mam Bk r'a Gre mn ve slm

smail Kaygusuz mam Bk r n (676-733/4) a da ve dnemin Snni din bilgini ve mutasavv f olarak tan nan Muhammed bin Mnkedir; Hararetim bast bir saatte Medine dolaylar nda gezerken, Muhammed Bak ra rastlad m. Pek yorulmu tu, yan ndaki iki ki iye dayanarak yryebiliyordu, adamak ll da terlemi ti. Ona, H imi ulular ndan olan senin gibi bir ki inin, bu saatte dnya iin bu derece yorulmas n , hi de do ru bulmuyorum dedim. mm bu sz zerine dayand ki ileri itti, do ruldu da bana dedi ki: Vallhi bu halde lm gelip atsa, beni Allaha edilen ibdetlerden biriyle me gul olarak bulur; nk bu halimle ben, kendimi senden de halktan da ekmi im; ailemin r zk iin al maktay m. Ben, as l Allaha kar r vet verir gibi bir (ibadet?) suu i lerken, insana lmn gelip atmas ndan korkar mdedi. Ben bu sz duyunca; Allah sana rahmet etsin, dedim; sana t verm isterken, sen ek bana t verdin. Eme iyle ailesini geindiren ve al may byk ibadet sayan; geni ngr sahibi ve zaman n en stn din bilginlerinden olan mm Muhammed Bk r n zellikle slm ve mn konusundaki gr lerini Arzina R. Lalaninin al mas [1] ve yararland kaynaklardan zetleyerek a a da sunuyoruz: mm Bk r zaman nda Fitnadan ortaya kan teolojik tart malar daha da yo unla t . Halk mml n geerlili i ve mm n sahibolmas gerekti i inanan statsn sorgulamaya ba lad . Bu durum ki ileri, mn ve slm n ne oldu u ve amelin ( i , eylem) mn n bir paras olup olmad ve de bir ki iye mslman denilmesi iin gerekenler hakk nda yeni sorulara gtryordu. Bu sorular, s rayla, insan n sorumlulu u ya da sorumlulu un yoklu u sorunu ve bu d ncelere ko ut, Kuran n do as na ( yarat lm veya yarat lmam l ) ili kin sorular olarak giderek artt . Vurgular szn/kelm n (logos) tanr sal s fatlar zerinde yo unla t ... Bu erken dnemde tart lan ve zerinde e itle ekollerin farkl d nd ana sorulardan biri mn (faith) idi. Sz edilen sorunlar n o u mn ile slm, szck anlam yla inan ile teslimiyet/boyun e me aras ndaki ay r m ya da ili ki olarak ortaya kt . Bir di er konu ise mn n derecelerinin varolup olmad yd . mm Bk r Kuran n, Bedeviler diyorlar ki, biz inan yoruz. Syle onlara; siz inanm yorsunuz, sadece slm kabul ettiniz, boyun e diniz; mn kalbinize henz girmedi(K.49, 14) ayetini temel alarak, mn ile slm aras nda a k bir ay r m oldu u gr n ortaya koydu. Ona gre mn, slm iine almaktad r, fakat slm n da mn iermesi gerekli de ildir.[2] mm Bk r n benzer bir sergilemesi, El Kad El Numanda [3] bulunmaktad r. Orada Bk r, avucuna iie iki daire izerek d daireyi slm, i daireyi de mn olarak gsterip, inanc n kalpte gerekle ti ini sylemi tir. Demek ki mm Bk r n gr ne gre, bir Mmin kendili inden mslmand r, ama bir Mslimin (mslman) Mmin (inanan) olmas zorunlu u yoktur.

