Rosa Luxemburg ya da: zgrln bedeli

Lovis ve arkadalar iin

Rosa Luxemburg Vakf

Rosa Luxemburg ya da: zgrln bedeli

Derleyen: Jrn Schtrumpf Almancadan eviren: Murat akr

Karl Dietz Verlag Berlin

Rosa Luxemburg Vakf adna ve katklaryla baslmtr.

ISBN 978-3-320-02143-6 Karl Dietz Verlag Berlin GmbH 2008 Kapak: Simone Beier/MediaService, Berlin Tipogra/Dzenleme: Heike Schmelter Basm: MediaService, Berlin Printed in Germany

Ak ve hiddetin arasnda: Rosa Luxemburg Gelecek iin hatra Yahudi, Polonyal, Alman Devrimci Marksizmden Marxa Sosyaldemokratlar ve Bolevikler arasnda Yanl devrimde Tkrld ve tapld peki, gereksinim de duyuldu mu? Rosa Luxemburg Barnakta Yahudi pogromlarnn, oradansa, Almanyada olabileceini tasavvur edebilirim ... Hapishaneden Sophie Liebknechte yazd bir mektup Rus Devrimi zerine Rosa Luxemburg hakknda Rosi Wolfstein: retmen Paul Levi: ... Hep ayn insan Walter Jens: Bir ksa yaam

9 10 14 28 34 35

42

49 56

41 55 86

Ekler Seilmi veriler Biyograk veriler

87 89

Komnizm ... pratiini eytan alsn, ama tanr, mlkiyet sahiplerinin bandan eksik olmayan srekli tehdit olarak varln korusun ...Tanr varln korusun ki, kstahlkta snr tanmayan grh daha kstah olamasn, salt keyif hakkna sahip olanlarn cemaati ... en azndan kbusla yataa girsin! Ki, kurbanlarna erdem retme zevki kursaklarnda kalsn. Karl Kraus, 1920

O zamanlar [Ocak 1919da] Karl Liebknecht ile Rosa Luxemburgun konuma yaptklar bir KPD toplantsna katlmtm. kisinin devrimin nderleri olduklar kanaatine varm ve onlar ldrtmeyi kararlatrmtm. Emrim zerine ikisi de yakaland. Hukuk normlarna aykr davranlmas konusunda karar verilmesi gerekiyordu... kisinin yok edilmesi kararn kolay vermedim ... Hlen bu kararmn ahlk teolojik adan savunulabilir olduu inancndaym. Yzba Waldemar Pabst, 1962

Ak ve hiddetin arasnda: Rosa Luxemburg

Gelecek iin hatra

zgrlk her zaman farkl dnenin zgrldr.

Politik sol, gerek bireysel gerekse de toplumsal zgrlk ve kurtulu zerine olan soyut tahayyllerini daha az politize olmu insanlar tarafndan anlalabilir ve bilhassa ekici olabilecek biimde aklayabilmeyi pek ender baarabilmitir. Politik sol bu an genellikle, gemi alarn zgrlk savalarn kendi iyi niyetli amacna ahit gsterme suretiyle kapatmaya almaktadr. rnein Spartaks, Gracchus kardeler, Thomas Mn(t)zer, Tommaso Campanella, Jacques Roux, Gracchus Babeuf, Charles Fourier, Robert Owen, Friedrich Engels, Michail Bakunin, Ferdinand Lassalle veya Pjotr Kropotkin gibi. Sonralar adalarn rnek gstermeye balamtr: August Bebel ve Clara Zetkin, Wladimir lyi Lenin ve Augusto Sandino, Karl Liebknecht, Leo Troki, Josef Stalin ve Mao Tse-tung, Patrice Lumumba, Ho Chi Minh ve Frantz Fanon ... Amma velakin, bugn dnyann neresinde olursa olsun bir yrye gidildiinde, anlanlarn pek aznn resimlerine rastlanlabilmektedir. Baz istisnalar dnda. Hemen her yerde var olan, ama her eyin stnde tutulduundan, ounlukla adnn anlmas unutulan Trierli bir Alman yahudisidir: Karl Marx. Onun yansra hemen her yerde resimleri grlen kii daha var: Almanyada hunharca katledilen Polonyal yahudi kadnn, 1967de Bolivyada katillerinin eline den bir Arjantinlinin ve yllar sren krek cezasndan sonra 1937de faistler tarafndan lmesi iin serbest braklan bir talyann resimleri: Rosa Luxemburg, Ernesto Che Guevara ve Antonio Gramsci. de salt, o ok ender grlen sz ve eylemin btnlnn rnekleri olarak kalmayp, ayn zamanda hi bir doktrinin veya herhangi bir aparatn boyunduruu altna sokulamayan bamsz dncenin temsilcileridirler. Ve: de dncelerinin bedelini yaamlaryla dediler hem de 20. Yzylda pek olaan olmayan bir biimde: kendi cephelerindeki dmanlar tarafndan deil, dman cephedekiler tarafndan ldrldler. Bunlarn yansra Rosa Luxemburg ile Antonio Gramscinin ortak bir yanlar daha var: ne devlet erkini kullanma durumunda kaldlar, ne de isimlerinin diktatoryal veya totaliter egemenlie payda olup karalanmasna
9

izin verdiler. Almanya Komnist Partisinin kurucusu olan sosyaldemokrat Rosa Luxemburg, Stalinin ykseliini grmedi: 1919 Ocaknda tfek dipikleri ile lesiye dvldkten sonra, srtndan kurunland. talya Komnist Partisinin kurucularndan olan sosyaldemokrat Antonio Gramsci 1928den itibaren lmcl bir hastala yakalanana dek hapiste yatt. Sadece Ernesto Che Guevara devrimci Kbada bir dnem st dzey politikac olarak grev yapt ama iktidar dahi o partizan lkede uzun sre tutamad. Ernesto Che Guevara bugn dahi genlie heyecan veren bir isim. Antonio Gramsci onyllardan beri zellikle entellektellerin saygsn uyandryor; ancak bu ismin belki de en renklisi olan Rosa Luxemburgu ou insan sadece ismi ve kaderiyle tanyor, dnce ve eserlerini ise pek az kii. Aadaki satrlar bu durumun deitirilmesine katk sunmak iin kaleme alnmtr. Avrupa solunun yannda yer alan olaanst insanlardan birisi olan Rosa Luxemburga ve eserlerine ilgi ekmek; cinsiyeti nedeniyle ncelik tannmasn, bu nceliin eitsizliin merulatrlmas iin tannd bilincinde olduundan, reddeden; zgrlk ve dayanma ierisindeki eitlii hi birini dierine stn grmeden hedeeyen bu dnce kadnnn daha iyi tannmas iin ... Cinayetler ve lmler, ihanet ve ikence ile dolu olan 20. Yzyl politik solun srtnda bir kbus gibi durmaya devam etmektedir. Sol bu kbustan ancak ikencehanelerde ve parti kurultaylarnda her trl anlam yok edilen eski erdemlerine geri dndnde kurtulabilecektir: gemiteki ve gnmzdeki kendi eylemine kar drstlk; kendi dncelerinde samimi olmak bilhassa rahatsz edici olduunda ve kartlarna kar da hilekr olmamak. Tm bu erdemleri onyllardan beri unutturulmaya alan bir kadn temsil ediyordu: Rosa Luxemburg.

Yahudi, Polonyal, Alman Devrimci

nsancll, Avrupa kltrn derinden etkileyen dnrlerin hmanizminde kklemiti. Dier ktalardaki halklarn ve uluslarn tarihi, edebiyat ve kltrlerine ynelik aratrmalar ... ona yeni itkiler salyordu. Eylemdeki kararll ve yeni toplumsal gelimeleri ve grngleri analitik olarak kavrama ve yeni sorulara dogmatik olmayan yantlar verme yetenei, rgtl sosyaldemokrat ii hareketi ierisindeki deneyimlerinin artt oranda artmaktayd. Annelies Laschitza

19051907 Rus Devrimi esnasnda Almanyadan yurdu Polonyaya koan Rosa Luxemburg, 1906da Varova polisinin eline dt. Polonya o d10

nemler bamsz bir lke deildi ve Rus, Prusya ve Avusturya imparatorluklar arasnda paylalmt. Polonyann bakenti Varova, arlk rejiminin gizli polisi, yolsuzlua bulam brokrasisi ve polis terryle zorla ayakta kalabilen Rus mparatorluuna balyd. arlk koullar altnda politik nedenlerden dolay tutuklanmak, kiinin yaamnn tehlikeye girmesi anlamna gelmekteydi. Bu nedenle Rosa Luxemburgun yakn politik dostlar sadece kefalet ve yksek rtbeli bir subaya rvet vermek iin para toplamakla kalmam, ayn zamanda sann bir teline zarar geldiinde st dzey Rus memurlarnn cinayete kurban gidebilecekleri dedikodusunu yaymlard. Rosa Luxemburg ksa bir sre sonra serbest brakld Rus mparatorluunun boyunduruu altndaki Finlandiyaya geti ve oradan, artk yaamnn odak noktas haline gelecek olan Almanyaya kaabildi. Yurdu Polonyay bir daha gremeyecekti. Rosa Luxemburg uzun yllar boyunca ikili bir politik yaam srdrd: Hem Almanya Sosyaldemokrat Partisi SPDnin yesiydi, hem de, bugn neredeyse unutulmu olan ve Alman sosyaldemokrasisinde hi kimsenin varlndan haberdar olmad Polonya Krall ve Litvanya Sosyaldemokrasisi SDKPiLnin yesiydi. Almanyaya, o dnemler kadnlarn yksek renim grmelerine izin verilen ve dnyann en zgr lkesi saylan svire zerinden gelmiti. Ancak Rosa Luxemburg Almanyadaki makamlarca Rosalia Lbeck ad altnda tannmaktayd. Zrihte henz doktorasn tamamlam yirmiyedi yandaki bir iktisat bilimcisi olarak, bir Alman gmenin olu ile yapt ve 1898den 1903e kadar sren sahte evlilik sayesinde Alman vatandalna alnmt. nk Rusyann kontrol altndaki Polonyada kalsayd muhtemelen Sibiryaya srlecekti, ama Almanyada ise 1890dan bu yana sosyaldemokrat ii partilerinin, nl Sosyalistler Yasasna1 kar oniki yl illegal mcadele veren ve bir ok seim zaferine imza atabilen en by faaliyet gstermekteydi. Polonyal bir sosyalist iin, Dou snrlarnda Polonya topraklarn igal etmi olan Prusya Almanyasna gemekten daha mantkl ne olabilirdi ki? Hele hele, Polonyaca, Rusca, Franszca, ngilizce ve
1 Sosyalistler yasas: Sosyaldemokrasinin genel tehlike yaratan faaliyetlerine kar Yasa (1878); Bismarckn sosyaldemokrasiyi ve basn ile kitaplarn yasaklama giriimi zerine kartld; sadece Reichstagdaki milletvekillerine dokunulmamt. Bismarck hukuk terrn (yaklak bin yla varan hapis cezalar) baz sosyal reformlar (ekerli ekmek ve kam) ile beraber yrtt. Ancak sosyaldemokrasinin, ii hareketinin politik ifadesi olmas ve Sosyalistler Yasasnn, iilerin zgvenini krmak yerine, artrmas nedeniyle yasa 1890da yrrlkten kaldrld. SPD bu gelime sonucunda uluslararas alanda en gl ve en etkin sosyalist parti olarak, dier lkelerdeki partilere rnek oldu.

11

talyanca gibi ok iyi konutuu diller bir yana, Almancaya yazl ve szl olarak bir ok Almandan daha iyi bir ekilde hakimken. Gen kadn SPD ierisinde ksa zamanda n kazand. Partinin sol kanadnda yer alyordu ve ksa bir sre sonra bu kanadn szcs oldu. Rosa Luxemburg Alman ii hareketi ierisinde ya seviliyor, ya da nefret ediliyordu. Kendi hayranlarn dahi zorlamaktayd. Ancak asl politik vatan hep SDKPiL kald. Bu kk parti 1893 ylnda, bir yl ncesinde kurulmu olan Polonya Sosyalist Partisi PPSden ayrlanlar tarafndan kurulmu ve balangta Polonya Krall Sosyaldemokrasisi adn almt. Daha sonra ise Polonyal aristokrat Feliks Dzieryskinin nderliindeki Litvanya solunun katlm ile adn Polonya Krall ve Litvanya Sosyaldemokrasisi olarak deitirdi. PPS ounluu ile olan kavga, bamsz bir Polonya devleti sorunu zerine kmt. Rosa Luxemburgun iinde olduu arkada evresi bylesi bir devleti, antikapitalist glerin paralanabilecei kaygsyla reddetmekteydi. Ayrca smr ve baskdan kurutuluun nnde engel tekil ettiinden, her trl milliyetilie bilhassa Polonya milliyetiliine kar mcadele veriyorlard. Tavrlarnn kazand tm sempatiye ve Polonya milliyetiliinden korkmann tm hakllna ramen pozisyonlar gereki deildi. nk 19. Yzyln sonunda ve 20. Yzyln bandan itibaren Avrupada hemen her lkede milliyetilik, venizm ve halklara kar dmanla dnerek artmaktayd. Bylece Rosa Luxemburg ve arkadalarnn Polonya sorunu karsndaki tavrlar, Polonyadaki enternasyonalist solun bugn dahi kurtulamad izolasyonuna yol at. Rosa Luxemburg, katlediliinden seksen yl akn bir sreden sonra bile yurdu Polonyada istenmeyen kii olarak grlmektedir. Ancak Rosa Luxemburg ve arkadalarnn ayn dnyann her tarafndaki sol gibi ulusal sorundaki baarszlklar, sosyal soruna ve zmne younlaabilmelerinin yolunu at. Geri Birinci Dnya Sava ncesinde Avrupa sosyaldemokrasisi ierisinde, kapitalizmin sosyal adaletsizliklerinin ancak kapitalizmin almas ile zlebilecei konusunda geni bir gr birlii vard, ama Avrupa sosyaldemokrasisinin nderleri pratik politikada dikkatlerini sadece giderek artan taraftar saysnn ykseltilmesi ile g kazanmaya ynlendirmilerdi: daha fazla sendikal ii, daha fazla parti yesi, daha fazla milletvekili. Art, tketim derneklerinden, yap tasarruf kasalarna, genlik takdis trenlerinden, cenaze ilerine kadar gl proleter yan rgtler. Tm bunlar, iilerin ayn muhitlerde, ayn kayg ve sorunlarla karlatklar yerlerde gerekleebiliyordu. Baka bir yere
12

tanldnda, muhitten kopulmaktayd; proleter habitus kk burjuvalarnkinden farkl olarak geicilik tayordu. Sadece iki kk parti pratik politikadan farkl ey anlyorlard kapitalizmin almas iin dur durak bilmeyen faaliyet. Bunlar, Leninin etrafnda rgtlenen Rus Bolevikleri2 ile Rosa Luxemburg ve arkadalarnn kurduu SDKPiL idi. Lenin ve etrafndaki politikaclar sk hiyerarik-asker biimde rgtlenmi mcadele partisine ncelik verirlerken, SDKPiLnin entellektel nderleri, iilerin kendilerinin bamsz antikapitalist hareket yeteneini elde etmelerini salayacak olan bir partiyi hedeiyorlard. Bu ayrma ramen, kapitalizmin insanl faciaya srkleyeceine ve bu nedenle almas gerektiine ynelik olan derin inan, iki partiyi de birletiriyordu. te bu nedenle, Birinci Dnya Savandan sonra, sadece Polonya Komnist Partisinde deil, Rus Bolevikleri ve Almanya Komnist Partisi ierisindeki nder kiiliklerin bir ounun o kk SDKPiLden gelmeleri bir tesadf olmamt. Rosa Luxemburg ile KPDnin rgtsel beyni ve onbe yl boyunca Rosa Luxemburgun yaam arkada olan Leo Jogiches 1919 Alman kar devrimince katledildiler; dier eski SDKPiL yeleri, 1937de Polonya Komnist Partisinin tm st ynetimi ise stalinist kar devrim tarafndan. SDKPiL rgtsel adan sra dyd. Partide ayn yalarda ve benzer sosyal ve kltrel arka plana sahip kiiler bir araya gelmilerdi. ou Polonyann asimile olmu yahudi kk burjuva kesimlerinden gelenler ve renim iin yurt dna kanlardandr. Onlardan birisi de 1871de Zamo
2 Bolevik Bolevizm; Menevik Menevizm, Yar Menevizm: 1903 ylnda Rusya Sosyaldemokrat i Partisinin (SDAPR) II. Parti kurultaynda, sk rgtlenmi ve merkeziletirilmi ve de profesyonel devrimci kadrolara sahip Yeni Tip Parti anlayn savunan Lenin ve Iskra (Kvlcm) gazetesi taraftarlar ynetim kurulunda ounluu (Rusca: Bolinstvo) elde ettiler; partinin allagelmi sosyaldemokrat model zerinden rgtlenmesinin savunan gler ise aznlkta (Rusca: Menevistvo) kaldlar. Lenin taraftarlar bu gnden itibaren kendilerini, daha sonralar SDAPR ierisinde aznlkta kalmalarna ramen, Bolevikler olarak nitelendirmeye baladlar. 1912de Bolevikler ve Menevikler tamamen birbirlerine dman ve birbirlerinden bamsz partiler haline geldiler. 1914de Bolevikler ayn Rosa Luxemburg ve arkadalar gibi bir dnya savan reddediyorlarken, Menevikler ayn SPD ounluu gibi bu savaa destek ktlar. 1917 ubat Devriminde arlkn yerine bir burjuva hkmeti getiinde Menevikler, Boleviklerin bask altna alnmasn desteklediler; 1917 Ekim Devrimi sonrasnda ise Bolevikler giderek artan bir radikallikle Menevikleri kouturdular. Boleviklerin politikas Bolevizm olarak nitelendirildi; Menevik veya Menevizm taraftar olarak tanmlanmak ise, genelde bask ve kouturmaya neden olan bir stigmatize edilmeye dnt. Bu tanmlama sonralar sadece gerek Meneviklere kar kullanlmakla kalmad, ayn zamanda Boleviklerin sz konusu olan izgileri ile ihtilfa den herkes iin kullanlmaya baland. Stalinin, Rosa Luxemburgun dncelerini Yar Menevizm olarak karakterize etmesi (1931), Komnist Enternasyonal taraftarlarnn Rosa Luxemburga olumlu bir bak asyla yaklamalarn engelledi. Stalin, kendi yannda tanrlar olarak sadece Marx, Engels ve Lenine tahamml edebildi.

13

kasabasnda domu ve Varovada bym olan ksa boylu bir kadnd: Rsa Luksenburg. SDKPiL olaan bir ii partisi gibi ilemiyordu, tersine bir peer group: yani salt ayn politik proje peinde olmakla kalmayp, ayn zamanda sk kiisel ilikilerin kurulduu bir eitler grubu olarak almaktayd. Herkes tm zayklar ve tm hnerleri ile kabul grmekte ve birbirlerine sonsuz gven duymaktaydlar. Buras Rosa Luxemburgun vatanyd. Bu insanlar, terr reddetmelerine ve hi bir zaman bir terr eylemine girimemi olmalarna ramen, 1906da terr tehdidiyle Rosa Luxemburgun yaamn arlk hapishanesinde koruyanlard.

Marksizmden Marxa
Egemen marksizmimiz maalesef her dnm rzgrndan ayn nikrisli bir amca gibi korkmaktadr. Rosa Luxemburg, 1913 Bu derin marksistler, sosyalizmin ABCsini unutmular. Rosa Luxemburg, 1918

Leo Jogiches Rosa Luxemburgdan drt ya bykt Vilniuslu zengin bir yahudi ailesinin oluydu ve Litvanyada yllarca konspiratif faaliyet gstermi, bir ka ay hapiste kalmt; ayrca Rus ordusu kaayd. Jogiches Rosa Luxemburgu zooloji rencisiyken tanm, ama ksa srede ulusal ekonomi ve politika blmlerine gemesine n ayak olmutu. Rosa Luxemburgun sadece sosyalizm sorular konusunda mentor olmakla kalmam, ayn zamanda ilk yaam arkada olmutu. Hi bir zaman sorunsuz yrmeyen zel ilikileri 1906da sona erdiinde, her eye ramen birbirlerine politik ve kiisel olarak bal kaldlar her ne kadar Rosa Luxemburg kendisini ldrmekle tehdit eden bu adamdan kurtulmak iin bir silah satn alm olsa da. Jogisches eitimliydi, ama hi bir zaman bir yazar veya teorisyen olmad. O, eylemin devrimcisi oldu, hem bir otorite anlamnda, hem de hayli otoriter davranarak ki, bu da ona genliinde saygnn yansra pek ok mr boyu sren dmanlklar kazandrd. Jogiches henz ondokuzundayken konspirasyonun tm ustalklarna sahip olmutu: illegal ajitasyondan sahte evrak dzenlemeye, yurt dna adam karmadan grevlere kadar bir ok eylemi tek bana rgtledi. Hatta 1887 ylnda Rus ar II. Alexandra kar dzenlenen suikast giriiminin sorumlular yirmibir yandaki bu gence bavurarak, iki kiiyi yurt dna karmasn istediler Jogiches bu ii de ustaca baard. Otuz yl sonra, Birinci Dnya Sava
14

esnasnda, Spartaks Grubunun3 savaa kar verdii illegal mcadelenin rgtlenme sorumluluunu stlendi; o da katledildi: Rosa Luxemburgdan iki ay sonra, 1919 Martnda Berlin-Moabit hapishanesindeki hcresinde. Rosa Luxemburg ve Leo Jogiches arasndaki politik iliki simbiotikti. Rosa Luxemburg Zrih niversitesi ve sviredeki eitli gmen evreleri arasndaki aratrmalar sonucunda hayli eitimli bir marksist olmutu. Sadece SDKPiLnin asl teorisyeni olarak kabul grmyor, ayn zamanda usta bir bilimcinin teoriksel yeteneklerine sahip olduunu daha sonralar yaymlad Akmlasyon Teorisi ile kantlyordu. Buna ramen znde teori onun ilgisini ekmiyordu. niversite reniminin sonundan itibaren hayli yaz yazm ve yaymlamt, ama bunlar genellikle politik gazetecilikle ilgiliydi ve teoriye deil, eyleme yneliktiler. O etkin olmak, deitirmek, sarsmak istiyordu. Yazlarnn temel politik izgisini uzun yllar boyunca Leo Jogiches belirlemiti. Aslnda Rosa Luxemburgun yazlar Leo Jogichese ses veriyordu; Rosa Luxemburg olmasayd Jogiches dilsiz kalrd, nk anadili Rusa olan Jogiches yaz yazmak iin gerekli olan sabra ve beceriye sahip deildi hele hele ikisini de bilmesine ramen, Lehe veya Almanca yaz yazmas olanakszd. Rosa Luxemburg Zrihte marksist olmutu balangta ortodoks yaklamlara da sahipti. Gene de ldii kulesine hapsolma tehlikesini yaamad hi. Onu bundan koruyan, yaama kar olan doydurulamaz alnn besledii hep hareketli ruhu ve tezcanll olmutur. Yazlarnda ok abuk kendine uygun ifade biimi bulabildi: polemik. Aradan geen bir asrlk zamandan sonra Rosa Luxemburgun dnya edebiyatndaki en parlak polemikilerden birisi olduunu sylemek doru olacaktr. ounluu o gn iin kaleme alnan yazlar, polemik izgisi nedeniyle bugn bile olaanst gncel kalabilmilerdir. 20. Yzyln politik hicvi iin Kurt Tucholski ne ise, politik polemik iin Rosa Luxemburg odur. Kartlarnn bir ounun ona tahamml edemeyip, jurnallemeleri, zellikle sivri kalemine ve SPD kurultaylarndaki sivri diline karlk veremeyen3 Spartaks Grubu: 2 Ocak 1915de Rosa Luxemburg ile ii hareketi tarihisi Franz Mehringin SPDnin sava onaylayan kararn protesto etmek iin balattklar giriimle Enternasyonal Grubu ad altnda kuruldu. Grubun yaymlad Spartaks Mektuplar nedeniyle ksa bir sre sonra Spartaks Grubu olarak anlmaya baland. Spartaks Grubu yeleri savaa kar yrttkleri illegal propaganda faaliyetleri nedeniyle sistematik kouturmaya uradlar ve sonunda ynetici olan Rosa Luxemburg ile Karl Liebknecht tutuklandlar. Grup, 9 Kasm 1918de rgtsel bamszln ilan ederek Spartaks Birlii adn ald ve Almanya Enternasyonal Komnistleri adl parti ile birlikte, 31 Aralk 1918de kurulan Almanya Komnist Partisinin rgtsel ve politik ekirdei olarak, partinin ynetimini stlendi.

15

lerin onu lanetlemesi, bu nedenle son derece olaandr. Ama baz kartlar onu kavgac kadn sulamasyla gammazlayp intikam almakla yetinmeyip, herkesin nnde aalamaya da alyorlard. Doa Rosa Luxemburga pek hoyrat davranmt dorusu: bir metre elli boy, orantsz byklkte bir kafa, uzun bir burun ve gizlemeyi becerebildii kala rahatszl ile, sosyaldemokrasi ierisinde de hayli temsil edilen basit yaratlllara, kendi yenilgilerini, onunla alay ederek dengeleme giriimlerine olanak salamaktayd. Tm bunlarn phesiz olumsuz etkilemesi oluyordu, ama Rosa Luxemburg kendini, kendi kendisini alaya alarak korumaktayd. Neden hep uzun boylu hizmeti kz altrdn soranlara, misarlerimin minyatr bir eve girdikleri hissine kaplmalarndan korkuyorum diyerek yant verirdi. Erkekler arasnda da salt dnsel byklkte olanlar deil, uzun boylu olanlar tercih etmekteydi. Ne var ki: kendisi arzu ettiinden daha fazla arzulanan oldu. II. Enternasyonal4 Brosunun bir toplants (1907) esnasnda bir grup fotoraf ekildi: onlarca yal erkein ortasnda etrafa glmseyen Rosa Luxemburg. lgin bir fotoraf, nk genellikle kendisinden gen olan erkeklerin hayranln uyandryordu. Leo Jogiches haricinde beraber olduu erkeklerin hepsi kendisinden genti: Clara Zetkinin olu Kostja Zetkin 14 ya (18851890); Paul Levi 12 ya ve Birinci Dnya Savanda yaamn yitiren doktor Hans Diefenbach 13 ya (18841914). Rosa Luxemburg toplum ierisinde zel yaamn hep geride tuttu sahte evlilii haricinde hi evlenmedi ve ocuu olmad. nk Wilhelm Almanyasnn tutuculuu yalnz bana seyahat eden bir kadna bile kt gzle baktryordu hele hele Rosa Luxemburg gibi davranan bir kadna. Egemen olan ikiyzllk, her dncesini akca sylememesine neden oldu: Sarmak yapraklarna olan saygm ile bayan von Steina gelince: tanr beni affetsin, ama o bir inek. nk Goethe kendisini sepetlediinde rtkan bir amarc kadn gibi davrand. Kim ne derse desin, tespitimde srarlym: bir kadnn karakteri, akn balad yerde deil, bittii yerde belli olur. (Mathilde Jacoba gnderdii mektupta) Rosa Luxemburgun aznn ne kadar sk olduu, Paul Levi ile olan ilikisinin, ancak Levinin lmnden onlarca yl sonra, 1983de aile-

II. Enternasyonal: Sosyalist partiler ve sendikalarn uluslararas rgt (18841914). rgt, tek tek yeleri arasndaki ekonomik ve politik aksiyonlar koordine edecekti. Kararlar, dzenli olarak gerekletirilen uluslararas kongrelerde alnmaktayd; kongreler aras dnemlerdeki ynetim Uluslararas Sosyalist Brodayd. Rosa Luxemburg bu broda SDKPiLi temsil ediyordu. Birinci Dnya Sava baladnda ise partilerin nderleri, onyllarca tekrarladklar bar yeminlerini terk ettiler ve btn lkelerin iilerini birbirlerine dman eden vatan savunucular oldular.

