Dnem: 23

Yasama Yl: 4 (S. Says: 544)

TRKYE BYK MLLET MECLS Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan

MECLS ARATIRMASI KOMSYONU RAPORU

Mays 2010

Dnem: 23 TBMM

Yasama Yl: 4 (S. Says: 544)

Zonguldak Milletvekili Ali Koal ve 26 Milletvekilinin (10/67); Mula Milletvekili Metin Ergun ve 29 Milletvekilinin (10/75); stanbul Milletvekili Mehmet Ufuk Uras ve 19 Milletvekilinin (10/82); Balkesir Milletvekili Ahmet Duran Bulut ve 34 Milletvekilinin (10/122); Yozgat Milletvekili Mehmet Ekici ve 22 Milletvekilinin (10/141); Trabzon Milletvekili Kemalettin Gkta ve 24 Milletvekilinin (10/180); Burdur Milletvekili Ramazan Kerim zkan ve 28 Milletvekilinin (10/193); Denizli Milletvekili Ali Rza Ertemr ve 38 Milletvekilinin (10/208); Mula Milletvekili Fevzi Topuz ve 28 Milletvekilinin (10/216); Balkesir Milletvekili Ergn Aydoan ve 20 Milletvekilinin (10/229); Mersin Milletvekili Ali Rza ztrk ve 37 Milletvekilinin (10/304); Mersin Milletvekili Ali Rza ztrk ve 24 Milletvekilinin (10/309); Mardin Milletvekili Ahmet Trk ve 20 Milletvekilinin (10/320); Ktahya Milletvekili Alim Ik ve 23 Milletvekilinin (10/324); Zonguldak Milletvekili Polat Trkmen ve 20 Milletvekilinin (10/336); Kahramanmara Milletvekili Veysi Kaynak ve 20 Milletvekilinin (10/337); Eskiehir Milletvekili Fehmi Murat Snmez ve 23 Milletvekilinin (10/342); Siirt Milletvekili Afif Demirkran ve 21 Milletvekilinin (10/374); Manisa Milletvekili ahin Meng ve 22 Milletvekilinin (10/377); Mersin Milletvekili Mehmet andr ve 21 Milletvekilinin (10/388); Mardin Milletvekili Ahmet Trk ve 20 Milletvekilinin (10/404); Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Anayasann 98inci tzkn 104 ve 105 inci Maddeleri Uyarnca Bir Meclis Aratrmas Almasna likin nergeleri ve (10/67, 75, 82, 122, 141, 180, 193, 208, 216, 229, 304, 309, 320, 324, 336, 337, 342, 374, 377, 388, 404) Esas Numaral Meclis Aratrmas Komisyonu Raporu

MADENCLK SEKTRNDEK SORUNLARIN ARATIRILARAK ALINMASI GEREKEN NLEMLERN BELRLENMES AMACIYLA KURULAN MECLS ARATIRMASI KOMSYONU (10/67,75,82,122,141,180,193,208,216,229,304,309,320,324,336,337,342,374,377,388,404)

Say: A.01.1.GE.10/67-236 Konu: Komisyon Raporu

13/05/2010

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan (10/67,75,82,122,141,180,193,208,216,229,304,309,320,324,336,337,342,374, 377,388,404) Esas Numaral Meclis Aratrmas Komisyonu 13.01.2010 tarihinde almalarna balam ve drt aylk alma sresi iinde yapt almalar sonucunda dzenledii rapor, ekleri ile birlikte iliikte sunulmutur. Gereini arz ederim. Sayglarmla.

Mehmet Altan Karapaaolu Bursa Milletvekili Komisyon Bakan

TRKYE BYK MLLET MECLS

Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan

MECLS ARATIRMASI KOMSYONU RAPORU

Mays 2010

Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrma Komisyonu almalar ile lgili Fotoraflar.

Komisyonumuz tarafndan hazrlanan bu rapor, maden ehitlerimize ithaf edilmitir.

ii

M. Kemal ATATRKn Ergani Maden Sahasn Ziyareti

Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 18.03.1923

Memleketimiz batan sona kadar hazinelerle doludur. Biz o hazineler stnde a kalm insanlar gibiyiz. Hepimiz btn bu hazineleri meydana karmak, servet ve refahmzn kaynaklarn bulmak greviyle ykmlyz.

Mustafa Kemal ATATRK

iii

Gneli bir gnde, Masmavi greceiz Karadeniz'i. Balkaya'dan Kapuz'a kadar, Kar kar biliriz biz bu ehri; Ereli Kmr letmesinin iekli baheleri Rhtma kmr tayan vagonlaryla; Paydos saatlerinde yollara dklen Soluk benizli insanlaryla. Siyah akar Zonguldan deresi; Yz karas deil, kmr karas; Byle kazanlr ekmek paras. Orhan Veli Kank

iv

NDEKLER NDEKLER............................................................................................................................ I TABLOLAR...............................................................................................................................X RESMLER ............................................................................................................................XIII EKLLER ............................................................................................................................ XIV KISALTMALAR .................................................................................................................. XVI KOMSYON BAKANININ SUNUU.................................................................................... 1 NERGE METNLER ............................................................................................................. 3

BRNC BLM KOMSYONUN LEY VE KOMSYON ALIMALARI

1.1. KOMSYONUN LEY............................................................................................... 45 1.1.1. Aratrma nergelerinin zeti ve Konusu................................................................. 45 1.1.2. Komisyonun Kuruluu ............................................................................................... 47 1.1.3. Komisyonun Grev, Yetki ve Sresi ......................................................................... 48 1.1.4. Komisyonun almalar............................................................................................ 49 1.1.5. Komisyon Toplantlar ............................................................................................... 50 1.1.6. Komisyona ntikal Eden Bilgi ve Belgeler ................................................................ 63 1.2. KOMSYONUN TRKYE BYK MLLET MECLS DIINDA YAPTII NCELEMELER VE TOPLANTILAR ................................................................................................ 63 1.2.1. Balkesir li Dursunbey lesinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar ........................ 64 1.2.1.1. Bkky Madencilik Tur. Tic. A Yer Alt Kmr Ocanda Meydana Gelen Kaza ile lgili Yaplm Olan ncelemeler ...................................................................................................... 65 1.2.1.2. en Madencilik Sanayi ve Ticaret A Odaky Kmr letmesinde Meydana Gelen Kaza ile lgili Olarak Yaplan ncelemeler ......................................................................................... 67 1.2.2. Ankara Beypazar / Nallhan lelerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar ............. 69 1.2.3. BursaKtahya-Eskiehir llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar ..................... 70 1.2.3.1. Bursa linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ............................................ 70 1.2.3.2. Ktahya linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti........................................ 72 1.2.3.3. Eskiehir linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ...................................... 73 1.2.4. Zonguldak-Bartn llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar.................................. 74 1.2.4.1. Zonguldak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti.................................... 74 1.2.4.2. Bartn/Amasra lesinde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ....................... 76 1.2.5. zmir-Manisa-Uak-Afyonkarahisar llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar ..... 77 1.2.5.1. zmir linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ............................................. 77 1.2.5.2. Manisa linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti.......................................... 78 1.2.5.3. Uak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ............................................. 81 1.2.5.4. Afyonkarahisar linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ........................... 81

1.2.6. Batman-rnak-Mardin-Diyarbakr llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar....... 82 1.2.6.1. Batman linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ......................................... 82 1.2.6.2. rnak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ........................................... 84 1.2.6.3. Mardin linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti.......................................... 87 1.2.6.4. Diyarbakr linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti.................................... 89
1.2.7. Kanada Ontario-British Columbia Eyaletlerinde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti ..... 89 1.2.8. Ankarada Dzenlenen Avrupa Birliinde Madencilik ve evre Konulu Sempozyum ....97

KNC BLM TRKYEDE MADENCLK SEKTR

2.1. TRKYEDE MADENCLN VE LGL MEVZUATIN GELM .................... 101 2.1.1. Maden Mevzuatnn Geliimi ................................................................................... 101 2.1.2. Madencilik Faaliyetlerinde Hukuki Alt Yap ........................................................... 102 2.1.2.1. Yasal ereve ............................................................................................................. 102 2.1.2.2. Maden Kanunu ........................................................................................................... 103 2.1.2.2.1. Maden Mevzuat Asndan lgili Dier Bakanlklar ve Kurumlar ile Olan likiler 103 2.1.2.3. Ruhsat Gruplar ve Ruhsatlandrma Sreci ............................................................ 104 2.1.3. Madencilik Faaliyetleri ile lgili Dier Kanunlar .................................................... 113 2.2. LKEMZN MADENCLK POLTKALARI............................................................ 115 2.2.1. Dokuzuncu Kalknma Plannda Madencilik ile lgili Temel Politikalar .................. 115 2.2.1.1. Madenciliin Kamuoyuna Tantlmas .................................................................... 115 2.2.1.2. evre Duyarll ve Srdrlebilir Kalknma Anlaynn Gelitirilmesi ........ 115 2.2.1.3. Brokratik Yapnn Etkinletirilmesi ...................................................................... 116
2.2.1.4. Aratrma ve Gelitirme Alt Yapsnn Gelitirilmesi ve Verimliliinin Artrlmas........ 116

2.2.1.5. Gc Kalitesinin yiletirilmesi ........................................................................... 116 2.2.1.6. irket ve letme leklerinin Bytlmesi .......................................................... 117 2.2.1.7. Yurt D Madencilik Faaliyetlerinin Desteklenmesi ............................................ 117 2.3. DER MADENCLK POLTKALARI VE HEDEFLER .......................................... 117 2.3.1. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Stratejik Plan ................................................ 117 2.3.2.Maden Arama ve Gelitirme Politikalar ............................................................ 118 2.3.3. Sektrel Maden Politikalar ...................................................................................... 118 2.3.3.1. Bor Politikas .............................................................................................................. 118 2.3.3.2. Mermer Politikas ....................................................................................................... 119 2.3.3.3. Ta Kmr Politikas ............................................................................................... 119 2.3.3.4. Linyit Politikas .......................................................................................................... 119 2.4. MADENCLK SEKTRNDE KURUMSAL YAPI .................................................. 119 2.5. MADENCLK VE EKONOMDEK YER.................................................................. 120 2.5.1. Trkiyede Madencilik Sektr................................................................................ 122

II

2.5.1.1. Trkiye Maden Potansiyeli ....................................................................................... 122 2.5.1.2. Trkiye Ekonomisi Asndan nemli Olan Baz Madenler ............................... 126 2.5.1.3. Maden retimi............................................................................................................ 135 2.6. MADENCLK SEKTRNDE DI TCARET........................................................... 144 2.6.1. Maden hracat.......................................................................................................... 144 2.6.2. Maden thalat........................................................................................................... 146 2.7. MADENCLK VE VERGLENDRME........................................................................ 147 2.7.1. Vergi Yk ve Madencilik ....................................................................................... 148 2.7.2. Devlet Hakk ve Vergi likisi .................................................................................. 150 2.7.3. Madencilik Sektrne Tannan Baz Vergisel stisnalar .......................................... 151 2.7.3.1. Petrol Aramalarnda Katma Deer Vergisi stisnas ............................................. 151 2.7.3.2. Petrol Aramalarnda zel Tketim Vergisi stisnas ............................................ 151 2.7.3.3. Petrol Aramalarnda Gmrk Vergisi stisnas ...................................................... 151 2.7.3.4. Altn Gm ve Platin Aramalar ile Dore Altn Satlarnda Katma Deer Vergisi stisnas ................................................................................................................................................ 152 2.7.3.5. Yer Alt Maden letmelerinde alanlara Uygulanan cret stisnas.............. 152 2.7.4. Vergilendirmede Esneklik ........................................................................................ 152 2.7.5. sizlik, stihdam Politikalar ve Madencilik ............................................................ 154 2.8. MADENCLK SEKTRNDE DEVLET YARDIMLARI ......................................... 156 2.8.1. Devlet Yardmlar Mevzuat erevesinde Uygulanan Destekler............................ 156 2.8.1.1. Blgesel ve Sektrel Destekler ................................................................................ 156 2.8.1.2. Byk lekli Yatrmlar.......................................................................................... 157 2.8.1.3. Genel Tevik Sistemi ................................................................................................. 158 2.8.1.4. Tevik Aralarnn Kapsam ..................................................................................... 158 2.8.2. 5084 Sayl Kanun Kapsamnda Tevik Uygulamas ............................................... 160 2.8.3. Devlet Yardmlar ve Avrupa Kmr elik Topluluu likisi................................ 161 2.8.4. Rdovansl Madencilik Yatrmlar .......................................................................... 162 2.8.5. Sektrel Tevik Uygulamas..................................................................................... 163 2.8.6. Sektrde Sabit Sermaye Yatrmlar ile Yabanc Sermayenin Madencilik Sektrndeki Yeri.................................................................................................................................................. 163 2.8.7. Madencilik Sektrnde Dzenlenen Yatrm Tevik Belgeleri ve Hedeflenen stihdam Potansiyeli ....................................................................................................................................... 165 2.9. PETROL VE DOAL GAZ ........................................................................................... 165 2.9.1. Trkiyede Petrol ve Doal Gaz ............................................................................... 167 2.9.2. Trkiyedeki Petrol ve Doal Gaz Rezervleri .......................................................... 168 2.9.3. Petrol ve Doal Gaz Arama Faaliyetleri................................................................... 169 2.9.4. Petrol ve Doal Gaz retim Faaliyetleri .................................................................. 172 2.9.5. Petrol rnleri Endstrisi......................................................................................... 174

III

2.10. MADENCLK VE EVRE ......................................................................................... 176 2.10.1. evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii .......................................................... 178 2.10.2. Uluslararas Szleme, Protokol ve Anlamalar..................................................... 184 2.10.3. Madenciliin evresel Etkileri ............................................................................... 186 2.10.4. I. ve II. Grup Maden Ocaklar ve evre Uygulamalar .......................................... 186 2.10.5. Maden Sahalarnn Rehabilitasyonu ile lgili Mevzuat ve Uygulamalar................ 187 2.10.5.1 Gelimi Olan lkelerde Mevcut Durum .............................................................. 190 2.10.5.2. Gelimekte Olan lkelerde Durum ....................................................................... 190 2.10.6. zleme ve Kontrol ................................................................................................... 191 2.10.7. Madencilik ve Orman ............................................................................................. 192 2.11. MADENCLK SEKTRNDE SALII VE GVENL ............................... 194 2.11.1. Sal ve Gvenlii ........................................................................................... 195 2.11.2. Madenlerde Sal ve Gvenlii Mevzuat ....................................................... 195 2.11.2.1. Kanunu Kapsamnda Sal ve Gvenlii .................................................. 195 2.11.2.1.1. veren ve ilerin Ykmllkleri .............................................................. 196 2.11.2.1.2. Sal ve Gvenlii Ynetmelikleri ........................................................ 196 2.11.2.1.3. in Durdurulmas veya Yerinin Kapatlmas .......................................... 197 2.11.2.1.4. Sal ve Gvenlii Kurulu ...................................................................... 197 2.11.2.1.5. Sal ve Gvenlii Hizmetleri ................................................................ 198 2.11.2.1.6. ilerin Haklar ................................................................................................ 198 2.11.2.1.7. Mesleki Eitim ................................................................................................. 199 2.11.2.1.8. Ar ve Tehlikeli lerde Rapor ..................................................................... 199 2.11.2.2. Maden Kanunu ve Uygulama Ynetmelii Kapsamnda Sal ve Gvenlii ...... 199 2.11.3. Teftii.................................................................................................................. 200 2.11.3.1. Teftiinin Tanm ................................................................................................. 200 2.11.3.2. Teftiinin nemi .................................................................................................. 200 2.11.3.3. Avrupa Birlii lkelerinde Teftii Yaklam ................................................. 200 2.11.3.4. lkemizde Teftii ................................................................................................ 201 2.11.3.4.1. Mfettii / alan Oranlar ........................................................................ 201 2.11.3.4.2. Maden Sektrnde Sal ve Gvenlii Teftii ..................................... 202 2.11.4. Kazas ................................................................................................................. 203 2.11.4.1. Kazas Tanm ...................................................................................................... 203 2.11.4.2. Kazas Nedenleri .................................................................................................. 204 2.11.4.3. Kaza Trleri .............................................................................................................. 205 2.11.4.4. Kaza Nedenlerinin Analizi ve zm nerileri.................................................. 205 2.11.4.4.1. Grizu Facialarnn nlenmesi ........................................................................ 206

IV

2.11.5. Meslek Hastalklar................................................................................................. 207 2.11.6. Madencilik Sektrnde Kazas ve Meslek Hastalklar statistikleri .................. 210 2.11.6.1. Madencilik Sektrnde Yer Alan Yeri Saylar ile Toplam Sigortal Saylar ........ 211 2.11.6.2. Madencilik Sektrndeki Kazalar ve Meslek Hastalklarnn Tm Sektrlere Oran .. 211 2.11.6.3. Madencilik Sektrnde Yer Alan Faaliyet Gruplarna Ynelik Kazas ve Meslek Hastal statistikleri ......................................................................................................................... 214 2.11.6.4. Kazalar Konusunda Adalet Bakanlndan Alnan statistiki Bilgiler ........ 216 2.11.6.5. Kazas ve Meslek Hastalklarnn alan Sigortal Saysna Gre Dalm ... 217 2.11.6.6. Kazas ve Meslek Hastalklarnn Sigortal Ya Gruplarna Gre Dalm218 2.11.6.7. Kazalarnn Kaza Sebeplerine Gre Dalm ................................................. 218 2.11.6.8. Kazalarnn Kaza Saatlerine Gre Dalm..................................................... 221 2.11.7. Madencilik Sektrnde Kazalar ve Meslek Hastalklar Maliyeti..................... 222 2.12. PATLAYICI ORTAMLARIN GVENL N YASAL GEREKLLKLER........ 225 2.12.1. Patlayc Ortamlarda Uyulmas Gereken Zorunluluklar......................................... 226 2.12.2. Tespit Edilen Eksiklikler ve yiletirme ................................................................. 226

NC BLM DNYADA MADENCLK VE RNEK UYGULAMALAR

3.1. DNYADA MADENCLK........................................................................................... 227 3.1.1. Genel Grnm ........................................................................................................ 227 3.1.2.retim....................................................................................................................... 227 3.1.3.Tketim..................................................................................................................... 228 3.1.4. Dnya Maden ve Mineral Ticareti............................................................................ 229 3.1.5. Dnya Madencilik Sektrnde Piyasa Yaps ve irketler....................................... 230 3.1.6. Maden Fiyatlarndaki Gelimeler ............................................................................. 231 3.1.7. Dnyada Maden Arama Faaliyetleri......................................................................... 231 3.1.8. Dnyada Maden Rezervi Durumu ............................................................................ 232 3.2. MADENCLK SEKTRNDE GELM BAZI LKELERDE MADENCLK FAALYETLER ................................................................................................................................ 234 3.2.1. Kanada...................................................................................................................... 234 3.2.2. Gney Afrika Cumhuriyeti....................................................................................... 236 3.2.3. Amerika Birleik Devletleri...................................................................................... 237 3.2.4. in Halk Cumhuriyeti .............................................................................................. 238 3.2.5. Avrupa Birliinde Madencilikle lgili Genel Esaslar ............................................... 238 3.3. DNYA MADENCLNDE UYGULANAN STANDART VE KODLAR .............. 243 3.3.1. JORC Kodu .............................................................................................................. 244 3.3.2. NI43-101 Kodu......................................................................................................... 244

3.3.3. SAMREC / SAMVAL Kodu.................................................................................... 244 3.3.4. SAMVAL ve VALMN Kodu.................................................................................. 245 3.3.5. Yurt D Madencilik Borsalarnda Listeleme Yntemi ........................................... 245 3.4. DNYADA PETROL VE DOAL GAZ ...................................................................... 245

DRDNC BLM MADENCLK SEKTRNN SORUNLARI VE ZM NERLER

4.1. YAPISAL, YASAL VE KURUMSAL SORUNLAR..................................................... 252 4.1.1. Madencilik Konusunda Belirlenen Politikalarn Uygulanmasndaki Aksaklklar ve Siyasi rade Eksiklii....................................................................................................................... 252 4.1.2. Mevcut Rezervlerin Kkl ve leklerin Yetersizlii ..................................... 252 4.1.3. Sermaye Yetersizlii ve Risk Algsnn Madencilie Uygun Olmay ................... 253 4.1.4. Maden leri Genel Mdrlnn Kurumsal Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar.. 253 4.1.5. Trkiye Takmr Kurumu ile lgili Sorunlar........................................................ 255 4.1.6. Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrlnn Kurumsal Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar ........................................................................................................................................... 255 4.1.7. Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn Kurumsal Yaps ile Kurulu Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................................... 256 4.1.8. Sektrdeki Brokratik Srecin Uzun Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar............... 256 4.1.9. Devlet Yardmlar Konusunda Gndeme Getirilen Sorunlar ................................... 259
4.1.9.1. Rdovansl Madencilik Yatrmlarnn Devlet Yardmlarndan Yararlanamamas . 259

4.1.9.2. Kmr Madenlerinin Devlet Yardmlar Kapsamnda Tevik Edilememesi ..... 259 4.1.9.3. Maden letmelerinde Ayrcalkl Sektrel Tevikin Uygulanamamas............. 260 4.1.9.4. Yabanc Yatrmclarn Ruhsat Alrken veya retim Yaparken Ayn artlara Tabi Tutulmasna Yerli Yatrmclarn tiraz .............................................................................................. 260 4.1.10. Vergilendirme ile lgili Sorunlar ............................................................................ 260 4.1.10.1. Metan Gaz Aramalarnda zel Tketim Vergisi, Katma Deer Vergisi ve Gmrk Vergisi stisnasnn Uygulanmamas ............................................................................................. 260 4.1.10.2. Dore Altnn Yurt i Tesliminde Katma Deer Vergisi Uygulanmas Sorunu.... 261 4.1.10.3. Altn Aramalarnda Katma Deer Vergisi stisnas Uygulanmamas............... 261 4.1.10.4. Kendi Enerjisini reten Maden letmelerine zel Tketim Vergisi stisnas Uygulanmamas ................................................................................................................................................ 261 4.1.10.5. Madencilikte Yaplan Saha Gelitirme Harcamalarnn Yatrm ndiriminden Yararlandrlmamas ........................................................................................................................................ 262 4.1.10.6. Maden Aramalar, evre Dzenlemesi, Sal ve Gvenlii Harcamalarna Kaynak Ayrlmas Amacyla Vergi Avantaj Salanmamas..................................................................... 262 4.1.10.7. Madencilik Yatrmlarnn Belirli Bir Sre in ndirimli Oranda Vergilendirilmemesi... 263 4.1.10.8. Madencilik Fonu veya Bankasnn Olmay ....................................................... 264

VI

4.1.10.9. Maden Nakliyesinde zel Tketim Vergisi ve Katma Deer Vergisi stisnas Uygulanmamas ................................................................................................................................................ 265
4.1.10.10. Maden Aramalarnn Aratrma ve Gelitirme Kapsamnda Tevik Edilmemesi....... 265 4.1.10.11. Doal Ta-Mermer Sektr zerindeki Dolayl Vergi Yknn Fazla Olmas......... 267

4.1.11. Maden Sektrndeki Alt Yap Sorunlar ................................................................ 268 4.1.12. Maden Kanunu ve Uygulama Ynetmelii ile lgili Sorunlar................................ 269 4.1.12.1. Maden Kanununun 2nci Maddesi ile lgili Sorunlar ........................................ 269 4.1.12.2. Maden Kanununun 16nc Maddesinden Kaynaklanan Sorunlar .................... 269 4.1.12.3. Maden Kanununun 12nci Maddesi ve Uygulama Ynetmeliinin 36nc Maddesinden Kaynaklanan Sorunlar ............................................................................................................. 269 4.1.12.4. Maden Ruhsatlarna Haciz Konulmas Sorunu .................................................... 270 4.1.12.5. Ta Oca Ruhsatlarnn Maden Kanunu Kapsamna Alnmasnn Sorun Olarak Alglanmas....................................................................................................................................... 270 4.1.13. Uygulamalardan Kaynaklanan Sorunlar................................................................. 270 4.1.13.1. Temdit Ruhsatlarnn Yeni Ruhsat Gibi Deerlendirilmesi ............................... 270 4.1.13.2. Lle Ta retiminde ve Pazarlanmasnda Yaanan Sorunlar........................... 271 4.1.13.3. Ham Madde retim zinlerinden Kaynaklanan Sorunlar................................... 271 4.1.13.4. Teknik Nezaretilik Uygulamasndan Kaynaklanan Sorunlar........................... 272 4.1.13.5. Maden letme zin Alanlarnn Dar Tutulmas Sorunu ..................................... 272 4.1.13.6. Madencilikte Arkeolojik Kurtarma Kazlarnda Brokratik lemlerin Uzamasndan Kaynaklanan Sorunlar ............................................................................................................ 272 4.1.13.7. Mevcut Mevzuat Gereince Madencilik Faaliyetlerine zin Verilmeyen Alanlar in Mracaatlarn Kabul Edilerek Ruhsat Verilmesinin Dourduu Sorunlar ...................................... 273 4.1.13.8. Mill Emlak Genel Mdrl ile Maden leri Genel Mdrl Arasndaki Koordinasyon Eksikliinden Kaynaklanan Sorunlar .................................................................................. 273 4.1.13.9. Kaak Maden Ocaklarndan Kaynaklanan Sorunlar ........................................... 273 4.1.14. Trk Petrol Kanununun Hlen Yasalamam Olmas.......................................... 273 4.1.15. Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar.................................................................. 275 4.1.16. Dier Kanunlardan Kaynaklanan Sorunlar............................................................. 276 4.1.16.1. Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alattrlmas Hakknda Kanundan Kaynaklanan Sorun ............................................................................................................................. 277 4.1.16.1.1. Zeytin ve Tarm Arazilerinin Kullanm Sorunu ......................................... 277 4.1.16.2. Orman Vasfn Kaybetmi Arazilerde Madencilik Faaliyetlerinin Yaplamamasndan Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................................................... 277 4.1.16.3. Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii ile lgili Sorunlar . 278 4.1.16.4. evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelik Uygulamalarndan Kaynaklanan Sorunlar278 4.1.16.5. Sulak Alanlara ve Dier Baz Hususlarda Ortaya kan Uygulama Farkllklarna likin Sorunlar ................................................................................................................................................. 278 4.1.16.6. Maden Atklar ile lgili Ynetmelik Bulunmay ............................................. 279 4.1.16.7. Maden Faaliyetlerinden Elde Edilen Devlet Hakkndan Yre Halknn Yeteri Kadar Yararlanamamas .................................................................................................................................. 279

VII

4.1.16.8. Uzun Mesafeli Koruma Alanlarnda Madencilik Yaplamamas ...................... 279 4.1.16.9. Yatrm Gvencesinin Eksiklii ............................................................................. 279 4.1.16.10. Aratrma ve Gelitirmeye Ynelik Hizmet Almlarnda Kamu hale Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar ............................................................................................................ 280 4.1.17. Kamu ktisadi Teebbslerinde Personel stihdamnda Karlalan Sorunlar ....... 280 4.1.18. niversite - Sanayi Birliinin Gelitirilememesi Sorunu ................................... 280 4.1.19. Madencilik Faaliyetlerinden Olumsuz Etkilenen Arazilerin evre Dzenlemesi ile lgili Olarak evre Uyum Teminat ................................................................................................ 281 4.1.20. Yksek hale Bedelli ve Uzun Sreli Madencilik Alt Yap lerinin Hizmet Alm Yolu ile Yaptrlmasnda Kamu hale Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar .................................. 281 4.2. TOPLUMSAL-SOSYOLOJK NEDENLERDEN KAYNAKLANAN SORUNLAR... 281 4.2.1. Madencilik Sektrnde Halkla likilerin Eksiklii ve Bilgi Kirliliinden Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................................... 282 4.2.2. Madenciliin Gnlk Yaamdaki neminin Bilinmemesi....................................... 282 4.2.3. Petrol ve Doal Gaz Aramalar Hakknda Yanl Bilinenler.................................... 283 4.2.4. Siyanr Hakknda Yanl Bilinenler......................................................................... 284 4.2.5. Altn Aranmasnda Siyanr Kullanldna likin Yanl Bilgilendirme ................ 284 4.2.6. Altn Madenciliinin Trkiye Ekonomisine Katksnn Yeterince Bilinmemesi ..... 284 4.2.7. Genel Bir Veri Taban Eksiklii............................................................................... 286 4.2.8. Eitim Sorunu........................................................................................................... 287 4.2.9. Sektrdeki Koordinasyon-letiim Eksiklii ............................................................ 287 4.3. SALII VE GVENL LE LGL SORUNLAR............................................. 287 4.3.1. Gvenlik Kltr Eksiklii ...................................................................................... 287 4.3.2. Kazalar ve Meslek Hastalklar Orannn Ykseklii .......................................... 288 4.3.3. Meslek Mensuplarnn Uzmanlama Yetersizlii..................................................... 288 4.3.4. alanlarn Yaptklar lerle lgili Mesleki Eitimlerinin Yetersizlii .................. 288 4.3.5. Sal ve Gvenlii Hizmetlerinin Tm Yerlerini Kapsamamas ................... 288 4.3.6. alanlarn Yerlerinde Sal ve Gvenlii Konusundaki almalara Katlmnn Yetersizlii................................................................................................................... 288 4.3.7. Sal ve Gvenlii Teftilerinin Etkinsizlii ..................................................... 289 4.3.8. Sektrde Birliinin Olmay................................................................................ 289 4.3.9. Patlamalara Kar Uygun Ekipman Kullanlmamas ................................................ 289 4.3.10. Sal ve Gvenlii Aratrmalarnn Yetersizlii ............................................ 289 4.3.11. Acil Durumlarda Organizasyon Yetersizlii .......................................................... 289 4.3.12. Ekipman Maliyetlerinin Ykseklii ....................................................................... 290 4.3.13. Salk Gvenlik Dokmannn Onaylanmam Olmas ......................................... 290 4.3.14. Sal ve Gvenlii Mevzuatnn Uygunlama Sorunlar................................... 290 4.3.15. Meslek Hastalklarnn Tehisinde Yetersizlik....................................................... 291 4.3.16. Kazas Sigortas Prim Politikasnn Uygunsuzluu ............................................ 291
4.3.17. Madencilik Sektrne zg Sal ve Gvenlii Tefti Biriminin Bulunmay.....291

VIII

4.4. SEKTRDE KARILAILAN DER NEML SORUNLAR .................................. 291 4.4.1. Arama Yetersizlii Sorunu ....................................................................................... 291 4.4.2. Linyit Rezervlerinin Niteliklerinin Dk Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar....... 292 4.4.3. Madencilikteki Atl Ocak ve Tesislerin lke Ekonomisine Kazandrlamamas ..... 293 4.4.4. Maden Arama, Rezerv ve Madenlere likin Dier Bilgilerin Gvenilir ve Uluslararas Standartlara Uygun Olmay...................................................................................... 293 4.4.5. Katma Deeri Yksek rnn Elde Edilememesi ile Maden Ticaretinden Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................................... 294 4.4.6. Doal Ta-Mermerciliin Sorunlar ......................................................................... 295 4.4.6.1. Tasarma Yeterince nem Verilmemesi ................................................................. 295 4.4.6.2. Standart Eksiklii ....................................................................................................... 295 4.4.6.3. Ykc Rekabetten Kaynaklanan Sorunlar............................................................... 295 4.4.6.4. Kamu Binalar ve Prestijli Yaplarda thal Doal Ta-Mermerin Kullanlmasndan Kaynaklanan Sorunlar ..................................................................................................... 295 4.4.7. Gneydou Anadolu Blgesindeki Baz Petrol Sahalarnn Maynl Arazilerin erisinde Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar ................................................................................ 296 SONU .................................................................................................................................. 297 KAYNAKA ......................................................................................................................... 302 EK-1 TRKYE MADEN HARTALARI .......................................................................(28 Sayfa) 305 EK-2 MADEN SEKTR LE LGL MEVZUAT, KAMU KURUMLARI ve SVL TOPLUM RGTLER LSTES ...............................................................................................................................(10 Sayfa) 333 EK-3 BR MADENN LETMEYE AILABLMES N ALINMASI GEREKEN ZNLER....(1 Sayfa) 343 EK-4 KOMSYON TUTANAK ZETLER..................................................................(192 Sayfa) 344 EK-5 DNYADA YAPILAN RNEK MADENCLK UYGULAMALARI.................................. 536
EK-5.1. Uluslararas Raporlama Kodlar.................................................................................... 537 EK-5.2. Maden Arama Sonular, Mineral Kaynaklar ve Cevher Yataklar Raporlar in Avustralya Kodu (JORC Kodu) .......................................................................................................................... 539 EK-5.3. Gney Afrika Maden Kaynaklarn ve Maden Rezervlerini Rapor Etme Standartlar (SAMREC Kodu)................................................................................................................................................ 580 EK-5.4. Borsada Maden irketlerinin Yapt Bilgilendirmelere likin Standartlar ................. 614 EK-5.5. Bamsz Jeoloji Danmanlk irketinin Dzenledii rnek Teknik Rapor................ 620 EK-5.6. ehir Planlama Biriminin Madencilikte Arazi Kullanm ile lgili rnek Raporu ........ 623 EK-5.7. rnek Bir Projenin Teknik Raporu ............................................................................... 630 EK-5.8. Bamsz Yetkili Uzman Mhendisin rnek Raporu.................................................... 652 EK-5.9. Bir irketin Aklad Cevher Rezervleri ve Mineral Kaynaklar ile lgili rnek Rapor ... 706 EK-5.10. Petrol ve Doal Gaz Alannda rnek Bir Deerlendirme Raporu .............................. 720 EK-5.11. Bamsz irketlerle Yaplan rnek Bir Gizlilik Anlamas....................................... 722 EK-5.12. evre ve Doal Kaynaklar Koruma Teklif ars rnei........................................ 724 EK-5.13. Dnya Madencilik Sektrnde Kullanlan "Global Kaynak & Rezerv Tespit" Standartlarnn Madencilik Yatrmlarna Finans Salama Fonksiyonu ve Trkiye Uygulamas ....................... 731

EK-6 MADENCLK SEKTRNDE YAPILACAK YATIRIMLARIN GSYH VE STHDAMA KATKI SALAMA POTANSYEL................................................................................................. 750

IX

TABLOLAR

Tablo 1. Komisyon yesi Milletvekilleri..................................................................... 48 Tablo 2. Komisyon Toplantlar ................................................................................... 50 Tablo 3. Bkky Madencilik Tur. Tic. Ade Yaplan Teftiler ................................. 65
Tablo 4. en Madencilik San. ve Tic. A Odaky Kmr letmesinde Yaplan Teftiler ..... 67

Tablo 5. Ruhsat Grubu ve Alanlar............................................................................. 104 Tablo 6. 3213 ve 5995 Sayl Kanunlar Gereince Alnan Devlet Hakk Oranlar.... 107 Tablo 7. Yllara Gre Alnan Devlet Hakk ............................................................... 109 Tablo 8. Mracaat ve Ruhsat Saylar ........................................................................ 110 Tablo 9. Maden Grubuna Gre Trkiye Geneli Ruhsat Dalm .............................. 111 Tablo 10. Jeotermal Kaynak ve Doal Mineralli Sular, Mracaat - Ruhsat Saylar. 112 Tablo 11. Ham Madde retim zinleri ....................................................................... 112 Tablo 12. hale Edilen Ruhsat Saylar ve hale Gelirleri .......................................... 113 Tablo 13. Trkiye Maden Rezervleri ......................................................................... 124 Tablo 14. MTA Tarafndan Rezerv Art Salanan ve Yeni Bulunan Sahalar ......... 134 Tablo 15. 2003-2008 Yllar Enerji Ham Maddeleri (Petrol-Doal Gaz Hari) retimi......136 Tablo 16. 2003-2008 Yllar Doal Ta retimleri.................................................... 136 Tablo 17. 2003-2008 Yllar imento, Yol ve naat Ham Maddeleri retimi ......... 137 Tablo 18. 2003-2008 Yllar Metalik Maden retimleri............................................ 138 Tablo 19. 2003-2008 Yllar Endstriyel Ham Maddeler retimi ............................. 138 Tablo 20. 2003-2008 Yllar Endstriyel Ham Maddeler retimi ............................. 140 Tablo 21. GSYH inde Madencilik Sektrnn Pay (x1.000TL)........................... 141 Tablo 22. Trkiye Madencilik Sektr rnlerinin Girdi Sektrlerinde hracat Dahil Birincil rn Baznda Yaratt Hasla ...................................................................... 142 Tablo 23. Madencilik Sektrnde ve GSYHde Byme Hzlar............................. 144 Tablo 24. Petrol ve Doal Gaz Hari Maden hracatnn Toplam hracat indeki Paylar (milyon $)....................................................................................................... 145
Tablo 25. Madencilik Sektrnde thalat Deerleri (Milyon $) (Ham Petrol ve Doal Gaz Hari)...................................................................................................................................... 146 Tablo 26. Petrol ve Doal Gaz Hari Madencilikte hracatn thalat Karlama Oran (milyon $) ............................................................................................................................... 146

Tablo 27. Genel Bte Vergi Gelirleri Tahakkuklar (Brt) (x Bin TL).................... 148
Tablo 28. GSYH, Genel Bte Vergi Gelirleri ve Vergi Yk (2005- 2009) (Bin TL)......... 149

Tablo 29. 2006 Yl tibaryla Sektrel Kayt D stihdam (%) ............................... 150 Tablo 30. Madencilik Sektrnn Devlet Hakk Yk.............................................. 150 Tablo 31. Yllara Gre Verilen Yatrm Tevik Belgelerinin Sektrel Dalm ....... 155 Tablo 32. Vergi ndirimi Oranlar .............................................................................. 158 Tablo 33. Yatrma 31.12.210 Tarihinden nce Balanlmas Hlinde Vergi ndirim Oranlar 159 Tablo 34. Sigorta Primi veren Hissesi Destei Sreleri .......................................... 159 Tablo 35. Sektrde Sabit Sermaye Yatrmlar (Milyon TL) ..................................... 163 Tablo 36. Madencilik Sektrnde Dorudan Yatrm Girileri.................................. 164 Tablo 37. Yllar tibaryla, Verilen Yatrm Tevik Belgelerinin Sektrel Dalm . 165 Tablo 38. 2009 Yl Sonu tibaryla Trkiyenin Petrol Rezervleri ........................... 169 Tablo 39. 2009 Yl Sonu tibaryla Trkiye Doal Gaz Rezervleri (m3) .................. 169 Tablo 40. 2004-2009 Aras Doal Gaz thalat ve Yldan Yla Art Oranlar .......... 174 Tablo 41. Gelimi lkelerde evre Koullar .......................................................... 190 Tablo 42. Gelimekte Olan lkelerde evre Koullar.............................................. 190 Tablo 43. Avrupa Birlii lkeleri Mfettii Saylar ve Oranlar .......................... 202 Tablo 44. Maden Sektrnde Yaplan Denetimler..................................................... 203 Tablo 45. Pnmokonyoz Nedeni ile lm ................................................................. 209 Tablo 46. Zonguldak Uzunmehmet Meslek Hastalklar Hastanesi Pnmokonyoz phesi ile Mracaat Eden ve Meslek Hastal Tans Alan Hastalarn Says...................... 209 Tablo 47. T.C. Salk Bakanl stanbul Meslek Hastalklar Hastanesi 1999-2009 Yllar Arasnda Madencilik Sektrnde Hastaneden Mesleki Tan Alan Hasta Saylar ............... 210 Tablo 48. Madencilik Sektrnde Yer Alan Yeri Saylar ..................................... 211 Tablo 49. Madencilik Sektrndeki Toplam Sigortal Saylar.................................. 211 Tablo 50. Yllar tibaryla Kazas ve Meslek Hastal statistikleri...................... 212 Tablo 51. 20032008 SGKden Alnan Verilere Gre Maden Sektrnde Meydana Gelen Kazalar ve Meslek Hastalklar................................................................... 213 Tablo 52. Dnya Madencilik Sektrnde lml Kazalar (Yz Binde) .............. 213
Tablo 53. Dnya Madencilik Sektrnde Yllar tibaryla Kazalarna Bal lm Says.......214 Tablo 54. 2004-2008 Madencilikte Kazalar; Srekli Gremezlik ve lm Saylar..... 215

Tablo 55. 2004-2008 Madencilik Kollarna Gre Sigortal i Says.................. 216 Tablo 56. Meslek Hastalklarnn ve Kazalarnn Yerinde alan Sigortal Saylarna Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008).................................................................... 217

XI

Tablo 57. Kazalar ve Meslek Hastalklar Vakalarnn Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008).................................................................... 218 Tablo 58. Kazalarnn Kaza Sebeplerine Gre Dalm........................................ 219 Tablo 59. Sanayilemi lkelerde Kii Bana retim .............................................. 228 Tablo 60. Sanayilemi lkelerde Kii Bana Tketim (Kg/Kii) ........................... 229 Tablo 61. Akaryakt ve Maden rnleri Ticaretinin Blgeler tibaryla Dnya Ticareti erisindeki Yeri, 2008 ............................................................................................... 229 Tablo 62. Dnya Maden Rezervleri ........................................................................... 233 Tablo 63. Kanada Maden retimi .............................................................................. 235 Tablo 64. lke Gruplarna Gre Dnya Petrol Talebi Projeksiyonu, 2007-2030 Yllar Aras (Milyon v/g)...................................................................................................... 248 Tablo 65. lke Gruplarna Gre Dnya Petrol Arz Projeksiyonu, 2007-2030 Yllar Aras (Milyon v/g)...................................................................................................... 249
Tablo 66. 2008 Ylnda Alan Davalarn Kanunun lgili Maddelerine Gre Dalm ....... 257 Tablo 67. 2009 Ylnda Alan Davalarn Kanunun lgili Maddelerine Gre Dalm ....... 258

Tablo 68. Mermer retim Maliyeti indeki Akaryakt ve Enerji Oran (%) ............ 267 Tablo 69. Motorin Fiyat Oluumu (LT/TL) (31.12.2009 Tarihi tibaryla) ............... 267 Tablo 70. Yllara Gre Altn retimi ......................................................................... 285 Tablo 71. Altn Madenciliinde alan i Says ve cretlerinden Kesilen Gelir Vergisi Tutar (TL) ..................................................................................................... 285 Tablo 72. Altn Madencilii zerinden Alnan Devlet Hakk Tutarlar (TL)............ 286 Tablo 73. Altn Madenciliinden Alnan Vergiler/TL ............................................... 286 Tablo 74. MTAnn 2003-2009 Yllar Arasnda Yapt Sondajlarn Dokman..... 292

XII

RESMLER
Resim 1. Bkky Madencilikte Yaplan ncelemeler............................................................... 64 Resim 2. Beypazar Maden Suyu Dolum Tesisi....................................................................... 70 Resim 3. Bursadaki Simge Madencilik Kalker Oca ve Krma Eleme Tesisi ....................... 71 Resim 4. Simge Grup Asfalt retim Tesisi.............................................................................. 71 Resim 5. etat Madencilik A Konsantre Tesisleri.................................................................. 72 Resim 6. Ak letmede Bulunan Dragline ............................................................................. 72 Resim 7. Ktahya Eti Gmte Elektroliz................................................................................ 73 Resim 8. Ham Maddenin Porselene Dnm ....................................................................... 73 Resim 9. Lle Ta ilii........................................................................................................ 73 Resim 10. Etibor Fabrikas ve Ambalajlama Tesisleri ............................................................. 74 Resim 11. Zonguldak TTK Alev Szdrmazlk Test Laboratuvar ........................................... 75 Resim 12. Kozlu Kmr Oca ................................................................................................ 75 Resim 13. Bartnda Yer Alt Kmr Kuyusu naatnda Yaplan nceleme ........................... 76 Resim 14. Bartndaki Sivil Toplum rgtleri ile Yaplan Toplant........................................ 77 Resim 15. zmir Uluslararas Doal Ta ve Teknolojileri Fuar .............................................. 78 Resim 16. Sardes Nikel Aye Ait Pilot Tesis ile Ege evre Platformu.................................. 79 Resim 17. Pomza Export Madencilik A letmesi ................................................................. 80 Resim 18. TPRAG Altn letmesi ile Altn Dkm Portal.................................................. 81 Resim 19. Ak letme ncelemesi .......................................................................................... 81 Resim 20. Mermer Sahalar ve Fabrikas ................................................................................. 82 Resim 21. Batman Toptanclar Sitesindeki Patlama zleri ....................................................... 83 Resim 22. Midyat Katori Ta Atlyesi.................................................................................... 84 Resim 23. Silopi Termik Santrali ............................................................................................. 85 Resim 24. Asfaltit Ak Ocak letmesi ile Termik Santrali .................................................... 85 Resim 25. TPAOnun Cudi Dandaki Cudi-1 Kuyusu .......................................................... 86 Resim 26. Cudi-1 Kuyusu, Workover Kulesi........................................................................... 86 Resim 27. rnak, Su Altnda Kalm Kmr Sahas ............................................................... 87 Resim 28. amurlu ile Bat Raman Petrol ve Doal Gaz Sahalar .......................................... 88 Resim 29. Atl Durumdaki Mardin Mazda Fosfat Tesisleri ................................................. 88 Resim 30. Fosfat Tesisinin Kapatlmasndan En ok Etkilenen Mazda Halk ile Yaplan Toplant 89 Resim 31. Myra Falls Maden letmesi .................................................................................... 90 Resim 32. Tesislerden, Kasabann me Suyunu Karlayan Irmaa Su Braklmas .............. 90 Resim 33. Myra Falls Madeni Kanada British Columbia Eyaleti, Campbell River .............. 91 Resim 34. Mill Park erisindeki Maden letmesinin Tesisleri ............................................. 91 Resim 35. Kart Sistemi (Bu Kartlar lgili Kiinin Yer Altna ndiini Gstermektedir) ......... 92 Resim 36. Acil Snma Odas ................................................................................................. 92 Resim 37. Flotasyon niteleri .................................................................................................. 93 Resim 38. stanbul Kemerburgaz-Aal Kyndeki Kut Madencilik Sahasnda Yaplan Rehabilitasyon ve Aalandrma Faaliyetleri.................................................................................................. 188 Resim 39. Nusaybin lesi Yaknndaki Maynl Arazilerindeki Petrol-Doal Gaz Sahalar. 296

XIII

EKLLER
ekil 1. Ruhsatlandrma Aamalar Akm emas.................................................................. 106 ekil 2. Yllar tibaryla Mracaat ve Dzenlenen Arama Ruhsat Saylar............................ 110 ekil 3. Ruhsatlarn Faaliyet Durumuna Gre Dalm ........................................................ 111 ekil 4. hale Edilen Ruhsat Says ve hale Gelirleri ............................................................ 113 ekil 5. Trkiye Maden Haritas ............................................................................................ 123 ekil 6. Trkiyenin letilebilir Demir Yataklar Rezerv Oranlar........................................ 126 ekil 7. Trkiye Kromit Rezerv Oranlar ............................................................................... 127 ekil 8. MTA Trkiye Bakr Rezerv Oranlar, 2009 .............................................................. 128 ekil 9. Yllara Gre Doal Ta hracat Deerleri ................................................................. 129 ekil 10. Kurulu Kapasite ve Bor Kimyasallar retim Miktar ............................................. 130 ekil 11. Toplam Bor hracat................................................................................................. 131 ekil 12. Bor Kimyasal - Konsantre Bor Sat Oran ............................................................ 131 ekil 13. Krllk ve denen Temett (2009 yl rakamlar geicidir.).................................. 132 ekil 14. MTAnn Yllar tibaryla Kmr Sondajlar ve Rezerv Art Arasnda liki ...... 134 ekil 15. Madencilik rnlerinin Yaratt Toplam Hasla inde Sektr Alt Gruplarnn Paylar-2007 ........................................................................................................................... 143 ekil 16. Madencilik hracat ve thalat.................................................................................. 147 ekil 17. Orta Dou ve Hazar Petrol/Doal Gaz Zonlar ....................................................... 166 ekil 18. Petrol Deer Zinciri................................................................................................. 167 ekil 19. Trkiye Birincil Enerji Talebinin Kaynaklara Gre Dalm................................. 168 ekil 20. Trkiyenin Petrol/Petrol rnleri ve Doal Gaz D Ticaret Dengesi .................. 168 ekil 21. Trkiye Petrol Blgeleri.......................................................................................... 170 ekil 22. Trkiye Petrol Arama Ruhsatlar ............................................................................ 171 ekil 23. Trkiyenin Upstream Yatrmlar........................................................................... 171 ekil 24. Trkiyede (2009 Yl) Petrol retimi Yapan irketler ve Paylar ......................... 172 ekil 25. Trkiyenin Yllara Gre Doal Gaz retimi (milyon m3) ...................................... 173 ekil 26. Trkiyede (2009 Yl) Doal Gaz retimi Yapan irketler ve Paylar.................. 173 ekil 27. Ceyhann Corafi Konumu ve Petrol-Doal Gaz Boru Hatlar ile Rafineriler ...... 174 ekil 28. Petrokimya Girdi-ktlar ...................................................................................... 175 ekil 29. Petrokimyasallarda Trkiye Talebi ......................................................................... 175 ekil 30. ED Kapsamndaki (EK I) Petrol ve Madencilik Yatrmlar ................................ 182 ekil 31. ED Kapsamndaki (EK I) Petrol ve Madencilik Yatrmlarnn Yllara Gre Dalm .... 182 ekil 32. ED Kapsamndaki (EK II) Petrol ve Madencilik Yatrmlar ............................... 183

XIV

ekil 33. ED Kapsamndaki (EK II ) Petrol ve Madencilik Yatrmlarnn Yllara Gre Dalm .. 184 ekil 34. Orman Alanlarnda Verilen Maden zinleri ve Alanlar.......................................... 192 ekil 35. Maden Kanununun 16nc ve 17nci Maddelerine Gre Verilen zin Oranlar....... 193 ekil 36. Orman Alanlarnda Rehabilite Alanlarn Oranlar .................................................. 194
ekil 37. Kazalarnn, Meydana Geldii Saatlere Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008) ..... 221

ekil 38. Dnyada ve Trkiyede Maden Tketimi ............................................................... 228 ekil 39. Dnyadaki Madencilik irketleri ............................................................................ 230 ekil 40. Dnyada Metalik Madenler ve Ham Petrol Gerek Fiyat Endeksleri (1948-2007) 231 ekil 41. Dnya Toplam Maden Arama Btesi .................................................................... 232 ekil 42. Maden Aramasnda lk 10 lke .............................................................................. 232 ekil 43. Uzun Dnem Birincil Enerji Talebi Projeksiyonu (IEA, 2009) .............................. 246 ekil 44. Blgelere Gre Dnya Petrol Rezervi..................................................................... 247 ekil 45. Blgelere Gre Petrol Talebi (milyon v/g).............................................................. 248 ekil 46. Blgelere Gre Petrol Arz (Milyon v/g) ................................................................ 249 ekil 47. Geleneksel Olmayan Yntemlerin retim Kapasitesi ............................................ 250 ekil 48. Blgelere Gre Rafineri Kapasite Deiimleri........................................................ 251 ekil 49. Dnya Rafineri Kapasitesi ve Petrol Talebi (1980-2011) ....................................... 251 ekil 50. Denetlenen Maden Sahalarnn Yllara Gre Dalm ........................................... 254 ekil 51. Bir Otomobil retmek in htiya Duyulan Madenler .......................................... 282

XV

KISALTMALAR AB ABD ABET AIG AKT API ARGE ASK A ATEX AusIMM BAT BCSA BEDA BM BOREN BOTA CE CEMBUREAU CIM CMMI CRIRSCO ASGEM ATES AYKUR ED HC SGB DKA DPT DT ECSA EPDK ERDEMR ETKB EA GAC Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri Mhendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu Avustralya Yer Bilimcileri Enstitleri Avrupa Kmr-elik Topluluu Amerika Petrol Enstits Aratrma Gelitirme Ankara Su ve Kanalizasyon daresi Anonim irket Patlayc Ortam (Atmospheres Explosive) Avustralya Madencilik ve Metalrji Enstits En Uygun Teknoloji (Best Available Technology) Gney Afrika Bankalar Konseyi Boazii Elektrik Datm Genel Mdrl Birlemi Milletler Ulusal Bor Aratrma Enstits Boru Hatlar ile Petrol Tama Anonim irketi Avrupa Birlii Uygunluk Belgesi (Certificate of European Union) Avrupa imento Birlii Kanada Maden Metalrji ve Petrol Kurumu Btnleik Olgunluk Yetenek Modeli Uluslararas Maden Rezervleri Rapor Yazm Kurallar Komisyonu alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi atalaz Termik Santrali ay letmeleri Genel Mdrl evresel Etki Deerlendirmesi in Halk Cumhuriyeti alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Dicle Kalknma Ajans Devlet Planlama Tekilat Dnya Ticaret rgt (World Trade Organization-WTO) Gney Afrika Mhendislik Konseyi Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu Ereli Demir elik Fabrikalar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Elektrik retim Anonim irketi Gney Afrika Cumhuriyeti

XVI

GAP GASK GB GL GSM GTP GV GSSA GSYH HABITAT HB ILO ISO IUCN DK MKB SDEMR SG SGGM SGM SK KUR MMB IMMM ZSU JORC JSE KARDEMR KK KDV KGS KHK KK KT KOB KSO

Gneydou Anadolu Projesi Gaziantep Su ve Kanalizasyon daresi Gelir daresi Bakanl Garp Linyitleri letmesi Messesesi Gayrishhi Messese Gmrk Tarifesi statistik Pozisyonu Gelir Vergisi Gney Afrika Jeoloji Dernei Gayrisafi Yurt i Hasla Birlemi Milletler nsan Yerleimleri Konferans (Centre for Human Settlements) Ham Madde retim zin Belgesi Uluslararas alma Tekilat (International Labor Organization) Uluslararas Standartlar rgt (International Organization for Standardization) Nesli Tkenme Tehlikesi Altnda Olan Trlerin Krmz Listesi nceleme ve Deerlendirme Komisyonu stanbul Menkul Kymetler Borsas skenderun Demir ve elik A Sal ve Gvenlii Sal ve Gvenlii Genel Mdrl Sal ve Gvenlii Merkezi stanbul Su ve Kanalizasyon daresi Trkiye Kurumu stanbul Maden ve Metaller hracat Birlikleri Genel Sekreterlii Madencilik, Mineral ve Metalrji Enstits zmir Su ve Kanalizasyon daresi Avustralya Maden Kaynaklarn Raporlama Kodu Johannesburg Menkul Kymetler Borsas Karabk Demir-elik Fabrikalar Kalite ve evre Kurulu Katma Deer Vergisi Kalite Gvence Sistemi Kanun Hkmnde Kararname Kamu hale Kanunu Kamu ktisadi Teebbs Kk ve Orta Boy (lekli) letme Kaza Sklk Oran

XVII

KO KV LAP LCD LNG LPG MADENBR MAMDER MIDGETT MGEM MKEK M MTA MSAD NI43-101 ODT OECD OPEC TV PERC PETKM PGM PLATO RG ROPO s. SACNASP SAIMM SAMREC SAMVAL SEDA SEKA SGK SL SME

Kaza iddet Oran Kurumlar Vergisi Linyit Arama Projesi Liquid Crystal Display Svlatrlm Doal Gaz Svlatrlm Petrol Gaz (Liquified Petroleum Gas) Madencilik Mavir Mhendisleri Birlii Madencilik Aratrma Merkezi Dernei Mining Industry Growth Development and Employment Task Team Maden leri Genel Mdrl Makine ve Kimya Endstrisi Kurumu Milattan nce Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl Mstakil Sanayici ve adamlar Dernei Kanada Madencilik Kaynaklar ve Maden Rezervleri, Arama Sonularnn Raporlanmas Kodu Orta Dou Teknik niversitesi Ekonomik birlii ve Kalknma rgt Petrol hra Eden lkeler Birlii (Organization of the Petroleum Exporting Countries) zel Tketim Vergisi Rezervler ve Kaynaklar Raporlama Komitesi Petrokimya Holding A Petrol leri Genel Mdrl Gney Afrika Konseyi Mesleki ve Teknik Arsa Haritaclar Birlii Resm Gazete Denizar Profesyonel Organizasyonlar Sayfa Gney Afrika Doal Bilimsel Meslekler Konseyi Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Enstits Gney Afrika Madencilik Kaynaklar ve Maden Rezervleri, Arama Sonularnn Raporlanmas Kodu Gney Afrika Maden Varlklarn Deerlendirme Raporu Kodu Sakarya Elektrik Datm Genel Mdrl Selloz ve Kt Sanayisi Kurumu Sosyal Gvenlik Kurumu Seyitmer Linyitleri letmesi Messesesi Society for Mining, Metallurgy and Exploration

XVIII

SSCB SSK TAEK TCC TCDD TEDA TEMSAN TEP TESK TK TL TOBB TPAO TSE TTK TBS TBTAK TK TLOMSA TMMER TPRAG TPRA TRKAK TRK- TRKLAB TRMOB TSAD UEA USGS VALMN VAVEK vb. YK Yrd. Do. YTL

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii Sosyal Sigortalar Kurumu Trkiye Atom Enerjisi Kurumu China Tianchen Engineering Corporation (inli Mhendislik Firmas) Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi Trkiye Elektromekanik Sanayisi Ton E Deer Petrol Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Konfederasyonu Trkiye Kmr letmeleri Trk Liras Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl Trk Standartlar Enstits Trkiye Takmr Kurumu Trkiye Bilgi lem Sistemi Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu Trkiye statistik Kurumu Trkiye Lokomotif ve Motor Sanayisi A Trkiye Mermer Doalta ve Makinalar reticileri Birlii Tprag Metal Madencilik Sanayisi A Trkiye Petrol Rafinerileri A Trk Akreditasyon Kurumu Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu Kalibrasyon ve Deney Laboratuvarlar Dernei Trkiye Serbest Muhasebeci Mali Mavirler ve Yemini Mali Mavirler Odalar Birlii Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei Uluslararas Enerji Ajans (International Energy Agency IEA) ABD Jeolojik Aratrmalar Kurumu United States Geological Survey Gney Afrika Maden Varlklarn Deerlendirme Raporu Kodu Vatandan Vergisini Koruma Dernei Ve benzeri, ve benzerleri Yksekretim Kurulu Yardmc Doent Yeni Trk Liras

XIX

-1KOMSYON BAKANININ SUNUU

Sektrler arasnda en yksek katma deer ve istihdam oluturma kapasitesine sahip olan madencilik, lkelerin kalknmasnda stratejik neme sahiptir. Hepimizin bildii zere, gndelik yaammzda kullandmz ara ve gerelerin byk ounluu madenlerden retilmektedir. Madencilik sektrnn nemli bir zellii, lkenin en cra noktalarna dahi ekonomik ve sosyal imknlar gtrlebilmesidir. Bylece blgesel kalknmaya ok nemli imknlar salanmaktadr. Madencilik, bir yandan yaratt yksek katma deer ile toplumlarn refah dzeyini dorudan etkilerken; dier taraftan salad ham madde, ihtiya duyduu mal ve hizmetler ile sanayi ve hizmet sektrlerinin gelimesini temin etmektedir. Bugnn gelimi sanayi lkelerinin hemen hepsinde madencilik sektr, ekonomik kalknmay balatan nc sektr grevini stlenmektedir. Gnmzde madenciliin Gayrisafi Mill Hasladaki pay ABDde % 4,2; Kanadada % 7,5; Avustralyada % 8,7 iken, lkemizde bu oran % 1,5 gibi son derece dk bir seviyededir. Trkiye, karmak jeolojik durumu ve tektonik yaps gerei ok eitli maden kaynaklarna sahip bir lkedir. Bu jeolojik ve tektonik yap, ayn zamanda maden yataklarnn kk boyutlu ve ok paral olmasnn da bir nedenidir. lkemiz, maden kaynaklar bakmndan eitlilie sahip olmasna ramen; sadece bor, mermer ve trona yataklarnda dnya apnda nemli rezervlerimiz vardr. lkemizde 50ye yakn maden retilmekte olup bunlarn banda; altn, krom, manyezit, feldspat, barit, kmr gibi enerji madenleri ve endstriyel madenler gelmektedir. Ancak, sahip olduumuz yer alt serveti potansiyelimize gre, retimimizin ok yksek dzeylerde olduunu sylememiz mmkn olamamaktadr. Trkiye, nemli yer alt zenginliklerine sahip bir lke olmasna ramen, bu zenginlikleri, kamu yarar ve lke kalknmas iin stratejik hedef hline getirememektedir. Oysa Trkiye, istenen gelimilik dzeyine ulamak iin, bugn rettii ve tkettii madenlerin birka katn reterek ve tketerek yeni bir hamle yapmak zorundadr. 2007 yl ortalarnda ABDde mortgage krizi olarak ortaya kan ve 2008 ylnda kresel boyuta ulaan ve hlen etkisi devam eden, Dnya Finansal Krizinin reel sektr ile yatrmclar zerinde brakt derin etki, yatrmlarn hzn kestii gibi; retimde ve d satmda da yavalamaya sebep olmutur. Bugn gelinen durum, bu kriz sonrasnda sermaye sahiplerinin yatrm tercihlerinde retime dayanan yatrm aralarn semelerine neden olmaktadr. Dnya kresel krizinin sebebi olan hizmet sektr, kt zerinde gelien trev rnlerinden kaarak yeniden retim sektrne dnm, kazanc ve ederi somut kaynaklar tercih eder hle gelmitir. Bu dnmn, enerji ve madencilik gibi somut ve retime dayal sektrlere kaynak ayracak lkelerin gelecekteki kalknmalarn ba dndrc hzlara ulatraca anlalmaktadr. Madencilik sektr, hem isizlii nlemede hem de i g dengelemede ciddi bir rol oynamaktadr. Dnyada yaanan bu gelimelere paralel olarak, artan uluslararas ticaret, i ilikileri ve kreselleme sonucu, ulusal dzenlemeler yeterli olmamakta ve uluslararas dzenlemelere ihtiya duyulmaktadr. Maden kaynak ve rezervleri hususunda gvenilir tahmin ve raporlarn hazrlanmasn temin etmek iin, uluslararas standartlara uyumlu ulusal dzenlemelerin yaplmas, hem yatrmclarn korunmas hem de uluslararas akreditasyon zincirine katlmak suretiyle madencilik faaliyetlerimizin yrtlmesi, sektrn nndeki sorunlarn ve engellerin kaldrlmas asndan byk nem tamaktadr. Bu erevede, lkemizin madencilik sektrnn sorunlarna ilikin olarak TBMM Bakanlna baz milletvekilleri tarafndan 21 adet aratrma nergesi verilmi ve bu sorunlarn aratrlmas amacyla bir Aratrma Komisyonunun kurulmasna ihtiya duyulmutur. Bu kapsamda, TBMMde, madencilik sektrndeki sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla Anayasann 98inci, tzkn 104 ve 105inci maddeleri gereince bir Aratrma Komisyonu kurulmu ve Komisyon 13 Ocak 2010 tarihinde almalarna balamtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-2Komisyon almalar, toplam 16 Milletvekili ve Komisyon sresince almalara teknik destek vermek ve Komisyonun rapor almalarna katkda bulunmak amacyla, geici olarak eitli kurumlardan grevlendirilen 15 Uzmanla srdrlmtr. lk olarak, 26 Ocak 2010 tarihinde bakanlklar, kurum, kurulular, zel sektr, vakf ve derneklerin temsilcilerinden brifing alnmaya balanm olup Komisyon alma sresince toplam 23 toplant gerekletirilmitir. TBMM Aratrma Komisyonu yesi Milletvekilleri ve Uzmanlarn katlmlaryla madencilik sorunlarnn yerinde incelenmesi amacyla, nceden hazrlanan bir program dhilinde toplam 14 ile gidilmi, eitli maden ve petrol sahalarnda yerinde inceleme ve aratrmalarda bulunulmu, ilave olarak, yurt dnda da 813 Mays 2010 tarihleri arasnda Kanadadaki eitli maden ocak ve iletmelerinde incelemelerde bulunulmu; Blgesel Maden, Petrol ve Tabii Kaynaklar Bakanlar ile grmeler gerekletirilmitir. Ayrca, yerinde inceleme ve aratrma program dhilinde bulunan 7 il ziyareti de Anayasa deiiklik almalar nedeniyle ertelenmi ve daha sonra Komisyonun alma sresinin bitmesi nedeniyle ziyaretler gerekletirilememitir. Bu almalar erevesinde hazrlanan raporda, sosyoekonomik kalknma politika ve planlarnn oluturulmasnda madencilie zel bir nem verilmesi gereklilii ortaya kmtr. Madencilik sektrnn yatrm asndan byk riskler tad hepimizce bilinmektedir. Hazrlanan bu raporda; bu riski en aza indirmek iin madencilik sektrnde nc lkeler olan Kanada, Gney Afrika ve Avusturalyadaki uygulamalardan bahsedilmi; bunun iin de, akredite edilmi bir kurum ve yine akredite edilmi teknik uzmanlar tarafndan rezerv tespitlerinin nasl yapld anlatlmtr. Bu ekilde yzde yz rezerv gvenlii temin edilerek bu rezervler paket projeler hlinde sata sunulabilmektedir. Bu ekilde, madencinin maden bulamama ve yatrmn kaybetme gibi bir riski ortadan kalkacak; bylece yatrmclar gvenli bir ekilde madencilik sektrne girebilecek ve madencilik borsasnda ekonomik varlklarn deerlendirebilecektir. Hazrlanan bu raporda; evreye saygl bir madenciliin, madencilie saygl bir evreciliin olumas hususuna zel bir nem verilmesi gerektii de vurgulanmtr. Raporda ayrca, madencilik sektrmzn, sanayi ve enerji sektrnn eitli kollarna gvenli ve ekonomik ham madde salanmas ve bu yaplrken, lkemizde maden arama faaliyetlerimizin artrlarak mevcut yer alt kaynaklarndan azami seviyede katma deer elde edilmesi hedeflenmitir. Ayrca, lkemizin yalnzca ham madde retimi ve satna dayal bir pazar anlayndan kurtularak dnya pazarlarna katma deeri daha yksek olan mineral ham madde kaynakl u rnler retmesi de amalanmtr. Dier taraftan; hazrlanan raporda, madencilik sektrmzn kresel standartlara kavuturularak gelecek planlar ile birlikte yatrm yapabilir duruma getirilmesi; sektrel sermaye birikimini salayarak oluturaca istihdam ile isizlik, g ve dengesiz kalknma gibi yapsal sorunlarn zmnde de son derece etkili olmas hedeflenmitir. Madencilik sorunlarna zm bulmak amacyla sektrn yeniden yaplandrlmas, sektre ilikin mevzuatn uluslararas konjonktre uyumlu hle getirilmesi, sektrel politika ve stratejilerin oluturulmas, gelecee ynelik sektr aratrmalarna rehber oluturulmas ve k tutulmas amacyla oluturulan raporda -nerge metinleri hari- Trk Dil Kurumu Yazm Klavuzu esas alnmtr. Bu vesileyle, raporun hazrlanmasnda emei geenlere teekkrlerimi sunar, maden sektrne ve ilgililere hayrl olmasn temenni ederim. Sayglarmla. Mehmet Altan KARAPAAOLU Bursa Milletvekili Komisyon Bakan

