SOUTMA SSTEMLER , DEVRE ELEMANLAR!

SOUK DEPO CHAZLARI VE SOUTMA GRUPLARININ (CHILLER) TANITIMI VE MONTAJ PRENSPLER

Soutma sistemleri ile ilgili bu gnk seminerimizin bu balang oturumunda nce soutmann ksa bir tarifi ile balamak istiyorum. Soutma, roosfer, veya ortam scaklndan daha dk br scaklk veya farkl bir nisbi rutubet, veya bunlarn her ikisini de salamak iin, veya eitli nedenlerle ortaya kan slarn ortam scakln ykseltmesini engellemek iin, belli miktarlarda hissedilir ve gizli snn, bir ortamdan alnp, baka bir ortama, genellikle atmosfere atlmasdr. Bu amacn salanmas iin bir veya birka tane s tayc ortamn, bir anlamda , aracnn, kullanlmas arttr. Bunu basit bir misalle amak istiyorum. Soutmann en yaygn ve tipik uygulamalarndan biri olan iklimlendirme uygulamasn ele alalm. Maksat insan rahat ettirmektir. Bunun iin de, ncelikle, insann rettii vct ssn ve rutubeti, cilt ve solunum ile etrafndaki ortama rahat atabilmesini salamak amac ile, ortam scakl ve nisbi rutubetinin, konfor artlar dediimiz bgede tutulmas gerekir. te burada, demin szn ettiimiz s tayc ortamlar (araclar) balamaktadr. 1 .ortam havadr, s insandan havaya nakblur, daha sonra hava soutma sistemi eanjrne, hava soutucusuna girer, burada ssn ve nemini brakr. Souk sulu ve su soutmal bir sistem kullandmz farz edelim. Bu durumda s, havadan, hava soutucusundaki suya geer. Bu su dolap, su soutma grubuna geldiinde, ssn soutucu akkana verir. Soutucu akkan, kompresrden geerek kondensere gelir, burada ssn kondenser suyuna evreder, kondenser suyu, su soutma kulesine geldiinde ssm, atmosfer havasna verir ve s al verii tamamlanm olur. Bu noktada s transferine ilave olarak bir de kitle transferi vardr. , Soutma sistemlerinin bir anlamda karmakl ve iletmelerindeki zorluk buradan kaynaklanmaktadr, isi bir noktadan alnp son noktaya gelene kadar deiik ortamlar tarafndan tanmakta ve farkl trlerde s eanjrierinden gemektedir. Buna bir de deikenlik hususunu ilave etmek gerek. Soutma sistemlerinde, genellikle, btn ykler ve btn dengeler deikendir. Atmosfer artlarnn da 365 gn 24 saat hemen her dakika deiken olduu gereini buna ilave ediniz, ite karmza her taraf oynak bir problem kar. Soutma mhendisi ve teknisyeninin grevi, btn bu deikenleri hesaba katarak bir arada ve ahenk iinde alacak bir soutma sistemi dizayn etmek ve iletmektir. eitli cihazlarn ve s deitiricilerin farkl yklerde farkl davranlar iine girdiini de dnrseniz, bunun o kadar kolay olmad daha iyi anlalr. Sonuta baarl bir sistem meydana getirmenin en doru yolu, 1) Hissedilir ve gizli s yklerinin en doru ekilde tesbit edilmesi 2) Bu yklerin, mevsimler, gn iindeki deiimler, ve iletmenin zelliklerine gre alt - st snrlarnn ve mmknse profilinin karlmas 3) D hava atmosfer artlarnn, meteorolojik bltenlerden alnan bilgilerle deerlendirilmesi 4) Sistem seiminde, btn bu oynamalar dengeleyebilecek zmlerin aranmas ve sistem otomasyonunun buna gre dizayn ^dilmesi arttr. Bu hususa daha sonra biraz daha etrafl bir ekilde deyineceim. te yandan soutma sisteminin uygulama alanlar ile ilgili baz rnekler de vermek istiyorum. Bu da uygulamann ne kadar deiik olduunu anlatacaktr sanyorum.

