MADENCLK

Haziran June

1992

Cilt Volume XXXI

Say No 2

Ak iletmelerde Kontroll Patlatma Teknikleriyle Maliyet Optimizasyonu

The Cost Optimization of Open Quarries by Controlled Blasting Technology

Taner SMER (*) . Ercment KTEM (**) Lars FRANDBERG (***)

ZET Ta ocaklarnda patlatma sonras istenilen tane dalm eitli uygulayclarca deiik arj, delik ap ve delik dzeni kullanlarak elde edilmeye allmtr. Bu yaz Bekhme Baraj, Sedada ve Topruk Kalker ocaklaryla Kale ve Nijelsat granit ocaklarnda yaplan maliyet optimizasyon almalarn iermektedir.

ABSTRACT Fragmentation in rock quarries is tried to be achieved by changing the specific charge, drill pattern and bore hole diameters by different experts. This paper is a brief summary consis ting of the practical utilization of the cost optimization in Bekhme Dam, Sedada, Topruk and Kale, Nijelsat quarries which are limestone and granite in rock structure respectively.

(*) Ins. Y. Mh., Patlayc ve Sondaj Danman, GR, ANKARA (**) n. Y. Mh., Jeoteknik Danman, ANKARA. (***) Maden Y. Mh., Nitronobel Atm ve Patlayc Ar. Grup efi ve Ortadou Sorumlusu

13

1. GR Ta oca iletmelerinde patlatmadan beklenen tane boyut dalm eitli uygulamaclarca deiik delik ap, dzeni ve birim metrekp ta iin kullanlan patlaycnn art rlmasyla elde edilmeye allmtr. Bu ya zda, Irak'ta Zap suyu zerinde inaa edilen ve kil ekirdekli kaya dolgu tipi olan Bekhme Barajnda kalkerli arazide yaplan kaya hafri yatnda, Libya Musurata demir elik fabrika sna kalker ve dolamit temini iin Sedada'da altrlan dolamitik kalker ocaklarnda ve sve'de Kale ve Nijelsat granit ocaklarnda istenen tane dalm (en byk tane ap 30 cm) elde etmek iin ok sk titreim ve sav rulma limitleri altnda yaplan kontroll patlat ma teknii, nakliye ve krma eleme ilemleri

birlikte gznne alnarak yaplan maliyet optimizasyonu aklanmtr. Sz konusu ocaklarda kullanlan yksek patlama hzl patlayc %'leri allagelmi kuramlara gre deil, sz konusu paralanma ve maliyet optimizasyonunu salayacak oranda ardk yaklamla bulunmu ve prill amonyum nitrat esas patlayc olarak ara yemlemelerle kulla nlmtr. 2. KAYA VE PATLAYICI MADDE ZELLKLER Kayalarn kimyasal ve fiziksel zellikleri ile patlayc zelliklerinin farkllklarnn pat latma teknii asndan nemi nedeniyle i zelge 1, 2, 3 ve 4'te verilmesi uygun grl mtr.

izelge 1. Kayalarn Kimyasal zellikleri (Temel Aratrma;1988) Kimyasal erik (%) S0 2 A1 2 0 3 Fe203 Sedada Projesi 1,25 0,31 0,21 0,12 54,20 0,20 43,71 G AT Otoyolu 1,22 0,24 0,18 0,14 55,66 0,26 42,30 Bekhme Baraj 1,30 0,27 0,23 0,10 52,89 0,32 44,89 Kale Oca 72,95 20,35 1,40 3,00 1,50 0,80 0,00

Nap
CaO MgO CO

izelge 2. Kayalarn Fiziksel zellikleri (Temel Aratrma; 1988) Fiziksel erik Younluk (g/cm3) Basn Dayanm (kg/cm2) Sismik Dalga Hzlan (m/sn) RQD Tabaka Yn Ortalama Tabaka Kalnl (m) 1-2 5 0,30-2 >7 Sedada Projesi 2,6 1200 2300 90-94 Yatay GAT Otoyolu 2,41 1100 2400 80-88 Masif Bekhme Baraj 2,4-2,6 900-1200 2350 75-85 Eik Kale Oca 2,74 1500 3600 95-100 Masif