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-3NERGE METNLER Zonguldak Milletvekili Ali Koal ve 26 Milletvekilinin, Mula Milletvekili Metin Ergun ve 29 Milletvekilinin, stanbul Milletvekili Mehmet Ufuk Uras ve 19 Milletvekilinin, Balkesir Milletvekili Ahmet Duran Bulut ve 34 Milletvekilinin, Yozgat Milletvekili Mehmet Ekici ve 22 Milletvekilinin, Trabzon Milletvekili Kemalettin Gkta ve 24 Milletvekilinin, Burdur Milletvekili Ramazan Kerim zkan ve 28 Milletvekilinin, Denizli Milletvekili Ali Rza Ertemr ve 38 Milletvekilinin, Mula Milletvekili Fevzi Topuz ve 28 Milletvekilinin, Balkesir Milletvekili Ergn Aydoan ve 20 Milletvekilinin, Mersin Milletvekili Ali Rza ztrk ve 37 Milletvekilinin, Mersin Milletvekili Ali Rza ztrk ve 24 Milletvekilinin, Mardin Milletvekili Ahmet Trk ve 20 Milletvekilinin, Ktahya Milletvekili Alim Ik ve 23 Milletvekilinin, Zonguldak Milletvekili Polat Trkmen ve 20 Milletvekilinin, Kahramanmara Milletvekili Veysi Kaynak ve 20 Milletvekilinin, Eskiehir Milletvekili Fehmi Murat Snmez ve 23 Milletvekilinin, Siirt Milletvekili Afif Demirkran ve 21 Milletvekilinin, Manisa Milletvekili ahin Meng ve 22 Milletvekilinin, Mersin Milletvekili Mehmet andr ve 21 Milletvekilinin, Mardin Milletvekili Ahmet Trk ve 20 Milletvekilinin; Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Anayasann 98inci tzkn 104 ve 105 inci Maddeleri Uyarnca Bir Meclis Aratrmas Almasna likin nergeleri (10/67, 75, 82, 122, 141, 180, 193, 208, 216, 229, 304, 309, 320, 324, 336, 337, 342, 374, 377, 388, 404)

ZONGULDAK MLLETVEKL AL KOAL VE 26 MLLETVEKLNN NERGES (10/67) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Trkiye Takmrleri Kurumu Cumhuriyetin ilk yllarndan itibaren lke sanayinin kurulmas ve gelimesine byk katk vermi; bunun sonucu olarak da iki demir-elik fabrikas bu blgeye kurulmutur. Uzun yllar tek bana, bata demir-elik sektr olmak zere lkemiz sanayisinin koklaabilir kmr ihtiyacn karlayan havza; gnmzde ise enerji ve demir-elik sektr kmr ihtiyacnn ok az ksmn karlayabilmektedir. Son yllarda tamamen ihmal edilen TTKnin kendi ayaklar zerinde durabilmesi; retimin ve verimliliin artrlarak maliyetlerin drlmesine baldr. Ta kmr, lkemizin enerji ve demir-elik sektr iin stratejik bir neme sahiptir. i says 1990 ylnda 34.349 iken, 2006 ylnda 1.120 ii alnmasna karn Kasm 2007de 10.438e kadar gerilemitir. Sadece 2006 ylnda 1.130 ii emekli olmu ve olmaya da devam etmektedir. Gemi yllardan gnmze retimin de giderek azald 10 milyon ton/yl ihtiyaca karlk 1 milyon 350 bin ton/yla dt bir gerektir. Kurumda ciddi anlamda ii a vardr. i saysndaki azalma ciddi retim dklne neden olmutur. 2004 ylna kadar havzaya zg yasal dzenlemeler ile; 3213 sayl Maden Kanununa tabi olmadan faaliyette bulunan Kurum, 05.06.2004 gn ve 25483 sayl Resm Gazetede yaynlanarak yrrle giren 5177 sayl Maden Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun hkmleri erevesinde Maden Kanunu kapsamna alnmtr. Ta kmr havzasnn Maden Kanununa tabi olmasyla; hukuku kurum uhdesinde kalmak artyla ilettirme yetkisinin tannmasyla, zellikle rdovans uygulamalarnda ortaya kan yasal problemlerin zlmesinde kuruma kolaylklar salamas; ayrca gnmze kadar havzada devlete yaplan ta kmr retim ve yatrmlarnn yan sra zel giriimciler tarafndan da yatrm yaplabilmesinin nnn almas ngrlmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

-4TTKnin Maden Kanunu Kapsamna alnmasyla nemli rezerve sahip Balk-naz, Amasra-B, Gelik Dik Kanat ve Alacaaz kmr retim sahalar ihaleye alm ve ihaleleri zel sektre verilmitir. Ancak ihaleyi alan firmalar ya teminatn yakm ya da (ihaleyi iki yl nce almasna ramen) henz tam olarak retime geememi olduu veya sorunlar yaand gzlenmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Sayn Hilmi GLERin, Kendi ayamzn dibindeki kmr karamyoruz. Trkiyenin kendi kaynaklarn harekete geirmek iin yaplan almalarla ta kmr retimini 10 milyon tona karacaz. Bunun 5 milyon tonunu TTK, 5 milyon tonunu ise zel sektr retecek. Hesaplamalarmza gre 8 bin zel, 2 bini kamuda olmak zere 10 bin ek istihdam salanacak. zel sektre alacak sahalarn ihaleleri iin artnameler hazrland. Birka aylk sre iinde bu ihaleler gerekletirilecek eklindeki sylemi, Maden Yasas kapsamna giren TTK ve Zonguldak halkn umutlandrmt. Ancak, gelinen noktada Trkiye Takmr Kurumu ynetiminin, firmalara tm kolaylklar salamasna ramen, bugne dein hizmet alm ile yaplan ilerden beklenen verim alnamamtr. Bunun yan sra rdvans sahalarnda yaanan olumsuzluklar olduu da Yksek Denetleme Kurulu raporlarnda tespit edilmitir. Bu nedenlerle; TTKnn 2004 ylnda Maden Kanunu kapsamna alnmasyla balayan Hizmet almlar, rdvans sahalar ve ihalelerinin, Yksek Denetleme Kurulu raporlar dorultusunda incelenerek amacna ve yasalara uygun olup olmad; TTKnn retime dnk personel ann saptanmas ve zm nerilerinin belirlenmesi konularnda gerekli aratrmalarn yaplarak Yce Meclisimizin ve Halkmzn bilgilendirilmesi amacyla, Anayasann 98inci, Trkiye Byk Millet Meclisi Tznn 104 ve 105inci maddeleri gereince Meclis aratrmas almasn arz ederim. 1. Ali KOAL (Zonguldak) 4. Ali hsan KKTRK (Zonguldak) 7. Hulusi GVEL (Adana) 10. Birgen KELE (stanbul) 13. R. Kerim ZKAN (Burdur) 16. Turgut DBEK (Krklareli) 19. F. Murat SNMEZ (Eskiehir) 22. Enis TTNC (Tekirda) 25. Gkhan DURGUN (Hatay) 2. Ensar T (Ardahan) 5. Ali Rza ZTRK (Mersin) 8. Fevzi TOPUZ (Mula) 11. Halil NLTEPE (Afyonkarahisar) 14. Suat BNC (Samsun) 17. Ali ARSLAN (Mula) 20. M. Ali ZPOLAT (stanbul) 23. Canan ARITMAN (zmir) 26. M. evki KULKULOLU (Kayseri) 3. evket KSE (Adyaman) 6. M. Rza YALINKAYA (Bartn) 9. Akif EKC (Gaziantep) 12. Nesrin BAYTOK (Ankara) 15. Ahmet ERSN (zmir) 18. Mevlt COKUNER (Isparta) 21. Tekin BNGL (Ankara) 24. Grol ERGN (Mula) 27.Vahap SEER (Mersin)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-5MULA MLLETVEKL METN ERGUN VE 29 MLLETVEKLNN NERGES (10/75) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA lkemiz mermercilik sektrnn gelimesi, dnyadaki hak ettii yere gelebilmesi ve ihracatn artmasyla lke ekonomisine nemli katk salamas bakmndan, mermercilik sektrnde yaanan sorunlarn zm yollar iin, Anayasann 98, Trkiye Byk Millet Meclisi Tznn 104 ve 105. maddeleri gerei Meclis aratrmas almasn arz ederiz. 06.12.2007 1. Metin ERGUN (Mula) 4. Meral AKENER (stanbul) 7. Osman DURMU (Krkkale) 10. Metin OBANOLU (Krehir) 13. Mmin NAN (Nide) 16.Erturul KUMCUOLU (Aydn) 19. Behi ELK (Mersin) 22. Beytullah ASL (Eskiehir) 25. Hasan ZDEMR (Gaziantep) 28. S.Turan RKN
(Hatay)

2. Mustafa ENZ (Manisa) 5. Murat ZKAN (Giresun) 8. Hamza Hamit HOMR (Bursa) 11. Rdvan YALIN (Ordu) 14. Emin Haluk AYHAN (Denizli) 17. Alim IIK (Ktahya) 20. Ahmet Duran BULUT (Balkesir) 23. Hakan COKUN (Osmaniye) 26. Recep TANER (Aydn) 29. Mehmet GNAL
(Antalya)

3. Abdlkadir AKCAN (Afyonkarahisar) 6. Ali TORLAK (stanbul) 9. Bekir AKSOY (Ankara) 12. Mustafa KALAYCI (Konya) 15. Mehmet ANDIR (Mersin) 18.Gndz Suphi AKTAN (stanbul) 21. Necati ZENSOY (Bursa) 24. Hseyin YILDIZ (Antalya) 27. Ylmaz TANKUT (Adana) 30. Sabahattin AKMAKOLU
(Kayseri)

GEREKE Gelimi lkelerin bugnk mevcut ekonomik glerine sahip olmalarnda doal kaynaklarn en etkin ekilde kullanmalar byk rol oynamtr. lkemizde mermer sektrnn 1985 ylndan bu yana 22 yllk bir gemii bulunmaktadr. lkemizde faaliyet gsteren 1000 ocak, 1500 fabrika ve 7500'n zerinde atlyelerde toplam 250 bin kii almaktadr. lke ekonomisine 900 bin dolar ihracat olmak zere, toplam 1 milyar 500 milyon dolarlk bir katma deer salamaktadr. Mermer sektr % 100e yakn yerli girdi ile almakta ve ok fazla istihdam salamaktadr. lkemiz zengin maden ve mermer yataklarna sahip olmasna karn uluslararas piyasada istedii yere gelememi ve yeteri kadar ihracata ynelememitir. Doal ta ihracat, maden ihracat grubundan miktar olarak % 17, deer olarak % 37 lik bir paya sahiptir. Rezerv bakmndan ise lkemiz dnyada 5 milyar metrekple birinci sradadr. Ancak mermer rezervlerinin bugne kadar % 12 ile % 15'lik bir blm iletilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

-6Dnya rezervlerinin % 35'lik blmne tek bana sahip olan lkemiz, 2010 ylnda 2.5 Milyar dolar, 2015 ylnda yine 5 milyar dolar mermer ve doal ta ihracatna ulalabilecektir. Rezerv %12 ile %15lik bir blm ilenerek bu hedeflere ulaldna gre ve lkemiz ekonomisine turizm ve otomotivden sonra en fazla dviz girdisi salayan bu sektre yeteri kadar destek ve ilgi gsterilmemitir. Mermer rezervleri bakmndan son derece nemli bir potansiyele sahip olan mermercilik ve doal ta sektr uygulanan yanl politikalar ve youn brokrasi nedeniyle yeteri kadar gelimemitir. Bu sektrn gelimesi iin mevcut sorunlarnn bir an evvel zlmesi gerekmektedir. ncelikli olarak yatrma balamadan nce ED Raporunu almak pek ok brokratik engellerle karlalmas firmalar yatrm yapmaktan vazgeirmekte ve bu yzden pek ok ocak atl durumda beklemektedir. Bu ocaklar faal duruma getirmek iin aba harcanmaldr. lkemiz mermerlerine rakip olarak ortaya kan inden ithal edilen granit miktar her geen gn artmaktadr. Mermerciliimizin geliimini engelleyen bu ithalatn kstlanmas mermer sektrn rahatlataca gibi, lke ekonomisi asndan da nemli bir kazan salanm olacaktr. Halen uygulanmakta olan Blgesel Tevik mermer sektrn skntya sokmaktadr. Bugn 55 ilde tevik uygulanrken, bu illerin yalnzca 5 tanesinde doal ta ve mermer retilmektedir. Blgesel Tevik yerine Sektrel Tevik uygulanmas gerekmektedir. Sektrde motorin ve enerji ciddi girdi maliyetlerini oluturmaktadr. Dolayl vergiler toplam maliyetin ierisinde % 63lk bir paya ulamaktadr. Bu oranla dier lkelerle rekabet edilmesi mmkn deildir. Enerji ve motorin girdi fiyatlarndaki TV oranlarnn drlmesi sektr olduka rahatlatacaktr. Avrupada zellikle talya'da Mermer Faklteleri bulunmaktadr. Pisa niversitesinde Mermer Jeologlar yetitiriliyor. lkemizde ise yeteri kadar Meslek Okullar dahi bulunmamaktadr. Sektr uluslararas pazarda tantmak iin fuar, sergi, panel, sempozyum gibi etkinlikler arttrlmal ve bu etkinlikler devlet tarafndan desteklenmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-7STANBUL MLLETVEKL MEHMET UFUK URAS VE 19 MLLETVEKLNN NERGES (10/82)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA zmir-Ovack-Bergama ile balayan, Balkesir-Havran, Artvin-Carettepe, Uak-EmeKlada, Tunceli-Ovack, Erzincan-li ve zmir- Efemukuru ile devam eden almalar anakkale-Balkesir-Kazdalarnda yaanan ekolojik kriz ile altn madenciliinin lkemize kazandrdklar ve kaybettirdiklerinin neler olduu konusunda bir muhasebe yaplmasn zorunlu hale getirmitir. (Ayrca Maden leri Genel Mdrl, Balkesir, anakkale, Gmhane ve Krehir illerindeki rezerv alanlarn da bu ay ihaleye karmtr.) Altn madeni iletmeciliinde, gnmzde ekonomik bazda tek geerli yntem, siyanr lii yntemidir. Siyanr lii yntemiyle yaplan maden ve kimya iletmesinde, doada zararsz halde bulunan ar metallerin aktive olduu, havaya, suya, topraa kararak evre sal ve canl yaam iin byk risk oluturduu bilinmektedir. Bu tr iletmelerde byk ekolojik ykmlara yol aan kazalar meydana gelmektedir. rnein; Papua Yeni Ginede 1984 ylnda 2100 metrelik dan tralanmas sonucunda youn yamurlar sonucu akan siyanrl topran yznden blge halk gm; Romanyada Esmeralda altn madenindeki atk havuzunun yklmas sonucu 100 bin metrekp siyanrl atk Tuna Nehrine karm, Macaristan, Srbistan, Ukrayna ve Bulgaristandaki doal hayat zarara uratan felaketler yaanmtr. Siyanrl altn madencilii bugn ABD'nin Montana Eyaletinde yasaklanm, Colorado Eyaletinde yasaklanmas iin yasal ilemler balatlmtr. Bu arada 26.5.2004 tarihli 5177 sayl Maden Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna likin Kanun ile birlikte onbir yasada nemli deiiklikler yaplmtr. Deiiklikle; orman alanlar, milli parklar, zel koruma blgeleri, aalandrma alanlar, tabiat alanlar, zel koruma blgeleri, doal ve kltrel sit alanlar, tarm alanlar, meralar, sulak alanlar, kylar, karasular, kentlerin imar alanlar, turizm blgeleri, su havzalar madencilik faaliyetine almtr. Faaliyetlerin ED ve gayr shhi messese izin srelerinin Bakanlar Kurulunun kartaca ynetmelikle dzenlenmesi ngrlmtr. Maden arama faaliyetleri ED kapsam dna karlm, arama ruhsatlar ile toplam rezervin % 10unun iletilmesine ve satna izin verilebilmesinin n almtr. Altn madencilerinden, ruhsat sahibi tarafndan beyan edilen ocak ba sat fiyat tutarnn yalnzca %2sinin devlet hakk olarak alnaca dzenlenmitir. Yasa deiikliine dayanlarak Bakanlar Kurulu tarafndan kartlan Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmelii ile doal ve kltrel varlklarn yasal gvenceleri ortadan kaldrlmtr. Bunun dnda Katma Deer Vergisi Yasasnda yaplan deiiklikle Altn, gm ve platin ile ilgili arama, iletme, zenginletirme ve rafinaj faaliyetlerine ilikin olmak zere, bu faaliyetleri yrtenlere yaplan teslim ve hizmetler KDVden muaf tutulmutur. Bu durumda ad geen blgelerde altn madenciliinin yaplmas durumunda iddia edildii zere oluacak ekonomik byme ile yaanacak ekolojik, sosyolojik ve hukuksal ykm sonucunda oluacak zararn karlatrlmas aratrlmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

-81- lkemizde yaplmakta olan altn madenciliinin milli gelire katks, 2- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan altn aramasna izin verilen irketlerin karttklar altn miktarlar ve bu miktarn Hazineye kalan ksmnn aratrlmas, 3- Altn madenciliinin aranmas, sondaj ve retimi ilemleri esnasnda toplam ne kadar kiiye istihdam salandnn tespit edilmesi, 4- Altn madenciliinin aranmas, sondaj ve retimi sonucunda zarar grecek sektrlerin ve bunun neden olaca insan g gibi sonularn oluturaca toplumsal maliyetin hesaplanmas, 5- Siyanrle altn aramann yarataca ekolojik tahribatn tespit edilmesi, 6- Altn madenciliinin zarar verecei sektrlerden oluacak isizlik oran ve yarataca ekonomik klmenin sorunlarnn aratrlmas amac ile, Anayasamzn 98, tzmzn 104 ve 105. maddeleri gereince Aratrma Komisyonu kurularak aratrlmasn sayglarmzla arz ederiz. 23/11/2007 2.Mmin NAN (Nide) 5.Ensar T (Ardahan) 8.Muharrem NCE (Yalova) 11.Recai BRGN (zmir) 14.Aye Jale AIRBA (stanbul) 17.Hasan ERELEB (Denizli) 20.Tacidar SEYHAN (Adana)

1.Mehmet Ufuk URAS (stanbul) 4.Seluk AYHAN (zmir) 7.Ouz OYAN (zmir) 10.Mustafa VURAL (Adana) 13.Hseyin MERT (stanbul) 16.Harun ZTRK (zmir) 19. Kamer GEN (Tunceli)

3.erafettin HALS (Tunceli) 6.Hseyin PAZARCI (Balkesir) 9.Necla ARAT (stanbul) 12.Hasan MACT (stanbul) 15.Sleyman YAIZ (stanbul) 18.Emrehan HALICI (Ankara)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

-9BALIKESR MLLETVEKL AHMET DURAN BULUT VE 34 MLLETVEKLNN NERGES (10/122) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Bor mineralleri ve rafine bor retimi alanndaki sorunlar ve zm yollarn belirlemek amacyla Anayasann 98inci ve Tzn 104 ve 105inci maddeleri gereince ekte yer alan gereke dorultusunda Meclis aratrmas almasn sayglarmzla arz ederiz.

1. Ahmet Duran BULUT (Balkesir) 4. Akif AKKU (Mersin) 7. Kamil Erdal SPAH (zmir) 10. Beytullah ASL (Eskiehir) 13. Abdlkadir AKCAN (Afyonkarahisar) 16. Mithat MELEN (stanbul) 19. Hseyin YILDIZ (Antalya) 22. smet BYKATAMAN (Bursa) 25. A.Kenan TANRIKULU (zmir) 28. Rdvan YALIN (Ordu) 31. Hakan COKUN (Osmaniye) 34. S. Latif YUNUSOLU (Trabzon)

2. Oktay VURAL (zmir) 5. Cumali DURMU (Kocaeli) 8. Grcan DADA (Kars) 11. Krat ATILGAN (Adana) 14. Ylmaz TANKUT (Adana) 17. Cemalettin USLU (Edirne) 20. Mustafa ENZ (Manisa) 23. Necati ZENSOY (Bursa) 26.Erturul KUMCUOLU (Aydn) 29. Ahmet ORHAN (Manisa) 32. Erkan AKAY (Manisa) 35. Hasan ALI (Karaman)

3. Alim IIK (Ktahya) 6. Mmin NAN (Nide) 9. Bekir AKSOY (Ankara) 12. Mehmet SERDAROLU (Kastamonu) 15. Mehmet Akif PAKSOY (Kahramanmara) 18. Mehmet GNAL (Antalya) 21. Hasan ZDEMR (Gaziantep) 24. Ahmet BUKAN (ankr) 27. G. Suphi AKTAN (stanbul) 30. Recep TANER (Aydn) 33.E. Haluk AYHAN (Denizli)

GEREKE Trkiye bor ve bor kaynaklar asndan dnyann en byk lkesi konumundadr. Bor mineralleri; bnyelerindeki deiik oranlarda bor oksit (B2O3) ieren mineraller olup; lkemizde yaygn olarak bulunan bor mineralleri; tinkal, kolemanit ve leksitdir. Dnya toplam bor rezervi sralamasnda Trkiye %72lik pay ile ilk sradadr. Dnya kolemanit rezervinin ise tamamna yakn lkemizde bulunmaktadr. Trkiyenin dnya bor piyasasnda ald pay ise son derece dktr. lkemizin dnya bor piyasasndaki paynn artrlmas rafine rnlerin gelitirilmesiyle mmkndr. Bor rezervi oluumlar; bor mineralleri, bunlardan elde edilen zenginletirilmi bor cevherleri boratlar, rafine rnler, bor bileikleri ve bor rnleri olarak adlandrlmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 10 Endstriyel retimde ham bor ve rafine bor rnleri, bnyesinde tad stn zellikleri ierisine katld retim ve rne aktaran bu anlamda ikame edilmeyen bir kullanm alanna sahiptir. Bor; otomobil camlar, laboratuvar cam, uak camlar, ileri teknoloji camlar, borcamIar, pyrex, optik camlar, Borosilikat camlar (kamera ve mercek cam) imalinde kullanlmaktadr. Kayak, kayak ayakkabs, tenis raketleri, balk oltas, misina, golf sopalar, ok, yay, eitli darbelere kar koruyucularda, gerek telefon ve gerekse bilgisayar alarnda geni bir kullanm alan bulan Fiber optik kablolarda, LCD ekranlarn ve Mikroip retiminde, uzun mrl yksek gl lityum-ion bataryalarda, %70 enerji tasarrufu salamas nedeniyle, bilgisayar disk srcleri, otomobillerde direk akm-motorlar ve elektrikli ev eyalar ile portatif g aletlerinde, uzay aralar, uydular, uaklar, helikopter, planr, zeplin ve balon imalatnda, askeri alanda yksek performansl tehizatlarda, zrhl aralarda ve silahlarda katk maddesi olarak kullanlmaktadr. Kanser tedavisinde, zellikle beyin kanserlerinin tedavisinde, osteoporoz ve menopoz tedavilerinde, alerjik hastalklarda, psikiyatride, kemik geliiminde ve artiritte, menopoz tedavilerinde bor kullanlabilmektedir. Manyetik Rezonans Grntleme Cihazlarnda, yaptrc, donmay nleyicigeciktirici, antifiriz, fren svlar, niasta (kola), soutucu kimyasallar, yangn sndrc granle ve sv kimyasallar, yanmay geciktiriciler, korozyon nleyiciler, mrekkep, boya, bcek ldrc aerosoller, bitki ldrcler, biyolojik geliim ve kontrol kimyasallar, orman rnleri koruyucular, boya koruma mamulleri, pasta ve cilalar, kibrit, kirelenme nleyicileri, sentetik yksek performansl motor yalar (motor silk), patlayc, yzme havuzu temizleyici kimyasallar, aartclar, kolonya, parfm, krem, ampuan, makyaj malzemesi, di macunu imalinde, dezenfektan svlar, sabun, deterjanlar (amar ve bulak) retiminde bor ve eitli rafine bor rnleri kullanlr. Tarm sektrnde gbre retiminde kullanlr. Seramik ve emaye sanayinde de olduka geni kullanma sahiptir. Atom reaktrlerinde borlu elikler, bor karbrler ve titanbor alamlar, atom reaktrlerinin kontrol sistemleri ile soutma havuzlarnda ve reaktrn alarm ile kapatlmasnda bor kullanlr. Nkleer atklar Bor madeninden (kolemanit) retilen cam ambalajlar iine alnp cam ktkler haline getirilerek depolanr. Enerji konusunda yaplan aratrmalar bor ve rafine bor rnlerinden enerji alannda geni bir kullanm alan yaratacak aamadadr. Bor bileikleri, elektrolit kaplama sanayiinde, elektrolit elde edilmesinde sarf edilmektedir. Borik asit nikel kaplamada, fluoboratlar ve fluoborik asitler ise; kalay kurun, bakr, nikel gibi demir d metaller iin elektrolit olarak kullanlmaktadr. Tekstil sanayinde, niastal yaptrclarn viskozitlerinin ayarlanmasnda, kazeinli yaptrclarn zclerinde, proteinlerin ayrtrlmasnda yardmc madde, boru ve tel ekmede akcl salayc madde, dericilikte kire ktrc madde olarak boraks kullanlr. Atk sulardaki cva, kurun, gm gibi ar metallerin sulardan temizlenmesi amacyla da kullanlmaktadr. Tekne, yat, bot ve muhtelif deniz ulam aralarnn imalinde ve inasnda, andrc, zmpara, parlatma rnlerinde, eitli metal alamlarnda, lehimde, plastik sektrnde, kt ve mukavva retiminde, mcevhercilikte, kurun artmnda, akaryaktta oktan ykseltici olarak, rafinasyon ilemlerinde, mumyalama ilemlerinde, gda sanayiinde... yaklak 250 retim sektr iinde binlerce rnde bor ve rafine bor rnleri kullanlmaktadr. Teknolojik gelimeler her geen gn yeni kullanm alanlar yaratmakta, ayn zamanda mevcut kullanm alanlarnda tketim hacmi giderek artmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 11 Dnya bor piyasas oligopol piyasadr. Bu anlamda bor piyasasnda ticari nem arz eden bor trleri, iinde Eti Holdingin de bulunduu birka firma toplam retim ve sat ellerinde tutmaktadr. Trk borlarnn eksiklii, Avrupada ve dnyada bor piyasalarnda istikrarszlk yaratacak bir gce ve neme sahiptir. Bu nedenle Avrupal tc ve nihai kullanclar ile dnya bor piyasasn belirleyen ok uluslu irketler tarih boyunca bu varlk zerinde etkili olabilme dncesinde olmulardr. Eti Holdingi bnyesine katarak ok uluslu bir irketin bor piyasasndaki hkimiyetini tam anlamyla pekitirecek tekelleme arzusunun, son dnemde lkemizde estirilen zelletirme ad altnda yabanclatrma rzgarna dhil edilmemesi, lkemizin bor ham maddesinde liderliinin rafine bor retimi alanna da tanmas iin neler gerektiinin tespiti amacyla, Anayasa'nn 98inci ve Tzn 104 ve 105inci maddeleri gereince ekte yer alan gereke dorultusunda Meclis aratrmas almasn arz ederiz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 12 YOZGAT MLLETVEKL MEHMET EKC VE 22 MLLETVEKLNN NERGES (10/141)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA 1970li yllarda MTA tarafndan bulunan, yeni sondaj almalar ile rezerv miktarnn 45 milyon tonun zerinde olduu tahmin edilen, tonda 1.14 % Nikel (Ni) ve 0.05 % Kobalt (Co) ieren, ekonomik mr ise 16 yl olarak ngrlen Manisa-Turgutlu-alda nikel yatann, Mart- 2002de iletme haklarn ele geiren European Nickel irketinin; Trkiyede Bosphorus Nickel Madencilik ve Sardes Nikel adlar altndaki irketlerle faaliyette bulunduu, bu arada 40.000 ton slfrik asit yatrmn da bir inli firmaya yaptrmak zere anlat ve bu ekilde slfrik asitle li metodu uygulanarak nikel ve kobalt retimine msaade edildii kamuoyunca bilinmektedir. Buna gre; - irketin 15 yllk retim sresince Dnya Metal Borsasndaki nikel fiyat art da gz nne alndnda yaklak 47,7 milyon ton kaynaktan 460.000 ton saf nikel ve 25.200 ton saf kobalt elde edip buna karlk 25 milyar dolarlk geliri yurt dna transfer edecei, bu parann ancak 1,2 milyar dolarlk ksmnn Trkiyede kalaca ve gncel mali hesabn ne olduunun bilinmedii; - zabeyi dahi lkemizde yaptrmayan irketin konsantreyi yurt dna gtrp orada izabe ettirecei ve geriye tamamen atn brakaca, bu durumun istihdama hibir katks olmayaca, firmaya izabe tesisi kurma zorunluluu getirilmedii, en nemlisi de 1935 ylndan bu yana lkemizde bakr, krom, alminyum ve gm vs. izabe eden, asit retimi konusunda da uzman kurulu Eti Maden vastasyla bu retimin yaplabilirliinin aratrlmadan iletme hakknn ulus tesi irkete devredildii; -Nikel kobalt retiminde asit li metodunun rzgrla evreye asit yamuru oluturarak evre kirlenmesine yol aabilecei, bunun yerine firmann biraz daha pahal olan konvansiyonel retim metodunu tercihe neden zorlanmad, bu firmann Avrupadan kovulduktan sonra deneme retimini Trkiyede yapmaya karar verdiinin bilinip bilinmedii, bu yntemin zengin tarm alanlarna verebilecei zararn boyutlarnn hesaplanp hesaplanmad, -Asit retimini gerekletirecek firmann retim srasnda ka kw elektrik retecei, bundan ne kadar kr hedeflendiinin bilinip bilinmedii, -Kkrtten asit retimi gibi tehlikeli bir retimin, tartlan in teknolojisine emanet edilmesine msaade edilmesi ile olas bir felakette blge insannn yaamna etkilerinin hesaplanp hesaplanmad, bu gayr shhi messeseye nasl ruhsat verildii ile lkemizde istihdam sorunu varken ve bu tesisin blge insanna istihdam salayaca gerekesi ileri srlmekte iken, inli firmann talep ettii 390 inli teknik uzmana neden alma msaadesi verildii cevaplar kamuoyunca mehul konulardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 13 Yukarda ifade edilen konularn aa kavuturulmas, blge halk, sektrle dorudan ya da dolayl olarak ilgili kurulular ve daha nemlisi ekonomik geleceimiz asndan ok byk nem tamaktadr. Aklanan nedenlerle, Manisa-Turgutlu- alda nikel yatann iletme haklarn ele geiren European Nickel irketinin, 460.000 ton saf nikel ve 25.200 ton saf kobalt retimi sonucu, lkemize salayaca katma deer ve istihdama katksnn ne olaca; buna karlk asit retimi ile blgede nasl bir evre felaketine yol aaca, ayrca metal madenciliindeki zelletirme uygulamalar sonucu gelinen nokta ile alnacak nlemlerin belirlenmesi ve bir an nce uygulamaya konulmas ile karlalacak sorunlarn zmlenmesi konusunda Anayasamzn 98, Tzmzn 104 ve 105 inci maddeleri gereince bir Meclis aratrmas almasn arz ederiz. 29.02.2008

1. Mehmet EKC (Yozgat) 4. Hasan ZDEMR (Gaziantep) 7. Ahmet BUKAN (ankr) 10. Recep TANER (Aydn) 13. smet BYKATAMAN (Bursa) 16. Yldrm Turul TRKE (Ankara) 19. Recai YILDIRIM (Adana) 22. Abdlkadir AKCAN (Afyonkarahisar)

2. Mustafa ENZ 3. Ahmet ORHAN (Manisa) (Manisa) 5. Erkan AKAY 6. Emin Haluk AYHAN (Manisa) (Denizli) 8. Mehmet SERDAROLU 9. Ylmaz TANKUT (Kastamonu) (Adana) 11. Erturul KUMCUOLU 12. Murat ZKAN (Aydn) (Giresun) 14. Mehmet GNAL 15. Ali UZUNIRMAK (Antalya) (Aydn) 17. Mehmet Akif PAKSOY 18. Alim IIK (Kahramanmara) (Ktahya) 20. Kemalettin NALCI 21. Cemaleddin USLU (Tekirda) (Edirne) 23. Reat DORU (Tokat)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 14 TRABZON MLLETVEKL KEMALETTN GKTA VE 24 MLLETVEKLNN NERGES (10/180) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Trkiye Cumhuriyeti petrol kaynaklarnn milli menfaatlere uygun olarak, hzl, srekli ve etkili bir biimde aranmas, gelitirilmesi ve deerlendirilmesi lkemizin bulunduu konjonktrel yaps gerei ok elzemdir. Snr komularmz olan Irak, Suriye ve randa byk leklerde petrol rezervlerinin bulunmasndan hareketle gelitirilen Trkiyenin altnda bir petrol serveti yatyor. sylemi ska gndeme gelmektedir. Yazl basnda ska grebildiimiz yabanc petrol arama irketlerinin uydular vastas ile uzaydan son teknolojileri kullanarak arama yapldn ve Trkiyenin zellikle gneydousu ve her tarafnda ok byk petrol yataklarnn var olduu, Trkiyede petrol olduunu Trkten baka herkes biliyor. tabiri kullanlmas kamuoyunda, lkemizde yeterince aratrma yaplmadna dair sknt yaratmaktadr. lkemizde halen petrol retiminin alnd blgelerde, daha nce arama almas yaplm ve henz arama almas hi yaplmam sahalarda yeni arama teknolojileri uygulanarak (rnein 3-Boyutlu sismik gibi) yeniden aranmas planlar, arama almalarnda ne kadar derine inildii ve daha nceden alp, ekonomik adan verimli olmamas sebep gsterilerek kapatlan kuyularn, son dnemde artan petrol fiyatlar ile verimsiz kk kuyularn bile cazip hale gelmesinden dolay, bu kuyularda tespit edildii sylenen ar petrol (ilenmesi zor) rezervlerin yeniden alp iletilmesi ve ayrca mevcut petrol sahalarndaki retilebilecek petrol rezervlerimizde uyguladmz retimi artrma yntemleri ile (mesela; CO2 enjeksiyonu uygulamas) var olan kaynaklarmzdan en verimli ekilde faydalanmann lke karlar iin nem arz ettiinden dolay; Trkiyede petrol kaynaklarnn tespiti ve tamamen lke karlar iin en verimli ekilde kullanlmas, bu konu erevesinde dnya leklerine gre yeterli aratrma yaplp yaplmad ve konuyla ilgili gerekli nlemlerin alnmas amac ile Anayasann 98. ve Trkiye Byk Millet Meclisi Tznn 104. ve 105. Maddeleri gereince Meclis aratrmas almasn arz ve teklif ederiz.
1. Kemalettin GKTA

2. Ahmet Gkhan SARIAM (Trabzon) (Krklareli) 4. Agh KAFKAS 5. Mehmet Salih ERDOAN (orum) (Denizli) 7. Ali KOYUNCU 8. Mjdat KUKU (Bursa) (anakkale) 10. A.DODURGALI 11. Sebahattin KARAKELLE (Sinop) (Erzincan) 13. Muharrem CANDAN 14. zkan KSZ (Konya) (Konya) 16. Abdullah ETNKAYA 17. Zeynep DAI (Konya) (Ankara) 19. Faruk SEPTOLU 20. Safiye SEYMENOLU (Elz) (Trabzon) 22. zlem MFTOLU 23. Akn ASAN (Gaziantep) (Ankara) 25. Ltfi IRAKOLU (Rize) Trkiye Byk Millet Meclisi

3. Abdullah Veli SEYDA (rnak) 6. Cumhur NAL (Karabk) 9. Abdurrahman KURT (Diyarbakr) 12. Sami GL (Konya) 15. Hsn TUNA (Konya) 18. Burhan KAYATRK (Ankara) 21. lknur NCEZ (Aksaray) 24. Birnur AHNOLU (Samsun)

(S. Says: 544)

- 15 BURDUR MLLETVEKL RAMAZAN KERM ZKAN VE 28 MLLETVEKLNN NERGES (10/193) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Bilindii zere lkemizde 290 aan eitlilii, 1.5 milyar tonu aan rezervleri ile lkemiz mermercilii dnya mermercilik sektr ierisinde nemli bir yer almaktadr. lkemiz, Dnya mermer rezervinin % 40na sahip olmasna karlk bu potansiyelin ancak % 1i kullanlmaktadr. Burdur ilimizde, Trkiye leinde mermercilik alannda yadsnamaz bir konumda olup her geen gn byk bir gelime gstermektedir. Burdur ilimiz zellikle kartm olduu ve hi bir lkede bulunmayan Burdur Beji olarak bilinen zel bir tr ile btn dnyada tannmaktadr. Burdurda toplam mermer rezervimiz, 2.000.000 metrekp (kaynak DPT 8. be yllk kalknma plan zel ihtisas kalknma komisyonu raporu 2001) traverten rezervimiz ise 75.000.000 metrekptr. limizde bulunan ve 4.000 kiinin istihdam edildii 60 ocak ve 90 mermer fabrikasnn ihra ettii yllk mermer ve traverten miktar 250.000 metrekp olup yaklak 90.000.000 $ tutarnda bir ihracat salanmaktadr. Dolaysyla Burdura en fazla katma deer salayan sektrler arasnda mermercilik gelmektedir. Ancak ilimizin 5084 sayl Kanun kapsamnda tevik alan iller arasnda yer almamasndan dolay ayn mermeri tevik alan illere kyasla 3 kat fazla bir maliyetle retebilmektedirler. Yani 1 metrekare travertenin ilenebilmesi iin 10-15 $, 1 metrekare bej mermerin ilenebilmesi iin 15-20 $ maliyet gerekmektedir. Yine ilimizin tevik kapsamnda olmamasndan dolay % 10-12 daha fazla bir vergi denmektedir. Ayrca enerji youn bir sektr olan mermercilik sektrne ayn nedenlerle ucuz elektrik ve akaryakt salanmamas nedeniyle retim maliyeti artmaktadr. letmeler gerekli destek ve teviklerden yararlanamamakta ve finansman sknts ekmektedirler. Bu nedenlerle giriimciler bu olumsuzluklardan dolay Burdurda yatrm yapmaktan kanmaktadrlar. Mermercilik sektrndeki en byk skntlardan birisi de mevzuatta yaanan sorunlardr. Sektrde faaliyet gstermek isteyen bir firmann 7 Bakanlk ve 22 Genel Mdrlkten izin almas gerekmektedir. Yine mermercilik iletmelerinin nemli boyutlarda alt yap sorunlar (yol, su, elektrik) bulunmaktadr. Nakliye ise mermercilik sektrnn nnde byk bir sorun tekil etmektedir. Karayollarndaki tonaj problemi, demiryollarndaki alt yap yetersizlii, limanlardaki kapasite yetersizlii sektrn geliimini sekteye uratmaktadr. Bu konuda Burdur ilimiz de retilen mermerin nakliyesinde de nemli skntlar yaanmaktadr. yle ki Burdur ili Antalya limanna ok yakn olmasna karlk Antalya liman ilimiz mermercilerine kullandrlmamaktadr. Oysa Antalya limannn kullanlma olasl salanrsa maliyetlerde en az % 2-3 lk bir d salanabilir. Mermercilik sektrnn ileri teknolojilerle rekabet edebilmesi iin dk faizli kredilere ihtiya vardr. Alnan ekonomik tedbirler nedeniyle kapatlan madencilik fonunun yerini alabilecek ve zellikle bu sektr destekleyen bir finans kuruluu veya yresel rn borsalarna gerek duyulmaktadr. Uzun vadeli kredi szlemelerinde ruhsatlar teminat olarak kabul grmemektedir. Ancak mermercilerin en byk teminat ellerindeki maden arama sahalardr. Bu sahalarn kredilendirmede teminat olarak kabul edilmesi mermercilik sektrnn finans temininde kolaylk salayacaktr. Ayrca mermercilik sektrnde TV kaldrlmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 16 retimde Dnyada yedinci, ihracatta sekizinci srada bulunan mermercilik sektrmzn sorunlarnn ve zm yollarnn belirlenmesi ve eksikliklerinin giderilmesi, gelitirilmesi, ulusal ve yresel dzeyde koordinasyonun salanmas, destekleme yollarnn aratrlmas, idari ve kurumsal yasal dzenlemelerin yaplmas, teknik bilgi ve alt yap eksikliklerinin giderilmesi amacyla Anayasann 98. TBMM tznn 104. ve 105. maddeleri gereince bir Meclis aratrmas almasn arz ve teklif ederiz. 2. sa GK (Mersin) 5. Ahmet ERSN (zmir) 8. Enis TTNC (Tekirda) 11. Grol ERGN (Mula) 14. Blent BARATALI (zmir) 17. Fevzi TOPUZ (Mula) 20. Ergn AYDOAN (Balkesir) 23. Fatma Nur SERTER (stanbul) 26. Atilla KART (Konya) 29. Nevin Gaye ERBATUR (Adana)

1. Ramazan Kerim ZKAN (Burdur) 4. Seluk AYHAN (zmir) 7. Mevlt COKUNER (Isparta) 10. Nesrin BAYTOK (Ankara) 13. Sacid YILDIZ (stanbul) 16. Hsn LL (Antalya) 19. Ensar T (Ardahan) 22. Ali Rza ERTEMR (Denizli) 25. Ali hsan KKTRK (Zonguldak) 28. Tacidar SEYHAN (Adana)

3. Osman KAPTAN (Antalya) 6. Mehmet Ali ZPOLAT (stanbul) 9. Tekin BNGL (Ankara) 12. Abdulaziz YAZAR (Hatay) 15. Vahap SEER (Mersin) 18. Mehmet Ali SUSAM (zmir) 21 M. Akif HAMZAEB (Trabzon) 24. Algan HACALOLU (stanbul) 27. Ali KOAL (Zonguldak)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 17 DENZL MLLETVEKL AL RIZA ERTEMR VE 38 MLLETVEKLNN NERGES (10/208) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Mermer rezervi bakmndan Dnyada nemli bir yere sahip olan Trkiye, yzlerce renk ve doku kalitesine sahip mermer eidiyle uluslararas pazarlarda ans ok yksek bir lkedir. Ancak Trkiye ekonomisine ciddi katk salayan, 100 bin kiilik istihdam yaratan, ihracatta nemli bir gelir kayna olan ve yaratt katma deerle nemli bir yere sahip olan mermercilik sektr, zellikle son yllarda ciddi sorunlar yaamaktadr. Mermercilik sektrnn yaamakta olduu sorunlarn saptanmas ve zm yollarnn bulunmas amacyla, Anayasann 98inci, TBMM tznn 104 ve 105. maddeleri uyarnca Meclis aratrmas almasn arz ve teklif ederiz. Sayglarmzla. 1. Ali Rza ERTEMR (Denizli) 4. Tacidar SEYHAN (Adana) 7. Orhan Ziya DREN (Tokat) 10. Sacid YILDIZ (stanbul) 13. Durdu ZBOLAT (Kahramanmara) 16. Akif EKC (Gaziantep) 19. Blent BARATALI (zmir) 22. Mehmet Ali SUSAM (zmir) 25. Atila EMEK (Antalya) 28. Ensar T (Ardahan) 31. Tekin BNGL (Ankara) 34. Gkhan DURGUN (Hatay) 37. Fehmi Murat SNMEZ (Eskiehir) 2. Seluk AYHAN (zmir) 5. Muharrem NCE (Yalova) 8. Ali OKSAL (Mersin) 11. Abdurrezzak ERTEN (zmir) 14. Halil NLTEPE (Afyonkarahisar) 17. Hsn LL (Antalya) 20. Mehmet Ali ZPOLAT (stanbul) 23. Ahmet ERSN (zmir) 26. Necla ARAT (stanbul) 29. Fatma Nur SERTER (stanbul) 32. Esfender KORKMAZ (stanbul) 35. sa GK (Mersin) 38. Grol ERGN (Mula) GEREKE Mermer rezervi bakmndan dnyada nemli bir yere sahip olan Trkiye, yzlerce renk ve doku kalitesine sahip mermer eidiyle, uluslararas piyasalarda pazar ans yksek olan lkelerin banda gelmektedir. Dnyadaki mermer rezervlerinin yzde 40nn lkemizde bulunduu tahmin edilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544) 3. Ali Rza ZTRK (Mersin) 6. Nesrin BAYTOK (Ankara) 9. Tayfur SNER (Antalya ) 12. Abdlaziz YAZAR (Hatay) 15. Abdullah ZER (Bursa) 18. Hseyin nsal (Amasya) 21. Mevlt COKUNER (Isparta) 24. Erol TINASTEPE (Erzincan) 27. Canan ARITMAN (zmir) 30. Engin ALTAY (Sinop) 33. Zekeriya AKINCI (Ankara) 36. Bayram Ali MERAL (stanbul) 39. Atilla KART (Konya)

- 18 Dnya mermer piyasas yllk 15 milyar dolarlk bir pazar oluturmaktadr. Ancak bir mermer cenneti lkemiz bu byk pastadan potansiyeli lsnde pay alamamaktadr. Halen mermercilik sektrnde, 1500'n zerinde firmada ve 1000'in zerinde ocakta mermer retimi yaplmaktadr. Bu iletme ve ocaklarda dorudan 100 bin kii istihdam edilmektedir. Son tespitlere gre lkemizde bilinen jeolojik mermer rezervi 8 milyar metrekptr. Bu da 20 milyar ton zerinde mermere tekabl etmektedir. Mermerin tonunun 100 dolar olduu varsayldnda, bu rezervler 2 trilyon dolarn zerinde byk bir kayna oluturmaktadr. Bu denli zengin rezervlere sahip lkemizde, modern teknoloji kullanldnda, doru ve yerinde tevik politikalar uygulandnda, girdi fiyatlar ve vergilerle ilgili yeni dzenlemeler yapldnda, dnya piyasalarnda hak ettiimiz yere ulamamz hayal olmayacaktr. lkemizin mermer ihracat ancak 1980 ylndan itibaren nem kazanm, 1980 ncesi yllarda 2 milyon ABD Dolar seviyesinde seyreden toplam mermer ihracat gnmzde 1 milyar 250 milyon dolara kadar ykselmitir. Buna kar Trkiye mermer retiminde Dnyada yedinci srada, ihracatta ise sekizinci srada yer almaktadr. Gnmzde ise hzla gelimekte olan bu sektrmz ciddi sorunlar yaamaktadr. Dviz kurunun dkl nedeniyle tm iletmeler u anda zarar etmektedir. Maliyeti etkileyen unsurlarn banda enerji ve akaryakt fiyatlarndaki yksek artlar gelmektedir. Bununla birlikte iveren zerindeki ek ykler tm iletmeleri olumsuz ynde etkilemektedir. zellikle girdi fiyatlarndaki artn yannda, dviz fiyatlarndaki gerileme sadece bu sektr deil yerli girdi ile imalat yapan gerek ihracatlar madur ederek, pek ok firmann kapsna kilit vurmasna neden olmaktadr. Mermer zerinden alnan vergiler, uluslararas arenada rekabet ettiimiz dier lkelerle kyaslanmayacak lde yksektir. Bu duruma bir de girdi fiyatlarndaki art eklenince, mermer sektrmz dnya piyasalar ile rekabet gcn batan kaybetmektedir. Sektr etkileyen bir dier sorunsa yanl ve yetersiz tevik uygulamalardr. Tevikler blgeye deil sektre gre verilmelidir. nk mermer oca bulunduu yerden baka bir yere tanamaz. Brokratik engeller, kamu otoriteleri arasndaki koordinasyonsuzluk ve yerel ynetimlerden kaynaklanan skntlar ise pratikte karlalan nemli sorunlar arasnda yer almaktadr. Bu gn mermer sektrnde meslek ii eitime zel nem verilmeli ayn zamanda niversitelerin Mimarlk ve Mhendislik Fakltelerinde mermercilik dersi verilmelidir. Bu sektrmz Trkiye ekonomisinde dorudan 100 bin kiiyi istihdam etmekte olup, yan sektrleriyle birlikte 2,5 milyon kiinin geimini salamaktadr. Ayn zamanda ihracatnn tamam, yaratt katma deeri net dviz girdisi olarak lkemize giren mermer, ekonomimizin nemli rnlerinden biri olma zelliini de korumaktadr. Son yllarda mermerciliimizin yaamakta olduu ve her geen gn derinleen sorunlarn saptanmas ve bu sorunlarn zmne dnk somut admlarn atlarak, gerekli nlemlerin alnmas hem ekonomimiz hem de istihdam asndan byk nem arz etmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 19 MULA MLLETVEKL FEVZ TOPUZ VE 28 MLLETVEKLNN NERGES (10/216) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Ta ocaklarnn kurulma izni evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii (ED)ne gre verilirken, bu izinler, 5 Haziran 2004 gn yrrle giren 5177 sayl Maden Yasas kapsamna alnmtr. Bylece, orman ve aalandrma alanlar, zel evre koruma blgeleri, milli parklar, sit alanlar, tarm ve mera alanlar, kylarmz ve sahil eritleri, su havzalar ve su kaynaklar, turizm geliim ve koruma blgeleri, asker yasak blgeler ve dier doal ve kltrel zenginliklerin bulunduu alanlar dhil tm corafya, dier tm madencilik faaliyetleri ile birlikte ta ocaklarna da almtr. Bata su kaynaklarmza, tarm alanlarmza, orman alanlarmza, yerleim alanlarmza, turizm alanlarmza, tarihi ve kltrel alanlarmza dorudan olumsuz etkilerini grdmz ta ocaklarnn yer seiminin ile kuralsz ve denetimsiz iletilmesinin ortaya kard zararlarn aratrlmas iin Anayasann 98, itzn 104 ve 105inci maddeleri gereince Meclis aratrmas almasn arz ve teklif ederiz. 12.06.2008 1. Fevzi TOPUZ (Mula) 4. Sacid YILDIZ (stanbul) 7. Atila EMEK (Antalya) 10.Mevlt COKUNER (Isparta) 13. Akif EKC (Gaziantep) 16. Blent BARATALI (zmir) 19. Ahmet ERSN (zmir) 22. evket KSE (Adyaman) 25. Vahap SEER (Mersin) 28. Ali Rza ERTEMR (Denizli) 2. Ferit Mevlt ASLANOLU (Malatya) 5. Orhan Ziya DREN (Tokat) 8. Turgut DBEK (Krklareli) 11. Metin ARFAAOLU (Artvin) 14. Fatma Nur SERTER (stanbul) 17. Mehmet Ali SUSAM (zmir) 20. Necla ARAT (stanbul) 23. Bayram Ali MERAL (stanbul) 26. Abdulaziz YAZAR (Hatay) 29. Gkhan DURGUN (Hatay) GEREKE Maden Yasasnda yaplan deiiklikle maden ve taoca ruhsat saylarnda adeta patlama yaanm, ok nemli doal alanlarmz, su havzalarmz, tarm alanlarmz, orman alanlarmz, yerleim alanlarmz, tarihi ve kltrel alanlarmz maden ve taoca tehdidi altna girmitir. Zira, herhangi bir taocandan ta karmak iin patlatlan dinamitlerin yakn evreye 3,6 iddetinde deprem etkisi yapt, her bir taocann bir su kaynan kuruttuu, bunlarn yan sra turizm alanlar, tarm alanlar ile yerleim alanlarndaki konut, okul ve salk tesisi gibi yaplarn olumsuz etkilendiine ilikin haberler ulusal basnmzda yer almaktadr. (Bir Gn, 01.10.2007) 3. Grol ERGN (Mula) 6. Nesrin BAYTOK (Ankara) 9. Ali OKSAL (Mersin) 12. Ergn AYDOAN (Balkesir) 15. M. Rza YALINKAYA (Bartn) 18. Rasim AKIR (Edirne) 21. Ali KOAL (Zonguldak) 24. Zekeriya AKINCI (Ankara) 27. Atilla KART (Konya)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 20 Dnemin evre ve Orman Bakan Sayn Osman Pepe dahi, bugn yrrlkte olan Maden yasasna ilikin, bir ulusal gazetemizde yer alan aklamasnda (Hrriyet, 16.10.2007); Bu kanunla Trkiyede doay korumak mmkn deil. Anasna kzan evden kp taoca ruhsat alp ehrin ormann en gzel yerinde arama yapyor. Ben bu konuyu daha nce Bakanlar Kurulunda Sayn Babakana da iletmitim. Kendi Bakanlm dneminde 150200e yakn taoca ruhsatn beklettim. Bu kanunla yola devam edilirse arama yapan iletmeler mantar gibi biter. rndan kmadan bu kanun deitirilmeli aklamas ile bu tehlikeye iaret etmitir. Taoca ruhsatlarnda, gerek evre ve Orman Bakanlnn gerekse Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn gerekli incelemeleri yapmadan, insan yaamn ve doal evreyi dorudan tehdit eden bylesi izinleri verdii grlmektedir. rnein; Mula, Milas Yaver kyne 300 metre mesafede iletilen taocanda patlatlan dinamitlerin evlere ve hayvanlara; taocandan kan tozlarn ise zeytin aalarna zarar vermesi (Bir Gn, 03.03.2008), Mula Bodrum- Milas karayolunun 13nc kilometresinde denize sfr noktada ve turistik tesislerin yannda, ED belgesi aranmakszn 9 taoca iletilmek zere 50 dnm orman arazisinin tahsis edilmesi, (NTV- MSNBC, 18.10.2005), Antalyann nemli su kaynaklarnn bulunduu, Karaveliler beldesine bal Ilcaya taoca almas izni verilmesi (Akam, 04.03.2008) Mulann Ortaca ilesine bal Okular ky yaknlarnda; zel evre Koruma Blgesi snrlar ierisinde kalan, doa yry ve ekolojik turlarn dzenlendii Kocadere Vadisindeki 142 dnmlk Kapz Blgesine taoca izninin verilmesi, (Hrriyet, 18.02.2005), zmirin Menderes ilesi zdere beldesine bal Ahmetli Ky snrlar iindeki 3000 yllk Klaros Apollon Tapnann yan banda taoca almas izni verilmesi, Mula Bodrum ile snrlarnda ruhsatsz olarak altrlan taocaklarnn bulunmas, (Radikal, 24.02.2008), Antalya Doyran beldesinde, tarihi ve Neopolis antik kenti, alageyik retme iftlikleri ve kentin tek k turizm merkezi olan Saklkentin hemen yan banda 9 taoca iin ruhsat verilmesi (NTV- MSNBC, 08.12.2006), zmirin Urla lesine bal Yaclar Kynde, 1995 ylnda 1. derece Doal Sit alan ilan edilen orman alannda ta oca izni verilmesi, (Yenia, 10.05.2008) Bakanlar Kurulu Karar ile Kltr ve Turizm Koruma ve Geliim Blgesi ilan edilen Aydn ili Didim ilesinde deniz manzaral ormanlk alanda denize 700 metre mesafede taoca ruhsat verilmesi (Radikal, 20.12.2006), Mula Bodrum ilesinin amlk ve rmene Kylerinin de iinde bulunduu ve 30 bin aacn kesilmesinin ngrld 90 hektarlk kzlam ormannda taoca alma izni verilmesi (Sabah, 08.01.2007), Antalya Gebizde sadece ky snrlar iinde 45 adet ta oca tahsisinin yaplmas (Akam, 14.12.2006), Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 21 Mula Fethiye zml ve ncirky arasna imento fabrikas kurulmasna izin verilmesi (Bir Gn 12.01.2008), Eskiehir merkeze bal Karapazar kynn ime suyunun karland kaynan zerinde ta oca yapmna balanmas (Evrensel, 08.06.2008), Manisann Spil da eteklerinde yerleim yerine yakn blgede verilmesi (DHA, 08.06.2008), Binlerce bitki tr ve yaban hayatna ev sahiplii yapan ve dnyada korumada ncelikli 200 ekolojik alandan biri olan Frtna Vadisinin kuralsz bir ekilde kum ve taocaklarna almas (Vatan, 05.07.2006) yaanan olumsuzluklardan bir kadr. Bu anlamda; Taoca ruhsat verilen yerlerin nasl ve kimler tarafndan belirlendii, sz konusu alanlarn yer seiminde hangi ltleri esas alnd, Son 5 ylda taocaklarnn ne kadar bir orman alannda, ka adet orman alannn yok olmasna neden olduu, Taoca ruhsat verilirken alnan aalandrma bedelleri ve tazminatlarn, blgenin yeniden ormanlatrma almalarnda kullanlp kullanlmad; kullanlm ise, bu ocaklarn hangi ruhsatl alanlar olduu ve hangi illerimizde bulunduu, Dorudan evrenin bozulmasna ve dolayl olarak insan yaamna olumsuz etki yapt gerekesiyle almalar Mahkeme kararlar ile durdurulan ocaklarn says, mahkeme kararlarnn ka adedinin uyguland, uygulanmayan mahkeme kararlarnn uygulanmama nedenleri, Ruhsatsz alan veya izinli alanlarn dna taan, orman arazisinde aa kestikleri tespit edilen taocaklarnn varl ve ruhsatsz taocaklarnn saylar, bu ocaklarn hangi blgelerde bulunduklar, 14.12 2007 tarihli Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doaya Yeniden kazandrlmas Ynetmeliinin yrrl ncesi ve sonrasnda ka taoca sahalarnn rehabilite edildii, bu sahalarn yerleri ve ruhsat sahiplerinin kimler olduu gibi sorularn ve alnacak nlemlerin, yukarda belirtilen gerekelerle Yce Meclisimizde ele alnmas ve incelenmesi nem arz etmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 22 BALIKESR MLLETVEKL ERGN AYDOAN VE 20 MLLETVEKLNN NERGES (10/229)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Bilindii zere lkemizde 290 aan eitlilii, 1.5 milyar tonu aan rezervleri ile lkemiz mermercilii dnya mermercilik sektr ierisinde nemli bir yer almaktadr. lkemiz, Dnya mermer rezervinin %40na sahip olmasna karlk bu potansiyelin ancak %1i kullanlmaktadr. Balkesir ilimiz de Trkiye leinde mermercilik alannda yadsnamaz bir konumda olup her geen gn byk bir gelime gstermektedir. Balkesirde toplam mermer rezervimiz yaklak 1.256.307.400 metrekptr. limizde 142 mermer iletme ruhsatndan 2007 yl ierisinde 720.000 metrekp retim yaplmtr. Dolaysyla Balkesirde en fazla katma deer salayan sektrler arasnda mermercilik gelmitir. Ancak ilimizin 5084 sayl Kanun kapsamnda tevik alan iller arasnda yer almamasndan dolay ayn mermeri tevik alan illere kyasla 3 kat fazla bir maliyetle retilebilmektedir. Yani 1 metrekare mermerin ilenebilmesi iin 15-20 % maliyet gerekmektedir. Yine ilimizin tevik kapsamnda olmamasndan dolay %10-12 daha fazla bir vergi denmektedir. Ayrca enerji youn bir sektr olan mermercilik sektrnde ayn nedenlerle ucuz elektrik ve akaryakt salanmamas nedeniyle retim maliyeti artmaktadr. letmeler gerekli destek ve teviklerinden yararlanamamakta ve finansman sknts ekmektedirler. Bu nedenlerle giriimciler bu olumsuzluklardan dolay Balkesirde yatrm yapmaktan kanmaktadrlar. Mermercilik sektrndeki en byk skntlardan birisi de mevzuatta yaanan sorunlardr. Sektrde faaliyet gstermek isteyen bir firmann 7 Bakanlk ve 22 Genel Mdrlkten izin almas gerekmektedir. Yine mermercilik iletmelerinin nemli boyutlarda alt yap sorunlar (yol, su, elektrik ) bulunmaktadr. Nakliye ise mermercilik sektrnn nnde byk bir sorun tekil etmektedir. Karayollarndaki tonaj problemi, demiryollarndaki alt yap yetersizlii, limanlardaki kapasite yetersizlii sektrn geliimini sekteye uratmaktadr. Bu konuda Balkesir ilimizde retilen mermerin nakliyesinde de nemli skntlar yaanmaktadr. Mermercilik sektrnn ileri teknolojilerle rekabet edebilmesi iin dk faizli kredilere ihtiya vardr. Alnan ekonomik tedbirler nedeniyle kapatlan madencilik fonunun yerini alabilecek ve zellikle bu sektr destekleyen bir finans kuruluu veya yresel rn borsalarna gerek duyulmaktadr. Uzun vadeli kredi szlemelerinde ruhsatlar teminat olarak kabul grmemektedir. Ancak mermercilerin en byk teminat ellerindeki maden arama sahalardr. Bu sahalarn kredilendirmede teminat olarak kabul edilmemesi mermercilik sektrnn finans temininde kolaylk salayacaktr. Ayrca mermercilik sektrnde TV kaldrlmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 23 retimde Dnyada yedinci, ihracatta sekizinci srada bulunan mermercilik sektrmzn sorunlarnn ve zm yollarnn belirlenmesi ve eksikliklerinin giderilmesi, gelitirilmesi, ulusal ve yresel dzeyde koordinasyonun salanmas, destekleme yollarnn aratrlmas, idari ve kurumsal yasal dzenlemelerin yaplmas, teknik bilgi ve alt yap eksikliklerinin giderilmesi amacyla Anayasann 98. TBMM Tznn 104. ve 105. maddeleri gereince bir Meclis aratrmas almasn arz ve teklif ederiz. 1. Ergn AYDOAN (Balkesir) 4. etin SOYSAL (stanbul) 7. Akif EKC (Gaziantep) 10. M. Akif HAMZAEB (Trabzon) 13. Ramazan Kerim ZKAN (Burdur) 16. M.Rza YALINKAYA (Bartn) 19. Ali Rza ERTEMR (Denizli) 2. Hulusi GVEL (Adana) 5. Gkhan DURGUN (Hatay) 8. evket KSE (Adyaman) 11. Nesrin BAYTOK (Ankara) 14. Turgut DBEK (Krklareli) 17. Halil NLTEPE (Afyonkarahisar) 20. M. Ali ZPOLAT (stanbul) 3.Tekin BNGL (Ankara) 6. Birgen KELE (stanbul) 9. Abdullah ZER (Bursa) 12. Canan ARITMAN (zmir) 15. Grol ERGN (Mula) 18. Mevlt COKUNER (Isparta) 21. Ahmet KK (anakkale)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 24 MERSN MLLETVEKL AL RIZA ZTRK VE 37 MLLETVEKLNN NERGES (10/304) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Gerek sahibi halkmz olan, yenilenemez ve tkenme zelliinden dolay gelecek nesillerin de hak sahibi olduu madenlerimiz, kamu yarar gzetilerek planlanmal ve retilmelidir. Madencilik sektr; dier tm sektrlerin temel ham maddesini karlar. Sanayilemenin lokomotifidir. Madenciliin lke kalknmasndaki nemi, madenlerimizin fazla miktarlarda retilip, ham cevher eklinde yurt dna satlmasnda deil, yerli sanayiye dk maliyette ve kaliteli girdi salamasndadr. Kendi kaynaklarn yok sayan, kaynaklarn kullanmayan bir lkenin kalknmas mmkn deildir. Madenler, kalknmann temel unsurlarndan en nemlisidir. lkelerin gelimiliklerinin belirleyicisi olarak kabul edilen sanayi, enerji ve tarm sektrlerinin temellerini de madencilik oluturmaktadr. lkemiz, zengin ve eitli maden yataklarna sahiptir. Trkiye, dnya madenciliinde; 132 lke arasnda toplam retim deeri itibaryla 28. srada; retilen madenlerin says itibaryla 10. srada yer almtr. lkemizin dnya maden rezervleri iindeki pay yaklak % 0,5dir. Ancak lke ekonomisinde madenciliin nemli bir yeri olduu sylenemez. Madenciliin yaratt katma deer nicelii 4-5 milyar dolar olup, bunun GSMH iindeki pay ise % 1,5 dolayndadr. Gelimi lkelerde ve dier gelimekte olan lkelerde madencilik sektrnn GSMH iindeki pay bizden ok fazladr. ABDde % 4.2, Almanya'da % 4, Kanada'da % 7.5 ve Avustralya'da % 8.7 dzeyindedir. Miktar olarak bakldnda bu oranlarn ifade ettii rakamlar Almanyada 30 milyar $, ABD 'de ise 150 milyar $'dr. Yani bu lkelerde madencilik nemini korumaktadr ve bu miktarlarla aramalarn, iletmelerini ve teknolojilerini gelitirmeleri mmkn olmaktadr. Gelimekte olan dier lkelere baktmzda ise madencilik sektrnn GSMH iindeki paynn % 20lerde olduu grlmektedir. Gelimekte olan bir lke durumundaki Trkiye, bir yandan nfus artn besleyebilecek yatrm ve retimi salamak, dier yandan fert bana den milli geliri artrarak halkn refah dzeyini ykseltmek zorundadr. Madencilik, doas gerei ierdii riskler nedeni ile dnyann en ar ikolu olup, bilgi, deneyim, uzmanlk ve srekli denetimi gerektirmektedir. Son 35 yldr devletin kltlmesi, kamunun faaliyet alannn daraltlmas ile iktisadi etkinlik ve verimliliin salanaca sav ile uygulanlmaya allan giriimler sonucu, lkemizde madencilik sektr yar yarya kltld gibi, nesillerin bilgi ve deneyim birikimi de darmadan edilmitir. Bir yandan lkemiz madencilik kurulularndaki mevcut birikimin reddedilerek, madencilik retimlerinin yetersiz, donanmsz ve deneyimsiz kii ve kurululara braklmas, dier yandan kamusal denetimin iyice gevetilmesi kazalarn artmasna neden olmaktadr. Sektrde yaanan i kazalar artarak devam etmektedir. 2007 ylnda 100'e yakn kii lmtr. Pek ok ii de sakat kalm ya da uzuv kaybna uramtr. Madencilik sektr emek youn bir sektrdr. Bir maden alan, 12 kiiyi de dolayl olarak istihdam etmektedir. Ayrca madencilik faaliyetleri krsal kesimlerde yaplmaktadr. Bu nedenle sektrn, hem isizlii nlemede hem de i g dengelemede ok ciddi bir rol bulunmaktadr. Maden mhendisleri arasnda isizlik ciddi boyutlardadr. Maden Mhendisleri Odas kaytlarna gre yelerinin % 35i isiz gzkmektedir. cretleri erozyona uram ve alma koullar daha da bozulmutur. Kamu kesiminde alanlarn ekonomik ve sosyal durumlar, eitim dzeyleri ve stlendikleri sorumluluklar ile badamayacak ekilde gerilemitir. Mhendislerin cretleri, yoksulluk snrnn altna dmtr. zel sektrde alan mhendislerin durumlar daha da vahimdir. gvencesinden yoksun, ilkel alma koullar iinde almaktadrlar. Planlama ve ihtiya durumu gzetilmeden alan Maden Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 25 Mhendislii Blmleri ok fazla mezun vermektedir. En verimli yllarn ailelerinin kstl kaynaklarn maden mhendisi olmak iin harcayan insanlarn mezuniyet ve sonras karlatklar tablo, gerekten son derece acdr. Uzun vadeli kalc politikalar tespit edilirken maden potansiyelimiz salkl bir ekilde belirlenmeli ve doal kaynaklarmzn tkenebilirlii gz nne alnmaldr. Madencilik sektrmzn GSMH iindeki paynn artrlmas, maden sektrnde retim, iletme, pazarlama ve sat aamalar dahil sektrnn iinde bulunduu Adan Zye tm sorunlarn tespiti, bu sorunlarn zm iin yaplmas gerekenlerin tespiti, sektrdeki belirsizliklerin en aza indirilmesi, etkin, kalc, uzun vadeli politikalarn belirlenmesi, Dnyay saran ekonomik krizin sonularnn lkemizde de tam anlamyla hissedilmeye baland bugnlerde madencilik sektrnn yolunun almas ve bu konu ile ilgili neler yaplabileceinin tespiti iin Anayasann 98. tzn 104. madde hkmleri uyarnca Meclis aratrmas yaplmasn saygyla dileriz. 17.12.2008 2. Nesrin BAYTOK (Mersin) (Ankara) 4. Fevzi TOPUZ 5. Sacid YILDIZ (Mula) (stanbul) 7. Muharrem NCE 8. Ahmet ERSN (Yalova) (zmir) 10. Atilla KART 11. Mehmet Ali ZPOLAT (Konya) (stanbul) 13. R. Kerim ZKAN 14. Tekin BNGL (Burdur) (Ankara) 16. Eref KARABRAHM 17. Canan ARITMAN (Giresun) (zmir) 19. Rasim AKIR 20. sa GK (Edirne) (Mersin) 22. Ali hsan KKTRK 23. Erol TINASTEPE (Zonguldak) (Erzincan) 25. Ahmet KK 26. Hulusi GVEL (anakkale) (Adana) 28. Tacidar SEYHAN 29. Seluk AYHAN (Adana) (zmir) 31. Zekeriya AKINCI 32. Grol ERGN (Ankara) (Mula) 34. M. Ecder ZDEMR 35. Hseyin NSAL (Sivas) (Amasya) 37. Tayfur SNER 38. Osman KAPTAN (Antalya) (Antalya)
1. Ali Rza ZTRK

