Trkbilig, 2008/16: 16-23.

CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda> Esra B LGE*

zet: Bu makalede Cem Ylmaz Anlatlarnn, mizah kuramlarndan stnlk kuram balamnda tahlil edilmesine ve gstergebilim gelerinin tespit edilmesine allmtr. Anlatlarn ierisinde yer alan mizah unsurlarnn anlatdaki etkileri zerinde durulmutur. Anahtar Kelimeler: stnlk kuram, gstergebilim, mizah, etnik mizah, jargon, Cem Ylmaz Narrations in the Context of Superiority Theory Abstract: Taking the superiority theory, one of the humor theories into consideration, this article means to analyze Cem Ylmaz narrations and to identify the semiological elements in them. The impact of the humorous elements on the narration itself is also emphasized. Keywords: Superiority theory, semiology, humor, ethnical humor, jargon.

Gldr, insanolunun tanmlamaya alt ve kaynann neler olduunu aratrd bir alandr. Glme ve mizah zerine birok uzman tarafndan aratrmalar yaplm ve kuramlar ortaya atlmtr1. Ortaya atlan kuramlarn yeterlilii tartmaya aktr. Mizah kuramlar ve yaklamlar glme eylemini aklamakta kimi alardan yeterli, kimi alardan da yetersiz kald bilinen bir husustur. nk insan gldren nedenler tek merkezli ve tek boyutlu deildir. nsann yapsnda birok nedenden tr glme eylemi gerekleebilir. Glme ve glmece unsurlarnn anlalmas iin temel unsurlarn tespit edilmesi gereklidir. nsan ve insan etrafnda oluan kltr dairesi, glmenin ve mizahn temelini oluturur. Dolaysyla, glme ve glmece eylemleri bu ortamn bir sonucudur, insansz bir glme eylemi mmkn deildir. Toplum iinde yer alan bir birey olarak Cem Ylmaz da, anlatlarnda bu yapdan faydalanmaktadr. Cem Ylmaz anlatlarnda gzlemlediimiz mizahi elerin toplumsal yapya nasl vurgu yapt, mizah unsurlarnn nasl sunulduu, anlatlar balamnda izleyici kesiminin grup psikolojisi ve anlatlar ierisinde geen kodlar gstergeleri, mizah kuramlarndan stnlk kuram erevesinde burada deerlendirilmeye allacaktr. stnlk kuram asndan bakldnda, Cem
* 1

YL rencisi, Gazi niversitesi. Mizah kuramlar ile ilgili daha detayl bilgi iin baknz: Paulos, J. Allen, (1996), Matematik ve Mizah. (ev: Aliye Kovanlkaya). stanbul: Sarmal Yaynevi.; Usta, idem. Mizah Dillinin Gizemi. Ankara :Aka Yaynlar , 2005 .

CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda>

Ylmazn gsterilerinde glme, glmece ve gldrme eylemlerinin ortaya kmas iin takip ettii yolun daha iyi anlalaca dnlmektedir. Mizah kelimesi szlklerde; glmece, mizahi kelimesi ise iinde glmece bulunan, glmece nitelii tayan <yaz, karikatr vb.> (TDK 1998: 1572) eklinde tanmlanmaktadr. Hilmi Yceba, Trk Mizahlar Nktedanlar ve airler adl eserinin n z ksmnda mizah u ekilde tanmlar;
Mizah, tenkit vazifesini grmekle beraber, ciddi ilerle uramaktan yorulmu dimalara bir skn ve huzur; gnllere, sylenmesi istenilmekle beraber aka sylenemeyen eylerin efkr- umumye nne serilmesinden ileri gelen bir ferahlk getirir. Glnc ve tuhaf arayan mizah, ineli tariz de olsa istihdaf eyledii makam, messeseyi, ahs darltmaz. () nsann gzn gnln aan ve biraz da Allah vergisi olan mizah, iyi bir eydir. Nice mkl hadiseleri bile alaya alan insanlar, hayatta daima zntsz yaamlardr.(Yceba 1958: 13)2

