kanunun yrrle girmesiyle uygulamaya geen ayr bir Bykehir belediye modeli bir adan yerel merkezilemenin ortaya kmasna neden olmu, belediyelerin mali sorunlarn daha karmak hale getirmi ve Bykehir-ile belediyeleri arasndaki ilikiler asndan her iki taraf asndan olumsuz durumlar ortaya karmtr.818 Grev ve hizmet paylam konusundaki skntlar mali kaynaklarn paylam konusunda da ortaya kmtr. Mali kaynaklarnn yetersizlii belediyeleri borlanmaya sevk

etmektedir. Belediyelerin bor demeleri transfer harcamalar ierisinde ve toplam giderler ierisinde nemli bir paya sahiptir. Belediyelerin toplam yerel vergilerine yakn bir miktarn bor demesi olarak kullandklar grlmektedir. 1980li yllardan sonra borlanmann nemli bir gider kalemi olmaya balad, bu eilimin 90l yllardan sonra azalma eilimine girmi olsa da oransal olarak nemini koruduu grlmektedir.819 Yerel yatrmlarda d bor kullanm, zellikle Bykehir belediyelerinde ve altyap yatrmlarnda yaygnlamtr. 2000 yl Yatrm Program hazrlk almalar erevesinde belediye hizmetleri sektrne teklif edilen projelerin toplam bedeli 10.4 milyardr ve bunun 9.8 milyar dolarlk blm d kredi ile finanse edilmektedir. D kaynaklardan borlanan belediyelerin borlarn zamannda

817

Fatih YKSEL, Trk Belediyeciliinin Mali Sorunlar ve neriler, Mevzuat Dergisi, Y.7, S.73, Ocak-2004, s.1, (Eriim): http//www.mevzuatdergisi.com/2004/01a/04.htm 23.06.2007. 818 Nihat FALAY, a.g.m., s.4. 819 Hasan CANPOLAT, Cumhuriyetin 75. Ylnda Rakamlarla Mahalli darelerimiz, Ankara, T.C. ileri Bakanl MGM Yay., 1998, s.68-69.

297

deyememeleri kamu kesimi borlanma gereini artrmakta ve kamu mali ynetimindeki disiplini bozmaktadr. Sonuta bir mali krize yol amaktadr.820 3.1.3.4. Yerel Demokrasi Anlay ve Katlmc Uygulamalardaki Eksiklikler ada demokrasi anlaynda ngrlen ve demokrasiyi karakterize eden unsurlardan biri olarak kabul edilen katlmn etkin bir biimde uygulanabilecei en elverili alan yerel ynetimlerdir. Yerel ynetimler demokratik kurumlarn en nde gelenlerindendir. Bu durumun temel gstergesi, yerel ynetimlerin karar ve ynetim organlarnn seim yolu ile ve yerel halkn ounluk oylaryla ibana gelmi olmalardr. Ancak sadece ounluun oylaryla seilmek demokrasinin bir gstergesi olan yerel zerklik iin yeterli olmamaktadr. zerk bir yerel ynetim, halkn ynetime katlmasnn en nemli aracdr. Demokrasinin gerek anlamyla ilerlie kavuabilmesi iin, vatandalarn da ynetimde sz sahibi olabilmesi, karara katlabilmesi, setii organlar denetleyebilmesi gerekmektedir. Katlm ancak byle olursa bir anlam ifade eder. Bir lkede yerel demokrasi anlaynn gelimilik dzeyi o lkenin demokrasi asndan geirmi olduu tarihsel birikim ve sanayileme sreci ile de dorudan ilikili bir sretir. Bu adan Trkiyede yerel ynetimlerin temelleri sanayilemeden daha nce atlmtr. Bu durum ada yerel ynetimlerin gereksinimi olan sosyal ve ekonomik altyapnn eksiklii sonucunu dourmu ve yerel ynetimlerin yeterince geliememesine sebep olmutur.821 Trkiyede halkn yerel dzeyde karar verme srecine katlm 1970li yllardan beri nemli bir sorun alan olarak alglanmaktadr. Merkeziyeti devlet yaps ve merkezden yerele kadar uzanan patronaj ilikileri, oulcu katlm yapsnn oluturulmasnda temel engeller olarak
820

DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, s.56-57., T.C. Babakanlk, Trkiyede Ynetimler Aras Mali likiler: Sorunlar ve zm nerileri, s.35. 821 Hasan CANPOLAT, a.g.e., s. 3.

298

grlmtr. Son dnemde ortaya kan kreselleme srecinin ulus devleti andrmas ve adem-i merkeziyetilik ynndeki deiimler yerelleme sorununu ne kartrken, bu srecin demokratikleme ynnde nemli bir alm yarataca da vurgulanmaktadr.822 Ancak, 1980 sonrasndaki iktidarlarn uygulamalarna bakldnda adem-i merkezileme yolu ile demokrasiyi derinletirmeyi baaramamlardr.823 Yerel ynetimler, yerel dzeyde katlm ilevini gerekletiren, halkn ynetime katlmas ve ynetimi denetlemesini salayan kurumlardr. Trk yerel ynetimlerine bakldnda halkn katlm olanaklarnn ok snrl olduu grlmektedir. Yeni yasal dzenlemelerden nce sadece seimden seime yerel halkn oy vermesi ya da belediye kurulmasnda yerel halk oylamas yaplmas dnda katlm imkanlarnn olduka snrl olduu grlmektedir. Katlmn snrl oluunda, gerek ulusal gerekse yerel dzeyde sekinci, seimlerle snrl bir katlma modelinin varl nemli rol oynamaktadr. Bu modeli besleyen ise siyasal kltrn oluturduu bir yasal erevedir. Bu siyasal kltr nedeniyle, Trkiyede seimler dnda katlm ngren ve zendiren bir yasal ereveden sz etmek olanakl grlmemektedir.824 Bu yasal erevenin dnda, sivil toplum rgtlerinin ve dier katlmc mekanizmalarn da yzeysel ve snrl oluu katlmn ok snrl bir dzeyde kalmasna yol amtr.

822

H. Tark ENGL, Blm Siyasetinden Kimlik Siyasetine: Trkiyede Yerel Katlm Srelerinin Dnm Deien-Dnen Kent ve Blge Cilt:1, 8 Kasm Dnya ehircilik Gn 28. Kolokyumu, 8-10 Kasm 2004, Ankara, ODT Mim.Fak-TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, s.123. 823 Mete YILDIZ, Yerel Ynetimler ve Demokrasi, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.4, Temmuz1996, s.11. 824 Oya T, Temsil, Katlma ve Yerel Demokrasi, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.6, Kasm 1996, s.10.

299

3.1.3.5. Yerel Ynetimlerin Optimal Bykle Sahip Olmamas Bat lkelerinde yerel ynetimlerin saylar son yllarda azalma eiliminde iken Trkiyede ise belediye saylarnda nemli bir artn olduu dikkati ekmektedir. Avrupa lkelerinde kentlerin nfusu Trkiyedeki kadar hzl artmamasna ramen daha etkin ve optimal lekli yerel ynetimler oluturabilmek amacyla yerel ynetim birimlerinin birletirilerek azaltlmas yoluna gidilmitir. Yerel ynetimlerde hizmet alan ve nfus bykl ile ilgili olarak en uygun lein belirlenmesi konusunda objektif kriterler bulmak zordur. lkenin ya da blgenin ekonomik gelimilik dzeyi, corafi zellikleri, lkenin yerinden ynetim sistemi, merkezi ynetim ile ilikisi, toplumun siyasi karar alma srecine katlm, farkl yerel ynetimlerin mali, idari, teknik konulardaki farkl yaplar gibi nedenler optimal bykln salkl tespiti konusundaki ciddi engelleri oluturmaktadr. Nfus asndan kk yerel ynetim birimleri, eitlilik ve karmaklk gsteren yerel kamu hizmetleri iin parasal, teknik ve beeri kaynaklar kendi balarna idare edememektedirler. Trkiyede nfus itibariyle kk lekli belediyelerin saysnn fazla oluu nemli sorunlara neden olmaktadr. Trkiyede saylar fazla ve lekleri kk olan yerel ynetim birimleri, kentsel planlamay olumsuz ynde etkilemekte ve sosyo-ekonomik gelimelere ayak uydurabilmeleri iin gerekli kaynak ve uzman personeli de temin edememektedirler. Bu durum mali yaplarn zayflatmakta bir ve hizmet kalitesi dmektedir.825 yardmlar Bu da olumsuzluklarn yan sra, kk lekli ve ok sayda yerel ynetim biriminden oluan sistem merkezden yaplacak zorlatrmaktadr.826

825 826

Hasan CANPOLAT, a.g.e., s.12. DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, s.20

300

3.1.3.6. dari Vesayet Sorunu niter yapl devletlerde merkezi ynetim ile yerel ynetim ilikileri belirli esaslara gre dzenlenmektedir. Bu ilikilerin siyasi, idari ve mali yn bulunmaktadr. Btn devletler, yerel ynetimler zerinde belirli erevede gzetim ve denetim yetkisini kullanmaktadrlar. Bu gzetim ve denetim yetkisi genel olarak idari vesayet olarak adlandrlmaktadr. Bunun tersi ise yerel ynetimlerin snrsz bir zerklie sahip olmasdr ki bu durum kamu hizmetlerinin sunulmasnda denge ve uyumu bozabilmektedir. Bu adan yerel ynetimler zerinde uygulanan vesayet denetimin younluu ile yerel ynetimlerin zerklii arasnda bir iliki bulunmaktadr. Trkiyede yerel ynetimler zerinde vesayet denetiminin

kullanlmasnn nedenleri u ekilde belirtilmektedir:827 -Yerel ynetimlerde seilmi kiiler yerel siyasal etkilere ak olabilmekte merkezi hkmete atanm memurlar ise seilmi olmadklar iin siyasetten etkilenmemekte, tarafsz kalabilmekte, ulusal karlar savunabilmektedirler. -Merkezi ynetim yerel ynetimlere gre daha gl teknik kadrolar oluturabildii iin teknik bilgiye sahip olmaktan kaynaklanan bir vesayet hakkna sahiptir. -Merkezi ynetim lkenin btnn ynetmekten dolay yerel ynetimlerin kavrayamayaca sorunlar kavrama olanana sahiptir. Vesayet denetimi, yerel ynetimlerin kendilerinin dnda baka kurulular tarafndan kanunlarn ngrd snrlar iinde denetlenmesine dayanmaktadr. Denetimin genel amac yerel ynetimlerin grevlerini gerektii ekilde yapmalarn salamak ve bylece ynetimin btnyle uyumlu almasna katkda bulunmaktr.828 1982 Anayasasna gre merkezi ynetimin yerel ynetimler zerindeki vesayet yetkisi geni tutulmutur.
827 828

lhan TEKEL, Yerel Ynetimlerde Demokrasi..., s.19. Burhan AYKA, M.Akif ZER, Mahalli darelerin Denetiminde Etkinlik Araylar, Yerel Ynetim ve Denetim, C.7, S.4, Nisan-2002, s.9.

301

darenin btnl ve kamu grevlerinde birliin salanmas iin vesayet yetkisini kullanmak olaan bir durumdur. Ancak, toplum yararnn korunmas ve yerel ihtiyalarn gerei gibi karlanmas gibi soyut kavramlar vesayete gereke olarak gsterilmitir. Kiiye, koullara ve zamana gre bu kavramlarn anlam deikenlik gsterebilmektedir. Bu adan kat vesayet denetiminden vazgeilerek yerel ynetimlerde hukuka uygunluk denetiminin yaplmasnn daha uygun olaca belirtilmektedir.829 Trkiyede yerel ynetimlerde vesayet denetimi ve ynetsel denetimin yannda mali adan da bir denetim gerekletirilmektedir. Yerel ynetimler zerinde merkezi ynetimin ar bir denetimi olduundan yerel ynetimler, gelirlerini serbeste belirleyip kendi kararlar sonucunda bu gelirlerini serbeste harcayamamaktadrlar. Geray, Trkiyede uygulanan idari vesayet kavramnn kendini ynetemeyen, onun yerine onu ynetmeye dein giden kopkoyu bir denetime dntrldn830 belirtmektedir. Trkiyede yerel ynetimlerin ar bir idari vesayet altnda olduu gnmze kadar gelen srete srekli olarak dile getirilmitir. Bu durum yerel ynetimlerin etkili ve verimli bir ekilde hizmet retmelerinin nnde nemli bir engeldir.831 Trkiyede merkezi ynetimle yerel ynetimlerin i ielii anlay ve idari vesayet kapsam olarak geniletilmesi etkilemitir.832 2004 ve 2005 yllarnda yaplan kanun deiiklikleri ncesinde ky ynetimleri dnda kalan yerel ynetim birimlerinden belediye ve il zel idarelerinin kararlar, eylem ve ilemleri, organlar ve personeli zerinde
829

belediyelerin

demokratik

adan

gelimesini

olumsuz

Burhan AYKA, Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi..., s.9, Seluk YALINDA, F.Almanya ve Trkiyede Yerel Ynetimler, Ankara, TODAE Yayn, 1992, s.10. Bayram COKUN, Trkiyede dari Vesayet Denetimi ve Yerel Ynetimlerin zerklii, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.3, Mays-1996 , s.43. 830 Cevat GERAY, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas ve Dzenlenmesine likin... s.158. 831 Bayram COKUN, Trkiyede dari Vesayet Denetimi ve..., s.46. 832 Bilal ERYILMAZ, Belediyelerde Demokrasi Gelenei..., s.15.

302

uygulanan ynetsel gzetim ve denetim, bu tarihten sonraki kanun deiiklikleri dorultusunda byk lde kaldrlmtr. Byle bir deiiklie gidilmesinde, merkezi ynetimin yerel ynetimler zerindeki gereksiz denetim ve gzetiminden uzun sredir yaplan yaknmalarn yan sra, AYYnn kurallarna uyma abasnn da etkisi bulunmaktadr.833 3.1.3.7. ada Ynetim Tekniklerinden Yeterince Yararlanlamamas Bilgi ann en nemli sonularndan biri dnyann kresellemesidir. Kreselleme ile birlikte yaygnlaan gelimi bilgi teknolojilerini kullanma konusunda Trkiye 1980lerden sonra nemli ilerlemeler kat etmi olsa da bilgi ana ayak uydurabilecek yeterli donanma sahip insan gc yetitirme konusunda nemli sorunlar devam etmektedir.834 Kreselleme ve bilgi teknolojilerinin etkisiyle ortaya kan sosyo-ekonomik dnm, devletin ve yerel ynetimlerin ileyi mekanizmalarn dorudan etkilemekte, toplumsal ve kurumsal talepleri arttrmaktadr. Hizmetlerin sunumuna ilikin toplumsal talepler verimlilik, etkinlik, hz, brokrasinin azalmas, ynetsel talepler ise; effaflk, hesap verebilirlik, ynetsel denetimin paylalmas ve ynetiim ilkeleri ile ortaya konulmaktadr.835 Bilgi teknolojilerini ve bu teknolojilerin getirmi olduu ada ynetim tekniklerini youn olarak kullanmak durumunda olan yerel ynetimlerin bu konuda yeterli bir rgtsel yapya, donanma ve personele sahip olduunu sylemek olduka gtr. Teknolojik gelimeler, ekonomik, toplumsal, siyasal ve ynetsel yaplar hzl bir ekilde deiime uratmaktadr. Bu adan gelien teknolojileri kullanarak yerel halka hizmet etmenin ve effaflamann temelini oluturan yeni bir yerel ynetim anlaynn oluturulmas gerekmektedir. Bu erevede zellikle belediyelerin iki temel grevi bulunmaktadr. Birincisi,
833 834

Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.377. Atilla YAYLA, Liberal Baklar, s.47, 55-56. 835 Uur YILDIRIM,erif NER, Bilgi Toplumu Srecinde Yerel Ynetimlerde Eitim-Biliim Teknolojisinden Yararlanma:Trkiyede E-Belediye Uygulamalar, The Turkish Online Journal of Vol.3 Issue:1, January-2004, s.2. Educational Technology, (Eriim)http://www.tojet.net/articles/318.htm 17.05.2005.

303

kurumsal yaplarn biliim teknolojisine uygun olarak donatmak ve hizmet sunduunda bu teknolojiyi yaygn ekilde kullanmak; kincisi kurumsal yaplarn yaygn eitim verecek dzeye getirmektir.836 Bilgi teknolojilerinin kullanm yerel ynetimlerde hizmetlerin etkinlii ve verimlilii asndan bir ok yarar salamaktadr. Hzla artan ve giderek zm gleen kentsel sorunlar karsnda bilgi teknolojilerinden yararlanmak yerel ynetimler asndan hayati neme sahiptir. Gnmzde, zellikle belediyelerin bilgi teknolojilerini birok alanda kullanarak byk lde zaman ve maliyet tasarruflar saladklar grlmektedir.837 Kent hizmetleri sunumunda nemli rolleri olan belediyelerin kullanabilecekleri bilgi teknolojileri arasnda, e-devlet uygulamalar, corafi ve kent bilgi sistemleri bulunmaktadr. Bu teknolojilerin kullanmnda nemli gelimeler salanmamsa da henz istenilen dzeyde olduu sylenemez. stenilen dzeye gelinememesinde mali kaynak sknts ve nitelikli ve uzman personel eksiklii nemli rol oynamaktadr. 3.1.3.8. Personel stihdam ve Personelin Eitimindeki Sorunlar Yerel ynetimlerin personelle ilgili olarak en nemli sorunlar arasnda, nitelikli personel eksiklii, yeni kadrolarn maliyetini karlayacak mali imkanlarn yokluu, hizmet ii eitim eksiklii, kadro taleplerinin merkezi ynetimle olan vesayet ilikilerinden dolay eitli engellerle karlamas ve yasal dzenlemelerdeki eksiklikler saylmaktadr.838 Yerel hizmetleri gerekletirecek olan yerel ynetim personelidir. Yerel hizmetleri halkn beklentileri dorultusunda sunabilmede ve yerel ynetim-vatanda ilikilerinin gelitirilmesinde yerel ynetim personelinin nemli rol bulunmaktadr.

836 837

Uur YILDIRIM, erif NER, Bilgi Toplumu Srecinde..., s.9. Fatih YKSEL, ada Kent Ynetimi ve Ynetici Vizyonu., s.34-35. 838 M. Akif UKURAYIR, Personel Ynetiminde Deien Anlaylar ve Yerel Ynetimler, Trk dare Dergisi, Y.74, S.437, Aralk, 2002 , s. 158-159.

304

Yerel ynetimlerin hizmet sunumunu ve yerel halkn taleplerini gerekletirebilmedeki baars byk lde yetenekli personelin olmasna baldr. Bu adan bir karlatrma yapldnda, merkezi ynetimin yneticileri atama ile ibana geldiklerinden genelde uzman kiilerdir. Oysa yerel ynetimlerin ynetici ve meclisleri (il zel idarelerinde vali hari) seimle ibana gelmektedirler ve dolaysyla uzman kiiler olmayabilirler. Bu adan yerel ynetimlerde
839

personel

seme

ve

eitim

ilevi

byk

nem

tamaktadr.

Yeni gelimeler ve ihtiyalar dorultusunda belediyelerin

insan kaynann gelitirilmesi gerekmektedir. Yerel ynetimlerde insan kaynann gelitirilmesi yeni ynetim teknikleri ve ada ynetim yaklamlarnn benimsenmesi asndan da nemlidir. sreleri, hizmet kalitesi, hizmet sunumunda ekonomiklik, vatanda odakllk ve rgtn dsal evresiyle olan ilikilerinde kalite personelin ada gereksinimlere gre yetitirilmi olmasna baldr. Dolaysyla, yerel ynetimlerde yeniden yaplanmann en nemli dinamiklerinden birisini de personelin bu amalar dorultusunda eitilmesi ve altrlmas sorunu oluturmaktadr.840 Kentsel hizmetlerin nicelik ve nitelik olarak artmas zellikle

belediyelerde personel ihtiyacn da artrmtr. Ancak belediyelerde hizmet almay bekleyen nfus hzla artmasna karlk, istihdam olduka dk bir art hzna sahip olutur. Yaplan bir aratrmada bir belediye memurunun 534 kiiye hizmet verdii tespit edilmitir.841 1580 sayl eski Belediye Kanununda, belediyelere personele ynelik olarak snrl da olsa baz yetkiler tannmtr. Ancak zaman getike belediyeler bu yetkilerini iyi kullanamamlardr. sizlik orannn lke genelinde yksek oluu nedeniyle belediyeler istihdam kaps olarak
839 840

Nuri TORTOP vd., a.g.e., s.282. M. Akif UKURAYIR, Yurtta Odakl Yerel Ynetim, Konya, izgi Yaynevi, 2003, s.144. 841 Birgl A. GLER (ed), Belediye Personel Sistemi, Ankara, TODAE Yayn, 1999, s.7-8.

305

grlmtr.842 Personel almnda kurallar deil, yerel yneticilerin kiisel grleri belirleyici olmutur. Bu ekilde ie alma ve seme sreleri yerel ynetimlerin gelecekteki gelimeleri, zerklik kazanmalar ve saygnlklar asndan ok nem tamaktadr.843 Nitelie, yeterlilie ve liyakate baklmakszn yaplan personel istihdam sonucunda belediyelerin personel saylar hzla artm bu ise personel giderlerinin ar artmasna neden olmutur. Trkiyede personel istihdam etme konusunda yerel ynetimlerin sorunlar bulunmaktadr. Yerel ynetimlerin istihdam dzeylerini artrmalar ancak merkezi ynetimin izni ve kabul ile mmkn olmaktadr.844 Bu nedenle personel sknts eken kk belediyelerin kadro taleplerinin merkezi ynetim tarafndan dikkate alnmas uzun zaman almakta bu ise hizmetlerde yavalamaya ve gecikmelere yol amaktadr. Trkiyede yerel ynetimlerde 4 tr istihdam ekli bulunmaktadr. Bunlar: memurlar, szlemeli personel, geici personel ve iilerdir. 1990l yllardan sonra genileme gsteren kategori geici iilik olmutur.845 Geici iilik, bir istihdam kategorisi olarak kanunlarda yer almamasna ramen belediye personel istihdamnda memur ve srekli ii kategorilerini zorlayan bir arla sahip olmutur.846 Bunun en nemli nedenlerinden biri de kreselleme sreci ile birlikte deien alma ilikilerindeki esnekleme ve zellikle belediyelerde irketleme eiliminin yaygnlamas olmutur. Geici ii kategorisinin yaygnlamasndaki dier nedenler ise u ekilde belirtilmektedir:847 (1) merkezi ynetimin memur ve ii kadrolarnda

842

M.Ltfi EN, Musa EKEN, Belediyelerde nsan Kaynaklar Ynetimi, Kamu Ynetimi Yazlar, (Ed.B.Erylmaz-M.Eken-M.L.EN), Ankara, Nobel Yay., 2007, s.543. 843 Ferzan BAYRAMOLU YILDIRIM, Belediyelerde nsan Kayna Ynetimi, stanbul, TOK ve IULA-EMME Yayn, 1993, s.13-14. 844 Nuri TORTOP vd., a.g.e., s. 249. 845 Zerrin TOPRAK, a.g.e., s.244-245. 846 Birgl A. GLER (ed), Belediye Personel Sistemi, s.18. 847 Birgl A. GLER (ed), Belediye Personel Sistemi, s.21-22.

306

denetim ve kstlamalarnn olmas, geici ii istihdamn ise serbest brakmas, (2) geici ii istihdamnda, memur ve ii almndaki gibi, yazma, vize, onay gibi zaman kaybna neden olan ilemler yoktur, (3) geici ii istihdamnda snav yapma koulu bulunmamaktadr, (4) geici iilerin ie alnmas ve iten karlmas kolay olmaktadr, (5) geici ii asgari cret ile altrlabilmekte, igc maliyetleri drlmektedir. 3.2. KRESELLEME SRECNDE ULUSLAR ARASI YAPILANMALAR VE TRKYEDE YEREL YNETMLERE ETKLER Kreselleme sreci ulus devletlerin yapsnda ve ilevlerinde nemli deiim ve dnmlere yol amaktadr. Bu srete ulus devletin gerilemesi ile birlikte uluslar aras alanda blgesel veya kresel dzeyde nemli rgtlenmeler ortaya kmaktadr. Avrupa Birlii, Birlemi Milletler, Dnya Bankas gibi organizasyonlarn kamu ynetimi ve yerel ynetimler asndan getirmi olduu yaklamlar Trkiyede de kamu ynetimi ve yerel ynetimleri etkilemektedir. ABnin ortaya k ile kreselleme arasnda nasl bir ilikinin olduu bilim evrelerinde tartlmaktadr. Kresellemeyi Amerikanlama sreci olarak gren baz yazarlar, ABnin oluum srecinin de kresellemenin bir yansmas olduu kansndadrlar. Buna gre Avrupallama ve kreselleme birbirine paralel gelien sreler olarak grlmektedirler848. Blgeselleme ve kreselleme srelerinin ayn byk kresel yapsal deiim sreci iinde birbirine eklemlendii ifade edilmektedir.849 Bu adan kreselleme srecinde Trkiyede yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnm analiz edilirken AB kresel bir oluum olarak ele alnmaktadr.

848 849

lyas DOAN, a.g.e., s.170. Yeeren ELN-ARIKAN, Avrupa Btnlemesi ve Blgecilik, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed.H.zgr-B. Parlak), stanbul, Alfa Aktel Yay., 2006, s.108.

307

Dnyada meydana gelen deiim ve dnmlerin kresellemenin etkisiyle ok abuk yayld ve yerel ynetimlerin bu deiim ve dnmlerden etkilendii grlmektedir. Kreselleme, blgeselleme ve yerelleme dinamikleri, bata AB olmak zere hem uluslar aras rgtlenmeler hem de ulus devletlerin ynetsel yaplanma ve ilevlerini ynlendiren bir ereve oluturmaktadr. Bu adan uluslar araslama olgusu, geleneksel yerel ynetimden yerel ynetiime doru evrilme srecinin itici gc olurken, uluslar aras ekonomik ve siyasal rgtlenmelerin etkisiyle yerel karar birimleri, ulusal politikalardan bamsz olarak dnyann bir paras konumuna gelmektedirler.850 Trkiyede yerel ynetimlerde reform yaplmas ve yeniden yaplandrlmasnn gereklilii zerinde 1990lardan sonra arlkl olarak durulmutur. Bunun nedenleri arasnda i dinamikler olduu kadar d dinamiklerin de nemli etkisi bulunmaktadr. Bu balk altnda Trkiyede yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnmnde d dinamiklerin etkileri ele alnmaya allacaktr. 3.2.1. Avrupa Konseyi ve ABnin Trkiyede Yerel Ynetimlere Etkileri Avrupa Birlii ve Avrupa Konseyinin yerel ynetimlere yaklam biimi ve yerel ynetimler konusundaki dzenlemeleri Trkiyede yerel ynetimlerde deiime yn vermekte ve etkileri giderek artmaktadr. zellikle son yerel ynetim kanunlarnda ABnin yerel ynetimlere ilikin dzenlemelerinin etkileri grlmektedir. Trkiyenin ABne aday lke olarak yerel ynetimlerinin AB mktesebatna uyumu da nem kazanmaktadr. Bu adan ABnin yerel ynetimlere etkisi ve bu etkinin hangi alanlarda olduunun deerlendirilmesi gerekmektedir. Avrupann birlemesine ynelik ilk admlardan birini oluturan Avrupa Konseyinin kuruluu, 2.Dnya Sava sonrasnn nemli bir giriimidir. Avrupa Konseyi, 1949da ngiltere, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg,

850

Mustafa KMEN, Uyum Srecinin dari-Politii:Avrupa Birlii ve Trkiye... s.61.

308

sve, Norve, Danimarka, talya ve rlandann aralarnda bulunduu 10 lke tarafndan kurulmutur. Trkiye 1949da Konseye ye olmutur. Konseyin organlarndan biri olan Yerel ve Blgesel Ynetimler Srekli Konferans, yarm yzyla yakn bir sreden beri, yerel ve blgesel ynetimleri temsil eden bir danma organ olarak grev yapmaktadr.851 Yerel ve Blgesel Ynetimler Srekli Konferans 1994 ylnda Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi adn almtr. Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresinin temel amac, yerel ve blgesel ynetimleri AB srecine ve Avrupa Konseyi almalarna katmak, yerel ve blgesel demokrasiyi tesis edip ilerliini artrmak ve zellikle Avrupadaki blgeler aras ve snr blgeleri arasndaki ibirliini glendirmektir.852 Trkiye, Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi yerel ve blgesel meclisinde 12 yerel temsilci tarafndan temsil edilmektedir. Avrupa Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresinin 12. konferans 5-7 Nisan 2000 tarihinde stanbulda yaplmtr. Bu toplantda, yerel sosyal hizmetlerin kalite ve etkinliinin arttrlmas ve sosyal dlanmayla mcadelede yerel ynetimlerin rol konularna deinilmitir.853 Avrupa Konseyinin karar organ olan Bakanlar Komitesi bnyesinde kurulan ve 41 ye lkenin yerel ynetimlerden sorumlu bakanlarnn st dzey bir grevli tarafndan temsil edildii Yerel ve Blgesel Demokrasi Ynlendirme Komitesine (CDLR), Trkiyede ileri Bakanln temsilen bir ye katlmaktadr. CDLR, yerel ve blgesel demokrasi alannda almalar yrtmektedir.854

851 852

Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.79. Yusuf ERBAY, Zerrin YENER, a.g.e., s.24. 853 Yusuf ERBAY, Muammer TRKER, Avrupa Konseyi 12. Yerel Ynetimlerden Sorumlu Bakanlar Konferans, Trk dare Dergisi, S.427, Haziran-2000, s.11. 854 Yusuf ERBAY, Muammer TRKER, a.g.m., s.4-5.

309

3.2.1.1. ABnin Yerel Ynetimlerin Rol ve Stats zerindeki Etkisi Trkiyede yerel ynetimler merkeziyeti bir gelenek dorultusunda merkezin taradaki bir uzants gibi alglanmaktadr. AB lkelerinde ise yerinden ynetim gelenei olduka gldr ve yerel ynetimlere, yerel dzeyde kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde nemli grev ve sorumluluklar verilmektedir. Bu adan bakldnda AB lkeleri ile Trk yerel ynetimleri arasnda yerel ynetimlerin rol ve stats asndan farkllklar bulunmaktadr. Bu farkllk, AB ile uyum srecinde Trkiyenin yerel ynetimler asndan nemli dzenlemeler yapmasn gerektirecektir. AB ile tam yelik yolunda ilerleyen Trkiye bu srete her alanda yeni oluum ve standartlarla kar karya gelecektir. Tarm, ulam, finans, salk, gmrk, sanayi, istihdam, alma-i hukuku, yabanclarn yerel seimlere katlma hakk, evre koruma, yap denetimi, gda maddelerinin denetimi, vergi dzenlemeleri, mesleki eitim, sosyal gvenlik, meslek hastalklar, i sal gibi birok konuda, bata anayasa olmak zere mevzuatnda deiiklikler yapmak durumunda olacaktr.855 Btn bu srecin yerel ynetimlere de yansmas mmkndr. Bu anlamda yerel ynetimlerin yapsnda ve ilevlerinde nemli deiimler meydana gelecektir. AB srecine bakldnda yerel ynetimlerin Birlik Politikalar zerinde etkili olmak istedikleri grlmektedir. Brkseldeki yasama faaliyetlerinin %70inin yerel ynetimleri ilgilendirdii belirtilmektedir. Yerel ynetimler AB politikalarnda giderek nemli hale gelmekte ayn zamanda bu politikalarn oluturulma srecinde de etkili olmak istemektedirler.856

855

Ali PITIRLI, Avrupa Birlii Mktesebatna Uyum Srecinde Tara Ynetimimiz, Trk dare Dergisi, Y.72, S.429, Aralk-2000, s. 39., Ayegl MENG, Avrupa Birlii Politikalarnda Yerel Ynetimlerin Etili Olma Yollar, Avrupa Birlii ve Yerel Ynetimler Uluslar aras Semineri, 2730 Mart 2003, stanbul, TBB ve Hollanda Belediyeler Dernei Yay, 2003, s. 118. 856 Ayegl MENG, Avrupa Birlii Politikalarnda Yerel Ynetimlerin Etili Olma Yollar, s.118.

310

Maastricht

Antlamas

ABni,

kararlarn

mmkn

olduunca

vatandaa yakn alnd bir birlik olarak tanmlamaktadr. AB vatandalarna en yakn kurumlar olmalarndan dolay yerel ve blgesel ynetimler, AB kurumlar ve Avrupa vatandalar arasnda daha yakn balar kurulmasnda ve entegrasyon srecindeki politikalarn baarl olmasnda temel ve belirleyici kurumlar olarak grlmektedirler.857 Yerel ynetimlerin ABndeki bu kilit rol; yerel ynetimlerin AB gelimeleri hakknda vatandalarna bilgi salamada, vatandalarn yerel seimlere katlmalarn kolaylatrarak Avrupa Vatandal ilkesinin uygulanmasnda, uygun dzeyde ve AB dzeyinde hedeflerin ye devletler tarafndan ulalamad durumlarda gerekli eylemlerin yerine getirilmesine bal olarak ikincil prensibinin uygulanmasnda, baz hizmet alanlarnda AB politikalarnn uygulanmas gibi konularda ulusal pozisyonlarn oluturulmasna mdahale etme858 gibi konularda n plana kmaktadr. AB ierisinde l bir yaplanma mevcuttur. Bunlar, en altta blgeler, daha sonrasnda ye devletler ve en stte AB yer almaktadr. Henz bu yaplanmada yerel ynetimler bir kademe olarak kabul edilmemektedir. Ancak, yetkilerin dalmnda ve uygulama aamasnda aktrlerin saysnn artmas ileyii karmaklatrmaktadr. Bir taraftan yerel menfaatlerin temsil edilmesi farkllap zorlarken dier taraftan yeni frsatlar da ortaya kacaktr.859 AB ile gelen srete, ulus-alt dzeyde yerel ynetimlerin ne kmas, yerel ynetimlerin dier AB lkeleriyle dorudan karlkl ilikiler ierisine girmesine yol amakta ve hatta genel ve zel olarak oluturulan network (a) ilikileri ile yerel ynetimler kendi ulusal hkmetlerini by-pass ederek Brksel ile dorudan lobby faaliyetlerine girimektedirler.860 Bu
857 Muhammet KSECK, Yerel ve Blgesel Ynetimler Asndan Avrupa Birlii Btnleme Sreci ve Anayasas, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, (Ed.H.zgr-B. Parlak), stanbul, Alfa Aktel Yay., 2006, s.6. 858 Manuel de la CAMARA, Avrupa Birlii Srecinde 2. Yerel Ynetimler Zirvesi, Trk Belediyeler Birlii, 13-14 Haziran 2002, Ankara, s.8. 859 Kadir KODEMR, Avrupa Birlii Hukuku ve Mahalli dareler, Trk dare Dergisi, Y.72, S.426, Mart-2000, s.71-72. 860 Mike GOLDSMITH, The Europeanisation of Local Government, Urban Studies, Vol.30, No:4/5, 1993, s.683.

311

gelimeler yerel ynetimlerin AB balamnda kresel bir aktr haline geldiini gstermektedir. Yerel ynetimlerin roln ve statsn arttran bu gelimeler Birlie Trkiyenin yeliinin kabul edilmesi durumunda yerel ynetimler asndan nemli deiimlere yol aacaktr. AB yelii srecindeki lkeler, kamu hizmetlerinin yerellemesini salayarak yerel ynetimleri adeta yerel hkmetler konumuna getirmekle ykml tutulmaktadrlar. Bu ykmllk kapsamnda, yerel ihtiyalarn yerel ynetimlerce karlanmas yolunu aacak dzenlemeler gerekletirilecektir.861 ABndeki yerel ynetimler iin yerel ynetimlerde bulunmas gereken en az standartlar ise862; rgtlenme ve personel zerkliinin salanmas, vesayet yetkisinin sadece hukuka uygunluk denetimi ile snrlandrlmas, yerindelik denetiminin sadece devlet tarafndan aktarlan grevler iin yaplmas, yerel ynetimlere grevleriyle orantl gelir kaynaklarnn salanmas ve bu kaynaklarn devletten bamsz olmas, oranlarn yerel ynetimlerin belirleyebilmesi, etkinlik, ekonomiklik, saydamlk, esneklik ve yurttaa yaknlk gibi ilkelerin benimsenmi olmas, Anayasada yerel ynetimlere ilikin ilkelerin yer almasdr. Yerel ynetimler iin getirilmi olan bu en az standartlar

dnldnde, yerel ynetimler ABde, AB politikalarnn uygulanmasnda yerelleme balantsn salayan btnleme srecinin yeni bir aktr olarak grlmektedir. Yerel ynetimler ayn zamanda yerel ve uluslar aras kurulu ve alarla ibirlii ierisinde bulunmaktadr. AB btnleme srecinin dinamiklerinin belirlenmesinde yerel dzeyde yeni aktrler, kurumlar, ilikiler ve alar kefedilmekte ve ortaya kmaktadr.863 Dier taraftan Birlik ierisinde serbest dolamla snrlarn almas ve bireylerin, mallarn, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolam yerel ynetimler arasnda
861 862

N. lker OLAK, a.g.e., s.354. Ayegl MENG, Avrupa Birliinde Blgeler Karsnda Yerel Ynetimler, s. 40-41. 863 K. Klaudi KLAUSEN,Michael GOLDSMITH, Conclusion:Local Government and the European Union, European Integration and Local Government, (Ed. M.J.F.Goldsmith-K.K.Klausen), Edward Elgar, Cheltenham UK-Brookfield US, 1997, s.251.

312

rekabeti getirecektir ve yerel ynetimler bu rekabetten etkilenecektir.864 Btn bu gelimeler yerel ynetimlerin ABde giderek n plana ktn ve btnleme srecinde nemli bir aktr olduunu gstermektedir. Bu adan bakldnda AB ile mzakere srecinde bulunan Trkiye, 2003 ylnda AB Mktesebatnn stlenilmesine ilikin Trkiye Ulusal Raporunu yaynlamtr. Bu raporda yerel ynetimlerin sorumluluk alanlar ile ilgili olarak da deerlendirilmeler yaplmtr. Yerel Ynetimler Reformu alt bal altnda yaplacak olanlar u ekilde ifade edilmektedir:865
Ar bir merkezi vesayet ve yetersiz yerel kaynaklar ile alan yerel ynetimlerin, lkemizin de imzalayarak taraf olduu Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artna uygun olarak yeniden yaplandrlmas ngrlmektedir. Bu kapsamda yerel ynetimlerin yetki ve grevleri tadadi olarak saylmak yerine, merkezi idarenin grev ve fonksiyonlar belirlenecek, geriye kalan her trl mahalli ve mterek nitelikli grev ve hizmetler yerel ynetimlerin uhdesine verilecektir. Yaplacak reformlar sonrasnda yerel ynetimler; merkezi idarenin belirleyecei ilke ve standartlara, ulusal ve blgesel planlara uygun olarak, mahalli ve mterek nitelikli ihtiyalarn karlanmas konularnda kendi kararlarn alan, kaynaklarn oluturan, projelerini uygulayan ve vatandalarn denetimine ak ada idari birimler olarak yeniden yaplandrlacaktr.

Yukardaki aklamadan da anlalabilecei yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas srecinde AB etkisi Ulusal Raporda aka grlmektedir. ABnin yerel ynetimler konusundaki temel politikalar dorultusunda yerel kamu hizmetlerinin sunumunun yerel ynetimlere braklaca ve yerel ynetimlerin kresel gelimelere ayak uydurabilecek bir yapya kavuturulmasnn hedeflendii grlmektedir.

864 865

Ayegl MENG, Avrupa Birliinde Blgeler Karsnda Yerel Ynetimler, s. 20. Ulusal Program 2003, (http://www.abgs.gov.tr/index.php Eriim:17.04.2007, s.17.)

313

3.2.1.2. Avrupa Yerel Ynetimler zerklik artnn Etkileri Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Srekli Konferansnda hazrlanp gelitirildikten ve yerel ynetimlerden sorumlu Avrupa Bakanlar Konferansnn 1985 ylndaki toplantsnda kabul edildikten sonra, ye lkelerin onayna sunulmu olan AYY Trkiye tarafndan 1991 ylndaki kanunla baz maddelerine ekince konulduktan sonra onaylanp 1992de Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir. Trkiye AYYnn birok ilkesini benimsemesine ramen, birok nemli maddesine de ekince koymutur. Bu durum yerel demokrasinin gelimesi asndan bir eksiklik olarak deerlendirilmektedir. Bu ilkelerden bir blmnn benimsenmemesinde lkenin sosyal, kltrel ve ekonomik koullar etkili olsa da bir blmnn ise yasalarda ve anayasalarda zaten var olduu bilinmektedir.866 Trkiyede yerel ynetimlerle ilgili olarak, Anayasada yerel zerklikle ilgili bir madde bulunmamaktadr. Yerel zerklik nitelii gerei, yerel ynetimler iin yaamsal neme sahiptir. Anayasann 127/2. maddesinde sz edilen yerinden ynetim ilkesi ile yerel zerklik kurumu anayasal bir
AYnn Trkiye tarafndan ekince konulan maddeleri u ekildedir: 1) Yerel makamlar dorudan ilgilendiren tm konulara ilikin planlama ve karar alma sreleri iinde, olabildii lde, uygun bir zamanda ve biimde danlmas (md.4-6), 2) Yerel ynetimlerin ynetsel rgt yaplarnn kendileri tarafndan belirlenmesi (md.6-1), 3) Seimle gelinen grev yerlerinde bulunanlarn grevleriyle badamayacak ilev ve etkinliklerin yasayla ve temel hukuki ilkelere gre benimsenmesi (md.7-3), 4) Ynetsel denetime ancak ynetsel denetimle korunmak istenen yararlarla orantl olmas durumunda izin verilmesi (md..8-3), 5) Yerel makamlara kaynak salanmasnda, hizmet maliyetlerindeki artlarn mmkn olduunca hesaba katlmas (md.9-4). 6) Yeniden datlan kaynaklarn yerel ynetimlere tahsisinin nasl yaplaca konusunda, kendilerine uygun bir ekilde danlacaktr. (md.9-6), 7) Yaplacak mali yardmlarn, yerel ynetimlerin kendi politikalarn uygulama konusundaki temel zgrlklerini ortadan kaldrmamas (md.9-7), 8) Yerel ynetimlere, ortak karlarnn korunmas ve gelitirilmesi iin derneklere ye olma ve uluslar aras birliklere katlma hakknn tannmas (md.10-2), 9) yerel ynetimlere, baka lkelerdeki yerel ynetimlerle ibirlii yapma hakknn tannmas (md.10-3), 10) yerel ynetimlerin, kendilerine i hukukta tannm olan yetkileri serbeste kullanabilmeleri ve zerk yerinden ynetim ilkesini koruyabilmeleri iin yarg yollarna bavuru hakknn tannmas (md.10-3) Resmi Gazete, 3 Ekim 1992, No:21364. 866 Ruen KELE, Yerel Ynetimler zerklik art Karsnda Avrupa ve Trkiye, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.6, Kasm-1995, s.18.

314

temele oturtulmutur. Bu maddede, yerel ynetimlerin kurulu ve grevleriyle yetkilerinin yerinden ynetim ilkesine uygun olarak kanunla dzenlenecei hkme balanmtr. 1982 Anayasasnda yerinden ynetim ilkesine yer verilmekle birlikte, yasal dzenlemeler ve uygulamalara bakldnda merkezden ynetime daha ok arlk verildii867 ifade edilebilir. Yeni yerel ynetim kanunlar ncesindeki dier kanunlarda yerel ynetimlerin grevler ynnden liste ilkesi genellik ilkesine tercih edilmitir. Dolaysyla, kanunlarn yasaklamad ya da baka ynetimlere braklmam olan btn hizmetleri yerel ynetimlerin yerine getirmesi anlamna gelen yerellik ilkesinin bu anlamda benimsenmedii868 ifade edilmektedir. 5393 sayl Kanunun genel gerekesinde AB etkisi u ekilde ifade edilmektedir: Tasarnn genel erevesi Devletin niter yapsna, Anayasamzda yer alan idarenin btnl ile idarenin merkezden ve yerinden ynetim esaslarna dayandrlmtr. AYY ile Trkiyenin adaylk srecinde bulunduu ABnin yerel ynetimlere ilikin genel yaklam da Kanunda dikkate alnan dier hususlardr. AYY, yerel ynetimlere siyasi, mali ve idari zerklik getirmekte ve bu zerkliklerle ilgili olarak hukuki, anayasal garantileri iermektedir.869 Yerel zerklik ilkesine AB srecinde byk nem verilmekte ve halkn ynetime katlmasnda ve demokrasinin gelitirilmesinde nemli bir ilke olarak kabul edilmektedir. Bu adan Trkiyede yerel ynetimlerle ilgili reform giriimlerinde srekli olarak AYYnn benimsedii yerel zerklik ilkesine vurgu yaplmtr.

867 868

Ruen KELE, Hizmette Halka Yaknlk..., s.13., Zerrin TOPRAK, a.g.e., s.24. Ruen KELE, Hizmette Halka Yaknlk..., s.13. 869 Kadir KODEMR, Avrupa Birlii Hukuku..., s.81., Ruen KELE, Avrupann Btnlemesi ve Yerel Ynetimler, s. 12.

315

2004 ylndan sonra yerel ynetimlerle ilgili olarak gerekletirilen yasal dzenlemelerde AYYnn etkileri gze arpmaktadr. Bu kapsamda yeni kanunlarla yerel ynetimlerin zerindeki idari vesayet denetiminin azaltlarak zerklik dzeylerinin glendirildii, kendi i rgtlenmelerini belirlemede belirli bir inisiyatif alan tannd, demokratik ve katlmc niteliklerinin artrld870 genel olarak ifade edilebilir. Yeni yerel ynetim kanunlarnda AYYnn getirmi olduu ilkeler erevesinde dzenlemeler gze arpmaktadr. 5302 sayl Kanun, il zel idarelerini daha zerk, etkin, katlmc klmakta ve daha az idari vesayet denetimine tabi tutmaktadr. Kanun, AYY ile daha uyumlu bir izgidedir.871 5302 sayl Kanun daha nceki 3360 sayl l zel daresi Kanununa gre, il zel idarelerinin zerklik dzeyini artrmtr. Valinin il zel idaresinin yrtme organ olma sfat devam etse de, il genel meclisini yani seilmilerin bulunduu meclisi glendirici hkmler ierdiinden ve meclisin kararlar zerinde valinin onay yetkisini kaldrdndan daha zerk dzenlemeleri iermektedir. 3.2.1.3. Hizmette Halka Yaknlk-Yerellik lkesinin- (Subsidiarity) Etkileri Yerellik ilkesine gre kamusal hizmetlerin yrtlmesinde esas unsur halka en yakn olan kurululardr. ABde yerellik ilkesine byk nem verilmektedir. Yerel ynetimler halka en yakn birimler olarak yerellemenin gerekletirilmesinin en byk arac konumunda bulunmaktadrlar. Trkiyede yerellik ilkesinin etkileri ilk olarak kalknma planlarnda grlmektedir. 6. ve 7. Be Yllk Kalknma Planlarnda yerellik ilkesine ilikin dzenlemeler yer almaktadr. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsnda yerellik ilkesine ilikin maddeler bulunmaktadr. Trkiyede yerel ynetimlerle
870

Bnyamin BEZC, Bayram COKUN, Avrupa Birlii ve Sbzidiarite lkesi: lkenin ABde Uygulanmas ve Trkiye zerine Bir Deerlendirme, ada Yerel Ynetimler, C.16, S.3, Temmuz-2007, s.23. 871 Mehmet AKTEL, Dilek MEMOLU, a.g.e., s.33

316

ilgili

son

yasal

dzenlemelerde

ve

kanun

tasarlarnda

AYYnn

maddelerinden bir blmne uyulmas dorultusunda aba sarf edildii grlmektedir.872 8. Be Yllk Kalknma Plannda873 ise; ...hizmet retiminde etkinliin arttrlmas ve kaynaklarn aklc kullanm amacyla kamu hizmetlerinin yerinden karlanmas esas.. olarak grlmtr denilmektedir. ABde yerellik ilkesinden beklenen, Birlik ve ye devletler arasnda grev ve yetki paylamn belirlemektir. Ayrca, vatandaa mmkn olduunca yakn karar alnmasn salamak, ye devletlerin ulusal kimliklerini gvence altna almak ve vatandalar tarafndan Avrupann btnleme srecinin benimsenmesini salamak iin de aba harcanmaktadr.874 Yerellik ilkesinin ABnin hukuki dzenlemelerine girmesi, yerel ynetimlerin merkezi ynetime gre kamu hizmetlerinin grlmesinde ne karan bir gelime875 olarak deerlendirilebilir. Trkiyede yerel dzeydeki kamu hizmetlerinin byk ounluu yerel ynetimler zellikle belediyeler tarafndan yrtlmekle birlikte, merkezin hizmetlerin gerekletirilmesinde vesayeti ve mdahaleleri sz konusu olmaktadr. Yerel ynetim personelinin atanmas, her trl zlk ilerinin yrtlmesi merkezden planlanmaktadr. Yerel ynetimler kendi z kaynaklar ile hizmetleri gerekletirecek dzeyde deildir ve kaynak asndan yerel ynetimlerin merkeze bamll devam etmektedir. Hizmetlerin etkinlii ve kalitesi asndan sorunlar bulunmaktadr. Bu sorunlarn temelinde merkeziyeti bir anlayn olduu konusunda yaygn bir kanaat vardr. Bu adan yerellik ilkesi, kresel gelimelerin de etkisiyle merkeziyetiliin azaltlmasnda ve yerel ynetimlerin glendirilmesinde nemli bir ilke olarak deerlendirilebilir.

872 873

Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s. 487. DPT, 8.Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, 874 M. Akif ZER, Kreselleme, Yerelleme..., s. 157. 875 Mehmet ZEL, Yerel Ynetimleri Gelitirme..., s.206-207.

317

Yerellik ilkesi, Trkiyede son yerel ynetim kanunlarnda etkisini gstermitir. 5302 sayl l zel daresi Kanununda il zel idarelerinin grev ve sorumluluklarnda nemli art gerekletirilmitir. Kanunda, il zel idareleri il halknn yerel nitelikteki ortak ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organlar semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel kiileri olarak tanmlanmaktadr. AYYna gre, bir kurumun kendi grev alanyla ilgili konularda kendi karar organlaryla bir st makamn onayna gerek duymadan karar alabilmesini ifade eden yrtlebilir nitelikte karar alabilmek zerkliin nemli bir ynn oluturmaktadr. Bu adan 5302 sayl kanun, il zel idarelerini, yrtlebilir nitelikte karar alabilen bir yerel ynetim birimi olarak kabul etmitir.876 Bu durum yerellik ilkesiyle de paralellik oluturmaktadr. 3.2.1.4. Avrupa Kentsel artnn Etkileri Avrupa Kentsel art, Avrupa Konseyinin kentsel politikalarndan yola klarak oluturulmutur. nsan yerlemelerindeki yaamn iyiletirilmesini amalamaktadr. Bu art drt temel konuya arlk vermektedir. Bunlar; fiziki kentsel evrenin iyiletirilmesi, mevcut konut stokunun iyiletirilmesi, yerlemelerde sosyal ve kltrel olanaklarn yaratlmas, toplumsal kalknma ve halk katlmnn zendirilmesidir. Avrupa Kentsel artnn kentsel gelimenin ynetiminden sorumlu, tanml ykmllkleri olan, kesin bir yerel ynetim boyutu vardr. Kentsel gelimenin niteliksel zellikleri ve yaam kalitesiyle dorudan ilgilidir.877 Kentsel sorunlarn zm ve kentle ilgili gelitirilmesi gereken stratejilerde yerel ynetimleri sorumlu kabul etmektedir. Kentsel gelimenin salanmas

876

M. Zahid SOBACI, Yeniden Yaplanma Srecinde l zel darelerinin Dn, Bugn ve Gelecei zerine Deerlendirmeler, ada Yerel Ynetimler, C.14, S.4, Ekim-2005, s.47 877 Yusuf ERBAY-Zerrin YENER, a.g.e., s.80-81.

