T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

TESSAT TEKNOLOJS VE KLMLENDRME

GENLEME ELEMANLARININ BAKIM VE MONTAJI

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. KILCAL BORU TP GENLEME ELEMANI ...............................................................3 1.1. Klcal Borulu Genleme Elemannn zellikleri ve alma Prensipleri ....................3 1.2. Klcal Borulu Genleme Elemannn Kullanld Yerler ...........................................9 1.3. Klcal Borulu Genleme Elemannn Bakm ve Montaj ............................................9 1.3.1. Klcal Boru Seimi ...........................................................................................9 1.3.2. Klcal Borunun Seimi....................................................................................10 UYGULAMA FAALYET ..........................................................................................11 LME VE DEERLENDRME ................................................................................13 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................15 2. OTOMATK GENLEME ELEMANLARI ...................................................................15 2.1. Otomatik Genleme Valfinin Tanm ve Yaps.......................................................15 2.2. Otomatik Genleme Valfinin alma Prensibi .......................................................16 2.3. Otomatik Genleme Valfinin Kullanld Yerler ....................................................16 2.3.1. Otomatik Genleme Valfli Soutma Sistemleri ...............................................17 UYGULAMA FAALYET ..........................................................................................19 LME VE DEERLENDRME ................................................................................20 RENME FAALYET-3 ...............................................................................................22 3. TERMOSTATK GENLEME VALF ..........................................................................22 3.1. Termostatik Genleme Valfinin Tanm ve Yaps...................................................22 3.2. Termostatik Genleme Valfinin alma Prensibi ...................................................24 3.3. Termostatik Genleme Valfinin Yaps ve Kullanld Yerler.................................26 3.3.1. Termostatik Genleme Valfi eitleri ve zellikleri........................................28 3.4. Genleme Valfi Montaj Kurallar............................................................................29 3.4.1. Termostatik Genleme Valfinin Seim Kriterleri.............................................40 3.4.2. Termostatik Genleme Valfi Uygulamalarnda Dikkat Edilecek Konular.........43 3.4.2. Genleme Valfindeki Hat i Perdenin Temizlenmesi......................................46 3.4.3. Genleme Valfindeki Is Haznesinin Temas ...................................................47 3.4.4. Genleme Valfinin Bakm..............................................................................47 3.4.5. Genleme Valfinin almasnn Kuvvetin Etkisi Tarafndan Kontrol Edilmesi...................................................................................................................47 3.4.6. Genleme Valfinin Grevleri ..........................................................................47 3.4.7. Genleme Valfi, lme ve Ayarlama Kurallar ...............................................47 3.4.8. Genleme Valfi Testi ......................................................................................49 3.4.9. Genleme Valf Kuyruunun Sistemdeki Yeri..................................................50 3.4.10. Termostatik Genleme Valfi Arzalar...........................................................50 3.4.11. Termostatik Genleme Valfi Ayar................................................................51 3.4.12. Termostatik Genleme Valfinde Kzgnlk Ayar...........................................52 3.4.13. Termostatik Genleme Valfinin Bulbunun arj ............................................54 3.4.14. Termostatik Genleme Valfinde Kzma Yksek veya Buharlama Emme Basnc ok Dk Arzasnn Sebepleri ..................................................................54 3.4.15. Termostatik Genleme Valfindeki Bulb Montajnn nemi ve Montaj Esaslar ................................................................................................................................54

3.4.16. Termostatik Genleme Valfindeki Kuyruk (Bulb) inde Kullanlan Dolgu Trleri......................................................................................................................55 3.4.17. Termostatik Genleme Valfinde Valf Kapasitesi Kktr Arzasnn Sebepleri ..................................................................................................................56 3.4.18. Termostatik Genleme Valfinin Kuyruunun Konulaca Yer .......................56 3.4.19. Termostatik Genleme Valflerinde apraz arj .............................................57 3.4.20. Termostatik Genleme Valflerine Gaz arj...................................................57 3.4.21. Termostatik Genleme Valflerine Sv arj...................................................57 3.4.22. Termostatik Genleme Valflerinde arj Tipleri .............................................58 3.4.23. Termostatik Genleme Valfli Sistemlerde Youmayan Gazlarn Etkisi ........58 3.4.24. Termostatik Genleme Valfinin Montaj Yeri ve Montaj artlar ....................58 3.4.25. Termostatik Genleme Valfinin Ap Kapanmamas Arzasnn Sebepleri .....59 3.4.26. Termostatik Genleme Valfinin Ar Sv Beslemesi Sonucu veya Baka Sebeplerle Sv Soutucu Gelmesi Arzasnn Sebepleri............................................59 3.4.27. Termostatik Genleme Valfinin Ayarnn Yaplmasnn nemi .....................60 3.4.28. Termostatik Genleme Valfinin Bakm ........................................................60 3.4.29. Termostatik Genleme Valfinin Byk Kapasiteli Evaporatrlerde Kullanm ................................................................................................................................60 3.4.30. Termostatik Genleme Valfinin almasnda Etken Olan Kuvvetleri ...........61 3.4.31. Termostatik Genleme Valflerinin Kullanlaca Yere Gre Seilmesi ..........61 3.4.32. Termostatik Genleme Valfinin Montaj ve Kullanmnda Dikkat Edilecek Hususlar...................................................................................................................62 3.4.33. ten Dengelemeli Termostatik Genleme Valfli Soutma Sistemleri ............62 3.4.34. Dtan Dengelemeli Termostatik Genleme Valfli Soutma Sistemleri ..........63 3.4.35. Genleme Valfi Kuyruunun Sistemdeki Yeri ...............................................64 UYGULAMA FAALYET ..........................................................................................66 LME VE DEERLENDRME ................................................................................68 MODL DEERLENDRME...........................................................................................70 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................71 KAYNAKA ....................................................................................................................72

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 522EE0174 Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme Alan Ortak Genleme Elemanlarnn Bakm ve Montaj Bu modl, renciye genleme elemanlarnn tanm, eitleri, bakm ve montaj ile ilgili teknikleri kazandracak renme materyalidir. 40/24 Yoktur. Genleme elemanlarnn bakm ve montajn yapmak. Genel Ama Bu modl ile genleme elemanlarnn eitlerini, kullanldklar yerleri renecek ve farkl devreler zerine montajn yaparak bakmlarn yapabileceksiniz. Amalar MODLN AMACI 1.Gerekli donanm kullanarak genleme elemanlarn soutma devresi zerine kurabileceksiniz. 2.Genleme elemanlarnn eitlerini ve kullanld yerleri reneceksiniz. 3.Soutma devresinin byklne gre genleme elemannn seimini yapabileceksiniz. 4.Genleme elemanlarnn bakmn yapabileceksiniz. 5.Farkl soutma devrelerine deiik genleme elemanlarnn montajn yapabileceksiniz. retici firmalarn cihaz kataloglar, lme ve kontrol aletleri, el takmlar ve elektrikli el aletleri, sabitleme ve yaltm malzemeleri i gvenlii ile ilgili dier ekipmanlar. LME VE DEERLENDRME Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili olarak hazrlanan deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Deerlendirme sorularna verdiiniz cevaplarnz, modln sonunda verilen cevap anahtar ile kontrol ediniz. Herhangi bir soruya yanl verdiiz bir cevap varsa bu bir renme eksikliini

SRE N KOUL YETERLK

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

iii

gstermektedir. Bir sonraki renme faaliyetine gemeden nce ilgili konuya dnerek konuyu inceleyiniz ve doru cevab bulmaya alnz. retmeniniz, modl tamamladnzda size lme arac (uygulama, soru-cevap)uygulayacak, bu modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerilerinizi lerek deerlendirecektir.

iv

GR GR
Sevgili renci, Her geen gn gelien teknolojiye ayak uydurmak durumundayz. zellikle teknik bir alanda alacak bireyin bu konuda daha hassas olmas gerekmektedir. Sizler de amzn en gelimeye ak ve insan hayatnda nemli yeri olan bir meslee adm atm bulunuyorsunuz. Tesisat ve klimlendirme blmmzde bilgi ve beceriye dayal uygulamalarda bu modlle, genleme elemanlarnn tanm, eitleri, bakm ve montaj ile ilgili konularda temel bilgi sahibi olacaksnz. Buradaki konular, mesleki geliiminizin temelinin salam atlmasn salayacak ekilde hazrlanmtr. Ancak unutulmamaldr ki, mesleinizde ilerlemek, teknolojik gelimeleri yakndan takip ederek kavrayabilmek ve hatta uygulamalarnzla yeni ufuklar amak, ancak temeli salam atlm birikimlerle olur. Bu modlde yer alan faaliyetler, sizlere uygulama yaparak renmeyi ve kullanlabilir bilginin sahibi olmanz salayacaktr. Bu noktadan hareketle modlde yer alan faaliyet, konu ve uygulamalar sindirerek renmeniz gerekmektedir. renme konusunda gstereceiniz zen, ayn zamanda uygulamalarn daha zevkli hle gelmesini de salayacaktr. En detayl iklimlendirme sistemi ile en basit soutma cihaznn soutma (evrimi zerine kurulu temel) prensipleri ayndr. Bu tespitle modlde yer alan faaliyetlerin dikkatlice, sindirilerek ve neden sonu ilikisine dayal bir mantk yrtlerek renilmesi, kullanlacak bilginin kalc ve kullanlabilir olmas asndan ok nemlidir.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Genleme elemanlarnn temel alma prensiplerini renerek eitlerini grecek, bakm ve montajn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki soutma devreleri zerinde kullanlan genleme elemanlar ve alma prensipleri hakknda bilgi alnz. Genleme elemanlarnn grevini ve eitlerini internet ortamnda aratrnz. evrenizdeki soutma devrelerinin tip ve byklne gre genleme eleman seimini inceleyiniz. Genleme elemanlarnn montajnn ve bakmnn nasl yapldn soutma devreleri zerinde inceleyiniz.

1. KILCAL BORU TP GENLEME ELEMANI

1.1. Klcal Borulu Genleme Elemannn zellikleri ve alma Prensipleri

Evaporatrde istenilen basn dmn salamak amacyla, ounlukla i ap 0,5ile 2,00 mm arasnda deien ve i apa bal olarak arzu edilen basn dm iin yeterli uzunlukta klcal (kapiler) boru kullanlr. Klcal boru, genleme elemanlar iinde en basit ve en ucuz soutucu kontrol veya ak ayar elemandr. Anabilecek veya deitirilmesi gerekecek hareketli paralar yoktur, nk tamak zere tasarland soutma ykne uygun uzunlukta olan kk apl bir borudur. Bu ksma veya basn drme eleman, dier basn drme elemanlar gibi kondenserle evaporatrn arasna, sv hattnn ucuna yerletirilir ya da dorudan sv hattnn yerine kullanlr (ekil 1.2 de grld gibi).

Klcal boru, ykn az ok sabit olduu soutucular (buzdolaplar, su soutucular, erbetlikler, derin dondurucular), dondurucular ve hatta konutlar iin tasarlanm kk iklimlendirme sistemleri gibi seri retim yaplan sistemler iin uygundur. Klcal borunun sisteme uygun olduunun belirlenmesi iin sistemin testen geirilmesi gerekir. Uygun klcal boru uzunluu belirlendikten sonra retime balanr. Siparie gre (ticari soutucular gibi deiik tipte ve kapasitede) soutucu reten firmalar, genelde genleme valfi kullanmay tercih eder. Yanl seilmi klcal boru, sonunda tekrar gaz arj, zaman ve ekonomik kayba sebep olur. Genleme eleman olarak kullanlan klcal, evaporatrde soutma ykne uygun basn dmn u zelliklere bal olarak gerekletirir: Klcaln boyu Klcaln delik ap Klcal borudaki spir says ve spir ap Klcal borunun alma scakl

Klcal boru; sabit basn ve izotermik sktrma ilemiyle kondenser knda sv hle gelen soutucu akkann, yksek basn tarafndan alak basn tarafna sv hldeki soutucu akkan geiini (evaporatrde buharlaan soutucu akkan miktar kadar) kontrol altna alan soutma sistemin nemli elemandr. Klcal boru prensibine gre sv soutucu akkan, gaz hlindeki soutucu akkana gre daha kolay ve abuk hareket eder. Soutma ykne gre evaporatrde buharlaan soutucu akkan kadar evaporatrde sv geii klcal boru ile gerekletirilir. Soutma yk azald zaman evaporatre tanan soutucu akkan miktarnn da azaltlmas gerekecektir. Aksi takdirde evaporatrde sv ylmas olacak ve emme hattna sv yrmesi sz konusu olacaktr. Evaporatrde buharlaan akkan miktar azald zaman klcal boru knda buharlama meydana gelerek sv soutucu akkann geiine diren oluturulduundan ak kontroll olarak salanm olacaktr. Klcal borulu soutma sistemleri, ev tipi soutucularda ve klima cihazlar gibi kk soutma sistemlerinde kullanlmaktadr. Klcal boru kondenserin k ile evaporatrn girii arasna filtre kurutucu ile birlikte balanr. Klcal borulu soutma sistemlerinde; Sistemin kompresr kapasitesi Sistemde kullanlacak soutucu akkan tr, akkan zellikleri Buharlama scakl Ortam scakl deerleri tespit edildikten sonra klcal boru uzunluu ve ap tablo veya grafik yardmyla bulunabilir

Klcal borulu soutma sistemleri ilk alma annda termik dengede olduu iin kompresrn kalk momenti de dk olacaktr. Bu durum, sistemin ilk kalknma annda daha az enerji ekmesine ve kompresrn dndrme momenti etkisinde kalan paralarn mrn uzatacaktr. Kompresr kalkndktan sonra evaporatrdeki soutma hemen hissedilemez. nk sistem, termik dengede olduundan soutucu akkan youmamtr. Kondenserin s transfer yzeyinin tasarm ve ekonomik nedenlerden dolay kk seilmesi youturma scaklnn ortam scaklnn zerinde seilmesini zorunlu hale getirdiinden kondenserde youma belirli bir sre sonra olacaktr. Kondenser knda sv soutucu akkan sv hattna ve filtreye akar. Sv soutucu akkan, klcal boru giriine kadar yksek basntadr. Klcal boru knda evaporatr giriinde soutucu akkann sv oran fazla, buhar oran az olan kaynayan bir karm halindedir. Klcal boru, kompresr alrken belirli bir basn farkn korumaya alr. Sistem altktan belirli bir sre sonra klcal borudan tanan sv soutucu akkann tamam evaporatrde buharlaamayacandan evaporatre akan svnn kslmas gerekir. Aksi takdirde emme hattna sv yrmesi olacak hatta soutma tamamen durabilir. Evaporatrde basncn ykselmesi, klcal boru kndan giriine doru buharlama balatacandan sv geiine diren oluturulup basn fark kontrol altna alnabilecektir. evrim termal elemann ayarlanan scakla dmesine kadar alr. stenilen scaklk kademesine gelindiinde termal eleman, motor kontrol mekanizmasn altrarak, yani elektrik motoru devresini kuyruk basncnn dmesiyle aarak elektrik motorunu stop ettirir. Sistem belirli bir sre sonra s kazanmas nedeniyle termal elemandaki kuyruk basnc artacandan elektrik motoru devresini kapal devre hline getirerek tekrar almaya balayacaktr.