3. Ali KOAL (Zonguldak) 6. Halil NLTEPE (Afyonkarahisar) 9. Mevlt COKUNER (Isparta) 12. Metin ARFAAOLU (Artvin) 15. F.Mevlt ASLANOLU (Malatya) 18. Nevin Gaye ERBATUR (Adana) 21. Akif EKC (Gaziantep) 24. Ali Rza ERTEMR (Denizli) 27. evket KSE (Adyaman) 30. etin SOYSAL (stanbul) 33. Kemal DEMREL (Bursa) 36. Rahmi GNER (Ordu)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 26 MERSN MLLETVEKL AL RIZA ZTRK VE 24 MLLETVEKLNN NERGES (10/309)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Bor madenlerimiz, lkemizin en nemli yer alt kaynaklardr. Dnya bor rezervlerinin % 80i lkemizdedir. Bor, stratejik bir maden olduundan herhangi bir ticari meta eklinde dnlmesi ve serbest piyasa ekonomisi erevesinde deerlendirilmesi mmkn deildir. Bu nedenle 1978 ylna kadar zel irketler eliyle iletilen bor yataklar, 2172 sayl Kanun ile Etibanka devredilmitir. Bor stratejik bir maden olduundan 1983 ylnda, 2840 sayl Kanun ile bor tuzlarnn aranmas ve iletilmesinin devlet eliyle yaplaca hkme balanmtr. Dnya bor talebinin % 70i, US Borax ve Eti Maden letmeleri adl iki tekelin denetimindedir. Eti Maden letmelerinin tek rakibi US Boraxn bal olduu dnya madencilik devi Rio Tinto, karsnda, zellikle gelimekte olan lkelerdeki kk lekli madencilik irketleri tutunamamakta, genellikle sz konusu tekelin ierisinde erimek durumunda kalmaktadrlar. Dnya bor pazarnn nemli bir blmne sahip olan RTZ US Borax firmas; retim, depolama, datm ve pazarlama faaliyetlerini son derece byk bir rgtsel yap ierisinde tek elden kontrol etmektedir. Bor minerali ve rnlerinin bir kamu tekeli tarafndan retilip pazarlanmas son derece doaldr. Dank ve birbirleriyle rekabet halindeki kk lekli firmalar yerine, retim, depolama, datm ve pazarlama faaliyetlerinin tek bir elden yrtlmesi bor pazarnda fiyatlandrma disiplininin salanmas bakmndan en aklc yntemdir. Bu durum, bor rezervi bulunan dier lkeler iin de geerli olup, uygulama bu ekildedir. Bor minerallerinin, 250yi akn kullanm alan mevcuttur. Bor mineralleri, katldklar malzemelerin katma deerlerini ykseltmekte, bu nedenle sanayinin tuzu olarak adlandrlmaktadrlar. Gelien teknolojiler, bor kullanmn ve bor minerallerine olan bamll artrmaktadr. Bu gerekler ortadayken; madencilik evrelerinde Bor madenlerimizle BH Billiton irketinin ilgilendii, Eti Maden letmeleri Genel Mdrlnn zerkletirilecei ve bunun sonucunda zelletirilmesinin nnn alaca iddialar vardr. Avrupa Birlii (AB), bor madeninden retilen bor kimyasallarn remeye olumsuz etkili toksik madde listesine almtr. Bu listedeki rnler, ticaret srasnda nemli kstlayc uygulamalara maruz kalmakta olup bor rnleri, kuru kafa semboll etiketleme yaplmadan Avrupa'ya ve dolaysyla ikinci aamada Dnyaya ihra edilemeyecektir. Bu durum, hi kuku yok ki madenciliimize indirilmi ar bir darbedir. AB, 67/548/ECC sayl AB Komisyonu direktifi dorultusunda, tehlikeli maddelerin snflandrlmas, ambalajlanmas ve etiketlenmesine ynelik bu almalara 2000 ylnda balamtr. Bu kararlarn uygulanmasndan lkemiz olumsuz etkileneceinden, siyasi iktidara nemli grevler dmektedir. lgililer, meslek odalar ve niversitelerle birlikte alarak bu konuda acilen zm retmelidir. O nedenle bor yataklarmzn en etkin ve verimli ekilde iletilmesi, bor minerallerinin retilmesi, pazarlanmas iin ncelikle karlalan sorunlarn Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 27 ve bu sektrn alanlarn sorunlarnn objektif olarak tespit edilmesi ve gerekli nlemlerin alnmas iin Anayasann 98. Meclis tznn 104. ve ilgili madde hkmleri uyarnca Meclis aratrmasn yaplmasn talep ederiz. 05.01.2009 1. Ali Rza ZTRK (Mersin) 4. Seluk AYHAN (zmir) 7. Mevlt COKUNER (Isparta) 10. R. Kerim ZKAN (Burdur) 13. Kemal DEMREL (Bursa) 16. Hseyin NSAL (Amasya) 19. Ahmet KK (anakkale) 22. Halil NLTEPE (Afyonkarahisar) 25. Hulusi GVEL (Adana) 2. Ali Rza ERTEMR (Denizli) 5. evket KSE (Adyaman) 8. Mehmet Ali ZPOLAT (stanbul) 11. Grol ERGN (Mula) 14. Erol TINASTEPE (Erzincan) 17. Akif EKC (Gaziantep) 20. N. Gaye ERBATUR (Adana) 23. Turgut DBEK (Krklareli) 3. sa GK (Mersin) 6. Tekin BNGL (Ankara) 9. Ahmet ERSN (zmir) 12. Sacid YILDIZ (stanbul) 15. Nesrin BAYTOK (Ankara) 18. Blent BARATALI (zmir) 21. Tansel BARI (Krklareli) 24. Atila EMEK (Antalya)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 28 MARDN MLLETVEKL AHMET TRK VE 20 MLLETVEKLNN NERGES (10/ 320)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Batman ilimizde bulunan petrol arama, karma, depolama ve ileme tesislerinin (TPAO, TPRA, PO vb) evre ve insan sal zerindeki etkilerinin aratrlmas ve gerekli almalarn yaplmas iin Anayasann 98inci, tzn 104 ve 105inci maddeleri gereince Meclis aratrmas almasn arz ederiz.

1. Ahmet TRK (Mardin) 4. Emine AYNA (Mardin) 7. M. Nezir KARABA (Bitlis) 10. M. Nuri YAMAN (Mu) 13. Pervin BULDAN (Idr) 16. brahim BNC (anlurfa) 19. erafettin HALS (Tunceli)

2. Selahattin DEMRTA (Diyarbakr) 5. Ayla Akat ATA (Batman) 8. Bengi YILDIZ (Batman) 11. zdal ER (Van) 14. Gltan KIANAK (Diyarbakr) 17. Hasip KAPLAN (rnak) 20. Osman ZELK (Siirt)

3. Fatma KURTULAN (Van) 6. Sebahat TUNCEL (stanbul) 9. Srr SAKIK (Mu) 12. Aysel TULUK (Diyarbakr) 15. Akn BRDAL (Diyarbakr) 18. Sevahir BAYINDIR (rnak) 21.Hamit GEYLAN (Hakkri)

GEREKE lkemizde ekonomik ve sosyal faaliyetlerin, evre ve insan sal gz ard edilerek gerekletirildii, Batman linde yaanan ime suyu kirlilii ile bir kez daha ortaya kmtr. DS tarafndan yaplan almaya gre Batman limizde; Batman Baraj, Su Kuyular Sahas, Batman ay kenarnda yer alan Zilek Kaynaklar, ime suyu kayna olarak kullanlmaktadr. Batman me Suyu ve Kanalizasyon Projesi kapsamnda mevcut kuyu sahasnda eski ve yeni alan kuyulardan alnan analizlerde Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Suda Tehlikeli ve Zararl Maddeler Teblii'nin madde 4/b fkrasnda alc su ortam iin tehlikeli ve zararl maddeler snfnda yer alan orann zerinde Fenol deerine rastland tespit edilmitir. Yaplan almann kapsam geniletilerek Batman ayndan, Batman Barajndan ve Zilek Su Kaynaklarndan da numune alnarak analizler yaplmtr. Bu alanlarda da ynetmelikte belirtilen orann zerinde Fenole rastlanmtr. 2005 ylnda Belediye tarafndan yaplan alma sonucu, kuyularn Batman ay havzasndaki alvyon tabakaya szan Batman ay suyundan beslendii tespit edilmitir. Bu nedenle Batman aynda yaanan kirlilik btn havzay etkilemektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 29 Fenol vb. maddelerin nerelerden kaynaklandn tespit etmek iin yaplan alma kapsamnda TPAO'ya ait petrol arama, karma ve depolama sahasnda yaplan analizlerde de fenole rastlanm ve kirliliin bu alandan kaynakland tespit edilmitir. 2005 ylnda Yer Alt Aramaclk Ltd. Bilimsel Aratrma Kuruluu Laboratuar ve mhendislerince yaplan aratrmann raporuna gre; TPRAn kurulduu dnemden itibaren Batmann altna 64 bin ton benzin szd tespit edilmi. Batmanda byk bir evre kym yaand belirtilen raporda, evre kirliliinin sadece toprakla snrl olmad su kirliliinin de youn olduu tespit edilmitir. Yer alt sularndan alnan rneklerin analizinde saf petrol olduu tespit edilmitir. Canl yaam ve Dnyann doal dengesi iin gereklilii tartmasz olan suyun, petrol ve trevi maddelerle kirlenmesi sonucu evreye ve insan yaamna verecei zararlar olduka byk olacaktr. Dorudan hastalk nedeni olabilecei gibi birok bulac ve salgn hastala yol aan su kirlilii bata kanser hastal olmak zere kalp, kronik solunum yolu hastalklar ve dier hastalklara yol aarken, geliim ve sinir sistemi bozukluklar ile baklk sistemi rahatszlklarna da neden olabilmektedir. Bu nedenle Batman limizde yaplan petrol arama, karma, depolama ve ileme almalarndan kaynakl ime suyu kirlilii ile insan sal zerindeki etkilerini tespit etmek ve gerekli tedbirlerin hi vakit kaybetmeden alnmas amacyla Anayasa'nn 98, Tzn 104 ve 105'inci maddeleri gereince Meclis aratrmas almasn arz ederiz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 30 KTAHYA MLLETVEKL ALM IIK VE 23 MLLETVEKLNN NERGES (10/324) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Ktahya SL ve GLde yaanan baz olumsuzluklarn aratrlmas ve alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla, aada belirtilen gerekelerle Anayasamzn 98inci, Trkiye Byk Millet Meclisi tznn 104nc ve 105inci maddeleri gereince Meclis aratrmas almasn arz ve teklif ederiz. 1. Alim IIK (Ktahya) 4. Mehmet Akif PAKSOY (Kahramanmara) 7. Osman DURMU (Krkkale) 10. Muharrem VARLI (Adana) 13. Abdlkadir AKCAN (Afyonkarahisar) 16. Behi ELK (Mersin) 19. Recep TANER (Aydn) 22. Hakan COKUN (Osmaniye) 2. Oktay VURAL (zmir) 5. Recai YILDIRIM (Adana) 8. Mnir KUTLUATA (Sakarya) 11. Cemaleddin USLU (Edirne) 14. Hseyin YILDIZ (Antalya) 17. Zeki ERTUGAY (Erzurum) 20. Grcan DADA (Kars) 23. Akif AKKU (Mersin) GEREKE Seyitmer Linyit letmesi (SL) ve Garp Linyitleri letmesi (GL) ile Seyitmer ve Tunbilek termik santralleri, Ktahya ilinde gerek ekonomik gerekse istihdam ve sosyal adan ok nemli birer yere sahiptir. Bu kurulular, Ktahyadaki ve lkemizdeki nemlerine binaen AKP iktidarlar dneminde hzlanan zelletirme furyasna imdilik yakalanmadan Ktahyann elinde kalan kamu kurululardr. Ancak, bu kurulularn faaliyetleri ve bunlarla ilikili olarak son yllarda giderek artan baz olumsuzluklar Ktahya kamuoyunda ve lkemiz genelinde ciddi endielere yol am ve amaya devam etmektedir. zelletirme daresi Bakanl yetkililerinin ulusal basnda da yer alan BOTA, TK, MKEK vb. gibi kurulularn da zelletirilebilecei ynndeki aklamalarnn ardndan SL ve GLdeki baz ciddi olumsuzluklarn yaanmas, kamuoyunda Acaba bu yanllar ve olumsuzluklar, iletmelerin ve enerji santrallerinin zelletirilmesinin nnn almas ve hzlandrlmas amacyla bilerek mi yaplyor? sorusunun sorulmasna ve tartlmasna yol amtr. Ad geen iletmelerimizde ve termik santrallerimizde retilen kmrn pazarlanmas, nakliyesi ve datlmas, hizmet alm ihalelerinin yaplmas, eleman alm gibi konularda firmalar ya da kiiler arasnda ayrm yapld, baz AKP yanllarnn ve tekilat mensuplarnn iletmelerin ynetimlerinde siyasi nfuz kullanarak etkili olduklar, iletmelerde alan brokrat ve kamu grevlilerinin rahat alamadklar vb. gibi olumsuzluklar yerel ve ulusal basna da yansyarak ad geen iletmelerin milletimiz nezdindeki itibarn zedelemeye neden olmaktadr. rnein; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544) 3. Ylmaz TANKUT (Adana) 6. Beytullah ASL (Eskiehir) 9. A.Deniz BLKBAI (Ankara) 12. A. Kenan TANRIKULU (zmir) 15. Hasan ALI (Karaman) 18. Bekir AKSOY (Ankara) 21. Emin Haluk AYHAN (Denizli) 24.Kamil Erdal SPAH (zmir)

- 31 GL Messese Mdrlne bal Tunbilek letmesinde; 01.06.2005 gn datlan kmrlerin sevk fileri zerine grevlilere bask uygulanarak 31.05.2005 gn yazld, Kredili kmr datmnn 31.05.2005 gn sona erdii, 01.06.2005 gn kmre zam geleceinin bilindii, kmre gelen zammn kredili satlara yanstlmayarak eski fiyatla satlmasna gz yumulduu, iddialar karsnda ilgililerce yaplan soruturmalar sonucunda baz brokrat ve yneticilerin ceza aldklar ve bu cezalar yarg organlar tarafndan da onayland halde iletmedeki grevlerini srdrdkleri iddialar kurumun gvenilirlii ve itibar konusunda phe uyandrmaktadr. Dier yandan bu olaya bir AKP milletvekilinin adnn da karm veya kartrlm olmas, hem kamuoyu vicdannn rahatlatlmas hem de ad geenlerin varsa haksz ve yersiz iddialardan kurtarlmas asndan aratrlarak aydnlatlmas gereken nemli bir konudur. SL Messese Mdrlnde; En son 07-09 Ocak 2009 tarihlerinde yaplan ofr, operatr, kantarc ve maden teknikeri personel alm snavlarnda AKP yetkilileri tarafndan siyasi nfuz kullanld, komisyonlara siyasi bask yapld, snav kazananlarn ounluunun AKP Ktahya il, ile ve belde tekilatlarnda grevlilerin yakn akraba ve tandklar olduu, Bursa Orhaneli Keles letmelerine eleman alm iin Trkiye Kurumu tarafndan -son bavuru tarihinin 15.12.2008 olduu belirtildii halde- Szl Snav iin adaylara ve SL Messese Mdrlne gnderilen 16 Aralk 2008 tarihli aday listesinde ad dahi bulunmayan baz kiilerin, daha sonraki bir tarihte ilan edilen bir baka listeye eklendikleri, 09.01.2009 Cuma gn nce ilan edilen Snav Kazananlar (Asil) listesinde ismi bulunan birisinin, daha sonra deitirilerek tekrar aslan listede yedekler iine kaydrld ve onun yerine Adaylar Listesine sonradan eklenen kiilerden birisinin isminin yazld,vb. gibi ciddi iddialar, snavda madur edildiklerini ve hakszla uratldklarn ne sren adaylar ya da yaknlar tarafndan gndeme getirilmitir. Bu tr iddialar 21.01.2009 tarihli yazl aratrma nergesiyle TBMM gndemine tayan Ktahya Milletvekili Prof. Dr. Alim IIKn aratrma nergesiyle ilgili olarak; bir AKP Milletvekilinin yerel ve ulusal basna (09.02.2009 tarihli AKS Gazetesi ve habertrk.com internet sitesi) yansyan Kayrma yok zaten herkes AK Partili. Ktahyada %70 oy alan AKP ayrm yapamaz, nk herkes AK Partili gibi szleri adeta bu iddialar dorulamtr. Dier yandan, son dnemde yaanan ekonomik krizin de etkisiyle ilde daralan istihdamn artrlmas iin; SL ve GL bnyesine her yl daha fazla saylarda personel alnmas, alnacak personelin mmkn olduunca Ktahya il snrlar iinden karlanmas, bu almlarn daha objektif kriterlere dayal bir snav sistemiyle ve iletmelerde grev yapan brokratlar rahatlatacak bir dzenleme ile gerekletirilmesi, mevcut kmr rezervlerinin daha etkin ve ekonomik ekilde deerlendirilmesini salayacak yeni aratrmalarn ve ek yatrmlarn yaplmas, daha nce ildeki dier KTlerde olduu gibi AKP iktidar tarafndan SL ve GLnin de zelletirilecei iddia ve endielerinin giderilmesi salanmaldr. Belirtilen nedenlerle, Ktahya SL ve GL Messese Mdrlklerinde yaanan ve son dnemde artarak devam eden olumsuzluklarn aratrlmas ve nlenmesi iin alnmas gereken tedbirlerin belirlenmesi amacyla bir Meclis aratrmas almasnn kanlmaz olduu ortaya kmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 32 ZONGULDAK MLLETVEKL POLAT TRKMEN VE 20 MLLETVEKLNN NERGES (10/336) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA lkemizdeki yer alt maden kaynaklarmzn ve rezervlerinin ve madencilie dayal sanayinin oluturulabilmesi iin yaplmas gerekenlerin tespiti amacyla Anayasann 98inci, tzn 104 ve 105 inci maddeleri uyarnca bir Meclis aratrmas almas iin gereini arz ederiz. 1. Polat TRKMEN (Zonguldak) 4. Muzaffer GLYURT (Erzurum) 7. Mehmet DAN (anakkale) 10. Mehmet Nil HIDIR (Mula) 13. Mustafa CUMUR (Trabzon) 16. A.Gkhan SARIAM (Krklareli) 19. Fatih ZTRK (Samsun) 2. Yahya AKMAN (anlurfa) 5. H. Hac SNMEZ (Giresun) 8. Mustafa ETN (Uak) 11. Sadk YAKUT (Kayseri) 14. Seracettin KARAYAIZ (Mu) 17. Osman DEMR (Tokat) 20. Sebahattin KARAKELLE (Erzincan) 3. Mahmut DURDU (Gaziantep) 6. Sedat KIZILCIKLI (Bursa) 9. Hasan KARA (Kilis) 12. Hakk KYL (Kastamonu) 15. Vahit KLER (Bitlis) 18. M. Zekai ZCAN (Ankara) 21.M. Emin TUTAN (Bursa)

GEREKE lkelerin kalknmas, sahip olunan yer alt kaynaklarnn harekete geirilmesi ile yakndan ilikilidir. Madencilik sektr lkelerin sanayilemesinde lokomotif grevini stlenmektedir. Ayrca, madencilik faaliyetleri, krsal kesimlerde yapldndan hem isizlii nlemede hem de i g dengelemede ok ciddi bir rol stlenmektedir. lkemiz, dnyada kendi ham madde ihtiyacnn nemli bir blmn karlayabilen, gerek maden eitlilii ve gerekse maden retimi asndan dnyada nemli bir yere sahiptir. Endstriyel ham maddeler, bor madeni ve mermer gibi baz madenlerde dnya leinde rezerve sahip olmamzn yan sra dier madenler bakmndan da (zellikle altn, gm, bakr, kurun-inko, krom, manganez, alminyum ve arandnda nadir toprak elementleri de dhil olmak zere) lkemiz sanayi sektr iin gerekli ham maddeleri karlayabilecek ve ihra edebilecek lde rezervlere sahip nadir lkelerden biri konumundadr. Bu nedenle, ham maddenin deerlendirilecei cevher zenginletirme ve nihai rnlere ynelik tesislerimizin saysnn artrlmas ok nemlidir. Bu ekilde hem ihracat gelirimizin artrlmas, hem dardan ithal edilen zenginletirilmi rnlere aktarlacak dvizin lkemizde kalmas salanacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 33 2004 ylnda yaplan Madencilik alanndaki yasal dzenlemeler ile; madencilik sektr tek bir yasal at altnda toplanarak sektrn arzulad tek mevzuat gerekletirilmi, yatrmcya daha fazla ruhsat gvencesi getirilmitir. Ayrca brokratik ilemler azaltlm ve yasaklar yerine izin ilemlerinin belirli kurallar dhilinde ve Maden leri Genel Mdrl koordinatrlnde alnmas esas getirilmitir. Yasann deimesi ile madencilik sektrnde belirli oranda bir hareketlilik salanmtr. Dnyada emtia fiyatlar, maden ve metal fiyatlar zaman zaman deikenlik gstermektedir. inde bulunduumuz dnemde, kresel krizden dolay tketimdeki daralmalar, maden piyasalarn haliyle olumsuz ynde etkilemektedir. Sektrde faaliyet gsteren firmalar doal olarak bu durumdan asgari derecede etkilenmek iin yeni yntem araylarna girmektedirler. Gelimi lkelerde GSMH iinde madenciliin pay %4, Dnya ortalamas ise %2 civarnda gereklemektedir. lkemizde, %1,5 civarnda olan bu orann, Trk madencilik sektrnn potansiyeli gz nne alndnda, daha st seviyelerde olmas gerektii anlalmaktadr. Madencilik sektrnde temel ama; yer alt kaynaklarnn yksek katma deer salayacak ekilde ekonomiye kazandrlmas, sanayinin ve enerji sektrnn ham madde ihtiyacnn gvenli ve ekonomik olarak karlanmasdr. Bu erevede, lkemizin sektrdeki ana hedefi, ham madde retip satan bir lke olmaktan te, dnya pazarlarnda katma deeri yksek rnlerde sz sahibi ve madencilii, sanayisi ile entegre olmu bir lke konumuna getirmek olmaldr. Madencilie dayal ham madde ve rn fiyatlarnn uluslararas koullara bal olarak tarih srecinde zaman zaman deer kaybettii ve geen sre ierisinde normalletii hepimiz tarafndan bilinmektedir. Dnyada gelien olaylardan en az dzeyde etkilenmenin yolu, uluslararas maden piyasalarnda sz sahibi olabilmemiz, retimde ileri teknolojilerin kullanmna ve bilgi birikimlerinin, retim iin paylamna, kaliteli ve zel madencilik rn retimimize baldr. Yasal ve yapsal reformlar ile; Madencilie dayal sanayinin gelitirilmesi ve maden kaynaklarmzn lke ekonomisine katksnn arttrlmasna, thalata dayal madencilik ham madde ara ve u rnlerin, lkemizde mevcut olanlar ncelikli faaliyetler kapsamnda planlanmas ve fiil tedbirler alnabilmesine ynelik hukuki alt yapsnn oluturulmasna, Dnya leinde bulunan endstriyel ham madde, metal ve metal d madenlerimizin retimlerinin arttrlarak yurt iinde deerlendirilmesine ynelik zel zm yntemleri ve uygulamalarn salanmasna, alma alanlarna gre lisanslanm, Uzman Proje ve Danmanlk firmalarnn tekil edilmesine, Madenlerimizin kendi karakteristiklerine ve piyasa koullarna uygun olarak ynetilmesine, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 34 Maden piyasalarnn zelliklerine uygun, sektrde ksmi dzenlemeler yapabilme esnekliine sahip kurumun teekklne, Maden piyasalarnn zelliklerine uygun, belirli madenlere, ksmi tevik sistemlerinin getirilebilmesine ynelik dzenlemeler yapabilme esnekliine, Havza madenciliine dayal saha gelitirme faaliyetlerinin hukuki alt yaps gelitirilerek, lke gereksinimlerine uygun olarak tespit edilen madenlerimizin, zel arama projeleri ile aranmas, gelitirilen rezervlerin bir tesis yapmn da ierecek ekilde yatrmclarn hizmetine sunulmasna, Aramalara daha fazla kaynak aktarlmasna, Gnn artlarna gre optimize edilmi maden projelerinin ve tesise dayal madencilik projeleri yatrmlarnn hzlandrlmas iin izinlerin alnmas ilemlerinin kolaylatrlmasna, lkemiz gereksinimlerine uygun maden cinslerinde, tesis, enerji kayna ve ham madde kayna ile entegre projeler planlanarak, yaplacak n fizibilite ettleri ile sermaye sahibinin yatrm yapmasnn salanmasna, Maden piyasalar olumasna ilikin temel admlar atlarak yatrmcya daha fazla yatrm gvencesinin getirilmesine, Maden piyasalar glendirilerek, yeni zel rnlerle, uluslararas piyasalarla rekabet gcnn arttrlmasna, Tesislere ham madde gvencesinin salanmasna, Mostra madenciliinden, daha derin madencilik faaliyetlerine geilerek, rezerv gelitirme faaliyetlerinde daha detayl arama ve daha derin sondaj aramalar gerekletirilmesine, ynelik yeni dzenlemeler yaplmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 35 KAHRAMANMARA MLLETVEKL VEYS KAYNAK VE 20 MLLETVEKLNN NERGES (10/ 337)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA lkemizdeki maden kaynaklarnn durumunun tespiti ve en verimli ekilde deerlendirilebilmesi amacyla Anayasa'nn 98inci, tzn 104 ve 105 inci maddeleri uyarnca, bir Meclis aratrmas almas iin gereini arz ederiz.

1.Veysi KAYNAK (Kahramanmara) 4. Muzaffer GLYURT (Erzurum) 7. Hasan KARA (Kilis) 10. Hakk KYL (Kastamonu) 13. Mustafa CUMUR (Trabzon) 16. M. Zekai ZCAN (Ankara) 19. Fatih ZTRK (Samsun)

2. Yahya AKMAN (anlurfa) 5. H. Hasan SNMEZ (Giresun) 8. Mustafa ETN (Uak) 11. Mehmet Nil HIDIR (Mula) 14. Seracettin KARAYAIZ (Mu) 17. A. Gkhan SARIAM (Krklareli) 20. Sebahattin KARAKELLE (Erzincan)

3. Mahmut DURDU (Gaziantep) 6. Sedat KIZILCIKLI (Bursa) 9. Mehmet DAN (anakkale) 12. Sadk YAKUT (Kayseri) 15. Vahit KLER (Bitlis) 18.Osman DEMR (Tokat) 21. M. Emin TUTAN (Bursa)

GEREKE Madencilik tarihi insanlk tarihi kadar eskidir. Madencilik ve metalrji, tarih boyunca insan yaamnn vazgeilmez bir eleman olmay srdrmtr. Maden kaynaklarnn yenilenebilir olmayp aksine eksilebilir ve tkenebilir olmas, onun en nemli zelliklerinden biridir. Yani bir maden ocann rezervleri tkendiinde, onun yerine konulmas yeniden retilmesi mmkn deildir. Bu nedenle, madencilikle ilgili politikalar, gelecek nesillerin haklarn da dikkate alarak belirlenmelidir. Milli maden varlklarmz, lkemizin yarnlar iin hayati neme sahiptir. Bu varlklarmz gerei gibi iletemez ve ileri teknolojiyi retemezsek, gelimi lkelerin karlarna gre hareket etmek zorunda kalabiliriz. Zira dnyada retilen ham maddelerin fiyatlar genelde, retici lkeler deil, tketen ve bu alanlarda gerekli teknolojik bilgi birikimine sahip, sanayilemi lkeler tarafndan belirlenmektedir. Dolaysyla en ksa zamanda, sadece ham madde kayna bir lke konumundan kp, bu kaynaklarn ileri teknolojiyle en iyi ekilde ileyip bu alanda endstrilemeyi baarabilen bir lke durumuna ykselebilmeliyiz. Aksi takdirde, milli maden varlklarmz yabanc tekellerin elinde heba olacak, lkemiz de zengin kaynaklarn fakir bekiliine devam edecektir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 36 Bu durumda, kendi kaynaklarmz lkemizin karlarna azami fayda salayacak ekilde deerlendirebilmemiz iin tek yol, bu varlklar mmkn olduu kadar, katma deerlerini daha da ykseltecek nihai rn haline getirip pazarlayabilmektir. Madencilii gelitirmek ve bu gelimeyi srdrlebilir bir kalknma konsepti iinde yapabilmek iin madencilik faaliyetlerinin tamamn kapsayacak ekilde madencilikle ilgili veriler gvenilir olarak oluturulmaldr. Rezerv gelitirme ve ciddi bir arama almas yapabilmek iin, lzumlu yatrmlarn yaplmas gerekmektedir. Bu konuda ARGE almalarna gereken destek salanmal ve ileri teknoloji yakalanmaldr. Madenler, sanayilemenin ana girdisini oluturduu iin, endstriyel ham madde kaynaklar olmadan sanayilemek imknszdr. Dnya sanayinin her gn artan oranda ihtiya duyduu birok maden kaynaklarna sahip olan lkemizin bu yer alt zenginliklerini insanlarmzn refah dzeyini artracak ekilde kullanmamz ve ynetmemiz gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 37 ESKEHR MLLETVEKL FEHM MURAT SNMEZ VE 23 MLLETVEKLNN NERGES (10/342) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Arkeolojik almalar, Lle tann 5 bin yldr bilindiini ve kullanldn gstermektedir. Lle ta, Trkiyede 1830da Avusturyallar tarafndan Eskiehir'in Sepeti ve Marg kylerinde bulunmu ve yzyla yakn bir sre boyunca Avusturyallar tarafndan ham madde olarak ihra edilmitir. 1960 ylnda ham madde olarak ihracnn yasaklanmasna kadar Avusturyallar tarafndan dnyaya pazarlanan Lle ta Viyana ta olarak tannmtr. Trk sanatkrlarnn Lle ta ilemeciliine ilgisi ise 1920li yllarda balamtr. Lle ta; pipo, azlk, kolye, bilezik, kpe, ine, saksafon, nargile, tespih, cami maketleri, leke karmada, elektrik makineleri ve motorlu ulam aralar iin de katalizr yapmnda ve otomobil sanayinde ise motorla ekzos borusu arasna emici olarak nohut ya da mercimek iriliinde paralanarak yakt temizlemede ve fze ve br uzay aralarnn balk i kaplamalarnn yaltlmasnda da kullanlmaktadr. Trkiye dnda Yunanistan, Avusturya, spanya, Rusya, Fransa, Fas, Madagaskar ve Kenya Lle ta retiminin yapld yerlerdir. Ancak buralarda kaynaklarn kstl ve ta kalitesinin de olduka dk olduu bilinmektedir. Trkiye ekonomisine 1.5 milyon dolarn stnde bir katk salayan Lle tann Trkiyedeki rezervinin tamamna yakn Eskiehir yresinde bulunmaktadr. Yrede bulunan Lle ta rezervi 2 milyon 572 bin 850 ton olarak tespit edilmitir. Dnya Lle ta rezervlerinin %70lik ve en kaliteli ksmna sahip olan Eskiehirde Lle ta ustas says her geen gn azalmaktadr. Trkiye'de Lle ta iletmeciliine gereken nem verilmesi durumunda yre halk iin byk bir gelir kayna oluturulmu olacaktr. Eskiehirin dnyaya tantlmasnda kullanlacak en nemli e Lle tadr. Eskiehir turizminin geliimi iin Lle ta ve el sanatnn yok olmamas gerekmektedir. Trk el sanatlarnn gelitirilmesi, korunmas, gelecek kuaklara aktarlmas ve bu sanat dallarnda alarak geimini temin eden reticilerin ierisinde bulunduu sorunlarn aratrlarak, alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla, Anayasann 98 inci, tzn 104 nc ve 105 inci maddeleri uyarnca bir Meclis aratrmas almasn teklif ederiz. 1. Fehmi Murat SNMEZ (Eskiehir) 4. Fevzi TOPUZ (Mula) 7. Mevlt COKUNER (Isparta) 10. Yaar TZN (Bilecik) 13. Vahap SEER (Mersin) 16. Yaar AYZ (Gaziantep) 19. Engin ALTAY (Sinop) 22. Hulusi GVEL (Adana) 2. Ahmet ERSN (zmir) 5. Ali Rza ZTRK (Mersin) 8. Hikmet ERENKAYA (Kocaeli) 11. Rahmi GNER (Ordu) 14. Tekin BNGL (Ankara) 17. Dervi GNDAY (orum) 20. Atilla KART (Konya) 23. Ali Rza ERTEMR (Denizli) 3. Tansel BARI (Krklareli) 6. Malik Ecder ZDEMR (Sivas) 9.Ramazan Kerim ZKAN (Burdur) 12. Eref KARABRAHM (Giresun) 15. Ahmet KK (anakkale) 18. lhan KESC (stanbul) 21. Sacid YILDIZ (stanbul) 24. Mehmet Ali ZPOLAT (stanbul)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 38 SRT MLLETVEKL AFF DEMRKIRAN VE 21 MLLETVEKLNN NERGES (10/374)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Yurdumuz, karmak jeolojik yaps nedeniyle ok eitli madenlere sahiptir. Trkiye, dnya madenciliinde ad geen 132 lke arasnda retim deeri itibaryla 28inci, maden eitlilii itibaryla ise 10uncu srada yer alyor. Dnyada halen ticareti yaplan 90 eit madenden 60 Trkiye'de de retilmektedir. Trkiyede halen, 60 civarnda farkl maden ve mineral retimi yaplyor. Dnya metal maden rezervlerinin yzde 0,5i, endstriyel ham madde rezervlerinin yzde 2,5i, kmr rezervlerinin yzde 1i Trkiye'de bulunuyor. Dnya bor rezervlerinin ise yzde 72sine sahip olan Trkiye, bu oranla dnyada ilk srada bulunmaktadr. Trkiye altn cevheri potansiyelinde de ok nemli bir konumdadr. GSMH iinde madenciliimizin pay, Cumhuriyetin ilk yllarnda %30 iken; 1960l yllarda %5e, gnmzde ise %1,5lara kadar dmtr. Bu oran Almanya ve ABD'de %4 civarnda olup, Kanadada %7.5 Avustralyada %8.7dir. Madencilik sektrne yn verirken uzun vadede bir madencilik politikas oluturulmaldr. Bu politikann kalc olmas yannda, zaman iinde deiip, yeni koullara uyacak esneklii de gstermesi zorunludur. Ayrca bu politika tespit edilirken maden potansiyelimiz salkl bir ekilde belirlenmeli ve doal kaynaklarmzn tkenebilirlii gz nne alnmaldr. Madencilik sektrmzn gelimi lkeler dzeyine gelmesi ve ekonomimizde olmas gereken yere ulamas iin sektrdeki belirsizliklerin en aza indirilmesi gerekmektedir. lkemiz snrl kaynaklarn aklc bir ekilde aramalarda younlatrmal ve zel giriimcilerin sektrde yatrm yapmalar tevik edilmelidir. almalarn daha verimli olabilmesi iin gerekli yasal ve kurumsal dzenlemelerin yaplmas ve bunlara ilerlik kazandrlmas arttr. MTA raporlarna gre Trkiye 5 milyar m mermer rezervi ile dnya mermer potansiyelinin %40na sahiptir. Toplam rezervi 13.9 milyar ton olan Trkiyenin, 1,6 milyar ton civarndaki grnr rezervi, bugnk temposuyla, dnya tketimini 80 yl karlayabilecek dzeydedir. lkemizde 80in zerinde deiik yapda, 120nin zerinde deiik renk ve desende mermer rezervi belirlenmitir. Ayrca Dnyada ve Trkiyede ekonomik kalknmann en temel arlkl enerji girdileri olan petrol ve doalgaza, gn getike daha fazla gereksinim duyulmaktadr. Kullanm alanlarnn yaygnl arz-talep dengesi iinde bu rnlere bamll arttrm ve sonuta petrol ve doalgaz, dnyadaki dier enerji kaynaklarndan ayrlarak stratejik bir konuma gelmilerdir. 1945 ylnda kefedilen Raman petrol sahasnn kefinden bugne yaplan almalar Trkiyede petrol ve doal gazn varln kantlamtr. Bugne kadar irili-ufakl yaklak 120 tane petrol ve doal gaz sahas kefedilmitir. Bu arama faaliyetleri sonucunda yaklak 1 milyar ton petrol varl tespit edilmi olmakla birlikte, bunun ancak %15ine tekabl eden 150-160 milyon tonu retilebilir rezervdir. Bu retilebilir rezervin 110-120 milyon tonu Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 39 retilmi olup, geriye 40-50 milyon ton rezerv kalmtr ki bu da Trkiyenin 1.5 yllk tketimine denk gelmektedir. te yandan lkemizin halen doalgaz rezervi ise 8 milyar m3 olup, 2008 ylndaki 37 milyar m3 toplam tketimle mukayese edildiinde yaklak 3 aylk lke ihtiyacn ancak karlayaca grlmektedir. lkemizdeki maden, doal ta, petrol ve doalgazdan oluan tabii yer alt kaynaklarnn sorunlarnn tespiti, sektrdeki belirsizliklerin en aza indirgenmesi etkin, kalc ve uzun vadeli zmlerin belirlenmesi, bu sektrn nnn almas ve tevikinde nelerin yaplabileceinin tespiti, bu konu erevesinde dnya leklerine gre yeterli aratrma yaplp yaplmad ve konuyla ilgili gerekli nlemlerin alnmas ve bu sektrmzn teknik bilgi ve alt yap eksikliklerinin giderilmesi iin Anayasann 98. TBMM tznn 104. ve 105. maddeleri gereince bir Meclis aratrmas almasn arz ederiz.

1. Afif DEMRKIRAN (Siirt) 4. Azize Sibel GNL (Kocaeli) 7. Abdullah ALIKAN (Krehir) 10. Fikri IIK (Kocaeli) 13. mer NAN (Mersin) 16. Burhan KAYATRK (Ankara) 19. Murat YILDIRIM (orum) 22. Mehmet Nil HIDIR (Mula)

2. Kazm ATAOLU (Bingl) 5. evket GRSOY (Adyaman) 8. hsan KOCA (Malatya) 11. Mahmut DURDU (Gaziantep) 14. Polat TRKMEN (Zonguldak) 17. . Gkalp GNEY (Bayburt) 20. Hseyin DEVECOLU (Kilis)

3. Seracettin KARAYAIZ (Mu) 6. Medeni YILMAZ (Mu) 9. Zlfikar ZOL (anlurfa) 12. Cemal TAAR (Bitlis) 15. Fetani BATTAL (Bayburt) 18.Ylmaz HELVACIOLU (Siirt) 21. Cafer TATLIBAL (Kahramanmara)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 40 MANSA MLLETVEKL AHN MENG VE 22 MLLETVEKLNN NERGES (10/377) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Manisa ili Turgutlu ilesinin 15 km kuzeyindeki ormanlk al Da blgesinde nikel madeni karlmas iin deneme retimlerine balanmtr. Asl retim faaliyetlerine gemek iin evre ve Orman Bakanlna izin giriiminde bulunulmu ve al Da blgesinde 3.298.539 metrekare alanda slfrik asit kullanlarak nikel madeni karma, ayrtrma ve zenginletirme yaplmas izni verilmitir. Blgede deneme retimi iin yaplan almalarda birok aa kesilerek ormanlk alann zarar grmesine neden olmulardr. letme sresince 200 binin zerinde aacn kesilecei tahmin edilmektedir. Bu durum blgedeki ormanlk alann tamamen yok olmas demektir. Blgedeki aalarn kesilmesi ve dere yataklarnn bozulmas nedeniyle Gediz havzasnda erozyon artm, daha nce hi grlmemesine ramen baz kyler sel felaketine maruz kalmtr. Ayrca nikel madeninin karlmasnda kullanlan slfrik asitin neden olduu olumsuzluklarla ilgili ikyetlerde gelmeye balamtr. Blgenin en nemli su havzas olan Gediz nehri al Dann ve maden sahasnn ok yaknndan gemektedir. Bu nedenle yer alt ve yer st su kaynaklar ile doal kaynaklar bundan olumsuz etkilenecektir. Projesinde iletme mr 15 yl olarak belirlenen maden tkendiinde blgede orman ve tarm alanlar ile birlikte nfusu yz bini bulan Turgutlu ile merkezimiz bu evre kirliliinden nemli lde zarar grecektir. Turgutlu alda blgesinde, Musulcal, Akky, ampnar, zzettin, Yakuplar, Temrek ve Sarbey kyleri bulunmakta blge halk geimini tarm ve ormanclktan salamaktadr. Blge halk, geleceklerini karartmamak adna konuya duyarllk gstermekte ve alda ormanlk alanlarna tarm arazilerine ve kylerine sahip kmak iin nikel madeni karlmasna kar olup, lkenin en byk evre felaketini nlemek adna, iletmenin kapatlmasn talep etmektedirler. Turgutlu al Da blgesinde nikel madeni karlmas ve ilenmesi amacyla kurulacak iletmenin; fayda - maliyet analizinin tespiti, ormanlar ve tarm arazileri zerine etkilerinin, nikel madeninin ayrtrlmasnda kullanlacak olan slfrik asidin, yer alt ve yer st su kaynaklar, tarm arazileri ve evre zerindeki kirletici etkilerinin ve evre kylerde yaayan blge halknn yaam standartlarnn ve salklarnn korunmas, tedbirlerinin aratrlmas, iletme kapandnda ortaya kacak sorunlarn tespiti ve zm nerilerinin belirlenmesi amacyla Anayasann 98, TBMM tznn 104 ve 105 inci maddeleri gereince bir Meclis aratrmas almasn arz ve teklif ederiz. 1. ahin MENG (Manisa) 4. evket KSE (Adyaman) 7. Zekeriya AKINCI (Ankara) 10. Hsn LL (Antalya) 13. Enis TTNC (Tekirda) 16. Vahap SEER (Mersin) 19. Hseyin NSAL (Amasya)
22. Mevlt COKUNER (Isparta)

2. Orhan Ziya DREN (Tokat) 5. Grol ERGN (Mula) I8. Rasim AKIR (Edirne) 11. Ferit Mevlt ASLANOLU (Malatya) 14. Fehmi Murat SNMEZ (Eskiehir) 17. Faik ZTRAK (Tekirda) 20. Ali Rza ERTEMR (Denizli)
23. Ahmet KK (anakkale)

3. Ensar T (Ardahan) 6. Ergn AYDOAN (Balkesir) 9. Algan HACALOLU (stanbul) 12. Fatma Nur SERTER (stanbul) 15. Yaar AYZ (Gaziantep) 18. Nesrin BAYTOK (Ankara) 21. Mehmet Ali ZPOLAT (stanbul)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 41 MERSN MLLETVEKL MEHMET ANDIR VE 21 MLLETVEKLNN NERGES (10/388)

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA Mersin ili Tarsus ilesi kylerinde faaliyet gsteren tm antiyelerin ve maden ocaklarnn kylye ve tarm alanlarna verdii zararlarn aratrlarak sorumlularn ve alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla Anayasann 98 inci, TBMM tznn 104 ve 105 inci maddeleri gereince Meclis Aratrma Komisyonu kurulmasn arz ve teklif ederiz. 1. Mehmet ANDIR (Mersin) 4. Osman DURMU (Krkkale) 7. Cemaleddin USLU (Edirne) 10. Sleyman Turan RKN (Hatay) 13. Ahmet ORHAN (Manisa) 16. Mustafa ENZ (Manisa) 19. Muharrem VARLI (Adana) 22. Mithat MELEN (stanbul) 2. enol BAL (zmir) 5. smet BYKATAMAN (Bursa) 8. mit AFAK (stanbul) 11. Beytullah ASL (Eskiehir) 14. Mnir KUTLUATA (Sakarya) 17. Reat DORU (Tokat) 20.Ylmaz TANKUT (Adana)

3. Abdlkadir AKCAN (Afyonkarahisar) 6. Necati ZENSOY (Bursa) 9. Hasan ALI (Karaman) 12. S. Latif YUNUSOLU (Trabzon) 15. M. Akif PAKSOY (Kahramanmara) 18. Kamil Erdal SPAH (zmir) 21. Tunca TOSKAY (Antalya)

GEREKE Tarsus, XIII. yydan sonra Memluklerin ve zaman zaman da Ramazanoullar ile Dulkadiroullar beyliklerinin ynetimine geti. 1516 da ise, Yavuz Sultan Selimce Osmanl topraklarna katld. Tarsus 1571de Kbrs Eyaletine bal bir sancak merkezi olduysa da, bir sre sonra Adana eyaleti snrlarna alnd. 1832de Osmanl glerini yenen Msrl brahim Paa, Adana ve evresini ele geirdi. 1839da yeniden Osmanl topraklarna katlan Tarsus, 1867de Halep vilayeti Adana sancann 1877de ise Adana vilayeti Adana sancann bir kazas oldu. Mersin 1888de Adanaya bal bir sancak olunca Tarsus da bunun tek kazas olarak ynetsel durumunu korudu. I. Dnya Sava sonrasnda Fransz igaline urayan Tarsus da buna bal bir ile merkez durumuna geldi. Tarsus Mslmanlar iinde mukaddes bir ehirdir. Tarsusta birok kutsal abideler vardr. Danyal Peygamber Tarsusta gmldr. Makam Camiinde Trbesi vardr. Hazreti it, Lokman Hekim, Bilal-i Habeinin Mezarlar Tarsustadr. Harun Reitin kardei Memunun valilii srasnda Tarsus aynda boulmasndan sonra Nur Camiindeki mezara defin edilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 42 Gerek evre ve gerekse salk asndan kanunlara aykrlk gsteren iletmelerin faaliyet gsterdikleri alanlarn kylere yaknl nedeniyle (50 metreye yaknlkta evlerin olmas) evlerin fiziki yapsnn bozulmasna ve tm kylnn saln tehlike altna almaktadr, can gvenlii hie saylarak nakliyelerin yaplmasna devam edilmektedir. Tm bunlarn yannda zeytinciliin slah ve yabanilerinin alatlmas hakkndaki 2573 sayl kanunun 20. maddesinde yer alan Zeytinlik sahalar iinde ve bu sahalara en az 3 km. mesafede zeytinya fabrikas hari zeytinliklerin vegatatif ve generatif gelimesine mni olacak kimyevi atk brakan, toz ve duman karan tesis yaplamaz ve iletilemez, bu alanlarda yaplacak zeytinya fabrikalar ile kk lekli sanayi iletmeleri yapm ve iletilmesi tarm ve ky ileri bakanlnn iznine baldr ibaresi de ak ak bu tesislerin bylesi alanlarda bulunmasn yasaklamaktadr. Ayrca daha ncede birok davaya emsal olan mahkeme kararlarnda bu ve benzeri iletmelerin evreye, doaya ve blgede yaayan insanlara zarar verdikleri, grlt ve hava kirliliine yol atklar gerekesiyle kapatlmlardr. Yine baz irketlerin burada amak istedii antiyenin kapsad alan hem orman arazisi hem de kye ait tapulu parsellenmi arazi olduu tapu kaytlarnda mevcuttur. Kanunlar erevesinde yerinde grlp incelenmesi ve buna gre bir karar verilmesi, hem evre, hem hava kirlilii, hem buralara ok yakn evrede bulunan Tarsus ve Mersinin tek ime suyu havzasna (Berdan Baraj) hem de insanlarn can ve mal gvenliine verecei tahribat nleyecektir. Aklanan ve ayrca gerekede belirtilen nedenlerle, antiyelerin hlen devam etmesi nedeniyle sorumluluu bulunanlarn ortaya kartlmas, gerekli tedbirlerin alnmasna ynelik nlemlerin aratrlmas amacyla Anayasamzn 98 ve Trkiye Byk Millet Meclisi Tznn 104 ve 105 inci maddeleri gereince Meclis Aratrmas Komisyonu kurulmasn arz ve teklif ederiz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 43 MARDN MLLETVEKL AHMET TRK VE 20 MLLETVEKLNN NERGES (10/404) TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA lkemizin nemli doal zenginliklerinden biri olan kmr retim ve ticaretinde meydana gelen usulszlklerin ve yolsuzluklarn saptanmas, kmrle ilgili mevzuata uygun olmayan davranlarn etkilerinin belirlenmesi, bunun ekonomimiz zerindeki etkilerinin saptanmas ve alnacak srdrlebilir nlemlerin belirlenmesi amacyla Anayasann 98 ve tzn 104 ve 105'inci maddeleri gereince Meclis aratrmas almasn arz ve talep ederiz. 10.06.2009 1. Ahmet TRK (Mardin) 4. Selahattin DEMRTA (Diyarbakr) 7. Bengi YILDIZ (Batman) 10. Aysel TULUK (Diyarbakr) 13. Pervin BULDAN (Idr) 16. Osman ZELK (Siirt) 19. Hasip KAPLAN (rnak) 2. Emine AYNA (Mardin) 5. Srr SAKIK (Mu) 8. M. Nezir KARABA (Bitlis) 11. Gltan KIANAK (Diyarbakr) 14. Sebahat TUNCEL (stanbul) 17. brahim BNC (anlurfa) 20. erafettin HALS (Tunceli) GEREKE Avrupa Konseyi tarafndan 4 Kasm 1999 tarihinde imzaya alan ve Trkiye Cumhuriyeti Devleti adna 27 Eyll 2001 tarihinde Strazburgda imzalanan Yolsuzlua Kar zel Hukuk Szlemesi'ne imza atan Avrupa Konseyi yesi Devletler, yolsuzlua kar mcadelede uluslararas i birliinin neminin bilincinde, yolsuzluk olgusunun, hukukun stnl, demokrasi ve insan haklar, hakkaniyet ve sosyal adalet iin ciddi bir tehdit oluturduunun, ekonomik gelimeyi engellediinin ve piyasa ekonomilerinin dzgn ve drst ilemelerini tehlikeye koyduunun altn izmi, yolsuzluun bireyler, Devlet kurumlar, uluslararas kurulular ve irketler iin menfi sonular teyit edilmitir. Trkiye kmr kaynaklar asndan olduka zengin bir lke olmasna ramen, kendi kaynaklarn kullanamamaktadr. rnak ilimizde milyonlarca rezerv kmr bulunmasna ramen, halkn karna kullanlmamaktadr. TK kapatlarak, ihale yoluyla kiilerin karna kullanlmaktadr. Bu durum kmre dayal evre felaketine yol aacak kmr termik santral ihalelerini gndeme getirmitir. 22 Temmuz 2007 ile 29 Mart 2009 yerel seimlerinde kmr bir seim propaganda arac olarak kullanlm, datlan kmrn menei ve kalitesi sorunlu km, yaplan demelerde effaf davranlmamtr. Meskenlerde Kullanlmak Kayt artl Isnma Amal Kmr ithalat ve Sanayide Kullanlmak Kayt artl Sanayi Kmr thalat eklinde iki ayr ithalat izni kapsamnda yaplaca, bu her iki ayr ithalata konu Kmr Kalite Deerlerinin ilgili laboratuvar kontrolleri yaplarak evre Bakanl'nca belirtilen parametrelere uygun olup olmad aratrlaca dzenlenmesine ramen, yerli yabanc ithalat-ihracat firmalarla, organize irketlerin yasalara aykr olarak ilem yapt grlmektedir. 2002-2007 yllar aras mfetti incelemelerinde milyarlarca idari para cezas tahsil edilememitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544) 3. Fatma KURTULAN (Van) 6. Ayla Akat ATA (Batman) 9. Akn BRDAL (Diyarbakr ) 12. Hamit GEYLAN (Hakkri) 15. M. Nuri YAMAN (Mu) 18. Sevahir BAYINDIR (rnak) 21. zdal ER (Van)