16

sinin Rosa Luxemburg ile olan yazmalarn akladnda ortaya kmas gstermektedir. Levi dnya savandan sonra Frankfurtta grlen itaatsizlie ar davasnda avukatyd; 1919da KPD ynetiminde Rosa Luxemburgun yerine geldi. Birbirlerine 1914de ksa ama hiddetli bir iliki ile balanmlard; dostluk ve gven, Rosa Luxemburgun lmne kadar devam etti. Paul Levi Rosa Luxemburgun mirasn kurtard ve 1922de, kendisine bir ok dman kazandracak ekilde Rus Devrimi zerine adl yazsn yaymlad Rosa Luxemburgun en fazla alnt yaplan ve en fazla yanl anlalan nl kategorik emri zgrlk her zaman farkl dnenin zgrldrn yer ald eserini. Rosa Luxemburgun biyograarndan birisi, yaama bakn ksaca kltrl kelimesi anlatr demiti: zel ilikilerini, ayn zel eyalarn dzenledii titizlikle dzenlemiti: herkesin kendine gre deimez bir yeri vard ve tek bir adm olsa bile, ancak davet edildiinde ona yaklalabilinirdi. Buna ramen insanlarla olan ilikilerinde formel ya da resm olmad hi. Yakn evresinde, izin verseydi belirli bir aka dnecek olan sadakat ve ballk duygusu uyandrrd. (Peter Nettl) Rosa Luxemburg politik tartmalarda, hele hele kapitalizme ynelik eletiride acmaszd. Balanglarda, elde ettii marksist bilgileri gncel sorunlara uygulamakla snrl kald. 1899da Sosyal reform mu yoksa devrim mi? balkl ve Friedrich Engelsin says az rencilerinden Eduard Bernstein ile hesaplat broryle tannd. Bernstein Sosyalistler Yasas dneminde yurtdndaki mlteci basnn ynetiyor ve Avrupa sosyaldemokrasisi ierisinde sosyalizm sorular konusunda bir otorite olarak kabul gryordu. Ama Engelsin lmnden bir ka ay sonra, sosyalistler arasnda genel kabul gren ve kapitalist retim tarz zerine kurulu toplumlardaki sorunlarn giderek sertleeceine ve bu tip toplumlarla sadece mcade etmek deil, tmyle almas iin ura verilmesi gerektiine dair teorik yaklamdan uzaklamaya balamt. Bernstein imdi bu yaklamn yanl olduunu kantlayan ipular grdn sylyordu. Ona gre elikiler sertlemek yerine zayamaktayd ve bu nedenle kapitalist burjuva toplumuyla atma yerine kooperasyonu yelemek gerekiyordu. Geri Bernstein bir ok sosyaldemokrat parlamenter ile sendika nderlerinin oktan beri dndklerini, ama akca sylemediklerini ifade etmiti. Sendika nderleri, kkten muhalefete, Sosyalistler Yasasnn kantlad gibi, zorlukla kurulmu olan rgtlerin ve bu ekilde kendi iktidarlarnn kriz durumlarnda tehlikeye decei gerekesiyle hi bir zaman snamamlard.
17

Byle olmasna ramen Bernsteina destek olmay hi birisi gze alamad. nk Bernstein hi farknda olmadan mukaddesata kar mthi saygszlk etmiti. Doal olarak, bata SPDnin teorisyeni Karl Kautsky olma zere, tm tapnak bekilerinin tepkisi o oranda hiddetli oldu. Bylelikle SPDnin 1903deki kurultayna kadar sren ve Rosa Luxemburgun znde marksizmin ieriksel olarak bilinen pozisyonlarn vurgulayarak kabiliyetini gsterdii Revizyonizm Tartmas5 balam oldu. Rosa Luxemburg, kapitalizmin elikilerinin insanl barbarla itecek derecede sertleeceini sylyordu. O halde ii snfnn grevi, bunu engellemek iin hereyi yapmakt. Sosyalizm kurtulu olacandan, geerli olan forml Ya Sosyalizm Ya da Barbarlkt. Baz uzmanlar, insanlar Marxn smry, basky ve sava ebediyen insan yaamndan karma planna, Rosa Luxemburgun Sosyal reform mu, yoksa devrim mi? adl eserinden daha fazla balayan eser olmad grndeler. Bu eser bugn dahi asl marksizm yani daha sonralar Kautsky, Stalin ve benzerlerinin karikatrize ettii marksizm hakknda zendirici bir genel bak sunmaktadr. Marxn kendisi marksizmi reddetmekteydi ve alayc bir ekilde, marksizm diye bir ey olursa, o, yani Karl Marx, kesinlikle marksist olmazd diye konuurdu. Eduard Bernsteinn yansra sosyalizm sorunlar konusunda bir dier otorite olan Karl Kautsky, 19. Yzyln seksenli yllarndan itibaren Almanca konuulan blgelerde Karl Marxn dncelerini popletirmekte ve sistematize etmeye almaktayd. Bu almalar sonucunda ortaya kana: ahadetlerden, argmentasyon grlerinden, tarihsel izgilerden ve bilimsel gerekelerden oluan bir yapya Marksizm adn vermiti. Karl Kautsky, ortaya kan her yeni soruya kendi teorisiyle yant veren, partinin yorulmaz teori sorunlar memuruydu. ok kii Kautskynin okuluna gitti sonralar: Lenin, Troki, Sosyal reform mu,
5 Revizyonizm Tartmas: 1896 1903, Eduard Bernsteinn Neue Zeit adl gazetede Sosyalizmin sorunlar. Kendi yazlarm ve eviriler balkl ve sosyaldemokrasinin politikalarnn dayand teorik temelleri topizm olarak karakterize edip, revizyonunu gerekli grd yazsnn yaymlanmas ile balad. Bernstein, sosyalizmin, kapitalizmin yklmas ile deil, kapitalist Avrupa toplumunun ierisinde ii hareketinin basksyla oluacan savunuyordu. Onun iin btn devrimci ilzyonlardan kopulmal ve saf evrimci politika uygulanmalyd. Rosa Luxemburg ise keskin bir biimde devrimci politikay savunuyordu. Sonunda SPDnin 1903de Dresdende toplanan kurultay tartmay bitirmiti. Buna ramen Bernsteinn yaklamlar 1907 sonrasnda genel kabul grmeye balad. Ama ne Bernsteinn nerdii yol, ne de Rosa Luxemburgun savunduu devrimci yaklam sosyalizme ulalmasna yol aabildi; tarihsel adan tartmann galibi olmad. Gene de Rosa Luxemburgun daha sonralar gelitirdii devrimci reel politika yaklam, bugnn tartmalarna bir balant kurabilmektedir.

18

yoksa devrim mi? adl yaptyla Alman marksistleri arasnda ikinci numara olan Rosa Luxemburg ve bugn adlar unutulmu binlerce marksist. Kautsky, Revizyonizm Tartmasna kadar, her tr yorumlamann sorgulanamaz egemeniydi. Bernstein ile yrtlen tartmalar, sonunda pozisyonunu glendirebilmiti, nk Revizyonizm Tartmas parti kurultay kararyla lehine sonulanmt. Ama SPD parti ynetim kurulu, bulmu olduu bu zm ile Pandorann kutusunu amt: ilk kez katolik kilisesini bir yana brakrsak byk bir politik organizasyonda teori ve dnya gr sorunlar entellektel tartmadan, politikaya ekilmi ve orada karara balanmlard, dncenin urad bu tecavz, daha sonralar komnist harekette olaan bir hale dnecekti. Ama imdilik geerli olan, kapitalizmin btn sonularyla almas gerektiiydi. Halbki, Sosyalistler Yasas dneminin mcadelecilerinden oluan SPD ynetim kurulu hi de devrimci deildi; pragmatik davranyordu. SPD, daha ok bir yan rn olarak tuhaf bir ey baarmt: militarizmi, gizli antisemitizmi, smrge lgnl ve kostm fetiizmi ile birlikte bir dnya gc haline gelen Prusya Almanyasnda, kendi kurumlar ve gvenceleri olan bir kart dnya, bir proleter toplum yaratmt. Sava ncesi dnemin romancs Theodor Fontanein drdnc zmre Karl Marx ve dierleri proletarya, ii snf tanmlamasn yapyorlard diye adlandrd kesim ilk kez 1844de, lezyal dokumaclarn ayaklanmas esnasnda kanl bir biimde bastrlmt. Yarm yzyl sonra, gen Gerhard Hauptmann bu skandal Berlindeki Deutsches Theaterde sahnelemek istediinde, majesteleri lojasnn abonmann kesivermiti. Hsranla sonulanan 1848 devrimi ve Avusturyaya kar kazanlan 1866 savann bir rn olarak, 1871de yzyllarca hep daha gl olmu Fransaya kar nihayet galip gelindikten sonra, Versailles saraynn Aynal Salonunda kurulan Prusya Almanyasnda (Wilhelm dnemi6) bir proleter, kir ile eanlaml grlmekteydi. Proleterlere zgveni, mltecilie itilen yahudi Karl Marxdan etkilenen ve nderliini iyi bir hatip olan yahudi Ferdinand Lassallein yapt Alman ii hareketi vermiti. Birinci Dnya Sava ncesinde yahudi kkenli, ama yahudi inancna srt evirmi olan insanlar, Alman proleter hareketinde nemli roller oynamlardr; bu, eski KPD iin de geerliydi
6 Wilhem dnemi: Alman Kayseri II. Wilhemin iktidar dnemi (18881918). ktisat, bilim ve teknikte modernite, i politikada gericilik ve militarizm ile saldrgan emperyalizm ve smrgecilik balca emareleri oldular. Abartl tarihselcilik ve teatral senaryolarn sergilendii Talmi Kltrnn zirveye ulat dnem. Birinci Dnya Savann medeniyetler krlmas ile sonuland.

19

(ancak KPDnin parlamento grubu son yllarnda hi bir zorlama olmadan sralarn yahudilerden temizlemiti). Almanyann kapitalist feodal toplumunda tm hor grlenler iiler ile asimile olmu yahudi kk burjuva ailelerinin ocuklar , tpk Eduard Bernstein ile Karl Kautsky gibi, birlik olmular ve yeni bir politik g yaratmlard. ktisad elitler arasndaki yahudi etkisi Yzyln banda azalrken, eitimli geleneksel kk burjuvazi arasnda da Albert Einsteindan Stefan Zweiga kadar bir ok asimile olmu yahudi baarlar kazanmt. Onlar ve ocuklar Almanyadan kama frsat bulamayanlar daha sonra ya Auschwitzde, ya da benzeri yerlerde yok edildiler. Ayn Rosa Luxemburgun, nedense hafe alnan sa kolu Mathilde Jacob gibi. Mathilde Jacobu Nazilerin elinden kurtacak olan ek ABDden ancak, Theresienstadt toplama kampna gnderildikten sonra kartlabilmiti. SPD parti ynetiminin sekiz yesi Revizyonizm Tartmasyla, ne Karl Kautskynin, ne de iei burnunda politikac Rosa Luxemburgun fark edebildikleri son derece zor bir sorun ile kar karya kalmlard. nk onlarn gznde Eduard Bernstein haklyd; ama kurduklar kar toplumu ayakta tutmak iin gerekli grdkleri teorilerden, zorunlu olmadkca feragat etmeyi tehlikeli buluyorlard. Alman toplumunun kendilerine ait olduuna inandklar ve sosyalist dnya grne sahip kesimi ierisinde kendilerini, krler arasndaki tek gzller olarak grmekteydiler, ki belirli bir dzeyde de yleydiler zaten. te bu yzden de her yl daha fazla sendika ve parti yesi ve her seimde daha fazla parlamento koltuu kazanan baarl projelerinin Eduard Bernstein revizyonizmi tarafndan giderek daha ok tehlikeye dtne inanyorlard. Dur durak bilmeyen bu ykselii rahatsz edebilecek ne varsa resm protokol dnda liyakatl arkadaln devam ettirildii Eduard Bernstein gibi hizmetkr yoldalar olsa da engellenmeliydi. SPD ynetimi, rgt koruyucular ile ideoloji bekileri arasndaki mataki beraberlii titiz bir biimde hep korumaya alyordu. Yal erkeklerden oluan SPD ynetim ekirdiinin iinde olmayan Rosa Luxemburg, parti iinde ok tutulmasna ramen, bu gelimelerden habersizdi. SPDnin ebakanlarndan olan August Bebel drst ama yaamn adad eserini korumak isteyen bir taktiki hem Rosa Luxemburga sahip kyor, hem de onu kendi amalar iin kullanmaya alyordu. Rosa Luxemburg ise bu yal, byk adama son derece sevgi ile balyd. Hatta o yllarda yaplan bir parti kurultaynda, herkesin iinde azndan August, seni seviyorum ln karvermiti.
20

Rosa Luxemburg 1906da, Alman gazeteci Anna Matschke kimlii ile Varovada arlk polisinin eline dtnde, Bebel de onun yaamn korumak ve hapisten kurtarmak iin btn ilikilerini harekete geirmiti. Rosa Luxemburg serbest kaldktan sonra Bebelin, parti ynetiminin kasasndan para verme teklini, ayn hapisteyken, Alman anslyesinin serbest braklmas iin Rusyada diplomatik mdahalede bulunmas teklini reddettii gibi, reddetmiti. O ilk bata hep bir Citoyen, yani Fransz Devrimi anlaynda bir yurtta olmutu Almanyada ok ender grlen, kendine gvenen ve zgrlne bal bir yurtta. Rosa Luxemburg kendisini baml klacak mteekkir olma durumunu hep reddetmitir. Bunun iinse yksek bedel demeye, hatta bir kadn arkadann dedii gibi gereinden fazla bedel demeye hazrd. Rosa Luxemburg saklanmaktan nefret ederdi. Sadece ak mcadele ierisinde kendini zgr hissediyordu. Kararszlktan irenirdi; ama tam da bu kararszlk bir zamanlarn Sosyalistler Yasasna kar mcadele veren kahramanlarn arasnda yaygnlamt. 1907 banda, bir Pazar gn uzun yllardan beri mcadele arkada olan Stuttgartl Clara Zetkin ile birlikte Karl Kautsky ve ailesi tarafndan yemee davet edilmiti. Gezinti yaparak davete giden iki kadn gecikmiti. Onlar bekleyen grupta olan SPD bakan August Bebel o akam aka ile, balarna bir ey gelmi olmasndan korktuklarn syleyince, Rosann yant: Bamza bir felaket gelirse, mezar tamza Burada Alman sosyaldemokrasisinin son iki erkei yatyor diye yazarsnz olmutu. 1907 genel seimleri SPD nderlerinin Waterloosu oldu. Monari taraftarlar ve burjuva partilerinin vatansz gruha kar balattklar ultramilliyeti seim kampanyas karsnda SPD cidd hi bir ey yapamamt. Bylelikle zafere alm olan Almanyann byk ii partisi, mutlak oylarn artrm olmasna ramen, saysz seim blgesini kaybetti. Proleter kar toplum ilk kez, Wilhemci ounluk toplumu tarafndan hep daha belirgin bir biimde izilen snrlarna ulamt. nk giderek daha emperyalist grnm sergileyen hkmet politikaclar, ounluk toplumunun kklerine gnein sofrasndaki yerimiz ryasn ve milliyeti lgnl yerletirmeyi baarmlard. Doal olarak proleter muhit de bundan payn almaktayd. SPD ynetimi kurduklar proleter kar toplumun hzla gerilediini kavramak zorunda kalmt. Her iki toplum da, ancak birbirlerine kapal olduklar zaman yan yana ve kar karya var olabileceklerdi. Ancak aalara doru szma olmayacak derecede kapal olan ounluk toplumu, proleterleen kesimlere etkisi giderek artan bir ideolojik btnleme tek21

linde bulunuyordu: milliyetilik. Milliyetiliin, zellikle 1907 seimlerinde, sosyaldemokrasinin etkisini snrlayp, geriye itebilen etkin bir ara olduu ortaya kmt. Stratejik olarak bu gelime, kapitalizmi yok etmek iin gelitirilen sosyaldemokrat taktiin hsran anlamna gelmekteydi. Teori ve pratik tuhaf bir gerilim ilikisindeydi. Teoride ki Revizyonizm Tartmasnn sonucu bunun altn bir kez daha izmiti sz konusu olan kapitalizmin tamamen almas ve bylelikle sosyalist ideolojiydi. Pratikte ise rgtler iin daha az tehlike arz eden uzlalar ve disiz parlamentarizm yolu izlenmekteydi. Son haddede srekli yaygnlaan proleter toplumundan gelecek olan oylarla eninde sonunda aznla decek olan ounluk toplumuna kar galip gelinecek ve barl yoldan sosyalizme geilecekti. Ancak SPD ynetimi en ge 1907 seimleri ile pratikteki dncelerinin yanl olduunu ve her iki toplum ounluunu hi bir zaman elde edemeyecekleri gereini kavramt. Propaganda edilen teorik devrim anlay ise, pratikleri iin hi uygun deildi. ki senaryo arasnda seim yaplmalyd: ya Rosa Luxemburg ve sol kanadn talep ettii gibi bymeye devam etmeyen, hatta stratejik olarak azalan taraftar saysyla sosyalizm iin ofansif bir mcadeleye girilecek ve bylece, salt milliyetilie ynelen taban kaybetmekle kalnmayacak, ayn zamanda kurulmu olan rgtler yok edilme riskine sokulacakt, ya da imdiye kadar geerli olan konseptleri pe atp, fazla ses karmadan yn deiikliine gidilecekti. SPD ynetimi ikincisini seti: gl olunduu srece, bir kar toplum kurmaya devam etmek yerine, kurulmu olan burjuva toplumunun iine sokup, en azndan iktidara ortak olunmaya allacakt. Bu da doal olarak kapitalizmi ama hedenden ayrlmak demekti artk kapitalizm sadece dizginlenecekti. Da kar hi bir ey deitirilmedi, ama rgt ierisinde hemen her ey. Wilhelmci toplumla stratejik btnleme karar SPDyi nce 4 Austos 1914de sava kredilerini onaylamaya, oradan da, 1907den beri arzulanp, ancak 3 Ekim 1918de gerekleen iktidar ortaklna ve en son 2 Mays 1933de ii hareketinin paralanmas noktalarna gtrd. SPD ynetiminin gznde sosyalist-enternasyonalist sol herkesi birbirine balayan dnya grnn garantr olma ilevini 1907de yitirmiti. Bir ok solcu yava yava gerekleen izolasyon altnda bocalad, inancn yitirdi ve parti askeri haline dnt. Gnmzde bile hl ikyet edilen bir fenomen ilk kez ortaya kyordu: neredeyse btn yaamlar boyunca devrimci-sosyalist, yani kapitalizmi amay hedeeyen bir politika
22

yrten bir ok solcu, belirli bir noktadan itibaren yaam ile uzlamaya ve bir de bylelikle sol politika yaptn iddia etmeye balamt. 1907 sonrasnda SPD ierisindeki sol, teslim olmak istemeyen kk bir gruba kadar geriledi. 1911den itibaren, sava balangcnda aralarna Karl Liebknechtin de katld bir drstler grubu, Franz Mehring ve Rosa Luxemburgun etrafnda toplanrken, parti okulunun rgts Heinrich Schulz gibi tannm solcular bsbtn milliyetilie teslim oldular. Rosa Luxemburg bu dnemde, devrimci Rus-Polonyasna yapt seyahatten ncesinde olduu gibi SPD ierisinde gl bir konumda deildi artk. Rusyadaki devrimci mcadele, bilhassa yrtlen kitlesel grevler nedeniyle baz ortodoks marksist yaklamlarn terk etmiti. Proleter rgtle olan ilikisinde esasl bir deiim gereklemiti. Marksist anlayta gl bir rgt genelde eylemler iin, zelde de devrimci eylem iin belirleyici nkoul olarak kabul grmekteydi. Rosa Luxemburg ise imdi SPDnin rgtllnn her trl hareket, zellikle devrimci eylem iin ayak ba olmaya baladn dnyordu. nk SPD ynetimi eylemleri rgtsel yap iin bir tehlike olarak grmekte ve militarist polis devletinin saldrlarndan korunmay, ounluk toplumuna kar giriilen eylemlerden daha ncelikli saymaktayd 1907 ncesinde de yle dnlyordu, ama 1907den sonra bu daha da belirginlemiti. Rosa Luxemburg Rusyada rgtn nasl devrimci eylemden, politik kitlesel grevin iinden olutuunu ve eylemin, rgtn nceli olduunu grmt. 1906da dzenlenen SPD kurultayna bavulundaki politik kitlesel grev nerisiyle gitmi, ama yalnz kalmt. Salt bu kurultay iin kaleme ald Kitlesel Grev, Parti ve Sendikalar balkl bror, solun SPDden bamszlamasnn teorik k noktas haline gelecekti. Rosa Luxemburg bu sonucu planlamamt: SPDden kopmak deil, SPDyi en azndan giderek muhafazakrlaan ynetime kar parti tabann devrimci bir politika iin kazanmay dlyordu. Rosa Luxemburg, politik kitlesel grev savunusuyla sosyaldemokrat politika anlay iin maynl blge saylan bir alana ayak basmt. Politik kitlesel grev ve genel grev istemleri sosyaldemokraside mcadele edilmesi gerekilen bir sapknlk: anarizm olarak alglanyordu. Karl Marx 19. Yzyln yetmili yllarnda, 1848 Devrimi esnasnda Dresdende barikatlarda beraber savat bir Rus sosyalisti, Michael Bakunin ile acmasz bir tartmaya girmiti. Marx, iilerin smr ve baskdan kurtuluunu, nedenleri son etapta ekonomide olan tarihsel yasallklarn getireceine inanmaktayd. Salt deiim iradesi yeterli deildi. Devrimci politika yapmak
23

isteniyor ise, bu yasallklar tannmal ve bunlara uygun biimde hareket edilmeliydi, yani smrsz ve basksz bir topluma doru olan ilerlemenin hzlandrlmas gerekiyordu. Bakunin ise ahlk gerekeler kullanan ve birey ile bireyin kurtuluunu merkeze koyan bir sosyalistti. Bakunin, kapitalizmin yol at mthi eitsizliin bilince varmasndan beslenen eylem iradesinde ve sarsc proklamasyonda devrimci politikann esas momentlerini grmekteydi. Anaristler grevi, sosyaldemokrat ynelimli sendikalar gibi, salt emek ve sermaye arasndaki ihtilarda kullanlacak olan bir silah olarak deil, ayn zamanda ve zellikle politik mcadelede kullanlmas gereken bir silah olarak grmekteydiler. Hatta bazlar bir genel grev ile sistemin btnyle yklabilecei umudunu tamaktayd. Marx ve Bakunin ile, daha dorusu epigonlar olmaktan teye gidemeyen mritleriyle, bilimsel sosyalizm olarak anlan ile zgrlk sosyalizm olarak anlan ki buna anarizm de denilmekte uzlamaz bir biimde kar karya gelmilerdi. Geri soukkanl bakldnda her iki tarafta da bir dizi nemli ortak yanlar vard, ancak bunlar bilinli olarak arka plana itilmiti. ki ihtiyar adam ortak yanlarn ele almak yerine, ayr dtkleri noktalar bir de kiisel dmanlkla beslemi ve sola, aslnda bsbtn asbrd olan, ama gnmzde de varln srdren bir Chismay [blnme] miras brakmlard. Her iki akmn da hedeer konusunda esasta hemen hemen hi bir fark yoktu; asl farkllklar hedefe giden yol sorusundayd. Ve bylelikle 20. Yzylda solu hep daha kk ve sekter grup ve grupuklara blecek olan kavga balam oldu. Bu kavgaya zaman ierisinde kendi gruplaryla leninistler, grupuklaryla trokistler, maoistler ... eklemeye siz devam edin ... katldlar. Kurt Tucholsky bile zamannda hepsi ylesine hakl ki diye hicivde bulunmutu. Bu gruplarn her biri kapitalizmin mihnethanesinden k gsteren tek doru yolu tanyor ve tm dier sapknlara kar dncelerin bize ne kadar yaknsa, o kadar tehlikelisindir ve bu dnceleri tayanlara kar o denli etkin mcadele verilmelidir anlay iinde sava amlard. Avrupa solu 20. Yzyln byk bir ksmn bu ocuksulukla heba etmitir. Kapitalizm ise bu dnemde debdebeli bir biimde gelimeye devam etmi ve korkun savalara yol amtr. Sadece, kendilerini marksistler-leninistler olarak ssleyen stalinistler baarl olacaklard. Balangta kendi kendilerini stalinist olarak tanmlayanlar stalinizm ok daha sonralar utanlan bir stigmata haline gelecekti bir gen devrimciler grubu arasndan kmlard. Stalinistler, Lenin ve etrafndaki ihtiyarlardan ki Leninin etrafndan sadece ihtiyarlar
24

deil, saylar hayli yksek gen, ama eitimli gmenler de bulunuyordu temel noktada farkllk gstermekteydiler: hemen hemen hi g deneyimleri olmamt ve yar barbar Rusya koullarnn belirledii dar bir ufka sahiptiler; Rusyadaki devrimci mcadele onlara, brakn cidd bir teorik almay, kendilerini sistematik bir biimde eitebilmeleri iin zaman tanmamt: teorileri, siyah-beyaz ve dost-dman kategorileri arasnda hareket etmekteydi. Ekim Devriminden sonra balayan i savata insafsz ve gaddarca davranmlar, ama ihtiyarlar tarafndan kaale alnmamlard. Ekim Devrimini, Dnya Devriminin balangc olarak gren Bolevikler, Dnya Devrimi balamaynca snfsal gler arasndaki durumu idare etmeye altlar ve tara ve kent burjuvazisine giderek daha ok dn verdiler. Sovyet Rusya artk kapitalist bir eik lkesi olma yoluna girmi ve Bolevik iktidarnn sonu grnr olmutu. Ancak 1927den itibaren SBKP genel sekreteri Stalin tartmasz diktatr konumuna geldi ve sosyalizm ad taklan eitliki ve her tr direnii gstermekten yoksun bir toplumun terrle sistematik biimde kurulmasna yarayan radikal sol bir totaliter rejimi etabile etti. lgnlktan kimse kurtulamad: kyller, iiler, entellekteller, parti kadrolar ... Rosa Luxemburgun dnceleri stalinist egemenlik iin kontrol edilemeyen bir tehdit oluturmaktayd. Rosa Luxemburgun nefret ettii her ey bir hizbin diktatrl, onaya dayanan hegemoni yerine haksz nderlik, politik tartmann yerine polis terrnn yerletirilmesi, brokrasinin, toplumun en nemli unsuru haline gelmesi, kltr yerine zevksizlik stalinist egemenliin temelini oluturuyordu. Stalinistler iktidarlarnn gvence altna alnmasn btn dnce ve eylemlerinin merkezine yerletirmilerdi. Onlar iin teori, ncelikle yrtlmekte olan politikay hakl karmak iin gerekli olan ajitasyon ve propagandadan agitprop ibaretti. Tm bunlarn marksizmle, Marx ile, isim benzerliinden baka hi bir balants olmad. Tam aksine Marx ve onunla birlikte Rosa Luxemburg stalinist egemenlik iin tehlikeliydi. zellikle Bolevikleri daha iktidara henz geldiklerinde sert bir ekilde eletiren Rosa Luxemburg lmnden sonra dahi susturulmalyd. Marxta ise bu olanakl deildi, nk Marx propaganda iin vazgeilmez konumdayd bylelikle stalinizm, marksizm-leninizme dnnce, bir ok insan iin Marxn yazdklarnn dahi ekicilii kalmad. Ayrca Marxn hayli dank olan eserlerinin okunmas da kolay deildi; reel sosyalizmi sorgulamak iin Marxn eserleri sistematik bir almayla incelenme25

liydi. Buna ramen Marxn eserlerine ykc unsur gzyle bakld. Politik yaamlarnn balarnda uslanmaz Stalin taraftar olan bir ok gen, Marxn yazlarn cidd bir biimde inceledikten sonra egemen koullar eletirmeye balyorlard. Dier lkelerde yaayanlar, bilhassa entellekteller, Sovyetler Birliini esas itibariyle sosyalizm olarak alglamaktaydlar. Stalinizmi ise sava, smr ve bask douran kapitalizme kar tek alternatif ve kanlmaz, ama sosyalizmin zne dokunmayan bir grng olarak yorumlamaktaydlar. 1917 Ekim Devriminin parlts altnda olan ve 1945 sonras nazi faizmine kar galip gelerek glenen stalinistler, antikapitalist gleri ylesine etkilemilerdi ki, belirli bir sre bu gleri kendilerine balayabildiler. Rosa Luxemburg gibilerinin peinde olduu kurtuluu gayretlerin temeli bylece oyulmutu. Bu koullar altnda hem Sovyetler Birliine bal olmamak, hem de sosyalist politika yapmak son derece g bir iti. 1920lerin Almanyasnda nasl nasyonalsosyalistler ii hareketindeki kostm ve sz varln kopya ettilerse, stalinistler de kendilerini, gereklemesini arzu eden herkesin bedel olarak ya zgrln, ya da yaamn verdii dnce ve iddialarla sslemilerdi. Rosa Luxemburg tm bunlar grmedi. Sadece, tm masumluu ierisinde, bu gelimelerin balangcna tank oldu. Ama o da oluan marksistler-anaristler cephesinden (bu cephe sovyet marksizmi btnyle stalinizme dntkten sonra 19361939 spanya savanda canice bir karakter alacakt) kendisini koparmay denemedi. Rosa Luxemburg aksine yaam boyunca anarizmle arasna keskin bir snr koydu anarizm ona yaklatka daha keskinleen bir snr. nk, giderek artan brokrasisi ve kyl rahatllyla rgtn korunup, kollanmas yerine daha ok eylem ve politik kitlesel grev istemi ona, sosyaldemokrasiye anarizmi tama ve bylelikle elde edileni tehlikeye drme sulamasnn yaplmasna neden olmutu. Rosa Luxemburg tm bu saldrlara kar yllarca politik izolasyona itilme bedeline diren gsterdi. Alman sosyaldemokrasisindeki en sk mtteki Karl Kautskynin, SPD ynetiminin uygulad Wilhelm Rejimine uyum salama politikasn hakl karmak iin her gn yeni marksist teoriler icat ettii ve ikisinin birbirine ebediyen yabanclat sava ncesi yllaryd: Rosa Luxemburg iin marksizm, bir svg haline dnyordu. Sadk bir marksit kimliiyle sosyaldemokrat harekete katlmasna ramen, kendisini hemen hemen hi marksist olarak tanmlamamt ki by26

lesi bir tavr II. Enternasyonale ye olan partilerde zaten allm bir tavr deildi. Yeni Yzyln ilk onylnda Kautsky usl marksizmin hepsinden olmasa da bir ok dogmasndan kurtulmu ve Marxn eseri ile metodunun uygulanmasna ynelik kendi yolunu bulmutu. adalarndan hi kimse bu konuda ondan stn deildi. 1910dan itibaren marksistler ve marksizm kelimelerini trnak iaretleri iinde ve genellikle hor grme niyetiyle kulland. Karl Kautsky, Birinci Dnya Sava esnasnda SPDnin savaan imparatorlukla giritii bar marksizme dayanarak aklamaya kalktnda, Rosa Luxemburg bu izmle sadece alay etti: Alman sosyaldemokrasisi sava baladnda, Alman emperyalizminin yamasn, yal ustalarmzn ryasn grdkleri arlk Rusyasna kar zgrlk sava diye nitelendirerek, marksizmin sandk odasndan kardklar ideolojik kalkanla sslemek iin hayli acele ettiler. Rosa Luxemburgun phe duymadan kabul ettii tek izm, sosyalizmdi ve sosyalizm, onun istekleri iin tamamen yeterliydi. 31 Aralk 1918de dzenlenen ve aralarnda Marx taraftar olduklarn ilan edenler bata olmak zere, eitli akmlardan solcularn katld Almanya Komnist Partisinin kurulu toplantsna sunduu tebliinde bir kez daha marksizme deindi. Ama, kimseyi rktmemek iin, her zamanki gibi genel anlamda marksizmle polemie girmedi; aksine resm marksizm ile gerek, hile katlmam marksizm arasnda ayrm yaparak, yeni parti iin ikincisinin ncelliini vurgulad: Yeniden marksizmdeyiz demedi, onun yerine yle konutu: Yeniden Marxda, onun bayra altndayz. Eer bugn programmza, proletaryann dorudan grevi ksaca onun [Marxn] kelimeleriyle sosyalizmi gerekletirmek ve eyleme geirmek ve de kapitalizmi kknden skp yok etmektir diye yazyorsak, Marx ve Engelsin 1848de durduklar ve prensip itibariyle hi bir zaman terk etmedikleri yerde duruyoruz demektir. 20. Yzylda, dnyann hemen her yerinde saysz insan marksizmin idealleri iin yani her trl bask ve smrnn yok edilmesi iin kendilerini kurban etmi ve yaamlarn vermilerdir. Ancak, aralarnda marksizmi yaptklar hemen her eyi hakl karmak iin kullanan canilerin de olduu vicdansz g politikaclar onlara ihanet etmi ve onlar kullanmaya almlardr. 1930lu yllarn banda sosyaldemokratlarn sosyalfaistlikle sulanmalar, Avrupann iki totaliter diktatrlnn anlamas, Polonya halkna kar 1939 Hitler-Stalin komplosu ve 1968 Prag lkbaharnn kana bulanmas gibi. Sadece Stalin, Berija ve Molotow
27

deil, Mao Tse-tung ve Pol Pot da kendilerini birer iyi marksist olarak tanmlyorlar ve marksizm bayra altnda, soykrm politikalarn uyguluyorlard.