318

iin, zerk ve mali bamszl olan yerel ynetimlerde halkn dorudan katlmnn salanm olmasna vurgu yapmaktadr. Avrupa Kentsel art, Hkmetler tarafndan deil yerel ynetim birimleri tarafndan imzalanmaktadr. Trkiyede bu art imzalayan yerel ynetim birimi bulunmamaktadr. Ancak Avrupa Kentsel artnda yerel ynetimlerle ilgili olarak nemli ilkelerin belirlendii ve bu ilkelerin yerel ynetimlerin yap ve ilevlerinin dzenlenmesinde rehber olarak alnd ifade edilebilir. artta yerel ynetimlerin grev ve sorumluluk alanlarnn geniletildii grlmektedir. Yerel ynetimlerin gerekletirecei grevler ve faaliyetler asndan Avrupa Kentsel artnn belirledii ilkelerden bazlarnn son yerel ynetim kanunlara yansd dikkati ekmektedir. 5393 sayl Belediye Kanununda; belediyenin, hemehriler arasnda sosyal ve kltrel deerlerin korunmas konusunda gerekli almalar yapmas, kltr ve tabiat varlklar ile tarihi dokunun ve kent tarihi asndan nem tayan mekanlarn ve ilevlerin korunmas ve bu amala her trl nlemi alabilmesi, belediyelerin yetki alanlar ierisinde ekonomi ve ticaretin gelitirilmesi ve ekonomik kalknmann salanmas iin giriimlerde bulunabilmesi, hizmet sunumunda zrl, yal, dkn ve dar gelirlilerin durumuna uygun yntemlerin kullanlmas, konut konusunda, imarl ve alt yapl arsalar retmek, toplu konut yapmak, satmak, kiralamak bu konuda gerekli giriimleri yapmak, katlm konusunda kent konseylerinin oluturulmas, belediye hizmetlerine gnll katlma yer verilmesi gibi dzenlemelere bakldnda Avrupa Kentsel artnda yer alan baz ilkelerle tutarllk gsterdii ifade edilebilir. 5302 sayl l zel daresi Kanununda Avrupa Kentsel artnda yerel ynetimler iin benimsenen ilkelerle paralellik gsteren baz yeni dzenlemeler gze arpmaktadr. Genlik ve spor, kltr, sanat, turizm ilgili hizmetleri yapmak, yoksullara mikro kredi verilmesi, evre ile ilgili il snrlar ierisindeki hizmetler, hizmet sunumunda zrl, yal, dkn ve dar

319

gelirlilerin durumlarnn gzetilmesi, il zel idarelerine gnll katlmn salanmas bunlar arasnda saylabilir. 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda ise; Bykehir belediyelerine srdrlebilir kalknma ilkesine uygun olarak evre ile ilgili verilen grevler, salk, kltr hizmetleri iin gerektiinde tesis yapmak, kltr ve tabiat varlklar ile tarihi dokunun ve kent tarihi asndan nem tayan mekanlarn korunmas ve bu konuda her trl nlemi almak, yetikinler, yallar, ocuklar ve engellilere ynelik her trl sosyal ve kltrel hizmetleri yrtmek gibi grev ve hizmetler saylabilir. 3.2.1.5. Yerel Ynetimler Arasnda birlii ve Snr tesi birlii Uygulamalar Kreselleme sreci yerel ynetimlerin sadece kendi evrelerindeki gelimeleri deil d dnyadaki gelimeleri de yakndan izlemesini gerektirmektir. Yerel ynetimler bu srete dnyadaki gelimelerden haberdar olmak iin dier lkelerin yerel ynetimleriyle karlkl ibirlii ilikileri ierisine girmektedirler. Trkiyede yerel ynetimlerin yurt dndaki yerel ynetimlerle ibirlii yapabilmesi konusunda daha nceki 1580 sayl Belediye Kanununda herhangi bir hkm bulunmamakla birlikte belediyeler arasnda karde ehir ilikileri fiilen kurulmutu. 5393 sayl yeni Belediye Kanunu ve 5302 sayl l zel daresi Kanununda yaplan dzenlemelerle, yerel ynetimlerin dier kurulularla ilikilerinde yeni dzenlemeler yaplmtr. Bylece AYYda yerel ynetimlerin yurtd ilikileri ile ilgili dzenlemeye konulan ekincenin ortadan kaldrld ifade edilebilir. 5393 sayl Belediye Kanunu ile belediyeler, 5302 sayl Kanunla il zel idareleri, belediye meclisinin ve il genel meclisinin kararna bal olarak grev alan ile ilgili konularda faaliyet gsteren uluslar aras teekkl ve organizasyonlara, kurucu ye ve ye olabilmektedirler. l zel idareleri ve belediyelerin uluslar aras teekkl ve organizasyonlara kurucu ye veya ye olmalar ve gerekse bu teekkl, organizasyon ve yabanc yerel ynetimlerle ortak faaliyet ve hizmet projeleri

320

gerekletirmeleri veya karde kent ilikisi kurmalarna ynelik srecin d politikaya veya uluslar aras anlamalara uygun olarak yrtlmesi ve nceden ileri Bakanlndan izin alnmas zorunludur. ileri Bakanlnn yaynlam olduu genelgeye gre ise; belediye meclisleri, yurtdndaki bir belediye ile karde ehir ilikisi kurulmas veya uluslar aras bir organizasyona ye olunmas konusunda bakanlktan n izin almadan bu konuda karar alabileceklerdir. Yerel ynetimlerin yurt d ilikileri ile ilgili olarak kanunun ngrd n izin uygulamas net olarak kararlar zerinde vesayet denetimidir. Ancak, 01.02.2000 tarih ve 4517 sayl Kanunla yrrle giren Avrupa Yerel Topluluklar veya Ynetimler Arasnda Snr tesi birlii Szlemesi ne gre, yerel ynetimlerin snr tesi ibirlii i hukuk tarafndan tanmlanan yetkiler erevesinde gerekleecektir. Bu adan ileri Bakanlna tannan nceden izin eklindeki vesayet denetiminin uluslar aras szlemeye aykr bir yn bulunmamaktadr.878 Yerel ynetimlerin kresel ilikilerinin gelimesi anlamnda yurtd kurulularla ve dier yerel ynetimlerle ibirlii ilikilerinin yeni yerel ynetim kanunlaryla dzenlenmesi nemli bir admdr. nk AYYnn 10. maddesinde de bu kural yer almaktayd. Bylece, yasal dzenlemelerle birlikte yerel ynetimler, Avrupa Konseyinin yrrle konmasna nclk etmi olduu Yerel Ynetimler ve Yerel Topluluklar Arasnda Snr tesi birlii ereve Szlemesinin ilerliinin artmasna katkda bulunmu olmaktadr.879 3.2.1.6. ABnin Yerel Ynetimlere Mali Kaynak ve Finansman Salamadaki Etkisi Yerelleme ve mali yapnn dnm ABde yerel ynetimler asndan son derece nemlidir. Yerellik ilkesi ve AYYnn etkileri ile
878 879

erif NER, a.g.e., s. 241. Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s. 166.

321

birlikte yerel ynetimlerin zellikle mali adan zerk olmalar, blgesel eitsizliklerin giderilmesi iin ABnin gelitirmi olduu mali destek programlar bulunmaktadr. AB ile mzakere srecinde bulunan Trkiyede yerel ynetimler bu mali destek programlarndan yararlanma konusunda aba gstermektedirler. ABye ye olmann, ye lkelerin yerel ynetimlerini ilgilendiren en nemli etkisi parasal destek salayabilecekleri fonlarn var olmasdr. Bu fonlar yapsal ve yapsal olmayan fonlar olarak ikiye ayrlmaktadr. Yapsal fonlar, Birlie ye lkelerin ekonomik koullar asndan btnlemesini salamay ve birlik iinde yer alan blgelere uyum ierisinde gelime ve kalknmalar iin frsat eitlii vermeyi amalamaktadr. Altyap, ekonomik kalknma, eitim ve istihdam, turizmi gelitirme gibi konularla ilgili proje ve programlara mali yardmlarda bulunmaktadr. Avrupa Blgesel Kalknma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, AB Ortak Giriimleri, Avrupa Tarmsal Rehberlik ve Garanti Fonu ve Balkla Rehberlik in Mali Aralar yapsal fonlara rnek verilebilir. Bu fonlar altyapdan retime ynelik yatrm projelerine kadar kullanlmaktadr. Yapsal olmayan fonlar ise, daha ok eitim, mesleki eitim, kltr, evre sorunlar ve sosyal etkinlikler gibi alanlarda verilmektedir.880 ABnin Trkiyeye yapaca mali yardmlar, Katlm ncesi Mali Yardm Program ad altnda toplanmaktadr. Bu yardmlar hibe niteliindedir ve ABnin Trkiyeye kar mali ykmllklerinin bir gereidir. Bu yardmlarn amac Trkiyenin AB yeliine hazrlanmasna destek olmaktr. Yardmlar, Ekonomik ve Sosyal Uyuma Ynelik Yardmlar ve AB Mktesebatna Uyuma Ynelik Yardmlar olmak zere iki balkta toplanmaktadr. Ekonomik ve

AB Ortak Giriimleri yerel ynetimler iin nemli programlar gelitirmekte ve mali adan desteklemektedir. Bunlardan en nemlileri INTERREG III (eit ve dengeli gelimenin salanmas, snr tesi, lkeler aras ve blgeler aras yardmlama), Leader+ (krsal blgelerin yeni, btnlemi ve uzun sreli bir yaklam ile gelitirilmesi) URBAN II (kk ve orta byklkteki ehirlere veya byk ehirlerde kriz ierisinde olan byk mahallelere ekonomik ve sosyal yenilikler getirmek amacyla yeniliki stratejilerin gelitirilmesini ve uygulanmasn tevik etmek, uzun vadeli kent planlamas ve geliimi iin mevcut bilginin gelitirilmesi ve aktarlmasn salamak) giriimleri saylabilir. 880 Muhammet KSECK, Avrupa Birliinin Btnlemesi Srecinde Yerel Ynetimler, s. 14-18.

322

Sosyal Uyuma Ynelik Yardmlardan sektrel amal programlar, salk, evre, altyap, enerji, ulam, ticaret, demokrasi, insan haklar, istihdam gibi yerel ynetimleri ilgilendiren ve yerel ynetimlerin yararlanabilecei olduka geni bir alan kapsamaktadr.881 Trkiyenin ABye katlm srecinde alaca mali yardmlarn byk ounluu Ekonomik ve Sosyal Uyum iin harcanmaktadr. Bu kapsamda datlacak fonlardan daha ok yerel ynetimler faydalanacaktr. zellikle belediyeler mali kaynaklardan daha fazla yararlanma imkan bulmaktadrlar. Bunun iin belediyelerin hazrlam olduklar projelerle eitim, salk, evre, altyap, yerel ekonomik kalknma gibi alanlarda bu fonlardan yararlanabilirler. Bunun iin belediyelerin ynetim kapasitelerinin gelitirilmesine ihtiya bulunmaktadr. 3.2.2. Birlemi Milletler rgtnn Yerel Ynetimlere Ynelik Uygulamalar Devletler aras ilikilerde BM gibi uluslar aras kurulularn nemli etkisi vardr. Kreselleme sreci, uluslarn, toplumlarn ve insanlarn karlkl olarak birbirleriyle etkileimlerini hzlandrmtr. Bu adan bakldnda dnyann giderek karmaklaan yapsnda uluslar aras kurulular devletlerin ynetim yaplarnda, politikalarnda etkili olmaya balamlardr. Ulus devletler giderek artan bir ekilde ulus st ve ulus alt dzeylerden gelen basklarla kar karya bulunmaktadr. BM rgt de kreselleme ve yerelleme srecinin e zamanl olarak gelitii bir aamada halka en yakn dzeyde, katlmn ve demokratiklemenin salanabilmesinde daha uygun dzeyler olan yerel birimleri desteklemektedir. Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) yerellemeye zel bir nem vermektedir. Uluslar aras toplum arasnda etkin ve iyi ynetiimin
881

H. brahim DAZ, AB Fonlar ve Yerel Ynetimler, Yerel Ynetim ve Denetim, C.10, S.4, Nisan-2005, s.3-11.

323

insani gelime iin kritik neme sahip olduu konusunda giderek artan bir konsensus bulunmaktadr. UNDP bu konsensusun en nnde bulunmaktadr. UNDP ynetiim srecini ncelikli olarak yerel dzeyden yani kylerden, kasabalardan, kk topluluklardan balatma abas ierisine girmitir. Yerel ynetimler bu adan temel altyapy ve ynetiim yapsn salamaktadr.882 UNDPnin gelitirmi olduu blgesel ve kresel programlar (Kentsel evre Program, Kentsel Ynetim Program, Desantralize Ynetiim Program) yerel inisiyatifleri kolaylatrmak, kentsel yaam koullarn gelitirmeyi, yerelyerel diyalounu artrmay hedeflemektedir. BM, devletleri ve insanl ilgilendiren birok konuda almalar yapmaktadr. almann konusu asndan BMnin yerel ynetimlerle ilgili olarak yapm olduu kresel konferanslar yerel ynetimleri nemli lde etkilemektedir. Bu adan BMnin dzenlemi olduu kresel konferans ya da zirvelerden Rio, Johannesburg ve Habitat Zirvelerinin yerel ynetimlere getirmi olduu yaklamlar, Trkiyede yerel ynetimlere etkileri asndan deerlendirilecektir. 3.2.2.1. Rio Zirvesi, Srdrlebilir Kalknma ve Yerel Gndem 21 Uygulamalar BM rgtnn 1992 ylnda Rioda gerekletirmi olduu Dnya Zirvesinde, srdrlebilir kalknma hedefini gerekletirmenin vazgeilmez bir yntemi olarak ortaya konan Gndem 21 Kresel Ortaklk kavramn ortaya karmtr. Bu kavramla birlikte, ynetim anlaynda nemli deiimler meydana gelmi, geleneksel ynetim anlaynn yerine ynetiim olarak ifade edilen katlmcla ve ortaklklara dayal yeni bir yaklam gndeme gelmitir. Gndem 21in amalarna ulaabilmesi iin toplumsal uzlama, ynetiim, srdrlebilirlik, yapabilir klma, hakalk gibi kavramlar zerinde durulmutur.

882

Robertson WORK, Decentralization, Governance and Sustainable..., s. 25-26.

324

Rio Zirvesinde Gndem 21 in iaret ettii sorunlarn ve getirilen zmlerin kkleri genelde yerel faaliyetlere dayal olduundan, ngrlen hedeflere ulalmasnda yerel otoritelerin katlm ve ibirlii belirleyici bir faktr olarak ne kmtr. Zirvede alnan kararlar gerei 1996 ylna kadar her lkede yerel otoriteler kendi yrelerindeki insanlarla, yerel kurulularla ve zel sektrle grerek kendi blgeleri iin Yerel Gndem 21 (YG 21) zerinde anlama salamalar hedeflenmitir.883 Gndem 21in temel felsefesi, katlm artrmak ve bulunduu yerleimden balayarak hemehri sorumluluunu sorumluluklar gelitirmektir.884 yklenmitir. Yerel Gndem ynetimlerin 21 bu uygulamalarnn sorumluluklar gerekletirilebilmesi iin Rio Konferansnda yerel ynetimlere nemli gerekletirebilmesi iin daha fazla yetki verilmesi ve halkn etkin katlmnn salanmas gerektii zerinde durulmutur. Srdrlebilir kalknma hedefinin gerekletirilmesinde en temel kurulular olarak yerel ynetimler gsterilmektedir. Bylece kresel platformda yerel ynetimlerin n plana kt, ynetiim srecinde nemli bir aktr olmaya balad ifade edilebilir. Demokratik ynetimin beii olarak grlen yerel ynetimlerde, Gndem 21 uygulamalar ile katlm ilkesinin de tesine geilerek karar alma srecinin halk tarafndan paylalmasyla yeni yzyln demokratik anlaynn ekilleneceine inanlmaktadr.885 Gndem 21 uygulamalar ile tm dnyada nemli sorumluluklar yklenen yerel ynetimlerin yapmas gerekenler Gndem 21 Belgesinde u ekilde belirtilmitir:886 -Her lkedeki yerel ynetimlerin, kendi belde halklar ile katlmc bir sreci balatmalar ve kendi kentleri iin YG 21 konusunda gr birlii salamalar; -Uluslar aras topluluk ile yerel ynetimler arasnda ibirliinin arttrlmas ve uluslar aras lekte yerel ynetimler arasndaki ibirliini glendirici admlarn atlmas;
883 884

Zerrin TOPRAK, Asuman ALTAY, a.g.m., s.352. Zerrin TOPRAK, Habitat II ve Yerel Gndem 21 Sorumluluu, Trk dare Dergisi, Y.70, S.421, Aralk-1998, s.356. 885 M. Akif ZER, Yeni Kamu Ynetimi, s.364. 886 A.Asm ARAR, Yerel Gndem 21, Uluslar aras Ekonomik Sorunlar Dergisi, T.C. Dileri Bakanl Yay., S.6, Austos-2002, s.16-17.

325

-Deneyim ve bilgi alveriini desteklemek amacyla, yerel ynetim birlikleri ve dier yerel ynetimlerin temsilcileri arasndaki egdm ve ibirlii dzeyinin gelitirilmesi; -Her lkedeki yerel ynetimlerin, karar alma, planlama ve uygulama srelerine kadnlarn ve genlerin etkin olarak katlmn salayacak programlar gelitirmeleri ve uygulamalar. YG 21 sreciyle birlikte ynetiim kavramnn kresel dzeyde yaygnlk kazand ifade edilebilir. Bu srete yerel ynetimler, ok aktrl ynetimin bir parasn oluturmaktadr. Ynetiim ve YG 21 yerel ynetimleri nemli bir aktr olarak ne karsa da uluslar aras sermayenin kresellemesinin bir arac olarak kullanldn ifade edenler887 de bulunmaktadr. Bunun yan sra, kreselleme srecinde temsili demokrasi konusunda yaanan bunalmn katlm zorlatrd, zm reetesi olarak sunulan bir katlm ynetimi olan YG 21lerin aslnda evrensel bir ynlendirmeyi ortaya koyduu888 yaplan eletiriler arasndadr. Bununla birlikte YG 21in uzun dnmemde temel deiiklikleri salayacak bir program olduu herkes tarafndan kabul edilmektedir. YG 21 yerel ynetimlerin gelecei ile ilgili ok temel konular hedeflemekte, bunu baarrken de gelecek nesillerin davran kalplarn deitirmeyi amalamaktadr.889 3.2.2.2. Trkiyede Yerel Gndem 21 Uygulamalar, Ortaya kan Sorunlar ve Eletiriler Trkiyede YG 21 almalar, Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) ats altnda ve bu rgtn desteiyle Trkiyede Yerel Gndem 21lerin Teviki ve Gelitirilmesi projesi olarak, UNDP, T.C. Hkmeti ve IULA-EMME tarafndan imzalanarak uluslar aras bir anlama nitelii
887

Filiz ulha ZABCI, Dnya Bankasnn Kresel Pazar in Yeni Stratejisi:Ynetiim, ASBF Dergisi, S.54, C.3, Temmuz/Eyll 2002, s.153. 888 Muharrem GNE, Yerel Gndem 21: Ulusal Kentlerden Kresel Kylere, Ankara, Detay Yay., 2004, s. 25. 889 Muharrem GNE, a.g.e., s.62.

326

kazanmtr. Projenin amac, yerel ynetimler araclyla yerel, srdrlebilir gelime sorunlarnn zmne ynelik uzun dnemli, stratejik bir plann hazrlanmas ve uygulanmas yoluyla yerel dzeyde Gndem 21in hedeflerine ulalmasdr.890 Trkiyede YG 21lerin Teviki ve Gelitirilmesi Projesinin k noktas, BMnin nclnde dzenlenen 1992 Rio Yeryz Zirvesinde benimsenen Gndem 21in 28. Blmnde dnyann tm lkelerindeki yerel ynetimlere kendi topluluklar ile danma srecine girmek ve YG 21 zerinde uzlamaya varmak konusundaki kresel ardr.891 Trkiyede YG 21lerin Uygulanmas projesi iki aamal olarak gerekletirilmitir. IULA-EMMEnin koordinasyonunda ve UNDP desteiyle yrtlmtr. IULA-EMMEnin genel amac, faaliyet gsterdii blgede yerel demokrasiyi gelitirmek ve yerel ynetimlerin glenmesine katkda bulunmaktr. 1997de balayan ilk aama iki yl ierisinde tamamlanm, ikinci aama ise 2000 ylnda balam 2001 yl sonunda tamamlanmtr. Trkiyede YG 21 Program araclyla yerel ynetiim alannda dier ulusal kurulularla ibirlii amalanmaktadr. Programn ana hedefi, sivil toplumun karar alma srelerine katlmas ve yerel yatrmlar etkilemesi yoluyla yerel ynetiimin glenmesini salamaktr. 50nin zerinde kenti kapsayan program, eit ortaklar arasnda gelitirilen iletiim ana ve birlikte almaya dayal, desantralize ve yapabilir klan yaklam sergilemektedir. Balca karar alma ve uygulama mekanizmalar ounlukla kent konseyleri eklinde oluturulan alma gruplar, kadn ve genlik konseyleri, ocuklar, yallar ve engelliler platformlarnca desteklenen yerel ilgi gruplardr. Program, kamu kurulular, yerel ynetimler ve STK geninde yerel karar alma srelerini oluturarak, Trkiyede yeni bir yerel ynetiim modelinin gelimesini salamtr. YG 21 kent konseyleri; Trkiyeye zg bir
890 891

Zerrin TOPRAK, Habitat II ve Yerel Gndem 21 Sorumluluu, s.349. Zerrin TOPRAK, Yerel Ynetimler, s.289.

327

yaplanmayla merkezi ynetimi, yerel ynetimi ve sivil toplumu bir ibirlii ortakl erevesinde bir araya getiren esiz bir mekanizma olarak deerlendirilmektedir. Bu konseyler, kentin kalknma nceliklerinin ve acil sorunlarnn tanmland ve tartld demokratik platformlar olarak ilev grmektedirler.892 UNDP Kapasite 21 program, destekledii lkeler arasnda Trkiye Yerel Ynetimler Gndem 21 Programn en baarl rnek semitir. Johannesburg Zirvesinde de en iyi uygulamalardan biri olarak sunulmutur. YG 21 programnn temel hedefi, yerel dzeyde ibirlii imkanlarnn ve katlmn arttrlmasdr. Bu adan bakldnda, ibirlii ve birliktelik imkanlarnn vakf, imece gibi kurumlarla Trkiyede yerel ynetim kltrnde zaten var olduu sylenebilir. Ancak, zamanla ihtisaslama ve iblm ile, birlikte i grme istei giderek azalmtr. Yeni Belediye Kanunu ncesindeki 1580 sayl Kanunda hemehri hukuku bal altnda hemehrinin hak ve borlar dzenlenmitir (1580/md.13). Bu hkmn yeni sylemi ise kentli haklardr. Bu adan kentli haklar, uygulama asndan yeni bir ey olmasa da katlm ruhunu canlandrmas, sorumluluk anlaynn tazelenmesi gerekliliini hatrlamas asndan yenilikidir. Gndem 21in Hemehrilik Hukukunun modern bir sylemi893 olduu ifade edilmektedir. Yeni 5393 sayl Belediye Kanununda da Hemehri Hukuku 13. maddede dzenlenmitir. Bu maddeye gre; hemehrilerin, belediyelerin karar ve hizmetlerine katlma, belediye faaliyetleri hakknda bilgilenme ve belediye ynetimlerinin yardmlarndan yararlanma hakk olduu belirtilmitir. Ayrca yine bu maddede belediyenin hemehrileri arasnda sosyal ve kltrel ilikilerin gelitirilmesi srecinde, niversitelerin, STK ve uzman kiilerin katlmn salayacak nlemlerin alnmas dzenlenmitir. Bylece YG 21 program erevesinde ynetiim ilkeleri dorultusunda katlm mekanizmalarnn geniletilmeye alld grlmektedir.
892

UNDP (Birlemi Milletler Kalknma Program), Trkiyede Yerel Demokratik Ynetiimi Tevik Amacyla Srdrlebilir likiler A Kurulmas Proje Dokman, Eriim http://www.la21turkey.net/dl/projeler/ttf/ortaklar/proje.pdf 25.04.2006, s.1, 6. 893 Zerrin TOPRAK, a.g.e., s.297.

328

Trkiyede YG 21 faaliyetleri yeniden yaplanma almalarnda, tabandan gelen bir tevik zellii tamaktadr. 1995li yllardan gnmze kadar srdrlen almalarn sonularnn yerel mevzuata byk lde aktarld grlmektedir.894 Sadece mevzuata yansmasnn uygulamalara bakldnda yeterli olmad eletirileri yaplmaktadr. rnein, katlm zendirmesi beklenen kent konseyleri ile ilgili olarak 5393 sayl Belediye Kanununda konsey yelerine, belediye meclisinde, komisyonlarda, meclis denetim mekanizmalarnda, stratejik plan hazrlanmasnda, acil durum planlamasnda, hizmetlerin aksayan ynlerinin belirlenmesinde, imar, arsa ve konut retimine ilikin srete, kentsel dnm ve geliim alannn belirlenmesinde grevler verilmemektedir. Bunlar kent konseyi ile belediye ilikilerinin kurumsallamasnda nemli eksiklikler895 olarak kabul edilebilir. Yerel dzeyde katlm gelitirmede belediyelerin oluturmu olduu kent meclisi, dayanma konseyi, halk meclisi, kent platformu gibi giriimlerin katlm zendiren, bilgi akn hzlandran, saydaml amalayan, karar alma srelerini kapsayan alternatif yaplar olsalar da bu yaplarn ounun danma ve halkla ilikiler abas olmaktan teye geemedii ancak yine de katlmcln yaygnlatrlmas, kente ynelik aidiyet duygusunun yaratlmas, saydamlk ve denetim asndan baarl giriimler olduu896 kabul edilmektedir. 3.2.3. Habitat I-II Zirveleri ve Trkiyede Yerel Ynetimlere Yansmalar 1976 tarihinde Kanadann Vancouver kentinde yaplan Habitat I Zirvesinde konut, yerleme ve kentleme konularnda hkmetlerin izlemeleri gereken politikalar zerinde durularak daha ok devlet merkezli

894 895

Zerrin TOPRAK, a.g.e., s.305. S. Evin TORLAK, Zuhal NEZ, Bir Katlm Modeli Olarak Yerel Gndem 21e Bak, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, (Ed. H. zgr- M. Ksecik), Ankara, Nobel yaynlar, 2005, s.667. 896 Korel GYMEN, Trkiyede Yerel Ynetimler ve Ynetiim..., s.12.

329

zm nerileri zerinde durulmutur.897 Yerel ynetimlere ve dier aktrlere konut, yerleme ve kentleme gibi sorunlarn zmnde katk salayacak bir yaklam ierisinde olunmamtr. Aradan geen 20 yl sonrasnda dnyada ok nemli toplumsal, siyasal, ekonomik deimeler olmutur. Petrol bunalm, liberalleme, kreselleme sylemleri ierisinde kamunun uygulayc rolnn kltlmesi, zelletirme konusundaki eilimler yerleme ve konut alanlarnda da yansmasn bulmutur.898 Daha sonra Rio ve Habitat II Zirvelerinde ok aktrl ve zellikle yerel ynetimleri ne karan bir strateji gelitirilmitir. 3-14 Haziran 1996 tarihlerinde stanbulda toplanan Habitat II, uluslar aras toplumun 21. yzyln gndemini saptamak iin harcad nemli bir aba olarak deerlendirilmektedir. Yerleim alanndan balayarak yerel, ulusal ve ulus tesine uzanan sorumluluk ile dnyann sorunlarna sahip kma bilinci, zmde ortaklk anlay, aktif katlm899 bu konferanslarn nemli almlardr. Habitat IIde sivil toplum rgtleri ve yerel ynetimlerin n plana karld grlmektedir. Habitat II de benimsenen yapabilir klma kavram ise, yetki devri, yerinden ynetim, zerklik ve z ynetim gibi alt kavramlarla yakndan ilikilidir. Bu adan bakldnda yapabilir klma, merkeziyetilii tamamen ortadan kaldrma, yerel ynetimleri, gerek anlamda bir sivil toplum rgt haline getirme ve yetki ve sorumluluklarnn arttrlarak idari ve mali adan glendirilmesi anlamna gelmektedir.900 Habitat II Konferans yerel ynetimlerin kresel platformda kendisini gstermesi asndan son derece nemlidir. Bylece yerel ynetimler, dier lke belediyeleriyle bilgi alveriinde bulunma, kendilerini uluslar aras planda kabul ettirme, dnya belediyecileri arasnda kresel ibirliini gelitirme, uygulamalar ve stratejileri iin destek bulma, kentlemenin ve
897

Burhan AYKA, Vancouverden stanbula Habitat II, Karnca, Y.2, S.714, Haziran-1996, s.16, Zerrin TOPRAK, Habitat II ve Yerel Gndem 21 Sorumluluu, s.348. 898 Cevat GERAY, Belediyeler ve Habitat II, ller ve Belediyeler, Y.51, S.603-604, Mart-Nisan 1996, s.147. 899 Zerrin TOPRAK, Ynetim Stratejilerindeki Gelimeler, s. 45. 900 Burhan AYKA, Vancouverden stanbula Habitat II, s.18.

330

kentsel evrenin ynetimi iin gerekli finansal, teknik, hukuki ve mali kaynaklarn seferber edebilme imkanlarna kavumulardr.901 Habitat II ile birlikte ilk bakta birbiriyle elikili kavramlarm gibi grlen kreselleme ve yerelleme eilimlerinin nem kazand grlmektedir. Kreselleme sreci ile birlikte, kreselleen ekonomik, sosyal, siyasi ve gvenlikle ilgili ortak sorunlar karsnda insanln paylaabilecei baz deerler zerinde birleilmitir. Yaygnlatrlmaya ve kabul ettirilmeye allan bu deerlerin daha ok kapitalist dnya grnn dayand deerler902olduu ifade edilmektedir. Habitat II Konferans yerel ynetimlere sivil toplum rgtleriyle birlikte nemli ilevler yklemektedir. Herkese yeterli konut, kentleen bir dnyada srdrlebilir insan yerlemelerinin gelitirilmesi ana temalaryla yola kan Habitat II Konferans bu amalarn gelitirilmesi iin kresel dzeyde sorunlarn niteliinin tartlarak zm nerilerinin gelitirilmesini amalamtr. zellikle kentlemenin hzlanmas ile ortaya kan konut sorununun zmnde yerel ynetimlerin aktif rol almalar gerektii belirtilmitir. Bunun yan sra yerel ynetimlerin ve dier aktrlerin kentin her trl sosyal, ekonomik, ynetsel sorunu ile ilgili yeni stratejiler gelitirmeleri istenmektedir. Bunun iin kapasite oluturma ve kurumsal gelimede; yerel ynetimlerin ve onlarn birliklerinin/alarnn adem-i merkeziletirilmesi ve glendirilmesi, halk katlm ve kentli ball, insan yerlemeleri ynetimi, metropoliten planlama ve ynetim konularnda uygulama stratejileri belirlenmitir.

901

Cevat GERAY, Yerel Ynetimler ve Habitat II, ller ve Belediyeler, Y.51, S.605-606, Mays 1996, s.239. 902 Bilal ERYILMAZ, Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, s.91.

331

Yerel

ynetimler ve

ve

birliklerinin

etkin

bir

ekilde iin;
903

adem-i adem-i

merkeziletirilmesini

glendirilmesini

salamak

merkeziletirmeyi etkin bir ekilde uygulayan dier devletlerin politika ve yasal erevelerinin incelenebilecei; insani, teknik ve mali kaynaklarn ve yerel giriimlerin gelitirilmesi iin karar verme, uygulama, kaynak seferberlii konusunda yerel zerklik ve katlm arttrmak iin mevzuatlarn gzden geirilmesi ya da deitirilmesi gerektii; yerel yetkililerin gelir getiren mekanizmalar gzden geirmelerinin desteklenmesi; yerel ynetici ve profesyonellere planlama, toprak ve kaynak ynetimi teknikleri ve belediye finansman gibi konularda srekli eitim salama kapasitelerinin glendirilmesi; yerel ynetimlerin altyap gelitirme, hizmet sunumu ile yerel ekonomik kalknma iin hedef koyma, yerel ncelikleri ve evre asndan salkl standartlar belirleme srelerine yerel zel sektr katma kapasitesinin glendirilmesi; yolsuzluu ortadan kaldrarak ve yerel kaynaklarn ynetiminde daha fazla saydamlk, etkinlik, hesap verebilirlik ve toplum katlmn salayacak nlemlerin desteklenmesi; yerel ynetimler ve onlarn birliklerinin, ulusal ve uluslar aras ibirliinde daha ok inisiyatif almas; yerel ynetimler yetki alanlarnda ilgili BM organlar, yerel ynetim birlikleri ve dier uluslar aras birlik ve kurulularla ibirlii yaparak, deneyim, know-how ve uzmanlk alveriini kolaylatracak kresel ve kolay eriilebilir bilgi alarn gelitirmeli ve glendirmeleri gerektii belirtilmitir. Habitat II Konferansnn Trkiyede yerel ynetimler ve sivil toplum rgtleri ierisinde yeni tartmalar gndeme getirdii ve kltrel yaam olumlu ynde etkiledii904 belirtilmektedir. Kresel bir giriim olarak Habitat II Zirvesi yerel ynetimleri glendirmekte, yerellemeye vurgu yapmakta, merkezden ynetim anlay yerine yerinden ynetime arlk vermekte, yerel ynetimleri yapabilir klmak iin idari ve mali adan zerk olmalar gerektiine vurgu yapmaktadr. Kentlerde insan yerleimleri ve konut
903

Hafize ZLFL, Habitat Hakknda Bir Deerlendirme ( I ), Yerel Gndem, Y.2, S.5, Mays2000, s.31-32. 904 Fikret TOKSZ, Habitat II Konferansnn Trk Yerel Ynetimlerine Etkisi, Yeni Trkiye, Y.2, S.8, Mart-Nisan 1996, s.228.

332

sorununa dikkat ekilmektedir. Bu noktada devletin dorudan uygulayc rol bir tarafa braklmakta ve sorumluluklarn yerel ynetimlere brakmas gerektii belirtilmektedir. Habitat II de ele alnan ve ortaya konulan stratejiler Trkiyede yerel ynetimler asndan nemli deiimlere yol amtr. 1998 yerel ynetim reform tasarsnda, yerel ynetimlerde grev, yetki ve kaynak blm ile ilgili olarak yaplmak istenen dzenlemelerde Habitat II nin etkileri grlmektedir. Yine konut alannda yerel ynetimlerin ilevlerinde bir deime gze arpmaktadr. Bu dnemden sonra belediyelerin zellikle dar gelirliler iin konut yapma almalarnda etkin bir ilev yklendii gze arpmaktadr. 2004 ylndan sonraki yerel ynetim kanunlaryla yerel ynetimlerin glendirilmesi ve etkinliklerinin artrlmasna ynelik yasal dzenlemeler, yerel ynetimlerde katlmc yntemlerin gelitirilmesi Habitat II Zirvesi ile rtmektedir. 3.2.4. Johannesburg Zirvesi ve Yerel Ynetimlere Ynelik Uygulamalar Johannesburg Zirvesinde yoksullukla mcadelede, srdrlebilir kalknmann salanmasnda, yerel ynetimlerin nemli sorumluluk ve grevlerinin olduu belirtilmitir. Bu zirvede Yerel Gndem 21 uygulamalarnn baarl rneklerinin deerlendirilmesi yaplmtr. Johannesburg Zirvesinde yerel ynetimlerin srdrlebilir kalknmann gerekletirilmesinde oynam olduu nemli rol ortaya konulmu ve bu adan yerel dzeyde kapasitenin arttrlmas, ynetiimin gelitirilmesi ve yerel ynetimlerin glendirilmesine vurgu yaplmtr. Johannesburg Deklarasyonu Siyasi Bildirgesinin sonu ksmnda srdrlebilir kalknmann gerekletirilmesinde kresel, blgesel, ulusal ve yerel dzeylerden sz edilmektedir. Bylece yerelin bir lek ya da dzey olarak ele alnd grlmektedir. Yerel Gndem 21 programnn desteklenmesine devam edilmesi, yerel ynetimlerinin ve paydalarnn kapasitelerinin ve rolnn arttrlmasnn gerekliliine vurgu yaplmtr. Zirvenin ktlarnn olumasnda yerel yneticilerin byk katks olmutur. Kreselleen

333

dnyada yerel ynetimlerin uluslar aras arenada giderek nemli bir taraf haline geldii belirtilmitir.905 Trkiyede uygulanan YG 21 uygulamalarndan bazlar Johannesburg Konferansnda en baarl rnekler olarak sunulmutur. 3.2.5. Dnya Bankasnn Yerelleme Uygulamalar ve Trkiyede Yerel Ynetimler zerindeki Etkileri Kreselleme srecinde etkin rol oynayan uluslar aras kurululardan birisi de Dnya Bankasdr. Dier kresel kurulularn olduu gibi Dnya Bankasnn da ulusal, blgesel ve yerel ynetimler zerinde belirleyici etkileri bulunmaktadr. Dnya Bankas bazen dorudan bazen de dolayl olarak yerel ynetimler zerinde alm olduu kararlarla etkide bulunmaktadr. Dnya Bankas, yerelleme ve ynetimler aras mali ilikiler

konusunda almalar bulunmakta ve bu almalar daha ok hizmet yerellemesini iermektedir. Hizmet yerellemesi, hizmet asndan karar verme yetkisinin alt ulusal ynetim birimlerine braklmasdr. rnek olarak; salk, krsal yollar, su ve eitim gibi hizmet yerellemesinin temel yararlar, hizmet kalitesinin iyilemesi, yerel mali ve siyasal sorumluluk, yerel blgeler arasndaki talep farkllklarnn karlanmas ve ekonomik gelimedir. Dnya Bankasnn baz birimleri hizmet kapsamndaki yaklamlar destekleyerek yerelleme srecini temelden etkilemektir.906 Dnya Bankas, yerelleme konularna gre mali dzenlemelere gitmekte ve baz neriler getirmektedir. Yerellemenin baars iin yerel ynetim finansmannn dzenlenmesi ile ilgili almalar yrtmektedir. Dnya Bankasnn yerelleme konusunda yapt almalarla ilgili olarak mali yap, harcamalar ve gelirlerle ilgili blmler, mali yerelleme kapsamnda
905

ICLEI (International Council For Local Environmental Initiatives), Local Government and Johannesburg Summit, ICLEI, November-Canada, 2002, s.4-22. 906 Zeynel BAKICI, Ynetimler aras Mali likileri Dzenleyen Uluslar aras Anlamalar ve Organizasyonlar, ada Yerel Ynetimler, C.13, S.2, Nisan-2004, s.12.

334

deerlendirilmektedir.

Dnya

Bankasnn

21.Yzyla

Girerken

adl

raporunda; Yetkilerin merkezden yerele kaydrlmas anlamna gelen yerellemenin, kreselleme srecinin lkeler arasnda ortaya kard btnleme ile birlikte geliimini tamamlayarak yeni bir dnyann itici gcn oluturaca vurgulanmaktadr. Raporda kreselleme ve yerellemenin birbiriyle elimediini ve birbirini glendirdii ifade edilmektedir.907 Dnya Bankasnn emas, kreselleme nasl bir zorunluluk ise yerelletirmenin de bir zorunluluk olduu varsaymna dayanr.908 Dnya Bankas yerel ynetimlerin byk ve nemli yatrmlarnda mali destek salama noktasnda etkisini gstermektedir. rnein, Dnya Bankas ile Bykehir belediyeleri arasnda yaplan anlamalarla, ulus ar irketler sadece finansman ve yatrma deil, iletme imtiyazlarna da talip olmulardr.909 Dnya Bankas yerel ynetimlere finansman salama srecinde kredilendirmeyi yapsal uyarlama stratejisi erevesinde kamu hizmetlerinin zelletirilmesini amalayarak gerekletirmektedir. Dnya Bankasnn Trkiyede ukurova Kentsel Gelime Projesi, Antalya ve Bursa Su-Kanal Projeleri Kredisi, Trabzon-Rize Ky Hatt Kat Atk Projesi gibi konularda verdii kredilerin sadece teknik anlamyla proje kredisi olmad; kredi anlamalarnn (1) iin yapmnda ihalecilii, (2) ihalecilikte uluslar aras ihale koulunu, (3) proje konusu hizmetin fiyatlandrlmasn ve fiyat dzeyinin yksek tutulmasn, (4) tamamlanan yatrm iletmesinin zel irketlere devredilmesini gerektiren kurallar ierdii910 belirtilmektedir. Dnya Bankasnn Trkiyede belediye sisteminin yeniden yaplandrlmas ile ilgili olarak 2000li yllarda Trkiyede Belediye Sektr isimli somut nerileri bulunmakta, iller bankasnn tasfiye edilmesi de Dnya Bankasnn nerileri

907 908

Zeynel BAKICI, Ynetimleraras Mali likileri Dzenleyen Uluslar aras... s.14-15. Birgl A. GLER, Yerel Ynetimlerde Reform Sorunu, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.3, Temmuz-2001, s.8. 909 Birgl A. GLER, Yerel Ynetimler, s.262-263. 910 Birgl A. GLER, Yerel Ynetimler, s.284-285.

335

arasnda yer almaktadr. 2004-2006 yllar arasnda belediye reformu iin Dnya Bankas Trkiye iin 4.5 milyar dolar kredi amaya karar vermitir.911 Dnya Bankasnn Trkiyede yerel ynetim sistemi ile ilgili olarak en nemli isteklerinden biri de ller Bankas ile ilgilidir. Dnya Bankas ller Bankasnn tasfiye edilmesini ve belediyeleri kresel para piyasalarna dorudan ulaabilecekleri bir zerklie kavuturmasn istemektedir. Bunun yaplabilmesi iin belediye sisteminde reform talep edilmekte, kredilerin geri dnmesini gvence altna alan bir bte sistemi, cari harcamalar snrlandrmaya ynelik esnek szlemeli bir personel rejimi, yerel gelir kaynaklar, harcama serbestlii esaslarna dayanan bir yerel zekliin ngrld912 belirtilmektedir. Grld gibi Dnya Bankasnn yerel ynetimlerin yaps ve ileyiine nemli etkileri olmakta reform srecinde bu etkiler gze arpmaktadr. Kreselleme sreci ile birlikte Dnya Bankas gibi uluslar aras kurulular, zellikle altyap, ulam, su vb. kamu hizmetlerinin finansmannn salanmasnda salam olduklar kredilerle yerel ynetimlerin mali yaplarna etki etmektedirler. Bu tr kurulularn sadece proje ve finansman destei ile yetinmedii ve yerelleme srecinin gelimesi ve bu srete yerel dzeyde kamu hizmetlerinin zelletirilmesini salama amac gtt de grlmektedir. Dnya Bankas Devlet ile yerel ynetim ilikilerini zayflatmakta ve bylece yerel ynetimlerin uluslar aras mali piyasalarla dorudan iliki iersine girmesi stratejisini benimsemektedir. Bu noktada benimsedikleri en nemli strateji de yerellemedir. Yukarda da ifade edildii gibi yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnmnde uluslar aras kurulularn destekledii yerelleme srecinin nemli etkisi olmaktadr. Bu balamda yerel dzeyde sunulan hizmetlerin
911 912

Birgl A. GLER, Kent Ynetimi Modeli Olarak Belediye Sistemi, Gr, Mart-2004, s.26. Birgl A. GLER, Devlette Reform, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Y.4, S.13, Ocak-Mart2003, s.6.

336

Dnya Bankas gibi uluslar aras kurumlar tarafndan tam liberalizasyona kavuturulmas istenmektedir. Bylece, bu hizmetler zel sektre devredilmekte bu yaplrken de kamu kurumlarnn idare hukuku ilkelerinden vazgemeleri, yereli ve yabanc firma ayrm yapmadan davranmalar ve yerel hizmet standartlarnn uluslar aras standartlara ykseltilmesi talep edilmektedir. Kreselleme ve yerellemenin asl bulutuu noktann buras olduu
913

da

belirtilmektedir.

3.3. KRESELLEME SRECNDE TRKYEDE YEREL YNETM REFORMLARI VE YEREL YNETMLERN YAPISAL VE LEVSEL DNMNDEK ETKLER Yerel ynetimlerin kamu ynetimi sistemi ierisindeki geleneksel rol 1980lerden sonra kresellemenin etkisiyle birlikte giderek deimeye balamtr. grev ve Neo-liberal politikalar bir sonucunda yerel devletin ynetimlere kltlmesi, aktarlmaya zelletirme uygulamalarnn hz kazanmas sonucunda merkezi ynetimin sorumluluklarnn ksm balanmtr. Kamu hizmetlerinin salanmasndaki nemleri giderek artan yerel ynetimlerin bu hizmetleri etkin, kaliteli, verimli ve katlmc bir yaklamla halkn beklentilerine cevap verebilecek ekilde yerine getirebilmeleri iin btn dnyada olduu gibi Trkiyede de yerel ynetimlerde reform srecinin gereklilii ortaya kmtr. Trkiyede yerel ynetimler son dnemdeki yerel ynetimler kanunlar ya da kamu ynetimi reform srecine kadar olan dnemde, byk lde merkezi ynetimin uzantlar ya da tara tekilat olarak grlmekteydi. Uzun yllardr, yerel ynetimlerin ve merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerinin btncl bir anlayla ve modern kamu ynetimi sistemlerinin gereklerine uygun olarak reforma tabi tutulmas gerektii btn toplumsal

913

Veysel K. BLG, Yerelleme Politikas s.405.

337

kesimler tarafndan kabul edilmektedir.914 Yerel ynetimlerin kreselleme ile birlikte ortaya kan yeni yaplanmalara uyum salayamad ve AB srecinde gereken ynetim kapasitesine ulaamad bu nedenle reform yaplmasnn gereklilii srekli vurgulanmtr. Kreselleme sreci yerel dinamikleri de dorudan etkilemekte, yerel ve blgesel kalknma asndan yeni artlar ve frsatlar ortaya karmaktadr. Kresel rekabet koullar altnda kendileri birer rekabet birimine dnen kentlerin ve blgelerin, dinamiklerini ve potansiyellerini deerlendiren uygun stratejiler erevesinde ve btn kesimleri kalknma srecine katan iyi ynetiim modellerini hayata geirerek daha hzl bir gelime eilimi yakalama ansna sahip olaca belirtilmektedir.915 Bu adan kentlerin ynetiminde sz sahibi olan yerel ynetimlerin kurumsal kapasite, mali kaynak, insan kaynaklar asndan glendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle reform srecinin devam ettirilmesi ve gelitirilmesi nemlidir. 1980den sonra yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas iin balatlan reform abalar gnmze kadar devam etmitir. 1980e kadar olan dnemdeki reform abalar daha ok geleneksel ynetim dncesi erevesinde ynetimi iyiletirme abalar halinde gerekleirken, bu dnemden sonra hizmet ve ynetim anlaynda radikal dnmler yaanmaya balanmtr.916 almann bu blmnde Trkiyede yerel ynetimlere ynelik olarak yaplan reform giriimlerinin kreselleme/yerelleme sreci ile balants ve bu reformlarla yerel ynetimlerde gerekletirilmek istenen yapsal ve ilevsel deiiklikler ele alnacaktr.

914

Muhammet KSECK-Hseyin ZGR, Yerel Ynetimlerde Reform:Geleneksel Modelin Deiim Sreci, s.9-10. 915 DPT, Dokuzuncu Kalknma Plan, s.46. 916 Kemal GRMEZ, Kamu Ynetimi Reformu!, Kamuda Sosyal Politika, Mart-2007, s. 2.

338

3.3.1. Kreselleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetim Reformlarnn Amac, nemi ve Gereklilii Bat lkelerinden balayan ve 19.ve 20. yzyllarda tm dnyay saran ulus-devlet yaplanmas, 1980lerden sonra kreselleme dalgasnn etkisiyle nemli krlmalara maruz kalm ve kalmaya devam etmektedir. Bu srete ulus-devlet yaplanmasnn bir taraftan dnya ekonomisinin btnlemesiyle kresel kurumlara, dier taraftan da siyasal iktidarn datlmas ile yerel paralara doru iki ynl kan kaybedecei917 belirtilmektedir. Ulus devletin kreselleme srecinde yap ve ilev olarak dnme uramas ve bunun olumsuz etkileri sonucunda gerilemesi ile yerel ynetimler giderek n plana kmtr. Kresel rgtlenmeler tarafndan desteklenen yerelleme anlay ile merkezi ynetimden yerel ynetimlere grev ve yetkilerin devredilmesi, yerel ynetimlerin glendirilmesi, kresel bir eilim olarak tm dnyada etkisini hissettirmektedir. Yerelleme eilimleri daha ncede ifade edildii gibi AB, Avrupa Konseyi, Dnya Bankas, Birlemi Milletler gibi rgtlenmeler tarafndan desteklenmektedir. Yerelleme (Desantralizasyon) reformlar 1990lardan sonra Dnya Bankas tarafndan kamu ynetiminin kapsaml bir reforma tabi tutulmas iin gerekli olan reform paketinin nemli bir ayan oluturmaktadr. Yerelleme sreci ile birlikte bir ok kamu hizmeti yerel ynetimlerin sorumluluk alanna verilerek, merkezi ynetimin grev alannn daraltlmas amalanmaktadr.918 Trkiyede kent ynetiminde reform yaplmasnn gereklilii ve bu gerekliliin yerine getirilmesi iin d dnya aktrlerince ileri srlen talepler ise;919 belediye leinin bytlmesi, kk belediyelerin altyap hizmetleri asndan birlik kurarak alabilmesi, belediyelere idari ve mali zerklik tannmas, belediyelerin gelirleri zerinde tam sz sahibi olmas ve bunun iin vergi oranlarn belirleme ve vergi koyma yetkisine sahip olmas, hizmetleri
917 918

Birgl A. GLER, Yerel Ynetimlerde Reform Sorunu, s. 7. Faruk ATAAY, Neo-liberalizm, Kamu Reformu ve Demokrasi, Kamu Ynetimi:Yntem ve Sorunlar, (Ed. inasi Aksoy-Ylmaz stner), Ankara, Nobel Yay., 2007, s.168. 919 Birgl A. GLER, Kent Ynetimi Modeli Olarak Belediye Sistemi, s.26.

339

bedeli karlnda yapmas, serbeste borlanabilmesi, yerel ynetimlerin zel sektrle tam serbestlik ve eitlik ilkesi kurmas, yerel ynetimlerin zel irketler ve yabanc uluslar aras yerel ynetim birimleriyle iliki kurmalarnda serbest olmas gibi taleplerdir. Trkiyede yerel ynetimlerin, demokratik yaplarnn yetersiz oluu, kaynak yetersizlikleri, yerel demokrasi ve katlm asndan eksiklikleri, kaliteli, etkin ve verimli hizmet sunamamalar gibi isel nedenler, kresel kurulularn yerelletirme politikalar dorultusundaki etkiler ve dnyada yerel ynetimlerin glenmesi ve neminin artmas gibi d gelimelerin sonucunda reform yaplmas bir gereklilik halini almtr. Trkiyede yerel ynetimlerde yeniden yaplanma dncesi son yllarda btn siyasi partiler ve hkmetler tarafndan paylalmaktadr. Hazrlanan be yllk planlarda ve yllk programlarda yerel ynetimlerde deiimin gereklilii ve reform yaplmas srekli vurgulanan konulardandr. Yerel ynetim sisteminde yaplacak olan reformlar kamu ynetimi sisteminden ayr dnmek mmkn deildir. nk yerel ynetimler kamu ynetimi sisteminin bir parasdr. Bu adan bakldnda, Trk kamu ynetimi sistemi, 90l yllarn ortalarna kadar dnyadaki deiime duyarsz kalarak adeta kaplarn kapatm, uluslar aras alandaki gelimelerin ve deien toplumsal taleplerin zorlamasna ramen geleneksel yapsn koruma abas ierisinde olmutur.920 Ancak bu yapnn kresellemenin hzla yaygnlatrd yeni anlaylar ve deiimler karsnda srdrlemez olduu grlmtr. Deiimin sreklilik kazand bir zamanda yerelleme eilimlerinin nemli bir parametresi olan yerel ynetimlerin ve kentlerin yapsnda ve ilevlerinde meydana gelen deiimler; yerel ynetimlerin, demokratik bir ynetim birimi ve etkin, verimli hizmet sunan birimler olmas anlamnda, kamu hizmeti sunmadan iletme niteliine; rgt ve ynetim anlayndan demokratiklemeye; etkin ve verimli hizmet sunma ilkelerinden

920

M. Ulvi SARAN, a.g.e., s.212.

340

modern ynetim tekniklerine; teknolojik etkileimden ibirlii abalarna; alternatif hizmet sunma yntemlerinden sosyal sorumluluk anlayna kadar 2000li yllarda yerel ynetimlerin grnmn belirleyen birok alanda kendisini gstermektedir.921 Btn bu deiim talepleri karsnda Trkiyede yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmasnn gereklilii anlalm ve bu srete yerel ynetimlerde nemli dzenlemeler yaplmtr. Yerel ynetim reformlar hem ABye uyum sreci ile ilgili olarak bir dinamizm yakalamak hem de kresel gelimelere ayak uydurabilmek iin yaplan reformlar olarak alglanabilir. Bu reform abalar almann bundan sonraki ksmnda daha ayrntl olarak ele alnacaktr. 3.3.2. 1980 Sonras Dnemde Yerel Ynetimlerde Yaplan Reform almalar Bu dnemde yerel ynetimlerde reform Trkiyede en ok zerinde durulan konular arasnda olmu ve adeta bitmeyen senfoni ye dnmtr. Bu adan birok kez reform giriiminde bulunulmutur. almann konusu asndan bu giriimlerden en nemlileri olan Kamu Ynetimi Aratrma Projesi Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu, 1998 Yerel Ynetimler Reform Tasars, 2004 Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars ve 2004 ve 2005 ylnda kan yerel ynetim kanunlar ele alnacaktr. 3.3.2.1. Kamu Ynetimi Aratrma Projesi (KAYA) Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu KAYA Projesi, TODAE tarafndan gerekletirilen, Trkiyede ynetimi gelitirmek zere gnmze kadar yaplm olan almalar ve bunlarn

921

Kemal GRMEZ, Kreselleme ve Yerelleme, s.17-18.

341

uygulanma durumlar ile varolan sorunlarnn saptanmasn, ynetimde yaplmas gerekli yeni dzenlemeleri ortaya koymay amalayan aratrma projesidir. Bu proje, Genel Rapor ve Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu olmak zere iki ksmdan olumutur. Yerel ynetimler Aratrma Grubu Raporu ile; yerel demokrasiyi
glendirici, yerel topluluka denetlenen ve etkin katlmn saland, saydam, kaynaklar ve zellikle z kaynaklar asndan gl, kendi yerel toplumu ile ilgili kararlar, kendi organlar aracl ile alp kendi birimleri araclyla uygulayabilen, merkezi ynetimin yerindelik denetimine deil, hukuka uygunluk denetimine bal, merkez ynetiminden destek ve nesnel koullarda yardm alan, lke ynetim sistemi ile, ynetimin birlii ilkesi ve planlama disiplini ierisinde btnleen, ynetsel etkililii, verimlilii gerekletiren bir yerel ynetim
922

modeli ngrlmtr. Bu Rapor ile projenin daha balangcnda Trk yerel ynetimlerinin yapsal ve ilevsel alardan deerlendirilerek, sorunlarnn belirlenmesinde ve zm nerileri konusunda, Trk toplumunun 21. yzyl eiindeki temel zlem ve beklentilerini gz nnde tutmutur.923 Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu, yerel ynetimlerin

sorunlarn u ekilde belirlemitir:924 (1) Yerel ynetim birimleri gl deildir, (2) mali kaynaklar yetersizdir, (3) gerek anlamda demokratik deillerdir, (4) etkili hizmet retimi asndan sorunlar bulunmaktadr. Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporunda, yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmasna ilikin olarak birtakm neriler ileri srlmektedir. Yeniden yaplanmada, Merkezden ynetim sisteminden yerinden ynetim sistemine gei, grev bllmesi, ile yerel ynetimi kurulmas gibi nerilere yer verilmitir.