- 44 Gmrk Bamfettilikleri eli altnda yargya sevk edilen su fezlekeleri hakknda yrtlen yasal ilemlere ramen, ithalat firma depolarnda duran ve satlmay bekleyen standart d kmrlere ve dier varlklarna, Sahte Kargo Manifestosu treterek, bu ite aktif yardm ve yataklk yapan tayc firma gemi ve aralarna el konulmamakta, el konan varlklar var ise de bu varlklar satlmamakta, ithalat firmalara kmr ithalat yasa ile Firma Sahip ve Yneticilerine yurt dna kma yasa getirilmemektedir. Trkiye'deki tm Kmr ithalat Limanlar'ndan yasalara aykr olarak sahte belgelerle gerekletirilen Gmrk Kaakl karsnda etkili ve caydrc bir ilem yaplmamaktadr. Isnma amal kmr nitelii tamayan standart d bu tr kmrlerin ok fahi misli misli fiyatlarla kamu kurum ve kurulular yan sra zel sektre satlarak, bu tr kmrler zerlerinden sistemli bir biimde ve her yl gerekletirilen milyarlarca dolar tutarl yolsuzluk vurgunu yapld basna yansmaktadr. Kmr numunesi ile dolu kmr torbalarnn ithalat firmaca analizi yapan kuruma getirilip gtrlerek analiz ettirilmeleri neticesinde ele geirilen Kaliteli Kmr Analiz Raporlar'na Gmrk darelerinde dayatma yaplarak ithal edilen Rusya ve Ukrayna menei, Trkiye Devleti Isnma Amal Kmr Standartlarna aykr standart d kmrlerin yurda ithal edilmesi hangi menfaat karlnda saland aratrlmas gereken bir konudur. Gmrk Mstearl Tefti Kurulu Bamfettiliince srdrlen inceleme ve soruturmalar neticesinde says binlerle ifade edilen usulsz kmr ithalat dosyalar hakknda hazrlanan soruturma raporlar olduu, gerei yaplmak zere ilgili Cumhuriyet Basavclklarna sevk edildii bilinmektedir. Son 7 ylda yasad ilemlerle usulsz yollardan yurda sokulup snma amal kmrler yerine kamu kurum ve kurulular yan sra zel sektre satlarak yurda sokulan ortalama 50 Milyon Tonu akn standart d Sanayi Kmrleri zerinden gerekletirilen ve toplam milyarlarca dolar bulan ithal kmrlerle ilgili kaaklk yapld, 2007 yl ve sonras sahtecilikle, sahte kmr analiz raporu, sahte kmr kalite sertifikas, sahte CIF kmr maliyet faturas gibi ilemlerle devletin milyarlarca zarara uratld grlmektedir. Yurda sokulan tm bu kmrlerin kamu kurum ve kurulularna normaldeki toptan sat deerlerinin zerinde fiyatlarla satlarak son yedi ylda devletin milyarlarca dolar zarara uratld iddia edilmektedir. Bu nedenlerle bir Meclis aratrmas almas ve aratrma komisyonu kurulmas gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 45 -

BRNC BLM KOMSYONUN LEY VE KOMSYON ALIMALARI

1.1. KOMSYONUN LEY 1.1.1. Aratrma nergelerinin zeti ve Konusu 23. Dnemde Meclis Aratrmas Komisyonumuzun kurulmasna dayanak tekil eden, Ali KOAL ve 26 Milletvekilinin, ta kmr retimindeki sorunlarn ve Trkiye Takmr Kurumunun durumunun aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/67); Mula Milletvekili Metin ERGUN ve 29 Milletvekilinin, mermercilik sektrndeki sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/75); stanbul Milletvekili Ufuk URAS ve 19 Milletvekilinin, altn madenciliinin btn ynleriyle aratrlmas amacyla (10/82); Balkesir Milletvekili Ahmet Duran BULUT ve 34 Milletvekilinin, bor madenciliindeki sorunlarn aratrlarak bor kaynaklarnn etkin ve verimli deerlendirilmesi iin alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/122); Yozgat Milletvekili Mehmet EKC ve 22 Milletvekilinin, Manisa-Turgutlu-alda nikel yatann iletilmesi konusunun aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/141); Trabzon Milletvekili Kemalettin GKTA ve 24 Milletvekilinin, petrol arama almalar konusunda (10/180); Burdur Milletvekili Ramazan Kerim ZKAN ve 28 Milletvekilinin, mermercilik sektrnn sorunlarnn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/193); Denizli Milletvekili Ali Rza ERTEMR ve 38 Milletvekilinin, mermercilik sektrndeki sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/208); Mula Milletvekili Fevzi TOPUZ ve 28 Milletvekilinin, ta ocaklarnn evreye etkilerinin aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/216); Balkesir Milletvekili Ergn AYDOAN ve 20 Milletvekilinin, mermercilik sektrndeki sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/229); Mersin Milletvekili Ali Rza ZTRK ve 37 Milletvekilinin, madencilik sektrndeki sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/304); Mersin Milletvekili Ali Rza ZTRK ve 24 Milletvekilinin, bor madenciliindeki sorunlarn aratrlarak bor kaynaklarnn etkin deerlendirilmesi iin aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/309); Mardin Milletvekili Ahmet TRK ve 20 Milletvekilinin, Batmandaki petrol tesislerinin evre ve insan sal zerindeki etkilerinin aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/320); Ktahya Milletvekili Alim IIK ve 23 Milletvekilinin, Ktahyadaki Seyitmer ve Garp Linyit letmeleri ynetimine ynelik iddialarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/324); Zonguldak Milletvekili Polat TRKMEN ve 20 Milletvekilinin, maden kaynaklarnn aratrlarak madencilie dayal sanayinin oluturulabilmesi iin alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/336); Kahramanmara Milletvekili Veysi KAYNAK ve 20 Milletvekilinin, lkemizdeki maden kaynaklarnn aratrlarak etkin ve verimli deerlendirilmesi iin alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/337); Eskiehir Milletvekili F. Murat SNMEZ ve 23 Milletvekilinin, lle tann deerlendirilmesindeki sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/342); Siirt Milletvekili Afif DEMRKIRAN ve 20 Milletvekilinin, madencilik sektrndeki sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/374); Manisa Milletvekili ahin MENG ve 22 Milletvekilinin, Turgutlu-al Danda yaplacak nikel madencilii faaliyetlerinin evreye etkilerinin Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 46 aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/377); Mersin Milletvekili Mehmet ANDIR ve 21 Milletvekilinin, Tarsustaki antiye ve maden ocaklarnn yol at sorunlarn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/388); Mardin Milletvekili Ahmet TRK ve 20 Milletvekilinin, kmr retimi ve ticaretindeki yolsuzluk ve usulszlk iddialarnn aratrlarak alnmas gereken nlemlerin belirlenmesi amacyla (10/404) Anayasann 98inci Trkiye Byk Millet Meclisi tznn 104nc ve 105inci maddeleri uyarnca bir Meclis aratrmas almasn isteyen nergelerinin gerekelerinde zetle; Trkiyede ta kmr karlmas ve iletmesinde olumsuzluklarn meydana geldii; gelinen noktada Trkiye Takmr Kurumu ynetiminin firmalara tm kolaylklar salamasna ramen, bugne dein hizmet alm ile yaplan ilerden beklenen verimin alnamad; bunun yan sra rdovans sahalarnda yaanan olumsuzluklar olduu, Mermer rezervleri bakmndan son derece nemli bir potansiyele sahip olan mermercilik ve doal ta sektrnn uygulanan yanl politikalar ve youn brokrasi nedeniyle yeteri kadar geliemedii, bu sektrn gelimesi iin mevcut sorunlarn bir an evvel zlmesi gerektii, anakkale-Balkesir-Kazdalarnda yaanan ekolojik kriz ile altn madenciliinin lkemize kazandrdklar ve kaybettirdiklerinin neler olduu konusunda bir muhasebe yaplmasnn zorunlu hle geldii, Manisa ili Turgutlu ilesi alda mevkiindeki nikel yatanda, nikel ve kobalt retilmesine mukabil evreye verilen zararlarn belirlenmesi amacyla aratrma yaplmas talep edildii, Trkiye'de petrol kaynaklarnn tespiti ve lke karlar iin en verimli ekilde karlp kullanlmas konularnda aratrma yaplmas gerektii, Mermercilik sektrmzn sorunlarnn ve zm yollarnn belirlenmesi ve eksikliklerinin giderilmesi, gelitirilmesi; ulusal ve yresel dzeyde koordinasyonun salanmas; destekleme yollarnn aratrlmas, idari, kurumsal ve yasal dzenlemelerin yaplmas; teknik bilgi ve alt yap eksikliklerinin giderilmesi gerektii, Son yllarda mermerciliimizin yaamakta olduu ve her geen gn derinleen sorunlarn saptanmas ve bu sorunlarn zmne dnk somut admlarn atlarak gerekli nlemlerin alnmas gerektii, Bata su kaynaklar olmak zere, tarm, orman, yerleim yerleri, turizm, tarih ve kltrel alanlara dorudan olumsuz etkileri grlen ta ocaklarnn yer seimi ile kuralsz ve denetimsiz iletilmelerinin ortaya kard zararlarn nlenmesi gerektii, Dnyada retimde yedinci, ihracatta sekizinci srada bulunan mermercilik sektrnn sorunlarnn ve zm yollarnn belirlenmesi, eksikliklerinin giderilmesi, gelitirilmesi; yresel ve ulusal dzeyde koordinasyonun salanmas; destekleme yollarnn aratrlmas; idari, kurumsal ve yasal dzenlemelerin yaplmas; teknik bilgi ve alt yap eksikliklerinin giderilmesi gerektii, Madencilik sektrmzn GSYH iindeki paynn artrlmas; maden sektrnde retim, iletme, pazarlama ve sat aamalar dhil sektrn iinde bulunduu Adan Zye tm sorunlarn tespiti; bu sorunlarn zm iin yaplmas gerekenlerin tespiti; sektrdeki belirsizliklerin en aza indirilmesi; etkin, kalc, uzun vadeli politikalarn belirlenmesi; dnyay saran ekonomik krizin sonularnn lkemizde de tam anlamyla hissedilmeye baland bugnlerde madencilik sektrnn yolunun almas ve bu konu ile ilgili neler yaplabileceinin aratrlmas gerektii, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 47 Bor yataklarnn en etkin ve verimli ekilde iletilmesi, bor minerallerinin retilmesi, pazarlanmas iin ncelikle karlalan sorunlarn ve bu sektrn alanlarnn sorunlarnn objektif olarak tespit edilmesi ve gerekli nlemlerin alnmas iin sektrn almas gerektii, Batman ilinde yaplan petrol arama, karma, depolama ve ileme almalarndan kaynaklanan ime suyu kirlilii ile bunun insan sal zerindeki etkilerinin aratrlmas gerektii, Seyitmer Linyit letmesi ve Gney Ege Linyit letmesinde baz ciddi olumsuzluklarn yaanmasnn kamuoyunda Acaba bu yanllar ve olumsuzluklar, iletmelerin ve enerji santrallerinin zelletirilmesinin nnn almas ve hzlandrlmas amacyla bilerek mi yaplyor? sorusunun sorulmasna ve tartlmasna yol at, Seyitmer ve Gney Ege Linyit letmelerinde ve bu blgedeki termik santrallerde retilen kmrn pazarlanmas, nakliyesi ve datlmas, hizmet alm ve ihalelerinin yaplmas, eleman alm gibi konularda firmalar ya da kiiler arasnda ayrm yapld, baz siyasilerin iletmelerin ynetimlerinde siyasi nfuz kullanarak etkili olduklar, iletmelerde alan brokrat ve kamu grevlilerinin rahat alamadklar vb. olumsuzluklar yerel ve ulusal basna yansyarak ad geen iletmelerin milletimiz nezdinde itibarn zedelemeye neden olduu, lkemiz maden kaynaklarnn durumunun tespiti ve en verimli ekilde deerlendirilebilmesi amacyla aratrma yaplmas gerektii, Eskiehirin tantm kapsamnda, lle tann dnyaya tantlmas ile lle ta el sanatlarnn yok olmamas iin alma yaplmas gerektii, Tarsus ilesi ve kylerinde faaliyet gsteren maden ocaklar ve antiyelerin kyllere ve tarm arazilerine verdii zararlarn aratrlmas gerektii, Kmr retim ve ticaretinde meydana gelen usulszlk ve yolsuzluklarn saptanmas, kmrle ilgili mevzuata uygun olmayan davranlarn etkilerinin belirlenmesi, meydana gelen usulszlklerin Trkiye ekonomisi zerindeki etkilerinin saptanmas ve alnacak srdrlebilir nlemlerin belirlenmesi gerektii, ifade edilmitir. 1.1.2. Komisyonun Kuruluu Aratrmaya konu yirmi bir ayr nerge, konularnn benzer olmas nedeniyle birletirilerek, Genel Kurulun 03.12.2009 tarihli 26nc birleiminde grlm ve Madenciliin Sorunlarnn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla bir Meclis Aratrmas Komisyonu kurulmas kararlatrlmtr. Komisyonun kuruluuna ilikin 03.12.2009 tarihli ve 951 sayl Kararda; aratrmay yapacak Komisyonun 16 yeden olumas, alma sresinin Bakan, Bakanvekili, Szc ve Ktip ye seimi tarihinden itibaren 3 ay olmas ve gerektiinde Ankara dnda da alma yaplabilmesi hususlarna yer verilmitir. Komisyonun kurulu karar 11.12.2009 tarihli ve 27429 sayl Resm Gazetede yaymlanmtr. Bu karar takiben Genel Kurulun 13.01.2010 tarihli 47nci birleiminde, Komisyon yeliklerine ve ayn tarihte yaplan ilk Komisyon toplantsnda Bakan, Bakanvekili, Szc ve Ktip yeliklere yaplan seimler sonucunda aada adlar ve seim evreleri yazl milletvekilleri belirlenmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 48 Tablo 1. Komisyon yesi Milletvekilleri UNVANI Bakan Bakanvekili Szc Ktip ye ye ye ye ye ye ye ye ye ye ye ye ADI VE SOYADI Mehmet Altan KARAPAAOLU Polat TRKMEN Mustafa Kemal CENGZ Halil NLTEPE Zekeriya ASLAN Osman ERTURUL Ergn AYDOAN Mehmet Salih ERDOAN Kutbettin ARZU Tahir ZTRK Emin Nedim ZTRK Halil MAZICIOLU Yahya DOAN Mehmet Nil HIDIR Hasip KAPLAN Ali KOAL PARTS AK PART AK PART MHP CHP AK PART MHP CHP AK PART AK PART AK PART AK PART AK PART AK PART AK PART BDP CHP SEM BLGES Bursa Zonguldak anakkale Afyonkarahisar Afyonkarahisar Aksaray Balkesir Denizli Diyarbakr Elz Eskiehir Gaziantep Gmhane Mula rnak Zonguldak

Bu seime ilikin 954 sayl Trkiye Byk Millet Meclisi Karar; 20.01.2010 tarihli ve 27468 sayl Resm Gazetede yaymlanmtr. 1.1.3. Komisyonun Grev, Yetki ve Sresi 13.01.2010 tarihinde almalarna balayan Komisyonumuz; Anayasann 98inci, Trkiye Byk Millet Meclisi tznn 104 ve 105inci maddeleri ile dier hkmleri erevesinde grev yapmtr. TBMM tznn 105inci maddesi gerei, 3 aylk sre ierisinde almalarn tamamlayamayan Komisyonumuz, 1 aylk ek sre kullanmtr. Ek sre kullanmna ilikin karar, Genel Kurulun 06.04.2010 tarihli 82nci birleiminde alnm ve 13.04.2010 tarihli ve 27551 sayl Resm Gazetede yaymlanmtr. 4 aylk alma sresi ierisinde resm olarak 23 toplant yapan Komisyonumuz; konu hakknda bilgi edinmek zere akademisyenler, ilgili Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 49 kamu kurumlarndan ve zel kurululardan yetkililer ile sivil toplum kurulularndan temsilciler davet ederek grlerini alm; raporun yazm aamasnda yararlanlmak zere ilgili kamu kurumlar, sivil toplum kurulular, enstitler ve niversitelerin ilgili blmlerinden bilgi ve belgeler temin etmitir. 1.1.4. Komisyonun almalar Genel Kurul Karar gereince; Bakanlk Divan seiminin yapld tarihten itibaren almalarna balayan Komisyonumuz, 13.01.2010 tarihli ilk toplantsnda alma programn belirlemi ve bu erevede; Komisyonun gerekli grmesi hlinde yurt iinde ve yurt dnda Komisyon olarak ya da oluturulacak alt komisyonlar marifetiyle mahallinde inceleme ve aratrmalar yaplmasna, Yurt d inceleme ve aratrmalaryla ilgili yazmalarn TBMM D likiler ve Protokol Mdrl tarafndan yaplmasna, Komisyon almalarna yardmc olmak zere, kamu kurum ve kurulularndan uzman grevlendirilmesine, konuyla ilgili gerekli yazmalarn yaplmas, davet edilecek kii ve kurumlarn tespiti hususlarnda Komisyon Bakanlnn yetkili klnmasna, Komisyon grmelerinde tam tutanak tutulmasna, Komisyonun Genel Kurul alma saatlerinde de alma yapabilmesi iin tzkn 35inci maddesi uyarnca Bakanlk Divanndan izin istenmesine, Ankara d almalarna katlan Komisyon yesi Milletvekillerinin yasama almalarndan izinli saylmasna, alma yaplacak yurt ii ve yurt d merkezlerine ulamda hava yolu, kara yolu ve dier nakil vastalarndan yararlanlmasna, Komisyon almalarn kamuoyuna duyurabilmek, kurum ve kurulular ile vatandalardan gelebilecek olan konuya ilikin her trl bilgiye abuk ulaabilmek amacyla web sitesi kurulmasna ve elektronik posta adresi alnmasna karar vermitir. Komisyon almalarna ve rapor yazmna teknik katkda bulunmak zere; TBMM Kanunlar ve Kararlar Mdrl Yasama Uzman A. Haluk KURNAZ, Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi Maden Mhendislii Blm retim yesi Do. Dr. Erol KAYA, evre ve Orman Bakanl ED ve Planlama Genel Mdrl Jeoloji Mhendisi Yeim AYDOAN, Adalet Bakanl Tefti Kurulu Bakanl Adalet Mfettii Yunus Nadi KOLUKISA, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl Mfettii (Maden Mhendisi) M. lkan ZER,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 50 Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl Genel Mdrl Yksek Endstri Mhendisi Ersin KTEM ile Teknik Danman (Yksek Maden Mhendisi) Alper AYDOAN, Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl Yksek Jeoloji Mhendisi Erhan NDER, Devlet Planlama Tekilat Mstearl Planlama Uzman Abdulbaki KAYA, Maliye Bakanl Gelir daresi Bakanl Devlet Gelir Uzman (Kamu Ynetimi Uzman) Blent SARA, Sanayi ve Ticaret Bakanl Sanayi Genel Mdrl Makine Mhendisi Salih AYDIN, Trkiye Kmr letmeleri Kurumu Genel Mdrl Yksek Maden Mhendisi Dr. Nevzat KAVAKLI, Hazine Mstearl Hazine Uzman (Yksek Maden Mhendisi) M. Ouz CANPOLAT, Maden leri Genel Mdrl Yksek Maden Mhendisi Akn AKBULUT, Trk Dil Kurumu Uzman Hatice YAZICI MALKO Komisyonda uzman olarak grev almlardr. Komisyon, yurt ii ve yurt d almalar sresince 25i Ankara dnda olmak zere toplam 48 toplant yapm; aratrma konusu hakknda bilgi edinmek zere ilgili kamu kurum ve kurulular, niversiteler ile sivil toplum kurulularndan yetkililer, temsilciler ve akademisyenler davet ederek grlerini alm, bilgi ve belge temin etmitir. 1.1.5. Komisyon Toplantlar Komisyon tarafndan yaplan toplantlar ile bu toplantlara Komisyonu bilgilendirmek zere katlan kurum, kurulu ve ahslar aadaki tabloda gsterilmitir: Tablo 2. Komisyon Toplantlar TOPLANTI NO./ TARH KURUM, KURULU VE SVL TOPLUM RGTLER GNDEM VE KATILIMCILAR

1. TOPLANTI 13.01.2010 2. TOPLANTI 19.01.2010

Komisyon Bakanlk Divan Seimi Komisyon almalarnda izlenecek yntemin belirlenmesi, rapor yazmnda grevlendirilecek uzmanlarn belirlenmesi ile brifing alnacak kii ve kurumlarn tespiti.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 51 3. TOPLANTI 26.01.2010
ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII

-Maden leri Genel Mdrl

-Mehmet Hamdi YILDIRIM Genel Mdr -Mustafa SEVER Maden Ruhsat Daire Bakan -Doan TOK statistik ve Dokmantasyon ube Mdr -Erdal KAMAZ Genel Mdr Danman

-Maden Tetkik ve Arama Genel -Mehmet ZER Mdrl MTA Genel Mdr -Dr. Abdlkerim YRKOLU Genel Mdr Yardmcs -Mustafa KIRIKOLU Jeoloji Mhendisi -Trkiye Takmr Kurumu -Burhan NAN TTK Genel Mdr -Dr. Nejdet BER Etd Dairesi Bakan -kr STNDA letmeler Dairesi Bakan

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 52 4. TOPLANTI 28.01.2010 -Trkiye Odalar ve Borsalar -smet KASAPOLU Birlii Trkiye Madencilik Bakan -Altn Madencileri Dernei -mit AKDUR Altn Madencileri Bakan -Dr. Muhterem KSE Genel Koordinatr letmeleri -Selahaddin ANA TK Genel Mdr -Muammer BULUT -Mustafa AKTA Genel Mdr Yardmclar -Veli DOAN letme Daire Bakan -Mustafa ZDNG Ett, Proje ve Tesis Daire Bakan -Eskiehir Osmangazi niversitesi -Prof. Dr. Kadir SARIZ Jeoloji Mhendislii Blm retim yesi -Yrd. Do. Mahmut YAVUZ Maden Mhendislii Blm retim yesi -Yener CANDER Maden leri Eski Genel Mdr Dernei

Meclisi

-Trkiye Kurumu

Kmr

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 53 5. TOPLANTI 03.02.2010 -ET MADEN LETMELER -Orhan YILMAZ GENEL MDRL Ynetim Kurulu yesi ve Genel Mdr -Muhsin GANOLU Ynetim Kurulu yesi ve Genel Mdr Yardmcs -Ycel YALINOLU Ynetim Kurulu yesi -Muhittin GNDZ Pazarlama ve Sat Dairesi Bakan -Mustafa AYDIN Tesis Mhendislik Hizmetleri Dairesi Bakan -Tlay ZTRK Planlama ve Bilgi lem Dairesi Bakan -Selahattin KAYA Maden Mhendisi

-Anadolu Madencileri Dernei

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 54 6. TOPLANTI 04.02.2010 -Trkiye Madensuyu reticileri -Seyfullah KOYT Dernei Trkiye Madensuyu reticileri Dernei Bakan -Mehmet Hakk ERBAK Bakan Yardmcs -Niyazi ERCAN Bakan Yardmcs -Dr. Nizamettin ENTRK Genel Sekreter
TRK MHENDS VE MMAR -Mehmet TORUN ODALARI BRL Maden Mhendisleri Odas Bakan

-Maden Mhendisleri Odas

-Nahit ARI Genel Sekreter -Cemalettin SATEKN Ynetim Kurulu yesi -brahim YILMAZOLU Ynetim Kurulu yesi -Niyazi KARADENZ Ynetim Kurulu yesi -Asm KUTLUATA TMMOB Eski Bakan -Muammer CAL DPT Koordinasyon Eski Bakan -Prof. Dr. zcan Yldrm GLSOY Blm Bakan

-HACETTEPE NVERSTES Mhendislik Fakltesi Maden Mhendislii Blm

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 55 7. TOPLANTI 09.02.2010 ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII -Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl Genel Mdrl -Mehmet UYSAL Genel Mdr -Ahmet ADANIR Genel Mdr Yardmcs -Yurdal ZTA Genel Mdr Yardmcs -Ahmet ASLAN Tefti Kurulu Bakan -eref ASLAN Hukuk Maviri -Nehir DNMEZ ube Mdr -Petrol leri Genel Mdrl -Ali Erdal GLDEREN Petrol leri Genel Mdr -Feridun ULUGANER Arama ube Mdr -Ulvi AYDINGN retim ube Mdr Alper TANAAN Bilgi lem Mdr

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 56 8. TOPLANTI 11.02.2010 -Trkiye Mermer Doal Ta ve -Selahattin ONUR Makineleri reticileri Birlii Ynetim Kurulu Bakan -Turgut BEKOLU Bakan Yardmcs -Ali KAHYAOLU stanbul Maden ve Metal hracat Birlikleri Bakan -Arslan Osman ERDN Ege Maden hracatlar Birlii Ynetim Kurulu Bakan -M. Yunus AHN Bakan Yardmcs -SARDES Nikel Madencilik A -Kemal YILDIRIM Genel Mdrl Sardes Nikel Madencilik A Genel Mdr -Cevat ER Genel Mdr Yardmcs MALYE BAKANLII -Vergi Konseyi Bakanl -Serdar KOYUTRK Vergi Konseyi Genel Sekreteri -Baak Mert IIK Gelir Uzman EVRE VE BAKANLII ORMAN -Fevzi BLR

evresel Etki Deerlendirmesi ve -evresel Etki Deerlendirmesi Planlama Genel Mdr ve Planlama Genel Mdrl -Muhammet MAZLUM zleme Kontrol Daire Bakan -Mehmet Ouz GNER Madencilik ube Mdr -Ersan DEERL Maden Mhendisi
-Komisyonun Bir Aylk almasnn
Deerlendirilmesi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 57 9. TOPLANTI 16.02.2010 GAZ NVERSTES Eczaclk Fakltesi -Prof. Dr. Ali Esat KARAKAYA Toksikoloji Anabilim retim yesi -Hayri T Halkla likiler ve Kaynaklar Genel Yardmcs -Sadiye DEM Halkla likiler efi 10. TOPLANTI 17.02.2010 ALIMA VE SOSYAL -Mehmet TEZEL GVENLK BAKANLII Tefti Kurulu Bakan - Tefti Kurulu Bakanl -Nejdet ARIKI Tefti Yardmcs Ba Mfettii
ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII

Dal

Koza Altn letmeleri A

nsan Mdr

Kurulu

Bakan

-Halil brahim EVK

-Cevdet MALKO Tefti Kurulu Bakan -Tuncay YAMAN Mfetti

-Tefti Kurulu Bakanl

11. TOPLANTI 18.02.2010

-Trkiye Dernei

Kimya

Sanayicileri -Prof. Dr. Caner ZANBAK evre Danman -erafettin YILMAZ Ynetim Kurulu yesi -zzet KALAYCI Ynetim Kurulu yesi -Meri APMAN Ankara Bro Mdr -Tolga TANGU Ynetim Kurulu Bakan Asistan -Cengiz GNE Danman

-HATTAT HOLDNG A

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 58 12.TOPLANTI 23.02.2010 -Trkiye imento Mstahsilleri -Okan KARACA Birlii Ham Madde Komitesi Bakan -Sabit USLU Ham Madde Komitesi yesi -Suat BOZTA Ham Madde Komitesi yesi -Tamer GEZBUL Ham Madde Komitesi yesi -Kire Sanayi Dernei -Sleyman ALKAYA Kire Sanayi Dernei Bakan Yardmcs -Hakan TOLUNG Ynetim Kurulu yesi -Cokun GNLTA Genel Sekreter -AGREGA reticileri Birlii -Cneyt ERTURUL Agrega reticileri Birlii Ynetim Kurulu Bakan -zgr ZTRK Ynetim Kurulu yesi -Umut BOYRAZ Ynetim Kurulu yesi -Mesut ERKAN Genel Sekreter -Melih ELKKOL Denetim Kurulu yesi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 59 13.TOPLANTI 24.02.2010 EVRE VE BAKANLII ORMAN -Osman KAHVEC Genel Mdr -Zeki YKSEL Genel Mdr Yardmc -Harika ARDOR 1.Hukuk Maviri -brahim ANLI Kadastro ve Mlkiyet Dairesi Bakan -zzettin YURTOLU Maden leri ube Mdr -Aytun NANE Mhendis -Trakya Madenciler Yardmlama -Cahit SALAM
Dernei

- Orman Genel Mdrl

Trakya Madenciler Yardmlama Dernei Bakan -Kemal DERMENDERE Genel Sekreter -Oktay ALEMDAR Ynetim Kurulu yesi -Erol ERDOAN Ynetim Kurulu yesi -Nazm UYGUNER Muhasip ye

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 60 14.TOPLANTI 25.02.2010 -Yurt Madenciliini Gelitirme -Prof. Dr. Gven NAL Vakf Vakf Bakan -Trkiye Petrol Rafineleri A - Yavuz ERKUT (TPRA) TPRA Ynetim Kurulu yesi ve Genel Mdr -Hadi ERBEYOLU TPRA Batman Rafinesi Mdr -Seyran ARSLAN TPRA Hukuk Maviri -Erkan HATPOLU TPRA Emekli Teknik Emniyet ve evre Mdr 15. TOPLANTI 02.03.2010 16. TOPLANTI 03.03.2010 Yerinde nceleme ve Aratrma Programnn Kesinletirilmesi -Trkiye Maden ileri -smail ASLAN Sendikas Genel Bakanl Genel Bakan -Naim SEZER Bakan Danman -Fikret SAZAK Eitim ve Basn Mdr -Orhan AKIR Danman -Madencilik Sektr Bakanlar -smet KASAPOLU Konseyi Birlii Bakanl Ynetim Kurulu Bakan -Gner AYTU Genel Sekreter -Adnan YILMAZ Hukuk Danman Ynetim Kurulu yeleri -hsan BOZDOAN -Mehmet Yunus AHN

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 61 17. TOPLANTI 10.03.2010 SANAY VE TCARET BAKANLII -Sanayi Genel Mdrl -Sfyan EMROLU Genel Mdr -Zht BAKIR Genel Mdr Yardmcs ORTA DOU TEKNK NVERSTES -Maden Mhendislii Blm Anabilim Dal -Prof. Dr. Tevfik GYAGLER retim yesi

18. TOPLANTI 17.03.2010

EVRE VE ORMAN BAKANLII -evre Ynetimi Genel Mdrl

-Prof. Dr. Ltfi AKA evre Ynetimi Genel Mdr -Erdoan KARACA evre Mhendisi -Grsel EROL Jeoloji Mhendisi -Ayhan EREF ube Mdr

-Doa Koruma ve Mill Parklar -Mustafa Kemal YALINKILI Genel Mdrl Doa Koruma ve Mill Parklar Genel Mdr -Yaar TRKLE Av ve Bakan Yaban Hayat Daire

-Mehmet GLGE Sulak Alanlar ube Md. Teknik Eleman -Harun BAARAN ube Mdr -CEMAL AKCAN
Av ve Yaban Hayat ube Mdr

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 62 19. TOPLANTI 18.03.2010 ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII - Sal ve Gvenlii Genel -Kasm ZER Mdrl Genel Mdr -Ali Rza ERGUN Sal Gvenlii Uzman 20. TOPLANTI 31.03.2010 - Anadolu Madenciler Dernei -Jeoloji Mhendisleri Odas -Hseyin ALAN Ynetim Kurulu yesi -Mustafa TTNC Anadolu Madenciler Dernei Bakan -Ali hsan CEREN Bakan Yardmcs -Ali YILDIRIR Ynetim Kurulu yesi 21. TOPLANTI 14.04.2010 -Gen Maden Dernei letmecileri -Cemil KTEN Ynetim Kurulu Bakan Ynetim Kurulu yeleri -H. Can OKER -Levent DOAN -Burhanettin SOANCILAR -Ali Tolga ERPOLAT -mer YENEL Ynetim Kurulu Bakan Dernek yeleri -Yusuf Ziya ZKAN -Yusuf AYDIN -rnak Ticaret ve Sanayi Odas 22. TOPLANTI 05.05.2010 -Osman GEL Oda Bakan Komisyon raporu konusunda bilgilendirme ile Komisyon almalar zerinde genel deerlendirme yaplmas

-Madencilik Mavir Mhendisleri Birlii Dernei

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 63 23. TOPLANTI 06.05.2010 -AFRASIA Madencilik Enerji -Dr. Zafer TOPER Mhendislik ve Danma Ticaret Maden Mhendisi A -Akif MEM Jeoloji Mhendisi

1.1.6. Komisyona ntikal Eden Bilgi ve Belgeler Komisyonumuz, kurulduu tarihten itibaren eitli kurum, kurulu, vakf ve derneklerden brifing alm, uzmanlarn grevlendirilmesi, sektrn potansiyeli ve sorunlarna ilikin bilgilendirme notlar, maden sahalarnda yaplan inceleme ve aratrma ziyaretlerine ilikin olarak valilikler, eitli kurumlarla yaplan yazmalar ile yurt dnda inceleme programna ilikin olmak zere toplam 236 yaz yazmtr. Dier taraftan; Komisyon almalarna k tutmak ve hazrlanan raporda yer vermek zere eitli bilgilerden yararlanlmas ile yerinde yaplan inceleme ve aratrma ziyaretlerine ilikin olmak zere; eitli kurum, kurulu, valilik, dernek, vakf ve niversiteler tarafndan Komisyonumuza toplam 96 adet yaz gnderilmitir. Madencilik sektrnn tm taraflar dinlenmi, yazl grleri alnm ve nemli tespitler yaplmtr. Bu incelemeler ve tespitlere ilikin bilgiler, raporun ilgili ksmlarnda ele alnarak deerlendirilmitir. 1.2. KOMSYONUN TRKYE BYK MLLET MECLS DIINDA YAPTII NCELEMELER VE TOPLANTILAR Madencilik sorunlarnn yerinde incelenmesi amacyla Komisyon yesi Milletvekilleri ve Komisyon Uzmanlarnn katlmlaryla, hazrlanan bir program dhilinde yurt iinde 11.03.2010-05.04.2010 tarihleri arasnda toplam 14 ile gidilmi, eitli maden ve petrol-doal gaz sahalarnda yerinde inceleme ve aratrmalarda bulunulmutur. Ayrca, Balkesirin Dursunbey ilesinde 23 ubat 2010 tarihinde meydana gelen grizu patlamas ve Komisyonun kuruluundan nce 10 Aralk 2009 tarihinde Bursa ili Mustafakemalpaa ilesinde meydana gelen maden oca kazasyla ilgili olarak 24 ubat 2010 tarihinde kurulan Alt Komisyonca inceleme ve aratrmalar da yaplmtr. Dier taraftan, madencilik sektrnn uluslararas konjonktre uyumlu hle getirilmesi ve dnyadaki uygulamalar yerinde incelemek amacyla, madencilik sektrnde nc lkelerden biri olan Kanadada 0813 Mays 2010 tarihleri arasnda eitli maden ocak ve iletmelerinde incelemelerde bulunulmu; Maden, Petrol ve Tabii Kaynaklar Bakanlklar ile grmeler gerekletirilmitir. Avrupa Birliine ye olma srecinde bulunan lkemizin madencilik sektrnn ABnin madencilik ve evre mevzuatlarna uyum salamas amacyla, Avrupa Maden letmeleri Birlii (EUROMINES) yetkilileri ile Madencilik Sektr Bakanlar Konseyi Birliinin ortaklaa gerekletirdikleri Avrupa Birliinde Madencilik ve evre konulu sempozyuma Komisyon Uzmanlar dzeyinde katlm salanarak gerekli bilgiler alnmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 64 1.2.1. Balkesir li Dursunbey lesinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar TBMM Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonunca, 25 ubat 2010 tarihinde, 23 ubat 2010 tarihindeki grizu patlamasna bal i kazasnn gerekletii Balkesir ili Dursunbey ilesindeki en Madencilik Sanayi ve Tic. A Odaky Kmr letmesinde ve 10 Aralk 2009 tarihinde Bursa ili Mustafakemalpaa ilesindeki Bkky Madencilik Turizm Tic. A yer alt kmr ocanda meydana gelen grizu patlamasna bal olarak 26 ubat 2010 tarihinde incelemeler yaplmtr. 25 ubat 2010 tarihinde Zonguldak Milletvekili Polat TRKMEN, Balkesir Milletvekili Ergn AYDOAN ve Aksaray Milletvekili Osman ERTURULUN katlmyla saat 16.30 sralarnda en Madencilik San. ve Tic. A Odaky Kmr letmesine intikal edilmitir. yeri teknik danman Mustafa Aygn ile grlm, kaza ve yer alt oca hakknda bilgi alnmtr. Alnan bilgilere gre; kaza gnnde yer alt ocanda yaklak 150 iinin alt, kazann 16.00-24.00 vardiyasnda gerekletii, kaza sonucunda 12 ii ve 1 maden mhendisinin hayatn kaybettii, 17 iinin yara almadan kurtulduu, yaralanan 18 iinin hastanelere sevk edildii, 6 iinin ar yaral olduu renilmitir. (Kaza sonucunda 16 ii hayatn kaybetmitir.) Kazann ani metan pskrmesi ve pskrmeyle birlikte metann patlamasna bal olarak gerekletii ifade edilmitir. nceleme srasnda yer alt ocanda patlamadan sonra oluan scakln etkisiyle kmrn kendiliinden yanmaya balad ve ocak ekipleri tarafndan yangnn sndrlmesi amacyla yangnl blgenin hava giri ve klarnn barajlanarak hava ile balantsnn kesildii, ancak yangnn devam etmesi zerine yer altna su baslarak soutma almalarnn devam ettirildii belirtilmitir. Yer altnda yangnn devam etmesi nedeniyle yer altna inilemedii anlalmtr. Kaza ile ilgili gerekli teknik incelemenin yaplabilmesi iin alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Mfettileri incelemeye balamlardr. Cumhuriyet Savcl tarafndan tahkikat balatlm olup kaza ile ilgili teknik bilirkiiler grevlendirilmitir. Kazann nedeni ile ilgili kesin sonularn ilgili inceleme raporlaryla ortaya kaca belirtilmitir.

Resim 1. Bkky Madencilikte Yaplan ncelemeler

26 ubat 2010 tarihinde Komisyon Bakan Bursa Milletvekili Mehmet Altan KARAPAAOLU, Zonguldak Milletvekili Polat TRKMEN ve Aksaray Milletvekili Osman ERTURULun katlmyla Bursa ili Mustafakemalpaa ilesinde bulunan Bkky Madencilik Turizm Tic. A yer alt kmr ocana saat 11.30 sralarnda intikal edilmitir. Ocan daimi nezaretisi maden mhendisi lyas TOZUN ile grlerek ocakta yaplan almalar ile ilgili bilgi alnmtr. Alnan bilgiye gre; ocakta iletme projesine uygun faaliyette bulunulmad ve iletme asndan tehlikeli durumlarn olduu tespit edildiinden Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 65 Maden Kanununun 29uncu maddesi gerei retime ynelik faaliyetleri 6 aylna durdurulmutur. Ocakta i sal ve gvenliine ynelik faaliyetler yrtlmekte olup bu kapsamda tamir-tarama-yenileme almalarnn yaplmas iin 32 ii almaktadr. Kaza tarihi itibaryla yer altnda 130 iinin almakta olduu anlalmtr. Kazalarn meydana geldii yer alt kmr ocaklarnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Mfettileri tarafndan yaplan son teftiler ve hazrlanan i kazas inceleme raporlar aada deerlendirilmitir. 1.2.1.1. Bkky Madencilik Tur. Tic. A Yer Alt Kmr Ocanda Meydana Gelen Kaza ile lgili Yaplm Olan ncelemeler alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulundan edilinen bilgiye gre; i yerinin, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Mfettilerince dzenli olarak tefti edildii belirtilmitir. yerinde 12.11.2004 tarihinden itibaren yaplm olan teftiler aadaki tabloda sunulmutur.
Tablo 3. Bkky Madencilik Tur. Tic. A de Yaplan Teftiler

Tefti Tr
Genel Kontrol Kontrol nceleme nceleme Genel Proje Teftii

Mfetti -Rapor No.

C. Dnbeki:138 S.Y. Okyay:120-Y.Yar:135 M.Yksel:143-Y.Yar:143 S.Y. Okyay:74 S.Y. Okyay: 94 M.Yksel: 25 H.H. Pekdemir M. Kocabeyolu

Tefti-Rapor Tarihi
12-30.11.2004 11-25.11.2005 13-30.10.2006 18-27.07.2007 06-13.09.2007 14.02- 13.03.2008 09.06.2009

Sonu
7 Noksan-Derhal 5 Noksan-dari Para Cezas 4 Noksan-dari Para Cezas Kazas nceleme Kazas nceleme 7 Noksan Derhal 10 Noksan

2009 ylnda yer alt kmr iletmelerinde Tefti Kurul Bakanlnca hedef odakl, tahkimat ve havalandrma ile ilgili noksanlklarn tespit edilmesine ynelik olarak tefti projesi hazrland belirtilmitir. Proje kapsamnda noksanlklarn tespiti, giderilmesi ve giderilemeyen noksanlklarn giderilmeme nedenlerinin ve buna ynelik zm yollar retilmesinin hedeflenmi olduu anlalmtr. 2009 ylnn Mart ve Nisan aylarnda proje hazrlk almalarnn yapld; projenin konu, kapsam, ama ve hedeflerine ilikin sosyal taraflara ynelik bilgilendirme toplants yaplarak grlerinin alnmas amacyla ilgili kamu kurum ve kurulular, maden meslek kurulular, ii-iveren sendikalar ve ilgili dier taraflarla temasa geilerek 27 Nisan 2009 tarihinde alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda geni katlml bir toplant gerekletirilerek projenin tantmnn yapld; sosyal taraflarn konu hakkndaki gr ve nerilerinin alnd ifade edilmitir. 2009 yl Mays aynn ilk haftasnda projeye katlan mfettilerin bilgilendirilmeleri tamamlanarak seilen i yerlerinin teftiine balanm, projenin iki aamal olarak planlanm olduu, birinci aamada, Zonguldak ilinde Mays aynda; Bolu, Manisa, Ktahya, Balkesir ve Bursa illerinde Haziran aynda olmak zere seilen i yerlerinin risk odakl (tahkimat ve havalandrma) teftiine balanm olduu renilmitir. Zonguldak ilindeki iletmelerin ikinci aama teftileri 2009 Ekim aynda; Bolu, Manisa, Ktahya, Balkesir ve Bursa illerindeki iletmelerin ikinci aama teftileri 2010 Ocak aynda tamamlanarak raporlar yazlmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 66 Birinci aamada, kapsamda belirlenen i yerleri tahkimat ve havalandrmadan kaynaklanan riskler asndan deerlendirilerek alnmas gereken nlemler belirlenmi; ikinci aamada, alnan nlemlerin uygunluu, yeterlilii, nlem alnmam ise alanlar asndan hayati tehlike olup olmad deerlendirilerek mevzuat hkmlerinin uygulanmasnn planland ifade edilmitir. Bkky Madencilik Tur. Tic. A yer alt kmr ocann proje kapsamnda 09.06.2009 tarihinde ilk aama teftii yaplm olup sz konusu teftite tespit edilen 10 maddelik noksan husus aada sunulmutur. Tespit edilen noksan hususlar: 1) Cebr havalandrma sistemi desandreler yeni srld iin henz kurulmamtr. 2) Havalandrma plannda hava lm istasyonu, hava kaplar, hava ak yn, barajlarn yerleri, pervanelerin kapasiteleri ve allan yerlere gelen hava miktarlar gsterilmemitir. 3) Riskleri belirleyen salk ve gvenlik dokman henz hazrlanmamtr. 4) Ocak artlarna gre hazrlanm tahkimat ynergesi yoktur. 5) Pervanelerin bulunduu blmlerde paratoner tesisat yoktur. 6) iler CO maskesi tamamaktadr. 7) Ocaklarda her vardiyada gaz lm yaplarak havalandrma defterine yazlmamaktadr. 8) Srekli gaz lm yapan ve sesli ikaz veren gaz izleme cihaz yoktur. 9) Tamir-tarama srasnda iilerin uymas gereken kurallar konusunda yeterli bilgi yoktur ve iiler bilgilendirilmemitir. 10) Kama ve fra says ile zellii olan blgelerde (kavak noktalar) fralarn nasl vurulaca ve malzemenin zellii konusunda belirli bir kural uygulanmamaktadr. yerinde 10.12.2009 tarihinde meydana gelen grizu patlamas nedeniyle projenin ikinci aamasnda yaplmas planlanan tefti gerekletirilememi olup 2010 Ocak aynda tefti iin gidilen i yerinde aadaki hususlar tespit edilmitir: 1) yerinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Maden leri Genel Mdrlnn 14.11.2009 tarihli ve 63511 sayl yazs ile R: 1681 sayl ruhsat sahasnda faaliyetini srdren i yerinde ocak mahallinde yaplan tetkikte ruhsat sahasnda gerek kapal gerek ak ocakta iletme projesine uygun olarak faaliyette bulunulmad, ayrca iletme asndan tehlikeli durumlarn olduu tespit edildiinden Maden Kanununun 29 uncu maddesi gerei i sal ve gvenliine ynelik faaliyetler dnda, retime ynelik faaliyetlerin 6 (alt) ay sre ile durdurulmasna karar verildii 16.12.2009 tarihli tutanak ile i yerine tebli edilmitir. 2) Teknik Nezareti (eski) Hayrettin ELK ve alt iveren Fahrettin OLPAN ve ocak nezaretisi Bayram ERDOANn tutukluluk hlleri devam etmektedir. 3) Ocakta, maden mhendisi lyas TOZUN daimi nezareti olarak grev yapmakta olup teknik nezareti olarak Sabahattin ALTUNERin atanmas iin resm prosedrn tamamlanmas beklenmektedir. 4) Ocakta nmzdeki dnemlerde yaplacak faaliyetler iin lme ilemlerinin yapld, projelendirme iinin tamamlanmad, projelendirmenin teknik nezaretinin de gr alnarak tamamlanaca ifade edilmitir. nmzdeki dnem yaplacak olan almalar proje ierisinde yrtlecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 67 5) yerinde hlen havalandrma, su drenaj, tamir ve bakm ileri yaplmaktadr. 6) Patlamann meydana geldii 55 ve 85 kodlar arasndaki 60lk pano rekuptan barajlanarak kapatlmtr. yerinde 10.12.2009 tarihinde saat 19.30da meydana gelen i kazas olay 05.01.2010 tarihinde incelenmi, 06-07.01.2010/E: 01, HHP: 01, MY: 01, YYA: 01 No.lu rapor dzenlenmitir. 10.12.2009 tarihinde Bkky Madencilik Tur. Tic. A Yer Alt Kmr Ocanda meydana gelen kaza olay ile ilgili olarak, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Mfettilerinin hazrladklar i kazas inceleme raporunda; 1. Her vardiya ve her lam atmndan nce ve sonra gerekli gaz lm yaplarak bunlarn kayt altna alnmad, gaz lmlerinin 10 gnde bir yapld, son lmde metann 0 olarak lld, 2. Gaz lmlerinin manuel olarak yapld, nceki teftilerde istenmi olmasna ramen erken izleme sistemi kurulmad, 3. Kazann olduu +48 kotunda bulunan 20 metrelik ayak blgesinde arzal ksm (fay) bulunduu ve metann arzal ksmdan ortama yayld, 4. Kazann meydana geldii ayakta havalandrmann yetersiz olduu, 5. Kazann meydana geldii blmdeki elektrik panosunun exproof olmad, 6. Ocakta atelemelerin zaman zaman manyeto ile yaplmayp atelemenin, tama ve kullanma kolayl nedeniyle ba lambas aks veya pil ile yapld, kaza sonrasnda ateinin zerinde 9 voltluk pil bulunduunun tespit edildii, 7. Kazann olduu ayakta lam atmndan (dinamit atelemesi) nce atm mahallindeki iilerin gvenli mesafeye ekilmedii, 8. Ocak ierisinde sigara iildii, 9. Ferd karbonmonoksit maskelerinin bulunduu ancak iiler tarafndan kullanlmad, 10. verenin ocak iinde denetim, izleme ve gzetim grevini yerine getirmedii hususlar tespit edilmitir. 1.2.1.2. en Madencilik Sanayi ve Ticaret A Odaky Kmr letmesinde Meydana Gelen Kaza ile lgili Olarak Yaplan ncelemeler yeri, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Mfettilerince dzenli olarak tefti edilmekte olup i yerinde 10.01.2007 tarihinden itibaren yaplan teftiler aadaki tabloda belirtilmitir:
Tablo 4. en Madencilik San. ve Tic. A Odaky Kmr letmesinde Yaplan Teftiler

Tefti Tr
Genel Kontrol Proje Teftii

Mfetti -Rapor No.

H.H.P/2, YYA/2 M.Y./21,HHP/20 M.K/4

Tefti-Rapor Tarihi
10-25.01.2007 06.02.2008-11.03.2008 12.06.2009, 18-19.01.2010 28.01.2010

Sonu
6 Noksan-Derhal dari Para Cezas 2 Noksan Derhal

Grizu patlamasnn meydana geldii en Madencilik Sanayi ve Tic. A Odaky Kmr letmesi unvanl i yerinde, 12.06.2009 tarihinde ilk aama, 18-19.01.2010 tarihinde ikinci aama teftileri yaplarak proje kapsamndaki teftiler tamamlanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 68 yerinde birinci aama teftite tespit edilen noksan hususlar: 1) Havalandrma plannda ocaa ve ocak ii alma blgelerine giden hava miktar gsterilmemitir. 2) Hava hz lm cihaznn standartlara uygunluu belgelendirilmemitir. 3) Ocakta antigrizu olmayan motorlar vardr. 4) Havalandrma grubunun paratonerin kapsam alanna girip girmedii bir kroki ile belirlenmemitir. 5) iler CO maskesi tamamaktadr. 6) Salk ve gvenlik dokman hazrlanmamtr. 7) iler tahkimat boluklarna dikkat etmemekte ve ilerlemelerde sren kama kullanmamaktadr. 8) Tahkimat sktrmas ve kamalamada baz blgelerde eksiklik vardr. yerinde ikinci aama teftite tespit edilen noksan hususlar: 1) Temiz hava girii ynnde bant tahrik motorlarnda antigrizu olmayan vardr. 2) Salk ve gvenlik dokmannda risklerin (birden fazla lme sebep olabilecek risklerin bir ksm) ounluu kabul edilebilir risk kmaktadr. Risk deerlendirmesi uygun deildir. yerinde ikinci aama tefti sonucu tespit edilen 2 noksan hususun 28.01.2010 tarihli ve MK/4 sayl inceleme raporuyla derhal giderilmesi istenmitir. yerinde 23.02.2010 tarihinde saat 17.15te meydana gelen i kazas olay 23-24.02.2010 ve 02-04.03.2010 tarihlerinde incelenmi 05-08.03.2010 / E: 30, MY: 28, YYA:19 No.lu rapor dzenlenmitir. en Madencilik San. ve Tic. A Odaky Kmr letmesinde meydana gelen kaza olay ile ilgili, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Mfettilerinin hazrladklar i kazas inceleme raporunda; 1. Kaza olaynn meydana geldii tarihten 5 gn kadar nce +402 ve +418 kotunda ayak arkasnda kmrde kzma ve yangn meydana geldii, yangn nlemek amacyla gaz szdrmaz ekilde kil ya da beton baraj yaplmad, 2. Kaza srasnda +402 ve +418 kotundaki 70 metre uzunluundaki bacada kr olarak alld ve bacada etkin ve yeterli havalandrma salanmad, 3. Kazadan nceki alma saatlerinde bacada tahkimat tarama ve lam atm hazrl iin arna 10-15 aras lam delii delindii, arna delinen lamlardan dolay metan intiar olduu, ayn kotlarda bulunan ayaktaki kzma ve yangnn nlenebilmesi amacyla kazann olduu bacaya yeterli ve etkin hava verilmedii ve bu yzden lam deliklerinden gelen metann patlama konsantrasyonuna ulat, 4. Arnda delik delen atei, usta ve vardiya mhendisinin metan gaz younlamasn fark etmedii ve gerekli gaz lmlerini gz ard ettikleri, 5. 23.02.2010 gn kazann meydana geldii vardiyada retimi biten ayaktaki zincirli konveyrn demontaj ve montaj ilerinin yaplmaya devam ettii, 6. Bacada biriken metann, zincirli konveyr motorunun kurulmas ve zincirini germe srasnda (kablolarn ezilmesi, kopmas, demir aksamlara arpmas ya da srtnme sonucu) kan bir kvlcmla patlad, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 69 7. Kazadan bir gn nce bacada atei olarak alan Salih Yaran isimli iinin havalandrma amal kullanlan vantpn bacann 15 metre gerisine kurulduu ve ateleme ncesinde % 3 orannda metan lld, vantpn aynaya yaklatrlarak metan % 1in altna dtkten sonra ateleme yaptklarn ifade ettii, 8. Her vardiyada geree uygun gaz lm yaplmad ve bunlarn kayt altna alnmad, 9. Ocan grizulu olmas ve kazann olduu bacada kr olarak alma yaplmas ve daha nce yksek oranda metan tespit edilmesine ramen kontrol sondaj yaplarak emniyetli alma yaplmad, 10. Ocak ierisine kurulu olan erken uyar sisteminin +507 ana hava k yolu ile +450 pano hava knda olmak zere 2 adet sensr alglama grubu olduu, ana hava k yolundaki sensr grubunun kaak temiz havalarn karmas sonucu gerek metan deerlerini lmedii, +450 kotundaki sensr grubunun ise allan panonun ortalamasn verdii iin havalandrmas yeterli olmayan kr bacadaki metan miktarn doru alglamad, sensr gruplarnn yetersiz olduu, 11. yerindeki btn elektrikli aksamlarn (kablolar, ateleme aygtlar, havalandrma fanlar, irtibat kutular, elektrik panolar, telefon, kornalar, gaz lm cihazlar vb.) exproof olduuna dair faturalarn bulunduu, ancak ayaklarda kullanlan zincirli motorlarn zaman zaman bakm ve onarmdan gemi olduu ve exproof zelliklerini koruyup korumad hususunda belge bulunmad, 12. Exproof olarak beyan edilen motor ve elektrikli aksamlarn zelliklerini yitirdikleri, yetkililer tarafndan gerekli kontrol ve bakmn yaplmad, 13. verenin ocak iindeki almalarda her aamada denetim, izleme ve gzetim grevini gerei gibi yerine getirmedii, 14. alanlarn i ve i yeri alma artlarn bildikleri hlde (kaza gnnden nce retimi biten ayakta yangn kmasna ramen) gerekli hassasiyeti gstermeyerek dikkatsiz ve tedbirsiz altklar hususlar tespit edilmitir. Her iki kaza olay incelemesi sonucunda tespit edilen hususlara bal olarak mevzuata aykrlklar belirlenmi ve iverenlere tebli edilmi, i yerleri Kanununun 79uncu maddesi gerei noksan hususlarn tamamnn giderilmesi ve iiler iin herhangi bir hayati tehlike oluturmayacak gvenli alma ortamnn salanmasna kadar sresiz olarak kapatlmtr. 1.2.2. Ankara Beypazar / Nallhan lelerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar 08 Mart 2010 tarihinde Meclis Aratrmas Komisyonu, Komisyon Bakanvekili Zonguldak Milletvekili Polat TRKMEN bakanlnda, Aksaray Milletvekili Osman ERTURUL, Balkesir Milletvekili Ergn AYDOAN, anakkale Milletvekili Mustafa Kemal CENGZ, Gaziantep Milletvekili Halil MAZICIOLU ve rnak Milletvekili Hasip KAPLAN ve Komisyon Uzmanlar ile birlikte Beypazar ve Nallhan ilelerinde inceleme ve aratrma ziyareti gerekletirilmitir. lk olarak, Beypazar Maden Suyu letmesi Ltd. tinde brifing alnmtr. Brifingde; maden suyu oluumu ve kartlmas ile ilgili bilgiler alnm olup Trkiyenin maden suyu tketiminde birok lkenin gerisinde olduu; maden suyu iletmecilerinin en nemli sorununun maliyetin yaklak % 80inin ie, kapak ve ambalajdan olumasna ramen, devlet hakknn ciro zerinden alnmas olduu, zm nerisi ise devlet hakknn brt kr zerinden alnmas gerektii eklinde ifade edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 70 -

Resim 2. Beypazar Maden Suyu Dolum Tesisi

kinci olarak, Eti Soda letmeleri A ar soda retim tesislerinde brifing alnm ve soda retim tesisi incelenmitir. Beypazar Trona Yatann (tabii soda kl), ABDWyomingdeki rezervlerden sonra dnyann ikinci byk rezervine sahip olduu belirtilmitir. Trona retimi iin zelti madencilii uygulanmaktadr. Arama ve iletme amal yaplan karotlu sondajlarla tespit edilen trona yatana; kuyularla inilerek kuyulardan cevhere su baslmakta, cevherin yer altnda zlmesi salandktan sonra, zlen cevher zelti olarak yer stne pompalanmaktadr. Bu yntemde yer altna ii sokulmadan retilen cevher Soda Kl retim Tesisinde ilenmektedir. Son olarak, Park Teknik ve Park Termik A tarafndan iletilen ayrhandaki kmr ocaklar ve termik santral ile ilgili olarak brifing alnmtr. Tahlisiye istasyonu (kurtarma merkezi) incelenmi olup tahlisiye eitimleri ve kullanlan ekipmanlar yerinde grlmtr. letmede bulunan tahlisiye istasyonunda, yer altnda karlalabilecek acil durum koullar retilerek, tahlisiyecilerin eitimleri bu istasyonda gerekletirilmektedir. ayrhan yer alt kmr ocaklarnda; retim yntemi olarak dnml gertmeli tam mekanize uzunayak yntemi kullanlmakta olup kmr nakliyat, ayak ii zincirli konveyr, aktarma konveyr ve bant nakliyat sistemlerinin de devreye girmesiyle gereklemektedir. Ocaklar emici havalandrma yntemiyle havalandrlmakta olup alan bana den hava miktarnn ortalama 35-50 m3/dak arasnda olduu ocakta, Merkez zleme Sistemi ile CH4 (Metan), CO (karbonmonoksit), CO2 (korbondioksit) ve O2 (oksjen) miktarlar srekli llmekte ve bu lmler bilgisayar ortamnda kayt altna alnmaktadr. 1.2.3. BursaKtahya-Eskiehir llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar 11-15 Mart 2010 tarihleri arasnda Meclis Aratrma Komisyonu, Komisyon Bakan Bursa Milletvekili M. Altan KARAPAAOLU bakanlnda, Zonguldak Milletvekili Polat TRKMEN, Afyonkarahisar Milletvekili Halil NLTEPE, Balkesir Milletvekili Ergn AYDOAN, Denizli Milletvekili Mehmet Salih ERDOAN, Diyarbakr Milletvekili Kutbettin ARZU, Eskiehir Milletvekili Emin Nedim ZTRK, Gaziantep Milletvekili Halil MAZICIOLU, Gmhane Milletvekili Yahya DOAN, rnak Milletvekili Hasip KAPLAN ile Zonguldak Milletvekili Ali KOALdan oluan Komisyon yeleri, Komisyon Uzmanlar ile birlikte Bursa, Ktahya ve Eskiehir illerini ziyaret etmilerdir. Bu kapsamda; 1.2.3.1. Bursa linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon, 12 Mart 2010 tarihinde zkaynak Su irketler Grubuna ait Bursa zkaynak Mineralli Su ve me Suyu Tesislerinde incelemelerde bulunmutur. Maden suyu kaynann geldii yer ve fabrikada ime suyu ile maden suyu retim hatt incelenmitir. Daha sonra, Erbak Uluda A letmelerinde incelemelerde bulunulmutur. Uluda letmelerinde, fabrikann gemiten gnmze retimi aklanmtr. Su kaynaklarnn Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 71 geldii yer olan kaptajlarda, kimya laboratuvar ve fabrikada incelemelerde bulunulmutur. Erbak Uluda A letmelerinde i gvenlii nlemlerinin tm hatlarda alnd, yerinde grlmtr. Erbak Uluda A tesislerinde mineralli su, meyve aromal mineralli su retimi yapldna dair bilgi alnm ve retim tesisleri yerinde incelenmitir. Ayrca, Simge Gruba ait ta oca, krma eleme ve asfalt retim tesisinde incelemeler gerekletirilmitir. Yaplan incelemelerde ocaklarn basamakl retim yntemi ile alt, krmaeleme tesisinde toz emisyonu karacak nitelerin kapal olduu gzlemlenmitir. Ayrca ta ocanda malzeme almak iin yaplan basamakl, dinamitle patlatma yntemi incelenmi ve tesisin evre ile uyumlu olduu gzlemlenmitir.

Resim 3. Bursadaki Simge Madencilik Kalker Oca ve Krma Eleme Tesisi

Daha sonra, Simge Grup tarafndan verilen brifingde; ta oca iletme yntemleri ve toz indirgeme sistemlerinden bahsedilmitir. Kendi imalatlar olan ve yurt dndaki fuarlarda sergiledikleri, tm krma-eleme tesislerinin kapal tek bir nite iinde entegre edildii Challenger nitesi incelenmitir.

Resim 4. Simge Grup Asfalt retim Tesisi

13 Mart 2010 tarihinde Bursa ili, Orhaneli ilesi snrlar ierisinde etat Madencilik A tarafndan iletilen krom ve olivin ocaklar, konsantratr tesisleri, atk havuzlar ve pasa ve stok sahalarnda incelemelerde bulunulmutur. Kaletepe Mevkisi ve Dede Belen Mevkilerindeki ocaklarda retilen ham maddenin krma eleme tesislerinde krlp elendii, daha sonra deirmenlerde tlerek, tlen malzemenin sallantl masalarda younluuna gre ayrld gzlenmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 72 -

Resim 5. etat Madencilik A Konsantre Tesisleri

etat Madencilik Anin; Bursa, Harmanck Yresi Kpl Dandaki manyezit oca ve retim tesisini, Bayburt Kop blgesindeki krom oca ve jig tesislerini ilettii, madenlerin bulunmasna ve rezervlerin gelitirilmesine ynelik ARGE almalar yapt; bu aratrmalar sonrasnda Bursa Orhaneli blgesinde nikel cevheri tespit edildii belirtilerek maden ruhsatlarnn alnmas srasnda yaanan sorunlar dile getirilmitir. 1.2.3.2. Ktahya linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon, Orhaneliden TK Ktahya Seyitmer Linyit letmesine geerek, brifing almtr. Brifing sonrasnda kmr ocaklar, shovel ve dragline dekapaj almalar ve linyit kmr havzasnda bulunan arkeolojik hyk kurtarma kazs yerinde incelenmitir. SL letmesi tarafndan dekapaj almalarnn alt iverenlere verildii, ancak alma Bakanl Mfettilerince yaplan teftilerde, yaplan uygulamann yasaya uygun olmad ynnde sknt yaand ifade edilmitir.

Resim 6. Ak letmede Bulunan Dragline

14 Mart 2010 tarihinde ise Ktahya Gmky Kzlcakaya ky mevkisindeki Eti Gm Ade ncelikle tesisin ileyiine ilikin brifing alnm, maden sorunlarna ilikin neriler dinlenerek tesis incelemesinde bulunulmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 73 -

Resim 7. Ktahya Eti Gmte Elektroliz

Ayrca, Ktahyada Gral porselen fabrikasna ham madde olarak giren feldspat ve kaolenin porselene dnme aamalar yerinde incelenmitir.

Resim 8. Ham Maddenin Porselene Dnm

1.2.3.3. Eskiehir linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon tarafndan, 14-15.03.2010 tarihlerinde Eskiehir ilinde inceleme aratrma ziyareti yaplmtr. 14 Mart 2010 tarihinde Odunpazar Atlhanda esnafn lle tayla ilgili sorunlar dinlenmitir.

