You are on page 1of 100

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

BLM TEKNOLOJLER

TMLEK DEVRELER

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi renme materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere mesleki ve teknik eitim okul ve kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................................. GR ......................................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1....................................................................................................................3 1. KODLAMA VE KODLAYICILAR...................................................................................................3 1.1. Saysal Kod Sistemleri ................................................................................................................3 1.1.1. BCD (Binary Coded Decimal- 8421 ) Kodu .......................................................................4 1.1.2. Oktal (Sekizli) Kod (Octal Code- BCO)..............................................................................5 1.1.3. Hekzadesimal Kod (Hexadecimal Code- BCH) ..................................................................7 1.1.4. - Fazlalk Kod (Excess- three code , Xs-3 code )..........................................................8 1.1.5. Parity (Elik) Kod (Hata Dzeltme Kodu) ..........................................................................9 1.1.6. Gray Kod ...........................................................................................................................10 1.2. Kod eviriler (Code Convertor) ve Entegreleri .......................................................................12 1.2.1. Kod eviriciler ..................................................................................................................12 1.2.2. BCD den Binary e Kod evirici (74184).......................................................................12 1.2.3. Binaryden BCDye Kod evirici (74185)........................................................................16 1.2.4. Yedi Paral LED Gstergeli Kod evirici ( Seven Segment Display).............................20 1.3.Kodlayclar (Encoder) ...............................................................................................................27 1.3.1. Lojik Prob..........................................................................................................................27 1.3.2. Kodlayclar (Encoder ) ve Entegreleri..............................................................................30 LME VE DEERLENDRME...................................................................................................45 RENME FAALYET-2..................................................................................................................48 2. KOD ZCLER (DECODER)...................................................................................................48 2.1. Kod zcler ve Entegreleri ...................................................................................................48 2.1.1. Kod zcler (Decoder)..................................................................................................48 2.1.2. kiden Drde Kod zc (2 Girili 4 kl zc - 74155) .......................................48 2.1.3. BCD Kod zc (7445) ..................................................................................................50 2.1.4. Binary den Hexadecimal e Kod zc .........................................................................52 UYGULAMA FAALYET.............................................................................................................55 LME VE DEERLENDRME...................................................................................................56 RENME FAALYET-3..................................................................................................................57 3. OKLAYICILAR (MULTPLEXER) .............................................................................................57 3.1. oklayclar (mux) ....................................................................................................................57 3.2. Drtten Bire oklayc ( 4*1 - 74153) .....................................................................................57 3.3. Sekizden Bire oklayc (8*1 - 74151, 74152) ........................................................................60 3.4. On Altdan Bire oklayc (16*1 - 74150)...............................................................................62 3.5. Zaman Blml oklayc (TDM) ........................................................................................65 LME VE DEERLENDRME...................................................................................................68 RENME FAALYET-4..................................................................................................................69 4. AZALTICILAR (DEMULTPLEXER)............................................................................................69 4.1.Azaltclar (Demux)....................................................................................................................69 4.2. Birden Drde Azaltc (1*4 - 74139)........................................................................................69 4.3. Birden Sekize Azaltc (1*8 - 74138)......................................................................................72 4.4. Birden On Altya Azaltc ( 1*16 - 74154)...............................................................................74 4.5. Zaman Blml Azaltc........................................................................................................77 LME VE DEERLENDRME...................................................................................................80 MODL DEERLENDRME .............................................................................................................81 CEVAP ANAHTARLARI....................................................................................................................93 KAYNAKA........................................................................................................................................95

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0024 Biliim Teknolojileri Bilgisayar Teknik Servisi Tmleik Devreler Tmleik devreleri altrmak 40/32 Lojik devreler modln tamalam olmak Tmleik devreleri altrmak Genel Ama Gerekli ortam salandnda bu modl ile, tmleik devrelerle ilem yapabileceksiniz. Amalar renci, bu modl ile gerekli ortam salandnda; Kodlayc tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz. Kod zc tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz. oklayc tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz. Azaltc tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz. Ortam Elektronik malzemeler ile donatlm elektronik ve dijital elektronik laboratuvar, iletme ortam Donanm Projeksiyon, bilgisayar, l aletleri, osiloskop, sinyal jeneratr, DC g kayna, kodlayc entegreleri, kap entegreleri, elektronik malzemeler, malzeme antas Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra konuyla ilgili verilecek lme aralarn kullanarak kazandnz bilgi ve becerileri deerlendiriniz. Her lme aracnda, kendinizi lmeye balamadan nce ve lme srasnda yapmanz ve dikkat etmeniz gereken noktalar aklanmtr.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

iii

GR GR

Sevgili renci, Tmleik devre kavram, entegre devre kavram yerine kullanlmaktadr. Elektronik devrelerin klmesi ve daha kullanl hale gelmesine ok byk katkda bulunmu ve bylece bilgisayarlarn bugnk haline gelmesinde etkili olmutur. Bu modlde tmleik devrelerin bizim modlmzle ilgili olan eitlerini greceiz. Dijital sistemlerde kullanlan temel yaplar hakknda bilgiler edinecek ve uygulamalar yapacaksnz. Modlde ilk olarak kod kavram, kod sistemleri ve kodlar arasndaki dnm zerine bilgi edineceksiniz. Kodlama, gncel olarak bilinen ifrelemeye benzemektedir. Farkl sistemlerin rettii dijital bilgiler arasnda dnm yapma ihtiyacndan ortaya kmtr. Burada dijital bilgilerin temeli ikili (binary) say sistemidir. Tmleik devreler, temel olarak kodlayc ve kod zc olarak iki gruba ayrlabilir. Modlde son olarak oklayc ve azaltc sistemler anlatlmtr. Bu sistemlerle haberleme teknolojilerinde, tek hat zerinde birden fazla bilgi gnderme amacna hizmet eder. Giriteki bilgilerden istenilen seilir ve ka aktarlr.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1


AMA
Bu renme faaliyetinde kodlama kavramn ve saysal sistemlerde kullanlan kodlar reneceksiniz. Kod evirici ve kodlayc tmleik devreleri tanyp, gerektii zaman ihtiyacna uygun tmleik devreyi seip, setiiniz tmleik devrelerle ilgili uygulamalar yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Gnlk hayatnzda karlatnz kodlar nelerdir? Kodlara ve kodlamaya neden ihtiya duyarz? ASCII kodu ne ie yarar? Neden deiik kodlar kullanlmaktadr. Piyasadaki kod evirici tmleik devreler nelerdir? Aratrnz. Piyasadaki kodlayc tmleik devreler nelerdir? Aratrnz Kodlayclarn (encoder) kullanm alanlarn aratrnz. Bulduunuz tmleik devrelerin bilgi sayfalarn* aratrnz.

* Bilgi sayfalar, Data Sheet kavramnn karl olarak kullanlmaktadr. Data Sheetler internet zerinden indirilen ve genelikle PDF uzantnl dosyalardr. retici firmalar tarafndan elekronik devre elemanlar hakknda ayrntl bilgi vermek amacyla sunulur.

1. KODLAMA VE KODLAYICILAR
1.1. Saysal Kod Sistemleri
Dijital elektronikte yaplan ilemleri kolaylatrmak ve hata oranlarn azaltmak amacyla kodlar kullanlr. Kodlama, iki kme elemanlar arasnda karl kesin olarak belirtilen kurallar btndr. Dier bir ekilde ifade edilirse, grnebilen, okunabilen, yaz, say ve iaretlerin deitirilmesi ilemine kodlama denir. Saysal sistemler iin oluturulmu birok farkl kod vardr ve her biri tasarlanm olduklar iler iin en ideal zmleri sunmaktadr. Gnlk yaantmzda en ok kullanlan sistem onluk (decimal) say sistemidir. Bundan dolay bilgisayarlara verilen bilgiler, onlu sistemdedir. Bilgisayarlarn verilen onluk sistemdeki bilgileri alglamas iin her bir verinin sekizli gruplar halinde ikilik sisteme evrilmesi gerektiinden ve saysal sistemlerin ikili mantk seviyesi (var(1)- yok(0) mant) ile tanmlanmalar, saysal tasarmclarn binary (ikili) say sistemini ve aritmetiini bilmelerini zorunlu hale getirmitir. 3

Her uygulama iin ikilik sistemdeki saylarla almak fazla basamak saylar yznden ilemleri zorlatrmakta ve yksek hata olasln artrmaktadr. Bu tarz sorunlarn zlmesinde farkl say kodlar, saysal tasarmclara daha kullanl zmler sunmaktadr. Kod sistemleri saysal ve alfasaysal olarak ikiye ayrlmaktadr. Bu faaliyette saysal kodlardan saysal sistemlerde en ok kullanlanlar anlatlacaktr.

1.1.1. BCD (Binary Coded Decimal- 8421 ) Kodu


BCD ikilik sisteme kodlanm onluk sistem demektir. 0 ile 9 arasndaki onluk (decimal) sistemdeki rakamlarn 4 bit binary olarak (ikilik sistemde) ifade edilmesidir. BCD kodunun tablosu tablo 1.1de verilmitir.
DESMAL 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 BCD(8421) 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001

Tablo 1.1: Decimal BCD(8421) Kod karl

Burada 8421 ifadesi ikili sistemdeki basamaklarn (23222120) gstermektedir. Not: ki veya daha fazla basamaktan oluan decimal saylar iin tek basamakl decimal saylarn binary kodlar yan yana konur. rnein;

(23)10 =>(2)10 = (0010)BCD ve (3)10 = (0011)BCD => (23)10 = (0010 0011)BCD


Bu kodlamann en yksek basamak arl (23) 8, nc basamak (22) 4, ikinci basamak (21) 2 ve en dk basamak arl (20) 1 olarak belirlenmitir ve bu kodlama her bir onluk sistemdeki (decimal) saynn drt bitlik karl yazlarak tamamlanr.

rnek 1: Aada verilen onluk sistemdeki (Decimal) saynn


bulunuz. (49)10 = ( ? )BCD

BCD kod karln

Dntrme ilemi onluk sistemdeki (decimal) her bir rakamn drt bitlik BCD karl yazlarak bulunur;

4 (0100) (49)10 = ( 0100 1001 )BCD

9 (1001)

rnek 2: Aada verilen BCD saynn Decimal kod karln bulunuz.


(0001 1001 0010)BCD = ( ? )10 Dntrme ilemi her bir drt bitlik BCD rakamn onluk sistemdeki (Decimal) karl yazlarak bulunur; 0001 1001 0010 (1) ( 9) (2) (0001 1001 0010)BCD = ( 192 )10 8421 BCD kodu dnda 2421 BCD koduda bulunmaktadr.

1.1.2. Oktal (Sekizli) Kod (Octal Code- BCO)


Bu kod ikilik sisteme kodlanm sekizlik sistem (Binary Coded Octal-BCO) olarak da bilinir. Oktal (sekizli) kodun taban sekiz olup, bu kod0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 rakamlar kullanlarak temsil edilir. 0 ile 7 arasndaki oktal (sekizli) rakamlar, 3 bit binary olarak (ikilik sistemde) ifade edilir. ki veya daha fazla basamaktan oluan oktal saylar iin tek basamakl oktal saylarn binary kodlar yan yana konur. Baz oktal saylarn BCO karl tablo 1.2 de gsterilmitir.

OKTAL 0 1 2 3 4 5 6 7 10 11 12 13 14 15 16 17

BCO 000 001 010 011 100 101 110 111 001 000 001 001 001 010 001 011 001 100 001 101 001 110 001 111

BNARY 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

Tablo 1.2: Oktal BCO - Binary - kod karl

rnek 1: Aada verilen Oktal saynn BCO kod karln bulunuz.


(47)8 = ( ? )BCO Dntrme ilemi her bir Decimal rakamn drt bitlik BCD (8421) karl yazlarak bulunur; 4 7 (100) (111)

(47)8 = ( 100 111 )BCO


rnek 2: Aada verilen BCO sayy Oktal karln bulunuz. (101 001 110)BCO = ( ? )8
Dntrme ilemi her bir drt bitlik BCO rakamn Oktal karl yazlarak bulunur;

101 (5) (101 001 110)BCO = ( 516 )8

001 110 ( 1) ( 6)

1.1.3. Hekzadesimal Kod (Hexadecimal Code- BCH)


Bu kod ikilik sisteme kodlanm sekizlik sistem (Binary Coded Hexadecimal-BCH) olarak da bilinir. Hekzadesimal (On altl) say sisteminin taban 16dr. Bu say sistemi dierlerine gre farkllk gsterir. Bu kodlamada hexadecimal (on altlk sistemdeki) rakamlar ve sistemde tanml harfler, binary olarak (ikili sistemde) ifade edilir. 0dan 9'a kadar rakamlar kendileriyle, 10dan 15e kadar olan rakamlar ise srayla Adan F'ye kadar olan harfler ile temsil edilir. Aadaki tablo 1.3 te 0 - 15 aras hekzadesimal (on altl say sistemi) saylarn BCH karlklar grlmektedir
HEGZADESMAL 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F BCH 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111 BNARY 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111

Tablo 1.3: Hekzadesimal (on altl say sistemi) BCH Binary (ikili say sistemi) kod karlklar

ki veya daha fazla basamaktan oluan hekzadesimal (on altl say sistemndeki) saylar iin tek basamakl hekzadesimal (on altl say sistemindeki) saylarn binary kodlar yan yana konur.

rnek 1: Aada verilen Hekzadesimal (on altl say sistemi) saynn BCH kod karln bulunuz. (5B)16 = ( ? )BCH
Dntrme ilemi her bir hekzadesimal (on altlk say sistemindeki) rakamn drt bitlik Binary (ikili sistemdeki) karl yazlarak bulunur;

5 B (0101) (1011)
7

On altlk sistemdeki B harfinin onluk sistemdeki karlnn 11 olduu unutulmamaldr. 11 saysnn ikili sistemdeki karl 1011dir. Onaltlk sistemde harflerle temsil edilen saylarn onluk sistemdeki karln bilmek sistem evirmelerinde size yardmc olacaktr.

