2010 Ekim

www.guven-kutay.ch

RULMAN
ve KAYGAN
YATAKLAR
zet
11-0
M. Gven KUTAY

www.guven-kutay.ch

DKKAT:
yi niyet, btn dikkat ve abama karn yanllar olabilir . Bu nedenle sonucu sorumluluk verecek
hesaplarda, ya imalatcnn verecei veya zel deneyler sonucu elde edilen deerlerle hesabn
yaplmasn salk verir , hibir ekilde maddi, manevi vede hukuki sorumluluk tamyacam
belirtirim.

Bu belgedeki btn deerler FAG ve SKF firmalarnn katalog veya teknik

yaynlarndan alnmtr.

NDEKLER
1

Yataklar..................................................................................................................................................................... 3
1.0
Genel ............................................................................................................................................................... 3
1.0.1
Sembol ve tanmlamalar ............................................................................................................................ 3
1.1
Rulmanl yataklar ............................................................................................................................................ 5
1.1.1
Statik zorlanma etkisindeki rulman yataklar ............................................................................................... 5
1.1.2
Dinamik zorlanma etkisindeki rulman yataklar........................................................................................... 6
1.1.3
Toleranslar .................................................................................................................................................. 6
1.1.4
Rulmanlarn standartlarda simgelenme ekli .............................................................................................. 9
1.1.5
Yalama.................................................................................................................................................... 10
1.1.6
Yataklarn hakiki mr ............................................................................................................................. 10
1.1.6.1
Yataklarn hakiki yorgunluk mr .................................................................................................. 10
1.1.6.2
Anmaya gre hakiki mr ............................................................................................................ 11
1.1.7
Rulman yataklarn montaj toleranslar...................................................................................................... 14
1.1.8
Rulmanl yataklarn montaj lleri ......................................................................................................... 16
1.1.9
Dinamik yklenen rulman yataklarn kabaca tekrar kontrol ................................................................... 17
1.1.10 Statik zorlamal rulmanl yataklar iin rnek............................................................................................ 18
1.1.11 Dinamik zorlamal rulmanl yataklar iin rnek ....................................................................................... 19
1.2
Kaygan yataklar............................................................................................................................................. 21
1.2.1
Radyal kaygan yataklar............................................................................................................................. 21
1.2.2
Eksenel kaygan yataklar ........................................................................................................................... 25
1.2.2.1
Hidrodinamik eksenel yataklar........................................................................................................ 25
1.2.2.2
Hidrostatik eksenel yataklar ............................................................................................................ 27
1.2.3
Kaygan yataklar iin rnek: ...................................................................................................................... 33
1.2.3.1
Kaygan hidrodinamik eksenel yatak ............................................................................................... 37
1.2.3.2
Kaygan hidrostatik eksenel yatak.................................................................................................... 39

Kaynaklar ................................................................................................................................................................ 41
2.0

Literatr ......................................................................................................................................................... 41

Konu indeksi ........................................................................................................................................................... 42

www.guven-kutay.ch

Yataklar
1 Yataklar
1.0 Genel
1.0.1 Sembol ve tanmlamalar
Byk Harfler
Sembol
Birimi
Tanm
A
mm2
Yatan kayd alan
2
AG
mm
Yatak konstruksiyonunda s ileten yzey
E
N/mm2
Elastiklik modl
F
N
Yataktaki radyal kuvvet
mm
Yatan genilii
LG
LY
mm
Yatan boyu
PPom
W
Pompann kayp gc
Psr
W
Srtnme kayp gc
So
Sommerfeld says

VDgr
m3
Greceli ya miktar
VGER
m3
Gerekli ya miktar
3
VY
m
Yatak hacmi
VYa
m3
Ya hacmi
Kk Harfler
Sembol
bY
cbk
d0
dd
di
dM
dor
dY
e
h0
h0EM
k1
k2
nG
nm
pEM
pY
s
sM
s
v
z

Birimi
mm
J/(kg.C)
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm
mm

s-1
s-1
N/mm2
N/mm2
mm
mm
mm
m/s

Eski Yunan Harfleri

Sembol
Birimi
C

EM
C
C
etk
M

Tanm
Yatan boyu
Mineralli yalar iin bal s kapasitesi
Yalama delik ap
Yatan d ap
Yatan i ap
Milin ap
Yatan ortalama ap
Yatan ap
Milin hakiki kaymas
En kk yatak boluu
Emniyetli en kk yatak boluu
Ykleme katsays
Srtnme katsays
Milin gei devir says
Milin devir says
Yataktak iin emniyetli basn
Yataktaki ortalama basn
Yatak boluu
malattaki yatak boluu
letmedeki yatak boluu
Yatakta evre hz
Yataktaki lokma adedi
Tanm
malat yerinde evre ss
Emniyetli s 100C
Etken s
malattaki greceli boluk
Yatan iletmedeki ss
www.guven-kutay.ch

Yataklar

4
Sembol

sY
L
M
Y

etk
Pom

15
etk

Birimi

C
C
C
mm
W/m2
K-1
K-1

Ns/mm2
Ns/mm2

kg/m3
s-1

Tanm
letmedeki greceli boluk
Yatan ss
zgl arln arand s
Yan snmas
Yatan iletmedeki boluk fark
s iletim katsays
Milin sl genleme says
Yatan sl genleme says
Milin kayma as
Greceli eksantriklik
Isya gre viskozite, 40 40C de dinamik viskozite
Etken viskozite, Ns/mm2 veya mPas
Pompann verimi
Srtnme says
yan 15C zgl arl
Etken asal hz

www.guven-kutay.ch

Yataklar
1.1

Rulmanl yataklar

r1

1
3
4
2

B
r1
r2

D bileziin d ap, D bilezik

bileziin i ap, bilezik
Yuvarlanma eleman, Rulman
Kafes
Genilik
Kenin dikey mesafesi
Kenin yatay mesafesi

d1
d
r2

r2

D1
D

D
d

r1

D
d

1
2
3
4

D, D1 gbek diski D > d1 ve D1 > d

d, d1 mil diski
Yuvarlanma eleman, Rulman
elenk
H
ykseklik
r1
Kenin dikey mesafesi
Kenin yatay mesafesi
r2

Eer n 10 dak-1 ise, rulman statik zorlanma etkisindedir.

Eer n > 10 dak-1 ise, rulman dinamik zorlanma etkisindedir.
Statik zorlanma etkisindeki rulman yataklar
Ezilme snr

1.1.1
(1.1)

d y 0,0001 d y

dy

Statik zorlanmada rulman yataklarn

mr ezilme snrna baldr.
statik kyaslama says
dy

(1.2)

C0
f sGER
f she =
P0

(1.3)

Gerekli statik yk deeri

C 0GER f sGER P0
Radyal yatak iin iletmedeki statik
edeer yk

(1.4)

P 0 = X 0 F r 0 + Y 0 Fe0

(1.5)

P 0 = Fe0 + 2,7 F r 0

Yuvarlanma elemannn ap

letmedeki statik kyaslama says

Statik yk deeri, Standartlara veya
kataloa gre ezilme snr yk,
P0 kN letmedeki statik edeer yk
gerekli statik kyaslama deeri
fsGER 1
fs
Zorlanma ve istekler
ok kaliteli istekler ve ok
4
darbeli yklemeler
Kaliteli istekler ve darbeli
1,5 ... 2,5
yklemeler
Normal kaliteli istekler ve az
1 ... 1,5
darbeli yklemeler
Dk kaliteli istekler, dzgn ve
0,5 ... 1
darbesiz yklemeler
X0 ve Y0 iin bak
fshe
C0

Eksenel oynak masural yatak iin

iletmedeki statik edeer yk

d y

Zorlanma seimi :

1
kN

www.guven-kutay.ch

Yataklar

1.1.2 Dinamik zorlanma etkisindeki rulman yataklar

p=3
Bilyal rulman yataklar
Gerekli dinamik yk says
p = 10/3 Masural rulman yataklar
L10hGER n 60
C GER = P p
n
d/dak Rulmanl yatan devir says
(1.6)
a 1 a 23 f H f T 10 6
bak Tablo 1.8
L10hGER
Bozulma ihtimali faktr
a1
letmedeki dinamik edeer yk
Malzeme ve yalama faktr
a23
P = X F r + Y Fe
(1.7)
Temperatr
faktr
f
T
Kuvvetler
Sertlik faktr
fH
(1.8)
2 Fmax + Fmin
F=
3
X ve Y iin bak
Fr = f z FrNom
FrNom
Nominal radyal kuvvet
(1.9)
Nominal
eksenel kuvvet
F
Fe = f z FeNom
eNom
Tablo 1.1, Rulman yataklar iin nerilen iletme katsays fz
letme ekli

fz

Dililer

1,10 bis 1,40

Darbesiz alan makinalar, rnein: elektr. makinalarve turbo kompresr

1,00 bis 1,20

Pistonlu makina, salgs alnmasna gre

1,20 bis 1,50

Yataklar devaml darbe altnda olan makinakar, haddehane makinalar

1,50 bis 3,00

ehir ii tama arac yataklar

1,50 bis 2,00

Ray st tama arac yataklar

1,30 bis 1,60

V-Kay kasnak yataklar

2,00 bis 2,50

Dz kaylar germe makaras yataklar

2,50 bis 3,00

Lastik ve ksele kay kasnaklarnn yataklar

l ve seim iin Tablo 1.3, .baknz.