Sistemde klcal boru, genellikle emme borusuna kaynakla birletirilerek bir s deitirici konumu elde edilir. Klcal borular, btn kk soutma sistemlerine hizmet grr ve uygulamalar 10 kw soutma kapasitesine kadar uzanr. Klcal borular 1mden 6m uzunlua kadar ve i aplar genellikle 0,5mmden 2mmye kadardr. Klcal borular, ev tipi soutucularda kk kapasiteli klima ve ticari tip soutma uygulamalarnda baaryla kullanlmaktadr. zellikle birbirinin ayn soutucudan seri retim gerekleiyorsa klcal boru ekonomiktir. Her defasnda ayr tip soutucu retiminde klcal boru yerine genleme valfi nerilir. stenen basn dmn elde etmek iin saysz ap ve uzunluk kombinasyonlar elde edilebilir. Sv soutucu akkan, klcal boruya girer ve boru iinden akar, basnc der. nk soutucu akkann hz ve srtnmesi mevcuttur. Soutucu akkan, boru iinden akarken svnn bir ksm buhar hlinde kaynar. Buna ramen klcal boru bir kez seildiinde ve tesis edildiinde basma basnlar, emme basnlar uyarlanamaz. Kompresr ve genleme cihaznn besledii benzer soutucu, akkan miktarlarn pompalar. Bu iki eleman arasndaki dengesiz ak durumunun geici olmas gerekir. Denge noktasna daha yakn bak iin klcal borunun besledii ak debisi ile kompresr tarafndan pompalanan ak debisi ayn grafikte izilebilir. ekil 1.3te klcal boru ak kesikli izgilerle ve pistonlu kompresrn pompalama kapasitesi dz izgiler hlinde gsterilmitir. Yksek youma basnlarnda klcal boru, evaparatre dk youma basnlarndan daha fazla akkan beslemesi yapar. nk boru boyunca basn fark artar. Kompresr kapasitesi erileri blm 11deki aklanan kompresrler konusunda benzerdir. rnek olarak 300C youma scaklnda kompresr ve klcal boru belli bir emme hatt basncnda her ikisi de eit ktlesel ak debisi geiine izin verirler. Bu denge noktas 300C youma scakl iin 1 noktasndaki emme basncnda bulunur. 2 ve 3 noktalar, ayn ekilde 400C ve 500C youma scaklklarndaki denge noktalardr. Kompresr ve klcal boru, sabit emme basnlarnda tamamen bamsz deildirler. nk evaporatrdeki s transfer ilikileri de yeterli olmaldr. ayet kompresr klcal boru denge noktasnda evaparatr s transferi yeterli deilse bu dengesiz durum evaporatr alna veya evaporatrn ar beslenmesine neden olabilir. Kompresr al, emme hatt basnc ykseldiinde ortaya kar ve klcal boru evaporatrn kendi yzeylerini uygun ekilde beslemesi iin yeterli soutucu akkanla beslenemez. Birok uygulamada klcal borular, s deitirici olarak tesis edilir. Is deitirici, klcal boru emme hattna balanarak tasarlanr. Evaporatrden gelen souk emme gaz, svnn klcal boru iinde kaynamasn geciktirir. Buna ar stma ve ar soutma ayn anda uygulanm sistem denir. Klcal borular, baz avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Onlarn avantajlar, hermetik sistemlere yeterince uyum salamada rakipsiz olmalardr. Onlar basittir, hareketli paras yoktur ve pahal deildir. Klcal borular ayrca durma aralnda sistem basnlarnn dengelenmesine izin verir. Daha sonra motor kompresr dk kalk momenti ile tahrik eder. Klcal borularn dezavantajlar unlardr: Yk deimelerini ayarlayamazlar, yabanc maddelerle tkanabilirler ve soutucu akkan arjnn belli snrlar arasnda kalmas gerekir. Klcal borunun yazlan son zellii, sadece hermetik sistemlerde kullanlr olmasdr. nk soutucu akkan debisi ok azdr. Klcal boru bir dizi alma artlarna gre tasarlanr ve

alma veriminde tasarm artlarndan yknde veya youma scaklndaki deime uygulanabilir.

ekil 1.3: Klcal borulu soutma sistemi

Klcal borulu soutma sistemleri ilk alma annda termik dengede olduu iin kompresrn kalk momenti de dk olacaktr. Bu durum, sistemin ilk kalknma annda daha az enerji ekmesine ve kompresrn dndrme momenti etkisinde kalan paralarn mrn uzatacaktr. Kompresr kalkndktan sonra evaporatrdeki soutma hemen hissedilemez. nk sistem, termik dengede olduundan soutucu akkan youmamtr. Kondenser s transfer yzeyinin tasarm ve ekonomik nedenlerden dolay kk seilmesi, youturma scaklnn ortam scaklnn zerinde seilmesini zorunlu hle getirdiinden kondenserde youma belirli bir sre sonra olacaktr. Kondenser knda sv soutucu akkan, sv hattna ve filtreye akar. Sv soutucu akkan, klcal boru giriine kadar yksek basntadr. Klcal boru knda evaporatr giriinde soutucu akkann sv oran fazla, buhar oran az olan kaynayan bir karm halindedir. Klcal boru, kompresr alrken belirli bir basn farkn korumaya alr. Sistem altktan belirli bir sre sonra klcal borudan tanan sv soutucu akkann tamam, evaporatrde buharlaamayacandan evaporatre akan svnn kslmas gerekir.

Aksi taktirde emme hattna sv yrmesi olacak, hatta soutma tamamen durabilir. Evaporatrde basncn ykselmesi, klcal boru kndan giriine doru buharlama balatacandan sv geiine diren oluturulup basn fark kontrol altna alnabilecektir. evrim termal elemann ayarlanan scakla dmesine kadar alr. stenilen scaklk kademesine gelindiinde termal eleman, motor kontrol mekanizmasn altrarak yani elektrik motoru devresini kuyruk basncnn dmesiyle aarak elektrik motorunu stop ettirir. Sistem, belirli bir sre sonra s kazanmas nedeniyle termal elemandaki kuyruk basnc artacandan elektrik motoru devresini kapal devre hline getirerek tekrar almaya balayacaktr.

ekil 1.4: Klcal borunun soutma devresi zerindeki balants

Bu sistemde klcal boru, genellikle emme borusuna kaynakla birletirilerek bir s deitirici konumu elde edilir.

1.2. Klcal Borulu Genleme Elemannn Kullanld Yerler

Ev tipi soutucular, dondurucular, pencere tipi klima cihazlar, paket tipi ticari soutucular gibi kk kapasiteli fabrikasyon imalat soutma aparatlarnda ok sk kullanlan klcal borular, ekonomik ve basit ekilde basn drme ilemini yerine getirmek zere kullanlmaktadr. Klcal boru, ap kk ve boyu gerektii ekilde uzun tutulmu bir boru olup akkann geiini snrlayarak basncn drmektedir. Klcal borunun i ap ile boyu kullanlaca soutucu akkann trne, soutma kapasitesine ve alma scaklk artlarna (evaporasyon ve kondenzasyon) gre deiecektir. Soutucu akkann en byk basn dm klcal borunun son ksmlarnda ve sv ksmen buharlamaya baladnda meydana gelmektedir. Evaporatre girite buharlaan akkan miktar %10 ile %20 arasnda olmaktadr. apn ok kk olmas, sistemde kalabilecek yabanc maddelerle (kaynak apa, pislik, bakr tala, su vb.) kolayca tkanabilmesine neden olacandan ki bu durumla sk sk karlalmaktadr, klcal borunun nne iyi bir pislik tutucu-filtre konulmas ok yararl olmaktadr. Klcal boru seiminde i ap biraz byk semek gerekir. Bu da tkanma ihtimalini azaltacaktr. Klcal borular soutma sistemlerinin sistem geometrisi belirli ve soutma kapasitesi ok fazla deimeyen trleri iin uygun bir zm getirmekte, kompresr durduunda da alak basn tarafna gemeye devam eden soutucu akkan kompresr emi ve basma taraf basnlarn dengelemek suretiyle kompresr kalknda ar bir tork ve gce gerek brakmamaktadr. Bu kompresr motor tr seiminde ok nemlidir. Klcal boru kullanlan soutma sisteminde ar soutucu akkan arj edilmemesine ok dikkat edilmelidir. Aksi hlde kompresre sv hlde ar soutucu akkan gelecektir ve bu kompresrde ciddi hasarlara yol aabilir. Ar arjn nlenmesi, cihaz imalatsnn verdii deerleri amamak suretiyle salanabilir ve emi borusundaki karlanma olumas ar arjn gstergesidir.

1.3. Klcal Borulu Genleme Elemannn Bakm ve Montaj

1.3.1. Klcal Boru Seimi
Klcal boruda oluabilecek keskin kvrmlar, ek bir basn dmne sebep olaca iin, doru seilmi olan bir elemann alma srasnda hatal bir kontrol yapmasna neden olabilecei iin buna dikkat edilmelidir. ou uygulamada klcal boru emi borusuna kaynakla tesbit edilerek bir s deitirici elde edilir ve bylece sistemin performans kat says artrlm olur. Paket soutucu ve klima imalatlar, yaptklar prototip zerinde deneyerek en uygun ap ve boydaki klcal boruyu semektedirler. Bu nedenle, yenilenmesi gereken bir klcal boru ayn ap ve boydaki ile deitirilmelidir. Klcal borular, kk soutma uygulamalarnda genleme eleman olarak oka kullanlr. Bunun nedenleri: Kolay anlalmas Dk maliyet Gvenilirlik (hareketli para yok)

 Normal altrma kompresrleri, tekrar altrmadan nce basn eitleyici olarak kullanlabilir. Klcal boru evaporatre belirli gaz akna izin vermelidir ve bunun belirlenmesi iin ana parametreler: Evaporasyon ss Kondenzasyon ss Klcala giren likit alt soutma (subcooling) ss

Bu parametreler, altrma koullarna bal olarak deiir. Klcal boru seimi kesin olarak bir matematik formulne dayandrlamaz. Genelde kabul edilmi bir kural olarak, kondenzasyon ssnda 10Klk bir deime evaporasyon ssnda yaklak 5Klk bir deimeye neden olur.

1.3.2. Klcal Borunun Seimi

Klcal boru kullanlan yeni bir soutma sistemi; kompresr ve boru istenen buharlama scaklndaki denge noktasnda sabitlensin diye boru apna ve boyuna gre seilir. Yeni tesis edilen bir sistemde istenen deerden daha uzun bir boru, buharlama scaklndaki denge noktas ok dk olacaktr. Boru denge noktasna ulancaya kadar, eer sistemin geni bir soutma yk aralnda almas isteniyorsa basn drme ve soutucu hacim kontrolnn daha uygun ekilde yaplmas gerekir. Bu durumda nerilen cihaz, termostatik genleme valfidir.

10

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Klcal boruyu deitirmek
lem Basamaklar Aada listesi verilen malzemeleri ev, i, okul ve piyasadan temin ediniz. neriler

Malzemeler:
Oksi-gaz kaynak takm Kaynak teli Pense Tornavida takm Ak azl anahtar takm Sabunlu su ve slak bez Devredeki soutucu akkan boaltnz. Klcal borunun kaynaklarn skerek klcal boruyu dar alnz.

Devreye uygun ap ve boydaki klcal boruyu seiniz.

Klcal borunun dikkatlice yapnz.

kaynaklarn

Soutucu akkan geri toplama nitesinde toplamalsnz. Klcal borunun kaynaklarn dikkatlice sknz. Plastik aksamlara zarar vermemek iin alevi tuttuunuz blgenin yaknna slak bez sarmalsnz. Devrenin byklne gre ev tipi veya sanayi tipi klcal boru apn belirlemelisiniz. Devreye uygun uzunlukta ve boyda klcal boruyu tesbit ederek kesmelisiniz. Klcal boruyu emi borusu zerine sararak veya lehimleyerek eanjr (s dntrc) oluturmalsnz. Klcal borunun evaporatr ile balant kaynan yaparken plastik aksamlara zarar vermemek iin alevi tuttuunuz blgenin yaknna slak bez sarmalsnz. Klcal borunun drayer kaynan yaparken alevi drayer zerine daha fazla tutarak klcal borunun erimesini, tkanmasn nleyerek kaynann dzgn olmasn saglaynz.

11

Devreyi vakumlayarak yeteri kadar soutucu akkan arjn yapnz.

Klcal boru kaynan yaparken klcal borunun evaporatr ve drayerin iine 1-1.5 cm girmesini salaynz. Devreyi vakumlayarak iini temizleyip boaltmalsnz. Geri toplama nitesindeki soutucu akkan kullanmal, eksik olursa ilave etmelisiniz.

12

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) 1.Aadakilerden hangisi klcal borunun grevidir? A)Svlatrmak D)Katlatrmak B)Basn drmek E)Eritmek C)Basn artrmak

2.Aadakilerden hangisi klcal borunun kullanld soutma devrelerinden deildir? A)Ev tipi buzdolaplar D)Kk split klimalar B)Pencere tipi klima cihazlar E) Su sebilleri C)Souk hava depolar

3.Klcal boru, evaporatrde soutma ykne uygun basn dmn hangi zelliklere bal olarak gerekletirir? A)Klcaln boyu B)Klcaln delik ap D)Klcal borunun alma scakl C)Klcal borudaki spir says ve spir ap E)Hepsi

4.Klcal borunun alma prensibi aadakilerden hangisidir? A)Ayar vidasna bal olarak basn drmek B)Scakla bal olarak basn drmek C)Scaklk ve basnca bal olarak basn drmek D)ap dmne bal olarak basn drmek E)Elle kontroll valf yardm ile basn drmek 5.Aadakilerden hangisi klcal borunun ap ve uzunluunun seiminde dikkat edilecek hususlardandr? A)Sistemin kompresr kapasitesi B)Sistemde kullanlacak soutucu akkan tr C)Buharlama scakl D)Ortam scakl E)Hepsi

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtarlaryla karlatrnz. Yanl cevaplarnz iin faaliyetin ilgili konularn tekrar ediniz.

13

B. UYGULAMALI TEST Uygulama sonras yaptnz iin deerlendirmesini aadaki kontrol listesini kullanarak deerlendiriniz.

KONTROL LSTES
Deerlendirme Evet 1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 2. Klcal boruyu soutucudan skebildiniz mi? 3. Devreye uygun ap ve uzunlukta klcal boru seimini yapabildiniz mi? 4. Devreye yeni setiiniz klcal borunun kaynan yapabildiniz mi? 5. Devreyi vakumlayabildiniz mi? 6. Soutucuya akkan arj yaparak, altrabildiniz mi? Hayr

Deerlendirme ltleri

DEERLENDRME Kontrol listesindeki her Hayr cevabnz tekrar gzden geiriniz.

14

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Otomatik genleme elemannn alma prensibini, eitlerini, kullanld yerleri renerek bakm ve montajn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Orta ve byk lekli soutma devrelerinde kullanlan genleme elemanlarnn eitlerini aratrnz. Endstride kullanlan genleme elemanlarn piyasada ve internet ortamnda aratrarak fiyat ve teknik zelliklerini not alnz. Otomatik genleme elemannn dier genleme elemanlarndan farkn ve avantajlarn aratrnz.

2. OTOMATK GENLEME ELEMANLARI

2.1. Otomatik Genleme Valfinin Tanm ve Yaps
Yukarda akland zere el kumandal genleme valfi, gnmz uygulamalar iin uygun deildir. nk soutma artlarndaki herhangi bir deime, elle ayar gerektirir. Bu ayar olduka tecrbe istemekle birlikte her zaman arzu edilen sonucu da salayamaz. Bu nedenlerden tr otomatik genleme valfi gelitirilmitir (ekil 2.1.). Otomatik veya dier adyla sabit basn valfi, kompresr devrede iken evaporatre sabit bir basnta srekli bir ak salar. Bu diyaframl tip sabit basn genleme valfinde, evaporatrdeki basn ayar inesi dzeneine irtibatl olan diyaframn hareketini etkiler. Sabit basn genleme valfinin doru almas iin soutucu aknn ve buharlamasnn istikrarl bir konumda ayarlanm olmas gerekir. Bunun iin, vida saat ynne ayarland zaman diyaframn zerinde daha fazla basnca yol aarak

15

evaporatre daha fazla soutucu girmesi salanr, aksi harekette valf alma basnc drlerek daha az soutucu geiine izin verilir. Bylece soutma kapasitesi der.