1) Bir souk depoda 0C civarnda ve belli nisbi rutubette rn muhafazas, gene ayn depoda -20 (-25)C civarnda uzun sreli donmu gda maddesi muhafazas, gene ayn depoda -40C civarnda rn dondurulmas, gene ayn tesiste buz retimi. 2) Yaklak +16C civarnda bir ukuata ekerleme muhafazas 3) Bir jet motoru test istasyonu iin yanma havasnn -68C sya indirilmesi 4) nsan konforu iin +23C ve % 50 nisbi rutubet civarnda bir ortam salanmas 5) Proses soutmas iin mesela + 15C souk su salanmas 6) Gaz sviatrma ilemleri iin soutma, mesela klor gaz svlatrma iin, - 1 , -23, -46 ve -68C kademelerde soutma salanmas 7) Byk bilgisayar sistemleri iin bilgi ilem hacimlerinin +18C'de muhafazas ve baz bilgisayar makineleri iin 6C civarnda souk su beslemesi 8) Merubat imalat iin +4C su temini. 9} Buz pateni iin buz pisti yaplmas 10) Barajlar iin byk kitleler halinde dklen betonun su-buz karmlar ile soutulmas Bu misalleri belki de saatlerce saymak mmkndr. Burada sizlere anlatmak istediim soutma sistemleri uygulamalarnn eitlilii ve farklldr. Bu nedenle soutma sistemlerinin byk ounluu ingilizce tabiri ile Engineered Systems, yani, mhendislik ile tasarlanm sistemlerdir. Bunun daha da ak anlam udur. Hemen hemen her soutma uygulamas farkl boyut ve dzeylerde olan bu sistemler iin, mutlaka, her sefer detayl ve hassas mhendislik hesaplar yaplmal ve uygulamas da bu hesaplara gre olmaldr. Bunun dnda bir de paket sistemler dediimiz sistemler vardr ki bunlar daha ok, olduka standart olan konfor klimas uygulamalar iin dizayn ve ima! edilmi paket cihazlardr. Snrl bir lde kk souk odalar iin de byle paket cihazlar kullanlmaktadr. imdi soutma sistemlerini gruplar itibar ile sralayp ve ksaca tantp, daha sonra da, sistemi meydana getiren devre elemanlarn tek tek gzden geireceiz. Burada, kendimce soutma sisteminin genel bir tanmn yapmak istiyorum. Bir soutma sistemi, belli bir m enerjisini istenilen ortamdan alp, gene istenilen baka bir ortama nakletmeye uygn s eanprieri makineler ve kontrollar sisteminin btndr. Soutma sistemleri eitlerine gemeden nce bir de, Baz Soutma Devresi(Basic Refrigeration Cycle) denilen devreyi inceleyelim. Grld gibi en basit soutma devresi u elemanlardan meydana gelir 1. Kompresr 2. Kondenser (youturucu) 3. Genleme Valf 4. Evaporator (buharlatrc) ve labil bu devreyi salayan ve tamamlayan soutucu akkan. Soutucuda evresinden sy alan akkan, gaz halinde kompresre gelir, burada sktrlr ve kondensere gider. Kondenserde evreye ssn verir, youur, likit hale dnr, daha sonra bir genletirici adcl ile basnc der, ss der, ve soutucuda evreden s alarak likit halden gaz haline dnerek sistem devam eer. Bu durumu soutucu akkanlar iin hazrlanm olan Basn - Entalpi diyagramndan ve is-entropi diyagramndan grelim. Soutma sistemlerinin dizaynnda ve iletmesinde fiili durumu bu diyagramlardan kontrol etmek gerekir. Bu kontrol yapabilmek iin ise emi ve disar manometrelerine ilave olarak bunlara yakn noktalarda akkan ssn gsteren termometreler koymak gerek. Ancak bu ekilde superheat dzeyini ve disar gaznn kondensere giri artlarn tesbit edebiliriz. Soutma sistemlerini yle sralayabiliriz. 1 ) Tek kademeli sistemler 2) Economizer sistemi