4,00 bis 5,00

1.1.3 Toleranslar
a) ap "d" ve genilik "B" nin toleranslar
Btn
ller
mm dir

Yatak i ap d nin nominal l snr

Yatak i ap genilik tolerans iinde k deeridir
2,5bis10 10 bis 18 18 bis 30 30 bis 50 50 bis 80 80 - 120

120 - 180

180 - 250

d nin to- 0
leranslar -0,008

0
-0,008

0
-0,010

0
-0,012

0
-0,015

0
-0,020

0
-0,025

0
-0,030

B nin to- 0
leranslar -0,120

0
-0,120

0
-0,120

0
-0,120

0
-0,150

0
-0,200

0
-0,250

0
-0,300

b) D ap D nin toleranslar
Btn
ller
mm dir

Yatak d ap D nin nominal l snr

6 bis 18

D nin to- 0
leranslar -0,008

18 bis 30 30 bis 50 50 bis 80

0
-0,009

0
-0,011

0
-0,013

80 - 120
0
-0,015

www.guven-kutay.ch

120-150
0
-0,018

150-180
0
-0,025

180-250
0
-0,030

Yataklar

Tablo 1.2, Rulman yataklarn adlar ve boyut simge numaralar

Kesit
resmi

Ad

Yatak ve boyut
simgesi

Tek bilyal eik

yatak

72B, 73B

ift bilyal eik

yatak

32B, 33B,
32, 33, 33DA

Drt nokta
yata

QJ2, QJ3, N2

12, 13, 22, 23,

Bilyal oynak yatak
112, 113

Konik masural
yatak

302, 303, 313,

320, 322, 323,
329, 330, 331,
332

Masural yatak

NU10,
19,22,23
NJ2,22, 3,23
NUP2,22, 3,23
N2, N3

Masural oynak
yatak

202, 203

ift sra masural

oynak yatak

213, 222, 223,

230, 231, 232,
233, 239, 240

ne masural
yatak

NA48, NA49

Tek ynl eksenel

yatak

511, 512, 513,

514, 532, 533

ift ynl
eksenel yatak

522, 523,
542, 543

Ad

Bilyal sabit yatak

Bilyal i yata
(Tandem dzeni,
O-dzeni, Xdzeni)

Yatak ve boyut
simgesi

Kesit resmi

160, 161, 60,

618, 62, 622,
623, 63, 64

B70, B719,
B72, HCS70,
HCS719,
HSS70,
HSS719

www.guven-kutay.ch

Yataklar

Tablo 1.3, Radyal rulman yataklarn standart boyutlar

K BS

10

02

3
22

32
B

03

4
23

33
B

r1s

r1s

r1s

04
D B

r1s

10

00

26

0,3

30

0,6

14 14.3 35

1I

0,6

17 19,0

12

01

28

0,3

32

10

0,6

14 15,9 37

12

1.6

17 19,0

15

02

32

0,3

35

11

0,6

14 15,9 42

13

1,0

17 19,0

17

03

35

10

0,3

40

12

0,6

16 17,5 47

14

1,0

19 22,2 62

17

1,0

20

04

42

12

0,6

47

14

1,0

18 20,6 52

15

1,1

21 22,2 72

19

1,1

25

05

47

12

0,6

52

15

1,0

18 20,6 62

17

1,1

24 25,4 80

21

1,5

30

06

55

13

1,0

62

16

I,0

20 23.8 72

19

1,1

27 30,2 90

23

1,5

35

07

62

14

1,0

72

17

1,1

23 27,0 80

21

1,5

31 34,9 100 25

1,5

40

08

68

15

1,0

80

18

1,1

23 30,2 90

23

1,5

33 36,5 110 27

2,0

45

09

75

16

1,0

85

19

1,1

23 30,2 100 25

1,5

36 39,7 120 29

2,0

50

10

80

16

1,0

90

20

1,1

23 30,2 110 27

2,0

40 44,4 130 31

2,1

55

11

90

18

1,1 100 21

1,5

25 33,3 120 29

2,0

43 49,2 140 33

2.1

60

12

95

18

1,1 110 22

1,5

28 36,5 130 31

2,5

46 54,0 150 35

2,1

65

13 100 18

1,1 120 23

1,5

31 38,1 140 33

2,5

48 58,7 160 37

2,1

70

14 110 20

1,1 125 24

1,5

31 39,7 150 35

2,1

51 63,5 180 42

3,0

75

15 115 20

1,1 130 25

1,5

31 413 160 37

2,1

55 68,3 190 45

3,0

80

16 125 22

1,1 140 26

2,0

33 44,4 170 39

2,1

58 68,3 200 48

3,0

85

17 130 22

1,1 150 28

2,0

36 49,2 180 41

3.0

60 73,0 210 52

4,0

90

18 140 24

1,5 160 30

2,0

40 52,4 190 43

3,0

64 73,0 225 54

4,0

95

19 145 24

1,5 170 32

2,1

43 55,6 200 45

3,0

67 77,8

100 20 150 24

1,5 180 34

2,1

46 60,3 215 47

3,0

73 82,6

105 21 160 26

2,0 190 36

2,1

50 65,1 225 49

3,0

77 87,3

110 22 170 28

2,0 200 38

2,1

53 69,8 240 50

3,0

80 92,1

120 24 180 28

2,0 215 40

2,1

58 76,0 260 55

3,0

86 106

www.guven-kutay.ch

Yataklar

1.1.4 Rulmanlarn standartlarda simgelenme ekli

VX Y ZZ TEMEL SMGE
ZZ DELK AP KODU "K" d = (XX) x 5 mm olarak
Kural d :
00 10 mm
01 12 mm
02 15 mm
03 17 mm
X Y

BOYUT SERS "BS"

AP SERS "S"
Burada ap olarak d ap " D " dnlmtr
Eer iki ayr tip yatan temel simgesinde sadan itibaren 3 nc rakkam ayni
ise, yataklarn d ap ayn byklktedir.

GENLK SERS "GS"

X Y

BOYUT SERS "BS"

YATAK SERS "YS" (CNS, EKL)

Bu saydan rulman yatan ekli grlr. Yatan bilyal veya masural, tek
veya ift sral olduu anlalr.
rnein: 6 Bilyali sabit, 2 iki sra masural yatak demektir.

3
2
0

1
03

02
00

13
12
10

2
23
22
20

Delik, i ap

ap serisi
d1s, ap

Tablo 1.4, Rulmanl radyal yataklarda "Seriler"

www.guven-kutay.ch

Genislik
serisi
,
33

32
30

Boyut
serisi

10

Yataklar

1.1.5 Yalama
Gres ya ile yalama : st snr deerleri

T = 110C

kn < 0,5 106

k n = n d or
D+d
dm =
2
Gres ya miktar:

ve

v 12 m/s

Normal gres ya ile yalama

0,5 106 < kn < 1,3 106

n/ns < 0,2

zel gres ya ile yalama

Yatak veya yatak konstrksiyon yuvas,
gres ya ile tam doldurulur.
Yatak veya yatak konstrksiyon yuvas,
gres ya ile 1/3 doldurulur.
Yatak veya yatak konstrksiyon yuvas
bo braklr.

n/ns = 0,2 - 0,8

n/ns > 0,8

En doru deer katalogtan alnacak deerdir. Burada hesaplanan

deerler katalog deerlerinden daha dktr.
3 k A
kA
D < 30 mm iin:
ns =
; D > 30 mm iin n s =
D + 30
D 10
Tablo 1.5, Dzeltme faktr " k " ve Sabit yatak faktr "A"
Snr devir says

ns

Dzeltme faktr k

Sabit yatak faktr A *)1

A = 500000 Bilyal sabit, bilyal eik, bilyal oynak,
1,0
Eik bilyal yatakl
makaral silindirik
ar
Bilyal sabi
t yataklar
0,8
ift m
A = 360000 ift sra eik yataklar
asura
l
Kon oynak y
atakl
A = 320000 Bilyal oynak, Konik rulmanl, ift sra
0,6
Bily ik rulm
ar
an
al o
yna l yatak
masural oynak 222 ve 223 serileri
k ya
l
takl ar
0,4
ar
A = 250000 ift sra masural oynak 230, 231, 232,
239, 240, 241 serileri iin
0,2
0,4 0,6 0,8 1
6
8 10
2
4
A = 220'000 f rulmanl, ift sra masural oynak
Fe /Fr oran
213 serisi ve eksenel eik yataklar
A = 140000 eksenel yatalar
*)1 Burada verilen deerler gres yalamas iindir. Sv yalamada A faktr 1,25 le
oaltlmaldr.

1.1.6 Yataklarn hakiki mr

1.1.6.1 Yataklarn hakiki yorgunluk mr
L10h
L10hvaro
a1
a23
fT
fH

(1.10)

6
C 10
L10hhak =
P 60 n

Lnah = a1 . a23 . fT . fH . L10hvaro

%10 bozulma ihtimaline gre mr

%10 bozulma ihtimaline gre varolan mr
Bozulma ihtimali faktr
Malzeme ve yalama faktr
Temperatr faktr
Sertlik faktr

Tablo 1.6, Bozulma ihtimali faktr a1

Bozulma %

50

30

10

Yaama %

50

70

90

95

96

97

98

99

a1

0,62

0,53

0,44

0,33

0,21

www.guven-kutay.ch

11

Yataklar

As,1nma faktr f A

1.1.6.2 Anmaya gre hakiki mr

Tablo 1.7, Anma mr
25

25

20

20
k

15

15

10

b
a

5
0
300 500

10

10

10

10

5
0
2

As,1nma mr L A h olarak

Tablo 1.8, Rulman yataklar iin nerilen mr deerleri

nerilen mr
L10h
h olarak
3)*

Anma
faktr fA
1)*

Anma alan
snrlar
2)*

Debriyaj yataklar
Dingil tahrik yata
Su pompas ve kavrama
Otobsdeki yataklar
Tekerlek yataklar

1000- 2000
2000- 4000
4000- 8000
4000- 8000
3000- 8000

58
36
5-7
4-8
4-6

g-k
h-k
k
h-i
h-i

Rayda giden ara

(Tiren-Tramvay)

6
7
8
9
10
11
12

DY = Dingil yata
Ulatrma arabalar(DY)
Tramvay(DY)
Tren(DY)
Yk vagonu, yk arabas(DY)
Otoray, motorlu vagon(DY)
Lokomotif
Redktr, dili kutusu(DY)

20000
50000
40000
40000
40000
40000
3000-8000

12-15
8-12
8 12
8-12
6-10
6-10
3-6

f-h
e-f
c-e
c-d
d-e
d-e
i-k

Elektrik motorlar

Deerler FAG Kugelfischer Georg Schfer KgaA, Katalog WL 41 510/2 DA, Mart 1989 dan
alnmtr.