2.2. Otomatik Genleme Valfinin alma Prensibi

Bu ak ayar cihaz, evaporatrde sabit bir basn salamak zere tasarlanmtr. Hareketini, diyaframn dibine bir kuvvet uygulayan evaporatr basncndan alr. Ayarlanabilir bir yay, diyaframn tepesine bir kuvvet uygular. Evaporatr basnc artnca yay basncn yener ve diyafram yukar hareket ettirir, bylece valf kapanr. Evaporatr basnc azalnca yay basnc evaporatr basncn yener ve valfi iterek aar. Bu valf, sabit bir evaporatr basnc salad gibi sabit bir evaporatr scakl da salamaya alr. Bu vaLfin deien yk artlarna gre ters hareket yaptn anlamak nemlidir. Bir evaporatrdeki yk artnca kar basn normalde buharlamann artan oranna gre ykselir. Yk almak iin kar basntaki bu ykselmeyle birlikte evaporatre giden sv soutucunun debisinde de artma olmas gerekir. Otomatik genleme valfinin olduu yerlerde artan basn, valfi kapar. Ykte bir art olduunda valfi kapamakla, soutucu beslemesi artrlmak yerine azaltlr. Bu valfin balca kullanm yerleri, ev tipi buzdolaplar, kk klima cihazlar, su soutucular vb. sistemlerdir.

2.3. Otomatik Genleme Valfinin Kullanld Yerler

Soutma yk fazla deimeyen, stabil bir sistemde klcal boruya benzer bir basn drme ilemi salamaktadr. Maliyetlerinin dk oluu, almasnn gvenilir olmas, kontrol ve tamir takm ile kolayca deitirilmesi gibi avantajlar sayesinde son yllarda kk kapasiteli paket tipi klima cihazlar, su ve merubat soutucular, ev tipi buzdolaplar ve s pompalarnda ska kullanlmaktadr. Sistem durduunda alak ve yksek basnlar dengeleme zellii tad iin ekonomik olan, dk kalk torklu kompresr motorlarnn kullanlmasna imkn verir. Bu valflerde kompresr durduu zaman, evaporatre gemi olan sv akkann basncnn kompresre emii durduundan ksa srede ykselerek valfin k basncn ykseltip diyafram vastasyla valfi kapatr. Bu tr valfler rakm seviyesinden etkilenebilirler ve basn-scaklk ayarnn kontrol gerekir. Ayrca sistemdeki soutucu akkann cinsine gre basn-scaklk ayar yaplmaldr. Sabit basn genleme valfi valf knda, evaporatr giriinde sabit basn oluturur. Valf evaparatr basncn hisseder ve kontrol noktasndan bir dme olursa valf kesiti alr. Evaporatr basnc kontrol noktasnn zerine ykseldiinde valf ksmen kapanr. Valfin almasnn sistem performansna etkisi ekil 2.1de gsterilmitir. Sabit bir youma basnl kompresr kapasitesi ve valfin farkl derecelerde almas durumunda valfin besleme kapasitesi gsterilmitir. A noktas denge noktasdr, burada genleme valfi kompresrn evaporatrden pompalad kadar besleme yapar. ayet soutma yk derse emme hatt basnc ve scakl dme temayl (eilimi) gsterir. Fakat valf basncn dmesine daha geni alarak diren gsterir. Yeni artlar altnda kompresr kapasitesi Ada

16

kalr, fakat valfin besleme seviyesi Bye deiir. Evaporatr daha sonra bu dengesiz ak durumunda taacaktr. Evaporatrn al, soutma yk artarsa ve valf C noktasna altnda oluur. Sabit basnl genleme valfi, soutma kapasitesi 30 kwtan dk sistemlerle snrlandrlm soutucu akkann evaporatrn ar dolmasn nlemek iin uygun arj miktardr. Onun birincil kullanm, nemi kontrol iin veya su soutucularda donmay nlemek iin buharlama scaklnn belli bir noktada tutulmas gerektii durumlardr. Basn snrlama karakteristii, yksek emme basnc olduunda kompresrn ar yklenmesine kar koruma gerekli olduunda avantaj olarak kullanlabilir.

2.3.1. Otomatik Genleme Valfli Soutma Sistemleri

Emme hattndan emilen doymu buhar hlindeki soutucu akkan, kompresr knda kzgn buhar hlinde kondensere tanr. Kondenserde youan sv, soutucu akkan sv tanknda toplanr. Sv tanknda toplanan sv, soutucu akkan basn farkndan dolay filtre ve otomatik genleme valfi giriine tanr. Valf knda doyma basncna drlerek evaporatre pskrtlen soutucu akkan, soutulan hacimden s absorbe ederek doymu buhar hlinde kompresr tarafndan emilerek evrimin balangtaki hline getirilmi olur. Evaporatr kna taklan termal eleman kuyruu, evaporatr kndaki scaklk istenilen scakla dtnde elektrik motorunun devresini aarak kompresr durdurur. Sistemin s kazanmasyla termal elemandaki basn da artacandan elektrik motoru devresi, kapal konuma gelerek sistem tekrar alacaktr. Bu sistem durduunda basn dengelenmez, sistem ilk kalknma annda basma hatt basnc yksek olduu iin zorlanarak kalknr. Kk tip ticari soutma uygulamalarnda kullanlabilir. Genleme valfinin ine veya seti arzalanrsa sistemin durmas hlinde soutucu akkan, sv hlde emme hattna akabilir. Bu durum kompresrde iddetli darbelere neden olacaktr.

17

ekil 2.2: Otomatik genleme valfli soutma sistemi

18

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Otomatik genleme valfini deitirmek
lem Basamaklar Aada listesi verilen malzemeleri ev, i, okul ve piyasadan temin ediniz. Malzemeler: Kurback Pense Tornavida takm Ak azl anahtar takm Sabunlu su ve slak bez neriler

Devredeki boaltnz.

soutucu

akkan valfinin skerek Soutucu akkan geri toplama nitesinde toplamalsnz. Otomatik genleme valfini skerken uygun takm kullanmalsnz. Otomatik genleme valfinin rakorlarn dikkatlice skmelisiniz. Otomatik genleme valfini devre zerinden dar almalsnz. Devrenin kapasitesine uygun otomatik genleme valfini tesbit ederek belirlemelisiniz. Otomatik genleme valfinin rakorlarn devre zerindeki yere tutturmalsnz. Otomatik genleme valfinin rakorlarn uygun takm kullanarak sktrmalsnz. Devreyi vakumlayarak iini temizleyip boaltmalsnz. Geri toplama nitesindeki soutucu akkan kullanmal, eksik olursa ilave etmelisiniz.

Otomatik genleme balant rakorlarn devreden kartnz.

Devreye uygun zelliklerde otomatik genleme valfini seiniz. Otomatik genleme valfinin devre zerine balantsn yapnz.

Devreyi vakumlayarak yeteri kadar soutucu akkan arjn yapnz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) 1.Aadakilerden hangisi otomatik genleme valfinin grevidir? A)Svlatrmak D)Katlatrmak B)Buharlatrmak E)Basn drmek otomatik C)Basn artrmak

2.Aadakilerden hangisi devrelerinden deildir? A)Ev tipi buzdolaplar D)Klima santralleri

genleme

valfinin

kullanld

soutma

B)Paket tipi klima cihazlar C)Is pompalar E)Su ve merubat soutucular

3. Aadakilerden hangisi otomatik genleme valfinin kullanld soutma devrelerinden biridir? A)Paket tipi klima cihazlar D)Byk ticari soutucular B)Klima santralleri E)Kat klimalar C)Souk odalar

4.Otomatik genleme valfinin alma prensibi aadakilerden hangisidir? A)Scakla bal olarak basn drmek B)Ayar vidasna bal olarak basn drmek C)Scaklk ve basnca bal olarak basn drmek D)Elektrik kontroll valf yardm ile basn drmek E)ap dmne bal olarak basn drmek 5.Aadakilerden hangisi otomatik genleme valfinin avantajlarndandr? A)Maliyetinin dk olmas B)alma gvenilirlii C)Tamir ve bakm kolayl D)Kontrol kolayl E)Hepsi

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtarlaryla karlatrnz. Yanl cevaplarnz iin faaliyetin ilgili konularn tekrar ediniz.

20

B. UYGULAMALI TEST Uygulama sonras yaptnz iin deerlendirmesini aadaki kontrol listesini kullanarak deerlendiriniz.

KONTROL LSTES
Deerlendirme Evet 1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi? 2. Otomatik genleme valfini devreden skebildiniz mi? 3. Devreye uygun otomatik genleme valfinin seimini yapabildiniz mi? 4. Devreye yeni setiiniz otomatik genleme valfinin balantsn yapabildiniz mi? 5. Devreyi vakumlayabildiniz mi? 6. Soutucuya akkan arj yaparak altrabildiniz mi? Hayr

Deerlendirme ltleri

DEERLENDRME Kontrol listesindeki her Hayr cevabnz iin ilgili konuyu tekrar ediniz.

21

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

AMA
Termostatik genleme elemannn alma prensibini, eitlerini, kullanld yerleri renerek bakm ve montajn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Orta ve byk lekli soutma devrelerinde kullanlan genleme elemanlarnn eitlerini aratrnz. Endstride kullanlan genleme elemanlarn piyasada ve internet ortamnda aratrarak fiyat ve teknik zelliklerini not alnz. Termostatik genleme elemannn dier genleme elemanlarndan farkn ve avantajlarn aratrnz. Termostatik genleme elamannn eitlerini ve bu eitlerin kullanld soutma devrelerini reniniz.

3. TERMOSTATK GENLEME VALF

3.1. Termostatik Genleme Valfinin Tanm ve Yaps
Soutma ileminin evaporatrde, soutucu akkann alak basn ortamnda buharlatrlmasyla (kaynamasyla) gerekletirildiini biliyoruz. Soutucu akkann, istenilen soutma etkisini salamak zere soutulacak ortamn scaklnn yeterince altnda bir kaynama noktasnda evaporatrde genletirilmesi gerekir. Soutucu akkann evaporatre bir genleme, ak kontrol eleman ya da basn drme eleman zerinden girmesi, soutma sisteminin temel prensiplerindendir. Bu nedenle ak kontrol eleman ya da basn drme cihaz, soutma devresinin temel ve vazgeilmez elemandr. Kullanlmasndaki balca amalar unlardr: stenilen soutma ykn karlamak iin evaporatrde uygun bir basn ve kaynama (buharlama) noktas salamak. Soutucu akkann evaporatr iine ykten s ekmek iin gereken miktarda giriini salamak.

22

Eer evaporatre giren soutucu akkan miktar fazla ise, soutucu akkan buharlamadan evaporatrden emme hattna geecektir. Bu fazla miktar, kompresre zarar verebilecei gibi soutma etkisinin evaporatr dna, d ortama almasyla verim kaybna ve iletme maliyetlerinin artmasna neden olur. Bu kayb nlemek iin evaporatre giren soutucu akkan miktar ounlukla evaporatr terk eden buharn (soutucu akkann) 4 C ile 6 Clik bir scaklk artyla (superheat miktaryla) kontrol edilir.

Eer evaporatre giren soutucu akkan miktar dkse soutma kapasitesi olduka azalacak ve kompresr emme basnc decektir. Bu da kompresrn daha dk verimle daha fazla almas anlamna gelir ki iletme maliyetlerinin ykselmesi demektir. Bu yzden doru seilmi soutucu kontrol eleman (genleme eleman) kullanarak soutucu akkann, evaporatre doru miktarda girmesini salamak gerekir. Soutma teknolojisinin ilk evrelerinde soutucu ak kontrolnde kullanlan balca vasta, temel bir el kumandal valfti. Buzhanelerde ve sabit s ykl benzer uygulamalarda alanlar ilerini bildikleri ve cihazlar tandklar iin iin yerine getirilebilmesi iin el kumandal valfi ne kadar amak gerektiini biliyorlard. Modern sistemlerde, ounlukla deien soutma ykleri iin bu uygulama pratik deildir ve verimli, hassas bir ak kontrol de salanamaz.

23

3.2. Termostatik Genleme Valfinin alma Prensibi

Termostatik genleme valfinin alma prensibini anlatmadan nce bir kez daha ar kzdrma ssn (sperheat) tekrar etmek faydal olacaktr. Bir svnn kaynama noktasnda buhar hline geldikten sonra, buhara eklenen duyulur s miktarna superheat (kzdrma ss) ad verilir. Dier bir ifadeyle superheat, kaynama noktasndaki buharn (4 6 C arasndaki) scaklndaki basit bir art belirtir. Mekanik tip soutma sistemlerinde soutma ii, sklkla soutucu akkann buharlama gizli ssndan faydalanlarak kaynama noktasnn (scaklk ve basncnn) kontrol ile yaplr. Sistemin soutma kapasitesi ise evaporatre kontrol altnda giren soutucu akkann birim zamandaki miktar ile doru orantl olarak deiir. Bu orant, sistem zerindeki termostatik genleme valfi ad verilen elemann ayarlanmasyla salanr. Yaplan ayar, ayn zamanda sistemin verimini ilgilendiren superheat (kzdrma ss) miktardr. ekil 3.2de TGV (termostatik genleme valfi) tarafndan kontrol edilen soutucu akkann evaporatr girii ile A noktas arasnda buharlama gizli ss ve A noktas ile TGV nin duyar ucu arasnda ise superheat kzdrma ss (duyulur scaklk art) miktar grlmektedir. Genleme valfinin almas kt zerinde gerekte olduundan daha karmak grnmektedir. Termostatik genleme valfi, evaporatr serpantinlerindeki soutucu miktarn kontrol eder. Emme basnc dtke genleme valfi, evaporatre daha fazla soutucu girmesini salar ve emme basnc ykseldike genleme valfi, basnc sabit bir seviyede koruyarak evaporatre daha az miktarda soutucu akkan girmesini salar.

24

Valften bu ekildeki soutucu ak, s ykne bal olmakszn nitenin azami seviyede soutma yeteneine sahip olmasn salar. Genleme valfi, sistemin yksek ve alak basnl taraflarn ayrmaktadr. Eer valf, soutucu akkan akn borularn bo kalaca seviyelere kadar drrse s uzaklatrma yetenei bundan etkilenecektir. Evaporatrn tamas ise kapasitenin etkilenmesi ve ayn zamanda dier elemanlarn zarar grmesi ihtimali olduundan daha da zararldr.