3) ok kademeli sistemler Birleik sistem Kademeli sistem 4) Likit beslemeli sistemler 5) Absorption sistemi 6) Termo - elektrik soutma ve dierleri A- Direkt Sistemler B- Dolayl sistemler ( ehiller - salamura ) 1) Tek kademeli sistem esas itibar ile biraz evvel izah ettiimiz baz soutma devresinin birka ufak tefek eleman ilave edilmi gelimi bir uygulamasdr.Bunlar arasnda termostatik genleme valfn, s eanjrn vs. baz verimi arttrc, ve emniyet salayc ilaveleri sayabiliriz. Fiatrl sistem, esas itibar ile ayn buhar sktrmal sistemin bir deiik trdr. Akkan gene bir basn drc, genletirici aracl ile basnc ve ss drlerek soutucuya sevk edilir. Ancak bu sistemde soutucudaki borularn iinde % tOO'e yakn bir oranda likit mevcuttur. Sadece buharlaan ksm, kompresre gider. Bu sistemin ana maksad, soutucu yzeyinin veriminin! arttrmaktr. Ancak, kompresre likit halinde akkan gelmesini nlemek iin baz nlemler alnmas gerekir ki ,bu da genellikle, likit ayrc olmaktadr. 2) Economizer sistemi dediimiz, prensip itibar ile ancak vidal kompresrler ve santrifj kompresrlerde uygulanabilen, ve sistem verimini arttran bir dizayndr. Ana prensibi, belli bir miktar akkan kullanarak likiti soutmak ve bu yolla, soutma effektini arttrmaktr. Ortaya kan ara kademedeki gaz ise, devaml sktrma yapan kompresrn uygun noktasndan sisteme verilir. 3) ok kademeli sistemler. Soutma sistemlerinde kompresyon ilemini yapan kompresr diye adlandrdmz makinelerin ilk gnden bu gne kadarki gelimelerine bakarsak, unu gryoruz. lk kompresrler, o zamanlar iyi bilinen ve uygulanan, buhar makinelerine benzemektedir. Daha sonralar iten yanmal motorlarn geliimi ile birlikte, soutma kompresrleri de bunlara benzer bir yap arzetmitir. Ksacas, yakn zamana kadar, soutma kompresrleri, genelde ve azami ortalama, 1fe 8 orannda sktrma yapabilen makineler olmutur. Son yllarda gerek makine teknolojisindeki gelimeler ve gerekse yeni soutucu akkanlarn devreye girmesi ile bu oran 1 'e 14*e kadar ykselmitir. Ancak halen dahi retilen soutma kompresrlerinin byk ounluunda reticiler Ve 8'den fazla bir sktrmaya msaade etmemektedirler. imdi mesela -20C da muhafaza veya -40C dondurma ilemi yaptmz dnelim, muhit scakln da yaz aylarnn scak gnleri iin ortalama 35C kabul edelim. Bu durumda -20C muhafaza iin, soutucudaki gaz scaklnn -25C , -40 C dondurma ilemi iin gene soutucudaki gaz scaklnn -45 C olduunu var sayalm. Kondenserdeki, youma scakln da normal artlarda, + 40 C kabul edersek eitli yaygn soutucu akkanlar iin soutucudaki, ve kondenserdeki mutlak basnlar yledir.
45 C BASIN MPa 0.054379 0.082947 0.10336 -25 C BASN MPa 0.15123 0.20157 0.24113 +40 C BASIN MPa 1.5555 1.5340 1.6770 +40/-45 ORANI 28.6 18.5 16.2 +40/-25 ORANI 10.3 7.6 7.0

SOUTUCU AKIKAN R-717 (Amonyak) R-22 R-502

Grld gibi yukardaki akkanlardan hepsi -45/+40 uygulamasnda 1/8 orannn stnde kalmakta, -25/+40 uygulamasnda ise snrda veya stnde olmaktadr.