(5B)16 = ( 0101 1011 )BCH rnek 2: Aada verilen BCH saynn Hekzadesimal karln bulunuz. (1111 1001 0111)BCH = ( ? )16
Dntrme ilemi her bir drt bitlik BCH rakamn hekzadesimal karl yazlarak bulunur;

1111 1001 0111 (F) ( 9) ( 7) ( 1111 1001 0111 )BCH = ( F97 )16 1.1.4. - Fazlalk Kod (Excess- three code , Xs-3 code )
fazlalk kodu, -ilave kod olarakta bilinir. Bu kod, BCD kodu ile ilgilidir ve belirli aritmetik ilemlerde ilem kolayl nedeniyle BCD kodu yerine kullanlr. Decimal saylarn BCD kod karlklarna 3 = (0011)2 eklenerek elde edilir. Tam tersi kod dnm istenirse verilen her bir saydan kartlmas gerekir. Bu kodlama baz aritmetik ilemlerde kolaylk salamasna ramen tmleyen almadaki glkleri kullanmda azalmasna yol amtr. Aada Tablo 1.4te onluk sistemdeki rakamlarn (decimal code) ve BCD kodun, 3 ilave kod karlklar verilmitir.

DESMAL 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

BCD 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001

3 FAZLALIK 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100

Tablo 1.4: Decimal - BCD( 8421) 3-ilave kod karl

rnek 1: Aada verilen onluk sistemdeki (Decimal) saynn 3-ilave kod karln bulunuz. (59)10 = ( ? )+3
Not: Ayn soru (59)10 = ( ? )Xs-3 code olarakta gsterilebilir. Dntrme ilemi her bir onluk sistemdeki (decimal) rakamn drt bitlik BCD karl yazldktan ve her bir sayya 3 (0011) ilave edildikten sonra bulunabilecei gibi, onluk sistemdeki her bir sayya eklenip en son yeni elde edilen her bir sayy BCDye evirirerek de yaplabilir.

(59)= 0101 1001 + 0011 0011 1000 1100 (59)10 = ( 1000 1100 )+3
5+3= 8 sekizin ikili sistemdeki karl 1000dr. 9+3=12 on ikinin ikili sistemdeki karl 1100dr.

rnek 2:
Aada verilen Decimal saynn 3 ilave kod karln bulunuz.

(1386)10 = ( ? )+3
Dntrme ilemi her bir decimal rakamn drt bitlik BCD karl yazlr ve her bir basamaa 3 (0011) ilave edilir;

(1386) =

0001 0011 1000 0110 + 0011 0011 0011 0011 0100 0110 1011 1001

(1386)10 = ( 0100 0110 1011 1001)+3 1.1.5. Parity (Elik) Kod (Hata Dzeltme Kodu)
Saysal sistemler birbirleri ile haberleirken bilginin deimesi olduka sk karlalan bir durumdur. Bilgi deiimlerini kontrol edebilmek ve gnderilen bilginin doruluunu salamak amac ile Parity (Hata Tespit ) kodlar ortaya kmtr. Veriye zel bir bit ekleme yntemi ile veri kontrol salanabilir. Fazladan eklenen elik biti (parity bit) verilen kod kelimesindeki hatann bulunmasn salayacaktr. Bu yntemde hatalarn ortaya karlmas amacyla BCD kodlu saynn sandaki veya solundaki basamaa elik biti (parity bit) eklenir. 9

Gnderilecek bilginin iindeki 1 ya da 0 larn tek mi ift mi olduuna gre elik biti deer alr. Elik biti; tek elik ve ift elik biti olmak zere iki trldr. ift elik yntemi: Gnderilecek bilgideki 1 bilgisinin says ift ise (elik biti dahil deil) ift elik biti 0 sfr, tekse ift elik biti bir 1 olur. Tek elik yntemi: Gnderilecek bilgideki 1 bilgisinin says ift ise (elik biti dahil deil) tek elik biti 1 bir, tekse ift elik biti 0 sfr olur. Bu kod ile ilgili olarak unutulmamas gereken en nemli nokta, bu kodun sadece hatay tespit edebilmesidir. Bu kod, hatay dzeltmez.
DESMAL 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 GNDERLECEK BLG 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 1010 1011 1100 1101 1110 1111 FT ELK BT 0 1 1 0 1 0 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 TEK ELK BT 1 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1

Tablo 1.5: Binary ve parity kod karl

1.1.6. Gray Kod


Minimum deiimli kodlar snfnda yer alan gray kodunda saylar arasndaki geite sadece bir bit deiir. Gray kodlama yntemi, basamak arl olmayan bir kodlama yntemidir. Basamak arlnn olmamas, her bir basamaktaki saylarn basamak alklarna gre karlnn olmamasdr. Basamak arl olmadndan aritmetik ilemlerde kullanlmas mmkn deildir. Ancak hatay azalttndan zellikle Analog-Saysal dntrclerde, bilgisayar kontroll cihazlarda olduka tercih edilen bir kodlamadr.

Binary Saylarn Gray Koduna evrilmesi 1. Yntem


Binary olarak verilen ilk bit aaya indirilir. lk bit ile ikinci bitin toplam aadaki bitin sa tarafna yazlr. 10

kinci bit ile nc bitin toplam aadaki dier bitlerin sana yazlr. Bitler bitene kadar iki bitin toplam sa bitin altna gelecek ekilde ileme devam edilir. Toplama ileminde 1+1 =0 olmaldr.

Binary Saylarn Gray Koduna evrilmesi 2. Yntem


kili sistemde verilen (binary) saynn en yksek ncelikli bitinin (MSB)nne (en solunA) 0 sfr konur, En dk ncelikli bitten (LSB)balayarak her bit sol yanndaki bit ile kyaslanmaya balar Kyaslanan iki bit birbirine eit ise (her ikisi 1 ve ya 0) gray kod hanesi 0 sfr yazlr. Kyaslanan iki bit birbirine eit deil ise (biri 1 dieri 0) gray kod hanesi 1 bir yazlr.

rnein; (10110) ikili sistemdeki (binary) saysnn 1. ynteme gre zm:

Binary

Gray

(10110)2=(11101)GRAY
(10110) ikili sistemdeki (binary) saysnn 2. ynteme gre zm: 0 1 0 1 1 0
Birinci adm olarak en sola sfr eklendi, Karlatrmalar yaplp sonu bulunur.

(1

1 ) GRAY

Gray Kodunun Binary ye evrilmesi


Gray kodlu ifadedeki ilk bit aa indirilir. ikinci bit ile aaya indirilen ilk bitin toplam aaya indirilen bitin yanna yazlr. nc bit, aaya indirilen ikinci bitle toplanr ve ikinci bitin yanna yazlr. Gray kodlu bitler bitene kadar ileme devam edilir.

11

rnein; (11101) gray kodlu say iin

Gray

1
(11101)GRAY = (10110)2

Binary

Aadaki tablo 1.6da decimal saylarn binary ve gray kod karlklar gzkmektedir.
DESMAL 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 BNARY 0000 0001 0010 0011 0100 0101 0110 0111 1000 1001 GRAY 0000 0001 0011 0010 0110 0111 0101 0100 1100 1101

Tablo 1. 6: Decimal binary gray kod karl

1.2. Kod eviriler (Code Convertor) ve Entegreleri


1.2.1. Kod eviriciler
Kod evirici, Bileimsel (Combinational) devreler grubuna dahildir. Bileimsel devrelerde giri ularna uygulanan bilginin durumuna gre ktan deiik bilgiler alnr. Her bir giri deeri iin belli bir k durumu ortaya kar. Kod evirici, bir kodlama ynteminde ifade edilen bilgiyi, baka bir kodlama yntemine eviren lojik bir devredir. rnek olarak, ikiliden BCD ye ikiliden gray koda, gray koddan ikiliye ve BCD den 7 paral gstergeye kod evirmeler verilebilir. Hesap makinelerinde veya bilgisayarlarda kullanlan tu takm / gsterge sistemi, kod evirme ilemlerinin bir- kann bir arada yapld dzenektir.

1.2.2. BCD den Binary e Kod evirici (74184)


Kodlayclara rnek olarak BCD den Binary e evirme ilemini rnek verebiliriz. Bu uzun ve karmak ilemler bir tmleik devre ile gerekletirilebilir. ekil 1.1de 74184 entegresi gzkmektedir. lk ekil, bacak balantlarnn ikincisi ise lojik olarak gsterimidir.

12

BCD, ikili kodlanm onlu sistem demektir. Binary ikili say sistemdir. BCD den direkt Binary e evirmek iin nce say decimale(onlu sistem) evrilir. Ondan sonra Binary e evrilir. Bir rnek verirsek; rnek: BCD olarak kodalanm (1001 0111) saysn Binary e eviriniz. lk nce say decimale evrilir, (1001 0111)BCD 9 7 Daha sonra decimalden Binary e evrilir, (97)10 Sonuta; (1001 0111)BCD = (1100001)2 bulunur. rnekte grld zere ilem karmaktr. Bu ilemi gerekletirmek iin karmak bir lojik devre tasarlamak yerine 74184 kod evirici entegresi kullanlabilir. Not: Bu ve bundan sonra konulardaki entegreleri kullanabilmek iin zelliklerinin iyi bilinmesi gerekir. Ayrntl zellikler retici firmalarn internet zerinden yaynladklar data sheet ler (bilgi sayfalar) zerinde renilebilir. http://www.alldatasheet.com sitesi bu konuda olduka faydaldr. (1100001)2 (97)10

ekil 1.1: 74184 entegresi bacak balantlar ve lojik gsterimi

Kod evirici entegre devrelerde G ucuyla gsterilen yetkilendirme (etkinletirmeenable) ucu vardr. Devrenin istenilen almay salamas iin bu u G = Lojik 0 (ase) yaplmaldr. Eer Lojik 1 yaplr ise klarn hepsi Lojik 1 olur. Devrenin besleme gerilimi Vcc = 5V (Entegreler TTL olduundan) olmaldr 13

ekil 1.2: 6 bitlik BCD koddan binary koda evirici blok gsterimi

ekil 1.2 incelenirse en dk deerli(LSB)bit giriinin (A), ka en dk deerli bit (20) olarak dorudan baland grlmektedir. Bylece fazladan bir bit daha elde edilir. Giriin birler hanesi drt bit olduundan dolay 0 ile 9 arasndaki BCD saylar ifade etmek iin yeterlidir. Onlar hanesi ise iki bit olduu iin ancak 0 ile 3 arasndaki BCD saylar yazlabilir. Tablo 1.7 de 74184 entegresi iin doruluk tablosu verilmitir. 74184 entegresinde girie en fazla (39)10 = (11 1001)BCD says girilebilir. Bu durumda k ise (100111)2 olur. Bu k bilgisini gstermek iin ise 6 bit yeterlidir. Entegreni Y6, Y7, Y8 ular bo braklr. Eer girilebilecek say bytlmek istenirse ekil 1.3teki entegre balantlar gerekletirilebilir.

ekil 1.3: 8 bitlik BCD koddan binary koda evirici blok gsterimi

ekil 1.3te 8 bit BCD koddan 7 bitlik binary kod elde eden bir evirici devresi gzkmektedir. Burada tek bir entegre yeterli olmad iin iki entegre kullanlmtr. Buradaki MSD en byk basamak deerinin LSD ise en kk basamak deerini gsterir. kinci entegrenin Y5, Y6, Y7, Y8 uclar gerek olmadndan botadr.

14

GR ULARI (BCD) DESMAL 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 ONLAR HANES B A 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 BRLER HANES D 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 C 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 B 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 A 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 25 Y5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1

IKI ULARI (BNARY) 24 Y4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 23 Y3 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 22 Y2 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 21 Y1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 20 Y0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

Tablo 1.7:. 74148 entegresi evirici devresi doruluk tablosu

15

ekil 1.4te 6 bitlik BCD yi Binary e evirecek rnek bir devre emas verilmitir.

ekil 1.4: 74184 entegresi kod evirici devresi

1.2.3. Binaryden BCDye Kod evirici (74185)


Binary say, BCD ye evrilmeden nce decimal sayya evrilir. Ondan sonra aynen daha nce BCD kod elde ederken yaptmz gibi, her bir basamak iin drt bitlik karlklar yazlarak BCD kod elde edilir. rnek verecek olursak; rnek: Binary olarak verilen (1000111)2 saysn BCD koduna eviriniz. lk nce say decimale evrilir, (1000111)2 Daha sonra decimalden BCD ye evrilir, (71)10 Sonuta; (1000111)2 = (0011 0001)BCD bulunur. 16 (0011 0001)BCD 7 1 (71)10

ekil 1.5 te gzken 74185 entegresi binary koddan BCD ye evirici olarak piyasada bulunmaktadr. alma artlar (besleme ve yetki ucu) 74184 entegresi ile ayndr.

ekil 1.5: 74185 entegresi bacak balantlar ve lojik gsterimi

Giri, Binary ve 6 bitliktir. Alabilecei maksimum deer (111111)2 = (63)10 saysdr ve bunu ifade edebilecek (111 0011)BCD BCD ifadesi iin 7 bitlik k mevcuttur. Bu durumu gerekletirebilecek devrenin blok emas ekil 1.6da gzkmektedir.

ekil 1.6: 6 bit binary 7 bit BCD evirici

Eer bit says artrlmak isteniyorsa ekil 1.7deki blok emaya gre devre kurulmaldr. Daha ayrntl bilgi iin 74184 ve 74185 entegrelerinin bilgi sayafalar incelenebilir.

17

ekil 1.7: 8 bit binary 10 bit BCD evirici

DESMAL KARILII 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

GR(BINARY) 25 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 24 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 23 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 22 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 21 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 20 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 C 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ONLAR B 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 A 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1

IKI(BCD) D 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 BRLER C B 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 A 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

18

32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1

0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1

0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1

1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0

0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0

1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

Tablo 1.8: 74185 entegresi kod evirici doruluk tablosu(6 bit iin)

ekil 1.8 de verilmitir.

6 bitlik Binary i 7 bit BCD ye evirecek rnek devre emas

ekil 1.8: 74185 entegresi kod evirici devresi

19

1.2.4. Yedi Paral LED Gstergeli Kod evirici ( Seven Segment Display)
imdiye kadar olan evirme ilemleri ikili say sistemleri ile yaplmaktayd fakat bu saylar bizim gnlk hayatta altmz ekilde gstermek iin 7 paral led gstergelerini (7 segment display) kullanrz. Resim 1.1 ve 1.2 de farkl display eitleri grnmektedir.