Sosyaldemokratlar ve Bolevikler arasnda

Rosa Luxemburg yanlyordu ...; yanlyordu ...; yanlyordu ...; yanlyordu ...; yanlyordu ... Ama tm bu hatalarna ramen o bir kartald ve hep yle kalacak. Lenin, 1922 ... yol, ounluk zerinden devrimci taktie deil, devrimci taktikten ounlua gider. Rosa Luxemburg, 1918

Rosa Luxemburg iin politik kitlesel grevde sz konusu olan, salt bu mcadele biimini ge kartmak deildi. Onun iin politik kitlesel grev, proleter kitleleri egemen iktisad ve politik rejime kar mcadelede ehil klmak, yani kendi nderlerinin vesayetinden kurtulularn salamak iin gerekli bir dizi eylemin eanlamyd. Ancak Rosa Luxemburg proleter kitleler hakknda bir ilzyona sahipti. 19. Yzyln ilk yarsnda, bir tarafta ngilteredeki Chartistler7, dier tarafta Almanyada Karl Marx, solun arad ve dnyay iyiletirecek olan dncelerini gerekletirecek toplumsal zneyi nihyet proletaryada bulduklarna inanyorlard. ster reformcu, ister devrimci olsun, Yzyln bandaki sosyaldemokraside bu yaklam genelde tartmaszd. Daha sonralar, stalinizmde, absrdle kadar gtrld. Bir tarafta retimde kalan iiler ve zorla iiletirilen tara halk hem kapitalizmin ilk dnemlerindeki gibi politik haklarndan mahrum tutuluyor, hem de baz lkelerde olduu gibi, sonuna kadar smrlyorlard. Dier tarafta ise resm sylemde ii snf tanrlatrlyor ve zellikle balangta, her eyi yapmaya hazr kadrolarn seilmesinde zel bir pratie dntrlyordu: sadece saf proleter kkeni olanlar birinci snf insan olma ve bylelikle yeni egemen snfa geme ansna sahipti; tm dierlerine ise her ne kadar proleter olmayan glere gereksinim duyulsa da phe ile baklmaktayd.

Chartistler: Britanyann ilk ii hareketi; Peoples Charter (Halk art, 1837/38) adl ve genel ve gizli seim hakkn, her yl seim yaplmasn ve milletvekillerine denek verilmesini ngren anayasa taslan program olarak benimsemilerdi.

28

Rosa Luxemburgda bylesi sosyal rk bir proletarya anlay hi olmad. Ona gre, hangi toplumsal kesimden gelirse gelsin ve sosyal olarak nerede duruyorsa dursun, alan snf ierisinde ve onunla birlikte egemen koullara kar mcadele veren herkes ii snfna aitti. O, snf bir hareket olarak alglyordu. Ancak o da iinin sekin olduuna ynelik olan inantan pek kurtulamamt. SPD ynetiminin aksine o iilerde bir nev antikapitalist, hatta devrimci duruun sosyogenetik anitesini bekliyordu. Rosa Luxemburgun anlayna gre politikann grevi, hareketin pratii ile bu duruu uyandrmak ve zgr brakmakt, yani snfa uyandrma pc kondurulmalyd. Proleter kitlelerden kimi zaman phe duymu olsa da, hatta delirecek duruma gelmi olsa bile, bu yaklamn lmne kadar korudu. 4 Austos 1914de Reichstagdaki SPD grubu sava kredilerini onayladnda ve proleter kitlelerin byk bir kesimi yama ve onur araynda iekli talarla savaa yrdnde, cidd cidd intihar etmeyi dnmt bir sinyal vermek ve kitleleri sarsmak istiyordu. Sava bar sorununda yakn olduu Fransz dostu, sosyalist ve pasist Jean Jaurs o gnlerde Fransz sava fanatiklerince ldrlmt. Maalesef Fransada da direni olmad oradaki proleter kitleler de gle oynaya ldrlmeye gittiler. Sonuta devrimci sbje, yani ii snf, her ne kadar sosyolojik olarak toplumun en byk grubu olan iiler zaman zaman devrimci dncelere snm, hatta devrimci eylemlere kalkm olsalar da, solu pek mutlu edemedi. Uluslararas adan bakldnda, 20. Yzyln banda solun iilerle olan ilikisi konusunda iki temel akm belirleyiciydi: Rosa Luxemburgun etrafndaki Alman solu ve Leninin etrafndaki Boleviklerden oluan Rus solu. Bu iki akm yakndan incelemek, gnmz iin de hayli anlaml olacaktr. Her iki akm da dier lkelerdeki, ncelikle II. Enternasyonale ye proleter parti ve hareketler iin rnek tekil eden Alman sosyaldemokrasisinin sisteme uyum salama admlarn, parti nderlerinin sapmas ve ihaneti olarak deerlendiriyordu. i snfnn, snf olarak sosyalizmi hedeemedii, tersine sosyalist ideallere ak olan insanlarn saysal ounluunu oluturduu dncesine hi yakn olmadlar. Her iki akm da, proletaryann en tutarl parasn ve bylelikle politik kolunu sosyalist-enternasyonalist solun oluturduuna inanan bir politik anlay temsil etmekteydi. Ve her iki adm da, ii snf zerinde belirleyici etki kazanmn, dnyann iyiletirilmesinin nkoulu olarak grmekteydi. Sosyaliz29

me ynelik olan hareketi, ii snfnn hareketi olmadan dnmek, iki akm iin de olanakszd. Bu iki akmdan kalan en nemli kazan, sosyalist dncenin politik alanda tutulabilmi olmasdr SPD ise sosyalist dnceye en fazla bir deer olarak izin veriyordu. Ancak bu iki akm bir noktada esasl bir farkllk tayorlard: Lenin, Karl Kautskye dayanarak, proletaryann sosyalizmin taycs olma konumunu kendiliinden bilincine karamayacan ve bu nedenle bilincin dardan tanmas gerektiini sylerken, Rosa Luxemburg sosyalizmin, ayn on emir gibi inanlmas ve uyulmasn salayacak bir teori olduu grnde deildi. Ona gre bir vasi tarafndan aydnlanmak, iren olmakla birlikte, sosyalizmin kurtuluu iddiasnn iini boaltrd. Anlayna gre, proletarya grevlerini kendi baarlar ve zellikle yenilgilerini grerek yaayan pratikle bilincine kartmal ve bylece Ya Sosyalizm Ya Da Barbarlk seeneine ikna olmalyd. Rosa Luxemburg, merkez nem verdii eitimi Franz Mehring ile birlikte SPDnin parti okulunu kurmu ve retmenlik yapmt eksik olan bilinci ieriye tayan bir ara olarak alglamyordu. Eitimi, kendi kendine yardm tevik olarak grmekteydi. Onun iin kurtulu (ister parlamento, ister devrim zerinden) gerekletirilen iktidardan sonra deil, bilhassa geni bir eitim olmakszn olanaksz olduunu dnd hareket ierisinde balamaktayd. O nedenle partiye, gerek Alman sosyaldemokrasisinden, gerekse de Rus Boleviklerinden farkl bir ilev tanyordu. Parti, sosyaldemokratlar iin, olanakl olduka fazla parlamento koltuu elde etmeye yarayan ve 1907 seim yenilgisinden sonra venizme ve milliyetilie hep daha fazla taviz veren bir seim derneine dnrken, Bolevikler ise partiyi, gemi tarihin tm ktlklerini yok etmek iin iktidar devrimle ele geirecek bir ara olarak gryorlard. Sonu itibariyle her ikisi de baar elde ettike, adna hareket ettikleri snf ile arasal ve vesayet ilikisine girdiler. Rosa Luxemburg her iki varyasyonu dehetle reddediyordu. Aydnlanmaclar nasl burjuvaziye kendi politik karlarn idrak etmesine ve bylelikle geriye dnlmez bir biimde politik eyleme geme yetisini kazanmasna yardm ettilerse, sosyalist parti de proletaryaya, kendi kurtuluunu isteyen iradeyi gelitirmesi iin yardm etmeliydi. Rosa Luxemburg proletarya ierisinde, hi bir g tarafndan krlamayacak bir biimde insann aalanm, esirletirilmi, terk edilmi, hor grlen bir varlk haline geldii btn koullar alaa etme (Marx) iradesini alevlendirmek istiyordu.
30

Lenin onun bu sapknln hi affetmedi. lmnden yllar sonra bile bir ama ... diyebilmek iin, be kez yanlyordu ... diye yazmt. Rosa Luxemburg parlamento konusunda, parlamentonun devrimci propaganda iin bir krsden ibaret olduunu ne az, ne fazla syleyen Friedrich Engelse yakn dnyordu. Ona gre toplumun kurtuluu, ancak proletaryann kurtuluu ile olanaklyd. Pratikte kurtulu, g dengelerinin adm adm deiitirilmesi, Rosa Luxemburg iin kurtulua giden tek yoldu. Rosa Luxemburgun dncesinin merkezinde duran, proleter rgtlerin ve semenlerin srekli artmas deil, proletaryann zgveninin ve politik hareket yeteneinin artmasyd. Parti, iilere neriler yapmal ve karar onlara brakmalyd bu, her koul altnda kabullenilmesi gereken bir reddedilme tehlikesi anlamna gelse dahi. zmeye frsat bulamad nokta devrim sorunu oldu devrimci olmasna ramen. Devrim sorununda da gl olduu nokta polemikti. Ama en azndan bir konuda ne istemediini biliyordu: Blankizmin her trl biimini. Louis Auguste Blanqui (18051881), sk bir ekilde rgtl ve bir darbe ile iktidar ele geirip, sosyalizmi gerekletirecek olan bir gizli birlik kurulmas dncesini gelitirmiti. Rosa Luxemburg ilk kez 1904de Lenin ve Boleviklere bylesi bir maksat ierisinde olduklar sulamasn yapmt: Leninin yeni tip partisi, yani profesyonel devrimcilerin Bolevik partisi, ii partisi olmaktan ziyade bir blankist partiydi ve iine geldiinde iilerin karlaryla ilgilenmezdi bile. Rosa Luxemburg hi ummad bir biimde hakl kacakt. nk saysal olarak zayf olan Bolevikler, teoride sylenenin aksine iktidar ele geirdikten sonra, iilere ve ii hareketine deil, devrimci-kyl asker hareketine dayandlar. Trokinin giriimiyle yeni ve kendilerine sadk bir asker gc Kzl Orduyu ve bylelikle kendilerine gerek sosyal, gerekse de iktidar politikalar iin bir temel oluturdular. Bu ordu, Stalinin parti ve devlet aparatyla, politik polisinin yansra 1938de8 ordu ynetiminin tm katledilmesine ramen, 1991e kadar Bolevik egemenliinin en belirleyici temeli oldu. Bugn de Rusyadaki politik koullar, doal olarak yeni duruma d grnte uyum salam olan bu unsur ele alnmakszn, anlalamazlar. Leninin devrim anlay sadece iktidara ynelik deil, ayn zamanda mekanikti de: bir devrimci durumda toplumun en kolay deitirilebilecek
8 Stalin ve grubu 1934de devrimci bolevizmin politik nderlerini yok ettikten sonra, 1938de Kzl Ordunun neredeyse btn st rtbeli subaylar yaklak 20 bin insan ldrld. Stalinist terr, kylden bilim insanna, profesyonel devrimciden Sovyetlerin yurt dndaki ajanlarnn ocuklarna kadar onmilyonlarca insann yaamn yitirmesine neden oldu.

31

noktasnda mcadele partisiyle baar salanacakt. Bu noktada ele geirilmesi gereken ve bir daha elden karlmayacak olan ise devlet iktidaryd. Ardndan, devlet gcnn yardmyla toplum, mlkiyet ilikilerinden balanarak, yukardan aa yeniden kurulacakt. Teoride tanrsal bir n sard ey, pratikte ise pek tanrsal sonulara yol amad: reel sosyalizm. [Reel sosyalizm] safhadan geti: 1927/28de devrimci, 1953e kadar totaliter ve 1989/91e kadar kendi kendine zlen brokratik diktatrlk safhalar. Sonunda, ii boalm bir aa gibi ykld; geride braktklar ise anavatan Rusyada bugne kadar acnacak durumda totaliter safhasnn milyonlarca kurbanndan bahsetmezsek. Rosa Luxemburg ise her trl yaama kutsal bir sayg duymaktayd. Hayvansever botaniki iin mekanik olan her ey yabancyd; dnme biimi organikti. Lenin byk geidi planlar ve rgtlerken, Rosa Luxemburg daha ok, politik iktidarn ele geirilmesiyle dahi geri dndrlemeyecek olan srdrlebilir deiimleri hedeiyordu. Rosa Luxemburg kk bir grubun iktidar ele almasn, aznln ounluk zerinde egemenlik kurmasn deil, alan snfn olgunlamasn ve kurtuluunu salamasn grmek istiyordu. Ta ki ... ite bu noktadan sonraki dncelerini sonuna kadar gelitirebilme ansna sahip olamad. Rosa Luxemburgun geleneksel marksizmden en az farkl dnd nokta devrimdi. 1789 Fransa Devrimi ve en fazla 1871 paris Komn kategorilerinde dnmekteydi. Kurtulu ve devrim, kurtulu ve iddet arasndaki elikiyi zme frsatn bulamad. Devrimi, kendi gelitirdii kurtulu yaklamnn bir momenti olarak grmemi, aksine kendini (gen Marxa dayanan) devrim beklentisinden kurtaramamt. Rosa Luxemburg sonu itibariyle kapitalizmden k kendi gelitirdii kurtulu yaklamnda deil, geleneksel devrimde grmekteydi; bu, bedelini 1917/18 ylbanda kurulan KPD nderlerinin ve kendisinin yaamlaryla dedikleri bir yanlg oldu. Devrimleri, kopacak derecede gerilmi elikileri gevetebilecek ve demokratik geliim yollarn aabilecek dnya tarihinin lokomoti olarak grmek yerine, sosyalist devrimin burjuva devriminden ok farkl kalitede olaca dncesine takl kalmt (Bunu devrimlere kar olduumdan deil, her zaman devrimler olacaktr devrimlerden mesih beklentisinde olunmasna kar ktmdan yazmaktaym). Ancak Rosa Luxemburg ki, bu onun bykln gsterir bir ok soruya yeterli derecede ak yant getirememi olduunun bilincindeydi: Yeniden hapise atlmay beklerken, yaamnn son saatlerinde, hapiste, yaanlan devrimin byk bir analizini yapmay planlamt.
32

Geri sfrdan balamayacakt elbette, nk gelitirecei devrim anlay iin genel bir ereveye sahipti. Sermaye Birikimi teorisinde, emperyalizmin nedenlerini analiz etmeye almt. Kapitalist iktisatn srekli byme gereksiniminde olduunu ve bu nedenle kapitalist olmayan dnyann giderek daha ok parasnn, kapitalist olmayan iktisat biimi kalmayana ve kapitalizmin barbarlk olarak nitelendirdii bir faciaya dnene dek, smrgeletirileceini dnyordu. Proleter kitlelerin ve partilerinin grevi ise, sosyalizme geii salayarak, bu gidiat engellemekti. Bu dnceye uygun olarak, Marxa dayandrd alternatini, Ya Sosyalizm Ya Da Barbarlk formle etmiti. Bu geiin reformlar dahil btn aralar kullanacak olan devrimci reel politika ile gerekleecei, devrimin pek arzulanr olmadna, ama kanlmaz olduuna inan Rosa Luxemburg iin kesindi. Ancak olas bir devrimde nasl davranaca onun iin de pek ak deildi. te tam da bu, ne istediini bilen Lenin ile arasndaki byk farkt. Lenin ilk frsatta iktidar, hem de btn iktidar ele geirmek istiyordu ilerisi daha sonra dnlecekti. Aralarndaki ikinci fark, sosyaldemokrasiden rgtsel kopu noktasndayd. Bolevikler rgt sorununu btn devrimci pratiin temel k noktas olarak grp, buna uygun davranrlarken, Rosa Luxemburg 1905 1907 Rus Devriminden tam tersi bir sonu kartmaktayd. Ona gre sol, olanakl olan en uzun sre boyunca sosyaldemokrasinin byk partilerinin iinde ve bylelikle ii snfnn yaknnda kalmalyd. Bu nedenle sava balangcndaki 4 Austos 1914 ihanetine ramen SPDden ayrlmay srarla reddetti.Geri Franz Mehring ile birlikte sonralar Spartaks Grubu olarak anlacak olan Enternasyonal Grubunu kurmutu, ama bunu sosyaldemokrasi iinde yapmt. SPD 1917de sava ve bar sorunu nedeniyle blndnde Rosa Luxemburg ve arkadalar politik bamszlklarn koruyarak Almanya Bamsz Sosyaldemokrat Partisine (USPD) gemilerdi. Rosa Luxemburg kendi partisini kurmay zararl bir adm olarak gryordu. O, devrim olursa, kitle hareketinin ayn 1905de Rusyada uralarn kurulmas gibi kendisine uygun rgtsel biimleri oluturacan dnyordu. O yzden Spartaks Grubunun Spartaks Birliine dnmne ancak devrim baladnda onay verdi. Bu birlikten doan Almanya Komnist Partisi ki bu isimden pek mutlu olamamt devrimin rn olmutu.

33

Yanl devrimde
Rosa Luxemburg kaleme ald makaleler ve manifestolarla proletaryaya devrimin anlamn anlatmaya alyordu ... Ancak Liebknecht ve Luxemburgu anlayabilen ka ii ve ka asker vard ki? Bir daha asla sava diye baran ve bar isteyen Liebknechtti. Bu askerin houna gitmiti ... imdi ise ayn adam ... haydi, yeni savaa, ezilenlerin ezenlere kar savana diye aryordu ... Asker bunu anlayamyordu. Hem, Luxemburg hakknda ne biliyorlard ki? ... Kitleler ikisini de anlamamt. Fritz Heckert, 1921

Rosa Luxemburg 1913de Frankfurt am Mainn kasabas Bockenheimda askerlere, bir sava durumunda emre itaatsizlik gstermeleri arsnda bulunmu ve bu yzden, 1915 bandan itibaren Berlin Barnim Sokandaki kadn tutukevinde infaz edilecek olan, bir yl hapis cezasna arptrlmt. Ardndan ksa bir sre iin zgr kald; Kasm Devrimine kadar Spartaks Grubu zorlu ve tehlikeli illegal antisava propagandas yaparken lezyann Wronke kenti ile Breslauda muhafaza altnda tutuldu. 8 Kasm 1918de, hayli yal grnen ve salar beyazlam olan 47 yandaki kadn devrime katld. Ve yeniden proleter kitlelere gvenmiti. Drt yl boyunca Dnya Savann muharebe meydanlarnda milyonlarca iinin katledilmesini destekleyen SPD ynetimi 3 Ekim 1918 hkmete ortak edilerek, sadakatinin mkfatn almt. SPD ynetimi o zamanlar, nihayet hedene ulatna, eski toplum ile proleter kart toplum arasnda iktidar paylamn gerekletirdiine inanyordu. O yzden, 1918 Kasmnda devrimci asker hareketinin bu iktidar paylamn yerle bir ettiinde, Rayh Savunma Ynetimi ile ittifaka girmi ve Alman elitlerinin militarizmini kurtarmt. Yllarca devrim iin mcadele eden Spartaks Grubu, tm zorlu sava kart uralarna ramen bu devrimde marjinal bir etkinlie sahipti. Ancak her ey bittiinde: Kayser katktan, sava bitirildikten, Cumhuriyet ilan edildikten, sekiz saatlik i gn uygulamasna geildikten ve snfa blnm seim yasas Prusyada kaldrldktan sonra sra onlara gelmiti. Asker hareketi, ne kadar abuk olutuysa, ayn hzda zld. Askerler artk, sadece evlerine dnmek isteyen eler ve oullar olmulard. Yorgun den ii snfna younlaan Karl Liebknecht ve Rosa Luxemburg etrafndaki sol, nceleri iilerin devrimciletiini dnyorlard ve iilerin ounluunun devrimi istemediklerini, hatta asker hareketinin kendilerine miras brakt Cumhuriyeti cidd bir biimde kullanamayacaklarn ok ge kavradlar. Bu Cumhuriyet, ii hareketinin ocuu deildi. ktidara ortak olan SPD ynetimi cumhuriyeti istememiti. Salt savan
34

sona erdirilmesine konsantre olan USPD de cumhuriyeti istememiti. Ve antikapitalist bir devrimi hedeeyen Spartaks Grubu da istemiyordu. Proleter kitleler iin en fazla sorun olan, Prusyadaki sn seim yasasyd, ki bu sorun anayasa koyucu monari ile de zlebilirdi. Almanlar Brandenburg-Prusya monarisini bir yerde tesadfen kaybetmilerdi. Aslnda tek istedikleri, bar ve ekmek, biraz da modern dnyaya ak politik koullard. Sonunda ise, yllarca sren isava benzeri durumlara ve orta snar ias ettirip, kentlerde alktan deliren insanlar, at cesetlerini yemeye iten enasyona neden olan bir Cumhuriyete sahip olmulard. Yl 1923d. Rosa Luxemburgun aylarca nehirde kalp, tannmaz hale gelen ve sadece antas ve madalyonu bulunup tehis edilen vcudu oktan Friedrichsfelde mezarlna defnedilmiti. savan 1919 Ocakndaki ilk dalgas yaamna mal oldu: Berlin merkezinde nedense bugn dahi, yle olmamasna ramen Spartaks Bakaldrs olarak anlan sokak atmalar baladnda, mitsiz bir eylemi destekleme veya kar kma seenei karsnda, ayn 1871 Paris Komn esnasnda Karl Marxn yapt gibi, propagandist destek verme kararn almt. Karl Marx kararn gvenli bir yerde vermiti: o sralar Londrada yayordu. Rosa Luxemburg ise Wilmersdorfda katillerinin eline dt. Rayh Ordusunun olaydan ksa bir sre nce atanm olan bakomutan SPDli Gustav Noske, Rosa Luxemburgun katline onay verdi.

Tkrld ve tapld peki, gereksinim de duyuldu mu?

Onlar (Parvus ve Rosa Luxemburg), srekli devrimi ieren (Marks devrim emasnn bir karikatr) ve ii snfnn kyllkle ittifak politikasn meneviste reddeden topik ve yar menevist bir ema hayal ediyorlar ve bunu, proletarya ile kylln devrimci-demokratik diktatrln ngren Bolevik emann karsna dikiyorlard ... Stalin, 1931

Kartlar gerek kendi, gerekse de dman cephesindekiler , bu kk kadndan, lmnden sonra bile, hep korktular. Naziler daha 1933de Mies van der Rohenin tasarlad ve Rosa Luxemburg ile Karl Liebknechtin Berlin-Friedrichsfeldedeki mezarlarnn yanbandaki devrim antndaki kzl yldz sktler devrim ant 1935 ylnda btnyle ykld ve mezarlar dzlendi. Mezar talar bugn mzede sergilenmekteler. Kendi cephesindeki kartlar ise daha fazla ura gstermek zorunda kalmlard. Stalin ii hareketini ve sosyalizm dncesini her trl de35

mokrasiden temizleyip, yerine demokratik merkeziyetilii stalinist sistem bu tanmla kadrolarn itaakrln yaldzlyordu yerletirmeye balad 1931de Rosa Luxemburg tuhaf bir anmaya konu oldu. Stalin, eski rakiplerinden Komnist Enternasyonal9 bakan Grigori Sinojewin yaratt bir icad Lksemburgizmi anmsad. Aslnda bu son derece tuhaft, nk Rosa Luxemburg grld gibi bugn yeniden tartlmakta olan Sermaye Birikim teorisinin haricinde, teorik yaklamlarn bitirmi veya sistematik bir biimde kaleme almam, aksine teorik pozisyonlarn bakalarnn gelitirdii dnceleri eletirirken gelitirmiti. Rosa Luxemburgun kendi gelitirdii ve ulusal ekonomiyi, felsefeyi, politik teoriyi veya sosyal psikolojiyi ieren teorik bir yapt bulunmamaktadr. Rosa Luxemburgdan geriye kalan ve ykselmekte olan stalinizm iin tehlikeli olan teorik bir yap deil, onun politik pozisyonlaryd: uzlamasz demokrasi istemi, sol ierisinde saydamlk ve zgrln her trl kurtuluu hareketin temel nkoulu olduuna dair drst srarcl. Tm bunlar eletirilemediinden, olmayan bir teori yaps icad edildi ki, Stalinin ideologlar gayet byk itina ve ihtimamla bunu yarattlar. Lenin ile Rosa Luxemburgun eitli konulara ynelik yazlarn gzden geirdiler ve aralarndaki farklar ne karp Leninin yaklamlarn ululatrarak , Rosa Luxemburgun farkl dncelerini hata olarak deklare ettiler. Ardndan bu hatalar sistematize edildi ve Lksemburgizm domu oldu. Komnist Enternasyonal tek sesli hale getirilip, kimsenin protesto etmeye cesareti olmadnda da, Rosa Luxemburgun topik ve yar menevist emas gndeme getirildi. Stalinistler benzer younluktaki bir ura, Stalinin eski kart ve kendi izmi tannan Trokiye kar da kullandlar. Bylece Trokizmde bulunmu oldu Troki taraftarlar ise sonralar bu izme olumlu anlam yklediler ve bayraklar haline getirdiler. Otuzlu yllarn ortasnda Trokizm, cehennemdem kma olarak nitelendirilmekte ve Trokist sulamas otomatikman ldrlmeye yol amaktayken, Lksemburgizm, sadece uzmanlarn deifre edebilecei bir sembol olarak, yar menevistlik diye karakterize edildi. Buna yumuak Trokizm de denilebilir. Be9 Komnist Enternasyonal (III. Enternasyonal olarak da anlmakta) 19191943: Dnya devrimini koordine etmek iin kurulmu, ancak Avrupadaki devrimci dalgann snmesi sonrasnda Sovyet d politikasnn bir enstrman olmutu. Rosa Luxemburg II. Enternasyonal Dnya Sava baladnda paralandktan sonra, lmnden ksa bir sre nce yeni bir Enternasyonalin kurulmasna iddetle kar kmt.

36

lirleyici olan Rosa Luxemburgun otoritesinin yklmas ve Stalinin etki alan ierisinde Rosa Luxemburgun demokrasi ve zgrlk istemlerinin yeniden ifade edilmesinin engellenilmesiydi. Ancak Stalin iin Rosa Luxemburgun naa malzeme olarak kullanma msaitti, nk eseri temizlenmi olan devrimci Rosa Luxemburg dilsiz bir ikon olarak Stalinistlere yararlyd. Bu izofreni her ne kadar giderek azalan bir tandansla olsa da Dou Bloku ierisinde 1989a kadar devam ettirildi. Demokratik Almanya Cumhuriyetinde Rosa Luxemburgun dncelerinin kalpazanlar her yln Ocak aynn ikinci Pazarnda stlm tribnlere oturup, kendilerine hurra ektiriyorlard. 1951de srf bunun iin yaptrdklar ve Rosa Luxemburg ile Karl Liebknechtin asl mezarlarndan ok uzaklardaki bir sahne nnde onbinlerin sevgi gsterilerini selamlyorlard. 1990dan bu yana Ocak aynn ikinci Pazar gn, Rosa Luxemburg ve Karl Liebknechti sessizce anma gn olarak gelenek haline geldi. Yakndan ve uzaktan gelenlerin bir ou, ikisinin mateminin yansra, solun 20. Yzyldaki baarszlnn matemini de tutmakta. 1948 ile 1989 yllar arasnda blnm olan ve 1919da cinayetin ilendii kentte, baka kimsenin olmad kadar ok ant Rosa Luxemburg iin dikildi. Sadece onun adn tayan meydanda, Rosa-LuxemburgMeydannda bir ant yok. Orada 1914den bu yana Volksbhne tiyatrosu duruyor. O meydanda ilk ant dikme giriimi Sosyalist Birlik Partisi (SED) ynetimi tarafndan 1951de engellenmiti. Rosa Luxemburga adanm anmsama yazlarnn meydana yerletirilmesi ancak 2006 ylnda baarld. Onu, kendi kendisini tanmlamasna uygun olarak yksek bir kaideye koymadlar. Hem, heykelinin dikildii yerlerde en az rahatsz edici olarak algland biliniyordu. Heykel yerine, Rosa Luxemburgun eserlerinden baz cmleler metal harer eklinde meydana sraland. Bylesi bir antn oluturulmasn salayan giriimciler, Rosa Luxemburgun dncelerini bronz harerle ebediyen saklama krine, o ok korkulan kahkahasyla yant verip vermeyeceini hi bir zaman renemiyecekler tabii ki. Velhasl, yaptklar bu onurlu i kmsenecek bir ey de deil. Peki tm bunlarn dnda Polonyann Zamo kasabasnda doup, Berlinin Tiergarten semtinde nehre atlan ve bir ok insann ismi ile lm hikyesini tand, ancak geriye kalanlar sadece efsane olarak duyduu bu Rosa Luxemburgdan geriye neler kalacak? Baz maddebalar yeterli olacaktr:
37

Gnmzde de giderek daha ok nem kazanan, grnrdeki banallii ile rktc olsa da, Rosa Luxemburgun hareket anlaydr. Snf stat olarak deil, hareket olarak alglayan dncesiyle gelecekteki direni iin bize bir anahtar miras brakmtr. Allagelmi snf ilikilerinin zld ve hep daha yeni cephelemelerle yer deitirdii gnmzde, kurtuluun nkoulu olarak ortak eylem dncesi, deiik bir kta bize grnmektedir. Bu ayn zamanda aydnlanmann lozofu Immanuel Kantn, kendi kabahatiyle ergin olunmama durumundan kurtulu dncesi iin de geerlidir. Bir zamanlar proleter muhitte en azndan belirli bir sre iin snf gibi bir ey ilev grdyse, bugn ortak kltr ve yaam biimleri istisna haline gelmitir. Beraberlik ve bylece etkin direni artk ancak eylem ile, hareket ile oluturulabilmektedir. Rosa Luxemburg ise tam da bunun iin byk ve daha btnyle kefedilmesi gereken bir tevik kaynadr. Rosa Luxemburg iin kamuoyu, aklk her trl demokrasinin temel kouluydu. Kamuoyunu ilgilendirdiinden aklanmas gerektiine inandn, tm hiddetiyle karanlklardan kartyordu. Polemik, Rosa Luxemburgun aracyd. Toplumu uyuturana kadar szde bilgilerin seller gibi aktlmasna, ama asl nedenlerin sis perdeleri arkasnda gizlenmesine allan gnmzde polemik, gururla korunan sradanla kar kullanlabilecek, ama yeniden renilmesi gereken etkin bir ilatr. Bu arada belirtmeyi unutmadan: Rosa Luxemburg inancn sosyaldemokrasinin ncllerinden olan Ferdinand Lassalede bulmutu. Sol politikann ayak takm tarafndan bozulacan ve bu nedenle arka odalarda cidd kesimlerin pratiiyle gerekleeceini iddia eden kartlarn, reel politikaclar ve fsltclar kzdrarak, hep Lassallein En devrimci eylem, her zaman neyin ne olduunu sylemektir szn kullanmtr. Tabii ki bylesi bir davranla ounlukla gl rakipler kazanlr, cesur dostlar deil. Gnmzdeki gibi, toplumun bireyselletirilme [ndividualletirme] bayra altnda kiiliksiz ve bylece kooperasyon ve direni yeteneinden mahrum savunmasz bireylere paraland dnemlerde Rosa Luxemburgdan ndividualizm renilebilir. nk o byk bir individualistti ama kooperasyonsuz bireyselliin verimsizlie ve etkinsizlie yol at bilincinde olan bir individualist. Verimsiz ve etkisiz olmaktan, lmden daha fazla korkard. Rosa Luxemburgun brokrasiler ve rgtler zerine olan eletirisi de halen gncelliini korumaktadr. Byk, kendi kendine brokrasilerin ol38

duu gnmzde Rosa Luxemburgun, ncelikli olarak kendi kendilerini ama grerek hareket etmeye baladklarnda, gereksiz klf haline geldiklerine dair eletirisi, bugn dahi rktc gncellik tamaktadr. [Bylesi brokrasiler] her trl hareketi, her trl yaam bomakta ve yerine yalanc bir yaam yerletirmektedirler. Bu da her trl kurtuluu niyetin sonu demektir. nk o zaman sadece [brokrasiyi] kullananlara yarar salamaktadrlar. Bu sadece stalinizm ile snrl deildir. Last but not least; Rosa Luxemburgdan arda kalan dnya edebiyatdr yaz ve mektuplarnda elikileri arayan ve gnmz solcularnda ok ender grlen kvlcm saan bir zek. Rosa Luxemburg politikada ve zel yaamnda, teori ve pratikte hlen ok ender yakalanan bir seviye brakt. spiyonlanan ve amur atlan bu kadna, bugn dahi bir ok kii ancak dilsiz bir ikon olarak tahamml edebiliyor ve de faydal gryor. Bylelikle bu ksa boylu, ama byk kadn hem bir meydan okuma, hem de bir cesaretlendirici olarak varln srdrmeye devam ediyor. Jrn Schtrumpf Berlin, 17 ubat 2006