7
%*zr^r

Bunun sonucu ok kademeli sistemler ortaya kmtr. Burada ana prensip kompresyon ileminin, mesela, iki kademeli sistemler iin 2 etapta, 2 ayr kompresr veya 2 ayr silindir grubu ile yaplmasdr. Bu , sonuta bize baz baka avantajlar da getirmektedir. Hem sorunumuzu zyoruz, hem de bu ii toplam olarak daha az enerji sarf ile, ve, daha verimli bir ekilde yapyoruz. Neden ? nki kompresyon ilemi srasnda piston ile silindir ve supaplar arasnda az da olsa, mutlaka bir l nokta kalmaktadr. Bu, cihazn imalat zelliklerine ve kalitesine gre olduka deiken olmakla beraber, hibir zaman sfr deildir. Kompresyon oran fazla olduunda, bu l blgenin, toplam yaplan ie oran da ykselmekte, daha baka bir deyimle cihazn Hacimsal Verimlilii dmektedir. te yandan ok farkl slar arasnda tek kademede sktrmada, sonuta ortaya kan sktrlm akkann ss genellikle ok yksektir. Bu da hem akkann kimyasal ve fiziksel zelliklerinin bozulmasna, hem de yalama yann yanarak bozulmasna yo! aar. Ayrca bu kadar yksek slarda alma, kompresrde de anma va ar stresler sonucu bozulmalara yol aar. Burada sizlere son olarak sylemek istediim, ok kademeli sistemlerin birleik veya mstakil kademeli sistemler olarak genelde iki tr olduudur. Birleik sistemlerde ayn soutucu akkan btn kademelerde dolar, bunlarda kompresyon ilemi seri olarak yaplr, ki bu da, daha evvelce sylediim gibi birden fazla kompresrle olabilecei gibi, ayn kompresr bnyesinde ayr silindir gruplar kullanlarak da yaplabilir. Mstakil kademeli sistemlerde ise kademeler arasnda s alverii dnda hi bir alveri yoktur. Bunlardan alt kademenin kondenseri ile st kademenin soutucusu ayn cihazdr. Bu sistemlerde istenirse ve baz avantajlar grldnde , alt ve st kademelerde farkl soutucu akkanlar kullanlmas da mmkndr, nki iki sistem arasnda hibir balant yoktur. ok kademeli sistemlerin en son bahsetmek istediim ok nemli bir avantaj da udur. Bilindii gibi, zellikle souk depo uygulamalarnda ou kez birleik depolar karmza kar. Yani, hem souk (0C civan) hem de donmu muhafaza (-20C ) yapan, ve hatta dondurma ilemi yapan depolar. Bu gibi tesislerde dizayn safhasnda ara kademeyi uygun noktada semek sureti ile, ayn merkezi sistemden, bu farkl soutma ihtiyalarn karlamak mmkndr ki, uygulamada da genellikle byle yaplr. 4) ok nemli baz avantajlar getiren dier bir sistem likit akkan sirklasyonlu sistemdir. Burada ana prensip udur : Kondenserden gelen likit akkan bir basn drc, genletiriciden geer ve bir tanka dolar, burada bulanan likit halde ve basnc ve ss dk akkan, aynen bir salamura gibi soutuculardan dolatrlr, ve tekrar ayn tanka boalr. Tankn st blmnde toplanan gaz halindeki akkan kompresre giderek sistemi tamamlar.

Bu sistemin zellikle byk souk depolarda veya benzeri uygulamalardaki en nemli avantaj udur: Bilindii gibi, souk hava depolarnn nemli bir zellii, soutma yknn ok deiken olmasdr. Bu , deponun btn asndan olduu gibi, depo iindeki mnferit blmler iin de geerlidir. Mesela, birok rnn depoya ilk giriinde bir n soutmaya tabi tutulmas lazm. Bu mstakil ve zel bir blmde yaplabilecei gibi, nihai depolanaca hacimde de olabilir. Her iki kta da, depoya, mevsim banda ilk mal girii srasnda, farkl hacimlerde yksek kapasite gerekmektedir. Daha sonra depolama ssna ulaan maln , ise, soutma ihtiyac azalr. Hatta, yaamayan mal trlerinde bu hemen hemen sfra der ve sadece deponun d ortamdan ald s, yk olarak devam eder. Ancak bu srada deponun halen bo olan, ve doldurulma ilemine balanan dier hacimlerinde kapasite artar.