Resim 9. Lle Ta ilii

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 74 Prof. Dr. Can AYDAY tarafndan; Eskiehirde bulunan maden potansiyeli, kullanm alanlar ve uydudan madenlerin bulunmas ile ilgili brifing alnmtr. 15 Mart 2010 tarihinde Eti Maden letmeleri Genel Mdrl Krka Bor letme Mdrlnde Genel Mdr Orhan YILMAZ tarafndan brifing verilmitir. Verilen brifingde; Bor letme Mdrlnn tarihesi, personel durumu, Trkiyede ve dnyada borun yeri, borun jeolojik olarak oluumu, borun kullanm alanlar, buhar ve elektrik enerjisi retildii anlatlm, Kurum olarak u rnler konusunda aratrmalar yaptklar belirtilmitir. Son olarak, Krka Bor letme Tesislerinde, kalsine tinkal ve susuz boraks retimi yapld aklanmtr. Brifing sonrasnda, ak ocak sahalar, konsantratr tesisi ve atk havuzlar yerinde incelenmitir.

Resim 10. Etibor Fabrikas ve Ambalajlama Tesisleri

1.2.4. Zonguldak-Bartn llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar 20.03.2010 -22.03.2010 tarihleri arasnda Komisyon Bakanvekili Polat TRKMEN bakanlnda, anakkale Milletvekili Mustafa Kemal CENGZ, Afyonkarahisar Milletvekili Halil NLTEPE, Diyarbakr Milletvekili Kutbettin ARZU, Elz Milletvekili Tahir ZTRK, Gaziantep Milletvekili Halil MAZICIOLU, Gmhane Milletvekili Yahya DOAN ile Zonguldak Milletvekili Ali KOALdan oluan Komisyon yeleri, Komisyon Uzmanlar ile birlikte Zonguldak ve Bartn illerini ziyaret etmilerdir. Bu kapsamda; 1.2.4.1. Zonguldak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon, 20 Mart 2010 tarihinde TTK Alev Szdrmazlk Laboratuvarlarnda incelemelerde bulunmu ve TTK Eitim Daire Bakan Mesut ZTRK tarafndan Laboratuvarlar hakknda bilgi verilmitir. Madenlerden kmr karma faaliyetlerinde, 94/9/AT Muhtemel Patlayc Ortamlarda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelike uygun rnler kullanmaya altklar, kullandklar baz rnleri de kendilerinin imal ettikleri, Onaylanm Kurulu olmak iin akreditasyon almalarna baland, Alman Resm Onaylanm Kuruluu olan PTB firmas ile szleme yapld, yakn zamanda PTB adna Trkiyede rn belgelendirilmesine balanaca belirtilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 75 -

Resim 11. Zonguldak TTK Alev Szdrmazlk Test Laboratuvar

Daha sonra, TTK Kozlu Messese Mdrlne ziyarette bulunulmu olup Kozlu Messesesi hakknda brifing alnm ve yer alt kmr ocanda, -560 kotuna inilerek deniz altnda kmr retimi yaplan ayaklarda incelemelerde bulunulmutur. Ocakta, kalitesi yksek olan koklaabilir kmr retiminin -560 kotunda yapld, mevcut kuyunun -820 kotuna kadar derinletirilmesinin planland ve ayrca, Kozlu iletmesinin 3 adet fayn kesime noktalar arasnda kurulu olduu ifade edilmitir. 2005 ylnda kii ba karlan kmrn 681 kg olduu, 2010 ylnda ise bu orann 1.053 kg olarak planland belirtilmitir.

Resim 12. Kozlu Kmr Oca

21 Mart 2010 tarihinde Zonguldak Valisi, Genel Maden- Sendikas yetkilileri, TTK yetkileri, sivil toplum kurulular, Sanayi Odalar temsilcileri ve Hema Endstri yetkililerinin katlmlaryla bir toplant gerekletirilmitir. 24.000.000 ton/yl olan kmr ihtiyacmzn 3.000.000 ton/yl olan yerli retimle karlanamad, yerli kmr retiminin artrlmasna zen gsterilmesi gerektii zerinde durulmutur. Bu itibarla, kmre tevik verilmesi gereklilii zerinde durulmu, ancak AKT antlamalarnn buna msaade etmedii, bu durumun da 2010 ylndan sonra dzelebilecei belirtilmitir. Maden Mhendisleri Odas Zonguldak ubesince; 94/9/AT Ynetmeliine uygun rnlerin kmr retiminde kullanlmas gerektii, ayrca iilerin sal ynnden de 99/92/AT Ynetmelii artlarna uyulmas gerektii zerinde durulmutur. letmelerde ilave emici havalandrma sistemleri ve merkez izleme sistemleri ile ocaklarn ift yolla yer st balantlarnn olmad belirtilmitir. Acil eylem plannn hazrlanmasna ihtiya olduu belirtilerek, her vardiyada maden mhendisinin bulunmad ve bu gibi eksikliklerin olduu vurgulanmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 76 zel sektr temsilcileri, 94/9/AT Muhtemel Patlayc Ortamlarda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelike uygun rnler kullanmak istediklerini belirterek ATEXli ekipmanlarn pahal olmasndan dolay tevik verilmesi gerektiini ifade etmilerdir. Bu ziyareti mteakiben, Zonguldak ili Balk mevkisinde bulunan Hema A tarafndan iletilen pilot lekli Metan Gaz retme sahasnda incelemelerde bulunulmutur. Sondaj almas ile yer stnden kmre ulatktan sonra, 40 bar basnl su verilerek kmrn atlatlmas suretiyle metan gaz karld, 1 ton kmrden yaklak 15 m3 gaz elde edildii ve 6 adet kuyu ile 661 metre derinlikte sondaj almas gerekletirildii belirtilmitir. Bu sahalarda metan gaz verimliliin yksek olduu anlalmtr. Daha sonra, Genel Maden- Sendikasnda brifing alnmtr. Brifing sonrasnda Bartn ili Amasra ilesinde Hema Aye ait Hema-2 kuyusundaki faaliyetler incelenmitir. Sahada, 8 metre apnda kuyu ama iinin in firmasnca yapld, 15.000 ton/gn kmr retiminin planland belirtilmitir. 1.2.4.2. Bartn/Amasra lesinde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti 22 Mart 2010 tarihinde TTK Amasra Messese Mdrlnden alnan brifingde; Amasra (A) sahasnda 49 km2 lik alanda 400 metre derinlikte, koklama zellii olmayan 7.500 Kcal deerinde ta kmr retildii, 2009 ylnda Amasrada ykanm 139.654 ton kmr retimi yapld, (B) sahasnn ise rdovansl iletme olarak Hema Endstri Aye verildii belirtilmitir.

Resim 13. Bartndaki Yer Alt Kmr Kuyusu naatnda Yaplan nceleme

Yine Amasra ilesinde Hema Anin Hema-1 kuyusunda incelemelerde bulunulmutur. Kuyu tesisinin batsnda termik santral projelerinin bulunduu ifade edilmi olup kmr ihra liman inasnn da sz konusu projede planland aklanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 77 -

Resim 14. Bartndaki Sivil Toplum rgtleri ile Yaplan Toplant

Son olarak da Amasrada bulunan sivil toplum rgtlerinin Termik Santral kurulmas ile ilgili; evresel, kltrel ve tarih dokuyu bozacana ilikin kayglar dinlenmitir. 1.2.5. zmirManisaUak-Afyonkarahisar llerinde Yaplan nceleme ve Aratrmalar 23.03.2010-28.03.2010 tarihleri arasnda Komisyon Bakanvekili Polat TRKMEN bakanlnda, Balkesir Milletvekili Ergn AYDOAN, anakkale Milletvekili Mustafa Kemal CENGZ, Afyonkarahisar Milletvekili Halil NLTEPE, Afyonkarahisar Milletvekili Zekeriya ASLAN, Denizli Milletvekili Mehmet Salih ERDOAN, Diyarbakr Milletvekili Kutbettin ARZU, Elz Milletvekili Tahir ZTRK, Eskiehir Milletvekili Emin Nedim ZTRK, Gaziantep Milletvekili Halil MAZICIOLU, Gmhane Milletvekili Yahya DOAN, Mula Milletvekili Mehmet Nil HIDIR, rnak Milletvekili Hasip KAPLAN ile Zonguldak Milletvekili Ali KOALdan oluan Komisyon yeleri ve Komisyon Uzmanlar ile birlikte zmir, Manisa, Uak ve Afyonkarahisar illerinde inceleme ve aratrma ziyareti gerekletirilmitir. Bu kapsamda; 1.2.5.1. zmir linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon, 24 Mart 2010 tarihinde zmir Fuarclk Hizmetleri Kltr ve Sanat leri Ticaret A tarafndan dzenlenen 16nc zmir Uluslararas Doal Ta ve Teknolojileri Fuar (MARBLE 2010) alna katlmtr. Ege Blgesi ve Afyonkarahisardaki mermer sektrnn nemli olduu vurgulanmtr. Ayrca, dnya mermer retiminin % 40nn Trkiyede gerekletirildii, mermer reticileri saysnn 10 yllk sre sonunda 50den 1.150ye kt, yllk ihracatn ise 1,3 milyar dolara ulat belirtilmitir. Fuarda sergilenen mermer rnleri ve makineleri de incelenmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 78 -

Resim 15. zmir Uluslararas Doal Ta ve Teknolojileri Fuar

Komisyon, daha sonra, TPRAG Metal Madencilik San. ve Tic. A Efemukuru Altn Ocanda incelemelerde bulunulmu olup alnan brifingde; iletmede yer alt retim yntemiyle cevher retiminin yaplaca, retilen cevherin flotasyon metoduyla zenginletirilecei ve Uak Klada Altn Madenine tanarak li ilemine tabi tutulaca ifade edilmitir. zmir Bykehir Belediye Bakan Aziz Kocaolu; 5,8 milyon nfusa sahip olan zmir ilinin ime suyunun Efemukuru blgesinden karlandn, konunun bilimsel olarak incelenmesi gerektiini, Gediz havzasnda nemli glet ve barajlarn bulunduunu ve ime suyu ihtiyacnn da bu blgeden karlanmas sebebiyle ileriye ynelik olarak halkn endielerini dile getirmitir. letme tarafndan konu ile ilgili yaplan aklamada ise; iletmenin yer alt su kaynaklarna zarar vermeyecei, bu husuta ODT ve Dokuz Eyll niversiteleriyle irtibat hlinde olduklar, ayrca DSnin de Efemukurundaki iletmelerini denetledii, ED belgelerinin dava edildii, bilirkii raporlarna itiraz edildiinden tekrar incelendii ve temyiz sebebiyle almalarn devam ettii belirtilmitir. evre bakmndan doaya zarar verilmeyeceine dair raporlarn olduu ifade edilmitir. Komisyon, 25 Mart 2010 tarihinde ise, Kozak Yaylasnda ve Koza Altn iletmesinde ayr ayr incelemelerde bulunmutur. Koza Altn iletmelerinde alnan brifingde; altn cevherinin tldkten sonra siyanrleme tanklarndan geirildii, 1 litre suya 200 miligram siyanr katlarak ilem yapld, elektroliz ilemiyle altn ve gmn elde edildii, ortaya kacak olan siyanrn Bergamada hem doal bozundurma hem de kimyasal olarak INCO nitesi ile bertaraf edildii, toz ve su ile ilgili evresel lm noktalarnn mevcut olduu aklanmtr. Kozak yaylasnda yaplan incelemelerde, sivil toplum kurulular ile yre halk madencilik faaliyetlerinden dolay, ok sayda aa kesildiini ve bunun da evresel ve ekonomik adan olumsuz sonular dourduunu dile getirmilerdir. 1.2.5.2. Manisa linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon, Bergamadaki ziyaretlerini mteakip ayn gn, Somada TK Ege Linyitleri letmesi, Kaymakamlk, Belediye Bakanl, Messese Mdrl, Sendika Temsilcileri ve rdovans iletmecilerinden ald brifingde; Trkiyenin enerji ihtiyacnn % 2,5-3nn Soma Termik Santralinde retildii; Soma kmrlerinin kkrt oranlarnn % 1in altnda bulunduu; linyit iletmelerinin ehrin nfusunu artrd, sosyalletirdii, gelir Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 79 seviyesinin ykseldii, belediyelere den payn % 1,9a kadar drld, bunun artrlmas gerektii, kmr retiminin ak iletmelerde Ege Linyit letmeleri tarafndan, yer alt iletmelerinin ise rdovans yoluyla zel sektre yaptrlmakta olduu belirtilmitir. Maden- Sendikas yetkilileri, ulusal bir enerji politikamzn olmad zerinde durmulardr. thal kmre arlk verilmemesi, kmrle alan termik santrallerin kurulmas, yeni kmr yataklarnn bulunmas gerektiini ifade etmilerdir. Rdovans firmalar tarafndan (mbat A ve Soma A) verilen brifingde; TK Kurumu ile rdovans szlemelerinin imzaland, Manisa ili Soma ilesi civarndaki Eynez Havzasnda yer alt kmr retimi faaliyetleri yapld, szlemeden bu yana 12 milyon ton kmr retimi gerekletirildii, tvenan retiminin gnlk 10 bin ton seviyelerine ykseldii, retilen tvenan kmrn ortalama kalorifik deerinin 1.800 Kcal/kgdan 2.400 Kcal/kga kt, alan ii saysnn iletme bana 3.500 kiiyi bulduu, ocaklara 3.000 m3/dakika hava verdikleri, retimde iletmelerinde ATEXli rnler kullandklar belirtilmitir. Soma kmr havzasnda kaza oranlarnn dk olduu, iletmelerin henz dk kotlarda alt, ileri tarihlerde derinliklere inilmeye balaynca metan gaz tehlikelerinin ortaya kabilecei belirtilmitir. Soma Havzasnda metan drenaj konusunda almalar yaplmas gereklilii dile getirilmitir. Ayrca, Soma Havzasnda faaliyet gsteren iletmelerin ayr ayr kurtarma ekipleri ile almalar nedeniyle maliyetlerinin ykseldiini ifade etmilerdir. 26 Mart 2010 tarihinde, Manisa Mcrta A tesislerinde inceleme yapldktan sonra, Sardes Nikel Madencilik Ade incelemelerde bulunulmutur.

Resim 16. Sardes Nikel Aye Ait Pilot Tesis ile Ege evre Platformu

Sardes Nikel Madencilik A yetkililerinden alnan brifingde; - aldanda 1870 hektarlk alann 560 hektarlk ksmnda iletme yaplaca, retim olarak 2,5 milyon ton/yl cevher karlmasnn planland, aldanda bulunan nikel rezervinin 33,2 milyon ton olarak saptand, uygulanacak teknoloji ile bu rezervden retilerek metal hline getirilebilecek toplam nikel miktarnn 259 bin ton, toplam kobalt miktarnn ise 13.500 ton olduu, - 15 yllk bir srede retilecek miktarlarn uluslararas finans kurulularnca kabul edilen 11.600 $/ton nikel ve 22.000 $/ton kobalt fiyat esas alndnda ve nihai rafinasyon masraflar dldnde, aldandan elde edilecek ekonomik deerin 2,3 milyar ABD dolar olacann, elde edilecek gelirin ise yaklak yarsnn Trkiyede kalacann ngrld, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 80 - aldanda retilecek yar mamul nikel rnn ileyerek, metal hline getirecek izabe tesisinin Trkiyede bulunmad gibi, bylesi bir tesisin kurulu maliyetinin 1,5-2 milyar ABD dolar mertebesinde olduu ve alda leinde bir rezerv iin izabe tesisi kurulmasnn ekonomik olarak mmkn olmad, - alda nikel yatan ekonomiye kazandran retim yntemi ile cevherin ham olarak satlmayp yaklak 35 kat zenginletirildii, kurulacak tesisin yaklak 1.000 kiiye dorudan istihdam oluturaca, -Yn lii metodunda asidin rzgrla evreye dalmas ve asit yamuru oluturmasnn mmkn olmamas bir yana, konvansiyonel yntemle karlatrldnda, gerek sera gaz emisyonlar gerek atk rehabilitasyonu gerekse enerji tketimi asndan yn lii ynteminin dier yntemlere nazaran evreyle daha uyumlu olduu, - Asit retimi esnasnda retilecek azami 30 MW elektriin ncelikle tesisin enerji ihtiyacn karlayaca, kalan yaklak 10 MWlk ksmnn enterkonnekte sisteme verilerek EPDK mevzuat erevesinde satlacann ngrld, irketin bu satlardan bekledii yllk tahmin gelirin 3,5 milyon ABD dolar civarnda olduu, - retimde slfrik asit kullanlaca, tabaka hlinde serilen cevher ynnn her bir tabakasndaki li ileminin 18 aylk srede tamamlanabilecei, kkrtten slfrik asit retilmesinin en modern ve en evreci yntem olduu, lkemizde gbre ve asit retmek iin yllk 2,5 milyon ton slfrik asit kullanld, - Slfrik asit tesisinin, teknik ve emisyon garantileri olacak bir paket sistem olarak satn alnaca, tesisin montaj iin inli uzmanlarn geici olarak lkemize gelmelerinin planland, slfrik asidin buharlamayaca, proje tamamlandnda 168.000 aa dikilecei, - alda nikel projesinin ilgili devlet kurumlar tarafndan incelenerek ED Olumlu Belgesi alnd, ancak 2007 ylnda dava ald, bilirkiiler tarafndan incelenen ED raporunun yeterli olduunun belirtildii, Manisa dare Mahkemesi tarafndan alan davann reddine karar verildii, davaclarn yrtmenin durdurulmas talebiyle temyize gittii, Dantay 6nc Dairesi tarafndan da yrtmenin durdurulmas isteminin reddine karar verildii ve davann hlen devam ettii ifade edilmitir. Daha sonra, Turgutlu Ticaret Borsasnda, alda Nikel letmelerinin kurulmasna kar oluturulan Tema Vakf, EGEEP (Ege evre Platformu) bileenlerinden oluan TUREP (Turgutlu evre Platformu) tarafndan tesisin, tarm alanlar ve evreye olumsuz etkilerine ilikin kayglar ifade edilmitir. Ayrca, ilgili sivil toplum rgtlerince hazrlanan raporlar Komisyona sunulmutur.

Resim 17. Pomza Export Madencilik A letmesi

Ayn gn Sart kasabasnda bulunan POMZA EXPORT Madencilik Ticaret Sanayi A tesisleri incelenmitir. Tesiste boyutlarna gre ayrlan malzemeler belli bir kalnla kadar Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 81 tlerek ince eleklerden geirilmek suretiyle su ile kartrlarak ve elenerek, ar olan altn elementinin altta kalmasnn saland grlmtr. Burada yaplan madencilik faaliyetinin evre ile uyumlu olduu gzlemlenmitir. 1.2.5.3. Uak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon, 27 Mart 2010 tarihinde Uak ili Ulubey ilesi snrlar iinde bulunan TPRAG Metal Madencilik ve Ticaret Ade incelemelerde bulunmutur. Burada ak iletme yntemi ile karlan madenin; krclarda boyutlandrldktan sonra siyanrleme ilemine tabi tutulduu, sv hle geen cevherin havuzlardan sonra elektroliz yoluyla topland, daha sonra potalara dklerek altn elde edildii gzlemlenmitir. Klada altn madeninin Avrupann en byk altn madeni olduu aklanmtr.

Resim 18. TPRAG Altn letmesi ile Altn Dkm Portal

letmede, i sal ve gvenlii konusuna nem verildii, kaya kamyonlarn kullanacak operatorlerin simlasyon cihaz ile eitilerek sertifika verildikten sonra kamyonlar kullanmaya baladklar, alanlarn banka ve spor merkezi dhil olmak zere dier sosyal ihtiyalarnn karland grlmtr.

Resim 19. Ak letme ncelemesi

1.2.5.4. Afyonkarahisar linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon tarafndan, 28 Mart 2010 tarihinde ise Afyonkarahisarda Kaptanlar Makine ve Hidrolik San. Tic. Ltd. ti. mermer makineleri imalats SESEMAK ziyaret edilmi olup retimleri incelenmitir. Daha sonra, Alimolu Mermer iletmesinde incelemelerde bulunulmu ve Tuteks Mermerde mermerler zerinde yaplan sanatsal iilik faaliyetleri de izlenmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 82 TEMMER iletmesinde mermer bloklarnn ilenme faaliyetleri yerinde gzlenmitir. Dier taraftan, DEMMAK Mermer Fabrikasnda incelemelerde bulunulmutur.

Resim 20. Mermer Sahalar ve Fabrikas

scehisar Belediyesi salonunda mermer sektr temsilcileri ile yaplan toplantda; Afyonkarahisarda bir heykel sanat okulu almas, messeselerin ilenmi in meneli graniti kullanmamalar, el sanatlar ilerinden KDV alnmamas, hukuki adan 1 ila 100 ii altran kurumlarn ayn statde deerlendirilmemesi gereklilii vurgulanmtr. Birok iletmenin teminat irad cezasna arptrld, 3 defa bu cezaya urayanlarn ruhsat iptaline gidildii ve bu hususta af karlmas gerektii, mermer mzesinin kurulmas hususunda almalar yaplmas istei ifade edilmitir. Ruhsatlandrma srasndaki deerlendirmelerin, sektrlere gre iletme yntemleri esas alnarak, evreye ve insan salna verecei zarara gre hesaplanmann doru olaca ve mermer sektrnn ar i koluna alnmas gerektii dile getirilmitir. Komisyon daha sonra Alimolu Mermer Ocanda incelemeler yapm ve son olarak da Mercan Mermercilik irketinde incelemelerde bulunmutur. 1.2.6. Batman-rnak-Mardin-Diyarbakr Aratrmalar llerinde Yaplan nceleme ve

01.04.2010-05.04.2010 tarihleri arasnda Komisyon Bakan Bursa Milletvekili M. Altan KARAPAAOLU bakanlnda, Balkesir Milletvekili Ergn AYDOAN, anakkale Milletvekili Mustafa Kemal ENGZ, Afyonkarahisar Milletvekili Zekeriya ASLAN, Aksaray Milletvekili Osman ERTURUL, Denizli Milletvekili Mehmet Salih ERDOAN, Diyarbakr Milletvekili Kutbettin ARZU, Elz Milletvekili Tahir ZTRK, Eskiehir Milletvekili Emin Nedim ZTRK, Gaziantep Milletvekili Halil MAZICIOLU, Gmhane Milletvekili Yahya DOAN, Mula Milletvekili Mehmet Nil HIDIR, rnak Milletvekili Hasip KAPLAN, Zonguldak Milletvekili Polat TRKMEN ile Zonguldak Milletvekili Ali KOALdan oluan Komisyon yeleri ve Komisyon Uzmanlar ile birlikte, Batman rnak, Mardin ve Diyarbakr illerinde inceleme ve aratrma ziyareti gerekletirilmitir. Bu kapsamda; 1.2.6.1. Batman linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon 1 Nisan 2010 tarihinde TPAO Batman Blge Mdrlnn Batman Kristal Park Tesislerinde Batman ve blgeleri kapsamnda bulunan sahalardaki faaliyetler hakknda brifing almtr. 2 Nisan 2010 tarihinde Batman Toptanclar Sitesinde incelemelerde bulunulmu ve esnafla grlmtr. Sitede, 2004 ylnda meydana gelen patlama ve yangn neticesinde 3 Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 83 kiinin ld olayla ilgili bilgi alnmtr. Aratrma Komisyonumuzca, 2004 ylnda yaanan olayn aratrlmas gerektii vurgulanm olup esnafn talepleri dinlenmitir.

Resim 21. Batman Toptanclar Sitesindeki Patlama zleri

Sz konusu site alannda gda ticaretinin yapld, ancak esnafn sitede ticaretini gerekletiremedii belirtilmitir. Sitedeki faaliyetlerin tekrar yaplabilmesi iin, dkknlarn tekrar almas ve istimlak edilmesi gerektii ifade edilmi olup bu hususta lmcl patlama ve hasara ilikin dosya ve belgeler, Komisyonumuza sunulmutur. Komisyonumuz; esnafn kayglarn paylam ve toptanclar sitesinin bir an nce istimlak edilerek tahliye edilmesinin yararl olaca, esnafn ticaretini devam ettirebilmesini teminen ehrin uygun baka bir yerinde TOK-Valilik-Yerel Ynetim i birlii ile yeni i yerlerinin yaplmas gerektii sonucuna varmtr. Ayrca, Batman ilinde ime suyu kirliliinden bahsedilerek, su kaynaklar zerinde (Batman ay, Batman Baraj ve Zilek Su Kaynaklar) yaplan almada tehlikeli oranda fenol tespit edildii belirtilmitir. Bu kapsamda, 2005 ylnda Yeralt Aramaclk Ltd. Bilimsel Aratrma Kuruluu laboratuvar ve mhendislerince yaplan aratrma raporunda bahsedilen ve Batmanda byk bir evre kirliliine sebep olan maddenin; 2004 ylnda oluturulan, TPAO uzmanlarnn da grev ald komisyon almalar sonucunda da ortaya konulduu zere akaryakt (ilenmi rn/benzin-motorin) olduu tespit edilmitir. Ayn gn, 10/320 esas numaral aratrma nergesinde, toptanclar sitesindeki patlamann sebebi olarak gsterilen TPRA Rafinerisinde incelemelerde bulunulmutur. TPRA Genel Mdr tarafndan yaplan sunumda dnya petrol sektr, rafineride iyiletirme almalar ve evre almalarna ilikin bilgiler verilmitir. 2009 ylnda zor bir dnemden geildii, bu erevede gelimi lkelerde rafinaj kapasite azaltmna gidildii belirtilmitir. Benzinin yksek fiyatndan dolay pazar kaybnn olduu, motorinde de daralmalar yaand ifade edilmitir. Batman Rafinerisinin 1955 ylnda kurulduu, ilk rafineri kapasitesinin 330 bin ton iken, u andaki mevcut rafinaj kapasitesinin 1,1 milyon ton/yla ulat ifade edilmitir. Batman Rafinerisinin % 100 asfalt retimi ile krllk salad belirtilmitir. Dier taraftan; Rafinerinin 2010 yl arsa deerinin 700 TL/m2 olduu, dier rafinerilere gre emlak vergi deerinin ok ykseklerde olduu vurgulanmtr. Batman Rafinerisinde evreye duyarl srdrlebilir bir retimin olduu, kard emisyonlarn mevzuata uyumlu olduu ve dearjlardan numuneler alnd belirtilmitir. Rafineride dearj su kalitesinin limit deerlerin altnda olduu, fenol ve trevlerinin 1 ppmnin altnda olduu vurgulanmtr. Tesiste evre ile ilgili olarak 12,4 milyon TL yatrm yapld, tehlikeli atklarn bertaraf iin 5,34 milyon TL harcama gerekletirildii ifade edilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 84 Batman Rafinerisinde fenol kirliliine ilikin hukuki srecin devam ettii, tespitlerin szntya konu benzinin, o dnemde Batman Rafinerisi retimi olmad vurgulanmtr. Gemite blgede faaliyet gsteren kaak iletmelerin varl ve atklarn kontrolsz biimde kanallara aktld, rafineriden darya kan, TPRAa ait hibir yer alt boru hatt ve yer alt depolama tesisinin bulunmad belirtilmitir. TPRA Rafinerisinde gerekletirilen yerinde inceleme ve aratrma ziyaretini takiben, Bat Raman petrol sahasnda ziyaretlerde bulunulmutur. Batman Blge Mdr Yardmcs Hasan Gazi YAY tarafndan saha ile ilgili ksa bir brifing verilmitir. Anlan sahada kalitesi dk ar petroln karlmakta olduu, petrolle birlikte su orann % 5-20 arasnda seyrettii vurgulanmtr. Bat Raman sahasnn 1961 ylnda kefedildii, sz konusu sahadaki gnlk retimin 7.100 varil olduu, ayrca ar petrol retiminin artrlmas iin sahaya CO2 enjekte edildii ifade edilmitir. Dier taraftan sz konusu sahada gerekletirilen arama, sondaj ve retim faaliyetlerinin evrede herhangi bir kirlilie yol amad belirtilmitir. Ayrca, Batman ilinde Batman Baraj su kuyular sahas ve Batman ay kenarnda yer alan Zilek kaynaklarnn bulunduu, blgelerde herhangi bir ekilde atk su enjeksiyonunun yaplmad ifade edilmitir. Komisyon son olarak Midyat Katori Ta ileme atlyesinde incelemelerde bulunmu; dekoratif zellii olan bu tan tantm yaplarak yurt apnda kullanmnn yaygnlatrlmas ve kaybolmaya yz tutmu sanatn tevik kapsamna alnmas gerektii, sanatsal ve grsel deeri olan Midyat Tann kamu binalar ile prestijli yaplarda kullanlmasnn lke turizmi asndan yararl olaca sonucuna varmtr. Ayrca, gmten el emei ile retilen telkri sanatnn madencilikte u rn uygulamasna gzel bir rnek oluturduu grlmtr.

Resim 22. Midyat Katori Ta Atlyesi

1.2.6.2. rnak linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon, 3 Nisan 2010 tarihinde ise CNER Grubu tarafndan iletilen Silopi Termik Santralini ziyaret etmi ve yetkililerden brifing almtr. Grml ve alkan beldeleri arasnda kurulu santralin 1x135 MW gcnde olduu, sz konusu santralde asfaltit kmr yakld belirtilmitir. Santralde yllk 972 milyon kWh elektrik retildii, Dolaml Akkan Yatak Kazan Teknolojisinin kullanld belirtilmitir. Asfaltitin yaklmasyla buhar enerjisi ve elektrik elde edilen santralde 287 kiinin alt vurgulanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 85 -

Resim 23. Silopi Termik Santrali

irketin eitime nem verdii, 12 derslikli Gazipaa lkretim Okulunun ina edildii Park Elektrik Lisesinde 2009-2010 eitim- retim ylnda eitime baland ifade edilmitir. Gvenlik ile ilgili bir sorunun olmad, blgede 85 adet gvenlik grevlisi ve asker gvenlik unsurlarnn bulunduu belirtilmitir. Dier taraftan, asfaltit ve kire ta ak ocak iletmesi ile ilgili bilgiler verilmitir. TK Genel Mdrlnden kiralanan asfaltit ak ocak iletmesinin Park Elektrik tarafndan iletildii ve iletmenin 2003 ylndan itibaren faaliyette bulunduu, sahada 30 milyon ton asfaltit rezervi olduu, gnmze kadar 320.000 ton asfaltitin retildii ve kartlan asfaltitin kalori deerinin 5.510 Kcal olduu vurgulanmtr. Blgedeki ak ocak iletmecilii ile karlan asfaltitin delme-patlatma ve ekskavatr yntemi ile karld, ayrca, kire ta ocaklarnda da ak iletme yntemi uyguland vurgulanmtr. Blgede asfaltit rezervlerinin gelitirilmesi ynnde almalara devam edildii, nmzdeki dnemde ak ocak iletmeciliinden kapal ocak iletmeciliine geilecei, asfaltit tipi kmrlerde kapal ocak iletmesinin ilk uygulama olaca belirtilmitir.

Resim 24. Asfaltit Ak Ocak letmesi ile Termik Santrali

Termik Santralin ziyaretinden sonra, Cudi Da eteklerindeki Cudi-1 kuyusunda yerinde incelemelerde bulunulmutur. Cudi-1 kuyusunun sondajna 6 Haziran 2009 tarihinde balanm olup sondaj, 2010 ylnn ilk aylarnda tamamlanmtr. Kuyunun derinliinin 3.600 metre olduu, kuyu tamamlama ve deerlendirme almalarnn devam ettii ifade edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 86 -

Resim 25. TPAO Cudi Dandaki Cudi-1 Kuyusu

Resim 26. Cudi-1 Kuyusu, Workover Kulesi

rnak Ticaret ve Sanayi Odas Konferans Salonunda; yerel ynetimler, maden sektr temsilcileri ve sivil toplum rgtleri ile yaplan toplantda aadaki hususlar; -Madencilik uygulamalarnda evresel atklara izin verilmemesi gerektii, evreye ilikin konularda yerel sivil toplum kurulular ile i birlii yaplmas gerektii, evre ve Orman Bakanl yetkililerinin blgeye gelerek yre halkn aydnlatmas gerektii, oluan bilgi kirliliinin ancak byle alabilecei, -rnakta zellikle asfaltit yataklarnn kullanmna dnk olarak 5 santral projesinin gndemde olduu ve daha da fazla projenin yaplmasnn dnld, asfaltitlerin hava kirliliine sebep olduu ve evlerde kullanmnn yasakland, bu kmrlerin santrallerde de kullanlmamas gerektii, -TKnin asfaltit ocaklarnn kapatlma gerekesinin kkrt orannn ykseklii olduu; ancak ayn ocaklar u an zel sektrn ilettii, ayrca, rdovans konusunun byk sorun oluturduu, zel sektrde, i gvenlii ve i gvencesi konusunda skntlar olduu, -rnaktaki asfaltit kaynaklarnn, evre sorunu da dikkate alnarak iyi deerlendirilmesi gerektii zerinde durulmu ve Trkiyede en yksek isizlik orannn rnakta olduu, iyi bir planlama ile asfaltitlerin iletilmesinin isizlik sorununun zmnde byk katk salayaca, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 87 -rnakta alternatif alanlarda da yatrm yaplarak asfaltitlerin deiik sanayi kollarnda kullanlabilecei ve Devletin bu alanlardaki aratrmalar tevik etmesi gerektii, kkrt oranlarnn drlmesine ynelik yeni projelerin yaplmasnn isizlii azaltmada da yararl olaca, -Cudi Dann sadece gvenlik sorunu ile bilindii oysaki yer alt ve yer st kaynaklarnn yeterince deerlendirilemedii, rnakta yatrmc iin en byk sorunun gvenlik olduu, -Mill Savunma Bakanlnn rnakta uygulad geici asker gvenlik blgelerinde yatrmlara izin verilmesi gerektii, bu uygulama nedeniyle blge iin ok nemli olan kmr madenciliinin yaplamad, hayvancln ok ciddi oranda azald, hayvan saysnn 1 milyondan 185 bin seviyelerine geriledii, -rnak iin ok nemli olan asfaltitlerin alternatif kullanm alanlarnn bulunmas gerektii, rnak l zel daresinin ald rdovans paynn Trkiye ortalamasnn ok stnde olduu, % 23,5 olan rdovans paynn yatrmclar zorlad ve yatrm yaplmasn engelledii, bu orann drlmesi gerektii, TK'nin tekrar rnakta bir messese mdrl kurmas ve ayrca kaak kmr ocaklar ile mcadele edilmesi gerektii, -MTAnn blgede en son 1980lerde almalar yapt, bulunan rezerv verilerin gncelletirilmesi ve daha derinlerde arama faaliyetlerinin yaplmas gerektii, MTAnn rnak l Mdrln amasnn yeni sahalarn bulunmasnda da yararl olaca, ifade edilmitir. Ayrca, Zonguldak Milletvekili Polat Trkmen, Afyon Milletvekili Zekeriya Aslan, Aksaray Milletvekili Osman Erturul ve Gmhane Milletvekili Yahya Doan ve Komisyon Uzmanlarnn katlmyla, Geli Madencilik A tarafndan iletilen R:2505 ruhsat No.lu ak kmr oca sahasnda inceleme yaplmtr.

Resim 27. rnak, Su Altnda Kalm Kmr Sahas

Kmr sahasnda; +695 kotunda bulunan kmr kaz alan zerinde, yer alt ve yer st sularnn birikmesi sonucu, 90 metre yksekliinde su biriktii ve suyun +785 kotuna kadar ykseldii, su ykselmesi sorunun her yl yaand, ncelikle bu sorunun zlerek kmrlerin deerlendirilebilmesi iin termik santrallerin kurulmas gerektii belirtilmitir. 1.2.6.3. Mardin linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon tarafndan, 03.04.2010 tarihinde rnak ziyaretini mteakip Trkiye-Suriye snrnda bulunan Diner-amurlu petrol ve doal gaz sahasnda yaplan incelemelerde ise maynl arazinin petrol ve doal gaz karma amacyla kullanlamad gzlemlenmitir. amurlu sahas haricinde blgede Kozluca ve Diner sahalarnn bulunduu, 2.000 varil petrol retildii ve 88 adet kuyunun retim yapt ifade edilmitir. Sahada 1.300 metrelerde doal gaz, 1.400 metrelerde petrol, 2.200 metrelerde ise CO2 bulunduu vurgulanmtr. Blgede kartlan doal gazn 100 km mesafedeki Mardin Kire ve imento Fabrikalarna satld belirtilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 88 -

Resim 28. amurlu ile Bat Raman Petrol ve Doal Gaz Sahalar

4 Nisan 2010 tarihinde Mardin Valiliinde Dicle Kalknma Ajans (DKA) tarafndan; Mardin, rnak, Batman ve Siirt illerindeki; asfaltit, bakr, fosfat, petrol ve doal gaz faaliyetleri ile ilgili olarak Komisyona brifing verilmitir. DKAnn DPT koordinasyonunda 2008 ylnda Mardin merkez olmak zere, Mardin, Batman, Siirt ve rnak illerinin kalknmas iin kurulduu belirtilmitir. MTA verilerine gre blgedeki asfaltit rezervlerinin 82 milyon ton olduu, rnak asfaltitlerinde yksek oranda kkrt bulunduu, bu kapsamda konutlarda kullanlmasnn yasakland vurgulanmtr. Ayrca, Siirt ilinde Madenkyde 26 milyon ton bakr karld, 2006 ylndan itibaren Park Elektrik A tarafndan bakr iletilmekte olup 1985 ylndan itibaren bakr arama faaliyetlerinin srdrld belirtilmitir. zelletirme kapsam ve program erevesinde, atl durumdaki Mazdandaki Fosfat Tesislerinin 1994 ylndan itibaren iletilmedii ve deerlendirilmedii ve bunun da Mardin iin byk bir kayp olduu vurgulanmtr.

Resim 29. Atl Durumdaki Mardin Mazda Fosfat Tesisleri

Ayn gn, Mazdandaki Fosfat Tesislerine ziyarette bulunulmutur. Eti Madenden H. rfan GENCER tarafndan tesisler hakknda ayrntl brifing verilmitir. Fosfat Tesislerinin 1974 ylnda Etibanka devredilmi olduu, 1990-1994 yllar arasnda tesiste retim yapld belirtilmitir. zelletirme kapsamnda, 1994 ylnda retim faaliyetleri durdurulan tesislerin atl olduu ifade edilmitir. Mazdandaki kurulu tesislerin daha fazla eskimeye braklmadan, yeniden retime geirilmesi gerektii; zellikle, tesisin devreye girmesi ile gbre retimi ve kullanm konusunda da bamll ve blgenin en nemli sorunu olan isizlii azaltaca vurgulanmtr. Mazda fosfat yataklarnn deerlendirilmesi iin, fosforik asit fabrikasnn kurulmasnn lkemiz asndan katma deer salayaca belirtilmitir. Komisyon, bu kurulu tesisin almasnn yararl olaca ve yrenin en nemli sorunlardan biri olan isizlii azaltaca kanatine varmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 89 -

Resim 30. Fosfat Tesisinin Kapatlmasndan En ok Etkilenen Mazda Halk ile Yaplan Toplant

1.2.6.4. Diyarbakr linde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti Komisyon, Diyarbakrda mermerciler ve dier maden sektr temsilcileri ile bir toplant gerekletirmitir. Sz konusu toplantda, madencilik ve mermercilik sektrndeki sorunlar dile getirilmitir. lkemizde maden sektrnn nnn almas iin Maden Bakanlnn kurulmas ve Gneydou Anadolu Blgesinde blge mdrlklerinin oluturulmas gerektii; ED, GSM ve mlkiyet izinleri, madencilik ilerinin takibinin ve kontrollerinin tek elden yaplabilmesi gerektii, Maden Kanununun 7nci maddesinin iptal edilmesinden kaynaklanan izin sorunlarnn yaand ifade edilmitir. Devlet hakknn mevcut yasadaki hliyle korunmas, buna ilave olarak rdovansla alan firmalarn da bu kapsama alnmas, ayrca devlet hakknn % 2den, % 1e drlmesi gerektii; orman vasfn yitirmi alanlarn tespiti ve bu vasftan dm alanlarda aalandrma bedelinin alnmamas, maden hakkndaki Kanunun yeniden dzenlenerek maden ruhsatlarnn bilgi birikimi yeterli ehil kii ve tzel kiilere verilmesi ve madencilik sektrnde taeronluk sisteminin yasallatrlmas gereklilii ifade edilmitir. Ayrca, arama dnemi n ett almalarnn Maden Kanununun 7nci maddesi kapsamndan karlmas gerektii belirtilmitir. Blgedeki madencilik sektrne zel tevik yasalarn yeniden dzenlenmesi, bu erevede TV indirimi, enerji destei, SSK indirimi, vergi indirimi gibi yasalarn bir an nce karlmasnn zaruret olduu da vurgulanmtr. 1.2.7. Kanada Ontario-British Columbia Eyaletlerinde Yaplan nceleme ve Aratrma Ziyareti TBMM Genel Kurulunun 25.04.2010 tarihli ve 94nc birleiminde alnan karar gereince; 08-13 Mays 2010 tarihleri arasnda Bursa Milletvekili M. Altan KARAPAAOLU bakanlnda, Zonguldak Milletvekili Polat TRKMEN, Aksaray Milletvekili Osman ERTURUL, Denizli Milletvekili Salih ERDOAN, Diyarbakr Milletvekili Kudbettin ARZU, Elz Milletvekili Tahir ZTRK, Eskiehir Milletvekili Emin Nedim ZTRK, rnak Milletvekili Hasip KAPLAN ve Komisyon Uzmanlarnn katlmlaryla Kanada-British Columbia ile Ontario Eyaletlerinde incelemelerde bulunulmu ve British Columbiann Bakenti Victoriada Enerji, Maden ve Petrol Kaynaklar Bakanl; Ontario Eyaletinin Toronto ehrinde Kuzey Kalknma, Maden ve Orman Bakanl yetkilileri ile toplantlar yaplmtr. 10 Mays 2010 tarihinde Kanadann British Columbia Eyaletinde bulunan Campell River ehrinde, Mill Park iinde bulunan Myra Falls Madeni ( Pb, Zn, Au, Ag, Cu) yerinde grlerek incelenmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 90 -

Resim 31. Myra Falls Maden letmesi

Strachacona Mill Park ierisinde bulunan Myra Falls Madeni ile ilgili olarak maden iletmesinin Genel Mdr Robert BEHRENDT tarafndan verilen brifingde; madende 1912 ylnda arama almalarna baland ve maden ocann 1966 tarihinde iletilmeye alnd ifade edilmitir. Ocak, Myra Falls Irma kenarnda bir vadinin ierisinde yer almakta olup rman sular Cample RVER kasabasnn su ihtiyacn karlamaktadr.

Resim 32. Tesislerden, Kasabann me Suyunu Karlayan Irmaa Su Braklmas

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 91 -

Resim 33. Myra Falls Madeni Kanada British Columbia Eyaleti, Campbell River

Sz konusu Mill Parkn A ve B zonu olarak ikiye ayrld, madenin B zonu blmnde yer ald, A zonunda hibir faaliyete izin verilmedii, madenin Mill Park ilan edilmeden nce almaya balad ve ruhsatn kazanlm hak olarak deerlendirildii, madenin bulunduu alann Mill Park snrlar iinde kalmasna ramen kazanlm hakknn korunarak faaliyetine devam karar verildii belirtilmitir.

Resim 34. Mill Park erisindeki Maden letmesinin Tesisleri

Maden iletmesinde ncelikle i gvenlii konusuna birinci dereceden nem verildii, Bakanlk tarafndan oluturulan i gvenlii standartlarna uyulduu, i gvenlii ile ilgili olarak i gvenlii uzman, sendika temsilcisi ve Sal ve Gvenlii Kurulunun aktif rol oynad, i gvenlii ile ilgili srekli olarak i denetimlerin yapld, iletmedeki i sal ve gvenlii kurulunun sfr kaza hedefini gerekletirmede yardmc olduu ve risklerin nceden deerlendirilerek i kazalarn nlendii aklanmtr. Hlihazrda i yerinde kurulu bir sendikann var olduu, i kazalarnn nlenmesinde nemli grevler stlendii belirtilmitir. Yer alt ocana inilmeden nce, maden yetkilileri tarafndan, yer altnda uyulacak olan kurallar, kullanlacak olan ekipmanlar, acil durumda yaplmas gerekenler hakknda detayl bilgi verilmitir. Acil durumlarda yer alt ocann farkl blgelerinde bulunan iileri uyarmak amacyla havalandrma tesisatna rk yumurta kokusu ethyl mercaptan" verildii ve iilerin acil durumlarda en yakn snma odasna gitmek zorunda olduklar Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 92 anlatlmtr. Yaklak 45 dakikalk i gvenlii eitiminden sonra i gvenlii uzman nezaretinde yer altnda -400 kotuna inilmitir.

Resim 35. Kart Sistemi (Bu Kartlar lgili Kiinin Yer Altna ndiini Gstermektedir)

Kurum temsilcisi tarafndan verilen teorik bilgiden sonra, madende i gvenlii uygulamas olarak, herkese yer altna inmeden nce zerinde ismini ve gidecei yeri bildiren bir etiket verilmitir. Yer altna inen Komisyon yeleri ve Uzmanlar asansr ile aaya inmeden nce bu etiketleri panoya asmlardr. Bylece, kimlerin yer alt ocana indii anlalmaktadr. Yer altnda topra gevetmek maksad ile yaplan patlatmalar srasnda btn iilerin yukarya ktn anlamak iin bu panoya baklmaktadr. Yukarya kan iiler isim etiketlerini panodan almaktadr. Yer altnda patlatma, tahta bo olduunda yaplmaktadr. Myra Falls yer alt maden iletmesi 8 kattan oluup 700 metre derinliindedir. Yer altnda ilk olarak acil durumlarda iilerin snabilecekleri, yeterli miktarda oksijen ve yiyecek bulunan, gaz szdrmaz kapl, gvenli snma istasyonu (odas) grlmtr. Acil durum srasnda madende oluacak olas zararl gazlardan kamak ve gk durumunda kullanmak iin bu odalar ina edilmitir. Bu odalarda yer st iletmesi ile iletiimi salamak amacyla zel telefon hatt, oksijen tpleri mevcut olduu ve tehlike annda bu aralarn kullanld belirtilmitir.

Resim 36. Acil Snma Odas

Ardndan delme patlatma ile gevetilen cevherin kaz alanlar grlmtr. Yaklak 70 derece eimli cevher, bir st kattan klasik delme patlatma yntemi ile gevetildikten sonra alt katta bulunan uzaktan kumandal ykleyicilerle (gevetilmi cevher sahasna insan Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 93 girmeden) kamyonlara yklenmekte ve cevher nakliyesi kuyu bana kadar kamyonlarla yaplmaktadr. Yer alt ocann tahkimatnda elik hasr ve kaya saplamalar kullanld grlmtr. Cevher alnan boluklarn pasa ile doldurularak, betonlanarak kapatld mahede edilmitir. Yer st tesisleri incelemesinde, krma-eleme nitelerinin ve konveyrlerinin, toz kmasn nlemek zere tamamen kapal olduu gzlenmitir.

Resim 37. Flotasyon niteleri

Cevher iinde belirli oranlarda inko (% 16), bakr (% 1,1), altn (1,2 g/t), gm (45 g/t) mineralleri bulunmaktadr. Cevher, gravite (Knelson) ve flotasyon ilemleri uygulanarak yine Mill Park iinde yer alan cevher hazrlama tesisinde konsantre hle getirilmektedir. nce altn, daha sonra bakr, kurun ve inko ayrtrlmaktadr. Konsantreler daha sonra izabe tesisine gnderilerek metaller saf hle getirilmektedir. Myra Falls madeninde ylda 600.000 ton tvenan cevher karld belirtilmitir. British Columbia Eyaleti 11 Mays 2010 tarihinde British Columbiann bakenti Victoriada; Enerji, Maden ve Petrol Kaynaklar Bakanl yetkililerinden brifing alnmtr. British Columbiada en fazla bakr, kmr, altn, inko, kurun ve molibden karld ve British Columbiann en byk bakr reticisi olduu vurgulanmtr. Sadece bir yer alt kapal kmr oca iletmesinin bulunduu, geri kalan kmr iletmeciliinin ise ak ocak iletmecilii eklinde yapld belirtilmitir. 2008 ylnda 6,7 milyar dolar retim yapld, 2,5 milyar ton kmrn ihra edildii belirtilmitir. British Columbia Eyaletinde maden arama almalarnn vergi indirimi ile desteklendii, irketlerin 2008 ylndaki aramalara 367 milyon dolar, 2009da ise ekonomik kriz nedeniyle 150 milyon dolarlk bir bte ayrdklar ifade edilmitir. irketler tarafndan yaplan maden arama almalarnda elde edilen bilgilerin 1 yl sre ile irket bnyesinde tutulduu, bu 1 yllk srenin sonunda, aramaya ilikin bilgilerin Bakanla verildii ve bylece arama ile ilgili bilgilerin halka ald vurgulanmtr. Bilgilerin kullanma almas ile dier madencilik irketlerinin arama almalarna da fayda saland, arama maliyetlerinin drld ifade edilmitir. Brifingde ayrca; British Columbia ekonomisinin en nemli sektrnn madencilik olduu, ikinci srada ormanclk sektrnn yer ald, hracatn % 12sini madencilik sektrnn oluturduu, Tamacln demir yolu ve limanlar araclyla yapld, Aramalarda ruhsat verilirken mali yeterliliinin arand, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 94 Arama ruhsat verildikten sonra her yl en az hektar bana 1 dolar faaliyet yaplmas ve bu madencilik faaliyet bilgileri ile birlikte sondaj bilgilerinin Bakanla verilmesi gerektii, Devletin grevinin sahadaki madeni izlemek ve aktif hle getirmek iin danmanlk yapmak olduu, Madenlerin borsada ilem grd ve bamsz firmalar tarafndan denetlendii, British Columbia Eyaletinde 18 metalik maden sahasnn bulunduu, Maden blmnde ruhsatn mfettiler tarafndan verildii, bu blmde 20 mfettiin bulunduu ifade edilmitir. British Columbia Eyaleti Madenlerinde Sal ve Gvenlii Teftii sal ve gvenlii teftii organizasyonu Maden Bakanlnn altnda rgtlenmitir. Bakanlk ats altnda Maden Sal ve Gvenlii Tefti Kurulu bulunmaktadr. Kurulda 19 i mfettii grev yapmakta olup 4nn maden mhendisi olduu, geri kalan mfettilerin ise farkl mhendislik disiplinlerinden (makine, elektrik gibi) olduu, sadece maden i yerlerinde denetim yapld belirtilmitir. Mfettilerin madenlerde alm, tecrbeli insanlar arasndan seildii, byk madenlerde ylda en az 3 kez tefti yapld, i yeri riskine gre tefti saysnn arttrlabildii vurgulanmtr. Ayrca, i yeri ile ilgili i gvenlii bilgilerinin irket sorumlular tarafndan Maden Sal ve Gvenlii Tefti Kurulunun internet web sitesinde yaymland ve bu ekilde i yerlerinin risk asndan takip edildii ifade edilmitir. sal ve gvenlii teftilerinde grlen sorunlarn zm iin karlkl diyaloun birinci dereceden nemsendii, sorunlarn giderilmesi iin ncelikle uyar yapld, hayati derecede risk ieren sorunlarn varl hlinde i yerinin kapatld belirtilmitir. Teftilerde para cezas uygulanmad da aklanmtr. evre asndan, ncelikle uyar mekanizmasnn iledii, sonra para cezas, daha sonra da hapis cezas uygulanabildii, evre, i sal ve rehabilitasyonun ok nemli olduu da ayrca vurgulanmtr. British Columbia Eyaletinde ruhsat verilirken; ilk olarak ilgili sahann Kzlderili mlkiyet alanna girip girmediine bakld ve Kzlderelilerin bilgilendirildii, 18 aydan beri izinlerin tek merciden verildii ifade edilmitir. British Columbiada; Yabanc yatrma nem verilmesi, Byk bir madencilik merkezi olmas, Uygun bir pazarn olmas, Elektrik cretlerinin dk olmas, Kara yolu ve demir yolu alt yapsnn yeterli olmas, Asya iin nakliyenin limanlar yolu ile ksa olmas

madencilik sektrnn ilerlemesini salayan en nemli faktrlerdir. Ayrca bu hususlar, yatrmclar tarafndan nemli yatrm faktrleri olarak grlmektedir. Ontario Eyaleti 12 Mays 2010 tarihinde Torontoda Ontario Kuzey Kalknma, Maden ve Orman Bakanl tarafndan brifing verilmitir. Brifingdeki en nemli konular aada yer almakta olup anlan brifingde; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 95 Ontarionun gemiten gnmze 100 yl iindeki retim deerinin (Ni, Au, Cu, Zn, Ag) 360 milyar dolar olduu, Ontarioda 32 adet maden sahasnn bulunduu, 800 noktada maden aramasnn yapld ve Hkmetin bu verileri toplad, Aramalara 2008 ylnda 799 milyon dolar, 2009da 469 milyon dolar ve 2010 ylnda 608 milyon dolar ayrld, Aramalarn zel sektr tarafndan yapld, kk irketlerin madenleri bulduktan sonra byk irketlere devrettii, Arama yaplan sahada faaliyetlerin yaplmasnn zorunlu olduu, Arama yaplan irketlere % 15 vergi indirimi saland, irketlerin krlarndan deien oranlarda % 35 civarnda vergi verdii, En az 16 hektar, en fazla 256 hektar alan iin aramaya izin verildii, alanlarn dikdrtgen eklinde olmas ve snrlarnn belirlenmesi gerektii, Arama ruhsatlarnn devam iin, bu alanlarda hektar bana yllk 400 dolarlk harcama yaplmasnn zorunlu olduu ve bu harcamalarn sondaj, haritalama gibi faaliyetleri kapsad, Yeni saha iin elde edilen yeni bilgilerin, Bakanlkta tek elde topland ve bylece arama faaliyetlerinin tekrarnn sz konusu olmad, letme ruhsatnn 21 yllna verildii ve hektar bana her yl 3 dolar, zel mlklerde ise 4 dolar alnd, Ruhsatlarn ve madencilik ile ilgili haritalarn halka ak olarak Bakanlk web sitesinde yaymland, Ruhsatlarda bir anlamazlk sz konusu olduunda, Maden ve Toprak Komisyonlarnca sorununun zld, Koruma alanlar, gller, nehirler, agrega kaynaklar, petrol, doal gaz ve tuz kaynaklarnn deerlendirilmesine ilikin mevzuatn bulunduu, Arama ve rehabilitasyon konularnn Maden Kanununda yer ald, maden iletme faaliyetlerinin ise sanayi ile ilgili kanunlarla dzenlendii, Bakanln kapama plannn ve finansmannn proje balangcnda verilmek zorunda olduu, maden eer ok bykse irketin gvenilirlii esas alnarak teminat kabul edildii, rehabilitenin madenin iletilmesi ile birlikte yrtlmesi durumunda miktarn dt, teminatn Bakanlk ve madencinin ortak gr ile belirlendii, Kapama planlarnda; kapama hedefleri, rehabilitasyon tedbirleri, maliyet almalar, finansman ve izleme almalarnn istenildii, Terk edilmi madenlerin devlet tarafndan rehabilite edildii, Maden arama faaliyetlerinde teminat verilmek zorunluluunun bulunduu, evresel dzenlemeleri denetleyen ayr bir birimin olduu, Koordinatr tarafndan dier bakanlk grlerinin topland, Dnyadaki madencilik irketlerinin mal varlklarnn % 34nn Toronto Borsasnda olduu, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 96 1.400 maden irketinin Toronto Borsasnda yer ald, Borsaya girmek iin 100.000 ABD dolar yatrlmas gerektii, Mhendislerin profesyonel mhendis statsnde almas iin 3 ylda bir snava tabi tutulduu, Madencilik faaliyetlerinin tek bakanlk altnda topland ve izinlerin bir merciden verildii, Maden iletmeleri, kapandktan sonraki evre dzenlemesi faaliyetleri iin, maden irketlerinin evreye verecekleri etkiye gre belirlenen mebla, maden iletmeye balamadan nce devlet hesabna yatrmak zorunda olduu, maden irketinin evre dzenlemesini yaptnda ise bu teminatn geri alnd, Maden arama almalar iin vergi tevik indirimi uyguland, Maden irketlerinin borsada halka alarak madencilik yatrmlar iin para topland ifade edilmitir. Son olarak; sz konusu inceleme program esnasnda Komisyon Uzmanlarnca Toronto Adliyesi ziyaret edilmi, Toronto Baro Bakan ve Adliyede bulunan hkimler ile grlm, Ontario Eyaleti hukuk sistemi ve Maden Kanunu uygulamalar hakknda bilgi alveriinde bulunulmutur. Ontario Eyaletinde Maden htisas Mahkemelerinin bulunmad, madencilikle ilgili ihtilaflarn genel esaslar erevesinde incelendii belirtilmitir. Kanadada ziyaret edilen maden iletmeleri ve ilgili Bakanlk yetkilileri ile yaplan grmeler sonucunda aadaki tespitler ve sonular ortaya kmtr: Kanadadaki madencilik faliyetleri lke ekonomisinde nemli bir yere sahiptir. Maden arama almalar iin tevik indirimi uygulanmaktadr. Kanadadaki madencilik yatrmlarnn ou byk lekli ve borsada halka alm zel irketler tarafndan desteklenmektedir. Maden kanunlar yerli ve yabanc ayrm yaplmakszn herkese ayn ekilde uygulanmaktadr. Maden arama, iletme ve evre dzenlemesi ile ilgili beklentiler effaf bir ekilde belirlenmitir. Myra Falls madeninde yaplan iletmecilik faaliyeti ve Kanadadaki eyaletlerde incelenen maden mevzuatlar birlikte deerlendirildiinde, 1993 tarihinden bu yana uygulanan ED prosedr kapsamnda sunulan projelerde; evre, i gvenlii ve rehabilitasyon hususlar esas alnarak deerlendirme yaplmakta olduu belirlenmitir. Madencilik projelerinde en nemli konular; evre, i gvenlii ve rehabilitasyon faaliyetleridir. Mevzuat asndan, madenlerin gruplarna gre ayr kanunlarda deerlendirildii; arama faaliyetlerinin vergi indirimi ile desteklendii; madencilik projelerinin yapld yerlerde maden iletilirken ve/veya rezervin bitimi sonrasnda rehabilitasyon projelerinin yaplmasnn saland; irketlere finansman salanrken evre faktrnn en nemli blm olduu gzlenmitir. Madenler kapandktan sonraki evre dzenlemesi faaliyetleri iin, maden irketlerinin evreye verecekleri etkiye gre belirlenen meblan, maden iletmesi faaliyeti balamadan nce devlet hesabna yatrlmasnn veya bir bankann kefil gsterilmesinin zorunlu olduu ve ilgili irketin evre dzenlemesini yaptktan sonra, bu mebla geri alabildii aklanmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 97 Kanadada yer alt madenciliinde acil durum (ilk yardm ya da kurtarma) odalar ina edilmesi zorunlu tutulmutur. Kanadada her iki eyalete yaplan alma ziyaretlerindeki izlenimler sonucunda; lkemizde bulunan maden kaynaklarmz gz nne alndnda; maden varlklarmzn evresel deerler korunarak ve rehabilitasyonu salanarak lkemiz ekonomisine kazandrlmas nem arz etmektedir. Bu kapsamda arama faaliyetlerinin desteklenmesi, rezerv gvenirliinin saptanmas, maden sektrnn ekonomiye olan katksnn sadece ham madde baznda deil, enerji ve sanayi sektrne olan girdi ve kt toplam da baz alnarak deerlendirilmesi ve lkemizde yrtlmekte olan Maden Kanunu veya madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doaya yeniden kazandrlmas kapsamnda sunulan projeler iin proje balangcnda, iletmenin btesi, iletilen madenin cinsi, iletme yntemi, yeri ve maliyeti esas alnarak belirlenen teminatn alnmas iin gerekli dzenlemenin yaplmas gerektii, lkemizde de Kanadada olduu gibi madencilik faaliyetlerinin tek bakanlk altnda toplanarak izinlerin bir merciden verilmesi gerektii kanatine varlmtr. 1.2.8. Ankarada Dzenlenen Avrupa Birliinde Madencilik ve evre Konulu Sempozyum Madencilik Bakanlar Konseyi tarafndan 10 Mays 2010 tarihinde Ankara-Rixos Otelinde dzenlenen Avrupa Birliinde Madencilik ve evre konulu sempozyum Avrupa Maden letmeleri Birlii (EUROMINES)nin yetkilileri, lkemizdeki madencilik sektrnn st dzey yneticileri ile Komisyonumuzun Uzmanlarnn katlm ile yaplmtr. Sempozyumun a konumasnda, EUROMINESn Genel Direktr; ABde 2009 ylnda ham maddelere ulam konusunda ok byk tartmalar yaandn, ABde ham madde inisiyatifinin baladn, ekonomik byme asndan madenlerin incelendiini; bu hususta maden iletmelerinin ham maddelere eriim konusunda hzl hareket ettiklerini, 2 adet alma grubunun kurulduunu, 1inci alma Grubunun ABde kritik ham maddeler hususunda altklarn ve ham madde temininin kolaylatrlmas konularnda almalar yaptklarn, 2nci alma Grubunda ise kaynaklara eriim konusunda nasl bir strateji izleneceini, maden arama, kartma ve ruhsatlandrma, arazi planlama konularnda alma yaptklarn, her AB lkesinin uygulamalarnn farkl olduunu ve ham madde arznn sreklilii sorununun nemli olduunu, AB lkelerinden Polonya ve Slovakyada kmr madenlerinde kazalarn ve i yeri kurallar ile ilgili tartmalarn yaandn, yangnlarla baa kmak iin yatrm yaplmas gerektiini, bunun da 1,5 milyon avroluk bir yatrm olduunu, Nitrojen oxidesler konusunda alldn, bu deerlerin 0,05-0,1 ppm aralnda olmasnn ngrldn, bu konuda eitli lkelerde konferanslarn dzenlendii ve 3 yl sonunda en iyi uygulamalar hakknda bilgi toplamak istediklerini, ABde sondajla maden karlan iletmelerde salk ve gvenlik artlar ile ilgili 92/91/EEC, yer alt ve yer st maden iletmelerinde salk ve gvenlik artlar ile ilgili 92/104/EEC direktiflerinin karld ve bu direktiflerin ulusal kanunlara aktarldn, Maden gvenlii ile ilgili olarak ABnin, in ile i birliini artrdn, bu konuda Pekinde bir projenin balatldn ve bu proje kapsamnda Maden Gvenlii okulunun kurulacan,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 98 -