14

izelge 3. Amonyum Nitratn zellikleri Kimyasal forml NH4NO3 ierii (en az )(%) Nitrojen ierii (en az) (%) Nem oran (en fazla) (%) Suda erimeyen madde (en fazla) (%) norganik madde (en fazla)(%) PH deeri (% 10 sulu solsyonda) Dkme younluu (kg/m ) Erime noktas (C) Ayrma ss (C) Mazot emme kapasitesi (%) Piril olmayan miktar (%)
3

NH 4 N0 3 99 34,8 0,20 0,01 0,05 4,5-5,5 8,5 170 200 8 5

izelge 4. Yemleme (Dinamit'in) zellikleri Tipi Sucuk younluu (ton/m ) Oksijen dengesi Gaz hacmi (L/kg) Patlama enerjisi (kJ/kg) Patlama ss (C) Birim yzeye basn (kbar) Patlama iletimi (cm) Patlama hz (m/sn) Mukavemet/arlk (%) Trauze deneyi (cm3) Suya dayanm (saat) 3. LETME VE PATLATMA METODOLOJS Sz konusu (Ek 3) ocaklarda 120, 250 ve 300 ton/saat'lik krma eleme tesisleriyle, yol temel dolgu ta, demir elik tesisi kalsidasyonu iin kireta ve agrega olarak kalker krlmtr.
3

Jelatin 1,5 +4 856 4,157 85 8,6 6 6000 80 390 8 ekil 1. Tropik tip (30 kgltorba) ve jelatini! (26 kg/paket) ile yaplan patlatmann delik geometrisi ve yaplan ilemler Patlatmann metodolojisi asndan (e kil 1) bilinmesi gereken hususlar unlardr : - Patlaycnn kaya ortamna uniform da lmas (delik ap bydke delik dzeni geometrisi byyeceinden bu uniformluk bozulmakta ve paralanma kontrol azal maktadr). - Delik boluk oran (=delik hacmi/patla yc hacmi arttka kaya ortamna iletilen enerji erisel olarak azalmaktadr. nk patlaycnn enerjisi nce boluktan dolay

15

havaya verilmekte buradan kaya ortamna iletilmektedir. Boluk orann azaltmak ama cyla ap 60 mm ve boyu 50 cm olan jelatinitlerin ambalaj her iki yanndan boyuna ke silmekte ve delik dibine braklmaktadr. Boyu 50 cm olan jelatinit, delik dibine yerle tirildikten sonra zerine hafife bastrlarak kesilen yerlerden tamas ve delik boluk orann azaltmas salanrken boyu da 30 cm'ye kadar dmektedir). - Patlayc madde iin younluk x pa tlama hz ve kaya ortam iinde younluk x sismik dalga hz olan impedanslar (birbirine yaklamas patlamadan beklenen verimi ar trmaktadr). - Delik dzeninin oluturulmasndan sonra kaya cinsine ve istenen para boyu na gre seilecek optimum birim patlayc t ketimi (sabit bir deer olarak alnr, bu ocak taki kayaca gre edinilmi deneyimlerden, eer deneyim yoksa kalker de 0,4 kg/m3'le ilk atm yaplr ve ardk yaklamla kayacn yapsal zellikleri de gznne alnarak, en uygun birim patlayc tketim deeri bulu nur). 4. OPTMZASYON ALIMASINDA KULLANILAN PARAMETRELER VE YAPILAN HESAPLAMALAR - Birim patlayc madde tketim deeri dolomitik kalkerde 0,35 kg/m3 (140 gr/t), do lomitte 0,48 kg/m3 (180 gr/ton) alnmtr. - lk aamada delik dzeni 4,5 x 5,5 m ve delik ap 132 mm sabit alnp YPH patlayc ieriine % 2'lik artmlar uygulanmtr. - Delik boyunca patlama hznn belli bir ortalamada kalabilmesi ve niformluun sa lanabilmesi iin delik apnn her 15 kat mesafede ara yemleme yaplm, ancak bu ara yemlemelerin tm delik boyunca metre bana dalm savrulma kontrol iin delik azna doru azalacak ve Anfo patlama hz

n istenilen ortalamada tutacak ekilde hesa planm ve uygulanmtr. Deliklerde tek yemleme grubu ya da ara sklama yaplp 2. ya da 3. yemleme grubu nun gerekip gerekmeyecei iin u kriterler kullanlmtr : Ludwiczak'a gre (1987), 1. yemleme grubunun ekonomik olarak patlataca delik boyu (Sedada iin) : H = [(2,5 x V p a t l a y c x DM)/V kaya ] Burada,
v

patiayc

Patlayc madde patlama h z = 3000 m/san

DM Vkaya

= Delik n mesafesi = 4 m = Kaya ortam sismik dalga hz = 3000 m/san H = Delik boyu, m H = [(2,5 x 3000 x 4)/3000] = 10 m