-8-

te btn bu yk oynamalarna, likit akkan sirklasyonlu sistem son erece uygun bir karakter arzetmektedir. Elinizdeki maksimum kapasiteyi deponun sadece baz blmlerine sevkedebilir, daha sonra bunu btn depoya yayabilirsiniz. Btn souk retimi bir merkezde ve genellikle birden fazla ve kapasite kontroll kompresrlerle yapld iin de, makine kullanm ve enerji sarfiyat asndan optimum artlan salamak mmkndr. Hemen hemen tek dezavantaj, likit sirklasyonunu salamak iin ek bir pompaya ihtiya gstermesidir. Ayrca, ayn anda ok farkl slardaki hacimleri beslemek iin de uygun deildir. te yandan ok nemli bir avantaj da ok byk bir sahaya yaylm tesislerde ana sistemin verimini drmeden ve hemen hemen zm imkanszlaan ya dn problemleri karmadan sonu almasdr. 5) Absorbsiyon sistemi, soutmada geni tatbikat olan ikinci sistemdir. Bu cihazlarda iki akkan mevcuttur.Bunlardan birincisi soutucu akkan dieri ise solvent, veya absorbe eden maddedir. inde az miktarda likit halde soutucu akkan bulunan souk solvent solsyonu ile, soutucu akkann buharn bir araya getirdiinizde, bu buhar solsyona karr, yani absorbe edilir ve doyum noktasna doru yaklar. Solsyonun , soutucu gaz, b u , iine ekme vasfn ,bir anlamda bir kompresrn emiine benzetebiliriz. Bu olay cihazn soutucuya yakn olan absorber blmnde olur. Ayn ekilde, soutucu akkana doymu, zengin bir solsyonu sttmzda akkan buhar, scak ve basnl olarak solsyondan ayrlr. te bu ilemi de kompresr kndaki duruma benzetmek mmkn. 6) Bu sistemlere ilave olarak Peltier efekti prensibi ile alan termoelektrik soutma sistemlerini , radyasyonla souma vs. gibi daha birka sistemi sayabiliriz. Ancak bunlarn tatbikat genelde yok denecek kadar azdr. A) Yaptmz ikinci bir snflandrmaya gre direkt sistemler olarak adlandrdmz sistemler, soutucu akkanla, nihai soutulmak istenen ortamn ayn s eanjrnden getii sistemler olarak da ifade edilebilir. B) Saiamural sistemler. Salamural sistemler, esas itibar ile eskiden yaygn olarak kullanlan sistemlerdir. Burada ana prensip, salamura dediimiz, ve genellikle donma noktas 0C altnda oian bir karmn bir merkezde soutulmas ve sonra bir veya birka pompa ile soutuculardan dolatrlmasdr. Hacimleri arasnda fazla s fark bulunmayan depolar iin uygundur. Ancak genellikle salamuralar, korozif maddelerden olutuu iin bu gibi tesislerde, ypranma fazla olmaktadr. Buna ilave olarak eitli proseslerde 0C artlarna ok yakn alma gerektiren veya 0C altndaki uygulamalarn mutlaka bir arac ortam kullanlmasn gerektiren hallerinde salamural sistem uygundur. Buna ramen soutma tekniinin gelimesi ve bilhassa otomatik kontrol teknindeki gelimeler sonucu yukarda saydm baz istisnalar hari salamural sistemler byk lde terk edilmitir. Yerini daha ok biraz evvel bahsettiimiz likit akkan sirklasyonlu sistemler almtr. te yandan ehiller olarak adlandrdmz souk sulu sistemler, salamural olmamakla beraber dolayl sistemlerdir ve ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Dewe elemanlar 1. Kompresr 2. Kondenser 3. Genletirme cihazlar 4. Soutucu 5. Dier s eanjrleri 6. eitli basnl tanklar 7. Filtre - kurutucu 8. Ya ayrc