m m Bk r, s m dinini is i rmi olan kims nin mn da is lle i rmi olup olmad soruldu u zaman, farkl l daha a k i ledi i grlr. Buna olumsuz yan t vermi se de unu ekler; o ki i kfr toplumundan, inanl topluma girmi ve inanl larla i irli i yapm t r (qad udifu ila al- mn). Sonra Kbe ve Mescid el Haram rne ini vererek soruyu sorana; e er bir ki iyi mescidde grm se, onu Kbenin iinde de grd n kan tlay p kan tlamayaca n soruyor. Soruyu soran kan tlayam yaca n syleyince; Bk r yeniden, e er bir ki iyi Kabede grm olsayd , o ki inin mescidde oldu undan emin olabilir miydi? diye sormu . Adam evet diye olumlu kar l k verdi inde, El Bk r bu kez ona, mn ve slm aras ndaki ayr m n da ayn oldu unu a klam t r.[4] mn ve slm aras ndaki farkl l n geni ayr nt lar , mm Bk ra yneltilen bir ba ka sorudan kart labilir: E er bir kimse Tanr dan ba ka Tanr olmad na ve Muhammedin Tanr n n elisi oldu una tan kl k getiriyorsa, onun bir mmin/inanan olup olmad soruldu u zaman El Bk r yle yan tlam t : O zaman, Tanr taraf ndan insanlara yklenen grevlere ne demeli? mma gre, daha nce belirtildi i gibi yedi temel ko ul vard r; fakat velyet (velilik), di er hepsinin nnde gelir ve bylece, gerek mn, do rudan mmlar n velyeti ile ilgilidir; yani mma olan inantan do ar. A kas mm Bk ra gre mn, slmdan bir farkl l k olarak, zaman n mm na inanarak tam itaatla birlikte Tanr n n peygamberleri, elileri ve immlar na olan inant r. mm Aliden nakledilen hadislerden birinde slm ikrar (verme)d r, mn ise, mm, Peygamber ve Tanr bilgilerini ieren bilgiye sahip olan marifettirdiye geer.[5] u halde mm Bk r n gr leri, mn n hem sz (kavl), hem de eylemi (amel) yans tt fikrine e ilim gsterir. O lu mm Cafer Sad k n tan mlamas na gre mn, dilden sylemek, iten-candan onaylamak ve Tanr n n buyurdu u temel grevleri uygulamakt r (kawl bi al lisan, tastik bi al- anan wa amal bi al-arkn). mm Bk r n gen a da Ebu Hanife bu konuda farkl gr tedir. Ona atfedilen Wasiyyan n birinci maddesine gre mn dille ikrar, iten onaylama (tasdik bi al janan) ve kalb bilgisidir (wa marifa bi al kalb). Bu tan mlamada amel-eylem a klamas yoktur. Hariciler, Mutezile ve Kaderiyyeye gre de, uygulama (amel) mn n ayr lmaz bir paras d r ve bizzat inanc n yap lanmas olarak grlr. Di er yandan Murciler amelin mn ile ilgisi olmad ynnde de erlendirir, yani konu d grrler. mn n bir de i mezlik derecesine sahip oldu unu ve gnahla da zay flayam yaca n belirtmektedirler. Murciler, a r gnahkra ili kin yarg n n ertelenece inin ileri srmelerinden itibaren, mn n tan mlamas sorunuyla yzyze gelmi lerdi. yle ki bu, bir kimsenin btn olarak toplulu un yesi olmas na kar l k oldu. Yani onlar n yapt klar , ameli (uygulamalar ) mn n d nda tutmakt . Ebu Hanife ve onu izlayenlerin de ayn izgide olduklar grlr. Gerekten El-A ari, kitb nda, Hanefilerin Murcilerin mezhebinden olduklar yarg s na var r.[6] br yandan El-Bk r, inananlar aras nda da farkl dereceler bulundu unu d nr. Bunu daha sonra o lu mm Cafer Sad k, baz inananlar n di erlerinden daha iyi; baz lar n n tap nmalar brnden daha fazla; baz lar di er kimselerden daha ileri gr l ya da