Delik boyu = 23 m ise 23/10 = 2,3 dir. Buna gre 2 yemleme grubu yeterli olup bir ara sklama gerekmektedir. - Sedada'da arlk baznda, her % 2 YPH artm iin yinelenen maliyet analizleriy le, malzeme, personel, ekipman, yakt, yedek para, personel giderleri, tama, krma-eleme ve ocak iletme maliyetleri aln mtr. Bu alma retimin en yksek dze ye trmandrlmas ve makina amortisman i letme giderlerinin ise en aza indirilmesi iin yaplmtr. Bu almalardan u sonular elde edil mitir : - Atm sonucu kan % 10 oranndaki patar (ikinci kez patlatlmas gereken talar) maliyetin, Sedada'da % 5, GAT'ta % 6,7, Bekhme'de % 8 ve Kale'de % 4,3 artmasna neden olmutur. - Ortalama retim (t) zerinden adam/ saat iilikler izelge 5'deki gibi olmutur.

16

izelge 5. Ortalama retim, Sre ve YPH Patlayc ierii

tletme-Ocak

Sre (ay)

Ortalama retim (ton-adam/saat) 7,2 5.1 3.2 4,1

YPH Patlayc ierii (%) 8-15 8 10 18-20

Sedada GAT Bekhme Kale

18 II 18 6

Yukardaki verilerden kolayca grlecei gibi YPH patlayc ieriinin artmyla yaplan optimizasyon almasnda en iyi sonuca Sedada'da % 8-15 lik bir YPH patlayc ieriiyle ulalabilmitir. GAT'ta ksa bir sre iin % 8, Bekhme'de % 10 ve Kale'de % 18-20'lik bir seviye de elde edilebilmitir. Uygun tane boyu elde etmek amacyla, granit, gabro ve kalker tr kaya ortamla rndaki almalarda (Kirtetepe, 1988), 152 mm apl % 2'lik jelatinit ile sabit yemleme yaplarak, birim patlayc tketim deeri ka demeli olarak 0,25 kg/m3'ten 0,75 kg/m3'e karlmtr. Bu yol denenmi, sonuta birim patlayc tketim deeri tane boyutunu azal trken ar ufalanma, bozuk gradasyon ve savrulma riski gibi sorunlarla karlalmtr. nk gerek birim patlayc tketim deeri ve gerekse YPH patlayc %'si ne kadar art rlrsa artrlsn, kil bantlar ya da atlaklarla ayrlm talar atm sonunda patar olarak or taya kacaktr. Bu uygulamada da, yksek miktardaki birim patlayc tketim deerinde karlalan patar says beklenildiinden fazla olmutur. Patlatma maliyeti tek bana irdelendiinde YPH patlayc ieriinin art, direk maliyet art olarak grnmekteyse de delme, patlatma, krma-eleme, nakliye ve bakm onarm giderleriyle deerlendirme ya pldnda, YPH patlayc ieriinin Seda-

da'da % 15, Kale'de % 20 artm, gerek par alanmaya katksyla ve gerekse nakliye, krma ile eleme verimini artrarak toplam ma liyete kr olarak yansmaktadr. Bu durum "Basitletirilmi Maliyet rdelemesi" baln da ayrntl olarak ortaya konmutur. GAT, Sedada ve Bekhme'deki nakliye, patlatma ve krma-eleme ilerinin maliyete etkisi % olarak (ekil 2), Arolu (1988) ile karlat rldnda benzerlik gstermektedir. ekil'den grlecei gibi, maliyet dalmlar yerel artlara baldr, genelletirmek doru deildir. Sz geen ocaklarda yl boyunca topla nan verilerin, MNTABS program paketiyle istatistiksel deerlendirmesi yaplm, sonu ta, arazide de gzle grlen bir bulguyla, ayn delikte kullanlan jelatinit-anfo patlayc larn patlama hzlarnn birbirine yaklatka paralanmaya olumlu katkda bulunduu or taya kmtr. Tabii ki hzlarn birbirine > 3500 m/san'lik hzlarda yaklamas szkonusudur. Sedada'da ocak sol aynasnda taba ka ynnn yatay olmas ve ocak taban bir tabaka alt seviyeye getirildii iin, ocak taba n altnda ilave delmeye ihtiya kalmamtr. Delik boyunun ocak altna rastlayan tabaka ya 2 m girmesi, bu tabakay tamamen para lamaya yetmektedir.