9. Likit ayrc 10. Ayar cihazlar 11. letme cihazlar 12. Emniyet cihazlar 13. Gstergeler 14. Arac dier akkanlar, pompalar su kulesi vs. gibi dolayl sistem cihazlar. 1. Kompresrler, yaplarna gre birka farkl snflandrmaya girebilir, a) Ak kompresrler b) Yar-hermeik kompresrler c) Hermetik kompresrler Dier bir snflandma da, kompresyon ilemini yap tarzna ve yapsna gredir. a) Pistonlu kompresrler b) Vidal kompresrler c) Santrifj kompresrler d) Rotary kompresrler e) Scroll kompresrler Btn bu tipler, yaplar ve cinsine gre genellikle belli kapasite snrlar iinde imal edilir ve kullanlrlar. 2. Kondenserleri de gene tip ve yaplarna gre snflandryoruz. a) Hava soutmal kondenserler b) Su soutmal kondenserier c) Evaporatif kondenserler 3. Genletirme aralar olarak a) Klcal boru b) Otomatik sabit basnl genletirme valflar c) Termostatik genletirme valflar d) eitli flatrl valflar sayabiliriz. 4. Soutucular iin bir snflandrma yapmak neredeyse imkanszdr. nki ok deiik amal uygulamalara uyacak ekilde ve akla gelebilecek her tipte soutucu imal edilmektedir. Ancak yaygn olarak grlen tipler a) Borulu soutucu b) Borulu-kanatl soutucular c) Zarfh-borulu soutucular d) Plakal soutucular denilebilir. 5. Soutma sistemlerinde, kondenser ve soutucuya ilave olarak, eitli trde s eanjrieri kullanlr. Bunlar, balca a) Ukit - gaz aras s eanjr b) Likit ayrc eanjr c) Ya ayrma maksad ile kullanlan eanjrler. e) Desuperheater olarak kullanlan eanjrler. f) eitli salamura sistemlerinde kullanlan eanjrlerdir. 6. Tanklara gelince, en ok kullanlanlar a) Soutucu akkan deposu olarak kullanlan resiver. a) Likit pompal sistemlerde kullanlan Yksek basn taraf tank Alak basn taraf tank c) Likit transfer tanklar d) Ya ayrc tanklar gibi eitli basnl tanklardr.

10

7. Filitre - kurutucu Soutma sisteminde en nemli grevlerden birisini yapan eleman genletirme cihazdr. Bu cihazda, likit akkan kk bir delikten pskrtlr. Bu nedenle akkan iinde tkaya vasf olan partikl bulunmamas gerekir, dolays ile likit akkan devresine hassas filtre konularak, boru sisteminden gelebilecek pislikler tutulur. Buna ilave olarak, CFC akkanl sistemlerde, akkan devresi iinde hi rutubet bulunmamaldr. nk bu akkanlar, su buhar ile kimyevi olarak birlemezler ve genleme srasnda s dtnden su buhar buz olarak birikir ve genletirme cihazn tkar. te bu sebeple CFC akskanl sistemlerde mutlaka bir de kurutucu-nem alc gerekir. 8. Ya ayrc Bilindii gibi soutma sistemleri tam kapal devreli sistemlerdir. Ve, mesela tipik bir pistonlu ak tip kompresr ele alrsak, bu cihazn, iten yanmal pistonlu motorlara yapsal olarak ok benzediini grrz. Ancak aralarnda birok farklar olduu gibi, ok nemli ve belirgin bir fark vardr. Btn soutucu akkanlar, bu kompresrlerin alt normal s ve basnlarda kompresr karer ya ile birleme temaylndedir. Sonuta, btn soutma sistemlerinde kompresrn basma tarafndan kan scak, basnl gaz halindeki akkanla birlikte bir miktar karter ya da gider. Giden ya miktar, kompresyon oran ve rejimin zelliine gre daha az veya daha ok olabilir. Sonuta, kaan bu yan mutaka geri getirilmesi lazm, yoksa kompresrmz yasz kalr. Geri getirme ilemini salayan balca eleman ya ayrcdr. Bu ayrma da % 100 olamaz, bu nedenle sistemin de, akkanla birlikte ya geri getirecek ekilde dizayn edilmesi gerekir ki, bu konuda montaj prensipleri blmnde tekrar konuacam, 9. Likit ayrc Soutma sisteminin buharlatrc veya soutucu dediimiz eleman iinde ksmen likit, ksmen gaz halinde bulunan souk akkan, s alarak ve tamamen gaz haline dnerek kompresr emiine gelir. En azndan teorisi byle. Ancak pratikte, farkl ykler, kontrol ve ayar elemanlarndaki arza veya dalgalanmalar, ve durma kalkmalar nedeni ile, kompresr emiine gelen akkan iinde sv zerrecikleri hatta belli bir oranda sv olabilir. Kompresr gaz sktrmak zere dizayn edilmitir, likit sktramaz, gc ve fiziksel yaps buna dayanmaz. Bu durumda, eer kullandmz kompresr, bnyesinde buna kar tedbir alnm modem snai bir kompresr deilse, mutlaka hasara urar. Modem snai kompresrlerin piston kafalarnda emniyet kafas denilen yayl bir sistem vardr. Bu sistem-likit gelmesi halinde, ve belli bir basn snr aldnda alr, likiti, basma tarafna boaltr. Ancak bu tip makineler iin dahi, devaml likit gelmesi iyi deildir. Norma! makinelerde ise annda hasar ve ounlukla kompresrn elden gitmesi demektir. Likit ayrc, sistemden gelen likit halindeki akkann, kompresre gitmesini nler, ve zaman iinde bu likiti buharlatrarak sisteme verir. 4) 10. Ayar cihazlar olarak a) Genleme valf, kuyruu ve d basn dengesi b) Geri dn sabit basn valf c) Kapasite kontrol valf d) Likit enjeksiyon valf e) Kapasite kontrol sistemi f) Su scakl ayar valf gibi cihazlar sayabiliriz. 11. letme cihazlar olarak 1) Termostat

