__________________________________

197

_______

NDREK / DREK EVAPORATF SOUTMA SSTEMLER KOMBNASYONU

Drriye BLGE Mustafa BLGE

ZET Bu almada havann, indirek ve direk olmak zere iki aamada evaporatif olarak soutulduu bir sistem tantlmtr. klimlendirme sistemlerinde kullanlan klasik soutma sistemleri ile bu sistem enerji tketimleri asndan karlatrlm ve uygun d hava koullarnda nerilen sistemin ok daha ekonomik olduu sonucuna varlmtr.

GR Dnyada ve lkemizde giderek artan enerji maliyeti her alanda tasarruf nlemleri alnmasn zorunlu klmaktadr. klimlendirme uygulamalarnda, gerek konfor gerekse endstriyel amal olsun en byk enerji tketimi soutma sisteminde olmaktadr. Klasik soutma sistemlerinin verimliliini arttrmak iin eitli yntemler uygulansa da (s geri kazanm, atk s bulunan sistemlerde absorpsiyonlu sistem kullanlmas gibi) bunlar, ilk yatrm masraflarn arttrmas nedeniyle yaygn olarak kullanlmamaktadrlar. Uygun d hava koullarda alternatif olarak nerilen evaporatif hava soutma yntemini direk ve indirek olmak zere iki ana grupta incelemek mmkndr.

1. DREK EVAPORATF HAVA SOUTUCULARI Bu sistemde hava, srekli sirkle eden su ile dorudan temas ederek soutulmaktadr. Proses ya termometre scakl dorusu boyunca gerekleir, teorik olarak adyabatik doyma eklinde tanmlansada pratikte Evaporatif soutma olarak adlandrlmaktadr. Ya termometre scakl boyunca hareket eden havann kuru termometre scakl derken, duyulur ss azalmakta, dier taraftan mutlak nemi ykselirken gizli ss artmaktadr. Bu ekilde gelien proseste havann duyulur s kayb ile gizli s kazanc ayn olduundan entalpisi sabit kalmaktadr. Bu tip hava soutucularnn: Pulverizatrl ykayclar (spray-washer)-ekil-1. Dner soutucular (rotary cooler) slatlm yatakl (Wetted pad)-ekil-2, Rijit slak ortaml (rijit media)-ekil-3- gibi tipleri mevcuttur. Bunlardan pulverizatrl ykayclar iklimlendirme santrallarnda nemlendirici olarak da yaygn olarak kullanlmaktadr.

__________________________________

198

_______

ekil 1. Tipik bir dner tip soutucu

ekil 2. Islatlm yatakl evaporatif soutucu

Bir evarporatif soutucunun verimlilii klasik olarak aadaki eitlikle tanmlanr. eC =

t1 t 2 t1 t S

(1)

Soutucuyu terk eden havann scakl ya termometre scaklna yaklatka soutucunun verimlilii de artmaktadr. Son zamanlarda kullanlan yksek basnl pistonlu pompalar ile nemlendirme hcresinde su ; zel nozzle larda pskrtlerek sis blgesi elde edilmekte, bylece nemlendiricide %100 doygun bir hava elde etmek mmkn olmaktadr. Nemlendiriciye gnderilen suyu %100 buharlat iin sisteme srekli taze su verilmektedir. Bylece klasik nemlendiricilerde grlen lozyener bakterisinin remesinin de nne geilmitir.

ekil 3. Rijit slak ortaml evaporatif soutucu

__________________________________ 2. NDREK EVAPORATF TP HAVA SOUTUCULARI

199

_______

Bu almada ele alnan indirek evaporatif soutma prosesi ; havadan havaya plate tip s deitiricisi ve nemlendirici kullanlarak gerekletirilmektedir. (ekil-4).

ekil 4. ndirek Evaporatif Soutma Sistemi (1).artlarnda nemlendiriciye giren d hava nemlendiriciyi (2) artlarnda terk etmektedir.(YT=st) Adyabatik nemlendiricide havann scakl derken zgl nemi (w) artmaktadr. Soutulan hava plate tip s geri kazanm nitesine gnderilir. Yaklak olarak d havann ya termometre scaklna kadar soutan hava yardm ile plate eanjrde souk bir yzey elde edilir, dardan alnan hava soutulmu plate yzeyi ile indirekt olarak temas ederek soumaya balar, souma prosesi sabit zgl nem dorusu boyunca devam eder.(14). ndirek olarak soutulan havann eanjrden k scakl plate tip eanjrn verimliliine baldr. Eanjr verimlilii eitlik (2)' de belirtilmitir. PE =