Resim 1.1: 7 segment display (yedi paral gsterge)

Resim 1.2: 2li 7 segment display

Saysal gstergelerin birou, 0-9 arasndaki rakamlar ve bazen 16lk sistemdeki a-f harflerini gstermek iin 7 paral gsterge elemann (7 segment display) kullanr. Yedi paral gstergeler, paralardan her birisi zerinden akm getii zaman k yayacak ekilde zellie sahip (LED)malzemelerden yaplr. inden akm geen paralar k yayar ve oluturulmak istenen ekil ortaya kar. Paralar iin gerekli sinyaller, uygun kod zc zerinden elde edilir. rnein BCDden 7 paral sisteme dntrme ii, 7446,7447 ve 4511 kod zc entegreleriyle yaplr. Ledlerle yaplan gstergelerde her bir para iin bir adet led kullanlr. Paralardaki ledler doru ynde gerilim uygulandnda (anoda + katoda -) ilgili led iletime geerek k yayar. ekil 1.9 da LED lerin balant ekilleri gzkmektedir.

20

ekil 1.9. Gstergenin i yaps

Yedi paral gstergeler, ortak katotlu (common cathode) veya ortak anotlu (common anode) olarak retilir. htiyaca gre bu gstergelerden biri tercih edilir. LED lerin katotlar birletirilirse ortak katotlu, anatlar birletirilirse Ortak Anotlu olarak isimledirilir.

ekil 1.10: Gsterge (Display) bacak balantlar

LED lerin bota kalan ular ise darya para (segment) ucu olarak verilir. Bu ular a, b, c, d, e, f, g harflerinden biri ile isimlendirilir. Bu isimlendirme ve displayin bacak balantlar ekil 1.10 da gzkmektedir 21

Displayin para ularna seri balanan akm snrlama direnleri zerinden uygun gerilimler verildiinde k verir. Burada gerilimlerin balant ynlerine dikkat edilmelidir. Her girii tek tek anahtarla kontrol ederek istenilen rakam display ekrannda elde etmek pratik bir zm deildir. Decimal rakamlara gre uygun klar veren bir kod zc tasarlanmaldr. GR DESMAL KARILII D C B 0 0 0 0 1 0 0 0 2 0 0 1 3 0 0 1 4 0 1 0 5 0 1 0 6 0 1 1 7 0 1 1 8 1 0 0 9 1 0 0 IKI A 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 a b c d e f g 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 1 1 0 1 1 1 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1

Tablo 1.9: Ortak katotlu 7 segment display doruluk tablosu

ekil 1.11 de yedi paral gstergede decimal saylarn, uygun giriler uyguland takdirde, nasl grnd izilmitir.

ekil 1.11: Gsterge zerinde onluk sistemdeki saylarn gsterimi

Yedi para display iin tablo 1.9da decimal girii bilgisine gre k deerleri verilmitir. Tasarm yaparken bu tablo dikkate alnrsa. Yedi para kod zc devre ekil 1.12 deki lojik kaplarla dizayn edilir fakat burada gzkt gibi bu karmak yapy devre dizaynlarnda kullanmak pratik bir zm deildir. Bunun yerine bu ama iin retilmi entegreler tercih edilir.

22

ekil 1.12: 7 Segment kod zc lojik diyagram

1.2.4.1. Ortak Anotlu Gsterge(7447)


Ortak anotlu gstergelerde tm anotlar birletirilerek dorudan +Vcc ye balanr. Paralarda bulunan ledlerin katotlar ise akm snrlayc direnler zerinden (rnein 220 veya 330 ohm) kod zc ve src entegresinin (7447) uygun klaryla balanr. ekil 1.14te grld gibi. ekil 1.14teki gzkecei zere, k vermesi istenen ledin bal olduu entegre k Lojik 0 yaplarak ledin iletime gemesi ve k yaymas salanr. Bu durumda, entegre knda uygun kombinasyonlar oluturarak btn rakamlar grntlemek mmkn olur. Burada dikkat edilecek dier bir hususta entegre klarnn normalde Lojik 1 olmasdr. ekil 1.13te gsterilen 7447 entegresinin fonksiyon tablosu tablo 1.10da grlmektedir.

23

ekil 1.13: 7447 entegresi ( ortak anotlu display srcs) bacak balantlar ve lojik gsterimi

7447 entegresi BCD kod zc olduu iin 9 (1001)dan sonraki saylar girilmemelidir. Eer girilirse displayde anlamsz ekiller grlr. 7447 entegresinde RB ular(RBI: Ripple-Blanking Input ve RBO: Ripple-Blanking Output), display karartma ulardr. 4 numaral RBO ucu 0 olduunda gstergenin tm paralar sner. Bu nedenle alrken RB ular 1 yaplmaldr. LT (Lamp test) ucu 0 yaprlrsa girilerden bamsz olarak tm paralar yanar. Bu nedenle LT ucu 1 yaplmaldr.
A 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 GR B C 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 0 D 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 DSPLAY DEER 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 KONTROL LT RBI,RBO 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 a 0 1 0 0 1 0 1 0 0 0 b 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 IKI c d e 0 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 f 0 1 1 1 0 0 0 1 0 0 g 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0

Tablo 1.10: 7447 entegresi fonksiyon tablosu

24

ekil 1. 14: Ortak anotlu 7 paral kod zc devre

1.2.4.2. Ortak Katotlu Gsterge(7448, 4511 )


Ortak katodlu gstergenin ortak anotlu gstergeden tek fark katotlarn birletirilmi olmasdr. Ortak katotlu gstergeyi srmek iin; k aktif 1 olan kod zc / src (decoder/ driver) devrelere ihtiya vardr. Srme esnasnda kn aktif 1 olmas demek, entegre klarnn normalde Lojik 0 olmasdr. 7448 TTL (ekil 1.15) ve 4511 CMOS (ekil 1.17) bu ama iin tasarlanmtr.

ekil 1.15: 7448 entegresi (ortak katotlu display srcs) bacak balantlar ve lojik gsterimi

7448 entegresinin alma artlar 7447 entegresiyle kn Aktif 1 olmas dnda ayndr. Aktif 1 durumu tablo 1.11 de gzkmektedir. rnek bir balant ekli ekil 1.16 da 25

gzkmektedir. 7448 entegreside BCD kod zc olduu iin 9 (1001) dan sonraki saylar girilmemelidir.

ekil 1.16: 7448 Ortak Katotlu Display Devre emas

Daha yksek besleme aral ve benzeri nedenlerle baka bir 7 segment kod zc entegresi seilebilir. Mesala 4511(CMOS) entegreside bir yedi segment kod zcdr. 4511 ile yaplm rnek bir devre ekil 1.17 de gzkmektedir. 4511 entegresi hakknda ayrntl bilgiyi data sheet (bilgi sayfas) lerden elde edebilirsiniz.
A 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 GR B C 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 0 0 D 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 DSPLAY DEER 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 KONTROL LT RBI,RBO 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 a 1 0 1 1 0 1 1 1 1 1 b 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 IKI c d e 1 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 1 0 0 1 1 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 f 1 0 0 1 1 1 1 0 1 1 g 0 0 1 1 1 1 1 0 1 1

Tablo 1.11: 7448 entegresi fonksiyon tablosu

26

ekil 1.17: 4511 ortak katotlu display devresi

1.3.Kodlayclar (Encoder)
1.3.1. Lojik Prob 1.3.1.1. Lojik Prob Nedir?
Saysal devrelerde sinyaller deiken (yksek frekansl) olduu iin avometre ile lm yaplamaz. Ykek frekansl sinyalleri ve lojik byklkleri [Lojik 1 = High (yksek seviye), Lojik 0 = Low (dk seviye)] lmek iin kullanlan bir cihazdr. Osilaskoblara gre de kullanm ve tanmas daha kolaydr. Genelde alma voltajlar 3 ile 15 V arasndadr. Daha ayrntl ve net bilgi iin retici firmann kullanm klavuzuna baklmaldr. Resim 1.3 te deiik lojik prob eitleri grnmektedir.

(a)

27

(b) Resim 1.3: Lojik prob

(c)

1.3.1.2. Devreye Balanmas


Probun besleme ular (krmz +, siyah -), devrenin besleme ularna balanr. Probun almas iin gerekli besleme ve senkronizasyon salanr. rnek balant ekil 1.18 de gzkmektedir.

ekil 1.18: rnek balant

Besleme balantsndan sonra lojik probun ucu llmek istenen noktaya fiziksel olarak dedirilir. Daha sonra gsterge ledleri gzlenir. Resim 1.4te board zerinde rnek bir balant gsterilmitir. 28

Resim 1.4: Devreye balanmas

1.3.1.3. lm Yapmak

ekil 1.19: Lojik prob gstergeleri

Lojik prob devreye dedirildiinde uygun LED yanar. Yanan LED e gre lm noktasndaki lojik bilgi tespit edilmi olur. Gstergedeki; HI kademesi: HIGH kelimesinin ksaltlm halidir. lm noktasnda lojik 1 deerinin olduunu gsterir. LOW kademesi: lm noktasnda lojik 0 deerinin olduunu gsterir. PULSE kademesi: lm noktasnda yksek frekansl bir sinyal olduunu gsterir.

29

1.3.2. Kodlayclar (Encoder ) ve Entegreleri 1.3.2.1 Kodlayclar (Encoder)


n girili bir sistemde, giriindeki bilgiyi baka bir ikili say sisteminde kodlanm olarak knda veren lojik devreye, kodlayc devre denir. Dier bir ifade ile gnlk hayatta kolayca anlalabilen saysal bilgileri, ikili sistemdeki saysal bilgilere dntren devrelere kodlayc devre denir.

1.3.2.2. Drtten kiye Kodlayc (4 Giri 2 kl Kodlayc)


Drt girie ve iki ka sahip bir kodlaycdr. 4 ten 2 ye kodlayc diye isimlendirilir. ekil 1.20de blok diyagram verilmitir. Giriteki bilgi kta iki bitlik bir say ile ifade edilir.

ekil 1.20: 4 ten 2 ye kodlayc blok diyagram

D0
1 0 0 0

GR IKI DESMAL D1 D2 D3 QA QB
0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 1 2 3 0 0 1 1 0 1 0 1

Tablo 1.12: 4 ten 2 ye kodlayc doruluk tablosu

Tablo 1.12 de grld zere her seferinde girilerden sadece bir tanesi Lojik 1 yaplr. Bu anda dier giri ular Lojik 0 konumunda olmaldr. Hangi giri ucundaki bilgi 1 yaplrsa, o giriin ikili koddaki karl kta okunur. rnein; D2 ucuna 1 bilgisi verildiinde D2 ucu nolu u olduundan kta 10 bilgisi grlr.

30

ekil 1.21 de 7432 (OR kaps) entegresi ile gerekletirilmil 4 ten 2 ye kodlaycnn lojik diyagram grlmektedir. Burada dikkat edilirse D0 ucundaki bilgi k bilgisini etkilemediinden bota braklmtr.

ekil 1.21: 4 ten 2 ye kodlayc lojik diyagram

1.3.2.3. Decimal den BCD ye Kodlayc (74147)


Decimal-BCD kodlayc giriindeki decimal bilgiyi kodlayarak BCD kod karln drt bitlik kta gsterir. Aada ekil 1.22 de Decimal BCD kodlayc blok diyagram ve doruluk tablosu verilmitir.

DESMAL GR 0 1 2 3 4 5 6 7 8

Q3 0 0 0 0 0 0 0 0 1

BCD Q2 Q1 Q0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0

ekil 1.22: Decimal BCD kodlayc ve doruluk tablosu

31

Decimal BCD kodlamas iin piyasada bulabileceiniz 74147 ncelik Kodlayc (Priority Encoder) entegresi kullanlr. ncelikli kodlayc, kod evirme ileminde giri bitleri arasndaki en yksek pozisyondaki sfrn (0) yerini kullanlr. En sada 0 bulunan bitin Decimal deerinin BCD karln elde edilip, ka aktarlr. ekil 1.23 te 74147 entegresinin bacak balantlar ve lojik gsterimi vardr.

ekil 1.23: 74147 entegresi (10dan 4e ncelik kodlaycs) bacak balantlar ve lojik gsterimi

Tablo 1.13 te dikkat edilecek olan bir konu da klarn deillenmi olarak alnmasdr. rnein; ikinci satrdaki (0) sfr bilgisi 9. girie aittir. 9 saynsn ikilik sistemdeki karl 1001 dir. Ancak ktan alnan bilgi bunun deillenmi hali olan 0110 ifadesidir. GRLER
1 1 X X X X X X X X 0 2 1 X X X X X X X 0 1 3 1 X X X X X X 0 1 1 4 1 X X X X X 0 1 1 1 5 1 X X X X 0 1 1 1 1 6 1 X X X 0 1 1 1 1 1 7 1 X X 0 1 1 1 1 1 1 8 1 X 0 1 1 1 1 1 1 1 9 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1

IKILAR(TERSLENM)
D 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 C 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 B 1 1 1 0 0 1 1 0 0 1 A 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0

Tablo 1.13: 74147 (10dan 4e ncelik kodlaycs) entegresi doruluk tablosu

Tu Takm Kodlaycs

10 dan 4e ncelik kodlayc olan 74147 entegresi temel kullanm alan tu takmnn kodlaycs devrelerindedir. ekil 1.24te bir tu takmndan girilen rakamn displayde grnmesi iin gerekli devrenin blok diyagram izilimitir. 32

ekil 1.24: Tu Takm Kodlaycs Blok Diyagram

Aada ekil 1.25teki Decimal- BCD ncelikli kodlayc ile yaplm basit bir on tulu klavye uygulamas verilmitir. Encoderin btn giriler pull-up (yukar eken) direnleri ile Lojik-1e ekilmitir. Klavyedeki herhangi bir tua baslmas ile ilgili giri Lojik-0a ekilir ve giriteki decimal deerin terslenmi BCD kod karl BCD klarnda verilecektir.

ekil 1.25:74147 entegreli tu takm kodlaycs devresi

33

Not: Klavyedeki hibir tua baslmamas veya hibir girie bal olmayan 0 numaral tua baslmas ile girilerde bir deiiklik olmayacak ve kta 0 rakamnn terslenmi BCD kod karl verilecektir. 74147 entegresinin k deillenmi olduu iin k 7404 entegresi ile bir kez daha deillenerek 7447 entegresi iin uygun BCD giri koduna evrilir. Daha sonra 7447 entegresinin klarna balanan 220 Ohmluk akm snrlama direnleri zerinden yedi paral gstergenin uygun girilerine balanr. Burada 7447 nin karartma ve test ularnn Lojik-1 yaplmas gerektii unutulmamaldr. Yedi paral gstergenin bacak balantlar dikeydir, imdiye kadar anlatlan gstergeler yatay bacak yapsna sahipti. Bacak balantlarna dikkat edildikten sonra istenilen gsterge tercih edilebilir.