13
14
15
16
17
18

EM = elektrik motoru
Ev aletleri
Seri EM (<4 kW)
Orta boy EM
Byk boy EM(>100kW)
Elektr. yry motorlar
Jeneratrler

1500- 3000
8000-15000
15000-25000
20000-30000
20000-30000
20000-30000

3-5
3-5
3-5
3-5
4-6
3-8

i-k
e-g
d-e
c-d
d-e
c-d

Motorlu aralar

Grubu

No letme durumu

1
2
3
4
5

www.guven-kutay.ch

12

Yataklar

TT = Takm tezgahlar
TT genel
Freze veya torna mili
Matkap mili
Talama tezgah mili
leme paras mili
TT redktr
Pres volan mili
Pres eksantrik mili
Basnl hava mili

15000-25000
15000-25000
15000-25000
15000-25000
15000-25000
10000-15000
10000-15000
15000-25000
15000-25000

0,5-1,5
0,5-1,5
1-2
0,5-1
0,5-1
3-8
3-8
3-5
3-8

a-b
a-b
a-b
c-d
a-b
c-d
d-f
d-e
g-h

28
29
30
31

MT = Marangoz tezgahhlar
MT - freze mili
Bak mili
Hzar ana yata
Hzar biyel yata

15000-20000
15000-20000
15000-20000
15000-20000

1,5-3
1,5-3
3-4
2-3

e-f
e-f
e-g
c-d

32
33
34
35
36

Kk krk ve vantilatrler
Orta boy krkler
Byk boy krkler
Santrifj pompa
Kompresrler

10000
10000
10000
10000-30000
10000-30000

5-8
3-5
3-5
3-5
3-5

f-h
d-f
c-d
d-f
d-f

37
38
39
40
41
42
43
44
45

Konkasrler
Devvar ve merdaneli krclar
Vurucu tcler
ekili ve ufalayc deirmen
Silindirik deirmenler
Sarka tcler
Sarka elekler
Briketleme presleri
Dner frnlar

20000-35000
20000-35000
20000-35000
20'000-35'000
20'000-35'000
20'000-35'000
20'000-35'000
20'000-35'000
20'000-35'000

8-12
8-10
4-6
5-8
12-18
3-5
4-6
8-12
12-18

f-g
f-g
c-d
d-e
f-g
f-g
e-f
e-g
f-g

46
47
48
49
50

Kat makinas slak taraf

Kat makinas kuru taraf
Rrafineri makinalar
Kat mengenesi
Bask makinalar

80'000
80'000
80'000
80'000
15'000-30'000

7-10
10-15
5-8
4-8
3-4

b-c
a-b
b-c
a-b
a-b

Kat ve bask
makinalar

Takm tezgahlar

19
20
21
22
23
24
25
26
27

Marangoz
tezgahhlar

Anma alan
snrlar
2)*

Pompalar ve
Krkler

No letme durumu

Anma
faktr fA
1)*

Krc, deirmen ve elekler

Grubu

nerilen mr
L10h
h olarak
3)*

www.guven-kutay.ch

13

Yataklar

Dier eitli kullanma yerleri

Tama teknii

Makinada
redktr

Grubu

No letme durumu

nerilen mr
L10h
h olarak
3)*

Anma
faktr fA
1)*

Anma alan
snrlar
2)*

51 niversel redktrler
52 Redktr motorlar
53 Byk redktrler

10'000-25'000
20'000-30'000
20'000-35'000

3-8
3-8
6-10

d-e
d-e
c-d

54
55
56
57
58
59
60

Konvoyr tahriki ve ak iletme

Konvoyr makaras
Konvoyr tamburu
Tama halat kasna
ark tara
ark
ark tahriki

10'000-15'000
10'000-15'000
10'000-15'000
10'000-15'000
10'000-15'000
10'000-15'000
10'000-15'000

5-10
10-20
10-15
8-12
5-12
12-15
8-12

c-d
g-k
e-f
c-d
d-f
e-g
c-d

61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73

Vibrasyon aletleri
Santrifujlar
plik bkme milleri
Ev ileri makinalar
Ziraat makinalar
Kaldrma ve tama aralar
Haddehane redktrleri
Hafif motosikletler
Ar motosikletler
Otomobiller ve kamyonlar
Gemi mili yata
Tama halat kasna
Marangoz tezgah

10'000-30'000
20'000-30'000
20'000-30'000
1'500- 3'000
3'000- 6'000
10'000-15'000
20000-35000
1'000- 2'000
2'000- 4'000
3'000- 8'000
80'000
50'000
15'000-20'000

3-4
2-4
1-2
3-5
10-15
10-20
6-12
5-8
5-8
3-6
6-10
8-12
3-5

f-i
d-e
a-c
i-k
h-i
h-k
c-d
i-k
i-k
i-k
e-f
c-d
e-f

1. Genelde kk deerler yksek devir says ve kt artlarda alan iletmeler, byk deerler
dk devir says ve iyi artlarda alan iletme iin geerlidir.
yksek devir says n > 3000 d/dak
orta devir says
3000 > n > 1000 d/dak
dk devir says n < 100 d/dak olarak tanmlanr.
2. lk verilen anma alan sembol iyi artlarda alan ve bakm dzgn ve devaml olan iletme,
son verilen anma alan sembol kt artlarda alan ve bakm devaml olmayan unutulmu
yataklarn abuk kirlenebilecei iletmeler iin geerlidir.
3. Burada verilen mr deerleri bir neridir. Eer bir artname varsa, bu artnamedeki deerleri
kullanmak daha dorudur. Veya iletmedeki i standartlarda verilen deerler de, bu Tabloda
verilen neri deerlerinden daha ncelik tar.

www.guven-kutay.ch

14

Yataklar

1.1.7 Rulman yataklarn montaj toleranslar

FAG Wlzlager, WL 41 520 DE, Ausgabe 1995 kataloundan
Tablo 1.9, Dolu millerin, silindirik delikli radyal rulmanl yataklar iin, toleranslar
Ykleme
Yatak cinsi
Mil ap
Ykleme
cinsi
Serbest yataklama, boyuna
Bilyal sabit yatak,
hareketli i bilezik
bilezikte
Masural yatak ve
btn aplar
nokta yk
bilezii eksenel sabit bilyal
ne masural yatak
eik ve konik makaral yataklar
40 mm kadar Normal yklenme
Hafif yklenme
100 mm kadar
Normal veya fazla yklenme
Bilyal sabit yatak
Hafif yklenme
200 mm kadar
Normal veya fazla yklenme
Normal yklenme
200 mm kadar
Fazla yklenme, darbeli
bilezikte
evre yk
Hafif yklenme
60 mm kadar
veya
Normal veya fazla yklenme
belirsiz yk
Hafif yklenme
200 mm kadar Normal yklenme
Masural yatak ve
Fazla yklenme
ne masural yatak
Normal yklenme
500 mm kadar
Fazla yklenme, darbeli
500 mm den
Normal yklenme
byk
Fazla yklenme
Tablo 1.10, Dolu millerin, eksenel rulmanl yataklar iin, toleranslar
Ykleme
Yatak cinsi
Mil ap
Ykleme
cinsi
Tek ynl bilyal eksenel
btn aplar
Tek ynl eksenel
btn aplar
ift ynl eksenel
Eksenel silindirik masural veya
eksenel ine rulmanl ve
btn aplar
Eksenel yk kaygan disk veya elenkli
Eksenel silindirik masural
elenkli veya eksenel ine
btn aplar
elenkli
Eksenel silindirik masural,
btn aplar
eksenel ine elenkli
Mil diskinde
btn aplar
nokta yklemesi
Bileik
Eksenel masural oynak yatak
200 mm kadar
ykleme
Mil diskinde
200mm den
evre yklemesi
byk

www.guven-kutay.ch

Toleranslar
g6 (g5)
h6 (j6)
j6 (j5)
j6 (j5)
k6 (k5)
k6 (k5)
m6 (m5)
m6 (m5)
n6 (n5)
j6 (j5)
k6 (k5)
k6 (k5)
m6 (m5)
n6 (n5)
m6 (n6)
p6
n6 (p6)
p6

Toleranslar
j6
k6
h6 (j6)
h10
h8
j6
j6 (k6)
k6 (m6)

15

Yataklar

Tablo 1.11, Gbeklerin, radyal rulmanl yataklar iin, toleranslar

Ykleme cinsi
Ykleme ve boyuna kaydrma
letme artlar
Toleranslar
Tolerans kalitesi
Serbest yataklama, boyuna
iletmedeki salg
H7 (H6)
hareketli d bilezik
durumuna gre seilir
D bilezikte nokta
letmede ok hassas salg
H6 (J6)
D bilezik genelde boyuna
ykleme
gerekli
hareketli bilyal eik ve d bilezii
letmede normal salg
eksenel sabitletirilmi konik
H7 (J7)
gerekli
makaral yatak.
Is mil tarafndan gelme
G7
Hafif yklenme
K7 (K6)
Hassas salg isteniyorsa
Normal yklenme, darbeli
M7 (M6)
D bilezikte evre
parantez iindeki IT 6
Fazla yklenme, darbeli
N7 (N6)
veya belirsiz ykleme
toleranslar seilir.
Fazla yklenme, fazla darbeli,
P7 (P6)
ince cidarl kutu
Tablo 1.12, Gbeklerin, eksenel rulmanl yataklar iin, toleranslar
Ykleme cinsi
Yatak cinsi
letme artlar
Normal salg isteniliyorsa
Tek ynl bilyal eksenel
Hassas salg isteniliyorsa
Eksenel silindirik masural veya
eksenel ine rulmanl ve kaygan
disk veya elenkli
Eksenel yk
Eksenel silindirik masural elenkli
veya eksenel ine elenkli
Eksenel silindirik masural,
eksenel ine elenkli
Normal yklenme
Eksenel masural oynak yatak
Fazla yklenme
Gbek diskinde nokta
Eksenel masural oynak yatak
veya kark ykleme
Gbek diskinde evre
Eksenel masural oynak yatak
veya kark ykleme

Toleranslar
E8
H6
H7 (K7)
H11
H10
E8
G7
H7
K7

Pratik bir kaide

Hareket etmeyen cismi sk sk tutmaya gerek yoktur.