sezgisi daha gl olduklar n syleyerek a kl a kavu turur. mm Bk ra gre mminin, inanl ki inin zellikleri unlar iermelidir: Tanr ya gvenme (tevekkl); olaylar yarg lamay (tawfid) Tanr ya b rakma; Tanr dan gelene (qada), r zagsterme (rida) ve Tanr n n iradesine teslim olma, boyun e me (taslim). Yine onun anlatt na gre, Peygamber bir gezisinde mmin olduklar n syleyen bir blk insanla kar la r. nanl olmalar n n kan t n sorar ve onlar da yukar da a klanan drt zellikten son n sylerler. mm Bk r n gr ve d ncesinde mn, drt direk zerinde bina edilmi tir: 1) Sab r, 2) Kesinlik(yaqin), 3)Adalet (adl) ve 4)Mcadele (jihad). A kas onun iin bir ki inin erdemli olu u, do rudan onun mn na ba l d r, inanl olu uyla ilgilidir. mm Bk rdan gelen di er bir hadise gre inanc mkemmel olan bir mmin, en iyi karaktere sahip olan kimsedir. Daha zel bir erdemden szedersek, o zellikle, vcuda ba gibi oldu unu syledi i sab ra gnderme yapar ve Bk ra gre, bir kimsenin sabr yoksa mn da yoktur. O, halka herhangibir ikyeti engelleyen olgun sab r tan mlar. nanc n derecelerinden do an bir grnm de mn n dura an olup olmad fikridir. Yoksa, tam tersine mn o al r, artabilir ya da uygulama/eylemin (amel) geli mesi ve bilginin geni lemesi ve kapsam yla azalabilir mi? Bu, mn al ilm, yani mn ilim (dinsel bilgi) zerinde temellenir. mm Bak r, kendisi taraf ndan bildirilen ok say da hadislerde grld gibi, bilim renme/bilgi kazan lmas zerine yo un biimde vurgu yapar. Bununla birlikte mm Bk r n gr nde bilgi kazan m kendi ba na bir sonu de il, fakat sonuca gtren bir arat r. Onun iin sadece bilgi elde etmek yeterli de ildir; kazan lan bilgiye gre hareket etmek ve renilenleri ba kalar na retmek emlidir. Demek ki, bilgi arac l yla eylem (amel) geli tirilebilir; e er amel geli tirilirse, o zaman mn/inan artar ve daha gl olur; s ras yla gl bir mn, bir insan n bilgisine ba l d r ve daha fazlas insan n amelini, hareketleri ve davran lar n inceltir. u halde mm Bk ra gre mn ve ilm, amel ve mn hepsi birbiriyle (kar l kl olarak) ili kilidir.[7] Bir di er kaynakdan mm Bk r n slm ve mn zerindeki gr lerini onaylayan baz szlerini de yorumsuz olarak verelim: Kime ahmakl k verilmi se mn ondan uzakla t r lm t r. mn ikrar ve ameldir, slm ise sadece ikrard r. mn, kalpte olan eydir. slm ise sadece evlenme, miras ve can n korunmas gibi zahiri hkmlerini uygulanmas na vesile olur. mn slm ile ortakt r, ama slm n mn ile ortakl yoktur. Dil hay r ve errin anahtar d r. Mminin alt n ve gm ne mhr vurdu u gibi, diline de mhr vurmas uygundur. [8] mm Cafere gre ise mmin, yani inanl ki i u sekiz zelli e sahip olmal d r: Buhranda a rba l , belda sab rl , varl kta kredici, Allah n verdi i r zka kani, d man na (bile) haks zl k etmeyen, dostlar na yk olmayan, al mas ndan bedeni

yorgun d en ve insanlara zarar dokunmayand r.[9] [1] Early Shii Thougth, The Teaching of Imam Muhammed Bk r, London, 2004. 2] Al Kolayni, al Kfi vol.2, s.26. [3] Daaim al- slm vol. 1, s.16-17 [4] Al Kolayni, al Kfi vol.2,s.6-7. [5] El Kad el Numan, Daaim al Islam Vol. I, s.15-17. [6] Al-Ashari, Makalat- slmiyya, s.202. [7] Arzina R. Lalani, Early Shii Thougth, The Teaching of Imam Muhammed Bk r, London, 2004, s.84 -88. [8] r ad Mfid, s. 234; Fusul ul Mhimme, s. 193; Menak b- bn ehra ub, c.4, s. 197den aktaran Kaz m Balaban, Ehlibeytten Dersime, Ayd yay nlar , st. 2006, s.98 1002. [9] Tuhef-ul Ukul, 388de aktaran, Kaz m Balaban, Ehlibeytten Dersime, s.112.