1.3.2.4. Decimal den Binary e Kodlayc


Decimalden binarye kodlama, decimalden BCD ye kodlamaya benzemektedir. Decimal saylarn taban olan 10 (0,1...,8,9) rakam adedince giri vardr. Bunu binary olarak ifade etmek iin gerekli olan 4 bit adedince de k vardr. ekil 1.26 ve tablo 1.14te srasyla blok diyagram ve doruluk tablosu grlmektedir.

ekil 1.26: Decimal binary kodlayc blok emas

34

GR IKI DESMAL D0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 QD QC QB QA
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

Tablo 1.14: Decimal binary kodlayc doruluk tablosu

Tablo 1.14e dikkat edilirse alma esnasnda girilerden sadece bir tanesinin Lojik-1 (+5V) deerine sahip olduu grlecektir. Bu girie ait decimal saynn binary deeri ise kta grnecektir. ekil 1.27 de doruluk tablosuna gre tasarlanm decimali binarye kodlayc lojik devresi gzkmektedir.

ekil 1.27: Decimal binary kodlayc lojik devresi

35

1.3.2.5. On Altl Sistemden (Hexadecimal) kililik Sisteme (Binary) Kodlayc


Heksadesimal saylar 0, 1,..., E, F ile gsterilir. 16 farkl sayya sahiptir. Buradaki saylar binary olarak ifade etmek iin 4 bit gereklidir. Bu nedenle 16 girii 4 k olan kodlaycdr. Burada da dier kodlayclarda olduu gibi ayn anda sadece tek bir girie 1 bilgisi verilir. Dier giriler 0 deerine sahiptir. Lojik-1 deerine sahip olan giriin binary deeri kta grnr. Hekzadesimal (on altl say sisteminde) her giri iin binary k deeri tablo 1.15te verilmitir.

ekil 1.28: Hekzadesimal binary kodlayc blok emas


GR D0 D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 D9 DA DB DC DD DE DF 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 HEGZADESMAL 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F IKI QD QC QB QQ 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 0 1 0 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1

Tablo 1.15: Hekzadesimal (on altl say sistemi) binary kodlayc doruluk tablosu

36

ekil 1.29: Hexadecimal den binarye kodlama yapan lojik devre

Yirmi iki or kaps ile gerekletirlen hekzadesimal (on altl say sistemi) binary kodlayc devre olduka karmak bir yapya sahiptir. Kaplarn ok olmas baz klarn ortak kullanlmasna da imkan salamtr. Bu da bize kullanlacak kap saysnda tasarruf yapma frsat vermitir.

1.3.2.5. ncelikli Kodlayc (74148, 4532)


ncelikli kodlayc (Priorty Encoder) giriindeki Lojik -1 bilgisinin ncelik srasna bal olarak kodlama yapan devrelerdir. ncelik sras ise en sadaki Lojik-0 deerine gre belirlenir. Yeri tespit edilen Lojik-0 bilgisi hangi giri ucunda ise o ucun binary bilgisi kta grnr. Daha nceki konularmzda tu takm kodlayc olarak kullanlan 74147 ncelik kodlayc devresi anlatlmt. Burada ise kodlama ve kod zme ilemlerinde kullanlan 8 den 3 e ncelik kodlaycs ilenecektir.

37

8 den 3e ncelik kodlaycs olarak 74148 ve 4532 entegreleri piyasada bulunmaktadr. Aada ekil 1.30 da 74148 8 den 3 e ncelikli kodlaycnn bacak balants ve lojik sembol verilmitir.

ekil 1.30: 74148 entegresi (8den 3e ncelik kodlaycs) bacak balants ve lojik grnm

Ein
1 0 0 0 0 0 0 0 0

0
X 1 X X X X X X X

1
X 1 X X X X X X 0

2
X 1 X X X X X 0 1

GR 3 4 5
X 1 X X X X 0 1 1 X 1 X X X 0 1 1 1 X 1 X X 0 1 1 1 1

6
X 1 X 0 1 1 1 1 1

7
X 1 0 1 1 1 1 1 1

OKTAL
0 0 7 6 5 4 3 2 1

IKI GS Eout A2 A1 A0
1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1

Tablo 1.16: 74148 entegresi doruluk tablosu

Yukardaki doruluk tablosu yardmyla ncelik kodlaycsnn alma mant rahata anlalabilir. Eer ncelikli girilerden birisine Lojik-0 gelmise dier girilerin durumuna baklmakszn giriin deillenmi binary kod karl gsterilir. rnein, tablo 1.16da 5 satrdaki 0 bilgisine baklrsa, 5. girie ait olduu grlecektir. Bunu binary olarak karl 101 bilgisidir. Fakat 74148 entegresinin k terslenerek alnmasndan dolay kta 010 bilgisi grnr. Eer k normal hale getirmek istenirse, 7404 ve benzeri entegrelerle tekrar deilleme ilemine tabi tutulabilir. Bu entegreyi kullanrken ayrntlarn data sheet (bilgi sayfas) lerde bulabileceiniz baz teknik zellerine dikkat edilmelidir. Bunlar; 38

Ein (Enable Input) 0 yaplmal, bylece entgreye almaya balama izni verilmi (enable-etkinletirilmi) olur. Eer Ein e 1 bilgisi verilirse tm klar Lojik-1 olur ve entegre aktif 0 mantna gre altndan dolay entegre kullanlamaz (disable-devred) hale gelir. GS(Group Strobe) ve Eout(Enable Output) ular ise almann dzgn olup olmadn kontrol eden ulardr. eitli giri deerlerine gre ald durumlar tablo 1.16da gzkmektedir. Kontrol ularna dikkat edilerek gerekletirilmi rnek bir uygulama devresi ekil 1.31 de verilmitir.

ekil 1.31: 74148 entegreli 8den 3e ncelik kodlayc devresi

Dier bir 8den 3 e ncelikli kodlayc entegresi olan 4532 entegresinin bacak balants ve lojik grnm ekil 1.32 de verilmitir. 4532 entegresinin aktif 1 kl olduuna dikkat edilmelidir.

39

ekil 1.32: 4532 entegresi (8den 3e ncelik kodlaycs) bacak balants ve lojik grnm

40

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET 1.1
lem Basamaklar neriler ekil 1.4teki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74184 entegresi Devre kurulurken 74184 entegresinin 6 adet iki konumlu anahtar bacak balantlarna dikkat ediniz. 6 adet 330 ohm diren 74184 entegresinin yetkilendirme 6 adet LED deney malzemelerini (enable) ucunun lojik 0 olmasna dikkat hazrlaynz. ediniz. Deney borduna devreyi kurunuz. Devreye balanan anahtarlarn emadaki karlklarna dikkat ederek belli bir Anahtarlar ile srasyla giri deerlerini srayla balarsanz almada kolaylk deitiriniz. salayacaktr. Tablo 1.7deki deerleri gzlemleyiniz Deney raporu hazrlaynz.

UYGULAMA FAALYET 1.2


lem Basamaklar neriler ekil 1.8deki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74185 entegresi 6 adet iki konumlu anahtar Devre kurulurken 74185 entegresinin 7 adet 330 ohm diren bacak balantlarna dikkat ediniz. 7 adet LED deney malzemelerini 74185 entegresinin yetkilendirme hazrlaynz. (enable) ucunun lojik 0 olmasna dikkat ediniz. Deney borduna devreyi kurunuz. Devreye balanan anahtarlarn emadaki karlklarna dikkat ederek Anahtarlar ile srasyla giri deerlerini belli bir srayla balarsanz almada deitiriniz. kolaylk salayacaktr. Tablo 1.8deki deerleri gzlemleyiniz.

Deney raporu hazrlaynz.


41

UYGULAMA FAALYET 1.3


lem Basamaklar neriler ekil 1.14teki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 7447 entegresi Devreyi kurarken entegrenin ve 1 adet ortak anotlu 7 segment display displayin bacak balantlarna dikkat 11 adet 330 ohm diren ediniz. 4 adet iki konumlu anahtar RB ularn ve LT ularnn 4 adet LED anahtar deney malzemelerini balantlarnn Lojik-1 olmasna dikkat hazrlaynz. ediniz. Devreye balanan anahtarlarn Deney borduna devreyi kurunuz. emadaki karlklarna dikkat ederek, belli bir srayla balarsanz almada Anahtarlar ile srasyla giri deerlerini kolaylk salayacaktr. deitiriniz. Displayin Anot ularn +5V a balamay unutmaynz. Tablo 1.9daki deerleri gzlemleyiniz. Deney raporu hazrlaynz.

UYGULAMA FAALYET 1.4


lem Basamaklar neriler ekil 1.17deki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 6V DC g kayna 1 adet 4511 entegresi Devreyi kurarken entegrenin ve 1 adet ortak katotlu 7 segment displey displayin bacak balantlarna dikkat 6 adet 10Kohm diren ediniz. 7 adet 470 ohm diren BI ve LT ularnn balantlarnn Lojik4 adet iki konumlu anahtar deney 1 olmasna, LE ucunun Lojik-0 olmasna malzemelerini hazrlaynz. dikkat ediniz. Bu entegre CMOS olduu iin alma Uygulama devresini bread board zerine voltaj 15V a kadar kabilir. kurunuz. Displayin katot ularn aseye balamay unutmaynz. Anahtarlar ile srasyla girii binary olarak artrarak k gzlemleyiniz. Sonucu rapor olarak yaznz.

42

UYGULAMA FAALYET 1.5


lem Basamaklar ekil 1.25 teki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 7447 entegresi 1 adet 74147 entegresi 1 adet ortak anotlu 7 segment display 10 adet 1Kohm diren 7 adet 220 ohm diren 10 adet buton deney malzemelerini hazrlaynz. Uygulama devresini bread board zerine kurunuz. Butonlara rakam ataynz. Her butona bastnzda gstergeyi gzlemleyiniz. Sonucu rapor olarak yaznz. neriler Devredeki balantlar gerekletirirken her balantdan sonra yaplan balant ema zerinden iaretlenirse yaplacak hatalar azalacaktr. 7447 ve 74147 Entegrelerin 8 Nul bacaklarnn aseye balanmas gerektiini unutmaynz. A0 ucuda aseye balanmaldr. 7404 entegresininde besleme balantlar unutulmamaldr.

UYGULAMA FAALYET 1.6


lem Basamaklar neriler ekil 1.29daki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 6 adet 74LS32 entegresi 74LS32 entegresinin besleme 4 adet LED balantlarn unutmaynz. 4 adet 330 ohm diren Devre kurulumu tek bread board zerine smaz ise arkadaalarnzla ortaklaa 16 adet iki konumlu anahtar deney malzemelerini hazrlaynz. devreyi kurabilirsiniz. Uygulama devresini bread board zerine Devredeki balantlar gerekletirirken kurunuz. her balantdan sonra yaplan balant lk anda btn anahtarlar Lojik-0 ema zerinden iaretlenirse yaplacak konumuna alnz hatalar azalacaktr. Tablo 1.15 e gre anahtarlar srasyla Lojik-1 yapnz. Her durum iin k gzlemleyiniz. Sonucu rapor olarak yaznz.

43

UYGULAMA FAALYET 1.7


lem Basamaklar neriler ekil 1.31deki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74148 entegresi 8 adet iki kademeli anahtar 4 adet 330 ohm diren 4 adet LED deney malzemelerini 74148 entegresinin bacak balantlarna dikkat ediniz. hazrlaynz 74148 entegresinin yetkilendirme (Ein) ucunun lojik 0 olmasna dikkat ediniz. Uygulama devresini deney borduna Sadece bir giriin Lojik-0, dierlerinin devreyi kurunuz. Lojik-1 olmasna dikkat ediniz. Anahtarlardaki deerleri srasyla Lojik 0 yapnz. Tablo 1.16daki deerleri gzlemleyiniz. Deney raporu hazrlaynz

44

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


OBJEKTSF TEST (LME SORULARI)
Aada verilen sorular iin en uygun cevap seeneini iaretleyiniz. 1. Karl olan iki kme arasndaki dnm ilemine ne denir? A) Elik B)Hata C)Gray D)Kodlama Decimal saylarn kodlamasnda binary koda benzeye kod hangisidir? A) GRAY B)BCD C)OKTAL D)PARITY Gnlk hayatta kullanlan say sistemi, kod olarak aadakilerden hangisiyle adlandrlr? A) Oktal B)3 Fazlalk C)Hekzadesimal D)Desimal (981)10 = (....)BCD aadakilerden hangisidir? A) (0001 1010 0001)BCD B)(1001 1110 0000)BCD C)(1001 1000 0001)BCD D)(0011 1111 0001)BCD (257)8 = (....)BC0 aadakilerden hangisidir? A) (0010 0001 0101)BCO B)(0100 0101 0111)BCO C)(0010 0101 0111)BCO D)(0001 0010 0011)BCO (B32E)16 = (...)BCH aadakilerden hangisidir? A) (1001 1000 0001 1010)BCH B)(1011 0111 0010 1110)BCH C)(0101 1010 1110 1000)BCH D)(0101 1110 1000 0011)BCH Hata kontrol yapmak iin hangi kod kullanlr? A) GRAY B)BCD C)OKTAL D)PARITY

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

Aada verilen bitlerin hangisi tek parity olarak doru kodlanmtr? A) (10010)2 B)(11110)2 C)(10101)2 D)(10001)2 Aada verilen bitlerin hangisi ift parity olarak kodlanmtr? A) (10110)2 B)(11001)2 C)(11111)2 D)(10001)2

9.

10.

Aada verilen onluk say sistemindeki (decimal) saylarn BCD say sistemindeki karlklarn bulunuz. A) (30)10 = ( )BCD B)(69)10 = ( )BCD C)(148)10 = ( )BCD

45

11.