Bu okulda alanlarn Gvenlii konusunda eitim alacaklarn ve 3 yl ierisinde inde maden gvenlii konusunda ilerlemeler kaydedileceini ifade etmitir. EUROMINESn Genel Direktr tarafndan ABde madencilikte evre mevzuat konusunda bilgiler sunulmutur. ABde olduka genel kanunlar olduu, her ye lkenin kendi mevzuatlarn oluturduu belirtilmitir. Madencilik kanunlarnn ulusal dzeyde olduu, atklarn asgari dzeye indirilmesi gerektii ifade edilmitir. ABde Maden Atklar Direktifinin 2006 ylnda son hline getirildii, ABde baz madenlerde kazalar olduu, ye lkelerin major kaza nlemlerini art kotuklar, bu kazalarn asgariye indirilmesinin gereklilii vurgulanmtr. En iyi teknikler dokmannn ABde hazrland, raporda en iyi teknik uygulamalarla ilgili rneklerin verildii ifade edilmitir. Maden Atklar Direktifinde maden ocaklarnda en iyi teknii uygulama konseptinin ok nemli olduu belirtilmitir. irketlerin daha geni kapsaml finansman sunmalar gerektii de ifade edilmitir. 30 yllk bir madende suyun artlmas ve artma maliyeti iin ek kaynan gerektii belirtilmitir. ABde Piyasas Direktifleri, Gvenlii ve Sal Direktiflerinin bulunduu, bu direktiflerin ulusal mevzuatlara aktarlmasnn gerekli olduu belirtilmitir. piyasas direktiflerinde Makine Direktifi, ATEX Direktifi gibi direktifler olduu, bu direktiflerin birleimi olan rn Gvenlii Kanununun bulunduu vurgulanmtr. Genel prensip olarak, mevcut ulusal mevzuatlarda koruma hedeflerinin ama olarak alnd, i yeri gvenlii ve salnn irketler tarafndan saland ifade edilmitir. Bu konuda ilgili tedbirlerin alnarak irket sorumluluunun artrlmas gerektii belirtilmitir. gvenlii dokmannda teknik tedbirler, makine ve tehizatn bakm, personelin talimatlandrlmas, zel durumlar vb. hususlar yer almakta olup amacn i gvenlii sorumluluunu irketlere devretmek olduu, irket temelli i gvenlii ve alma sal dokmanlarnn bulunduu ifade edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 99 -

KNC BLM TRKYEDE MADENCLK SEKTR

GR: Madencilik; sanayi, enerji ve inaat sektrlerinin temel girdilerini salayan, lkelerin kalknmasnda rol oynayan en nemli sektrlerden birini oluturmaktadr. Gelimi lkelerin kalknma sreci incelendiinde, madenciliin itici gcnden yararlandklar grlmektedir. Gelimi ve gelimekte olan lkeler kalknmalarn maden zenginliklerine dayandrdklar hlde, lkemizde madencilik sektr uzun yllardan bu yana yeterli destei gremedii gibi; gz ard edilmi, retim, verimlilik ve teknolojik adan dier lkelerle rekabet edecek seviyeye ulaamamtr. Mevcut yasal dzenlemeler ve ileyi ile de madencilik sektrnde bir atlm yapmak mmkn deildir. Artk, madencilik sektrne yn verecek kalc, ama zaman iinde gnn deien koullarna uyacak esnek bir madencilik politikasna ihtiya vardr. lenmemi olarak ihra ettiimiz madenleri mamul veya zenginletirilmi cevher olarak ihra etmek ve katma deerin lkemizde kalmasn salamak, madencilik politikalarmzn ncelikleri arasnda yer almaldr. Bu erevede, cevher zenginletirme ve u rnlere ynelik yaplacak yatrmlarn daha fazla tevik edilmesi, lkemizin sanayileme srecinde bir gereklilik olarak karmza kmaktadr. lkemiz maden eitlilii asndan zengin olarak deerlendirilebilse de, baz snrl saydaki madenler hari, byk lekli rezerv ve iletmelerin olmamas madenciliimizin yeterince gelimesinin nnde nemli bir yapsal engel olarak durmaktadr. Madenciliin gerek mill gelirden gerekse d ticaretten ald pay olduka yetersizdir. nemli bir maden ihracats olabilecek potansiyele sahip olduumuz hlde, maden ihracatmz ok snrl kald gibi, baz maden rnleri de ithal edilmektedir. Gnmzde, madencilik sektr, lke kalknmasna yapabilecei byk ve nemli katky gerei gibi yapamamaktadr. Bir lkenin madenler bakmndan doal zenginlii, baarl bir maden sanayisinin kurulmas iin yeterli deildir. Uygun ve istikrarl bir politik ereve ile gvenilir ve kolay ileyen bir mali ve hukuki rejimin bulunmas zaruret arz etmektedir. Bir hkmet, lkesindeki maden potansiyelini deitirememekte, ancak bu potansiyelin bugnk ve gelecekteki nesillerin ekonomik ve sosyal menfaatlerine en uygun ekilde deerlendirilmesini salayabilmektedir. Madencilik politikas ve maden hukukunun can damarn devletin madencilie ilikin oynad rol belirlemektedir. Madencilii etkileyen en nemli unsur ilgili kamu kurum ve kurulularnn uygulmalar iken, gnmzde ise madencilik, merkez hkmet, endstri, yerel ynetim, niversite, sivil toplum rgtleri ve yre halk arasndaki ilikilere dayal faaliyet hline gelmitir. nceleri madenciliin ekonomik yn esas alnrken, son yllarda ortaya kan gelimeler madencilikle birlikte, yaanabilir evre, ilgili sosyal ve kltrel konular da ne karmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 100 Madencilik sektrnde rekabet gcmz etkileyen temel faktr verimlilik artdr. Bu faktrn esaslarn; fiziki sermaye stoku, maden kaynaklarn arama ve gelitirme, ileri teknoloji yntemleri, i gcnn eitim ve retim dzeyi, sektrel tevik ve destekler oluturmaktadr. Madencilik dier sanayi dallarndan farkl olarak alt yaps hazrlanm bir blgede deil, madenin bulunduu blgede yaplmak zorundadr. Bu nedenle madencilik faaliyetleri dier idare mevzuatlarnn uygulama alanna girmekte olup ok sayda idareden izin alnma zorunluluu bulunmaktadr. Bu durum sektre sermaye giriini nemli lde olumsuz ynde etkilemektedir. Oluan olumsuzluklar nleyecek ve sektrn nnn almasn salayacak yasal ve mali tedbirlerin alnmasna ihtiya duyulmaktadr. Doal kaynaklarmzn sanayi sektrnde ham madde olarak kullanlmas lkemize dviz kazandrarak ham madde konusunda da bamll azaltaca gibi, istihdama katk salayarak lkemizin gelimesinde lokomotif grevini stlenecektir. Madencilik sektrnde; arama, iletme, zenginletirme ve metal retme faaliyetlerinde ihtiya duyulan ada teknolojilerin retimi konularnda gerekli ARGE almalarnn desteklenmesini salayacak brokraside etkin ynetim ve koordinasyonun olumas hayati bir nem arz etmektedir. Madencilik sektrndeki sorunlarn daha etkin bir ekilde zlebilmesi iin, toplum bilincinin yaygnlatrlmas erevesinde, gerek kamu kurum ve kurulular, gerekse sendikalar, zel sektr temsilcileri ile sivil toplum rgtleri arasndaki koordinasyon eksikliini giderecek, tm sivil toplum rgtlerini bir araya getirebilecek, i dinamikleri harekete geirecek, kurumsal kapasiteleri glendirebilecek bir yapya ihtiya bulunmaktadr. yi planlanm madencilik politikalar ile mevcut zengin cevherlerin tamamnn deerlendirilmesi imknnn salanabilmesi iin; daha dk sermaye maliyeti, daha dk vergi ve finans maliyetleri, ileri teknolojinin youn kullanm, daha yksek katma deerli retime ynelinmesi koullar oluturulduu takdirde; sektrn rettii katma deer ile GSYH iinde hak ettii yere ulalacaktr. Madencilik sektrndeki rekabet gcn artrmak iin, sektrn vizyonu, evreye duyarl, srdrlebilir kalknma anlay iselletirilmi; i gvenlii asndan ada standartlar yakalam; yksek kalitede bilgi ve teknoloji retme yetenei kazanm; yurt iinde ve yurt dnda en rekabeti koullarda arama ve retim yapabilmek iin gerekli teknolojiye sahip; lke sanayisinin enerji ve ham madde ihtiyacn gvenilir, srekli ve ekonomik bir ekilde karlamann yan sra, yksek katma deerli rn ve teknoloji ihra edebilen; mill gelir ve i g tersine evirecek istihdama en yksek dzeyde katk salayabilen bir sektrel yaplanmay gerekletirmek olmaldr. Bu raporun balca amac, madencilik sektrnn genel durumunu tespit etmek; maden potansiyeli, sorunlar ve alnmas gereken zm nerilerini belirtmek olarak zetlenebilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 101 2.1. TRKYEDE MADENCLN VE LGL MEVZUATIN GELM Anadoluda madencilik binlerce yl nce balam, M 7000 yllarnda saf bakr kullanlmtr. eitli maden yataklar iletilmi, zenginletirme tesisleri kurulmu ve metal para baslmtr. Madenciliin, Anadoluda gelien medeniyetlere nclk ettii bilinmektedir. Anadolu madencilii zellikle Romallar devrinde ok gelimi; kurun, bakr, demir, altn, gm, mermer retim ve ilenmesinde byk atlmlar yaplmtr. Antsal mermer kentler bunun en nemli rneklerdir. Osmanl mparatorluu Dneminde, madencilik faaliyetleri daha ok silah ve barut ihtiyacnn karlanmas ve para basmak amacyla yaplmtr. Osmanlnn son dnemlerinde, 1862 tarihli Paris Antlamas ile Anadolu madenleri lke sathnda yabanc sermayeye almtr. Fransa bata olmak zere ngiltere, Almanya, talya ve Rusya, Anadolu madenlerini retmek iin nemli yatrmlar yapmlar; nemli miktarda maden retimi gerekletirmilerdir. Bu dnemle ilgili madencilik faaliyetlerinin izlerine bugn lkenin birok yerinde rastlanmaktadr. Cumhuriyet Dnemi madenciliimiz ise 1923 zmir ktisat Kongresine dayanmaktadr. Liberal ekonominin benimsendii bu dnemde, madencilikte nemli atlmlar yaanm; eitim, finans, arama ve retim konularnda grevlendirilmek zere srasyla Maadin ve Sanayi Mekteb-i Alisi, Sanayi Maadin Bankas, o gnk adlaryla Maden Tetkik ve Arama Enstits ile Etibank kurulmutur. 2.1.1. Maden Mevzuatnn Geliimi Osmanl mparatorluu Dneminde ilk yasal dzenleme 1858 ylnda karlan Arazi Kanunu'dur. Daha sonra 1878 ylnda ta kmrlerinin bulunduu alan iin de Havza-i Fahmiye Kanunu karlmtr. 1906 ylna kadar Arazi Kanunu yrrlkte kalm, 1906 ylnda Maden Nizamnamesi yrrle girmitir. Ayrca 1901 ylnda yrrle giren Ta Ocaklar Nizamnamesi de uygulamalarda yer almtr. 1954 ylnda 6309 sayl Maden Kanunu yrrle girmitir. Bu Yasa ile yabanc irketlerin madencilik alanlarnda ruhsat alarak faaliyette bulunmas salanmtr. 1960 ylnda 7426 sayl Kanun ile MTAya ncelik hakk getirilerek bu Kurumun geni alanlarda arama almas yapmas salanmtr. 14 Ekim 1978 tarihli ve 16431 sayl Resm Gazetede Devlete letilecek Madenler Hakkndaki 2172 sayl Kanun yaymlanarak yrrle girmitir. Bu hukuki dzenleme ile "Belirli blgelerde belirli cins madenlerin devlete aranmasna ve iletilmesine, bu madenler ile ilgili olarak daha nce gerek kiilere, zel hukuk tzel kiilerine verilmi arama ruhsatnameleri ve iletme haklarnn geri alnmasna karar vermeye Bakanlar Kurulu yetkili klnmtr". Bu yasa gerei 6309 sayl Kanun dneminde zel sektr tarafndan iletilen bor tuzlar, trona, asfaltit, linyit ve demir sahalarnn bazlar devletletirilmitir. 13.06.1983 tarihli ve 18076 sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle giren 2840 sayl Kanun ile bor tuzlar, trona ve asfaltit madenleri ile nkleer enerji ham maddelerinin iletilmesi, linyit ve demir sahalarnn bazlarnn iadesi kabul edilmitir. Bu Yasa ile 1978 ylnda Devletin hkm ve tasarrufuna geen sahalarn bir ksm eski sahiplerine iade edilmitir. 15.06.1985 tarihinde 3213 sayl Maden Kanunu yrrle girmitir. 12.06.1987 tarihinde 3382 sayl Yasa ile Maden Kanununun 2nci maddesinde deiiklik yaplmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 102 -

Madencilik ynetimi, Maden Dairesi ad altnda, 3154 sayl Kanun ile (19/2/1985 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanun) yrtlmekte iken; 505 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile (09.09.1993 tarihli ve 21693 sayl, deiik 9uncu madde) Maden Dairesi, grev yetki ve sorumluluklar yeniden tanmlanarak Maden leri Genel Mdrl adn almtr. 16.02.1994 tarihinde Bor Tuzlar, Trona ve Asfaltit Madenleri ile Nkleer Enerji Ham maddelerinin letilmesini, Linyit ve Demir Sahalarnn Bazlarnn adesini Dzenleyen Kanunun Bir Maddesinde Deiiklik Yaplmasna Dair 3971 sayl Kanun yrrle girmitir. 3971 sayl Yasa ile 2840 sayl Yasann ikinci maddesi deitirilerek Bor tuzlar, uranyum ve toryum madenlerinin aranmas ve iletilmesi Devlet eliyle yaplr. hkm getirilmi, trona ve asfaltit madenlerinin zel sektr tarafndan aranmas ve iletilmesine imkn salanmtr. 05.06.2004 tarihinde 5177 sayl Kanun yaymlanarak yrrle girmitir. 5177 sayl Kanun, 15.06.1985 tarihinde yrrle giren 3213 sayl Maden Kanununun baz maddelerini yrrlkten kaldrm, baz maddelerini deitirmitir. 03.02.2005 tarihinde 25716 say ile 5177 sayl Kanunla deitirilen 3213 sayl Maden Kanunu Uygulama Ynetmelii, I (a) grubu madenler ile ilgili Ynetmelikle birlikte Resm Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Madencilik faaliyetinin, yapld alanla ilikisini dzenleyen Madencilik Faaliyetleri zinler Ynetmelii, Bakanlar Kurulunun 24.05.2005 tarihli Karar ile kabul edilmi; (21.06.2005- 25852) Resm Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. 18.07.2006 tarihinde Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinde, 21.03.2007 tarihinde Bakanlar Kurulu Karar ile Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmeliinde, 15.07.2007 tarihinde yine Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinin baz maddelerinde deiiklik yaplmtr. lkemizde madenlerin aranmas, iletilmesi, zerinde hak sahibi olunmas ve terk edilmesi ile ilgili esas ve usuller hlen 05.06.2004 tarihinde yrrle giren 5177 sayl Kanun ile deiik 3213 sayl Maden Kanunu, 03.02.2005 tarihinde yrrle giren Maden Kanunu Uygulama ve I (a) Grubu madenler ile lgili Uygulama Ynetmelikleri ile yrtlmektedir. 2007 ylnda 5686 sayl Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu ve bu Kanunun ardndan, buna bal olarak Jeotermal Uygulama Ynetmelii karlmtr. Anayasa Mahkemesi, 3213 sayl Maden Kanununun 7nci maddesinin 1inci ile 8inci fkralar ile 10uncu maddenin altnc fkrasn iptal etmitir. Bu karar zerine Dantay 8inci Dairesi, Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmeliinin bu konularla ilgili maddelerinin yrtmesini durdurmutur. Son olarak 10.06.2010 tarihli ve 5995 sayl Maden Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun kabul edilerek yasal boluk giderilmitir. 2.1.2. Madencilik Faaliyetlerinde Hukuki Alt Yap 2.1.2.1. Yasal ereve Anayasann 168inci maddesinde, tabii servetler ve kaynaklarn devletin hkm ve tasarrufu altnda olduu, bunlarn aranmas ve iletilmesi hakknn devlete ait olduu belirtilmi, ancak bu hakkn belli bir sre iin, gerek ve tzel kiilere devredilebilecei ve Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 103 doal kaynaklara ve madenlere ilikin devlet tarafndan yaplacak gzetim ve denetimin usul ve esaslarnn ancak kanunla dzenlenecei hkm altna alnmtr. Anayasamzn 168inci maddesi uyarnca, madencilik faaliyetlerinde uyulmas gereken usul ve esaslar belirlemek amacyla 3213 sayl Maden Kanunu karlmtr. 2.1.2.2. Maden Kanunu 3213 sayl Maden Kanununa gre; yer kabuunda ve su kaynaklarnda tabii olarak bulunan, ekonomik ve ticari deeri olan, petrol, doal gaz, jeotermal ve su kaynaklar dnda kalan her trl madde, madendir. Madenler 5 grupta dzenlenmiken, 5995 sayl Kanunla maden grup says 6ya karlmtr. Maden Kanununun 6nc maddesine gre; maden ruhsatlar, medeni olan ve Trkiye Cumhuriyeti kanunlarna gre kurulmu tzel kiilii haiz irketlere, kamu iktisadi teebbsleri ile messeselerine, bal ortaklklar ve itirakleri ile dier kamu kurum, kurulu ve idareleri ile gerek veya tzel kiilere verilmektedir. Yabanc lke kanunlarna gre kurulmu irketler bu hkme gre ruhsat alamamakta olup yabanc sermayeye sahip irketler ya Trk Ticaret Kanununa gre yeni bir irket kurarak ya da kurulmu bir irketin hisselerini satn alarak ruhsat sahibi olabilmektedir. Maden haklar ile ilgili btn faaliyetlerin yrtlmesinin, vecibelerin yerine getirilmesinin kontrol ve denetimini yapma grevi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna verilmi olup madenlerimizin aranarak iletilmesi iin, yrrlkteki 5177 sayl Kanunla deiik 3213 sayl Maden Kanunu ve ilgili ynetmelikleri gereince ruhsatlarn verilmesi, denetimi, projelerinin incelenmesi ile ilgili madencilik faaliyetleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl adna Maden leri Genel Mdrl tarafndan yrtlmektedir. I (a) grubunda yer alan madenlerin ruhsatlar ile ham madde retim izin belgeleri, jeotermal kaynaklar ve mineralli sulara ait ruhsatlar, l zel dareleri; dier gruptaki madenler iin ise ruhsatlar Maden leri Genel Mdrl tarafndan verilmektedir. 2.1.2.2.1. Maden Mevzuat Asndan lgili Dier Bakanlklar ve Kurumlar ile Olan likiler a) l zel dareleri ile Olan likiler: 1(a) grubu maden ruhsatlar ile ham madde retim izinleri, jeotermal kaynaklar ve mineralli sularla ilgili ruhsatlandrma ilemleri ve denetim faaliyetleri Jeotermal Kanunu kapsamnda l zel darelerince yaplmaktadr. 3213 sayl Maden Kanununun 12nci maddesi gerei incelemelerde bulunulmas ve sonucuna gre idari para cezas uygulanmas konularnda da l zel darelerine, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca yetki verilmitir. Maden Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair 5995 sayl Kanun ile ruhsat sahalarndan alnan devlet haklarnn % 25i l zel darelerinin hesaplarna yatrlacaktr. Mcavir alan snrlar dnda l zel darelerinden GSM ile ilgili olarak i yeri ama ve alma ruhsatlar verilmektedir. b) Belediyeler ile Olan likiler: Belediye mcavir alanlar dhilindeki madencilik faaliyetleri iin; ilgili bykehir veya ile belediyelerinden, mcavir alan snrlar dnda ise l zel darelerinden GSM ile ilgili olarak Yeri Ama ve alma Ruhsatlar verilmektedir. Baz su havzalarnda, Bykehir Belediyelerinden (ASK, SK, ZSU, ZK, GASK vd.) gerekli izinler alnmaktadr. c) evre ve Orman Bakanl: Orman, muhafaza orman, aalandrma alanlar, kara avcl alanlar, zel koruma blgeleri, mill parklar, tabiat parklar, tabiat ant, tabiat koruma alan, sulak alanlar vb. alanlarda Maden Kanununun 7nci maddesine gre alnmas gerekli izinler, madencilik faaliyetleri ile ilgili olarak evre Kanunu ve evresel Etki Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 104 Deerlendirmesi Ynetmelii kapsamnda deerlendirme yapldna dair belgeler (ED Olumlu karar, ED Gerekli Deildir karar veya ED kapsam dnda olduuna dair yaz) bu Bakanln evre ve ormanlk alanlardaki mlkiyet izinleri orman ile ilgili birimlerince verilmektedir. evre Kanununda ve ilgili Ynetmeliklerinde yer alan maden atklar ve evre ile uyumlu hle getirme almalar vb. her trl madencilik-evre ilikisi olan konular. d) Tarm ve Ky leri Bakanl: Tarm alanlar (zeytinlikler dhil) ve mera ile ilgili konular. e) Kltr ve Turizm Bakanl: Sit alanlar, turizm blgeleri; kltr, turizm koruma, geliim blgeleri ve bunlarla ilgili konular. f) Konusuna Gre lgili Dier Bakanlklar: Su havzalar, ky alanlar ve sahil eritleri, kara sular, asker yasak blgeler ve imar alanlar ile mcavir alanlar, zel mlkiyet vb. ruhsatn bulunduu alan ile ilgili olarak konusuna gre yetkili-ilgili kurululardan izin alnmas gerekmektedir. 2.1.2.3. Ruhsat Gruplar ve Ruhsatlandrma Sreci 3213 sayl Maden Kanununda madenler aadaki ekilde gruplandrlmtr.
Tablo 5. Ruhsat Grubu ve Alanlar

Ruhsat Grubu
a grubu I. grup maden ruhsatlar b grubu a grubu * II. grup maden ruhsatlar b grubu * III. grup maden ruhsatlar IV. grup maden ruhsatlar V. grup maden ruhsatlar VI. grup maden ruhsatlar *

Ruhsat Alan
10 hektar 50 hektar 100 hektar 100 hektar 500 hektar 2000 hektar 1000 hektar 5000 hektar

* Ancak tamam denizlere yaplan III., IV. ve VI. grup ruhsat mracaatlar 50.000 hektar
gemeyecek ekilde yaplr.

Not: * Maden Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair 5995 sayl Kanun ile eklenmitir. Maden Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair 5995 sayl Kanun ile deitirilen ksmlar ve yaplan ilaveler eklenerek maden gruplar aada verilmitir. I. Grup Madenler a) naat ile yol yapmnda kullanlan ve tabiatta doal olarak bulunan kum ve akl. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 105 b) Tula-kiremit kili, imento kili, marn, puzolanik kaya (tras) ile imento ve seramik sanayilerinde kullanlan ve dier gruplarda yer almayan kayalar. II. Grup Madenler a) Kalsit, dolomit, kalker, granit, andezit, bazalt gibi kayalardan agrega, mcr veya tlerek kullanlacak kayalar. b) Mermer, traverten, granit, andezit, bazalt gibi blok olarak retilen talar ile dekoratif amala kullanlan doal talar. III. Grup Madenler Deniz, gl, kaynak suyundan elde edilecek eriyik hlde bulunan tuzlar, karbondioksit (CO2) gaz (jeotermal, doal gaz ve petroll alanlar hari). Hidrojen Slfr (07.03.1954 tarihli ve 6326 sayl Petrol Kanunu hkmleri mahfuz kalmak kaydyla) IV. Grup Madenler a) Kaolen, dikit, nakrit, halloysit, endellit, anaksit, bentonit, montmorillonit, baydilit, nontronit, saponit, hektorit, illit, vermiklit, allofan, imalogit, klorit, sepiyolit, paligorskit (atapuljit), loglinit ve bunlarn karm killer, refrakter killer, jips, anhidrit, alnit (ap), halit, sodyum, potasyum, lityum, kalsiyum, magnezyum, klor, nitrat, iyot, flor, brom ve dier tuzlar, bor tuzlar (kolemanit, uleksit, borasit, tinkal, pandermit veya bnyesinde en az % 10 B2O3 ieren dier bor mineralleri), stronsiyum tuzlar (selestin, stronsiyanit), barit, vollastonit, talk, steattit, pirofillit, diatomit, olivin, dunit, sillimanit, andaluzit, dumortiorit, disten (kyanit), fosfat, apatit, asbest (amyant), manyezit, huntit, tabii soda mineralleri (trona, nakolit, davsonit), zeolit, ponza, pektayn, perlit, obsidyen, grafit, kkrt, florit, kriyolit, zmpara ta, korundum, diyasporit, kuvars, kuvarsit ve bileiminde en az % 80 SiO2 ihtiva eden kuvars kumu, feldspat (feldspat ve feldspatoit grubu mineraller), mika (biyotit, muskovit, serisit, lepidolit, flogopit), nefelinli siyenit, kalsedon (sileks, rt). b) Turba, linyit, ta kmr, kmre bal metan gaz, antrasit, asfaltit, bitml ist, bitml eyl, kokolit ve sapropel (Petrol Kanunu hkmleri mahfuz kalmak kaydyla) c) Altn, gm, platin, bakr, kurun, inko, demir, pirit, manganez, krom, cva, antimuan, kalay, vanadyum, arsenik, molibden, tungsten (volframit, elit), kobalt, nikel, kadmiyum, bizmut, titan (ilmenit, rutil), alminyum (boksit, gipsit, bhmit), nadir toprak elementleri (seryum grubu, yitriyum grubu) ve nadir toprak mineralleri (bastnazit, monazit, ksenotim, serit, oyksenit, samarskit, fergusonit), sezyum, rubidyum, berilyum, indiyum, galyum, talyum, zirkonyum, hafniyum, germanyum, niobyum, tantalyum, selenyum, telluryum, renyum. V. Grup Madenler Elmas, safir, yakut, beril, zmrt, morganit, akuvamarin, heliodor, aleksandirit, agat, oniks, sardoniks, jasp, karnolin, heliotrop, kan ta, krizopras, opal (irize opal, krmz opal, siyah opal, aa opal), kuvars kristalleri (ametist, sitrin, Necef ta (da kristali), dumanl kuvars, kedigz, avanturin, Vens ta, gl kuvars), turmalin (rubellit, vardelit, indigolit), topaz, ay ta, turkuaz (firuze), spodmen, kehribar, lazurit (lapislazuli), Oltu ta, diopsit, amozonit, lle ta, labrodorit, epidot (zeosit, tanzonit), spinel, jadeit, yeim veya jad, rodonit, rodokrozit, granat minarelleri (spesartin, grosllar hessanit, dermontoit, uvarovit, pirop, almandin), diaspor kristalleri, kemererit, krizoberil, fenakit, taaffeit, oyklas, krizolit, zebercet, uvit, siberit, akroit, safirin, praziolit, sarder, karneol, jaspis, moldavit, enstatit, aktinolit, ate opal, brazilianit, vezvyan (idokras), kordiyerit, sfen kristalleri, dioptas, apofillit, prehnit, petalit, fibrolit, benitoit, sanidin, bitovnit, andezin, adularya, skapolit, natrolit, hayn, pektolit, polusit (polluks), datolit, kornerupin, danburit, sinhalit, kurnokovit, lazulit, ambligonit, sodalit, krizokol, vardit, nefrit, sedef, operkl. VI. Grup Madenler Radyoaktif mineraller ve dier radyoaktif maddeler.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 106 Arama Ruhsat Mracaat

Maden Kanunu (6. ve 16. madde) Talep edilen alanda baka ruhsat yok ise

Talep edilen alanda ruhsat var ise Mracaat 6. maddeye gre kabul edilmez.

KABUL Arama Ruhsat

Ruhsat sresi sonunda Terk talebi var; ya da letme projesi verilmedi ruhsat iptal

Ruhsat iptal hale

RED Grnr Rezerv Ortaya kartlmam letme Projesi (2. ve 24.madde) Grnr KABUL Rezerv Ortaya kartlm letme Ruhsat (Talep ve rezerve gre 10-60 Yl)

hale

letme zni RED

zinlerin alnmas (7.Madde )

zinler alnmadan retime Msaade Edilmez

ekil 1. Ruhsatlandrma Aamalar Akm emas

Arama sresince belirlenen grnr, muhtemel ve mmkn rezerv alan ile ruhsat alan iinde bu madenin iletilmesi iin gerekli tesislerin bulunduu alana iletme ruhsat; grnr rezerv alanna da Kanunun 7nci maddesi gerei izinlerin alnmasn takiben iletme izni verilmektedir. Arama ruhsatnn dier ksmlar taksir edilerek ihale edilir. a) Arazi izinleri ve koruma blgelerinde alnmas gereken izinler (orman, muhafaza orman, aalandrma alanlar, kara avcl alanlar, zel koruma blgeleri, mill parklar, tabiat parklar, tabiat ant, tabiat koruma alan, tarm, mera, sit alanlar, su havzalar, ky alanlar ve sahil eritleri, kara sular, turizm blgelerinin, alanlar ve merkezleri ile kltr ve turizm koruma ve geliim blgeleri, asker yasak blgeler ve imar alanlar ile mcavir alanlar, zel mlkiyet vb.), mlk sahibinden ve ilgili kamu kurum ve kurulularndan, b) evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii kapsamnda deerlendirme yapldna dair belge (ED Olumlu karar, ED Gerekli Deildir karar veya ED kapsam dnda olduuna dair yaz) evre ve Orman Bakanlndan, c) GSM kapsamnda i yeri ama ve alma ruhsat veya deneme izni, 1, 2 ve 3nc snf gayrshhi messeseler iin belediye mcavir alanlarnda ilgili belediyelerden, mcavir alan dnda l zel darelerinden alnmaktadr. Toplam iletme ruhsat sresi altm yl geemez. Altm yldan sonraki srenin uzatlmasna Bakanlar Kurulu yetkilidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 107 letme izninin verildii tarihten itibaren bir yllk sre iinde ruhsat sahibi madeni iletmeye alarak iletme faaliyetlerine balamak zorundadr. Beklenmeyen hller ve mcbir sebepler dnda sresi iinde iletmeye alnmayan veya projesinde belirtilen yllk retim miktarnn % 10'unun altnda retim yaplan ruhsat sahalarndan, allmayan her yl iin, projede belirtilen retim miktarnn % 10'u zerinden devlet hakk alnr. letme ruhsat sresi boyunca ruhsat sahipleri yllk retim ve sat bilgilerini bir sonraki nisan ay sonuna kadar Maden leri Genel Mdrlne, Kanunun 29uncu maddesinde belirtilen belgeleri ile bildirmek zorundadr. letme ruhsatl sahalarda beklenmeyen hller ve mcbir sebeplerin meydana gelmesi durumunda sahalar iin bir yla kadar geici tatil karar alnabilmektedir. letme ruhsatl sahalarda 10 yllk iletme ruhsat sresi bitmeden sre uzatm talebinde bulunulmas hlinde ruhsat sresi uzatlabilmektedir. Ruhsat sresi biten veya herhangi bir sebeple sona eren sahalar nce ihale edilerek yeniden ruhsatlandrlabilmektedir. Talep olmamas hlinde sahalar yeniden aramalara almaktadr. 3213 sayl Maden Kanun ile Maden Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair 5995 sayl Kanun gereince, bir sahada retilen madenlerin yllk ocak ba sat tutar zerinden devlet hakk aadaki tabloda belirtilen oranlarda alnmaktadr.
Tablo 6. 3213 ve 5995 sayl Kanunlar Gereince Alnan Devlet Hakk Oranlar

MADEN GRUPLARI I. Grup II. Grup (a) Not: Bu madenler uygulamada II. ruhsatlandrlmaktadr. II. Grup

ESK ORAN %4 %4 (mcr) %2

YENi ORAN %4

mevcut grupta

%4

%2 II. Grup (b) bendi madenlerinde % 2, ancak bu madenlerin yurt iindeki kendi tesisinde ilenerek u rn hline getirilmesi durumunda % 1.

III. Grup IV. Grup IV. Grup (Altn-Gm-Platin) V.GRUP VI. Grup Not: Bu madenler mevcut
uygulamada IV. ruhsatlandrlmaktadr. grupta

%2 %2 %2 %4

%4 %2 %4 %4

%2

%4

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 108 Maden Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair 5995 sayl Kanun ile deitirilen ksmlar ve yaplan ilaveler eklenerek devlet hakk ve hesaplanmas aada verilmitir. Devlet hakk, ocaktan karlan madenin ocak bandaki fiyatndan alnr. retilen madenin ham madde olarak kullanlmas veya satlmas hlinde, ayn pazar ortamnda madenin iletmelerdeki tvenan olarak ocak ba satnda uygulanan fiyat, ocak ba sat fiyatdr. Bu fiyat emsallerinden az olamaz. Emsal fiyatnn tespitinde bu maddenin nc fkras esas alnr. Tvenan madenin, herhangi bir zenginletirme ilemine tabi tutulduktan veya bir prosesten geirildikten sonra sat fiyatnn olutuu durumlarda; ocak ba sat fiyat, madenin ocakta retiminden ilk satnn yapld aamaya kadar oluan nakliye, zenginletirme ve varsa farkl prosese ait kullanlan tesis ve ekipmann amortisman dhil giderler karlarak oluan fiyattr. Devlet hakk; a) I. grup ve II. grup (a) bendi madenler ile mcr, kaba inaat, baraj, glet, liman, yol gibi yaplarda kullanlan her trl yap ham maddelerinde ocak ba sat fiyat boyutlandrlm ve/veya ykanm olarak satlan fiyat olup bu madenlerden % 4, b) II. grup (b) bendi madenlerinde % 2, ancak bu madenlerin yurt iindeki kendi tesisinde ilenerek u rn hline getirilmesi durumunda % 1, c) III. grup ve V. grup madenlerde % 4, ) IV. grup madenlerde % 2; ancak altn, gm ve platin madenlerinde % 4, d) VI. grup madenlerde % 4 orannda alnr. Ruhsat sahibi tarafndan beyan edilen ocak ba sat, fiyat Bakanlk tarafndan denetlenir ve eksik beyanlar tamamlattrlr. Hazinenin zel mlkiyetinde veya Devletin hkm ve tasarrufu altnda bulunan yerlerde yaplacak madencilik faaliyetlerinden devlet hakk % 30 fazlasyla alnr. Devlet hakk, iletme ruhsat har miktarndan az olamaz. IV. grup (c) bendi madenlerin yurt iinde ve kendi entegre tesisinde kullanlarak metal hle getirilmesi durumunda denmesi gereken devlet hakknn % 50si alnmaz. Yer alt iletme yntemi ile retim yaplmas durumunda denmesi gereken devlet hakknn % 50si alnmaz. Altn, gm ve platin madenleri bu madde ile getirilen herhangi bir zel indirimden istifade edemez. Ayrca, dier madenlerden bu madde kapsamnda belirtilen zel indirimlerden istifade edenler, 5995 sayl Kanunun 9uncu maddesinin ikinci fkrasnda belirtilen teviklerden yararlanamaz. Bu yerlerin devlet ormanlarna rastlamas ve evre ve Orman Bakanlnca verilen iznin be hektar gememesi hlinde, fazla alnan devlet hakk, Orman Genel Mdrlnn ilgili hesabna yatrlr. Aalandrma bedeli dnda bakaca bir bedel alnmaz. Sahann rehabilite edilerek teslim edilmesinden sonra, talep edilmesi hlinde teslim edilen saha kadar ayn artlarda izin verilir. Bir ruhsat sahasnda defaten verilen iznin be hektar gemesi hlinde, aan ksm iin orman mevzuat hkmlerine gre fon bedelleri hari dier bedeller alnr. Bu alanlardaki madencilik faaliyetlerinden birinci fkrada ngrlen % 30 fazla devlet hakk alnmaz. Ruhsatn temdit edilmesi durumunda, ayn ruhsat sahas ierisinde evre ve Orman Bakanlnca izin verilen sahann be hektar gememesi hlinde devlet hakk ve aalandrma bedeli, be hektar gemesi hlinde be hektardan fazla olan alan iin fon bedelleri hari orman mevzuat hkmlerine gre bedel alnr. rettii madeni kendi tesisinde kullanmas nedeniyle ocak ba sat fiyatnn olumad durumlarda, ruhsat sahibinin beyan esas alnr. Ancak bu miktar emsallerinden az olamaz. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 109 Ruhsat sahibi tarafndan yatrlan devlet hakknn % 25i il zel idare pay olarak ruhsatn bulunduu ilin zel daresine, % 25i ruhsatn bulunduu blgeyle snrl olarak alt yap yatrmlarnda kullanlmak zere, dorudan ilgili ile veya ilelerin Kylere Hizmet Gtrme Birlikleri hesabna, % 50si de Hazine hesabna yatrlr. Bakanlk, devlet hakknn, bu Kanun hkmlerine uygun ve doru bir ekilde hesap ve beyan edilmesine ilikin tm hususlar, ruhsat sahasnn bykl, maden grubu veya tr, iletme cirosu veya iletmenin kamuya ait olup olmamas hususlarn dikkate alarak, 3568 sayl Kanun hkmleri erevesinde yeminli mali mavirlerin tasdikine tabi tutabilir. Yeminli mali mavirler yaptklar tasdikin doru olmamas hlinde, tasdikin kapsam ile snrl olmak zere, kaybna uratlan devlet hakkndan ve kesilecek cezalardan ruhsat sahibi ile birlikte mtereken ve mteselsil olarak sorumlu olurlar. Yeminli mali mavirlerin tasdik raporlarna ilikin usul ve esaslar Maliye Bakanlnn uygun gr alnarak ynetmelikle belirlenir. Devlet hakk oranlarnda, madenin cinsi, retildii blge ve benzeri kriterler gzetilerek Bakanlar Kurulunca en fazla % 25 orannda indirim yaplabilir. Devlet hakk ve zel idare pay, her yl haziran aynn son gn mesai bitimine kadar ruhsat sahibi tarafndan yatrlr. Kamu kurum ve kurulularnca yol, kpr, baraj, glet, liman gibi projelerin inasnda kullanlacak yap ve inaat ham maddelerinin retimi iin Bakanlka ilgili kamu kurum ve kurulularna izin verilir. retim yaplacak yerlerde ruhsatl alanlar var ise kamu kurumunun ihtiyac olan retim madencilik faaliyetlerine engel olmayacak ve kaynak kaybna yol amayacak ekilde yaplr. Bu izinler erevesinde yaplacak retimden devlet hakk alnmaz ve izinler proje sresini aamaz. Sresinde tahakkuk ettirilmeyen devlet hakkna, tahakkuk ettirilmesi gereken ayn son gnnden tahakkuk ettirildii tarihe kadar geen sre iin 6183 sayl Kanunun 51inci maddesine gre hesaplanacak gecikme zamm orannda faiz uygulanr. Buluculuk hakk da, yllk ocak ba sat tutarnn % 1idir.
Tablo 7. Yllara Gre Alnan Devlet Hakk

YIL 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Toplam

Kaynak: MGEM

Devlet Hakk (TL) 45.089.712,33 43.226.256,52 44.686.753,15 52.569.260,04 73.505.607,55 110.499.880,96 130.629.884,11 497.216.890,73

Yllar tibaryla Mracaatlar ve Ruhsatlar: 04.05.2010 tarihi itibaryla 3785 maden ruhsat mracaat yaplm olup toplam 2184 arama (ilk mracaat + 2009 ylndan 2010 ylna devreden) ve 656 iletme olmak zere toplam 2840 adet ruhsat dzenlenmitir. Jeotermal kaynaklar ve mineralli sular iin 2010 ylnda 1233 adet mracaat yaplmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 110 Tablo 8. Mracaat ve Ruhsat Saylar

Yl 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

lk Mracaat Says 6.426 6.856 3.984 15.149 18.208 17.669 17.297 10.377

lk Mracaattan Kesilen Ruhsat Says 4.401 4.452 2.625 9.132 10.462 10.731 9.957 5.866

haleden Kesilen Ruhsat Says 955 1.106 hale yaplmad 700 1.767 1.390 1.278 508

Kaynak: MGEM - 04.05.2010

18208

17669

20000 16000 14000 10000

6426 4401 9132 15149

18000

10462

10731

17297

12000
6856 4452

8000 6000 4000 2000 0

3984 2625

5866 1767 1390 700 1278 508

10377

9957

955

1106

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

MracaatSays

KesilenRuhsatSays

haledenkesilenruhsatsays

ekil 2. Yllar tibaryla Mracaat ve Dzenlenen Arama Ruhsat Saylar Kaynak: MGEM - 04.05.2010

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

3785 2184

- 111 Tablo 9. Maden Grubuna Gre Trkiye Geneli Ruhsat Dalm I(a) Grubu Arama Ruhsatlar letme Ruhsatlar letme zni Olanlar 2008de Faaliyeti Olanlar Ham Madde retim zinleri I(b) Grubu II. Grup III. Grup IV. Grup Maden Mermer V. Grup TOPLAM

15.080 74 68 967 494 4.179 2.266

177 17 11

15.839 772 509

549 2.693 2.105

166 2.456 1.825

118 5 1

31.929 11.163 7.278

292

1.183

226

1.597

1.048

4.351

200

1.854

2.065

Kaynak: MGEM - 04.05.2010

15080

16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

I(a)Grubu I(b)Grubu
74 68 3 2 967 494 292 200

15839

AramaRuhsatlar letmeRuhsatlar letmezniOlanlar 2008deFaaliyetOlanlar Hammadderetimzinleri

4179

2693 2105 1597

772 509 226 9

177 17 10 1

549

166

2456 1825 1048 118 5 1 1

II.Grup

2266 1183 1854

III.Grup

IV.Grup

Maden

Mermer

V.Grup

ekil 3. Ruhsatlarn Faaliyet Durumuna Gre Dalm Kaynak: MGEM- 04.05.2010

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 112 Tablo 10. Jeotermal Kaynak ve Doal Mineralli Sular, Mracaat - Ruhsat Saylar

2008 Mracaat Says 1802

2009 1274

TOPLAM 3289

13.06.2007 Tarihine Kadar l zel darelerince ntibak lemi Yaplan Ruhsat Says ntibak Dnemi Ruhsat Says (13.06.2008de balayan yeni mracaatlar ncesi verilen ruhsatlar) 819

MTAnn Buluculuk Alanlarna stinaden Dzenlenen Ruhsat Says

TOPLAM

208

1027

2008
Yeni Mracaatlara stinaden (13.06.2008 sonras) Dzenlenen Ruhsat Says

2009 930

TOPLAM 1300

370

13.06.2008 ncesi Toplam Ruhsat (ntibak Ruhsatlar)

13.06.2008 Sonras Toplam Ruhsat (Yeni Mracaatlar)

TOPLAM

Toplam Ruhsat Says Kaynak: MGEM- 31.12.2009

1027

1300

2327

Ham Madde retim zin Belgeleri: 26.02.2010 tarihi itibaryla Kamu Kurulularna 1(b) grubu, II. grup ve IV. grup toplam 2.054 adet ham madde retim izin belgesi verilmitir. Ayrca valiliklerce 1.017 adet 1-a grubu HB ruhsat dzenlenmitir.
Tablo 11. Ham Madde retim zinleri

Kurum Ad TCK DS Belediyeler l zel dareleri Dierleri Toplam Trkiye Byk Millet Meclisi

Ham Madde retim zni Says 992 655 177 150 91 2.054 Kaynak: MGEM-26.02.2010 (S. Says: 544)

- 113 Tablo 12. hale Edilen Ruhsat Saylar ve hale Gelirleri

Yllar

hale Edilen Ruhsat Says 6.168 7.062 ----12.601 23.944 17.945 22.295 11.042

hale Sonucu Dzenlenen Ruhsat Says 955 1.106 ----700 1.753 1.349 1.278 508

hale Geliri (x 1000 TL) 15.160 12.000 ----11.593 21.335 39.100 23.806 9.120

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Kaynak: MGEM (31.12.2009)

22.294
25.000
140.000 120.000 100.000

20.000

17.942

RuhsatSaylar
12.601

(x1.000TL)

127.316

23.944

15.000

11.042

80.000
30.054 11.624

64.286

6.168

23.806

15.160

1.767

1.390

1.106

955

5.000 0

1.278

815

508

20.000 0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 HALEEDLEN HALESONUCUDZENLENEN

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 TOPLAMHALETEKLF BEDEL HALEGELR

ekil 4. hale Edilen Ruhsat Says ve hale Gelirleri Kaynak: MGEM - 31.12.2009

2.1.3. Madencilik Faaliyetleri ile lgili Dier Kanunlar Dorudan ve/veya dolayl olarak birok kanun, madencilikte arama, iletme, zenginletirme, rafinaj ve dier faaliyetleri etkilemektedir. Bu kanunlarn balcalar aada sunulmu olup madencilik sektrn dorudan ya da dolayl olarak ilgilendiren ilgili mevzuat raporun ekler blmnde yer almaktadr. evre Kanunu Orman Kanunu Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

12.000

40.000

23.026 9.120

10.000

7.062

60.000

21.348

39.100

71.828

- 114 Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu Mill Parklar Kanunu Mera Kanunu Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu Kara Avcl Kanunu Mill Aalandrma ve Erozyon Kontrol Seferberlik Kanunu Asker Yasak Blgeler ve Gvenlik Blgeleri Kanunu mar Kanunu Ky Kanunu Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alatrlmas Hakknda Kanun Boazii Kanunu Kamulatrma Kanunu SK Genel Mdrl Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Karasular Kanunu Su rnleri Kanunu Bykehir Belediyesi Kanunu Belediye Gelirleri Kanunu l zel daresi Kanunu Mahalli dare Birlikleri Kanunu Umumi Hfzsshha Kanunu Yeri Ama ve alma Ruhsatlarna Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabulne Dair Kanun Kanunu Tapu Kanunu Kadastro Kanunu Kamu hale Kanunu Turizmi Tevik Kanunu Trk Ceza Kanunu Kabahatler Kanunu Tebligat Kanunu Vergi Usul Kanunu Katma Deer Vergisi Kanunu zel Tketim Vergisi Kanunu Kurumlar Vergisi Kanunu Gelir Vergisi Kanunu Harlar Kanunu Harcrah Kanunu Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 115 TMMOB Kanunu Karayolu Tama Kanunu Seferberlik ve Sava Hli Kanunu Sosyal Gvenlik Kurumu Kanunu Petrol Kanunu Trkiye Petrolleri AO Ana Stats Kamu ktisadi Teebbsleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname (Bu KHK iktisadi devlet teekklleri ile kamu iktisadi kurulularn ve bunlarn messeselerini, bal ortaklklarn ve itiraklerini kapsar.) Petrol Piyasas Kanunu Doal Gaz Piyasas Kanunu Karayollar Genel Mdrlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun 2.2. LKEMZN MADENCLK POLTKALARI 2.2.1. Dokuzuncu Kalknma Plannda Madencilik ile lgili Temel Politikalar 2007-2013 dnemini kapsayan Dokuzuncu Kalknma Plannda; Madencilik sektrnde evre mevzuatna uyum gelitirilecek, brokratik yap etkin hle getirilecek, jeotermal ve petrol konusunda yasal dzenleme almalar tamamlanacak, firma ve iletme leklerinin bytlmesi zendirilecek, madencilik rnleri yurtiinde ilenerek katma deer artrlacak, arama almalarna ve bor rnleri retiminin gelitirilmesine zel nem verilecektir. denilmektedir. Ayrca, Dokuzuncu Kalknma Plan Madencilik zel htisas Komisyonu Raporunda madenciliin kamuoyuna tantlmas, evre duyarll ve srdrlebilir kalknma anlaynn gelitirilmesi, yasal alt yapnn iyiletirilmesi ve gelitirilmesi, brokratik yapnn etkinletirilmesi, ARGE alt yapsnn gelitirilmesi ve verimliliinin artrlmas, sektrdeki i gc kalitesinin iyiletirilmesi, irket ve iletme leklerinin bytlmesi ve yurt d madencilik faaliyetlerinin desteklenmesine ilikin temel ama ve politikalar tespit edilmitir. 2.2.1.1. Madenciliin Kamuoyuna Tantlmas Madencilik daha ok i kazalar, byk boyutlu evre kirliliine yol aan felaketler gibi olumsuz olaylarla kamuoyunun gndemine gelmektedir. Dier taraftan, bilinli veya bilinsiz yaplan yanl ve yanltc kampanyalarla madencilik topluma evreyi tahrip eden zararl bir faaliyet gibi sunulmakta, madenciliin modern hayat asndan sahip olduu vazgeilmez nem gz ard edilmektedir. Bu durum dikkate alndnda, sektrn sorunlarnn zlebilmesi iin ncelikle madenciliin kamuoyuna doru olarak anlatlmas, kamuoyunda salkl bir madencilik bilincinin oluturulmas ve toplumsal destein kazanlmas gerekmektedir. 2.2.1.2. evre Duyarll ve Srdrlebilir Kalknma Anlaynn Gelitirilmesi Son yzylda byk bir hzla artan dnya nfusu, her trden doal kaynak zerinde bask oluturmu, doann kendini yenileme gcn tehdit etme noktasna ulamtr. Hava su gibi doada bol bulunduu dnlen kaynaklar dahi gnmzde varlk ve kalite sorunlar nedeniyle insanln endie kayna hline gelmitir. zellikle kendini yenileyemeyen kaynaklar olan madenler asndan durum daha da endie vericidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 116 Yirminci yzyln ikinci yarsndan itibaren dnyann gndemine giren bu konu, gnmzde insanln en temel ortak sorunlarndan birisi hline gelmi durumdadr. Uluslararas dzeyde duyarlln her geen gn artt gzlenmektedir. Duyarllk artna paralel olarak da, bata Birlemi Milletler nclnde olmak zere uluslararas tedbirler gelitirilmeye, aksine tutum ve davranlar karsnda ortak tavr alnmaya allmaktadr. Bu durum dikkate alnarak, gerek toplumsal ve gerekse sektrel bazda evre duyarllnn gelitirilmesine ihtiya vardr. Doal olarak, evre ile dorudan etkileim iinde olan madencilik asndan durum daha da kritiktir. Bu nedenle, bata sektr mensuplar arasnda olmak zere toplumsal evre bilincinin gelitirilmesi, madencilik sektrnn ncelikli sorunlar arasnda yer almaldr. Bilinlendirme abasnn da tesinde, evre sorunlaryla ilgili olarak sektrel yaplanma iinde i denetim mekanizmalarnn gelitirilmesi, sorunlar ortaya kmadan nleme konusunda gayret gsterilmesi bir dier nemli gerekliliktir. 2.2.1.3. Brokratik Yapnn Etkinletirilmesi Yasal alt yap konusunda olduu gibi, brokratik yapnn da gnn ihtiyalarna gre srekli olarak yenilenmesi ve gelitirilmesi gerekmektedir. Kamu karlarn gz ard etmeksizin, madenciye yol gstermek, destek olmak brokrasinin temel amac olarak kabul edilmeli, yaplanma da bu amaca uygun olarak gelitirilmelidir. Gelien teknolojinin salad imknlar da kullanlarak son dnemde bu ynde nemli iyilemelerin salanm olduu grlmektedir. Bu yndeki abalarn daha da hzlandrlmas, brokrasinin daha hzl, daha etkin bir yapya kavuturulmas gerekmektedir. 2.2.1.4. Aratrma ve Gelitirme Alt Yapsnn Gelitirilmesi ve Verimliliinin Artrlmas Uluslararas dzeyde rekabet gcn belirleyen en temel unsurun bilgi ve teknoloji retebilme kapasitesi olduu kukusuzdur. Ancak, Trkiye'deki mevcut alt yapnn ve var olan kurululardaki verimliliin, beklentileri karlamaktan uzak olduu ise bir baka gerektir. Yirminci yzyln ikinci yarsnda, dier birok alanda olduu gibi madencilik alannda da ok nemli bilimsel ve teknolojik ilerlemeler salanmtr. Bugn gelimi teknolojiler yardmyla, ok zor doa koullarndaki ok dk tenrl maden yataklarndan ekonomik olarak retim yapmak mmkn hle gelmitir. Zengin ve kolay retim yaplabilir yataklarn hzla tkendii dikkate alndnda, sz konusu gelimenin nmzdeki dnemlerde daha da hzlanacan tahmin etmek g deildir. Bu erevede, Trk madenciliinin rekabete ak ortamda varln srdrebilmesinin yalnzca teknolojik gelimeleri izlemekle mmkn olmayaca, bunun yan sra bilgi ve teknoloji retebilme yeteneine sahip olmas gerektii de aktr. Bu nedenle, ARGE alt yapsnn gelitirilmesi, var olan kurulularn etkinliinin, almalarnda kalite ve verimliliin artrlmas Trk madenciliinin ncelikli amalarndan biri olmaldr. 2.2.1.5. Gc Kalitesinin yiletirilmesi leri teknolojilerden istenilen verimi alabilmek, ancak iyi yetimi i gcnn varl ile mmkndr. yi yetimi i gcnn varl ise kaliteli eitim kurumlarnn varlna baldr. Bugn lkemizde, madencilik alannda uluslararas standartlarda eitim veren birok okul var olmakla birlikte, zellikle yeni oluturulan eitim kurumlarnn yetersiz alt yap yannda nemli sorunlar bulunmaktadr. Bu trden yeterli alt yapya sahip olmayan kurumlardan mezun edilen genler, sektrdeki i gc kalitesi asndan sorun oluturmaya devam etmektedir. Dier taraftan, teknolojik alandaki hzl gelime dikkate alndnda, eitim sorununun yalnzca okullarda kalitenin iyiletirilmesiyle zlemeyecei de ortaya kmaktadr. Gnmzde mezuniyet sonras veya i ortamnda eitim, en az okulda eitim kadar nem kazanm durumdadr. Gelien teknolojiye ayak uydurabilmek, bilgi ve becerisini Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 117 gelitirebilmek iin alanlara ilave eitim olanaklar sunulmas nemli bir ihtiyatr. Bu nedenle, alanlara mezuniyet sonras eitim verecek kurumlarn oluturulmas gerekmektedir. Sonu olarak, madencilik sektrnde eitimin sreklilii anlaynn yerletirilmesi ve buna uygun bir alt yapnn oluturulmas zorunludur. 2.2.1.6. irket ve letme leklerinin Bytlmesi lek ekonomisinden yararlanmann yan sra, d rekabete ak bir ortamda ayakta kalabilmenin n koullarndan biri de gl kurululara sahip olmaktr. te yandan, yukarda yaplan analizlerde de vurguland ekilde madencilik giderek emek youn karakterinden uzaklamakta, sermaye ve teknoloji youn bir nitelie brnmektedir. Bu durum gl kurululara sahip olmann bir dier gerekesini tekil etmektedir. Ancak, Trk madencilik sektr ortalama firma lei itibaryla yeterince gl bir yapya sahip deildir. Bu erevede, gl sermaye gruplarnn sektre ekilmesinin yan sra mevcut kk lekli iletmelerin vergilendirme vb. tevik mekanizmalar yardmyla glerini birletirmeye tevik edilmesi byk nem tamaktadr. Balangta proje baznda oluturulacak g birlikteliklerinin zamanla kurumsal birlemelere zemin oluturaca, bylelikle sektrn kendi iinden uluslararas dzeyde rekabet gcne sahip daha gl firmalar kartabilecei deerlendirilmektedir. Konunun bir dier boyutu ise ayn maden yata zerinde ok sayda kii veya kuruma ruhsat verilmi olmasdr. ok sayda rnei bulunan bu durum nedeniyle, birok maden yatanda yeterince ekonomik iletmecilik yaplamamakta ve reticiler arasnda ortaya kan gereksiz rekabet kaynak israfna neden olmaktadr. Bu gibi durumlarda, ayn maden yata zerinde veya ayn havzada retim yapan reticilerin glerini birletirmelerini salamaya ynelik gerekli yasal ve idari tedbirlerin alnmas gerekmektedir. 2.2.1.7. Yurt D Madencilik Faaliyetlerinin Desteklenmesi Yetmi milyonu aan ve hzl ekilde byyen nfusu ve giderek sanayileen ekonomisiyle, lke sanayisinin enerji ve ham madde ihtiyacn tmyle yurt ii kaynaklarndan karlamann pek mmkn olmad bilinmektedir. Bu nedenle, ncelik evre lkelere verilmek zere yurt dnda yatrm ve retim imknlarnn aratrlmas ve uygun olanlarn deerlendirilmesi Trkiye ekonomisinin uzun vadeli gvenlii asndan bir gerekliliktir. Trkiye, bilimsel, teknolojik alt yaps ve nitelikli i gc potansiyeli itibaryla bu trden giriimleri baar ile hayata geirebilecek olanaklara sahiptir. Ayrca Trkiye'nin, nemli yer alt kaynaklarna sahip olduklar bilinen ve evresinde bulunan birok lke ile gl tarih ve kltrel balar mevcuttur. Bu durum, dikkate alndnda hem kendi enerji ve ham madde gvenliini pekitirmek, hem de sz konusu lkelerin kalknmalarna katk yapmak zere Trkiye'nin zaman geirmeden bu lkelerle madencilik konusunda yakn i birliine girmesi gerekmektedir. kili anlamalar yoluyla hukuki alt yapnn oluturulmasnn ardndan, temel jeolojik ettler ve arama amal projelere ncelik verilmek suretiyle almalara balanmasnn daha uygun ve gvenli olaca deerlendirilmektedir. Arama almalar sonucunda gelitirilecek projeler ise gerektiinde yurt iinden ve/veya yurt dndan nc taraflarn da katlmyla hayata geirilebilecektir. 2.3. DER MADENCLK POLTKALARI VE HEDEFLER 2.3.1. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Stratejik Plan Madencilikte ana hedef olarak; lkemizi ham madde retip satan bir kaynak lke olmaktan karp sanayi ile entegre olmu, dnya pazarlarnda katma deeri yksek u rnlerde sz sahibi bir lke konumuna getirmek seilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 118 Enerji ve tabii kaynaklar alanlarnda, lkemizi blgesinde liderlie tamak vizyonuyla hareket eden ETKB, enerji ve maden kaynaklarn verimli, etkin, gvenli, zamannda ve evreye duyarl ekilde deerlendirerek da bamll azaltmay ve lke refahna en yksek katky salamay amalamaktadr. Bu temel ama balamnda, madenlerin bulunabildii yerlerde evre-ekonomi dengesini gzeterek bunlarn kullanlmasn benimsemitir. Ayn zamanda madencilikte kullanlan alanlarn rehabilite edilerek ekosisteme kazandrlmasn, sektrde bertaraf ve artma teknolojilerinin gelimesini, madenciliin srdrlebilir kalknma prensiplerine uygun bir faaliyet dal olmasn amalamaktadr. Bu kapsamda, 2015 ylna kadar madencilik piyasasnda faaliyet gsteren 10 bin maden iletmesinin evreye uyum planlarnn denetiminin yaplmas, Kontrol ve denetim almalarnn etkinliinin artrlmas, Tabii kaynaklarmzn lke ekonomisine katksnn artrlmas, Endstriyel ham madde, metal ve metal d madenlerimizin retimlerinin artrlarak yurt iinde deerlendirilmesinin salanmas, Madencilik ile ilgili ilemlerin e-devlet kapsamnda yrtlebilmesi ve iletme ruhsat ve iletme izni ilemlerinin daha ksa srede sonulandrlabilmesi iin gerekli kurumsal yeniden yaplanma ile mevzuat deiiklii hazrlklarnn yaplmas