Soutma tekniinde kzdrma ss; termostatik genleme valfinin evaporatr emme hatt zerinde bal duyar eleman ile kaynama noktasndaki buhara duyulur snn eklendii (buharn kzdrld) nokta arasndaki scaklk farkn ifade eder. Sistemde soutucu akkana ait sperheat t miktar (A noktas ile duyar u arasndaki kzdrma ss) termostatik genleme valfi zerinde fabrika ortamnda ayarlanmtr. Gerekmedike bu ayar kartrlmamaldr. Aksi hlde evaporatre giren soutucu akkan miktarndaki deiim (azalma veya artma), sistem soutma kapasitesini olumsuz etkileyerek verim kaybna neden olacaktr. ekil 3.2de normal deere (Superheat = 5,6 C (10 F) dir.) ayarlanm bir TGV iin superheat miktar grlmektedir. Soutma sistemlerinde soutma ykleri hibir zaman sabit kalmaz. Hi kimse de dengeleyici ayarlamalar yapmak iin srekli devrenin banda kalamaz. Bu nedenle dier bir valf tipi, termostatik genleme valfi gelitirilmitir. Termostatik genleme valfi de otomatik genleme valfinde olduu gibi ya krkl ya da diyaframl tip olabilir. Her ikisi de bir klcal boru ve hissedici bir u ile donatlmtr. Hissedici u, takl olduu evaporatr kndaki emme buharnn bulunduu scaklktaki basn deerini, klcal boru vastasyla valfin krne iletir. Termostatik valfin kullanmndaki temel ama, sv soutucunun emme hattna ve kompresre girmesine meydan vermeden evaporatrde olduka fazla bir miktar soutucunun

25

bulunmasn salamaktr. Ak ayar eleman, termostatik genleme valfi olduunda almas evaporatrden kan kzgn buhara (superheat miktarna) bal olacaktr. nk evaporatrn bir ksm, buhar, buharlama basncna karlk gelen scakln 4 6 C zerinde bir scakla kzdrlmakta kullanlr.

3.3. Termostatik Genleme Valfinin Yaps ve Kullanld Yerler

Termostatik genleme valfleri yapsal olarak 3 ana blmden oluur. Bunlar: Kapal, ii soutucu bir gazla dolu szdrmaz bir diyafram ya da krn klcal bir boru vastasyla balantl olduu hissedici u Soutucu akkann giri ve knn termostatik (scakla bal ) olarak krn basn deiimleriyle kontrol edildii ine (meme, orifis) Kzdrma ssnn (superheat) ayarlarnn yapld vidal yay grubundan oluur.

ekil 3.2: Dtan dengelemeli termostatik genleme valfi

Uygulamada termostatik genleme valfleri, soutucu svnn (akkann) evaporatre alak basnta pskrtlmesini ayarlar. Pskrtme, soutucu akkann kzdrma ss (superheat) ile kontrol edilir. Termostatik genleme valfleri, zellikle kuru tip evaporatrlere sv soutucu akkann baslmas iin uygundur. nk evaporatr kndaki kzgnlk, (kzdrma ss, superheat) evaporatr soutma yk (soutma kapasitesi) ile orantsal olarak deiir.

26

Geni evaporasyon scaklk aralnda 50 C ile +10 C florlu soutucularn (R-12, R22, R-134a, R-502 vb.) kullanld derin dondurucular, soutma dolaplar, soutma ve iklimlendirme tesisleri iin uygundur. ekil 3.3te termostatik genleme valfinin yaps ve alma prensibi grlmektedir. ekilde P1 hissedici ucun diyafram zerinde yaratt basnc, P2 soutucu akkan basncn ve P3 superheat ayar vida basncn ifade etmektedir.

27

3.3.1. Termostatik Genleme Valfi eitleri ve zellikleri

Termostatik genleme valfleri, iten dengelemeli ve dtan dengelemeli valfler olarak iki eittir. Evaporatrdeki basn dmn telafi etmek iin dtan dengelenmi valf kullanlr. Bu valfte, iten dengeleme memesi karlr ve diyafram altndaki basn, termostatik hissedici ucun yanndaki evaporatrn kndan alnr. Btn dier durumlar, iten dengelemeli valf ile ayndr. Dtan dengelenmi valf, alma basnlarn evaporatrdeki kzdrma ssnn lld ve evaporatr giriindeki basntan hibir ekilde etkilenmeyen noktasndan salar. Ne zaman kk bir basn dm ile karlalrsa bir dtan dengelemeli termostatik genleme valfi kullanlmaldr. ekil 3.4te dtan dengelemeli termostatik genleme valfinin devre zerindeki konumu gsterilmektedir.

ekil 3.4: Dtan dengelemeli termostatik genleme valfi kesiti

Termostatik genleme valflerinin, hava veya lehim balantl ve deitirilebilir orifisli (ineli) olmak zere eitli soutma ykleri iin tasarlanm modelleri mevcuttur. Resim

28

3.2de termostatik genleme valflerinde farkl soutma yklerini karlamak zere retilmi orifisler grlmektedir.

3.4. Genleme Valfi Montaj Kurallar

TGV ile evaporatr arasndaki karlkl etkileim: Evaporatrden tam verimi almak, ayn zamanda soutma sisteminin arzasz almasn salamann ancak TGVnin evaporatre tam uygun olmas ile mmkn olabilecei teorik ve pratik bir gerektir. Genleme valfinin bykl, soutkann zellii, scaklk blgesi: Tesiste kullanlan valfin byklnn doru olup olmadn kontrol ediniz. Belirtilen soutkan scaklk blgelerinin tesis iin gerekli olana uyumluluu kontrol edilmelidir. Genleme valfinde sv ak yok: TGVnin buz veya kir ile tkanp tkanmad kontrol edilmelidir. Dengeleme hatt ve hissedicinin doru montaj: Hissedici ve emme hatt arasnda iyi bir s temas olmaldr. Danfoss patentli ift temasl hissedici, en iyi s temasn salamaktadr. Eer genleme valfinin denge hatt balants var ise bu hat daima hissediciden sonra boruya kaynak edilmelidir. Emme hatt borusunun byklne bal olarak hissedici, saat 12 ile 4 arasnda tespit edilmelidir: Dier yan etkilerin yannda, evaporatrden dnen yan hissedici sinyalini bozaca dnlerek hissedicinin saat 6y gsterecek ekilde monte edilmemesi nerilir. Hissedici, s eanjr bulunmas durumunda, daima evaporatrden hemen sonra monte edilmelidir: Eer hissedici, s eanjrnden sonra monte edilmi ise s eanjrndeki scak soutkan svnn souk emme buharlarn stm olmas sebebi ile yanl kontrol sinyalleri gnderir. Bu ekildeki kontrol sinyalleri dolaysyla TGVnin alma derecesi deiir.

29

Hissedici, byk valfler ve flanlar gibi byk ktleli elemanlara ok yakn monte edilmemelidir: Denge borusu, o ekilde monte edilmelidir ki genleme valfi, evaporatr k basncnn diyaframa yansmas ile harekete geebilsin. Hissedici, kzm (superheatli) emme buharnn scakln hissetmelidir: Bu sebeple, dn havas, fan motoru, sv hatt gibi yabanc s kaynaklarndan etkilenecek ekilde monte edilmemelidir. ok souk pozisyonlara rnek, verilmitir. Hissedici, bir kolektr veya ya cebinden sonraki dey boru zerine deil, evaporatrden hemen sonraki yatay emme hatt zerine monte edilmelidir. Evaporatrden sonraki emme hatt o ekilde denmelidir ki daha st dzeydeki bir evaporatrden dnen sv ss gibi yanl etkiler, genleme valfine ulaamamaldr. Evaporatrde doru sv dalm: Eer genleme valfi ile bir sv datcs (distribtr) kullanlyor ise genleme vanasnn daima d basn dengeleyici hatt olmaldr. Datc ba daima dey olarak monte edilmelidir. Datm borular eit apta ve uzunlukta olmaldr: Datm borularn monte ederken tutuculardan kanlmaldr. Yeterli sv datmn salamak iin her bir datm borusu ve evaporatr ksm iin ayn basn drc olmaldr. Evaporatr boyunca hava aknn dalm ve yn doru olmaldr: Eer bir sv datcs kullanlyor ise havann ynnn doru olmas ok nemlidir. Sadece 1 ve 3 oklar ile gsterilen ynler kullanlmaldr. Ancak (kar ak) 3 yn tercih edilmelidir. Hava akm, evaporatrn tm kesiti boyunca dzgn olarak dalm olmaldr: Evaporatr zerindeki buzlanmalara baklarak havann yeterli olarak gnderilmedii blmler olup olmad kontrol edilebilir.

Yukarda anlatlan artlarn uygun olmas hlinde soutma tesisi, tamamen tatminkr ekilde alacaktr.

30

Resim 3.3: Termostatik genleme valfinin kesiti

31

Resim 3.4: Termostatik genleme valfinin i yaps

Termostatik genleme valflerinin ana ilevi, evaporatrn en verimli ekilde kullanlmasn salamak ve kompresre likit faznda soutucu akkann ulamasn engellemektir. Termostatik genleme valflerinde, evaporatrde emilen s ile soutucu akkann tamamnn buharlaabilecei miktarnn evaporatre girmesine izin verilir. Valf, soutucu akkann kzgnlk (superheat) derecesine ve bu derecedeki deiimlerine gre almakla birlikte, evaporatrn bir ksmn da soutucu akkan kzgnlatrmak iin kullanr. Bu yaz ierisinde geen kzgnlk (superheat) ve ar soutma (subcooling) kavramlar ksaca aklanrsa; Kzgnlk (superheat): Soutucu akkann, gaz faznda buharlama basncna karlk gelen scaklktan daha yksek scaklkta bulunma hline kzgn gaz ve bu ileme de kzdrma (superheat) ad verilir. Kzgn gaz ierisinde likit faznda akkan bulunmaz.

32

Grafik 3.2: Termostatik genleme valfinde kzgnlk ayar

Ar soutma(subcooling): Soutucu akkann, likit faznda youma basncna (Grafik 1de AE arasndaki ksm)karlk gelen scaklktan daha dk scaklkta bulunma hline ar soutulmu likit ve bu ileme de ar soutma(subcooling) ad verilir(Grafik 3.2de AA arasndaki ksm). Ar soutulmu likit ierisinde hi gaz faznda soutucu akkan bulunmaz.

Termostatik genleme valfleri termostatik element, orifis ve valf gvdesi olmak zere ana ksmdan oluur. Termostatik genleme valfleri, termostatik elementin arjna gre aadaki gibi snflandrlabilir; Gaz arjl: Bu tip termostatik element iindeki, gaz sarj, likit fazndaki soutucu akkan miktar ile snrldr. Gaz arjl termostatik elementlerde kullanlan akkann cinsi, soutma sisteminde kullanlan soutucu akkan ile ayndr. Likit arjl: Bu tip termostatik elementte, akkann cinsi, soutma sisteminde kullanlan soutucu akkan ile ayn olmakla beraber akkan, likit hlde bulunur. Likit-geili(cross)arj: Bu tip termostatik elementte, kullanlan akkan, soutma sisteminde kullanlan soutucu akkan ile ayn deildir. Kzgnlk (superheat) karakteristii de klasik gaz arjl ve likit arjl tip termostatik elementlerden farkldr.

33

 Gaz-geili(cross)arj: Bu tip arj, gaz-arj ile likit-cross arjn birleiminden oluur. Maksimum alma basncn(MOP) salamak iin termostatik elementte likit miktar snrlandrlmtr. Absorbsiyon arj: Absorbsiyon arj, emici olmayan(CO2) ve/veya emici olarak (silikajel, aktif karbon)kullanlan maddelere baldr. Termostatik element iindeki bu maddelerin oranlar, termostatik elementin basncn etkiler. Termostatik genleme valfleri basn dengeleme ekline gre; ten dengeli: Bu tip valflerde valf k basnc, gvde iindeki bir kanal vastasyla termostatik elementin diyaframnn altna iletilir. ten dengeli valfler, evaporatrdeki basn kaybna karlk gelen scaklk dm 1 K gemedii, bir kompresr ve bir evaporatrl soutma sistemlerinde kullanlr. Dtan dengeli: Evaporatr ve/veya distribtrdeki basn kaybnn yksek olduu soutma sistemlerinde, performans artrmak iin dtan dengeli valfler kullanlr. Evaporatr kndaki basn, d denge hatt vastasyla termostatik elementin diyaframnn hemen altna iletilir.

Bulb (kuyruk) basnc

Evaporatr basnc

Ya basnc

ekil 3.6: Termostatik genleme valfinin almasn etkileyen tm basnlar

Termostatik genleme valfinin almasn etkileyen tm basnlar ekil 3.6da ematik olarak gsterilmitir. Termostatik genleme valfinde matematiksel olarak basn dengelemesi: Pb = Pe + Ps dir. (1.1)

34

Forml (1.1)den kuvvet dengelemesine geilirse(ekil 3.7): (Pb x Ad) = (Pe x Ad) + (Ps x Ad) (1.2) eitlii elde edilir. (1.2)

ekil 3.7: Basnlarn gsterimi

Gaz gei noktasndaki veya orifis zerindeki basn dengesi incelendii takdirde, bu denge ekil 3.7den de grlecei zere; Pb = Pe + Ps + Kondenser/Evaporatr Orifis zerindeki basnc (1.3)

35

ekil 3.8: Termostatik genleme valfindeki basn deiimi

Forml (1.3)ten hareket ederek bu noktadaki kuvvet dengesi: (Pb x Ad) = (Pe x Ad) + (Ps x Ad) + [ ( Pc Pe ) x Ap] (1.4) Buradan, Pb = Pe + Ps + [ (Pc Pe) x Ap/Ad] (1.5) eitlii elde edilir. Gerekli olan akkan gei(port) alann dizaynn Ap/Ad oran belirler. (1.5)

36

S1

S2

S2 -S1

MSS balangc

Uzunluk

ekil 3.9: Termostatik genleme valfinin alma prensibi

Termostatik genleme valfleri, daha nce de bahsedildii gibi evaporatre girmesi gereken soutucu akkan miktarn, soutucu akkann evaporatr terk ettii noktadaki kzgnlk(superheat) derecesine gre belirler. Soutucu akkann superheat derecesinin dk(kararsz) olmas, Kompresre likit gelmesi riskini artrr. Soutma sisteminin verimini(COP) drr.

Soutucu akkann kzgnlk(superheat) derecesinin yksek olmas, Soutucu akkann, evaporatre dk derecede enjekte edilmesine Evaporatr alanndan verimli ekilde faydalanlamamasna sebebiyet verir. Termostatik genleme valfleri, ihtiya duyulan superheat deerini minimum kararl kzgnlk(superheat)(MSS) prensibine (Grafik 3.3) gre belirler.

37

Evaporatr yk

MSS erisi

Grafik 3.3: Termostatik genleme valflerinde superheat deerinin ayar

MSS, soutma yknn, evaporasyon scaklnn, hava gei miktarnn, evaporatr dizaynnn vs. fonksiyonudur. Aada termostatik genleme valfinin; Kompresr devre dnda iken Kompresr yeni devreye girdii anda Kompresr devrede iken Normal alma artlarnda Yk deiimlerinde Kompresr devreden kt anda

gibi deiik artlarda almas incelenecektir.

RNEK:
Soutucu akkan: R22 Evaporasyon scakl: - 6 C Souk oda scakl: + 4 C dir.