D bilezikte evre yk (hareketli),

sk geme

D bilezikte nokta yk (hareketsiz),

bol geme

hareketli

D bilezik

hareketsiz

hareketsiz

bilezik

hareketli

bilezikte nokta yk (hareketsiz),

bol geme

bilezikte evre yk (hareketli),

sk geme

www.guven-kutay.ch

16

Yataklar

1.1.8 Rulmanl yataklarn montaj lleri

Tablo 1.13, Rulmanl yataklarn mil ve gbek iin montaj lleri
Buradaki konstrksiyon lleri radyal ve eksenel yataklar iin geerlidir. Konik makaral yataklar
iin kataloa bak.

rb

ra

r1

r1

h1

r2

r2

Burada h1 r1 koulu salanmaldr.

h

Mil ve gbekte fatura ykseklii; hmax = 1,5.hmin

h1 ke oluu ls

ra

Milde ke yar ap

r1 Radyal istikamette kenar mesafesi

rb

Gbekte ke yar ap

r2 Eksenel istikamette kenar mesafesi

Eksenel yataklarda mil kesi en az mil veya gbek diskinin ortasna kadar gelmelidir.
Tablo 1.14, Mil ve gbek keleri
En kk h
deeri (hmin) mm
olarak ap serisi

8, 9, 0

0,4

0,7

1, 2, 3

0,7

0,9 1,2 2,1 2,8 3,5 4,5 5,5

ra, rb

max

0,15 0,2 0,3 0,6

r1, r2

min

0,15 0,2 0,3 0,6

1,6 2,3

3,5 4,4 5,1 6,2 7,3

4,5 5,5 6,5

1

8,5 10

13

10

12

15

1,1 1,5

2,1

Tablo 1.16, Temperatr etkisi faktr fT

fT

0,4
45

0,6
0,5

40

2,1 2,5

0,8

35

50
55
Yzey sertligi HRC

11,5

1,0

0,3

1,6

58

Sertlik faktr fH

Tablo 1.15 , Sertlik etkisi faktr fH

1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4

S1
S2
S3
S4
100

200
300
Temperatr C

Tablo 1.16 deki deerler iletme temperatr 100C den fazla ve zel yataklar iin geerlidir.
rnein: Yatak boluu S1, S2 gibi.
www.guven-kutay.ch

17

Yataklar

1.1.9 Dinamik yklenen rulman yataklarn kabaca tekrar kontrol

(1.11)

(1.12)

Yatak mrnn hesaplanmas

C
f L = f n f LGER
P
Devir says faktr fn
33,333
fn = p
n
mr faktr fL
L
f L = p 10h
500

p = 3 bilyal rulman
p = 10/3 masural rulman
L10hGER bak Tablo 1.8
Bu bir kaba kontroldr. Pratikte rulmanl yatak
kataloundan alnan deerlerle hesaplar
yaplr. Baz zel hallerde rulman satan firma
hesaplarda yardmc olur.

(1.13)
Tablo 1.17, Rulmanl yataklar iin devir says faktr fn

Devir says faktr f n

1,0
0,5
0,4
0,3

Masural yatak

0,2

Bilyal

0,1
10

20 30 50

10

10

10

Devir says "n" d/dak olarak

Tablo 1.18, Rulmanl yataklar iin mr faktr fL saat olarak

mr faktr f L

6
5
4

Bilyal

Masural yatak

2
1,5
1,0
0,8
0,6
0,5
10

3 4 5

10

3 4 5

10

3 4 5

mr L10h h olarak

www.guven-kutay.ch

10

18

Yataklar

1.1.10 Statik zorlamal rulmanl yataklar iin rnek

Vin kanca takmndaki yatan belirlenmesi. Mukavemet
hesaplar ve konstrksiyon taslana gre u deerler
bilinmektedir:
Tama gc:

FQ = 125 kN

Tahrik gurubu

DIN 15200 e gre 2m

Kanca:

DIN 15400, gre 10 numara

Kancann ap:

dKanca = 64 mm

min. yatak ap

dRY = 75 mm

Yatan eksenel yk: Fe = FQ = 125 kN

Devir says:

Hemen hemen sfr nYa 0.

Statik ykleme.

C0GER f sGER P0

bak (1.3)

Statik kyaslama says:

bak (1.2) Tablodan

fsGER = 0,7

Tecrbeye gre alnan deer. Darbesiz,

nk halat yay vazifesi grr

Statik eksenel yatak yk

P0 = Fe = FQ = 125 kN

Radyal yk yok. Eksenel yk tek taraftan

etkili.

Gerekli statik yk deeri

C0GER 0,7 x 12587,5kN

Bulunan deerlere gre katalogtan tek ynl eksenel bilyal yatak aranr.
Tek ynl eksenel bilyal yatak dYa = 75 mm, yani
Delik ap kodu K = 15, katalogtan

Tek ynl eksenel bilyal

Statik yk deeri

C0 = 137 kN

Dinamik yk deeri

C = 44 kN

Mil diski i ap

d = 75 mm

Mil diski d ap

d1 = 100 mm

Gbek diski i ap

D1 = 77 mm

Gbek diski d ap

D = 100 mm

Ykseklik

H = 19 mm

llerin toleranslar rulman firmasndan veya kataloundan alnr.

www.guven-kutay.ch

511 15

19

Yataklar

1.1.11 Dinamik zorlamal rulmanl yataklar iin rnek

Fabrika ii tamasnda kullanlan ve ray zerinde
hareket eden arabann mukavemet hesaplar ve
konstrksiyon taslana gre u deerleri bilinmektedir:
d1

d4
d3
d2

b1

Arabann hareket hz: v = 120 m/dak

Seilen yatak: Masural oynak yatak 22209
Max. yatak ykleri:
Fr max = 20 kN
Fa max = 3,8 kN

F
Ra

Min. ykler max. yklerin 20% kadar.

Hesaplar %10 bozulma ihtimaline gre yaplacak.
Tekerlek yry ap:
evre ss:
Malzemeler: Mil:
Gbek:

FRr

DTek = 350 mm
T = 5 - 40 C
St 60-2, W.Nr. 1.0060
GS-60, W.Nr. 1.0558

Fa

Devaml ve iyi bakm ve gres ya ile yalama.

Seilen yatak yeterli midir? Yeterli ise btn
konstrksiyon lleri ve toleranslar ne kadar dr?
Detayl ve tam kontrol.
Masural oynak yatak deerleri katalogtan alnr
Temel simgesi
Dinamik yk deeri
bileziin i ap
D bileziin d ap
Genilik
Radyal ve eksenel kenar mesafesi
Fe /Fr = eKat
Cvar C09 koulu salanmaldr. Cvaro = 82,4 kN < C09 = 95 kN
(1.6) dan

C var o = P p

L10hGER n 60

= 82,36
a1 a 23 f H f T 106
(1.7) den P = X Fr + Y Fe = 14,7 + 2,62 . 2,8 = 21,968
2 Fr max + Fr min 2,2 Fr max
(1.8) den Fr =
=
= 2,2.20/3=14,667
3
3
2 Fe max + Fe min 2,2 Fe max
=
=2,2.3,8/3 = 2,787
(1.8) den Fe =
3
3
evaro = Fe / Fr = 0,2 < eKat min = 2,62
(1.6) dan
Masural oynak yatak
Gerekli mr Tablo 1.8 dan. "Dier eitli kullanma yerleri" No. 66
Tama arac, 10000 ... 15000 , Normal iletme ortalama deer
Rulmanl yatan devir says:
n = v / (.DTek) = 120 / ( . 0,35)
Bozulma ihtimali faktr a1 Tablo 1.6 den %10 iin
Malzeme ve yalama faktr a23 , alak devir ve gres yalama
Temperatr faktr fT , iletme ss 100C den dk
Sertlik faktr fH normal piyasadan satn alnan yatak.

www.guven-kutay.ch

Fr

22209
C09 = 95 kN
d09 = 45 mm
D09 = 85 mm
B09 = 23 mm
r1 r2 = 1,1 mm
eKat min = 2,62
Rulmanl yatak
yeterlidir.
Cvaro = 82,4 kN
P = 22 kN
Fr = 14,7 kN
Fe = 2,8 kN
X=1 ; Y=2,62
p = 10/3
L10hGER = 12500 h
n = 109 d/dak
a1 = 1
a23 = 1
fT = 1
fH = 1

20

Yataklar

Yalama
Sayfa 10 , paragraf 1.1.5 den T = 40C < TSnr = 110C ve
vi = n..D = 109..0,085/60 = 0,486 m/s < vSnr = 12 m/s
kn = n . dor = 109 . 65 = 7 085 mm/dak < 0,5.106

Normal gres ya ile

yalanacak

dor = (D09+d09)/2 = (85+45)/2 = 65

dor = 65 mm

ns = k . A / (D-10) = 1 . 320 000 / (85-10) = 4181

ns = 4200 d/dak

Dzeltme faktr k Tablo 1.5 den Fe/Fa = 0,2

k=1

Sabit yatak faktr A Tablo 1.5 den , masural oynak 222

A = 320 000

n/ns = 109 / 4200 0,03 < 0,2 Yatak yuvas normal gres ya ile tam doldurulur.
Montaj toleranslar:
Mil, Tablo 1.9 den, bilezikte nokta yk, masural oynak,
d = 45 mm, normal ykleme

k6

Gbek, Tablo 1.11 dan, Di bilezikte evre yk, normal ykleme

M7

Yatan hakiki mr aa yukar 20 000 saattir.

p

C 10
Yatan hakiki yorgunluk mr (1.10) L10hhak =
P 60 n
Yatan hakiki anma mr LA Tablo 1.7, ortalama deer

Tablo 1.8 , Sra No. 66 Anma faktr fA=10...20, dk devir

Anma alan snr h ... k

L10hhak = 20 049 h
LA = 22 000 h
fA = 20
h

Kabaca kontrol
C
f n f LGER koulu salanmaldr
P
Varolan mr faktr
fL = C/P . fn = 95/22 . 0,65 = 2,807

(1.11) den f L =

fL = 2,81 > fLGER = 2,6

fL = 2,81

Devir says faktr fn Tablo 1.17, n = 109 d/dak, masural

fn = 0,65

fLGER Tablo 1.18 den, masural, L10hGER = 12500 h

fLGER = 2,6

Mil ve gbek keleri

Tablo 1.14 den, ap serisi 2, r1 r2 = 1,1 mm, hmin 3,5 mm

h = 5 mm

hmax = 1,5 . hmin = 1,5 . 3,5 = 5,25 mm

Bylece masural oynak yatan doru seildii tastik olmu olur.

www.guven-kutay.ch

21

Yataklar

1.2 Kaygan yataklar

1.2.1 Radyal kaygan yataklar

sh
o

Burada verilen forml ve Tablolarla normal kaygan yatak hesaplar yaplr.