922

Kamu Ynetimi Aratrmas-Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu, Ankara, TODAE Yay., 1992, s.. 923 Seluk YALINDA, KAYA Projesi ve Yerel Ynetimler, Yerel Ynetimlerde Reform, Ankara, Kamu Ynetimi Uzmanlar Dernei, 1993, s.57. 924 Seluk YALINDA, KAYA Projesi ve Yerel Ynetimler, s.61-63.

342

Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporunda Milli Eitim, salk, kltr, turizm, sosyal hizmetler, genlik ve spor il mdrlkleri yerel nitelikteki hizmetlerinin, rgt, personel, ara-gere ve mali kaynaklar ile il zel idarelerine devredilmesi gerektii belirtilmektedir. Rapora gre, yerel ynetimlere z kaynaklarn arttrma olana salanmal, kanunlarn gsterdii snrlar ierisinde vergi toplama yetkisi tannmaldr.925 Bir beldede yaayanlara, hemehri olarak, yerel birimlerin kararlarna kar dava ama hakknn birok uygar ve demokratik lkedeki gibi benimsenmesi gerektii, yerel meclislere, nemli kararlar ncesinde kamu oyunun grlerine bavurabilme yolunun almas, yerel ynetimlerin aralarnda birlik kurmak iin Bakanlar Kurulundan izin alma koulunun kaldrlmas926 nerileri arasndadr. Kentlerle ilgili hizmetleri yrtme yetki ve sorumluluu ilke olarak tamamen belediyelere verilmektedir. Grev belirlenmesinde liste ilkesi yannda genellik ilkesi de geerli olmaldr nerisi getirilmektedir. Belediyeler gelien ve deien durumlara gre, rgtlerinde gerekli deiiklikleri yapabilmeli, yeni hizmet birimleri kurabilmeli, bunlar iin uygun nitelikte personel salayabilmelidir.927 Belediyelerin kurulmas konusundaki ynetim kurullarna tannm olan yetkilerin il ve ile meclislerine devredilmesi nerilmektedir. Bu da nemli bir yerelleme giriimidir. Gnmzden farkl olarak, Bykehir belediye meclisi yelerinin ile belediye meclislerinden seilerek gelmeleri yerine, dorudan halk tarafndan seilmeleri nerilmektedir. le belediye bakanlarnn ise Bykehir belediye meclisinin yesi olmay srdrmeleri nerilmektedir.928 KAYA projesinde idari vesayet konusunda da nemli gelimelerin yer ald grlmektedir. Bu projede idari vesayet denetimi yerine hukuka uygunluk denetiminin tercih edilmesinin gereklilii zerinde durulmutur.
925 926

Kamu Ynetimi Aratrmas-Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.465. 927 Kamu Ynetimi Aratrmas Genel Rapor, s.193-196. 928 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.468-469.

343

Ancak, gnmzdeki yerel ynetimin zerklii asndan ynetsel denetim konular en ok yaknmaya neden olan sorunsal oluturmasna karn, KAYA projesinde hukuka uygunluk denetiminin Anayasaya uygun bir ekilde yaplacann belirtilmesi, uygun olmayan bir anlatm olmaktadr. nk 1982 Anayasas bu noktada idari vesayet denetimini gerekli klmaktadr.929 KAYA Projesinde yerel ynetim reformunun yaama geirilebilmesi iin, yerel ynetimleri merkezi ynetimin bir paras, uzants ya da uydusu olmaktan karacak, reformlar konusunda kararlar retecek yasama, yrtme organlarna, yerel ynetimlerin bakanlarna, yelerine zerinde alacaklar nlemlerin ekillenmesine k tutacak ilke ve nerilerin930 yer ald grlmektedir. Yerel ynetimlerin gl, zerk ve demokratik nitelie sahip olmasnn gerekliliine vurgu yaplmtr. Bu adan bakldnda raporun yerel ynetimleri glendirmeyi amalad ve yapsal ve ilevsel dnm noktasnda nemli nerilerinin olduu belirtilebilir. Nitekim bu nerilerin birou yerel ynetim kanunlarnda yansmasn bulmutur. 3.3.2.2. 1998 Yerel Ynetimler Reform Tasars 1998 Yerel Ynetimler Reform Tasars931 yerel ynetimlerin

dnm asndan nemli dzenlemeleri ngrmekteydi. Merkeziyetiliin azaltlmas, merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda, hizmetlerin niteliine uygun bir hizmet ve kaynak blm yaplmas ve bunun sonucunda rasyonel kaynak kullanm ve halk katlmnn salanmas amalanmtr. Merkeziyeti yapnn yol am olduu sorunlara dikkat ekilerek, lke ve dnya gereklerine uymayan, etkin, ucuz ve kolay ulalabilir hizmet retemeyen, verimli kaynak kullanamayan ve demokratik

929

Cevat GERAY, KAYA Yazana Asndan Ynetimin Tara Birimlerinin ve Yerel Ynetimlerin Yeniden Dzenlenmesi, ada Yerel Ynetimler, C.2, S.1, Ocak-1993, s.13-14. 930 Cevat GERAY, KAYA Yazana Asndan Ynetimin Tara Birimlerinin..., s.16. 931 T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, Mahalli dareler Reformu Kanun Taslaklar, Ankara, 1997.

344

katlma

imkan

vermeyen

bu

yapnn

deimesi

bir

zorunluluktur

denilmektedir. 1998 Yerel ynetimler Tasars ve 2001 ylnda tekrar dzenlenerek kamuoyunun bilgisine sunulan tasarlarn, AB uyum sreci ve kreselblgesel gelimelerle de yakndan ilgili olan 2003 sonras ynetimde yeniden yaplanma almalarnn arka plannda nemli bir yeri olduu ifade edilebilir.932 1998 Tasars, Trkiyede merkeziyeti yapnn dntrlmesinde nemli bir giriimdir. Bu tasar ile, merkezi ynetimin grev kapsam daraltlmakta (sadece adalet, gvenlik, savunma, d politika, milli eitim vb. hizmetler ile ulusal ve blgesel nitelikteki hizmetler), yerel nitelikteki hizmetler yerel ynetimlerin sorumluluuna ynetime verilmektedir. verilmemi tm Tasarnn grevlerin genel yerel gerekesinde, merkezi

ynetimlerce yrtlmesi ngrlmtr denilmektedir. Bylece tasarya gre yerel ynetimler, kanunlarn yasaklamad ve belirli bir ynetime verilmemi her trl hizmeti yrtebileceklerdir. Yerel ynetimlere braklan hizmet alanlarnda merkezi ynetimden beklenen ilev, hizmetleri dorudan stlenmek deil; planlama, egdmleme, denetleme ve rehberlik etme ilevlerini yerine getirmektir. Bu adan tasar, devlet yaplanmasnda adem-i merkeziyetilie bir gidi olarak deerlendirilmektedir. Tasarnn amacnn bir tr yerel devlet yaratma olduu da iddia edilmektedir.933 Bunun yan sra dier bir gr ise, tasar ile il ve ksmen ile dzeyinde bu ikili yapya mdahale edilerek devletin yerel dzeyde glendirilmesinin934 amalanddr.
932

Mustafa KMEN, Trkiyede Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri ve Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, Trkiyede Yerel Ynetimler, (Ed. Recep Bozlaan-Yksel Demirkaya), Ankara, Nobel Yay., 2008, s. 63. 933 Birgl A. GLER, 1998 Reform Tasars zerine Bir nceleme, ada Yerel Ynetimler, C. 7, S.4, Ekim-1998, s. 7-8 934 Mustafa SAKAL, Trkiyede Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Sorunu: Tarihsel Perspektiften Bir Deerlendirme, SD, BF Dergisi, C.5, S.1, 2000, s.134.

345

Merkezi ynetim ve yerel ynetimler arasndaki tasarda belirtilen grev paylam ile merkezi ynetim, ekirdek devlet, kk devlet ilkesine gre yaplanacak, snrl grevleri yerine getirecektir. Merkezi ynetimin asl ilevi, savunma, adalet, gvenlik ve koordinasyon, blgeler aras dengeli kalknmann salanmas olmakta, asl hizmet birimleri yerel ynetimler olmaktadr. Hizmet birimleri arasndaki koordinasyonun salanmas iin Merkezi Ynetim-Yerel Ynetimler Ortak Kurulu oluturulmas nerilmektedir. Tasarnn getirdii yeni dzenlemede, merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki hizmet blm konusunda yetkinin merkezi ynetimde olduu grlmektedir. Gl bir merkeziyeti ynetim geleneinin egemen olduu Trkiyede merkezi ynetimin bu geleneksel anlaytan kolayca vazgemesi pek dnlememektedir.935 Merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasnda kamu kaynan kullanm dengesi gelimi lkelerdeki dzeye getirilmektedir. Merkezi ynetimin kaynak kullanm %85ten %60a drlmekte, yerel ynetimlerin kaynak kullanm pay ise %15ten %40lar dzeyine karlmaktadr. Yerel nitelikli hizmetlerin planlamas ve uygulanmas yerel ynetimlere verilmekte, bir ilin sorunlarnn o ilde zlecei, illerde, mevcut standart tekilatlanma yerine hizmet gereklerine ve ilin artlarna gre deiiklik gsterebilen bir tekilatlanmann olabilecei tasarda ngrlmekteydi.936 Tasarnn yerel ynetimlere ait esaslar bal altndaki 6.maddesinde yerel ynetimler arasnda grev bltrlmesinde, halka yaknlk, hizmet kapasitesi ve elverili alan byklnn esas alnaca, bu ynetimlerin hizmetlerini kalknma planlar ve bakanlklarca belirlenecek politika ve esaslara gre yrtecekleri, hizmetlere ilikin kararlarn alnmas, uygulanmas ve denetlenmesi srelerinde aklk ve katlmn esas olduu

Aykut POLATOLU, Mahalli darelerin Yeniden Yaplandrlmasna likin Yasa Tasars zerinde Bir Deerlendirme, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.3, Mays-1996, s.27. 936 T. C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, Mahalli dareler Reformu, Ankara, 1998, s. 5.

935

346

belirtilmitir.937 Burada 1992de Maastricht Antlamasnda vurgulanan yerellik ilkesi ne karlmaktadr. Yerel ynetimler aklk ve katlm salayc tedbirler almak zorundadrlar. Sivil toplum katlmn salamak amacyla gnll kurulular meclisinin oluturulmas hedeflenmitir. Tasarda bir yerel ynetim birimi olarak il zel idareleri

glendirilmektedir. l zel idarelerinin grevleri yeniden tanmlanarak ilevsel adan nemli bir dnm ngrlmektedir. Buna gre; genlik ve spor, kltr ve turizm hizmetleri, tarm, sanayi, ticaret, imar, bayndrlk ve ky hizmetlerine ilikin grevler ile Ky Hizmetleri Genel Mdrl ve DSnin birok grevi il zel idarelerine verilmektedir. Belediye ve mcavir alan dndaki hazine topraklar da il zel idarelerinde devredilmektedir. l zel idarelerinin yan sra ile zel idarelerinin kurulmas da ngrlmtr. l zel idarelerinin glendirilmesi ile ilgili olarak tasarda yer alan dzenlemelerin gerekte il zel idareleri kalkan yaplarak merkeziyeti yapnn korunmas eklinde deerlendirenler de bulunmaktadr. Bu tr deerlendirmeler de bulunanlar bu tasarnn gizli merkeziyetilie iyi bir rnek tekil edeceini938 belirtmektedirler. Tasarda belediyelerle ilgili ngrlen deiiklikler ise; belediye kurulmas iin asgari nfus 5000 olarak belirlenmi, belediye kurulmasnda bilimsel verilere dayal olarak optimal bykln belirlenmesi, belediyelere ksmi personel altrabilme imkannn verilmesi, belediyelerin z kaynaklarnn arttrlmas, genel bteden aldklar payn %9.25den, %15lere karlmasdr. l merkezi belediyelerine, o il merkezinde yaplan genel bte vergi gelirleri tahsilat toplam zerinden %5 pay daha verilmektedir. Belediyelerin imarl arsalar ve konut retmek konusunda

937

T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, Mahalli dareler Reformu Kanun Taslaklar, s.26. 938 Zerrin TOPRAK, Trk Yerel Ynetimlerinin levsellii ve..., s.58.

347

yetkileri arttrlmaktadr. Belediyelere, afet ve trafik kazalarnda kurtarma hizmetlerini yrtme grev ve sorumluluu verilmektedir. Bykehir belediyeleri ile ilgili olarak; tasarda alt kademe

belediyeleri deyimine yer verilmekte ve alt kademe belediyelerinin Bykehir belediyesi snrlar iinde ile merkezi olmayan, ancak ile belediyeleri ile ayn hukuki statye sahip olan ve snrlar ortak kararname ile belirlenerek kurulan belediyeler eklinde tanmlanmaktadr. Bylece Bykehir belediyesi kurulabilmesi kolaylatrlm olmaktadr. Bykehir belediye encmeninde seilmi yelerin yer almas salanmaktadr. Yerel ynetimlerin hizmetleri piyasa mekanizmasna gre sunmasnn kolaylatrld, iletilmesinin yerli yabanc irket ald ayrm yaplmadan hizmetlerin zel tm irketlere belirtilmektedir. Hazinenin

mlkiyetinde olan ve kamu kurumlarna tahsisli olmayan topraklar il zel idareleri ve belediyelere datlmaktadr. Tasarda bu topraklarn imarl hale getirilmek suretiyle deerlendirilmesini amalad belirtilerek ve yatrmlar iin finansman salamak iin lke topraklarnn yerelletirildii iddia edilmektedir.939 Tasar yasalam olsayd yerel ynetimler asndan getirdii dzenlemelerin yerel ynetimler asndan nemli yapsal ve ilevsel dnmlere yol aabilecei belirtilebilir. Bu trden bir yapsal deiim ayn zamanda kreselleme ile birlikte ulus devletin gerilemesi, kamu ynetiminin kltlmesi, yerel ynetimlerin n plana kmas eilimleriyle paralel bir durum arz etmektedir. Tasar baz hedeflerini somut olarak ortaya koyamamasna ramen yerel ynetimlerin glendirilmesi, adem-i merkeziyeti yaplanma, il zel idareleri ve belediyelerin ilevsel olarak glendirilmesi ve katlmc uygulamalardaki yeni nerileriyle eksik ama olumlu bir reform giriimi olarak deerlendirilebilir. 1998 ylnda hazrlanan bu

939

Birgl A. GLER, 1998 Reform Tasars zerine Bir nceleme, s.16-17.

348

tasar daha sonra bir ok kez deiiklie uram, yaplan deiikliklerle 2000 ve 2001 yllarnda tekrar gndeme gelmi ancak bir trl yasalaamamtr. 3.3.2.3. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars ve Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm Asndan Etkileri Gnmzde kamu ynetimi reformu kresel bir olgudur ve hzla deien dnyann gerektirdii basklara ve zorunluluklara uyarlanma anlamn da tamaktadr.940 Bilgi toplumuna doru gelinen srete, kreselleme ve demokratikleme eilimleri, ynetimleri adem-i merkeziyetilie, effafla, etkinlik ve verimlilik ilkelerine gre hareket etmeye, katlmcla doru yneltmektedir. Meydana gelen deiiklikler, rgt ve toplum yaplarn yeni ihtiya ve gelimelere uymaya zorlamakta dier taraftan ise, ynetim yaplarnda nispi olarak klme ve yerelleme gibi iki eilimi ne karmaktadr. Trkiyede de bu srete adem-i merkeziyetilik, demokratikleme ve yerel ynetimlerin glendirilmesi gndemdedir.941 Bu anlamda kamu ynetiminde yeniden yaplanma sreci 2003 ylnda Babakanln yaynlad Deiimin Ynetimi in Ynetimde Deiim adl raporla nemli bir boyuta tanmtr. Kamu ynetimi reformu almalarnda ncelikli olarak ereve kanun niteliinde Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunun karlmas ngrlmtr. Bu Kanun Yasalamam olsa da ynetimde reform asndan nemli tartmalara zemin hazrlamtr. Kamu ynetimi Temel Kanunu Tasars kapsaml bir dnm amalayarak nceki reform abalarndan esasl bir ekilde ayrlmaktadr. Bu tasarda, kamu ynetimi sisteminin yerinden ynetim, insan haklarna sayg, ngrlebilirlik, hesap verebilirlik, katlm, effaflk, kaynaklarn etkin kullanm gibi temel deerlere dayal 21. yzyln ynetim anlaynn
940 941

Turgay ERGUN, Kamu Ynetimi, Ankara, TODAE Yayn, 2004, s. 364. Abdullah YILMAZ, AB Uyum Srecinde Trk Kamu Ynetiminin Dnm zerine Notlar, Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.16, Aralk-2007, s. 224-225.

349

eksenini oluturan iyi ynetiimin dayand temel deerler zerinde yaplanmas ngrlmtr.942 Tasary nceki tasarlardan farkl klan yn ise, ynetiim dinamiklerini ne karan i ve d faktrlerin ayrntl bir analize tabi tutulmasdr. Buna gre, kreselleme ve sanayi toplumu artlarndan bilgi toplumuna gei olarak zetlenen dnyadaki gelimelerle, halkn artan ve eitlenen talepleri, etkinliin artrlmas ve katlmclk ekseninde kamu ynetiminde kapsaml bir yeniden yaplanma ihtiyacnn gndeme geldii belirtilmektedir.943 Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars genel anlamda devletin kltlmesini hedeflemektedir. Bu hedefin ise iki boyutu vardr:944 Birincisi, merkez ve yerel arasndaki ilikinin yeniden belirlenmesi ile merkezi ynetimin faaliyet alannn daraltlmas ve grevler ile yetkilerin adem-i merkeziletirilmesi, ikincisi ise kamu hizmetlerinin zelletirilmesidir. Bu dorultuda kamu ynetiminde yeniden yaplanmann, kresel deiimin ortaya kard kanlmaz deiim ihtiyacn karlama ve kkl yapsal dnmleri gerekletirme amacnn olduu u ekilde ifade edilmektedir:945 Dnyadaki deiim, genel olarak, kreselleme ve sanayi toplumu artlarndan bilgi
toplumuna gei eklinde zetlenebilir. Ancak, gemi kalplarmz ve mevcut yapmz ile bu yeni ortama uygun zmler retmek ynetim kapasitemizi amaktadr. Bu erevede, sadece ynetim yapmz deil, ynetim paradigmamz da deitirmek kanlmaz hale gelmitir. Bu da insanln ortak tecrbesi ile lkemizin birikimleri zerine kurulan bir yeniden yaplanma srecini ifade etmektedir.

Kamu ynetiminde yeniden yaplanmada kresellemenin nemli etkileri bulunmaktadr. Kreselleme uluslar st ve blgesel btnlemeleri

942

T.C. Babakanlk, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma:2 Kamu Ynetimi Temel kanunu Tasars, Ankara, 2003,s. 70, 89. 943 Abdullah YILMAZ, a.g.m., s.230. 944 Osman BALABAN, Krizden Ka, Krize Kas:Trkiyede Kamu Ynetimi Reformu, ada Yerel Ynetimler, C.13, S.4, Ekim-2004, s.10-11. 945 T.C. Babakanlk, Deiimin Ynetimi in Ynetimde Deiim, s.11.

350

glendirirken, dier taraftan da yerel deerleri ve farkllklar canlandrmakta, yerinden ynetimin nemini artrmaktadr. Devletin deien rolne kout olarak, birok alan zel kesime almakta, baz kamu hizmetleri sivil toplum kurulularna devredilmekte, merkezi yaplar yerine yerinden ynetim anlay hakim hale gelmektedir.946 Bu balamda Tasarnn amacnn ....Trkiyenin
ABye tam yelik hedefi dorultusunda...kreselleme srecinin de bir paras olarak grlebilecek olan blgesel entegrasyon abas, piyasa ve demokratik deerler zerine kurulu bir birliktelik ve ynetim anlayn yanstmaktadr....ABye tam yelik srecinde, ynetim yapmzn ada standartlara kavuturulmas bir gereklilik olarak ortaya kmaktadr
947

eklinde ifade edilerek kreselleme srecinin ortaya kard

deiimlere uyum abasna ynelik olduu belirtilebilir. Kamu ynetimi reformu ile benimsenen yaklamda yeniden yaplan (dr) mann temel ilkeleri olarak; ihtiyalara uygunluk, ynetiim, halk odakllk, stratejik ynetime gei, performansa dayal olu, denetimde etkililik, etik kurallar ve insana gven, hizmetlerin yrtlmesinde yerindenlik gibi ilkeler benimsenmektedir. Kamu ynetiminin yerelletirilerek kamu hizmetlerinin vatandan ayana gtrlmesi ve halkn ynetime katlmnn arttrlarak kamunun hesap verebilir hale gelmesi iin yerel ynetimlerin glendirilmesinin gereine dikkat ekilmektedir.948 Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsnda grev, yetki ve sorumluluklarn hizmetten yararlananlara en uygun ve en yakn birime verilecei (m.5/e) belirtilerek hizmette halka yaknlk ilkesine vurgu yaplmtr. Tasarda merkezi ynetimin genel yetki ve sorumluluklar belirtilmekte, merkezi ynetim tarafndan yrtlecek grev ve hizmetler
T.C. Babakanlk, Deiimin Ynetimi in Ynetimde Deiim, s.25, 27. T.C. Babakanlk, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma-2 Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars, Ankara, Ekim 2003, s.77-78. 948 T.C. Babakanlk, Deiimin Ynetimi in Ynetimde Deiim, s.127-135, 150. Merkezi ynetimin genel yetki ve sorumluluklar arasnda yerel ynetimlerle ilgili olarak sonradan tasarnn 6. maddesine (f) fkras olarak, mahalli idareler ve hizmet ynnden yerinden ynetim kurulular zerinde kanunlarla ngrlen idari vesayet yetkisini kullanmak eklenmitir. Tasarda merkezi ynetimin grecei hizmetler, adalet, savunma, gvenlik, maliye, hazine, piyasalarn dzenlenmesi, istihbarat, d ilikiler, gmrk, ulusal planlama, tapu ve kadastro, nfus ve vatandalk, diyanet ve vakflar, milli eitim ve sosyal gvenlik ile snrlanmtr.
947 946

351

saylarak bunun dnda kalan grev ve sorumluluklarn yerel ynetimlere devredilecei belirtilmektedir. Tasarda yerel ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluklar 8.maddede belirtilmitir. Tasarda merkezi ynetimin grevlerinin saylp geriye kalan grev ve sorumluluklarn yerel ynetimlere braklmas, kamu kurum ve kurulularnn, kanunlarla kendilerine aka grev olarak verilmeyen ve kuruluun amacyla dorudan ilgili olmayan alanlarda iletme kurmalar, mal ve hizmet retmeleri, bu amala personel, bina, ara, gere ve kaynak tahsis etmelerinin yasaklanarak kamu ynetiminin ilev alannn snrlandrlmas, yerel ortak ihtiyalarn yerine getirilmesinde yerel ynetimlerin, idari ve mali zerklik erevesinde, genel grevli konuma getirilmesi, vesayet denetiminin ise hukukilik denetimiyle snrl olmas gibi dzenlemeler yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnm asndan nemli gelimelere yol aabilecek niteliktedir. Yerel ynetimlerin grevlerini yerine getirirken gz nnde

bulundurmalar gereken ilkeler; ynetimin btnl, kalknma plan ilke ve hedefleri, yasalarla belirlenen esas ve usuller, kendi stratejileri, kendi ama ve hedefleri, performans ltleri (md.8) olarak belirlenmitir. Yine bu maddede yerel ynetimlerin yasalarla verilmi olan temel grev ve hizmetlerden herhangi birini ciddi ekilde aksatmas ve bunun halkn hayatn olumsuz ynde etkilemesi durumunda merkezi ynetimin gerekli tedbirleri alaca belirtilmitir. Bu ekildeki somut olmayan bir idari vesayet eklinin nemli sorunlar yaratabilecei, yerel ynetimlerin yetkileri asndan ok ar sonular dourabilecei belirtilmekte ve dolaysyla Anayasadaki yerinden ynetime ters decei949 grlerine yer verilmektedir.

Yerel Ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluklar; mahalli mterek ihtiyalara ilikin her trl grev, yetki ve sorumluluklar ile hizmetler mahalli idareler tarafndan yerine getirilir. Mahalli idareler grev yetki ve sorumluluk alanlarna giren hizmetleri, idarenin btnlne, kalknma plannn ilke ve hedeflerine, kanunlarla belirlenen esas ve usullere, kendi stratejilerine, ama ve hedeflerine, performans ltlerine uygun olarak yrtr. (md.8) 949 Ali ULUSOY, Kamusal Grev-Yetkilerin Yerel Ynetimlere Devri ve niter Devlet lkesi, Kamu Ynetimi Paneli, Trkiye Barolar Birlii, 12 Aralk 2003, Ankara, 2003, s. 63-64.

352

Merkezi ynetimin grev ve hizmetlerinin nemli bir blmnn yerel ynetimlere devredilmesiyle birlikte; merkezi ynetim, hizmet reten hantal yaplanmasndan kurtarlarak, dzenleyen, gzetleyen, planlayan ve ilkeler ortaya koyan konumuna gelecektir. Merkezi ynetim, zel grevli bir idari birim haline gelecek ve yerine getirmekle ykml olaca kamusal grevler sayma yoluyla belirlenecektir. Merkezi ynetim, yasa koyucu tarafndan belirlenen grevlerin dnda, dzenleme ve denetleme grevini yerine getirecektir.950 Kamu ynetimi Temel Kanunu Tasars ile il zel idarelerinde yapsal ve ilevsel olarak nemli bir dnm gereklemesi ngrlm olmakta idi. Tara tekilatlar kaldrlan bakanlklarn yrtt kamu hizmetlerinin nemli bir ksm il zel idarelerine aktarlmas ngrlyordu. Belediye snrlar ierisinde baz bakanlklarn grevleri de belediyelere devredilmektedir. Tasarnn 10. maddesinde Anayasann 127.maddesinde olduu gibi, yerel ynetimlere yetki, grev ve sorumluluklaryla orantl gelir kaynaklarnn salanacandan, yerel ynetimlere genel bte vergi gelirleri tahsilatndan pay ayrlmasndan ve bu paylarn ayrlmasna, datmna ve yaplacak kesintilere ilikin usul ve esaslarn kanunla dzenleneceinden sz edilmektedir. Yerel ynetimleri glendirmenin en nemli yolu onlarn kendi z kaynaklarna kavumasdr. Bu adan tasarda eskiye oranla nemli bir gelime salansa da mali kaynak konusuna gsterilmemitir. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsnda yerel ynetimleri koruyan ve onlar gl klan en nemli hkm951 9.maddenin son paragrafdr. Buna gre; yerel ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluk alanlarna giren
950

ok fazla hassasiyet

N. lker OLAK, a.g.e, s.354-355. Salk Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl, evre ve Orman Bakanl, Tarm ve Kyileri Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl, Dileri Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl 951 Kamil Ufuk BLGN, Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsnda Yerel Ynetimler Gleniyor mu, stleniyor mu?, Gr, Mart-2004, s. 15.

353

konularda karlacak tzk, ynetmelik ve benzeri dzenlemelerde, yerel ynetimlerin yetkilerini kstlayc, yerel hizmetleri zayflatc ve yerinden ynetim ilkesine aykr hkmler konulamaz. Bylece yerel ynetimlerin yetkili olduklar alanlarda yerel hizmetleri birtakm gereksiz yasal ve brokratik kstlamalar olmadan gerekletirilmesi salanmak istenmektedir. Bu dzenleme, yerel ynetimlerin glendirilmesi asndan nemli bir dnme iaret etmektedir. Denetim konusunda ise il zel idareleri ve belediyelerin ve bunlara bal kurulularn ve yerel ynetim birliklerinin d denetiminin Saytay tarafndan yaplaca veya Saytay tarafndan belirlenecek usul ve esaslar erevesinde yaptrlaca belirtilmektedir. Kamu kurum ve kurulularnn i ve d denetiminin; hukuka uygunluk, mali denetim ve performans denetimini ierdii belirtilmektedir. Performans denetimini Saytayn gerekletirecei grlmektedir. Ancak performans ltlerine gre Saytayn var olan tekilat yaps ile bu denetimi yapabilmesi pek olanakl grlmemektedir. Bu adan yerel ynetimlerde ada bir denetim anlay olan performans denetiminin uygulamaya geirilmesinde sorunlarla karlalmas muhtemeldir. Bu da denetim asndan yapsal bir sorunu ortaya karacaktr. Denetim konusunda tasar baka yeni almlar da getirmektedir. Bunlardan biri, yerel ynetimler halk denetisi ya da ombudsman olarak ifade edilen mekanizmadr. Tasarya gre her ilde, yerel ynetimler ve bunlara bal
kurulular ile bu idareler tarafndan kurulan birlik ve iletmelerin, kurum d gerek ve tzel kiilerle ilgili ilem ve eylemlerinin hukuka uygunluunu deerlendirmek, aralarndaki anlamazlklarn zmne yardmc olmak zere bir halk denetisi seilir

tasarda

getirilen bu radikal deiiklik, yllardr Trkiyede akademik dzeyde ele alnan, ancak bir trl uygulamaya geirilemeyen olumlu bir yenilik olarak deerlendirilebilir. Ancak sadece yerel ynetim hizmetleri iin getirilmi olmas bir eksiklik952 olarak deerlendirilmektedir.

952

Kamil Ufuk BLGN, a.g.m., s.18.

354

Denetimle ilgili olarak bir baka yeni yaklam, yerel ynetimlerin kamu oyu denetimi yoluyla denetlenebilmesi iin bilgi edinme hakk ve saydamlk erevesinde yerel ynetimlerin grev ve hizmet alanlarna giren konulardaki temel nitelikli karar ve ilemlerini, mal ve hizmet almlarn, satmlarn, projelerini ve yllk faaliyet raporlarn bilgi iletiim teknolojilerini de kullanarak kamu oyunun bilgisine sunmasdr. Bu da halka dnk yerel ynetim anlay asndan nemli bir gelimedir. Merkezi ve yerel ynetimler arasnda yeni ve radikal bir iblm ortaya koyarak yerele arlk vererek yerel ynetimler asndan nemli yapsal ve ilevsel deiimlere yol aabilme potansiyeli olan tasarya yneltilen en nemli eletiriler; byle bir dnmn niter devlete ynelik bir tehdit oluturduu;953 Anayasada yer alan idarenin btnl ilkesinin zedelendii954 kentsel rantlarn belediyeler araclyla datlmasna yol aarak yerel dzeyde bata sermaye olmak zere gl toplumsal kesimlerin yerel ynetimler zerinde etkinliliinin artaca ve karar alma srecini ynlendiren sekinci bir siyasal yapnn oluaca;955 Yerel Ynetim birimleri arasnda yeni bamllk ilikilerinin ortaya kaca; gelimemi blgelerin kalknmalarnn imkansz hale gelecei;956 merkezi ynetimin grevlerinin yerel ynetimler zerinden aslnda zel kesime yani kamu hizmetlerinin piyasaya terk edilmek istendii957 eklinde belirtmek mmkndr.

953

Birgl A. GLER, kinci Dalga:Siyasal ve Ynetsel Liberalizasyon Kamu Ynetimi Temel Kanunu, Kamu Ynetimi Paneli, Trkiye Barolar Birlii, 12 Aralk 2003, Ankara, 2003, s.184, 195196., Grsel ZKAN, Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars: Kamu Ynetimi Reformu mu? Ulus Devletin Tasfiyesi mi?, Trk Yurdu, Nisan-2004, s.40-51., brahim KABAOLU, Kamusal Grev-Yetkilerin Yerel Ynetimlere Devri ve niter Devlet lkesi, Kamu Ynetimi Paneli, Trkiye Barolar Birlii, 12 Aralk 2003, Ankara, 2003, s.48., 954 Feyzi ULU, Ynetimde Yeniden Yaplanma ve Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars, Amme daresi Dergisi, C.37, S.1, Mart-2004, s.19., Birgl A. GLER, kinci Dalga:Siyasal ve Ynetsel Liberalizasyon Kamu Ynetimi Temel Kanunu, s.196. 955 Osman BALABAN, Krizden Ka, Krize Kas:Trkiyede... s.13-15. 956 Grsel ZKAN, Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars: Kamu Ynetimi Reformu mu?, s.5051. 957 Feyzi ULU, a.g.m., s.15., Faruk ATAAY, Kamu Ynetimi Reformu ve Demokratikleme Sorunu, s.19., Birgl A. GLER, kinci Dalga:Siyasal ve Ynetsel Liberalizasyon Kamu Ynetimi Temel Kanunu, s.210-214.

355

Merkezi

ynetim

ve

yerel

ynetim

ilikiler

asndan

nemli

dnmlere yol aabilecek bu tasarnn niter devlet yapsn bozmadn, niter devlet yapsnn teknik anlamda bozulabilmesi iin veya niter devlet biiminden federal bir devlet biimine geildiinin ileri srlebilmesi iin en nemli zelliin yasama ve yargya ilikin yetkilerin merkezden alnp yerel birimlere veya blgelere verilmi olmasnn gerektiini ifade edenler958 bulunmaktadr. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsnn dayand temel ilkeler asndan ynetimlerin deerlendirildiinde temel amacnn yerelleme ve yerel glendirilmesi olduu grlmektedir. Reformun merkezi

ynetimi snrlandrc, yerel ynetimleri glendirici, adem-i merkeziyeti ve piyasac bir nitelie sahip olmas gibi zellikleri, ekonomik aktrlerin ulusal alandaki varln ve etkinliini kolaylatrdndan genel anlamda dnyada yaanan glokallemeci (kreyerelleme) eilimlerle de rtmektedir.959 Kresel sistemle ve AB ile btnlemek iin devletin kltlmesi, merkezi ynetimin grev ve sorumluluklarn yerel ynetimlere devredilmesi ve kamusal hizmet alanlarnn piyasaya almas hedeflenmektedir. Yerel ynetimlerin zerkliklerinin artrlmas, yerel kamu hizmetlerinde kalitenin, verimliliin ve katlmn arttrlmas olumlu gelimeler olarak yerel ynetimlere yansyacaktr. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsndaki adem-i merkeziyetilik ynndeki gelimelerin baz endieleri ve sorunlar da beraberinde getirecei ifade edilmektedir. Adem-i merkeziyeti politikalarn istenen sonular verebilmesi, yerel giriimciliin ve ibirliinin gelitirilerek, ekonomik kalknma abalarnn hzlandrlabilmesi iin, kamusal karar alma srelerinin daha demokratik, katlmc ve effaf olmas gerekmektedir. Yerelde kayrmaclk ve
958

Ali ULUSOY, Kamusal Grev-Yetkilerin Yerel Ynetimlere Devri ve niter Devlet lkesi, s.61, Sheyl BATUM, Kamusal Grev-Yetkilerin Yerel Ynetimlere Devri ve niter Devlet lkesi Kamu Ynetimi Paneli, Trkiye Barolar Birlii, 12 Aralk 2003, Ankara, 2003, s.59. 959 Hseyin GL, Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsna Adem-i Merkezileme-Kreselleme Dinamikleri ve Ynetimi Gelitirme Alarndan Bak, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar1, (Ed. H.zgr-M.Ksecik), Nobel Yay., Ankara, 2005, s.41-42.

356

partizanln yaygn olmas, yerel ynetim birimlerinin ynetsel ve teknik kapasitelerinin yetersizlikleri gibi sorunlar, adem-merkeziyetiliin ve yerel zerkliin arttrlmas abalarna engel olabilecek nitelikte960 grlmektedir. 3.3.2.4. 5302 Sayl l zel daresi Kanunu l zel idaresi, merkezi ynetimle dier yerel ynetimler arasnda, belediyeler ve kylerde veya bunlar arasnda yerel ortak hizmetler yrten ara dzey bir yerel ynetim birimi961 olarak tanmlanabilir. 2005 ylna kadar 3360 sayl Kanuna gre ynetilen il zel idareleri bu tarihten sonra yaplan deiiklikle 5302 sayl Kanuna gre ynetilmektedir. 3.3.2.4.1. l zel daresinin Yaps ve leyiine likin Getirilen Deiiklikler ve Etkileri 5302 sayl l zel daresi Kanunu, 2005 ylndan nce yrrlkte olan 3360 sayl Kanuna gre nemli deiiklikler getirmitir. 3360 sayl nceki Kanun il zel idarelerini tanr ve tanmaz mallara sahip ve kanunla belirlenmi snrl, zel grevleri yapmakla ykml bir tzel kii olarak tanmlarken; 5302 sayl Kanun il halknn mahalli nitelikteki ortak ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organlar semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel kiileri olarak tanmlamaktadr. l zel idarelerinin kamu tzel kiilii kanunda net olarak yer almaktadr. Bylece bir yerel ynetim birimi olarak il zel idarelerinin yeni kanunla glendirilmeye alld grlmektedir. 5302 sayl kanundan nce de il zel idareleri, seimle gelen bir karar organna sahip, zerk bir yerel ynetim birimi olarak kurulmu olmasna ramen tekilat ve grevleri asndan merkezi ynetim organlaryla i ie olduundan halkn yakndan tand ve benimsedii bir yerel ynetim birimi
960 961

Hseyin GL, Hseyin ZGR, Adem-i Merkeziyetilik ve Merkezi Ynetim..., s.196-197. Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.139.

357

olamamtr.962 Bunun en nemli nedenlerinden birisi, il zel idarelerinin kendi hizmetlerinin gerektirdii rgtsel yaplanma ve personele sahip olamamasdr. Belirli bir amac gerekletirmek iin kurulan il zel idaresinin hizmetleri yrtecek rgte ve personele sahip olmamas, varlnn da sorgulanmasna neden olmutur.963 Kendisine yasalarla verilen grevleri rgtlenme yetersizlii ve personel eksiklii nedeniyle yerine getiremedii, il zel idarelerinin grev alannda olan birok yerel kamu hizmetinin zamanla merkezi ynetim yaps ierisinde oluturulan kamu otoritelerine gemesi gibi gerekelerle yeniden dzenlenmesi gerektii konusunda sregelen tartmalar gnmze kadar gelmitir. 5302 sayl Kanunla il zel idareleri iin ngrlen dzenlemelerle, gnmze gelinceye kadar bir yerel ynetim birimi olarak ok fazla nemsenmeyen il zel idarelerin, rgt yaps, kendisine verilen grev ve sorumluluklar asndan gerek bir yerel ynetim birimi haline getirilmeye allmtr. Hatta il zel idarelerine idari ve mali zerklik verilmesi ile birlikte il zel idareleri ile kurulmak istenen sistemin yukardan aaya yetki salma yoluyla gerekletirilen idari adem-i merkeziyet, idari yerinden ynetim olduu belirtilmektedir.964 l zel idareleri, demokrasi eitimi ve tecrbesinin kazanld ve gelitirildii mikro parlamentolar965 olarak ulusal ve yerel dzeyde demokrasinin gelitirilmesi ve vatandalarn katlm asndan ok nemli ilevlere sahiptirler. Bu adan il zel idarelerinin glendirilmesi ve grev, hizmet, personel ve kaynak asndan gerek bir yerel ynetim birimi haline getirilmesi yerel demokrasiye olumlu katklar salayacaktr.

962

Bayram COKUN-Turgay UZUN: l zel daresinde Yeniden Yaplanma, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, (Ed. H. zgr- M. Ksecik), Ankara, Nobel yaynlar, 2005, s.158. 963 Kamu Ynetimi Aratrmas Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu, s.185. 964 Birgl A. GLER, 22 ubat 2005 Gn ve 5302 Sayl l zel daresi Kanunu zerine, Mlkiye, C.29, S.246, Bahar-2005, s.99. 965 Bilal ERYILMAZ, l zel darelerinin Mahalli dare Sistemimiz indeki Yeri, Trk dare Dergisi, S.379, Haziran-1988, s. 72.

358

3.3.2.4.2. l zel darelerinin Grev ve levlerinde Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri 5302 Sayl l zel daresi Kanunu daha nceki 3360 sayl Kanundan farkl olarak il zel idarelerine birok yeni grev vermitir. Yeni kanunda, eski kanunda tek tek saylan grevler yerine hizmet alanlar sralanmtr. l zel idareleri il snrlar ierisinde olmak kaydyla, kanunla baka kamu kurum ve kurulularna verilmeyen mahalli mterek nitelikteki grevleri yapmak, kararlar almak, alnan kararlar uygulamak ve uygulamay denetlemekle grevlidir.966 Bu balamda il zel idarelerinin il snrlar ierisinde yerel ilerin genel yetkilisi haline getirildii967 ileri srlmektedir. l zel daresi Kanununun 6.maddesinde mahalli mterek nitelikte olmak artyla il zel idareleri; a) il snrlar ierisinde; genlik ve spor, tarm, sanayi ve ticaret; belediye snrlar il snr olan Bykehir belediyeleri dnda ilin evre dzeni plan, bayndrlk ve iskan, topran korunmas, erozyonun nlenmesi, kltr, sanat, turizm, sosyal hizmet ve yardmlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, ocuk yuvalar ve yetitirme yurtlar; ilk ve orta retim kurumlarnn arsa temini, binalarn yapm, bakm ve onarm ile dier ihtiyalarn karlanmasna ilikin hizmetler b) belediye snrlar dnda ise; imar, yol, su, kanalizasyon, kat atk, evre, acil yardm ve kurtarma; orman kylerinin desteklenmesi, aalandrma, park ve bahe tesisine ilikin hizmetleri yapmakla grevli ve yetkilidir. Grld gibi yeni kanunla il zel idarelerine birok yeni grev ve sorumluluk yklenmektedir. Bylece, il zel idarelerinin bir yerel ynetim birimi olarak daha ilevsel olmas amalanmaktadr. Eski kanun sayma yoluyla il zel idarelerinin grevlerini belirtirken, yeni kanunun il snrlar iinde il zel idarelerini yerel ve ortak ihtiyalar iin nispeten genel grevli
966 967

Nuri TORTOP vd., a.g.e., s. 130. Birgl A. GLER, 22 ubat 2005 Gn ve 5302 Sayl l zel daresi Kanunu zerine, s.103.

359

sayd sylenebilir.968 l zel idarelerine

verilen yetkilerin, ynetim

sisteminde nemli dnmlere yol aaca Cumhurbakannn Kanunun geri gnderilme gerekesinde de yer almtr.969 l zel idarelerinin grevlerinin belirlenmesinde belediye snrlar iinde ve dnda kriterinin getirilmesiyle, belediye snrlar dnda il zel idaresinin grevlerinin saylarak tam yetkili birim belirlemesinin ortaya konulduu; imar, yol, su, kanalizasyon gibi temel hizmetlerin aksamamas anlamnda bir nlem eklinde dnlmtr.970 Grev ve hizmetlerle ilgili olarak, l zel idarelerinin yetkili klndklar btn alanlarda ayn zamanda merkezi ynetimin tara kurulular da yetkili durumdadr. Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars yasalamad iin bu alanlardaki merkezi ynetimin tara kurulularnn personel, kaynak ve mallar yerel
971

ynetimlere

devredilememitir. Bu anlamda ikili bir yap devam etmektedir.

l zel idarelerinin, hizmetlerin yerine getirilmesinde uymas gereken ncelik sras u ekildedir: a) l zel idaresinin mali durumu, b) hizmetin ivedilii c) hizmetten yararlanacak yrenin gelimilik dzeyidir. l zel idaresi hizmetleri, vatandalara en yakn yerlerde ve en uygun yntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda zrl, yal, dkn ve dar gelirlilerin durumuna uygun yntemler uygulanr. Bu dzenleme Subsidiarity (yerellik ilkesi) ilkesi ile paralellik arz etmektedir. l zel idareleri ile belediyelerin arasnda grev konusunda ya da grevin yerine getirilecei yer ynnden oluabilecek muhtemel grev ve yetki uyumazln 5302 sayl kanun; hizmetlerin dier yerel ynetimler ve kamu kurulular arasnda btnlk ve uyum iinde yrtlmesine ynelik

968 969

Bayram COKUN, Turgay UZUN, l zel daresinde Yeniden Yaplanma, s.161. Hamza AL, Trk Yerel Ynetimlerinin Yeniden nas, s.374. 970 Zerrin TOPRAK, Yerel Ynetimler, s.34. 971 Erbay ARIKBOA, Trk Yerel Ynetim Sisteminde Reform ve Yeni Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Yazlar, (Ed.B. Erylmaz-M.Eken-M.L.en), Ankara, Nobel Yay., 2007, s. 57.

360

koordinasyon grnmektedir.

o
972

ilin

valisi

tarafndan

salanr

hkmyle

gidermi

5302 sayl yeni kanun planlamaya byk nem vermektedir. Kanunun 6. maddesine gre il evre dzeni plan valinin koordinasyonunda, Bykehirlerde Bykehir belediyesi, dier illerde il belediyesi ve il zel idaresi ile birlikte yaplr. l evre dzeni plan belediye meclisi ile il genel meclisi tarafndan onaylanmaktadr. l evre dzeni plannn uygulanmasnda baz skntlarn olduu da belirtilmektedir. Bunlardan en nemlisi, Bykehir belediyesi veya il belediyesi dndaki belediyelerin il evre dzeni plan hazrlanmas ve kabul srecinde dta braklmalarnn yerel ynetimlerin zerklii ilkesine aykr bir durum oluturmasdr. nk bu belediyeler, kendilerinin katlmad plan uygulam olacaklardr.973 evre dzeni plannda, belde ve ile belediyelerinin yer almamasnn bu birimlerin geleceini planlayabilme asndan olumsuz sonular ve atma alan yarataca974 noktasnda eletiriler de getirilmektedir. 5302 sayl yeni kanun acil durum planlamas balyla farkl bir grev tanmlamas daha getirmektedir. Bylece il zel idareleri il leinde afet ve acil durum planlarn yapmak, ekip ve donanm hazrlamakla grevlendirilmitir. Merkezi ynetime ait olan bu grevin il zel idarelerine verilmesi olumlu bir gelimedir. Bu tr bir grevin merkezden yrtlmesi hem gecikmelere hem de telafisi g sonulara yol aabilmektedir. l zel idarelerine 5302 sayl yeni kanunla il snrlar ierisinde birok grev ve sorumluluk verilmektedir. Bu durum aslnda daha nceden il zel idarelerine ait olup da merkezi ynetim tarafndan yrtlen grevlerin tekrar bu ynetimlere verilmesi anlamna gelmektedir. Gnmzde artk, deien
972 973

Cengiz DERDMAN, Yerel Ynetimler, stanbul, Aktel Yaynlar, 2005, s. 91. R. Cengiz DERDMAN, l zel daresi Kanununun Uygulanmasnda Ortaya kan Baz Sorunlar ve zm nerileri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-II, (Ed. H.zgr-M.Ksecik), Ankara, Nobel Yay., 2007, s.6. 974 Birgl A. GLER, 22 ubat 2005 Gn ve 5302 Sayl l zel daresi Kanunu zerine, s.105.

361

evresel koullar ve teknolojik gelimeler karsnda yerel ynetimlerin grecei hizmetleri yasada tek tek saymak doru grlmemektedir. 3.3.2.4.3. l zel daresinin Ynetim Organlarnn Yaplarndaki Deiiklikler ve Etkileri l zel idarelerinin organ bulunmaktadr: l genel meclisi, il encmeni ve vali. l genel meclisi karar organ, il encmeni karar ve danma organ, vali ise; il zel idaresinin ba ve tzel kiiliinin temsilcisi olan yrtme organdr. Eski kanunda il daimi encmeni olarak geen deyim, yeni kanunda il encmeni olarak deitirilmitir. lin genel ynetiminin ba olan vali, ayn zamanda il zel idaresinin ba ve tzel kiiliinin temsilcisidir. l zel idaresinin yrtme organdr. Trkiyenin ynetim sistemi asndan benzerlik gsteren, l Genel Meclisine bakanlk eden kiinin l Genel Meclisi tarafndan seildii Fransada 1982de yaplan yeni dzenleme ile il ve blge idarelerinin tm organlarnn seimle ibana getirilmesi ilkesi kabul edilerek bu idarelerin oluumlar merkezi idareden ayrlmtr.975 Trkiyede ise vali hem merkezi idarenin tara kuruluu olan ilin genel idaresinin ba hem de bir yerel ynetim birimi olan il zel idaresinin badr. 5302 sayl l zel daresi Kanunu ile valinin il genel meclisinin bakan olarak grev yapmas geleneine son verilmitir. Meclis, yeleri arasndan ve gizli oyla bakann semektedir. l genel meclisi ye tam saysnn salt ounluu ile toplanmakta ve katlanlarn salt ounluu ile karar vermektedir. Karar yeter says, ye tam saysnn drtte birinden az olamamaktadr. l genel meclisince alnan kararlarn tam metni, en ge 5 gn iinde valiye gnderilmektedir. Vali, hukuka aykr grd kararlar 7 gn iinde gerekesini de belirterek yeniden grlmek zere il genel meclisine
975

Nuri TORTOP, l zel darelerinin Durumu ve Yeni Getirilen Deiiklikler, Amme daresi Dergisi, C.20, S.3, Eyll-1987, s.6.

362

iade edebilir. Valiye gnderilmeyen meclis kararlar yrrle girmemektedir. Yeniden grlmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden grlmesi istenip de il genel meclisi ye tam saysnn salt ounluuyla srar edilen kararlar kesinlemektedir. Vali, meclisin srar ile kesinleen kararlar aleyhine idari yargya bavurabilir. Eski Kanuna gre il genel meclisinde alnan kararlar valinin onay ile kesinlemekteydi. Yeni kanunda ise valiye bildirilmesi yeterlidir. Bylece valinin il genel meclisi zerindeki denetim yetkisi kstlanmtr. 5302 sayl Kanuna gre, vali iin yerel ynetimler seimlerini takiben 6 ay iinde stratejik plan hazrlama zorunluluunun getirilmesi de nemli bir yeniliktir. Ancak, valiler seimle ibana gelmediklerinden hazrlanan planlarn uygulanmasndan ya da uygulanamamasndan sorumlu olmamaktadrlar. l genel meclisinin de vali zerinde dorudan ve sonu douracak bir denetim yetkisi yoktur.976 5302 sayl Kanunla getirilen bir baka yenilik de il genel meclisinin, bir yl grev yapmak zere yeleri arasndan en az 3, en fazla 5 kiiden oluan ihtisas komisyonlar kurabilmesidir. Eitim, kltr ve sosyal hizmetler komisyonu, imar ve bayndrlk komisyonu, evre ve salk komisyonu ve bte komisyonu kurulmas zorunludur. htisas komisyonlarndan baka bir de denetim komisyonu bulunmaktadr. Komisyon eklinde bir yaplanma il genel meclisinin karar almasnda ve sorunlarn zmnde kolaylatrc bir rol oynayacaktr. Yeni Kanun ile il genel meclisinin toplant zamanlar da arttrlmaktadr. Ylda iki kez olan toplanma ekli her ayn ilk haftas sresi en ok 5 gn olmak zere dzenlenmitir. l genel meclisinin fesih nedenlerinden daha nceki kanunda yer alan kanunen belirlenen yerin ve zamann dnda toplanmak maddesi kaldrlm, siyasi konular grmek ve siyasi temennilerde bulunmak maddesi kendi grev alanna girmeyen siyasi

976

Bayram COKUN, Turgay UZUN: l zel daresinde Yeniden Yaplanma, s.164.

363

konularda karar almak eklinde dzenlenmitir. Bylece seimle olumu yerel meclislerin feshini gerektiren sebeplere snrlama getirilmitir. l zel idaresinin karar ve danma organ olan il encmeni valinin bakanlnda 10 yeden olumaktadr. 10 yeden 5ini, il genel meclisi her yl kendi yeleri arasndan gizli oyla semektedir. Dier 5 ye ise, birim amirleri arasndan vali tarafndan seilir. Mali hizmetler birim amirinin seilmesi zorunludur. Valinin katlmad encmen toplantlarna genel sekreter bakanlk etmektedir. l encmeninin, kanunla ngrlen eitli kararlar alan nitelii gerei seilmi ve atanm yelerden olumasnn 1982 Anayasasnda 127.maddesinde yer alan mahalli idareler;....karar organlar,...semenler tarafndan seilerek oluturulan kamu tzelkiileridir hkmne uygunluu tartmaldr. l zel daresi Kanun Tasars Komisyon Raporlarna gre, ileri Komisyonunda l Encmeninin idari bir organ olduu kabul edilmitir. Bu adan Anayasa hkm ile elimektedir. Ayrca il encmeni baz konularda karar alabilen bir organ (kamulatrma gibi) olduu iin Anayasa Mahkemesi ve Dantay kararlarnda karar organ olduu ynnde gr ortaya konulmutur.977 5302 sayl Kanunla il encmenine, il genel meclisinden farkl olarak valinin bakanlk etmesi ilkesi benimsenmitir. Bu durumda, valinin, en yetkili organ olan il genel meclisine bakanlk etme grevine son verilerek, il encmenine bakanlk etmesinin nasl yarar salayaca tartma konusudur. Kelee gre;978 her iki organn uyum iinde almas gerei gz nnde tutulduunda, bu iki ayr statnn, kamu hizmetlerinde uyum ve egdm gereksinmesinden ok, siyasal dncelerden yola klarak oluturulduu ifade edilmektedir. Bunun yan sra, il encmeninin kuruluunda, Anayasann yerel ynetimlerin karar organlarnn seilmi yelerden olumas gerektiini
977 978

R. Cengiz DERDMAN, l zel daresi Kanununun Uygulanmasnda Ortaya kan... s.15-16. Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s. 155.