38

Aklama 1: Kompresr almamaktadr. Pe(evaporatr basnc) ile Pb(bulb(kuyruk) basnc) dengededir. Yay, valfi kapal tutma ynnde pozitif kuvvet uygulanmaktadr. Aklama 2: Kompresr alt anda Pe(evaporatr basnc) hemen hemen kompresrn normal alma artlarndaki emme basnc deerine der. Valf alarak evaporatre soutucu akkan pskrtmesini balatr. Aklama 3: Valfin, kapatma ynndeki kuvvette ani bir dmenin olumasyla birlikte valf alma derecesini artrr. Valfin almasyla evaporatr kndaki soutucu akkann superheat derecesinde dme meydana gelir. Bu sebeple valf, tekrar kapanma srecine girer. Bu durum hunting olarak tanmladmz bir geici sre olup ksa bir sre iinde dzelecektir. Aklama 4 : Valf, ak oduu sre iinde evaporatr knda soutucu akkann superheat derecesinde dme olur. Oluan bu dme neticesinde valf tekrar kapatma srecine girer. Evaporatr iine soutucu akkan pskrtmesinin durmasyla birlikte evaporatr knda soutucu akkann superheat deerinde tekrar ykselme olur. Aklama 5: Evaporatr knda soutucu akkann superheat derecesindeki artma, valfin tekrar alma srecine girmesine neden olur. Bu sre, evaporatr kndaki soutucu akkann superheat deerinde yeterli d olana kadar devam eder.Soutucu akkann superheat deerinde yeterli d seviyesine ulaldnda valf tekrar kapanma srecine girer. Aklama 6: Valf kapatr, fakat valfi kapatan kuvvet ilk seferine oranla daha dktr. Hunting olarak tanmladmz durum, her alma ve kapama sonrasnda azalarak yerini kararl almaya brakr. Bu noktadan itibaren valfin alp kapanmas, evaporatr zerindeki soutma ykne baldr. Aklama 7: Valf, artk evaporatr knda soutucu akkann superheat derecesini sabit tutacak ekilde evaporatre soutucu akkan pskrtr. Bu noktadan itibaren valfin alma derecesinde artk ok byk deiimler olamaz. Valfin alma derecesindeki kk deiimleri, evaporatr zerindeki kk yk deiimleri etkiler(souk odann kapsnn ve nn alp kapanmas gibi).

Aklama 8: K mevsimi, gece ya da gn ierisindeki scaklk deiimleri, valfin alma derecesini etkileyerek valfin alma derecesini azaltr.

Aklama 9: Gn ierisinde souk odann ierisine yeni rn girmesi gibi durumlar, odann scaklnn ykselmesine neden olur. Valf artan yk karlamak ve evaporatr kndaki soutucu akkann superheat derecesini sabit tutmak iin evaporatre daha fazla soutucu akkan pskrtr.

39

Aklama 10: Kompresr durduu zaman, kompresr emme basnc ve scakl ykselmeye balar. Valf, evaporatre hl soutucu akkan pskrtmesini devam ettirmekle birlikte kapanma srecine girer. Aklama 11: Evaporatr basn ve scakl tamamyla eitlenene kadar valf, kapanma srecini devam ettirir. Scaklk ve basn arasndaki bu fark bir nceki ekle gre daha da kapanm olmasna ramen, tamamyla eitlenmedii iin valf hl tam olarak kapanmam ve evaporatre soutucu akkan pskrtmesine devam etmektedir. Aklama 12: Basn ve scaklk dengesi tamamyla salanm durumdadr. Valf tamamen kapatmakla birlikte, valfin kapanma ynnde pozitif bir kuvvet yoktur. Bunun iin bir sre daha gemesi gerekmektedir. Aklama 13: Valfin kapanma ynnde pozitif kuvvet olumas iin gereken sre gemi ve kapanma ynndeki kuvvet maksimum deerine ulamtr.

3.4.1. Termostatik Genleme Valfinin Seim Kriterleri

Termostatik genleme valfi seilirken aadaki hususlar bilinmelidir: Uygulama alan / soutucu akkan Evaporatr kapasitesi(maksimum ve minimum) Evaporasyon derecesi(maksimum ve minimum) Kondansasyon derecesi(maksimum ve minimum) Ar soutma(subcooling) deeri / d dengeli seimi Balats, keli / dz gibi fiziksel zellikleri Termostatik element klcal uzunluu Ayar aral MOP(Maksimum alma Basnc) fonksiyonu Bu noktalarn tespitinden sonra basn dm ve ar soutma(subcooling) derecesi de gznnde tutularak kapasite belirlenir. Bir sistemdeki basn kayb; P = (Pc Pe) (P1 + P2 + P3 + P4 + P5) (1.6)

P : Sistemdeki toplam basn kayb P1 : Sistemin likit hattndaki basn kayb P2 : Sistemin drayer,gzetleme cam vs.elemanlarndaki basn kayb P3 : Sistemin dikey ykselmelerinin sebeb olduu basn kayb (Tablo 1) P4 : Sistemin likit distribtrndeki basn kayb

40

P5 : Sistemin distribtr hatlarndaki basn kayb Pe : Evaporasyon basnc Pc : Kondansasyon basnc Yukardaki (1.6) formlyle hesaplanr.
Soutucu akkan R22 R134a R404A R507 Statik basn dm,evaporatr ile likit tank arasndaki ykseklik fark"h" 6m 12 m 18 m 24 m 30 m 0.7 1.4 2.1 2.8 3.5 0.7 1.4 2.1 2.8 3.6 0.6 1.3 1.9 2.5 3.2 0.6 1.3 1.9 2.5 3.2

Tablo 3.1: Sistemde dikey ykselmelerinin sebep olduu basn kayb

Aada basn dm hesabna ilikin rnek verilmitir; Soutucu Akkan: R22 Evaporasyon basnc: 3.6 bar(-10 C) Kondansasyon basnc: 13.9 bar(+36 C) Evaporasyon kapasitesi(Qe): 9 KW Valf balants: Rakorlu, keli Ar-soutma(subcooling): 4 K P1: 0.1 bar P2: 0.2 bar P3: 0.7 bar (h = 6 m) P4: 0.5 bar P5: 0.5 bar Basn dm (1.6) forml kullanlarak; P = (13.9 3.6 ) (0.1 + 0.2 + 0.7 + 0.5 + 0.5) P = 8.3 bar elde edilir. Kapasitenin belirlenmesi: Toplam basn dmnn tespitinden sonra ar-soutma (subcooling)dzeltme tablosundan (Tablo 3.2) gerekiyorsa kapasite dzeltmesi yaplr.

41

tu
Dzeltme faktr

4K 1.00

10 K 1.06

15 K 1.11

20 K 1.15

25 K 1.20

30 K 1.25

35 K 1.30

40 K 1.35

45 K 1.39

50 K 1.44

Tablo 3.2: Kapasitenin belirlenmesi

Buradan termostatik genleme valfi seimine geilirse,

Tablo 3.3:Termostatik genleme valfi seimi

nce interpolasyon ile kapasite hesaplanarak Qe = 9.5 + (8.3 8) / (10 8) x 1(10.1 9.5) Qe = 9.6 KW bulunur. Hesaplanan kapasiteye gre Tablo 3.3ten TEX 2-2.3 valf (veya TEX 2 + 04 nu.l) orifis seilir. Termostatik valfin seiminde, valf retici firmalarnn seim tablolarna sadk kalnmaldr. Burada verilen rnekte, Danfoss A/S firmasnn seim abaklar kullanlmtr.

42

3.4.2. Termostatik Genleme Valfi Uygulamalarnda Dikkat Edilecek Konular

Termostatik genleme valfinin uygulamalarnda baz pratik uygulama detaylarna dikkat etmek gereklidir. Bu kurallara baz rnekler aada ekiller ile aklanmtr.

ekil 3.10: Kompresr emme hatt apna gre, kuyruun (bulb) emme hattna yerletirilmesi

Bulb(kuyruk) ne ok souk bir yere ne de ok scak bir yere yerletirilmemelidir. Bulb(kuyruk) emme gaz kzgnl(superheat) deerini hibir s kaynann etkisinde kalmadan lmelidir.

43

ekil 3.11: Bulb(kuyruk)yerleim yeri

Bulb(kuyruk) evaporatrden hemen sonra, ya cebinden ve dikey ykselmelerden nce emme hatt zerine yatay olarak yerletirilmelidir. Bulb(kuyruk)un emme hatt zerine yerleimi ekil 3.11de gsterilmitir.

ekil 3.12: Bulb(kuyruk)un emme hatt zerine yerleimi

Evaporatrden sonraki emme hatt tasarm, bulb(kuyruk)u dier yanl ynlendirici etkilerden koruyacak ekilde yaplmaldr.

44

ekil 3.13:Borulama detay

rnein, emme hatt, bu hatta oluabilecek likitin geri dnn engelleyecek ekilde tasarlanmaldr.

ekil 3.14: Distribtr yerleimi

Distribtr borular, ayn uzunlukta ve apta olmaldr. Borulama, likit birikmesine yol amayacak ekilde ve konstrksiyon artlarna uygun yaplmaldr.

45

ekil 3.15: Evaporatrdeki hava ak ve yn

Eer distribtr kullanlyorsa evaporatrdeki hava aknn ynnn doru olmas ok nemlidir. ekil 3.15 hava ak ynlerinden 1 ve 3 numaralaryla belirtilen ak ynleri kullanlmakla birlikte, 3 nu.l ak yn daha verimli ve dorudur. Dier nemli parametre ise akn tm evaporatr kesitini karlayacak ekilde olmasdr. Termostatik genleme valfleri, hlen gnmzde mekanik kontroll evaporatrlerde ok ska kullanlmaktadr.

3.4.2. Genleme Valfindeki Hat i Perdenin Temizlenmesi

Dk taraftaki pompay durdurunuz, basnc 1 psiye dene kadar indiriniz (6,9 kPa). Sv hatt rakorunu sknz. Filtreyi genleme valfinden karmak iin hafif kanca eklinde kk bir alet gerekebilir. Filtreyi temizleyip tekrar yerine taknz.

46

3.4.3. Genleme Valfindeki Is Haznesinin Temas

Is haznesindeki izolasyon bandn karnz. ki adet bakr band gevetiniz. Is haznesini, emme hattndan karnz, ama yerini iaretleyiniz. Emme hattn ve s haznesini ok ince zmpara veya bezle temizleyiniz. Bakr temizlemek iin asit veya cila gibi zc madde kullanmaynz. Oksitlenmeyi nlemek iin hazneyi ve emme hattn, ince bir tabaka yala kaplaynz. Kelepeleri balaynz ve izolasyon bandn hazneye tekrar taknz. Baz niteler, izolasyona gerek duymamaktr. Is haznesi hava akndan ayrlmtr.

3.4.4. Genleme Valfinin Bakm

Hat stndeki filtrenin temizlenmesi Is haznesinin emme hattyla iyi temas etmesinin kontrol Is haznesinin doru yerde bulunmasnn kontrol Hazne veya g balnda dardan bir hasar bulunmamas hususunun kontrol ilemlerinden ibarettir.

3.4.5. Genleme Valfinin almasnn Kuvvetin Etkisi Tarafndan Kontrol Edilmesi

Genleme valfinin almas ayr kuvvet tarafndan kontrol edilir. Bunlar: Evaporatr serpantin kna taklm bulunan bir s hissedici hazne Evaporatrn iindeki basnc hisseden bir i veya d eitleyici (dengeleyici) Eitleyicideki basn ile s hissedici hazne basncn dengeleyen yay

3.4.6. Genleme Valfinin Grevleri

Sistemden ekilmesi gereken s ykn tamak iin evaporatrde uygun bir basn ve kaynama noktas meydana getirir. Soutucu akkann evaporatr iinde havadan s ekebilecek debide olmasn salar.

3.4.7. Genleme Valfi, lme ve Ayarlama Kurallar

Genleme valfi hissedicisindeki scaklk deimesinin llmesi, abuk reaksiyon gsteren (gaz arjl) bir termometre ile genleme valfi hissedicisindeki scaklk deiimini lnz. Bu ekilde, evaporatr sisteminde dalgalanma (hunting) olduundan emin olunabilir.

47

Hissedicide llen scakl, buharlama basnc ile karlatrarak da kzma (superheat) olup olmad anlalabilir. Dalgalanma olmas durumunda, genleme valfinin evaporatre monte edilmesi: Evaporatr sistemi dalgalanyor ise sebebi, evaporatre buharlatrabileceinden daha fazla sv gelmesi olabilir. O zaman kzmann ayarlanmas gerekir. Bylece evaporatr, gelen sv miktarn tam olarak buharlatrabilir. Soutma sisteminde dalgalanma olduundan belirtilen termometre vastasyla emin olunabilir. Eer sistem (0,5C den byk) iki ekstrem deer arasnda iki dakika veya daha fazla sreli aralklar ile ileri geri deiiyor ise dalgalanma mevcuttur. Sistemdeki dalgalanmann giderilmesi: Ayar milini 2 veya 3 tur saat ynnde dndrerek evaporatr sisteminin kzmasn oaltnz. Bu ayar noktasnda dalgalanma durur, ancak evaporatrden tam olarak yararlanlamaz. O zaman ayar milini, termometre sisteminde dalgalanma balangcn gsterinceye kadar ters ynde eviriniz. Sonra mili, bu ayar noktasndan itibaren saat ynnde yaklak bir tur dndrnz (T/TEZ tipleri iin yalnz bir eyrek tur). imdi sz konusu evaporatrn genleme valfinin ayarn yapm bulunmaktasnz. Bu ayar ile sistemde dalgalanma olmaz ve evaporatrden tam olarak faydalanlmaktadr. Her bir safha arasnda birka dakika sreli beklemeler olur. Bylece evaporatr sistemi denge durumuna getirilmi olur. Sistemin dalgalanmad bir ayar noktas bulamazsanz, valf kapasitesi ok byk seilmi olabilir. Bu durumda orifis grubu veya valf, daha k ile deitirilmelidir.

Evaporatr sisteminin dalgalanmamas durumunda genleme valfinin evaporatre adapte edilmesi: Dalgalanma yok ise evaporatre likit az geliyor olabilir. O zaman, evaporatr kapasitesine gre, tamamen buharlaabilecek likit miktarn evaporatre vermek zere gerekli kzma ayar yaplmaldr. Evaporatr sistemindeki kzmay azaltmak iin ayar mili ters saat ynnde termometre zerinde dalgalanma balangc grlene kadar yava yava dndrlmelidir. Daha sonra mil bu ayar noktasndan itibaren yaklak bir tur saat ynnde dndrlmelidir (T/TEZ iin yalnz bir eyrek tur) imdi sz konusu evaporatre ait genleme valfinin doru ayar yaplmtr. Bu ayar ile sistemde dalgalanma olmaz ve evaporatr kapasitesi tam olarak kullanlmaktadr.

48

Her bir safha arasnda birka dakika sreli beklemeler olur. Bylece evaporatr sistemi denge durumuna adapte edilir. Eer evaporatr sisteminde hibir dalgalanma salayamyorsanz valf kapasitesi ok kk seilmi olabilir ve evaporatr kapasitesi tam olarak kullanlamamaktadr. Bu durumda orifis grubu veya valfin kendisi daha by ile deitirilmelidir. Sonu: Bu yol ile istenilen alma elde edilmemi ise hata kayna, soutma veya kontrol sisteminin baka bir yerinde aranmaldr. Ayar ilemi sadece ksa bir zaman alr ve belirli bir sre sonra sradan bir i hlini alr. Daha sonraki gereksiz uramalar iin zaman harcamaktan veya can skntsndan kanmak iin ayarlamaya 10 dakika veya daha fazla zaman harcayp evaporatrn tam kapasitesini kullandnzdan emin olmalyz.

3.4.8. Genleme Valfi Testi

Genleme valfi testi, sadece btn dier cihaz ve elemanlarn kontrolnden sonra yaplr. Kompresrn zerine bir gsterge manifoldu ve d eitleyici hat balantsna da uygun bir gsterge taknz. Is haznesinin altna, her iki cihazn da emme hatt scakln okuyabilecei ekilde bir termometre taknz. niteyi altrnz ve scakl, kasa scakl 32F (0C)ye decek ekilde drmesini bekleyerek gstergeleri takip ediniz. Aadaki deerleri not ediniz. k basnc Emme basnc Kasa scakl Evaporatr emme hatt scakl Evaporatr basnc Kasay 0F (-18C)ye kadar soumaya brakp daha sonra niteyi durdurunuz. Bu durum, genleme valfi grubunda normal olarak kzdrmann (superheat) gerekletiini gsterecektir. Otobs nitelerinde 75F - 85F aras (24C 29C). Not: Kzdrma (superheat), evaporatr serpantinindeki dntrlm scakln emme hattndaki scaklktan karlmasyla hesaplanabilir. Herhangi bir ayarlama yapmadan nce kasay snmaya braknz ve ayn sralama ile yukardaki ilemleri iki defa daha tekrar ediniz.

