MAKALE NASIL YAZILMALI ve NASIL OKUNMALI?

Dr. Nazmi Bilir

GR
Bilimle ilgilenen kiiler eitli aratrmalar yaparlar. Bir aratrma yapmaya balarken konu ile ilgili literatrn incelenmesi gerekir. te yandan bilim adamlar yaptklar aratrmalarn sonularn yaynlamak isterler, bylece ayn zamanda makale yazmak durumundadrlar. O halde bilim adamlar hem ok sayda makale okuyan hem de makale yazmak durumunda olan kiilerdir. Bu nedenle bilim dnyasnn iindeki kiilerin makale okuma ve yazma kurallar hakknda bilgi sahibi olmalar gereklidir. Gerekte makale yazmak veya okumak bakmndan baz bireysel farkllklar olmakla birlikte, genel kabul gren ve dikkat edilmesi gereken ilke ve kurallar ayndr. Bir aratrc makale yazarken amac, makalesinin ok kii tarafndan okunmasn salamaktr. Bu nedenle makale yazan kiinin konuyu makale okuyan tarafndan da deerlendirebilmesi, okuyucunun ilgisini ekecek bir yazm tarz kullanmas gereklidir.

MAKALE NEDEN OKUNUR?

Kiiler bir konudaki bilgilerini artrmak, konu ile ilgili gelimeleri izlemek amac ile makale okuyabilirler. rnein, bir hastaln tan ve tedavisindeki yenilikleri renmek amac ile makale okunabilir. Bu durumda okuyucu, ilgi duyduu hastal ve sz konusu hastalkla ilgili tan ve tedavi yntemlerini arar ve bulduu makaleleri gzden geirir. Aratrma yapmak isteyen bir aratrmac da bu konuda daha nce yaplm olan almalar renmek ve nceki aratrmalarda kullanlm olan yntem konusunu incelemek iin makale okumak durumundadr. Bu ekilde bir amaca ynelik olarak makale okunabildii gibi, bazan da belli bir amac olmayan ekilde makale okunabilir. Bu durumda okuyucu, ilgisini eken konuda yazlm bir makaleyi okuyabilir, veya balk ilgisini ektii iin makaleyi okuyabilir. Bazan da tannm (veya tandk) bir yazarn makalesini okuma eilimi olabilir. rnein tannm bir bilim adamnn bir konuda yazd yorum veya review makale ok kii tarafndan okunur.

MAKALE NASIL OKUNUR?

Biyomedikal alanda 20 bin dolaynda dergi bulunduu ve ortalama olarak her gn 3000 ve her 25 saniyede bir makale yaynland dikkate alndnda, okuyucu asndan bu yaynlarn hepsini izleme olanann bulunmad kolaylkla grlebilir. Bu durumda okuyucu, bu kadar ok saydaki dergi ve makale arasndan seerek okuma yapmak durumundadr. Okuyucu seim 217

yaparken de kendisi ve amac bakmndan uygun bir yol izler. rnein, bir konuda inceleme yapmak durumunda olan bir aratrc nce anahtar szckleri kullanmak suretiyle konu ile ilgili ok sayda makaleyi bulur. Ksa zamanda ok sayda makaleyi gzden geirmek durumunda olduu iin de, pratik ve hzl bir okuma yntemi bulmaldr. Bu durumdaki bir okuyucu (aratrmac) ncelikle makalenin zet blmn inceleyerek nemli bulgular renme isteindedir. Bylelikle ok saydaki makale arasndan bazlarn daha ayrntl olarak okumak zere ayrr. Ayrnt ile okurken de sras ile yntem, bulgular ve sonular blmlerini okuyarak deerlendirir, varsa tablo ve grafikleri inceler. Bu ekilde inceledii konu hakkndaki bilgisini gelitirmi olur. Belli bir konuda inceleme yapmak amac olmayan durumda ise okuyucu yaznn bal veya yazar ilgisini ektii iin makale okumaya ynelebilir. O halde yazar asndan nemli olan bir nokta, yazya, konuyu iyi tanmlayan ve ilgi ekici bir balk bulmaktr. Bunun dnda zet blmnde de yaplan almay, yntemi ve balca bulgular ile net olarak okuyucuya sunmak gerekir.

MAKALE NASIL YAZILMALI?