364

belirten kuralna ramen yelerden yarsnn atanm kamu grevlileri olmas bir elikidir. Encmen gndemi vali tarafndan hazrlanmaktadr. Encmen yeleri gndem maddesi teklif edebilir. Gndemdeki konular en ge 1 hafta iinde grlp karara balanmaktadr. Vali kanun, tzk, ynetmelik ve il genel meclisi kararlarna aykr grd encmen kararn bir sonraki toplantda tekrar grlmesini isteyebilir. Encmen, kararnda srar ederse karar kesinleir. Bu durumda vali, kesinleen encmen kararlarn durdurur ve idari yarg mercilerine yrtmeyi durdurma talebi ile birlikte 10 gn iinde bavurur. tiraz Dantay tarafndan 60 gn iinde karara balanr. Bylece, 5302 sayl yeni kanunla valinin encmen kararlarn durdurma yetkisi aka ortaya konulmu ve bir vesayet denetimi tr olarak yansmasn bulmutur. 3.3.2.4.4. l zel darelerinin rgtsel Yaps ve Personeline Ynelik Yaplan Deiiklikler ve Etkileri Grev ve ilevlerindeki arta paralel olarak il zel idarelerinin rgtsel ve personel yaplarnda nemli deiimler gereklemektedir. Yeni kanundan nce rgtsel bir birim olarak halkn varlndan bile haberdar olmad il zel idareleri kanunla kendisine verilen yetki ve grevler nispetinde rgtsel olarak genilemektedir. 5302 sayl kanununun 35. maddesine gre, il zel idaresi tekilat; genel sekreterlik, mali iler, salk, tarm, imar, insan kaynaklar, hukuk ileri birimlerinden olumaktadr. htiyaca gre yeni birimlerin oluturulmas da mmkndr. l zel idarelerin yaygn bir rgtsel yapya sahip olaca grlmektedir. l zel idaresi personelini atama yetkisi valide bulunmaktadr. 5302 sayl Kanun il zel idaresinin tekilatna ilikin iki nemli dzenleme getirmektedir. genel sekreterlik kurumu ve norm kadro uygulamasdr. Genel sekreterlik, ok geni grev alanna sahip il zel idaresi iin, valinin yan sra yardmc bir icra organnn tekilata dahil edilmesi

365

anlamn tamaktadr. Genel sekreter valinin teklifi ve ileri Bakannn onayyla yani atama ile ibana gelmektedir. Validen sonra il zel idaresinde en yetkili pozisyona sahip olmaktadr. Bu durumda vali yardmclar etkinliklerini yitirmektedir. Norm kadro ise, etkin ve rasyonel personel istihdam amacna ynelik bir yaklamn rndr.979 Bununla birlikte, l zel idaresinde norm kadro ile stratejik plan ilikisinin nasl kurulacann hkm altna alnmamas bir eksiklik olarak gze arpmaktadr.980 l zel idarelerinde daimi statde istihdam edilecek personelin yannda teknik ve uzmanlk bilgisini gerektiren durumlarda szlemeli personel de istihdam edilebilecektir. Bylece kreselleme srecinde esnekleen alma ilikilerindeki dnmn il zel idarelerinde yansmas ortaya kmaktadr. Tekilat yaps ve ilevleri genileyen il zel idaresinin szlemeli personel istihdam etme yetkisine sahip olmas beraberinde birtakm sorunlar ortaya karsa da personel istihdam etme konusundaki brokratik prosedrlerin almasn salayacaktr. l zel idaresine tannan szlemeli personel istihdam etme yetkisi, bu idarelere devredilecek personel arasnda tedirginliklere yol amaktadr. Bunun temelinde ise, sahip olduklar i gvencesinin szlemeli sistemle birlikte ortadan kalkaca dncesidir. Bunun yannda szlemeli personel uygulamasnn dier bir sakncas da yerel politikann yerel personel sistemine ar mdahalesi ile sistemin yozlama ihtimalidir.981 l zel daresi Kanunu ile genel sekreterin yannda, nfusu 3 milyondan fazla olan illerde en fazla 4, dier illerde 2 genel sekreter yardmcs kadrosu da getirilmektedir. Genel sekreter byk ehirlerde bakanlk genel mdr, dier illerde mstakil daire bakanyla ayn haklara sahip klnmtr. l zel idarelerinde grevlerindeki genileme ile birlikte
979

Bekir PARLAK, Zahid SOBACI, Kuram ve Uygulamada Kamu Ynetimi Ulusal ve Kresel Perspektifler, 2. Bask, stanbul, Alfa-Aktel Yaynlar, 2008, s.99. 980 R. Cengiz DERDMAN, l zel daresi Kanununun Uygulanmasnda Ortaya kan... s.10. 981 Bayram COKUN, Turgay UZUN l zel daresinde Yeniden Yaplanma, s.166.

366

Bykehir belediyelerinin kurumsal yapsna benzer bir yerel ynetim tekilat ortaya kmaktadr.982 l zel idaresinde yeni kanunla birlikte modern tekilatlanma ve ynetim ilkelerine de yer verilmektedir. Yeni dzenlemelerle birlikte, kamu hizmetinin en etkin, kamu iletmecilii anlaylarna uygun, zamannda, stratejik planl, norm kadro esasl, performansa dayal ve yaln bir ynetim usulyle yrtlmesi hedeflenmi ve bu ekilde, bir hizmeti, ona ihtiya duyanlara en yakn yerde ve o ihtiya sahiplerinin katlm ile kararlatrmak ve gerekletirmek ilkesi hayata geirilmitir.983 3.3.2.4.5. l zel darelerinde Denetim Asndan Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri 3360 sayl nceki l zel daresi Kanununda il zel idareleri zerinde merkezin ar bir idari vesayet denetimi ve belirli llerde yerindelik denetimi sz konusuydu. 5302 sayl yeni Kanun daha ok hukuka uygunluk denetimi srecini getirerek yarg denetimini esas almtr. Denetim asndan nemli bir dnm gerekletirilmitir. Daha nceki kanunda il zel idaresinin i ve ilemleri ile hesaplar ileri Bakanl Tefti Kurulunu oluturan mlkiye mfettilerince denetlenmekteydi. Yeni dzenleme ile mali denetim yapma yetkisi ileri Bakanlndan alnmtr. Yeni kanuna gre il zel idarelerinin denetimleri 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununa gre i denetim ve d denetim olarak iki kategoride dzenlenmitir. denetim, kamu kurum ve kurulularnn kendi yneticileri veya kurumun st yneticisinin grevlendirecei i denetim elemanlarnca; d denetim ise mali denetim ve performans denetimi olarak Saytay tarafndan yaplmaktadr. denetimde ayrca mali ilem ve faaliyetlerde mevzuata uygunluu aratran ve mali disiplini ne karan i kontrol messesesi de bulunmaktadr.

982 983

Bekir PARLAK, Zahid SOBACI, a.g.e, s.99. R. Cengiz DERDMAN, l zel daresi Kanununun Uygulanmasnda Ortaya kan... s.3-4.

367

Yeni getirilen denetim sisteminde hukuka uygunluk ile idarenin eylem ve ilemlerinin ilgili kanun, tzk ve ynetmelik bata olmak zere mevzuata uygunluunun; mali denetim ile, gelir, gider ve mallara ilikin hesap ve ilemlerin doruluunun; performans denetimi ile ise ynetimin btn kademelerinde denetlenmesi gerekletirilen faaliyet l ve programlarn daresi planlanmas, Kanununun uygulanmas ve kontrol aamalarnda ekonomikliin, verimliliin ve etkinliin amalanmaktadr.984 zel 37.maddesinde de denetimin amac faaliyet ve ilemlerinde hatalarn nlenmesine
yardmc olmak, alanlarn ve il zel idaresi tekilatnn gelimesine, ynetim ve kontrol sistemlerinin geerli, gvenilir ve tutarl duruma gelmesine rehberlik etmek amacyla; hizmetlerin sre ve sonularn mevzuata, nceden belirlenmi ama ve hedeflere, performans ltlerine ve kalite standartlarna gre tarafsz olarak analiz etmek, karlatrmak ve lmek; kantlara dayal olarak deerlendirmek, elde edilen sonular rapor haline getirerek ilgililere duyurmaktr

eklinde ifade edilmitir. Bu denetim ekli

daha nceki denetim prosedr dikkate alndnda daha ada bir denetim eklidir. nk personelin hatalarn bulma yerine hatalarn nlenmesi ve yol gsterici anlamda bir denetimdir. Sre ve sonularn kontrolne vurgu yaplmaktadr. Bu da yeni kamu ynetimi anlaynn getirmi olduu ilkelerle byk lde rtmektedir. 5302 sayl yeni kanun valinin denetim yetkisini en aza indirmitir. l zel idaresi kanununda il genel meclisi glendirilmi, valinin vesayet yetkileri azaltlmtr. Bylece il zel idarelerinin idari adan zerklikleri arttrlmtr. Yeni kanundan nce valinin il daimi encmeni zerinde, kararn uygulanmasn durdurma, yerindelik denetimi yapma gibi veto yetkileri vard. Yeni kanunda ise vali kanun, tzk ve ynetmelik ve il genel meclisi kararlarna aykr grd encmen kararlarnn bir sonraki toplantda tekrar grlmesini isteyebilir. Encmen, kararnda srar ederse karar kesinlemektedir. Bu durumda iinde bavurabilir.
984

vali kesinleen encmen kararlarnn

uygulanmasn durdurarak idari yargya yrtmeyi durdurma talebi ile 10 gn

TESEV, Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasla Deerlendirme Raporu, 2004, http://www.tesev.org.tr Eriim:22.09.2006, s.25.

368

Valinin mart ay sonunda sunduu alma raporunda yetersiz bulunmas durumunda grevine Dantayca son verilmesi yolu ortadan kaldrlmtr. Yeni dzenlemede faaliyet raporunun yetersiz bulunmas halinde durumun ileri Bakanlna bildirilmesi ile yetinilmektedir. Kanunda, ileri Bakanlnn yetersizlik karar zerine ne yapaca ise belirsizdir. Valinin, il zel idaresinin yrtme organ ve il encmenin bakan olarak yeterince ya da hi etkin olmad il genel meclisi kararlarn uygulayp uygulamama asndan yeterli ya da yetersiz bulunmas sonucunu douran denetim altna alnmas nemli bir soruna iaret etmektedir.985 Bu noktada verilecek yetersizlik karar valinin drlmesi sonucunu dourmamaktadr. Ancak bu konuda neyin yaplaca ya da yaplmas gerektii konusunun yasal dzenleme ile akla kavuturulmas gerekmektedir. 5302 sayl kanunun ngrd dier bir denetim arac da il genel meclisi yelerinin grev yapt denetim komisyonu dur. Bu komisyon, il zel idaresinin gemi dneme ait mali ilemlerini denetlemekte ve bu denetimin sonularn il genel meclisine sunmaktadr.986 l genel meclisi ayrca soru, genel grme ve faaliyet raporunu deerlendirme yoluyla bilgi edinme ve denetim yetkisini kullanr (md.18). l zel idarelerinin mali ilemlerinin dnda kalan dier idari ilemleri, idarenin btnlne ve kalknma plan ve stratejileri uygunluu asndan ileri Bakanl ve onun ildeki en st dzeydeki vesayet temsilcisi olan vali ve grevlendirecei elemanlar tarafndan denetlenecei belirtilmektedir. Vesayet denetimi olan bu uygulamann nceki ekliyle kyaslandnda performans lme ve rehberlik yapma hedefi dikkate alndnda daha ada bir denetim formunu ortaya koyduu grlmektedir.987 Kanunda, idari vesayet denetiminin idarenin btnl ilkesi erevesinde hafifletilerek yer ald grlmektedir.

985 986

R. Cengiz DERDMAN, l zel daresi Kanununun Uygulanmasnda Ortaya kan... s.18-19. Bayram COKUN, Turgay UZUN, l zel daresinde Yeniden Yaplanma, s.168. 987 Bekir PARLAK, Tarihi Perspektifte Reform Srecinde l zel dareleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, (Ed. H.zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, s.193.

369

3.3.2.4.6. l zel darelerinde zerklik Asndan Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri 5302 sayl yeni kanun ile il zel idarelerinin zerindeki idari vesayet uygulamalarnn ouna son verilmitir. AYYda belirtilen kendi kararlarn kendi organlar eliyle uygulayabilmesi zerklik asndan olumlu bir gelimedir. 5302 sayl Kanun il zel idarelerini, yrtlebilir nitelikte karar alabilen bir yerel ynetim birimi olarak nitelendirmitir.988 Merkezi ynetim tarafndan atanan valinin seimle gelen il genel meclisinin ba olma uygulamasna son verilmesi, il zel idarelerinin baz ilem ve eylemleri zerinde (bte gibi) ileri Bakanlnn onaynn kaldrlmas, il genel meclisi kararlarnn valinin onayndan geme zorunluluunun kaldrlmas, il genel meclisi fesih koullarn drt maddeden iki maddeye indirmesi, il zel idarelerinin il genel meclisinin kararyla grev alanyla ilgili uluslar aras teekkl ve organizasyonlara kurucu ye ya da ye olabilmesi, ortak faaliyet ve hizmet projelerini gerekletirebilmesi zerklik asndan olumlu gelimelerdir. Kreselleme ile birlikte yerel ynetimler arasnda gelien iliki ve ibirlii uygulamalarnn il zel iadeleri bnyesinde de olanakl olabilmesi asndan yeni kanunla yurt d ile ilikileri dzenlenmitir. l zel idarelerinin yurtd iliki ve etkinlikleri geniletilmi ve her trl izin ve onaydan bak tutulmutur.989 Uluslar aras teekkl ve organizasyonlara yelik ve ibirlii ile ilgili olarak l zel daresi Kanununun 62. maddede ileri Bakanlndan izin alnmas gerektii belirtilmektedir.

988 989

M. Zahid SOBACI, a.g.m., s. 47. Birgl A. GLER, 22 ubat 2005 Gn ve 5302 Sayl l zel daresi Kanunu zerine, s.105.

370

3.3.2.4.7. l zel darelerinin Mali Yapsnda Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri 5302 sayl kanunun 42 ve 43. maddelerinde il zel idarelerinin gelirleri ve giderleri sralanmtr. l zel idarelerinin gelirlerinin banda kendilerine zg olan vergi, resim, har ve katlma paylar ile genel bteden ayrlan paylar gelmektedir. Kanunda saylan gelir kalemleri ile sralanan grevlerin nasl yaplaca bilinmemektedir.990 l zel idarelerinin gelirleri, kendilerine verilen grevleri yerine getirmeye yetmemektedir. l zel idarelerine genel bte vergi gelirleri tahsilat toplam zerinden belirli bir pay denmektedir. Bu pay yllara gre deiiklik arz etmitir. 1981 ylnda bu pay %1 iken, 1984 ylnda %2.30, 1985 teki dzenleme ile %1.15, 1991de %1.70, 2002den itibaren %1.12 olarak uygulanmaktadr. Emlak vergisinden de il zel idarelerine pay verilmektedir. Belediyeler tarafndan toplanan emlak vergisinin %15i il zel idarelerine pay olarak ayrlmaktadr. 5302 sayl yeni l zel daresi Kanunu ile il zel idarelerinin grev ve ilevlerinde nemli artlar olmasna ramen mali ynden glendirilmelerini salayacak nlemlerin alnmad grlmektedir. Bu konuda henz kanuni bir dzenleme yaplmadndan il zel idarelerinin gelirleri ile ilgili nceki uygulama devam etmektedir. l zel darelerinin btn harcamalar bteye gre ve ona uygun olarak yrtlr. Bte, ilin stratejik planna uygun olarak hazrlanr. Vali tarafndan hazrlanan bte tasars, nce il encmenince ele alnr daha sonra ise il genel meclisinde grlerek karara balanr. Bte d harcama yaplamamaktadr. Vali ve harcama yetkisi verilen dier grevliler, bte

990

Nuri TORTOP vd., a.g.e., s.133.

371

deneklerinin verimli, tutumlu ve yerinde harcanmasndan sorumludurlar.991 Btenin ve kesin hesabn kesinleme sreci tamamen il genel meclisine braklmtr. Bu durum, mali zerklik asndan nemli bir deiimdir. l zel idareleri, grev ve hizmetlerinin gerektirdii mali kaynaklar bulabilmek amacyla, borlanabilir ve tahvil karabilirler. l zel idarelerinin borlanmalar konusunda baz koullar ngrlmtr. rnein; il zel idareleri, bu idarelere bal kurulular ve bunlarn sermayesinin yarsndan ouna sahip olduklar irketlerin yurtiinde ve yurtdnda yapabilecekleri borlanmann miktar, en son kesinlemi bte gelirlerinin miktarndan ok olamamaktadr. Bykehir belediyelerine sahip illerde bu miktar bir buuk kat olarak dikkate alnmaktadr. Yine, bte gelirlerinin %10unu gemeyen i borlanmalar il genel meclisi karar ile yaplmaktadr, %10u geen borlanmalar meclis ye tam saysnn salt ounluu ile verilecek kararn ileri Bakanlnca onaylanmasndan sonra yaplabilir. D kaynak gerektiren projelerde Hazine Mstearlnn gr alnmaktadr. leri teknoloji ve byk miktarda kaynaa ihtiya duyulan alt yap yatrmlarnda DPTnin nerisi ve Bakanlar Kurulunca kabul edilecek projeler iin yaplacak borlanmalarda, borcun bte ile snrl olmas art aranmamaktadr.992 l zel idareleri, kendisine verilen grev ve hizmet alanlarnda, ilgili mevzuatta belirtilen usullere gre sermaye irketleri kurabilmektedirler. zel gelir ve gideri bulunan hizmetlerini ileri Bakanlnn izniyle bte ii iletme kurarak gerekletirebilmektedirler. l zel idarelerinin yeni konumu ve verilen grevler dikkate alndnda tekilat ve personel olarak bymesi sonucunda mali yapsnn ve btesinin glendirilmesi gerekmektedir. Genel bte vergi gelirlerinden, genel ve zel

991 992

Zerrin TOPRAK, Yerel Ynetimler, s. 38. Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.163.

372

bteli idarelerden alnan paylardan ve belediye emlak gelirlerinden il zel idarelerine daha ok kaynak ayrlmas gerekmektedir.993 3.3.2.5. 5393 Sayl Belediye Kanunu Trkiyede belediyeler yerel ynetim birimleri ierisinde en ilevsel olandr. Nfusun yaklak %80i belediye snrlar ierisinde yaamaktadr. Belediyeler, yerel kamu hizmetlerinin sunumunda nemli ilevlere sahiptirler. Son yllarda merkezi ynetimin bir ok grevi belediyelere devredilmekte ve belediyeler daha etkin bir yerel ynetim birimi olarak n plana kmaktadr. Trkiyede belediyeler 2005 tarihli 5393 Sayl Belediye Kanununa gre ynetilirken, Bykehir belediyeleri ise 2004 tarihli 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanununa gre ynetilmektedir. 5393 sayl yeni belediye kanununun, byk lde Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art, yeni kamu ynetimi anlay, gelimi lke deneyimleri ile uygulamada ortaya kan sorunlar, Trkiyenin reel gerekleri ve 150 yllk belediyecilik deneyiminin etkisi altnda hazrland994 belirtilmektedir. 3.3.2.5.1. Belediyelerin Yaps ve leyiine likin Getirilen Deiiklikler ve Etkileri Kentsel hizmetlerin karlanmasnda belediyeler son derece nemli ilevler gerekletirmektedirler. Trkiyede belediyeler yapsal olarak gl deillerdir. Belediyelerin %80inin nfusu 10 binin altndadr. Nfus olarak kk lekli olan belediyeler yetersiz olan kaynaklarn da etkin kullanamamaktadrlar. Yerel ynetim sistemi ierisinde byk neme sahip olan belediyelerin yap ve ileyilerinde, tm dnyada etkileri grlen kreselleme/yerelleme srelerine paralel olarak nemli deime ve gelimeler olmaktadr. Bu gelimeler daha ok, belediyelerin kaynaklar daha etkin ve ekonomik kullanmas, idari ve mali adan yerel ynetimlere daha
993 994

Bekir PARLAK, Tarihi Perspektifte ve Reform Srecinde l zel dareleri, s.197. Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.151.

373

ok zerklik verilmesi, yerel kamu hizmetlerinin daha kaliteli, etkin ve hzl sunumu, halkn katlmnn salanmas ile yerel demokrasiyi daha ileri seviyeye getirme gibi konularda youn olarak hissedilmekte ve reform sreci bu dorultuda gereklemektedir. Trkiyede belediyeler yerel halkn en ok bildii ve tand yerel ynetim birimleridir. Saylar tarihsel sre ierisinde art gstermitir. Trkiyede belediye stats kazanmann, merkezi ynetimden salanan yardmlar asndan zendirici olmas, belediye saysndaki hzl artn en temel nedenlerindendir.995 1923 ylnda 421 olan belediye says, 1950 ylnda 628e, 1970de 1303e, 1990da 2055e, 2000 ylnda 3228e ykselmitir. 2007 itibariyle Trkiyede 16s Bykehir Belediyesi olmak zere 3225 belediye bulunmaktadr. Ancak 22 Mart 2008 tarih ve 5747 sayl Kanun ile belediye saylarnda deiiklikler gerekletirilmitir. Bu Kanuna gre, belediyelerin etkinletirilmesi amacyla nfusu 2.000in altndaki belediyelerin tzelkiiliklerinin kaldrlmakta, Bykehir belediyelerine bal baz ilk kademe belediyelerinin kapatlmas, baz belediyelerin ise statlerinin deitirilmesi sz konusu olmutur. 5747 sayl Yasa ile 5393 sayl Yasa ile belirlenen kriterlere uyan 862 normal belediye nfus kriteri, 147 ilk kademe belediyesi ise katlm ve birletirme yolu ile tzel kiiliklerini yitirmektedirler. Tamam Bykehir snrlarnda olmak zere 43 yeni ile kurulmakta ve 5747 sayl Yasa ile 5216 sayl Bykehir Belediye Yasas ile oluturulan ilk kademe belediye tekilatlar 11 bykehirde kaldrlmaktadr. Bylece toplam belediye says 2105 olmaktadr.

995

Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.220.

374

Trkiyede Belediyelerin Saysal Geliimi(1923-2008) Tablo 6: Trkiyede Belediyelerin Saysal Geliim (1923-2008) Yllar Belediye Yllar Belediye Yllar Says Says 1923 421 1965 1062 1985 1930 492 1970 1303 1989 1935 505 1972 1571 1990 1940 549 1975 1654 1992 1945 583 1977 1710 1993 1950 628 1980 1727 1994 1955 809 1981 1664 1995 1960 995 1982 1676 1996 1962 1010 1983 1676 1997 1963 1031 1984 1702 1998 Kaynak: erif NER: Belediye Ynetimi, s. 53 Belediye Says 1719 1774 2055 2553 2710 2739 2802 2827 2835 2935 Yllar Belediye Says 1999 3227 2000 3228 2002 3227 2003 3227 2004 3225 2005 3250 2007 3225 2008 2105

1580 sayl eski Belediye Kanununda belediye kurulmasnda aranan nfus art 2000dir. 5393 sayl yeni kanun ile nfus kriteri 2000den 5000e karlarak belirli bir lek bykl salanm ve kk belediyeler iin geerli olan lek sorunu giderilmitir. Gerekten, lek sorunu belediyelerin en nemli yapsal sorunlarndan birisidir. lek bykl belediye hizmetlerinin etkin, verimli ve ekonomik ekilde yrtlmesini nemli lde etkilemektedir. Yerel ynetimler alanndaki yeni eilimlerden biri de etkinlik amacyla belediye saysnn azaltlmasdr.996 Uluslar aras dzeyde ynetim anlaynda meydana gelen deiimler yerel ynetim ve belediye kavramlarnn tanmlarna da yansmaktadr. Bu adan yeni Belediye Kanununda belediye kavram, katlmc, demokratik, ak, ynetiime dayal ierikle tanmlanmaya allmaktadr.997 1580 sayl eski Belediye Kanununda belediye: beldenin ve belde sakinlerinin mahalli mahiyette mterek ve medeni ihtiyalarn tanzim ve tesviye ile mkellef hkmi bir ahsiyet olarak tanmlanrken, 5393 sayl yeni Belediye Kanununda ise: belde sakinlerinin mahalli mterek nitelikteki ihtiyalarn karlamak zere kurulan ve karar organ semenler tarafndan seilerek oluturulan, idari ve mali zerklie sahip kamu tzel kiileridir. (md.3/a).

996 997

Bekir PARLAK, Zahid SOBACI, a.g.e., s. 113. erif NER, a.g.e., s. 54.

375

Belediyelerin idari ve mali zerkliine kanunda vurgu yaplarak AYYnn benimsemi olduu dzenlemeye paralel bir dzenleme ngrlmtr. Belediye Kanununun ilgili maddeleri uyarnca belirlenen belediye snrlar, belediye meclisinin karar ve kaymakamn gr zerine valinin onay ile kesinlemektedir. Yeni Belediye Kanunu yeni kurulacak bir belediyenin mesken sahasnn, kurulu bir belediyenin snrna 5.000 metreden daha yakn olamayacan belirterek lek olarak kk ve birbirine yakn belediyelerin kurulmasnn nne gemektedir. Bir beldenin baz ksmlarnn komu bir beldeye katlmasnda veya bir belde ya da ky kurulmasnda, gerekmektedir. 5393 sayl kanunla mahalle, belediyenin bir ynetim birimi haline getirilmitir. Mahalleye ilikin olarak dorudan ve dolayl tespit ve hkmler, yerellik, halka yaknlk, katlmclk, temsil, dayanma, yaanabilirlik, ynetiim gibi kavramlar etrafnda, uluslar aras konferans ve bunlarn sonucundaki metinlerde yer almaktadr. Stockholm Konferans, AYY, Rio Konferans, 1996 Habitat II stanbul Kent Zirvesi bunlar arasnda saylabilir.998 Belediye kanununda mahalle ile ilgili bu dzenlemenin kresel gelimelerden etkilendii sylenebilir. 1580 sayl eski Belediye Kanunu ile 5393 sayl yeni Belediye Kanunu yapsal zellikleri ve ortaya koyduklar sistem asndan karlatrldnda; eski kanunun beledi sosyalizm dncesine, yeni kanunun ise kreselleme erevesinde yerelleme anlayna dayand, yeni kanunda benimsenen yerindenlik ilkesinin piyasa ekonomisinin kamu hizmetleri zerindeki etkisini artrd, eski kanunun hizmetin toplumsal boyutuna vurgu yaparken yeni kanunun, hizmetin ekonomik boyutuna vurgu yapt, yeni kanunda belediyelerin hizmet yapmakla birlikte hizmetleri yaptrma boyutuyla
998

beldenin

nfusunun

5000den

aaya

dmemesi

Hikmet KAVRUK, Ky ve Mahalle:Yerleim ve Ynetim Birimi, Ankara, Odak Yaynevi, 2004, s.308-309.

376

da n plana kt bu adan kamu hizmetini piyasa ekonomisi erevesinde pazarlayan bir belediyecilik anlaynn gelimekte olduu ifade edilmektedir.999 3.3.2.5.2. Belediyelerin Grev ve levlerinde Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri Belediyelerin grev ve sorumluluklarnda son yllarda nemli artlar grlmektedir. Toplumsal refah devleti anlaynn gl olduu dnemde nceleri belediyeler tarafndan grlen baz hizmetleri devlet zerine almt. Daha sonra kreselleme srecinin ulam ve iletiim teknolojilerinde yaratm olduu ilerlemeler, kentlerin nfusunun artmas, kent hizmetlerine olan talebin artmas ve hizmet beklentilerinin eitlenmesi, ynetiim anlaynn gelimesi ve yerel dzeyde katlm taleplerinin artmas sonucunda belediyeler grev ve sorumluluklar asndan giderek n plana kmlardr. Genel olarak bakldnda, grev ve hizmetler ynnden ilkenin uyguland grlmektedir:1000 1) Genellik lkesi: Buna gre belediyeler, kanunlarn yasaklamad ya da baka ynetimlere braklmam olan btn hizmetleri grmeye yetkilidirler. Avrupa Birlii ve Avrupa Konseyi belgelerinde ifade edilen yerellik (subsidiarity) ilkesi de bu anlama gelmektedir. 2) Yetki lkesi: Bu ilkeye gre belediyeler, grmek istedikleri her yeni hizmet iin merkezi ynetimden yetki almak durumundadrlar. 3) Liste lkesi: Bu ilkeyi benimsemi olan lkelerde belediyelerin yapaca hizmetleri kanunlar sralamtr. 5393 sayl Belediye Kanunu yrrle girmeden nceki 1580 sayl Kanunda belediyelerin yetki ve grevleri byk lde liste yntemine gre belirlenmi, yetki ilkesine de yer vermiti. Bu kanun belediyelerin grevlerini
999

Orhan Veli ALICI, Trkiyede Belediye Reformu ve Yaanan Deiiklikler, ada Yerel Ynetimler, C.16, S.4, Ekim-2007, s. 9 1000 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s. 229-230.

377

ayrntl olarak saydndan dolay ynetmelik benzetmesi ile eletirilmitir. Belediyelere yklenen ilevler hibir mantksal boluk braklmayacak ekilde belirlenmitir.1001 Kele bu konuda 5393 Sayl Kanun ile belediyelerin grev ve yetkilerinin sayma yntemi yannda hizmet alanlarn ve grev gruplarn da belirttiinden ortaya kan yeni durumun genellik ilkesi ve liste ilkesinin ortak olarak benimsenmi olmas1002 ile aklamaktadr. 5393 sayl Kanunun Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmeden nceki 14. maddesinde belediyenin hizmet alanlar saylm ve kanunlarla baka bir kamu kurum ve kuruluuna verilmeyen mahalli mterek nitelikteki dier grev ve hizmetleri belediyenin yapabilecei ya da yaptrabilecei belirtilmitir. Cumhurbakannn belediyelerin yerel nitelikte olan hizmetlerde genel grevli kabul edilmesine yol aacak 14. madde ile ilgili deerlendirmesine gre, kanunlarda, merkezi ynetimin grevleri soyut ve genel, yerel ynetimlerin grevleri somut ve genel olarak dzenlenmelidir. Cumhurbakan, yasallk ilkesi gerei, yerel ynetimlerin grevlerinin kanunda saylarak belirtilmesi gerektii tespitini yapmtr.1003 Anayasa ise yerel ynetim grevleri iin yerel ortak gereksinimler ltn getirmitir. Bu lt yerel ynetimlerin en az yetkilerinin zdr ve kural olarak yerel ynetimler bu alanda tam serbestiye sahiptirler.1004 Belediyelerin grev ve sorumluluklar kanunun 14. maddesinde gsterilmitir. Buna gre belediyeler;

1001

Birgl GLER, Yerel Ynetimler, s.197, Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.154, erif NER, a.g.e., s.37. 1002 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.230. 5393 sayl Belediye Kanununun 14.maddesinin (b) bendinin 2. fkrasnda yer alan bu dzenleme Anayasa Mahkemesinin 22/9/2005 tarihli ve K:2005/14 (yrrl Durdurma) Karar ile Anayasaya aykrl konusunda gl belirtileler bulunduu ve uygulanmalar halinde sonradan giderilmesi g veya olanaksz durum ve zararlarn doabilecei gzetilerek esas hakknda karar verilinceye kadar yrrlnn durdurulmas hkm altna alnmtr. Daha sonra bu fkra, Anayasa Mahkemesinin 29.12. 2007 tarih ve 26741 sayl R.G.de yaymlanan, 24.01.2007 T., 2005/95 E. ve 2007/5 K. sayl karar ile iptal edilmitir. 1003 Arif ERENN, Belediye Grevleri zerine Bir nceleme, ada Yerel Ynetimler, C.15, S.1, Ocak-2006, s. 24 1004 Atilla NALBANT, a.g.e., s.208.

378

a) imar, su ve kanalizasyon, ulam gibi kentsel altyap; corafi ve kent bilgi sistemleri; evre ve evre sal, temizlik ve kat atk; zabta, itfaiye, acil yardm, kurtarma ve ambulans; ehir ii trafik; defin ve mezarlklar; aalandrma, park ve yeil alanlar; konut; kltr ve sanat, turizm ve tantm, genlik ve spor; sosyal hizmet ve yardm, nikah, meslek ve beceri kazandrma; ekonomi ve ticaretin gelitirilmesini hizmetlerini yapar veya yaptrr. Bykehir belediyeleri ile nfusu 50.000i geen belediyeler, kadnlar ve ocuklar iin koruma evleri aar. b) okul ncesi eitim kurumlar aabilir; devlete ait okul binalarnn inaat ile bakm ve onarmn yapabilir veya yaptrabilir; salkla ilgili her trl tesisi aabilir veya iletebilir; kltr ve tabiat varlklar ile tarihi dokunun ve kent tarihi asndan nem tayan mekanlarn ve ilevlerinin korunmasn salayabilir; gerektiinde, rencilere, amatr spor kulplerine malzeme verir gerekli destei salar, gda bankacl yapabilir. 1580 sayl eski Belediye Kanununda, belediyelerin nemine ve gelir durumuna gre zorunlu ve istee bal ayrm yaplmt. 5393 sayl yeni Belediye Kanunu, belediyelerin gelir durumunu dikkate alarak yaplan bu snflandrmaya son vermitir. Ancak Kanun, 14.maddedeki baz grevleri belediyelerin yapacan ya da yaptracan ngrrken, yukarda ifade edilen b. fkrasndaki grevleri yapabilecekleri ya da yaptrabilecekleri grevler olarak dzenlemitir. Bu adan zorunlu ve istee bal ayrmnn kanunda olmasa da fiilen yer ald1005 belirtilmektedir. 5393 sayl yeni Belediye Kanunu kentsel kamu hizmetlerinin byk ounluunu belediyelere yklemektedir. Bu kanunla belediyelerin grevlerinde nemli bir art olmaktadr. Belediyelerin, belde sakinlerinin mahalli mterek nitelikteki ihtiyalarn karlamak amacyla her trl faaliyet

Belediyelerin grevler arasnda saylan okul ncesi eitim kurumlar aabilir.... ibaresi Anayasa Mahkemesinin 22/9/2005 tarihli ve E:2005/95, (yrrl Durdurma) Karar ile Anayasaya aykrl konusunda gl belirtileler bulunduu ve uygulanmalar halinde sonradan giderilmesi g veya olanaksz durum ve zararlarn doabilecei gzetilerek esas hakknda karar verilinceye kadar yrrlnn durdurulmas hkm altna alnmtr. Daha sonra bu fkra, Anayasa Mahkemesinin 29.12. 2007 tarih ve 26741 sayl R.G.de yaymlanan 24.01.2007 T., 2005/95 E. ve 2007/5 K. sayl karar ile iptal edilmitir. 1005 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.230-231.

379

ve giriimde bulunabilecei kanunda yer almaktadr. Bu faaliyet ve giriimleri belediyeler kendileri bizzat yapabilecekleri gibi, dier kurululara ve zel sektre de grdrme olanaklar kanunla salanmtr. Yeni Kanunla belediyelere verilen grevler dikkate alndnda belediyeler, sadece altyapya ilikin yetki ve grevleri olan bir kurulu olmaktan karak, eitim, salk, sosyal yardm, kltr, ekonomi, ticaretin gelitirilmesi gibi olduka geni bir alanda grevli ve yetkili saylmtr. Belediyecilik anlaynda, belediye kurumunu ynetmekten kenti ynetmeye ynelik bir anlay oluturulmutur.1006 Belediyelerin grevlerinde meydana gelen deiikliklerde

kreselleme/yerelleme dinamikleri, Avrupa Birlii, ekonomik, sosyal, kltrel ve teknolojik gelimeler ile kamu ynetimi ve devlet anlaynda meydana gelen ilevsel dnmlerin nemli etkisi vardr. Kanunda belirtilen belediye hizmetlerinin, vatandalara en yakn yerlerde ve en uygun yntemlerle sunulmas ilkesi ABnin subsidiarity ilkesinin etkisidir. En uygun yntemler deyimiyle kastedilen zrl, yal, dkn ve dar gelirli insanlarn durumunun dikkate alnmas da kreselleme ile birlikte sosyal devlet anlayndaki dnmn bir yansmas olarak deerlendirilebilir. Kresellemenin yaratt olumsuzluklarn sosyal politikalara olan ihtiyac artrd bir gerektir. Kreselleme kskacnda yer alan ve giderek g kaybeden merkezi ynetimlerin gereken sosyal politikalar etkili bir ekilde uygulamalarn beklemek pek kolay gzkmemektedir. Bu adan yerel ynetimlerin sosyal devlet dncesinin uygulanmas konusunda nemli ilevler gerekletirebilecei belirtilmektedir.1007 Yereli daha iyi tanyan, halka daha yakn olan yerel ynetimlerin kentle ilgili sorunlarn zmnde daha ilevsel olaca beklenebilir.
1006 1007

Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.152. Fatih YKSEL, Sosyal Devletin Dnm Srecinde Yerel Ynetimlerin Yeni levleri, Ankara niversitesi SBF Dergisi, C.62, S.1, Ocak-Mart-2007, s. 295.

380

3.3.2.5.3. Belediyelerin Ynetim Organlarnn Yapsndaki Deiiklikler ve Etkileri Belediyelerin, belediye meclisi, belediye encmeni ve belediye bakan olmak zere organ bulunmaktadr. 1580 sayl eski Kanuna gre, belediye sistemi gler ayrl ve gl bakan modeli zelliklerini gstermekteydi. Trk belediyelerinin rgtsel yaplanmasnda etkin olan unsur gler ayrl ilkesidir. Bu adan belediyelerin rgtlenmesinde karar ve yrtme organlar birbirinden ayr tutulmutur.1008 5393 sayl yeni Belediye Kanunu belediye sisteminde gler ayrl modelini srdrm, ancak belediye meclisini nemli lde glendirmitir. Gl bakan modelinde dzenlemeler yaplarak olumsuz taraflar ortadan kaldrlmaya allmtr.1009 Belediye Meclisi: Belediyenin en byk karar organdr. yeleri 5 ylda bir nispi temsil yntemi ile dorudan halk tarafndan seilmektedir. Belediye meclislerinin ye says kentin nfusuna gre deimektedir. Belediye meclisine belediye bakan bakanlk etmektedir. Belediye meclisinin grevleri Belediye Kanununun 18. maddesinde belirtilmektedir. Belediye meclisi, her ayn ilk haftas, nceden kararlatrd gnde toplanr. Daha nceki kanuna gre belediye meclisi yl ierisinde 3 kez olaan ekilde toplanmaktayd. Bylece, yeni dzenleme ile kent hizmetlerinin gerektirdii hzl karar alma salanm olmaktadr. Yeni Kanunda bte grmesine rastlayan toplant sresi en ok 20 gn, (1580 sayl eski Kanunda bu sre 30 gnd) dier toplantlarn sresi en ok 5 gndr (1580 sayl Kanunda 15 gn). Mutat toplant yeri dnda toplanlmasnn zorunlu olduu durumda yelere nceden bilgi vermek kaydyla meclis bakannn belediye snrlar ierisinde belirledii yerde
1008

Sedat AZAKLI, Hseyin ZGR, Belediye Organlar ve Organlar aras likiler: Bakan, Meclis ve Encmen, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, (Ed. H.zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, s.297. 1009 Sedat AZAKLI, Hseyin ZGR, a.g.m., s.300.

381

toplant yaplr. Toplantnn yeri ve zaman mutat usullerle belde halkna duyurulur. Meclis toplantlar saydaml salamak amacyla halka ak tutulmaktadr. 1580 sayl eski Kanunda meclis toplantlaryla ilgili olarak; valinin meclisi olaanst toplantya armas, bte grmelerine rastlayan toplantnn valinin karar ile uzatlabilmesi ve ileri Bakanlna bilgi verilmesi, gizli toplant ve gndeminden mlki amirin haberdar edilmesi, gizli toplantlara mlki amir ve grevlendirecei bir kiinin girmesi hususundaki idari vesayet uygulamalar yeni Kanunla kaldrlmtr.1010 Meclis kararlarnn kesinlemesi ile ilgili olarak yeni Kanunda baz yeni dzenlemeler ngrlmektedir (md.23). Buna gre, Kabul edilen meclis kararlar belediye bakanna gnderilmekte, belediye bakan bu kararlarda hukuka aykrlk grrse, gerekesini de belirterek yeniden grlmek zere 5 gn iinde meclise iade etmektedir. Yeniden grlmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden grlmesi istenip de belediye meclis ye tam saysnn salt ounluu ile srar edilen kararlar kesinlemektedir. Bu tr kararlara kar belediye bakan 10 gn iinde idari yargya bavurabilmektedir. Kesinleen meclis kararlar 7 gn iinde en byk mlk amire gnderilir. En byk mlki amire gnderilmeyen kararlar yrrle girmez. Belediye durumunda, meclisi yeliine seilme yeterliliinin kaybedilmesi yeliin

valinin

bildirmesi

zerine

Dantay

tarafndan

dmesine karar verilmektedir. 1580 sayl daha nceki Belediye Kanununda ise, belediye meclisi yeliine seilme yeterliliinin kaybedilmesi durumunda yeliin dmesine belediye meclisince karar verilmekteydi.1011 Belediye Bakan Belediye ynetiminin ba ve belediye tzel kiiliinin temsilcisidir. Trkiyede 1963 ylna kadar, belediye meclisleri, bakanlar kendi yeleri
1010 1011

Zerrin TOPRAK, Yerel Ynetimler, s.105. Zerrin TOPRAK, Yerel Ynetimler, s. 104.

382

arasndan ya da dardan seebilmekteydi. Seilen belediye bakanlarnn greve balayabilmesi ise vesayet makamlarnn onayna bal bulunmaktayd.1012 Bu tarihten sonra belediye bakanlarnn halk tarafndan seilmesi ilkesi benimsenmitir. Belediye bakan, 5393 sayl Kanunun 41. maddesine gre, yerel seimlerden 6 ay iinde; kalknma plan ve program ile varsa blge planna uygun olarak stratejik plan ve ilgili olduu yl bandan nce de yllk performans program hazrlayp belediye meclisine sunmaktadr. Nfusu 50 binin altndaki belediyelerde stratejik plan yaplmas zorunlu deildir. Belediye Encmeni: belediyenin karar organdr. Ayrca danma organ nitelii de bulunmaktadr. Belediye encmeni, belediye bakannn bakanlnda; a) il belediyelerinde ve nfusu 100.000in zerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei 3 ye, mali hizmetler birim amiri ve belediye bakannn birim amirleri arasndan bir yl iin seecei 2 ye olmak zere 7 kiiden, b) Dier belediyelerde, belediye meclisinin her yl kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei 2 ye, mali hizmetler birim amiri ve belediye bakannn birim amirleri arasndan seecei bir ye olmak zere 5 kiiden olumaktadr. 3.3.2.5.4. Belediyelerde Denetim ve zerklik Asndan Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri Belediyelerin zerklii ile ilgili olarak yeni Kanunla idari ve mali zerklik ilkesi getirilmitir. dari ve mali zerklik kanunda belediye tanm ierisinde yer almtr. Yeni Kanunla, belediye meclisinin etkinliinin artrlmas, valinin birtakm yetkilerinin azaltlmas, Belediye meclisi kararlarnn mlki idare amiri tarafndan onaylanmasna son verilmesi, belediye btesinin meclis kararyla kesinlemesi, personel istihdam zerinde merkezi idarenin yetkilerinin azaltlmas, kendi karar organlar ile ald kararlar uygulama anlamna gelen

1012

Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s. 248.

383

idari

zerkliklerindeki

iyiletirmeler,

belediyelerin

zerkliklerini

arttran

deiiklik ve gelimelerdir. Belediyelerin zerklik dzeyinin arttrlmasnda mali kaynaklarnn arttrlmas ok nemlidir. Kanunda belediyelerin mali zekliine vurgu yaplmasna ramen somut bir iyiletirme gze arpmamaktadr. Ancak, l zel daresi ve Belediye Gelirleri Kanunu Tasarsnn, yerel ynetimlere beklenen geliri salama imkan olmasa da ksmi iyilemeler ngrmektedir. rnein, Motorlu Tatlar Vergisi Kanununa gre yaplacak tahsilatn yars yerel ynetimlere, %40 il zel idareleri, %60 belediyelere datlacaktr. Yine Tasarya gre, Konaklama Vergisi ad altnda yeni bir vergi getirilerek yerel ynetimlere yeni bir vergi kayna salanmaktadr.1013 Genel olarak ele alndnda 5393 sayl Belediye Kanunu, belediyeler zerindeki idari vesayet denetimini eskiye gre azaltm, onaya tabi baz ilemlerde sreci ksaltm, birok noktada idari yarg yoluyla denetimi devreye sokmutur.1014 Belediye Kanununda birok konuda zerklik konusunda gelimeler olurken zerklii zedeleyici idari vesayet denetiminin de baz konularda srd grlmektedir. Kamulatrma, snr deiiklii gibi alanlarda bu denetim srmektedir. Snr deiikliklerine ilikin belediye meclisi kararlarnn kesinlemesi iin kaymakamn gr zerine valinin onay gerekmektedir. Bu durum dnyadaki genel eilim ve gl yerel ynetimlerin oluturulmas trendiyle elimektedir. Bunun yerine yasallk denetimiyle snrl yargsal denetimle yetinilmesinin daha doru bir tercih olabilecei belirtilmektedir.1015 5393 sayl Kanunda her ne kadar belediye encmeni karar organ deil yrtme organ olarak belirtilse de encmenin stlendikleri grev ve
1013

Mehmet KARAARSLAN, zerklik ve Denetim Asndan Yerel Ynetimler Reformu, Ankara, Turhan Kitabevi, 2008, s.156. 1014 Bayram COKUN, Ahmet NOHUTU, 5393 Sayl Belediye Kanununun dari Vesayet Denetimi Asndan Deerlendirilmesi, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas II, (Ed. Ahmet Nohutu-Asm Balc), stanbul, Beta Yay., 2007, s. 77-78. 1015 Mehmet KARAARSLAN, a.g.e., s. 145-146.

384

yetkiler ve bu grev ve yetkilerin nemi dikkate alndnda karar organ nitelii ar basmaktadr. Daha nceki Kanunda olduu gibi belediye encmeninde belediye bakan tarafndan atanm yenin bulunmas belediye zerkliine aykrlk tekil etmektedir. Belediyelerin denetimi il zel idarelerinde olduu gibi 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununa gre i ve d denetim yaplmakta denetimin kapsamn ise i ve ilemlerin hukuka uygunluk, mali ve performans denetimi oluturmaktadr. Belediyelerin mali ilemleri dnda kalan dier idari ilemleri, hukuka uygunluk ve idarenin btnl asndan ileri Bakanl tarafndan da denetlenmektedir. Belediyelere bal kurulu ve iletmeler de denetim konusunda ayn srece tabidir. Denetime ilikin sonularn kamuoyuna aklanmas ve meclisin bilgisine sunulmas aklk ve effaflk ilkeleri asndan nemli bir gelimedir. Denetim srecinde nemli bir unsur da belediye bakannn hazrlayaca faaliyet raporudur. Belediye bakan 5018 sayl Kanun hkmleri erevesinde; stratejik plan ve performans programna gre yrtlen faaliyetleri, belirlenmi performans ltlerine gre hedef ve gerekleme durumu ile varolan sapmalarn nedenlerini ve belediye borlarnn durumunu aklayan faaliyet raporu hazrlar. Bu raporda, bal kurulu ynetim ve iletmeler ile belediye stratejik ortaklklarna ilikin bilgi ve deerlendirmelere yer verilir (5393/md.56). Bylece belediyelerde modern yaklam olarak ynetim anlayn benimsemenin gereklilii ortaya konulmu olmaktadr. Belediye meclis tarafndan kurulacak denetim komisyonu da il ve ile belediyeleri ile nfusu 10.000in zerindeki belediyelerde bir nceki yln gelir ve giderleriyle hesap ve ilemlerini denetlemekte denetim sonularn belediye meclisine sunmakta ve konusu su tekil eden bir husus olduunda

385

meclis gerekli giriimde bulunmaktadr.1016 Yetki ve sorumluluklar giderek artan belediyelerin denetim sisteminin de yeniden yaplandrlmas ve ada gelimelere paralel olarak dzenlenmesi yolsuzluklarn, kaynak israfnn ve hizmetlerin aksamann nlenmesinde son derece nemlidir. Avrupadaki yerel ynetimlerde etkin olarak kullanlan i denetimin yeni Belediye Kanununda belediye bakan veya grevlendirecei i denetiler tarafndan yaplmas ngrlmektedir. Bylece denetimin daha etkin ve ilevsel olmas amalanmaktadr. Belediyelerin i denetimindeki tek risk ise, belediye bakan tarafndan atanan i denetinin bamszl sorunudur.1017 Bu adan d denetimi gerekletirecek olan Saytayn bamsz bir d denetim organ olarak daha nceleri ok az sayda belediye zerinde gerekletirmi olduu denetimin yaygnlatrlmas, performans denetimi konusunda Saytayn rolnn arttrlmas gerekmektedir. Daha nceki kanunla (1580) karlatrldnda 5393 sayl yeni Belediye Kanununun belediyeler zerindeki idari vesayet denetimini azaltt ve birok konuda yargsal denetimi ne kartt grlmektedir. Bylece idari vesayet denetiminin azalmasna bal olarak belediyelerin zerklik dzeyinin artt sylenebilir. zerklik ve denetim konusundaki bu gelimeler, uluslar aras gelimeler (zellikle Fransz deneyimi) ve AB etkisi gz nne alndnda genel eilimlerle rtt ifade edilebilir. 3.3.2.5.5. Belediyelerin Tekilat Yaps ve Personel Sistemindeki Deiiklikler ve Etkileri 1580 sayl eski Kanunda belediye tekilatnn yaz ileri, hesap ileri, salk, veteriner, fen ileri, personel ve hukuk ileri mdrlklerinden oluaca belirtilmiken 5393 sayl yeni Kanunda, belediye tekilatnn norm kadroya uygun olarak yaz ileri, mali hizmetler, fen ileri ve zabta
1016 1017

Birol EKC, M. Cem TOKER, a.g.m., s.8. Birol EKC, M. Cem TOKER, a.g.m., s.7.

386

birimlerinden oluaca belirtilmektedir. 5393 sayl Kanunun 48. maddesine gre; beldenin nfusu, fiziki ve corafi yaps, ekonomik, sosyal ve kltrel zellikleri ile
gelime potansiyeli dikkate alnarak, norm kadro ilke ve standartlarna uygun olarak gerektiinde salk, itfaiye, imar, insan kaynaklar, hukuk ileri ve ihtiyaca gre dier birimler oluturulabilir. Bu birimlerin kurulmas, kaldrlmas veya birletirilmesi belediye meclisinin kararyla olur.

5393 sayl kanunla belediyelerin rgtlenmesi ile ilgili olarak esnek bir yaplanma benimsenmitir. Kaynak kullanmnda etkinlik asndan baz birim saylar da azaltlmtr. Bylece belediyeler AYYda belirtildii gibi kendi i rgtlenmelerini serbeste belirleyebilme imkanna kavumulardr. Yeni birimlerin oluturulmas, kaldrlmas ya da birletirilmesinin belediye meclisinin karar ile olmas yerinden ynetime verilen nemin bir gstergesidir. Bu adan bir idari vesayet denetimi de bulunmamaktadr. Ayrca, hzl deien ve gelien teknoloji ve bilgi ann gerektirdii rgtsel yaplar belediyelerin kurmalar ve adapte olmalar kent ynetimi ve halkn gereksinimlerinin etkin bir ekilde karlanmas asndan nemlidir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, kaynak israfna yol aacak gereksiz birimlerin oluturulmamasdr. Personel sistemi ile ilgili olarak 5393 sayl Kanunda belediyenin ve bal kurulularnn norm kadrolarnn ileri Bakanl ve Devlet Personel Bakanlnn belirledii ilke ve standartlar erevesinde belediye meclisi kararyla belirlenecei belirtilmektedir. Yeni Kanun szlemeli personel altrlmasna da olanak tanmaktadr. Kreselleme ile birlikte esnek alma koullarnn etkileri grlmektedir. Personel giderleri asndan snrlama yaplmtr. Personel giderlerinin, bte giderinin %30unu, nfusu 10.000in altndaki belediyelerde ise %40n geemeyecei belirtilmitir.

387

3.3.2.5.6. Katlm Mekanizmalar Asndan Getirilen Deiiklikler ve Etkileri Yerel ynetimlerin etkin ve verimli hizmet sunumuna ynelik sorunlarn giderilmesi, Trkiyenin taraf olduu uluslar aras metinlerde yer alan demokratik, katlmc, effaf yerel ynetimlerin kurumsallatrlmasna ynelik ilkelerin varl1018 belediye kanununda yeni almlarn gndeme gelmesine sebep olmutur. Yerel halkn katlm mekanizmalarnn gelitirilmesinde bilgi edinme hakk ve aklk ok nemlidir. Bu noktada 5393 sayl kanunla getirilen hkmler unlardr:1019 1- Kanunda hemehrilerin belediye faaliyetleri hakknda bilgilenme haklar vurgulanmtr. (md.13) 2- Belediye meclisinin olaan toplant yeri dnda toplanmasnn zorunlu olduu durumda; toplant yeri ve zamannn belde halkna duyurulmas; meclis toplantlarnn ak olduu (md.20); gndemin eitli yntemlerle halka duyurulmas (md.21/1) hkme balanmtr. 3- htisas komisyonu raporlarnn aleni olduu belirtilmi ve bu raporlarn eitli yollarla halka duyurulmas ve isteyenlere meclis tarafndan maliyetlerini amamak zere belirlenecek bedel karlnda verilmesi dzenlenmitir (md.24/7). htisas komisyonlar ile kararlarn tartlarak alnmas, kararlarn komisyonda olgunlatrlmas ve STKlarn grlerinin alnmas amalanmtr.1020 htisas komisyonlarna halkn katlm ngrlmemitir. 4- Kesinleen belediye meclis kararlarnn (md.23) ve meclis ihtisas komisyonu raporlarnn halka duyurulmas ve isteyenlere verilmesi hkme balanmtr (md.24).