Aada verilen BCD say sistemindeki saylarn onluk say sistemindeki (decimal) karlklarn bulunuz. A) (0111 0010 0000)BCD = ( )10 B)(0110 0110 0100)BCD = ( )10 Aada verilen Oktal saylarn BCO kod karlklarn bulunuz. A) (30)8 = ( )BCO B)(65)8 = ( )BCO C)(141)8 = ( )BCO Aada verilen BCO saylarn Oktal karlklarn bulunuz. A) (111 010 100)BCO = ( )8 B)(101 110 000 110)BCO = ( )8 Aada verilen (Hexadecimal) onaltlk sistemde verilen saylarn BCH kod karlklarn bulunuz. A) (34A)16 =( )BCH B)(69)16 = ( )BCH C)(H48)16 = ( )BCH Aada verilen BCO saylarn Oktal karlklarn bulunuz. A) (0101 1010 0110)BCH = ( B)(0111 1110 0000 1000)BCH = ( )16 )16

12.

13.

14.

15.

16.

BCD den Binary e veya Binary den BCD ye evrilirken saylar nce hangi sisteme evrilir? A) 8 B)2 C)16 D)10 (111111)2 says iin ka bitlik BCD ka ihtiya duyarz? A) 8 B)7 C)6

17.

D)5

18.

(111001)BCD says iin ka bitlik Binary ka ihtiya duyarz? A) 8 B)7 C)6 D)5 7 paral gstergede paralar neden yaplmtr? A) Led B)Diren C)Transistr

19.

D)Lamba

20.

7 paral gstergede diyotlarn anotlar kod zc entegreye gidiyorsa bu displaye ne ad veririz? A) Ortak Anotlu B)Ortak Girili C)Ortak kl D)Ortak Katotlu 7 paral gstergede akm snrlamak iin hangi elektronik eleman balanr? A) Led B)Diren C)Transistr D)Lamba 7447 entegresi hangi say sisteminden 7 segmente kod evirir? A) BCH B)BCD C)BCO 46

21.

22.

D)DECIMAL

23.

Ortak anotlu displayi srmek iin aadaki entegrelerden hangisini seersiniz? A) 7447 B)4511 C)7448 D)74184 Gstergeler (display) 330 ohm srme direnleriyle beraber ka voltla beslenir? A) 10 B)5 C)7 D)8 7 segment kod zc entegrelerinden hangisinin besleme aral en yksektir? A) 7447 B)7448 C)4511 D)74184 Lojik prob hangi bykl ler? A)Gerilim B)akm

24.

25.

26.

C)lojik

D)diren

27.

Lojik probda ka lm kademesi vardr? A)1 B)2 C)3

D)4

28.

Decimal tu takm kodlama devresinde hangi ncelik kodlay entegre kullanlr? A) 7447 B)74147 C)74148 D)7448 Aadakilerden hangisi kodlayc deildir? A) ncelikli kodlayc B)42 (4ten 2ye) kodlayc C)24 (2den 4e) kodlayc D)decimal bcd kodlayc n girili bir devrede giriindeki sistemi baka bir sisteme eviren lojik devrelere ................ devreler denir. Noktal yere aadakilerden hangisi gelmelidir. A) Aritmetik B)Kodlayc C)Toplayc D)Deitirici

29.

30.

DEERLENDRME Cevaplarnz modl sonunda bulunan cevap anahtar ile karlatrnz. Eer testinizdeki ilk 18 soruda zorlandysanz kodlar konusunu, 1929 arasndaki sorularda zorlandysanz kod dntrcler konusunu 30 ve sonrasndaki sorularda zorlandysanz kodlayclar konusunu tekrar ediniz. Sorular ve uygulama faaliyetlerini zorlanmadan ve doru ekilde yapabildiyseniz bir sonraki renme faaliyetine geebilirsiniz

47

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2


AMA
Kod zc tmleik devreleri tanyp, gerektii zaman ihtiyacna uygun tmleik devreyi seip setiiniz tmleik devrelerle ilgili uygulamalar yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Piyasadaki kod zc entegreleri ve bacak balantlarn aratrnz. Bulduunuz entegreleri, piyasadaki tercih edilme durumlarna gre en ok tercih edilenden en aza doru sralaynz. Kod zclerin kullanm alanlarn aratrnz.

2. KOD ZCLER (DECODER)


2.1. Kod zcler ve Entegreleri
2.1.1. Kod zcler (Decoder)
Dijital sistemlerde bilgiler ikili saylar olarak ifade edilir ve btn ilemler ikili saylar ile gerekletirilir. Kod zc devresi; kodlayc devrenin tam tersini yaparak n saydaki giri hattndan gelen ikili bilgileri, maksimum 2n sayda k hattna dntren lojik devredir. Dier bir ifadeyle; ikilik say sisteminde kodlanm bilgileri, anlalmas ve deerlendirilmesi daha kolay bilgilere dntren devrelere kod zc devreler denir.

2.1.2. kiden Drde Kod zc (2 Girili 4 kl zc - 74155)


ki bitlik bir kod zcnn 2 girii 4 k vardr. N giri saysn vermek zere k says =2N olur. 4 ten 2 ye kodlaycnn tam tersi ilemi gerekletirir. Kodlanm olan iki bitlik ifadelerden drt (22) adet bilgi elde eder. Byle bir devrede girilerin durumuna bal olarak sadece tek bir k aktif olur. Aada ekil 2.1 ve 2.2 de 2 den 4 e kod zc ile ilgili ema ve tablolar verilimitir.

ekil 2.1:kili kod zc blok emas ve doruluk tablosu

48

ekil 2. 2: ki girili kod zc lojik devre

ki girili kod zc devresi olarak 74155 entegresi piyasada bulunmaktadr. Bu entegreler hakknda ayrntl bilgiler internetten bilgi sayfalarndan bulunabilir. Bu entegre ayn zamanda 1 den 4 e azaltc (demultiplexer) olarak da kullanlabilir.

ekil 2.3: 74155 entegresi bacak balants ve lojik grnm

SEME YETK B
X 0 0 1 1 X

A
X 0 1 0 1 X

G1
1 0 0 0 0 X

GR IKI BLG C1 1Y0 1Y1 1Y2 1Y3


X 1 1 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 0 1

Tablo 2.1: 74155 entegresi doruluk tablosu

49

74155 entegresi iersinde iki adet 2 den 4 e kod zc devresi vardr. Devre ile alma yaparken ihtiyaca gre bir ya da ikisi kullanabilir. Entegre klarnn aktif 0 (tersleyen) olduu unutulmamaldr.

2.1.3. BCD Kod zc (7445)


BCD kodu 0 9 arasndaki decimal (onluk) saylarn 4-bitlik binary (ikilik) karlklarnn yazlmas ile tanmlanm bir kodlamadr. Bu durumda tasarlanacak kod zcnn 4 giri hatt olmas ve BCD kodu da 0-9 arasndaki decimal (onluk) saylar arasnda tanml olduundan 10 k hattnn olmas gerekmektedir.

ekil 2.4: BCD kod zc blok emas

Aada BCD-decimal kod zcnn lojik diyagram ve blok gsterimi verilmitir.

Tablo 2. 2. BCD kod zcnn doruluk tablosu

50

Tablo 2.2 ye gre kod zme ilemi incelersek. girilerden (0111)BCD bilgisi girildiinde bunun decimal karl (7)10 bilgisine karlk gelen Q7 k aktif olur. Her giri deeri iin bu durum gzlemlenebilir. Burada dikkat edilecek dier bir husus ise 4 bit giri bilgisinin F saysna kadar ifade edilecek yeterlilie sahip olmasdr. Bu zellikten karnaugh haritas ile tasarm yaparken 9 dan sonraki saylarda duruma gre 1 ya da 0 kabul ederek yararlanlmtr. Bu ekilde tasarlanm rnek bir uygulama devresi ekil 2.5 te izilmitir.

ekil 2.5: BCD kod zc devresi

Piyasada bu amaca uygun olarak retilen 7445 entegresi bulunmaktadr.

ekil 2.6: 7445 entegresi (BCD den decimal e kod zc) bacak balants ve lojik grnm

51

GR A B C D 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 0 1 0 0 1 KULLANILMAZ

DESMAL SAYI 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 16 YA KADAR

Q0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Q1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1

Q2 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1

Q3 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1

IKI Q4 Q5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 GEERSZ

Q6 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1

Q7 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1

Q8 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1

Q9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0

Tablo 2.3: 7445 entegresi doruluk tablosu

2.1.4. Binary den Hexadecimal e Kod zc


4 bitlik binary kodlu (ikili sistem verilmi) sayy hexadecimal sayya (on altl sisteme) evirir. Devre 4 girie ve hekzadesimal say (on altl say sistemi) iin gerekli olan 16 ka sahiptir. Tablo 2.4 e dikkat edilirse, her drt bitlik giri bilgisine gre sadece bir k Lojik-1 deerini alr dier klar Lojik-0dr. Kod zclerde ka tane k olursa olsun sadece bir kn aktif olduunu unutmaynz. rnein; 1000 bilgisi girildiinde Q8 k aktif olur. Eer klara LED balanrsa Q8 kndaki LED in yand grlecektir.

ekil 2.7: Binaryden hexadecimal e kod zc blok emas

52

Tablo 2.4: Binary hexadecimal kod zc doruluk tablosu

Piyasalarda yetki (etkinletirme-enable) girili 4 e 16 Kod zc olan 4514 entegresi vardr. Gerektiinde bilgi sayfalarn inceleyerek kullanabilirsiniz. ekil 2.8 de VE kaplaryla yaplm binary hexadecimal kod zc devresi gzkmektedir. Burada 2 girili VE kaps entegresi olan 7408 yada 4 girili VE kaps entegresi olan 7421 entegresi tercih edilebilir.

53

ekil 2. 8: Binaryden hexadecimal e kod zc devre

54

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET


lem Basamaklar neriler

ekil 2.8deki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 7404 entegresi Giri ve kardaki LED leri balamay unutmaynz. 8 adet 7421 entegresi 4 adet iki kademeli anahtar Entegrelerin bacak balantlarna dikkat 5 adet 330 ohm diren ediniz. 20 adet LED deney malzemelerini Devredeki balantlar gerekletirirken hazrlaynz. her balantdan sonra yaplan balant ema zerinden iaretlenirse yaplacak Deney borduna devreyi kurunuz. hatalar azalacaktr. Entegrelerin besleme ularn balamay Anahtarlar giri deerlerini srasyla unutmaynz. deitiriniz. Her durumda sadece tek kn 1 olmas gerektiini unutmaynz. Tablo 2.4teki deerleri gzlemleyiniz. Deney raporu hazrlanynz.

55

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Aada verilen sorular iin en uygun cevap seeneini iaretleyin. Testte 10 soru bulunmaktadr. Sre olarak 15 dakikay gememenizi tavsiye edilir.. 1. Kod zcnn girii hangi say sistemidir ? A)2 B)8 Kod zcde 3 giri varsa ka k bulunur ? A)3 B)6 C)10 D)16

2.

C)8

D)10

3.

Kod zc devre hangi devrelerin tersini yapar? A) Kod evirici B)Kodlayc C)oklayc 10 ile 16 arasndaki saylar hangi kod zcde kullanm ddr? A) ki girili B)Oktal C)BCD D)Hekzadesimal

D)Azaltc

4.

5.

Azaltc olarak kullanlan kod zc entegresi aadakilerden hangisidir? A) 74147 B)7447 C)74148 D)74155 74155 ve 7445 entegresinin k zellii nasldr? A) Aktif 0 B)Aktif 1 C) Lojik 0

6.

D)Lojik 1

7.

Kod zc entegreleri, lojik 0 sfr bilgisi verildiinde almaya hazr hale getiren ayak balants aadakilerden hangisidir? A) +Vcc B)Gnd C)Etkinletirme D)Reset Lojik bilgileri grmek iin hangi elektronik devre elemann kullanrsnz? A) Prob B)LED C)Osilaskop D)l aleti 16 kl sistemler hangi kod zcde bulunur? A) Binary B)Oktal C)BCD D)Hekzadesimal BCD kod zcde 1111 bilgisi girildiinde hangi k aktif olur?. A) Hepsi B)Hibiri C)Q15

8.

9.

10.

D)Q0

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz cevap seeneklerini modl sonunda verilmi olan cevap anahtar ile karlatrnz. Kendinizi deerlendirdiinizi unutmaynz. Yanl cevapladnz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular iin bilgi sayfalarna tekrar dnerek eksiklerinizi gideriniz. 56

RENME FAALYET3 RENME FAALYET-3


AMA
oklayc devrelerinin tmleik devreleri tanyp, gerektii zaman ihtiyacna uygun tmleik devreyi seip, setiiniz tmleik devrelerle ilgili uygulamalar yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Piyasada kullanlan oklayc (mux) entegrelerini ve bacak balantlarn aratrnz. oklayclarn kullanm alanlarn aratrnz.

3. OKLAYICILAR (MULTPLEXER)
3.1. oklayclar (mux)
oklama, ok saydaki bilginin daha az sayda kanal veya hat zerinden iletilmesi anlamna gelir. oklama, birok giri hattndan gelen ikili bilgileri seen ve tek bir k hattna ynlendiren birleik bir devredir. Belli bir giriin seilmesi bir dizi seme hatt ile kontrol edilir. Bir oullayc iin 2n sayda giri hatt varsa hangi giriin seileceini belirleyen n kadar seme hatt vardr. Piyasada oklayc amacyla bulunan 74xx150 (16 dan 1 e), 74xx151 (8 den 1 e), 74xx153 (4 ten 1 e), 74xx157 (2 den 1 e) entegreleri istenilen zelliklere gre tercih edilebilir.