39

Partileri, hareketleri polisiye aralarla yer stnden uzaklatrmak, gn n ellerinden almak tm bunlar Rosa Luxemburg tasavvur edemiyordu; reformistleri korumak iin deil, hatalarla zgrce mcadele edebilirlerse, [hatalar] gerekten aabilecek bir devrim ve devrimciler iin. nk devrimcilerin reformizme kar verilen mcadelede elde edecekleri deneyimleri, hi bir nder, hi bir polisiye kurum veya eka veremezler. [Devrimciler] kendi deneyimlerini ancak kendi mcadelelerinden elde etmek zorundadrlar. Paul Levi, 1922

retmen
Rosa Luxemburg yazar ve konumac faaliyetlerinin yansra ... gerek bir retmendi ayn zamanda ... Eski parti okulunda retmendi. Rosa Luxemburg burada ulusal ekonomi dersleri veriyordu. Bizi ulusal ekonomi sorularyla ilgili olarak kendi tartmalarmz yrtmeye, kendi dncelerimizi gelitirmeye nasl m zorlard? Soru sorarak! Srekli soru sorarak ve yeni sorular dayatarak, snfn tespit edilmesi gerekenlerden neler rendiini ortaya kartrd. Soru sorarak verilen yantlar sarsyor ve verdiimiz yantlarn iinin nasl bo olduunu grmemizi salyordu. Sorularyla, gelitirdiimiz gerekeleri teker teker ele alyor ve bizlere, gerekelerimizin doru ya da yanl olduunu kendi kendimize fark etme frsatn tanyordu. Sorularyla bizleri, kendi yanlgmz alglayarak, doru zmlere giden yolu bulmamz salyordu. ... Bazen okulda zel takdis saatleri olurdu. zellikle ders konusunun dier bilimlerin snrlarna geldiinde veya bu bilimlerin ierisine sarktnda sz konusu olmaktayd. rencilerin sorulara verecekleri kendi yantlar iin koullar eksik olduunda, Rosa Luxemburg bazen sosyolojiden, bazen tarihten veya zikten olmak zere, birbiriyle balantl rnekler verirdi. Bunu yaparken asl nemli olan apak bir biimde ylesine ne karabilirdi, retorik lfazanla kamadan ksaca ylesine baarl retorik sylem kullanrd ki, bu kadnn zihinsel-evrenselliini iimiz titreyerek hissettiimiz takdis saatlerinde olduumuzu zannederdik. Rosi Wolfenstein, 1920 KPD kuruluunda Rosa Luxemburgun kartyd, Sonralar evlendii Paul Frlich ile birlikte Rosa Luxemburgun eserlerini yaymlad, 1929da KPDden atld

41

Rosa Luxemburg Barnakta

Rayh bakentimizin tatil gn key zalimce rahatsz edildi. Evsiz ve barkszlarn kald belediye barnanda kitlesel zehirlenme haberi, tam da dini btnler o gzelim eski arky: Ah sen neeli, ah sen bahtiyar, merhamet yayan Noel gnn sylemeye balayacaklarken, yaylmt. Gen, yal hayli kurban verilmiti: 21 yandaki kalfa Joseph Geihe, 47 yandaki ii Karl Melchior, 65 yandaki Lucian Sycyzptierowski zehirlenen evsiz barkszlarn listesi her geen gn uzuyordu. lm onlar her yerde buluyor: barnakta, hapiste, snma salonunda veya sokakta, sndklar ahrda. Yeni yl henz an sesleri altnda balamaya hazrlanrken, evsiz barkszlarn yzellisi lmcl aclar altnda inliyor, yetmii ise oktan br dnyay boyluyordu. Baka zamanlar ou insann uzak kalmaya alt Frbel sokandaki o sade ev, genel ilginin merkezindeydi: Kitlesel hastalk nereden geliyordu? Salgn m vard, yoksa rm yiyeceklerin yenmesi sonucu bir zehirlenme mi? Gvenlik grevlileri iyi yurttalar bilgilendirmekte gecikmediler: Salgn hastalk yoktu, yani namuslu nfus iin, kentin iyi insanlar iin bir tehlike sz konusu deildi. Kitlesel lmler sadece barnaklarla, noel gn kokumu ve ok ucuz balk veya zehirli ikiden baka bir ey alamayanlarla snrl kalmt. Ama o insanlar kokumu balklar nereden almlard? Balk satan bir iportacdan m, yoksa pazar artklarndan m? kinci varsaym hemen cidd gerekelerle reddedildi: Belediye pazarndaki artklar, yzeysel dnen ve ulusal ekonomi konusunda bilgisiz insanlarn zannettii gibi, nne gelen evsiz barkszn alp gtrecei sahipsiz mal deildir. Bu artklar toparlanmakta ve itinal bir biimde dezenfekte edildikten sonra domuzlara yem olarak verilmek zere byk domuz iftliklerine satlmaktadr. Belediye pazar polisinin uyank memurlar, ayak takmnn, domuzlarn yemini izinsiz olarak alp, dezenfekte etmeden yutmalarna engel olmaktadrlar. Yani evsiz bakszlarn, bazlarnn dnd gibi, noel ziyafetlerini Pazar artklar arasndan semeleri olanakszdr. O yzden polis u anda evsiz barkszlara zehirli pislikleri satan bir iportacnn veya dkkan sahibinin peine dt. Joseph Geihe, Karl Melchior ve Lucian Szczyptierowski o sade varolularyla bylesine ilgiyi hi ekmemilerdi. imdi ise ne byk bir
42

onur! Byk byk doktorlar kendi elleriyle i organlarn incelemekteler. Daha nce hi kimsenin ilgilenmedii midelerinin ii detayl bir biimde anlatlmakta ve basna konu olmakta. On beyefendi basn yle bildirdi barnaklarn yaamna neden olan basilin kltrlerini yetitirmekle urayorlarm. Dnya, evsiz barkszlarn tek tek nerede rahatszlandklarn, polisin cesetlerini nerede bulduklarn, ahrda m, yoksa daha nce geceledikleri barnakta m, tam olarak renmek istiyor. Lucian Szczyptierowski aniden nemli bir kii oluverdi ve obdksiyon masasnda koku saan bir ceset olmasayd, herhalde gururdan kabarverirdi. Hatta allahtan Prusya Kral olarak apanaj enasyon nedeniyle milyon Mark ykseltilerek, en azndan zor duruma dmekten kurtarlan Kayser bile belediye barnanda zehirlenenlerin salk durumu hakknda arada srada bilgi alyordu. Ve kadnln gsteren ei ise Winterfeldt haznedar zerinden belediye bakan Kirschnere zntlerini iletmiti. Geri belediye bakan Kirschner kokmu baln tadna, ucuz olmasna ramen, bakmamt ve ailesi ile birlikte hayli salklyd. Hem, bildiimiz kadaryla Joseph Geihe ve Lucian Szczyptierowski ile hibir akrabal yoktu. Ama Winterfeldt haznedar imparatorienin basal dileklerini baka kime iletecekti ki? Majestelerinin selamlarn obdksiyon masasndaki ceset paralarna iletecek deil di ya. Peki, matem tutan yaknlar? Onlar batakhanelerde, yetimhanelerde, fahielerin semtinde veya fabrikalar ve maden ocaklarnda kim tanyor, kim bulacak? O yzden belediye bakan Kirschner onlarn adna imparatorienin selamlarn ald ve bu selamlar ona, Szczyptierowskilerin acsn metanetle ekme gcn verdi. Belediye saraynda da bu facia erkeksi soukkanllkla karland. Olay aratrld, kontrol edildi, tutanaklar tutuldu, sayfalar dolduruldu, ama hikimse ban ne emedi ve zavalllarn lm kalm savalar karsnda, ayn lm tehlikesiyle karlaan antik kahramanlarn cesareti gsterildi. Buna ramen bu olay kamuoyuna keskin bir nifak soktu. Aslnda toplumumuz genelde epeyce iffetlidir; onurlulua, dzenlilie ve rf ve adetlere dikkat eder. Devletin yapsnda ve yaamnda kukusuz kusurlar vardr. Ama gnete de lekeler yok mu? Hem, bu dnyada btnyle mkemmel olan bir ey var m ki? ilerin kendileri, bilhassa rgtl olanlar, proletaryann varl ve mcadelesinin onur ve drstlk snr ierisinde vuku bulduuna inanyorlar. Hem, sefaletleme gri teori olarak rtlmedi mi? Herkes barnaklarn, dilencilerin, fahielerin, gizli polislerin, mcrimlerin ve aydnlktan korkan unsurlarn olduunu biliyor. Ancak
43

tm bunlar uzakta ve yabanc olanlar, asl toplumun dnda olan bir ey olarak hissedilmekte. Namuslu iiler ile aforoz edilenler arasnda bir duvar var ve duvarn te tarafnda dklar ierisinde ykselen feryad pek ender akllara geliyor. niden, sanki iyi eitimli, narin ve nazik insanlarn arasnda birisinin pahal mobilyalarn zerinde iren crmlerin, utanmaz sefalarn izlerini bulmasnda olduu gibi etki yaratan bir ey oluyor. Ve aniden korkun bir sefaletin hayaleti toplumumuzun namusluluunun bir maske olduunu, iffetinin bir fahienin makyajndan baka bir ey olmadn gsteriyor. Ve aniden medeniyetin sarholuunun ve haf yaamnn arkasnda bir barbarlk uurumu, hayvanlama ortaya kyor; insanlarn pler arasnda yiyecek bir eyler aradklar, can ekitikleri ve vebal nefeslerini gkyzne gnderdikleri yerlerde cehennem grntler beliriyor. Ve bizleri glgelerin karanlk diyarndan ayran duvarn aniden kttan bir kulis olduu ortaya kyor. Barnakta kalanlar, kokumu bal yiyen veya zehirli ikiyi ienler kimlerdi? Bir kalfa, bir inaat teknisyeni, bir tornac, bir tesviyeci ii, ii, hepsi iiydi. Peki, polisin kimlikerini tespit edemedii o adszlar kimlerdi? iler, hepsi iiydi veya dne kadar iiydi. Ve hi bir iinin barnaa dmeme, kokumu bal yememe veya zehirli ikiyi imeme gvencesi yok. Bugn gl, namuslu, alkan olabilir ama yarn o uursuz krk ya snrna ulap, patronu onu ie yaramaz grp iten karlrsa ne olacak? Veya yarn onu sakat brakacak, dilenci haline getirecek bir kazaya uradnda? Yoksullar evine veya hapse denlerin zayf ve kt unsurlar: bunam ihtiyarlar, gen sulular, sapknlklar olan deliler olduklar syleniyor. Olabilir. Ancak yksek snara ait olan zayf ve kt insanlar barnaa deil, ya sanatoryumlara yatrlyorlar, ya da igdlerini zenciler ile zenci kadnlar zerinde tatmin edebilecekleri smrge grevlerine gnderiyorlar. Ahmaklaan eski kralieler veya desler son gnlerini, lks iinde ve her daim hazr hizmetkarlaryla kapal saraylarda yayorlar. Binlerce insann yaamn yitirmesine neden olan ve duyular cinayet ve cinsel sefahat sonucu krelen o kak ihtiyar canavar, Sultan Abdlhamite son gnlerini geirmesi iin, keyif baheleri olan, usta alar ve onikisinde tazelerden oluan haremiyle atafatl bir villa tahsis edildi. Gen cani Proper Arensberge neeli beyefendiler arasnda, ampanyal ve istiridyeli bir cezaevi. Sapk dkler, kahraman elerinin bakm altnda ve yllanm arap mahzenlerinin tesellisine terk edilerek, mahkemelerden muaf tutulur44

larken, bir cinayet ile bir intihara neden olan Allensteinl zihinsel engelli subay karsna, sosyetenin gizli sempatisi altnda, ipek elbiseli rahat bir burjuva yaam sunuluyor. Yal, zayf, zihinsel engelli proleterler ise, ayn Konstantinopeldeki kpekler gibi sokaklarda, barnaklarda, bataklarda geberiyorlar. Ve yanbalarda geriye braktklar tek miraslar, kokumu balk kuyruu bulunuyor. Snf ayrmas gaddarca delilie, sua ve lme kadar sryor. Mlkiyet sahibi grh, son nefesine kadar esirgeniyor ve yaamdan zevk alyor proleter Lazarusa ise aln akrepleri ve p istindeki lmn zehirli basili kalyor. Kapitalist toplumun proleter varlnn dairesi ite burada kapanyor. Proleter yaamna, ocukluundan beri sermaye iin sabrla gndelik angaryay yerine getiren alkan ve drst bir ii olarak balyor. Altn hasat kapitalistlerin ahrlarnda milyon kere milyonlara ular, bankalardan ve borsalardan giderek daha glenen bir zenginlik nehri akarken, iiler gri, grnmez, suskun bir kitle olarak her gn fabrika kaplarndan, sabahlar girdikleri gibi, varlkszlar, tek varlklar olan vcutlarn pazara gtren ebed pazarclar olarak kyorlar. Zaman zaman bir kaza ya da bir frtna onlar onlar, yzler halinde lme gnderiyor ksa bir gazete haberi, bir ka say bu felaketten bahsediyor. Bir ka gn sonra ise unutuluyorlar. Son nefesleri, faal kr yapma urann solumasnn ve tepinmesinin sesleri altnda bouluyor. Ve bir ka gn sonra sermayenin boyunduruu altndaki yerlerini yzlerce yenisi alyor. Zaman zaman bir kriz geliyor, isizliin, alkla umutsuz boumann haftalar ve aylar. i her defasnda, sermaye iin kaslarn ve sinirlerini gerdirme iznini aldndan, mutlu bir biimde deirmen arknn bir basamana kmay baaryor. Ama zamanla gcn kaybediyor. Uzun sren isizlik, bir kaza, yalanmak ve bylece nne gelen her ii kabul eden ii mesleinden kopuyor ve hzla aalara kayyor. sizlik sresi giderek daha da uzuyor, altrlma sreleri dzensizleiyor. Proleterin varln artk tesadf belirliyor. Talihsizlik onu takip ediyor, pahallk en ok onu vuruyor. Ekmek kavgasnda skt kaslar nihayet geviyor, onuru azalyor ve kendini ya evsiz barkszlar iin yaplan barnan kaplar, ya da duruma gre bir cezaevinin kaplar nnde buluyor. Bylece her yl binlerce proleter varlk, iiliin olaan snf koullarndan, sefaletlemenin karanlna dyor. Sermayenin skaca suyu kal45

mayan kullanlm, faydasz unsurlar olarak, demir sprgeyle sprlecek insan p, bir tortu gibi toplumun sessizce dibine batyorlar; Yasann gl kolu, alk ve souk burada birbirleriyle yaryor. Ve sonunda da burjuva toplumu aforoz edilenlere zehirli kadehi sunuyor. Karl Marx Kapitalde kamusal itima muaveneti, altrlan iilerin ve isizlerin l arlnn malller evidir der. Kamusal yoksulluun oluumu, mevcut altrlmayan ii kesiminin olumasyla ayrlmaz bir biimde balantldr. kisi de ayn ekilde gerekli, kapitalist retim ve zenginliin geliimi iin yaamsal kouldur. Toplumsal zenginlik, smren sermaye, bymesinin kapsam ve enerjisi ne denli bykse, proletaryann ve emeinin verimliliinin mutlak bykl ve isiz katmanlarn bykl o denli yksek olur. Ancak bu katmanlarn, altrlan ii kitlesine oranla olan bykl ne denli yksek olursa, saysz yoksullar o denli kitlesel olur. te bu kapitalist retimin mutlak genel yasasdr.10 rm balk yiyerek yaamn sokakta kaybeden Lucian Szczyptierowski, ayn basl yeni yl kartlar ve altn yaldzl saat zinciri alabilen her cretli ii gibi, proletaryann varlnn bir parasdr. Evsiz barkszlar iin barnak ve polis gzalts, ayn Rayh anslye Saray ve Deutsche Bank gibi gnmz toplumunun stnlardr. Ve belediye barnanda ekilen zehirli balk ziyafeti, milyonerlerin masasndaki ampanya ile hayvarn grnmez altldr. Tp konseyi yesi beyefendiler, zehirlenenlerin barsaklarndaki ldrc mikrobu ne kadar arar, saf bakteriyel kltrleri ne kadar yetitirirlerse yetitirsinler; Berlinli barnaklarn lmne neden olan gerek zehir basilinin ad saf kltrde kapitalist toplum dzenidir. Her gn tek tek evsiz barkszlar lmekte, alk ve souktan inlemektedirler polis raporlarnn haricinde hi kimsenin dikkatini ekmemektedirler. Berlinde heyecan yaratan tek neden, tm bunlarn kitlesel olarak ortaya kmasdr. Grld kadaryla proleter, sadece kitle olarak, sefaletini defalarca gstererek toplumun dikkatini zerine ekebilmektedir. Bylece en alttaki, evsiz barksz dahi, sadece cesetler yn olsa da, kamusal bir byklk haline gelmektedir. Bir ceset genelde sessiz ve baklmayacak bir eydir. Ama baz cesetler vardr ki, onlar trombonlardan daha yksek sesle konuur ve mealelerden daha parlak ldarlar. 18 Mart 1848 barikatlar mcadelesinden sonra Berlinli iiler, ehit denlerin cesetlerini yukarlara kaldrp, Kraln sa10 Karl Marx: Das Kapital. Birinci Cilt, Karl Marx, Friederich Engels: Werke, Bd. 23, Berlin 1970, S. 673 ile karlatrnz.

46

raynn nne gtrmler ve despotizmi kygnlarn nnde ba emeye zorlamlard. imdi ise grev, Berlinde zehirlenen, etleri etlerimizden ve kanlar kanmzdan olan evsiz barkszlarn cesetlerini milyonlarca proleterin elleri zerinde tamak ve bylesi irenlikleri douran bu alak toplum dzeni kahrolsun iar altnda mcadelenin yeni ylna tamaktr! Kaynak: Die Gleichheit (Stuttgart), 22. Yl 1912, No. 8, S. 113115

47

yle zannediyorum ki, dnya edebiyat tarihinde, Romanyadaki bir mandann ektiklerini anlatrken, sosyal ... sefaletini tam anlamyla verdii d dnyann gvenilir kenin azam lsyle zde olan BenAnalizini maksimum lde yapabilmi Rosa Luxemburg rneinde olduu gibi, pek az mektup yazar vardr ... Toplumumuzun insancll, Rosa Luxemburgun mirasn ne dereceye kadar onurlu bir biimde koruyabileceimizle llecektir. Walter Jens, 1988

Rosa Luxemburg Yahudi pogromlarnn, oradansa, Almanyada olabileceini tasavvur edebilirim ...
Hapishaneden Sophie Liebknechte yazd bir mektup

Breslau, 24 Aralk 1917 ncesinde Sonika, kuuum, mektubunuza ylesine sevindim ki, hemen yantlamak istiyordum, ama o aralar ok konsantre olmak zorunda kaldm ilerim vard. O yzden bu lkse izin veremedim. Ardndan da, senli benli sohbet etmemiz daha ho olacak diye bir frsatn bekledim. Rusyadan gelen haberleri okuduum her gnde sizi dndm ve her sama sapan telgraf nedeniyle nedensiz yere nasl heyecandnz tasavvur ettim. Oralardan gelen haberler genellikle tatar haberleridir, ki bu Gney11 iin iki kat daha fazla geerlidir. Kaosu olanakl olduunca abartmak telegraf ajanslarnn (orada da, burada da) iine gelmektedir ve her inanlmaz dedikoduyu tara bir biimde iirmektedirler. Durum akla kavuana kadar bou bouna endieli kalmak iin hi neden yok. Oradaki olaylarn genelde kansz getii grlyor, yani muharebeler dedikodular imdiye kadar teyid edilmedi. Burjuva muhabirlerinin gznde boalm bir kaklk ve cehennem gibi grnen, aslnda amansz bir parti mcadelesidir. Yahudi pogromlarna gelince, yaylan tm dedikodularn hepsi bir yalandan ibaret. Rusyada pogrom dnemleri ebediyen sona erdi. ilerin ve sosyalizmin gc, bunun tersini engelleyecek gte.12 Devrim oradaki havay pisliklerden ve gericiliin boucu nefesinden ylesine temizledi ki, Kiinjov13 artk ebediyen yok oldu. Yahudi pogromlarnn, oradansa, Almanyada olabileceini tasavvur edebilirim ... Her halkr11 Karl Liebknechtin ei olan Sophie Liebknecht (18841964), Don nehri kysndaki Rostowdan gelmiti. 12 24 Ekim 1917de (Almanyada 6 Kasm Rusyada 1918e kadar Julian takvimi geerliydi) Bolevikler Rusyann bakenti Petrogradda (bugnk St. Petersburg) silahl bakaldry balatmlar, 25 Ekimde geici Kerenski Hkmetini alaa etmi ve bylelikle Ekim Devrimini balatmlard. II. Tm Rusya Sovyet Kongresi 26 Ekimde iktidarn ii, asker ve kyl delegelerinin urasna getii kararn almt. Bu kararla, bakanln W. . Leninin yapt ilk Sovyet Hkmeti, Halk Komiserleri Konseyi kurulmu oldu. 13 1903 Nisannda Kiinjovda arlk rejimi tarafndan oluturulan silahl bir rgt yahudileri, rencileri, solcular ve devrimci iileri terrize ediyordu. arlk Rejimi pogromlarla grevlere ve yrylere yant veriyordu.

49

da [Almanyada] buna uygun er, korkaklk, gericilik ve ahmaklk havas egemen. Bu adan Gney Rusya konusunda sakin kalabilirsiniz. Oradaki gelimeler Petersburg Hkmeti ile Rada14 arasndaki ihtilfa dntnden, ksa zaman ierisinde zm bulunacak ve durumun belirginlemesi salanacaktr. Belirsizliin yaratt korku ve huzursuzluun iinizi semirmesine izin vermenizin hi bir anlam olmayacak. Kk kzcazm, cesur olunuz, banz yukarda olsun, sakin olun. Her ey daha iyi olacak, hep en ktsn beklemeyin! ... Sizi ok yaknda, Ocakta, burada grebilmeyi sk sk umuyorum. Geri Mathilde Wurmun Ocakta gelecei sz konusuydu ve tabii ki sizin Ocakta beni ziyaret etmemenizi istemek olduka zor, ancak benim herhangi bir ayarlama yapmam olanakl deil. Eer siz Ocaktan baka bir zaman bulamazsanz, o zaman yle olur. Belki de Mathilde Wurm ubatta gelebilir, ne dersiniz? Her halkrda sizi ne zaman grebileceimi bilmek istiyorum. Karln (Liebknecht) Luckauda15 tutulmasndan bu yana bir yl geti. Bu ay onu okca dndm. Tam bir yl nce siz Wronkeye yanma gelmi ve bana gzel bir ylba am hediye etmitiniz ... Bugn ben de bir tane aldm, ama irkin ve dallar kopmu olan bir am gnderdiler, sizinkine hi benzemiyor. Satn aldm sekiz lambac nasl yerletireceim, bilemiyorum. Kodesde nc noel bayramm, ama trajik bir ey deil. Her zamanki gibi sakin ve neeliyim. Dn uzun sre uyank kaldm artk gece saat birden nce uyuyamyorum, ama saat onda yataa girmek zorundaym , uyank olunca karanlkta eitli eyler dnyorum. te dn de, herhangi bir neden olmadan, neden bylesine neeli bir mestlik iinde yayorum diye dndm. rnein burada karanlk bir hcrede, ta gibi sert bir dek zerine uzanmm. Etrafmda allagelmi kilise sessizlii hakim, insan kendini mezardaym gibi hissediyor; hapishane avlusunda btn gece yank duran sokak lambasnn pencereden tavan aydnlatyor. Arada srada uzaklardan geen bir trenin grlts veya pencerenin altnda uyumu ayaklarn birazck hareket ettirmek isteyen nbetinin admlar belirli belirsiz duyulu14 1917 Nisannda Kievde Ukraynal partiler ve gruplar blou tarafndan, Ekim Devriminden sonra Ukrayna Halk Cumhuriyetinin en yksek organ olarak ilan edilen Ukrayna Merkez Radas kurulmu ve Rada Petrograddaki Halk Komiserleri Konseyine kar kmt. 1917 Aralknda Charkowda yaplan I. Tm Ukrayna Sovyet Kongresinde Ukrayna Sovyet Hkmeti, kart hkmet olarak oluturuldu.26 Ocak (8 ubat) 1918de sovyet taraftar ordular Kievi igal etti. 15 Karl Liebknecht 8 Aralk 1916da Luckau hapishanesine gtrlmt.

50

yor. Admlarnn altndaki kumun kard ses ylesine umutsuz ki, sanki varoluun sknt ve aresizlii slak gece karanlnda yanklanyor. Ve ben yle yalnz, sessiz, karanln, sklmln, kn zgrszlnn siyah yorganlarna sarlm bir vaziyetteyken, kalbim sanki gnein nlar altnda yeeren bir ayra uzanmm gibi anlalamaz, tarif edilemez bir neeyle arpp duruyor. Ve ben karanlkta, sanki her trl kt ve zgn yalan cezalandrp, a ve mutlulua dntren herhangi bir byleyici srr biliyormuum gibi, yaama glmsyorum. Bunu yaparken, bu neemin nedenini aryor, bulamaynca da, kendime glyorum. yle zannediyorum ki, sr yaamn kendisinden baka bir ey deil; derin gece karanl, doru baklrsa, bir kadife kadar gzel ve yumuak. Ve nbetinin ar admlarnn altnda ezilen slak kum taneleri de yaamn gzel ve kk bir arksn sylyorlar eer dikkatlice dinlenirse. Bylesi anlarda sizi dnyorum ve her zor durumda yaamn gzel ve neeli yanlarn grebilmeniz, renkli bir imen zerinde dolap, mest olabilesiniz diye bu tlsml anahtar size vermek istiyorum. Size ilekei, dlenen zevkleri sunmak deil, reel duyu zevklerini layk gryorum. Yldzlarla sslenmi ve sizi kklkten, adilikten ve korkunluktan koruyan bir mantoyla dolayor olmanz dncesi beni rahatlatacandan, size iimdeki bitmez tkenmez sevinci vermek istiyorum. Steglitzer Parknda siyah ve mor-pembemsi ahududulardan gzel bir buket toplamtnz. Siyah olanlar muhtemelen meyveleri ar ve youn salkmlar halinde byk tyl yapraklar arasnda asl olan mrver aacndan veya daha byk bir olaslkla, zarif salkmotu gibi meyveleri ve uzun yeil yapraklar olan kurtbarndandlar. Kk yaprakklar arasnda mor-pembesi olanlar ise herhalde cce mumulalard; aslnda krmz olurlar, ama sonbaharda okca olgunlap, rmeye yz tuttuklarnda, mor-pembemsi gzkrler. Yaprakklar sankula otuna benzer ekilde kk, sivri, koyu yeil ve st derimsi, alt przldr. Sonyua, Platenin Musibet ataln biliyor musunuz? Acaba bana gnderebilir veya getirebilir misiniz? Karl bir ara bu kitab evde okuduundan bahsetmiti. Georgenin iirleri ok gzel. imdi, tarlalarda gezerken genellikle sylediiniz Kzlms tahln hrdamas altnda16 dizesinin nereden geldiini rendim. Frsat bulduunuzda yeni Amadisi17 yazp, gnderebilir misiniz? Bu iiri tabii ki Hugo Wolffun arks nede16 Der siebente Ring. Nun lass mich rufen Stefan George. 17 Christoph Martin Wielandn tuhaf kahramanlk iiri.

51

niyle ok seviyorum, ama yanmda yok. Lessing Efsanesini okumaya devam ediyor musunuz? Ben de yeniden Langenin, beni hep tevik edip, serinleten Materyalizmin tarihini okudum. Bu kitab okumanz o kadar istiyorum ki. Ah, Sonika, burada ok keskin bir ac yaadm. Hava almaya ktm avlunun orada ounlukla asker aralar geiyor. Asker elbiseleri ve kanl gmleklerin doldurulduu uvallar tayorlar ... uvallar burada indiriliyor ve iindekiler, hcrelere datlp, yamalandktan sonra tekrar orduya teslim ediliyor. Bir gn gene bir araba geldi, atlar deil, mandalar arabay ekiyordu. Bu hayvanlar ilk kez bu kadar yakndan grdm. Bizim srlardan daha gl ve geni yapya sahipler, kafalar daha yass, bask bir ekilde eimli boynuzlaryla ve byk siyah, uysal gzleriyle koyunlarmza benziyorlar. Romanyadan, sava yamas ... arabalar sren askerler, bu yaban hayvanlar yakalamann ok zor olduunu ve zgrle alm olduklarndan, yk ektirmenin daha zor olduunu anlattlar. Ta ki vae victis18 lf onlar iin geerli olana dek feci bir ekilde dvlmler ... Sadece Breslauda yzlercesi varm, hem de yeil Romen otlaklarna alk olan bu hayvanlara kuru ve kt yem veriliyormu. Her trl yk arabasn lene dek ektiriyorlar. te bir ka gn nce bylesi bir araba geldi. uvallar, mandalarn kapnn eiinden adm atamayacak derece yksek yklenmilerdi. Arabay sren asker, zorba bir herif, hayvanlar ylesine kamlyordu ki, gardiyan kadn bile sinirlenerek, hayvanlara hi mi acmyorsun diye bard! Askerse kt bir glmsemeyle biz insanlara da kimse acmyor dedi ve daha hzl vurmaya balad ... Hayvanlar sonunda arabay tmsek zerinden ekebildiler, ama bir tanesi kan kaybediyordu artk ... Sonika, manda derisi, ki kaln ve dayankldr, yrtlmt. Yk indirilirken hayvanlar sessiz ve yorgun bir ekilde duruyorlard. Yaras kanayan, sanki alayan bir ocuk gibi siyah bir yzle ve uysal gzlerle etrafa bakyordu. Yzndeki ifade, sert bir ekilde cezalandrlm olan, ama neden cezalandrldn ve nasl olup da bu ikenceden, i iddetten kurtulacan bilmeyen bir ocuun ifadesiydi ... nnde duruyordum ve hayvan bana baktnda, gzlerimden yalar akt onun yalaryd gzmden akan, insan en sevdii kardei iin bile bu denli acl titreyemezdi, benim acizlik ierisinde titrediim gibi. Romanyann zgr, yeil imenleri ne kadar uzak, ne kadar ulalmaz, ne kadar da kayp! Orada gne nasl da baka aydnlatrd, rzgrn emesi ne kadar deiik, kularn gzel
18 Vah ki yenilene.