1018 1019

erif NER, a.g.e., s.39. erif NER, a.g.e., s.42. 1020 Hseyin GL, Dilek MEMOLU, a.g.e., s. 82.

388

Yeni Kanunda katlm mekanizmalar asndan getirilen dier yenilikler ise; kent yaamnda; kent vizyonunun ve hemehrilik bilincinin gelitirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunmas, srdrlebilir kalknma, evreye duyarllk, sosyal yardmlama ve dayanma, saydamlk, hesap sorma ve hesap verme, katlm ve yerinden ynetim ilkelerini hayata geirmeye ynelik olarak kent karar konseylerinin ve oluturulmas katlma (md.76), haklarnn hemehrilerin, belediye hizmetlerine

bulunduunun belirtilmesi (md.13), Belediyelerin hemehriler arasnda sosyal ve kltrel ilikilerin gelitirilmesi ve kltrel deerlerin korunmas konusunda gerekli almalar yaparken bu almalarda niversiteler, kamu kurumu niteliindeki eslek kurulular, sendikalar, STKlar ve uzman kiilerin katlmndan yararlanlmas (md.13/2), belediye hizmetlerinin vatandalara en yakn yerlerde ve en uygun yntemlerle sunulmas (md.14), belediyenin, belde sakinlerinin belediye hizmetleriyle ilgili gr ve dncesini tespit etmek amacyla kamuoyu yoklamas ve aratrmas yapmas (md.15), meclis ihtisas komisyonu toplantlarna mahalle muhtarlar, ildeki kamu kurulularnn amirleri, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, niversiteler, sendikalar, STK temsilcilerinin oy hakk olmasalar da katlmnn salanmas (md.24), belediye hizmetlerine gnll katlmn salanmas iin gereken dzenlemelerin yaplmas (md.77) gibi yenilikler dikkati ekmektedir. 5393 sayl Belediye Kanununda ynetiim srecinin iletilebilmesine ynelik olarak halkn katlm yntemlerinin gelitirilmesine ynelik dzenlemeler dikkati ekmektedir. Belediye kurulurken halkn oyuna bavurulmas, yerelde ynetiimin gelitirilmesinde nemli bir lek olarak mahalle kavramna Kanunda yer verilmesi, hemehri hukukunun ikamet esasna dayandrlmas, kamu oyunun dncelerini renmek iin aratrma yaplmas, meclis toplantlarnn yeri, zaman ve gndemi ile ilgili olarak halkn bilgilendirilmesi, ihtisas komisyonlar raporlarnn aleni olmas ve halka duyurulmas, stratejik plan hazrlanrken eitli kesimlerin grlerinin dikkate alnmas, denetim sonularnn kamu oyuna duyurulmas, kent konseyinin

389

grlerinin meclis gndemine getirilmesi gibi dzenlemeler ynetiim ve katlm asndan nemli bir dnmn belirtisidir. 3.3.2.5.7. Belediyelerin Mali Yapsnda Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri Kamu hizmetlerinin sunumunda son yllarda grev ve sorumluluklar nemli lde artan belediyelerin mali kaynaklarnn ayn oranda artmamas belediyelerin en nemli sorunlardan biridir. Yerel ynetimlerin kaynak sorunu sadece belediyelerin ya da yerel ynetimlerin ekonomik ve mali sorunlar olarak grlmemekte ayn zamanda lkemizdeki yerel ynetim geleneine ve merkezi ynetim ile yerel ynetimler arasndaki grev, yetki ve sorumluluk paylam gibi genel bir soruna ve ynetim kltrne odaklanmaktadr.1021 1980 sonrasnda belediyelerin mali adan glendirilmesine ynelik dzenlemeler ve Bykehir belediyelerini dzenleyen 1984 tarih ve 3030 sayl Kanun bu sorunlara kalc ve kesin zmler getiremedii gibi sorunlar daha karmak hale getirmitir.1022 2005 ylnda karlan Belediye Kanununda yaplan dzenlemelerle belediye ve il zel idarelerine birok yeni grev verilmiken gelirler ise ayn oranda arttrlamamtr. Belediyelerin gelirleri, z kaynak gelirleri, devlet gelirlerinden ayrlan paylar, devlet yardmlar ve dier gelirler (olaan st gelirler, borlanma vs.) olarak snflandrlmaktadr. Belediyelerin giderleri incelendiinde ise, en yksek pay personel giderlerindedir. Bayndrlk hizmetlerinin de zellikle belde ve ile belediyelerinde oran yksektir. nemli dier gider kalemleri ise, temizlik ve evre hizmetlerine ilikin giderlerdir. Bunlarn yan sra, kamulatrma, tanmaz mal satn alma, kurumlara katlma paylar, sermaye tekili, iktisadi-

1021 1022

Nuri TORTOP vd., a.g.e., s.173. Nihat FALAY, a.g.m., s.3.

390

mali-sosyal transferler ve bor demelerinin bte harcamalar ierisinde pay giderek art eilimi ierisindedir.1023 Devlet gelirlerinden ayrlan paylar belediye gelirlerinin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Bu paylarn oran yllar itibariyle deiiklik gstermektedir:1024 2.2.1981 tarihli 2380 sayl Belediyelere ve l zel darelerine Genel Bte Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakknda Kanunla, belediyelere %5 pay verilmesi kabul edilmitir. Bu oran 1984 tarihli 3004 sayl Kanunla %10.30a karlmtr. 1985 tarihli 3229 sayl Kanunla bu pay 1986 ylnda %8.55e indirilmitir. Daha sonraki yllar iin %9.25 olarak uygulanmas ngrlmtr. 1994-1995 tarihleri arasnda bu oran %7.55 olarak uygulanmtr. 2001 ylnda kabul edilen 4629 sayl Kanuna gre 2002 ylndan itibaren belediyelerin genel bte vergi gelirlerinden aldklar paylar sadece nfus kriterine gre datlmaya balanmtr. Trkiyede Belediyelerin Gelirleri (%) Tablo halinde aada gsterilmektedir:
Tablo 7: Yllar tibariyle Trkiyede Belediyelerin Gelirleri Yllar 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Vergi Gelirleri 11.15 9.96 8.16 16.68 14.23 10.69 8.83 13.12 12.49 11.34 10.79 14.72 20.34 Vergi D Gelirler 32.82 36.87 42.99 35.83 34.34 34.43 36.75 34.67 34.28 32.52 32.14 32.31 34.17 zel Yardm ve Fonlar 2.32 2.51 3.96 3.00 4.07 4.81 6.35 3.40 3.40 3.04 2.70 2.87 1.73 Mali Yardm 53.72 50.66 44.89 44.48 47.36 50.07 48.08 48.81 49.83 53.09 54.37 50.10 43.76

Kaynak: Recep TEKEL-Erturul ACARTRK: Teoride ve Uygulamada dareler aras Mali Yardmlar: l zel daresi ve Belediye Gelirleri Kanun Tasars zerinde Bir Deerlendirme, s.585.

Tablodan grld gibi, belediyelerin toplam gelirler ierisinde vergi gelirlerinin pay %10 civarndadr. Yerel zerkliin bir gstergesi olarak kabul edilen vergi gelirleri son yllarda art eilimi erisindedir. Belediyelerin vergi
Nihat FALAY, a.g.m., s.4. Recep TEKEL, Erturul ACARTRK, Teoride ve Uygulamada dareler aras Mali Yardmlar: l zel daresi ve Belediye Gelirleri Kanun Tasars zerinde Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler zerinde Gncel Yazlar-2, (Ed. H. zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2007, s.579-580.
1024 1023

391

gelirleri 2002de 14.72den, 2003de 20.34e kmtr. Yerel ynetimlerin zerklii asndan kendi gelir kaynaklarn oluturabilmesi son derece nemlidir. Tortopun da ifade ettii gibi,1025 yerel ynetimlerin mali kaynaklarnn yetersizlii, zerkliklerinin snrlanmasna ve merkezi ynetimlerin daha fazla mdahalesine neden olmaktadr. Belediyelerin mali yaplanmasnda nemli bir gstergesi olan belediye btesi, belediyelerin bir yllk faaliyetlerini ve bu faaliyetlerine ilikin ne kadar denek ayrlacan gstermektedir. Belediye btesi, belediyenin stratejik planna ve performans programna uygun olarak belediye bakan tarafndan hazrlanmaktadr. Belediye bakan tarafndan hazrlanan bte tasars eyll aynn birinci gnnden nce encmene sunulmakta ve ileri Bakanlna gnderilmektedir. ileri Bakanl belediye bte tahminlerini konsolide eder ve 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu uyarnca merkezi ynetim bte tasarna eklenmek zere Maliye Bakanlna bildirmektedir. Bte tasars belediye meclisi tarafndan kabul edilerek yrrle girmektedir. 5393 sayl yeni kanunla btenin kesinlemesi iin vali ya da kaymakamn onayna gerek bulunmamaktadr. Bu durum belediyeler zerindeki vesayetin azaltlmasnda nemli bir admdr. 3.3.2.6. 5216 Sayl Bykehir Belediyesi Kanunu 1984 ylndan itibaren Trkiyede klasik belediye ynetiminin yan sra iinde birden fazla belediye bulunan byk yerleim birimlerinde iki kademeli metropol belediye sistemine geilmitir. lk olarak 1984 tarihli 3030 sayl Bykehir Belediye Kanununa gre ynetilen byk ehirler yaklak 20 yl bu kanunla ynetilmiler daha sonra ise 10.07.2004 tarihinde 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu karlmtr.

1025

Nuri TORTOP, Yerel Ynetimler ve Mali zerklik, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.5, Eyll1996, s.7.

392

3.3.2.6.1. Bykehir Belediyelerinin Yaps ve leyiine likin Getirilen Deiiklikler ve Etkileri 1980 sonrasnda kentlere olan gler ve kent nfusunun artmasyla birlikte altyap, ulam, konut vb. kamu hizmetlerine olan talebin artmas, bu taleplerin mevcut yasal dzenlemelerle yerine getirilme olanann zor olmas nedeniyle 1984ten sonra byk kentlerde farkl bir belediye yaplanmasna gidilmesi zorunluluu domutur. Belediyelerin ynetimi konusunda nfusu 2000 olan yerleim

birimlerinin sorunlar ile 1 milyon ve daha fazla olan yerleim birimlerinin sorunlar arasnda nemli farklarn bulunmas deiik bir rgtlenmeye gidilmesini zorunlu klmtr. Bu adan bakldnda Paris, Londra, Tokyo ve Toronto gibi dnyann byk ehirlerindeki belediyeler de dier belediyelerden farkl statye sahiptirler.1026 Grld gibi kentleme sreci ve kent nfusunun artmas kentsel alanlarda farkl bir belediye yaplanmasna gidilmesinin en nemli nedenidir. Trkiyede ilk olarak stanbul, zmir ve Ankarada kurulan Bykehir belediye modeli daha sonra kurulan 13 adet Bykehir belediyesi ile yaygnlatrlmtr. Trkiyede Bykehir belediyelerinin says, dier belediye, il ve ile olma eilimlerinde olduu gibi; kamu hizmetlerinden, merkezi idarenin aktarm olduu kaynaklardan daha ok yararlanma gibi hakl ve rasyonel olmayan gerekelere dayanmaktadr. Ancak bu durum, hem idari taksimatta bozulmaya hem de yerel ynetim birimlerinin saysal olarak dengesiz bir art gstermesine ve bylece kaynaklarn etkin ve aklc kullanmndan uzaklamaya yol amaktadr.1027

1026 1027

Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s. 160. Burhan AYKA, Bykehir Belediyeleri ve Sunduklar Hizmetler, Karnca Dergisi, Y.59, S.682, Ekim-1993, s.23.

393

Bykehirler iin oluturulan dzenlemede temel ama, kentleme ve sanayileme ile birlikte yaplar hzla deien ve sorunlar byyen yerleim birimlerinde rgtlenme asndan yeni bir sistem getirmektir. Bylece, ilelerin ve beldelerin yerel zellikleri korunup, halkn ynetime katlmas salanrken, Bykehir alannda birbiriyle ilikili eitli hizmet birimleri arasnda koordinasyon da salanm olmaktadr.1028 Daha z bir ifadeyle Bykehir belediyesinin kurulma amac; anakent alannda mevcut birka belediyenin tek bana yapamayaca, tm anakentsel alana ilikin ve koordinasyon gerektiren kent hizmetlerini gerekletirmek1029 olarak ifade edilebilir. Bykehir belediyeleri kentsel hizmetleri tek bana gerekletiren bir birim deildir. Bykehir belediye yaplanmas ierisinde ile ve ilk kademe belediyeleri, zel amal rgtler (su ve kanalizasyon idareleri, kent ii ulam ve gaz idareleri), kararlar tm kamu idarelerini balayc koordinasyon merkezleri [AYKOME (alt yap koordinasyon merkezi) ve UKOME (ulam koordinasyon merkezi] yer almaktadr.1030 23.7.2004 tarihinde Yerel ynetim reformlar kapsamnda karlan Bykehir Belediyesi Kanunu, Bykehir belediyelerinin kuruluu ile ilgili olarak yeni dzenlemeler getirmitir. Buna gre, en az ile veya ilk kademe belediyesini kapsayan ehirlerde Bykehir belediyesi kurulabilecektir(md.3). Yeni kanun ncekine gre Bykehir belediyelerinin kurulmas konusunda daha dengeli kriterler getirmitir. 5216 sayl yeni Kanuna gre, bir yerde Bykehir belediyesi kurulabilmesi iin, belediye snrlar iindeki ve bu snrlara en fazla 10.000 metre uzaklktaki yerleim birimlerinin son nfus saymna gre toplam nfusu 750.000den fazla olan il belediyeleri, fiziki yerleim durumlar ve ekonomik gelimilik dzeyleri dikkate alnarak Bykehir belediyesine dntrlmektedir(md.4). Eski
1028 1029

Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.161. Hikmet KAVRUK, Anakente Bak Trkiyede Anakent Belediyecilii ..., s.192. 1030 Hikmet KAVRUK, Trkiyede Anakentleme, Anakent Belediyecilii ve Yapay Anakent, Kamu Ynetimi Seme Yazlar, (Ed. Burhan Ayka-Hikmet Kavruk), Ankara, 2003, s.198

394

kanuna

gre

deerlendirildiinde

Bykehir

belediyesinin
1031

kurulmas

zorlatrlmtr. Nfus kriterinin DPTnin raporunda

500.000 olarak

belirlenmesinin daha rasyonel olaca ve bunun yannda Bykehir belediyesinin kurulabilmesi iin ilin ynetim, ekonomi, turizm, kltr ve sanat etkinlikleri asndan gelime gstermesi gerektii belirtilmitir. Yeni kanunla Bykehir belediyesi kurulmas ve Bykehir

belediyelerinin snrlarna ilikin getirilen deiiklikler deerlendirildiinde, Kanunun metropoliten kent ynetimi oluturabilmek iin ABDde metropoliten alanlarn snrlandrlmasnda kullanlan kriterlere benzer nfus ve mesafe kriterleri getirmi olmas asndan bir ilke imza att1032 belirtilmektedir. 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu sadece Bykehir belediyeleri ile bu belediyelerin snrlar ierisinde yer alan ile belediyeleri ve Bykehir belediyesi snrlar ierisinde yer alan merkezi idarenin tara tekilat iinde bulunan ilenin kurulmad beldelerdeki adna eskiden alt kademe belediyesi daha sonra ise ilk kademe belediyesi denen belediyeleri dzenlemektedir. Bu ynyle, 5393 sayl Belediye Kanunu, belediyeler hakknda genel, 5216 sayl kanun ise zel nitelikte bir kanundur.1033 3030 sayl nceki Kanuna gre, Bykehir belediyelerinin snrlar, kurulu kanununda gsterilmekte ve bu snrlarda deiiklik yaplamamaktayd. Yeni Kanuna gre, Bykehir belediyelerinin snrlar erevesinde ve ayn il snrlar ierisinde bulunan belediye ve kylerin imar dzeni ve temel altyap hizmetlerinin zorunlu kld durumlarda, Bykehir belediye meclisinin karar ve ileri Bakanlnn nerisi zerine, Bakanlar Kurulu karar ile Bykehir snrlar ierisine alnabilmesine(md.6/2) imkan tannmtr. Bu dzenlemenin AYYda belirtilen yerel ynetimlerin snrlarnda, mevzuatn elverdii durumlarda ve mmknse bir referandum
1031 1032

DPT, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Raporu, s. 29. Ferruh TUZCUOLU, Metropoliten Ynetim Nereye?, Yerel Ynetimler zerinde Gncel Yazlar-2, (Ed. H. zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2007, s.53. 1033 Ramazan YILDIRIM, 59.Hkmet Dneminde Yaplan Belediye Reformunun Ksa Bir Deerlendirmesi, ada Yerel Ynetimler, C.15, S.2, Nisan-2006, s.44.

395

yoluyla ilgili yerel topluluklara nceden danlmadan deiiklik yaplamaz hkmne aykr olduu ifade edilebilir. Bykehir belediye snrlarnn genilemesine yol aabilecek olan bu dzenleme baz alardan eletirilmekte, belediye hizmetlerinin btnln salamak iin sadece alan leinin bytlmesinin bir zorunluluk olmad belirtilmektedir. Yaplan almalarda da alan byklkleri ile hizmet etkinlii ilikisi ile ilgili olarak il bykl ya da belediye bykl iin optimal alan lt konusunda bilimsel esasa dayal ortak bir grn olmad1034 belirtilmektedir. 3.3.2.6.2. Bykehir Belediyelerinin Grev ve levlerinde Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri Bykehir belediyelerinin grev, yetki ve sorumluluklar, 5216 sayl kanunun 7. maddesinde sayma yntemiyle belirlenmitir. Bu kanunla Bykehir belediyelerinin grev, yetki ve sorumluluklar ile ile ve ilk kademe belediyelerinin grev, yetki ve sorumluluklar tek tek saylarak belirlenmitir. 3030 sayl eski Bykehir Belediyesi Kanununda ise; Bykehir belediyelerinin grevleri sayldktan sonra bu saylanlarn dnda kalan ve mevzuatla belediyelere verilen btn grevler ile belediyelerince yrtlmekteydi. 5216 sayl yeni Kanun, grev blm ile ilgili olarak; ile veya ilk kademe belediye snrlar ierisinde yaplabilen veya etkileri bu belediyelerin snrlarn amayan ortak yerel grev ve hizmetlerin ile ve ilk kademe belediyeleri tarafndan yerine getirilmesini, metropoliten dzeyde planlama ve koordinasyon gerektiren veya finansman asndan Bykehir tarafndan

1034

Zerrin TOPRAK, a.g.e., s.208.

396

yaplmas gereken grev ve hizmetlerin Bykehir belediyeleri tarafndan yaplmas1035 gerektiini ilke olarak benimsemitir. 5216 sayl yeni Bykehir Belediyesi Kanunu ile Bykehir belediyelerine daha nceki 3030 sayl Kanundaki grevlerine ek olarak verilen grev ve yetkiler u ekildedir: - Kanunlarla Bykehir belediyesine verilen grev ve hizmetlerle ilgili her trl imar uygulamasn yapmak ve ruhsatlandrmak, - Nazm imar planlarnn yrrle girmesinden itibaren bir yl iinde uygulama imar plan ve parselasyon planlarn yapmayan ile ve ilk kademe belediyelerinin yerine bu planlar yapmak veya yaptrmak, - Corafi ve kent bilgi sistemini kurmak, - Salk, eitim ve kltr hizmetleri iin binalar yapmak ve bu hizmetlerle ilgili kamu kurum ve kurulularnn binalarn onarmak ve malzeme destei salamak, - Kltr ve tabiat varlklarn korumak, bakm ve onarmn yapmak, onarm mmkn olmayanlar aslna uygun olarak yeniden yapmak, - Merkezi stma sistemleri kurmak, - Engelliler iin her trl sosyal ve kltrel hizmetleri yrtmek, gelitirmek ve bu amala sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandrma kurslar amak. Bykehir Belediyesi Kanununun ngrm olduu grev paylamnda, byk lekte ve mali ve idari kapasite gereken hizmetlerin Bykehir kademelenmesinde buna karlk temizlik ve sosyo-kltrel hizmetlerin ise daha ok ile belediyeleri kademelenmesinde ne kt
1035

Ferruh TUZCUOLU, a.g.m., s.55. Bykehir belediyelerine verilen bu grev, 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununa 5378 sayl zrller ve Baz Kanun ve KHK Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun 40. maddesi ile eklenen dzenlemeyle verilmitir. Bu maddeye gre: (5216 ek md1 ve 5378 md.40) Bykehir belediyelerinde zrllerle ilgili bilgilendirme, bilinlendirme, ynlendirme, danmanlk, sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri vermek zere zrl hizmet birimleri oluturulur. Bu birimler, faaliyetlerini zrllere hizmet amacyla kurulmu vakf, dernek ve bunlarn st kurulularyla ibirlii halinde srdrrler. zrl hizmet birimlerinin kurulu, grev, yetki, sorumluluk ve ileyiine ilikin usl ve esaslar zrller daresi Bakanlnn gr alnarak ileri Bakanlnca hazrlanacak ynetmelikle belirlenir.

397

grlmektedir. Sosyo-kltrel faaliyetlerin bazlar ise Bykehir belediyesi ile ortak yrtlmektedir.1036 5216 sayl Kanundan nce uygulamada olan 3030 sayl Kanunda Bykehir belediyeleri ile alt kademe belediyeleri arasndaki grev ve yetki paylamnn nesnel ltlere dayanmad, ynetim kademeleri arasnda ibirlii yatan mekanizmalarnn dnce, gelitirilemedii
1037

dolaysyla

yetki

ve

grev

karmakl olutuu belirtilmitir. dankln

Oysa ki Bykehir modelinin ardnda bana buyrukluun giderilmesidir.

ve

Bykehirler iindeki birimlerde farkl hizmet standartlarnn giderilmesi, tek elden ve merkezden grlmesi zorunlu olan hizmetlerde, hizmeti retme ve datma srecinin blnmezlii kuralna bal kalnmas, bu sistemin dayand temel ilkelerdir.1038 5216 sayl Kanunla birlikte, Bykehir belediyeleri ile alt kademe belediyeleri arasndaki yetki dalm, ile belediyeleri aleyhine nemli lde bozulmaktadr. belediyelerine Planlama verilmitir. yetkileri mar ve dier birok yetki de Bykehir Bykehir denetim yetkisinin

belediyelerine verilmesi metropolitan alanlarda imar ve planlama konularnda tek yetkilinin Bykehir belediyeleri olmasna yol aacaktr.1039 Bu balamda, metropolitan alanlarda yaanan temel hizmet retme sorunlarnn leine ve vatandalarn beklentilerine cevap vermek yerine, Bykehir belediyelerinin yetki ve grevlerinin geniletilmesi tercih edilmitir. Bykehirlerde yetkilerin tek elde toplanmas merkezileme eilimlerinin younlamasna katkda bulunduu, demokratik almlar engelledii1040 ileri srlmektedir.

1036 1037

Zerrin TOPRAK, a.g.e., s.217. S. Evin TORLAK, Yasin SEZER, Bykehir Belediye Reformu zerine Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, (Ed. H.zgr-M. Ksecik), Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, s.95. 1038 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.316-317. 1039 S. Evin TORLAK, Yasin SEZER, a.g.m., s.95. 1040 TMMOB ehir Planclar Odas, 5216 Sayl Yasa Hakknda Basn Aklamas, Eriim http://www.spo.org.tr 12.03.2006 .

398

5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ynetimler arasndaki grev ve yetki atmasn gidermeye alm olsa da getirmi olduu baz hkmlerin bu adan eksiklikler ierdii ifade edilmektedir:1041 rnein; 7.madenin j fkrasnda gda ile ilgili olanlar dahil birinci snf gayri shhi messeseleri ruhsatlandrmak ve denetlemek, yiyecek ve iecek maddelerinin tahlillerini yapmak zere laboratuarlar kurmak ve iletmek grevinin Tarm ve Kyileri Bakanlnn 27.5.2004 tarihli ve 5179 sayl Gdalarn retimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabul Hakknda Kanunda tam yetkili hale getirildii grlmektedir. 7.maddenin o fkrasnda da grev-yetki atmas bulunmaktadr. Bu fkraya gre, kltr ve tabiat varlklar ile tarihi dokunun ve kent tarihi bakmndan nem tayan mekanlarn ve ilevlerinin korunmasn salamak, bu amala bakm ve onarmn yapmak, korunmas mmkn olmayanlar aslna uygun olarak yeniden ina etmek grevi Bykehir belediyelerine verilmi, ancak; 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu hkmlerine gre bu alanda grevli ve yetkili kurulu Kltr ve Turizm Bakanl ve Koruma Yksek Kuruludur. Grev ikilii olarak grlen bu durum erevesinde mutlak bir grev aktarm deil, ilgili Bakanlkla ibirlii ierisinde hizmetin yrtlmesini ngren bir dzenlemenin sz konusu olduu belirtilmektedir. 3.3.2.6.3. Bykehir Belediyelerinin Ynetim Organlarnn Yapsndaki Deiiklikler ve Etkileri Bykehir belediye sistemi iki kademeli belediye ynetiminden olumaktadr. Alt basamakta ile belediyeleri ve ilk kademe belediyeleri, st basamakta ise Bykehir belediyesi yer almaktadr. Her iki belediye ynetiminin organlar birbirine benzemektedir. Ancak bu organlarn oluturulma tarz ve yetkileri farkldr.1042 Bykehir Belediyesinin organlar,

1041 1042

erif NER, a.g.e., s. 293-294. Bilal ERYILMAZ, Kamu Ynetimi, s.162.

399

Bykehir

Belediye

Meclisi,

Bykehir

Belediye

Encmeni

ve

Bykehir Belediye Bakanndan olumaktadr. a) Bykehir Belediye Meclisi: 5216 sayl Kanuna gre, Bykehir belediye meclisi, Bykehir belediyesinin karar organdr ve ilgili kanunda gsterilen esas ve usullere gre seilen yelerden olumaktadr. Bykehir belediye bakan, Bykehir belediye meclisinin de bakandr. Bykehir iindeki dier belediyelerin bakanlar Bykehir belediye meclisinin doal yesidirler (md.12). Bu doal yeler dndaki dier meclis yeleri 5 yl iin iki dereceli seimle greve gelmektedirler. Bykehir belediye meclisi, her ayn ikinci haftas nceden meclis tarafndan belirlenen gnde mutat toplant yerinde toplanmaktadr. Bte grmelerine rastlayan toplant sresi en ok 5 gndr. Mutat toplant yeri dnda toplanlmasnn zorunlu olduu durumda yelere nceden bilgi vermek kaydyla belediye snrlar ierisinde meclis bakannn belirledii yerde toplant yaplr. Bykehir belediye bakan, hukuka aykr grd belediye meclisi kararlarn 7 gn ierisinde gerekesini de belirterek yeniden grlmek zere belediye meclisine iade edebilir. Belediye meclisi ye tam saysnn salt ounluu ile srar edilen kararlar kesinlemektedir. Daha nceki kanunda te iki ounluk aranmaktayd. Bu kararlara kar da Bykehir belediye bakan idari yargya bavurabilir. Kararlar kesinletii tarihten itibaren en ge 7 gn iinde mahallin en byk mlki amirine gnderilir. Kararn kesinlemesi iin vali tarafndan onaylanmas bir zorunluluk oluturmamaktadr. Mlki idare amiri hukuka aykr grd kararlar aleyhine 10 gn iinde idari yarg mercilerine bavurabilir (md.14). Bykehir belediye meclisinin kararlar ve ilk kademe belediye meclisinin kararlar zerinde Bykehir belediye bakannn veto yetkisinin

400

bulunmasnn, Bykehir belediye bakann daha da gl klaca, organlar arasndaki g dengesini olumsuz etkileyecei belirtilmektedir.1043 Bykehir belediye meclisi, yeleri arasndan seilecek en az 5, en ok 9 kiiden oluan ihtisas komisyonlar kurabilmektedir. mar ve bayndrlk komisyonu, evre ve salk komisyonu, plan ve bte komisyonu, eitim, kltr, genlik ve spor komisyonu ile ulam komisyonu kurulmas zorunludur (md.15) b) Bykehir Belediye Encmeni: Belediye bakannn bakanlnda, belediye meclisinin kendi yeleri arasndan bir yl iin gizli oyla seecei 5 ye ile biri genel sekreter, biri mali hizmetler birim amiri olmak zere belediye bakannn her yl birim amirleri arasndan seecei 5 yeden olumaktadr. Yeni kanunda encmen sisteminde nemli bir deiim gereklemitir. Daha nceki 3030 sayl Kanunda encmen sadece atanmlardan olumakta iken yeni Kanunla bu duruma son verilmi, encmen yelerinin yars atanm yars ise seilmi yelerden olumasna karar verilmitir. Bylece yerel zerklik anlamnda seilmilerin saylarnn arttrlmas olumlu bir gelime olarak deerlendirilebilir. Encmenin karar organ m yoksa yrtme organ m olduu konusundaki belirsizlik yeni Kanunda da srmektedir. 5393 sayl Belediye Kanunu ve 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanununda encmen grevleri incelendiinde hem karar organ hem de yrtme organ olduu grlmektedir. Encmen karar organ olarak deerlendirildiinde, encmenin hem atanm hem seilmi yelerden olumas yerel ynetim zerkliine aykrlk tekil etmektedir. 3030 sayl eski Kanunda tamamen atanmlardan oluan encmenin yeni Kanunda seilmilerin eklenerek karma bir yapya kavumas meclisin stnde bir siyasi irade yaratlm olabilecei

1043

S. Evin TORLAK, Yasin SEZER, a.g.m., s.98.

401

konusunda sorgulamalara neden olmaktadr. Byle bir modelde gl bakanlk sisteminin de devam salanm olmaktadr.1044 c) Bykehir Belediye Bakan: Bykehir belediye idaresinin ba ve tzel kiiliinin temsilcisidir. Bykehir belediye bakan, ilgili kanunda gsterilen esas ve usullere gre Bykehir belediyesi snrlar iindeki semenler tarafndan dorudan seilmektedir. Bykehir, ile ve ilk kademe belediye bakanlarnn grevleri sresince siyasi partilerin ynetim ve denetim organlarnda grev almalar ve profesyonel spor kulplerinin bakanln yapmalar ve ynetiminde bulunmalar yeni dzenleme ile yasaklanmtr. 3030 sayl nceki Kanunda Bykehir belediye bakannn yetkileri eletirilmekte, farkl siyasi partilere mensup belediye bakanlaryla olan ilikilerinin olumsuzluu dikkati ekmekteydi. 5216 sayl Kanun gemiteki olumsuz tecrbelere ramen Bykehir modeli iinde bakann etkin ve arlkl yapsn deitirmemitir.1045 Ancak Bykehir belediye meclisi karsnda daha nceki kanun ile karlatrldnda belediye bakannn gcnn zayflatld ileri srlebilir.1046 3030 sayl nceki Kanuna gre, meclisin ald tm kararlar Bykehir belediye bakannn onayna sunulup 2/3 nn srar ile kesinlik kazanmaktayken, 5216 sayl kanunda ise meclisin salt ounluu ile srar etmesi durumunda kesinlik kazanmaktadr. 5216 sayl Kanunda belediye bakannn gensoru ve faaliyet raporu oylamalaryla grevden drlmesi zorlatrlmtr. Daha nceki Kanunda gensorunun kabul edilmesinde ve faaliyet raporunun yetersiz grlmesinde belediye meclisi ye tam saysnn 2/3 ounluunun oyu yeterli grnrken, yeni dzenlemede bu oran e karlmtr.

1044 1045

Zerrin TOPRAK, a.g.e., s. 224-225. erif NER, a.g.e., s. 358. 1046 Ferruh TUZCUOLU, a.g.m., s.57.

402

3.3.2.6.4. Katlm Mekanizmalar Asndan Getirilen Deiiklikler ve Etkileri 5216 sayl Bykehir belediyesi kanunu ile katlm mekanizmalar asndan getirilen dzenlemeler u ekilde belirtilebilir: - Bykehir belediyelerinin stratejik plannn, yllk hedeflerinin, yatrm programlarnn ve bunlara uygun olarak btesinin hazrlanmasnda ile ve ilk kademe belediyelerinin grlerinin alnmas (md.7/a). - Bykehir snrlar ierisindeki her trl tamaclk hizmetlerinin koordinasyon ierisinde yrtlmesi amacyla kurulan ulam koordinasyon merkezinin (UKOME) oluturulmasnda snrl da olsa kamu kurum ve kurulu temsilcilerinin katlmna imkan tannmas (md.9). Ancak bu katlm sadece gr bildirme ile snrldr. - Bykehir belediyelerine salk merkezleri, gezici salk niteleri ile yetikinler, yallar, engelliler, kadnlar, genler ve ocuklara ynelik her trl sosyal ve kltrel hizmetleri yrtmek, gelitirmek ve bu amala sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandrma kurslar amak, iletmek veya ilettirmek grevlerini gerekletirirken, niversiteler, yksek okullar, meslek liseleri, kamu kurulular ve sivil toplum rgtleriyle ibirlii yapmas (md.7/v). Sosyal devlet ilkesinin yerel dzeyde etkin klnmasna ynelik olarak deerlendirilebilecek sz konusu hizmetlerin yrtlmesinde ynetiim temelli bir yaklam gze arpmaktadr. Ancak ad geen ve katlm hkme balanan sz konusu yaplarla gerekletirilebilecek ibirliinin ieriinin aklanmad ve bu yaplarn yapabilirlik kapasitelerinin de dikkate alnmad belirtilmektedir.1047 - Bykehir belediyesi ile ve ilk kademe belediyelerinin imar uygulamalarn denetlemeye yetkili klnmtr. Denetim yetkisinin kullanlmas srasnda ise; kamu kurum ve kurulularndan, niversitelerden, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularndan yararlanabilme hakk tannmaktadr (md.11). Ancak

1047

erif NER, a.g.e., s.262.

403

ilgili kurulularn denetim srecine katlm iin zorunluluk deil ihtiyarilik nitelii ne karlm olmaktadr.1048 -Bykehir belediye meclisi toplantlarnn yerinin ve zamannn belirli usullerle belde halkna duyurulaca belirtilmektedir. Ancak toplantlarn belde halkna ak olup olmayaca konusunda Kanunda herhangi bir hkm yer almamaktadr. Kesinleen meclis kararlarnn belde halkna duyurulmas ile ilgili bir hkm de yer almamaktadr. -Bykehir Belediye Kanununda kurulmas ngrlen ihtisas komisyonlarnn almalarnda uzman kiilerden yaralanabilecei

belirtilmektedir. Katlm asndan nemli bir uygulama olsa da buradaki katlmn sadece gr bildirme noktasnda olduu ifade edilmitir. Ayrca komisyon raporlarnn aleni olduu belirtilmi ve halka duyurulaca ifade edilmitir. Ynetimde aklk ve effaflk ilkeleri asndan bu da nemli bir dzenlemedir. -Bykehir Belediyesi Kanununun ieriinde hemehri katlmna yer verilmemekle birlikte sivil toplum kurulularnn katlm sadece danma nitelikli grevlerle snrl tutulmutur. Bykehir belediyesi kanunu ile hemehrilere snrl dzeyde bilgi edinme hakk saland belirtilebilir.1049 - Bykehir Belediyesi Kanununda yer alan zrl hizmet birimlerinin kurulmas, kurulu biimi asndan katlmc bir arka plan ortaya koymaktadr. zrl hizmet birimlerinin faaliyetlerini, zrllere hizmet amacyla kurulmu vakf, dernek ve bunlarn st kurulularyla ibirlii halinde srdrmeleri kanunda dzenlenmitir. Bu adan gnll katlm esasl bir katlm modeli ngrlmektedir. Ayrca sosyal belediyeciliin gelitirilmesi olarak adlandrlacak bir giriime gnll katlmn salanmas amalanmaktadr.1050 5216 sayl Kanun katlm mekanizmalar asndan ok snrl iyiletirmeler gerekletirmi olsa da; yerellik vurgusu ile merkezi ynetim yetkilerinin nemli bir blmnn Bykehir belediyelerine devredildii
1048 1049

erif NER, a.g.e., s.262. erif NER, a.g.e., s. 264-265. 1050 erif NER, a.g.e., s.265.

404

srete, ayn yerellik vurgusu ve yetkilerin ile-semt-mahalle leinde datlp katlmn ve yerelliin glendirilmesi konularnda ok kat ve merkezci bir yaklam sergiledii noktasnda eletiriler getirilmektedir.1051 Ayn yndeki eletiriler Kele1052 tarafndan; yeni kanunla demokratik katlm unsurunun ikinci planda kald; yerel demokrasinin ancak mahalleler lsnde halkn yerel ynetime katlmasnn olanakl klnd yerlerde glenecei; Trkiyede byk ehirlerde ise halkn belediyelere daha ok eitli hizmet alanlaryla ilgili taleplerini ve sorunlarn iletmek amacyla bavurduu noktasnda yaplmaktadr. 5216 sayl Kanunun kresel konferanslarda zellikle vurgulanan dayanma haklar olarak ifade edilen, evre hakk, kentli haklar gibi haklar konusunda bir alm getirmedii ve kentsel gelime srecinde bu haklar dikkate almad1053 bir olumsuzluk olarak deerlendirilmektedir. Dnyadaki kreselleme ve yerelleme eilimleri srecinde ynetim ve planlama yaklamlar ierisinde en temel vurgular, yerellik, katlm ve aktif-mzakereci kent ve sre ynetimi gibi yaklamlarn 5216 sayl kanunda yeterince yer bulamad1054 ifade edilmektedir. 3.3.2.6.5. Denetim ve zerklik Asndan Meydana Getirilen Deiiklikler ve Etkileri 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile Bykehir

belediyelerinin idari ve mali zerklie sahip olduu belirtilmitir. Bylece zerklik artnda da yer alan zerk yerel ynetim ilkesi 5216 sayl Kanun ile hukuksal temele oturtulmutur. Bu Kanunla ile ve ilk kademe belediyeleri de kanunen idari ve mali zerklie kavuturulmutur. Ancak mali zerklik

1051

TMMOB ehir Planclar Odas, 5216 Sayl Yasa Hakknda Basn Aklamas, Eriim http://www.spo.org.tr 12.03.2006 . 1052 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.314-315. 1053 TMMOB ehir Planclar Odas, 5216 Sayl Yasa Hakknda Basn Aklamas, Eriim http://www.spo.org.tr 12.03.2006. 1054 Ferruh TUZCUOLU, a.g.m., s.61.

405

kanunda belirtilse de Bykehir belediyelerinin kaynak asndan merkeze bamll devam etmektedir. Merkezi ynetimin yerel ynetimler zerindeki ar vesayetinin olduu konusunda genel bir gr birliinin olmas ve bu adan yaplan almalar ile ABye katlm amacyla yaplan dzenlemelerin etkisiyle yrrle giren Bykehir Belediyesi Kanununda idari ve mali zerklik yer alsa da kanunun btnne bakldnda idari zerklik asndan kstl bir gelimenin1055 grld ifade edilmektedir. Bu adan bakldnda Bykehir belediye bakanlarna tannm bulunan meclislerden kararlarn tekrar gzden geirmelerini isteme yetkisinin yerel zerklikle badar niteliinin olmad, meclislerin, kendi kararlarnda salt ounlukla direnebilmesi hakkna sahip olmalarnn da bu durumu deitirmedii1056 ileri srlmektedir. 5216 sayl Kanun ile Trkiyede bir lde de olsa merkezin ynetsel vesayetinin azaltlmas noktasnda bir iyiletirme olmusa da merkez vazgetii vesayet yetkilerini byk ehirlerde tamamen brakmayp, ile belediyeleri zerinde kullanmak zere Bykehir belediyelerine brakt, bylece vesayetin kendisinin deil kullancsnn deitii1057 ileri srlmektedir. Bykehir belediyelerinin denetimi 5393 sayl Belediye Kanununun getirmi olduu denetim sistemi ile ayndr. Bykehir belediyeleri de dier belediyeler gibi ayn denetim srecine tabidirler. Yeni kanunla baz deiiklikler getirilmitir. rnein, daha nceki kanunda ile belediye meclislerince yaplan ile belediye bteleri Bykehir belediye meclisi tarafndan aynen ya da deitirilerek kabul edilmekte ve valinin onay ile yrrle girmekteydi. Yeni dzenlemede vesayet denetimi vali asndan tamamen kaldrlmtr.
1055 1056

erif NER, a.g.e., s. 269. Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s. 312. 1057 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.314.

406

5216 sayl Kanunda Bykehir kapsamndaki belediyeler arasnda hizmetlerin yrtlmesi srasnda ortaya kacak ihtilaflarn, Bykehir belediye meclisinin ynlendirici ve dzenleyici kararlaryla giderilmeye allaca belirtilmitir. Daha nceki 3030 sayl Kanunda ise, Bykehir belediye meclisinin bu tr kararlarnn ilgili belediyeleri balayc olduu ngrlmtr (3030/md.24). 5216 sayl yeni Kanunda Bykehir belediye meclisinin hizmetlerde egdm ve btnl salamaya ynelik kararlarna uyma zorunluluu ngrlmemi ve ilk kademe belediyelerinin zerklikleri bir lde de olsa korunmutur.1058 Ancak imar ve bte ile ilgili ile ve ilk kademe meclisi kararlar ile Bykehir belediyelerinin ile ve ilk kademe belediyelerinin imar uygulamalarn denetleme yetkisi ilk kademe belediyelerinin zerkliini azaltc dzenlemeler1059 olarak kabul edilebilir. Bykehir belediye modeli ierisinde zerklikle ilgili nemli bir sorun, Bykehir belediyesinin asl belediye, ile belediyelerinin ise ikincil nemde belediye saylmasdr. le ve ilk kademe belediyelerinin halkn setii organlar eliyle ynetilmelerine karn gerekte zerk olmadklar, Bykehir belediyesine baml olduklar ve tzel kiiliklerinden bile neredeyse sz edilemeyecei belirtilmektedir.1060 3.3.2.6.6.Bykehir Belediyelerinin Tekilat Yaps ve Personel Sistemindeki Deiiklikler ve Etkileri Bykehir belediye tekilat; norm kadro esaslarna uygun ekilde genel sekreterlik, daire bakanlklar ve mdrlklerden olumaktadr. Belediye Kanununda olduu gibi birimlerin kurulmas, kaldrlmas ve birletirilmesinin Bykehir belediye meclisinin karar ile olaca belirtilmitir. Hizmetlerin etkili ve verimli olarak yrtlebilmesi iin nfusu milyonun zerindeki Bykehir belediyelerinde en fazla 5, dierlerinde en fazla 3
1058

Arif ERENN, Bykehirlerde Belediyeler Aras likilerin Yenilenen Yaps, Mlkiye, C.29, S.246, Bahar-2005, s.125. 1059 Arif ERENN, Bykehirlerde Belediyeler Aras likilerin Yenilenen Yaps, s.126. 1060 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.316-317.

407

genel sekreter yardmcs atanabilmektedir (md.21). Bykehir belediye tekilatnda hizmetlerin etkili ve verimli, belediyenin ama ve politikalarna, stratejik planna ve yllk programlarna gre yrtlmesinden genel sekreter ve yardmclarnn nemli sorumluluklar olduu grlmektedir. Profesyonel yneticilik anlaynn kent ynetimindeki etkisi asndan ada ynetim anlayyla uyumluluk gsteren bir gelimedir. Bykehir tannmaktadr. belediyelerine rgtlenme rgtlenme yaps konusunda bir esneklik yaln bir

Dikey

ierisinde

daha

organizasyon tercihini yapabilmektedirler. Yasal olarak en fazla hiyerarik kademe bulunmas ngrlen Bykehir belediyelerinin daha az sayda hiyerarik kademeye sahip bir organizasyon yaps kurmalar mmkndr. Daha nceki kanunlarda belediyelerin ve Bykehir belediyelerinin i rgtlenme yaplarn dzenleme konusunda karar alma haklar bulunmuyordu. Yeni Kanunla bu yetki norm kadro ilkelerini gzetmek kouluyla meclise verilmitir. Ynetimdeki ada gelimelere ayak uydurma balamnda getirilen bir baka sistem ise Bykehir belediyelerinde danmanlk sistemi dir. Nfusu 2 milyonu aan Bykehir belediyelerinde 10, dier Bykehir belediyelerinde 5i gememek zere bakan danman grevlendirilebilmektedir. Danman olarak grevlendirileceklerin 4 yllk yksek renime sahip olmas gerektii belirtilmitir. Gerekten kentsel hizmetlerin eitlenmesi ve karmaklamas, kentsel sorunlarn giderek bymesi, kentlerin uluslar aras kurulu ve dier lkelerin belediyeleri ile ibirlii ilikilerine girmeleri grnmemektedir. karsnda profesyonel bir ynetim kadrosu olmadan gelimelerin takip edilebilmesi ve uygulamaya geirilmesi kolay

408

Bykehir

belediyeleri,

belediye

kanununa

gre

gerektiinde

szlemeli personel de altrabilmektedir. Szlemeli personel sistemi memur personel istihdamna bir alternatif olarak dzenlenmektedir.1061 3.3.2.6.7. Bykehir Belediyelerinin Mali Yapsnda Meydana Gelen Deiiklikler ve Etkileri

Bykehir

belediyeleri,

5393

sayl

Belediye

Kanununa

tabi

belediyelerde olduu gibi gelirlerini; genel bte vergi gelirlerinden ayrlan paylardan, z kaynak gelirlerinden, devlet yardmlarndan ve borlanma, ba gibi dier gelirlerden salamaktadr. Genel bte vergi gelirleri tahsilat toplamndan ayrlacak pay 3030 sayl nceki Kanunda %3 iken yeni Kanunla %5e karlmtr. Park yerlerinin iletilmesinden elde edilen gelirin ile ve ilk kademe belediyelerine nfuslarna gre datlacak %50 pay dtkten sonra kalan %50si Bykehir belediyelerine gelir olarak aktarlmaktadr. 5216 sayl Kanun Bykehir belediyesinin kendi grev ve hizmet alanlarnda irket kurabilmesine olanak tanmaktadr. Kurulacak irketin ise belediyenin grev alan ile ilgili olmas art getirilerek irket kuruluunun disiplin altna alnmas ve belediyelerin haksz rekabete yol amalarnn nne geilmeye allmtr.1062 5216 sayl yeni Bykehir Belediyesi Kanunu ile Bykehir belediyelerinin yetki ve grevlerinde nemli artlar sz konusu olmutur. Bu adan gelir paylamnn da bu dorultuda yaplmas gerekmektedir. 2464 sayl Kanun ile belediyelere verilen z gelir kaynaklarndan ilke olarak ile belediyeleri yararlanmaktadr. st dzey belediye ise, bunlar zerinden belli paylar almakta ve devletin dorudan doruya Bykehirlere salad dier kaynaklardan yararlanmaktadrlar.1063 Kaynak dalmnn adil bir ekilde gerekletirilmesi de son derece nemlidir.

1061 1062

Erbay ARIKBOA, a.g.m., s.66. Ferruh TUZCUOLU, a.g.m., s. 58. 1063 Ruen KELE, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.318.

GENEL DEERLENDRME VE SONU Bu almada, kreselleme srecinde yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnmn incelenmitir. Kresellemenin yerel ynetimler zerindeki etkileri ve bu etkilerin neden olduu dnm sreci ncelikle genel erevede daha sonra ise lke rnekleri olarak ngiltere, Fransa ve ABDde ve son blmde de Trkiyede yerel ynetimler analiz edilerek ele alnmtr. Kreselleme kavramnn birok konu ve alanla ilikili olarak 1980lerde kullanlmaya baland 1990larda ise kullanmnn younlat grlmektedir. Kreselleme genelde olumlu ya da olumsuz bak asna gre deerlendirilmektedir. Kresellemenin yannda ya da karsnda olmak gibi tutumlar benimsense de bir realite olarak varl ve etkileri kabul edilmektedir. Bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler, dnya ekonomisinin ileyiindeki dnmler, lkeler arasnda karlkl bilgi al veriinin bireyleri, topluluklar, kurumlar ve devletin ileyi srecini etkilemesi ile birlikte ulusal, uluslar aras, toplumlar aras ve hatta insanlarn gnlk yaam alanlarnda ortaya kan deiim ve dnmlerde kresellemenin etkileri grlmektedir. Ekonomik kreselleme, kresellemenin en nemli ve en ok ne kan boyutudur. Sermaye, hizmetler ve mallarn nndeki snrlamalarn ortadan kalkmas, ulus devletin bu srete snrlandrc yetkilerinin anmas sonucunda yerel ynetimlerin ekonomik ilevlerinde bir deiim meydana gelmektedir. Ancak unu da belirtmek gerekir ki kreselleme homojen bir dnya ekonomisi salayabilmi deildir. Dnya genelinde faaliyet gsteren firmalarn says son derece dktr.1064

1064

lyas DOAN, Paralayan Kreselleme, s.77.

410

Kreselleme

srecinde

ekonomik

gelime

dinamikleri

ulusal

ekonomik politikalara ek olarak yerel ekonomilerin dnyadaki rekabeti ile mmkn olmakta ve yerel ynetimler yerel ekonomilerin gelimesinde nemli bir rol oynamaktadrlar. Yerel ynetimler gnmzde, bulunduklar yrenin ekonomisini canlandrmak, yeni i alanlar yaratmak, halkn ekonomik, sosyal, kltrel gereksinimlerini karlamak iin en uygun strateji ve politikalar gerekletirmede nemli ilevler gerekletirmektedirler. Sadece hizmet sunumu ve demokratik gereksinmelerin karlanmas iin deil, ayn zamanda ekonomi politikalarnn ynlendirilmesinde de nemli rollere sahiptirler. Kreselleme srecinde devletin kltlmesi, yetki ve sorumluluklarn yerel ynetimlere aktarlmas ynndeki eilimler yerel ynetimlerin ekonomik ilevlerinde dnmlere yol amakta ve ekonomik ilevlerine her geen gn yenileri eklenmektedir. Yerel hizmetlerde kresel dzeyde meydana gelen liberalizasyon, yerel ynetim maliye sistemini de dorudan etkilemektedir. Yerel ynetimler, hizmetlerini kamu kaynaklarkamu kredileri-z gelirler dnda fiyatlandrma ve d kredilere dayandrma ynnde bir deiim gstermektedirler. Bylece yerel ynetimler uluslar aras mali piyasalarla ilikili hale gelmektedirler. Yerel ekonomik gelimede yerel ynetimlerin rolne bakldnda ABDde yaplan bir aratrmada ekonomik gelimenin %86 orannda yerel ynetimlerin temel sorumluluu arasnda gsterilmektedir.1065 ngilterede 1980lerden sonra Thatcher iktidar ile birlikte yerel ynetimlerin yetkileri baz alanlarda kstlanm olsa da kiilerin ve ticari kurulularn ekonomik faaliyetlerinin kamu karlar dorultusunda dzenlenmesi, mal ve hizmet sunumunun yrtlmesi yerel
1065

standartlara yerel

balanmas, temel

faaliyetlerin ekonomik

kurallara ilevleri

uygun arasnda ve

ynetimlerin

bulunmaktadr. zel ve gnll sektr organizasyonlarn veya irketlerin halkn menfaatlerine olacak faaliyetlere tevik edilmesi

Phyllis FLORIDA, Poverty and Eonomic Development: Views from City Hall, National League of Cities, Washington D.C, 1994, s.10-12den aktaran M. Ali DULUPU, Hseyin ZGR, Yerel Ekonomik Gelimede Yerel Ynetimlerin Rol, s.188.

411

faaliyetlerinde

gereken

kolaylklarn

gsterilmesi

yerel

ynetimlerin

sorumluluklar arasndadr. Fransada ise 1982den sonra gerekletirilen yerelleme reformlar ile yerel ynetimler merkezi ynetim karsnda glendirilmilerdir. Son yllara kadar kaynak asndan merkezi ynetime baml olduklarndan ekonomik gelimeyi ynlendirmede ok etkili olamamlardr. 1981-83 yllarndaki yerelleme reformlar ile merkezi ynetimden yerel ynetimlere birok grev devredilmi ve bu grevleri gerekletirecek yeterli kaynaklar da aktarlmtr. Devam eden reform srecinde yerel vergilerin artma eiliminde olduu, yerel ynetimlerin kaynak yaratma potansiyelinin ykseldii gzlemlenmektedir. ABD ise yerel ynetimler ekonomik gelimeyi ynlendirmede nemli bir konuma sahiptirler. Yerel ynetimler gelirlerinin %65ini kendi z kaynaklarndan salamakta, eyaletler yerel ynetimlere geni bir vergileme yetkisi tanmaktadrlar. Mali zerklikleri olan ve kaynak yaratabilme potansiyeli bulunan yerel ynetimler ekonomik gelimede nemli bir rol stlenmektedirler. Ekonomik gelimede ve ekonomik politikalarn oluturulmasnda etkileri giderek artan, finansal ve mali kaynaklar ile nemli bir ekonomik potansiyele ulaan yerel ynetimlerin sorumluluk ve hesap verebilirliinin arttrlmas nemlidir. Yerel ynetimlerin mali zerklikleri arttrldnda hesap verebilirlik mekanizmalarnn da gelitirilmesine ihtiya bulunmaktadr. hizmette halka yaknlk ilkesi, federal sistemlerdeki mali denklik ilkesi, kamusal deerin yaratlmas, sonulara ynelik hesap verebilirlik, vatandalarn katlm ve denetim yollarndaki gelimeler yerel ynetimlerde hesap verebilirlii glendirmektedir. Kresellemenin siyasal boyutu ise dnya leinde siyasi ilikilerin gelimesi, younlamas, siyasal konularn birbirleriyle etkileim ierisine girerek birbirlerini etkilemesi ve siyasal anlamda yeni kavram ve ieriklerin

412

gndeme gelmesini salamaktadr. Ulus devletin geleneksel egemenlik anlaynda dnm, devletin denetleyici rolnden dzenleyici rolne gei devletin kltlmesi, kamu ynetiminin etkinletirilmesi, kamu hizmetlerinin etkin, kaliteli ve verimli bir ekilde hizmetten yararlananlara en yakn yerde en uygun yntemlerle sunulmas, insan haklarnn ve temel zgrlklerin dikkate alnmas, temsili demokrasi anlayndaki deiim, ulus devletin baz yetki ve ilevlerini ulus-alt ve ulus-st kurululara devretmesi, yerelleme politikalarnn ve yerinden ynetim ilkesinin nem kazanmas, zelletirmenin yaygnlamas kresellemenin siyasi boyunun getirdii nemli sonular arasndadr. Kresellemenin siyasi boyutunda ortaya kan ve yerel ynetimleri ilgilendiren bir baka gelime yerelleme (desantralizasyon) politikalarnn tm dnyada yaygnlamas ve uluslar aras kurulular araclyla yaygnlatrlmasdr. Yerelleme politikalarnn son yllarda tm dnyada kreselleme ile birlikte ad anlmaya balam, birok lkede eitli ekillerde uygulamas gerekletirilmi bu uygulamalarda ise ulus-alt dzeyde en ok yerel ynetimlerin ilevlerinde nemli dnmler meydana gelmitir. Yerelleme politikalar ile hizmet sunumunda sadece yerel ynetimler ne kmamakta ayn zamanda zel sektr ve sivil toplum kurulular da daha ilevsel hale gelmektedirler. Yerelleme, lkelerin siyasal, ekonomik, ynetsel, kltrel yapsna gre farkl ekillerde yansmasn bulan bir sretir. Bu adan bakldnda baz gelimi lkelerde (ngiltere, Almanya, Fransa, ABD gibi) kamu ynetimi reformunun bir paras olarak yerelleme politikalar, yerel ynetimlerin idari ve mali yaplarnn glendirilmesi, yerel dzeyde katlmn ve demokrasinin gelitirilmesi, hizmetlerin daha etkin ve verimli olarak sunulmas iin zel sektrn ve dier aktrlerin bu srece katlmnn salanmas eklinde ortaya kmaktadr. 1990lardan sonra ise, Orta ve Dou Avrupada ar merkezilemi devlete bir tepki olarak yerelleme politikalar uygulanmaya

413

balamtr.