temel ncelikler olarak belirlenmitir. Ayrca, kurumsal olarak ETKBnin etkinliinin artrlmas ve 2011 ylna kadar Bakanln yeniden yaplanma almalarnn tamamlanarak uzmanl esas alan bir kariyer yaplanmasna geilmesi hedeflenmektedir. Buna paralel olarak ruhsat ve denetim ilemlerinde etkinlii artracak kurumsal dzenlemeler yaplacaktr. 2.3.2. Maden Arama ve Gelitirme Politikalar Karada ve ky tesi alanlarda doal zenginliklerin ortaya karlmas amacyla yer bilim aratrmalar yaplmas; ayrca, metalik maden, endstriyel ve enerji ham maddelerine ynelik arama almalarnn artrlmas amalanmaktadr. Yer bilimleri ve madencilik alannda analiz/test almalar yapmak, evreye duyarl ileri teknolojileri saptamak, teknolojik ngrlerde bulunmak amacyla yeni yntemler gelitirilecek ve uygulanacaktr. lkemizde maden kaynaklarna ulamak amacyla, ortalama derinlii 200 metre civarnda olan sondajlarn, 700-1000 metreye karlmasna ynelik olarak sondaj miktarlar artrlacaktr. Bu kapsamda, maden arama amal sondaj miktarnn 2015 hedefi, 5 milyon metre olarak belirlenmitir. 2.3.3. Sektrel Maden Politikalar Plan, Orta Vadeli Program ve yllk programlar ile kurumlarn stratejik planlarnda yer alan sektrel politikalardan olumaktadr. Bu politikalar u ekildedir: 2.3.3.1. Bor Politikas 2013 ylna kadar; Bor kimyasallar ve e deer rn retim kapasitesinin 1.272 bin tondan 2.158 bin tona karlmas ve dnya bor piyasasndaki paymzn % 39 seviyelerine ulamas beklenmektedir. retim sonucu oluacak atklarn evre etkilerinin bertaraf edilmesinin sreklilii salanacak ve atklarn yeniden ekonomiye kazandrlmas almalar yaplacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 119 ISO14001 evre Ynetim Sistemi yaps kurulacak ve evre faaliyetlerinin bu sistem erevesinde yrtlmesi salanacaktr. AB'nin Kategori-2 Snflandrma kararnn yrtmesini durdurmaya ilikin bilimsel alma ve hukuki giriimler tamamlanacaktr. Bor madeninin AB tarafndan toksik madde olarak snflandrlmasna kar gerekli giriimler srdrlecektir. Bor ticari rn yelpazesinin geniletilmesine ynelik ARGE almalar artrlarak srdrlecektir. 2.3.3.2. Mermer Politikas 2015 ylna kadar mermer ve doal ta ilenmi rn ihracat hedefi 5 milyar dolar olarak belirlenmitir. Bu kapsamda, mermer ve doal ta ihracat gelirlerinin artrlmas iin gerekli giriimlerde bulunulacaktr. 2.3.3.3. Ta Kmr Politikas lkemizin ta kmr ihtiyacn karlamak ve bu alanda zellikle demir-elik sektrnn ithal bamlln azaltmak amacyla yerli retimin artrlmas hedeflenmektedir. Bu amala, TTKnin yeniden yaplandrlmas almalar yrtlmekte; ayrca, zel sektrn bu alanda yatrm yapmas amalanmaktadr. 2.3.3.4. Linyit Politikas lkemiz enerji arz gvenliinin salanmas amacna ynelik olarak yerli kaynak ncelii hedefine ulamak zere; retimi ykseltmek suretiyle, enerji kaynaklar iinde yerli kmrn pazar paynn artrlmas ve bu pazarda kalc ve etkin olunmas hedeflenmektedir. Rekabet gcn ve krlln ykseltmek iin maliyetlerin drlerek verimlilik artrlmas amalanmaktadr. ARGE faaliyetlerine arlk vererek yeni teknolojiler gelitirilecek ve kmrn farkl alanlarda kullanm iin rn eitlilii artrlacaktr. 2.4. MADENCLK SEKTRNDE KURUMSAL YAPI Trk madencilik sektr geleneksel olarak merkezde, orta-byk lekli kamu kurulular ve onlarn evresinde, kk lekli zel sektr kurulularndan oluan bir yapya sahiptir. Ancak yakn zamana kadar devam eden bu yap son dnemde, bata Eti Maden letmelerine bal baz ortaklklarn zelletirilmesi ve TKye bal iletmelerin bazlarnn zelletirilmek zere EAa devredilmesi sonucunda nemli lde deimitir. Bugnk durum itibaryla Trk madenciliinin kurumsal yapsnn kamu zel ayrm olmakszn kkorta lekli iletmelerden olutuunu ifade etmek yanl olmayacaktr. Anayasann 168inci maddesine istinaden kartlan ve madencilik faaliyetlerini dzenleyen 3213 sayl Maden Kanunu ile maden haklar ile ilgili btn faaliyetlerin yrtlmesinin ve vecibelerin yerine getirilmesinin kontrol ve denetimini yapma grevi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna verilmitir. Bu balamda maden kaynaklarmzn bulunup ekonomiye kazandrlmas amacyla madencilik politikalarnn belirlenmesinden ve gerekli koordinasyonu salamaktan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl sorumludur. Ayrca, madencilik politikalarnn belirlenmesinde, lkemizde en st dzeyde genel politika dkman olan Kalknma Planlar ve buna bal olarak karlan Sektrel Politika ve Stratejiler ile yllk programlar kapsamnda Devlet Planlama Tekilat ile birlikte Hazine Mstearl, Maliye Bakanl ve dier ilgili bakanlklar da madencilik politikalarnn belirlenmesinde rol oynamaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 120 Maden leri Genel Mdrl (MGEM) arama ve iletme ruhsatlarnn verilmesinden sorumlu kurulutur. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl merkez tekilatna bal genel bteye tabi bir genel mdrlk olarak faaliyetlerini srdrmektedir. MGEM, ayrca sektrn btnnde ruhsata dayal madencilik faaliyetlerinin denetim ilemlerini yrtmektedir. Maden Tetkik Arama Genel Mdrl (MTA), Trkiye Takmr Kurumu Genel Mdrl (TTK), Trkiye Kmr letmeleri Genel Mdrl (TK), ET Maden letmeleri Genel Mdrl ve Elektrik retim A Genel Mdrl (EA), 3213 sayl Maden Kanunu kapsamnda ruhsat alarak ayn Kanuna tabi olan ve sektrde yer alan kamu kurum ve kurululardr. MTA maden aramacl ve yer bilimleri alannda bilimsel ve teknolojik aratrmalar yapmakla ykml ETKBye bal ancak zel bteli bir kurulutur. TTK, Zonguldak havzasnda yer alan ta kmr madeninin karlmas, iletmesi ve retilmesiyle; TK, lkemiz turba, asfaltit, bitml ist ve linyit kaynaklarnn retim ve satn yapmakla; ET Maden, devlet tekelinde bulunan bor minerallerinin iletmesini, retim ve satn yapmakla grevlidir. TTK, TK, EA ve ET Maden 233 sayl Kanun Hkmnde Kararnameye tabi iktisadi devlet teekkl statsnde kr amac gden ve piyasada faaliyet gsteren kamu iktisadi teebbsleridir. Bunun yannda, madencilikten ayr olarak lkemizde petrol ve doal gaz arama ve retimi farkl kanunlarla dzenlenmektedir. Petrol ve doal gaz sektrnde ruhsatlarn verilmesini ve piyasa denetimini, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna bal zel bteli bir kurulu olan Petrol leri Genel Mdrl yapmaktadr. Petrol ve doal gaz sektr arama ve retimi 6326 sayl Petrol Kanunu ile dzenlenirken, sektrdeki dier faaliyetler piyasa faaliyeti olarak tanmlanmakta ve petrol piyasas, 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu ile; doal gaz piyasas ise 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu ile dzenlenmektedir. Piyasa faaliyetlerinin dzenlenmesi, ruhsatlarn verilmesi ve denetimin yaplmas ise EPDK tarafndan yrtlmektedir. Petrol arama ve retiminde kamunun byk bir arl sz konusudur. 1954 ylnda 6327 sayl kanun ile TPAO, yalnzca petrol arama ve retim faaliyeti iin deil; datm yapmak, rafine etmek, petrokimyasal rnler retmek ve bunlar salamak iin ticaret irketleri kurmak, Trkiyede veya yabanc lkelerde kurulmu irketlere itirak etmek zere mill bir petrol irketi olarak kurulmutur. lkemizde petrol rafinerisinde TPRA, petrol ve doal gaz boru tamaclnda BOTA, petrokimya rnlerinde PETKM tekel konumunda olmak zere, petrol rnleri pazarlamasnda ise rekabete dayal bir ekilde birok firma faaliyet gstermektedir. Bununla birlikte zel ve tzel kiilerin haricinde niversiteler, sektr ile ilgili meslek odalar ve dernekler vb. sivil toplum kurulular da petrol ve madencilik sektrne katk salamaktadr. 2.5. MADENCLK VE EKONOMDEK YER Yaam fonksiyonel hle getiren ara ve gerelerin byk bir ksm madenlerden salanmaktadr. Toplumlarn refah ve gelimilik dzeyleri ile madencilik faaliyetleri arasnda ok yakn bir iliki bulunmaktadr. nsanlar ilk alardan itibaren madencilik faaliyetlerine ve madenlerden yararlanmaya balamlardr. Tarihsel dnemlere de madenlerin isimlerini vermiler ve faaliyetlerin sonucunda da medeniyetin douunu salamlardr. Tarih boyunca uluslarn refah seviyesini byk lde yer alt servetleri belirlemi ve lkeler gelimilik seviyelerine ularken madenciliin itici gcnden yararlanmlardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 121 Madencilik, ekonomik kalknmay balatan ve sanayinin lokomotifi olan nc bir sektrdr. Ekonominin faaliyetini srdrebilmesi, madencilik sektrnn srekli ve verimli bir tarzda retimde bulunmasna baldr. Bu sektrde meydana gelecek bir retim aksamas, ekonominin dier kesimlerini dorudan veya dolayl olarak etkiler. Madencilik bir taraftan bata sanayi olmak zere, ekonominin dier sektrlerinin ihtiya duyduu temel girdileri salarken; dier taraftan, zellikle krsal blgelerde, yeni istihdam imknlar yaratr. Bu blgelerde bata ulam olmak zere, nemli alt yap yatrmlarnn gereklemesini salar. ada teknoloji, pazarlama ve finansman yntemleri, madencilik sektrnn gelimesine paralel olarak lkenin krsal blgelerinde benimsenip yaygnlar. Dier taraftan, madencilik rnleri ihracat lkeye dviz kazandran nemli bir kaynaktr. Bugnn gelimi sanayi lkelerinin hemen hepsinde madencilik sektr, ekonomik kalknmay balatan bir nc sektr grevi yklenmitir. stikrar yakalam lkelerde, madenlerin mamul ve/veya yar mamul olarak retilmesinin yan sra madenciliin dier sanayi dallaryla btnlemi olmas ve dnya ekonomik yapsyla kalc bir entegrasyon sergilemesi nemli bir faktr olarak ortaya kmaktadr. Madenciliin lkelerin ekonomisindeki yeri, yalnz lkenin maden retimleri ile deil, bu sektrn rettii ham maddeleri son rn hline dntren sektrlerle beraber deerlendirilmelidir. lkelerin kalknmlnn temel gstergeleri olarak kabul edilen sanayi, enerji, inaat gibi sektrlerin temel girdileri, tarm sektrnn gbre ham maddesi, bir madencilik rndr. lkelerin kalknmalar, sanayilerinin geleceini gvence altna almalar, yeterli ham madde kaynaklarna sahip olmalar, bu kaynaklar ileterek u rnlere dntrerek ihra etmeleri ile yakndan ilikilidir. Bu nedenlerle, tm lkeler kalknma ve mill gvenlik politikalarnda madenciliin gelitirilmesine byk nem vermektedir. Ancak madencilik dnya apnda rekabete ak hle gelmi olduundan, rekabet gcne gre iyi seilmi madenler ve onlara dayal sanayi dallar zerinde younlamak suretiyle istenen gelime gerekletirilebilir. Bu bakmdan istek ve ihtiyalarla imkn ve yetenekler gz nne alnarak uzun vadeli hedef ve stratejiler belirlenmesi, btnletirilmi madencilik ve sanayi politikalar izlenmesi byk nem tamaktadr. Getiimiz yzylda, dnya gayrisafi yurt ii haslas yaklak 18 kat artm ve kresel kaynak tketim miktar da buna paralel olarak bymtr. Dnya ham petrol tketimi 20,43 milyon tondan 3,5 milyar tona ykselerek 177 kat, elik tketimi 27,80 milyon tondan 847 milyon tona ykselerek 30 kat art gstermitir. Alminyum tketimi 6800 tondan 24,54 milyon tona ykselerek yaklak 3600 kat, bakr tketimi ise 495 bin tondan 14 milyon tona ykselerek 28 kat artmtr. MTAnn Komisyona sunduu rapor verilerine gre dnyada yllk 1,5 trilyon ABD dolar deerinde 10 milyar tonun zerinde maden retilmektedir. Bu rakamn % 75i enerji ham maddeleri, % 10u metalik madenler ve % 15i endstriyel ham madde retimine aittir. Verilen deerler madencilik endstrisinin dnya ekonomisi iin ne kadar nemli olduunu gstermektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 122 2.5.1. Trkiyede Madencilik Sektr 2.5.1.1. Trkiye Maden Potansiyeli lkemizin karmak jeolojik ve tektonik yaps ok eitli maden yataklarnn bulunmasna olanak salamtr. Gnmzde dnyada yaklak 90 eit madenin retimi yaplmaktayken lkemizde 60 civarnda maden trnde retim yaplmaktadr. MTA verilerine gre, dnyada 132 lke arasnda toplam maden retim deeri itibaryla 28inci srada yer alan lkemiz, maden eitlilii asndan ise 10uncu srada bulunmaktadr. Bata endstriyel ham maddeler olmak zere, baz metalik madenler, linyit ve jeotermal kaynaklar gibi enerji ham maddeleri asndan lkemiz zengindir. Ancak birka maden dnda dnya leindeki rezervlerimiz kstldr. Dnyada retimi ve ticareti yaplan 90 eit maden ve mineralden sadece 13nn ekonomik lekteki varl henz saptanamamtr. lkemiz 50 eit madende ksmen yeterli kaynaklara sahipken, 27 maden ve mineralin gnmzde bilinen rezervleri ve kaliteleri ekonomik madencilik iin yetersizdir. lkemizin, maden kaynaklar ve eitlilii bakmndan kendi kendine ksmen yeterli olan lkeler arasnda yer ald sylenebilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 123 -

ekil 5. Trkiye Maden Haritas

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

Kaynak: MTA

- 124 Tablo 13. Trkiye Maden Rezervleri

Cinsi Altn Alnit Antimuan Asbest Asfaltit Bakr Barit Bentonit Bitml ist Boksit Bor Cva inko Demir Diatomit Disten Dolomit Feldspat Fosfat Fluorit Grafit Gm Kaya Tuzu
Kaolen+llit+ Halloysit Kil(Ser+Ref)

Rezerv (Gr+Muh)(Ton)

Aklamalar

328 Metal Au (Potansiyel 560 Ton) 3.974.860 % 7.54 K2O 99.306 Metal Sb 29.646.379 Deiik lif boylarnda, lif yzdesi % 4'n zerinde.

82.000.000 AID: 2876-5536 Kcal/kg 1.462.580 Metal Cu 34.222.792 % 71-99 BaSO4 241.519.504 Sondaj+Dkm+Aartma 1.641.381.000 Or.AID 541-1390 Kcal/kg 68.910.000 % 55 Al2O3 (25.667.000 Metal Al) 3.052.568.000 % 24,4-35 B2O3 (Gr+Muh+Mm) 3.820 Metal Hg 1.659.502 Metal Zn 113.252.000 % 55 Fe (82 458 750 t metal Fe) 44.001.040 yi Kalite 3.840.000 % 21-52 Al2O3 19.817.124.196 % 15 MgO ve zeri 372.790.701 Albit ve Ortoklaz 70.500.000 % 19 P2O5 2.530.694 % 40-80 CaF2 86.736 2-17 C 5.740 Metal Ag 5.157.036.177 % 88,5 zeri NaCl erikli (200.000.000 Tonu Gl Rezervi)

420.647.806 % 15-37Al2O3 Seramik+Refrakter Kili 26.637.873 % 20 zeri Cr2 O3 % 5,34 Cr2O3 Ortalama 198.100.000 Tenrl 795.201 Metal Pb 1.884.208.585 % 90 zeri SiO2

Krom Kurun Kuvars Kumu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 125 -

Kuvarsit Kkrt Linyit Lle Ta Manganez Manyezit Mermer Molibden Nikel Olivin+Dunit Perlit Pomza Profillit Sepiyolit Sodyum Slfat Stronsiyum (Selestin) Talk Ta Kmr

2.460.735.184 % 90 zeri SiO2 625.700 % 32 S 12.000.000.000 AID: 868-5000 kcal/kg 1.483.670 yi, Orta Kalite (Sandk) 3.200.000 % 34,54 Mn (Metal Mn ierii 1.576.000) 106.673.833 % 41-48 MgO 5.137.342.751 372.657 m3 Toplam Potansiyel Rezerv (13.933 Milyon Ton) (0.5-0.27 Cu E Deeri, 0.01-0,0176 Mo; Gr+Muh+Mm)

39.500.000 Lateritik (% 1,34 Ni, 0,042-0,060 Co ) 179.000 Slfit (% 1-4 Ni ) 190.000.000 yi Kalite Potansiyel Rezerv 5.688.021.716 Deiik Genleme Oranlarnda 1.397.786.725 (m3) yi Kalite 6.644.000 Seramik+Refrakter+imento 13.535.374 % 50 zeri Sepiyolit erikli 11.050.467 % 81 NaSO4 (13.040.000 Tonu Gl Rezervi ) 347.101 % 72 zeri SrSO4 427.574 yi Kalite 1.126.548.000 yi Kalite % 0,87-0,98 TiO2 (Grnr-Plaser) (Sakarya161.348.413 Karasu) 5.131.969 % 4,95 TiO2 (Grnr-Primer) ManisaAlaehir 380.000 % 0,21 ThO2 836.283.891 % 56 zeri Trona 9.129 % 0,05-0.1 U3O8 41.346 Seydiehir boksitlerinde % 0,05-0,07 V2O5 deerlerinde vanadyum saptanmtr.

Titan

Toryum Trona Uranyum Vanadyum Volfram Vollastonit Zeolit Zmpara

36.719 Metal W 31.500.000 Dk Kalite 344.217.073 Klinopitilolit+Hylandit (Gr.+Muh.) 3.607.564 yi Kalite

Kaynak: MTAnn Komisyona Sunduu Rapor (Gncelleme Tarihi 01.02.2010)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 126 Dnya endstriyel ham madde rezervlerinin % 2,5i; kmr rezervlerinin % 1i; jeotermal potansiyelinin % 0,8i ve metalik maden rezervlerinin % 0,4 lkemizde bulunmaktadr. lkemizin zengin olduu madenler arasnda ilk sray dnya rezervlerinin % 72sini oluturan bor mineralleri almaktadr. Bor dnda trona (doal soda), kaya tuzu, sodyum slfat, perlit, ponza, feldspat, bentonit, barit, manyezit, al ta, stronsiyum tuzlar, zeolit, sepiyolit, mermer ve doal talar, kuvars, kuvarsit, zmpara ta gibi endstriyel ham maddeler ile boksit ve krom gibi metalik madenler ve linyit gibi enerji ham maddeleri lkemizin zengin kaynaklara sahip olduu balca madenlerdir. Anadoluya Kk Asya isminin verilmesi ve ok sayda medeniyetin bu topraklar zerinde kurulmas rastlant olmayp doal kaynaklarla yakndan ilgilidir. 2.5.1.2. Trkiye Ekonomisi Asndan nemli Olan Baz Madenler a) Demir lkemizin iletilebilir toplam demir rezervinin 113 milyon ton ve yllk demir cevheri ihtiyacnn da 10-13 milyon ton dolaynda olduu gz nne alnrsa, 10-15 yl ierisinde bilinen demir rezervlerimiz tkenecek ve Trkiye tamamen darya baml bir lke durumuna gelecektir. letilebilir yataklarmz dnda, dk tenrl ve/veya yksek zararl bileen ieren cevherlere sahip 40 kadar sorunlu yatamz vardr. Bugnk bilgilere gre bu yataklarda %15-50 Fe arasnda deien tenrlerde toplam 1,37 milyar ton kaynan varl bilinmektedir. letilemeyen byk rezervli yataklarmzn teknolojik sorunlarnn zlerek iletmeye alnmas gereklidir. Sorunlu yataklarmz ierisinde %19 Fe ortalama tenrl 685 milyon ton (ya da %15 Fe ortalama tenrl 865 milyon ton) rezervi ile dikkati eken Hasanelebi Demir Yatann ncelikle teknolojik sorunlarnn zlerek retime geilmesi ayrca, toplamda nemli rezervlere sahip Kemaliye-Bizmien, Bingl-Avnik gibi dier sorunlu yataklarmzn da iletilmesi konusunda admlarn atlmas gerek lke kaynaklarnn deerlendirilmesi gerekse bulunduu blgelerde yarataca istihdam asndan byk nem arz etmektedir. thalatta, ta kmrnden sonra nemli bir yeri olan demir cevherinin 20 milyon ton karl ylda 3-3,5 milyar dolarlk bir deeri vardr. Bunun yannda 17-20 milyon ton karl 9-10 milyar dolarlk hurda demir ithal edilmektedir. Bu veriler gz nne alndnda lkemizin ara vermeden teknolojik aratrmalar hzlandrmas gerekmektedir.

ekil 6. Trkiyenin letilebilir Demir Yataklar Rezerv Oranlar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 127 b) Krom MTA Genel Mdrlnn yapt almalarla elde edilen veriler ile iletmeci baz kurululardan derlenen verilerin deerlendirilmesi sonucu % 20 den daha fazla Cr2O3 ierikli krom rezervi yaklak 26 milyon ton olarak verilmektedir. Alada (Adana) yresinde MTAnn, daha sonra da Etibankn yapt arama almalar sonucunda % 5,34 Cr2O3 tenrl 198 milyon ton dk tenrl krom cevheri rezervi ortaya konulmutur. Bir zamanlar, % 45 Cr2O3 tenrnn altndaki krom cevheri iletilemezken, uygun pazar koullarnda % 8-9 Cr2O3 tenrl kromititlerin iletildii bilinmektedir.

ekil 7. Trkiye Kromit Rezerv Oranlar

c) Altn Trkiyenin altn potansiyel kaynann tahmin 6500 ton dolaynda olduu dnlmektedir. Son yllarda srdrlen youn arama faaliyetleri sonunda bu potansiyelin 560 tonu grnr-muhtemel kaynak, 328 tonu ise iletilebilir rezerv hline getirilerek retilmektedir. Aramalar iin harcanacak risk sermayesinin artna paralel olarak potansiyelin geri kalan blm iletilebilir rezerv konumuna getirilebilecektir. Altn tak sektrnn gelimesine paralel olarak ihtiya duyulan altnn, azami lde yerli altn kaynaklarndan karlanmas iin, altn madeni arama ve iletme faaliyetlerinin nndeki engellerin kaldrlmas konusu lke ekonomisi asndan nem arz etmektedir. MTA Genel Mdrl tarafndan 2009 ylnda yaplan arama ve aratrmalar sonucunda; belirlenen rezervlerle 45 ton altn rezervi art salanmtr. d) Bakr-Kurun-inko Bakr-inko-kurun madencilii alannda son yllarda nemli bir atlm yapldn syleyebilmek kolay deildir. Bu dnemde Trkiyenin en eski ve en nemli bakr madenleri olan Ergani ve Murgul bakr yataklarnn tkenmesi sonucu, Siirt-Madenky, ayeli ve Kre Bakr letmeleri en nemli faal iletmeler hline gelmitir. Balkesir-Havran, Elz-Uslu ve Adyaman-Sincikte yeni bakr yataklarnn bulunmas, bu dnemde bakr madenciliimiz ile ilgili en kayda deer gelimeleri oluturmaktadr. Trkiye 1.462.580 ton metal Cu, 795.201 ton metal Pb, 1.659.502 ton metal Zn rezerve sahiptir. MTA tarafndan yaplan arama ve aratrmalar sonucunda; 300 bin ton bakr rezervi art salanm ve Trkiye bakr rezervi yaklak % 17 artmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 128 -

ekil 8. MTA Trkiye Bakr Rezerv Oranlar, 2009

e) Alminyum lkemiz 68,9 milyon ton boksit rezervine sahiptir. Yllk retim miktar birincil alminyum olarak 60 bin tondur. Alminyum i tketiminin ou ithalat ile karlanmaktadr. Ancak, mevcut tesislere gerekli iyiletirme yatrmlarnn yaplmamas ya da yeni tesislerin kurulamamas durumunda mamul madde talep a ok byyecek ve bu ak, ithal yolu ile karlanmaya devam edecektir. Byk rezerve sahip Antakya Payas boksit cevherlerinden birincil alminyum eldesine ynelik almalarn yan sra, Zonguldak ve Gney Toroslardaki boksit rezervlerinden yararlanma olanaklar da aratrlmaldr. f) Doal Ta lkemizin jeolojik yapsnn bir sonucu olarak eitli renk, desen ve dokuda iyi kalitede mermer ve doal ta potansiyeli bulunmaktadr. Trkiye'nin kesilip parlatlabilir nitelikteki doal ta potansiyeli yaklak 5,1 milyar m3tr. Trkiye'de ortalama 80 blgede, 150'ye yakn mermer tr iletilmektedir. Belirli merkezlerde younlaan mermer sektr, yurt ii ve yurt d talebin artmasyla lke genelinde yaygnlamtr. Bat Anadoluda Afyon, Balkesir, Burdur, Denizli, Mula, Bursa, Eskiehir ve Aydn illerinde younlaan mermer yataklarmza, son yllarda Orta ve Dou Anadoluda Elz ve Diyarbakr mermer yataklarnn katlmyla mermer ve doal ta potansiyeli artmtr. Trkiyenin yllar itibaryla doal ta retim miktarlar maden retimi blmnde verilmitir. 3213 Sayl Maden Kanununun yrrle girdii 1985 ylnda, mermer ve doal tan kanun kapsamna alnmasyla Trk madenciliinin en byk gelime gsterdii alan hi phesiz mermer sektr olmutur. Bu dnemde salanan gelime ile bugn Trkiye, Dnyann en nemli mermer ve doal ta reticilerinden biri hline gelmitir. Mermer sektrndeki gelimeye paralel olarak mermer makineleri sanayisinde de nemli gelimeler olmutur. Trkiye, mermer makineleri ihracat yapan lkeler arasnda yer alm, mermer makineleri ithalat azalm, yerli retim mermer makineleri lke sathnda youn biimde kullanlmaya balanmtr. lkemizde retilen mermerlerin byk bir ksm inaat sektrnde, peyzaj mimarisinde ve sanatsal almalarda tketilmektedir. Bu balamda mermer retimine talep artarak srmektedir. Yllar itibaryla doal ta ihracatndaki sistematik art, ekil 9da verilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 129 1.402,07

1.242,46

Milyon$
1.027,36

137,20

1999

2000

189,00

2001

223,50

2002

302,90

2003

430,70

2004

626,10

2005

805,60

2006

2007

2008

ekil 9. Yllara Gre Doal Ta hracat Deerleri Kaynak: MMB-2009

Sektrde retim kayplarnn azaltlmas, ocak retim ve iletme teknolojilerinin modernletirilmesi, blok ta yerine ilenmi rn ihracatnn tevik edilmesi, istihdamn artmasn ve lke ekonomisine daha byk girdiler salayacaktr. MTA, bilinen ve iletilen yataklarn jeolojik verilerinden hareketle yeni mermer ve doal ta potansiyel alanlarnn belirlenmesine ynelik olarak lke genelinde bilimsel bir proje yrtmektedir. Bu proje ile mermer yataklarnn jeolojik, kimyasal, mineralojik zelliklerinin yannda fiziksel ve teknolojik parametrelerinde yer ald katalog hazrlanarak lkemiz mermer envanteri gncellenecek, mermer sektrne yeni potansiyel alanlar belirlenecektir. Mermer ve doal ta sektrnn sorunlar genel madencilik sektr sorunlarndan farkl deildir. Bu sorunlar, raporun Madencilik Sektrnn Sorunlar ve zm nerileri Blm ierisinde Yapsal, Yasal ve Kurumsal Sorunlar alt balnda incelenmitir. Yerli ve thal Doal Talarn Radyoaktivite zellikleri Yap ve kaplama malzemesi olarak kullanlan granit tr doal talarn, mineralojik ve kimyasal birleimlerine bakldnda, evreye zararl herhangi bir etkilerinin bulunmad grlmektedir. Ancak, baz granitlerin mineralojik birleimlerinde bulunan radyonklitler (radyoaktif ekirdek) nedeniyle radyoaktivite ierdikleri bilinmektedir. Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafndan yaplan bir aratrmada, mermer, traverten ve mozaik rneklerinde llen 226Ra, 232Th ve 40K radyonklitinin aktivite deriimlerinin ortalama deerleri, yer kabuu ortalamasndan nemli lde dk iken; granit rneklerinde llen 226 Ra, 232Th ve 40K radyonklitinin aktivite deriimlerin ortalama deerlerinin, yer kabuu ortalamasndan 226Ra iin yaklak kat, 232Th ve 40K iin yaklak iki kat daha byk olduu bulunmutur. TAEK tarafndan hazrlanan Ynetmelikte (29.09.2004 tarihli ve 25598 sayl Resm Gazete'de yaymlanan Radyasyon Gvenlii Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik), Maruz kalnan doal radyasyon seviyesinin yap malzemeleri nedeniyle artmasnn nlenmesi ve toplum yelerinin alaca radyasyonun mmkn olan en dk seviyede tutulmas amacyla bu malzemelerdeki radyoaktivitenin kontrol esastr. hkm yer almtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

2009

1.222,71

- 130 Trkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafndan yer kabuu kkenli malzemelerin yap malzemesi olarak kullanlmasnn radyolojik adan deerlendirilmesinde radyolojik parametre olarak radyum e deer aktivite indisi (st snr deeri 370 Bq/kg) ve aktivite deriim indisi (st snr deeri 1) kullanlmaktadr. Sonu olarak, granitin i meknlarda zellikle konutlarda btn yzeylerde veya mutfak tezghnda kaplama malzemesi olarak kullanlmas durumunda, daha dk radyoaktivite iiren granitler tercih edilmelidir. TAEK raporu, granitlerin yap malzemesi olarak zellikle i meknlarda kullanm iin radyoaktivitelerinin llmesi/bilinmesi gerektiini sylemektedir. Bu rapor, ithal edilen granit ve benzeri ta rneklerinin radyoaktivite seviyelerinin bilinmesi gerektiine dikkati ekmektedir. Radyoaktivite seviyeleri yksek talar ithal edilmemelidir. Avrupa Komisyonu tarafndan 1999 ylnda yaymlanan raporda yap malzemelerinden kaynaklanan yllk etkin doz, 1 mSv olarak snrlandrlm ve bu deerin zerinde yllk etkin doza sebep olabilecek miktarda radyoaktivite ieren yap malzemelerinin, ye lkelerde kullanmlarnn kstlanmas ngrlmtr. (EC 1999, European Commission Report On Radiological
Protection Principles Concerning The Natural Radioactivity Of Building Materials, Radiation Protection 112, Directorate-General Environment, Nuclear Safety And Civil Protection, Luxembourg)

g) Bor Borun gnmzde 150ye yakn kullanm alan bulunmaktadr. Dnyada toplam 10 lkede bor madencilii yaplmaktadr. Toplam iletme says 13tr. Bunlarn 4 tanesi lkemizde bulunmaktadr. Son yllarda yaplan arama almalarna gre toplam 3,052 milyar ton bor rezervi olan lkemiz, dnyann en byk ve kaliteli, dier yandan madencilik asndan en ekonomik bor yataklarna sahiptir. ABD, Rusya, in ve Gney Amerika (Arjantin, Bolivya ve ili) dnyada bor yataklar olan dier retici lkelerdir. Bat Anadoluda Eskiehir-Seyitgazi-Krka boraks yata, Ktahya-Emet kolemanit yata, Balkesir-Biadi, kolemanit ve leksit yata ve Bursa-Kestelek kolemanit yatamz bulunmaktadr. % 2435 B2O3 ierikli bor yataklarmz dnya bor rezervinin % 72sini oluturmaktadr. Bor madeni 2840 sayl Kanun gerei kamu adna Eti Maden letmeleri Genel Mdrlne bal kurulular tarafndan retilerek pazarlanmaktadr. lkemizin bilinen bor yataklarnn aranmas, bulunmas ve gelitirilmesinde MTA nemli grevler almtr. 2002 ylnda balayarak hlen devam eden proje kapsamnda yaklak 70 bin metre bor amal arama ve rezerv sondaj yaplmtr. MTAnn yapt bu almalarla lkemiz bor rezervi % 50 artmtr. Mevcut durumda, Eti Madenin yllk toplam bor kimyasallar ve e deeri rnler kapasitesi 1.277 bin ton/yldr. Aadaki ekilde, Eti Madenin 1998-2009 yllar aras bor kimyasallar ve edeeri rn retim miktarlar ve kurulu kapasiteleri verilmektedir.
1600 1400 1200 BN TON 1000 800 600 400 200 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010P 365 570 435 436 518 730 715 374 420 831 1.272 1.277 1.102 923 1.021 1.312 1.002 1.365 1.328

retim Miktar

Kurulu Kapasite

ekil 10. Kurulu Kapasite ve Bor Kimyasallar retim Miktar

Kaynak: Eti Maden letmeleri Genel Mdrl Eti Maden letmeleri Genel Mdrl, 2002 ylnda 186 milyon ABD dolar olan ihracat tutarn % 178 artrarak, 2008 ylnda 518 milyon ABD dolar seviyesine ykseltmitir. 2009 ylnda kresel ekonomik krizin etkisiyle ihracat tutar 435 milyon ABD dolar olarak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 131 gerekletirmitir. 2010 ylnda ihracat tutar 600 milyon ABD dolar olarak planlanmtr. 2009 ylnda Eti Madenin toplam sat geliri 451 milyon ABD dolar olmutur. 2013 ylnda ise yaklak 1 milyar ABD dolar sat geliri hedeflenmektedir. Eti Maden katma deeri yksek bor kimyasallar retip satma politikasna uygun olarak yllar itibaryla bor kimyasallar satn artrmaktadr. Eti Madenin 1998 ylnda toplam satnn % 53 konsantre bor satndan ve % 47si de bor kimyasallarndan oluurken, 2009 ylnda ihracat ierisindeki katma deeri yksek bor kimyasallarnn pay % 92ye ulamtr.
600
600 500 400 300 200 100 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010P

518 384 435

367 207 252 299

186

ekil 11. Toplam Bor hracat

Kaynak: Eti Maden letmeleri Genel Mdrl

100 80 60

92 78 53 47 51 49 53 47 57 43 65 67 81 84 86 87

(%)

40 20 0

35

33 22 19 16 14 13 8

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Konsantre Bor Bor Kim yasallar

ekil 12. Bor Kimyasal - Konsantre Bor Sat Oran

Kaynak: Eti Maden letmeleri Genel Mdrl

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 132 -

ekil 13. Krllk ve denen Temett (2009 yl rakamlar geicidir.) Kaynak: Eti Maden letmeleri Genel Mdrl

Eti Maden letmeleri Genel Mdrlnce ARGE kapsamnda halen yrtlmekte olan 15 adet projenin aratrma, laboratuvar ve/veya pilot test almalarnn devam ettiini belirtilmitir. Bu kapsamda Komisyonumuza sunulan baz nemli projelerin balklar aada verilmitir. Sodyum Bor Hidrr retimi Prosesinin Gelitirilmesi Projesi Borlu zeltilerden CO2 Gaz Geirilmesi ile Sodyum Karbonat Elde Edilmesi Projesi Elektroliz Yntemiyle Borik Asit ve Sodyum Hidroksit retimi Projesi Tinkalden Borik Asit ve Sodyum Slfit retimi Projesi Borik Asit, Bor Oksit ve inko Boratn Plastik ve Kompozit rnlerde Alev Geciktirici Olarak Yaygn Kullanlabilirliinin Aratrlmas Projesi Bor Killerinden Lityum Kazanm Eti Maden letmeleri Genel Mdrlnn dier ARGE projeleri; - Kolemanit Kalsinasyonu - Potasyum Pentaborat Oktahidrat retim Prosesinin Gelitirilmesi - Emet letmesi Cevher ve Konsantresinde Arsenik Giderilmesi - Amonyum Pentaborat retimi - Mikrodalga ile zeltilerin Buharlatrlmas, Bor rnlerinin Kurutulmas ve Bor Cevherlerinin Kalsinasyonu - Krka Konsantratr Tesisi Atklarnda Kat-Sv Ayrm - 3-25 mm Ara rnlerinin Optik Ayrc ile Zenginletirilmesi - Kalsine Pirit Klnden Altn, Gm, Kobalt vb. Deerli Elementlerin Kazanm - Borlu zeltilerden NOx Gazlarnn Geirilmesi ile NaNOx rnleri retimi Bor madenciliimiz ile ilgili olarak; Dnya bor pazarndan daha ok pay alacak ekilde alma yaplmas, Bor pazar aratrmasnn yaygnlatrlmas, Pazarlama stratejilerinin gelitirilmesi, Rafine rn eitlerinin arttrlmas ynnde almalara hz verilmesi, Avrupa Birlii (AB)nin, bor madeninden retilen bor kimyasallarn remeye olumsuz etkili toksik madde listesine almas nedeniyle, AB lkelerine yaplan bor rnleri ihracatnn etkilenecei dikkate alnarak ilgili kararn iptaline dnk her alanda etkin almalara hzl biimde balanlmals Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 133 gerekmektedir. Ayrca, Eti Maden letmeleri Genel Mdrlnn zelletirilmesi ynnde yaplacak bir almann 2840 sayl Kanunun ruhuna aykr olaca; zelletirme gibi bir alma sonucunda, dnya bor pazarndan hlen alnmakta olan payn daha da azalmasna neden olaca dnlmektedir. h) Trona (Soda Minerali) Doal bir soda minerali olan trona yataklar Ankara-Beypazar ve Kazanda bulunmaktadr. MTA tarafndan 1979 ylnda bulunan Beypazar yatanda % 56 ve zeri trona ieren 233 milyon ton rezerv bulunmaktadr ve dnyann 2nci byk doal soda yatadr. Dier yandan sodada istenmeyen Cl, SO4 gibi impuriteler olduka dktr. lkemiz toplam trona rezervi ise 836 milyon tondur. lkemiz, dnya trona rezervlerinin % 8ine sahiptir. Trona, soda klne en ekonomik olarak dntrlebilen kaynaktr. Dnya soda retiminin % 52si cam, % 22si kimya ve % 11i deterjan sanayisinde kullanlmaktadr. lkemiz soda gereksinimini kimyasal yollarla sentetik olarak da elde etmektedir. Beypazar trona yata; Eti Soda A bakanlnda kurulan konsorsiyum tarafndan solsyon madencilii yntemi ile iletilmekte olup yllk retim hedefi 1 milyon ton soda kldr. Dnya soda kl pazar, miktar olarak 34 milyon ton/yl, parasal olarak 5-6 milyar dolar yldr. Ylda % 3,3 orannda byyen bir pazardr. lkemizin bu pazara girmesini salayacak Beypazar trona yata byk bir potansiyel arz etmektedir. Sodyum slfat; alkali tuzlu gller, doal gml tip yataklar ve sentetik yolla yan rn olarak retilmektedir. Dazkr-Acgl, Konya-Tersakan ve Bolluk gllerinde ve MTA tarafndan bulunan Ankara-ayrhan sodyum slfat yatanda retim yaplmaktadr. Konya-Erelide yeni bulunan sahada rezerv belirleme almalar devam etmektedir. Yksek sodyum slfat potansiyeline sahip lkemiz, 2007 ylnda 5 milyon dolarlk ihracat gerekletirmitir. ) imento Ham Maddeleri imento imalatnda balca; kil, kalker, al ta ve tras kullanlmaktadr. lkemizin genelinde bu ham maddeler asndan byk bir potansiyel bulunmaktadr. i) Kmr Kmr, dier birincil enerji kaynaklar ile karlatrldnda tartmasz ok fazla olan rezerv mr ve yeryzndeki geni dalm nedeniyle zellikle 2030 ylndan sonra ok daha byk nem kazanacaktr. Dnyada toplam kantlanm kmr rezervi 909 milyar ton olup lkemiz sahip olduu linyit rezervleri ile ilk 10 ierisinde yer almaktadr. Gnmzdeki retim dzeyi dikkate alndnda, kmr rezervlerinin mr 160220 yl olarak hesaplanmaktadr. Bu sre petrol iin 40 yl, doal gaz iin 67 yl olarak verilmektedir. Kmr rezervleri dnya zerinde 70den fazla lkede bulunmaktadr. En byk rezerv 247 milyar ton ile ABDye aittir. Bu lkeyi 157 milyar ton ile Rusya ve 114,5 milyar ton ile in izlemektedir. Dnya kmr ticaretinin % 91,3n 9 lke elinde bulundurmaktadr. 1) Ta Kmr Zonguldak havzasndaki sl deeri 62007250 kcal/kg arasnda deien ta kmr, arlkl olarak gertmeli uzunayak olarak adlandrlan geleneksel yntem ile retilmektedir. Son yllarda uygulanmaya balanan basnl hava patlatmal yntemini yaygnlatrlmasna ynelik almalar srmektedir. Havzann jeolojik yapsndan ve mali yapdan kaynaklanan sorunlar nedeniyle retimde nemli artlar meydana gelmemitir. 20032007 yllar arasnda, yllk retim 3,5 4,7 milyon ton arasnda deimitir. Havzada son dnemde zel kurulular tarafndan stlenilen byk lekli projelerin hayata gemesine paralel olarak retim art srecine girecei tahmin edilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 134 2) Linyit lkemiz, toplam dnya linyit rezervinin yaklak %1,6sn iermekte olup linyit asndan nemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte linyitlerimizin % 79unun, 2500 kcal/kg sl deerin altnda olmas daha ok termik santrallerde kullanmn n plana kartmtr. Enerjide son dnemde giderek artan da bamlmzn azaltlmasnda yerli linyit kaynaklarmz lkemiz asndan nemli bir frsat olarak deerlendirilmektedir. Ancak, lkemiz linyitlerinin Tunbilek ve Soma linyitleri hari byk bir blm dk sl deere sahip olup yksek oranda kl, uucu madde, nem ve kkrt iermektedir. Yaktlarn emisyon deerleri linyitte 900 gr/kWh, ta kmrnde 800 gr/kWh, petrolde 800 gr/kWh, doal gazda 400 gr/kWhdir. Bununla birlikte, linyitlerin yaklak % 80i sanayi ve tesislerinde kullanm standartlarnda olmadndan, termik santraller lkemiz iin ayr bir nem tamaktadr. Son yllardaki yeni yakma teknolojileri ile kmrdeki emisyon oranlar ok daha aalara ekilmi ve doal gaz emisyon oranlarna yaklamtr. Bu durum lkemiz linyit kaynaklarnn enerji retimi amacyla kullanlmas ynnde bir frsat olarak grlmektedir. Linyit Arama Seferberlii Projesi (LAP) kapsamnda yaplan aramalar sonucu yeni linyit rezervleri tespit edilmitir. Aadaki grafikte, yllara gre arama sondajlar arttka buna paralel olarak bulunan rezervin artt grlmektedir.

ekil 14. MTAnn Yllar tibaryla Kmr Sondajlar ve Rezerv Art Arasnda liki Tablo 14. MTA Tarafndan Rezerv Art Salanan ve Yeni Bulunan Sahalar

K. Mara-Elbistan EA Sahasnda 1,3 milyar ton (1200 kcal/kg), K. Mara-Elbistan MTA Ruhsat Sahalarnda 515 milyon ton (1200 kcal/kg), Manisa-Somada 172 milyon ton (3000 kcal/kg), Trakya Havzasnda 498 milyon ton (2300 kcal/kg), Konya-Karapnarda 1,3 milyar ton (1460 kcal/kg) Eskiehir-Alpuda 275 milyon ton (2000 kcal/kg)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 135 Sonu olarak; bakr, kurun, inko, demir, nikel, manganez, arsenik, kkrt, fosfat, grafit, talk, asbest, mika, boya topraklar ve maden kmrnde kaynaklarmz olmakla birlikte yetersiz miktarda ve/veya dk kalitelidir. Elmas, platin grubu metaller, kalay, zirkon, potasyum tuzlar, lityum mineralleri, magnezyum tuzlar, bromin ve iyodin ekonomik olarak iletilebilir nitelik ve nicelikte kaynaklarmzn bulunmad madenlerdir. Son yllarda dnyada metalik maden talebine bal olarak maden fiyatlarnda ngrlenin ok zerinde artlar gereklemitir. Krom, nikel, bakr, inko gibi baz madenlerdeki fiyat artlar 3-5 kat dzeyine kadar kmtr. Dnyadaki bu talep artna bal olarak lkemizde de ou metalik madenlerin retiminde nemli oranlarda artlar olmutur. Dnya maden retiminde miktar ve deer itibaryla en nemli grubu; petrol, doal gaz ve kmr gibi enerji ham maddeleri; demir, manganez, nikel gibi demir-elik sanayisi ham maddeleri; bakr, kurun, inko, kalay, alminyum gibi baz metaller ve fosfat, potas, kkrt gibi endstriyel mineraller oluturmaktadr. Deer itibaryla altn da bu gruba zaman zaman katlmaktadr. Gelien teknoloji ve ARGE almalarna paralel olarak dnyada geri kazanm (hurda kullanm) ve ikame maddelerinin kullanm hzla artmaktadr. lkemizin yukarda belirtilen madenlerde, petrol ve doal gaz hari, dnyadaki pay rezerv itibaryla % 0,5 civarndadr ve kk yataklara sahiptir. Dolaysyla retim maliyetleri yksek olup demir cevherlerinde olduu gibi dnya fiyatlaryla rekabette zorlanmaktadr. zellikle bu gruba giren metal ve minerallerin fiyatlar, New York (NYMEX) ve Londra (LME) metal borsalarnda belirlenmektedir. Trkiye ham madde girdisi youn sanayi dallarnda gelimi ve byk lde da almtr. Seramik, imento, alminyum, demir-elik, gbre, yap malzemeleri bunlarn banda gelmektedir. Linyit, bor, manyezit, barit, selestin, bakr, kurun, inko, krom, kaolin, feldspat, bentonit, mermer, perlit, ponza, tuz, sodyum slfat, zmpara ve lle ta maden rezervleri ile lkemiz dnyada nemli bir yere sahip olup, bu kaynaklarn rasyonel bir ekilde deerlendirilmesi nem arz etmektedir. lgili sanayi dallarnn yurt iinde kurulmas ve gelitirilmesinin desteklenmesinin yan sra, maden rnlerinin tketim alanlarnn gelitirilmesine ynelik ARGE almalarnn tevik ve desteklenmesi sektr iin byk nem tamaktadr.

2.5.1.3. Maden retimi MGEM verilerine gre 20032008 yllar aras dnemde deiik maden gruplar iin retim deerleri aada tablolarda verilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 136 Tablo 15. 2003-2008 Yllar Enerji Ham Maddeleri (Petrol-Doal Gaz Hari) retimi Maden Ad Kurum 2003 Asfaltit Bitml Madde Kmr
TK 414.050 0

retim Miktar 2004

6.441 721.899

2005
18.135 887.703

2006
22.137 452.386

2007
0 781.649

2008
68.247 480.001

Birim
ton ton

EA TK zel Sektr TTK (Ta Kmr)

16.057.585 28.718.676 3.939.949 2.954.334

13.807.468 24.108.793 4.745.295 2.805.654

24.959.522 27.812.057 4.122.615 2.621.263

27.372.717 30.022.120 4.355.287 3.131.233

34.871.446 33.160.733 3.536.119 2.453.762

38.140.044 42.047.055 4.539.138 3.359.889

ton ton ton ton

KMR TOPLAMI

51.670.544

43.746.004

59.515.457

64.881.357

74.022.060

88.086.126

ton

Tablo 16. 2003-2008 Yllar Doal Ta retimleri Cinsi 2003 Diyabaz gnimbrit Mermer Oniks Traverten TOPLAM Andezit Bazalt Granit Dekoratif Ta+ Mozaik + Kayrak TOPLAM Not: 622 7.705 1.300.637 176 198.730 1.507.870 80.605 42.401 106.169 0 229.175 2004 790 39.820 1.207.584 57 601.068 1.849.319 81.900 28.555 125.030 17.592 253.077 2005 458 5.282 1.578.730 451 696.545 2.281.466 517.831 749.589 160.930 31.506 1.459.856 2006 0 20.174 1.855.740 2.578 1.017.672 2.896.164 2.485.956 2.909.031 320.069 382.377 6.097.433 2007 2.071 18.486 2.801.757 5.663 995.065 3.823.042 4.115.184 4.914.124 252.354 1.111.024 10.392.686

retim
2008 1.276 26.313 2.262.537 2.145 759.118 3.051.389 3.307.107 8.448.618 367.959 161.166 12.284.850 Birim m3 m3 m3 m3 m3 m3 ton ton ton ton ton

Tm andezit, bazalt ve granit retim deerlerinin birimi "ton" olarak dzenlenmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 137 -

Tablo 17. 2003-2008 Yllar imento, Yol ve naat Ham Maddeleri retimi Cinsi 2003 Kalker Kum Ta Marn Kil Pirofillit Tras ist / Bitml ist Dolomit Dier imento Ham Maddeleri Dier naat Dolgu Maddeleri 1-A Grubu Kum-akl retimi Tula Kiremit Kili Serpantin TOPLAM 61.378.970 0 4.392.518 1.396.018 345.462 1.814.187 573.033 2004 66.181.436 292.214 3.341.942 898.909 142.482 955.448 593.923 2005 119.113.009 592.595 8.617.291 3.531.388 187.949 756.949 678.323 retim 2006 176.351.412 2.505.875 10.831.766 4.515.870 37.955 2.222.058 543.558 2007 211.453.745 3.619.845 10.464.305 4.068.182 84.556 2.880.166 526.433 2008 208.828.255 3.367.480 14.060.905 9.958.782 158.619 2.076.142 2.223.827 Birim ton ton ton ton ton ton ton

5.856.660 0

7.438.009 0

10.249.567 424.812

14.239.473 5.403.972

15.073.525 4.413.671

16.440.257 1.881.476

ton ton

88.055

553.980

799.995

ton

94.235

940.392

738.030

408.207

ton

649.123

4.785.094

4.844.423

5.365.728

ton

0 75.756.848

0 79.844.363

1.027.345 145.922.586

5.763 222.471.243

305.262 259.026.123

22.671 265.592.344

ton ton

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 138 Tablo 18. 2003-2008 Yllar Metalik Maden retimleri Maden Ad 2003 Altn (metal) Antimuan (tvenan) Bakr (tvenan) Boksit (tvenan) inko (tvenan) Demir (tvenan) Gm (metal) Kadmiyum (T ) Krom (tvenan) Kurun (tvenan) Manganez (tvenan) Molibden Tvenan) Nikel (tvenan) Platin (Tvenan) Pirit TOPLAM 8.537.479 8.859.977 5,39 650 2.919.579 333.574 371.504 4.208.156 96 0 504.803 173.910 25.202 0 0 0 2004 3,26 8.711 1.616.432 1.176.929 495.191 4.119.484 97 0 1.168.336 253.590 21.204 0 0 0 retim Miktar 2005 4,17 28.377 2.618.813 453.765 485.236 4.598.230 138 0 1.620.386 366.305 52.273 0 52.988 0 640 10.277.155 2006 8,04 25.316 4.293.530 879.214 554.425 3.785.121 167 141 1.849.864 279.727 32.144 0 20.000 0 63.674 11.783.331 2007 9,92 28.111 4.806.198 1.264.933 464.690 4.849.397 198 12.650 3.639.752 684.931 42.033 185 107.000 10.000 109.100 16.019.188 2008 11,02 50.357 6.166.035 818.928 1.641.748 4.696.950 294 2.291 5.100.482 565.374 51.703 25 51.250 0 116.091 19.261.539 Birim ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton Ton

Tablo 19. 2003-2008 Yllar Endstriyel Ham Maddeler retimi Maden Ad 2003 Alta Alnit (ap) Barit Bentonit Bor Cva rt Dikit 2.354.234 622 113.254 945.925 2.424.185 0 0 0 2004 2.300.703 0 113.775 1.281.468 2.261.977 0 0 0 2005 3.500.864 0 157.179 501.142 3.478.784 0 0 3.100 retim Miktar 2006 4.369.771 6.683 161.993 1.134.251 3.955.574 0 34.606 0 2007 5.546.496 2.511 184.041 1.742.487 4.406.970 65 12.532 0 2008 7.338.127 15.324 482.740 1.553.588 4.998.826 0 5.134 80 Birim ton ton ton ton ton ton ton ton

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 139 Diyatomit Dolomit Feldspat Fluorit Fosfat Grafit llit Kalsedon Kaolen Seramik Kili ( + Halloyisit) Kuvars Kuvars Kumu Kuvarsit Kkrt Manyezit ( + Hidromanyezit) Kalsit Mika Montmorillonit Nef. Siyenit Obsidyen Olivin+Dnit 36.303 523.954 3.396.326 4.375 0 0 0 2.941 581.479 2.387.371 1.324 214.421 3.936.742 0 0 28 0 3.945 734.473 3.626.625 44.122 388.165 4.560.226 0 900 0 0 4.716 908.862 1.962.072 45.420 469.029 5.771.892 0 1.300 0 27.898 4.706 1.064.107 3.034.560 33.135 598.646 6.548.796 0 1.300 0 57.774 5.461 914.117 2.871.145 62.685 436.223 6.767.500 2.931 1.000 3.236 61.577 4.370 792.044 3.261.379 ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton

377.805 3.098.668 1.456.376 0 558.432

395.248 2.073.725 1.279.929 0 2.218.236

503.715 1.729.525 962.818 0 571.142

408.725 2.608.260 1.463.162 0 466.193

343.299 4.997.694 1.803.670 0 802.406

555.841 2.422.587 1.207.131 300 677.784

ton ton ton ton ton

1.077.476 4.772 520.000 51 0 20.464

2.534.016 321 0 205 32 71.396

3.177.661 3.584 260.000 0 0 94.439

5.875.732 0 428.756 0 0 191.298

7.171.456 3.313 530.879 400 226 145.839

6.176.997 8.392 125.000 0 0 170.631

ton ton ton ton ton ton

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 140 Tablo 20. 2003-2008 Yllar Endstriyel Ham Maddeler retimi retim Miktar Maden Ad 2003 Perlit Ponza Radyolarit Rutil Sepiyolit (+ Lle Ta + Paligorskit) Sileks (akmak Ta) Sodyum Klorr Sodyum Slfat (Soda) Stroansiyum Tuzu Talk Trona Turba Kaya Tuzu Kaynak Tuzu Tuzlar Gl Tuzu Deniz Tuzu Magnezyum Tuzu Zeolit Zmpara+Diyasporit Zirkon TOPLAM Karbondioksit 330.184 2.167.277 0 2.000 31.885 19.029 281.525 920.074 159.923 17.099 204 20.352 81.410 2.848 1.673.028 556.532 0 156.887 5.458 0
26.310.728

2004 366.489 2.426.037 0 4.900 19.554 9.938 1.364.362 890.354 127.957 8.233 6.000 62.108 87.258 10.642 1.566.202 582.440 0 192.240 11.953 0
30.785.256

2005 333.400 1.860.037 0 12 10.478 0 1.307.006 766.636 30.100 8.775 12 71.749 32.710 9.563 1.582.521 529.234 0 249.572 9.378 0
29.614.199

2006 474.966 3.515.644 7.056 0 19.242 7.228 1.341.677 826.206 0 4.969 2.184 185.944 211.263 12.386 1.463.926 535.598 0 121.014 13.899 0
40.267.118

2007 478.579

2008 551.266

Birim ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton ton
ton m3

3.995.423 3.449.733 62.040 20 36.402 12.325 82.363 20 3.824 7.818

1.464.782 1.515.479 1.120.968 0 12.722 1.716 145.403 280.350 14.615 961.295 0 3.364 23.673 113.112 244.164 11.750

1.531.501 1.597.259 537.166 0 104.138 19.108 0

48.541.916

616.958 19.695 107.951 57.722 75

46.498.948

33.118

35.252

42.144

43.963

41.347

25.297

Gelimi lkelerde GSYHde madenciliin pay % 4, dnya ortalamas % 2 civarnda olup Trkiyede bu oran % 1,5 civarndadr. Yine hedef olarak dnya ortalamas seilirse retimimizi arttrmamz gerei ortaya kmaktadr. lkemiz maden eitlilii asndan zengin olmakla birlikte rezerv bykl olarak dnyada, az saydaki baz madenler hari, nemli bir yere sahip deildir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 141 Bununla birlikte, mevcut rezervlerimizin de yeterince deerlendirildiini sylemek gtr. Bunun sonucu olarak, maden ihracatmz ok snrl kald gibi, nemli baz maden rnleri de ithal edilmektedir. Ksacas, madencilik sektr lkemizde ticaret a vermektedir. Sanayileme ve ulusal kalknma asndan ihmal edilmeyecek bir neme sahip olan madencilik sektrnn ekonomiye katksnn en nemli gstergesi bu sektrn gayrisafi yurt ii hasla iindeki paydr. Bu pay, devletlerin maden potansiyeli ve iktisadi gelimilii ile ilgili olarak deiim gstermektedir. Trkiye'de 1940'l yllarda toplam yatrmlar iinde madencilie ayrlan pay % 44'ler dzeyine ykselmi, 1950'li yllardan sonra giderek azalmaya balam, 1960'l yllarda planl ekonomiye geiten sonra bu azalma hzlanarak devam etmitir. Buna bal olarak madenciliin GSYH iindeki pay 1986 'da % 2,1; 1990'da % 1,6; 1995'de % 1,3; 2000'de ise % 1,14 deerlerine dmtr. 2005 ylnda zellikle dnyada metal fiyatlarndaki artlar nedeniyle madenciliin GSYH iindeki pay biraz art gstererek % 1,43e ykselmi, dnyadaki kresel ekonomik krizin etkisiyle 2008 ylnda % 1,37ye dmtr. 2009 ylnda ise tekrar ykselie geerek %1,49 olarak gereklemitir. Gelimi lkelerde ise bu pay ABD 'de % 4,2; Kanada'da % 7,5 ve Avustralya'da % 8,7; Almanyada % 4,2 civarndadr.
Tablo 21. GSYH inde Madencilik Sektrnn Pay (x1.000TL)

Yllar

GSYH

Madencilik retimi 988.954 1.658.124 2.353.927 3.225.992 4.538.250 5.898.572 7.628.517 8.952.359 10.536.592 13.458.457 14.235.361

retim Art Oran %

Madenciliin GSYH Pay % 1,14

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

104.595.916 166.658.021 240.224.083 350.476.089 454.780.659 559.033.026 648.931.712 758.390.785 853.636.236 950.534.251 953.973.862

68 42 37 41 30 29 17 18 28 6

1,14 1,17 1,05 1,07 1,20 1,43 1,44 1,23 1,37 1,49

Kaynak: DPT, Temel Ekonomik Gstergeler

Tablo 21den anlalaca zere madencilik sektrnn GSYH iindeki paynn artmasna ramen, 2004 ylndan yaplan yasal dzenlemeden doan olumsuz uygulamalardan sonraki yllarda 2003 ylndaki % 41lik retim art oran 2006da % 17ye, 2007de %18e kadar dm; 2008 ylnda sektrde tekrar bir canlanma balad grlmtr. 2009 yl banda Anayasa Mahkmesinin Maden Kanununun 7nci maddesinin ilgili fkralarn iptal karar ve bu karara istinaden Dantayn Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmeliinin ilgili Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 142 hkmlerinin yrrln durdurmas ve Anayasa Mahkemesince ngrlen 1 yllk sre ierisinde Maden Kanununda gerekli deiikliklerin yaplamam olmasna ilaveten kresel krizin de etkileri ile birlikte sektrde retim art oran radikal bir ekilde azalarak % 6ya dmtr. Tablo 21de grld zere 1999-2009 dneminde madencilik sektrnde yaratlan katma deerin gayrisafi yurt ii haslasnda yllk ortalama pay % 1,25 olmutur. Bu bykln gerek deeri tablo 22de belirtildii gibi madencilik rnlerinin, ihracat dhil girdi olarak kullanld cam, seramik, imento, demir-elik, gbre, elektrik, dier sanayi ve kimya sektrlerinde birincil rn baznda yaratt toplam hasla 25 milyar Amerikan dolar civarnda hesaplanmtr. Sz konusu haslann GSYH iindeki pay ise % 3,6 olup bu da sektrn ekonomideki gerek bykln gstermektedir.
Tablo 22. Trkiye Madencilik Sektr rnlerinin Girdi Sektrlerinde hracat Dhil Birincil rn Baznda Yaratt Hasla
Ort. Yllk Cevher retim Miktar (X1.000 Ton)

Sra No

Madencilik Ad

Cevher Deeri (X1.000 $)

Girdi Sektrleri

Girdi Sektrlerinde Birincil rn Baznda Yaratlan Hasla (X1.000 $) 1.620.000 620.000 236.000 487.000 219.000 38.000 3.220.000

1 2 3 4 5 6

METAL CEVHER MADENCL Demir Cevheri 4.500 Madencilii (2007) Krom Cevheri 1.700 Madencilii (2007) Kurun-inko 237 Cevheri Madencilii (2007) Bakr Cevheri 587 Madencilii (2007) Boksit Cevheri 480 Madencilii (2007) Dier Metal Cevheri 500 Madencilii TOPLAM 8.004 0.010

144.000 299.000 236.000 487.000 15.000 38.000 1.219.000 310.000

Demir-elik Metalrji, hracat malat Sanayisi malat Sanayisi Alminyum Sanayisi hra

Altn (2007)

Madencilii

Kymetli Metal

460.000

ENDSTRYEL MNERALLER MADENCL Seramik Ham Maddeleri (Feldspat, Aplitpegmatit, Silis, Kil, Kaolen) Madencilii (2006) Cam Ham Maddeleri (Kum, Kalker, Dolomit) Madencilii (2006) Bor Madencilii (2007) Kalsit Madencilii (2007) Silis Kumu Madencilii (2006) Dier Endstriyel Mineraller Madencilii TOPLAM

13.310

446.000

Seramik Sanayisi, hracat

3.060.000

3.500

141.000

Cam Sanayisi, hracat Kimya Sanayisi, hracat Boya ve Kt San. Dkm Sanayisi hra

2.223.000

10 11 12 13

1.380 500 1.500 1.566 21.756

405.000 50.000 85.000 178.000 1.305.000

405.000 1.500.000 85.000 178.000 7.451.000

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 143 MERMER VE DOAL TA MADENCL 14 Mermer ve Doal Ta Madencilii (2007) TOPLAM 11.842 11.842 3.072.000 3.072.000 naat ve Ss Eyalar 3.072.000 3.072.000

KMR MADENCL 15 Linyit ve Ta Kmr Madencilii TOPLAM 57.341 57.341 1.604.625 1.604.625 Enerji Sektr (Elektrik retimi +Demir-elik) 3.959.903 3.959.903

MENTO HAM MADDELER MADENCL imento Ham Maddeleri (Kil, Kalker, Al Ta, Tras Ta, Demir Cevheri) Madencilii (2007) TOPLAM

16

68.000

240.000

imento

4.025.000

68.000

240.000

4.025.000

AGREGA MADENCL 17 Agrega Madencilii (2007) TOPLAM GENEL TOPLAM 300.000 300.000 466.943 2.415.000 2.415.000 10.165.625 naat ve Yol 2.415.000 2.415.000 24.602.903

Kaynaklar: Altn Madencileri Dernei, Seramik Ham maddeleri reticileri Birlii, stanbul Metal Maden hracatlar Birlii, Trkiye iecam Fb. A, Agrega reticileri Birlii, SDEMR A, ET Bakr A, ET Maden A, MATEL, EA, TMMER. NOT: Tablonun hazrlanmasnda Amerikan dolarnn deeri 1,242 TL olarak alnmtr.