3.2. Drtten Bire oklayc ( 4*1 - 74153)


Drt girie bir ka sahip devrelerdir. 4 rakam 2n sl saysna karlk gelir ve n seme ucu saysn belirtir. 4 ten 1 e oklayc devrelerde 4 giriten 1 ini semek iin 2 seme ucu gereklidir. Bu seme ilemleri her durum iin ekil 3.1 de doruluk tablosunda gzkmektedir.

ekil 3.1: 4 ten 1 e oklayc blok diyagram ve doruluk tablosu

57

Tabloda da grld gibi seme ucunun ikili sistemde ald deerlerin onluk karl, kanc giriin alacan vermektedir. S1=1 , S0=0 olunca (11)2= (3)10 oda D3 giriinin alaca anlamna gelir. 4 ten 1 e oklayc devresinin lojik kaplar ile tasarm yaplrken seme ular dikkate alnr. Her VE kapsna bir adet fazladan data hatt balanr. Bu nedenle her data (bilgi) hatt iin bir kapnn gerekli olduu dikkat edilmelidir. Bu artlar salayan doruluk tablosu ve devrenin Lojik Kaplarla gerekletirilmi hali ekil 3.2 de verilmitir.

SEME GR IKI S1 S2 D0 D1 D2 D3 Q 0 0 1 1 1 1 1 D0 0 1 0 0 1 1 0 D1 1 0 1 1 0 0 0 D2 1 1 0 0 0 0 0 D3 0 0 1 0 1 0 1 D0 0 1 0 1 0 1 1 D1 1 0 0 1 1 0 1 D2 1 1 1 0 0 1 1 D3
ekil 3.2: 4 ten 1 e oklayc dorulu tablosu ve lojik devresi

Piyasada 4 ten 1 e oklayc olarak 74153 entegresi bulunmaktadr. 74153 entegresi hakknda ayrntl dkmanlara internetten ulaabilirsiniz. ekil 3.3 ve tablo 3.1de 4 ten 1e oklayc entegresiyle ilgili temel bilgiler verilmitir.

ekil. 5.3: 74153 entegresi (4ten 1e oklayc) bacak balants ve lojik gsterimi

58

SEME S1 S0 X X 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1

I0 X 0 1 X X X X X X

GR I1 I2 X X X X X X 0 X 1 X X 0 X 1 X X X X

I3 X X X X X X X 0 1

YETK E 1 0 0 0 0 0 0 0 0

IKI Y 0 0 1 0 1 0 1 0 1

Tablo 3.1: 74153 entegresi doruluk tablosu

74153 entegresi iinde 2 adet 4 ten 1 e oklayc olduuna dikkat ediniz. htiyaca gre istenilen oklayc tercih edilebilir. ekil 3.4 te birinci oklaycnn kullanld bir uygulama devresi verilmitir.

ekil. 5.4: 74153 entegresi (4ten 1e oklayc) uygulama devresi

59

3.3. Sekizden Bire oklayc (8*1 - 74151, 74152)


Sekiz (2n) giriten istenilen birisini (n) adet seme ucundaki ikili bilgiye gre ka aktaran devrelere 8 den 1 e oklayc devre denir.

SEME
S2 S1 S0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 1

IKI
Q D0 D1 D2 D3 D4 D5

ekil 3.5: 8 den 1 e oklayc blok diyagram ve doruluk tablosu

Baz durumlarda kod zclerde olduu gibi oklayclar iinde almay kontrol eden bir yetkilendirme (etkinletirme-enable) girii bulunabilir. Multiplex (oullayc) ancak yetkilendirildiinde (etkinletiinde) oullama ilemini gerekletirir. Yetkilendirme (enable) girii, iki veya daha fazla sayda oklaycnn birletirilerek daha ok sayda girili bir oullaycnn elde edilmesinde kullanlr. Aada yetki (etkinletirme-enable) girili bir 8 den 1 e oklayc olan 74151 entegresinin doruluk tablosu ve lojik sembol verilmitir. Yetkilendirme girii E olarak adlandrlmtr.

ekil 3.6: 74151 entegresi ( 8den 1e oklayc) bacak balants ve lojik gsterimi

60

SEME
S2 S1 S0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 0 1 1 1 0 1 1 1

YETK
E 0 0 0 0 0 0 0 0

IKI
Z(5) I0 I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 Z(6) I0 I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7

Tablo 3.2: 74151 entegresinin doruluk tablosu

ekil 3.7de 74151 entegresi ile gerekletirlmi uygulama devresi verilmitir.

ekil. 5.7: 74151 entegresi (8ten 1e oklayc) uygulama devresi

61

3.4. On Altdan Bire oklayc (16*1 - 74150)


Bu devrede on alt giri (2n) bilgisi bulunmaktadr. Drt (n) seme ucundaki deere gre sadece tek bir giri ka aktarlmaktadr.

ekil 3.8: 16 dan 1 e oklayc blok diyagram ve doruluk tablosu

Piyasada 16 dan 1 e oklama ilemi iin tasarlanm olan 74150 entegresi bulunmaktadr. ekil 3.9 da grnmektedir.

62

ekil 3. 9: 74150 entegresi ( 16dan 1 e oklayc) bacak balants ve lojik gsterimi


S3 X 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 SEME YETK BLG IKI S2 S1 S0 E I0 I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 I8 I9 I10 I11 I12 I13 I14 I15 Z(Q) X X X 1 X X X X X X X X X X X X X X X X 1 0 0 0 0 0 X X X X X X X X X X X X X X X 1 0 0 0 0 1 X X X X X X X X X X X X X X X 0 0 0 1 0 X 0 X X X X X X X X X X X X X X 1 0 0 1 0 X 1 X X X X X X X X X X X X X X 0 0 1 0 0 X X 0 X X X X X X X X X X X X X 1 0 1 0 0 X X 1 X X X X X X X X X X X X X 0 0 1 1 0 X X X 0 X X X X X X X X X X X X 1 0 1 1 0 X X X 1 X X X X X X X X X X X X 0 1 0 0 0 X X X X 0 X X X X X X X X X X X 1 1 0 0 0 X X X X 1 X X X X X X X X X X X 0 1 0 1 0 X X X X X 0 X X X X X X X X X X 1 1 0 1 0 X X X X X 1 X X X X X X X X X X 0 1 1 0 0 X X X X X X 0 X X X X X X X X X 1 1 1 0 0 X X X X X X 1 X X X X X X X X X 0 1 1 1 0 X X X X X X X 0 X X X X X X X X 1 1 1 1 0 X X X X X X X 1 X X X X X X X X 0 0 0 0 0 X X X X X X X X 0 X X X X X X X 1 0 0 0 0 X X X X X X X X 1 X X X X X X X 0 0 0 1 0 X X X X X X X X X 0 X X X X X X 1 0 0 1 0 X X X X X X X X X 1 X X X X X X 0 0 1 0 0 X X X X X X X X X X 0 X X X X X 1 0 1 0 0 X X X X X X X X X X 1 X X X X X 0 0 1 1 0 X X X X X X X X X X X 0 X X X X 1 0 1 1 0 X X X X X X X X X X X 1 X X X X 0 1 0 0 0 X X X X X X X X X X X X 0 X X X 1 1 0 0 0 X X X X X X X X X X X X 1 X X X 0 1 0 1 0 X X X X X X X X X X X X X 0 X X 1 1 0 1 0 X X X X X X X X X X X X X 1 X X 0 1 1 0 0 X X X X X X X X X X X X X X 0 X 1 1 1 0 0 X X X X X X X X X X X X X X 1 X 0 1 1 1 0 X X X X X X X X X X X X X X X 0 1 1 1 1 0 X X X X X X X X X X X X X X X 1 0

Tablo 3.3: 74150 entegresi doruluk tablosu

63

ekil 3. 10: 74150 entegresi uygulama devresi

Tablo 3.3 teki 74150 entegresine gre gerekletirilmi doruluk tablosu grlmektedir. Tablo incelendiinde 74150 entegresininde yetki (etkinletirme-enable) ucuna sahip olduu fark edilecektir. alma iin yetki (etkinletirme-enable) ucuna Lojik 0 verilmesi gerekmektedir. X ifadesi, seilmi giri hatt dnda olan giri bilgilerin nemsiz olduunu gsterir.

64

3.5. Zaman Blml oklayc (TDM)


oklayclar seilen bilgiyi ka aktaran sistemlerdir. Eer biz bu seme ilemini srayla fakat belli zaman aralklaryla ka aktarlrsa oluan sisteme zaman blml oklayc denir.

ekil 3.11: Zaman blml oklayc devresi

ekil 3.11 deki devrede drt konumlu komitatr anahtar kullanlmtr. Anahtarn orta ucu hangi kademedeyse o girie ait bilgi ka aktarlr. Tablo 3.4te gzkt gibi. uygulamada bu ilemi otomatik olarak gerekletirecek elektronik devreler kullanlmaktadr. zellikle haberleme sistemlerinde kullanlmaktadr.

Tablo 3.4: Zaman Blml oklayc Doruluk Tablosu

65

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET 3.1
lem Basamaklar ekil 3.4teki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74153 entegresi 6 adet iki konumlu anahtar 1 adet LED 1 adet 150 ohm diren deney malzemelerini hazrlaynz Deney borduna devreyi kurunuz. Anahtarlarn konumlarn srasyla deitirerek gerekli giri ve seme deerlerini salaynz. Tablo 3.1deki deerleri gzlemleyiniz Deney raporu hazrlaynz neriler

74153 entegresinin bacak balantlarna dikkat ediniz. 74153 entegresinin yetkilendirme (enable) ucunun lojik 0 olmasna dikkat ediniz. 74153 entegresinin besleme balantlarna dikkat ediniz. Anahtarlarn hem giri bilgisini hem de seme bilgisini kontrol ettiini unutmaynz.

UYGULAMA FAALYET 3.2


lem Basamaklar ekil 3.7deki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74151 entegresi 11 adet iki konumlu anahtar 1 adet 150 ohm diren 1 adet LED deney malzemelerin hazrlaynz Deney borduna devreyi kurunuz. Anahtarlarn konumlarn srasyla deitirerek gerekli giri ve seme deerlerini salaynz. Tablo 3.2deki deerleri gzlemleyiniz Deney raporu hazrlaynz. neriler

74151 entegresinin bacak balantlarna dikkat ediniz. 74151 entegresinin yetkilendirme (enable) ucunun lojik 0 olmasna dikkat ediniz. 74151 entegresi iin besleme balantlarn unutmaynz. Anahtarlarn hem giri bilgisini hem de seme bilgisini kontrol ettiini unutmaynz.

66

UYGULAMA FAALYET 3.3


lem Basamaklar ekil 3.10daki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74150 entegresi 20 adet iki konumlu anahtar 1 adet 150 ohm diren 1 adet LED deney malzemelerini hazrlaynz Deney borduna devreyi kurunuz. Anahtarlarn konumlarn srasyla deitirerek gerekli giri ve seme deerlerini salaynz. Tablo 3.3teki deerleri gzlemleyiniz Deney raporu hazrlaynz. neriler

74150 entegresinin bacak balantlarna dikkat ediniz. 74150 entegresinin yetkilendirme (enable) ucunun lojik 0 olmasna dikkat ediniz. 74150 entegresi iin besleme balantlarn unutmaynz Anahtarlarn hem giri bilgisini hem de seme bilgisini kontrol ettiini unutmaynz.

67

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Aada verilen sorular iin en uygun cevap seeneini iaretleyin. Testte 5 soru bulunmaktadr. Sre olarak 5 dakikay gememenizi tavsiye edilir. 1. oklayclarda bilgi transferinde azaltlan nedir? A) Giri hatt says B)k hatt says C)Seme hatt says D)Besleme hatt says oklaycda 8 giri varsa ka k ucu bulunur ? A)1 B)2 C)3 D)4 oklayc giriini arttrmak amacyla birden fazla oklayc kullanabilmek iin hangi ucu kullanrz ? A) Yetki B)Giri C)Seme D)k hexadecimal oklayc entegresi aadakilerden hangisidir? A) 74150 B)74151 C)74153 D)74155 Tek bir hat zerinden birden fazla bilginin otomatik olarak tranfer edildii devrelere ne ad verilir? A) Kodlayc B)Azaltc C)oklayc D)Zaman Blml oklayc

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME Cevaplarnz modl sonunda bulunan cevap anahtar ile karlatrnz. Sorular ve uygulama faaliyetlerini zorlanmadan ve doru ekilde yapabildiyseniz bir sonraki renme faaliyetine geebilirsiniz

68

RENME FAALYET4 RENME FAALYET-4


AMA
Azaltc devrelerinin tmleik devreleri tanyp, gerektii zaman ihtiyacna uygun tmleik devreyi seip, setiiniz tmleik devrelerle ilgili uygulamalar yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Piyasada kullanlan oklayc (mux) entegrelerini ve bacak balantlarn aratrnz.. Azatclarn kullanm alanlarn aratrnz.

4. AZALTICILAR (DEMULTPLEXER)
4.1.Azaltclar (Demux)
Demultiplex (Azaltc) tek bir hattan bilgi alan ve bu bilgiyi olas 2n sayda k hattndan birisi zerinden ileten bir devredir. Belli bir k hattnn seimi n adet seme ularnn durumlar tarafndan kontrol edilir. Dier bir ifadeyle; giriinde bulunan bilgiyi seme ularna bal olarak istenilen ka aktaran devrelere azaltc denir. Piyasada bulunan 74xx139 (1 den 4 e ), 74xx138 (1 den 8 e), ve 74xx154 (1 den 16 ya ) entegreleri istenilen zelliklere gre tercih edilebilir.