17

ekil 2. Patlatma, krma-eleme ve nakliye giderlerinin GAT, SEDADA ile BEKHME'deki iletme ma liyetine % olarak etkileri 5. BASTLETRLM MALYET RDELEMES Maliyet irdelemesinde kullanlan fiyatlar, Libya Milli Emniyet ve tfaiye Tekilat'nn ya banc firmalara uygulad fiyatlardr. Maliyet hesab yalnzca ocak baznda ya plmtr. Personel, hizmet, depo, gmrk, komisyon, rtl denek v.b. gibi, iletme maliyetini dolayl olarak etkileyen giderler, ir delemeyi fazlaca kartrmamak iin burada alnmad. Delikler ise 6,95 $/M'ye 30 dakika almayla (yatrm, bakm, yakt, iilik, delgi dahildir) atma hazr hale getirilmitir. Bu aklamalara bal olarak basitletiril mi maliyet irdelemesi aada verilmitir. 1t jelatinit 11 anfo = 2560 $ = 1120 $ 1,3$ 0,4 $ (gecikmeli) (gecikmesiz) ol 2 Kepe EKPMAN VE PERSONEL Gnlk alma 10 saat: 1 Dozer Operatr MakinaKira Operatr Makina Krc ekipman 6 Kamyon Operatr 7 Personel 1 Minibs Src Ara Krc+Dozer+Kepe Top. : PATLAYICI MALYETLER 2000 ton kalker ve 1800 ton dolamit iin : 20001 x 0,140 kg/t 18001 x 0,180 kg/t Toplam 0,05 x 604 x 2,56 $/kg = 0,95 x 604 x 1,12 $/kg = Toplam = = 280 kg patlayc (kalker iin) 324 kg patlayc (dolamit iin) 604 kg/gn 77$ 642$ 720 $/gn : : : 15 300 2000 4000 $/gn $/gn $/gn $/gn

30 $/gn

90 $/gn 105 $/gn 15 659 $/gn $/saat 35 $/gn

1 adet kapsl = 1 adet kapsl = mak zere :

% 5 Jelatinit % 95 Anfo kullanlrsa :

18

% 15 jelatinit % 85 Anfo kullanlrsa : 0,15 x 604 x 2,56 $/kg = 0,85 x 604 x 1,12 $/kg = Toplam = 232$ 575$ 807 $/gn

6. SONU - Basitletirilmi maliyet irdelemesinden kolayca anlalaca gibi patlayc maliyetini, iletme maliyeti iin tek kriter almak doru bir karar olmamaktadr. Ayrca istenilen par alanma birim patlayc tketim deerinden daha fazla patlayc ierii (yemleme %'si) ve patlaycnn sz konusu kaya ortamna uniform datlmasyla daha ekonomik ola rak elde edilebilmitir. Unutulmamaldr ki, yeryznde birbirinin ayn iki ocak yoktur, bu nedenle bir ocak iletmeye alrken patlat ma maliyeti optimizasyonu o ocak artlarna gre yeniden yaplmaldr. Eer yeterli n veri yoksa yaklak, mantkl kabuller yaplp daha sonraki atmlarn sonularna gre atm tekniini gelitirmek mhendis iin en aklc yol olacaktr. Elde edilen sonulardan biri de Anfo ve jelatinit patlama hzlarnn bir birine yaklamas paralanmada verimi artr maktadr. - YPH patlayc oran dkl fazla patar ve krma eleme kapasitesinde azalma olarak retime yansrken, yksek olmas ise ar ufalanmayla birlikte ocak st ekme atlaklarna neden olmaktadr. Bu nedenle yaplan optimizasyon almas sonucu kal kerli zeminlerde yemleme oranlar % 10-12 nadiren % 15, granitte ise % 18-22'nin ilet me asndan en ekonomik olgu olduu bu lunmutur. - Ocak iletmeciliinde en ekonomik ol gulardan biri de tan aynada (patlamayla) paralanmasdr, patar atlar nakliye ile krma eleme maliyetini artran balca ne denlerdendir. - GAT, Sedada, Bekhme ve Kale'de sabit bir paralanmay elde etmek iin, yem leme ve kapsl deliin zerinden yerletirildi inde, yemleme + kapsln deliin altndan ocak alt seviyesine konmasyla ayn para-