49

Not : Genleme valfi, ayar snr dna kmamaldr. D ayarlama vidasnn saat ynne evrilmesi, kzdrmay (superheat) artrr. Saat ynnn tersine evirme ise kzdrmay azaltr. Dzgn bir kzdrma (superheat) iin genleme valfinin almasn kontrol ediniz. Not: Kasa scaklnn aa doru dmesine izin verilmelidir. Bu durum, valfin normal almasn salayacaktr.

3.4.9. Genleme Valf Kuyruunun Sistemdeki Yeri

Emme hattndaki kzgnlk deerinin sk sk deiik deerlerde olmas, genleme valfi kuyruunun hatal tespit edilmesinden kaynaklanabilir. Genleme valfi kuyruu; Soutulacak ortam ierisinde evaporatr kna yatay olarak orijinal kelepeleriyle balanmaldr. Emme borusu ap 7/8 den kk veya eitse kuyruk, emme borusunun zerine tespit edilmelidir. Emme borusu ap 7/8 den byk ise kuyruk, emme borusunun 45 altna yatay olarak tespit edilmelidir.

3.4.10. Termostatik Genleme Valfi Arzalar

TGV kuyruk (duyarga) dolgusu kam. TGVde tkanma (pislik, su donmas, mumlama) var. TGV kzgnlk ayar az, ok fazla veya valf dolgu tipi hatal. TGV giriinde sv soutkan basnc ok dk seviyede. TGV kapasite ynnden ok kk veya byk seilmi. Evaporatrde ok fazla basn dmesi olmakta, fakat TGV, d dengelemeli tip olarak konulmam, d dengeleme borusu tkanm veya hi balanmam. Gaz arjl tip TGVnin arj, souk mahalde bulunan valf kafasnda youup toplanmtr. MOP tipi valf kullanlm ve seilen maksimum basn seviyesi dktr. Evaporatrde s yk ok azdr ve TGV ksmaktadr. ok devreli evaporatrn soutucu akkan dalm iyi yaplamamaktadr. TGVden ar miktarda soutkan gemektedir. Kuyruu iyi temas etmiyor. Scak bir d etken mevcut. Valf ak durumda iken skmtr.

50

 Filtrenin kirlenmesi Valf aralnn kirden tkanmas Rutubetten dolay valf tkanmas Diyaframn delinmesi Kuyruun kopmas Valf inesinin bozulmas nitenin zerindeki TGVler fabrikada ayarlanr ve bu ayarlama, doru yaplan bir kzdrma ss kontrolnden sonra olmadka asla deitirilmemelidir. TGV, gaz serpantininden geerken kzdrma ssnn sabit olmasn temin etmek zere grev yapt iin, valfin ayarnn deitirilmesi sonucu valf aldysa yalnzca serpantini tarr veya valf kapatldysa serpantin kapasitesini deitirir. Bu yzden TGVyi ayarlamadan veya deitirmeden nce bir ayarlama yapmadan nce valf gvdesini ve giri filtresini sknz ve temizleyiniz. Valfin neredeyse kapal bir konumda, tam kapal bir konumda veya tam ak bir konumda skm olmas mmkndr. Bazen kt bir montajdan dolay kir, lehim veya baka maddeler veya hatal boaltmadan dolay donmu nem, soutucu svnn valften akn kstlar veya evaporatre sv akn kstlar veya evaporatre sv akn tamamen durdurur. Bu durumda, eer nitede bir dk basn kontrol cihaz varsa genleme valfi ksmen tkannca ve evaporatre yeterince sv giremeyince kompresr ksa devre yapacaktr. Yani sk aralklarla durup alacaktr. Genleme valfi tamamen tkandnda kompresr evaporatrdeki basnc, dk basn kontrol cihaznn kompresr durduraca olan devreyi kesme noktasna kadar decektir. Eer sistemde dk basn kontrol anahtar yoksa kompresr motor sarglar ar snana (motor soutmasnda buhar eksikliinden dolay) ve ar yk koruyucu devreyi kesene dek hibir i yapmadan almaya devam edecektir. TGVde oluabilecek tek gerek arza, g elemannda yk kaybnn olmasdr. Valfteki diyaframn stndeki bu basn kayb, i yayn ineyi yataa yneltmesine ve valfi kapamasna imkn verecektir. O zaman valf, tkal bir valf gibi alacaktr.

3.4.11. Termostatik Genleme Valfi Ayar

Genleme valfi testi, sadece btn dier cihaz ve elemanlarn kontrolnden sonra yaplr. Kompresrn zerine bir gsterge manifoldu ve d eitleyici hat balantsna da uygun bir gsterge taknz. Is haznesinin altna, her iki cihazn da emme hatt scakln okuyabilecei ekilde bir termometre taknz. niteyi altrn ve scakl, kasa scakl 32F (0C)ye decek ekilde drmesini bekleyerek gstergeleri takip ediniz.

51

 Aadaki deerleri not ediniz: k basnc Emme basnc Kasa scakl Evaporatr emme hatt scakl Evaporatr basnc Kasay 0F (-18C)ye kadar soumaya brakp daha sonra niteyi durdurunuz. Bu durum, genleme valfi grubunda normal olarak kzdrmann (superheat) gerekletiini gsterecektir. Otobs nitelerinde 75F - 85F aras (24C 29C). Not: Kzdrma (superheat), evaporatr serpantinindeki dntrlm scakln emme hattndaki scaklktan karlmasyla hesaplanabilir. Herhangi bir ayarlama yapmadan nce kasay snmaya brakn ve ayn sralama ile yukardaki ilemleri iki defa daha tekrar ediniz. Not: Genleme valfi, ayar snr dna kmamaldr. D ayarlama vidasnn saat ynne evrilmesi, kzdrmay (superheat) artrr. Saat ynnn tersine evirme ise kzdrmay azaltr. Dzgn bir kzdrma (superheat) iin genleme valfinin almasn kontrol ediniz. Not: Kasa scaklnn aa doru dmesine izin verilmelidir. Bu durum, valfin normal almasn salayacaktr.

3.4.12. Termostatik Genleme Valfinde Kzgnlk Ayar

Sv soutucu akkann evaporatr knda yk deiimleri durumunda, tmyle buharlamasna ve hatta kzgn buhar olmasn kesin hle getiren bu ilave scaklk art kzgnlk (superheat) diye adlandrlmaktadr. Termostatik genleme valfinin (TGV) salkl almasn salayan bu kzgnlk deeri ve kzgnlk deerindeki deiimlerdir. Bunun anlam, evaporatrn bir blmnn ki k tarafnda olacaktr, soutucu akkann kzgn buhar hline gelmesine hizmet edeceidir. Bu zellikleriyle termostatik genleme valfleri, evaporatr soutma ykleri sk sk ve geni aralkta deien durumlar iin uygun olmaktadr. Valfin scaklk izleyici kuyruu (bulb), scaklk lme ilemini deiik ekillerde yapabilir (Sv veya gaz dolgu ile bir diyafram hareketlendirme, bi-metal eleman, elektronik termistr vb.). Bunlardan uygulamada en ok rastlanan trler, sv veya gaz dolgu ile bir diyafram ve buna bal olan ve soutucu akkan kontrol eden ine mekanizmasn harekete geiren termostatik valflerdir. ne mekanizmasn altran ve etkileyen 3 ana kuvvet mevcuttur. Scaklk izleyici kuyruk (bulb) tarafndan meydana getirilen kuvvet Evaporatrdeki soutucu akkan basncnn meydana getirdii kuvvet Kzgnlk ayar yaynn meydana getirdii kuvvet

52

Ayrca sv akkan memesinin giri ve k taraflarndaki basn fark da ayrca kk bir etki yapmaktadr. TGVdeki kzgnlk ayar dmesi saat ynnde, yani art ( + ) ynde evrildii zaman; Superheat (kzgnlk) miktar artar. Basn azalr. Scaklk azalr. Soutucu akkan miktar azalr. TGVdeki kzgnlk ayar dmesi saatin ters ynnde, yani eksi ( - ) ynde evrildii zaman; Superheat (kzgnlk) miktar azalr. Basn artar. Scaklk artar. Soutucu akkan miktar artar. TGVler, imalat firma tarafndan fabrikasnda belirli kapasite ve alma artlar iin (evaporasyon scakl ve basn dm) belirli bir kzgnlk deeri verecek ekilde ayar edilmitir. Kzgnlk ayarnn sonradan deitirilmesi, deiik evaporasyon scaklklarnda kuyruktaki dolgunun cinsine gre ok az veya ar kzgnlk deiimlerine neden olabilecektir. Normal olarak fabrika kzgnlk ayar yapl srasnda valf inesinin, geii salamak zere valf yuvasndan hareket etmeye balad durum esas alnr. Valf inesinin tm strokunu tamamlamas iin ayrca 2,2 ila 3,3C (4 ila 6F) bir ek scaklk (kzgnlk) art gerekecektir ki otomatik kontrol literatrnde bu kslma sahas (throttling range) diye adlandrlr. Valf inesini harekete balatan kzgnlk deerine statik kzgnlk deeri, valf inesinin tm strokunu tamamlamas iin gereken kzgnlk deerine de valf inesini ac kzgnlk deeri ve bu ikisinin toplamna da alma (operasyon) kzgnlk deeri ad verilmektedir. Kzgnlk deerinin ayar ve lm, salkl bir alma iin gerekli ve ok nemlidir. Bu lmn yaplma ekli aada gsterilmektedir. Bunlardan bulunmas (llmesi) mmkn olan deerlerin durumuna gre kzgnlk lm yle yaplabilir: Scaklk metodu: Kzgnlk = t 1 t o (Burada hata pay evaporatr basn kaybna bal olup kayp ise hata da azdr.) En salkl lm ekli: Kzgnlk = t 2 t 1 olacaktr. Kompresr emiinden basnc lmek suretiyle (evaporatr kndan lmek mmkn olamyorsa) Pe = Pe + p (emi boru ve aksam kayplar) bulunup doymu buhar tablosundan Pe kart t bulunup kzgnlk = t 2 t 1 olarak bulunabilir. Her lm eklinde de evaporatr k scaklnn (t 1) muhakkak llmesi gerekmektedir.

53

3.4.13. Termostatik Genleme Valfinin Bulbunun arj

Termostatik genleme valf kuyruklar iine sistemde kullanlan soutucu madde arj edilir. Bylece sabit bir kzgnlk elde edilmi olur. nl kuyruk arj vardr. Bunlar: Normal arj (Kuyruk iinde % 50 sv, % 50 gaz vardr.) Gaz arj (Kuyruk iinde % 100 gaz vardr.) Sv arj (Kuyruk iinde % 100 sv vardr)

3.4.14. Termostatik Genleme Valfinde Kzma Yksek veya Buharlama Emme Basnc ok Dk Arzasnn Sebepleri
Sistemde soutkan arj ok az. Yanl hissedici konumu (ok souk yerde) Genleme valfi kzma ayar ok yksek. Genleme valfinin yanl scaklk blgesi iin seilmi olmas. D basn dengelemenin balanmam olmas veya kt balanm olmas. Genleme valfi kapasitesi ok dk. Genleme valfi ksmen dk arjl. Genleme valfi buz veya kir ile tkanm.

3.4.15. Termostatik Genleme Valfindeki Bulb Montajnn nemi ve Montaj Esaslar

Sv arjl genleme valf bulblar, emme borusuna iki ekilde balanr. Emme borusunun ap 7/8 den kk ise bulb, emme borusunun zerine balanr. Emme borusunun ap 7/8 den byk ise bulb emme borusunun 45 altna konularak kendi kelepeleri ile balanr. Bulb, hibir zaman soutma yerinin dna kan emme borusu zerine balanmaz. Bulbun balanaca ksm, gayet temiz olmaldr. ayet bulbun baland boru demir ise korozyona kar o ksm nce alminyum boya ile boyamal ve daha sonra bulbu balamaldr. valflerinin

Yukardaki aklamalardan anlald gibi termostatik genleme balanmasnda, daha ok bulbun montaj nemlidir.

Soutucudan iyi bir verim almak iin bulb montajyla beraber TGV seimi de byk nem tamaktadr.

54

3.4.16. Termostatik Genleme Valfindeki Kuyruk (Bulb) inde Kullanlan Dolgu Trleri
TGVnin almasn salayan kuyruk ve bunun iindeki etken olan akkann durumu, incelemeye deer bir konudur. Buna termostatik dolgu (termostatik charge) denilmektedir ve birka deiik tr vardr. Her bir termostatik dolgu trnn kendine zg yararlar, fakat snrlayc etkenleri vardr. Termostatik dolgu olarak en ok kullanlan yine soutucu akkan trleridir. Bunlar. Sistemde kullanlan soutucu akkanla ayn ve gaz hlinde (gaz dolgu) Ayn cins soutucu, ama sv (doymu buhar) hlinde (sv dolgu) Farkl cins soutucu, fakat sv (doymu buhar) hlinde (farkl sv dolgu) Sistemde kullanlan soutucu akkandan farkl cins ve gaz hlinde (farkl gaz dolgu) Bunlara ilaveten, scaklk deiimleriyle bir gaz (CO 2 gibi) az veya ok hacim artran veya geri kusan bir adsorban madde (aktif karbon, silikajel gibi) iftinden meydana getirilen kuyruk dolgular baz amalar iin kullanlmaktadr.

Soutucu akkanlarn her biri kendine zg basn, scaklk ilikileri ile ortaya kmaktadr. Svs ile temas hlinde olan akkan buharnn doymu buhar olduu bilinmektedir. Doymu buhar konumlarnn basn, scaklk ilikileri tablo hlinde bu metinde verilen soutucu akkanlarn nmerik deerlerine bakldnda scaklk deiimleriyle doymu buhar basnlarnn alttaki gibi tipik birer eri verdii grlecektir. Buradaki doymu buhar basnc, kuyruktaki gaz dolgunun basnc olarak uygulandnda P1 kuvvetini salayarak diyafram ve buna bal ine mekanizmasn hareket ettirmek zere etki yapacaktr. Buna kar ise P2 basnc ile yayn meydana getirdii etki mevcuttur. Diyaframn ineyi ve onun kontrol ettii meme geiini tam kapal konumdan tam ak konuma kadar deitirmesi, kuyruktan gelen P1 basncnn deiimi ile oluacaktr. Bu ise ancak kuyruktaki scaklk deiimi sonucu olabilir. Sonuta, evaporatr kndaki scakl istenen (belirli) bir seviyede tutmak zere valfin kuyruu (scaklk duyargas) ile bunun iindeki dolgusu, diyafram ile buna bal mekanizmas ve nihayet sv soutkann ll geiini ve basn dmn salayan meme delii zincirleme bir ilemle grev yapacaktr. TGVnin iindeki ayarlanabilir yayn bask durumuna gre (P3) TGV basncn (P2) ve dolaysyla evaporatr k scakl ve basnc da deiik konumlar alabilecektir. Bu ise evaporatr ve TGVdeki buharlama scakln tayin edecektir. Belirli alma artlar iin kapasitesi seilmi olan bir evaporatrde ise yayn, bu ayar deiiklii evaporatrn ve dolaysyla TGVnin kzgnlk durumunu deitirecektir. Kuyruktaki arjn meydana getirdii basn, ayrca evaporasyon scakl deitike farkl bir alma sahas (valfin tam ak ile tam kapal durumunu salayan scaklk fark) meydana getirecektir. Bu durumun R12 soutucu akkan iin grnm alttaki ekillerde verilmektedir. Bu durumun dzeltilmesi (eer uygulama gerektiriyorsa) farkl akkanl kuyruk dolgusu kullanlmak suretiyle mmkn olmaktadr. Adsorpsiyon dolgu trleri de bu uygulamalar iin kullanlmaktadr. Termostatik genleme valfindeki kuyruk (bulb) iinde kullanlan dolgu trleri:

55

Ayn cins gaz dolgu Ayn cins sv dolgu Farkl sv dolgu Farkl gaz dolgu Adsorpsiyon (emici) dolgu

3.4.17. Termostatik Genleme Valfinde Valf Kapasitesi Kktr Arzasnn Sebepleri

Soutkan svda ar soutma yoktur. Genleme valfi boyunca basn drc, valfin llendirildii basn dmne gre kktr. Yanl hissedici konumu (ok souk yerde) Evaporatrde byk basn kayb Genleme valfi buz veya pislik ile tkanmtr.