KT1 KT4 KT1 KT2

(2)

ekil 5. ndirek evaporatif soutmann psikrometride incelenmesi

__________________________________ 3. NDREK/DREK EVAPORATF SSTEMLER

200

_______

ndirek ve direk evaporatif soutma sisteminin bir mahalin iklimlendirilmesi prosesinde kullanlmas ekil-6 da, proses psikrometride ekil-7 de gsterilmitir.

ekil 6. Direk / ndirek Evaporatif Soutma Projesi

__________________________________

201

_______

ekil 7. ndirek / direk evaporatif soutma

__________________________________

202

_______

Plate eanjre 1 artlarnda (KT=34, YT=20C) giren hava indirekt olarak (2) artlarna kadar sabit zgl nem de soutulur. (2) noktasnn scakl (2) nolu eitlikten faydalanarak bulunur. Eitlikte eanjr verimi PE =0.70 kabul edilmitir. t2= 34- (34-19.2)x0.7 t2~23.5C bulunur. Plate eanjr (2) noktasnda terkeden soutulmu hava adyabatik nemlendirici (B)de nemlendirilerek tekrar soutulur. Nemlendiriciyi (3) artlarnda terk eden havann artlar; KT=18.5, =%82 bulunur. Mahale (3) artlarnda gnderilen artlandrlm d hava odada reyen duyulur s ykn karlayarak oda artlarna (KT5=26C, =%52) eriir. Odaya gnderilen hava egzost fan yardmyla mahalde emilerek (A) nemlendiricisi ve plate eanjrden geerek dorudan dar atlr. Direk ve indirek evaporatif soutma sisteminde kullanlan iki adet nemlendirici pompann enerji tketimi aadaki eitlikten faydalanarak hesaplanmtr. P=

VW P 1000

(3)

P : Motor gc, w p : Pompa basma ykseklii, Pa. : Pompa verimi Vw : Su debisi (l/s) Nemlendirici pompa debisi ile nemlendiriciden geen hava debisi arasndaki ilikiden (Ref 2) faydalanarak (1000 l/s hava debisi iin 0.5 l/s su debisi kabul edilir.) Sirklasyon pompas debisi (Vw) : 16.62x0.5 = 8.31 l/s bulunur. Pompa basma ykseklii 400 kpa ve pompa verimi 0.60 kabul edildiinde pompa gc eitlik 3den P=

8,31 400 10 3 1000 0,7

P : 4748 watt bulunur.

4. KLASK SOUTMA SSTEM LE DREK/NDREK EVAPORATF SOUTMA SSTEMNN KARILATIRILMASI. Kombinasyonlu evaporatif sutma sistemi ile klasik soutma sistemlerinin enerji tketimleri asndan karlatrlmas iin ANKARAda kurulacak bir tesis ele alnacaktr. rnek tesisin duyulur s yk ihtiyac 150.000 w mahal artlar KT =26C ve = %52 dir. D hava artlar ise KT=34C ve YT=20Cdir. Duyulur s yknn direk ve indirek evaporatif soutma sistemi ile karland durumda mahale gnderilecek hava miktar aadaki forml ile hesaplanr. Qc = 1.23 . Va ( KToda - KTf. ) Burada; Qc : Mahal duyulur ss , w Va : Mahale gnderilecek hava miktar, L/S KToda : Mahal scakl, C KTf : Mahale gnderilen havann scakl, C (4)

__________________________________

203

_______

ekil 7. deki psikrometrideki KToda , KTf scaklk deerleri eitlik (4) de yerine konduunda, 150.000 = 1.23 Va ( 2.6 18.5 ) Va = 16.620 l/s bulunur. Ankara da tesis edilecek direk/indirek soutma sistemi ile ilgili veriler Tablo-1 de verilmitir. Tablo incelendiinde sistemin COP (soutma etkinlii) deerinin 15.78 , klasik soutma sisteminin COP deerinin ise 3.5 olduu anlalmaktadr, yani klasik soutma sitemi nerilen sistemden (15.78/3.5)=4.5 kez daha fazla enerji tketmektedir. Bu oran Ref 5 de 4.8 olarak verilmitir. Tablo 1. Ankarada tesis edilecek direk / indirek soutma sisteminin verileri KURU TERMOMETRE SICAKLII C YA TERMOMETRE SICAKLII C NDREK SOUTMA t C DREK SOUTMA t C SSTEM DUYULUR ISI YK KW FLEME HAVASI MKTARI L/S NEMLENDRC POMPASI GC (A) KW NEMLENDRC POMPA GC (B) KW DREK/NDREK EVAPORATF SSTEMDE TKETLEN TOPLAM G KW DREK/NDREK SSTEM COP DEER KLASK SOUTMA SSTEM COP DEER KLASK SOUTMA SSTEM G TKETM KW ENERJ TASARRUFU KW SSTEMN TAHMN ALIMA SRES h 34 20 10.5 5 150 16.620 4.75 4.75 9.5 15.78 3.5 42.85 33.35 400