% 15 jelatinit kullanlrsa, patlaycdan 807-720 = 87 $ /gn greli zarar olmakta, sonu olarak % 5 jelatinit yemleme kullan lnca patar says artmakta (ekil 3), krc enesinde kaba tane dalmndan dolay t kanmalar olmakta, patardan tr pasa ha reketinin yavalamas ykleme ve nakliye maliyetini artrmakta ve gnlk olarak i makinalarnn (krc + kepe + dozer) bekleme si sonucunda maliyete 659 $'ik olumsuz etki ortaya kmakta ve ayrca patar aadaki maliyetleri de getirmektedir. 1 kompresr 3 Tabanca Patlayc 10 kg jelatinit 50 adet kapsl Toplam = 30$/gn = 20$/gn = 1 2 $/gn = 20$/gn = 82$/gn

Toplam ilave gider 659 + 82 = 741 $/gn ve Greli zarar = 87 $/gn ise Net zarar =741 $/gn-87 $/gn=654 $/gn.

ekil 3. Nokta Yk Endeksi Kriteri (Navfav, 1987)

19

lanma eldesi iin delgi dzenini % 12-18 da raltmak gerektii, bunun da ek delgi ve % 15 maliyet getirdii bulunmutur. Yemleme + kapsln delikte ocak alt seviyesine konma s en ekonomik olgu olmaktadr. Sedada'da yaplan optimizasyon almasnn ak diya gram ek 1'de ve atm detay ek 2'de veril mitir. - Ocak st ekme atlaklarnn bir ne deni de delik n mesafesi ve delik eimleri nin tayininde ta ortamnn jeolojik zellikleri nin gz nne alnmadan kuramsal yaklamlarla bulunmas olduu kmtr. - Kullanlan elektrikli kapsllerin kablo uzunluklar iilii azaltmak iin delik boyu+delik ara mesafesi+0,15 m olarak is tenmitir. Ana hattan kapsl hattna geite olas tehlikeleri nlemek iin ap 0,4 mm'lik kapsl teli ve ana hat olarak ap 1 mm'lik effaf tek damar ift hat kablo kullanlmtr. - Unutulmamaldr ki bu almalarn sonucu patlaycnn depo sreleriyle direk orantldr. Sedada da yaplan ilk almalar da ekonomik yemleme oranlar % 40 kadar km, lakin yaplan aratrma sonucu kulla nlan jelatinit malzemenin stok sresinin 2 yl at ve bu nedenle patlaycnn kuram sal zelliklerini yitirdii bulunmutur. Bilindii gibi (Smer, 1986) Tropik anfo hava s dei iminden oluan nemi bnyesine emmekte bu onun prill zelliini yitirmesine sebep ol makta, ayrca, Tropik A. nitrat 30C etrafnda 50 kez s deiiminden sonra zelliklerini yi tirip topaklamaktadr. Jelatinit dinamit ise scak ortamlarda (>25 Libya'da olduu gibi) uzun sre depolanmas halinde Nitrogiliserin kusmakta ve ierdii tuzlar yzeyine kmak ta bu jelatinitin matris yapsn bozduu iin patlama hznn dmesine neden olmakta bu da giderek patlamadan istenen verimin alnamamasna sebep olmaktadr.

- Sedada'da yaplan kimyasal analizle rin sonucu kalkerde MgO % 0,2 iken dolamitte % 20 civarnda bulunmutur. Dier zellikler olduka yakn olduu halde kalker de 0,35 kg/m3'lk bir patlayc tketimi yeterli olurken dolamitte bu deer 0,48 kg/m3'e karlmak zorunda kalnmtr. - Bulunan birim patlayc madde tketimi nin, ierdii yksek ortalama hzl YPH patla yc madde miktar (kademeli olarak % 2 artrlr, her artma kar gelen patlama + krma ve eleme + nakliye maliyet analizleri nin sonucuna gre, istenen patlatma ve par alanma snrlamalar altnda en kk to plam maliyeti salayan optimum YPH %'sinin bulunmasyla daha ekonomik olaca hesaplanmtr) (Smer, 1986). - Drt iletmede de uygun paralanma nn eldesi amacyla yaplan optimizasyon a lmalar sonucunda en ekonomik olgunun, yalnzca (ton ya da m3 ta iin kullanlan) birim patlayc tketim deeri deil patlatma, krma eleme ve nakliye ilerinden maliyeti artrma ynnden en kritik olann azaltlmas ynnde olduu ortaya kmtr. EK1. BASTLETRLM OPTMZASYON AKI DYAGRAMI Kabuller : - Kullanlacak patlayc (nitro gliserin bazl ise) stok mrn (5 ay) tamamlama mtr. - Kullanlacak kapsler elektrikli olacak tr. - Gecikmeli kapsllerin standart sapma lar 25 milisaniyeliler iin 5 milisaniye, 100 milisaniyeliler iin 20 milisaniye olmaldr. - Anfo, prill ve uygun gradasyonlu ola caktr. - Anfo (nem % 0,5) tropik tip olacaktr.