11

2) Alak basn kumanda Presostat 3) Kapasite kontrol presostatlar 4) eitli solenoid valflar 5) Disar ek valf 6) Stop valflar saylabilir. 12. Emniyet cihazlar a) Alak ve yksek basn presostat b) Emniyet valf c) Ya basn presostat d) Donma termostat bunlar bahcalandr. 13. Gstergeler olarak, a) Manometreler b) Termometreler c) Likit ak gstergeleri d) Ya seviye gstergeleri e) Likit seviye gstergeleri f) Debi lme cihazlarn sayabiliriz. 14. Geni anlamda tarif ettiimiz soutma sistemini tamamlayan dier unsurlar olarak da a) Arac olarak grev yapan dier s tayclar, su, hava, salamuralar b) Bunlarn sirklasyonunu salayan pompalar, fanlar c) Bu sirklasyonun yapld boru sistemi d) Su soutma kuleleri ve benzerleri e) Ve bu dolayl cihazlarn kontrol ayar ve emniyet sistemlerini sayabiliriz. Montaj Prensipleri Bir soutma sisteminin dizaynnda ve montajnda dikkat edilmesi gerekli ok eitli hususlar vardr. Esasen bu konunun, sistemin her paras iin tek tek ele alnmas lazm. Ancak ben sizlere ok nemli olarak grdm ve 25 senelik meslek hayatm boyunca gezdiim, grdm ve uyguladm sistemlerde en sk rastladm hususlardan bahsedeceim. Maalesef, soutma sistemlerinin dizayn ve projelendirilmesinde, zerinde fazla durulmayan ve kanaatimce ok nemli hususlardan balcas boru sistemidir. zellikle memleketimizde, ucuzluk hususu da dnlerek boru aplan seiminde hasis davranlmaktadr. Veya, baz tesislerde hi hesap yaplmayp, kullanlan kompresrn emi ve disar valflarnn apna gre boru ekilmektedir. Bunlarn her ikisi de yanltr. Soutma tesislerinde boru aplarnn ve eimlerinin nemi unlardan kaynaklanr. a) Likit borusunda fazla basn d, akkan ierisinde gaz olumasna neden olur, bu da genletirme cihaznn shhatli almasn engeller anmalara neden olur. b) Emi borusundaki fazla basn kayb, dorudan sistemin randmann drr, ve yerine gre byk * lde etkiler. c) Disar borusu en az nemlisi olmakla birlikte, eer boru uzunsa, buradaki basn kayb da sistemi etkiler ve fazla enerji sarfiyatna neden olur. d) Btn boru sistemi iin geerli olan en nemli husus ise, sisteme kaan yan, kompresre geri dnnn mutlaka temin edilmesidir. Soutma sistemlerinde her zaman kompresr en alt noktada olmayabilir. Bu durumlarda boru sisteminde biriken yan, kartere geri dnn salamak iin traplar ve kapasite kontrol hususunu da gz nnde bulundurarak, iftli dikey boru sistemleri gibi detaylarn uygulanmas lazm. ok nemli bir dier husus, birka kompresrl sistemlerde, karter dengelenmesinin yaplmas. -M-