3.4.18. Termostatik Genleme Valfinin Kuyruunun Konulaca Yer

Termostatik genleme valfinin kuyruunun konulaca evaporatr k (emi) borusuna tespit ekli ve konumu, evaporasyon (art kzgnlk) scakln en iyi ekilde izleyecek tarzda konulmal ve ya birikim ceplerinden uzak tutulmaldr. Alttaki ekillerde, kk (7/8e kadar) ve byk (7/8 den byk) apl emi borular iin ayr ayr kuyruk tespit ekilleri gsterilmektedir. Ayrca eer varsa d dengeleme boru balants da mutlaka yaplmaldr. Kuyruun konulduu yer, hava akmna maruz kalyorsa kuyruk ve bal olduu boru rutubeti emmeyen bir tecrit maddesiyle tecrit edilmelidir (0C nin stndeki evaporasyon scaklklarnda). Evaporasyon scakl 0Cnin altndaysa nemi geirmeyen, mantar, strafor gibi bir maddeyle tecrit edilip buhar kesici bir d muhafazayla sarlmaldr. Cam yn ve benzeri tecrit maddesi bu maksatla kullanlmamaldr. Kuyruun konulduu yer, su veya salamura iinde bulunuyorsa kuyruun evaporatr borusuyla birlikte tecrit edilmesinde suyu geirmeyen bir madde kullanlmaldr. Evaporatr emi borusundaki soutkan, scaklk deiimlerini daha hassas takip edebilmek zere kuyruk iin bir daldrma haznesi kullanmak da mmkndr. Bu uygulama, bilhassa ap 1/8 den daha byk olan emi boru balantlaryla emi borusu boylar ok ksa olan yerler iin uygun olmaktadr. Keza, kzgnlk deerinin ok kk olmas istenen uygulamalar iin kuyruu etkileyecek sl kaynaklarn kuyrua ok yakn mesafede bulunduu uygulamalarda da daldrma haznesi kullanlmas birok problemi nleyecektir. Gerek dtan kelepeli ve gerekse daldrma hazneli uygulamalarda TGV kuyruu, emi borusunun alak deveboynu meydana getirdii yerlere konulmamaldr. Sv soutkan veya yan toplanabilecei yerlere konulan TGV kuyruu, ou zaman normal fonksiyonunu yerine getiremez ve valfin arzal olduu izlenimini uyandrr. Emi gaznn kzgnlk deerinin sk sk geni deiimler gstermesi, genellikle bu sebeple meydana gelir. Dier

56

yandan kuyruk, eer kullanlmsa s eanjrnn daima evaporatr tarafna konulmaldr ve bu arttr. Tek bir TGV ile birden fazla evaporatr beslenmekte ise kuyruk yeri o ekilde seilmelidir ki emi borularnn hepsi birleerek soutucu akkann iyice karma imkn bulabildii bir yer olabilsin. Kuyruu emi borusuna tespit eden kelepeler, iyice sklm olmal ve kuyruun emi borusuna iyice temas salanm olmaldr. Kuyruun bulunduu yere, hibir surette yksek scaklk uygulanmamal ve gerekirse nce kuyruk yerinden sklmelidir. D dengeleme balants olan TGVlerin balant borusu, TGV kuyruunun bulunduu yerden hemen nce emi borusunun st yarsna ve ya ceplerinden uzakta bir yere yaplmal, d dengeleme borusunun ap yeterli fakat boyu gereksiz yere uzun tutulmamal, keskin kvrmlar yapmasndan saknlmaldr.

3.4.19. Termostatik Genleme Valflerinde apraz arj

apraz arj, genleme valfi, sistemde bulunan soutucu akkandan farkl olarak bulbde ve klcalda bir sv arj kullanmaktadr. arjn basn s erisi, sistemde kullanlan soutucu maddenin basn s erisini kesecek ekildedir. apraz arj iin kullanlan soutucu maddenin dikkatli seimiyle imalat, istenilenin en iyisini verebilecek valfi yapabilir. Bu tr bir arjn avantajlarndan bazlar unlardr: Kompresr durduu zaman valf abucak kapanr. Valf yksek emme ssnda emi hattna sv akn nleyerek kontrol yapar. Valf tutukluu azaltacak olan basn deimelerine kar bulb, s deimelerinden daha fazla duyarldr.

3.4.20. Termostatik Genleme Valflerine Gaz arj

Bu valfin sistemde bulunan ayn soutucu madde ile arj edilmi bulbu ve klcal vardr. Bununla beraber, kullanlan arjn miktar, sv arjda bulunandan daha azdr. Bylece, nceden belirlenen noktada svnn tamam buhar olacaktr. Bu nokta, valfin maksimum alma basncdr. Bu tr bir arjn dezavantaj, eer diyafram ve muhafaza, bulbde daha souk olursa soutucu akkan valfte younlaacandan kontrol kaybolacaktr. Bu nedenle yalnzca donma ssnn daha souk olmasn salayacak ekilde buharlatrc basncnn dt yerlerde bu uygulama elverilidir.

3.4.21. Termostatik Genleme Valflerine Sv arj

Valfin bulb ve klcal borusunda, sistemde kullanlan soutucu akkanla ayn tip kimyasal madde vardr. rnein R 12. Yeterli sv arj ilave edilmitir ve bylece btn koullar altnda bir miktar sv bulb iinde braklmtr. Bu tr bir arjn avantaj, valfe ya da diyaframn bulbden daha souk olduu zamanlarda bile soutucu maddenin kontrol edilebilmesidir. Bu tr bir arjn dezavantajlar ise sv ak ve hatal balantlar vardr. Bunun ana uygulamas byk kapasitenin dk s sistemlerinde bulunmaktadr.

57

3.4.22. Termostatik Genleme Valflerinde arj Tipleri

arjn tipi valfte kullanlm renk ile gsterilmitir ki bu aada listelendii gibidir. Soutucu madde (akkan) : R 12 R 22 R 500 R 502 R 40 R 717 Rengi: Sar Yeil Portakal rengi Orkide rengi Krmz Beyaz

Kapasitesi, soutucu akkann tonlarnda valfin nominal kapasitesidir. Termostatik genleme valflerinde kullanlan eit soutucu madde arj vardr. Bunlar sv arj, gaz arj ve apraz arj.

3.4.23. Termostatik Genleme Valfli Sistemlerde Youmayan Gazlarn Etkisi

Sistemde youmayan gazlarn bulunup bulunmadn belirlemek iin, Youma nitesini kapatnz. Kondenser fan rlesi kontaklarn atlaynz veya kondenser fan motorunu, kompresr kontaktrnn scak tarafna balaynz ve kondenser fan motorunu, basma basnc minimum basnca eriene kadar altrnz. Bu basn, kondensere giren havann scaklndaki (nitenin ortam scakl) soutucunun, e deer basncnn en fazla 0,34 bar stnde olmaldr. rnein R 22 soutucu akkan kullanlan bir nitede evre scaklnn 32C olduunu farz edelim. Minimum d basnc 12,7 bar olacaktr. Dolaysyla minimum d basnc 13 bar veya daha az ise sistemde youmayan gazlar yoktur. Eer basma basnc yeterince dmezse youmayan gazlar temizlemek gereklidir. Bu, youma nitesi kapalyken ve kondenser fan, atlayarak veya yeniden balant yaparak alrken basma basnc uygun miktara dene kadar gsterge manifoldunun boaltma gstergesi taraf alarak yaplr. Temizleme, kondenserdeki havann kondenserin giri manifoldunda birikerek minimum soutucu kayb olacak ekilde, dar atlmasn salayacak ekilde ksa zaman aralklaryla ve kk miktarlar hlinde yaplmaldr. Sistem soutucuyla doldurulmadan nce iyi bir vakum pompasyla tamamen boaltlarak youamaz gazlarn birikmesi nlenmi olur.

3.4.24. Termostatik Genleme Valfinin Montaj Yeri ve Montaj artlar

Termostatik genleme valfinin uygulannda, seilecek en uygun yer evaporatre mmkn olduunca yakn, servis ve ayar iin kolayca eriebilecek bir yer olarak kabul edilebilir. Soutkan distribtr (datcs) kullanlmsa TGV, distribtre mmkn olduu kadar yakn konmaldr. Ayrca gaz arjl tip TGVlerde valfin g mekanizmas (kafa), kuyruk ucunun (bulb) bulunduu yerden daha yksek scakla sahip bir yerde bulunmaldr.

58

Kuyruk klcal borusu da kuyruk temasndan daha souk bir yzeyle temas etmemelidir. Zira gaz arj, en souk noktada youarak valfin normal almasn engelleyecektir. Bir evaporatrn normal ve bekleneni verecek ekilde alabilmesi iin TGVnin normal almas ve grevini yapmas arttr. Bu ise TGVnin iyi bir kontrol yapmasyla mmkndr ki TGVnin iyi bir kontrol yapabilmesi, evaporatr kndaki soutkan scakln hassas ve dakik bir ekilde izlemesiyle mmkndr. Doru uygulamann bata gelen art TGVnin kuyruunun cinsi ile konulduu yerin doru seilmesidir. Bu kuyruk, evaporatrn emi balantsna ve evaporatre mmkn olduu kadar yakn ve yatay bir ksma konulmaldr. Birden fazla sayda evaporatr mevcutsa ve her evaporatrn ayr bir TGV varsa her valfin kuyruu o evaporatre ait soutucu akkan emi scakln duyacak tarzda konulmaldr. Valf kuyruu yerine balanmadan nce evaporatr emi borusu iyice temizlenmeli ve dzgn bir yzey ile kuyruun boydan boya temas salanmaldr. Emi borusu elik ise bu borunun paslanmaya kar koruyucu bir boya ile boyanmas gerekir. Valf kuyruunun emi borusu zerine balanmasnda tercihen TGV imalatsnn orijinal metal bantlar kullanlmal, bu mmkn olmazsa sl geirgenlii fazla olan (bakr, alminyum vb.) bir ift metal bant ile kuyruk, emi borusuna skca tespit edilmelidir. zole bant, tel, ip gibi malzemeler kuyruk tespiti iin kullanlmamaldr.

3.4.25. Termostatik Genleme Valfinin Ap Kapanmamas Arzasnn Sebepleri

D dengeleme borusu balanmam veya balanm fakat tkanmtr. Valfin i mekanizmas, bir d veya i darbe sonucu hasar grerek alamaz hle gelmitir. TGV scaklk duyarga kuyruundaki gaz arj kamtr. TGV kuyruk arj tr yanl seilmitir. TGV kafasndaki diyafram delinmi veya yay krlmtr.

3.4.26. Termostatik Genleme Valfinin Ar Sv Beslemesi Sonucu veya Baka Sebeplerle Sv Soutucu Gelmesi Arzasnn Sebepleri
TGV ak durumda skm veya inesi anm olduundan iyi kapatmamaktadr. TGV, sisteme gre ok byk konulmutur. Scaklk duyarga kuyruunun yeri yanl seilmi, iyi temas etmemekte veya d scaklk etkeni mevcuttur. Kzgnlk ayar ok azdr (yetersiz). TGV termostatik dolgusu yanl seilmitir. TGV d dengeleme borusunun balant yeri yanltr veya boru tkanmtr. Kompresr kapasitesi yetersizdir ve gerekli sprme hacmini salayamamaktadr. Emi borularnn geometrik durumu, sv birikimlerine imkn vermemektedir (Sadece kompresrn almaya balamasnda kompresre sv gelir, slugging). Scak gaz defrostlu sistem uygulamasnda defrost srasnda svy tutucu (buharlatrc) nlem yetersizdir veya hi alnmamtr.

59

Kompresr souk bir mahalde bulunmaktadr ve sistem dururken kompresr karterindeki yaa soutkan gelip burada youmaktadr. Kompresr karter stcs almamakta veya gerekli olduu hlde konulmamtr.

3.4.27. Termostatik Genleme Valfinin Ayarnn Yaplmasnn nemi

Termostatik genleme valflerin (TGV) kzdrma scaklk ayarlar genellikle 4C ve 6C arasnda bir n ayar dzeyinde yaplr. Bu ayarn, mevcut sistemlerde, normal olarak tekrar deitirilmesine gerek yoktur ve ayar bozmadan nce ihtimal dhilinde olabilecek dier hatalar aratrlmal ve giderilmelidir. Valf ayarn deitirmeden nce dier hatalar aratrnz ve gideriniz.

3.4.28. Termostatik Genleme Valfinin Bakm

Giri szgecini, ineli valfi ve valf yuvasn kontrol ediniz ve temizleyiniz.

Termostatik genleme valfinin (TGV) dzgn aralklarda muayenesine ve sklmesine genellikle gerek yoktur. Eer ilevini doru olarak yapyorsa dzeni bozulmamaldr. Valfi ve yuvasn anma ynnden inceleyiniz ve yay gerilimini kontrol ediniz.

Alglayc tp, klcal boru ve krkler kolaylkla hasar grebilir. Gerektii takdirde tamam deitirilmelidir. Tm aksamn iyice temiz olmasndan emin olunuz ve tekrar montaj aamasnda yeni contalar kullannz.

3.4.29. Termostatik Genleme Valfinin Byk Kapasiteli Evaporatrlerde

Kullanm
Byk kapasiteli evaporatrlerde, boyutlarn da byk olmas nedeniyle TGV kndaki P2 basnc, kuyruk yerindeki evaporatr kna ulancaya kadar nemli ekilde decektir. Bunun sonucunda da kuyruun hissettii scaklk, kzgn buhar scakl olacaktr. Ancak, den basncn kart olan gerek kzgnlk deeri, yeterli olabilecek bir kzgnlk deerine gre daha yksek olacak ve sonuta evaporatrn daha fazla bir ksm kzgn buhara tahsis edilerek yararl yzey azalacak, yani evaporatr kapasitesi gereksiz yere azalm olacaktr. Dier bir deyile, kzgnlk 12,2C nin zerine knca ancak valfin inesi amaya balayacaktr ki bunun anlam, evaporatr kapasitesinin dmesi demektir ya da gerekli evaporatr alan artrlarak bu yksek kzgnlk deerinde istenen kapasite salanabilecektir. Evaporatrdeki basn kayb ki bu kzgnl artrc yndedir, yk arttka kzgnlk da artacaktr. nk soutkan ak hz ykle birlikte artacak, bu ise srtnme kayplarnn ve dolaysyla basn kayplarnn artmasna neden olacaktr.