Mizah, tenkit ederken gldren, ayn zamanda dndren, kvrak bir zek gerektiren nemli bir glmedir. Aydn Boysan; Gsteri Dergisindeki bir yazsnda bu konuda unlar sylemitir: Mizah bir dnme sanat gibi kabul ediyorum. Mizah akln sanatdr dnyorum ki, mizahn sonunda sadece glmek kmyor (Boysan 1985: 63). inde mizahi unsurlar barndran anlatmlar, yazlar ve karikatrler, okuyanlar ya da dinleyenleri gldrr ve dndrr. Her gldrnn dayanaklar farkl olabilir. Toplum ierisinde yaamn idame ettiren bireyin her gn iletiim ierisinde olduu bireyler aras ilikileri ile bireyin bunlara bak as bu gldry ekillendirebilir. Mizahn ierisinde yer alan gldr elerinden her birinin toplum ierisinde ayr ayr ilevleri vardr. Mizah, toplumsal yapya k tutmas sebebi ile ierisinde toplumun beenilerini, isteklerini, hayal krklklarn, manevi deerlerini ve kltr ierisindeki kodlarn tar. Aziz Nesin, Cumhuriyet Dnemi Trk Mizah adl eserinde konuyla ilgili u ifadeleri kullanr: Mizahlarda ortaklaa var olan nitelik, mizahn ilevi olan gldr (komik) gedir Halk mizah, doduu an ve toplumun zellikleriyle koullanmtr. (Nesin 1973: 19). Toplumun sosyo-kltrel yapsndan izler tayan mizah yaplar, aslnda iinde yaanlan gndemin de nabzn tutma zelliini de tarlar. Bir toplumun, ya da bir grubun kltrel yapsn ve iinde oluan jargonu anlamak iin o toplumun mizah yapsn incelemek gerekir. Mizahn toplumu bir araya getirme, eitme, eletirme <ykclk>, ortak kodlar ve jargon oluturma gibi zellikleri vardr.

Daha geni bilgi iin baknz: Yceba, Hilmi. Trk Mizahlar. stanbul: L& M Yaynlar, 2004. 17

Esra B LGE

Cem Ylmazn anlatlarnda bir araya gelen insanlar, aslnda kltrn kodlarn tayan bireylerdir. Anlatc da, ayn kodlar ile donanml olduu iin, bu ynde yapt gsterimler izleyenleri etkilemekte ve gdlemektedir. Sonu olarak bu donanma sahip anlatc ve birey glme olgusunu gerekletirmi oluyorlar. Mizah sadece yapld toplum, ya da topluluk tarafndan anlalr bir eylemdir. Sahip olunan kltrn kodlar ile yaratlm olan mizah, bu balamda unsurlarnn kltrel zellikleri nedeniyle uluslar aras olamaz. Bundan dolay da Cem Ylmazn anlatm baka bir ulus dinleyicisi nnde gerekletirdiinde, anlatm ortamnda bulunan insanlardan doal olarak ayn tepkiler alnmayabilir. Mizahnn mizah bellei, kendi kltr kodlarn tad, yaad evre <siyasi, aile, i ve benzeri> ve kltr dairesi iinde olutuu iin yabanc bir kltr dairesindeki kodlar bilmemesi sebebi ile seyirciyi gldremez ya da kendi kltr dairesi ierisindeki seyirciye verdii hazz, dier kltr dairesi ierisindeki seyirciye tattramaz. Bu anlamda mizah evrensel deildir. Mizah, kltr katlar ve kltr ortam asndan evrensel olmamasna ramen, glmeyi tetikleyen konu balklar ve amalar ayndr. Ayn olmasnn nedeni kullancnn insan olmas ve ayn fiziki donanmlara sahip olmasdr. Bu konular ve amalar zerinden mizah kuramlar oluturulmutur.3 Bunlar arasnda rahatlama kuram, aykrlk kuram ve stnlk kuram temel olan kuramlardr. Rahatlama Kuram glmeyi, herhangi bir sebeple insann iinde oluan sinirsel enerjiden kurtulma hissi ile meydana gelen eylem olarak aklar. Aykrlk <uyumsuzluk> kuramna gre glme, beklenmeyen bir sonu karsnda gerekleen tepkidir. Kant Glme, anszn boa kan bir bekleyiten doar (Bergson 2006: 50) eklinde bu kuram tanmlamtr. Bu yazy ilgilendiren stnlk kuramn idem Usta u ekilde aklar:
Hayat denilen mcadele ortamnda insanlar birbirinin rakibidir. Kii, zellikle de kusurlu ve yeteneksiz kiiler, ya rakibini alt etmek iin onun kusurlarn arar ya da onun talihsiz bir ann bekler. Bu zrlerin kendinde olmamas yahut bu talihsizliin kendi bana gelmemesi nedeniyle birden
3