Eer zel bir durum varsa literatrde
verilen kitap ve standartlardan faydalanmaldr.
F

ho

FY
dY
nm

N
Yataktaki radyal kuvvet
mm Yatan ap
s-1 Milin devir says

()

u byklkler mukavemet hesaplarndan

ve konstruksiyondan belli olur:

ya

x
p ma

(+)
p

Yatak malzemesi, bak Tablo 1.20

Yan viskozitesi, bak Tablo 1.23
Yan k ss "0"
(1.14) 0= Gi + 0
Yan yatakta ortalama ss "0or"
(1.15) 0or= 0,5.(Gi + 0 )
Yatakta evre hz "v"
(1.16) v = d Y n m
Yatan boyu "bY"
(1.17)

b Y = 0,2...1(1,5) d Y

M = = 0,8 4 v 103

Yan giri ss Gi konstruksiyondan

lk hesaplar iin 0 20 C alnr.
lk hesaplar iin indeks 0 ile deerler alnr ve
hesaplanr. Sonra iterasyonda dzeltilir.
dY ve nm mukavemet hesaplarndan ve
konstruksiyondan alnr.
v byk, pY kk
b Y < 0,5 d Y
v kk, pY byk
neri: 0,8 < bY/dY < 1,0
b Y = 0,5...1 d Y

Yataktaki ortalama basn "pY"

FY
(1.18) p Y = b d < p YEM
Y Y
Greceli yatak boluu "M ; "
(1.19)

Yatak malzemesi pYEM bak Tablo 1.20

M malattaki greceli boluk,
letmedeki greceli boluk

letmedeki yatak boluu "s"

(1.20) s = d Y
Yatak milin anma ap "dM"
(1.21) d M = d Y s
Yatak ve milin anma lleri:
(1.22) d Y max = d Y + A Y
d Y min = d Y + Aa Y
d M max = d M + A M
d M min = d M + Aa M
Yatan imalattaki boluklar:
(1.23) s M max = d Y max d M min
s M min = d Y min d M max

Yatak ve milin tolerans gereki olarak

seilir. Buda imalatn yaplabilecei, yani
atlyede elde edilebilinecek hassaslktr.
rnein: H7/h7, H7/h6 IT7 , IT6

M Milin sl genileme says

www.guven-kutay.ch

22
(1.24)

Yataklar

Yatan iletmedeki boluk fark "s" :

s max = (d Y max Y d M min M ) 0or

(
)
s min = (d Y min Y d M max M ) (0or )

Yatan iletmedeki boluklar:

(1.25) s max = s M max + s max
s min = s M min + s min

0or Yatak yann iletmedeki ss

malat yerinde evre ss

Greceli boluk "M veya "

s M max + s M min
(1.26) M =
2 dY
s max + s min
=
2 dY
(1.27)
Etkin asal hz "etk"
(1.28) etk = 2 n m

M malattaki greceli boluk

letmedeki greceli boluk,
etk etkin viskozite bak Tablo 1.23
So = 1...10 ve = 0,6...0,95
normal, sakin ve dzgn alma
So > 10 ve = 0,95...1,0
anma tehlikesi byk
So < 1 ve < 0,6
tehlikeli titreimler olabilir.

Sommerfeld says " So "

p Y 2
(1.29) So =
etk etk
Greceli eksantriklik " " u formlden bulunur k1 = bY/dY:
(1.30)

So = k12
Burada:

2 1

2 2

a ( 1)
2 1 2 + 16 2 1
a2 +

a1 = 1,1642 1,9456 k1 + 7,1161 k12 10,1073 k13 + 5,0141 k14

a 2 = 1,000026 0,023634 k1 0,4215 k12 0,038817 k13 0,090551 k14
Milin kayma as " "
Burada bulunan deer yaklak deer olmasna

2
(1.31) = a tan 1
ramen
pratikte rahatlkla kullanlr.

Srtnme says " "

(1.32) =
+ sin

2 2
So 1

(1.33)

Srtnme kayp gc " Psr "

Psr = FY v

FY
v

Psr = 0.5 FY d M hak

Psr = FY d M n m

Psr =

Isnn mil+yatak ile iletilmesi "P"

(1.34)

P = L A G 0or

N
m/s

Yatak kuvveti
evresel hz

FY d M n m

P
Nm/s veya W/(m2.C)
0or ; C
= -20 ... +40 C , genelde 20C alnr.

www.guven-kutay.ch

23

Yataklar

AG

Nm/(m2.s.C) veya W//(m2.C)

s iletim katsays
L = 15-20 W/(m2.C)
Hava ak hz vh 1,2 m/s ;
L = 7 + 12 v h W//(m2.C)
Hava ak hz vh > 1,2 m/s ;
m2 Yatak konstruksiyonunda s ileten yzey

Hk
Lk , bk
dk
dY

A G = 0,5 d 2k d 2Y + d k b k
Silindirik yatak kutusunda ;
Bamsz yataklarda
;
A G = H k (L k + 0,5 H k )
Makinann iinde olanlarda ;
A G = (15...20) b Y d Y
2
m
Bamsz yatan tam ykseklii
m
Bamsz yatan tam boyu , eni
m
Yatak kutusunun ap
m
Yatak ap

(1.35) L

[ (

Isnn ya ile iletilmesi "Pc"

(1.36)

Pc = VYa c Gi

(1.37)

Yan k ss " Y"

Psr
1 = Gi +
VYa c

= 1 0 2o

etk iin etk

(1.40) 1or = 0,5 0 + 1

(1.42)
(1.43)

VYGER = VYgr d 3Y etk

Greceli ya hacmi " VYgr "
3
b
bY
Y
(1.44) VYgr = 0,25

0,223
d Y
dY

Basnl ya hacmi " VBas "

(1.45)
VBgr d3Y 3
VYBas =
p BY
etk
Yalarn zgl arlnn sda deimesi
(1.46) = 1 65 105 15

evre ss
s iletim katsays
Yatak konstruksiyonunda s ileten yzey
EM C
Emniyetli s 100C
Yan mr 100 den sonra ok ksalr.

VBgr

Gerekli ya hacmi "VYGER"

15

C
W/m2
m2

= +

Toplam ya hacmi " VYa "

VYa = VYGER + VYBas

L
AG

0 = etk = + 0 40o...100o C
genelde 0 20C

etk iin etk

(1.41) 1etk = 0,5 0 + 1or

C Yan veya yatan ss

Y
1 100 C , Yan k ss
Gi = 30...80 C , Yan giri ss
Normalde 1 - Gi = 10...80 C
.c = 1,8.106 J/(m3. C)

Yatan iletmedeki ss " " veya tabii

souma (Konveksiyon)
Psr
(1.38) = + A EM
G
L
Salt fark iin gereken art:
(1.39)

)]

FY v
L A G

EM

bak Tablo 1.24

pBY = 0,050,4 Mpa (0,5 4 bar)

Greceli deerler boyutsuz.
VY
dY
bY

etk
pBY
15

www.guven-kutay.ch

m3/s
m
m

Pa s
Pa

Ya miktar
Yatak ap
Yatak boyu
letmedeki greceli boluk
etkin viskozite
Yalama basnc

yan 15C zgl arl

15 900 kg/m3
zgl arln arand s

24

Yataklar

(1.47) Milin etkin kayma bykl " e "

e max = 0,5 s max
En kk yatak boluu " h0 "
(1.48) h 0 = 0,5 d Y (1 ) h 0EM

h0EM bak Tablo 1.21

Gei devir says " nG "

FY
n
=
G
(1.49)
10 CG hak VY
Yatak hacmi " VY "
(1.50) V = 0,25 d 2 b

Gei devir says nG dnen milin kuru,

kuru-yal srtnmesinden, tam yal
srtnmeye gei devir saysdr.
CG < 1
pY < 1 N/mm2
1 N/mm2 pY 10 N/mm2
1 CG 8
CG > 8
pY > 10 N/mm2

www.guven-kutay.ch

25

Yataklar

h0

1.2.2 Eksenel kaygan yataklar

1.2.2.1 Hidrodinamik eksenel yataklar
Harekette kama eklinden tr kayma hareketi elde etmek iin dayanma yzeyi
ksmlara ayrlp dn ynnde daralan
F
eiklik verilerek kayma hareketi salanr.
Bu ayrlan ksmlara Lokma denilir. Bu
lokmalar sabit olmalarnn yannda
kresel veya silindrik dayanaklarla
hareketlide olabilirler.
d0
mm Yalama delik ap

(1.51)

mm D ap

di

mm ap

dor

mm Ortalama ap

h0

mm En kk ya boaz

LD

mm Dz dzlem boyu

LG

mm Lokma genilii

LL

mm Lokma boyu

LS

mm Lokma snr

mm Eim fark

vor

mm ortalama evre hz

Lokma boyu " LL "

F
LL =
kL
p YEM z
LL =
pYEM

(1.52)

d0

dd

d or
1,25 z
bak Tablo 1.20

h0

di
d or
dd

LD
LL
LS

F
pYEM
z
kL

N
Eksenel yatak yk
N/mm2 Emniyetli yatak basnc

Lokma adedi. neri: 4,5,...10

LL/LG Lokma boyunun lokma

geniliine oran.
LL/LG = 0,7 1,3 ; neri: 1,0

Ortalama yatak ap " dor "

1,25 L L z
d or =

d or = 0,5 (d d + di )

Yatan d ap " dd "

(1.53) d = d + L
d
or
G
(1.54)

Yatan i ap " d "

di = dor LG

(1.55)

Lokma genilii "LG "

LG = 0,5 . (dd di )

"

Lokma snr "LS

Lokma says " z "

d or
z
LS

(1.56)

d or
LS 1,25 L L =
z

www.guven-kutay.ch

26
(1.57)

Yataklar

Lokma kalnl "hL "

h L min = 0,25 L2G + L2L

(1.58)

Ortalama yatak dnme hz " vor "

v or = d or n m

(1.59)

Etken asal hz " etk "

etk = 2 n m

(1.60)

Ortalama yatak basnc " pY "

F
1,25 F
=
pY =
p YEM
z L L LG d or LG
Eer en kk ya boaz h0 biliniyorsa, k1 bu
formlle hesaplanr. Yoksa deal artlar iin,
yani: LL = LG ve h0 0,8. t iin, mmkn olan
en iyi ykleme katsays k1 0,069 Tablo 1.25
okunur.

Ykleme katsays " k1 "

(1.61)

k1 =

p Y h 02
etk v or LG

Srtnme katsays " k2 "

(1.62) k = p Y LG
2
etk v or

deal artlar iin, yani: LL = LG ve

h0 0,4. t iin, en kk srtnme katsays k2
2,7 Tablo 1.26 okunur.
LL / LG = 0,7 ... 1,3 ve h0 / t 0,2 ... 1,0 iin k2
3 rahatlkla alnabilinir.