60

Evaporatrde soutucu akkan basn kayb, ar derecede olutuunda normalde kuyruk yerinde (c) olumas tasarlanan basn daha aa seviyelere deceinden evaporatrn belirli bir yerinde (B) olumas beklenen doymu buhar konumu ,daha nce bir yerde (B) oluacak ve buradan itibaren kzgn buhar konumuna girmeye balayan soutucu akkan, ok yava s geiine imkn verebilecek ve sonuta evaporatrn bu son ksm (B B aras) atl duruma girecek ve yararlanlamayacaktr. Bu durumun nlenmesi mmkn olup kuyruk seviyesi de izlenip TGV almas etken hle getirilmek suretiyle zmlenebilmektedir. Diyaframn alt yzeyine etken olan P2 basnc, TGV k taraf yerine evaporatrn k blmnden (evaporatr basn kaybnn tmyle meydana geldii yer) alnmak suretiyle d dengeli TGV trleri gelitirilmitir. Evaporatrn knda (c ) den basnc (P2), diyaframn alt yzeyine ileten d denge borusu, P2 P2 fark kadar uzanan alt taraf basncna kar stnlk kazanan diyaframn st tarafndaki basncn (P1) etkisiyle diyaframn ve buna bal ine mekanizmasnn biraz daha aa doru hareket etmesini, yani TGV gei memesini biraz daha aarak daha fazla soutucu akkann gemesini salayacaktr. Bu durum, evaporatr kndaki (c) basncn tekrar P1 basnc seviyesine ykselmesine kadar devam edecek, yani evaporatrn son blm tekrar yeterli sv soutucu akkanla beslenmi olacaktr. Ticari tip dolap, vitrin vb. iin 2 psi (0,28 Bar) ve daha fazla ve derin soutma uygulamalarnda ise 1 psi (0,14 Bar) ve daha fazla olduunda d dengeli TGV kullanlmas uygun olmaktadr.

3.4.30. Termostatik Genleme Valfinin almasnda Etken Olan Kuvvetleri

Valfin karakteristik almas ayr bamsz kuvvetin birleimi sonucunda gereklemektedir. Bunlar: Evaporatr basnc Yay basnc Ayrlm hazne iindeki sv-buhar karm doyma basnc

Ayrk haznenin iindeki sv, sistemde kullanlan soutucu akkandr. Bylece termostatik genleme valfinin ayrk haznesi, eer sistem R 12 ile alyor ise yine R 12 olacaktr.

3.4.31. Termostatik Genleme Valflerinin Kullanlaca Yere Gre Seilmesi

Termostatik genleme valflerinin kullanlaca yere gre doru seilmesi iin 3 husus gz nnde bulundurulur: Soutma kapasitesi-yk (kcal/h veya ton/frigo) TGVde tam yk altnda meydana gelecek basn dm Evaporasyon scakl

Termostatik genleme valfindeki basn dm, kompresrn k ve emi basnlar farkl deildir. Byle bir kabul, yanl valf seimiyle sonulanr. Zira termostatik genleme valfinin kndaki basn, kompresrn emiindeki basntan daha yksektir (distribtr,

61

evaporatrn kendisi, emi borusu ve fitingsleri, emi filtresi, emi servis valfi, emi sv s deitirici, emi akmlatr gibi elemanlardaki basn kayplar sebebiyle) Ayn ekilde termostatik genleme valfinin giriindeki basn dakompresr kndaki basntan daha dktr (sv soutkanborusu ve fitings kayplar,drayer, dey ykselme vb.). Bu nedenle termostatik genleme valfindeki gerek basn dm deerini bulabilmek iin gerek emi ve gerekse sv taraf kayplarn hesaplamak gerekir. Dier bir husus ise imalatlarn termostatik genleme valf kapasite tablolarnn, termostatik genleme valfi giriindeki % 100 sv soutkan olaca kabulne dayanarak hazrlanm olduudur. Bu nedenle sv soutkan hatt kayplaryla varsa dey ykselmenin meydana getirecei basn kayplarn iyi hesaplayarak termostatik genleme valfi giriindeki soutucu scaklnn kprme yapmamasn salayacak ekilde ar (alt) soutma (subcooling) yaplmas gerekir. Ksacas, termostatik genleme valfi, mmkn olduu kadar gerek alma artlar bilinerek seilmeye allmaldr.

3.4.32. Termostatik Genleme Valfinin Montaj ve Kullanmnda Dikkat Edilecek Hususlar

Sv arjl TGVnin almas, valf civarndaki scaklk artlarna bal olmadndan genellikle heryerde kullanlabilir. Fakat gaz arjl valfleri kullanrken alt maddeye dikkat etmek gerekir. Bu maddeler : Valf, soutulacak ksmn dnda bir yere yerletirilir. Fakat bulb, daima ieride ve emme hatt zerinde olmaldr. ayet valfi darya yerletirmek mmkn deilse dolabn iine ve mmkn olduu kadar yksee yerletirilmelidir. Serbest hava dolam iin valfler izole edilmemelidir. Kuyruk, kelepesi ile emme hatt zerine balanr. Eer sistemde s deitirici varsa kuyruk bundan nce balanmaldr. Evaporatrn emme hattna konan kuyruk bulbu daima borunun stnde olmaldr. Kuyruk, boru ile birlikte su geirmeyen bir madde ile sarlr. Bu i iin kee kullanlmaz. Sisteme kesinlikle kurutucu balanmaldr.

3.4.33. ten Dengelemeli Termostatik Genleme Valfli Soutma Sistemleri

Bu tip soutma sistemlerinde evaporatre sv ak hem kuyruk basnc hem de Termal elemann scaklnn deimesiyle kontrol edilir. Evaporatr kndaki termal elemann elektrik motoru devresini kapatmasyla kompresr kalknarak emme hattndan emilen soutucu akkan buharn kzgn buhar olarak kondensere basar. Kondenser knda sv hale gelen soutucu akkan evaporatr kndaki kuyruk basncnn etkisiyle diyafram aa doru ittirip valf kesitini aarak genleen soutucu akkan, doyma basncnda evaporatre tanr. Soutulacak ortamdan s kazanarak buharlaan soutucu akkan, evaporatr knda doymu buhar olarak kompresr tarafndan emilir. Sistemin almasyla soutulan ortamdan absorbe edilen s miktar da artacandan genleme valfinin kuyruk basnc da derek valf kesitini yukar doru hareket ettirip soutucu akkan geiini kstlayacaktr.

62

Soutulan ortam scakl istenilen dzeye indiinde elektrik motoru termal elemannnda scakl dp basn azalacandan elektrik motoru devresi ak hle gelerek kompresr durdurulmu olacaktr.

ekil 3.16: ten dengelemeli termostatik genleme valfi Bu tip soutma sistemleri, ok byk kapasiteli olmayan ticari tip soutucularda ve iklimlendirme uygulamalarnda kullanlmaktadr.

3.4.34. Dtan Dengelemeli Termostatik Genleme Valfli Soutma Sistemleri

Evaporatr giri ve k arasndaki basn kayb fazla olan byk kapasiteli ticari ve endstriyel tip soutma uygulamalarnda evaporatr kndaki basn dk olacandan genleme valfinin ok ksk almasna, dolaysyla kzgnlk ok arttndan evaporatr kapasitesinin dmesine sebep olur. Evaporatr basnc, evaporatr giriinden deil de evaporatr kndan klcal bir boru ile diyaframn altna etki ettirilmesi, kuyruk basncnn artmasyla valf kesiti aa doru hareket ederek evaporatre daha fazla sv ak olacaktr.

63

ekil 3.17: Dtan dengelemeli termostatik genleme valfi

Genleme valfleri knda soutucu akkann byk bir ksm sv hlde olduu iin byk kapasiteli soutma sistemlerinde evaporatre sv geii tek hattan yaplrsa evaporatrn baz blmlerinde sadece sv olacandan soutucu akkann tamam evaporatrde buharlaamadndan kapasite decektir. Evaporatr s transfer yzeyinden maksimum faydalanmak iin evaporatre sv geii, genleme valfi kna taklan distribtrle salanr.

ekil 3.18: Distribtrl dtan dengelemeli termostatik genleme valfli soutma sistemleri

3.4.35. Genleme Valfi Kuyruunun Sistemdeki Yeri

Emme hattndaki kzgnlk deerinin sk sk deiik deerlerde olmas genleme valfi kuyruunun hatal tespit edilmesinden kaynaklanabilir. Genleme valfi kuyruu; Soutulacak ortam ierisinde evaporatr kna yatay olarak orijinal kelepeleriyle balanmaldr.

64

Emme borusu ap 7/8 den kk veya eitse kuyruk emme borusunun zerine tespit edilmelidir. Emme borusu ap 7/8 den byk ise kuyruk emme borusunun 45 altna yatay olarak tespit edilmelidir.

ekil 3.19: Duyar u balants

65

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Termostatik genleme valfini deitirmek lem Basamaklar Aada listesi verilen malzemeleri ev, i, okul ve piyasadan temin ediniz. neriler

Malzemeler: Oksi-gaz kaynak takm Kaynak teli Pense Tornavida takm Ak azl anahtar takm Sabunlu su ve slak bez Devredeki soutucu akkan boaltnz. Termostatik genleme valfinin bulbini skerek devreden kartnz.

Termostatik rakorlarn kartnz.

genleme valfinin skerek devreden

Devreye uygun zelliklerde termostatik genleme valfini seiniz. Termostatik genleme valfinin devre zerine balantsn yapnz.

Soutucu akkan geri toplama nitesinde toplamalsnz. Termostatik genleme valfinin bulbini sabitleyen kelepenin vidalarn skmelisiniz. Termostatik genleme valfinin bulbini kelepeden kartmalsnz. Termostatik genleme valfini skerken uygun takm kullanmalsnz. Termostatik genleme valfinin rakorlarn dikkatlice skmelisiniz. Termostatik genleme valfini devre zerinden dar almalsnz. Devrenin kapasitesine uygun termostatik genleme valfini tespit ederek belirlemelisiniz. Termostatik genleme valfinin rakorlarn devre zerindeki yere tutturmalsnz. Termostatik genleme valfinin rakorlarn uygun takm kullanarak sktrmalsnz. Termostatik genleme valfinin bulbinin balantsn yapmalsnz.

66

Devreyi vakumlayarak yeteri kadar soutucu akkan arjn yapnz.

Devreyi vakumlayarak iini temizleyip boaltmalsnz. Geri toplama nitesindeki soutucu akkan kullanmal eksik olursa ilave etmelisiniz.

67

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) 1.Termostatik genleme valfinin bulbi devre zerinde nereye balanmaldr? A)Kondenser giriine D)Evaporatr kna B)Kondenser kna E)Hibiri C)Evaporatr giriine

2.Aadakilerden hangisi termostatik genleme valfinin kullanld soutma devrelerinden deildir? A)Kat klimalar D)Klima santralleri B)Ev tipi buzdolaplar C)Byk split klimalar E)Souk hava depolar

3. Aadakilerden hangisi termostatik genleme valfinin kullanld soutma devrelerinden biridir? A)Kat klimalar D)Byk ticari soutucular B)Klima santralleri E)Hepsi C)Souk odalar

4.Termostatik genleme valfinin alma prensibi aadakilerden hangisidir? A)Ayar vidasna bal olarak basn drmek B)Scakla bal olarak basn drmek C)Scaklk ve basnca bal olarak basn drmek D)Elektrik kontroll valf yardm ile basn drmek E)ap dmne bal olarak basn drmek 5.Termostatik genleme valfi devre zerinde nereye balanmaldr? A)Evaporatr ile kompresr arasna B)Kompresr ile kondenser arasna C)Kondenser giriine D)Evaporatr kna E)Kondenser ile evaporatr arasna DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtarlaryla karlatrnz. Yanl cevaplarnz iin faaliyetin ilgili konularn tekrar ediniz.

68

B. UYGULAMALI TEST Uygulama sonras yaptnz iin deerlendirmesini aadaki kontrol listesini kullanarak deerlendiriniz. KONTROL LISTESI Deerlendirme Evet 1. Malzemeleri eksiksiz bulabildiniz mi? 2. Termostatik genleme valfinin bulbini kartabildiniz mi? 3. Termostatik genleme valfini devreden skebildiniz mi? 4. Devreye uygun termostatik genleme valfinin seimini yapabildiniz mi? 5. Devreye yeni setiiniz termostatik genleme valfinin balantsn yapabildiniz mi? 6. Devreyi vakumlayabildiniz mi? 7. Soutucuya akkan arj yaparak altrabildiniz mi? Hayr

Deerlendirme ltleri

DEERLENDRME Kontrol listesindeki her Hayr cevabnz iin faaliyetin ilgili konularn tekrar ediniz.

69

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

KONTROL LSTES Deerlendirme ltleri Klcal borulu genleme elemann deitirmek 1.in yapm iin gerekli takm ve malzemeleri ie balamadan nce hazr bulundurdunuz mu? 2.Devredeki soutucu akkan geri dnm cihazna toplayabildiniz mi? 3.Klcal boruyu soutucudan skebildiniz mi? 4.Devreye uygun ap ve uzunlukta klcal boru seimini yapabildiniz mi? 5.Devreye yeni setiiniz klcal borunun kaynan yapabildiniz mi? 6.Devreyi vakumlayp akkan arj yaparak altrabildiniz mi? Otomatik genleme valfini deitirmek 1.in yapm iin gerekli takm ve malzemeleri ie balamadan nce hazr bulundurdunuz mu? 2.Devredeki soutucu akkan geri dnm cihazna toplayabildiniz mi? 3.Otomatik genleme valfini devreden skebildiniz mi? 4.Devreye uygun otomatik genleme valfinin seimini yapabildiniz mi? 5.Devreye yeni setiiniz otomatik genleme valfinin balantsn yapabildiniz mi? 6.Devreyi vakumlayp akkan arj yaparak altrabildiniz mi? Termostatik genleme valfini deitirmek 1.Termostatik genleme valfinin bulbini kartabildiniz mi? 2.Devredeki soutucu akkan geri dnm cihazna toplayabildiniz mi? 3.Termostatik genleme valfini devreden skebildiniz mi? 4.Devreye uygun termostatik genleme valfinin seimini yapabildiniz mi? 5.Devreye yeni setiiniz termostatik genleme valfinin balantsn yapabildiniz mi? 6.Devreyi vakumlayp akkan arj yaparak altrabildiniz mi? DEERLENDRME Cevaplarnz kontrol ederek kendinizi deerlendiriniz. Hayr yantlarnz var ise Hayr yantlarnzla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz. Yantlarnzn tamam Evet ise modl baar ile tamamladnz. Evet Hayr

70

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET- 1
1 2 3 4 5 B C E D E

RENME FAALYET- 2
1 2 3 4 5 E D A B C

RENME FAALYET- 3
1 2 3 4 5 D B E C E

71

KAYNAKA KAYNAKA
Engin Deniz SAYAR, Soutma ve klimlendirme Meslek Bilgisi Temel Ders Kitab, MEB. Endstriyel ve Ticari Soutma Sistemlerinin Bakm, MEB. Soutma ve klimlendirme Cilt 1, MEB. Nuri ZKOL, Uygulamal Soutma Teknii, TMMOB. Ariston/Philco Yaynlar .K.S.2 Hseyin BULGURCU Thermo King Yaynlar A. Kemal Dasz (Soutma Teknii ve Klima) SDT K.Altnkurt (Souk Depolama Teknii) N.zkol, KOSGEB Arelik Yaynlar Danfoss A/S Egitim Semineri Notlar Ashrae Handbook,Refrigeration, 1994. N.Yazar, SEGEM.

72