52

tleri veya obann melodik seslenmeleri nasl da farklyd. imdi ise bu yabanc korkun kent, bouk ahr, o yabanc korkun insanlar, iren samanlar ve dayak, yaradan akan o kan ... Ah, benim zavall mandam, zavall, sevgili kardeim. kimizde bylesine aciz, bylesine mat burada duruyoruz. Sadece acizliimiz, acmz, zlemimiz bizi birletiriyor. Bu arada tutuklular alkanca ar uvallar indirip, bir eve tarlarken, arabay sren asker elleri cebinde, avluda byk admlarla gezinip, slk almaya balamt. Ve gzmn nnden sava geiverdi. abuk yazn. Sizi kucaklyorum, Sonika Rniz Sevgili Sonyuka, her eye ramen sakin ve neeli kalnz. Yaam byledir ite ve byle, olduu gibi, cesur, mitsizlie kaplmadan, bir glmsemeyle kabullenmek gerekir her eye ramen. Neeli noeller! ...

53

Paul Levi imdi Rosa Luxemburgun, o yanld eserlerini yaymlayarak, burjuvaziye ve dolaysyla II. ve ikibuukuncu Enternasyonale, onun ajanlarna yaranmak istiyor ... i hareketinin arka avlusunda, gbre ynlar arasndaki Paul Levi, Scheidemann, Kautsky trnden tavuklar ve bunlarn btn akrabalar, bu byk komnist [kadnn] hatalarn grerek, kendilerinden geecekler elbette. Lenin, 1922

... hep ayn insan

nk sevgili Clara, ize bunu ak olarak sylyorum: Ruslarn u anda komnizme ykledikleri yk, Almanyadaki biz komnistler kendimi de sayarsam, tanr beni affetsin bir de komnist partimiz olursa imdikini saymazsam tanr beni affetsin hi tayamayacaz ... Ruslarn imdi basit bir metodu var. Kendilerine kar birisi bir ey derse, menevist oluyor. Ruslarn hatalarnn en derin kaynaklarn ideolojik olarak amay ve bence bu hatalarn, Rosa Luxemburgun yaklak 20 yl nce kar kt Leninci yaklamn iinden nasl ktklarn ve Rosa Luxemburgun kar karken nasl dava uruna, sanki basit bir metod iin, menevizmle arasna snr koyduunu gstermeyi gnn icab sayyorum. Bunun ne denli gerekli olduunu, bir Leninin dahi yazdm makaleleri menevizm olarak nitelendirebilme gerei gsteriyor. Lenin gibi birisi menevizmin baka bir ey olduunu bilmesi gerekiyor ve ben de bunu gstermeye alacam. Ve her eyi ele aldmzda, Rosa ile hem Menevikler, hem de Bolevikler arasnda derinden giden bir fark olduuna inanyorum. Sevgili Clara Yolda, Rosann sylediklerini yanl anlamalara, yanl bilgilere Rosa hep iyi bilgi alrd veya kiisel moralsizliklere balamakla Rosaya hakszlk ediyorsunuz. Rosa gibi kendi ierisinde tamamlanm bir dnya resmini tayan insan, her yerde ayn insandr: ister Spartaks programn yazsn veya Bolevikleri eletirsin, ister makale veya kitaplar yazsn, konumalar yapsn veya taktik kararlar versin: o hep ayn insandr. te byle birisinin varl veya bir zamanlar var olduu teskin edici olandr. Paul Levinin, 23 Eyll 1921de Leninin grevlendirmesi zerine, Leviyi Rosa Luxemburgun Rus Devrimi zerine balkl yazsn yaymlamaktan vazgeirmek isteyen Clara Zetkine yazd mektuptan.

55

Rosa Luxemburg Rus Devrimi zerine19

I Rus Devrimi, Dnya Savann en muazzam olgusudur. Balamas, emsalsiz radikalizmi, kesintisiz etkisi, resm Alman sosyaldemokrasisinin, Alman emperyalizminin balayan fetih kampanyasn bir memur gayretiyle ideolojik olarak rtbas etmek iin kulland yalan sylemini: yani Rus arln ykacak ve ezilen halklarn zgrletirecek olan Alman sngsnn misyonu sylemini, en iyi biimde deifre etmitir. Rusyadaki devrimin ulat muazzam kapsam, btn snf ilikilerini sarsan, tm sosyal ve iktisad sorunlar aa kartan ve burjuva cumhuriyetinin ilk devresinden dier safhalarna i mantnn uursuzluuyla ilerleyen derinlemesine etkisi ki arlkn yklmas dar bir epizot, neredeyse nemsiz bir olay olarak kalmtr , tm bunlar Rusyann kurtuluunun savan ve arlkn asker yenilgisinin bir sonucu, Kautskynin redaksiyonu altndaki Neue Zeitn bayazsnda szn verdii Alman yumruu iinde tutulan Alman sngsnn bir kazanc deil, aksine devrimin kendi lkesinde derin kklemi ve tamamen olgunlam olmasnn bir sonucu olduunu apak gstermektedir. Alman emperyalizminin, Alman sosyaldemokrasinin ideolojik kalkan arkasndaki sava maceras, Rusyadaki devrimi olanakl klmam, aksine, balangta belirli bir sre iin 1911den 1913e kadar artarak gelien selden sonra tehir etmi ve ardndan devrimin balamasndan sonra ona en ar, en olaand koullar yaratmtr. Bu gelime, her dnebilen gzlemci iin, Kautskynin hkmet sosyalistlerinin partisiyle zerinde hemkir olduu ve Rusyann iktisad adan geri kalm, genellikle tarm lkesi olarak sosyal devrim ve proletaryann diktatrl iin olgun olmadn ileri sren doktriner teoriyi yalanlayan bir kanttr. Rusyann sadece bir burjuva devrimi iin olgunlatn syleyen ve Rusyadaki sosyalistlerin burjuva liberalizmi ile koalisyona girme taktiini temellendiren yaklamn dayandrld bu teori ayn zamanda Rus ii hareketi ierisindeki oportnist kanadn, Axelrod ve Dann liyakatli ynetimi altndaki Meneviklerin teorisidir. kisi de, Rus ve Alman oportnistleri, Rus Devrimine ynelik ve taktiin detay sorularyla ilgili
19 Redaksiyonel balk. Bitirilmemi metin. Rosa Luxemburg, Werke, Bd. 4, S. 332365den alnt.

56

pozisyonlarn kendiliinden ortaya kt bu temel deerlendirmelerinde btnyle Alman hkmet sosyalistleriyle uyuuyorlar: her nn de grne gre Rus Devrimi, Alman emperyalizminin, Alman sosyaldemokrasisinin mitinde oluan, asil grev olarak adlandrd safhada, arlkn yklmas noktasnda durmalyd. Eer devrim bu noktadan ileri gitti, proletarya diktatrln dev olarak grdyse, bu, o doktrine gre, Rus ii hareketinin radikal kanadnn, Boleviklerin, basit bir hatasyd ve bu yzden devrimin ilerleyen srelerinde karlat her olumsuzluk, kurban olduu her kargaa bu uursuz hatann doal sonucuydu. Gerek tepinimci Vorwrts, gerekse de Kautsky tarafndan marksist dncenin bir meyvesi olduu iddia edilen bu doktrin teorikman, sosyalist deiimin ulusal, yani her modern devletin kendi sorunu olduunu syleyen zgn marksist bulua yol amaktadr. Tabii ki Kautsky, soyut emann sisleri arasnda kapitalizmin dnya apndaki ve modern lkelerini tmn birbirine bal bir organizma haline getiren iktisad balantlarn gstermesini ok iyi bilir. Rus Devrimi uluslararas gelime ve tarm sorununun bir meyvesi : zm, burjuva toplumunun snrlar ierisinde olanaksz. Bu doktrin pratikte uluslararas proletaryann ve ilk etapta Alman proletaryasnn Rus Devriminin baarsna ynelik sorumluluunu unutturma, bu devrimin uluslararas balantlarn yalanlama eilimi gstermektedir. Savan ve Rus Devriminin seyri, Rusyann ham oluunu deil, Alman proletaryasnn tarihsel grevleri yerine getirmedeki olgunsuzluunu kantlamtr ve Rus Devrimine her eletirisel bakn ilk grevi, bu gerei tm plakl ile gz nne kartmaktr. Rus Devriminin kaderi btnyle uluslararas olaylara bamlyd. Boleviklerin politikalarn tamamen proletaryann dnya devrimine dayandrmalar, politik ngrlerinin ve esasl sadakatlerinin, politikalarnn cesur atlmnn en parlak kantdr. Burada kapitalist gelimenin son onylda yapt devasa sray grlebilmektedir. 19051907 Devrimi, Avrupada ok zayf bir yank buldu. Bu nedenle bir balang blm olarak kalmak zorundayd. Devam ve zm, Avrupadaki gelimeye balyd. Eletirisiz savuncarln deil, sadece etra, dnceli eletirinin deneyim ve reti hazinelerini kartabilecei ok aktr.Dnya tarihinin ilk deneyinde ii snfnn diktatrlyle, hem de dnlebilecek en ar koullar altnda: dnya yangnnn ve emperyalist soykrm kaosunun ortasnda, Avrupann en gerici asker gcnn ilmii iinde, uluslararas proletaryann btnyle baarszl karsnda, yani bu olaand koul57

lar altndaki bir ii diktatrl deneyiyle Rusyada tm yaplanlarn mkemmelliin zirvesi olduunu sylemek, deli samas olurdu. Dier taraftan sosyalist politikann temel kavramlar ve zorunlu tarihsel nkoullarna bak, bu son derece koullar altnda en devasa idealizmin ve en dayankl enerjinin bile devrime ve sosyalizme deil, en fazla bunlarn aciz ve arpk hamlelerine yol aaca varsaymna zorlamaktadr. Bunlar, tm etra balantlar ve etkileriyle ak bir biimde gz nne karmak, btn lkelerdeki sosyalistlerin temel devidir; nk ancak bylesi bir ac idrak sonucunda uluslararas proletaryann Rus Devriminin kaderiyle ilgili olan sorumluluunun bykl llebilir. Dier yandan, salt bu yol zerinden proleter devrimin srt srta uluslararas hareketinin belirleyici nemi geerlilik kazanr tek tek lkelerdeki proletaryann en alkanlnn ve en byk fedakrlnn, olmad takdirde, kanlmaz olarak elikiler ve hatalar kemekeine dndrecek temel koul olarak. Rus Devriminin akll nderlerinin, Lenin ve Trokinin, dikenli ve trl tuzakla dolu olan yollarnda, baz kesin admlarn byk tereddtler iinde ve iddetli isteksizlikle attklar ve ac zorunluluklar ile dayatmalarn kaynayan girdabnda yapmak zorunda olduklarn, Enternasyonal tarafndan sosyalist politikann eletirisiz hayranla ve evkli taklide yol aacak ulu rnei olarak kabul grlmesini beklemekten hayli uzak olduklar, kesinlikle phe gtrmemektedir. Ayn ekilde Rus Devriminin katettii imdiye kadarki yollarn eletirisel deerlendirilmesinin, yalnzca Rus proletaryasnn Alman kitlelerinin utandrc miskinliini aacak olan saygnlnn ve hayranlk uyandran rneinin altn tehlikeli biimde oyaca korkusuna kaplmak da yersizdir. Bundan yanl bir ey olamaz. Almanyadaki ii snfnn devrimci eylem gc artk hi bir zaman Alman sosyaldemokrasisinin geleneindeki herhangi bir kitlesel telkine, ister kendi merciileri, ister Rus rnei olsun, herhangi bir lekesiz otoriteye dayanan vesayet metodlar anlay ile yaratlamayacaktr. Alman proletaryasnn tarihsel eylem yetisi devrimci hurra havasnn yaratlmasyla deil, tam tersine sadece grevlerin dehetli ciddiyetinin, tm karmaklklarnn idrak, politik olgunluk ve zihinsel bamszlk ve de kitlelerin, Alman sosyaldemokrasisi tarafndan onyllarca eitli bahaneler altnda ldrlmeye allan eletirel karar verme yetisi sayesinde doabilir. Rus Devriminin ve btn tarihsel balantlarnn eletirel deerlendirilmesi, Alman ve uluslararas iilerin gnmzdeki durumdan doan grevlerin stesinden gelebilmeleri iin olabilecek en iyi eitimdir.
58

II Rus Devriminin, Martta patlak vermesinden, Ekim Devrimine kadar sren ilk devresi, genel seyri asndan gerek byk ngiliz Devriminin, gerekse de byk Fransz Devriminin tam bir benzeridir. Bu, burjuva toplumunun koynunda reyen devrimci glerin, eski toplumun zincirlerine kar verdikleri her ilk, byk genel mcadelenin tipik geliimidir. Geliimi doal olarak ykselen bir izgide hareket etmektedir: lml balanglardan, hedeerin giderek daha fazla radikallemesine, snar ve partiler koalisyonundan, en radikal partinin tek egemenliine doru. lk anlarda, 1917 Martnda, devrimin banda kadetler, yani liberal burjuvazi duruyordu. Devrimci selin ilk genel ykselii, nne kan herkesi ve hereyi birlikte gtrd: devlet darbesinin20 sonucu olan gerici drt sn seim sisteminin21 en gerici rn olan drdnc Duma, aniden devrimin bir organ haline geldi. Milliyeti saclar dahil, btn burjuva partileri aniden mutlakiyete kar saf aldlar. Mutlakiyet, daha ilk taarruzda, haf dokunmayla yere decek l bir uzuv gibi, direni gstermeksizin ykld. Gelimenin frtnal sreci, zamannda Fransann onyllar sonrasnda kat ettii yolu, gnler ve hatta saatler ierisinde ald. Burada Rusyann, Avrupann yzyllk geliiminin bir sonucunu gerekletirdii ve 1917 Devriminin, Alman kurtarclarn hediyesi deil, 19051907 Devriminin dorudan devam olduu grld. Ancak imdi ikinci, daha zor olan grev balyordu. Devrimin itici gc, daha ilk anndan itibaren kent proletaryasnn kitlesiydi. Talepleri salt politik demokrasiyle kstl deil, bilkis uluslararas politikann acil sorununa: hemen bara ynelikti. Devrim, ayn zamanda ayn hemen bar talebini ykselten ordu kitlesine ve tarm sorununu 1905 Devriminden bu yana hep n planda tutan kyl kitlesine dayanmaktayd. Hemen bar talebi, szcln Milhukovun22 yapt liberal burjuvazinin emperya20 arlk Hkmeti 3 Haziran 1907de II. mparatorluk Dumasn lav etmi ve sosyaldemokrat fraksiyonun yelerini tutuklamt. Ayn anda, mparatorluk Dumasnn onayn almadan, yeni seim yasasn yrrle soktu. Darbe hkmete, Duma ierisinde sac bir ounluk salama ve 1912de seilen IV. mparatorluk Dumasn en gerici katmanlarn, kleci toprak sahipleri ve burjuvazinin st kesimleri ile iie gemi olan arlk brokrasisinin iktidar organ haline getirme olanan veriyordu. (W.I. Lenin, Werke, Bd. 19, S. 29) 21 Aralk 1905 tarihli seim yasasna gre semenler, zmre ve mlkiyetlerine gre drt snfa ayrlyor, toprak sahiplerine zel imtiyazlar tannyor ve ii ile kyl delegelerinin says azaltlyordu. Bu antidemokratik seim yasasna 1907 darbesinden sonra yeni snrlamalar eklendi. Bylece byk toprak sahipleri ile byk burjuvazinin Dumadaki egemenlii garanti altna alnrken, Rusyann kenar blgelerindeki halklara ya hi, ya da ok snrl seim hakk veriliyordu. 22 Kadetlerin nderi P.N. Miljukov geici hkmetin Dileri Bakanyd.

59

list tandans ile sert bir biimde elimekteydi; toprak sorunu ise, burjuvazinin dier kanadnn, derebeyliin, korkulu ryas ve bylelikle, kutsal zel mlkiyete ynelik bir suikast anlamna geldiinden, btn burjuva snarnn hassas noktasyd. Bylelikle devrimin ilk zaferinin ertesi gn, devrimin tam ortasnda iki temel nokta, bar ve toprak sorunu zerine bir i mcadele balad. Liberal burjuvazi srnceme ve kaamaklar taktiini balatt. i kitleleri, ordu, kyllk giderek daha atlgan bir biimde bastryorlard. Bar ve toprak sorununun, cumhuriyetin politik demokrasisinin kaderiyle bal olduu sphe gtrmyordu. Devrimin ilk taarruz dalgasna kaplp, cumhuriyeti devlet biimine kadar srklenen burjuva snar, ksa zaman sonra gerici dayanak noktalar aramaya ve sessizce kar devrimi rgtlemeye baladlar. Kaledin Kazaklarnn Petersburga23 kar giritikleri saldr bu tandansn ak bir ifadesiydi. Bu saldr baarl olsayd, sadece bar ve toprak sorununun deil, demokrasinin, cumhuriyetin sonu gelecekti. Proletaryaya kar dehetli bir egemenlik kuracak olan asker diktatrlk ve monariye geri dn, kanlmaz sonu olacakt. te burada Kautsky izgisindeki Rus sosyalistlerini, Menevikleri ynlendiren taktiin topiklii ve znde gericilii llebilir. Bu alkan adamn24 Dnya Savann drt ylnda yorulmaz yazclyla nasl sakin ve metotlu bir biimde, sonucunda sosyalizmi salam bir yeri kalmayan elee dnecek ekilde, sosyalizme pe pee teorik delikler atn izlemek, hayret vericidir. Taraftarlarnn resm teorikilerinin bu alkan eserini izlemeleri ve her yeni icadn gzlerini krpmadan yutmalarndaki eletirisiz itidal, Scheidemann ve ortaklarnn taraftarlarnn, sosyalizmin bunlar tarafndan pratikte adm adm delinmesini izlemelerindeki itidal ile benzemektedir. Gerekten de her iki ura birbirini tamamlamaktadr ve Kautsky, marksizmin resm tapnak bekisi, savan balangcndan itibaren Scheidemannlarn pratikte yaptklarn: 1. Enternasyonal, barn enstrman; 2. Silahszlanma ve Milletler Cemiyeti, milliyetilik; ve en sonunda da 3. Demokrasi, sosyalizm deili teoride yapmaktadr. Rus Devriminin burjuva karakteri ksiyonuna kendini kaptrarak yle ya, Rusya sosyal devrim iin henz olgunlamamt umutsuzca
23 Kazak Ataman A.M. Kaledin Don Kazaklarn mobilize etmi ve 1917 Austosunda devrimi engellemek ve bir asker diktatrlk kurmak iin Petrograda yryen L.G. Kornilov ynetimi altndaki kar devrimci birlikleri desteklemiti. iler ve askerler, Boleviklerin nderliinde kar devrimcilere kar koydular ve onlar hsrana urattlar. 24 Karl Kautsky kast edilmektedir.

60

burjuva liberalleri ile koalisyona, yani devrimci gelimenin doal i seyri nedeniyle blnm olan, birbirleriyle sert bir biimde elien glerin cebr birleimine sarlmlard. Axelrod ve Donlar, devrim ve devrimin ilk kazanm olan demokrasiye ynelik en byk tehditi oluturan o snar ve partilerle her pahasna birlikte almak istiyorlard. Bylesi bir durumda, balangtan itibaren demokrasiyi kurtaran ve devrimi ilerleten o taktiini iln ve elik tutarllkla takip eden Bolevik akm tarihsel onura hak kazanmaktadr. Btn iktidar sadece ii ve kyl kitlesinin, sovyetlerin eline brakmak ite bu gerekten devrimin iinde bulunduu zorluktan kmann tek yolu, devrimin dar boazdan kartlp, engelsiz gelimesi iin akp gidecei nehir yatann nndeki krdm aan kl darbesiydi. Bylelikle Lenin-Partisi, Rusyada devrimin ilk devresindeki gerek karlarn kavrayabilen tek parti, devrimi ileriye iten unsuru, yani bu anlamda da gerekten sosyalist politika yapan tek partiydi. Devrimin balanglarnda her taraftan dmanlkla, iftirayla ve fesatla karlaan Boleviklerin, en ksa srede devrimin bana getirilmeleri ve tm gerek halk kitlelerini: kent proletaryasn, orduyu, kyll ve demokrasinin devrimci unsurlarn, sosyalist-devrimcilerin sol kanadn kendi bayra altna toplayabilmesi ite buradan aklanabilir. Rus Devriminin gerek durumu bir ka ay sonrasnda tek seenee indirgendi: Ya kar devrimin zaferi ya da proletarya diktatrl, ya Kaledin ya Lenin. Ksa sre sonra ilk sarholuun ardndan her devrimde ortaya kan ve Rusyadaki, burjuva devrimi erevesinde zm olmayan bar ve toprak sorunlarnn somut aciliyetinin bir sonucu olan objektif durum buydu. Rus Devrimi bu noktada da her byk devrimin temel retisini, yaam yasasn teyid etti: [Devrim] ya ok hzl davranp ileriye hamle yapacak ve demirden yumruuyla tm engelleri bertaraf edip, hedeerini hep yeniden daha ileriye yerletirecek, ya da ksa zamanda zayf k noktasna geri itilecek ve kar devrim tarafndan ezilecektir. Durmann, yerinde saymann, ilk anda elde edilen hedeerle yetinmenin devrimde yeri yoktur. Ve her kim ki parlamentodaki gstermelik kavgalarn skc bilgeliklerini devrimci taktie uygulamak istiyorsa, o sadece devrimin yaam yasasna, psikolojisine ve tm tarihsel deneyimlere ayn bir kapal kutuya olduu gibi yabanc olduunu gsteriyordur. 1642de patlak veren ngiliz Devriminin seyri. Eyann mant nasl Presbiteryanlarn zayf dalgalanmalarnn, kralc orduya kar verilen te61

reddtl savata Presbiteryan nderlerin kesin savatan ve bylelikle I. Karla kar zafer kazanmaktan kasten kanmalarnn, Independentlerin onlar parlamentodan kovmalarn ve iktidar kendi ellerine geirmelerini reddedilemez zorunluluk haline getirmiti. Independent Hareketinin btn vurucu gcn Independent Ordusu iindeki kkburjuva askerlerin alt kitlesi, Lilburnc Eitleyiciler iken, Digger Hareketi ierisinde ifadelerini bulan ve demokratik Eitleyiciler Partisinin mayal hamurunu oluturanlar, en ileri giden sosyaldevrimci unsurlar, asker kitlesinin proleter unsurlaryd. Devrimci proleter unsurlarn asker kitlesi zerindeki kr etkisi olmakszn; demokratik asker kitlesinin de Independentler Partisinin burjuva st katmanlarna ynelik basks olmakszn, ne parlamento Presbiteryanlardan temizlenir, Kavalyalar Ordusuna ve skolara kar verilen sava zaferle sonulanr, ne mahkeme alp I. Karl idam edilebilir, ne de Lordlar Kamaras lav edilip, cumhuriyet iln edilebilirdi. Byk Fransz Devriminde nasld? Burada da Jakobenlerin drt yllk mcadeleden sonra iktidar ele geirmelerinin, devrimin kazanmlarn kurtarmak, cumhuriyeti gerekletirmek, feodalizmi paralamak, ite ve darda devrimci savunmay rgtlemek, kar devrimin konspirasyonlarn bastrmak ve Fransadaki devrimci dalgay btn Avrupaya yaymak iin tek ara olduu ortaya kmt. Rus Devriminin ilk safhasndaki burjuva karakterinin korunmasn isteyen Kautsky ve Rus yandalar, Byk Fransz Devrimini iki evreye: ilk, girondist safhann iyi devrimi ve Jakobenci iktidardan sonraki kt devrime ayran geen yzyln Alman ve ngiliz liberallerinin denkidirler. Tarih anlaynn liberal sl lsz Jakobenlerin iktidar ele geirmeleri olmakszn girondist safhann ilk rkek ve yarm kazanmlarnn devrimin enkaz altnda kalacan, 1793deki tarihsel gelimenin gidiat karsnda Jakoben diktatrln tek alternatinin lml demokrasi deil, aksine Bourbonlarn restorasyonu olacan kavrama gereini hissetmez tabii ki! Devrimlerin hi birinde altn orta yol ayakta kalamaz. [Devrimin] doa yasas acil kararlar gerekli klar: Ya lokomotif tarihsel ykseliin en u noktasna kadar son sratle ilerletilecektir, ya da kendi arlyla k noktasna geri kayacak ve yar yolda zayf gleriyle geriye dn durdurmak isteyenleri kurtulamayacak bir biimde uuruma srkleyecektir. Her devrimde nderlii ve iktidar ancak en ileri itici parolay sunan ve bunun btn sonularna katlanmaya hazr olan partinin ele geirebilecei
62

buradan aklanabilir. Balangta kitleler zerinde mthi etkileri olan, ama uzun sren ikircikliliklerinden, iktidar ve sorumluluu stlenmekten kanmalarndan sonra sahneden hretsizce sprlen Rus Meneviklerinin, Dan, Zereteli ve dierlerinin ackl rol buradan aklanabilir. Lenin Partisi, gerek bir devrimci partinin icabn ve ykmlln kavrayan ve Tm iktidar proletarya ve kyllk eline! iaryla devrimin devamn gvence altna alan tek partiydi. Bylelikle Bolevikler, Alman sosyaldemokratlarnn her zaman korkulu ryas olan nl halkn ounluu sorusunu zdler. [Alman sosyaldemokratlar] parlamenter kretinizmin islah olmaz raklar olarak, parlamenter ocuk bahesinin szm ona bilgeliini basite devrime uyarlyorlar: bir eyi gerekletirebilmek iin illki ounlua sahip olmak gerekliymi. Yani devrimde de nce ounluu kazanmalymz. Ancak devrimlerin gerek diyalektii bu parlamenter kstebek bilgeliini tersine evirmektedir: Yol, ounluk zerinden devrimci taktie deil, devrimci taktikten ounlua gider. Sadece nderlik yapmay, yani ileriye itmeyi bilen bir parti, rzgr hzyla taraftar kazanr. Lenin ve yoldalarnn belirleyici momentte ileriye itici olan tek iar: Tm iktidar proletarya ve kyllk eline! iarn ykseltme kararll, nderleri Marat gibi bodrumlarda saklanmak zorunda kalan, kouturulan, iftira edilen, illegal bir aznl bir gece ierisinde devrimin mutlak hkimi haline getirmitir. Bolevikler de hemen btnsel ve en ileriye gidici program iktidarlarnn amac olarak akladlar: Burjuva demokrasisinin gvence altna alnmas deil, sosyalizmi gerekletirmek amacyla proletarya diktatrl. Bylelikle ilk kez sosyalizmin son hedeerini pratik politikann dorudan program olarak iln etmenin tarihsel onurunu bir daha silinmeyecek ekilde elde ettiler. Lenin, Troki ve yoldalar tarihsel bir dnemete bir partinin gsterebilecei cesaret, eylem gc, devrimci ngr ve tutarlln hepsini gsterebilmilerdir. Batda, sosyaldemokraside olmayan btn devrimci onur ve eylem yetisi Boleviklerde temsil edilmekteydi. Onlarn Ekim Bakaldrs, sadece Rus Devriminin gerek kurtuluu olmakla kalmad, ayn zamanda uluslararas sosyalizmin onurunun da kurtuluu oldu. III Bolevikler, ngiliz Eitlikiler ile Fransz Jakobenlerin tarihsel miraslardrlar. Ancak, Rus Devriminde iktidar ele geirdikten sonra kar karya kaldklar somut grev, tarihsel ncllerinin grevleri ile karlatr63

lamayacak derecede daha zordu.25 Tabii ki mlkiyeti dorudan, hemen ele geirme ve topran kyller26 arasnda paylalmas iar, iki eye ulamann, byk toprak sahipliini ortadan kaldrmann ve kyll hemen devrimci hkmete balamann en ksa, en basit ve en zl formlyd. Proleter-sosyalist hkmetin tahkimine ynelik politik tedbir olarak mkemmel bir taktikdi. Maalesef [bu taktiin] iki yan vard ve kylln mlkiyeti dorudan ele geirmesinin, sosyalist iktisatla hi bir ortak yan olmad, [bu taktiin] ters yzyd. ktisad ilikilerin sosyalist reorganizasyonu, zira ilikiler hususunda iki nkoulu zorunlu klar. nce, tarada tek bana sosyalist iktisat biiminin k noktas olarak hizmet edecek olan byk toprak mlkiyetinin, zira retim aralar ve metodlarnn teknik adan en ilerici younlamas olarak ulusallatrlmas. Eer kk kylnn parselini elinden almaya gerek yok ve ona gnll olarak toplumsal iletmenin avantajlarndan, nce kooperatieme yolu ve en sonunda da btnsel sosyal iletmeye katlmaya kazanlmasyla faydalanma karar braklacak ise, o zaman taradaki her sosyalist reform tabii ki byk ve orta lekli toprak mlkiyetinden balamak zorundadr. [Sosyalist iktisat reformu] burada mlkiyet hakkn ncelikle ulusa veya, sosyalist hkmette [ulusla] eanlama gelen, devlete vermelidir; nk sadece bu adm zira retimin, birbiri ile balantl olan byk sosyalist bak alarndan rgtlenmesinin olanan garanti eder. kincisi; bu reorganizasyonun nkoullarndan bir tanesi: zira iktisat ile sanayi ayrlnn, burjuva toplumunun bu karakteristik zelliinin, her ikisinin karlkl olarak iie gemesi ve birlemesi, zira ve sanayi retiminin trde bak asyla kapsaml biimlenmesine yer vermesi iin, ortadan kaldrlmasdr. Tek tek iletme biimi nasl olursa olsun: ister kent idareleri, isterse, kimilerinin nerdii gibi, devlet merkezinden her durumda bunun koulu, merkez olarak standart gelitirilen ve gerekletirilen bir reform ve [bu reformun] nkoulu olarak topran ulusallatrlma-

25 Rosa Luxemburg orijinal sayfann st kesine, nereye ait olduunu belirtmeden bir not dm: (Tarm sorununun nemi. Daha 1905de. Ardndan 3. Dumadaki sac kyller! Kyllk sorunu ve savunma, ordu.) 26 II. Btn Rusya Sovyet Kongresinin 8 Kasm 1917 tarihinde, kyl semenin verdii grev dorultusunda kabul ettii kararname ile, toprak zerindeki mlkiyet kaldrld ve byk toprak sahiplerinin, kilise ve manastrlarn arazileri tazminat denmeksizin kamulatrld. Toprak, denkletiren arazi kullanm ilkesine, yani alma ve kullanm normlarna gre datld. Arazi kullanmnn, tek tek kiiler, yerel idare veya kooperatif biiminde olup olmayaca, ky halknn iradesine brakld. Gelimi iktisad kullanmda olan araziler ise ya yerel idarenin, ya da devletin eline brakld.