TOPLAM ENERJ TASARRUFU KWh 13.340 Bu deer ASHRAE Fundematals blm 28 den alnmtr, su soutmal bir chillerin sistem COP deeridir.( Kondenser pompas, chiller pompas ve kule fan g tketimi gz nne alnmtr.)

SONU Klasik soutma sitemi ile nerilen sitemin COP deerleri incelendiinde, bu sistemin enerji tasarrufunda salad olanaklarn kmsenmeyecek lekte olduu aikardr. Ayrca sistemin %100 taze hava ile almas ve ilk yatrm yatrm maliyetinin ok dk olmas nedeniyle bu kanun lkemizdeki projeci firmalarn ve ilgili imalat firmalarn mutlaka gndeminde kalmas gerekmektedir. Sistem seimi ve analizi yaplrken dikkat edilmesi gereken en nemli parametre d hava ya termometre scakldr. Bu deer ykseldike evaporatif soutma siteminin tketecei enerji miktar artmaktadr. Azalan ya termometre scaklyla sistemin soutma etkisinin artaca aktr. Bu nedenle nerilen soutma sistemi Ankara gibi kara ikliminin tesirindeki blgelerde ekonomik olarak kullanabilme olanana sahiptir. Ya termometre scaklnn yksek olduu yerlerde ise sistem seiminin enerji analizleri mutlaka yaplmaldr.

__________________________________ KULLANILAN SEMBOLLER KT P P COP QT RH t1 t2 t1 Va VT Vw YT : Kuru termometre scakl (C) : G (W) : Pompa Basma ykseklii (Pa) : Soutma etkinlii : Mahalin duyulur s kazanc (W) : Bal nem (%) : Giri havas kuru termometre scakl (C) : k havas kuru termometre scakl (C) : Giri havas ya termometre scakl (C) : ndirek evaporatif soutucu fan debisi (L/S) : Toplam hava debisi (L/S) : Su debisi (L/S) : Ya termometre scakl (C) : Pompa verimi (%)

204

_______

KAYNAKA [1] Bilge. D , Bilge. M., ndirek/Direk Evaporatif Soutma Sistemleri, Tesisat Mh. Dergisi, Nisan 1993 [2] ASHRAE Handbook, 1983 Equipment, Chapter 36. [3] ASHRAE Handbook, 1984 Systems, Chapter 36. [4] Scofield.M., Deschamps, N., EBTR Compliance and Comfort Cooling Too ASHRAE Journal, June 1980. [5] Eskra.N.,ndirect/Direct Evaporative Cooling Systems, ASHRAE Journal, May 1980.

ZGEM Drriye BLGE 1956 ylnda stanbul da dodu.1979 ylnda .D.M.M.A. Is proses dalndan Makine Mhendisi, 1981 ylnda Makine Yksek Mhendisi olarak mezun oldu. 1982 ylnda ayn niversitede Termodinamik Ana Bilim Dalnda Asistan olarak balad grevine 1988 ylnda doktorasn tamamladktan sonra Yrd. Do. Dr., 1993 den itibaren Do. Dr. olarak devam etmektedir. Mustafa BLGE 1955 ylnda Sakarya da dodu. 1979 ylnda S.D.M.M.A. dan Makine Mhendisi, 1981ylnda Yldz niversitesi Makine Mhendislii Blm nden Makine Yksek Mhendisi, 1988 ylnda Dr. Mhendis olarak mezun oldu. 1979-1981 yllar arasnda Bayndrlk Bakanl Yap leri Blge Mdrl nde kontrol Mhendisi olarak, 1981-1988 Yldz niversitsesi Makine Mhendislii Blmnde Asistan ve retim Grevlisi olarak almtr. Halen SNMEZ METAL A..de Proje ve Teknik Hizmetler Koordinatr olarak almakta ve Yldz Teknik niversitesinde lisan stnde iklimlendirme dersleri vermektedir.