20

- Taban arjnda alminyum tozu kullan lacaksa en ok % 5 (kalker iin) olacaktr. - Tkal deliklerin yanma yenisi alacak tr. - Gecikmeli ve gecikmesiz kapsller bir likte kullanlmayacaktr. - Delik dzeni, enerji metoduyla hesapla nacak ve atelemede ak ile jeneratr kesin likle kullanlmayacaktr. n Karar Kriterleri : - RQD > 80 ise patlamaya uygundur. I s ( 5 0 ) 2 MN/m2, krlma aral 20 cm oldu undan patlamaya uygundur (ekil 4) (Navfav, 1987). Ta tr : Dolomitik kalker Basn mukavemeti : 1200 kg/cm2 ekme mukavemeti : 60-85 kg/cm2 Tabakalanma : Yatay RQD: 92 - 97

- Kaya ortamnda su varsa patlayc suya dayankl ve batabilmesi iin de younluu 1 olmaldr. - Tabaka kalnl 1 m ise patlama ol maz. Kalnlk 1 m ve kaya orta sertse yatay delikler denenmeli ya da riperlenmeli, patla yc delikleri mmkn olduunca tabaka y nne dik delinmeli, tabakalar deyse, taba kalara parelel ve tabaka ortalarndan delinerek atmda en az bir serbest yzey salanmaldr. - Volkanik tf gibi fazla boluklu az yo un kayalarda patlama sonucu ar ufalan ma kanlmazdr patlayc tketimi fazla (1 kg/m3) olacaktr. - Sismik dalga hz 2000 m/sn ise patla maya uygundur. 2000 m/sn ise riperlenebilir (iman ve Altnta, 1990). - Kaya impedans ile patlayc impedans yaklak olmaldr ve delik boluk oran mmkn olduunca azaltlmaldr (Barta, 1991). Sabit Giderler : Makina yatrm, Finans giderleri, Mstehlik ve avadanlk, antiye tesisleri. Patlayc ve aralar, Delgi aralar, Yedek para, mazot Kira ve vergiler, Personel giderleri, (personel saysnn optimizasyonu a) Mekanik anfo kar trclar ile delme, patlatma ve krma eleme personelinin ekiple yaplmasy la salanmtr.) Kamp, ofis giderleri, Dier resmi giderler.

Deiken Giderler : ekil 4. Yksek patlama hzl patlayc %'sinin paralanmadaki etkisi - Burada, Ocak ayna genilii 114 m ve ykseklii 20-25 m olduundan, 8 m3,den byk patarlar, paralanm tan ileri hare ketini nlemekte, bu da beklenenden fazla tansiyon atlaklarna ve krater hatalarna ve savrulmalarna neden olmaktadr. Tabakalar yatay olduu iin ksa bir ilave delgi boyu yetmektedir. Ocak alt kotu, d tabaka sevi yesine gre ayarlanmtr. -

21

(*) Kaya ortam su ierii fazlaysa, saya dayankl patlayclar, anfo (akuanol) kullanlmaldr. (**) S

emUlit, waterjel vs. ya da

: Patlama sonucu kan talarn Vslnin geecei elek ap

22

(*) Anfo karm ve ykleme ilemlerinin mekanizasyonu : Patlayc tketimnde % 50*ye varan tasarruflar salamasnn yannda, belirli srede patlatlmas gereken patlayc miktar arttka, personel asndan tasarruf salanr.