Gelimekte

olan

lkelerde

ise

yerelleme

reformlarnn

kaynanda kresel kurulularn etkilerinin olduu sonucuna varlabilir. Kreselleme ile yerelleme ayn zamanda bu iki kavramn i ie gemiliini ve btnleik olmasn da ifade etmektedir. Bu balamda kullanlan kre-yerelleme (glocalization) kavram bir taraftan kreselleme tarafndan yerelin dntrldn ifade ederken dier taraftan da yerelin kreselin dnmne etki etmesini ifade etmektedir. Kre-yerelleme, ekonomide, ynetim anlaynda kresel dnmeyi, kresel gereklikleri gz nnde bulundurmay gerektirmektedir. Bu adan kre-yerelleme merkezi ynetimlerin siyaseti ve ekonomiyi ynlendirmede rollerinin en aza indirilmesini gerektirir. Kresel gereklere daha uygun bir alm salama konusunda yerel ynetimlerin merkezi ynetime oranla daha esnek bir yapda ve konumda olduu sylenebilir. Kre-yerelleme srecinin yerel ynetimleri daha dinamik ve ilevsel bir yapya dntrd sonucuna varlabilir. Kresellemenin sosyo-kltrel boyutu asndan olumsuz etkileri en ok toplumlarn ve milli kltrlerin erozyona uramasnda kendisini hissettirmektedir. Dnya leinde bilgi ve iletiim teknolojilerinin gelimesi insanlarn, toplumlarn, kltrlerin birbirleriyle olan etkileimlerini artrmakta bu etkileimler sonucunda farkl kltrlerin ierikleri ulusal snrlar ap dier kltrleri etkileyebilmektedir. Dnya leinde uluslar, kltrler ve toplumlarn arasndaki ilikilerin yaygnlamas ve birbirini etkilemesi kreselleme karsnda kanlmaz bir sretir. Yerel kltrlerin korunmas ve gelitirilmesinde yerellie nem vermek yerel ynetimlerin en nemli grevlerden biri olarak karmza kmaktadr. Dnyann kresel bir ky haline dnmesinde ulam ve iletiim teknolojilerinde yaanan gelimelerin nemli etkisi vardr. Bilgi ve iletiim teknolojilerinde ortaya kan gelimeler insanlarn kent ynetimlerinden beklentilerini deitirmektedir. nsanlar kamu hizmetlerinin daha hzl ve etkin

414

sunumunu talep etmekte, ynetime katlmay ve ynetimlerin effaf ve hesap verebilir olmasn istemektedirler. Kresellemenin yaygnlatrd teknolojiler insanlara bu olanaklar sunmaktadr. Bu adan yerel ynetimlerin kresel ada bu teknolojileri youn bir ekilde kullanmalar gerekmektedir. Bilgi ve iletiim teknolojileri yerel ynetimlerin ulusal ve uluslar aras dzeyde birbirleriyle etkileim kurmalarna imkan vermekte ve bu etkileimler sonucunda bilgi, kaynak, ynetim uygulamalar, modern ynetim teknikleri konusunda karlkl ibirlii yapmaktadrlar. almada kresellemenin yerel ynetimlerde meydana getirdii deiim ve dnmlerin analiz edilirken ncelikle ulus devlet ve kamu ynetimi anlayndaki deiimlerden hareket edilerek baz sonulara ulalmtr. Kreselleme srecinde yerinden ynetim anlayn ve yerel ynetimleri ne karan gelimeler ulus-devlet ve kamu ynetimini deiime zorlayan nedenlerin bir sonucu olmaktadr. Devletin kltlmesi, kamu kurulu ve faaliyetlerinin zelletirilmesi sylemiyle dile getirilen politikalarn younlamas; devletten beklenen grevler ile kamu ynetimi ve kamu hizmeti kavramlarn da deiime tabi tutmakta,1066 kamu ynetiminin yap ve ilev olarak giderek bymesi, kamu harcamalarnn artmas, kamu hizmetlerinin say ve eit olarak giderek artmas, eitlenen ve artan bu hizmetleri byyen ve hantal yapsyla kamu ynetimlerinin kaliteli, etkin ve verimli bir ekilde gerekletirememesi ve kamu hizmetlerinin kamu verimsizlemesi, yeniden kamu ynetimi ve alannda merkezi demokratiklemeye, esneklie, katlmcla, bireyin etkinliine ynelik gelimeler, ynetiminin yaplandrlmas ynetimden yerel ynetimlere yetki devri tartmalarn gndeme getirmitir. Devletin kltlmesi ve etkinletirilmesi sylemleriyle birlikte kamu ynetiminde reform ya da yeniden yaplandrma abalarnn temel eksenini

1066

Mehmet YKSEL, Kreselleme Ulusal Hukuk ve Trkiye, s.19.

415

yerel

ynetimlerin yerel

glendirilmesi, ynetimlere

zerkliklerinin

arttrlmas, gibi

merkezi

ynetimden

yetki

devredilmesi

gelimeler

oluturmutur. Kamu hizmetlerin sunumunda merkezi ynetimin etkin, verimli ve etkili olamamas, halkn beklentilerine karlk verememesi bu tr hizmetlerin sunumunda yerel ynetimleri n plana karmtr. Kreselleme srecinde yerel ynetimlerde deiime yol aan etkenler olarak; devletin kltlmesi ve etkinletirilmesi ve kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas erevesinde zellikle 1980lerden sonra yerel ynetimlerin grev ve sorumluluklarnn artmas, kamu hizmetlerindeki gelimeler, halkn hizmet beklentilerinin deimesi ve eitlenmesi, hzl nfus art ile birlikte kentlerin yap ve ilevlerindeki deiimler, merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerindeki deiimler, bilgi ve iletiim teknolojilerindeki gelimeler, demokratikleme eilimlerinin glenmesi gibi gelimeler yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel deiime yol aan etkenler olarak belirlenmitir. Kreselleme sreci ile birlikte kentlerin yap ve ilevlerinde nemli deiimler meydana gelmitir. Bu srete kreselleme bir taraftan lkeler arasndaki fiziksel ve ekonomik snrlarn nemini azaltrken dier taraftan kresel ekonomik sistemin temel birimleri de kentler olmutur. Kresel ekonomide sermaye, i ve sosyal yaamn younlat yerler olarak kresel kentler n plana kmtr. Kresel iletiim ve bilgi alaryla birbirlerine balanmlardr. Kentlerin ynetiminde sz sahibi olan yerel ynetimler ise ekonomik etkinliklerin gelimesini ve younlamasn salamak, yabanc sermayeyi kendi yrelerine ekebilmek iin altyap, ulam, teknoloji ve iletiim asndan gerekli hizmetleri sunabilmek iin kurumsal kapasitelerini arttrmak zorunda kalmlardr. levleri giderek artan kentlerin ynetiminde yerel ynetimler hem kendi evresiyle hem de kreselliin gerektirdii evre ile uyum salamak durumunda kalmaktadrlar. Bu adan ekonomik ilevlerinde nemli dnmler ortaya kmtr. Kresel sermaye ve kresel irketler ekonomik faaliyetlerin youn olduu kentler ve dolaysyla yerel birimlerle etkileim ierisinde olmaktadr.

416

Merkezi ynetim-yerel ynetim ilikileri asndan baz lkeler, sosyal, iktisadi ve siyasi nedenlerden dolay geni mali ve idari yetkilerle donatlm zerk yerel ynetim sistemini benimserlerken baz lkeler ise, gl merkezi ynetim dzenini tercih etmektedirler. Fransa merkeziyeti bir ynetim sistemini benimsemi bir lke olarak 1982den sonra gerekletirdii ve halen devam eden yerelleme reformlar ile birlikte adem-i merkezileme ynnde nemli admlar atmtr. Fransada devletin merkeziyeti nitelii 1982den sonraki reformlarla nemli lde dnme uramtr. Yerel ynetimler merkezi ynetim karsnda glendirilmitir. Yerel ynetimler zerindeki merkezi denetimi byk lde hafifletilmitir. Btn yerel ynetim kademelerine nemli oranda yetki ve kaynak devredilmitir. Reformlarn adem-i merkeziyeti niteliinde kresellemenin etkisi ile birlikte Avrupa Birlii ile olan ilikilerdeki gelimelerin de (Avrupa Yerel Ynetimler zerklik art, Yerellik lkesi ve ABnin yerel ynetimlerle ilgili dier dzenlemeleri) nemli etkisi olmutur. Yerel ynetimlerin ve yerel demokrasinin tarihsel gelenek nedeniyle ok gl olduu ngilterede ise 1980lerden sonra Yeni Sa iktidarn uygulamalar ile merkezi ynetim glendirilirken yerel ynetimlerin yetki ve kaynak olarak ilevleri azaltlmtr. Merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerinde yetki ve kaynak asndan yerel ynetimler aleyhine dzenlemeler olmutur. Yerel ynetimlerin kaynaklarnn kslmas ve sk denetime tabi tutulmas merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerini gerginletirmitir. Ancak bu denetimler youn bir vesayet denetimi eklinde olmamakta hukuka uygunluk denetimi ile snrl bulunmaktadr. Kresel, ulusal ve yerel dzeyde gerekleen ynetiim anlay yerel ynetimlerde deiimlere neden olmaktadr. Yerel dzeyde yerel ynetiim uygulamalar ile yerel ynetimlerin halkn katlmna daha ok imkan vermeleri amalanm ve yerel ynetimlerde yeni katlm yntemleri ortaya kmtr. Ynetiim anlay, yerel ynetimleri nemli bir aktr kabul ederek merkeziyetiliin ortaya kard olumsuzluklarn yerelde ynetiimi

417

gelitirerek

giderilmesi

abalarnda

yerel

ynetimleri

glendirmek

istemektedir. Yerel ynetiim srecinde kamusal, yerel, zel ve gnll sektrler arasnda ibirlii uygulamalarnn gelitii ve bu ibirliine ynelik yasal ve kurumsal dzenlemelerin yapld grlmektedir. Ynetiim srecinin biimlendirdii gndem 21 yaklam dnyada birok lkede yerel ynetimlerde uygulanm ve olumlu sonular elde edilmitir. Ynetimde yeni bir paradigma olarak kresel ve uluslar aras boyutu ile son yllarda giderek yaygnlaan yeni kamu ynetimi (new public management) anlaynn yerel ynetimler asndan nemli etkileri olmutur. Bu etkileri; zel sektrn ynetim ve tekniklerini yanstan uygulamalarn benimsenmesi, rgtsel adan daha esnek ve yaln rgtlenmeler, kaynak kullanmnda ekonomiklik, etkinlik ve verimlilie olan vurgunun artmas, performans ynetimi ve performansn llmesi, esnek alma koullar ve szlemeli personel altrmann yaygnlamas, kamu hizmetlerinde mteri (vatanda) odakllk anlaynn gelimesi, kamu sektr bnyesinde szlemeye dayal ilikilerin gelitirilmesi ile hizmet sunan ve hizmet satn alan rollerinin ayrlmas, hizmet sunumunda rekabetin, piyasalarn ve piyasa benzeri yaklamlarn gelitirilmesi olarak belirlenmitir. Yeni kamu ynetimi anlaynn iletmecilik ve piyasa ynelimli yaklamlarn benimsenmesi asndan yerel ynetimlerde merkezi ynetime oranla daha ok etkili olduu grlmektedir. Halkn beklentilerine gre hizmetleri etkin ve verimli sunmak iin zellikle belediyelerin hizmetleri zelletirdikleri ve piyasa yntemlerine gre sunduu grlmektedir. Kreselleme ile gelien piyasa sreci dnya genelinde yerel ynetimleri kresel irketlerle de kar karya getirmektedir. Altyap, ulam, ime suyu gibi hizmetlerin bu irketler tarafndan sunulmas ulusal dzeyde kaynaklarn yabanc sermayeye yneltildii noktasnda eletirilere neden olmaktadr. Dnya Bankas, OECD gibi kurulular ve uluslar aras irketler bu srete etkili olmaktadrlar.

418

Teknolojinin, ulam ve iletiim aralarnn gelimesi yerel ynetimlerin ulusal ve uluslar aras dzeyde dier yerel ynetim ve kurulularla balant ve ilikilerini gelitirmitir. Son yllarda birok yerel ynetim yurt d ile dorudan snr tesi anlamalar, karde ehir ilikileri gelitirmilerdir. Bu yerel-tesi balantlar merkezi devlet ynetiminin aracl olmadan gelitirilmektedir. Bu tr ibirlii ve balantlar kreselliin gerei olarak deerlendirilebilir. zellikle AB ile birlikte yerel ynetim alarnn olumas bu sreci younlatrmtr. Yerel ynetimler ve kentler arasnda gelien ibirlii ve a yaplanmalar, bir ynetiim srecinin gelitirilmesi eklinde deerlendirilerek AB ve Rio Zirvesinde desteklenmitir. Kreselleme, yerel ynetimlerin hizmet sunduu kesimi yurtta hem ehri kavramndan mteri kavramna dntrmektedir. Bylece yerel hizmetler alan kamu hizmeti etiinden karak piyasa etii ierisine ekilse de mteri odakllk; halkn istek ve beklentilerine ynelik hizmetlerin gerekletirilmesi, sunulan hizmetlerle ilgili olarak daha fazla bilgilendirme ve katlmn salanmas ile birlikte sorumluluk ve hesap verebilirliin glendirilmesi, hizmetlerin daha kaliteli sunulmas asndan yeni bir ynetim kltrn ortaya koymas asndan nemli dnmlere yol amaktadr. Yerel ynetimlerde sz edilen dnmlere paralel olarak ynetim ve rgt yaplanmasnda baz deiimler ortaya kmaktadr. Yerel ynetimler, kamu hizmetlerinin en az maliyetle, kaliteli ve etkin sunulmasna ynelik olarak yaln ve esnek bir ynetim anlay benimsemektedirler. Vatandaa daha yakn olmak iin hiyerarik kademelerin says azaltlmakta, klasik brokratik organizasyon yaps tayan rgtlenmelerden vazgeilmektedir. Kresellemenin yaygnlatrd yeni teknolojiler baz hizmetlerin elektronik ortamda sunulabilmesine imkan tanmakta, vatandalarn bilgiye eriimi ve ynetime katlmalar iin yeni frsatlar yaratlmaktadr. Yeni ve gelimi teknolojiler ise yerel yneticileri ileri farkl yntemlerle gerekletirmeye yneltmektedir. Yneticilerin kresel deiim koullarnda ilikileri

419

kavrayabilen, dinamik ve aktif bir ynetim anlay sergilemesi gerekmektedir. Bu adan seilmi yerel yneticilerin st ynetim kadrolarnda profesyonel ynetici istihdam ettikleri grlmektedir. Yerel ynetimlerin temel sorumluluklarnn ve ilevlerinin artmas onlarn klasik yerel idare mantyla ynetilmelerini zorlatrmakta ve sadece hizmet sunan deil, retim yapan yeni istihdam alanlar yaratan giriimci yerel ynetimlere doru bir dnm gereklemektedir. Yerel ynetimler geleneksel ynetim anlaynda halkn ihtiyalar, hizmetlerde eitlik ve toplumsal denge zerinde younlarken, yeni ynetim anlayyla birlikte, ekonomiklik, etkinlik, verimlilik ve kalite ilkelerine ynelmektedir. almada, yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnmnde etkili olan ve en ok uyguladklar modern ynetim yaklamlar ise; toplam kalite ynetimi, performans ynetimi, stratejik ynetim, kriz ynetimi, proje ynetimi ve insan kaynaklar ynetimi olarak grlmektedir. TKY, kresel bir eilim, bir felsefe, kaliteli ynetim ve ynetiimi gelitirmenin bir arac olarak yerel ynetimlerde youn bir kullanm alan bulmu ve TKYnin ilkeleri dorultusunda yerel ynetimler ynetim ve rgt yaplarnda deiikliklere gitmilerdir. Halka en yakn ynetim birimleri olan yerel ynetimlerde TKYnin en nemli ilkesi olan mteri odakllk ilkesini uygulamak daha kolay olmutur. Yerel ynetimlerin hizmet alanlarnn genilemesi, yeni hizmet alanlarnn ortaya kmas, kaynaklarn ise bu genilemeye paralel olarak artmamas yerel ynetimlerin kt kaynaklarn etkinlik, verimlilik ve tutumluluk ilkelerine gre kullanmn gndeme getirmitir. Bu balamda performans ynetimi, bu ilkelere ulalabilmek iin llebilir hedefler koymay ve bu hedeflere ilikin ktlar srekli olarak lmeyi gerekli klan bir ynetim yaklam olarak yerel ynetimlerde youn bir kullanm alan bulmutur. Performans ynetimi ve denetimi anlay kresellemenin etkisiyle giderek yaygnlam ABD, Kanada, Bat Avrupa, Yeni Zelanda, Avustralya, Asya ve

420

Latin Amerikada yeni kamu iletmecilii reformlarnn temel unsurlarndan birini oluturmutur. Kresellemenin getirdii belirsizlik ve rekabet ortamnda gelecei planlamak ve ngrmek asndan stratejik ynetim yerel ynetimlerin kulland nemli bir ynetim yaklamdr. Yerel ynetimlerin gelecee ynelik olarak kaynaklarnn ve harcamalarnn planlamasn yapmas, temel stratejilerini belirlemesi hem hizmetlerin kalitesini arttrmakta hem de ngrlmeyen belirsizliklerin azaltlmasyla halkn gveninin kazanlmasn salamaktadr. Gnmzde yerel ynetimler gerekletirmi ve gerekletirmi olduklar projelerle ne kmaktadrlar. Yerel ynetimler kentlerde toplu konut projeleri, ulam ve alt yap projeleri, atk su artma tesisi, kentsel dnm projeleri, sosyal ve kltrel projeleri ile nemli hizmetler gerekletirmektedirler. Kentlerde gerekletirilen projelerin nitelikleri ve boyutlar giderek bymekte bu projelerin finansman iin kresel finans piyasalarndan borlanlmakta, yeni ilikiler alar ortaya kmaktadr. Btn bu srecin ynetilmesinde ise proje ynetimi nemli bir yaklam olmaktadr. Kreselleme srecinde yaygnlaan kamu ynetimi reformu ierisinde insan kaynaklar sisteminin yeniden yaplandrlmas nemli bir aamay tekil etmektedir. Bu anlamda yerel ynetimlerde de klasik personel ynetimi anlayndan insan kaynaklar ynetimi anlayna geilmektedir. nsan kaynaklar ynetimi anlaynn uygulanmas ile birlikte zellikle belediye yntemlerinde szlemeli, geici ya da ksmi zamanl istihdam modelinin benimsenmesi, grdrlmesi baz bylece hizmetlerin fazla ihale yntemiyle nne zel kurululara gibi esnek istihdamn geilmesi

uygulamalar ortaya kmaktadr. Son yllarda yerel ynetimlerin idari ve mali zerkliklerin gelitirilmesi btn dnya genelinde gzlemlenen genel bir eilimdir. zerkliin

421

gelimesine paralel olarak yerel ynetimlerin denetimde de yeni eilimler gndeme gelmitir. AYY ve yerel zerklikle ilgili dier dzenlemeler kreselleirken yerelleen ynetim srecine uluslar aras standartlar getirmektedir. Yerel ynetimlerin zerklik dzeyleri artrlrken merkezi ynetimlerin vesayet denetimleri de en az dzeye indirilmektedir. Bunun yerine hukuka uygunluk denetimi getirilmektedir. Ynetim anlaynda meydana gelen deiimler, hizmetlerin rekabete dayal olarak piyasa ortamnda sunulmas, kamu hizmetlerinde etkinlik ve verimlilie ynelik uygulamalar, hesap verebilirlik anlaynn gelimesi, halkn katlm yntemlerindeki gelimeler, denetim anlaynda girdilerden ok ktlara dayal, performans deerlendirme esasl denetim srecini ortaya karmtr. Dnyada yerel ynetim anlayndaki gelimeler ve kreselleme srecinde ortaya kan yeni eilimlerin etkisi balamnda Trkiyede yerel ynetimlerde baz nemli deiimlerin meydana geldii grlmektedir. 1980 sonras kresellemenin etkisini hissettirdii dnemden balamak zere devletin kltlmesi, kamu ynetiminin etkinletirilmesi, merkezi ynetimden yerel ynetimlere yetki devredilmesi ve bu balamda kapsaml bir kamu ynetimi ve yerel ynetimler reformunun yaplmasnn gereklilii Trkiyede hep tartma konusu olmutur. Trkiyede Batl anlamda bir yerel ynetim gelenei bulunmamaktadr. niter devlet yaplanmas ierisinde yerel ynetimler merkezi ynetimin bir uzants olarak ilev grmtr. Ancak bu yaplanma 1980lerden sonra yava yava deimeye balamtr. 1960l yllardan sonra kyden kente glerle birlikte kentlerin nfusunun artmas, kentleme srecinin yeni ihtiyalar ortaya karmas, kamu hizmetlerine olan taleplerin artmas, bu taleplerin farkllamas kentlerde zellikle belediyelerin hizmet sorumluluunun artmasna yol amtr. Kentlerde ortaya kan altyap, ulam, konut, kat atk, temizlik gibi hizmetleri yerel ynetimlerin kt kaynaklaryla gerekletirmekte zorlanmas yerel ynetimlerde yeni bir yaplanmay ve reformu gndeme getirmitir.

422

Btn bu isel dinamiklerin yan sra Avrupa Birlii, Dnya Bankas, Birlemi Milletler gibi kurulu ve oluumlarn etkileri de Trkiyede yerinden ynetime nem verilmesinde, yerel ynetimlerin glendirilmesi abalarnda etkili olmaktadr. AB ile mzakere srecinde bulunan Trkiyede ABnin yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnmnde nemli etkileri olmaktadr. AYY ve Subsidiarity (hizmette halka yaknlk) ilkesi yerel ynetim yaplanmamzda baz temel deiimlere neden olmaktadr. AB yelii srecindeki lkeler, kamu hizmetlerinin yerellemesini ve tm yerel gereksinimlerin yerel ynetimler tarafndan karlanmasn gerektirecek dzenlemeleri yapmakla ykml tutulmaktadrlar. Yerel ynetimlerin idari ve mali zerkliinin salanmas, vesayet denetiminin hafifletilmesi ve hukuka uygunluk denetimin getirilmesi, yerel ynetimlere grevleriyle orantl gelir kaynaklar salanmas, hizmet sunumunda etkinlik, verimlilik, kalite, effaflk, hesap verebilirlik, halkn katlmn salanmas gibi gelimeler hem kresellemenin yerel ynetimler asndan getirdii yeni eilimler olarak hem de AB sreci balamnda yerel ynetimleri etkilemektedir. Trkiyede yerel ynetimlerde reformun yaplmasnn gerekliliine olan vurgu srekli olarak yaplmasna ramen 2004 ve 2005 yllarnda yaplan yerel ynetim yasalarna kadar yaplan almalar bir trl sonu vermemitir. 1992 ylnda hazrlanan KAYA Projesinde, 7. ve 8. Be Yllk Kalknma Planlarnda, 1998 Yerel Ynetim Reform Tasarsnda yerel ynetimlerin yeniden yaplandrlmas, kresel gelimelere ve deiime yant verebilmesi iin yaplmas gerekenler ele alnmtr. Yerel ynetimlerin demokratik yaplarnn yetersiz olmas, kaliteli, etkin ve verimli hizmet sunamamalar gibi isel nedenler, kresel kurulularn yerelletirme politikalar dorultusundaki etkileri, dnyada yerel ynetimlerin giderek nem kazanmas gibi gelimeler yerel ynetimlerde yapsal, kurumsal ve ilevsel deiimini zorunluluk haline getirmitir.

423

Yerel ynetimlerin dnm asndan nemli etkileri olabilecek ancak yasalaamayan 2003 ylnda kamu oyununa aklanan Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun Tasars ile yerellemeye nem verildii, merkezi ynetim ile yerel ynetim ilikilerinin yeniden dzenlendii ve merkezi ynetimden yerel ynetimlere nemli lde grev ve ilevlerin devredilmek istendii grlmektedir. Bu tasarda kresellemenin ve ABnin etkileri belirgin bir ekilde gze arpmaktadr. Tasarda hizmette halka yaknlk ilkesine vurgu yaplmakta, yerinden ynetim, katlm, kaynaklarn etkin kullanm, hesap verebilirlik gibi temel deerlere dayal 21. yzyln ynetim anlaynn eksenini oluturan iyi ynetiim in temel deerleri yanstlmaktadr. Merkezi ynetimin faaliyet alannn daraltlarak yerel ynetimlerin ilevlerinin geniletilmesi ve zelletirme tasarnn temel hedefi olarak grlmektedir. Tasarnn amacnn kreselleme srecinin ortaya kard deiime uyum abas olduu ortaya kmaktadr. Yerel ynetimlerde reform srecinde yrrle giren 2004 ylndaki 5126 sayl Bykehir Belediye Kanunu, 2005 ylnda yrrle giren 5393 sayl Belediye Kanunu ve 5302 sayl l zel daresi Kanunu Trkiyede yerel ynetimler asndan yapsal ve ilevsel nemli deiimleri gerekletirmitir. 5302 sayl yeni Kanun il zel idarelerini tekrar ilevsel hale getirerek glendirmekte ve idari ve mali zerkliklerinin olduunu belirtmektedir. l snrlar ierisinde yerel ilerin il zel idareleri tarafndan yaplaca kanunda belirtilmektedir. l zel idarelerinin kendi kararlarn kendi organlar eliyle uygulayabilmesi, yrtlebilir nitelikte karar alabilen bir yerel ynetim birimi olmas ile AYYna uyum salanmtr. l zel idarelerinin hizmetleri vatandalara en yakn yerde ve en uygun yntemlerle sunaca belirtilerek subsidiarity ilkesine vurgu yaplmaktadr. Valinin il genel meclisinin bakan olarak grev yapmas geleneine son verilmitir. Benzer dzenleme yerelleme reformlar sonucunda Fransada da olmutur. l zel idareleri zerinde vesayet denetimi azaltlmtr.

424

l zel idarelerinin grev ve ilevlerindeki arta paralel olarak rgt ve personel yapsnda da nemli deiimler meydana gelmitir. Genel sekreterlik kurumu ve norm kadro uygulamas getirilmektedir. Yeni dzenleme ile il zel idarelerinin rgtsel yapsnda ihtiyaca gre yeni birimlerin oluturulmas da mmkn olabilecektir. Kreselleme srecinde esnekleen alma ilikilerindeki yansmas olarak szlemeli personel il zel idarelerinde istihdam edilebilecektir. Yeni kanunla birlikte, kamu hizmetlerinin etkin, kamu iletmeciliine uygun, stratejik planlamaya dayal, norm kadro ve performans kriterlerine gre yrtlmesi kreselleme sreci ile birlikte gelien yeni eilimlerle rtmektedir. Kreselleme ile birlikte yerel ynetimlerin yurtdndaki yerel

ynetimlerle ve kurulularla ilikilerinde yeni gelimeler ortaya kmaktadr. bu balamda l zel daresi Kanunu ile il zel idarelerinin yurt d iliki ve etkinlikleri geniletilmi ve her trl izin ve onaydan muaf tutulmutur. Trkiyede en ilevsel yerel ynetim birimi belediyelerdir. Belediyelerin ekonomik ve toplumsal ve kltrel geliim srecinde nemli ilevleri bulunmaktadr. Belediyeleri daha etkin bir yerel ynetim birimi haline getirmek amacyla hazrlanan 5393 sayl Belediye Kanunu, kresel gelimeler, AB etkisi ve yeni kamu ynetimi anlay dorultusunda hazrlanm ve belediyelerde yapsal ve ilevsel olarak baz deiiklikler ngrmtr. En nemli yapsal deiimlerden birisi belediye kurulmasnda getirilen nfus ltdr. Daha nceki kanunda belediyeler iin 2 bin olan nfus lt yeni kanunla 5 bine karlmtr. 2 binin altndaki belediyeler kaldrlm ya da snr olarak yakn belediyelerle birletirilmitir. Dnyann gelimi lkelerinde 1970lerden sonra uygulamaya balanan belediyelerin saylarnn azaltlmas, birletirilmesi ve hizmetlerin etkin ve verimli sunumu iin lek byklnn salanmas konusundaki gelimelerin Trkiyede 2000li yllardan sonra byk bir gecikmeden sonra uyguland grlmektedir. Bu adan Fransaya bakldnda tarihsel komn gelenei nedeniyle belediyelerin saylarnda herhangi bir deiiklik olmadn ancak il

425

yerel ynetimleri ve blgelerin grev ve hizmetler asndan daha ilevsel hale getirildii grlmektedir. Yeni Belediye Kanununda belediye kavramnn katlmc, demokratik, ak, idari ve mali zerklie sahip, ynetiime dayal bir ierikle tanmlanmas kreselleme/yerelleme etmektedir. Ayrca dinamiklerinin kavramna getirdii vurgu eilimlerle yaplmas uyum da arz mahalle yerelin

yerellemesi anlamnda ngilteredeki uygulamalara benzemekte ve kresel gelimelerden etkilendii grlmektedir. Belediye Kanunu ile birlikte belediye meclisinin etkinliinin artrlmas, valinin birtakm yetkilerinin azaltlmas, belediye meclisi kararlarnn mlki idare amiri tarafndan onaylanmasna son verilmesi, belediye btesinin meclis kararyla kesinlemesi, personel istihdam zerinde merkezi ynetimin yetkilerinin azaltlmas, yrtlebilir karar alma ve uygulama imkanlarnn artmas belediyelerde idari zerklik asndan nemli dnmlere iaret etmektedir. 5393 sayl Belediye Kanunu yrrle girmeden nceki 1580 sayl Kanunda belediyelerin grevleri liste yntemine gre belirlenmi, yetki ilkesine de yer verilmitir. Yeni kanunla yetki ve genel yetki ilkeleri benimsenmitir. Yeni kanunla kentlerde kamu hizmetlerinin byk ounluu belediyelere verilmektedir. Bylece belediyelere sadece belediye tekilatn ynetmeye ilikin deil kenti ynetmeye ynelik grevler verilmektedir. Belediyeler kapsam genileyen grevleri gerekletirebilmek iin her trl faaliyet ve giriimde bulunabilecei gibi hizmetleri bizzat kendisi yapabilmekte ya da dier kurululara ve zel sektre de grdrme olana da salanmtr. Belediyelerin grev ve ilevlerine bakldnda sosyal ve ekonomik ilevlerinin artt grlmektedir. Merkezi ynetimin nemli bir grevi olan gszlerin ve dknlerin korunmas, dar gelirli insanlarn durumuna ynelik

426

iyiletirilmelerin yaplmas gibi sosyal devlet olmann gerektirdii ilevler kreselleme srecinde devletin kltlmesi, sosyal devlet ilevinin erozyona uramas sonucunda sosyal refah ve sosyo-kltrel geliimin salanmas ilevlerinin belediyelere getii grlmektedir. Bu adan ileride yerel dzeyde sosyal refah politikalar gelitirme grevinin de belediyelere geecei belirtilebilir. Belediyelerin ynetim ve rgt yaplanmasnda genileyen ve artan grevlerinin gerektirdii yaplanmalara gidebilmesi iin ihtiyaca gre birimlerin oluturulabilmesi esnek bir ynetim yapsn ortaya koymaktadr. AYYda belirtilen hzl yerel ynetimlerin kendi i rgtlenmelerini rgtsel serbeste belirleyebilmesi ilkesine uyum salanm olmaktadr. Kreselleme srecinde gelien deien koullarn gerektirdii yaplanmalara belediyelerin uyum salamas bir zorunluluk olarak karmza kmaktadr. Belediye kanununda halkn ynetime katlm konusunda yeni almlar getirilmektedir. Bunlardan bazlar, belediyenin faaliyetleri hakknda bilgilenme hakk, meclis toplantlarnn halka ak olmas ve meclis kararlarnn halka duyurulmas, ihtisas komisyonlar kararlarnn isteyenlere bedeli karlnda verilebilmesi, ihtisas komisyonu toplantlarna STKlarn ve dier kurulularn temsilcilerinin katlabilmesi gibi dzenlemelerdir. Katlmn ve yerelde ynetiim srecinin gelitirilebilmesi iin de baz dzenlemeler yaplmtr. Bunlara rnek olarak; kent leinde hemehrilik bilincinin gelitirilmesi, srdrlebilir kalknma, evreye duyarllk, sosyal yardmlama ve dayanma, saydamlk, hesap sorma ve hesap verme, kent konseylerinin oluturulmas saylabilir. 2004 ylnda yrrle giren 5216 sayl Bykehir Belediye Kanunu Bykehir belediyeleri asndan yeni dzenlemeler getirmitir. lek etkinliini salamak asndan Bykehir belediyesi kurulmas zorlatrlmtr. Buna gre, en az ile ya da ilk kademe belediyesini kapsayan ehirlerde Bykehir belediyesi kurulabilecektir. Bunun dnda

427

nfusun 750 bin ve kentin fiziki yerleim durumu ve ekonomik gelime dzeyinin de dikkate alnaca kanunda belirtilmitir. Bu dzenlemelerin ABDde metropoliten alanlarn snrlandrlmasnda kullanlan kriterlere benzer nfus ve mesafe kriterleri getirdii belirtilebilir. 5126 sayl Kanun, Bykehir belediyelerinin grev, yetki ve sorumluluklar ile ile ve ilk kademe belediyelerinin grev, yetki ve sorumluluklarn tek tek sayarak belirlemitir. Yeni Kanun, metropoliten dzeyde planlama ve koordinasyon gerektiren, finansman asndan Bykehir tarafndan yaplmas gereken grev ve hizmetlerin Bykehir belediyeleri tarafndan yaplmas gerektiini ilke olarak belirlemitir. Yeni Kanunla Bykehir belediyeleri ile ilk kademe belediyeleri arasndaki yetki dalm, ile belediyeleri aleyhine nemli lde bozulmaktadr. Planlama ve imar denetim yetkisinin de Bykehir belediyesine verilmesi Bykehirlerde merkezileme eilimi eklinde deerlendirilmektedir. Bykehir Belediye Kanunu ile ynetiim ve katlm temelli baz yeni uygulamalar da gerekletirilmitir. Ancak katlmn ok snrl dzeyde kald belirtilebilir. Bykehir belediye meclisi toplantlarnn halka ak olup olmayaca konusunda herhangi bir hkm yer almamaktadr. STKlara ynelik olarak sadece danma amal bir katlm ngrlmektedir. zellikle Bykehir belediyeleri halkn gznde brokratik bir mekanizma olarak grlmektedir. Bu olumsuz alglamann giderilebilmesi iin katlm mekanizmalar konusunda daha geni almlarn salanmas gerekmektedir. Bykehir belediyelerinin sosyal ierikli ilevlerinde dnm dikkati ekmektedir. Bu adan zrl hizmet birimlerinin faaliyetlerini, zrllere hizmet amacyla kurulmu vakf, dernek ve bunlarn st kurulularyla ibirlii halinde srdrmeleri kanunda dzenlenmitir. Gnll katlm esasl bir model ngrlmektedir.

428

5126

sayl

Bykehir

Belediyesi

Kanununun

dnyadaki

kreselleme ve yerelleme eilimleri srecinde en temel vurgular olan yerellik, katlm, aktif-mzakereci kent, evre hakk, kentli haklar gibi konularda hibir yenilik getirmemesi nedeniyle eletirilmektedir. Trkiyede son yerel ynetim reformuyla grev, yetki ve ilevleri artan yerel ynetimlerin denetimlerinde de yapsal deiiklikler yaplmtr. Denetim sistemi yeni kamu iletmeciliinin ilkelerine uygun olarak dzenlenmitir. Yerel ynetimlerde hukuki, mali ve performans denetimi ngrlmtr. Denetimin i ve d denetim eklinde 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununa gre yaplmas ngrlmtr. denetimin ekonomiklik, verimlilik ve etkinlik denetimini kapsad grlmektedir. D denetim ise Saytay tarafndan gerekletirilecektir. Saytayn yapt mali ilemler dnda kalan idari ilemler iin idarenin btnl, kalknma plan ve stratejilerine uygunluu asndan ileri Bakanl, vali veya grevlendirecei elemanlar tarafndan denetlenebilecektir. Kreselleme/yerelleme srecinin getirdii yeni yaplanma ve

eilimler nda incelenen lke rnekleri deerlendirildiinde btn dnyada kresellemenin srkledii, yerelleme, ynetiim, zelletirme, yeni kamu iletmecilii gibi sreler merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerini, kamu ynetiminin ileyiini etkilemekte ve reformu kanlmaz klmaktadr. Bu anlamda benzer gelime ve eilimlerin Trkiyede yerel ynetim yasalaryla ilk ve nemli admlar atlmtr. Yeni yerel ynetim yasalaryla birlikte yerel ynetimlerin zerklikleri, grev ve yetkileri artrlmaktadr. Bylece merkezi ynetim grev ve ilevleri asndan klmekte yerel ynetimler glenmektedir. Kresel gelimeler dorultusunda Yerinden ynetime doru gl bir eilim ortaya km olmaktadr. Yerel ynetimlerin glendirilmesi, idari ve mali zerklik tannmas olumlu gelimeler olarak kabul edilse de mali kaynak ve finansman

429

asndan gerek il zel idarelerinde gerekse belediyeler iin yeterli ve gereken dzenlemelerin yaplmad grlmektedir. Yerel ynetimlerin kamu hizmetlerini piyasa sreci ierisinde zel sektr mant ile sunmasnn n almakta zel sektre bu hizmetleri grdrme olanaklar da geniletilmektedir. Yerel ynetimlerin hizmet sunduu kesim hemehri tanmlamasndan mteri tanmlamasna doru kaymaktadr. Bu adan hizmetlerin sunumunda etkinlik ve verimlilik ve kalitenin artmas olumlu bir gelime olarak deerlendirilse de hizmetlerin bedelini hizmetten yararlananlarn demesi, bedelini deyemeyenlerin ise hizmetlerden gerekmektedir. Trkiye gibi ekonomisi krizlere duyarl ve krlgan, demokratikleme asndan skntlar bulunan bir lkede yerel ynetimlere nemli yetkileri devretmenin baz sakncalar ortaya kabilir. zellikle ekonomik gelime dzeyleri farkl olan blgelerde yerel ynetimlerin kendi gelir kaynaklarn yaratma potansiyelleri olduka dk olduundan yasa ile verilen grevleri gerekletirmeleri mmkn olamayabilir. Yerel ynetimlerde modern ynetim ve denetim tekniklerinin yararlanmasn zorlatracaktr. Bu kesimlere gereken desteklerin salanabilmesi iin yerel ynetimlerin z kaynaklarnn artrlmas

uygulanmaya balamas nemli bir dnme iaret etmektedir. Performans ynetimi, stratejik ynetim, insan kaynaklar ynetimi, stratejik planlama gibi yaklamlarn benimsenmesi, bunun iin gereken nitelikli personelin yetitirilmesi kurumsal dzeyde yerel ynetimlerin glendirilmesine ve kresel gelimelere yant verebilmesine katkda bulunacaktr. Yerel ynetimlerin grev, yetki ve sorumluluklarnn artmas, halka sunduklar hizmetlerin eitlenmesi, giriimci ve ekonomik potansiyellerinin artmas, kaynaklarn miktarndaki art beraberinde denetim sorunlarn getirecektir. Bu adan yerel ynetimlerin tm ilem ve eylemlerinde aklk,

430

effaflk ve hesap verebilirlii benimsemeleri hukukun stnl ilkelerine uymalar son derece nemli yararlar salayabilecektir. Yerel ynetim yasalar ile Trkiyede yerel ynetimlerde (il zel idareleri ve belediyelerde) yapsal ve ilevsel anlamda yasal boyutta nemli dnmler gereklemi olmakla beraber, bu yasal srele balayan reformun uygulama sonularnn alnmas belirli bir zaman periyodundan sonra grlebilecektir. Yasal dzenlemelerin il zel idareleri ve belediyelerde ngrd ynetsel ve rgtsel olarak yapsal deiiklikler, insan kayna, ara-gere deiimlerin sonular, asndan ada iyiletirmeler, katlmc ynetim mali yapda meydana gelecek uygulama kurumsal yansmalar, pratiklerdeki yeniliklerin

tekniklerinden

yararlanmada

kapasitelerin gelitirilme dzeyi, yerel hizmetlerin halkn beklentilerine gre, kaliteli etkin ve verimli sunumunda yerel ynetimlerin ulat dzey dnmn sadece yasal dzeyde kalmadn uygulamaya da yansdn gsterecektir.

431

KAYNAKA ACAR, Mustafa; Kreselleme mi, Kreselletirme mi?, Piyasa, S.12, Gz2004, ss.1-14. ACARTRK, Erturul, ZGR, Hseyin; Teoride ve Trkiyede Desantralizasyon, Kamu Ynetimi, ed. A. Ylmaz-M.kmen, Ankara, Gazi Kitabevi, 2004, ss.143-182. ADRIAN, Charles; State and Local Governments, Fourth Edition, USA, McGraw-Hill Book Company, 1976. AGRANOFF, Robert; Autonomy, Devolution and Intergovernmental Relations, Regional and Federal Studies, Vol.14, No.1, Spring -2004, ss.26-65. AKBULUT, rsan .; Belediye Ynetimi Reformu: Monolitik ktidar Yapsnn Glendirilmesi, ada Yerel Ynetimler, C.16, S.1, Ocak-2007, ss.7-29. AKSOY, A. inasi; Yeni Sa ve Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Disiplini Sempozyumu Bildirileri, Cilt II, Ankara, TODAE Yayn, 1995, ss.159-173. AKSOY, A. inasi; Yeni Sa, Kamu Ynetimi ve Yerel Ynetim: Eletirel Bir Yaklam, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.7, S.1, Ocak-1998, ss.3-13. AKTAN, Cokun Can; Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas ve Yerel Ynetimlerde Toplam Kalite Ynetiminin Uygulanmas, Trk dare Dergisi, Y.70, S.419, 1998, ss.75-88. AKTAN, Cokun Can, VURAL, . Yaar; Globalleme Frsat m, Tehdit mi?, stanbul, Zaman Kitap, 2004. AKTAN, Cokun Can; Globalleme, Blgeselleme ve Yerelleme, (Eriim) http://www.dtm.gov.tr/ead/DERGI/tem98/global.htm 07.03.2006. AKTAN, Cokun Can; Yeni Deiim Dinamikleri ve Devletin Yeni Rol, Trkiye Gnl, S.56, Yaz-1999, ss.78-87. AKTEL, Mehmet; Kreselleme Sreci ve Etki Alanlar, SDBF Dergisi, C.6, S.2, 2001, ss.193-202. AKTEL, Mehmet; Kreselleme ve Trk Kamu Ynetimi, Ankara, Asil Yayn Datm, 2003. AKTEL, Mehmet, Dilek MEMOLU; Yerel Ynetim Reformlarnn Baarszlk Nedenleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, ed. H.zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.21-38.

432

AL, Hamza; Trk Yerel Ynetimlerinin Yeniden nas, Dnm Srecindeki Trkiye: Aktrler, Alanlar, Sorunlar, ed. D.Dursun-B. DuranH. Al, stanbul, Alfa Yaynlar, 2007, ss.355-383. AL, Hamza; Kamu Kesiminde Yeni Denetim Yaklamlar: Sre Odakl Denetimden Sonu Odakl Denetime Gei, Amme daresi Dergisi, C.40, S.4, Aralk-2007, ss.45-61. AL, Hamza; Bilgi Toplumu ve Kamu Ynetiminde Paradigma Deiimi, Ankara, Bilimadam Yaynlar, 2002. ALTINBA, Deniz; Globalleme ve Adem-i Merkeziyetilik: Fransa rnei, Kreselleme ve Yerelleme, ed. Kemal Grmez, Ankara, Odak Yaynevi, 2005, ss.107-153. ALTINOK, A. Ramazan; E- Dnm Yolunda Trkiye: E-Devlet Stratejisi Hazrlama Sreci ve Yaanan Sorunlar, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas-I, ed. A. Nohutu-A. Balc, stanbul, Beta Yaynlar, 2005, ss.133-167. AMIN, Ash; Post-Fordism: Models, Fantasies and Phantoms of Transition Post-Fordism: A Reader, ed. Ash Amin, Cambridge, Blackwell Publishers, 1995, ss.15-34. AMIN, Ash, Anders MALMBERG; Competing Structural and Institutional Influences on the Geography of Production in Europe, Post-Fordism: A Reader, ed. Ash Amin, Cambridge, Blackwell Publishers,1995, ss.225-245. APAN, Ahmet; AB Mevzuatnda Yerellik (Subsidiarity) lkesi, Trk dare Dergisi, S.450, Mart-2006, ss.29-41. APPADURAI, Arjun; Disjuncture and Difference in the Global Cultural Economy, The Global Transformations Reader, ed. D. Held- A. McGrew, Cambridge-Oxford, Polity Press, 2000, ss.230-237. ARAR, A. Asm, Yerel Gndem 21, Uluslar aras Ekonomik Sorunlar Dergisi, T.C. Dileri Bakanl Yay., S.6, Austos-2002, ss.14-22. ARIKBOA, Erbay; Trk Yerel Ynetim Sisteminde Reform ve Yeni Kamu Ynetimi, Kamu Ynetimi Yazlar, ed.B. Erylmaz-M.Eken-M.L.en, Ankara, Nobel Yay., 2007, ss.42-70. ASCHER, Franois; Urban Homogenisation and Diversification in West Europe, Globalism and Local Democracy, ed. R. Hambleton-H.V. SavitchM. Stewart, New York , Palgrave Macmillan, 2002, ss.52-66.

433

ASHFORD, Douglas E.; Territorial Politics and Equality: Decentralization in the Modern State, Political Studies, Vol.27, No.1, March -1979, ss.71-83. ASLAN, Onur Ender; Kamu Personel Rejimi, Ankara, TODAE Yayn, 2005 ASLANOLU, Rana A; Globalleme ve Dnya Kenti, Toplum ve Bilim, S.69, Bahar-1996, ss.108-126. ATAAY, Faruk; Kamu Reformu ncelemeleri, Ankara, Tabip Odas Yayn, 2005. ATAAY, Faruk; Neo-liberalizm, Kamu Reformu ve Demokrasi, Kamu Ynetimi:Yntem ve Sorunlar, ed. inasi Aksoy-Ylmaz stner, Ankara, Nobel Yay., 2007, ss.163-172. ATAAY, Faruk, GNEY, Atilla; Yerelleme ve Kalknma Sorunu: Kamu Ynetimi Reformu zerine Deerlendirme, Mlkiye, C.28, S.243, Bahar2004, ss.131-146. ATASOY, Fahri; Kreselleme ve Milliyetilik, stanbul, tken Yay., 2005. ATE, Hamza; Belediyelerde Kurumsal Performans Ynetimi: Uygulamada Baar in neriler, Kamu Ynetimi Yazlar, ed. B. Erylmaz-M. Eken-M. L.en, Ankara, Nobel Yaynlar, 2007, ss. 73-75. AUCOIN, Peter-Ralph HEINTZMAN; The Dialectics of Accountability for Performance in Public Management Reform, International Review of Administrative Sciences, Vol. 66, 2000, ss.45-55. AYDINLI, H. brahim; Sosyo-Ekonomik Dnm Srecinde Belediyeler, Ankara, Nobel Yaynlar, 2004. AYDINLI, H. brahim, Halil AKDENZ; Kreselleme Srecinde Yerel Ynetimlerde Ortaya kan Yeni Eilimler, Yerel Ynetimler Kongresi Dnden Bugne Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Bildiriler Kitab, anakkale 18 Mart niversitesi Biga BF, anakkale, 3-4 Aralk 2004, ss.201-208. AYKA, Burhan; 21. Yzylda Kamu Ynetiminde Yeni Eilimler, G....B.F zel Says, 2002, ss.15-23. AYKA, Burhan Trkiyede Kamu Ynetimi Eitiminin Geliimi, Trkiyede Kamu Ynetimi, Der.B.Ayka-.Durgun-H.Yayman, Ankara, Yarg Yaynevi, 2003, ss.47-55. AYKA, Burhan; Bykehir Belediyeleri ve Sunduklar Hizmetler, Karnca Dergisi, Y.59, S.682, Ekim-1993, ss.23-28.

434

AYKA, Burhan; Vancouverden stanbula Habitat II, Karnca, Y.62, S.74, Haziran-1996, ss.16-19. AYKA, Burhan; nsan Kaynaklar Ynetimi ve nsan Kaynaklarnn Stratejik Planlamas, Ankara, Nobel Yaynlar, 1999. AYKA, Burhan; Trkiyede Kamu Ynetiminin Kltlmesi, Yerel Ynetimler ve Yerel Demokrasinin Amalar, G....B.F. Dergisi, C.1, 1999, ss.1-12. AYKA, Burhan, M.Akif ZER; Toplam Kalite Ynetiminin Kamu Kurulularnda Uygulanmas: Sorunlar ve Yeni Araylar, Gazi niversitesi BF Dergisi, C.8, S.3, 2006, ss.171-202. AYKA, Burhan, M.Akif ZER; Mahalli darelerin Denetiminde Etkinlik Araylar, Yerel Ynetim ve Denetim, C.7, S.4, Nisan-2002, ss. 3-25. AZAKLI, Sedat; Belediyelerin Hizmet Stratejileri Belirleme Srecinde Analizci Yaklamn nemi, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, Ankara, TODAE Yayn, 2000, ss.413-436. AZAKLI, Sedat, Hseyin ZGR; Belediye Organlar ve Organlar aras likiler: Bakan, Meclis ve Encmen, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, ed. H.zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yay., 2005, ss.297-319. BAKICI, Zeynel; 21. Yzylda Ynetimler aras Mali likiler, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.13, S.1, Ocak-2004, ss.5-31. BAKICI, Zeynel; Ynetimler aras Mali likileri Dzenleyen Uluslar aras Anlamalar ve Organizasyonlar, ada Yerel Ynetimler, C.13, S.2, Nisan-2004, ss.5-32. BALABAN, Osman; Krizden Ka, Krize Ka: Trkiyede Kamu Ynetimi Reformu, ada Yerel Ynetimler, C.13, S.4, Ekim-2004, ss.5-18. BALME, Richard, Patrick LeGALES; Stars and Black Holes: French Regions and Cities in the European Galaxy, European Integration and Local Government, Ed.M.J.F. Goldsmith, K.K. Klausen, Edward Elgar Publishing, Cheltham UK, 1997, ss.146-171. BANNER, Gerhard; Community Governance and the New Central-Local Relationship, International Social Science Journal, Vol.172, June-2002. ss.217-231. BARUTUGL, smet; Performans Ynetimi, Kariyer Yaynclk, 2. Bask, stanbul, 2002.

435

BARZELAY, Michael; Performance Auditing and the New Public Management: Changing Roles and Strategies of Central Audit Institutions, Performance Auditing and the Modernisation of Government, France, OECD, 1996. BAYRAMOLU YILDIRIM, Ferzan; Belediyelerde nsan Kayna Ynetimi, stanbul, TOK ve IULA-EMME Yayn, 1993. BAYRAMOLU, Sonay; Ynetiim Zihniyeti Trkiyede st Kurullar ve Siyasal ktidarn Dnm, stanbul, letiim Yaynlar, 2005. BATUM, Sheyl; Kamusal Grev-Yetkilerin Yerel Ynetimlere Devri ve niter Devlet lkesi Kamu Ynetimi Paneli, Ankara, Trkiye Barolar Birlii Yay. 12 Aralk 2003. BECK, Ulrich; What Is Globalization?, Cambridge-Oxford-Malden, Polity Press, 2000. BEETHAM, David; Theorising Democracy and Local Government, Rethinking Local Democracy, ed. D. Kng-G. Stoker, London, Macmillan Press, 1996, ss.28-49. BEL, Germa, X. FAGEDA; Why Do Local Governments Privatize Public Serices? A Survey of Empirical Studies, Local Government Studies, Vol.33, No.4, 2007, ss. 517-534. BEN-ELIA, Nahum; Introduction, Strategic Changes and Organizational Reorientations in Local Government, ed. Nahum Ben-Elia, London and New York, Macmillan and St.Martins Press,1996, ss.1-20. BENNETT, J.Robert; Decentralization, Local Government, and Markets Towards a Post-Welfare Agenda, Decentralization and Local Economic Development , ed. R. Bennett, Oxford, Clarendon Press, 1990, ss.1-26. BENNEWORTH, Paul, ROBERTS, Peter; Devolution, Sustainability and Local Economic Development: Impacts on Local Autonomy, Policy-making and Economic Development Outcomes, Local Economy, Vol.17, No.3, 2002, ss.239-252. BENSGHR, Trksel Kaya; Yerel Ynetimlerde Bilgisayara Dayal Ynetim Destek Sistemleri, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.6, Kasm-1995 ss.3950. BERGER, Peter; Four Faces of Global Culture, National Interest, Vol.49, Fall-1997, ss.23-49.