Her aratrmacnn ve yazarn, yapt almadan elde ettii bulgular ve konu ile ilgili dncelerini aktarmak bakmndan kendine zg yntem ve yaklamlar olabilir. Bununla birlikte makale yazmnda (ve okumada) kolaylk salanmas iin yazarlarn uyum iinde olmalar gerekir. ngiliz bilim adam Sir Bradford Hill tarafndan 1965 ylnda makale yazm iin nerilmi olan sistematik yaklam (IMRAD yaklam), halen ou aratrmac ve yazar tarafndan yaygn ekilde kullanlmaktadr. Bu yaklamda bir makalede bulunmas gereken balca blmler GRYNTEM-BULGULAR ve TARTIMA olarak belirlenmektedir (Tablo 1). Giri blmnde aratrma ile ilgili genel bilgiler verildikten sonra bu aratrmann gerekesi, almann neden ve hangi amaca ulamak iin yapld aklanr. Bu blmde zellikle aratrmann amac, incelenen btn konular kapsayacak ekilde ak olarak belirtilmeli, daha sonra sonu blmnde de bu amalarn gerekleme durumu deerlendirilmelidir. Bir makale yazmnda en nemli blmlerden birisi kukusuz yntemin yazld blmdr. Bu blmde yaplan btn ilemler, aratrma kapsamndaki kiiler (belirli bir hastal olan kiier, genel toplum vb.), veri toplama yntemi, verinin ne ekilde deerlendirildii, yaplm ise istatistik analizler vs. belirtilmelidir. Baz hatalar olsa bile yntemin ak olarak yazlmas aratrmacnn drstl bakmndan nemlidir.

218

Tablo 1. Bir Makalenin Balca Blmleri (Bradford Hill questions, 1965) (IMRAD yaklam) I M R A D Introduction Methodology Results and Discussion Tartma what do the results mean? Giri Yntem Bulgular why did they start? what did they do? what did they find?

Bulgular blm, aratrma sonularnn yan tutmadan, yaln bir ifade ile ve yorumsuz olarak yazld blmdr. Bu blmde bulgularn daha iyi sunulabilmesi bakmndan tablo ve grafiklerin kullanlmas, okuyucu asndan anlalmay kolaylatrc bir yaklamdr. Tablo ve grafiklerin balklar, aratrmann kii yer ve zaman zelliklerini iermeli, gerekiyorsa aklayc sembol ve iaretler kullanlmaldr. Tartma blm aratrcnn konuya hakimiyetinin ve aratrmaclk ve yazarlk konusundaki hnerinin sergilendii yerdir. Bu blmde bulgularn anlam, gerektiinde literatr bilgileri ile birlikte deerlendirilerek yazlmaldr. Bu konuda daha nce yaplm olan almalarn sonular ile olan benzerlik ve ayrlklar, nedenleri ile birlikte tartlmaldr. Tartma srasnda bulgulara yorumlar katlabilir, istatistik nemlilik testleri ve sonular irdelenir. Bu makalede yer alan bilgilerin bilim alanna veya gnlk yaama yansmalarnn neler olabileceine de deinmek yararl olabilir. Tartmann bitiminden sonra aratrmann ortaya koyduu balca sonularn ksaca tekrarland Sonular blm ile bu sonulara dayal olarak belirtilmek istenen neriler yer alr. neriler, bu konuda alma yapmak isteyen dier aratrmaclara ynelik olabilecei gibi, aratrmann ortaya koyduu sonulardan yararlanmak isteyecek yneticilere de ynelik olmaldr. Makalenin sonuna yararlanlan balca kaynaklarn listesi eklenir, ayrca gerekiyorsa ek tablolar halinde (aratrmada kullanlan formlar, izin belgeleri, etik kurul raporu, baz tablolarn ayrntl durumu vs.) gerekli bilgi ve belgeler konabilir. Bir makalenin en nemli blmlerinden birisi de zet blmdr. Okuyucunun genellikle makaleyi okumaya zet blmnden balad bilindiinden, bu blmn en iyi bir ekilde yazlmas iin btn zen gsterilmelidir. zet bir anlamda yazarn bulgularn sunma bakmndan reklamn yapt blm olarak alglanabilir. yi bir zet okuyucunun ilgisi ekme bakmndan nemlidir. yi bir zet, verilmesi gereken btn bilgileri ierecek kadar uzun, ancak okuyucuyu skmayacak kadar da ksa olmaldr. Genellikle 250 kelimelik bir zetin istenen bilgileri vermek iin yeterli olduu kabul edilir. 219