Srtnmesays " "

(1.63) = k etk v or
2
p Y LG
(1.64)

h0 =

h0 =

(1.65)

Aranlan art h0EM < h0

En kk ya boaz " h0 "

k1 z L L L2G v or etk
F

h 0EM (5...15) (1 + 0,0025 d or )

Burada 5 en iyi artlar iin alnr. rnein;

;malat, montaj, iletme, ...
h0EM mm olur, eer dor mm alnrsa.
etk bak Tablo 1.23 den etk iin okunur.

k1 LG v or etk
pY

Srtnme kayp gc " Psr "

Psr = FY vor
Psr = k 2 etk v3or z L L F

(1.66)

(1.67)

Gerekli toplam ya hacmi " Vtop "

VYtop = 0,7 L G h 0 v or z
Yan snmas " "
= Gi =
=

Psr
VYtop c b

Burada mineralli yalar iin;

cbk . = 1,8 . 106 J/(m3.C) alnabilir.

k2
F

0,7 k1 z c b L2G
www.guven-kutay.ch

27

Yataklar

1.2.2.2 Hidrostatik eksenel yataklar

Kayma hareketi elde etmek iin
dayanma yzeyleri arasna hariten bir
pompa ile basnl ya verilir.

dnen mil
pcep

d0
dd
di
dor
h0
vor
pcep

mm Yalama delik ap
mm D ap
mm ap
mm Ortalama ap
mm En kk ya boaz
mm ortalama evre hz
N/mm2 Cepteki basn

Ortalama yatak basnc " pY "

4F
pY =
p YEM
d d2 di2
F
(1.69) p Y =
p YEM
d or LG
Basn altnda eksenel kuvvet " F "
(1.68)

d d2 d i2

p cep
8 ln (d d / d i )
Yatak kuvvetine gre basn " pcep "
8 F ln (d d / di )
(1.71) pcep = k p d 2 d 2
d
i
Srtnme momenti " Tsr "
(1.72)
etk etk 4
Tsr =
d d di4
32 h 0
Srtnme kayp gc " Psr "
2
(1.73)
etk etk
Psr = Tsr etk
Psr =
32 h 0
Pompann kayp gc " PPom "
VYa pcep
=
P
(1.74) Pom

(1.70)

F=

Gerekli ya hacmi " VYa "

VYa =
VYa =

h 30 pcep

6 etk ln (d d / di )
4 F h 30

3 etk d d2 d i2

F
N
Eksenel yatak yk
pYEM N/mm2 Emniyetli yatak basnc
LG = 0,5.(dd di)
Pcep N/mm2 ya cebindeki basn
1 N/mm2 = 1 Mpa = 10 bar
Genelde cepbasnc kaygan ya tabakas kurmak
iin kuvvetin 2 ile 4 kat arsnda alnr.
yleki: kp = 2 ... 4

d d4 d i4

Pompann verimi duruma gre seilir:

Pom = 0,5 ... 0,95
h0,dd,di
mm
cm
m

pcep
N/mm2
N/cm2
N/m2

etk
Ns/mm2
Ns/cm2
Ns/m2

1 mPa s = 10-5 Ns/mm2

1 mPa s = 10-7 Ns/cm2

Yan snmas " "

Psr + PPom
(1.76) = Gi = V
Ya c b
Srtnmesays " "
4 (Psr + PPom )
(1.77) St =
F etk d d2 + d i2

sabit ksm

di
d or
dd

Pom

(1.75)

d0
basnl ya girii

)
www.guven-kutay.ch

VYa
mm3/s
cm3/s
m3/s

F
N
N
N

28

Yataklar

Tablo 1.19, Mineralli yalar iin bal s kapasitesi cbk (zgl arlk 15C iin)
bal s kapasitesi c bk J/(kg C)

2600
8 6 0 k g /m 3
9 0 0 k g /m 3
9 4 0 k g /m 3

2400
2200

82

kg/

m3

2000
kg

980

1800

/m

1600
1400

20

40

60

80

E tk e n s

100
e tk C

120

140

o la ra k

Tablo 1.20, Yatak malzemeleri (nerilen zet malzemeler)

Ksa ismi,
Malzeme-Nr.

Re
N/mm2

E
N/mm2

Sertlik
HB min

PbSb15Sn10
2.3391

43

31000

SnSb12Cu6Pb
2.3790

61

G-CuPb15Sn8
2.1817
G-CuSn8Pb2
2.1810
CuSn8P
2.1830
GG20
GG30

PYEM

21

24

7,2

Orta yklenme,
160 HB v = 1...4 m/s

56000

25

22,7

10,2

Orta yklenme,
160 HB v <1 ; v >4 m/s

80

85000

60

18

15

Orta yklenme,
200 HB ksa yasz alr

130

75000

60

18

21,7

Hafif yklenme,
280 HB normal yalama

120

17,5

33

Darbeli ve ar
120 HB yklenme

150

11,7

120 HB

200

11,7

200
115000
Carobronze
130000
100
195000
195000
150
260000

106/ N/mm

Milin
sertlii

neriler

ok hafif yklenme ve kk v.
Mil sertletiril-mi
120 HB
ve talanm.

Tablo 1.21, Emniyetli en kk yatak boluu h0EM nerisi

Milap mm olarak

Yatakta evre hz m/s olarak

0 < v 1

1 < v 3

3 < v 10

10 < v 30

30 < v

24

63

10

63

160

12

160

400

11

14

Yatak yzey tolerans RzY 1 m ve mil yzey tolerans RzM 4 m iin deerler h0EM iin m dir.
Tablo 1.22, Emniyetli ya ss snr deerleri YEM
Yatak yalanmasnn tipi
Emniyetli ya ss "YEM" C olarak
Basnl yalama
100
Kendi kendine yalama
90
www.guven-kutay.ch

29

Yataklar

Tablo 1.23, Yalar ve viskoziteleri (zgl arlk = 900 kg/m3)

4

10
8
6

ISO

4
3
2
3

Viskozite hak Ns/mm2 = mPas

10
8
6
4
3
2

10
8
6

VG

15
00
10
00
68
0
46
0
32
0
22
0
15
0
10
0
68

46
32

4
3

22
15

10
7

10
8
6

4
3

3
2

2
1
20

30

40

50

60

70

80 90 100

Is hak C olarak
Okuma rnei:

ISO VG 100 n 50C deki viskozitesi ne kadardr?

x-ekseninde 50C bulunur ve ISO VG 100 dorusu ile keime noktas iaretlenir.
Bu noktadan x-eksenine bir paralel izilip y-ekseni ile keisme noktas ISO VG 100
yann 50C deki viskozitesidir: hak = 60 Ns/mm2.

www.guven-kutay.ch

30

Yataklar

Tablo 1.24, Basn altnda greceli ya hacmi VBgr (boyutsuz), tek para yatak
Yalama delikli:
Geerlii:
q Y = 1,204 + 0,368 (d 0 / b Y ) 1,046 (d 0 / b Y )2 + 1,942 (d 0 / b Y )3 olarak alnr.
Yalama delii kuvvet ynnn tersinde
d0

bY

1 )3
VBgr =

48 ln (b Y / d 0 ) q Y

Yalama delii kuvvet ynne gre 90 de

d0

bY

VBgr =

48 ln (b Y / d 0 ) q Y

ki ya delii kuvvet ynne gre 90 de

d0

d0

bY

VBgr =

48 ln (b Y / d 0 ) q Y

Bir yalama delii ve 360 ya oluu

bY

1 + 1,5 2
bY
VBgr =

24 b Y / d Y b Y b Oluk
Bir yalama delii ve 180 ya oluu
bOluk

1 (1 + 1,5 2 ) + 6 + 1,33 2
VBgr =

48
(b Y b Oluk ) / d Y

www.guven-kutay.ch

Yataklar

Tablo 1.24, Basn altnda greceli ya hacmi VBgr (boyutsuz), tek para yatak (devam)
Yalama cepli:
Geerlii:

0,05 (bC/dY) 0,7 ve

q C = 1,188 + 1,582 (bC / b Y ) 2,585 (bC / b Y )2 + 5,563 (b C / b Y )3 olarak alnr.

Yalama cebi kuvvet ynnn tersinde
bY
bC

1 )3
VBgr =

48 ln (b Y / b C ) q C

bY

Yalama cebi kuvvet ynne gre 90 de

bC

bY

VBgr =

ki yalama cebi kuvvet ynne gre 90 de

VBgr =
bC

48 ln (b Y / bC ) q C

48 ln (b Y / bC ) q C

www.guven-kutay.ch

31

32

Yataklar

Tablo 1.25, Ykleme katsays " k1 "

LL/LG = 1,3

LL/LG = 1,0

LL/LG = 0,7

10

h0/t

0,1
0,01

0,02

0,03

0,04

0,05

0,06

0,07

0,08

Ykleme katsays k1

Tablo 1.26, Srtnme katsays " k2 "

LL/LG = 1,0 ve LL/LG = 1,3

LL/LG = 0,7

h0/t

10

0,1
1

Srtnme katsays k2

www.guven-kutay.ch

33

Yataklar

1.2.3 Kaygan yataklar iin rnek:

Svama tezgah yata iin yaplan eskizden ve mukavemet hesaplarna gre tam kaygan yatak iin
u deerler saptanmtr.
Yataktaki radyal kuvvet
FY= 40 kN
Yatan ap
dY= 100 mm
Milin devir says
nm= 1000 d/dak
Yalama delii ap, kuvvet ynnn tersinde
d0= 4 mm
Yatak malzemesi PbSb15Sn10, 2.3391 bak Tablo 1.20
pYEM= 7,2 N/mm2
Yatan yzey kalitesi, bak Tablo 1.21
RzY= 0,001 mm
-6 -1
Yatan sl genileme katsays, bak Tablo 1.20
mLY= 24.10 K
Mil malzemesi
St 60, 1.0060
bak Tablo 1.20
Milin yzey kalitesi,
bak Tablo 1.21
RzM= 0,004 mm
-6 -1
Milin sl genileme katsays, bak Tablo 1.20
mLM= 11.10 K
Is ileten yatak alan, konstruksiyondan hesaplanr
AG= 0,4 m2
2
Is iletim katsays
bak (1.35)
L= 20 W/m
evre ss
= 20 C
Yan giri ss
Gi= 30 C
Yan yatakta snmas
0= 20 C
(tahmin edilir ve sonra iterasyonda dzeltilir)
0= 50 C bak (1.14)
Yan k ss
0= Gi + 0 = 30 + 20 = 50
0or= 40 C bak (1.15)
Yan ortalama ss 0or= 0,5.(Gi + 0 )= 40
Ya,
ISO VG 100 DIN 51 519
VG= 100
-9
2
Yan 0or iin viskozitesi bak Tablo 1.23
40= 90.10 Ns/mm
Yalama basnc, fonksiyona gre seilir
pYa= 0,3 N/mm2
Hesaplar
Yatakta evre hz
bak (1.16)
v = 5,236 m/s
v = . dY . nm = . 0,1 . 16,667 = 5,236
Yatan boyu
bak (1.17)
bY = 95 mm
bY = 0,95 . dY = 0,95.100 = 95
Yataktaki ortalama basn
bak (1.18)
FY
pY =
< p EM
pY = 4,211 N/mm2 < pYEM
bY d Y
Greceli yatak boluu
bak (1.19)
M = = 0,8 4 v 103
letmedeki yatak boluu bak (1.20)
s = d Y = 0,00121 . 100 = 0,121
Milin anma ap
d M = d Y s

bak (1.21)
= 100 0,121 = 99,879

Yatak ve milin toleranslar: bak Toleranslar

imalatn yaplabilecei hassaslk Yatak
Mil
Yatak ve milin anma lleri: bak (1.22)
dY = 100 mm
AY = 0,035 mm
dM = 99,88 mm
AM = 0 mm
d Y max = d Y + A Y = 100 + 0,035
d Y min = d Y + Aa Y = 100 + 0
d M max = d M + A M = 99,88 + 0
d M min = d M + Aa M = 99,88 +(0,022)
www.guven-kutay.ch