436

BERMAN, Evan M., Jonathan P. WEST; Municipal Commitment to Total Quality Management: A Survey of Recent Progress, Public Administration Review, Vol.55, No.1, Jan./Feb. 1995, ss.57-66. BERNSTEIN, David J. ; Local Government Measurement Use to Focus on Performance and Results, Evaluation and Program Planning, Vol.24, 2001, ss.95-101. BERTUCCI, Guido, Adriana ALBERTI; Globalization and the Role of the State: Challenges and Perspectives, Reinventing Government for the Twenty-First Century: State Capacity in a Globalizing Society, Ed. Dennis A. Rondinelli, USA, Kumarian Press, Bloomfield CT, 2003, ss.17-31. BEVIR, Mark, R.A.W. RHODES, Patrick WELLER; Traditions of Governance: Interpreting the Changing Role of The Public Sector, Public Administration, Vol.81, No.1, 2003, ss.1-17. BEZC, Bnyamin, Bayram COKUN; Avrupa Birlii ve Sbzidiarite lkesi: lkenin ABde Uygulanmas ve Trkiye zerine Bir Deerlendirme, ada Yerel Ynetimler, C.16, S.3, Temmuz-2007, ss.5-27. BLG, Veysel; Yerelleme Politikas, 1980-2003 Trkiyenin D, Ekonomik Sosyal ve dari Politikalar, ed.T.Gksu vd., Ankara, Siyasal Kitabevi, 2003, ss.391-409. BLG, Veysel K.; Merkezi Ynetim- Yerel Ynetim likileri zerine Teoriler, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.7, S.2, Nisan-1998, ss.27-35. BLG, Veysel K.; Trkiyede Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri zerine Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1 Reform, ed. H. zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.201212. BLGN, Kamil Ufuk; Kamu Performans Ynetimi: Memur Hak ve Ykmllklerinin Performansa Etkisi, Ankara, TODAE Yayn, 2004. BLGN, Kamil Ufuk; Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsnda Yerel Ynetimler Gleniyor mu, stleniyor mu?, Gr, Mart-2004, ss.12-22. BONEFELD, Werner; Kreselleme Siyaseti: deoloji ve Kritik, ev. Ali Kaban, Trkiye Gnl Dergisi, S.64, K-2001, ss.50-60. BOURGON, Jocelyne; Responsive, Responsible and Respected Government: Towards a New Public Administration Theory, International Review of Administrative Sciences, Vol.73, No.1, 2007, ss.7-26.

437

BOVAIRD, Tony, Elke LOEFFLER, Jeremy MARTIN; From Corporate Governance to Local Governance: Stakeholder-Driven Community ScoreCards for UK Local Agencies?, International Journal of Public Administration, Vol.26, No.8-9, 2003, ss.1037-1060. BOYNE, George A.; Competition and Local Government: A Public Choice Perspective, Urban Studies, Vol.33, No.4-5, 1996, ss.703-721. BOYNE, George vd.; Best Value-Total Quality Management for Local Government?, Public Money&Management, July/September, 2002, ss.916. BOYNE, George A.; Competitive Tendering in Local Government: A Review of Theory and Evidence, Public Administration, Vol.76, Winter-1998, ss.695-712. BOYNE, George A.; Introduction: Processes, Performance and Best Value in Local Government, Local Government Studies, Vol.25, No.2, Spring1999, ss.1-15. BOZKURT, mer; Fransada Ademi-Merkeziletirmenin Beklenmeyen Bir Sonucu: Feodalleme, Amme daresi Dergisi, C.24, S.4, Aralk-1990, ss.150-159. BOZKURT, mer, Turgay ERGUN, Seriye SEZEN; Kamu Ynetimi Szl, Ankara, TODAE Yayn, 1998. BOZKURT, Veysel; Kreselleme: Kavram, Geliim ve Yaklamlar, Kresellemenin nsani Yz, der.Veysel Bozkurt, stanbul, Alfa Yaynlar, 2000,ss.17-31. BRANS, Marleen; Theories of Local Government Reorganization: An Empirical Evaluation, Public Administration, Vol.70, Autumn-1992, ss.429451. BRENNER, Neil, Nik THEODORE ; Preface: From the New Localism to the Spaces of Neoliberalism , Antipode, Vol.34, Issue:3, Jun-2002, ss.341-347. BRENNER, Neil; Beyond State-Centrism? Space, Territoriality and Geographical Scale in Globalization Studies, Theory and Society, Vol.28, No.1, Feb./1999, ss.39-78. BRISCOE, Brian; The New Local Government Money&Management, Oct./Dec.-1997, ss.4-6. Agenda, Public

438

BROOKE, Rodney; Fighting for Local Government: Lessons for the Future the Public Service Ethic in Local Government, Strengthening Local Government in the 1990s, ed. Steve Leach, UK, Longman, 1992, ss.79-99. BRYSON, John M.; Strategic Planning and Management, Handbook of Public Administration, ed. Guy Peters-John Pierre, London, Sage Publications, 2003, ss.38-47. BULEY, S.- D.S.IVERSEN- H.K.HANSEN; The Global Diffusion Of Managerialism: Transnational Discourse Communities at Work, Global Society, Vol.16, No.2, 2002, ss.199-212. BULKELEY, H. vd.; Environmental Governance and Transnational Municipal Networks in Europe, Journal of Environmental Policy&Planning, Vol.5, No.3, September-2003, ss.235-254. BURNS, Danny, Robin HAMBLETON, Paul HOGGETT; The Politics of Decentralization:Revitalising Local Democracy, London, Macmillan,1994. BLBL, Duran; Yerel Ynetimler Maliyesi, Ankara, Gazi Kitabevi, 2006. CAIDEN, Gerald E.; Administrative Reform, Handbook of Comparative and Development Public Administration, ed. Ali Farazmand, USA, Marcel Dekker, Inc,1991, ss.367-380. CAMAGNI, Roberto; The Economic Role and Spatial Contradictions of Global City-Regions: The Functional, Cognitive and Evolutionary Context, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, ed. Allen J. Scott, OxfordNew York, Oxford University Press, 2001, ss.96-118. CAMARA, Manuel de la; Avrupa Birlii Srecinde 2. Yerel Ynetimler Zirvesi, Trk Belediyeler Birlii, 13-14 Haziran 2002, Ankara. CAMARK, Elaine Ciulla; Globalization and Public Administration Reform, Governance in a Globalizing World, ed. Joeph S. Nye, Washington DC, USA, Brookings Institution Press, 2000. CAN, Halil, ahin KAVUNCUBAI; Kamu ve zel Kesimde nsan Kaynaklar Ynetimi, 5. Bask, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2005. CANATAN, Bilal; Fransada 28 Mart 2003 Anayasa Deiiklii: niter Devlette Yerel Ynetimlerin Yeniden Tanmlanmas, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, ed. H.zgr-B.Parlak, stanbul, Alfa-Aktel Yay., 2006, ss.295-315. CANATAN, Bilal; Fransada Yerinden Ynetimin Anayasal Kaynaklar, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.1, Ocak-2001, ss.7-25.

439

CANATAN, Bilal; Dnce Tarihinde, Kamu Hukukunda Birliinde Yerellik lkesi, Ankara, Galeri Kltr Yaynevi, 2001.

Avrupa

CANGIZBAY, Kadir; Globalle(tir)me Terr, Ankara, Odak Yaynevi, 2003. CANPOLAT, Hasan; Cumhuriyetin 75. Ylnda Rakamlarla Mahalli darelerimiz, Ankara, T.C. ileri Bakanl MGM Yay., 1998. CAPRA, Fritjof; Bat Dncesinde Dnm Noktas, ev. Mustafa Armaan, stanbul, nsan Yaynlar, 2. bask, stanbul, 1992. CHEEMA, Shabbir G., Linda MAGUIRE; Governance For Human Development: The Role of External Partners, Public Administration and Development, Vol.21, 2001, ss.201-209. CLARK, David; Public Service Reform: A Comparative West European Perspective , West European Politics, Vol.23, No.3, July 2000, ss.25-44. CLARK, David; Citizens, Charters and Public Service Reform in France and Britain, Government and Opposition, Vol.35, No.2, April-2000, ss.152-169. CLARKE, Michael, John STEWART; From Traditional Management to the New Management in British Local Government, Policy Studies Journal, Vol.21, No.1, 1993, ss.82-93. CLARKE, Susan E.; Globalism and Cities: a North American Perspective, Globalism and Local Democracy, ed.R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart, New York , Palgrave -Macmillan, 2002, ss.30-51. COAFFEE, John, Lorraine JOHNSTON; The Management of Local Government Modernisation, New Localism and Regeneration Management, ed. Jon Coaffee, Bradford, Emerald Group Publishing, 2005, ss.164-179. COCHRANE, Allan, PAIN, Kathy; A Globalizing Society?, A Globalizing World? Culture, Economics, Politics, ed.David Held, London and New York, The Open University, 2000. COCHRANE, Allan; The Changing State of Local Government: Restructuring for the 1990s, Public Administration, Vol.69, Autumn-1991, ss.281-302. COHEN, Edward C.; Globalization and the Boundaries of the State: A Framework for Analyzing the Changing Practice of Sovereignty, Governance: An International Journal of Policy and Administration, Vol.14, No.1, Jan-2001, ss.75-97.

440

COLE, Michael; Local Government Reform in Britain, 1997-2001:National Forces and International Trends, Government and Opposition, Vol.38, issue:2, April-2003, ss.181-202. COPE, Stephen vd.; Globalization, New Public Management and the Enabling State, International Journal of Public Sector Management, Vol. 10, No.6, 1997, ss.444-460. COKUN, Bayram; Trkiyede dari Vesayet Denetimi ve Yerel Ynetimlerin zerklii, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.3, Mays-1996, ss.35-47. COKUN, Bayram, Turgay UZUN; Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Nitelii ve Mula li Yerel Ynetim Birimlerinin Uygulamada Karlatklar Sorunlar, Mula, Mula niversitesi Matbaas, 1999. COKUN, Bayram, Turgay UZUN; Cumhuriyetin 75. Ylnda Trkiyede Yerel Ynetimlerin Nitelii ve Sorunlar, Yeni Trkiye Cumhuriyet zel Says V., Y.4, S.23-24, Eyll-Aralk 1998, ss.3702-3717. COKUN, Bayram, Turgay UZUN; l zel daresinde Yeniden Yaplanma, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, ed. H. zgr- M. Ksecik, Ankara, Nobel yaynlar, 2005, ss.157-174. COKUN, Bayram, Ahmet NOHUTU; 5393 Sayl Belediye Kanununun dari Vesayet Denetimi Asndan Deerlendirilmesi, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas II, ed. Ahmet Nohutu-Asm Balc, Beta Yay., stanbul, 2007, ss.71-96. COKUN, Vahap; Kreselleme ve Ulus Devletin Gelecei, Muhafazakar Dnce, Y.1, S.1, Yaz-2004, ss.239-258. ETN, Halis; ktidar ve Meruiyet, Siyaset, ed. Mmtazer Trkne, Ankara, Lotus Yaynevi, 2003, ss.35-69. EVK, H. Hseyin; Kamu Kurum ve Kurulularnda Performans Ynetimi, Salk Sektrnde Performans Ynetimi, ed. H.Ate-H.Krlmaz-S.Aydn, Ankara, Asil Yayn Datm, 2007, ss.24-40. EK, Mustafa, Mustafa KMEN; Kreselleme Sreci ve Yerel Ynetimler, Trk dare Dergisi, Y.69, S.417, Aralk-1997, ss.125-145. T, Oya; Temsil, Katlma ve Yerel Demokrasi, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.6, Kasm 1996, ss.5-14. OKER, Ziya; Anayasa ve Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, C.1, S.5, Eyll-1992, ss.3-9.

441

OKER, Ziya; Trk Mahalli darelerinin Sorunlar Asndan ngiliz Mahalli dareleri, T.C. ileri Bakanl Tetkik Kurulu Yaynlar, Ankara, 1970. OLAK, N. lker; Avrupa Birlii Uyum Srecinde dari Reformlar: ngiltere ve Trkiye, Ankara, Sekin Yaynevi, 2005. UKURAYIR, M. Akif; Dnyada Yerel Ynetimlerin Deien Rol ve Yeni Kimlii ada Yerel Ynetimler, C.2, S.3, Temmuz 2003, ss.5-21. UKURAYIR, M. Akif: Yerel Ynetimler in Yeni Bir Kavramsallatrma: Yaran Kentler, Yerel Siyaset, Y.2, S.22, Ekim-2007, ss.10-12. UKURAYIR, M. Akif; Yurtta Odakl Yerel Ynetim, Konya, izgi Yaynevi, 2003. UKURAYIR, M. Akif; Personel Ynetiminde Deien Anlaylar ve Yerel Ynetimler, Trk dare Dergisi, Y.74, S.437, Aralk, 2002, ss.157-167. UKURAYIR, M. Akif-H. Tuba EROLU; Yerel Ynetimler ve Performans Denetimi, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, ed. H.zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.129-156. DAS, Dilip K.; The Economic Dimension of Globalization, Palgrave, Macmillan 2004. DAUVERGNE, Peter; Globalization and the Environment, Global Political Economy, ed. John Ravenhill, Oxford, Oxford University Press, 2005. DAVIES, Paul Beynon, Michael D. WILLIAMS; Evaluating Electronic Local Government in the UK, Journal of Information Technology, Vol.18, June2003, ss.137-149. DE VRIES, Michael S.; The Rise and Fall of Decentralization: A Comparative Analysis of Arguments and Practices in European Countries European Journal of Political Research, Vol.38, 2000, ss.193-224. DELCAMP, Alain; Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Uluslar aras Yerel Ynetimler Semineri (1-2 Aralk 1994), Ankara, TBD-Konrad Adenauer Vakf Yay., 1994. DELEON, Linda; Accountability in a Reinvented Government, Public Administration, Vol.76, Autumn:1998, ss.539-558. DEMRKAYA, Yksel; Kresellemenin Kamu Ynetimi zerine Etkisi: Trkiye rnei, Avrupa Aratrmalar Dergisi, C.14, S.2, 2006, ss.133150.

442

DEMRKAYA, Yksel; ngiliz Yerel Ynetim Politikasnda Kkl Deiim: Yeni i Partisinin Yerel Ynetim Reformu, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, ed. H. zgr-B. Parlak, stanbul, Alfa Aktel Yay., 2006, ss.317336. DENTERS, Bas, Lawrence E. ROSE; Local Governance in the Third Millennium: a Brave New World?, Comparing Local Governance Trends and Developments, ed. Bas Denters, Lawrence E. Rose, New York, Palgrave Macmillan, 2005, ss.1-11. DERDMAN, Cengiz; Yerel Ynetimler, stanbul, Aktel Yaynlar, 2005. DERDMAN, Cengiz; l zel daresi Kanununun Uygulanmasnda Ortaya kan Baz Sorunlar ve zm nerileri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-II, ed. H.zgr-M.Ksecik, Ankara, Nobel Yay., 2007, ss.3-24. DEVAS, Nick, Simon DELAY; Local Democracy and the Challenges of Decentralizing the State: An International Perspective, Local Government Studies, Vol.32, No.5, November-2006, ss.677-695. DIBBEN, Pauline, Paul HIGGINS; New Public Management: Marketisation, Managerialism and Consumerism, Contesting Public Sector Reforms, ed. P. Dibben, G. Wood, I.Roper, New York, Palgrave Macmillan, 2004, ss.2637. DOAN, lyas; Paralayan Kreselleme, Ankara, Yetkin Yaynlar, 2006. DOHERTY, Tony L., Terry HORNE; Managing Public Services, London and New York, Routledge, 2002. DPT; Mahalli Hizmetlerin Yerinden Karlamas zel htisas Komisyonu Raporu, DPT Yayn, Ankara-1991. DPT; Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan Yerel Ynetimler zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001, (Eriim)http://ekutup.dpt.gov.tr/yerelyon/oik554.pdf, 22.12.2005. DPT; Yedinci Be Yllk Kalknma Plan, Yerel Ynetimler ve Bykehir Belediyeleri K Raporu, 1994. DPT; Dokuzuncu Be Yllk Kalknma Plan, (Eriim)http://www.dpt.gov.tr. DPT; Dnyada Kreselleme ve Blgesel Btnlemeler, Ankara, DPT Yayn, 1995. DPT; Kreselleme Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu, DPT Yayn, Ankara, 2000.

443

DRUCKER, Peter F.; The Global Economy and the Nation-State, Foreign Affairs, Vol.76, No.5, Sep./Oct. 1997, ss.159-171. DULUPU, Murat Ali, Hseyin ZGR; Yerel Ekonomik Gelimede Yerel Ynetimlerin Rol, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, ed. H. zgrB. Parlak, stanbul, Alfa-Aktel Yaynlar, 2006, ss.171-202. DUNLEAVY, Patrick, Christopher HOOD; From Old Public Administration to New Public Management, Public Money and Management, July/Sep., 1994, ss.9-16. DURNA, Ufuk, Veysel EREN; Kamu Sektrnde Stratejik Ynetim, Amme daresi Dergisi, C.35, S.1, Mart-2002, ss.55-75. DURSUN, Davud; Kreselleme/Yerelleme Paradoksu ve Siyasal Deerlerin Yeniden nas, Siyasette ve Ynetimde Etik Sempozyumu, Sakarya niversitesi BF, Adapazar, Adapazar Ticaret ve Sanayi Odas Yayn, 1998. DURSUN, Davud; Trkiyede Yerel Ynetimlerin Douu ve Siyasi/dari Gelime, Trkiyede Ynetim Gelenei, Ed. Davut Dursun-Hamza Al, stanbul, lke Yaynlar, 1998, ss.93-104. DREN, A. Zeynep; 2000li Yllarda Ynetim, 2. Bask, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002. EKE, Ali Erkan; Anakent Ynetimi ve Ynetimler aras likiler, Amme daresi Dergisi, C.18, S.4, Aralk-1985, ss.41-62. EKEN, Musa; Ynetimde effaflk Teori-Uygulama, Sakarya Kitabevi, Adapazar, 2005. EKC, Birol, M. Cem TOKER; Avrupada ve lkemizde Yerel Ynetimlerin Denetimi ve Etkinlii ada Yerel Ynetimler, C.14, S.1, Ocak-2005, ss.5-28. ELN-ARIKAN, Yeeren; Fransz Yerel Ynetim Sistemi ve Trkiyeye Yansmalar, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, ed. H. zgrB.Parlak, stanbul, Alfa Aktel Yay., 2006, ss.267-294. ELN-ARIKAN, Yeeren; Avrupa Btnlemesi ve Blgecilik, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, ed.H.zgr-B. Parlak, stanbul, Alfa Aktel Yay., 2006, ss.107-128. ELN-ARIKAN, Yeeren; Btnleen Avrupada Yerel Ynetimler, Gr, Mart-2004, ss. 38-51.

444

ELN-ARIKAN, Yeeren; Kentsel Kamu Hizmetlerinde Etkinlik Araylar: Fransa, ada Yerel Ynetimler, C.11, S.4, Ekim-2002, ss.73-87. ELKINS, David; Globalization, Telecommunication and Virtual Ethic Communities, International Political Science Review, Vol.18, No.2, 1997, ss.139-152. EMREALP, Sadun; Yerel Ynetim ve Bilgi Teknolojisi, stanbul, IULAEMME Yayn, 1994. EMREALP, Sadun, Drew HORGAN; Belediyelerde Alternatif Hizmet Sunma Yntemleri, T.C. Babakanlk TOK VE IULA-EMME Yayn, stanbul, 1993. EMREALP, Sadun, Selahattin YILDIRIM; Yerel Ynetimlerde Baarnn Yollar, T.C. Babakanlk TOK ve IULA-EMME Yayn, stanbul, 1993. EMREALP, Sadun; Belediyelerde Proje Ynetimi, T.C. Babakanlk TOK ve IULA-EMME Yayn, stanbul, Kent Basmevi, 1993. ERBAY, Yusuf; Kreselleen Dnyada Trkiye, Trk dare Dergisi, Y.70, S.421, Aralk-1998, ss.297-308. ERBAY, Yusuf, Muammer TRKER; Avrupa Konseyi 12. Yerel Ynetimlerden Sorumlu Bakanlar Konferans, Trk dare Dergisi, S.427, Haziran-2000, ss.1-23. ERBAY, Yusuf, Zerrin YENER; Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Kongresi Yerel Ynetimlerimizin Avrupa Platformu, stanbul, Dnya Yerel Ynetim ve Demokrasi Akademisi Yayn, 1999. ERCOLE, Enrico, Menno WALTERS, Michael GOLDSMITH; Cities, Networks, Euregions, European Offices, European Integration and Local Government, ed. M.J.F. Goldsmith-K. Klausen, Cheltenham-UK and Brookfield-USA , Edward Elgar Publishing, ss.219-236. ERDOAN, Trkan; Kresellemenin Ekonomik, Politik ve Kltrel Yansmalar, Trkiye Sosyal Aratrmalar Dergisi, Y.8, S.2-3, AustosAralk 2004, ss.21-43. EREN, Veysel; Kamu Ynetiminde Yeni Meruluk Temeli Olarak Mteri Odakl Ynetim Yaklam, Ankara niversitesi SBF Dergisi, 58 (1), 2003, ss.56-70. ERENN, Arif; Yerel Ynetimler ve Yeni Kamu Ynetimi Tartmalar, ada Yerel Ynetimler, C.11, S.4, Ekim-2002, ss.25-40.

445

ERENN, Arif; Belediye Grevleri zerine Bir nceleme, ada Yerel Ynetimler, C.15, S.1, Ocak-2006, ss.17-29. ERENN, Arif; Bykehirlerde Belediyeler Aras likilerin Yenilenen Yaps, Mlkiye, C.29, S.246, Bahar-2005, ss.121-131. ERGUN, Turgay; Kamu Ynetimi, Ankara, TODAE Yayn, 2004. EROLU, Feyzullah; Kresellemenin Temel Boyutu ve Direnme Stratejileri, Trk Yurdu, Mays-2003, ss.35-41. ERSZ, H. Yunus; Yerel Ynetimlerde zelletirme Uygulamalar ve Yaygnlk Derecesi, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.2, Nisan-2001, ss.31-50. ERSZ, H. Yunus; Yerel Ynetimlerde Fonksiyonel Deiim, Saytay Dergisi, S.38, Yerel Ynetimler zel Says, Temmuz-Eyll 2000, ss.128167. ERSZ, Halis Yunus; Sosyal Politika Perspektifinden Yerel Ynetimler (ngiltere, sve ve Trkiye rnei), stanbul, Filiz Kitabevi, 2004. ERYILMAZ, Bilal; l zel darelerinin Mahalli dare Sistemimiz indeki Yeri, Trk dare Dergisi, S.379, Haziran-1988, ss.69-79. ERYILMAZ, Bilal; Kamu Ynetiminde Deiim, II. Kamu Ynetimi Forumu Bildirileri, Ankara, Hacettepe niversitesi Yaynlar, 2004, ss.50-64. ERYILMAZ, Bilal; Brokrasi ve Siyaset, stanbul, Alfa Yaynlar, 2002. ERYILMAZ, Bilal; Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, stanbul, Birleik Yaynevi, 1997. ERYILMAZ, Bilal; Yerel Ynetim Sendromu Yeni Trkiye, S.4, 1995, ss.340-346. ERYILMAZ, Bilal; Belediyelerde Demokrasi Gelenei ve Deiim htiyac, ada Yerel Ynetimler, C.11, S.3, Temmuz-2002, ss.6-21. ERYILMAZ, Bilal; Kreselleen Dnyada Yerel Ynetimlerin Yeri, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.2, Mart-1995, ss.89-92. ERYILMAZ, Bilal; Kamu Ynetimi, stanbul, Erkam Matbaas, 2007. ESER, Uur; Kreselleme Tehdit mi Yoksa Frsat m?, Ekonomik Yaklam, C.6, S.17, Yaz-1995, ss.5-20.

446

ESSER, Josef, Joachim HIRSCH, The Crisis of Fordism and the Dimensions of a Post-Fordist Regional and Urban Structure, Post-Fordism: A Reader, ed. Ash Amin, Blackwell Publishers, Cambridge, 1995, ss.70-85. FALAY, Nihat; Trkiyede Yerel Ynetimlerin Mali Yapsna likin Eilimler, ada Yerel Ynetimler, C.6, S.2, Nisan-1997, ss.3-13. FARAZMAND, Ali; Globalization, The State and Public Administration: A Theoretical Analysis With Policy Implications For Developmental States, Public Organization Review: A Global Journal, Vol.1, 2001, ss. 437-463. FARAZMAND, Ali; Role of Goverment in an Era of Total Quality Management (TQM) and Globalization: Challenges and Opportunities, Public Organization Review: A Global Journal, Vol.5, 2005, ss.201-217. FARAZMAND, Ali; Globalization and Public Administration, Public Administration Review, Vol.59, No.6, November/December 1999, ss.509522. FLEURKE, Frederik, R. WILLEMSE; Approaches to Decentralization and Local Autonomy: A Critical Appraisal, Administrative Theory&Praksis, Vol.26, No.4, 2004, ss.523-544. FRIEDMAN, Thomas; Lexus ve Zeytin Aac Kresellemenin Gelecei, ev. Elif zsayar, stanbul, Boyner Yaynlar, 3. bask, 2003. FUKUYAMA, Francis; Devlet nas 21. Yzylda Dnya Dzeni ve Ynetiim, ev. Devrim etinkasap, 2. Bask, stanbul,Remzi Kitabevi, 2005. FULCHER, James; Globalization, The Nation-State and Global Society, The Sociological Review, Vol.48, No.4, November-2000, ss.522-543. GAREIS, Roland; Project Management: A Business Process of the ProjectOriented Company, Global Project Management Handbook: Planning Organizing and Controlling International Projects, ed. D. Clelland-R. Gareis, 2nd Edition, New York, McGrew Hill Professional Publishing, 2006. GARRATT, Geoffrey; The Causes of Globalization, Comparative Political Studies, Vol.33, No.6-7, 2000, ss.941-991. GASTER, Lucy; Quality Services in Local Government: a Bottom-up Approach, Journal of Management Development, Vol.15, No.2, 1996, ss.80-96. Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas ve GERAY, Cevat; Yerel Dzenlenmesine likin Temel Yaklamlar, ller ve Belediyeler, Y.56, S.665, Mart-2001, ss.156-168.

447

GERAY, Cevat; Belediye Kurulmasnda Uyulacak ltler ve Yntem, Ankara, Trk Belediyecilik Dernei-Konrad Adenauer Vakf, Ankara, 2000. GERAY, Cevat; Belediyelerin Hzl Kentlemeye Yenik Dt Dnem (1945-1960), Trk Belediyeciliinde 60.Yl Uluslar aras Sempozyumu, Metropol mar A-IULA-EMME Yayn, 23-24 Kasm 1990 Ankara, ss.217224. GERAY, Cevat; Kentleme Sorunlarnn zm asndan Kreselleme, zelletirme, Yerelleme ve Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.4, Ekim-2001, ss.7-22. GERAY, Cevat; Yerel Ynetimler ve Habitat II, ller ve Belediyeler, Y.51, S.605-606, Mays 1996, ss.239-242. GERAY, Cevat; Belediyeler ve Habitat II, ller ve Belediyeler, Y.51, S.603604, Mart-Nisan 1996, ss.145-150. GERAY, Cevat; KAYA Yazana Asndan Ynetimin Tara Birimlerinin ve Yerel Ynetimlerin Yeniden Dzenlenmesi, ada Yerel Ynetimler, C.2, S.1, Ocak-1993, ss.9-17. GEYMEN, Abdurrahman, Kemal ELK; Kent Bilgi Sistemlerine Geite Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Corafi Bilgi Sistemleri Biliim Gnleri, Fatih niversitesi stanbul, 13-14 Kasm 2001, http://cbs2004.fatih.edu.tr/download/file416.pdf Eriim: 17.07.2005. GIBBS, David; Local Economic Development&the Environment, USA, Routledge, 2002. GIDDENS, Anthony; Elimizden Kap Giden Dnya, ev. Osman Aknhay, stanbul, Alfa Yaynlar, 2000. GOLDSMITH, Michael; Local Autonomy: Theory and Practice, Challenges to Local Government, ed. D. King-J.Pierre, London, Sage Publications, 1990, ss.15-36. GOLDSMITH, Michael J.- Elizabeth SPERLING; Local Government and the EU: The British Experience, European Integration and Local Government, ed. M. Goldsmith-K. Klausen, UK, Edward Elgar, 1997, ss.95120. GOLDSMITH, Michael J.-Edward PAGE; Britain, Central and Local Government Relations, ed. E. Page-M. Goldsmith, London, Sage Publications, 1987, ss.68-88.

448

GOLDSMITH, Michael; Uluslar araslatran Bir Arac Olarak AB, Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Uluslar aras Yerel Ynetimler Semineri, 1-2 Aralk 1994, Ankara, TBD ve Konrad Adenauer Vakf,1994. GOLDSMITH, Michael-K. Klaudi KLAUSEN; Europen Integration and Local Government: Some Initial Thoughts, European Integration and Local Government, ed. M. Goldsmith-K. Klausen, UK, Edward Elgar, 1997, ss.115. GOLDSMITH, Mike; The Europeanisation of Local Government, Urban Studies, Vol.30, No.4/5, 1993, ss.683-699. GKE, Glise; Kamu Ynetiminin Yapsal Grnm ve Sorunlar, Kamu Ynetiminin Yapsal ve levsel Sorunlar, ed. M.Akif ukurayr-G.Gke, Konya, izgi Yaynevi, 2007, ss.7-55. GRMEZ, Kemal; Demokratikleme Asndan Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri, G....B.F. Dergisi, S.4, 2000, ss.81-88. GRMEZ, Kemal; Kamu Ynetimi Reformu!, Kamuda Sosyal Politika, Mart-2007, ss.1-4. GRMEZ, Kemal; Trkiyede Yerel Ynetim Reformu zerine, Yeni Trkiye Ynetimde Yeniden Yaplanma zel Says, Y.1, S.4, MaysHaziran 1995, ss.327-339. GRMEZ, Kemal; Trkiyede Belediyeler G....B.F.Dergisi, C.6, S.2, 1990, ss.484-507. ve Yerel Demokrasi

GRMEZ, Kemal; Kreselleme ve Yerelleme, Kreselleme ve Yerelleme, ed. Kemal Grmez, Ankara, Odak Yaynevi, 2005, ss.1-19. GRMEZ, Kemal; evre Sorunlar ve Trkiye, Ankara, Gazi Kitabevi, 3. Bask, 2003. GRMEZ, Kemal; Yerel Demokrasi ve Trkiye, Ankara, Vadi Yaynlar, 1997. GYMEN, Korel; Trk Yerel Ynetiminde Katlmcln Evrimi: Merkeziyeti Bir Devlette Ynetiim Dinamikleri, Amme daresi Dergisi, C.32, S.4, Aralk-1999, ss.67-83. GYMEN, Korel; Trkiyede Yerel Ynetimler ve Ynetiim: Gereksinmeler, nermeler, Ynelimler, ada Yerel Ynetimler, C.9, S.2, Nisan-2000, ss.3-13.

449

GREIG, J. Michael; The End of Geography? Globalization, Communications and Culture in the International System, Journal of Conflict Resolution, Vol.46, No.2, April-2002, ss.225-243. GUYOMARCH, Alain; Public Service, Public Management and the Modernization of French Public Administration, Public Administration, Vol.77, No.1, 1999, ss.171-193. GL, Hseyin; Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasarsna Adem-i Merkezileme-Kreselleme Dinamikleri ve Ynetimi Gelitirme Alarndan Bak, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, ed. H.zgrM.Ksecik, Ankara, Nobel Yay., 2005, ss.39-55. GL, Hseyin, Dilek MEMOLU; Yapsal Deiim Sorunu erevesinde Ynetsel Reform, Kamu Ynetiminin Yapsal ve levsel Sorunlar, ed. M. Akif ukurayr-Glise Gke, Konya, izgi Yaynevi, 2007, ss.57-112. GL, Hseyin, Hseyin ZGR; Ademi Merkeziyetilik ve Merkezi YnetimYerel Ynetim likileri, ada Kamu Ynetimi II, ed. Muhittin AcarHseyin zgr, Ankara, Nobel Yaynlar, 2004, ss.161-204. GLER, Birgl A. (Ed), Belediye Personel Yayn, 1999. Sistemi, Ankara, TODAE

GLER, Birgl A. ; Devletin Yeniden Yaplandrlmas, Yerel Gndem, Y.2, S.9, Eyll-2000, ss.4-13. GLER, Birgl A.; Yeni Sa ve Devletin Deiimi: Yapsal Uyarlama Politikalar, Ankara, TODAE Yayn,1996. GLER, Birgl A.; Yerel Ynetimleri Glendirmek mi? Adem-i Merkeziyetilik mi?, ada Yerel Ynetimler, C.9, S.2, Nisan-2000, ss.1429. GLER, Birgl A.; Yerel Ynetimlerde Reform Sorunu, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.3, Temmuz-2001, ss.7-12. GLER, Birgl A.; Kreselleme Dneminde Yerelleme Sorunu, Devlette Reform Yazlar, Ekonomik ve Toplumsal rgtlenme Sorunlar-1, Ankara, Par#Graf Yaynevi, 2005, ss.203-226. GLER, Birgl A.; 1998 Reform Tasars zerine Bir nceleme, ada Yerel Ynetimler, C.7, S.4, Ekim-1998, ss.3-25. GLER, Birgl A.; 22 ubat 2005 Gn ve 5302 Sayl l zel daresi Kanunu zerine, Mlkiye, C.29, S.246, Bahar-2005, ss.89-120.

450

GLER, Birgl A.; Devlette Reform, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Y.4, S.13, ocak-mart 2003, ss.4-25. GLER, Birgl A.;kinci Dalga:Siyasal ve Ynetsel Liberalizasyon Kamu Ynetimi Temel Kanunu, Kamu Ynetimi Paneli, Trkiye Barolar Birlii, 12 Aralk 2003, Ankara, 2003. GLER, Birgl A; Kent Ynetimi Modeli Olarak Belediye Sistemi, Gr, Mart-2004, s.24-30. GLER, Birgl A.; Yerel Ynetimler: Liberal Aklamalara Eletirel Yaklam, Ankara, mge Kitabevi, 3.bask, 2006. GLKSZ, Yiit, lhan TEKEL; 1973-1980 Dnemi ve 1980 Sonras Dnem Belediyecilii, Trk Belediyeciliinde 60.Yl Uluslar aras Sempozyumu, Ankara, Metropol mar A-IULA-EMME Yayn, 23-24 Kasm 1990, ss.373-381. GNDAY, Metin; dare Hukuku, Ankara, maj Yaynevi, 7.Bask, 2003. GNE, Muharrem; Yerel Gndem 21: Ulusal Kentlerden Kresel Kylere, Ankara, Detay Yay., 2004. GNSOY, Blent; Kreselleme: Bir Varolu zmlemesi, Bursa, Ekin Kitabevi, 2006. GZELSARI, Selime; Neo-Liberal Politikalar ve Ynetiim Modeli, Amme daresi Dergisi, C.36, S.2, Haziran-2003, ss.17-34. HABERMAS, Jurgen; Kreselleme ve Milli Devletin Akbeti, ev. Medeni Beyazta, stanbul, Bak Yaynlar, 2002. HALL, Sr Peter; Global City-Regions in the Twenty-First Century: Global City-Regions Trends, Theory, Policy, ed. Allen J. Scott, Oxford-New York, Oxford University Press, 2001, ss.59-77. HAMAMCI, Can; 1930-1946 Tek Parti Dnemi Belediyecilii: Genel Bak, Trk Belediyeciliinde 60. Yl Uluslar aras Sempozyumu, 23-24 Kasm 1990, Metropol-mar A-IULA-EMME, Ankara, ss.147-158. HAMBLETON, Robin; The New City Management, Globalism and Local Democracy, ed. R. Hambleton-H.V. Savitch-M. Stewart, New York, Palgrave Macmillan, 2002, ss.147-168. HAMBLETON, Robin, SAVITCH, Hank V., STEWART, Murray; Globalizm and Local Democracy, Globalism and Local Democracy, ed. R. Hambleton-H.Savitch-M.Stewart, New York, Palgrave Macmillan, 2002.

451

HARVEY, David; Globalization in Questions, Globalization and Social Change, ed. J. Schmidt-J. Hersh, London and New York, Routledge, 2000. HEERKENS, Gary; Proje Management, New York, McGraw-Hill Trade, 2001 HEINRICH, Carolyn J.; Measuring Public Sector Performance and Effectiveness, Handbook of Public Administration, ed.Guy Peters-John Pierre, London ,Sage Publications, 2003, ss.38-47. HELD, David, Anthony McGrew; The Great Globalization Debate: An Introduction, The Global Transformations Reader, ed. D.Held-A. McGrew, USA, Polity Press, 2000. HELLEINER, Eric; The Evolution of the International Monetary and Financial System, Global Political Economy, ed. John Ravenhill, Oxford and New York, Oxford University Press, 2005. HENSEN, Tore, Jan Earling KLAUSEN; Between The Welfare State and Local Government Autonomy, Local Governmet Studies, Vol.28, No.4, Winter-2002, ss.47-66. HEPER, Metin; Introduction, Local Government in Turkey, ed.M. Heper, London, Routledge-Chapman and Hall, London, 1989, s.1-11. HILL, Dilys M. ; Democratic Theory and Local Government, London, 1974. HIRST, Paul, Grahame THOMPSON; Globalization-a Necessary Myth?, The Global Transformations Reader, ed. D. Held-A. McGrew, CambridgeOxford, Polity Press, 2000. HIRST, Paul, Grahame THOMPSON; Kreselleme Sorgulanyor, ev. ala Erdem-Elif Ycel, Ankara, Dost Kitabevi, 3. Bask, 2003. HOLTON, Robert; Globalizations Cultural Consequences, The Annals of the American Acedemy of Political and Social Science, Vol.570, July2000, ss.140-152. HOOD, Christopher; A Public Management For All Seasons?, Public Administration, Vol.69, Spring-1991, ss.3-19. HORGAN, Drew, Sadun EMREALP; Yerel Ynetimlerde Alternatif Hizmet retimi, stanbul, IULA-EMME Yayn, 1993. HUNT, M.C., J.A. CHANDLER; France, Local Government in Liberal Democracies, ed. J.A. Chandler, London and New York, Routledge, 1993, ss.53-72.

452

HUTCHCROFT, Paul D.; Centralization and Decentralization in Administration and Politics: Assessing Territorial Dimensions of Authority and Power, Governance: An International Journal of Policy and Administration, Vol.14, No.1, January-2001, ss.23-53. ICLEI (International Council For Local Environmental Initiatives); Local Government and Johannesburg Summit, ICLEI, November-Canada, 2002. IMRIE, Rob, Mike RACO; How New is the New Local Governance? Lessons From the United Kingdom, Transsactions of the Institute of British Geographers, Vol.21, No.1, 1999, ss.45-63. SBR, Eyp G.; ehirleme ve Meseleleri, 2. Bask, Ankara, Gazi Bro Yaynlar, 1991. JABBRA, Joseph G., O.P. DWIVEDI; Globalization, Governance, and Administrative Culture, International Journal of Public Administration, Vol.27, No.13-14, 2004, ss.1101-1127. JAMES, Paul; Arguing Globalizations: Propositions Towards an Investigation of Global Formation, Globalizations, Vol.2, No.2, September-2005, ss.193209. JOHN, Peter; The Europeanisation of Sub-national Governance, Urban Studies, Vol.37, No.5-6, 2000, ss. 877-894. JONES, George; The Search for Local Accountability, Strenghening Local Government in the 1990s, ed. Steven Leach, UK, Longman, 1992, ss.4978. JONES, Peter Vincent; Values and Purpose in Government: Central-Local Relations in Regulatory Perspective, Journal of Law and Society, Vol.29, No.1, March-2002, ss.27-55. KALABALIK, Halil; Avrupa Birlii lkeleriyle Karlatrmal Yerel Ynetim Hukuku: Teori-Uygulama, Ankara, Sekin Yaynevi, 2005. KAMARCK, Elaine Ciulla; Globalization and Public Administration Reform, Governance in a Globalizing World, ed. Joseph Nye, USA, Brookings Institution Press, 2000, ss.229-252. Kamu Ynetimi Aratrmas Yerel Ynetimler Aratrma Grubu Raporu: Ankara, TODAE Yayn, 1992. Kamu Ynetimi Aratrmas Genel Rapor, Ankara, TODAE Yayn,1991.

453

KARAARSLAN, Mehmet; zerklik ve Denetim Asndan Yerel Ynetimler Reformu, Ankara, Turhan Kitabevi, 2008. KARABA, Servet; Mekann Siyasallamas, Ankara, Nobel Yay., 2002. KARAER, Tacettin; Fransada Yerel Ynetim Reformu zerine, Amme daresi Dergisi, C.23, S.2, Haziran-1990, ss.47-67. KARAHANOULLARI, Onur; Fransada 2003 Anayasa Deiiklii: zeksizletirilmi Cumhuriyet (Eriim) http://kamyon.politics.ankara.edu.tr/bulten/belgeler/02.pdf 10 Ekim 2005. KARAKILIK, Yusuf, Aye ZCAN; Yerellik (Subsidiarite) lkesinin Trk Yerel Ynetim Dizgesinde Uygulanabilirliinin rdelenmesi, ada Yerel Ynetimler, C.14, S.4, Ekim-2005, ss.5-30. KARTAL, Filiz; Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplanmas erevesinde Belediye Hizmetlerinin zelletirilmesi: Ankaradan rnekler, ada Yerel Ynetimler, C.9, S.1, Ocak-2000, ss.58-80. KATZ, Ellis; Eyalet ve Yerel Ynetimler: Eyalet ve Yerel Ynetimlerin Deiikliklere Tepkileri, A.B.D. Dileri Bakanl Elektronik Dergisi, C.8, S.2,Ekim-2003,(Eriim) http://turkey.usembassy.gov/uploads/images/3XoEsYKvKpnDih0YSCbmtw/y erelyon.pdf 23.03.2007. s.7-40. KAUL, Mohan; The New Public Administration: Management Innovations in Government, Public Administration and Development, Vol.17, issue.1 Feb./1997, ss.13-26. KAUZYA, John Mary; Strengthening Local Governance Capacity for Participation, Reinventing Government for the Twenty-First Century: State Capacity in a Globalizing Society, ed. Dennis A. Rondinelli, USA, Kumarian Press, 2003, ss.181-195. KAVRAKOLU, brahim; Toplam Kalite Ynetimi, Kal-Der Yayn, stanbul, 1996. KAVRUK, Hikmet; Anakente Bak, Trkiyede Anakent Belediyecilii ve Kent Hizmetlerinin Ynetimi, Ankara, Hizmet- Sendikas Yayn, 2002. KAVRUK, Hikmet; Ky ve Mahalle: Yerleim ve Ynetim Birimi, Ankara, Odak Yaynevi, 2004. KAVRUK, Hikmet; Trkiyede Anakentleme, Anakent Belediyecilii ve Yapay Anakent, Kamu Ynetimi Seme Yazlar, ed. Burhan Ayka-Hikmet Kavruk, Ankara, 2003, ss.191-205.

454

KAYA, Erol; Modern Kent Ynetimi-III, Yerel Siyaset, Y.2, S.22, Ekim2007, ss.23-32. KAZANCI, Metin; Yerel Ynetimler zerine Birka Not, Amme daresi Dergisi, C.16, S.4, Aralk-1983, ss.36-51. KAZGAN, Glten; Kreselleme ve Ulus-Devlet, 4. Bask, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul, 2005. KEARNS, Ade, Ronan PADDISON; New Challenges For Governance, Urban Studies, Vol.37, No.5-6, 2000, ss.845-850. Urban

KEATING, Michael; Governing Cities and Regions: Territorial Restructuring in a Global Age, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, ed. Allen J. Scott, Oxford-New York ,Oxford University Press, 2001, ss.371-390. KELE, Ruen; Fransada Yerinden Ynetim, ada Yerel Ynetimler, C.3, S.1, Ocak-1994, ss.3-18. KELE, Ruen; Yerel Ynetimler zerklik art Karsnda Avrupa ve Trkiye, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.6, Kasm-1995, ss.3-19. KELE, Ruen; Avrupann Btnlemesi ve Yerel Ynetimler, TBDKonrad Adenauer Vakf Yayn, Ankara, 1999. KELE, Ruen; Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Uluslar aras Yerel Ynetimler Semineri, TBD Yayn, 1-2 Aralk 1994, Ankara. KELE, Ruen; Yerel Ynetimlerde Denetim, Saytay Dergisi, S.25, Nisan-Haziran 1997, ss.10-17. KELE, Ruen; Fransa ve spanyada Yerinden Ynetim, Ankara, Mahalli dareler Eitim Aratrma Gelitirme Merkezi Yay., 1994. KELE, Ruen; Hizmette Halka Yaknlk lkesi (Subsidiarity) ve Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.1, Ocak-1995, ss.3-14. KELE, Ruen; Yerinden Ynetim ve Siyaset, 5. Bask, Ankara, Cem Yaynevi, 2006. KELE, Ruen, Ayegl MENG; Dnya Yerel Ynetimler zerklik artna Doru, ada Yerel Ynetimler, C.11, S.4, Ekim-2002, ss.6-24. KENNEDY, Paul; Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, ev. Fikret can, 3. Bask, Ankara, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 1999.

455

KERMAN, Uysal; Trkiyede Devletin Kltlmesi niversitesi SBE, Doktora Tezi, Ankara-2006.

Sorunu,

Ankara

KETTL, Donald F.; The Global Public Management Washington, D.C , Brookings Institution Press, 2000.

Revolution,

KETTL, Donald F.; The Transformation of Governance:Globalization, Devolution, and the Role of Government, Public Administration Review, Vol.60, No.6, Nov./Dec, 2000, ss.488-497. KEYDER, alar; Globalleme ve Devlet, Yldz Teknik niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi, Kreselleme ve Ulus Devlet Bildiriler Kitab, (Eriim) http://www.stratejik.yildiz.edu.tr/makale6.htm 22.12.2005. KEYMAN, Fuat; Globalleme Sylemleri ve Trkiye, Kreselleme ve Ulus Devlet Bildiriler Kitab, Yldz Teknik niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi, (Eriim)http://www.yildiz.edu.tr/makale1.htm. 22.12.2005. KICKERT, Walter, J. M.; Public Governance in the Netherlands: An Alternative to Anglo-American Managerialism, Public Administration, Vol.75, No.4, 1997, ss. 731-752. KIEL, Douglas, Euel ELLIOT; Long-Wave Economic Cycles, TechnoEconomic Paradigms, and the Pattern of Reform in American Public Administration, Administration&Society, Vol.30, No.6, January-1999, ss.616-639. KING, Roger, Gavin KENDALL; State, Democracy and Globalization, Gordonsville USA, Palgrave Macmillan, 2004. KJAER, Anna Mette; Governance, Cambridge , Polity Press, 2004. KLAUSEN, K. Klaudi, Michael GOLDSMITH; Conclusion:Local Governmnet and the European Union, European Integration and Local Government, ed. M.J.F.Goldsmith-K.K.Klausen, UK-USA, Edward Elgar,1997, ss.237-254. KLOOT, Louise, John MARTIN; Strategic Performance Management: A Balanced Approach to Performance Management Issues in Local Government, Management Accounting Research, Vol.11, 2000, ss.231251. KLUVERS, Ron; Accountability for Performance in Local Government, Australian Journal of Public Administration, Vol.62, No.1, March-2003, ss.57-69. KODEMR, Kadir; Avrupa Birlii Hukuku ve Mahalli dareler, Trk dare Dergisi, Y.72, S.426, Mart-2000, ss. 55-89.

456

KODEMR, Kadir; Mukayeseli Mahalli dareler Tarihi ve Perspektifler (ngiltere, Fransa, Almanya ve Trkiye), Trk dare Dergisi, Y.71, S.424, Eyll-1999, ss.97-122. KOOIMAN, Jan; Social-Political Governance: Overview, Reflections and Design, Public Management Review, Vol.1, No.1, ss.67-92. KORAY, Meryem; Kreselleme Sreci ve Ulus-Devlet, Ekonomi, Siyaset Tartmalar, Kreselleme ve Ulus Devlet Bildiriler Kitab, Yldz Teknik niversitesi Stratejik Aratrmalar Merkezi, (Eriim)http://www. yildiz.edu.tr/makale1.htm. 22.12.2005. KSE, H. mer; Yerel Ynetim Olgusu ve Kreselleme Srecindeki Ykselii, Saytay Dergisi, S. 52, Ocak-Mart-2004, ss.3-42. KSE, H. mer; Kreselleme Srecinde Devletin Yapsal ve levsel Dnm, Saytay Dergisi, S.49, Nisan-Haziran 2003, ss.3-46. KSECK, Muhammet; Yerel ve Blgesel Ynetimler Asndan Avrupa Birlii Btnleme Sreci ve Anayasas, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, ed.H.zgr-B. Parlak, Alfa Aktel Yay., stanbul, 2006, ss.1-42. KSECK, Muhammet; Avrupa Birliinin le Btnlemesi Srecinde Yerel Ynetimler, Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimler, ed.B.parlak-H.zgr, stanbul, Alfa Yay., 2002, ss.1-38. KSECK, Muhammet, Hseyin ZGR; Yerel Ynetimlerde Reform: Geleneksel Modelin Deiim Sreci, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.1-20. KSECK, Muhammet, Naim KAPUCU; Conservative Reform of Metropolitan Counties: Abolition of the GLC and MCC in Retrospect, Contemporary British History, Vol.17, No.3, Autumn-2003, ss.71-94. KUBALI, Derya; Yerel Ynetimlere likin Yeni Bir Oluum: Snr tesi birlii, Yerel Gndem, Y.2, S.5, Mays-2000, ss.4-13. KURNAZ, Ahmet Sait; Performans lm ve Belediyelerde Uygulanmas: BEPER Projesi rnei, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas-II, ed. A. Nohutu-A. Balc, stanbul, Beta Yaynlar, 2007, ss.151-172. KUTLU, nder; Gelimi lkeler ve Trkiyede Kamu Reformu ve Ynetimin Yeniden Dzenlenmesi, Ankara, Nobel Yay., 2004.

457

LANE, Jan-Erik; The Public Sector, Concepts, Models and Approaches, London, Sage Publications, Second Edition, 1995. LEACH, Robert, Neil BARNETT; The New Public Management and the Local Government Review, Local Government Studies, Vol.23, No.1, Spring 1997, ss.39-55. LEACH, Steve, Lawrence PRATCHETT; Local Government: A New Vision, Rheotoric or Reality?, Parlamentary Affairs, Vol. 58, No.2, 2005, ss.318334. LEVRAT, Nicolas; Avrupada Yerel Kamu Hizmetlerinin Salanmasnda Kamu-zel Sektr Ortakl Deneyimleri, ev. Mustafa Dnmez, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.2, Mart-1995, ss.31-45. LIMI, Atsushi; Decentralization and Economic Growth Revisited: an Empirical Note, Journal of Urban Economics, Vol.57, issue 3, 2005, ss.449-461. LOUGHLIN, John, Daniel L. SEILER; France: Between Centralization and Fragmentation, Subnational Democracy in the European Union, ed. J. Loughlin, Oxford-New York, Oxford University Press, 2001, ss.185-210. LOWNDES, Vivien, Lawrence PRATCHETT, Gerry STOKER; Trends in Public Participation: Part 1-Local Government Perspectives, Public Administration, Vol.79, No.1, 2001, ss.205-222. LYNN, Laurance; A Critical Analysis of the New Public Management, International Public Management Journal, Vol.1, No.1, 1998, ss.107-123. MACKAY, Hugh; The Globalization of Culture?, A Globalizing World? Culture, Economics, Politics, ed. David Held, USA and Canada, Routledge-The Open University, 2000, ss.56-61. MAGNUSSON, Warren; Bourgeois Theories of Local Government, Political Studies, Vol.34, issue:1,1986, ss.1-18. MAHMUTOLU, Abdlkadir; Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likilerinin Kavramsal erevesi, Yeniden Yaplandrlmas ve Temel lkeleri, Trk dare Dergisi, Y.76, .445, Aralk-2004, ss.219-236. MARCOU, Gerard; Local Government and Economic Development, New Trends in Local Government in Western and Eastern Europe, ed. G.Marcou-I.Verebelyi, International Institute of Administrative Sciences, Brussels-Belgium, 1993, ss.191-235.