Dier mizah kuramlar: 1. Rahatlama Kuram: Rahatlama Kuramna gre glme, herhangi bir nedenle insann iinde biriken sinirsel enerjinin boaltlmas sonucu oluur. Glme yoluyla gereksiz enerjiden kurtulan insan rahatlar. Sinirsel enerjinin birikmesine neden olan en nemli hadise, kiinin bilincinin nemli eylerden nemsiz eylere, hazrlksz olarak aktarlmasdr (Paulos 1996:9). 2. Uyumsuzluk <Aykrlk> Kuram: Kiinin beklemedii uyumsuz bir sonula karlamas; ancak bu uyumsuz sonucun baka bir mantk dzeyinde uyumlu olmas veya kiinin karlat durumlarn belirli kalplara gre oluturduu dnyasna aykr olmas sonucu gldn varsayar Uyumazlk kuramnda, glmenin gereklemesi iin ne srlen baz koullar vardr. Bunlardan biri, iki ya da daha ok tutarsz, uygunsuz, badamaz, aykr ksm ve koulun karmak bir nesne ya da toplam oluturuyormu gibi dnlmesi ya da zihnin onlar kendine zg bir ekilde, bir tr karlkl iliki iinde grmesidir (Paulos 1996:8).

18

CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda>

bire duyulmu bir gurur ile gler. Glme, deta alay yoluyla kazanlan bir baar sonras, kendi kendini kutlamadr. Bir baka deyile bir zafer kkremesi dir. (Usta 2005: 70).

stnlk tezinin asl reticisi ise, XVII. yzyl filozoflarndan Hobbestir. Hobbes, bu teoriyi kendinden nceki fikirleri esas alarak Leviathan adl eserinde gelitirir (Paulos 1996: 8). stnlk kuram, bireylerin kendilerini dier insanlardan izole ederek daha stn grdklerine inanan bir kuramdr. Mizah kuramlarndan stnlk kuram balamnda Cem Ylmazn gsterilerine bakldnda, onun jest ve mimikleri ile destekledii stnlk duygusunu anlatlarnn konusu olarak setii gzlenir. nsanlarn balarna gelen talihsiz olaylar kmseme ieren szlerle ifade ederken bu durumu ayn zamanda mimikleri ile de tasdik eder. Daha sonra da, seyirciye dnerek: Ne glyorsunuz? Siz de aynsn yapyorsunuz.der. Gsterisine balarken Cem Ylmaz u ifadeleri kullanr: Buraya elenmek ya da glmekten atlamak iin geliyorsanz emin olun yanlyorsunuzdur. Ama siz yine de gelin ltfen! Siz benim ekmek teknemsiniz. Gelin ki, yeni arabamn paras ksn, eskisinin de benzini O, bu ekildeki konumalar ile seyirciye ne kadar fazla para dediklerini ve kendisinin byle gsterilere bu kadar para demeyeceini syleyerek, aslnda seyircisinden stn olduunu yinelemi olur. nsann kendi yanlgs yznden komik vaziyete dt fikrini ise, Cem Ylmaz, durum ve hareket komiine dayal mizah ile ifade eder. Gsterisi srasnda kulland u ifadeler: Salyalarnz saa saa gleceksiniz tabii. Para verdiniz, tadn karn! bu fikri destekler niteliktedir. Taklitini yapt tiplerde sergiledii yz ifadeleri de glme gesini tetikler niteliktedir. Toplumun aksak ynlerini anlatt szlerinde, alay, kmseme ve ben yapmyorum imaj izerek Cem Ylmaz, dinleyici karsnda bir stnlk salamaya alr. Anlataca ksm anlattktan sonra, seyirciye dner ve der ki: Eminim siz ve ben bunu yapmyorum. Bu ifadeyi kullanrken, sz tevriyeli bir anlamda syler. O, bu sz ile seyirciye ben yapmyorum; ama siz kesin yapyorsunuz demek ister. Cem Ylmaz anlatlarnda eitim sistemine de eletirilerde bulunur: Gvercinin midesini yllarca rettiler, bu bana ne kazandrd?; bana baln solunumunu retiyorlar, ben balk mym da trake solunumu yapacam, ne diye havuz problemi retiyorlar. Gidip havuz mu yapacam yoksa havuz mu doldurucam ve kesirli problemler retiyorlar, ben bakkala gidip unun n ver mi diycem? gibi szleri ile okullarda retilen derslerin ieriinin gereksiz olduunu ifade eder. Aksiyonu artrmak ve glmenin ritmini ykseltmek iin Cem Ylmaz seyirciyi de, gsteriye dhil eder. Seyirciler arasndan gzne kestirdii farkl birini seer. O kiiye biraz sonra bana unu hatrlat diye bir grev verir. Bundaki maksat, uzun sre
19