12.

Gene ok rastlanlan bir hata, termostatik genleme valflarnn kuyruklarnn balant yeri, ekli ve izolasyonu. Bu gibi btn kontrol ve ayar cihazlarnn montajnda imalat firma tavsiyelerine dikkatle uyulmaldr. zerinde biraz durmak istediim bir konu da , soutma sistemlerinin montaj sonundaki start-up , ilk altrma ilemleri. Bir soutma sisteminin shhatli ve verimli almas iin iki art vardr. Sistemin kaaklarnn olmamas Sistemde hava ve rutubet olmamas Bunun iin soutma sistemine nce birka atmosfer mertebesinde kuru azot verilir. Bu karmn iine bir miktar da soutucu akkan verilerek, sistem basnlandrlr. Bu noktada dikkat edilecek husus sistemdeki solenoid valflarn almasn temin etmektir. Dardan direkt enerji verilerek valflar ak duruma getirilir. Basn altnda sistemin her taraf ok dikkatli bir ekiide sabun kp ve daha sonra kaak arama cihazlar ile kontrol edilir. Varsa btn kaaklar giderilir, en son olarak hi kaak olmad tesbit edilince, vakum ilemine geilir. Vakum ilemi uygun bir vakum pompas ile yaplmal ve kere tekrarlanmaldr. lk olarak sistem pompa ile vakuma indikten sonra 6 saat daha vakum pompas altrlr/Daha sonra vakumu kuru azot verilerek bozulur ve sistem basnc 0 atmosfer manometre deerine getirilir. Ayn ilem iki defa daha tekrarlanr. kinci sefer kuru azot verildiinde drayer-kurutycu kartular yerine taklr ve tekrar vakum ilemi yapldktan sonra sisteme soutucu akkan verilerek vakum bozulur. Daha sonra da akkan verilmeye devam edilir, ve sistemin gaz tamamlanarak altrlr. lk altrmadan nce, ana tahrik unsuru olan elektrik motorunun sigortalarn karp, kontrol devresine enerji verilip kontrol ve emniyet sistemlerinin almalarn kontrol etmek en uygun yoldur. Ancak btn sistemlerin ve emniyet cihazlarnn alr durumda olduu anlaldktan sonra sisteme yol verilmelidir. Yeni bir sistemde, ilk altrma ksa sreli olmal, bu sre zarfnda cihazlarn lan ve sesleri kontrol edilmeli, kompresr karter ya seviyesi dikkatle izlenmelidir. Daha sonra sistem daha uzun sreli olarak altrlp izlenir. Bir sre almadan sonra filtreleri temizlenir. Filtrelerde pislik grnyorsa bu ilem pislik grnmeyen noktaya kadar tekrarlanr. Ondan sonra sistem norma! iletmeye terk edilir. Soutma sistemleri, devre elemanlar ve montaj prensipleri ile, ilgili bu gnk konumamz burada noktalyoruz. Esasen ok teferruatl olan bu sistemler ve paralan hakknda ok daha etrafl bilgi edinmek baarl bir uygulama iin arttr. Sanyorum seminerin nmzdeki gnlerdeki oturumlarnda, bu konularda olduka etrafl bilgiler almak imkann bulacaksnz. Sizlere meslek hayatnzda baarlar dilerim.

13