458

MARCOU, Gerard; New Tendencies of Local Government Development in Europe, Local Government in the New Europe, ed. Robert J. Bennett, London and New York, Belhaven Press, 1993, ss.51-66. MARCOU, Gerard-Imre VEREBELYI; Size, Levels and Functions of Local Government, New Trends In Local Government In Western and Eastern Europe, ed. G. Marcou-I.Verebelyi, International Institute of Administrative Sciences, Brussels-Belgium, 1993, ss.33-100. MARCOU, Gerard, Vladimir LYSENKO; Local Democracy, New Trends in Local Government in Western and Eastern Europe, ed. Gerard MarcouImre Verebelyi, International Institute of Administrative Sciences, Brussels, 1993, ss.101-147. MARIN, Mehmet C.; Globalleme Srecinde Kent ve Blgelerin Mekansal Ekonomilerdeki Rol ve Ekonomik Corafya Eitsizlii: Bir Yerleim Kuram Yaklam, Kentsel Ekonomik Aratrmalar Sempozyumu II, DPT Yayn, Cilt: II, 13-16 Haziran 2005, Denizli, ss.20-39. MAYER, Margit; Post-Fordist City Politics, Post-Fordism: A Reader, ed. Ash Amin, Cambridge, Blackwell Publishers, 1995, ss.315-330. MCGREW, Anthony; Power Shift: From National Government to Global Governance, A Globalizing World? Culture, Economics, Politics, ed. David Held, USA and Canada, Routledge, The Open University, 2000. MCGREW, Anthony; The Logics of Globalization, Global Political Economy, ed.John Ravenhill, Oxford and New York, Oxford University Press, 2005. MCLAUGHLIN, Kate; Lesson Drawing From the International Experience of Modernizing Local Governance, Public Management Review, Vol.4, No.3, 2002, s.405-410. MEHDE:, Veith; Steering, Supporting, Enabling: The Role of Law in Local Government Reforms, Law&Policy, Vol.28, No.2, April-2006, ss.164-181. MENG, Ayegl; Kamu Ynetimindeki Gelimeler, Yerel Ynetimler ve Trkiye, ASBF Dergisi, C.52, No.1-4, Ocak-Aralk 1997, Prof. Dr. Cemal MIHIOLUna Armaan, ss.505-515. MENG, Ayegl; Avrupa Birlii Politikalarnda Yerel Ynetimlerin Etkili Olma Yollar, Avrupa Birlii ve Yerel Ynetimler Uluslar aras Semineri, 27-30 Mart 2003,TBB ve Hollanda Belediyeler Dernei Yay, stanbul, 2003. MENG, Ayegl; Avrupa Birliinde Ynetimler, Ankara, maj yaynclk, 1998. Blgeler Karsnda Yerel

459

MENG, Ayegl, ALGAN, Nesrin; Kreselleme ve Yerelleme anda Blgesel Srdrlebilir Gelime, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2003. MENY, Yves; France, Central and Local Government Relations: A Comparative Analysis of West European Unitary States, ed. E. Page-M. Goldsmith, London, Sage Publications,1987, ss.87-106. MILLER, Keith L.; Advantages&Disadvantages of Local Government Decentralization,(Eriim)http://www.ndi.org/worldwide/lac/guyana/localgovco nf/materials/papers/miller_doc.pdf 1.3.2004. MONTRICHER, Nicole De; Country Report: Decentralization in France, Governance: An International Journal of Policy and Administration, Vol. 8, No.3, July-1995, ss.405-418. MULGAN, Richard; Accountability: An Ever-Expanding Concept?, Public Administration, Vol.73, No.3, 2000, ss.555-574. MUSSO, Juliet, Cristopher WEARE, Matt HALE; Designing Web Technologies for Local Governance Reform: Good Management or Good Democracy?, Political Communication, Vol.17, issue:1, 2000, ss.1-19. MUTER, Naci B. Yerel Ynetim Hizmetleri ve zelletirme, zelletirme Sempozyumu Bildirileri, 28-29 Nisan 1994, Manisa, ss.138-169. NACAR, Birsen; Yerel Ynetimlerin Mali Krizi zerine Kuramsal Aklamalar: Nedenler, neriler ve Bir Deerlendirme, Akdeniz ..B.F. Dergisi, S.9, 2005, ss.202-247. NADAROLU, Halil; Mahalli dareler, stanbul, Beta Yay., 7.bask, 2001. NALBANT, Atilla; niter Devlet Blgesellemeden Kresellemeye, stanbul, Yap Kredi Yaynlar, 1997. NEWMAN, Christopher; Realizm: Kreselleme ve Bamsz Devlet, ev. Muammer Trker, Trkiye Gnl, S.64, K-2001, ss.80-87. NEWMAN, Janet; Beyond the New Public Management? Modernizing Public Services, New Managerialism, New Welfare?, ed. John Clarke-Sharon Gewirtz-Eugene Mclaughlin, Thousands Oaks-New Delhi, Sage Publications, 2000, ss.45-61. NOHUTU, Ahmet; Srdrlebilir Kamu Ynetimi Kalitesi in Toplam Kalite Ynetimi Performans Ynetimi Sorun Alanlar, Uygulamalar ve Trk Kamu Ynetimine Uyarlanmas, Kamu Ynetiminde ada Yaklamlar, ed. A. Balc vd., Ankara, Sekin Yaynevi, 2003, ss.231-264.

460

NOHUTU, Ahmet; Toplam Kalite Ynetimi ve Yerel Ynetimler, Kamu Ynetiminde ve Kamu Hizmetlerinde Kalite, ed. C.Can Aktan-Ulvi Saran, Ankara, Hizmet- Sendikas Yaynlar, 2005, ss.91-113. NORRIS, Donald F.; Local Government Reform in the US-And Why it Differs so Greatly From Britain, Local Government Studies, Vol.23, No.2, 1997, ss.113-130. NORTON, Alan; International Handbook of Local and Regional Government, London, Edward Elgar, 1994. OSULLIVAN, Noel; Concept and Reality in Globalization Theory, ed. C.P. Rao, Globalization, Privatization and Free Market Economy, USA, Greenwood Publishing Group, 1998,ss.12-17. ODABA, Hakk; ABD Yerel Ynetimlerinde Alternatif Hizmet Sunma Yntemleri, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.6, S.4, Ekim 1997, ss.6577. OECD; Devolution and Globalization, OECD, 2001. OHMAE, Kenichi; How to Invite Prosperity From The Global Economy Into a Region, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, ed. Allen J. Scott, Oxford-New York, Oxford University Press, 2001, ss.33-43. ORTAYLI, lber; Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Ynetim Gelenei, Ankara, Hil Yaynlar, 1985. OSBORNE, David, Ted GEABLER; Reinventing Government, New York: Addison Wesey, 1993. OSBORNE, Stephen P.; The New Public Governance, Management Review, Vol.8, No.3, 2006, ss. 377-387. Public

OWENS, Jeffrey, John NORREGAARD; The Role of Lower Levels of Government: The Experience of Selected OECD Countries, Local Government: An International Perppective, ed. J. Owens-G. Panella, Netherlads, Elsevier Science Publishers, 1991. KMEN, Mustafa; Kreselleme Srecinde Yerelleme Eilimleri ve Yerel Ynetimler, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, ed. H. zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.539-564. KMEN, Mustafa; Uyum Srecinin dari Politii: Avrupa Birlii ve Trkiye Perspektifinde Kreselleme-Yerelleme Dinamikleri, Avrupa Perspektifinde Yerel Ynetimler, ed.H.zgr-B.Parlak, stanbul, AlfaAktel Yaynlar, 2006, ss.43-106.

461

KMEN, Mustafa, Bekir PARLAK; Kreselleme Srecinde Yerelleme Eilimleri ve Yerel Haklar, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, Ankara, TODAE Yayn, 2000, ss.611-635. KMEN, Mustafa; Yerel Ynetimlerde zerklik Eilimleri, Avrupa ve Trkiye, Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimler, ed. B.Parlak-H. zgr, stanbul, Alfa Yaynlar, 2002, ss.99-120. KMEN, Mustafa; Kresel Sistem, Demokratikleme-Yerelleme Dinamikleri ve Yerel Demokrasi, Kreselleme ve Yerelleme, ed. Kemal Grmez, Ankara, Odak Yaynevi, 2005, ss.21-66. KMEN, Mustafa; Liberal Dncenin Yerel Ynetim-Kent Pratii zerine Notlar, Teoriden Pratie Kamu Ynetimi, ed. N.Talat Arslan, stanbul, Aktel Yaynlar, 2005, ss.19-61. KMEN, Mustafa, Bura ZER; Kreselleme-Yerelleme Dikotomisinin Almlar zerine Bir Tartma, Kresel Esintiler ve Yerel Etkiler Sarmalnda Trk Kamu Ynetimi, ed. A.Ylmaz-Y.Bozkurt, Ankara, Gazi Kitabevi, 2007, ss.19-42. KMEN, Mustafa; Trkiyede Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri ve Yerel Ynetimlerin Yeniden Yaplandrlmas, Trkiyede Yerel Ynetimler, ed. Recep Bozlaan-Yksel Demirkaya, Ankara, Nobel Yay., 2008, ss.45-83. KMEN, Mustafa; PARLAK, Bekir; Kuramdan Uygulamaya Yerel Ynetimler lkeler Yaklamlar ve Mevzuat, stanbul, Alfa Aktel Yay., 2008. NER, erif; Sivil Toplum Kurulularnn Yerel Demokrasi ve Katlm Alglamalar, ada Yerel Ynetimler Dergisi, C.10, S.2, Nisan-2001, ss.51-67. NER, erif; Trkiyede Belediye Ynetimi, Ankara, Nobel Yaynlar, 2006. NER, erif; Globalleme Srecinde Yerellik, ller ve Belediyeler Dergisi, S.659, Eyll-2000, ss.525-528. ZASLAN, Metin; Kresel-Yerel Etkileiminin Yeni rgtlenme Biimleri: A ebeke (Network) Tarz Firma ve dari Kurumsal rgtlenmeler, Kentsel Ekonomik Aratrmalar Sempozyumu II, Cilt II, DPT Yayn, Denizli, 13-16 Haziran 2005, ss.66-93. ZCAN, Mehmet; Subsidiarite lkesinin Trkiyede Uygulanabilirlii zerine Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, Yay. Haz. B. Gler-A. Sabuktay, Ankara, TODAE Yayn, 2000, ss.643-659.

462

ZDEK, Yasemin; Globalizmin deolojik Hegemonyas:Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi, C.32, S.3, Eyll-1999, ss.25-47. ZDEMR, Zekai, Halil ZEKCOLU; Kentleme ve evre Sorunlar, Sleyman Demirel niversitesi BF Dergisi, C.11, S.1, 2006, ss.17-30. ZEL, Mehmet; Kreselleme Desantralizasyon likisi ve Siyasal Yerellemede Kamusal Dzeyler Arasnda karlarn Ynetimi, Kresel Esintiler ve Yerel Etkiler Sarmalnda Trk Kamu Ynetimi, ed. A.YlmazY.Bozkurt, Ankara, Gazi Kitabevi, 2007, ss.173-208. ZEL, Mehmet; Yerel Ynetimleri Gelitirme Asndan Devlet, Yerel Ynetim ve Kreselleme Kavramlar zerine, Trk dare Dergisi, Y.75, S.441, Aralk-2003, ss.191-215. ZEN, kr; TKYnin Trkiyede Yeniden Kurgulanmas Koul Baml Trdeleme Tezinin Bir Testi, Amme daresi Dergisi, C.35, S.1, Mart2002, ss.105-142. ZER, M. Akif; Yeni Kamu Ynetimi Teoriden Uygulamaya, Ankara, Platin Yaynevi, 2005. ZER, M. Akif; Kreselleme, Yerelleme ve Kamu Ynetimi, Trk dare Dergisi, S.450, Mart-2006, ss.141-166. ZER, M. Akif; Avrupa Birlii Yolunda Trk Kamu Ynetimi, Ankara, Platin Yaynlar, Ankara, 2006. ZER, M. Akif; Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmasnda ABD rnei: AL GORE Raporu ve Alnacak Dersler, Trk dare Dergisi, Y.72, S.428, Eyll-2000, ss.95-123. ZGR, Hseyin; Kamu rgtlerinde Stratejik Ynetim, ada Kamu Ynetimi II, ed. M. Acar-H. zgr, stanbul, Nobel Yaynlar, 2004, ss.207252. ZGR, Hseyin; Trkiyede Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likilerinin ve Yerel Ynetim Anlaynn Liberal Tez Asndan Deerlendirilmesi, Liberal Dnce Dergisi, Y.6, S.24, Gz-2001, ss.214-230. ZKAN, Abdullah; Kreselleme ve Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Trkiye, stanbul, Tasam Yaynlar, 2004. ZKAN, Grsel; Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars: Kamu Ynetimi Reformu mu? Ulus Devletin Tasfiyesi mi?, Trk Yurdu, Nisan-2004, ss.4051.

463

ZKAN, Evrim; Kreselleme-Yerelleme Diyalektiinde Olmayan Kent, Deien-Dnen Kent ve Blge: 8 Kasm Dnya ehircilik Gn 28. Kolokyumu, Ankara, ODT Mimarlk Fakltesi ve TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, 2004, ss.275-293. ZTRK, N. Kemal, Bayram COKUN; Yerel Ynetimlerde Kalite Ynetiminin Uygulanmas ve Ortaya kan Sorunlar, ada Yerel Ynetimler, C.7, S.4, Ekim-1998, ss.113-125. ZYURT, Cevat; Kreselleme Srecinde Kimlik ve Farkllama, stanbul, Alm Kitap, 2005. PAINTER, Joe; Compulsory Competitive Tendering in Local Government: The First Round, Public Administration, Vol.69, Summer-1991, ss.191210. PALABIYIK, Hamit; Ynetimden Ynetiime Gei ve tesi zerine Kavramsal Aklamalar, Amme daresi Dergisi, C.37, S.1, Mart-2004, ss.63-85. PANELLA, Giorgio; Local Government Finance:The Need for Resource Diversification, Local Government:An International Perspective, ed. J.Owens-J.Norregaard, Netherlands, Elsevier Science Publishers,1991. PARLAK, Bekir; Avrupa Birlii Perspektifinden Merkezi Ynetim-Yerel Ynetim likileri, Avrupa Birlii le Btnleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimler, ed. B. Parlak-H. zgr, Alfa Yaynlar, stanbul, 2002, ss.39-72. PARLAK, Bekir; Tarihi Perspektifte ve Reform Srecinde l zel dareleri, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, ed. H.zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.175-200. PARLAK, Bekir; Kresel Gelimeler ve AB Uygulamalar Ekseninde Yerelleme, Teoriden Pratie Kamu Ynetimi: Yaklamlar, Sorunlar ve Metodlar, ed. N. Talat Arslan, stanbul, Aktel Yay, 2005, ss.1-18. PARLAK, Bekir, Zahid SOBACI; Kuram ve Uygulamada Kamu Ynetimi Ulusal ve Kresel Perspektifler, 2. Bask, stanbul, Alfa-Aktel Yaynlar, 2008. PECK, Jamie, Adam TICKELL, Searching For a New Institional Fix: The After-Fordist Crisis and The Global-Local Disorder, Post-Fordism: A Reader, ed. Ash Amin, Cambridge, Blackwell Publishers,1995. PEKER, mer; Belediye Ynetimlerinde Kalite retimi, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.2, Mart-1996, ss.15-23.

464

PEKER, mer; Toplam Kalite Ynetimi ve Srekli yiletirme, Kamu Ynetimi Sempozyumu Disiplini Bildirileri, Cilt II, Ankara, Todaie Yayn, 1995, ss.51-70. PERRATON, Jonathan vd.; Kreselleen Bir Dnyada Ekonomik Aktivite, ev.N.Demirci, Kreselleme Okumalar, ed. Kudret Blbl, Ankara, Kadim Yaynlar, 2006, ss.1-41. PETERS, Guy, John PIERRE; Governance Without Government? Rethinking Public Administration, Journal of Public Administration Research and Theory, Vol.8, No.2, 1998. ss.223-244. PIERRE, John; Assessing Local Autonomy, Challenges to Local Government, ed. D.King-J.Pierre, London, Sage Publications,1990, ss.3755. PIRENNE, Henri; Ortaa Kentleri: Kkenleri ve Ticaretin Canlanmas, ev. adan Karadeniz, 4. Bask, stanbul, letiim yaynlar, 1994. PITIRLI, Ali; Avrupa Birlii Mktesebatna Uyum Srecinde Tara Ynetimimiz, Trk dare Dergisi, Y.72, S.429, Aralk-2000, ss.21-41. PLAMPER, Harald; Global Ekonomide Gl Yerel Ynetimler, ev. M. Akif ukurayr, Belediye Dergisi, C.4, S.5, Kasm-1997, ss.28-35. POLAT, Necip; Saydamlk, Hesap Verme Sorumluluu ve Denetimin Etkinlii, Saytay Dergisi, S.49, Nisan-Haziran 2003, ss.65-80. POLATOLU, Aykut; Mahalli darelerin Yeniden Yaplandrlmasna likin Yasa Tasars zerinde Bir Deerlendirme, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.3, Mays-1996, ss.25-34. PRAKASH, Aseem; Grappling with Globalisation: Challenges for Economic Governance The World Economy, Vol.24, No.4, April-2001, ss.543-565. PRATCHETT, Lawrence; Local Autonomy, Local Democracy and the New Localism, Political Studies, Vol.52, 2004, ss.358-375. PRIOR, David; Citizens Charters, Local Government in the 1990s, ed. John Stewart, Gerry Stoker, Macmillan, London, 1995, ss.86-102. PROELLER, Isabella; Trends in Local Government in Europe, Public Management Review, Vol.8, issue:1, 2006, ss.7-29. PRUDHOMME, Remy; Local Government Organization and Finance: France, Local Governance in Industrial Countries, ed. Anwar Shah, Washington, D.C, The World Bank, 2006, ss.83-115.

465

RAO, Nirmalo; Modernising Local Government, Economic Affairs, Vol.26, No.1, March-2006, ss.18-24. RHODES, R.A.W.; Understanding Governance Policy Networks, Governance, Reflexivity and Accountability, Buckingham, Open University Press, 1997. RICCUCCI, Norma M.; The Old Public Management Versus the New Public Management: Where Does Public Administration Fit In?, Public Administration Review, Vol.61, No.2, March/April 2001, ss.172-175. RITZER, George; Rethinking Globalization: Glocalization/Grobalization and Something/Nothing, Sociological Theory, vol.21, no.3, 2003, ss.193-209. ROBERTSON, Roland; Kreselleme, Toplum Kuram ve Kresel Kltr, ev.. Hsrev Yolsal, Ankara, Bilim ve Sanat Yaynlar, 1999. RODOPLU, Gltekin; Kreselleme ve Yerelleme, Yerel Siyaset, Y.1, S.5, Mays-2006, ss.4-5. ROMZEK, Barbara S.; Dynamics of Public Sector Accountability in an Era of Reform, International Review of Administrative Sciences, Vol.66, No.1, 2000, ss.21-44. RONDINELLI, Dennis A., G. Shabbir CHEEMA; The Competent State: Governance and Administration in an Era of Globalization, Reinventing Government for the Twenty-First Century: State Capacity in a Globalizing Society, ed. Dennis A. Rondinelli, USA, Kumarian Press, 2003, ss. 243-259. ROUDOMETOF, Victor; Glocalization, Space European Legacy, Vol.8, No.1, 2003, ss.37-60. and Modernity, The

SADLER, Philip; Strategic Management, Great Britain and United States, Kogan Page Limited,1993. SAKAL, Mustafa; Trkiyede Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma Sorunu: Tarihsel Perspektiften Bir Deerlendirme, SDBF Dergisi, C.5, S.1, 2000, ss.119-140. SAKIN, Sreyya; Yerel Dzeyde Hizmet Sunumu Yntemleri zelletirme, Ynetim ve Ekonomi Dergisi, S.3, Y.1997, ss.323-341. ve

SAKIN, Sreyya; Yirmi birinci Yzyla Yaklarken Merkezi ve Yerel Ynetim likileri, TBD ve Konrad Adenauer Vakf, Manisa, 1997.

466

SANDERSON, Ian; Performance Management, Evaluation and Learning in Modern Local Government, Public Administration, Vol.79, No.2, 2001, ss.297-313. SARAN, M. Ulvi; zerklik ve Mahalli dareler Dzeyinde Denetim, Trk dare Dergisi, S.408, 1995, ss.21-33. SARAN, Ulvi; Demokratikleme ve Sivilleme Eilimleri Karsnda Devletin Yeniden Yaplandrlmasnn Anahtar Kamu Hizmetlerinde Toplam Kalite Ynetimi, Kamu Ynetiminde ve Kamu Hizmetlerinde Kalite, ed. Cokun Can Aktan-Ulvi Saran, Ankara, Hizmet- Sendikas Yaynlar, 2005, ss.3964. SARAN, Ulvi; Kamu Ynetiminde Performans Sorunlar ve Trk Kamu Personel Rejiminde Gelimeler, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas-II, ed. A. Nohutu-A. Balc, stanbul, Beta Yaynlar, 2007, ss.173-191. SARAN, Ulvi; Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma: Kalite Odakl Bir Yaklam, Ankara, Atlas Yaynclk, 2004. SASSEN, Saskia; Global Cities and Global City-Regions: A Comparison, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, ed. Allen J. Scott, OxfordNew York, Oxford University Press, 2001, ss.75-95. SAVITCH, Hank V., VOGEL, Ronald V.; The United States: ExecutiveCentred Politics, Comparing Local Governance, ed. Bas DentersLawrence E. Rose, New York, Palgrave-Macmillan, 2005. SAYGILIOLU, Nevzat, Seluk ARI; Etkin Devlet, stanbul, Sabanc niversitesi Yaynlar, 2003. SAYIN, Deniz; Hizmette Yerellik ve Blgecilik, Blge Kalknma Ajanslar Nedir? Ne Deildir?, Der. Menaf Turan, Ankara, Par#Graf Yaynevi, 2005, ss.265-280. SCHIRATO, Tony; Publications, 2003. Understanding Globalization, London, Sage

SCHNEIDER, Aaron; Decentralization: Conceptualization and Measurement, Studies in Comparative International Development, Vol. 38, No.3, Fall- 2003, ss.32-56. SCHOLTE, Jan Aart; Globalization: A Critical Introduction, New York, Palgrave Macmillan, Second Edition, 2005.

467

SCHROEDER, Larry; Local Government Organization and Finance:United States, Local Governance in Industrial Countries, ed. Anwar Shah, Washington D.C, The World Bank, 2006, ss.313-358. SCOTT, Allen J.; Globalization and the Rise of City-Regions, European Planning Studies, Vol.9, No.7, 2001., ss.813-826. SCOTT, Allen vd.; Global City-Regions, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, ed. Allen J. Scott, Oxford University Press, Oxford-New York, 2001, ss.11-30. SELDEN, S. Coleman; Innovations and Global Trends in Human Resource Management Practices, Handbook of Public Administration, ed.Guy Peters-John Pierre, London, Sage Publications, 2003, ss.62-71. SELEN, Ufuk; Kreselleme ve Devlet Etkileimi, Osmangazi niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.3, S.2, Aralk-2002, ss.1-24. SEZEN, Seriye; The Impact of Globalization on the Organization of Public Administration:Turkish Case, Turkish Public Administration Annual, Vol.27-28, 2001-2002, ss.3-26. SHAH, Anwar; A Comparative Institutional Framework for Responsive, Responsible, and Accountable Local Governance, Local Governance in Industrial Countries, ed. Anwar Shah, The World Bank, Washington D.C., 2006, ss.1-40. SHAND, David, Paul ANAND; Performance Auditing in the Public Sector: Approaches and Issues in OECD Member Countries, Performance Auditing and the Modernisation of Government, France, OECD, 1996. SHARLAND, John; A Practical Approach to Local Government Law, Second Edition, Oxford-New York, Oxford University Pres, 2006. SOBACI, M. Zahid; Yeniden Yaplanma Srecinde l zel darelerinin Dn, Bugn ve Gelecei zerine Deerlendirmeler, ada Yerel Ynetimler, C.14, S.4, Ekim-2005, ss.31-50. SONGUR, H. Mehmet; Mahalli darelerde Performans lm, Mahalli dareler Genel Mdrl Yaynlar, Ankara, 1995. SKMEN, Polat; Dnya Sistemine Eklemlenme anda Yeni Gelime Anlaylar, Yeni Ynetim Biimleri, Yerel Ynetimler Sempozyumu Bildirileri, 1 Kasm 2000, Ankara, TODAE, ss.597-609. STEGER, Manfred B.; Kreselleme, ev. A.Ersoy, Ankara, Dost Kitabevi Yay., 2006.

468

STEWART, Jenny; The Meaning of Strategy in the Public Sector, Australian Journal of Public Administration, Vol.63, No.4, December2004, ss.16-21. STEWART, John, Kieron WALSH; Change in the Management of Public Services, Public Administration, Vol.70, Winter-1992, ss. 499-518. STOKER, Gerry; Governance as Theory: Five Propositions International Social Science Journal, Vol.50, No.155, March-1998, ss.18-28. STOKER, Gerry; New Localism, Progressive Politics and Democracy, The Political Quaterly, Vol:75, No:1, August-2004, ss.117-129. STOKER, Gerry; Regulation Theory, Local Government and the Transition From Fordism, Challenges to Local Government, ed. D.King-J.Pierre, London, Sage Publications, 1990, ss.247-270. STHR, Walter B. ; Subsidiarity: A Key Concept for Regional Development Policy, New Regional Development Paradigms Vol.3:Decentralization, Governance&The New Planning for Local-Lewel Development, ed. Walter B. Sthr, USA, Greenwood Publishing Group, 2001, ss.35-51. SWYNGEDOUW, Eric; Globalisation or Glocalisation? Networks, Territories and Rescaling, Cambridge Review of International Affairs, Vol.17, No.1, April-2004, ss.25-48. AHN, Yeim Ediz; Kreselleme ve Blgeselleme Srecinde Blgesel Kalknma Politikalarnda Yaanan Deiim, I. Yerel Ekonomiler Kongresi Bildiriler Kitab, Seluk niversitesi Karaman BF, Karaman, 1-2 Ekim 2005, ss.135-145. AYLAN, Gencay; Deiim, Kreselleme ve Devletin Yeni levi, Ankara, mge Kitabevi, 2. Bask, 2003. AYLAN, Gencay; Kamu Ynetimi Disiplininde Bunalm ve Yeni almlar zerine Dnceler, Trkiyede Kamu Ynetimi, ed. B.Ayka-.DurgunH.Yayman, Yarg Yaynevi, Ankara, 2003, ss.573-593. EN, M. Ltfi, Musa EKEN; Belediyelerde nsan Kaynaklar Ynetimi, Kamu Ynetimi Yazlar, ed.B.Erylmaz-M.Eken-M.L.EN, Nobel Yay., Ankara, 2007, ss.542-562. ENER, H. Engin; Yeni San Yerellik Sylemindeki Deiimi Anlamlandrmak, Kamu Ynetimi Dnyas Dergisi, Y.4, S.16, Aralk 2003, ss.2-8.

469

ENER, Hasan E.; Postmodern Dnemde Devleti Modernletirmek: Yeni i Partisinin Kamu Hizmeti Anlay, Amme daresi Dergisi, C.37, S.3, 2004, ss.121-146. ENGL, H. Tark; Blm Siyasetinden Kimlik Siyasetine: Trkiyede Yerel Katlm Srelerinin Dnm Deien-Dnen Kent ve Blge Cilt:1, 8 Kasm Dnya ehircilik Gn 28. Kolokyumu, 8-10 Kasm 2004, Ankara, ODT Mim.Fak-TMMOB ehir Planclar Odas Yayn, ss.123-139. ENGL, Tark; kinci Dnya Sava Sonrasnda Kentsel Gelime ve Ynetim Paradigmalarnda Yaanan Dnm zerine Bir Deerlendirme, Kentsel Ekonomik Aratrmalar Sempozyumu II, DPT Yayn, Cilt II, 13-16 Haziran 2005, Denizli, ss. 218-231. ENGL, Tark; Siyaset ve Mekansal lek Sorunu: Yerelci Stratejilerin Bir Eletirisi, Kreselleme: Emperyalizm Yerelcilik i Snf, der. E. Ahmet Tonak, Ankara, mge Kitabevi, 2000, ss.111-158. ENGL, Tark; Yerel Devlet Sorunu ve Yerel Devletin Dnmnde Yeni Eilimler, Praksis, S.9, K-Bahar 2003, ss.183-220. ENGL, Ramazan; Fransada Blge Yerel Ynetimlerinin dari Sistem indeki Yeri, Trk dare Dergisi, S.448, Eyll-2005, ss.61-68. ENGL, Ramazan; Fransada Kamu Ynetiminde Merkeziyetilikten Yerellemeye Doru, Kamu Ynetimi Yazlar, ed. B. Erylmaz-M.EkenM.L.en, Ankara, Nobel Yay., 2007, ss.563-581. ENGL, Ramazan; Yerel Demokrasiyi Glendirme Yolunda Bir Katlm Yntemi Olarak Kamu Anketi uygulamas, ada Yerel Ynetimler, C.16, S.2, Nisan 2007, ss.7-20. ENSES, Fikret; Neoliberal Kreselleme Kalknma in Bir Frsat m, Engel mi?, ERC Working Paper, August-2004, (Eriim) http://www.erc.metu.edu.tr. 26.10.2005. s-1-27. T. C. Babakanlk: Deiimin Ynetimi in Ynetimde Deiim, T.C. Babakanlk, Ankara, 2003. T. C. Babakanlk; Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma:2 Kamu Ynetimi Temel kanunu Tasars, Ankara, 2003. T.C. Babakanlk, Trkiyede Ynetimler Aras Mali likiler: Sorunlar ve zm nerileri, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma- 8, Ankara, 2005. T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, Mahalli dareler Reformu, Ankara, 1998.

470

T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl, Mahalli dareler Reformu Kanun Taslaklar, Ankara, 1997. T.C.ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl: Yerel Ynetimlerde Halk Katlm Yerel Ynetimlerin Ekonomik Katlmlar, BMGM Yaynlar, Ankara, 1998. TEKEL, lhan; Kreselleen Dnyada Yerel zerine Dnmek, (Eriim) http://yym.marmara.edu.tr/aasayfa/yayin/tekeli/yerellesme-kuresellesme.htm. 16.03.2005. TEKEL, lhan; Siyasal Toplum le Sivil Toplum Arasnda Yerini Belirlemekte Olan Yerel Ynetimler, ada Yerel Ynetimler, C.12, S.2, Nisan-2003, ss.5-15. TEKEL, lhan, lber ORTAYLI; Trkiyede Belediyeciliin Evrimi, ed. Ergun Trkcan, Belediyecilik Aratrma Projesi, Trk dareciler Dernei, Bilimsel Aratrma Dizisi-2, Birinci Kitap Ankara, 1978. TEKEL, lhan; Sivil Toplum Kurulular, Yerel Ynetimler ve Yerellemenin elii, Sivil Toplum Kurulular, Yerelleme ve Yerel Ynetimler, Yay. Haz. Ali akmak, stanbul, Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf Yayn, Numune Matbaas, 21-22 Haziran 2002. TEKEL, lhan; Yerel Ynetimlerde Demokrasi ve Trkiyede Belediyelerin Geliimi, Amme daresi Dergisi, C.16, S.2, Haziran-1983, ss.3-23. TEKEL, lhan; Modernite Alrken Kent Planlamas, Ankara, mge Kitabevi, 2001. TEKEL, Recep, Erturul ACARTRK; Teoride ve Uygulamada dareler aras Mali Yardmlar: l zel daresi ve Belediye Gelirleri Kanun Tasars zerinde Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler zerinde Gncel Yazlar-2, ed. H.zgr-M.Ksecik, Nobel Yaynlar, Ankara, 2007, ss.573-597. TESEV, Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasla Deerlendirme Raporu, 2004, http://www.tesev.org.tr Eriim:22.09.2006. THE WORLD BANK; Decentralization and Governance: Does Decentralization Improve Public Service Delivery? Premnote, No:55, June- 2001. THE WORLD BANK; Decentralization in the Transition Economies: Challenges and the Road Ahead, Poverty Reduction and Economic Management Unit Europe and Central Asia, The World Bank, 2001.

471

THOENIG, Jean Claude; Territorial Administration and Political Control: Decentralization in France, Public Administration, Vol.83, No.3, 2005, ss.685-708. THOMPSON, Grahame; Economic Globalization?, A Globalizing World? Culture, Economics, Politics, ed. David Held, USA-Canada, Routledge, The Open University, 2000. THOMPSON, Grahame; Introduction: Situating Globalization, International Social Science Journal, Vol.51, issue:160, Jun-1999, ss.139-152. TMMOB ehir Planclar Odas; 5216 Sayl Yasa Hakknda Basn Aklamas, Eriim http://www.spo.org.tr 12.03.2006 . TOBB: Mahalli darelerin Yeniden Komisyonu Raporu, Ankara, 1996. Yaplandrlmas, zel htisas

TOKATLIOLU, M. Yldz; Kreselleme ve Kamu Hizmetleri, stanbul, Alfa-Aktel, 2005. TOK-IULA-EMME; Trkiyede Yerel Ynetim Sisteminin Gelitirilmesi, Yerel Ynetimin Gelitirilmesi Program Raporlar Dizisi 1, stanbul, TOK ve IULA-EMME Yayn, 2.Bask, 1994. TOK-IULA-EMME, Karlatrmal Yerel Ynetim Yaplar Aratrmas, Kent Basmevi, stanbul, 1993. TOKSZ, Fikret; Habitat II Konferansnn Trk Yerel Ynetimlerine Etkisi, Yeni Trkiye, Y.2, S.8, Mart-Nisan 1996, ss.228-230. TOPAL, A. Kadir; Optimal Yerel Ynetim Byklne Kuramsal Yaklam, Yerel Ynetim zerine Gncel Yazlar-1, ed. H. zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.449-470. TOPAL, A. Kadir, Haydar AKYAZI; Yeni Kresel Ekonomik Sistem ve Ulusal Kalknmada Kentlerin nemi ada Yerel Ynetimler, C.6, S.4, Ekim1997, ss.12-18. TOPRAK, Zerrin; Kresellemede Ynetimin Etkisi, Trk dare Dergisi, Y.67, S.409, Aralk-1995, ss.43-51. TOPRAK, Zerrin; Habitat II ve Yerel Gndem 21 Sorumluluu, Trk dare Dergisi, Y.70, S.421, Aralk-1998, ss.347-363. TOPRAK, zerrin, Asuman ALTAY, Yeni Dnya Dzeninde Global Ynetim, Yeni Trkiye Dergisi, Y.2, S.9, mays-haziran 1996, ss.323-362.

472

TOPRAK, Zerrin; Ynetim Stratejilerindeki Gelimeler, Trk dare Dergisi, Y.72, S.426, Mart-2000, ss.37-53. TOPRAK, Zerrin; Trk Yerel Ynetimlerinin levsellii ve 1997 Mahalli dareler Reformu, Trk dare Dergisi, Y.69, S.417, Aralk-1997, ss.45-60. TOPRAK, Zerrin; Yerel Ynetimler, Ankara, Nobel Yaynlar, 6. bask, 2006. TORLAK, mer; Belediyelerde Hizmet Ynetimi ve Pazarlama, Sekin Yaynevi, Ankara, 1999. TORLAK, mer; Kar Amasz Kurulular Olarak Yerel Ynetimlerde Ahlaki Sorumluluk, Uluda niversitesi BF Dergisi, S.17, Austos-1999. TORLAK, mer, uayip ZDEMR; Yerel Hizmetler, Yerel Ynetimler ve Etkinlik, Erciyes niversitesi BF Dergisi, S.15, 1999, ss.111-120. TORLAK, S. Evin-Yasin SEZER; Bykehir Belediye Reformu zerine Bir Deerlendirme, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-1, ed. H.zgrM. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.89-108. TORLAK, S. Evin, Zuhal NEZ; Bir Katlm Modeli Olarak Yerel Gndem 21e Bak, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, ed. H. zgr- M. Ksecik, Ankara, Nobel yaynlar, 2005, ss.649-674. TORTOP, Nuri; Yerel darelerde Byklk ltleri, ada Yerel Ynetimler, C.4, S.6, Kasm-1995, ss.21-25. TORTOP, Nuri; Yerel Ynetimlerde Nitelikli (Kaliteli) Ynetimin Koullar, Kamu Ynetiminde kalite 3. Ulusal Kongresi Bildirileri, Ankara, TODAE Yayn, 2003, ss.245-258. TORTOP, Nuri vd. ; Mahalli dareler, Ankara, Nobel Yaynlar, 2006. TORTOP, Nuri, Eyp G. SBR, Burhan AYKA; Ynetim Bilimi, Ankara, Yarg Yaynlar, 1993. TORTOP, Nuri; l zel darelerinin Durumu ve Yeni Getirilen Deiiklikler, Amme daresi Dergisi, C.20, S.3, Eyll-1987, ss.3-11. TORTOP, Nuri; Yerel Ynetimler ve Mali zerklik, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.5, Eyll-1996, ss.3-13. TORTOP, Nuri; Yerel Ynetimlerin Sorunlar ve Yeniden Dzenleme Gereksinmeleri, ada Yerel Ynetimler, C.10, S.2, Nisan 2001, ss.5-17.

473

TORTOP, Nuri; Yerel Ynetimlerde Yeniden Yaplanma, Amme daresi Dergisi, C.25, S.3, Eyll-1992. TORTOP, Nuri; Yerel Ynetim Anlayndaki Gelimeler ve Yerel Ynetimlerin nemi, Yeni Trkiye Ynetimde Yeniden Yaplanma zel Says, Y.1, S.4, Mays-Haziran 1995, ss.303-308. TURAN, lter; Amerika Birleik Devletlerinde Federal Devlet, Yerel Ynetimler ve Siyasal Katlmann Frsat Yaps, Blgesel Kalknma Politikalar ve Yeni Dinamikler, der. F. Aylan Ar, stanbul, Derin Yaynlar, 2006, ss.175-209. TUZCUOLU, Ferruh; Metropoliten Ynetim Nereye?, Yerel Ynetimler zerinde Gncel Yazlar-2, ed. H. zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2007, ss.48-63. TUTAR, Hasan; Kreselleme Srecinde letme Ynetimi, stanbul, Hayat Yaynclk, 2000. TUTUM, Cahit; Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, Yeni Trkiye, S. 4, 1995, ss.133-145. TUTUM, Cahit; Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma, Tesav Yaynlar, 1994. TRKER, Muammer; Amerika Birleik Devletlerinde Mahalli dareler, Dnyada Mahalli dareler, ed. Muammer Trker, Ankara, T.C. ileri Bakanl Mahalli dareler Genel Mdrl Yayn,1999, ss.449-482. ULU, Gliz; Kresel-Yerel Kltrler zerinde Yeniden Dnmek: Melez Kltrler, Liberal Dnce, Y.7, S.27, Yaz-2002, ss.89-98. ULU, Feyzi; Ynetimde Yeniden Yaplanma ve Kamu Ynetimi Temel Kanunu Tasars, Amme daresi Dergisi, C.37, S.1, Mart-2004, ss.1-28. ULUSOY, Ahmet, AKDEMR, Tekin; Mahalli dareler: Teori-UygulamaMaliye, Ankara, Sekin Yaynevi, 2. bask, 2004. ULUSOY,Ahmet, AKDEMR, Tekin; Yerinden Ynetim ve Kalknma, I. Yerel Ekonomiler Kongresi Bildiriler Kitab, Seluk niversitesi Karaman BF, Karaman, 1-2 Ekim 2005. ULUSOY, Ali; Kamusal Grev-Yetkilerin Yerel Ynetimlere Devri ve niter Devlet lkesi, Kamu Ynetimi Paneli, Trkiye Barolar Birlii, 12 Aralk 2003, Ankara, 2003.

474

UNDP (Birlemi Milletler Kalknma Program); Trkiyede Yerel Demokratik Ynetiimi Tevik Amacyla Srdrlebilir likiler A Kurulmas Proje Dokman, Eriim http://www.la21turkey.net/dl/projeler/ttf/ortaklar/proje.pdf 25.04.2006. UZUN, entrk; Byk Britanya Ynetim Sistemi, Yirmi Birinci Yzylda Ynetim, ed. Koraltay Nitas, Ankara, Trk dari Aratrmalar Vakf, 2003, ss.597-644. VAN DER WUSTEN, Herman; Globalization and Geograpy, Geojournal, Vol. 45, 1998, ss.1-3. WALSH, Kieron; Public Services, Efficiency and Local Democracy, Rethinking Local Democracy, ed. D. King-G. Stoker, London, Macmillan Press, 1996, ss.67-88. WATERS, Malcolm; Globalization, London and New York, Routledge, 2nd Edition, 2001. WATSON, Bryan; Democratic Renewal in Local Government- A False Dream!, Public Money&Management, Vol.20, No.4, Oct./Dec.-2000, ss.1416 WICKWAR, Hardy; The Political Theory of Local Government, University of S. Caroline Press, 1970. WILSON, David; Unravelling Control Freakery: Redefining Central-Local Government Relations, British Journal of Politics and International Relations, Vol.5, No.3, August-2003, ss.317-346. WILSON, Graham; A Special Symposium: The End of the Big State, Governance: An International Journal of Policy and Administration, Vol.13, No.2, April-2000, ss.233-234. WOLF, Adam; Symposium on Accountability in Public Administration: Reconciling, Democracy, Efficiency and Ethics, International Review of Administrative Sciences, Vol.66, No.1,2000, ss.15-20. WOLLMANN, Hellmut; Local Government Reforms in Great Britain, Sweden,Germany and France: Between Multi-Function and Single-Purpose Organizations, Local Government Studies, Vol.30, No.4, Winter-2004, ss.639-665. WORK, Robertson; Decentralization Governance: Participation and Partnership in Service Delivery to the Poor Reinventing Government for the Twenty-First Century: State Capacity in a Globalizing Society, ed. Dennis A. Rondinelli, USA, Kumarian Press, 2003, ss.21-33.

475

WORK, Robertson; Decentralization, Governance and Sustainable Regional Development, ed.Walter Sthr, New Regional Development Paradigms Vol:3 Decentralization, Governance Governance&The New Planning For Local-Level Development, USA, Westport, CT, Greenwood Publishing Group, 2001, ss.194-218. WORRALL, Les, Chris COLLINGE, Tony BILL; Managing Strategy in Local Government, International Journal of Public Sector Management, Vol.11, No.6, 1998, ss.472-493. YALINDA, Seluk; Yerel Ynetimlerde Profesyonel Yneticilik, ada Yerel Ynetimler, C.6, S.3, Temmuz-1997, ss.3-21. YALINDA, Seluk; Yerel Ynetimlerde Ynetimler, C.6, S.1, Ocak-1997, ss.3-15. Etkinlik, ada Yerel

YALINDA, Seluk; KAYA Projesi ve Yerel Ynetimler, Yerel Ynetimlerde Reform, Kamu Ynetimi Uzmanlar Dernei, Ankara, 1993 YALINDA, Seluk; F.Almanya ve Trkiyede Yerel Ynetimler, Ankara, TODAE Yayn, 1992. YAAMI, Firuz Demir; Belediye Reformu, ada Yerel Ynetimler, C.2, S.2, Mart, 1993, ss.11-24. YAAMI, Firuz Demir; Trkiyede Ynetimin ve Demokrasinin Yeniden Yaplanmas, Bilgi anda Trk Kamu Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmas-I, ed. A.Nohutu-A.Balc, stanbul, Beta Yaynlar, 2005, ss.353-384. YAYLA, Atilla; Liberal Baklar, Ankara, Liberte Yaynlar, 2. Bask, 2000. YAYLA, Atilla; Liberalizm, Ankara, Liberte Yaynlar, 4. Bask, 2002. YAYLA, Atilla; Siyaset Teorisine Giri, Ankara, Liberte Yaynlar, Ankara, 2002. YAYLA, Atilla; Siyasi Dnce Szl, Ankara, Liberte Yaynlar, 2003. YAYMAN, Hseyin; Kreselleme Tartmalarnn Trkiye Yansmalar, Saytay Dergisi, Ekim-Aralk 1999, ss.59-76. zeline

YILDIRIM, Ferzan Bayramolu; evre ve Yerel Ynetim, T.C. Babakanlk TOK ve IULA-EMME Yayn, stanbul, 1993.

476

YILDIRIM, Ramazan; 59. Hkmet Dneminde Yaplan Belediye Reformunun Ksa Bir Deerlendirmesi, ada Yerel Ynetimler, C.15, S.2, Nisan-2006, ss.31-59. YILDIRIM, Selahattin; Yerel Ynetim ve Demokrasi, Trk Belediyeciliinde 60. Yl Uluslar aras Sempozyumu, 23-24 Kasm 1990, Ankara, Metropol mar A.-IULA-EMME, 1990. YILDIRIM, Uur; Trkiye ve Fransa Yerel Ynetimlerinin Mali ve dari Politikalarnn Karlatrlmas, Trk dare Dergisi, Y.69, S.414, Mart-1997, ss.179-202. YILDIRIM, Uur, erif NER, Bilgi Toplumu Srecinde Yerel Ynetimlerde Eitim-Biliim Teknolojisinden Yararlanma: Trkiyede E-Belediye Uygulamalar, The Turkish Online Journal of Educational Technology, Vol.3, Issue:1, January-2004, s.2. Eriim:http://www.tojet.net/articles/318.htm 17.05.2005. YILDIZ, Mete; Yerel Ynetimler ve Demokrasi, ada Yerel Ynetimler, C.5, S.4, Temmuz-1996, ss.3-15. YILDIZ, Mete; Yerel Ynetimde Yeni Bir Katlm Kanal nternet: ABDde ve Trkiyede Elektronik Kamu Bilgi Alar, ada Yerel Ynetimler, C.8, S.4, Ekim-1999, ss.144-156. YILMAZ, Abdullah; AB Uyum Srecinde Trk Kamu Ynetiminin Dnm zerine Notlar, Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.16, Aralk-2007, ss.215-240. YUSUF, Shaid vd.; Local Dynamics in a Globalizing World: 21st Century Catalysts for Development, Local Dynamics in an Era of Globalization, New York, Oxford University Press, 2000, ss.2-8. YCEL, Asuman; Kreselleme ve Yerel Ynetimlerde Reform Gerei, 1. Ulusal Yerel Ynetimler altay, 6-7 Haziran 2003, anakkale 18 Mart niversitesi Biga BF Yayn, Biga/anakkale. YKSEL, Fatih; Trk Belediyeciliinin Mali Sorunlar ve neriler, Mevzuat Dergisi, Yl:7, Say:73, Ocak-2004, (Eriim) http//www.mevzuatdergisi.com/2004/01a/04.htm 23.06.2007 YKSEL, Fatih; Sosyal Devletin Dnm Srecinde Yerel Ynetimlerin Yeni levleri, Ankara niversitesi SBF Dergisi, C.62, S.1, Ocak-Mart2007, ss.279-298.

477

YKSEL, Fatih; Yerel zerklik Kavram zerine Bir nceleme, Yerel Ynetimler zerine Gncel Yazlar-I, ed. H. zgr-M. Ksecik, Ankara, Nobel Yaynlar, 2005, ss.275-296. YKSEL, Fatih; ada Kent Ynetimi ve Ynetici Vizyonu, Ankara, Detay Yay, 2004. YKSEL, Mehmet; Kreselleme Ulusal Hukuk ve Trkiye, Ankara, siyasal Kitabevi, 2001. ZABCI, Filiz ulha; Dnya Bankasnn Kresel Pazar in Stratejisi:Ynetiim, ASBF Dergisi, C.3, S.54, Temmuz/Eyll 2002. ZENGN, Eyp; Yaynlar, 1999. Yerel Ynetimlerde zelletirme, Yeni

Konya, Mimoza

ZENGNGNL, Oul; Kreselleme, Ankara, Adres Yaynlar, 2004. ZLFL, Hafize; Habitat Hakknda Bir Deerlendirme (I), Yerel Gndem, Y.2, S.5, Mays-2000, ss.23-33. http://www.france.diplomatie.fr/france/gb/instit/instit05.html 01.09.2005

478

ZET SEZER, zcan. Kreselleme Srecinde Trkiyede Yerel Ynetimlerin Yapsal ve levsel Dnm, Doktora Tezi, Ankara, 2008. Bu alma, kreselleme srecinin yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel dnmlere yol atn ileri srmektedir. Kreselleme ve yerelleme srecindeki gelimeler tm dnyada olduu gibi Trkiyedeki yerel ynetimleri de etkilemektedir. Bu etkiler Trkiyede yerel ynetimlerde yasal dzenlemelerle yansmasn bulmaktadr. Bu erevede almann amac; kreselleme sreciyle birlikte yerel ynetimlerde ortaya kan yapsal ve ilevsel dnmn analizi, bu dnm srecinin Trk yerel ynetimlerindeki etkileri ve yerel ynetimlerde yaplan reformlarn kresel gelimelerle olan balantsdr. almada, kreselleme srecinin dnya genelinde ve incelenen lke rneklerinde (ngiltere, Fransa ve ABD) ve Trkiyede merkezi ynetimlerin yetki, grev ve ilevlerini daraltt buna karlk yerel ynetimleri yapsal ve ilevsel olarak glendirdii ve ne kard sonucuna varlmtr. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin gelimesi, kentlemenin hzlanmas ve kentlerin yap ve ilevlerindeki deiimler, demokratikleme ve halkn katlm olanaklarnn artmas, kamu hizmetlerindeki gelimeler, ynetiim anlaynn gelimesi, yerelleme politikalarnn yaygnlamas, merkezi ynetim-yerel ynetim ilikilerindeki deiim yerel ynetimlerde yapsal ve ilevsel dnmlere yol amtr. Trkiyede yerel ynetim sistemi asndan nemli deiimleri ieren ve reform olarak deerlendirilebilecek yerel ynetim kanunlarnda kreselleme dinamiklerinin ve Avrupa Birlii etkisinin grld ve yeni kamu iletmeciliinin izlerini tad sonucuna varlmtr. Bu srete yerel ynetimlerde ortaya kan yapsal ve ilevsel deiimin zellikleri, boyutlar olumlu ve olumsuz etkileri analiz edilmitir. Bu analiz sonucunda ortaya kan

479

yapsal ve ilevsel dnmn kreselleme srecinde yerel ynetimlerde oluan eilimlerle rtt sonucuna varlmtr. Tez, giri ve sonu blmleri dnda blmden olumaktadr. Birinci blmde kreselleme/yerelleme ve yerel ynetim kavramlarnn teorik ve kavramsal erevesi ve yerellemenin farkl boyutlar incelenmitir. kinci blmde, kreselleme srecinde yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnmn etkileyen yeni eilimler ele alnmtr. Kreselleme srecinde yerel ynetimlerin konumu, yerel ynetimleri ne karan gelimeler ve yerel ynetimlerde uygulanan modern ynetim teknikleri ele alnmtr. ngiltere, Fransa ve ABDde kreselleme srecinde yerel ynetimlerde yaplan yeniden yaplanma ve reform almalar balamnda gerekleen deiim ve dnmler ayrntl olarak ele alnmaktadr. Tezin nc blmnde kreselleme srecinde Trkiyede yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel dnm incelenmektedir. Bu blmde Trkiyede yerel ynetimlerin geliim sreci, uluslar aras yaplanmalarn yerel ynetimlere etkileri, yerel ynetim reformlar ncesi yerel ynetimlerin yapsal ve ilevsel sorunlar, 1980 sonras yerel ynetimlerde yaplan reform almalar ele alnmaktadr. Son yerel ynetim yasalarnn yerel ynetimler asndan ortaya koyduu deiim ve dnm sreci, il zel idareleri, belediyeler ve Bykehir belediyeleri asndan ele alnmakta ve yeni yasalarn yerel ynetimlerin yapsnda ve ilevlerinde meydana getirecei etkiler incelenmektedir. Anahtar Szckler: 1. Kreselleme 2. Yerel Ynetimler, 3. Yerelleme, 4. Yerel Ynetim reformu, 5. Yapsal-levsel Dnm,

480

ABSTRACT SEZER, zcan. Structural and Functional Tansformation of Local Governments in Turkey During the Process of Globalization Doctorate Thesis, Ankara, 2008. This study puts forward that globalization process has caused structural and functional transformations in local governments. Developments in globalization and decentralization process affects the local governments in Turkey as all over the world. These effects emerged in Turkey through legal regulations. At this point, the purpose of the study is to create the analysis of structural and functional transformation occured in local governments with the globalization process, effects of this transformation process in Turkish local governments and the connections of reforms implemented in local governments with the global developments. In this study, it is concluded that the globalization process constricted the authority, mission and functions of central governments in general parts of the world, in samples of analysed countries (England, France and USA) and in Turkey, however, contrary to this, it strengthens the local governmets functionally and structurally. Developments in information and communication technologies, rapid growth of urbanization and changes in function and structure of cities, increase of democratization and opportunity of participation of the public improvements in the public service, developments in governance understanding, widespread of decentralization politics, changes between connections of local government-central government caused structural and functional transformations in local governments. In local government laws in Turkey, which includes important changes for local government process and also can be interpreted as a reform, it is concluded that globalization dynamics and the effects of European Union can be observed in them and they have signs of the new public management. In this process, features of functional and structural changes

481

emerged in local governments, its dimensions and positive and negative effects of it is analysed. As a result of this analysis, it is decided that structural and functional transformation is equal to tendencies emerged in the process of globalization. The thesis is consisted of three parts apart from the introduction and conclusion parts. In the first part, theoretical and conceptual frame of globalization/decentralization and local governments concepts and different dimensions of decentralization are analysed. In the second part, new tendencies that affects the transformation of structural and functional of local governments in the process of globalization period are examined. The position of local governments in the globalization process, the developments which gain importance for local governments, modern management techniques and local government subjects are studied. Changes and transformations resulted from re-construction and reform that occured in local government in the process of globalization in England, France and USA are examined in detail. In the third part of the thesis, local governments structural and functional transformation is examined in Turkey. In this part, development period of local government in Turkey, effects of international structures to local governments , structural and functional problems of local governments before the local government reforms and the reform organizations in local governments after 1980 are analysed. Innovation and transformation period of the last local government laws from the aspect of local government is also analysed with the Special Provincial Administration, Municipal and Metropolitan Municipal Administration. In addition, effects of the new laws that will occur in the structure and function of local government are examined.

482

Key Words: 1. Globalization 2. Local Government 3. Decentralization 4. Local Government Reform 5. Structural and Functional Transformation