M = 0,00121
s = 0,121 mm
dM = 99,88 mm
H7
IT7 = 0,035 mm
h6 IT6 = 0,022 mm
AaY = 0 mm
AaM = 0,022 mm
dYmax = 100,035 mm
dYmn = 100 mm
dMmax = 99,88 mm
dMmn = 99,858 mm

34

Yataklar

Yatan imalattaki boluklar: bak (1.23)

s M max = d Y max d M min = 100,035 - 99,858
s M min = d Y min d M max = 100 - 99,88
Yatan iletmedeki boluk fark bak (1.24)
s max = (d Y max Y d M min M ) 0or

(
)
s min = (d Y min Y d M max M ) (0or )

Yatan imalattaki greceli boluu bak (1.26)

s
+s
0,177 + 0,120
M = M max M min =
2 dY
2 100
Yatan iletmedeki boluklar
bak (1.25):
s max = s M max + s max = 0,177 + 0,026
s min = s M min + s min = 0,120 + 0,026
Yatan iletmedeki greceli boluu bak (1.27)
s max + s min 0,203 + 0,146
=
=
2 dY
2 100
bak (1.28)
Etkin asal hz etk
etk = 2 n m
Sommerfeld says
bak (1.29)
2
2
p Y
4 106 1,94 103
=
So =
0,090 157,08
etk etk
Greceli eksantriklik
bak (1.30)

Milin kayma as
bak (1.31)
1 2

= a tan

Srtnme says
bak (1.32)

=
+ sin

2 2

So 1
Srtnme kayp gc
bak (1.33)
Psr = FY v = 5,639 . 10-3 . 40000 . 5,236 =
Greceli ya miktar
bak (1.44)
3
b
bY
Y

VYgr = 0,25
0,223
d Y
dY

Gerekli ya miktar
bak (1.43)

sMmax = 0,177 mm
sMmax = 0,120 mm
smax = 0,026 mm
smin = 0,026 mm

-3
M = 1,485 . 10

sMmax = 0,203 mm
sMmax = 0,146 mm

-3
= 1,75 . 10
-1
etk = 104,720 s

So = 1,36
neri: 1 < So < 10
= 0,634
neri: 0,6 < < 0,95
= 50,654

-3
= 5,639 . 10

Psr = 1181 W

VYgr = 0,120

VYGER = 21978 mm3/s

VYGER = VYgr d 3Y etk

Greceli basnl ya miktar bak Tablo 1.24

1 )3
VBgr =

48 ln (b Y / d 0 ) q Y

VBgr = 0,069

q Y = 1,204 + 0,368 (d 0 / b Y ) 1,046 (d 0 / b Y )2 + 1,942 (d 0 / b Y )3 = 1,299

www.guven-kutay.ch

35

Yataklar

Basnl ya miktar
bak (1.45)
3
3
VBgr d Y
VYBas =
p BY
etk
Toplam ya miktar
bak (1.42)
VYa = VYGER + VYBas = 21978 + 1229

VYBas = 1229 mm3/s

VYa = 23207 mm3/s

Yan k ss
bak (1.37)
6
3
.c = 1,8.10 J/(m . C)
Psr
1 = Gi +
VYa c
Salt fark iin gereken art:
= 1 0 2o

1 = 58,272 C

bak (1.40)
= 68,272 50 =

1. terasyon:
Yan iletmedeki yeni ortalama s
bak (1.40)
1or = 0,5 0 + 1 = 0,5 . (50 + 58,272)=

Yan iletmedeki yeni etken s

bak (1.41)
1etk = 0,5 (Gi + 1or ) = 0,5 . (30 + 54,136)=
Yan 1etk = 42,068 C , VG 100 iin etken viskozitesi
bak
Tablo 1.23
Yatan iletmedeki greceli boluk fark
1 = ( Y M ) 1etk

1 = M + 1 = 1,485 . 10-3 + 0,287 . 10-3

Sommerfeld says
bak (1.29)
2
2
p Y 1
4,211 106 1,772 10 3
=
So1 =
0,078 157,08
1etk etk
Greceli eksantriklik
bak (1.30)

Milin kayma as
bak (1.31)
1 2

1
1 = a tan
1

Srtnme says
bak (1.32)

1 = 1
+ sin 1
So 1 2 2

1
1

Srtnme kayp gc

= 8,272 > 2

1or = 54,136 C
1etk = 42,068 C
-9
2
1etk = 78 . 10 Ns/mm
-3
1 = 0,287 . 10
-3
1 = 1,77 . 10

So1 = 1,618
neri: 1 < So < 10
1 = 0,671
neri: 0,6 < < 0,95
1 = 47,856

-3
1 = 5,080 . 10

bak (1.33)

= 5,080 . 10-3 . 40000 . 5,236 =

Greceli ya miktar
bak (1.44)
3
b
bY
Y

V1Ygr = 0,25 1
0,223
d Y
dY

P1sr = 1 FY v

www.guven-kutay.ch

P1sr = 1064 W

V1Ygr = 0,127

36

Yataklar

Gerekli ya miktar
V1YGER =

bak (1.43)

V1YGER = 23619 mm3/s

V1Ygr d 3Y 1 etk

Greceli basnl ya miktar bak Tablo 1.24

VBgr1 =

(1 1 )3

48 ln (b Y / d 0 ) q Y

Basnl ya miktar
VYBas1 =

VBgr1 d 3Y

VBgr1 = 0,074

bak (1.45)

13

1etk

Toplam ya miktar
V1Ya = V1YGER + VYBas1

VYbas1 = 1587 mm3/s

p BY

bak (1.42)
= 21978 + 1229

V1Ya = 25206 mm3/s

Yan k ss
bak (1.37)
6
3
.c = 1,8.10 J/(m . C)
2or = Gi +

P1sr
V1Ya c

Salt fark iin gereken art:

2 = 2or 1or 2

2or = 53,448 C
bak (1.40)
2 = 53,448 54,136 =

2 = 0,688 < 2

Sonu:
FY
< p EM
bY d Y

Yataktaki ortalama basn

pY =

Sommerfeldsays

So = 1,618

Greceli eksantriklik

= 0,671

Yan snmas

bak Tablo 1.22

pY = 4,21 < pYEM = 7,2

neri: 1 < So < 10
neri: 0,6 < < 0,95

2or = 53,448 C < YEM = 100 C

En kk yatak mil boluu bak (1.48):

h 0 = 0,5 d Y (1 ) h 0EM
h0 = 0,029 mm > h0EM = 0,009 mm
h0EM bak Tablo 1.21
Bylece yatan konstruksiyonu yaplp iletmeye alnr.

www.guven-kutay.ch

37

Yataklar

1.2.3.1 Kaygan hidrodinamik eksenel yatak

Basit ek soutma tesisi olmayan hidrodinamik eksenel yatak konstruksiyonu eskizinden ve
artnamesinden u deerler saptanmtr.
Yataktaki eksenel kuvvet
Yatan d ap
Yatan i ap
Yatan devir says
Yatak malzemesi PbSb15Sn10, 2.3391 bak Tablo 1.20
Mil malzemesi
St 60, 1.0060
evre ss
Yan yataktaki etken ss
(tahmin edilir ve sonra iterasyonda dzeltilir)
Ya,
ISO VG 100 DIN 51 519
Yan etk= 60 iin viskozitesi
bak Tablo 1.23
Yan zgl arl
Yan bal skapasite katsays
zm:
Ortalama yatak ap dor
bak (1.52)
d or = 0,5 (d d + di ) = 0,5 . (265 + 135)
bak (1.55)
Lokma genilii LG
LG = 0,5 . (dd di ) = 0,5 . (265 135) = 65
bak (1.51)
Lokma boyu " LL "
LL / LG = 1,0 iin
Lokma snr "LS "
bak (1.56)
LS 1,25 L L = 1,25 . 65 = 81,25
Yataktaki lokma says " z "
d or 200
z
=
=7,616
LS
82,5
Lokma kalnl "hL "
bak
h L min = 0,25 L2G + L2L = 0,25 652 + 652 =22,981
Ortalama yatak dnme hz " vor " bak (1.58)
v or = d or n m = p . 200 . 4,167
bak (1.59)
Etken asal hz " etk "
etk = 2 n m = 2 . . 250
bak (1.64)
En kk ya boaz " h0 "
h0 =

k1 z L L L2G v or etk
F

Ykleme katsays k1
h0/t = 1 ve LL / LG = 1,0 iin

F=
dd =
di =
nm =
pYEM =

20 kN
265 mm
135 mm
250 d/dak
7,2 N/mm2

= 20 C
etk= 60 C
VG=
40=
Ya =
cbk =

100
90.10-9 Ns/mm2
860 kg/m3
2080 J/(kg.K)

dor = 200 mm
LG = 65 mm
LL = 65 mm
LS = 82,5 mm
z= 6

hL = 25 mm
vor = 2,62 m/s
etk = 26,180 1/s

h0 = 0,022 mm
bak Tablo 1.25

k1 = 0,0675

En kk emniyetli ya boaz " h0EM " bak (1.64)

h0EM = 0,015 mm
h 0EM (5...15) (1 + 0,0025 d or ) = 10.(1+0,0025.200)=
Burada h0EM = 0,015 mm < h0 = 0,025 mm olduundan yatak fonksiyonunu yapar.

www.guven-kutay.ch

38

Yataklar

Ortalama yatak basnc " pY v

bak (1.60)
20'000
F
=
=0,789
pY =
pY = 0,8 N/mm2
z L L LG 10 65 65
Burada pY = 0,8 N/mm2 < pYEM= 7,2 N/mm2 olduundan yatak fonksiyonunu yapar.
Gerekli toplam ya " VYtop "
VYtop = 0,7 L G h 0 v or z

bak (1.66)

VYtop = 0,95 dm3/dak

VYtop = 0,95 dm3/dak ya salanabilineceinden yatak fonksiyonunu yapar.