23

AKI DYAGRAMI (Devam)

24

AKI DYAGRAMI (Devam)

25

EK 2. BASTLETRLM PATLATMA DETAYLARI Sedada ocaklarnda, en az delgi metraj ile savrulmay, en az patar saysn, en az makina bakm ve iletme maliyetini veren basitletirilmi patlatma detaylarn aada ki izelgeden izlemek olanakldr. Burada, P = Patlayc, Y = Younluk,

D = Delgi, A = Arlk,

K = Kademe, DM = Delik n mesafesi ve DYM = Delik yan mesafesi'dir.

Ocak taban kotu 0131 0151 0171

t
(mm) (kg/m) (m) (m) (m) (m) (m/m3) 132 8,9 23 22 4 5,5 22 105 4 109 2,5 105 4 109 218 0,45 0,85 0,305 506

AYNA

izelge 6. Basitletirilmi Patlatma Detaylar Delik ap Gerek patlayc Delik boyu Ayna ykseklii DM DYM zgl delgi Birinci Kademe 1.K.P.A Sklama kinci Kademe 2.K.P.A. Toplam P.A. zgl arj Anfo younluu Delik hacmi Bir delikle kan ta Anfo Jelatinit Anfo Jelatinit 151 10,45 23 22 5,5 7,0 38,5 165 4 169 3 165 4 169 338 0,4 0,85 0,412 847 171 10,64 23 22 5,5 7,5 41 182 4 186 3,2 182 4 186 372 0,39 0,85 0,528 932 132 8,9 22 20 4,5 5,5 25 60 30 90 2,5 76 39 15 180 0,33 0,85 0,36 544

(kg) (kg) (kg) (m) (kg) (kg) (kg) (kg) (kg/m3) (t/m3) (m 3 ) (m 3 )

26

EK. 3 SEDADA KIRMA ELEME TESS AKI EMASI

27

KAYNAKLAR ARIOLU, E., 1990 ; "Ak letmelerde Patlatma Tasa rmnda Dilim Kalnlnn Belirlenmesinde let me ve Jeomekanik Byklkleri Gzeten Yar Analetik Kyaslamas", Kaya Mekanii Semine ri, O.D.T., Ankara, s. 56-81. BERTA, G., 1988; "L Esplosvo e al Rocca",

NAVFAV DM, 1987 ; "Foundation and Earth Structures Design Manual 7.2.", Department of Navy, Naval Engineering Command, U.S.A., s. 7-23. OLAFSSON, S., 1989 ; "Applied Explosive Technology for Construction and Mining"- Aria, Sweden, s. 82-90 PAAMEHMETOLU, A.G., Bilgin, H.A., 1988; "Ak letmelerde Patlatma Sorunlar ve Tasarm*, Seminer No.2, Proje Kod. No. 86-03-05-01-010, O.D.T.. Maden Mh. Bl., s. 7-15. SMER, T., 1986; "Kaya ve Patlayc zelliklerinin At Teknii Asndan Arazide Bulunmas ve rdelenmesi", Teknik Rapor No. 24, Enka Bekhme Grubu, s. 1,24. SMER, T., 1990; "Kontroll Patlatma Teknii 1". MIK Teknik Rapor No. 55, s. 1-14. MAN, H., Altnta, M., 1990; "Kaya Mekaniinde Sismik Dalga Hzlar ile Baz Kaya Parametreleri Arasndaki liki Kaya ev Stabilit si", s. 221-237. TEMEL ARATIRMA, 1988; "Sampling for Reserve Calculations of Sedada Quarry Project Contrat No. 38 82/A3, Sedada, Libya, s. 2-8.

Italespolosv S.P.A., Milano, s. 7-12. BERTA, G., 1991; "Explosives ; An Engineering Too", Italespolosv Milano Laderna Publisher, Italy, s. 36-38 BORQGUES, E., 1981 ; "Estimating Drilling and Blasting Costs An Analysis and Prediction Model", Engineering and Mining Journal, Say 1,s. 2. FOURHAUG, M., Smer, T., 1989 ; "Ak letmelerde Atm Pratiinde Efektif Gecikme Tasarm Hesap Metodu", MIK Teknik Rapor, No. 56, s. 1-8. KRTETEPE, F., 1988 ; "Ata Baraj Delgi ve Patlatma Performasyonlarnn rdelenmesi", Atlas Copco, stanbul, s. 1-34. LUDWICZAK, J., 1987; "The Blasting Primer", Blasting and Mining Consultant Inc., Owersburg, U.S.A., s. 5-10.

28