Esra B LGE

anlatlarn dinleyen seyircinin dikkati dalp konuyu unutmas ve unuttuu iin komik duruma dmesini salamaktr. Unutan seyirci sahip olduu dinleyici stnln kaybeder ve bu durumda Cem Ylmaz glme sesinin zaferin kkremesi eklinde artrlmasna imkn verir. Bu taktikle, o, aksakl bir kez daha sergileyerek, kendisinin ve dier seyircilerin, seilen kiiden stn olduunu vurgulam olur. Cem Ylmaz, toplum ierisindeki genel grleri ve kodlar bilmesinin verdii gven ile gsterilerinde kiilerden yola karak imajlar eletirir. Bir Tat Bir Doku adl gsterilerinden birinde, medyaya malzeme olan bilim adamlarnn karizmay izdiklerini syler. Sadece nllerin popler olamayacan bilim adamlarnn da popler olabileceini ve bu sayede baka mesleklerde de boy gsterebileceklerini ifade eder. rnek olarak da Boazii niversitesi Kandilli Rasathanesi mdr Ahmet Mete Ikaray gsterir: Bilim adamyd, depremdi derken milletvekilliine aday oldu. Nerde bilim? Seilemedi de, bilim karizmas gitti. Biz yapsak iiniz olmayan yerlere karmayn derler eklindeki anlatm ile, toplumun zihnindeki imaj tezahrlerine deinir ve eletirir. Bir gsterisinde herkesin kafasnda yer alan, nlnn evi genitir imajn eletirir. Evini anlatr, abartr ve sonunda. benim yle sandnz gibi byk kocaman bir evim <dubleks> yok der. Aslnda byk bir evi olduunu ifade ederken tersten anlatm kullanr ve beyinlerdeki nl kodunu eletirir. Anlatlarnda insan kusurlarndan yararlanarak stnlk kurmaya alan Cem Ylmaz, kekeme insan taklidi yapar. nsanlarn zeks ile dalga getii bir anlatsnda u cmleyi kullanr: Son glen sen olacaksn. nk ge anlyosun. Bu cmleler ile o aslnda iki manay kasteder. Birinci balamda Son glen iyi gler. szn tevriyeli bir evirim yapp yeniden dzenleyerek en son glmen iyi olmayacak nk kafan almyor. ve ikinci balamda da: senin kafan almad iin en son sen anlayacaksn espriyi. eklinde bir yarg ile bu szleri syler. Gsterilerinde ve anlatlarnda Cem Ylmaz, kelime tekrarlarndan ve devrik sz dizimlerinden yararlanr.4 Anlatlarnda ayn kelimenin iki anlamn tek cmlede kullanarak seyirciyi gldrr. Usta: iinin ehli kimse ve usta: laf cambaz szlerini bu balamda ayn cmlede kullanmtr. Gldrlerindeki temel, durum ve
4

Glmece ierisinde belirli dil oyunlar vardr. Bu dil oyunlar ierisinde kullanlan sanatlar mizah gesi barndran yaratmlar arasnda ska bavurulan sanatlardr. Bunlar u ekilde sralayabiliriz: Mbalaa, Benzeleme, Cinas, ok Anlamallk, Az, Lehe, Kesimsel Dil Kullanm, Argo kullanm, Tebih, stiare, Mecaz- Mrsel, Tehis, Tezat, Makele, tikak, Yank, Dil Srmesi, Kaydrma, Allmam Badatrma kullanm, Kartlama, kilem, Aktarm, Deiirim, Geitirme, Deiim, Treme, Tersine evirme, nsayltlarla Oynama, roni, Samalama, mleme. Bu konu ile ilgili daha geni bilgi iin baknz: Usta, idem (2005), Mizah Dillinin Gizemi. Ankara: Aka Yaynlar,