4.2. Birden Drde Azaltc (1*4 - 74139)


Bu sistemde 4(2n) k 2(n) seme ve 1 bilgi girii vardr ve 1 den 4 e azaltc olarak isimlendirilir.

ekil 4.1: 1den 4e azaltc blok diyagram ve doruluk tablosu

69

ekil 4.1deki doruluk tablosunu inceleyerek 1 den 4 e azaltc devrenin alma mantn kolayca kavrayabiliriz. Burada temel olarak bir seme ilemi vardr. Bu ilem seme ularyla gerekletirilmektedir. ki adet seme ucu drt farkl bilgi retebilmekte bu da drt farkl k ucunu seebileceimiz anlamna gelmektedir. Burada unutulmamas gereken sadece bir kn aktif olmas ve aktif olan kta giriteki bilginin gzkmesidir. Bu anda dier klardaki lojik bilgiler deersizdir. Bu anlatlanlar gerekletiren lojik uygulama devresi ekil 4.2 de gsterilmitir.

ekil 4.2: 1 den 4 e azaltc lojik devresi ve doruluk tablosu

Piyasalarda bu ama iin retilen ve iersinde iki adet 1 den 4 e azaltc devresi bulunan 74139 entegresi vardr. Yetki (etkinletirme-enable) (etkinletirme enable) ucunun ayn zaman da bilgi girii gibi kullanlmasndan dolay devre hem kod zc hem de azaltc olarak kullanlabilmektedir.

ekil 4.3: 74139 entegresi ( 1den 4e azaltclar) bacak balantlar ve lojik gsterimi

70

Tablo 4.1: 74139 entegresi (1den 4e azaltc) doruluk tablosu

Bu ve bundan sonraki entegreler hakknda ayrntl bilgiye internet zerinden data sheet ler (bilgi sayfalar) zerinden ulalabilirsiniz. rnek bir uygulama devresi ekil 4.4 te gsterilmitir.

ekil 4.4: 74139 entegresi uygulama devresi

71

4.3. Birden Sekize Azaltc (1*8 - 74138)


Giriindeki bilgiyi seme ularna bal olarak 8 (23) ktan herhangi birine aktaran devrelere 1den 8 e azaltc denir. Seme ilemi klardan sadece birini aktif hale getirir. Aktif olan kta giriteki bilgi grnr. 8 ktan birini semek iin 3 seme ucu gereklidir. ekil 4.5 teki blok diyagramda 1 den 8 e azaltcnn giri, seme ve k ular gsterilmitir.

ekil 4.5: 1 den 8 e azaltc blok diyagram

SEME IKI S0 S1 S2 Q0 Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Q6 Q7 0 0 0 D 0 0 1 D 0 1 0 D 0 1 1 D 1 0 0 D 1 0 1 D 1 1 0 D 1 1 1 D
Tablo 4.2: 1den 8e azaltc doruluk tablosu

Piyasalarda 1 den 8 e azaltc olarak 74138 entegresi bulunmaktadr. Bu entegre hem kod zc hem de azaltc olarak kullanmak mmkndr.

ekil 4.6: 74138 entegresi ( 3den 8e azaltc) bacak balantlar ve lojik gsterimi

72

Bu entegrenin 3 adet yetki (etkinletirme-enable) ucunun olmas, devre ile alma yaplrken dikkat edilmesi gereken bir noktadr. Harici bir data (bilgi) ucuna sahip deildir. Yetki (etkinletirme-enable) ularna tablo 4.3 teki deerler girildiinde, seme ularna gre aktif kta Lojik 0 bilgisi grlr. Dier klarda ise Lojik 1 vardr. YETK SEME ULARI IKI E1 E2, E3 A(S0) B(S1) C(S2) Y0 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Y7 X 1 X X X 1 1 1 1 1 1 1 1 0 X X X X 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0
Tablo 4.3: 74138 entegresi (1den 8e azaltc) doruluk tablosu

ekil 4.7: 74138 entegreli 1den 8e azaltc devresi

73

4.4. Birden On Altya Azaltc ( 1*16 - 74154)


Drt adet seme ularna bal olarak giriinde bulunan bilgiyi on alt ktan birine aktaran devrelere 1 den 16 ya azaltc denir. Tek bilgi girii vardr. Drt adet seme ucuyla onalt ktan biri seilir.

ekil 4.8: 1den 16ya azaltc blok diyagram

ekil 4.8 de 1 den 16 ya azaltc blok diyagram gzkmektedir. Burada seilecek kn binary karl seme ularna uygulanr. Uygulanan binary bilgiye gre klardan sadece bir tanesi aktif olur.
SEME
S0 S1 S2 S3 Q0 Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 Q6 Q7

IKI
Q8 Q9 Q10 Q11 Q12 Q13 Q14 Q15

0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1

0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1

0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

D D D D D D D D D D D D D D D D

Tablo 4.4: 1den 16 ya azaltc doruluk tablosu

74

Blok diyagram ve doruluk tablosu gerekletirilen azaltcnn lojik devresi olduka karmaktr. 16 adet ve 4 girili VE kaps ile gerekletirilir. Bunun yerine ekil 4.9 da gsterilen 74154 azaltc (ve kod zc) entegresi kullanlabilir.

ekil 4. 9: 74154 entegresi (4ten 16ya azaltc) bacak balants ve lojik gsterimi

74154 entegresi incelendiinde 2 adet yetki (etkinletirme-enable) ucuna sahip olduu grlecektir. Bu entegre devrede de harici bir data giri ucu yoktur. Yetki (etkinletirmeenable) ular bilgi girii olarak da kullanlmaktadr. Bu nedenle 74154 entegresi hem kod zc hem de azaltc olarak kullanlabilir. 74154 entegresi ile gerekletirilmi rnek bir devre ekil 4.10 da gsterilmitir.
SEME IKI YETK E0 E1 S3 S2 S1 S0 Y0 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Y7 Y8 Y9 Y10 Y11 Y12 Y13 Y14 Y15 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 X X X 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 X X X 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 X X X 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 X X X 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0

Tablo 4.5: 74154 entegresi doruluk tablosu

75

ekil 4.10: 74154 entegreli 1den 16ya azaltc devresi

76

4.5. Zaman Blml Azaltc


Azaltc (demultiplekser), tek giriindeki bilgiyi, ok saydaki klardan sadece bir tanesine aktarr. Giriteki bilgi belli zaman aralklaryla seilerek ka srayla aktarlrsa bir zaman blml azaltc gerekletirilmi olur.

ekil 4.11: Zaman blml azaltc devresi

ekil 4.11deki devrede drt kademeli bir komtatr anahtar kullanlmtr. Anahtarn ucu hangi ka getirilirse giriteki bilgi komtatrn orta ucu zerinden seilen ka aktarlr. Bu ilem belirli zaman aralklaryla taranrsa giriteki seri bilgi ka paralel olarak aktarlr.
GR BLGS 0 1 0 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1 ANAHTAR KADEMES Q0 Q1 Q2 Q3 Q0 Q1 Q2 Q3 Q0 Q1 Q2 Q3 Q0 Q1 Q2 Q3 Q0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 IKI Q1 Q2 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 Q3 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1

Tablo 4.5: Zaman blml oaltc doruluk tablosu

Uygulamada bu ilemi otomatik olarak gerekletirecek elektronik devreler kullanlmaktadr. Zaman blml oklama ile birlikte haberleme sistemlerinde tercih edilmektedir. 77

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET 4.1
lem Basamaklar ekil 4.4teki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74139 entegresi 1 adet 7404 entegresi 3 adet iki konumlu anahtar 4 adet LED 4 adet 150 ohm diren deney malzemelerini hazrlaynz Deney borduna devreyi kurunuz. Anahtarlarn konumlarn srasyla deitirerek gerekli giri (yetki) ve seme deerlerini salaynz. Tablo 4.1deki deerleri gzlemleyiniz Deney raporu hazrlaynz. neriler

74139 entegresinin bacak balantlarna dikkat ediniz. 2 adet azaltcdan sadece bir tanesinin kullanld unutulmamaldr. 74139 entegresinin yetkilendirme ucunun Lojik-0 olmasna dikkat ediniz. 74139 entegresi iin besleme balantlarn unutmaynz. Anahtarlarn hem giri bilgisini hem de yetki bilgisini kontrol ettiini unutmaynz.

UYGULAMA FAALYET 4.2


lem Basamaklar ekil 4.7deki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74138 entegresi 6 adet iki konumlu anahtar 8 adet 150 ohm diren 8 adet LED deney malzemeler hazrlaynz. Deney borduna devreyi kurunuz. Anahtarlarn konumlarn srasyla deitirerek gerekli giri(yetki) ve seme deerlerini salaynz. Tablo 4.3teki deerleri gzlemleyiniz Deney raporu hazrlaynz. neriler

74138 entegresinin bacak balantlarna dikkat ediniz. 74138 entegresinin yetkilendirme ularna uygulanacak bilgiler iin tablo 4.3 teki deerlere dikkat ediniz. 74138 entegresi iin besleme balantlarn unutmaynz. Anahtarlarn hem giri bilgisini hem de yetki bilgisini kontrol ettiini unutmaynz.

78

UYGULAMA FAALYET 4.3


lem Basamaklar ekil 4.10daki devre iin gerekli 1 adet bread board 1 adet 5V DC g kayna 1 adet 74154 entegresi 6 adet lojik anahtar 16 adet LED 16 adet 150 ohm diren deney malzemeler hazrlaynz. Deney borduna devreyi kurunuz. Anahtarlarn konumlarn srasyla deitirerek gerekli giri(yetki) ve seme deerlerini salaynz. Tablo 4.5teki deerleri gzlemleyiniz Deney raporu hazrlaynz. neriler

74154 entegresinin bacak balantlarna dikkat ediniz. 74154 entegresinin yetkilendirme ularnn deerlerine dikkat ediniz. 74154 entegresi iin besleme balantlarn unutmaynz Anahtarlarn hem giri bilgisini hem de yetki bilgisini kontrol ettiini unutmaynz.

79

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME


OBJEKTF TEST(LME SORULARI)
Aada verilen sorular iin en uygun cevap seeneini iaretleyin. Testte 5 soru bulunmaktadr. Sre olarak 5 dakikay gememenizi tavsiye edilir.. 1. Azaltclar hangi sistemlerde kullanabilir? A) Haberleme B)Kodlayc C)Kod evirici oklaycda 8 k varsa ka seme ucu bulunur ? A)1 B)2 C)3 Azaltclar hangi birleik devrelere benzetebiliriz? A) Kod zc B)Kodlayc C)oklayc Azalt entegrelerin klar nasl bir zellie sahiptir? A) Lojik-0 B)Aktif 0 C)Aktif 1

D)Kod zc

2.

D)4

3.

D)Kod evirici

4.

D)Lojik-1

5.

Azaltc olarak kullanlan entegrelerde data hatt olarak hangi ular kullanrsnz? A) Seme B)Giri C)Besleme D)Yetki

80

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME


OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
1. Binary kodu varken neden BCD kod tercih edilir? A) Her say iin drt bitin yeterli olmas B) evirmenin Kolayl C) Karmak olmamas D) Hepsi Giri bilgisindeki deiimin hemen ka yansd devrelere ne ad verilir? A) Bileimsel B) Kodlayc C) Kod zc D) Kod evirici Snav cevap anahtarn otomatik olarak okuyacak bir sistem tasarlamak istersek. Hatann en az olmas iin hangi kodlama sistemi kullanlr? A) BCD B) GRAY C) +3 D) BCO Belirli bir kodda k veren herhangi bir devrenin k kodunu istenilen bir koda eviren devrelere ne ad verilir? A) Kodlayc B) Kod zc C) Kod evirici D) Azaltc 74184 ve 74185 entegreleri arka arkaya balarsak nasl bir kod evirme ilemi gerekletirilir? A) BCD-BINARY-BCD B) BINARY-BCD-BINARY C) BCD-BCO-BCD D) BCD-BCH-BCD 7 segment displaye balanan decoder hangi koddan 7 segment koduna evirim yapar? A) BINARY B) BCO C) BCD D) BCH Lojik prob hangi temel lm cihaznn yetersizlii nedeniyle tercih edilir? A) Barometre B) Avometre C) Kontrol kalemi D) LCR metre Hangi ncelik kodlaycs tu takm (10 tulu) kodlaycsnda kullanlr ? A) 7447 B) 74148 C) 7448 D) 74147 ncelik kodlayclarnda hangi deer nerede olmaldr? A) Lojik 0, en altta B) Lojik 0, en sada C) Lojik 1, en stte D) Lojik 1, en solda kili kodlanm bilgileri daha anlalr hale getiren devreler hangileridir? A) Kodlayc B) Azaltc C) oaltc D) Kod zc Herhangi bir kod zc sistemde 5 giri varsa ka ka ihtiya duyulur ? A) 10 B) 16 C) 32 D) 25 81

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

Aadaki sorularn cevaplarn doru ve yanl olarak deerlendiriniz. 12. 13. (.) ok girili tek kl devrelere oaltc denir. (.) Giriteki bilgiler ka belli zaman aralklar ve srayla aktarlrsa bu sistemlere zaman blml oklayc denir. (.) Azaltc tmleik devrelerinde harici giri ular vardr. Bu nedenlede kod zc olarak kullanlr. (.) Zaman blml oklayclar ve zaman blc azaltclar birletirilerek haberleme sistemlerinde kullanlr.

14.

15.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz performans testine geiniz. 82

PERFORMANS TESTLER
Aadaki kontrol listelerini en uygun ekilde doldurunuz.