64

sdr. Byk ve orta lekli toprak mlkiyetinin ulusallatrlmas, sanayi ve ziraatn birletirilmesi, her sosyalist iktisat reformunun, olmadklar takdirde sosyalizmin olamayaca, iki temel bak asdrlar. Rusyadaki Sovyet Hkmetinin bu devasa reformlar uygulayamamas m? Bu sitemi kim yapabilir ki! Lenin ve yoldalarndan, iktidarlarnn bu ksa sresinde, i ve d mcadelelerin yrtc girdabnn tam ortasnda, etraar saysz dman ve direnlerle sarlm iken, sosyalist devrimin en zor grevlerinden birisini, evet, rahatlkla syleyebiliriz, en zorlu grevini zm olmalarn veya sadece zmeye balam olmalarn beklemek, kt bir aka olurdu! Biz de, hele bir iktidara gelelim, Batda da ve en uygun koullar altnda dahi, daha bu byk grevin binlerce komplike zorluunun stesinden henz kabaca gelmeden, baz dilerimizi bu etin cevizin zerinde krdracaz! Ama, iktidara gelmi olan bir sosyalist hkmet her durumda unu yapmaldr: zira ilikilerin ilerideki sosyalist reformunun temel nkoullar ynnde olan tedbirler almak, en azndan o tedbirlere giden yolu tkayacak olan her eyden kanmak. Boleviklerin, mlkiyeti hemen ele geirme ve topran kyllere paylatrlmas iar, ister istemez ters ynde etkide bulunmak zorundayd. [Bu iar] sadece sosyalist tedbir olmamakla kalmad, ayn zamanda bylesine tedbire giden yolu kesmekte, zira ilikilerin sosyalist anlamdaki reorganizasyonu nne alamayacak zorluklar ymaktadr. Arazi mlkiyetlerinin, Lenin ve arkadalarnn basit: Gidin ve topra aln! parolas zerine, kyllk tarafndan ele geirilmesi, byk toprak mlkiyetinin kaotik bir bimde kylln mlkiyetine gemesine yol at. Gerekletirilen toplumsal mlkiyet deil, aksine yeni zel mlkiyettir ve byk mlkiyetlerin orta ve kk mlkiyete, izaf olarak gelimi byk iletmenin, teknik adan ravunlar dneminden kalma aralarla alan kk iletmelere paralanmasdr. Dahas: Bu tedbir ve [bu tedbirin] uygulanmasnn kaotik, saf keyf biimi ile taradaki mlkiyet farkllklar giderilemedi, aksine sertletirildi. Boleviklerin, kyll kyl komiteleri kurmaya ve asilzadelerin topraklarna el koyulmasnn bir kollektif eyleme dntrlmesi iin yaptklar ar olmasna ramen, bu genel tavsiyenin gerek pratikte ve taradaki gerek g ilikilerinde hi bir deiiklie yol aamayaca ok akt. Komiteli veya komitesiz, ky burjuvazisini oluturan ve her Rus kyndeki yerel gc ellerinde tutan zengin kyller ve tefeciler, tarm devriminden asl faydalananlar oldular. Toprak dalm sonucunda kylln ortasndaki sosyal ve iktisad eitsizliin
65

giderilemediini, aksine artrlp, oradaki snf elikilerinin sertletirildiini, herkes gz kapal parmaklaryla hesap edebilir. Bu g deiimi kesinlikle proleter ve sosyalist karlarn zararna gereklemitir. Leninin, sanayinin merkezletirilmesinin, bankalarn, ticaret ve sanayinin ulusallatrlmasnn zorunluluu zerine yapt konuma. Peki, neden topran da [ulusallatrlmasnn zorunluluu] deil? Burada tam tersi oldu: desantralizasyon ve zel mlkiyet. Slogan ise, okca kfredilen sosyalist-devrimcilerden veya, daha dorusu, kylln spontane hareketinden. Sovyet Hkmeti tarm ilikilerinde sosyalist esaslar uygulamak iin, proleterlerden genellikle kentsel, isiz unsurlardan oluan tarm komnleri yaratmay arad. Bu gayretlerin sonularnn, tarm ilikilerinin toplam hacmine oranla, kaybolacak derecede kk olacaklar ve sorunun deerlendirilmesinde hi dikkate alnamayacaklar basite nceden tahmin edilebilir.27 (Sosyalist iktisat iin en uygun balama noktas olan byk toprak mlkiyetini kk iletmelere paraladktan sonra, imdi kk balanglardan rnek komnist iletme kurulmaya allyor.) Verili koullar altnda bu komnler sadece bir deneyim deeri verebilirler, kapsaml sosyal reformun deerini deil. Taradaki sosyalist reformun karsnda eskiden en fazla asilzade ve kapitalist byk toprak sahiplerinin kk bir kast ile zengin ky burjuvazisinin kk bir aznlnn direnci dururdu, ki bunlarn devrimci halk kitleleri tarafndan istimlak ocuk oyuncadr. imdi, mlkiyetin ele geirilmesinden sonra ise ziraatn her trl sosyalist toplumsallatrlmas karsnda dman olarak, yeni elde ettii mlkiyetini her tr sosyalist suikaste kar dileri ve trnaklaryla savunacak olan mlkiyet sahibi kylln mthi artm ve glenmi kitleleri durmaktadr. imdi, ziraatin gelecekteki sosyalizasyonu, yani Rusyadaki asl retim sorunu, kentsel proletarya ile kyl kitlesi arasndaki eliki ve mcadele sorunu haline gelmitir. elikinin imdi ne denli keskinletiini, kyllerin kentlere kar, gda maddeleri vermeyip, ayn Prusyal Junkerler gibi vurgun yapmak iin uyguladklar boykot kantlamaktadr. Fransz parsel kyls, kendisine g edenlerin el konulan topraklarn datan Byk Fransz Devriminin en cesur savunucusu olmutu. Napolyon askeri olarak Fransann bayran
27 Rosa Luxemburgun sol kede, nereye ait olduunu belirtmeden koyduu not: Primli tahl tekeli. imdi snf mcadelesini post festum kye tamak istiyorlar.

66

zafere tam, Avrupay bir boydan br boya am ve lke lke feodalizmi parampara etmiti. Herhalde Lenin ve arkadalar tarm parolalarnn ayn etkiyi salayacan beklediler. Ancak Rus kyls, topra kendi gc ile ele geirdikten sonra, topraa sahip olmasn salayan Rusya ve devrimi savunmay ryasnda dahi dnmedi. Yeni mlkne sarld ve devrimi dmanlarna, devleti ykma, kent sakinlerini de ala terk etti. Leninci ziraat reformu, tarada sosyalizme, direnileri asilzade byk toprak sahiplerininkinden ok daha kat ve tehlikeli olacak dmanlardan oluan yeni bir gl halk tabakas yaratt. Asker yenilginin, Rusyann yklmasna ve zlmesine dnmesindeki hatann bir ksm Boleviklerdedir. Ancak Bolevikler, durumun bu objektif zorluklarn, politikalarnn n planna koyduklar bir parola28 ile yksek derecede sertletirdiler: uluslarn kendi kaderlerini kendilerinin tayin hakk29, ya da gerekte bu deyimin arkasnda duran: Rusyann paralanmas. Rus mparatorluunun eitli uluslarnn Rusyadan devlet olarak ayrlmaya kadar, kendi kaderlerini kendilerinin tayin etmelerine ynelik, doktriner inatlkla hep tekrarlanan forml, Lenin ve yoldalarnn Miljukow ve Kerenski30 tarafndan yrtlen savaa kar gelitirdikleri muhalefetteki sekin harb nidasyd; Ekim Devriminden sonraki i politikann akisini ve Boleviklerin Brest-Litowskdaki31 tm platformunu, Alman emperyalizminin gcne kar kartabildikleri tek silah oluturuyordu. ncelikle Lenin ve yoldalarnn bu parolada srar etmelerinin inatlnn ve kat tutarllklarnn, dier noktalardaki politikalarndaki ve de dier demokratik esaslara kar aldklarn tavrlarndaki merkeziyetilikle keskin bir eliki ierisinde olmas, artcdr. Bir taraftan Anayasa
28 Kaynakta: Politika 29 Sovyet Hkmeti uluslarn kendi kaderlerini kendilerinin tayin hakk ilkesini savunuyordu. arlk tarafndan ezilen uluslarn zor kullanlarak Rusyaya zincirlenemeyeceklerini dnyordu. 30 P. N. Miljukowun Dileri Bakan olduu geici hkmet sava devam ettirmi ve Entente lkelerine, sava zaferle sonulandrana dek btn ittifak ykmllklerini yerine getireceine dair gvence vermiti. Bu politika, Mays 1917de ibana gelen ve A. F. Kerenskinin Sava ve Bahriye Bakan olarak grev ald yeni hkmet tarafndan da devam ettirilmi ve Temmuz 1917de 60.000 insann yaamna mal olan bir taarruzda bulunmutu. Bolevikler, bu politikaya kar ilhaksz hemen bar talebini kardlar, ki Polonya, Finlandiya, Ukrayna ve Byk Rusyaya ait olmayan blgelerin zorla Rus devlet birlii ierisinde tutulmalarn da ilhak olarak kabul etmekteydiler. 31 Sovyet Hkmeti, Brest-Litowskda yrtlen bar grmelerinde, savaa katlan lkelerin uluslarnn, ayrlma ve bamsz devletler kurma hakkna kadar, kendi kaderlerini kendilerinin tayin hakkn talep ediyordu. Bu hak, belirli koullar altnda ilgili blgenin btn halk arasnda yaplacak olan bir referandum ile gerekletirilecekti.

67

Koyucu Meclise, genel seim hakkna, basn ve toplant zgrlklerine, ksacas halk kitlelerinin, bir btn olarak Rusyadaki kendi kaderini tayin hakkn oluturan demokratik hak ve zgrlkler aparatnn btnn aka kmserken, dier taraftan uluslarn kendi kaderlerini tayin hakkn, demokratik politikann, uruna reel eletirinin btn pratik bak noktalarnn susmas gereken bir mcevheri olarak ele alyorlard. Rusyadaki Anayasa Koyucu Meclisin halkoylamasndan, bir halk cumhuriyetinin tm zgrlkleri altnda ve dnyann en demokratik seim hakk temelinde gerekleen bir seimden hi bir ekilde etkilenmez ve son derece soukkanl, eletirel mlahazaarn ynlendirmesiyle, bu seimlerin sonularn geersiz ilan ederlerken, Brestte, Rusyann yabanc uluslarnn hangi devlete ait olacaklarna dair halkoylamalarn her trl zgrlk ve demokrasinin gerek kutsal deeri, halk iradesinin saf cevheri ve uluslarn politik kaderi sorusunda en yksek, belirleyici mercii olarak savundular. Burada ortaya kan eliki, uluslarn o mkemmel kendi kaderini tayin hakk ii bo bir kkburjuva lfazanl ve zrval iken, sonradan da greceimiz gibi, her lkedeki politik yaamn demokratik biimlerinde gerekten de sosyalist politikann son derece deerli, hatta vazgeilmez esaslar sz konusu olduundan, daha da anlalmazdr. Gerekten de, bu hak hangi anlama geliyor? Sosyalist politikann, bir ulusun dier bir ulusu ezmesi dahil, her trl zulme kar mcadele vermesi, [sosyalist politikann] ABCsidir. Eer, Lenin ve Troki ile arkadalar gibi, genelde, silahszlanma, Milletler Cemiyeti v.b. trnden her topik bo lfazanla ironik bir biimde omuz silken soukkanl ve eletirel politikaclar, tam da ayn kategorideki ii bo bir deyimi dkleri haline getirdilerse, bu, grebildiimiz kadaryla, bir tr frsatlk politikasndan hareketle yaplmaktadr. Lenin ve yoldalar basit bir ekilde, Rus mparatorluunun bir ok yabanc ulusunu devrim davasna, sosyalist proletaryann davasna balamak iin, onlara devrim ve sosyalizm adna kendi kaderini tayin hakk iin olabilecek en snrsz zgrl vermekten baka gvenli bir ara olamayacan hesaplyorlard. Bu, Boleviklerin, topraa kar olan alklar asilzadelerin mlkn ele geirme parolasyla dindirilecek ve bylece devrimin sancana ve proleter hkmete balanacak olan Rus kyllerine kar uyguladklar politikann analojisidir. Her iki durumda da yaplan hesaplar btnyle yanl kmtr. Lenin ve yoldalar, devlet olarak ayrlmaya kadar ulusal zgrln savunucular olduklarnda Finlandiyay, Ukraynay, Polonyay, Litvanyay, Baltk lkelerini, Kafkasyallar v.s.
68

Rus Devriminin sadk balaklar yapacaklarn umarlarken, biz tam tersi bir tiyatroya tank olduk: Bu uluslar birbiri ardna hediye edilen yeni zgrl, Rus Devriminin lmcl dmanlarna dnerek, [Rus Devrimine] kar Alman emperyalizmi ile ittifaka girmek ve [Alman emperyalizminin] korumas altnda kar devrimin sancan bizzat Rusyaya tamak iin kullandlar. Ukraynann Brestteki32, grmelerin ynndeki ve Boleviklerin i ve d politikalarnn durumundaki deiimde belirleyici olan oyunu, buna rnektir. Finlandiyann, Polonyann, Litvanyann, Baltk lkelerinin ve Kafkasya uluslarnn tavrlar, inandrc bir biimde burada tesadf bir istisna ile deil, aksine tipik bir kararla kar karya olduumuzu gstermektedir. Kukusuz, btn bu rneklerde gerici politikay yapanlarn gerekten uluslar olmad, aksine kendi proleter kitlelerine keskin bir kartlkla ulusal kendi kaderini tayin hakkn kar devrimci snf politikalarna dntren burjuva ve kk burjuva snarn olduu aktr. Ama bylelikle sorunun dm noktasna geliyoruz snf toplumunun sert gerekliinde, bilhassa sonuna kadar keskinleen kartlk dnemlerinde basite burjuva snf egemenliinin bir aracna dnen bu milliyeti bo lfn topik-milliyeti karakteri ite burada yatmaktadr. Boleviklere, devrimin ve kendilerinin en byk zararna, kapitalizmin egemenlii altnda ulusun kendi kaderini belirleyemeyecei, snf toplumunda ulusun her snfnn kendi kaderini farkl tayin etmeye alaca ve burjuva snar iin ulusal zgrln bak noktalarnn, snf egemenliininkilerin ardna itilecei retilmitir. Fin burjuvazisi ile Ukrayna kk burjuvazisi, [ulusal zgrln] Bolevizmin tehlikesi ile balantl olmas durumunda, Alman zorbaln ulusal zgrle yelemede hem kirdiler. Brestte konuulanlarn odak noktas olan halk oylamalaryla bu reel snf koullarn tersine evirme ve devrimci halk kitlesine gvenle, Rus Devrimi ile birleme sonucu karma umudu, eer Lenin ve Troki tarafndan cidden tanyorduysa, anlalamaz bir iyimserlikti ve ayet Alman iddet politikasyla giriilen delloda salt taktiksel kl darbesi olarak dnldyse, atele oynanan tehlikeli bir oyundu. Kyl kitlesinin ve farkllklar gremeyen proleterlerden oluan byk katmanlarn zihinsel durumu, kk burjuvazinin gerici tandans ve burjuvazinin oylamay etki32 Ukrayna Merkez Radas 27 Ocak 1918de, egemenlikleri yklm ve Sovyet Hkmeti Ukrayna genelinde zaferi salam olmasna ramen, emperyalist lkelerle bir szleme imzalamt. Almanya bu szleme ile Ukraynay igal etme hakkn elde etmi ve 2728 Ocak 1918de BrestLitowskda yrtlen bar grmelerinde ultimatif bir biimde ilhak taleplerini ne srmt.

69

leyecek binlerce arac karsnda eper lkelerde halk oylamas yaplsayd, Alman asker igali olmadan da bu mkemmel halk oylamas byk bir olaslkla Boleviklerin hi holanmayaca sonulara yol aard. Egemen snarn ulusal sorun zerine yaplacak halk oylamalarn, ilerine gelmediinde, ya engelleyecekleri, ya da ellerindeki aralar ve aracklar ile halk oylamasnn sonularn etkileyebileceklerinden, halk oylamas araclyla sosyalizme geemeyeceimiz, krlmaz bir kural olarak geerlidir. Ulusal abalarn ve zel tandanslarn devrimci mcadellerin ortasna atlmas, hatta Brest Bar ile nplana itilmesi ve de sosyalist ve devrimci politikann ibboleti33 olarak damgalanmas, sosyalizmin sralarna byk kafa karkl tam ve zellikle eper lkelerdeki proletaryann pozisyonunu sarsmtr. Finlandiyadaki sosyalist proletarya, Rusyann ak vermeyen devrimci saarnn bir paras olarak mcadele ettii srada, egemen bir g konumunu elde etmiti; mecliste, ordu iinde ounlua sahipti, burjuvaziyi bayltacak derecede bastrmt ve lkedeki durumun hakimiydi. Rus Ukraynas Yzyln balarnda, Karbowentzleri ve Universalleri ile Ukrayna milliyetiliinin maskaralklar ve Leninin bamsz Ukrayna dks henz icat edilmeden nce, Rus devrimci hareketinin bir kalesiydi. Devrimin lava selleri 1902den 1904lere kadar oradan, Rostovdan, Odesadan, Donez blgelerinden akmaya balamlar ve 1905 patlamasn hazrlayarak, btn Gney Rusyay bir alev denizi haline getiren atei yakmlard; ayns imdiki devrimde, Gney Rusya proletaryasnn, proleter saarn elit ktalarn oluturduklarnda, tekrarland. Polonya ve Baltk lkeleri 1905den bu yana devrimin, ilerinde sosyalist proletaryann sekin bir rol oynad, en gl ve en gvenilir ocaklaryd. Nasl oldu da, btn bu lkelerde kar devrim anden zafer kazand? te milliyeti hareket, proletaryay Rusyadan kopararak felce uratt ve eper lkelerdeki ulusal burjuvaziye teslim etti. Bolevikler, her zaman savunduklar saf uluslararas snf politikas balamnda, imparatorluun btnnde devrimci glerin en youn birlikteliini hedeemek, Rus mparatorluunun btnln bir devrim blgesi olarak dileri ve trnaklaryla savunmak, Rus Devrimi ierisinde btn uluslardan proleterlerin beraberliini ve ayrlmazln her trl milliyeti zel gayretlere kar yrtlen politikann ilk art haline getirmek yerine, devlet olarak ayrlmaya kadar, kendi kaderini
33 ibbolet: Yahudiceden alnma. Almanca konuulan blgelerde akayla o blgeden olmayan yabanclarn, yabanc olduklarn tespit etmek iin kullanlan bir kelimeler kodudur. Rosa Luxemburg yazsnda uluslarn kendi kaderini tayin hakkn, sosyalist ve devrimci politikann belirleyici temel kodu haline getirilmesini bu kelimeyle eletirmektedir.

70

tayin hakkna dair grleyen milliyeti lfazanlkla tam tersine, eper lkelerdeki burjuvaziye, kar devrimci abalarnn sanca haline gelen, en arzu edilen, en parlak bahaneyi verdiler. eper lkelerdeki proleterleri saf burjuva tuza olan her trl ayrlkla kar uyarmak ve ayrlk abalar, bu durumda gerekten proleter diktatrln anlamnda ve ruhunda olan demir yumrukla tohum halindeyken bomak yerine, parolalar ile eper lkelerdeki kitlelerin kafalarn kartrdlar ve [onlar] burjuva snarnn demagojisine teslim ettiler. [Bolevikler] milliyetilii byle tevik ederek, Rusyann paralanmasna neden oldular, bunu hazrladlar ve kendi dmanlarnn eline, Rus Devriminin kalbine saplayacaklar ba verdiler. Kukusuz, Alman emperyalizminin, Kautskynin Neue Zeitnn yazd gibi, Alman yumruklarnn tuttuu Alman dipiklerinin yardm olmadan, Ukraynann Lubinskyleri ve dier hergeleleri, Finlandiyann Erichleri ve Mannerheimlar ve Baltk baronlar, kendi lkelerindeki proleter kitleler ile hi bir zaman baa kamayacaklard. Ancak ulusal ayrlklk, Alman yoldalarn ellerindeki snglerle btn o lkelere girmelerini salayan Truva Atyd. Reel snf kartlklar ve asker g ilikileri Almanyann mdahelesini saladlar, ama Bolevikler kar devrimin bu kampanyasn maskeleyen ideolojiyi verdiler, burjuvazinin pozisyonunu glendirdiler ve proletaryannkini zayattlar. Buna en iyi rnek, Rus Devriminin talihinde bylesine uursuz rol oynacak olan Ukraynadr. Rusyadaki Ukrayna milliyetilii, ek, Polonya veya Fin milliyetilii gibi deildi; [Ukrayna milliyetilii] onbe-yirmi kk burjuva entellektelcinin, lkenin iktisad, politik ya da dnsel koullarnda hi bir kk olmayan, Ukraynada hi bir zaman ulus veya devlet olumadndan, evenkonun gerici-romantik iirlerinin haricinde herhangi bir ulusal kltre sahip olmayan kaklklarndan ve kendi beenmiliklerinden baka bir ey deildi. Sanki Waterkantta, Fritz Reutere dayanarak, Kuzey Almanya ivesini konuanlar yeni bir ulusu kuruyorlarm gibi! Ve Lenin ve yoldalar, bir ka niversite profesryle, rencilerinin bu gln kaba komedisini, doktriner ajitasyonlar olan ... na kadar, kendi kaderini tayin hakk v.s. ile sun bir biimde politik faktr haline getiriyorlar. Balangtaki kaba komediye, komedi ciddiye binene kadar: yani nceden olduu gibi imdi de kkleri olmayan cidd bir ulusal harekete deil, kar devrimin levhas ve sanca olan [komediye] nem verdiler! Bu rzgr yumurtasnn iindense Brestte Alman sngleri kverdi. Snf mcadeleleri tarihinde bo laar zaman zaman hayli reel anlam kazanrlar. Dnya Savanda kar devrimci politika iin ideolojik bahane sun71

mak, sosyalizmin kt kaderiydi. Alman sosyaldemokrasisi sava baladnda Alman emperyalizmin yamasn, yal ustalarmzn 1848de ryasn grdkleri arlk Rusyasna kar zgrlk sava diye nitelendirerek, marksizmin sandk odasndan kardklar ideolojik kalkanla sslemek iin hayli acele ettiler. Hkmet sosyalistlerinin kartlarna, Boleviklere ise, kendi kaderini tayin hakk sylemiyle kar devrimin deirmenine su tama ve bylelikle, sadece Rus Devriminin boulmasna deil, ayn zamanda btn Dnya Savann planlanan kar devrimci likidasyonuna ideoloji sunma rol dt. Boleviklerin politikalarn bu bak asndan inceden inceye ele almamz iin yeterince neden var. Uluslarn kendi kaderlerini tayin hakk, Milletler Cemiyeti ve Wilsonun ltfuyla [gerekleen] silahszlanma ile balantl olarak, uluslararas sosyalizmin burjuva dnyas ile giriecei ihtilafn sava narasn oluturmaktadr. u an iin uluslararas sosyalizme kar en byk tehlikeyi oluturan kendi kaderini tayin hakk sylemi ile btn ulusal hareketlerin, Rus Devriminin kendisinden ve Brestteki grmelerden olaanst g kazandklar ok aktr. Bu platform ile ileride daha etraca ilgilenmek durumunda olacaz. Rus Devrimindeki, Boleviklerin dikenli tellerine yakalandklar ve kanayan yaralar aan bu lafazanln trajik kaderi, uluslararas proletarya iin bir ibret dersi olmaldr. Btn bunlar Almanyann diktatrl izledi. Brest barndan, Ek Szlemeye34 kadar. Moskovadaki 200 kefaret maduru35. Bu durumun sonucu terr ve demokrasinin ezilmesi oldu. IV Bunu baz rneklerle yakndan inceleyelim. 1917 Kasmnda Kurucu Meclisin bilinen fesh edilii, Boleviklerin politikasnda mkemmel bir rol oynuyordu. Bu tedbir, [Boleviklerin] daha sonraki pozisyonlar iin belirleyiciydi, yani, tabir caiz ise, taktiklerinin dnm noktasyd. Lenin ve yoldalarnn Ekim Zaferine kadar Kurucu

34 27 Austos 1918de imzalanan Alman-Rus Ek Szlemesi, Estonya ve Livlandn dou snrlarnn belirlenmesinden sonra, Almanyann bu snrlarn dousunda kalan ve igal ettii blgeleri terk etmesini ngryordu. Almanya, Beresinann dousundaki blgeyi, Sovyet Rusyasnn Mal Antlamada belirlenen deme ykmllklerini yerine getirdii oranda boaltacakt. Sovyet Rusya, Estonya, Livland ve Grcistan zerindeki hkmranlndan feragat etti. 27 Austos 1918 tarihli Alman-Rus Mal Antlamasna gre Sovyet Rusya, Almanyaya 6 milyar Mark demekle ykml tutuldu. 35 Sol sosyal devrimciler 6 Temmuz 1918de Alman bykeli Wilhelm Graf von Mirbach-Harffi ldrerek, Moskovada Sovyet Hkmetini yok edecek bir darbe giriiminde bulundular. Bakaldr geri pskrtld ve yzlerce sosyal devrimci tutukland.

72

Meclisin oluturulmasn srarla talep etmeleri, Kerenski Hkmetinin bu konudaki srncemeci politikasnn, Boleviklerin o hkmete kar ileri srdkleri itham maddelerinden biri olduu ve sert eletirilerinin temelini oluturduu, bir gerektir. Hatta Troki, Ekim Devriminden Brest Bar Szlemesine kadar balkl ilgin yazsnda, Ekim dnmnn, ayn devrim iin olduu gibi, Kurucu Meclis iin de adeta bir kurtulutu diye yazar. [Troki] devamla yle diyor: Kurucu Meclisin giri kapsnn, Zeretelinin n parlamentosundan deil, Sovyetlerin iktidar ele geirmesinden getiini sylediimizde, tamamen samimiydik.36 Ve bu aklamalarn ardndan Leninin Ekim Devriminden sonra att ilk adm, [devrimin] giri kapsn aaca Kurucu Meclisin datlmas oldu. Hangi nedenler bylesine artc bir dn belirlediler? Troki yukarda anlan yazsnda bu konuya detayl bir bimde deiniyor ve biz onun gerekelerini buraya koymak istiyoruz:37 Tm bunlar gayet gzel ve hayli inandrcdr. Amma velkin, Lenin ve Troki gibi bylesine akll insanlarn neden yukarda anlan gereklikten kartlabilecek en yakn sonucu kartmadklarna amak gerekiyor. Kurucu Meclis belirleyici dnm noktasndan, yani Ekim Devriminden ok nceleri seilmi ve oluumu, yeni durumun deil, geride kalm gemiin resmini yansttndan, bu durumda kendiliinden, zaman amna uram, yani l domu olan Kurucu Meclisi kapatma ve hemen yeni Kurucu Meclis iin seime gitme sonucu kyordu! Onlar, devrimin kaderini, dnn Kerenski Rusyasnn, dalgalanma ve burjuvazi ile koalisyon dneminin resmini yanstan bir meclise brakmak istemiyorlard, brakamazdlar. Pekl, geriye [eskisinin] yerine, yenilenen, ilerlemi olan Rusyann barndan kacak olan bir meclisi oluturmak kalyordu.
36 Leo Trotzki: Von der Oktoberrevolution bis zum Brester Friedens-Vertrag, Berlin, S. 90 37 Kaynakta bu gereke ve Trokinin yazsna ynelik ipular eksik. Trokinin gerekesi yleydi: Ekim Devriminden nceki aylar, kitlelerin sola kay ve iilerin, askerlerin ve kyllerin Boleviklere ynelik temel akn dnemiyse, bu sre kendisini, Sosyalist Devrimciler Partisi ierisinde sol kanadn, san aleyhine, glenmesi olarak ifade ediyordu. Ancak gene de Sosyalist Devrimcilerin parti listelerinde sa kanadn eski isimleri drtte lk bir hakimiyet salamlard ... Buna ek olarak, seimlerin Ekim Devriminin ilk haftalarnda yaplm olmas sz konusuydu. Gereklemi olan deiimin haberi, younluk evrelerden, bakentten taraya ve kentlerden kylere nispeten yava yaylyordu. Kyl kitleleri bir ok yerde, Petrograd ve Moskovada olanlardan pek haberdar deillerdi. [Kyller] toprak ve zgrlk iin, ulusal komitelerdeki, genellikle Narodniki sanca altnda toplanm olan temsilcileri iin oy kullandlar. Ama bylelikle oylarn, toprak komitesini fesh edip, tutuklattran Kerenski ve Awxentjew iin verdiler ... Bu olay, Kurucu Meclisin, politik mcadele ile parti gruplarnn geliiminin ne denli gerisinde kaldn aka gstermektedir.