Srtnme katsays " k2 "
h0/t = 1 ve LL / LG = 1,0 iin
Yan snmas " "
k2
F
=

0,7 k1 z cb L2G

bak Tablo 1.26

k2 = 3,0

bak (1.67)
= 7,3 C

Yan 7,3 C snmas hi bir problem yaratmayacandan yatak fonksiyonunu yapar.

www.guven-kutay.ch

39

Yataklar

1.2.3.2 Kaygan hidrostatik eksenel yatak

Pompal ek soutma tesisi olan hidrostatik eksenel yatak konstruksiyonu eskizinden ve
artnamesinden u deerler saptanmtr.
Yataktaki eksenel kuvvet
Yatan d ap
Yatan i ap
Yatan devir says
Ya,
ISO VG 68 DIN 51 519
Yan yataktaki etken ss
(tahmin edilir ve sonra iterasyonda dzeltilir)
bak Tablo 1.23
Yan etk= 55 iin viskozitesi
Yan zgl arl
Yan bal s kapasite katsays
bak Tablo 1.19
evre ss
Yatak malzemesi PbSb15Sn10, 2.3391 bak Tablo 1.20
Pompann verimi
Emniyetli en kk yatak boluu (seilen)
zm:
Ortalama yatak basnc pY
bak (1.68)
4F
4 320000
= 6,529
pY =
=
d d2 d i2
3202 2002

F=
dd =
di =
nm =
VG=
etk=
55=
Ya =
cbk =
=
pYEM =
Pom =
h0EM =

320 kN
320 mm
200 mm
940 d/dak
100
55 C
31.10-9 Ns/mm2
900 kg/m3
2000 J/(kg.K)
20 C
7,2 N/mm2
0,5
0,15 mm

pY = 6,5 N/mm2
pYEM = 7,2 N/mm2

Yatak genilii LG
bak (1.55)
LG = 0,5 . (dd di ) = 0,5 . (320 200) = 60

LG = 60 mm

Ortalama yatak ap dor

bak (1.52)
d or = 0,5 (d d + di ) = 0,5 . (320 + 200) = 260

dor = 260 mm

Ortalama yatak dnme hz vor

v or = d or n m = p . 260 . 15,667

bak (1.58)
vor = 12,80 m/s

Etken asal hz etk

etk = 2 n m = 2 . . 15,667

bak (1.59)

Gerekli ya miktar VYa

4 F h 30
VYa =
3 etk d d2 d i2

bak (1.75)

Yatak kuvvetine gre basn pcep

8 F ln(d d / di )
pcep = k p
d d2 d i2

etk = 98,437 1/s

Vya = 44,665 dm3/dak

bak (1.71)

pcep = 6,138 N/mm2

www.guven-kutay.ch

40

Yataklar

Srtnme kayp gc Psr

2
etk etk
Psr =
d d4 d i4
32 h 0

Pompann kayp gc PPom

VYa pcep
PPom =
Pom

bak (1.73)
Psr = 1747 W
bak (1.74)
PPom = 9138 W

Yan snmas
bak (1.76)
Psr + PPom
= Gi =
=8,12
VYa c b

Burada:

= 8C

pY = 6,5 N/mm2 < pYEM= 7,2 N/mm2 olduundan,

VYtop = 44,665 dm3/dak ya pompa ile rahat salanabilineceinden,
Yan 8 C snmas hi bir problem yaratmayacandan

yatak fonksiyonunu yapar.

www.guven-kutay.ch

Yataklar
2

41

Kaynaklar

Bu belgedeki btn deerler hemen hemen FAG ve SKF firmalarnn katalog veya teknik
yaynlarndan alnmtr.

2.0

Literatr

Dubbel, H.

Taschenbuch fr den Maschinenbau,

Springer Verlag,Berlin/Heidelberg/New York,
14. Auflage 1981

Decker, K-H.

MASCHINENELEMENTE,
Gestaltung und Berechnung, Carl Hanser Verlag,
Mnchen Wien, 8.Auflage

FAG Montage von Wlzlager

Montage von Wlzlager

Katalog WL 80 100/2DE/96/9/89

FAG Wlzlager (Katalog)

FAG Wlzlager
Katalog WL 41 520 DE
Ausgabe 1995

Khler / Rgnitz

MASCHINENTEILE,
Teil 1 und Teil 2, B.G.Teubner, Stuttgart

Kutay, M.G.

Ders notlar (1971-2004)

Berner Fachhochschule
Hochschule fr Technik und Architektur Bern

Langer, E.

MASCHINENELEMENTE,
Berechnung und Gestaltung, Dmmler

Matek, W. / Muhs, D. / Wittel, H.

ROLOFF / MATEK MASCHINENELEMENTE, LEHR UND

TABELLENBUCH,
Verlag Fried. Vieweg & Sohn, Braunschweig / Wiessbaden,
14.Auflage 2000

Niemann, G.

MASCHINENELEMENTE, Band I
2.Auflage 1981
Springer Verlag, Berlin/Heidelberg/New York

SKF

Leitfaden fr Wartung und Austausch von Wlzlagern

Katalog 3600T
Reg: 47:76 . 50 000 . 1986-05

Wellinger, K./ Dietmann, H.

Festigkeitsberechnung,
Grundlagen und technische Anwendung

www.guven-kutay.ch

42
3

Yataklar
Konu indeksi

Anma mr ........................................................... 11

Kafes ............................................................................ 5
Kaygan yataklar ......................................................... 21
Konik masural yatak ................................................... 7

Basn altnda eksenel kuvvet " F "............................. 27

Basnl ya hacmi " VBas "......................................... 23
Bilyal i yata ........................................................... 7
Bilyal oynak yatak ...................................................... 7
Bilyal sabit yatak ........................................................ 7
Boyut serisi .................................................................. 9
Bozulma ihtimali faktr........................................... 10

ap serisi...................................................................... 9
ift bilyal eik yatak .................................................. 7
ift sra masural oynak yatak ..................................... 7
ift ynl eksenel yatak .............................................. 7
D

Devir says faktr fn ................................................ 17

D bilezik .................................................................... 5
Drt nokta yata ......................................................... 7
dk devir says ...................................................... 13
Dzeltme faktr k ............................................... 10
E

Emniyetli en kk yatak boluu h0EM nerisi......... 28

Emniyetli ya ss "YEM".......................................... 28
En kk ya boaz " h0 " ........................................ 26
En kk yatak boluu " h0 " ................................... 24
Etken asal hz " etk "............................................... 26
Etkin asal hz "etk" ................................................ 22
Ezilme snr................................................................. 5
G

Gei devir says " nG ".............................................. 24

Genilik........................................................................ 5
Genilik serisi............................................................... 9
Gerekli toplam ya hacmi " Vtop ".............................. 26
Gerekli ya hacmi " VYa " ......................................... 27
Gerekli ya hacmi "VYGER"......................................... 23
Greceli boluk "M veya " .................................. 22
Greceli eksantriklik " "........................................... 22
Greceli ya hacmi " VYgr "....................................... 23
Greceli yatak boluu "M ; ".............................. 21
H

Hidrodinamik eksenel yatak ...................................... 25

Hidrostatik eksenel yatak........................................... 27
I

bilezik....................................................................... 5
ne masural yatak...................................................... 7
Isnn mil+yatak ile iletilmesi "P" ............................. 22
Isnn ya ile iletilmesi "Pc" ........................................ 23
iletme katsays ........................................................... 6
letmedeki yatak boluu "s".................................. 21

Lokma boyu " LL "..................................................... 25

Lokma genilii "LG "................................................ 25
Lokma kalnl "hL " ................................................. 26
Lokma snr "LS "...................................................... 25
M

Malzeme ve yalama faktr..................................... 10

Masural oynak yatak................................................... 7
Masural yatak.............................................................. 7
Mil ve gbek keleri ................................................ 16
Milin etkin kayma bykl " e " ............................. 24
montaj lleri ........................................................... 16
montaj toleranslar ..................................................... 14
O

mr deerleri............................................................ 11
mr faktr fL .......................................................... 17
orta devir says.......................................................... 13
Ortalama yatak basnc " pY "................................ 26, 27
Ortalama yatak ap " dor " .......................................... 25
Ortalama yatak dnme hz " vor " ............................... 26
P

Pompann kayp gc " PPom ".................................... 27

R

Radyal kaygan yataklar.............................................. 21

Rulman......................................................................... 5
S

Sabit yatak faktr A.............................................. 10

Sertlik faktr ............................................................ 10
simgelenme .................................................................. 9
Snr devir says ........................................................ 10
Sommerfeld says " So " ............................................ 22
statik edeer yk......................................................... 5
statik kyaslama says.................................................. 5
Statik yk deeri .......................................................... 5
Statik zorlanma............................................................. 5
Srtnme katsays " k2 " ............................................ 32
Srtnme katsays " k2 " ............................................ 26
Srtnme kayp gc " Psr " .......................... 22, 26, 27
Srtnme momenti " Tsr " ......................................... 27
Srtnme says " " ................................................. 22
Srtnmesays " " ............................................. 26, 27
T

Tek bilyal eik yatak................................................... 7

Tek ynl eksenel yatak............................................... 7
Temperatr faktr .................................................... 10
Toleranslar ................................................................... 6
Toplam ya hacmi " VYa " ......................................... 23

www.guven-kutay.ch

Yataklar
Y

Yan k ss " Y"................................................. 23

Yan k ss "0"................................................ 21
Yan snmas " " .......................................... 26, 27
Yan yatakta ortalama ss "0or".............................. 21
yalama...................................................................... 10
Yatan boyu "bY" ..................................................... 21
Yatan d ap " dd " ............................................... 25
Yatan i ap " d " ................................................. 25
Yatan iletmedeki boluk fark "s" ...................... 22

43

Yatan iletmedeki ss " " ................................... 23

Yatak hacmi " VY "..................................................... 24
Yatak kuvvetine gre basn " pcep "............................ 27
Yatak milin anma ap "dM"....................................... 21
Yatak mrnn hesaplanmas ..................................... 17
Yataklarn hakiki mr .............................................. 10
Yatakta evre hz "v" .............................................. 21
Yataktaki ortalama basn "pY"................................... 21
Ykleme katsays " k1 " ....................................... 26, 32
yksek devir says..................................................... 13

www.guven-kutay.ch