20

CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda>

hareket mizahdr. nsanlarn fiziksel sorunlar ve dncesiz hareketleri Cem Ylmazn mizahnda k noktasdr. Cem Ylmaz stnlk kuramndan yararlanrken aslnda ilk basama oluturur. kinci basama ise, seyircinin glmesi oluturur. Yani, Cem Ylmaz ben stnm derken, birinci stnl gerekletirirken, seyircide anlatlan durumu yapmadna inanarak gler ve bu da onun, ikinci bir stnln gerekletirme olay olmu olur. nc stnlk ise, olayn kahramanndan, her iki tarafn da stn olduklarn kabul edip glmeleridir Cem Ylmazn gerek karikatrlerinde, gerek gsterilerinde argo ve cinsellik yer almaktadr. Anlatm ierisindeki argo kullanmlar, herkesinin anlayabilecei dzeydedir. Topluluk ierisinde kfr eden bir insan izlemek seyircinin houna gider. Gnlk hayatta karlat sorunlar karsnda karsndaki ile dzgn konuma yolunu takip eden bireyler, ilerinden geen argo bir sz darya syleyemezler. Bunda yadrganma ya da ayplanma kaygs olduu hi kukusuzudur. Bireyin toplum ierisinde zgrce ifade edemedii argoyu, Cem Ylmazn kullanmas seyirciyi gdler ve gldrr. Cem Ylmaz, kelimeleri tevriyeli kullanm ile mizahi anlatlarnda cinsel imgeler oluturur. Feinberg, cinsellie ynelik mizahn saldrganlk aklamasnn altna girdiini ifade etmektedir. Keskin tepkisi olan iki, ya da daha ok insann kavgalar srasnda kullandklar cinsel imgeleri ak ve net bir biimde anlatsnda kullanmas insanlar artrken gldrr. Snnet olgusunu anlatrken taknd tavr ve kendini snnet eden kiinin kadn olduunu, imdi olsa snnet etmek ne kelime kendisine hayran olacan sylemesi cinsel imgelere gnderimdir. Buradan yola karak snnetilere saldrr. st kapal olarak yapt cinsellik ve argo tabirleri ise eitlidir. Kelimelere gizli anlam ykleyerek ya da deyim ve yerlemi sz kalplarndan yararlanarak mesajlar verir: Ben oarsam onlar neler yapmaz. szleri herkesin bildii mam ierse cemaat szne gnderme yapar. Ya da, st kapal cinsellie gndermede bulunarak kadn ve erkek eksenli betimleme yapar: Aslnda araba benim stmde, ama hep ben onun stndeyim eklindeki ifadesinde, hep arabann ruhsatnn kendi zerinde olduunu syler, hem de yapt jest ve mimikleri ile bu ifadeye cinsel anlamlar ykler. Cem Ylmazn seyirci ile arasnda oluturduu jargon ierisinde kzlar iin kulland bir tabir vardr: Motor. O, anlatlarnda motor kelimesini kzlar ifade etmek iin seer. Bu kullanmn neleri ifade ettiini ancak, onun jargonunu bilen insanlar anlayabilir. Anlatlarn dinleyen insanlar ile arasnda oluan bu hususi jargon, kiileri tatmin eden bilinli bir paylama dnr. Etnik mizah iinde de deerlendirilebilir bir nitelie sahip olan bu jargon, ayn ifadeleri Cem Ylmaz yabanc bir ortamda kulansa kimse anlamaz ve glme olgusu gereklemez. Ama gereklememi olur ve kodlar ilevini yerine getiremez.