73

Troki bunun yerine, Ekimde bir araya gelen Kurucu Meclisin zel kifayetsizliinden, her Kurucu Meclisin gereksizlii sonucu karyor, hatta [Kurucu Meclisi] devrim esnasndaki her genel halk seiminden kan halk temsilciliklerinin ie yaramaz olduu genellemesini yapyor. alan kitleler, erk iin verilen ak ve dorudan mcadele sayesinde en ksa zamanda hayli politik deneyim biriktirmekte ve gelimelerinde hzla bir basamaktan dierine sramaktadrlar. lke ne denli byk ve teknik aparat ne denli eksik olursa, demokratik kurumlarn hantal mekanizmas bu gelimeyi o denli az yakalayabilir. (Troki, S. 93) te burada nmze demokratik kurumlarn asl mekanizmas kyor. Bunun karsnda ncelikle, temsil kurumlarn bylesi deerlendirilmesinde, btn devrimci alarn tarihsel deneyimleriyle bsbtn elien bir ematik, kat anlayn ifadesini bulduu vurgulanmaldr. Trokinin teorisine gre, her seilmi meclis ebediyen, semenin seim sandna gittii andaki zihinsel durumunu, politik olgunluunu ve beklentilerini yanstr. Buna gre demokratik kurum, seim zamanndaki kitlenin resminin yansmasdr; ayn Herschelin bize gkyznn, gkyzne baktmz andaki gibi deil, gezegenlerin klarn hesaplanamaz uzaklklardan dnyaya gnderdikleri andaki gibi gsteren resmi gibi. Seilmi olan ile semenler arasnda var olan her zihinsel balant, aralarnda sreklilik arz eden her karlkl etkileim burada yalanlanmaktadr. Btn tarihsel deneyim bununla nasl da eliiyor! Bu deneyim bize tersinden, halkn ruh halindeki canl etkinin sabit bir biimde temsil kurumlara aktn, nfuz ettiini, [bu kurumlar] ynlendirdiini gsteriyor. Aksi takdirde fabrikalar, iletmeler ve sokaklar kaynadnda her burjuva parlamentosunda bulunan halk temsilcilerinin zaman zaman tapnas taklalar atabilmeleri, niden yeni bir ruhun tazeliiyle beklenmedik szler etmeleri, kupkuru olmu mumyalarn genlemeleri ve eitli Scheidemanncklarn birden bire gslerinden devrimci brtler kartmalar nasl olanakl olurdu? Kitlelerin ruh halinin ve politik olgunluunun seilmi kurumlar zerindeki srekli canl etkisi bir devrim annda parti levhalarnn ve seim listelerinin sabit emas karsnda m baarsz olacakt? Tam tersine! Asl devrim, kor atei sayesinde halkn ruh halinin dalgalarnn, halk yaamnn nabznn en hrikulade bir biimde temsil kurumlara etkide bulunduu o ince, titreyen, duyarl politik atmosferi yaratr. Her devrimin balang devrelerinde o bilinen etki dolu, eski gerici veya son derece lml, eski rejimin kstl seim yasasyla seimli olan parlamentolarn niden devri74

min kahraman szcleri, aknclar ve sktrclar olduklar sahneleri, asl buna dayanmyor mu? Bunun en klasik rneini 1642de seilip, oluan ve yedi yl boyunca ayakta kalp, iinde halkn ruh halinin btn deiimlerini, politik olgunluu, snf blnmesini, devrimin balangcndan zirvesine, balangta krallkla dalkavuka msademe yapan diz km szcden, Lordlar Kamarasnn lav ediliine, kraln idamna ve Cumhuriyetin ilnna kadar [hereyi] yanstan nl ngiliz Parlamentosu vermektedir. Ve ayn mucizev deiim Fransann feodal zmre temsilciliinde, Louis-Philippin sansrc parlamentosunda, hatta bu son frapan rnek Troki iin ylesine akla yakn ki Selametin 1912inci38 ylnda kar devrimin hareketsiz egemenlii altnda seilip, 1917 ubatnda niden devrimin sonbahar akn hisseden ve devrimin balang noktas haline gelen Drdnc Rus Dumasnda tekrarlanmad m? Btn bunlar, demokratik ... hantal mekanizmasnn39 kitlenin canl hareketinde, mtemadiyen sren basksnda gl bir korrektife [hatalar dzelticiye] sahip olduunu gsteriyor. Ve kurum ne denli demokratik, kitlenin politik yaamnn nabz ne denli canl ve gl olursa, etki o denli dorudan ve tam [hedei] olur sabit parti levhalarnn, eskimi seim listelerinin v.s. ramna. Kukusuz, her demokratik kurumun, btn insan kurumlarda olduu gibi, engelleri ve eksiklikleri vardr. Ancak Troki ve Leninin bulduklar derman: demokrasinin btnyle yok edilmesi, ortadan kaldrlmaya allan dertten daha beter: nk sosyal kurumlarn doutan gelen btn yetersizliliklerini tek bana dzeltebilecek olan canl kayna: en geni halk kitlelerinin aktif, tereddtsz, enerjik politik yaamnn stne [toprak rtmektedir]. Baka bir frapan rnei: Sovyet hkmetinin hazrlad seim yasasn40 ele alalm. Bu seim yasasna hangi pratik nemin verildii pek ak deil. Troki ve Leninin demokratik kurumlara ynelik eletirilerinden, genel seimlerle oluturulan halk temsilciliklerini esas itibariyle reddettikleri ve sadece Sovyetlere dayanmak istedikleri sonucu kmaktadr. Ayrca bu seim yasasnn herhangi bir ekilde yaama geirildiini bilmiyoruz;
38 Kaynakta: 1909 39 Kaynakta nokta nokta olarak verilen alntnn tamam yle: demokratik kurumlarn hantal mekanizmalar. 40 Anayasaya gre seme ve seilme hakkna, inancna, milliyetine ve ikmetine baklmakszn, 18 yan doldurmu olan u yurttalar sahipti: Geimlerini prodktif ve topluma yararl ilerden salayanlar ile, her trden ve kategoriden sanayide, ticarette, ziraatte v.s. alan ii ve hizmetliler gibi, bu prodktif ileri yapmay olanakl klan ve ev ilerinde alan kiiler, kr salamak iin cretli ii altrmayan kyller ve iftilik yapan Kazaklar.

75

bu temelde bir nev halk temsilcilii seildiine dair bir ey duymadk imdiye kadar. Yeil masada hazrlanan bir teorik rn olduu varsaym, daha byk bir olaslk; ama byle olduu ekliyle, Bolevik Diktatrlk Teorisinin ok tuhaf bir rnn oluturmakta. Her seim yasas, ayn her politik hak gibi, adalet ve benzeri burjuva demokrasisi lafazanlnn sradan soyut emalar ile deil, uyarland sosyal ve iktisad ilikiler ile llr. Sovyet hkmeti tarafndan hazrlanan seim yasas, burjuva-kapitalist toplum biiminden, sosyalist toplum biimine gei devresi, proleter diktatrlk devresine gre hesaplanmtr. Lenin ve Trokinin bu diktatrl yorumlamalar anlamnda seim hakk sadece kendi emei ile geinenlere tannr ve tm dierleri iin reddedilir. imdi, bylesi bir seim hakknn sadece, almak isteyen herkese kendi emeiyle yeterli, kltre deer bir yaam olanakl klacak derecedeki iktisad durumu olan bir toplum iin anlaml olduu aktr. Ancak bu, imdiki Rusya iin geerli mi? Dnya piyasasndan dlanm, en nemli hammadde kaynaklarndan balants koparlm olan Sovyet Rusyann mcadele etmek zorunda kald mthi zorluklar, iktisad yaamn genel ve korkun sarsnts, retim ilikilerinin ziraat, sanayi ve ticaretteki tepetaklak olular sonucu iddetli k karsnda, saysz bireyin [Varlkn] kklerinden koparlp, raylarndan frlatlarak, iktisad mekanizma ierisinde igleri iin herhangi bir kullanm bulamayacak olmalar gayet doaldr. Bu sadece kapitalist ve toprak sahibi snar iin deil, ayn zamanda orta snarn geni kesimleri ve de ii snfnn kendisi iin de geerlidir. Sanayinin klmesinin, tarada barnak arayan kent proletaryasnn kylere doru kitlesel bir biimde akmasna neden olduu bir gerektir. Bylesi koullar altnda, genel alma zorunluluunu iktisad nkoul olarak dayatan bir seim yasas, anlalmaz bir nlemdir. [Yasa] tandansna gre sadece smrcy politik haklardan mahrum tutmak istemektedir. Ve prodktif igc kitlesel olarak kklerinden sklyorken, Sovyet hkmeti defalarca kez ulusal sanayiyi eski kapitalist mlk sahiplerine kiraya vermek zorunda kalmaktadr. Keza 1918 Nisannda Sovyet hkmetinin burjuva tketim kooperatieriyle uzlamak zorunda kaldn grdm. Ayrca burjuva uzmanlarn kullanlmasnn vazgeilmez olduu da kantlanmtr. Ayn ynn bir dier sonucu da, proletaryann saylar artan katmanlarnn Kzl Ordu mensuplar v.s. olarak devletin verdii kamu gelirlerine sahip olmalar sz konusudur. [Bu yasa] gerekte ise, iktisad organizmann alma zorunluluunun gerekletirilmesine hi bir ara sunmad kk

76

burjuvazi ve proletaryann geni ve saylar giderek artan bir kesimini [bu] haktan mahrum etmektedir. Bu, seim yasasn topik, sosyal gereklikten kopuk bir fantazi rn olarak vasandran bir abesliktir. Ve ite bu yzden proletarya diktatrlnn cidd bir arac deildir.41 Orta snar, burjuva ve kk burjuva aydnlar Ekim Devriminden sonra Sovyet hkmetini aylarca boykot ettiklerinde, demiryollar, posta ve telgraf traini, okullar, idar aparat alamaz hle getirdiklerinde ve bu ekilde ii hkmetine kar ktklarnda, onlara kar, politik haklarn, ekonomik gelir olanaklarnn ellerinden alnmas v.s. gibi bask uygulamann her trl tedbiri, bu direnci demirden yumruk ile krabilmek iin tabii ki gerekliydi. te burada btnn karlar iin belirli tedbirleri zorlamak veya engellemek iin hi bir g gsterisinden korkmamas gereken sosyalist diktatrln ifadesi ortaya kmaktadr. Buna karn toplumun geni kesimlerini genel olarak haklardan mahrum eden, onlar politik olarak toplum erevesinin dna iten, ama onlara kendi erevesi ierisinde ekonomik olarak herhangi bir yer yaratamayan bir seim yasas, somut amalar iin somut bir tedbir olarak haklardan mahrum brakma deil, tam aksine srekli etkisi olan bir genel kuraldr; bu diktatrln bir gereklilii deil, l domu bir emprovizasyondur42. Ancak sorun sadece Kurucu Meclis ve seim yasasyla bitmiyor, stne, salkl kamu yaamnn ve alan kitlelerin politik aktivitesinin en nemli demokratik garantileri; Sovyet hkmetinin btn kartlar iin yasad hle gelen basn zgrl ile rgtlenme ve toplanma zgrlkleri ekleniyor43. Trokinin yukarda anlan, demokratik seim kurumlarnn hantallna dair argmentasyonu, bu mdahale iin uzaktan yakndan yeterli
41 Sol kede, nereye ait olduu belirtilmeyen bir not: Olgunlam sosyalist iktisat temelinde yeri olan, ama proletarya diktatrlnn gei devresinde yeri olmayan bir anakronizm, zamanndan nce [gerekletirilen] politik durum. 42 Sol kede, nereye ait olduu belirtilmeden dlen bir not: Gerek omurilik olarak Sovyetler, gerekse de Anayasa Koyucu Meclis ve genel seim hakk. Sayfa numaras olmayan bir kt stne dlen bir dier not: Bolevikler Sovyetleri, ilerindeki ounluu kyller (kyl ve asker delegeleri) oluturduundan, gerici olarak nitelendirmilerdi. Ama Sovyetler [Boleviklerin] tarafna geince, halk iradesinin gerek temsilcisi oldular. Bu ni dn sadece Bar ve toprak sorunu ile balantlyd. 43 Proletarya diktatrl smrcleri, burjuvaziyi bask altna alr bu nedenle ikiyzl deildir, onlara zgrlk ve demokrasi vaad etmez ama emekilere gerek demokrasiyi verir. Proletarya ve Rusyann mthi emeki ounluuna, hi bir burjuva demokratik cumhuriyetinde tannmayan, olanakl olmayan ve dnlemez bir zgrl ve demokrasiyi ancak Sovyet Rusya vermitir; bu amala rnein burjuvazinin elinden saraylarn ve villalarn almtr (aksi takdirde toplant zgrl ikiyzllk olur), bu amala kapitalistlerin elinden matbaalar ve kd almtr (aksi takdirde ulusun emeki ounluu iin basn zgrl bir yalan olur). W.I. Lenin, Werke, Bd. 28, S. 97/98

77

deildir. Buna karn, zgr, engelsiz basn, engellenmeyen rgtlenme ve toplant yaam olmakszn, bilhassa geni halk kitlelerinin egemenliinin tamamiyle dnlemez olduu ok ak, itiraz edilemez bir gerektir. Lenin diyor ki: Burjuva devleti, ii snfn ezmenin bir arac, sosyalist devlette burjuvaziyi ezmenin bir aracdr. Bu basitletirici yaklam esas unsuru gz ard etmektedir: Burjuva snf egemenlii, halk kitlelerinin btnnn politik renimine ve eitimine gereksinim duymaz, en azndan dar izilmi belirli snrlarn tesinde. Proletarya diktatrl iinse bu, olmad takdirde [proletarya diktatrlnn] var olamayaca yaamsal unsur, teneffs edecei havadr. Erk iin verilen ak ve dorudan mcadele sayesinde ...44 Troki burada isabetli bir biimde kendi kendisinin ve partili arkadalarnn iddiasn rtyor. Bu [tespit] doru olduundan, kamu yaamn bastrarak politik deneyimin ve gelimenin artmasnn kaynan tkadlar. Aksi dnlse, Boleviklerin deneyim ve gelimeyi, iktidar ele geirmelerine kadar gerekli grdklerini, [deneyim ve gelimenin] en yksek dereceye ulam olduunu ve bundan itibaren gereksizletiini varsaymak gerekir. (Leninin konumas: Rusya sosyalizm iin ikna olmutur!!!) Gerekte ise tam tersi! Asl, Boleviklerin cesaret ve kararllkla zmeye altklar o devasa devler, kitlelerin en youn politik eitimini ve deneyim birikimini gerekli klyorlard ... [Sadece hkmetin taraftarlar, sadece saylar ne kadar ok olursa olsun bir partinin yeleri iin tannan zgrlk, zgrlk deildir. zgrlk her zaman farkl dnenin zgrldr. Adalet fanatizmi iin deil, politik zgrln tm canlandrcl, iyiletiricilii ve temizleyicilii bu esasa bal olduu ve zgrlk imtiyaz hline geldiinde, etkisini yitirdii iin.]45 Diktatrlk teorisinin Leninci-Trokici anlayndaki dillendirilmeyen n koul, sosyalist devrimin, devrimci partinin cebinde hazr bulunan ve sadece enerjik bir biimde gerekletirilmesi gereken bir reete meselesi

44 Kaynakta nokta nokta belirtilen alntnn tamam yle: alan kitleler, erk iin verilen ak ve dorudan mcadele sayesinde en ksa zamanda hayli politik deneyim biriktirmekte ve gelimelerinde hzla bir basamaktan dierine sramaktadrlar. Leo Trotzki, Von der Oktorberrevolution bis zum Brester Friedens-Vertrag, S. 93 45 [ ] iine alnan metin: Rosa Luxemburg, Breslauer Gefngnismanuskripte zur Russischen Revolution. Textkritische Ausgabe, Leipzig 2001, S. 34den alnmadr. Ancak zgrlk her zaman farkl dnenin zgrldr cmlesi kendisini ifade etme eki konulmadan kullanlmtr. Burada Annelies Laschitzann Bemerkungen zum Probestck fr eine textkritische Ausgabe der Breslauer Gefngnismanuskripte von Rosa Luxemburg, S. 3deki argmentasyonuna uygun hareket ettik.

78

olduudur46. Bu maalesef ya da duruma gre: Allahtan byle deil! Sosyalizmin bir iktisad, sosyal ve hukuk sistem olarak pratikte gerekletirilmesi, bir sr hazr ynetmeliin ok uzanda, tamamen gelecein sisleri arasnda duran bir meseledir. Programmzda elimizde olan, genellikle negatif karakterde olan tedbirlerin aranmak zorunda olunaca bir yn gsteren az saydaki yol iaretleridir. Sosyalist iktisatn yolunu amak iin ilk nce neleri kaldrmamz gerektiini tahminen biliyoruz, ancak sosyalist esaslar iktisatn, hukukun, btn toplumsal ilikilerin ierisine yerletirmek iin her admda alnmas gereken binlerce somut, pratik byk ve kk tedbirler zerine hazr bir sosyalist parti program ve bir sosyalist reti kitab mevcut deildir. Bu bir eksiklik deil, tam aksine, bilimsel sosyalizmin topik [sosyalizm] karsndaki bir avantajdr: Sosyalist toplum sistemi sadece tarihsel bir rn olabilir ve olmaldr; kendi deneyim okulundan doan, gerekleme annda, canl tarihin oluumunun iinden kan, ayn paras olduu organik doa gibi, gerek toplumsal gereksinimlerin tatmin edilmesi iin aralar yaratma, yani devle birlikte zmn getirme adeti olan [tarihsel bir rn]. Eer bu byleyse, o zaman sosyalizmin doas gerei zorla kabul ettirilemeyecei, ukaslarla [emirnamelerle] uygulamaya sokulamayaca ok aktr. [Sosyalizm] mlkiyete kar v.s. bir dizi iddet tedbirini zorunlu klar. Negatif olan, tasye kararnamelerle gerekletirilebilir, ama ina, pozitif olan [byle] gerekletirilemez. Yepyeni bir alan. Binlerce sorun. Sadece deneyim dzeltmeler yapabilme ve yeni yollar aabilme durumundadr. Sadece engelsiz, kpren yaam binlerce yeni biimlere girebilir, emprovizasyonlar gelitirebilir, yaratc g elde edebilir, kendi yanlgsn kendisi dzeltebilir. Kstl zgrln olduu devletlerdeki kamu yaam, demokrasi dlanarak btn dnsel zenginlik ve ilerleme hapsedildiinden, ylesine kifayetsiz, ylesine sel, ylesine ematik, ylesine ksrdr. (Kant: 1905 yllar ve 1917 Ocakndan Ekimine kadar geen aylar.) Ne denli politik, o denli ekonomik ve sosyal. Halk kitlesinin btn katlmal. Aksi takdirde sosyalizm bir dzine entellektelin, etrafnda oturduklar masadan [gnderdikleri] kararname ile, zorla kabul ettirilir. Kamu kontrol mutlak zorunluluktur. Aksi takdirde deneyimlerin mbadelesi sadece yeni hkmetin memurlarnn [bakalarna] kapal evre46 Sol kede, nereye ait olduu belirtilmeden dlen bir not: Bolevikler, elleri kalplerinin zerindeyken bile, adm adm abalamak, deney yapmak, onu ya da bunu denemek zorunda kaldklarn ve tedbirlerinin nemli bir ksmnn hi de inci gibi parlak olmadn yalanlayamazlar. Biz de hepimiz bunlar yapmaya kalktmzda ayn eylerle kar karya kalacaz her ne kadar bylesi zorlu koullar her yerde olmasa da.

79

leri ierisinde kalr. Yolsuzluk kanlmazdr. (Leninin 36 nolu bltendeki szleri47). Sosyalizmin pratii, yzyllar sren burjuva snf egemenliince aalanan kitlelerin dnsel devinimini gerekli klar. Egoist igdler yerine sosyal igdler; miskinlik yerine kitle inisyati; btn aclar amaya yarayan idealizm v.s. v.s. Hi kimse bunu Leninden daha iyi bilmiyor, daha tesirli aklayamyor, daha inatlkla tekrarlayamyor48. imdi ise [Lenin] tamamen yanl olan bir araca sarlyor. Kararnameler, fabrika gzclerinin diktatrce iddeti, sert cezalar, korkunun egemenlii tm bunlarn hepsi palliatiftir [hastaln grntsyle mcadele eden, ama
47 Rosa Luxemburg kaynakta yanllkla 26 nolu bltenden bahsediyor. Rus Devriminden sonra balkl makale, Berlin ve evresi Sosyaldemokrat Seim Dernekleri Birliinin 8 Aralk 1918 tarihli ve 36 nolu blteninde yaymlanmt. Makale, W. I. Leninin Sovyet ktidarnn Dier devleri balkl almasnn, ksmen kelime kelime, ama ok detayl alntlarn ieriyor. 48 Sol kede, nereye ait olduu belirtilmeden dlen bir not: Leninin disiplin ve yolsuzluk zerine konumas. Anari, her yerde ve bizde de kanlmaz olacak. Lmpenproleter unsur burjuva toplumuna yapktr ve kendisini ondan kopartmaz: Kantlar: 1. Dou Prusya Kazak yamalar. 2. Almanyada gasp ve hrszln genel olarak yaylmas (Vurgunculuklar, posta ve demiryollar personeli, polis, dzenli toplum ile hapishane arasndaki snrlarn silinmesi.) 3. Sendika nderlerinin sratle lmpenlemesi. Buna karn drakoniyen terr tedbirleri ciz kalyor. Tam tersine, bunlar ahlk daha ok bozuyor. Tek panzehir: idealizm ve kitlelerin sosyal aktivitesi, kaytsz artsz politik zgrlk. Numarasz bir ktta ve nereye ait olduu belirtilmemi olan uzunca bir not: Her devrimde lmpenproletaryaya kar mcadele kendince ve son derece nemli bir sorun tekil etmektedir. Lmpenproleter unsur burjuva toplumuna derinden yapktr, sadece zel bir katman olarak, toplum dzeninin duvarlar ykldnda hacmi devasa byyen bir sosyal artk olarak deil, toplumun btnletirici unsuru olarak. Almanyadaki sreler az ya da ok dier btn devletlerde burjuva toplumunun btn katmanlarnn nasl lmpenleebildiklerini gstermektedir. Fahi yatlardaki farklar, mezbaha vurgunculuu, uydurma iler, gda maddelerindeki hilebazlk, dolandrclk, memur rvetleri, hrszlk ve gasp ylesine iie gemitir ki, iffetli burjuvazi ile hapishane arasndaki snr yok olmutu. Burada, narin burjuva ieklerinin deniz ar smrgelerde yabanc sosyal topraa ekildiklerinde niden lmpenlemeleri aynen tekrarlanmaktadr. yaamnn yasas en derin ahlkszlk; yani insann insan smrmesi olan burjuva toplumu, ahlk ve hukukun konvansiyonel mnia ve dayanaklarn bir yana braktnda, dorudan ve dizginsiz bir biimde basit lmpenlemeye uruyor. Proleter devrim her yerde kar devrimin arac olan bu dman ile mcadele etmek zorunda kalacak. Ancak buna ramen bu balamda da terr kr, hatta iki taraf keskin bir kltr. En sert alan hukuku dahi lmpenproleter dzensizliin patlak veren pskrmeleri karsnda ciz kalr. Evet, her kuatma rejimi sonuta muhakkak keyyete ve her keyyet de toplumu ykc etkiye yol aar. Proleter devrimin elindeki tek etkin ara burada da: politik ve sosyal anlamda radikal tedbirler, kitlenin yaamnn sosyal garantilerinin en hzl bir biimde gerekletirilmesi ve sadece kitlelerin youn aktif yaam sonucu [gerekleen] kaytsz artsz politik zgrlk ile sreklilik arz edecek olan devrimci idealizmin alevlenmesidir. Hastalk enfeksiyonlarna ve mikroplara kar nasl gne nlarnn zgr etkisi en tekin, en temizleyici ve iyiletirici ila ise, devrimin kendisi ve yenileyici etkisi, yaratt dnsel yaam, kitlelerin aktivitesi ve kendi kendine sorumluluk almalar, yani bunun biimi olarak en geni politik zgrlk, tek iyiletirici ve temizleyici gnetir.

80

nedenlerine dokunmayan ila]. Yeniden douma giden tek yol: kamu yaam okulunun kendisi, en geni engelsiz demokrasi, kamu dncesidir. Asl demoralize eden korkunun egemenliidir. Btn bunlar olmazsa, geriye ne kalr? Lenin ve Troki genel halk seimlerinden kan temsil kurumlarn yerine Sovyetleri, alan kitlelerin tek gerek temsilcilii olarak akladlar. Ancak lke btnndeki politik yaamn baskya alnmasyla, Sovyetlerin yaam da giderek sakat olmak zorunda. Genel seimler, engelsiz basn ve toplant zgrl, zgr dnce mcadelesi olmakszn, her kamu kurumundaki yaam, iinde sadece brokrasinin ileyen tek unsur kalaca biimde lr, yalanc yaama dnr. Kamu yaam yava yava uykuya dalar, birka dzine parti nderi tkenmez enerjileri ve snrsz idealizmleri ile ynlendirir ve ynetirler; gerekte ise aralarndaki bir dzine mkemmel beyin yneticidir ve zaman zaman ii snfnn elit bir kesimi nderlerinin konumalarn alklamak, hazr kararlar oybirliiyle onaylamak iin toplantlara arlr, yani znde kayrc klik politikas [uygulanr] bu bir diktatrlktr, ancak proletaryann deil, bir avu politikacnn diktatrl, yani burjuva anlamnda, Jakoben egemenlii anlamndaki bir diktatrlk (Sovyet kongrelerinin aydan alt aya karlmas!). Hatta daha da tesi: bylesi durumlar kamu yaamnn yabanlemesine neden olmak zorundadrlar. Suikastler, rehinelerin kuruna dizilmeleri v.s. Bu, hi bir partinin kurtulamayaca kar konulamaz, objektif bir yasadr. Leninci-Trokici teorinin temel hatas, ayn Kautsky gibi, demokrasinin karsna diktatrl koymaktr. Soru, gerek Boleviklerde, gerekse de Kautskyde diktatrlk veya demokrasidir. [Kautsky] doal olarak kararn demokrasiden yana veriyor, hem de sosyalist devrime alternatif olarak gsterdii burjuva demokrasisinden yana. Lenin ve Troki ise demokrasi yerine diktatrle ve bylece bir avu insann diktatrlne, yani burjuva tarz diktatrle karar klyorlar.Her ikisi de, gerek sosyalist politikadan ayn ekilde uzak olan iki kart kutuptur. Proletarya iktidar ele geirdiinde, Kautskynin lkenin olgun olmamas bahanesiyle verdii tavsiyeye uyarak, kendisine, Enternasyonale, devrime ihanet etmeden hi bir zaman sosyalist devrimden feragat ederek sadece demokrasiye ynelemez. [Proletarya] en enerjik, en dikbal, en merhametsiz bir biimde hemen sosyalist tedbirleri uygulamaya balamal, yani diktatrlk kurmaldr, ama snfn diktatrln, bir parti veya kliinkini deil. Snfn diktatrln, yani en geni aklk, halk kitlelerinin en faal dizginsiz katlm, en snrsz demokrasi altnda. Troki marksistler olarak hi bir zaman
81

formel demokrasinin putperestleri olmadk49 diye yazyor. Muhakkak, hi bir zaman formel demokrasinin putperestleri olmadk. Ama bizler, hi bir zaman sosyalizmin veya marksizmin putperestleri de olmadk. Yoksa, buradan sosyalizmi, Cunow-Lensch-Parvus usl marksizmi, rahatsz edici olduklarnda sandk odasna atabiliriz sonucu mu kyor? Troki ve Lenin bu sorunun yaayan reddidirler. Hi bir zaman formel demokrasinin putperestleri olmadk [sz] yalnzca u anlama gelir: biz her zaman burjuva demokrasisinin sosyal ekirdei ile politik biimini ayrt ediyoruz, her zaman formel eitlik ve zgrln tatl kabuu altndaki sosyal eitsizliin ve esirliin ac ekirdeini ortaya karyoruz eitlik ve zgrl yok etmek iin deil, aksine ii snfn, salt kabuk ile yetinmeyip, politik iktidar feth etmesi, [kabuun] iini yeni sosyal bir zle doldurmas iin heveslendiriyoruz. Proletaryann tarihsel grevi, bir kez iktidara geldiinde, burjuva demokrasisinin yerine sosyalist demokrasiyi yaratmaktr, her trl demokrasiyi yok etmek deil. Ancak sosyalist demokrasi mukaddes topraklarda, sosyalist iktisatn altyaps yaratldktan sonra, bir avu sosyalist diktatr sadk bir biimde destekleyen uslu halka verilecek hazr bir noel hediyesi olarak balamaz. Sosyalist demokrasi, snf egemenliinin tasyesi ve sosyalizmin inasyla birlikte balar. [Sosyalist demokrasi], sosyalist partinin iktidar ele geirdii andan itibaren balar. O, proletaryann diktatrlnden baka bir ey deildir. Elbette: Diktatorya! Ama bu diktatrlk, demokrasinin kullanmndan ibarettir, [demokrasinin] yok edilmesinden deil; burjuva toplumunun kazanlm haklarna ve iktisad ilikilerine ynelik, olmadklar takdirde sosyalist dnmn gerekleemeyecei, enerjik, kararl mdahalelerden [ibarettir]. Ancak bu diktatrlk snfn eseri olmaldr, snf adna hareket eden kk, ynetici bir aznln deil, yani [bu diktatrlk] her an ve her admda kitlelerin katlmnn iinden kmal, [kitlelerin] dorudan tesiri altnda olmal, btn kamuoyunun kontrolne tabi olmal, halk kitlelerinin artan politik eitiminin iinden kmaldr. Bolevikler muhakkak ki, Dnya Savann, Alman igalinin dehetli cebri altnda olmasalard ve bununla balantl olarak, btn iyi niyetler ve en gzel esaslarla dolu her sosyalist politikay arptan olaand zorluklar altnda strap ekmeselerdi, tam da byle hareket ederlerdi. Bunun kaba bir argmantasyonunu, ura hkmetinin gani gani kullanlan terr oluturmaktadr, daha dorusu Alman emperyalizminin ykl49 Leo Trotzki, Von der Oktorberrevolution bis zum Brester Friedens-Vertrag, S. 93

82

masndan nceki, Alman elisine ynelik suikastten itibaren balayan son devre. Devrimlerin gl suyu ile ykanmadna ynelik o lapalis gerei hayli yetersiz kalmaktadr. Rusyada olan her ey anlalabilirdir ve balang noktas ve son talarnn Alman proletaryasnn muvaffakiyetsizlii ve Rusyann Alman emperyalizmi tarafndan igali olduu, kanlmaz bir neden ve sonu zinciridir. Lenin ve yoldalarndan bu koullar altnda bir de en gzel demokrasiyi, proletarya diktatrlnn en iyi rneini ve en gzel aan sosyalist iktisat yaratmalarn beklemek, insanst abalar beklemek anlamna gelirdi. Onlar, kararl devrimci tavrlar, benzersiz azimleri ve uluslararas sosyalizme kar olan krlmaz sadakatleri ile, bu son derece zorlu koullar altnda gerekten yaplabileceklerin en iyisini yaptlar. Tehlikeli olan, kt koullar altnda elde ettikleri iyi sonucu, uursuz koullarn dayatt taktii, her parasnda teorik olarak balamalarnda ve bunu uluslararas proletaryaya sosyalist taktiin taklit edilmesi gereken bir rnei olarak tavsiye etmelerinde yatmaktadr. Byle kendilerini gereksiz bir ekilde k altnda tutarak ve gerek, inkr edilemeyecek tarihsel liyakatlerini, zorunluluun getirdii yanl admlarn tevazuu altna sokarak, Rusyada glkler ve zorunluluklarn dayatmasyla oluan, ama sonu itibariyle uluslararas sosyalizmin iasnn ardl olan yanllklar [uluslararas sosyalizmin] silh odasna yeni hkmler olarak yerletirmekle, ak ile tututuklar ve uruna mcadele edip, aclar ektikleri uluslararas sosyalizme ne fena bir hizmette bulunuyorlar. Varsn Alman hkmet sosyalistleri kalksnlar, Boleviklerin Rusyadaki egemenliklerinin, proletarya diktatrlnn bir karikatr olduunu haykrsnlar. Eer [Boleviklerin egemenlii] yleydiyse veya yleyse, o zaman bu, [Bolevik egemenliinin] Alman proletaryasnn sosyalist snf mcadelesinin bir karikatrnden ibaret olan tavrnn rn olduu iin byledir. Hepimiz tarihin yasalar altnda durmaktayz. Sosyalist politika tam olarak sadece uluslararasnda uygulanabilir. Bolevikler, hakikaten devrimci bir partinin tarihsel olanaklarn snrlar ierisinde yapabilecei her eyi yapabildiklerini kantlamlardr. Onlardan mucize yaratmalar beklenilmemelidir. nk, izole edilmi, Dnya Savanda yorulmu, emperyalizm tarafndan boaz sklan, uluslararas proletaryann ihanetine maruz kalm bir lkede, hatasz ve rnek olacak bir proleter devrim ancak mucize olur. Asl nemli olan, Boleviklerin politikasnda esasl olan ile tali olan, z ile tesadf olan ayrt edebilmektir. Btn dnyada belirleyici olacak mcadelenin bu son devresinde sosyalizmin en nemli
83

sorunu, hatta neredeyse zamanmzn en nemli sorunu, taktiin o ya da bu detay sorusu deil, tam aksine: proletaryann eylem yetisi, kitlelerin devrimci azmi, nihayetinde sosyalizmin iktidarn arzulamalardr. Bu balamda Lenin ve Troki, arkadalaryla dnya proletaryasna rnek olan ilktirler, u ana kadar, Hutten50 gibi: Ben cesaret ettim! diyebilecek yegne [emsaldirler]. Bolevik politikasnn esas ve kalc olan ite budur. Bu balamda, politik iktidar feth etmeleri ve sosyalizmin gereklemesinin pratik sorularn koyarak uluslararas proletaryann nne geip, sermaye ve emek arasnda tm dnyada sren mcadeleye mthi hz kazandrmalaryla lmsz tarihsel liyakat onlarndr. Soru, Rusyada sadece sorulabilirdi. Ancak Rusyada zlemezdi. Soru, sadece uluslararas zlebilir. Ve bu anlamda gelecek her yerde Bolevizmindir.