PERFORMANS TEST 1.1


Bu test sizin uygulamaya ynelik becerilerinizi lmeyi hedefleyen bir lme aracdr. Burada size tablo halinde bir kontrol listesi sunulacaktr. Her bir aamay dikkatlice ve titiz bir ekilde yaparak kontrol listesini doldurunuz. Kontrol listesinin doldurulmas konusunda retmeninizden yardm alabilirsiniz. Sre konusunda retmeninize dannz ve belirlenen srede ilerinizi bitirmeye zen gsteriniz. DEERLENDRME LTLER Evet Deneye Balamadan nce Gzlenecek Davranlar Yaplacak uygulamaya ilikin gerekli bilgiye sahip olmak Kuraca devrenin zelliklerini syleyebilmek Kuraca devre ile ilgili zel elemanlarn katalog bilgilerini yannda bulundurmak ve okuyabilmek (KOD EVRC entegresinin doruluk tablosunu okuyabilmek ve yorumlayabilmek) Deneyi nasl yapacan syleyebilmek Kullanaca ara ve gerelerin adlar ve zelliklerini syleyebilmek Uygulamay yapmadaki amacn ve sonuta elde etmeyi planlad sonucu syleyebilmek Uygulamay yaparken uyaca gvenlik tedbirlerini bilmek Deney Srasnda Gzlenecek Davranlar alma alann temizlemek ve nln giymek Uygulamay yapmak iin gerekli malzemeye sahip olmak Uygulamay yapmak iin gerekli cihazlar tanmak ve semek Kullanaca elemanlarn salamlk kontrollerini tekniine uygun ekilde yapmak Devreyi, devre emasndan takip ederek doru olarak, tekniine uygun ekilde bredboard zerine kurmak Devreyi kurma ilemini, retmeninizin syledii geerli sre iersinde yapmak Devrenin doru kurulup kurulmadn ema zerinden takip ederek kontrol etmek (elemanlarn bacak balantlarna dikkat ediniz.) l aleti ile, balantlarda kopukluk olup olmadn, temasszlk olup olmadn kontrol etmek Devreyi altrmadan, yani gerilim vermeden nce devrenin kurulu halini retmenine kontrol ettirmek G kaynan aarak devreye gerilim vermek Yukarda verilen rnek tabloyu kullanarak, her bir satrdaki ilemleri gerekletirmek ve k gzlemleyerek tabloya not etmek 83 Hayr

Devre sonularnn salamasn yapmak ve not etmek Uygulamay retmenin belirttii sre iersinde bitirmek Uygulamay doru sra ile yapmak. Atlye arkadalar ile uyum iinde olmak ve bakalarn rahatsz etmemek Atlye dzenini bozucu hareketlerde bulunmamak Uygulama esnasnda gerekli gvenlik tedbirlerine ve retmenin ikazlarna uymak Aralar dikkatli ve temiz kullanmak alma masasna zarar vermemek, masay temiz ve dzenli tutmak

Malzemeyi tutarl kullanmak ve artan malzemeyi yerine koymak lme aralarn snrlar iersinde kullanabilmek ve ayarlarn yapabilmek Deney Sonunda Gzlenecek Davranlar Kulland ara gereleri temizleyerek dzenli bir ekilde yerine koymak Uygulama yapt yeri temizlemek Uygulama sonunda, yapt alma ile ilgili rapor hazrlamak

84

PERFORMANS TEST 1.2


DEERLENDRME LTLER Evet Deneye Balamadan nce Gzlenecek Davranlar Yaplacak uygulamaya ilikin gerekli bilgiye sahip olmak Kuraca devrenin zelliklerini syleyebilmek Kuraca devre ile ilgili zel elemanlarn katalog bilgilerini yannda bulundurmak ve okuyabilmek (KODLAYICI entegresinin doruluk tablosunu okuyabilmek ve yorumlayabilmek) Deneyi nasl yapacan syleyebilmek Kullanaca ara gerelerin adlar ve zelliklerini syleyebilmek Uygulamay yapmadaki amacn ve sonuta elde etmeyi planlad sonucu syleyebilmek Uygulamay yaparken uyaca gvenlik tedbirlerini bilmek Deney Srasnda Gzlenecek Davranlar alma alann temizlemek ve nln giymek Uygulamay yapmak iin gerekli malzemeye sahip olmak Uygulamay yapmak iin gerekli cihazlar tanmak ve semek Kullanaca elemanlarn salamlk kontrollerini tekniine uygun ekilde yapmak Devreyi, devre emasndan takip ederek doru olarak, tekniine uygun ekilde bredboard zerine kurmak Devreyi kurma ilemini, retmeninizin syledii geerli sre iersinde yapmak Devrenin doru kurulup kurulmadn ema zerinden takip ederek kontrol etmek (elemanlarn bacak balantlarna dikkat ediniz.) l aleti ile, balantlarda kopukluk olup olmadn, temasszlk olup olmadn kontrol etmek Devreyi altrmadan, yani gerilim vermeden nce devrenin kurulu halini retmenine kontrol ettirmek G kaynan aarak devreye gerilim vermek Yukarda verilen rnek tabloyu kullanarak, her bir satrdaki ilemleri gerekletirmek ve k gzlemleyerek tabloya not etmek Devre sonularnn salamasn yapmak ve not etmek Uygulamay retmenin belirttii sre iersinde bitirmek Uygulamay doru sra ile yapmak Atlye arkadalar ile uyum iinde olmak ve bakalarn rahatsz etmemek Atlye dzenini bozucu hareketlerde bulunmamak Uygulama esnasnda gerekli gvenlik tedbirlerine ve retmenin ikazlarna uymak Aralar dikkatli ve temiz kullanmak 85 Hayr

alma masasna zarar vermemek, temiz ve dzenli tutmak Malzemeyi tutarl kullanmak ve artan malzemeyi yerine koymak lme aralarn snrlar iersinde kullanabilmek ve ayarlarn yapabilmek Deney Sonunda Gzlenecek Davranlar Kulland ara ve gereleri temizleyerek dzenli bir ekilde yerine koymak Uygulama yapt yeri temizlemek Uygulama sonunda, yapt alma ile ilgili rapor hazrlamak

86

PERFORMANS TEST 2
DEERLENDRME LTLER Evet Deneye Balamadan nce Gzlenecek Davranlar Yaplacak uygulamaya ilikin gerekli bilgiye sahip olmak Kuraca devrenin zelliklerini syleyebilmek Kuraca devre ile ilgili zel elemanlarn katalog bilgilerini yannda bulundurmak ve okuyabilmek. (KOD ZC entegresinin doruluk tablosunu okuyabilmek ve yorumlayabilmek) Deneyi nasl yapacan syleyebilmek Kullanaca ara ve gerelerin adlar ve zelliklerini syleyebilmek Uygulamay yapmadaki amacn ve sonuta elde etmeyi planlad sonucu syleyebilmek Uygulamay yaparken uyaca gvenlik tedbirlerini bilmek Deney Srasnda Gzlenecek Davranlar alma alann temizlemek ve nln giymek Uygulamay yapmak iin gerekli malzemeye sahip olmak Uygulamay yapmak iin gerekli cihazlar tanmak ve semek Kullanaca elemanlarn salamlk kontrollerini tekniine uygun ekilde yapmak Devreyi, devre emasndan takip ederek, doru olarak, tekniine uygun ekilde bredboard zerine kurmak Devreyi kurma ilemini, retmeninizin syledii geerli sre iersinde yapmak Devrenin doru kurulup kurulmadn ema zerinden takip ederek kontrol etmek (elemanlarn bacak balantlarna dikkat ediniz.) l aleti ile, balantlarda kopukluk olup olmadn, temasszlk olup olmadn kontrol etmek Devreyi altrmadan, yani gerilim vermeden nce devrenin kurulu halini retmenine kontrol ettirmek G kaynan aarak devreye gerilim vermek Yukarda verilen rnek tabloyu kullanarak, her bir satrdaki ilemleri gerekletirmek ve k gzlemleyerek tabloya not etmek Devre sonularnn salamasn yapmak ve not etmek Uygulamay retmenin belirttii sre iersinde bitirmek Uygulamay doru sra ile yapmak Atlye arkadalar ile uyum iinde olmak ve bakalarn rahatsz etmemek Atlye dzenini bozucu hareketlerde bulunmamak Uygulama esnasnda gerekli gvenlik tedbirlerine ve retmenin ikazlarna uymak Aralar dikkatli ve temiz kullanmak 87 Hayr

alma masasna zarar vermemek, temiz ve dzenli tutmak Malzemeyi tutarl kullanmak ve artan malzemeyi yerine koymak lme aralarn snrlar iersinde kullanabilmek ve ayarlarn yapabilmek Deney Sonunda Gzlenecek Davranlar Kulland ara gereleri temizleyerek dzenli bir ekilde yerine koymak Uygulama yapt yeri temizlemek Uygulama sonunda, yapt alma ile ilgili rapor hazrlamak

88

PERFORMANS TEST 3
DEERLENDRME LTLER Evet Deneye Balamadan nce Gzlenecek Davranlar Yaplacak uygulamaya ilikin gerekli bilgiye sahip olmak Kuraca devrenin zelliklerini syleyebilmek Kuraca devre ile ilgili zel elemanlarn katalog bilgilerini yannda bulundurmak ve okuyabilmek (OKLAYICI entegresinin doruluk tablosunu okuyabilmek ve yorumlayabilmek) Deneyi nasl yapacan syleyebilmek Kullanaca ara gerelerin adlar ve zelliklerini syleyebilmek Uygulamay yapmadaki amacn ve sonuta elde etmeyi planlad sonucu syleyebilmek Uygulamay yaparken uyaca gvenlik tedbirlerini bilmek Deney Srasnda Gzlenecek Davranlar alma alann temizlemek ve nln giymek Uygulamay yapmak iin gerekli malzemeye sahip olmak Uygulamay yapmak iin gerekli cihazlar tanmak ve semek Kullanaca elemanlarn salamlk kontrollerini tekniine uygun ekilde yapmak Devreyi, devre emasndan takip ederek, doru olarak, tekniine uygun ekilde bredboard zerine kurmak Devreyi kurma ilemini, retmeninizin syledii geerli sre iersinde yapmak Devrenin doru kurulup kurulmadn ema zerinden takip ederek kontrol etmek (elemanlarn bacak balantlarna dikkat ediniz) l aleti ile balantlarda kopukluk olup olmadn, temasszlk olup olmadn kontrol etmek Devreyi altrmadan, yani gerilim vermeden nce devrenin kurulu halini retmenine kontrol ettirmek G kaynan aarak devreye gerilim vermek Yukarda verilen rnek tabloyu kullanarak, her bir satrdaki ilemleri gerekletirmek ve k gzlemleyerek tabloya not etmek Devre sonularnn salamasn yapmak ve not etmek Uygulamay retmenin belirttii sre iersinde bitirmek Uygulamay doru sra ile yapmak Atlye arkadalar ile uyum iinde olmak ve bakalarn rahatsz etmemek. Atlye dzenini bozucu hareketlerde bulunmamak Uygulama esnasnda gerekli gvenlik tedbirlerine ve retmenin ikazlarna uymak Aralar dikkatli ve temiz kullanmak 89 Hayr

alma masasna zarar vermemek, masay temiz ve dzenli tutmak Malzemeyi tutarl kullanmak ve artan malzemeyi yerine koymak lme aralarn snrlar iersinde kullanabilmek ve ayarlarn yapabilmek Deney Sonunda Gzlenecek Davranlar Kulland ara gereleri temizleyerek dzenli bir ekilde yerine koymak Uygulama yapt yeri temizlemek Uygulama sonunda, yapt alma ile ilgili rapor hazrlamak

90

PERFORMANS TEST 4
DEERLENDRME LTLER Evet Deneye Balamadan nce Gzlenecek Davranlar Yaplacak uygulamaya ilikin gerekli bilgiye sahip olmak Kuraca devrenin zelliklerini syleyebilmek Kuraca devre ile ilgili zel elemanlarn katalog bilgilerini yannda bulundurmak ve okuyabilmek. (AZALTICI entegresinin doruluk tablosunu okuyabilmek ve yorumlayabilmek) Deneyi nasl yapacan syleyebilmek Kullanaca ara gerelerin adlar ve zelliklerini syleyebilmek Uygulamay yapmadaki amacn ve sonuta elde etmeyi planlad sonucu syleyebilmek Uygulamay yaparken uyaca gvenlik tedbirlerini bilmek Deney Srasnda Gzlenecek Davranlar alma alann temizlemek ve nln giymek Uygulamay yapmak iin gerekli malzemeye sahip olmak Uygulamay yapmak iin gerekli cihazlar tanmak ve semek Kullanaca elemanlarn salamlk kontrollerini tekniine uygun ekilde yapmak Devreyi, devre emasndan takip ederek, doru olarak, tekniine uygun ekilde bredboard zerine kurmak Devreyi kurma ilemini, retmeninizin syledii geerli sre iersinde yapmak Devrenin doru kurulup kurulmadn ema zerinden takip ederek kontrol etmek (elemanlarn bacak balantlarna dikkat ediniz.) l aleti ile, balantlarda kopukluk olup olmadn, temasszlk olup olmadn kontrol etmek Devreyi altrmadan, yani gerilim vermeden nce devrenin kurulu halini retmenine kontrol ettirmek G kaynan aarak devreye gerilim vermek Yukarda verilen rnek tabloyu kullanarak, her bir satrdaki ilemleri gerekletirmek ve k gzlemleyerek tabloya not etmek Devre sonularnn salamasn yapmak ve not etmek Uygulamay retmenin belirttii sre iersinde bitirmek Uygulamay doru sra ile yapmak Atlye arkadalar ile uyum iinde olmak ve bakalarn rahatsz etmemek Atlye dzenini bozucu hareketlerde bulunmamak Uygulama esnasnda gerekli gvenlik tedbirlerine ve retmenin ikazlarna uymak Aralar dikkatli ve temiz kullanmak 91 Hayr

alma masasna zarar vermemek, masay temiz ve dzenli tutmak Malzemeyi tutarl kullanmak ve artan malzemeyi yerine koymak lme aralarn snrlar iersinde kullanabilmek ve ayarlarn yapabilmek Deney Sonunda Gzlenecek Davranlar Kulland ara gereleri temizleyerek dzenli bir ekilde yerine koymak Uygulama yapt yeri temizlemek Uygulama sonunda, yapt alma ile ilgili rapor hazrlamak

DEERLENDRME Performans deerlendirmesi iin retmeninize bavurunuz ve onun size syleyecei talimatlar dorultusunda devam ediniz. retmeninizin belirledii olumsuz davranlar gidermek iin ne yapmanz gerektiini dnnz. 92

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI


RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. D B A C C B D C D A) 0011 0000 B)0110 10001 C)0001 0100 1000 A) 720 B)664 A) 011 000 B)110 101 C)001 100 001 A) 724 B) 5606 A) 0011 0100 1010 A)0110 1001 B) H harfi on altlk sistemde yoktur evrilemez. A) 5A6 B)7E8 D A C A D B B A B C C C B B C B 93

11. 12.

13. 14.

15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31.

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A C B C D A C B D B

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 B C A A D

RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 A C A B D

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 94 D A B C A C B D B D C DORU DORU YANLI DORU

KAYNAKA KAYNAKA

ARSLAN Recai, Dijital Elektronik, Grme. BEREKET Metin, Engin TEKN, Dijital Elektronik, Mavi Kitaplar, zmir, 2005. BEREKET Metin, Engin TEKN, Atelye ve Laboratuvar2, Mavi Kitaplar, zmir, 2005. EKZ Do. Dr Hseyin, Saysal Elektronik, 2001 . YAIMLI Mustafa, Feyzi AKAR, Dijital Elektronik Deneyleri ve Projeleri, 1998. YAIMLI Mustafa, Feyzi AKAR, Dijital Elektronik, Beta Basm, stanbul, 1999. YARCI, Kemal, Dijital Elektronik, Yce Yaynlar, stanbul, 1998. Elektrik-Elektronik Blm, Lojik Uygulamalar 2 Modl Elektrik-Elektronik Blm, Lojik Uygulamalar 3 Modl http://www.alldatasheet.com

95

You might also like