21

Esra B LGE

Anlatlarnda gstergebilimden yararlanan Cem Ylmaz, gstergeler yolu ile izleyiciyi anlatmna altrmak iin onlara bir n hazrlama yaparak sze balar. Gstergebilim, gstergeyi gnderen, gstergeyi alan ve alnan ileti eklinde snrlanabilir. Gstergebilim5, her insann hayat boyunca grd eyleri kodlayarak beyninde bulunan alg merkezine sakland aratrmalar sonucunda kefedilmitir. Kafamzda beliren bir sandalye, ya da masa tipi kodlanmtr. Drt baca olan kahverengi aatan yaplm iki imge hafzamzda oluur. Gstergeler kltr zmlerinde nemlidir. Bir kltr anlamak iin, o kltr dairesi ierisinde kltrlenmi olan bireylerin kafalarndaki imajlardan ve gsterge kodlarndan olduka fazla yaralanlr. Cem Ylmaz anlatlarnda bu gstergelerden yararlanr Motor ifadesi ile nasl bir kz tipi izdiini, sadece o jargonu bilen kiiler anlarlar. Gsterge deimiz ey, bir armlar btndr. Anlatlarnda, Franszca iin Cem Ylmaz, hibir zaman erotik bir dil demez. Ancak herkesin belleinde Franszcann erotizmi temsil ettii yerleik bir bilgidir. Cem Ylmaz, Franszcaya, yalnzca bir kzn elini tutmada salad hz ve gven den sz edince bahseder. Herkesin bu ifadelerden belleine yerlemi olan Fransz imajna armda bulunur. Gsterilerinde, zmir izleyici, ya da zmirin dilberleri dediinde herkesin kafasnda olan bir tip canlanr ve bu ekilde Cem Ylmaz, anlataca konuya n hazrl yapm olur. Seyirci ne ile karlaacan az ok tahmin etmi olur. Karadenizli konumas, ya da kelimelere vurgu yaparak bu iveden yararlanr. zleyici, kimi ve hangi modeli anlatacan tahmin edebilir. nl, ya da manken dedii zaman, kltrel bellek ierisinde herkes iin ekillenmi bir kod vardr. Yani, belirgin bir tip vardr. Bu kelimelerin duyumu ile bellek harekete geer ve kltrel kod devreye girer. Dikkat eken dier bir husus da gsterge olarak Cem Ylmazn sahnede sadece siyah renk kyafet giymesidir. Siyah renk ntrl artrmas anlamnda bir gstergedir. Netice itibariyle, yukarda Cem Ylmazn anlatlarnda yer alan unsurlara bakarak stnlk kuram dhillinde incelediimiz rneklerde, Cem Ylmazn stnlk kuramn mizah anlay ierisinde bilinli olarak kulland grlmtr. Kltr katmanlar, gstergebilim ve jargon gibi konulara zellikle deinilerek yaplan bu incelemede, Cem Ylmaz mizah aklanmaya allmtr. Kodlar ve imgelerden yararlanlarak yaplan bu mizah ierisinde glmenin, yerel zellikler tad ve evrensellemesinin mmkn olmad gerei ortaya kmtr.
Kaynaklar BERGSON, Henry, ( 2006), Glme, stabul: Ayrnt Yaynlar. GOTTDIENER, Mark,(1995), Postmodern Gstergeler, stanbul: mge Yaynclk. KILIN, Aziz, (2007), stnlk Kuram Balamnda Harp ve Mizah, Milli Folklor, 73 (Bahar): 5560.
5

Gstergebilim< homo semioticus> haklnda daha geni bilgi iin baknz: Rifat, Mehmet. Homo semioticus. Yap Kredi Yaynlar. stanbul 1993.

22

CEM YILMAZ ANLATILARI <stnlk Kuram Balamnda>

Mitten Meddaha Trk Halk Anlatlar Uluslar Aras Sempozyum Bildirileri, (2006), Ankara: Gazi niversitesi THBMER Yayn. ORAL, nver, (2003), Meddah Kitab. stanbul: Kitabevi. NGREN, Ferit, (1983), Trk Mizah ve Hicvi. Ankara: Trkiye Bankas Kltr Yaynlar ZCAN, mer, (2002), Trk Edebiyatnda Hiciv ve Mizah. stanbul: nklp Yaynevi. PAULOS, J. Allen, (1996), Matematik ve Mizah. (ev: Aliye Kovanlkaya), stanbul: Sarmal Yaynevi. R FAT, Mehmet, (1993), Homo semioticus, stanbul: Yap Kredi Yaynlar. SOKULLU, Sevin, (1979), Trk Tiyatrosunda Komedyann Evrimi, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. Trke Szlk, (1998), Ankara: Trk Dil Kurumu. USTA, idem, (2005), Mizah Dillinin Gizemi. Ankara: Aka Yaynlar, YCEBA, Hilmi, (2004), Trk Mizahlar. stanbul: L& M Yaynlar.

23