50 Ben cesaret ettim! hmanist Ulrich von Huttenin sloganyd. Von Hutten bunu muhtemelen antik Yunan airi Ailosun Zincire vurulu Prometeus adl iirinde, Prometeusa sylettii ama ben cesaret ettim dizelerine dayandryordu. 19331945 Almanyasnda nasyonalsosyalistler de bu slogan kullanmlard. Almancada ise bu cmle hlen, hedefe ulaamam, ama gene de denemi olmaktan gurur duymak anlamnda kullanlmaktadr.

84

Adam kalbur oldu, kadn yzmek zorunda kald, o domuz, kendisi iin, hi kimse iin, herkes iin Landwehrkanal alamayacak. Hi bir ey duralanmyor. Paul Celan

Bir ksa yaam

Bir ksa yaam; bol kouturmal, srekli gzetlemeli, ounlukla illegalitede, tutuklanmal, serbest braklmal, hapse atlmal, toplum eperinde srp giden bir yaam: Almanyada vatandala alnmak iin sahte evlilik yapan ve sonunda [bana] gelecekleri ok iyi bilen, ehadetle izilen bir yaam: Nbet banda, ak mcadelede lmek isteyen, safndakilerden kimsenin yannda olmad anda, niformal katillerinin elinde ehit oldu: Tutuklu kadn, dvlmek ve yerlerde srklenmek iin gtrld Eden Oteline girerken, askerler Bak Rosack geliyor, o ihtiyar orospu diye baryorlard. Aralarndan birisi daha sonralar, Eden Otelinin mutfanda daha korkuncu dnlemeyecek bir lm dansnda itilip kaklann drd ayakkaby alacakt. Bir ksa yaam; tekrarla, bol kouturmal ve 15 Ocak 1919 akam, aynen Rosa Luxemburgun tasvir ettii gibi: insanlk d ve acmasz olanlarn idam etmesiyle sona eren bir yaam. Ksa bir yaam, ama mektuplarnn gsterdii gibi, coku ve ilham dolu, byk zaferler elde etmi, sosyaldemokrat solun saarnda savalar kazanm; kendinden gemeler, ikiye paralanmalar, yeni alevlenmeler, acl terk edi edililer, defalarca balanmalar, gen erkeklerle ilikiler ve daha da nemlisi, sonunda kendinden yal kadnlarla kurulan dostluklar arasnda gidip gelen pervasz ak hikyeleri politika ve kiiselin/zelin snrlarndaki valyevar maceralar ve kl kprler zerinde yrmelerle, byk aklar ve zl kk mesajlarla dolu bir yaam. Walter Jens

86

Seilmi veriler

17891799 Bourbon monarisinin mutlakiyeti egemenliine ve toplumdaki ge feodal koullara kar gerekleen Fransz Devrimi. Avrupada burjuva-kapitalist ilikilerin aa kmasn salayan nc Devrim. zgrlk, Eitlik, Kardelik sloganyla yurttalk ve insan haklarnn iln edilmesi Her ne kadar formel eitlik ve zgrln tatl kabuu altnda, sosyal eitsizliin ve esaretin ac ekirdei sakl olsa da (Rosa Luxemburg), bugn dahi kmsenemeyecek derecede deerli bir ilerleme. Avrupann modern tarihinin balangc. Devrim, 1794e kadar sola itti ta ki balangta tutarl demokrat olan Jakobenlerin terrne gmlene ve her devrimi takip eden restorasyon balayana dek. Avrupa ve Kuzey Afrikay 1814e kadar on yl boyunca sava ve ykm altna alan Napolyon, 1789 ncesi koullara geri dn olanakszlatrd ve bylece Fransz Devriminin vasisi oldu. 19. Yzyln devrimleri ve 20. Yzyln balangcndaki devrimler sadece Fransz Devrimini tanmakla kalmadlar, ayn zamanda srekli olarak kendileri bu devrim iinde hareket ettiler. Ekim Devriminden sonra, kim Napolyon olacak sorusu ta bandan itibaren ortadayd. Leninin yansra Ekim Devriminin nderi ve Kzl Ordunun rgtleyicisi olan Leo Trokinin ykseliini engellemek isteyen nemli baz Bolevik nderleri bir araya geldiler ve hi fark etmeden, kendilerini otuzlu yllarda hemen hemen yok edecek olan Stalinin nn atlar. 1830 Fransadaki Temmuz Devrimi. Napolyonun yenilgisi ve alaa edilmesi sonrasnda Fransz kral ailesi olan Boubonlarn egemenlii yeniden restore edilmiti. 1830 Temmuzundaki gzel devrim ile Bourbon egemenliinin yerine Louis-Philippein (Armut Kral) krall altnda Burjuva Krall yerleir; byk burjuvazi iktidara ortak olur. Fransa, zellikle Almanyadan kaan ve aralarnda Heinrich Heine, Ludwig Brne ve daha sonra Karl Marxn da olduu politik mltecileri lkeye alr. 1848 Avrupa Devrimi. Paristeki gelimeler, Alman kentlerini de etkiler; ancak birleik Alman cumhuriyeti hedene ulalamaz; kar devrim ve gericilik stnlk salar; ardndan da yukardan devrim ile burjuva-kapitalist toplumu yaygnlar. 1864, 1866, 1870/71 Alman-Danimarka, Prusya-Avusturya ve Prusya Almanyas-Fransa savalar (Kan ve demir) Prusyann Almanyadaki egemenliini gvence altna alr; militarizm halk arasnda genel kabul kazanr. 1871 Paris Komn; Parisin proleter ve kk burjuva halk z ynetimi gerekletirir ve sosyalist hedeeri iln eder; 72 gn sonra Komn bir kan glnde boulur; Fransa ordusunu yenip, Paris nnde bekleyen Prusya Almanyasnn birlikleri bu katliamda Fransz hkmet birliklerinin arka cephesini korur. 18781890 Sosyalistler Yasas. 18961903 Revizyonizm Tartmas.

87

4 Austos 1914 SPDnin Rayhtag Parlamento Grubu, Dnya Savann balangcnda sava kredilerini onaylar ve o ana kadar olan politikasna ihanet eder; SPD gnh, Alman solunun blnmesinin balangc. 3 Ekim 1918 SPD, sava diktatrlnn yklmasndan sonra hkmetin kk orta olur; Hkmet sosyalistleri ryalarndaki hedefe ulatklarn zannederler. 9 Kasm 1918 Alman Devrimi; Monarinin yklmas; SPD ynetimi, devrimin daha ileri gitmesini engellemek iin Reichswehr [Rayh Ordusu] ile ibirlii yapar; ardndan devrimci glere verilen bir taviz olarak Weimar Cumhuriyeti kurulur, ancak uzla karakteri nedeniyle halk arasnda ok zayf kklere sahiptir. 15 Ocak 1919 Rosa Luxemburg ve Karl Liebknecht Rayh Ordu birliklerince katledilirler; Gustav Nolke bunu onaylar. 30 Ocak 1933 Rayh Bakan Hindenburg Hitleri Rayh anslyesi olarak atar; Weimar Cumhuriyetinin sonu; Geleneksel Alman elitlerinin onay ile faist diktatrln balamas. 2 Mays 1933 Sendikalarn paralanmas; Alt hafta sonra: SPDnin yasaklanmas; Alman ii hareketinin birinci dalgasnn sonu.

88

Biyograk veriler

III. Alexander (ktidar dnemi: 18811894) 1887 Martnda Rus ar III. Alexandere ynelik gerekletirilen suikast baarszlkla sonuland; aralarnda Leninin aabeyi de olan suikastilerden yakalananlar, idam edildi. Babeuf, Gracchus (asl ismi Francois Noel, 17601797) Fransz Devrimi esnasnda, Marxn gerekten alan ilk komnist parti diye nitelendirdii Eitler Komplosunun szcs; devrimi bir halk diktatrl ile komnist dnme kadar gtrme abasnda baarsz oldu; idam edildi. Bebel, August (18401913) Wilhelm Liebknecht ile birlikte Sosyaldemokrat i Partisinin (Eisenachllar, 1869) kurucusu ve nderi; bu parti daha sonra 1875de Genel Alman i Dernei (Lassalciler) ile birleerek, sonralar SPD adn alan Sosyalist i Partisini oluturdu; defalarca hapse atld; bir marksist olarak reformist bir politik rota takip etti ve kapitalizmin kendiliinden yklmasn bekliyordu; temel eserleri: Kadn ve Sosyalizm (1883) ile Yaammdan (19101914) adl yaptlardr. Bakunin, Michail Alexandrowitsch (18141876) Genelde anarizm olarak nitelendirilen, zgrlk, hlak temelde kurulu bir sosyalizmi savunan bir Rus devrimcisi; Bat Avrupada dneminin neredeyse btn devrimci hareketlerine katld; Rusyaya teslim edildikten sonra, srgnden 1861de kat; I. Enternasyonal yesi; Karl Marx ile 1872de giritii atma, ii hareketinin devrimci kesimlerinin marks sosyalizm ve anarizm olarak blnmesine neden oldu; Bakunin, Rusyada kyllk iindeki almalarla direnii salamak isteyen Millcileri ve talya ile spanya ii hareketlerini etkiledi. Berija, Lawrenti Pawlowi (18991953) Stalinizmin esas faillerinden birisi; 1922de Grcistann boyunduruk altna alnmasnda nemli rol oynad, 19381945 arasnda sonralar eka adn alan gizli polis tekilat GPUnun eii yapt, 1946da SBKP Merkez Komitesi Politik Brosu yeliine getirildi; Stalinin lmnden sonra (5 Mart 1953) Malenkow ve Molotow ile birlikte hale oldu; 1953 Aralkndan alaa edildi, mahkemeye karld ve daha sonra idam edildi. Bernstein, Eduard (18501938) Marxn taraftar olarak Sosyalistler Yasas dneminde Zrihe iltica etti, daha sonra Londraya geti; Sozialdemocrat adl gazeteyi ynetti; 1890l yllarn ortalarndan itibaren giderek sosyalizme parlamenter yoldan geii savunmaya balad ve bu ekilde Marxn grlerinin Revizyonunun kurucusu oldu; Rosa Luxemburg, Eduard Bernsteinn en iddetli eletiricisiydi. Bismarck, Otto Frst von (18151898) 1862den itibaren Prusya Babakan, Prusyann nclnde ve Avusturyann Alman Birliinden (kk Alman zm) dlanmasyla Almanyann sava (1864 Danimarka, 1866 Avusturya ve 1870/71 Fransa savalar) sonrasnda birlemesine n ayak oldu; Yukardan devrim ile kapitalist para baronlarn iktidara ortak, demokratik giriimleri genel seim yasasyla paralize ederek ve kapitalizmi sosyal reformlarla dizginleyerek, gerici elitlerin egemenliklerini gvence altna ald; politik katoliklii ve sosyaldemokrasiyi yok etme abalar baarszlkla sonuland; 1890da iktidar kaybetti; Bismarck gnmzde dahi szde Alman elitleri iin bir ideal politikac ve idendikasyon grdr. Blanqui, Auguste (18051881) kitaptaki bilgilere baknz. Dzieryski, Feliks Edmundowi (18771926) 1900 ylnda Litvanya Sosyaldemokrasisi ile Polonya Krall Sosyaldemokrasisinin, Leo Jogiches ve Rosa Luxemburgun

89

partisi haline gelen SDKPiLde birlemesini salad; 1905 Rus Devriminde Boleviklere katld; 1907den itibaren Merkez Komitesi yesi oldu; yllarca hapiste kald; Sovyet hkmetinin her trl politik direnci krmak iin kulland gizli polis tekilat ekay 1917de rgtledi. Engels, Friedrich (18291895) Karl Marx ile birlikte, ekonomik gelimede, toplumsal gelimenin son nedenini gren bilimsel sosyalizm kuramcs; nemli eserleri: ngilteredeki alan snfn durumu (1845); Komnist Partisi Manifestosu (1848); Sosyalizmin, topiden bilime gelimesi (1883). Fanon, Frantz (19251961) Afroamerikan teorisyen ve psikolog; nc Dnyann azgelimiliinin nedenini Birinci Dnyann smrsne dayandrarak, buradan direni hakkn gerekelendirdi; 1956da Cezayir Ulusal Kurtulu Cephesine katld; temel eseri: Bu dnyann lnetlileri (1961). Fischer, Ruth (asl ismi Elfriede Golke, 18951961) Avusturya Komnist Partisinin kurucularndan; 1919dan itibaren KPD ierisindeki nemli isimlerden; 1924den itibaren Bolevikletirmenin nclerinden oldu ve Rosa Luxemburgun eserini Syphilis olarak nitelendirerek, tahkir etti; 1925de Stalinle ayrt; 1926da KPDden atld; 1945den sonra erkek kardeleri olan Gerhard ve Hanns Eisleri ABD Amerikan kart faaliyetleri aratrma komisyonuna (McCarthy-Komisyonu) komnistler diye gammazlad. Fourier, Charles (17721837) sert biimde kapitalist toplumu eletirdi; dnya standardnda zira manfaktr kooperatierinin (Phalanstres) kurulmasn neriyordu. Gramsci, Antonio (18911937) 1921de talya Komnist Partisinin kurucular arasnda yer ald; 1924de de Unit gazetesinin; 19241927 yllarnda KPI Genel Sekreterlii yapt; 1928de talyan faizmi tarafndan 20 yl hapis cezasna arptrld; cezaevindeki ikencelerin yol at hastalklar sonucu yaamn yitirdi; genellikle cezaevinde yazd teorik yazlaryla bugne kadar otoriter olmayan ve kurtuluu bir sosyalizm tartmalarn etkiledi. Gracchus, Tiberius Sempronius (M.. 162 M.. 133) asilzade byk toprak sahiplerinin ellerindeki kamu topraklarnn yeniden dalm ile Romal kyllerin durumunu dzeltmek istiyordu; 300 taraftar ile birlikte ldrld; kardei Gaius (M.. 153-M.. 121) bu program yeniden ele ald, halk temsilcisi olarak seildi ve 3.000 taraftar ile birlikte katledildi. Guevara, Ernesto Che (19281967) Doktor; 1956dan itibaren Fidel Castro ile birlikte gerilla nderi olarak Kbadaki Batusta diktatrlne kar savat; 1959daki zaferden sonra eitli grevlerde bulundu; 1965de Latin Amerikaya geti; Bolivyadaki yerli halk isyana kalktrma giriiminde baarsz oldu; gerilla grubuyla birlikte ldrld. Heckert, Fritz (18841936) Duvarc; Dnya Sava ncesinde de SPDnin sol kanadndayd; 1916da Chemnitz kentinde Spartaks grubunun kurulmasnda nc rol oynad; KPD ierisinde lene kadar eitli ynetici grevlerde bulundu. Ho Chi Minh (Aydnlanm olan, asl ismi Nguyen Ai Quoc, 18901969) Fransa Komnist Partisi kurucularndan; 1930da ndoin Komnist Partisinin kurucusu oldu; 1941den itibaren nce Japon igaline (1945e kadar), sonra da Fransz igaline (1954e kadar) kar mcadele eden gerilla grubunun (Viet-Minh) nderiydi; 1945de Vietnam Cumhuriyetini iln etti ve Cumhurbakan oldu; lkenin 1954de blnmesiyle Kuzey Vietnam Cumhurbakan oldu; ABD saldrganlna kar (19641975) verilen baarl mcadele sonucunda nc Dnyann direni sembol haline geldi. Jacob, Mathilde (18731943) Rosa Luxemburg ve arkadalar, 1913 ylndan beri Sozialdemokratische Korrespondenz iin yazdklar yazlar onun sahibesi oldu-

90

u eviri osine veriyor, oalttryor ve muhtemelen oradan gndertiyorlard; Rosa Luxemburgun en yakn srda oldu ve Dnya sava esnasnda cezaevindeyken dar ile ilikilerini salad; Rosa Luxemburgun lmnden sonra Paul Leviin yannda alt ve 1928e kadar Levinin kard dergileri redaksiyonunu yapt; 1943de Theresienstadt toplama kampnda ldrld. Jogiches, Leo (18671919) kitaptaki bilgilere baknz. Kautsky, Karl (18541938) II. Enternasyonalin en nemli teorik dergisi olan Neue Zeitn imtiyaz sahibi; Marx ve Engelsin grlerini iiler iin anlalr hale getirmek amacyla Marksizmi ekillendirdi; bylelikle gnmzde de farkl sol akmlarn kendi grlerini iine doldurduklar ve Marx ile Engelsin dnya gr olarak tanttklar bir kap yaratt; 1910a kadar Rosa Luxemburgun en yakn mtteklerinden. Kraus, Karl (18741936) Viyanada yaymlanan ve 1911den itibaren sadece kendi yazlarnn bulunduu Die Fackel adl derginin yaymcs; modern toplumdaki kltr yozlamasnn ve militarizmin uzlamasz eletiricisi; temel eseri: nsanln son gnleri (1918/1919). Kropotkin, Pjotr (18421921) Rus yksek asilzadelerinden olan bu devrimci dnr, 1876da cezaevinden kaarak Batya gemitir; anarist hareketi etkileyen Kropotkin, mlkiyet ve devletin ortadan kaldrlmasn ve karlkl yardmlama ile gnll birlikteliklerden oluan bir toplum yaratlmasn savunuyordu. Lassalle, Ferdinand (18251864) burjuva vesayetinden kurtulan bamsz bir ii hareketinin olumasn tevik etti; 1875de Eisenacherliler ile birleen Genel Alman i Derneinin ilk bakanyd; bir delloda yaamn yitirdi; gnmzde SPDsindeki baz solcularn kendilerini dayandrd bir ahsiyet. Lenin, Wladimir lyi (asl soyad Ulyanow, 18701924) Hukuku, Bolevik nderi ve en nemli teorisyeni; devrimci anlay ve kapitalizm ile emperyalist sava mutlak reddedii Rosa Luxemburgu ona balamt; aralarnda 1904den itibaren olan farkllklar ve rgt ve Demokrasi konusundaki ayrmalar, dostluklarn ancak Lenin Rusyada iktidara geldikten sonra zedelemiti. Levi, Paul (18831930) 1914de Rosa Luxemburgun avukatyd; Karl Liebknecht, Rosa Luxemburg ve Leo Jogichesin ldrlmelerinden sonra KPD nderi oldu; 1921de partideki darbecilik anlayn eletirmesi nedeniyle partiden atld; daha sonra tekrar SPDye geti; Mathilde Jacob ile birlikte Rosa Luxemburgun mirasn gvence altna ald ve Rosa Luxemburgun 1922de Rus Devrimi zerine, 1925de de Ulusal Ekonomiye Giri adl eserlerini yaymlad. Liebknecht, Karl (18711919) Avukat, Wilhelm Liebknechtin olu; 1907de Sosyalist Genlik Enternasyonalnin bakan oldu; militarizm ve silahlanma politikalarnn ylmaz kart olarak tannd; Aralk 1914de tek sosyaldemokrat parlamenter olarak sava kredileri yasasna kar oy kulland; Dnya Sava ncesinde ve esnasnda cezaevinde tutuldu; 1919da Rosa Luxemburg ile birlikte KPDnin nderi oldu ve gene onunla birlikte 15 Ocak 1919da ldrld; temel eseri: Militarizm ve Antimilitarizm (1907). Liebknecht, Wilhelm (18261900) August Bebel ile birlikte Sosyaldemokrat i Partisinin (Eisenachllar, 1869) kurucusu ve nderi; II. Enternasyonalin kurucularndan; 1950lere kadar srekli yeniden baslan Yabanc Terimler Szlnn yazar (1874); Friedrichsfeldedeki yoksullar mezarlna (bugnk Sosyalistler Mezarl) gmlen ilk ii nderi. Lumumba, Patrice (19251961) Kongo Ulusal Hareketinin kurucu ve nderlerinden; Kongo-Kinghasa Cumhuriyeti Babakan olarak Belika mdahalesine ve Katanga bakr eyaletinin ayrlmasna kar mcadele verdi; bir darbe sonrasnda ldrld.

91

Mao Tse-tung (18931976) 1927de itibaren inde Sovyet blgelerinin kurulmasnda etkin oldu; 1935den itibaren ilen in Komnist Partisi nderi; 1949da ini bamszla ve 1960l yllarn banda da Sovyetler Birliinin vesayetinden kmasna n ayak oldu; ABD ve Sovyetler Birlii arasndaki iki sper g bloklarnn dnda olan, bloklardan bamsz lkeler hareketinin nderlerindendi; 1966da, bata entellekteller ve politikaclar olmak zere milyonlarca insann taraya srlmesine ve ldrlmesine neden olan Kltr Devrimini balatt; Kltr Devrimi 1960l yllardaki renci hareketinin bir ksmn nemli lde etkiledi. Marx, Karl (18181883) Friedrich Engels ile ekonomik gelimede, toplumsal gelimenin son nedenini gren bilimsel sosyalizm kuramcs; nemli eserleri: Komnist Partisi Manifestosu (1848); Louis Bonaparten onsekizinci Brumairei (1854); Das Kapital (I. Cilt: 1867; II. Cilt: 1884; III. Cilt: 1894); Rosa Luxemburg sermaye birikimi teorisiyle Marxn ekonomik eserini gelitirmeye alt; dnyann her tarafndaki solcular hlen kendilerini Marxa veya eitli trlerden Marksizme dayandrmaktadrlar. Mehring, Franz (18461919) Tarihi ve yaymc; 1891de SPDye girdi; 19021907 yllar arasnda Leipziger Volkszeitung adl gazetenin genel yayn ynetmenliini yapt; 1908den itibaren SPD parti okulunda retmen olarak alt; 1911den itibaren Rosa Luxemburg ile birlikte solun nderleri arasnda yer ald. Molotow, Wyaceslaw (18901986) Stalinizmin esas faillerinden; 19301941 yllar arasnda Halk Komiserleri Konseyi Bakan (Babakan); 1939da Hitler-Stalin Antlamasna n ayak oldu, 1957de grevlerinden indirildi. Mn(t)zer, Thomas (14891525) Teolog; balangta Martin Luther taraftaryd; 1521den itibaren snfsz ve st dzey yetkilinin olmad bir topluma dair bamsz reformcu grlerini gelitirdi; Kyl Savalar esnasnda Mhlhausen nderi olarak isyan merkezletirmeye alt; Frankenhausendeki yenilgiden sonra esir alnd ve ikence edildikten sonra, idam edildi. Nettl, Peter (19261972) genel olarak hlen geerli olan ve en detayl ilk Rosa Luxemburg biyograsinin yazar (Almanca basm 1965). Noske, Gustav (18681946) Sosyaldemokrat; Kiel valisi olarak Kieldeki denizciler isyann bastrd; Halk Sorumlular Konseyi Asker Kaynaklar Yneticisi (Savunma Bakan) olarak Rosa Luxemburg ve Karl Liebknechtin katledilmelerine onay verdi. Parvus, Alexander (asl ismi: Israel Lasarewi Helpland, 18671924) Saksonya i Gazetesinin genel yayn ynetmeni; Rosa Luxemburg ile Karl Kautskynin yannda revizyonizmi eletiren nc nl solcuydu; daha sonra silah tccar oldu; Trokiye kar Stalinistlerin sulama yaptklar ve znde devrim esnasnda proletarya ve kyllk arasndaki ilikiye dair Srekli Devrim Teorisi ayn zamanda Parvus ve Rosa Luxemburga kar da kullanld. Pabst, Waldemar (18801970) Kurmay Subay ve Piyade Tmen komutan; 15 Ocak 1919da Rosa Luxemburg ve Karl Liebknechtin ldrlmesi emrini verdi. Plechanow, Georgi Valentinowi (18561918) 1883de ilk Rus marksist rgtnn kurucularndan; balangta Lenini destekliyordu, ama 1903de Meneviklere katld; temel eserleri: Anarizm ve sosyalizm (1894); Materyalizmin tarihine ynelik makaleler (1896). Pol Pot (asl ismi: Saltoh Sar, 19281998) renim grd Pariste Komnist Parti yesi oldu; Kamboyada Khmer Rouges adl gerilla rgtn kurdu ve Kamboyann sorunlarnn alamayacak bir kent-tara itilafna dayandn iddia ederek, sorunun tara nfusu lehine zlmesi gerektiini propaganda etti; 1975de planl bir biimde milyonlarca insan katleden bir terr rejimi kurdu; 1979da Vietnamn igali ile alaa edildi.

92

Roux, Jacques (17521794) Din adam; Fransz Devriminde en soldaki grubun ideologu (Enrags Kzgnlar); Jacobenleri, en alt katmanlarn (Sansculotlar) sosyal karlarn yeterince dnmemeleri gerekesiyle eletirdi; cezaevinde intihar etti. Sandino, Augusto Csar (18951934) 19261933 yllar arasnda Nikaraguann ABD igaline kar verdii halk sava nderi (zgr Adamlar Generali); diktatr Somoza tarafndan ldrld; 19179da Somoza rejimini ykan Ulusal Kurtuluun Sandinist Cephesi, onu rnek alyordu. Sinowjew, Grigori Yewseywi (asl ismi: Owsey-Gerschen Radomylski-Apfelbaum, 18831936) Leninin zel kalem mdr; Ekim Devriminden sonra Komnist Enternasyonal bakan oldu, 1926da grevden alnd, 1936da ikence grd ve ilk gstermelik mahkeme tarafndan idama mahkm edildi. Spartaks (M.. 71de ld) byk antik esir isyannn nderi (M.. 7471); 60.000i akn taraftar balangta zafer elde etmilerdi; Silarius nehri yaknndaki muharebede ldrld; yaklak 6.000 taraftar Via Appiada armha gerildi. Stalin, Jossif Wissarionowi (asl soyismi: Cugawili, [1878] 18791953) Bolevik ynetiminin yesi olan Stalin, 1922den sonra genel sekreter olarak sistematik bir biimde iktidarn perinledi ve Leninin lmnden sonra btn kartlarn ve rakiplerini ortadan kaldrd; 1928den itibaren, burjuva koullarnn restarasyonunu ar sol bir totaliter rejimle engellemeye alan diktatr; eitli katmanlardan milyonlarca insann yaamn yitirmesine neden olan terryle bir lkede sosyalizmi gerekletirmeye alt; kinci Dnya Savanda Sovyetler Birlii halklar, Stalinin egemenliine ramen, totaliter Hitler faizminin yenilmesine en nemli katky saladlar; Stalinin lmnden sonra SBKP yneticileri, sistematik terrden feragat eden bir politbrokratik diktatrlk ile iktidarlarn gvence altna almaya altlar; 1991de ise ayn yneticiler, Stalinin her pahasna engellemek istedii restorasyonun bana geme kararn aldlar. Thlmann; Ernst (18861944) Nakliyat iisi ve KPD bakan; 1925de KPDyi Stalinin hegemonyas altna soktu; Naziler tarafndan 1933de tutukland; direnli tavryla mahkemenin baarsz olmasn salad; Buchenwald toplama kampnda katledildi. Troki, Lew Dawidowi (asl soyismi: Bronstein, 18791940) Leninin yansra, Ekim Devriminin en nemli rgtleyicisi; 1917/18de Dilikiler iin Halk Komiseri; 1918den itibaren (1925e kadar) Kara ve Deniz Kuvvetleri Halk Komiseri olarak Kzl Orduyu kurdu ve bylece devrimin kar devrimden korunmasna yardmc oldu: 1923de itibaren brokratik parti aparatnn politikasn eletirmeye balad; ardndan btn grevlerini kaybetti; nce srgne gnderildi, daha sonra 1929da Sovyetler Birliinden atld; Stalinin bir ajan tarafndan Meksikada ldrld; bugn dahi eitli IV. Enternasyonaller kendilerini Trokiye ve Trokizme dayandrmaktadrlar. Ulbricht, Walter (18931973) KPDnin Almanyada yasaklanmasndan sonra, Sovyetler Birliinde srgndeyken 1935de ilen parti ynetimini stlendi; 1945den sonra btn rakiplerini arka plana itti ve Demokratik Almanya Cumhuriyetini nemli lde belirledi; 1971de grevden alnd. Vandervelde, Emil (18661938) Belikal bir sosyalist; 19001914 arasnda I. Enternasyonal bakanyd. II. Wilhelm (18591940) 1888den itibaren Alman Kayseri; Almanyann karada ve denizde mthi silahlanmasna ve saldrgan bir smrge politikas yrttkten sonra, 1914de Almanyann Birinci Dnya Savana katlmasna n ayak oldu; Doorn (Hollanda) kentine snarak, sorumluluunu stlenmekten kat.

93

Zetkin, Clara (18571933) uluslararas proleter kadn hareketinin kurucusu ve nderi; Rosa Luxemburgun yakn arkada ve sk mtteki idi; gnmzde de solun identikasyon grdr.

94