Agrega Madencilii 10% Mermer Doalta Madencilii 13%

Altn Madencilii 2%

Endstriyel Mineraller Madencilii 30%

Metal Madencilii 13%

imento Hammaddeleri Madencilii 16%

Kmr Madencilii 16%

ekil 15. Madencilik rnlerinin Yaratt Toplam Hasla inde Sektr Alt Gruplarnn Paylar-2007

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 144 -

Avrupa Birliinde ithalat, yurt ii retimi ve geri dnm olarak maden ham maddelerinin tketim deeri 85,9 milyar avrodur. (Kaynak: Euromine Faaliyet Raporu, 2007) ABDde 2005 ylnda enerji mineralleri hari 40 milyar dolarlk maden cevheri karlmtr. Bu madenlerin ilenmesiyle elde edilen zenginletirilmi rnlerin deeri 360 milyar dolardr. lenmi madenlerin nihai rnlere dntrlmesi sonucunda maden ve madencilie dayal sanayilerin ABD ekonomisine yllk katks 2 trilyon dolardr. (Kaynak: USA Madencilik Mhendislii Raporu Mining Eng., 2005) Madencilik sektrnn byme hzlar tablo 23te verilmitir. 1999 ylndan 2004 ylna kadar ekonominin verimsizliinden kaynaklanan yapsal krizler nedeniyle sektrde balayan dramatik klme, in kaynakl talep artlar fiyat artlarn da beraberinde getirmi; bu gelimeye bal olarak da 2004 ylndan itibaren sektre yerli ve yabanc sermaye girilerindeki artlarn da etkisiyle 2005 ylnda % 9luk bir byme hzna eriilmitir. Kresel kriz, mevzuat darboazlar, brokratik engeller ve idari yarg tarafndan verilen yrtmeyi durdurma ve iptal kararlarnn ortaya koyduu olumsuzluklar nedeniyle, sektrde byme hz 2008 ylnda % 5,4e gerilemitir.
Tablo 23. Madencilik Sektrnde ve GSYHde Byme Hzlar

YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

MADENCLK (%) - 6,5 - 1,0 - 6,5 - 2,4 - 2,2 3,4 9,0 5,2 8,1 5,4 - 6,7

GSYH (%) - 3,4 6,8 - 5,7 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 4,6 1,0 - 4,7

Kaynak: DPT Temel Ekonomik Gstergeler, 2008

2.6. MADENCLK SEKTRNDE DI TCARET 2.6.1. Maden hracat Trkiyede retilen maden rnleri, inaat sektrnde ve sanayide ham madde olarak tketilmekte olup lkemize ciddi katma deer kazandrmaktadr. Bor, krom, selestin, manyezit, barit, mermer, ponza, feldspat gibi madenler byk oranda ihra edilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 145 19982002 yllar arasnda 500-600 milyon dolar seviyelerinde seyreden lkemiz maden sektr ihracat, dnyadaki genel ekonomik canlanma ile maden endstrisindeki olumlu gelimeler ve buna paralel olarak sektrde ham madde fiyatlar zellikle metal fiyatlarnda byk artlarn da etkisiyle belirgin bir ykselie gemitir. 2003 sonras dnemde, dnyadaki genel ekonomik gelime ve zellikle indeki byme rakamlarnn yksek oranlara ulamas, beraberinde ham maddelere olan yksek talebi gndeme getirirken, bu durum, kresel maden endstrisi pazarnn geliiminde bir lokomotif grevi grmtr. Metallere olan gl talep karsnda arzn snrl olmas ise son 4-5 ylda dnyada metal fiyatlarn maksimum seviyelere karmtr. 2002 ylnda ykselie geen dnya metal fiyatlar, 2003 ylndan itibaren ciddi artlar gstermi ve 2006 ylnda zirve deerlere ulamtr. 2007 ylnda ise baz metal fiyatlar artarken, bazlar azalm, bazlar ise dalgal bir seyir izlemitir. 2008 ylnda, maden ihracatmzda nemli yer tutan bakr, alminyum, kurun, nikel, inko gibi metalik maden fiyatlarnda byk dler yaanmtr. ABD kaynakl olarak ortaya kan ve dnya genelinde etkili olan kresel finans krizi, retim ve sanayide nemli bir konuma sahip olan, lke kalknmas ve refah dzeyinin ykselmesinde etkin rol oynayan madencilik sektrn de olumsuz etkilemitir. Kresel piyasalardaki olumsuz havann etkisiyle, Trkiye'nin maden ihracatnda nemli yer tutan bakr, inko, alminyum, kurun ve nikel gibi metalik madenlerin deeri, yarya yakn derek 3-4 yl nceki fiyatlara gerilemitir. 2004 ylnda 0,65 milyar dolar olan maden ihracatmz, 2008 ylnda 2,1 milyar dolara ykselmi; 2009 ylnda kresel ekonomik krizin etkisiyle 1,58 milyar dolara gerilemitir.
Tablo 24. Petrol ve Doal Gaz Hari Maden hracatnn Toplam hracat indeki Paylar (Milyon $)

Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Toplam hracat 27.775 31.334 36.059 47.253 63.167 73.476 85.535 107.272 132.027 102.129

Toplam Madencilik hracat 395,6 345,7 383,9 466,3 649,2 798,1 1.145,2 1.656,5 2.094,2 1.581,5

Madencilik Pay % 1,42 1,10 1,06 0,98 1,03 1,09 1,34 1,54 1,59 1,55

Kaynak: TK

Madencilik sektrnn 2009 yl ihracat deeri, Trkiye genel ihracat iinde % 1,55 lik bir deere karlk gelmektedir. 2009 ylnda maden ihracatmz ise dnyadaki kresel ekonomik krizin de etkisiyle bir nceki yln ayn dnemine gre % 25lik bir d gstererek 1,58 milyar dolara inmitir. Genel maden ihracatmzda deer sralamas yapldnda ilk sray ham ve ilenmi mermer almaktadr. Bunu krom, bakr, feldspat, inko, al ta ve al, manyezit, kurun, kuvars, bentonit ve dier killer ile bor izlemektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 146 D Ticaret Mstearl ve stanbul Maden hracatlar Birlii verilerine gre ise ilenmi maden rnleri ile birlikte, maden ihracatnn gerekletirildii lkeler arasnda 902 milyon dolarla in bata yer alrken, bunu 340,5 milyon dolarla ABD, 219,6 milyon dolarla Rusya; 151,4 milyon dolarla talya izlemektedir. spanya, ngiltere, Bulgaristan, Hollanda ve Hindistan maden ihra ettiimiz dier nemli lkelerdir. 2.6.2. Maden thalat Trkiye, kulland doal gazn % 98sini, petroln % 90n, kmrn % 20sini, altnn % 95ini, demirin % 50sini, alminyumun % 80ini ve bakrn % 80ini ithal etmektedir. 2000-2008 yllar itibaryla maden ithalat deerleri 2002 ylndan itibaren srekli art gstermi olup 2004 ylnda 1,6 milyar dolar civarnda olan maden rnleri ithalatmz, 2009 ylnda 4,2 milyar dolara erimitir. thalatta en byk art, demir-elik sektrnn ana ham madde girdisi olan demir cevheri ve koklaabilir ta kmrnde olmutur. Tablo 25te grld zere 2009 yl toplam ithalat 140,9 milyar dolar; toplam maden ithalat ise (ham petrol ve doal gaz hari) 4,2 milyar dolar olarak gereklemitir. 2009 ylnda maden ithalatnn toplam ithalat iindeki pay % 3 olmutur.
Tablo 25. Madencilik Sektrnde thalat Deerleri (Milyon $) (Ham Petrol ve Doal Gaz Hari)

Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Toplam thalat 54.502 41.399 51.554 69.340 97.540 116.774 139.576

Toplam Madencilik thalat 901 500 999 1.255 1.615 2.181 2.814

Madencilik thalatnn Toplam indeki Pay % 1,653 1,209 1,937 1,810 1,656 1,868 2,016

2007 2008 2009

Kaynak: TK

170.062 201.964 140.926

3.530 4.541 4.247

2,076 2,248 3,014

Tablo 26. Petrol ve Doal Gaz Hari Madencilikte hracatn thalat Karlama Oran (milyon $)

Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Madencilik hracat 396 346 384 466 649 798 1.145 1.657 2.094 1.582

Madencilik thalat 901 500 999 1.255 1.615 2.181 2.814 3.530 4.541 4.247

Oran % 44 69 38 37 40 37 41 47 46 37 (S. Says: 544)

Trkiye Byk Millet Meclisi

- 147 Kaynak: TK
5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 4.541 3.530 2.814 2.181 999 500 396
2000

4.247

Milyon$

2.094 1.657 1.582 1.145

901 346
2001

1.255 466

1.615 649 798

384

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

hracat

thalat

ekil 16. Madencilik hracat ve thalat

lkemiz maden ihracat ve ithalat arasnda 2000-2009 yllar arasndaki 10 yllk dnemde toplam 13 milyar dolar ak olmutur. thalat ihracattan daha hzl bir art gstermektedir. 2009 ylnda ihracatn ithalat karlanma oran % 37 dolaynda kalmtr. 2.7. MADENCLK VE VERGLENDRME Uygulanan ekonomik sisteme gre deimekle birlikte devletler en azndan adalet, i gvenlik, mill savunma gibi temel grevleri yerine getirmek zorundadrlar. Devlet grevlerini yerine getirirken ihtiya duyduu kaynaklarn byk bir blmn vergi ad altnda toplumdan elde eder. Kaynaklar toplanrken belirli ller konulur ve bu llere gre vergi tahsil edilir. Vergi, kamu faaliyetlerinin karlanmas amacyla ekonomik birimlerden zorunlu ve karlksz olarak devlete fon aktarlmasdr. Vergi, kamu hizmetleri iin gerekli giderleri karlamak zere cebren alnr. Bunun karlnda devletin, vergi veren mkellefe bir karlk vermesi gerekmemektedir. nk vergi genel olarak kamu faaliyetlerini karlamak iin toplanmaktadr. Dolaysyla vergi mkelleflerinin dedikleri vergi ile faydalandklar kamu hizmetleri arasnda birebir iliki yoktur. Vergi sistemi, bir lkede belli bir zamanda mevcut olan btn vergilerden teekkl eden bir btn ifade eder. Kamu gelirlerinin eitleri asndan vergi; har, erefiye, fon ve benzeri ykmllkleri; kurumsal adan hem merkez kurulularn hem de yerinden ynetim kurulularnn toplad gelirleri kapsar. Her lkenin vergi sistemi kendi tarih geliim sreci ierisinde olumutur. Bu ynyle bir lkenin vergi sistemi kendi tarih, siyasi, sosyal ve kltrel yapsyla yakndan ilgilidir. Bu faktrler vergi sisteminin mill karakterini ekillendirir. Vergi sistemlerini etkileyen bir baka faktr ise uluslararas ekonomik ve siyasi btnlemelerdir. Bu tr btnlemeler ye lkelerin vergi sistemlerini birbirleriyle uyumlulatrma gereini ortaya karmtr. Dier taraftan gerek vergilerin seimi gerekse vergilerin salnmasnda uygulanacak teknikler, maliye ilmince gelitirilen tekniklere gre yaplmaktadr. Bu hususlar farkl lkelerin vergi sistemlerini birbirine yaklatrmaktadr. Trk Vergi Sistemi, gelimi lkelerin vergi sistemleriyle byk benzerlikler gsterir. Bu lkelerde uygulama imkn bulmu birok vergileme sistemini bnyesinde barndrr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 148 Vergi sistemi ierisinde vergiler eitli ekillerde snflandrlmaktadr. Bunlardan en sk rastlanan ve kabul greni, kaynaklarna gre yaplan snflandrma ile dolayl ve dolaysz vergi ayrmdr. Vergiler kaynaklarna gre; gerek veya tzel kiilerin belirli bir dnem iinde elde ettikleri irat ve kazanlarn toplam zerinden alnan gelir gergileri (gelir vergisi, kurumlar vergisi), gerek veya tzel kiilerin belirli bir zamanda sahip olduu btn iktisadi kymetlerin bir ksm veya tamam zerinden ya da bunlarn el deitirmesi veya deer artlar zerinden alnan servet vergileri (emlak vergisi, motorlu tatlar vergisi, menkul sermaye irad vb.) ve iktisadi iletmelerin mal veya hizmet satlar zerinden alnan harcama vergileri (katma deer vergisi, zel tketim vergisi vb.) olmak zere e ayrlrlar. Tablo 27de de grlecei gibi lkemizde 2005-2009 yllar arasnda tahakkuk eden vergilerin byk bir ounluunu, mal ve hizmetler zerinden alnan vergilerden olumaktadr.
Tablo 27. Genel Bte Vergi Gelirleri Tahakkuklar (Brt) (x Bin TL)

VERG TRLER Vergi Gelirleri Toplam Gelirden Alnan Vergiler Servetten Alnan Vergiler Mal ve Hizmetlerden Alnan Vergiler (1)

2005 142.262.028

2006 164.101.909

2007 187.768.858

2008 211.887.601

2009 224.481.776

44.773.103

49.943.886

61.180.672

72.267.328

78.538.245

3.626.032

4.668.079

5.471.455

6.437.142

7.371.449

93.693.653

109.218.095

120.948.057

133.013.648

136.797.892

NOT: 1-Gmrkte Alnan Vergiler Dhildir.

Kaynak: Muhasebat Genel Mdrl

Dolayl ve dolaysz vergi ayrmnda iki lden yararlanlmaktadr. Vergilerin yansma ls ve vergilerin devamll ve tahsil usul. Yansma ls: Vergi asl mkellef olarak dnlm olan kiinin iktisadi unsurlarndan dorudan alnyorsa ve mkellef dedii vergiyi bakasna aktaramyorsa bu vergi, dolaysz vergidir. Gelir vergisi, emlak vergisi, kurumlar vergisi dolaysz vergilere rnek tekil ederler. Eer mkellefler demi olduklar vergileri alcsna veya satcsna yanstabiliyorsa bu vergi dolayl vergidir. zel tketim vergisi, katma deer vergisi, motorlu tatlar vergisi, gayrimenkul sermaye irad vergisi dolayl vergilere rnek tekil ederler. Vergilendirme usul ve tahsil usul ls: Bu lye gre vergi konular dzenli ve srekli olan, kesintisiz bir ekilde ortaya kan olaylardan mkellefi adna tarh, tahakkuk ve dorudan doruya tahsil olunuyorsa dolaysz vergi, aksi takdirde dolayl vergi olacaktr. Gelir daresi Bakanl (GB) verilerine gre, 2002 ylndan itibaren dolayl vergiler lkemizde vergi gelirlerinin dzenli olarak yaklak 2/3n oluturur hle gelmitir. 2.7.1. Vergi Yk ve Madencilik Vergi, deyen kiilerin deme gcnde bir azalmaya yol atndan teker teker bireyler ve bir btn olarak toplum zerinde bir yk oluturmaktadr. denen vergilerin kii Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 149 veya toplum zerinde oluturduu psikolojik etkiye vergi yk denmektedir. Vergi yk denen vergi ile elde edilen gelir arasndaki niceliksel ilikiyi gstermektedir. Gelir arttka vergi yk azalrken, denen vergi arttka vergi yk de artmaktadr. Vergi yk = denen vergi/elde edilen gelir forml ile bireysel, sektrel, toplumsal adan hesaplanabilmektedir. Toplum veya birey, bir taraftan vergi derken dier taraftan devletin sunduu birok hizmetten; tevik ve sbvansiyonlardan faydalanmaktadr. Net vergi ykn hesaplamak iin denen vergilerden kamunun salad tevik ve sbvansiyonlarn dlmesi gerekmektedir. O hlde net vergi yknn hesaplanmasnda =(denen vergi kamudan faydalanlan hizmetler)/elde edilen gelir forml kullanlabilir. Bu formlle bireyin, bir btn olarak toplumun veya herhangi bir sektrn vergi yknn hesaplanmas ya da toplam vergi ykn asndan sektrlerin kyaslanmas mmkn bulunmaktadr. Toplumsal vergi ykn hesaplarken gelir olarak gayrisafi yurt ii haslann yazlmas uygun olacaktr. Aadaki tabloda 2005-2009 yllar arasndaki toplumsal vergi yk oranlar yer almaktadr. Tabloda da grlecei zere toplumsal vergi yk, 2005-2009 yllar arasnda ortalama olarak % 20 civarnda istikrar kazanmtr.
Tablo 28. GSYH, Genel Bte Vergi Gelirleri ve Vergi Yk (2005- 2009) (Bin TL)

GSYH YILLAR 2005 2006 2007 2008 2009 (1998 BAZLI) (1) 648.931.712 758.390.785 843.178.421 950.534.251 953.973.862

Vergi Gelirleri (*) (2) 131.948.778 151.271.701 171.098.466 189.980.827 196.289.914

Vergi Yk (%) (2/1) 20,3 19,9 20,3 20,0 20,6

(*) Vergi gelirlerine ait rakamlar, mahalli idare ve fon paylar ile ret ve iadeler dhil tutarlardr.
NOT: 2008-2009 yllar vergi gelirleri ierisindeki gelir vergisi tevkifat rakamna, asgari geim indirimi tutar dhildir. Kaynak: GB

Madencilik sektr zerindeki vergi yk yukardaki formle gre hesaplanabilir. Ancak vergiler mkelleflerin beyanlar zerine tarh ve tahakkuk ettirilmekte olup beyannamelerde mkelleflerin yapm olduklar faaliyetler itibaryla vergiye esas tutarlarn ayrm yaplmamaktadr. Farkl faaliyetleri (gda, turizm, madencilik, ulam gibi) bir arada yrten mkelleflerin her bir faaliyet tr itibaryla vergi matrahlarnn ve bu faaliyetlerin her birinden ne kadar vergi dediinin tespiti ancak mkellefler nezdinde yaplacak incelemeler neticesinde belirlenebilmektedir. Gelir daresi Bakanlndaki verilere istinaden madencilik faaliyeti kapsamnda tahsil edilen vergilerin sektrel olarak tam ve doru olarak belirlenmesi mmkn bulunmadndan, madencilik zerindeki vergi yk de hesaplanamamaktadr. Dier taraftan, sektrel olarak kayt d faaliyetlerin artmas vergi kayp ve kaan arttrdndan o sektrdeki vergi ykn hafifletirken; dier sektrlere gre devlet desteklerinden faydalanlamamas ve kaytl ticari faaliyetlerin yaygnlam olmas vergi ykn artrmaktadr. Tabloda istihdam yaklamyla, tahmin edilen kayt d faaliyetlerin oranlar sektrel olarak verilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 150 Tablo 29. 2006 Yl tibaryla Sektrel Kayt D stihdam (%)

Tarm, Ormanclk, Avclk ve Balklk Madencilik ve Ta Ocakl malat Sanayisi Elektrik, Gaz ve Su naat ve Bayndrlk leri Toptan ve Perakende Ticaret, Lokanta ve Oteller Ulatrma, Haberleme ve Depolama Mali Kurumlar, Sigorta, Tanmaz Mallara Ait ler Toplum Hizmetleri, Sosyal ve Kiisel Hizmetler

87,4

15,8

32

62,2

43,1

39,9

19,6

17,9

Kaynak: 2008-2010 Kayt D Ekonomiyle Mcadele Stratejisi Eylem Plan

Tablodan da anlalaca gibi, kayt d istihdamda % 87,4 ile birinci srada yer alan tarm sektrn, srasyla % 62,2 ile inaat ve bayndrlk sektr; % 43,1 ile toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller; % 39,9 ile ulatrma, haberleme ve depolama sektr izlerken madencilik sektrnde bu oran % 15,8 civarnda kalmaktadr. Buna karn tablo 31den de anlald gibi devlet, teviklerinden dier sektrlere gre daha az faydalanmaktadr. Buna gre, madencilik sektrnn dier sektrlere gre daha yksek vergi ykyle karlatn sylemek yanl olmayacaktr. Ancak unu unutmamak gerekir ki; toplam vergi gelirleri ierisindeki pay % 70 dolaynda olan dolayl vergiler, yansma mekanizmasyla tketiciler zerinde kaldndan; lkemizde toplumsal vergi ykn sektrler deil, asl tketiciler tamaktadr. 2.7.2. Devlet Hakk ve Vergi likisi Kamu gelirleri cebrlik asndan cebr olan kamu gelirleri ve cebr olmayan kamu gelirleri olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Vergiler, harlar, tazminatlar, cezalar cebre dayanan kamu gelirleri ierisinde yer alrken, mlk ve teebbs gelirleri, borlanmalar cebri olmayan kamu gelirlerine dhil olmaktadr. Mlk ve teebbs gelirleri, devletin sahip olduu mal varlklarn satmas, kiralamas, iletmesi gibi faaliyetler sonucunda elde ettii gelirlerden olumaktadr. Madenlerin karlmas ve iletilmesi hakk devlete aittir. Devletin madenleri karma ve iletme hakkn devretmesi karlnda elde ettii gelirler, devlet hakkn oluturmaktadr. Dolaysyla, devlet hakk vergiler ierisinde deil, mlk ve teebbs gelirleri ierisinde yer almaktadr. Vergi yk formlndeki GSYH yerine, madencilik sektrnn GSYHye katksn; vergiler yerine devlet hakk tutarn yazarak devlet hakk ykne ulamak mmkndr. Bu yolla hesaplanan devlet hakk tablo 30da gsterilmektedir. Tabloda da grlecei zere son yllarda denen devlet hakk madencilik irketlerine yaklak %1 mali yk oluturmaktadr.
Tablo 30. Madencilik Sektrnn Devlet Hakk Yk

YIL 2005 2006 2007 2008

GSYH'ye Katks (1.000 TL) 7.628.517 8.952.359 10.530.738 13.458.457

denen Devlet Hakk (1.000 TL) 64.340 80.815 104.743 130.629

Devlet Hakk Yk (%) 0,84 0,90 0,99 0,97

Kaynak: TK, MGEM

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 151 2.7.3. Madencilik Sektrne Tannan Baz Vergisel stisnalar Vergi kanunlarnda birok istisna, muafiyet ve vergi indirimlerinin uygulanmas yatrm tevik belgesi kapsamnda yaplmas artna balanmtr. Aada Devlet Yardmlar ksmnda da akland zere; rdovansa dayal yatrmlar ile stanbul ilinde yaplanlar hari lkemizde uygulanan tevik sisteminden tm blge ve il gruplarnda yaplan madencilik yatrmlar yararlanabilmektedir. Bununla birlikte, maden ve petrolclk faaliyetlerine ynelik yatrm tevik belgesi artna balanmayan baz vergi istisnalar aada saylmtr. 2.7.3.1. Petrol Aramalarnda Katma Deer Vergisi stisnas Katma Deer Vergisi Kanununun 13nc maddesine 3174 sayl Kanunla eklenen (c) bendi ile 6326 Sayl Petrol Kanunu hkmleri gereince, petrol arama faaliyetlerine mnhasr olmak zere bu faaliyetleri yrtenler iin yaplan hizmetler ile mal teslimleri katma deer vergisinden istisna edilmitir. Sz konusu istisna, bir petrol hakk sahibine, temsilcisine veya Petrol leri Genel Mdrlnce kabul edilmi mteahhidine, hak sahibi adna yaplan mal teslimleri ile hizmet ifalarna uygulanmaktadr. stisna uygulanacak olan mal veya hizmetler mnhasran petrol arama faaliyetleriyle ilgili olmak zorundadr. 2.7.3.2. Petrol Aramalarnda zel Tketim Vergisi stisnas 4760 sayl zel Tketim Vergisi Kanununun (I) sayl listesinde yer alan petrol rnlerinin, 6326 sayl Petrol Kanunu hkmlerine gre petrol arama ve istihsal faaliyetinde bulunan kurululara teslimi, Kanunun 7nci maddesinin 1 numaral fkrasnn (b) bendi ile TV'den istisna edilmitir. Bu istisna; (I) sayl listedeki mallarn mkellefleri veya akaryakt datm ve pazarlama kurulular tarafndan 6326 sayl Kanunda belirtilen bir petrol hakk sahibine ya da onun adna hareket eden temsilcisi veya Petrol leri Genel Mdrlnce kabul edilmi mteahhidine yaplacak teslimlerde uygulanmaktadr. stisna uygulanacak olan rnlerin, bu kii veya kurulular tarafndan mnhasran petrol arama faaliyetlerinde kullanlmas gerekmektedir. 2.7.3.3. Petrol Aramalarnda Gmrk Vergisi stisnas 6326 sayl Petrol Kanununun 112nci maddesinin birinci fkras; "Bir petrol hakk sahibi bizzat veya bir temsilci veya Genel Mdrlke kabul edilmi bir mteahhidi vastasyla kendi adna Trkiye'deki petrol ameliyesi iin idari faaliyetleri ile bina tesislerinin ve tehizatlarnn inas, kurulmas ve iletilmesine ait malzemeler hari olmak zere Genel Mdrlke lzumlu grlen malzemeyi, akaryakt ve kara, deniz, hava nakil vastalarn mnhasran bu ameliyelerde kullanlmak kaydyla, gmrk ve dier ithal vergi ve resimlerden muaf olarak ithal edebilir..." hkmn amirdir. Dier taraftan, 11.05.1989 tarihli ve 20224 sayl Resm Gazete'de yaymlanan Petrol Tz'nn 127nci maddesinin drdnc fkrasnda; "Genel Mdrlk petrol hakk sahibinin kendisi, mmessili veya mteahhidi araclyla veyahut mteahhidin petrol hakk sahibinin ameliyatnda kullanmak zere kendi adna ve hesabna getirecei malzemeye ait faturalarda yazl malzemenin petrol ameliyat iin gerekli olduu kansna varrsa, faturalarn arkasna Kanunun 112nci maddesi gereince gmrk ve dier ithal vergi ve resimlerinden muaf olarak yurda ithali gerektii yolundaki aklamay yazar. Faturalarn nsha Trke evirisini gmrk idaresine bir yazyla gnderir. Bu faturalarda yazl malzeme, baka bir makamdan izin alnmasna gerek olmakszn muafen ithal edilir." denilmektedir. Bu erevede, 6326 sayl Petrol Kanununun 112nci maddesi gereince petrol ameliyesinde kullanlmak zere ithaline msaade edilen malzemeler, Petrol Tz'nn Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 152 127nci maddesi gerei, Petrol leri Genel Mdrlnn msaadesine istinaden baka bir makamdan izin alnmasna gerek olmakszn gmrk vergilerinden muaf olarak ithal edilebilmektedir. 2.7.3.4. Altn Gm ve Platin Aramalar ile Dore Altn Satlarnda Katma Deer Vergisi stisnas 3065 sayl KDV Kanununun 13nc maddesinin birinci fkrasnn (c) bendinde 5228 sayl Kanunla yaplan deiiklik ile "Altn, gm ve platin ile ilgili arama, iletme, zenginletirme ve rafinaj faaliyetlerine ilikin olmak zere, bu faaliyetleri yrtenlere yaplan teslim ve hizmetler" istisna kapsamna alnmtr. Bu istisnann uygulanmasna ilikin usul ve esaslar ise 95 seri No.lu KDV Genel Teblii ile deiik 93 seri No.lu KDV Genel Tebliinde belirlenmitir. Sz konusu Tebliler uyarnca dore altnn rafine amacyla teslimi KDVye tabi tutulmutur. Ancak ortaya kan sorunlarn giderilmesi amacyla 93 ve 95 seri No.lu KDV Genel Teblileri yrrlkten kaldrlarak yerine 01.03.2009 tarihinden itibaren geerli olmak zere 112 seri No.lu KDV Genel Teblii yaymlanm ve bu Genel Tebliin 1.3.3. blmnde rafinaj faaliyetinde bulunan mkelleflerin, rafinaj yaplacak rnn satn alnmas srasnda yklendikleri vergilerin iade kapsamnda deerlendirilecei belirtilmitir. Dier bir anlatmla dore teslimleri istisna kapsamna alnmtr. Yrrlkten kaldrlan 93 seri No.lu KDV Genel Tebliinde; 3213 sayl Maden Kanunu hkmlerine gre, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca sadece altn, gm veya platin aramaya ynelik ruhsat verilmedii; maden arama ad altnda ruhsat verildii belirtilerek; altn aramalar iin yaplan almlarda nce vergi uygulanaca, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca arama sonucunun deerlendirilmesi ve altn bulgusuna rastlandna dair bir yaz verilmesinden sonra arama iin denen KDVnin iade hesaplarna alnaca ynnde aklama yaplmtr. Bylece 112 seri No.lu KDV Genel Tebliinin konuya ilikin blmnn yrrlk tarihi olan 01 Mart 2009 tarihine kadar altn aramalar srasnda KDV istisnas uygulanmamtr. 112 seri No.lu KDV Genel Teblii ile uygulama deitirilerek Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlndan altn arandna dair belge alan iletmeler, altn aramasna baladklar andan itibaren yapm olduklar giderler iin KDV istisnasndan faydalanma hakkna sahip olmulardr. 2.7.3.5. Yer Alt Maden letmelerinde alanlara Uygulanan cret stisnas Gelir Vergisi Kanununun 23nc maddesinin 3nc fkrasnda, toprak alt iletmesi hlinde bulunan madenlerde cevher istihsali ve bununla ilgili dier btn ilerde alanlarn mnhasran yer altnda altklar zamanlara ait cretleri gelir vergisinden mstesna tutulmutur. stisna kapsamna, toprak alt iletmesi hlinde bulunan madenlerde, cevher istihsali ve bununla ilgili dier ilerde alan ii, mhendis, toporaf, jeolog gibi hizmet erbabnn mnhasran yer altnda altklar zamanlara ait cretleri ile bu tr hizmet erbabna yllk dnemler itibaryla yaplan ikramiye veya benzeri nitelikteki demelerin, yer altnda allan sreye isabet eden ksmlar dhil bulunmaktadr. 2.7.4. Vergilendirmede Esneklik OECD tarafndan nerilen vergilendirme ilkelerinden biri de esneklik ilkesidir. Bu ilkeye gre vergilendirme yntemleri esnek ve gelecekteki ticareti ynlendirebilecek teknolojik ilerlemelere adapte olabilecek yapda olmaldr. teden beri klasik maliyenin stnde durduu esneklik anlay vergi kanunlarnn, ekonomik, sosyal ve konjonktrel deiikliklerde, mkelleflerin sahip olduu zel durumlarda belli bir esneklie sahip olmasn ngrmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 153 Vergi sistemimizi bu adan deerlendirdiimizde esnek bir yapya sahip olduunu grmekteyiz. Vergi kanunlarmzda genelde uygulanacak vergi oranlar belirlenip Bakanlar Kuruluna alt ve st limitler dhilinde oranlar deitirme yetkisi verilirken mkelleflerin durumlarna gre vergilendirmede farkl uygulamalar yapmak hususunda Maliye Bakanlna geni yetkiler tannmtr. Organize sanayi blgelerine ve serbest blgelere uygulanan muafiyet ve istisnalar, fevkalade amortisman uygulamas; yatrm tevik belgesi sahibi mkelleflere uygulanan indirimli gelir ve kurumlar vergisi; altn gm, platin arama iletme zenginletirme ve petrol arama faaliyetlerinde KDV istisnas; isteyen mkelleflere zel vergilendirme dnemi tayini vergilemede esneklik uygulamalarna rnek tekil etmektedir. Madencilik ise aada saylan kendine has zellikleriyle dier sektrlerden farkl alma sistemi olan, esnek vergilendirmeye ihtiya duyan bir sektr olarak karmza kmaktadr. 1- Madencinin faaliyet gsterecei yeri seme imkn bulunmamakta; maden neredeyse madenci, iletmesini oraya kurmaktadr. Maden ocaklar genel itibaryla yollardan ve enerji hatlarndan uzak yerlerde bulunmaktadr. Bu durumda ana yollara yol balants iin kendi yollarn kendileri yapmak ve kendi enerjilerini retmek iin kendi tesislerini kurmak zorunda kalmaktadrlar. Dier sektrlerin rahatlkla faydalanabilecei organize sanayi blgeleri veya serbest blgelere salanan imknlardan faydalanamamakta daha yksek tevik verilen blgelere tanamamaktadrlar. Bu nedenle vergi destekleri ve dier tevik unsurlar dzenlenirken, madenciliin dier sektrlerden farkl olarak maden rezervlerinin bulunduu yerlere bal olarak faaliyet gsterdii, ounlukla devlet tarafndan salanan yol, su, elektrik gibi alt yap imknlarndan faydalanamad dnlmelidir. 2- Madencilik faaliyetleri yrten iletmeleri dier kr amac gden iletmelerden ayran en nemli zelliklerden biri, faaliyet sresi ile ilgilidir. ktisadi iletmeler prensip olarak sresiz olarak faaliyet gsterirler, oysa madencilik iletmelerinin mr sahip olduklar rezervle fiilen snrlanmaktadr. Rezervleri tkenmi maden ocaklarnn mevzuat gereince evre dzenlemesinin yaplarak madenci tarafndan tekrar doaya kazandrlmas gerekmektedir. Maden rezervlerinin iletilmeye balanmasyla birlikte iletmenin krll artmakta ve yksek krlar zerinden vergi vermektedir. Maden rezervlerinin bittii dnemde iletmenin krll da bitmekte, bunun karlnda yksek maliyetli evre dzenlemesi faaliyetleri balamaktadr. Bunun sonucu olarak iletme, yksek krllk salad dnemlerdeki gelirlerinden yksek evre giderlerini dememekte; kmlatif olarak dnldnde daha yksek vergi ykyle kar karya kalmaktadr. Madencilik faaliyetinin maden rezerviyle snrl olmasnn dier bir sonucu, amortismana tabi iktisadi kymetlerle ilgilidir. Maden ocanda faaliyet gstermek amacyla aktifletirilmi olan iktisadi kymetlerin mr genellikle madencilik faaliyetinden daha uzun olabilmektedir. rnek olarak beton, krgir, demir, elik binalar 50 yl; yar krgir, yar ahap binalar 33 yl; stma malzemesi olarak kullanlan kazanlar, stma borular, pompalar 15 yl; scak hava apareyleri pislik tutucular, ek valfleri 20 yl; stclar 25 yl iktisadi mr zerinden amortismana tabi tutulmaktadr. Oysa maden ocaklarnn mr genelde daha ksa sreli olmaktadr. Dolaysyla madenciliin vergilendirilmesinde, maden rezervleriyle snrl olan faaliyet sresinin sonunda evre dzenlemesi yaplacann; maden rezervlerinin tkenmesiyle o madenin karlmas nedeniyle aktifletirilmi amortismana tabi iktisadi kymetlerin artk ekonomik mrnn tkendiinin gz nnde bulundurulmas gereklidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 154 3- Madencilik sektrnde iletmeye balamadan nce uzun sren arama faaliyetlerinin olmas ve arama faaliyetlerinin mspet sonu vermesi durumunda iletmeye balanabilmesi sermaye asndan nemli bir risktir. Uzun sren arama faaliyetleri sonucunda maden yataklarnn bulunamamas telafisi imknsz alternatif maliyetler oluturmaktadr. Arama faaliyetlerinin yksek maliyetli olmas ve olumlu sonulanacann belirsizlii lke ekonomisi iin hayati nem tayan maden rezervlerinin aranamamasna, atl vaziyette yer altnda kalmasna yol amaktadr. Bu nedenle, bilhassa lke ekonomisi iin nem arz eden maden aramalar vergi ve dier tevik unsurlaryla zendirilmelidir. 2.7.5. sizlik, stihdam Politikalar ve Madencilik Gnmzde lkelerin temel sorunlarnn banda isizlik gelmektedir. TK verilerine gre, Ocak 2005-Ocak 2010 dnemine ilikin mevsim etkilerinden arndrlm i gcne katlm oran % 46,4ten % 48,9a karken, isizlik oran % 10,3ten % 13,1e ykselmitir. stihdamn arttrlmasnda kullanlan iktisat politikalar ise balca para ve maliye politikalarndan olumaktadr. Para politikasyla piyasadaki para miktarn deitirerek; maliye politikasyla vergi ve kamu harcamalar oran ve tutarn deitirerek yatrmlarn dolaysyla istihdamn arttrlmas amalanmaktadr. Gmrk vergisi muafiyeti, KDV istisnas, vergi indirimi, sigorta primi iveren hissesi destei, yatrm yeri tahsisi ve faiz destei unsurlarndan oluan yatrm tevikleri ise hem para hem maliye politikas aralarn bnyesinde barndrmakta; blgesel gelimilik farkllklarn gidermek, yatrm ve istihdam artrmak amacyla uygulanmaktadr. Tablo 31de Hazine Mstearl tarafndan 2005-2008 yllar arasnda verilen yatrm tevik belgelerinin says, yatrm tutar ve istihdam edilecek ii saylar verilmektedir. Tablo 31in incelenmesinden de anlalaca zere madencilik sektrnde yaplacak 1.000.000 TL tutarndaki bir yatrm, madencilik sektrnde 12,39; imalat sektrnde 5,71; enerji sektrnde 0,73; hizmetler sektrnde 6,73 ek istihdam oluturmaktadr. Dolaysyla madencilik sektrnn imalat sektrnden 2,16; enerji sektrnden 16,97; hizmetler sektrnden 1,84 kat daha fazla istihdam oluturma kapasitesine sahip olduu grlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 155 Tablo 31. Yllara Gre Verilen Yatrm Tevik Belgelerinin Sektrel Dalm

Madencilik

malat Belge Says (Adet)

Enerji

Hizmetler

2005 2006 2007 2008 Toplam

158 132 131 136 557

2.401 1.708 1.488 1.551 7.148 Sabit Yatrm (TL)

86 55 102 144 387

1.659 1.195 645 618 4.117

2005 2006 2007 2008 Toplam

662.215.259 597.846.559 641.513.189 709.716.293 2.611.291.300

12.333.983.956 11.811.238.870 12.550.737.235 10.654.419.651 47.350.379.712 stihdam (Kii)

2.112.750.032 1.934.794.481 4.392.294.365 8.647.131.528 17.086.970.406

6.878.007.480 8.260.815.434 8.664.515.177 8.365.943.580 32.169.281.671

2005 2006 2007 2008 Toplam 1.000.000 TL Bana stihdam Oluturma Kapasitesi

12.942 8.317 6.412 4.673 32.344 12,39

90.271 61.129 69.087 49.845 270.332 5,71

901 1.448 4.928 5.142 12.419 0,73

75.158 50.014 52.478 38.713 216.363 6,73

Kaynak: Hazine Mstearl

Ancak, belge saylarna baktmzda 2005-2008 yllar arasnda verilen toplam 12.209 yatrm tevik belgesinden sadece 557sinin madencilik sektrne verildii; yatrm tevik belgesine dayal toplam 99.217.923.089 TL tutarndaki sabit sermaye yatrmlarnn 2.611.291.300 TLlik ksmnn madencilik sektrnde gerekletirildii; dolaysyla yksek istihdam kapasitesine sahip olmasna ramen yatrm teviklerinden yeterince yararlanlamad dnlmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 156 Madencilik sektrne yaplacak yatrmlarn, para ve maliye politikalar ile desteklenmesi hlinde, istihdamn artrlmasnda nemli katk salayaca anlalmaktadr. Madencilik sektrne yaplacak ek yatrmlarn belli varsaymlar altnda GSYHya ve istihdama ne kadar katk salayacana ynelik ngrler tablolar halinde ek: 6da verilmitir. 2.8. MADENCLK SEKTRNDE DEVLET YARDIMLARI Devlet yardmlar temel olarak bir mal veya hizmetin maliyetini drmeye ynelik, devlet tarafndan yaplan bir kaynak transferi olarak tanmlanabilir. Devlet yardmlar, devletin kaynaklar ile faaliyet konusunu etkilemek, reticileri tevik etmek, rekabet gcnn artmasna katkda bulunmak, kurulu yerini etkilemek suretiyle belirli bir blgenin gelimesini salamak gibi amalarla yaplan yardmlardr. Esasnda yardmlar kamu kaynaklarnn, lkenin gelimesi bakmndan daha yararl olarak grlen alanlara ynlendirilmesidir. Hlihazrda uygulanmakta olan devlet yardmlar ile; lke refah seviyesinin daha da artrlmas, blgesel gelimilik farkllklarnn azaltlmas, rekabet gcn artracak, teknoloji ve ARGE ierii yksek byk lekli yatrmlara destek olunmas ve sektrel kmelenmenin desteklenmesi hedeflenmitir. 2.8.1. Devlet Yardmlar Mevzuat erevesinde Uygulanan Destekler Yatrmlara salanan devlet yardmlar, 14.07.2009 tarihli ve 2009/15199 sayl Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar ile bu Karara ilikin dzenlenen 2009/1 sayl Tebli erevesinde uygulanmaktadr. Sz konusu 2009/15199 sayl Karar; yatrmlarn teviki asndan temel olarak; a) Blgesel ve sektrel destek uygulamas, b) Byk lekli yatrmlar ve c) Genel tevik sistemi olmak zere l bir snflandrmay ngrmektedir. ARGE/ evre yatrmlarna salanan destekler ve tanma destei de dhil edilirse beli bir snflandrmadan sz edilebilir. Madencilik sektr yatrmlar gerek u anda yrrlkte bulunan Karar gerekse daha nceki Kararlar dneminde daima azami lde desteklenen sektrler arasnda yerini almtr. Hlihazrda uygulanan 2009/15199 sayl Karar kapsamnda da, madencilik sektr lkenin tamamnda desteklenen sektrler arasnda yer almaktadr. 2.8.1.1. Blgesel ve Sektrel Destekler Yatrm desteklerinin uygulanmas asndan blgeler, istatistik blge birimleri snflandrmas ve sosyoekonomik gelimilik seviyeleri dikkate alnarak drt gruba ayrlmtr. Blgesel desteklerden yararlanacak yatrm konular, her bir il grubunun yatrm potansiyeli ve rekabet gc dikkate alnarak belirlenmitir. Sz konusu drt blge kapsamnda belirlenen il gruplarn ieren 26 alt blge aada yer almaktadr. I. Blge: stanbul (TR 10), Tekirda-Edirne-Krklareli (TR 21), zmir (TR 31), Bursa-EskiehirBilecik (TR41), Kocaeli-Sakarya-Dzce-Bolu-Yalova (TR 42), Ankara (TR 51). II. Blge: Balkesir-anakkale (Bozcaada, Gkeada hari) (TR 22), Aydn-Denizli-Mula (TR 32), Antalya-Isparta-Burdur (TR 61), Adana-Mersin (TR 62).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 157 -

III. Blge: Manisa-Afyon-Ktahya-Uak (TR 33), Kayseri-Sivas-Yozgat (TR 72), ZonguldakKarabk-Bartn (TR 81), Gaziantep-Adyaman-Kilis (TR C1), Konya-Karaman (TR 52), Hatay-Kahramanmara-Osmaniye (TR 63), Krkkale-Aksaray-Nide-Nevehir-Krehir (TR 71), Samsun-Tokat-orum-Amasya (TR 83). IV. Blge: Kastamonu-ankr-Sinop (TR 82), Trabzon-Ordu-Giresun-Rize-Artvin-Gmhane (TR 90), Malatya-Elz-Bingl-Tunceli (TR B1), Erzurum-Erzincan-Bayburt (TR A1), ArKars-Idr-Ardahan (TR A2), Van-Mu-Bitlis-Hakkri (TR B2), anlurfa-Diyarbakr (TR C2), Mardin-Batman-rnak-Siirt (TR C3), anakkale ili Bozcaada-Gkeada ileleri (TR 22). Karar ekinde yaymlanan EK 2 No.lu liste dikkate alndnda, sadece stanbul ili hari tm illerimizde madencilik yatrmlarnn (1. grup madenler, mcr, rdovansl madencilik hari) blgesel destek unsurlarndan yararlandrld grlecektir. Blgesel desteklerden yararlanacak yatrmlara salanan tevik unsurlar blgelere gre aada yer almaktadr. 1inci ve 2nci Blgelerde: a) Gmrk vergisi muafiyeti, b) KDV istisnas, c) Vergi indirimi, d) Sigorta primi iveren hissesi destei (31.12.2010 tarihine kadar yatrma balamak gerekmektedir.) e) Yatrm yeri tahsisi. 3nc ve 4nc Blgelerde: a) Gmrk vergisi muafiyeti, b) KDV istisnas, c) Vergi indirimi, d) Sigorta primi iveren hissesi destei, e) Yatrm yeri tahsisi, f) Faiz destei. 2.8.1.2. Byk lekli Yatrmlar 2009/15199 sayl Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Kararn 2nci maddesinde 5520 sayl Kurumlar Vergisi Kanununun 32/A maddesinde belirtilen 50 milyon Trk lirasnn zerindeki yatrmlardan Kararn ekinde yer alan 3 No.lu listede belirlenen yatrmlar byk lekli yatrmlar olarak tanmlanmtr. Sz konusu listede madencilik yatrmlar da yer almaktadr. Byk lekli yatrmlar kapsamnda desteklenecek madencilik yatrmlar u ekilde belirlenmitir. Maden Kanununda belirtilen IV/C grubu metalik madenlerle ilgili nihai metal retimine ynelik izabe (cevher ileme) tesisleri ile bu tesislere entegre olan maden retimine ynelik (istihra+ileme) yatrmlar [Avrupa Kmr elik Topluluu (AKT) kapsam rnler hari]. Byk lekli yatrmlara salanan destekler unlardr; a) Gmrk vergisi muafiyeti, b) KDV istisnas,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 158 c) Vergi indirimi, d) Sigorta primi iveren hissesi destei (1inci ve 2nci blgelerde 31.12.2010 tarihine kadar yatrma balanlmas gerekmektedir.) (2 Yatrm yeri destei.) 2.8.1.3. Genel Tevik Sistemi Tevik edilmeyecek yatrm konular hari olmak zere, asgari yatrm tutarnn (1inci ve 2nci blgelerde bir milyon Trk liras, 3nc ve 4nc blgelerde be yz bin Trk liras) zerindeki tm yatrmlar, blgesel ayrm yaplmakszn aadaki desteklerden yararlanrlar. a) Gmrk vergisi muafiyeti, b) KDV istisnas. Genel tevik sisteminden tevik edilmeyecek madencilik yatrmlar olarak Kararn ekinde yer alan EK 4 No.lu listede aadaki konular belirlenmitir. 1. 01.08.1996 tarihli ve 22714 sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle giren Trkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Kmr elik Topluluunu Kuran Antlamann Yetki Alanna Giren rnlerin Ticareti ile ilgili Anlama eki rn listesinde yer alan rnlerin retimine ynelik yatrmlar, 2. Kamu kurum ve kurulular ile yaplanlar da dhil olmak zere rdovansl madencilik yatrmlar. 2.8.1.4. Tevik Aralarnn Kapsam Gmrk Vergisi Muafiyeti: Tevik belgesi kapsamndaki yatrm mallar yrrlkteki thalat Rejimi Karar gereince denmesi gereken gmrk vergisinden muaftr. KDV stisnas: 3065 sayl Katma Deer Vergisi Kanunu gereince, tevik belgesi kapsamnda uygun grlen makine ve tehizatn ithali ve yerli teslimleri katma deer vergisinden istisna edilir. Vergi ndirimi: Byk lekli yatrmlar ile blgesel uygulama kapsamnda gerekletirilen yatrmlarda, 5520 sayl Kurumlar Vergisi Kanununun 32/A maddesi erevesinde, kurumlar vergisi veya gelir vergisine uygulanacak indirim oranlar ile yatrma katk oranlar aada belirtilmitir.
Tablo 32. Vergi ndirimi Oranlar

Blgesel Uygulama Blgeler Yatrma Katk Oran (%) Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi ndirim Oran (%) 25 40 60 80

Byk lekli Yatrmlar Yatrma Katk Oran (%) Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi ndirim Oran (%) 25 40 60 80

I II III IV

10 15 20 25

25 30 40 45

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 159 Tevik belgesi kapsamnda 31.12.2010 tarihine kadar yatrma balanmas hlinde ise, aada belirtilen vergi indirim oranlar ile yatrma katk oranlar uygulanacaktr.
Tablo 33. Yatrma 31.12.210 Tarihinden nce Balanlmas Hlinde Vergi ndirim Oranlar

Blgesel Uygulama Blgeler Yatrma Katk Oran (%) Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi ndirim Oran (%) 50 60 80 90

Byk lekli Yatrmlar Yatrma Katk Oran (%) Kurumlar Vergisi veya Gelir Vergisi ndirim Oran (%) 50 60 80 90

I II III IV

20 30 40 60

30 40 50 70

Bu tevik arac ile yatrmlardan elde edilen kazanlar, yatrmn ksmen veya tamamen iletilmesine balanlan hesap dneminden itibaren, yatrma katk tutarna ulancaya kadar, indirimli oranlar zerinden kurumlar vergisine tabi tutulmaktadr. Bylece yaplan yatrmlardan elde edilen gelirler katk oranna ulancaya kadar dk oranlarda vergilendirilmektedir. 4283 sayl Yap-let Modeli ile Elektrik Enerjisi retim Tesislerinin Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satnn Dzenlenmesi Hakknda Kanun ve 3996 sayl Baz Yatrm ve Hizmetlerin Yap-let-Devret Modeli erevesinde Yaptrlmas Hakknda Kanun kapsamnda gerekletirilen yatrmlar, anlan tevik unsurundan yararlanamazlar. Sigorta Primi veren Hissesi Destei: Byk lekli yatrmlar ile blgesel uygulama kapsamnda desteklenen yatrmlardan, tevik belgesinde kaytl istihdam ngrleri ile tutarl olmak kaydyla, a) Komple yeni yatrmlarda, iletmeye gei tarihinden itibaren salanan, b) Dier yatrm cinslerinde, yatrmn tamamlanmasn mteakip, yatrma balama tarihinden nceki son alt aylk dnemde Sosyal Gvenlik l Mdrlne verilen aylk prim ve hizmet belgesinde bildirilen ortalama ii saysna ilave edilen istihdam iin denmesi gereken sigorta primi iveren hissesinin asgari crete tekabl eden ksm aada belirtilen srelerde Hazinece karlanr.
Tablo 34. Sigorta Primi veren Hissesi Destei Sreleri

Blgeler

31/12/2010 Tarihine Kadar Balanlan Yatrmlar

31/12/2010 Tarihinden Sonra Balanlan Yatrmlar 3 yl 5 yl

I II III IV

2 yl 3 yl 5 yl 7 yl

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 160 Yatrm Yeri Tahsisi: 18.2.2009 tarihli ve 5838 sayl Kanunun 23nc maddesi hkm erevesinde tevik belgesi dzenlenmi byk lekli yatrmlar ile blgesel desteklerden yararlanacak yatrmlar iin Maliye Bakanlnca belirlenen esas ve usuller erevesinde yatrm yeri tahsis edilebilir. Faiz Destei: Talep edilmesi hlinde, blgesel desteklerden yararlanacak yatrmlar iin bankalardan kullanlacak en az bir yl vadeli kredilerin tevik belgesinde kaytl sabit yatrm tutarnn % 70ine kadar olan ksm iin denecek faizin veya kr paynn; a) III. blgede yaplacak yatrmlarda Trk liras cinsi kredilerin puan, dviz kredileri ve dvize endeksli kredilerin bir puan, b) IV. blgede yaplacak yatrmlarda Trk liras cinsi kredilerin be puan, dviz kredileri ve dvize endeksli kredilerin iki puan, Hazine Mstearlnca da uygun grlmesi hlinde azami ilk be yl iin denmek kaydyla bte kaynaklarndan karlanabilir. Proje baznda bte kaynaklarndan karlanabilecek yatrm kredisi iin azami faiz destei miktar, III. ve IV. blgelerde yaplacak yatrmlar iin beyzbin Trk lirasn geemez. 2.8.2. 5084 Sayl Kanun Kapsamnda Tevik Uygulamas 5084 sayl Kanun ile baz illerde vergi ve sigorta primi tevikleri uygulamak, enerji destei salamak ve yatrmlara bedelsiz arsa ve arazi temin etmek suretiyle yatrmlar ve istihdam imknlarn artrmak amalanmtr. Vergi ve sigorta primi tevikleri ile enerji destei asndan Devlet statistik Enstits Bakanlnca 2001 yl iin belirlenen fert bana gayrisafi yurt ii hasla tutar, 1500 ABD dolar veya daha az olan iller ile bu iller dnda kalan ve Devlet Planlama Tekilat Mstearlnca 2003 yl iin belirlenen sosyoekonomik gelimilik sralamasna gre endeks deeri eksi olan illeri kapsamaktadr. 28.01.2010 tarihli ve 5951 sayl Kanunun 10uncu maddesiyle 01.01.2010 tarihinden itibaren geerli olmak zere; 5084 sayl Kanunun 7nci maddesinin birinci fkrasnn (h) bendinde yer alan 31.12.2004 tarihine kadar tamamlananlar iin 31.12.2009 ibaresi 31.12.2007 tarihine kadar tamamlananlar iin mnhasran sigorta primi iveren hissesi teviki uygulamas asndan 31.12.2012 eklinde deitirilmitir. 5084 sayl Kanunun 3nc maddesinde yer alan gelir vergisi stopaj teviki uygulamas, 31.12.2004 tarihine tamamlanan yatrmlar iin 31.12.2009 itibaryla sona ermitir. Dier taraftan, 5084 sayl Kanunun 7nci maddesinin birinci fkrasnn (h) bendi uyarnca bu Kanun kapsamna giren illerdeki yeni yatrmlar nedeniyle yararlanlacak gelir vergisi stopaj teviki sresi, 5084 sayl Kanunun 3nc maddesinde yer alan sreye baklmakszn; 01.01.2005-31.12.2007 tarihleri arasnda tamamlanan yatmlar iin tamamland tarihten itibaren be yl, 01.01.2008-31.12.2008 tarihleri arasnda tamamlanan yatrmlar iin tamamland tarihten itibaren drt yl, 01.01.2009-31.12.2009 tarihleri arasnda tamamlanan yatrmlar iin tamamland tarihten itibaren yl olacaktr. Enerji destei uygulamas 5838 sayl Kanuna gre 31.12.2009 tarihinde sona ermitir. Ancak, 5084 sayl Kanun kapsamnda bulunan illerdeki iletmelerden 01.10.2003 tarihinden, 5350 sayl Kanun kapsamnda bulunan illerdeki iletmelerden ise 01.04.2005 tarihinden sonra yatrma balayarak 31.12.2007 tarihine kadar yatrmlarn tamamlayanlar, yatrmn tamamlanma tarihini izleyen 5 yl; 31.12.2008 tarihine kadar tamamlayanlar 4 yl; 31.12.2009 tarihine kadar tamamlayanlar 3 yl; Bozcaada ve Gkeadadaki tesisler ise 01.04.2012 tarihine kadar bu destekten yararlanabileceklerdir. Enerji destei uygulamasndan Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 161 yararlanan snrl sektrler arasnda madencilik de yer almaktadr. Sz konusu tevik unsuru kapsamnda iletmelerin elektrik enerjisi giderlerinin % 20si Hazinece karlanmaktadr. Yukardaki aklamalardan da anlalaca zere, yeni yatrm yapacak yatrmclar asndan, 5084 sayl Kanun, sresini doldurmutur. Ancak, sz konusu Kanun 01.01.2010 tarihinden nce yatrmlarn tamamlam yatrmclar iin kazanlm tevik unsurlarnn uygulanmas asndan etkinliini srdrmektedir. 2.8.3. Devlet Yardmlar ve Avrupa Kmr elik Topluluu likisi lkelerin geliimlerini hzlandrmak amacyla deiik ama ve hedef kitlelere ynelik olarak uyguladklar tevik tedbirleri, uluslararas mal ve hizmet ticaretinde rekabet zerindeki olumsuz etkileri dikkate alnarak uluslararas anlamalar kapsamnda da eitli snrlama ve yaptrmlara konu edilmitir. Bu kapsamda, uygulanacak tevik tedbirlerine ilikin dzenleme yaplrken gerek hukuki gerekse tevik tedbirlerine kar uygulanabilecek yaptrmlar nedeniyle, salanan tevik tedbirinin iletmelere mali fayda yerine yk getiren dzenlemeler hline gelmesi; dolaysyla da bir kamu harcamas niteliindeki bu uygulamalarn amacna ulaamamasn nlemek amacyla, uluslararas anlamalarda yer alan dzenlemelerin hassasiyetle dikkate alnmas gerekmektedir. lkemizin taraf olduu uluslararas nitelikli Dnya Ticaret rgt ve altnda yer alan anlamalar, Avrupa Topluluu ile akdedilen Ankara Anlamasnda (1963) yer alan, karar alma organlarnn istihsal ettii bir dzenleme olan 6 Mart 1995 tarihli ve 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar, Trkiye Cumhuriyeti ile AKT arasnda AKTyi Kuran Anlamann Yetki Alanna Giren rnlerin Ticareti ile lgili Anlama ve ABye tam yelie adaylk stats kapsamnda mktesebatn stlenilmesi almalar erevesinde, nmzdeki dnemde uyumlulatrma yaplmas gereken dier AB mevzuat tevik tedbirlerinin dzenlenmesi ve uygulanmasnda dikkatle ele alnmas gereken aadaki kural ve hususlar iermektedir. Trkiye ile Avrupa Topluluu arasnda tesis edilen 1/95 sayl Kararn rekabet ve devlet yardmlar ile ilgili 3339uncu maddelerinde Trkiyenin uygulamakta olduu devlet yardmlarnn Avrupa Birliinde yrrlkte bulunan ve devlet yardmlarna ilikin kurallar dzenleyen ereve ve ilke kararlar ile uyumlulatrmas gerekmektedir. Gmrk Birlii kapsam dnda kalan kmr ve elik rnlerinin serbest dolamn temin etmek amacyla Trkiye ile AKT arasnda 1 Austos 1996 tarihinde yrrle giren Trkiye-AKT Serbest Ticaret Anlamas akdedilmitir. Anlamann 7nci maddesinde AKT alannda izin verilenler hari olmak zere, anlama kapsamna giren rnlerde devlet yardm verilmesi yasaklanmakta, 8inci maddede ise bir ulusal yeniden yaplandrma planna bal olmak kaydyla Trkiyeye 5 yl sreyle modernizasyonu da ierecek ekilde yeniden yaplandrma ve dnm yardm verebilme imkn tannmaktadr. Anlama kapsamna giren kmr rnlerine Yatrmlarda Devlet Yardmlar Mevzuat ile salanan desteklerin kmr sektrnn yeniden yaplandrlmasna ynelik bir unsur iermemesi nedeniyle 8inci madde kapsamnda deerlendirilmesi mmkn grnmemektedir. Anlamann 7nci maddesi kapsamnda AKT alannda izin verilen yardm konular ise Topluluun Kmr Sektrne Ynelik Devlet Yardmlarn Dzenleyen 23 Temmuz 2002 tarihli ve 1407/2002 sayl Konsey Tz ile belirlenmektedir. Tzk 24 Temmuz 2002de yrrle girmi olup 31.12.2010 tarihine kadar yrrlkte kalacaktr. Tzk kapsamnda kmr sektrne izin verilen yardmlar kategoride ele alnmtr. Bunlar, bir kapatma planna bal olmak kaydyla retim faaliyetlerinin azaltlmasna ynelik yardm, kmr rezervlerine eriime ynelik yardm ve kmr sektrnn yeniden yaplandrlmasna ilikin (evresel etkilerin bertaraf vb.) yardmlardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 162 Yatrmlarda devlet yardmlar mevzuat erevesinde verilen destekler, mnhasran kmr sektrnn yeniden yaplandrlmasna ynelik bir hedefe sahip olmadndan, ancak kmr rezervlerine eriime ynelik yardmlar kapsamnda incelenmektedir. Kmr rezervlerine eriim ile ilgili ilk yatrm iin yardm verme niyetindeki ye devletlerin Tzkte yer alan aadaki kriterlerin tamamna ayn anda uymalar gerekmektedir; 1. Komisyona en ge 31.12.2002 tarihine kadar geici bir plan sunmu olmalar, 2. Bildirimi yaplan ve fiilen denen yardmn yatrm projesinin toplam maliyetinin % 30unu amamas, 3. Firmalarn bir nceki Tzk kapsamnda desteklerden yararlanmam olmalar, 4. Yardmlar ile ekonomik olarak yaayabilirliklerinin temin edileceini, bir operasyon plan ve finansman plan hazrlamak suretiyle gstermeleri, 5. Yardm miktarnn Toplulukta kartlan kmrn nc lkelerden gelen ayn kalitedeki kmrn fiyatndan daha dk olmasna yol amamas, 6. Topluluk ii kmr ticareti ve elektrik veya kombine s-elektrik retimi, kok retimi ve elik piyasalar iin de rekabeti bozucu etki yaratmamas. Yukarda zikredilen hususlar dikkate alndnda AKT Anlamas eki rn listesinde yer alan linyit ve ta kmrnn istihra, ileme ve zenginletirme gibi her trl yatrm, ruhsat hukukuna baklmakszn, 2006/10921 sayl Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar dneminde olduu gibi, 2009/15199 sayl Karar dneminde de desteklenmemektedir. Yatrmn kamu veya zel sektr tarafndan gerekletirilmesi fark oluturmad gibi, kmr sahalarnn bizzat ruhsat sahibi veya rdovans tarafndan iletilmesi de sonucu deitirmemektedir. TK veya TTKnin kendi yatrmlar yannda rdovans szlemesi ile kiraladklar sahalar da desteklenmeyen konular arasnda yer almaktadr. 2.8.4. Rdovansl Madencilik Yatrmlar Madencilikte esas olan, faaliyetin bizzat ruhsat sahibi tarafndan yaplmasdr. 3213 sayl Maden Kanununda yaplan deiiklikler ile faaliyete geme sreleri ksaltlarak sahalarn atl kalmas nlenilmeye allm; teminatla ilikili ykmllkler, emniyet tedbirleri ve evreye ilikin alnacak nlemler konusunda ruhsat sahibi sorumlu tutulmutur. Kanun, rdovansy yasal muhatap kabul etmediinden ruhsat sahibi ile rdovans arasnda birok hukuki anlamazlk kabilmekte, ruhsat sahibi, rdovansnn eylemleri nedeniyle ruhsatn iptaline kadar gidecek birok olumsuzlua maruz kalmaktadr. Gemi dnemlerde bilhassa zel sektrn kendi aralarnda yapm olduklar rdovans szlemelerine istinaden dzenlenen tevik belgelerinde bu gibi mahsurlarn grlm olmas ve anlamazlk kt durumlarda tevik belgeli olarak temin edilen makine-tehizatn ortada kalmas sonucu tevik belgesinin iptali cihetine gidilmekte ve yatrmcya meyyide uygulanmaktadr. Maden leri Genel Mdrlnn rdovans szlemelerine onay verme ve hakemlik grevini brakmas neticesinde, rdovans szlemelerinin kontrol ve takibinin mmkn olamayaca da dikkate alnarak 2006/10921 sayl Karar dnemi ile beraber bizzat ruhsat sahibi yatrmclar dnda ocak iletmecilii tevik edilmemi; kamunun zel sektre rdovans szlemesi ile kiralad sahalarn da genellikle kmr madeni olmas ve AKT anlamasna istinaden desteklenememesi nedeniyle kamudan kiralanan sahalar da ayn kapsamda mtalaa edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 163 2.8.5. Sektrel Tevik Uygulamas Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Kararn amac udur: Kalknma Planlar ve Yllk Programlarda ngrlen hedefler ile uluslararas anlamalara uygun olarak tasarruflar katma deeri yksek yatrmlara ynlendirmek, retimi ve istihdam artrmak, yatrm eiliminin devamlln ve srdrlebilir kalknmay salamak, uluslararas rekabet gcn artracak teknoloji ve aratrma-gelitirme ierii yksek byk lekli yatrmlar zendirmek, dorudan yabanc yatrmlar artrmak, blgesel gelimilik farkllklarn gidermek, evre korumaya ynelik yatrmlar ile aratrma ve gelitirme faaliyetlerini desteklemektedir. te yandan, AB Devlet Yardmlar Eylem Plannda ncelikli alanlar; Bilgi toplumu olma hedefine ulamak amacyla ARGE ve inovasyon yardmlarna ncelik verilmesi, blgesel yardm uygulamalarna ncelik verilmesi, yatrm ortamnn iyiletirilmesi ve giriimciliin desteklenmesi, insan kaynaklarna yatrm yaplmas, mevzuatn sadeletirilmesini teminen etkinliin artrlmas, genel ekonomik faydaya ynelik hizmetlerde kalitenin ykseltilmesi, evre korumaya ynelik yardmlara ncelik verilmesi, ulam enerji bilgi ve iletiim teknolojileri alt yapsnn gelitirilmesi, eitimin ve KOBlerin gelitirilmesi. eklinde belirlenmektedir. Yukardaki aklamalardan da anlalaca zere, spesifik bir sektrn n plana karlarak ayrcalkl bir ekilde tevik edilmesi mmkn olamamaktadr. Dier sektrlere ait yatrm projelerinde olduu gibi madencilik sektrne ait yatrm projeleri de makro ekonomik programlar, arz-talep dengesi, sektrel, mali ve teknik deerlendirmeler erevesinde incelenmekte ve uygun grlmesi hlinde yatrm tevik belgesine balanmaktadr. Madencilik sektr, stanbul ili dnda mevzuatta ngrlen blgesel desteklerin azamisinden yararlanmaktadr. 2.8.6. Sektrde Sabit Sermaye Yatrmlar ile Yabanc Sermayenin Madencilik Sektrndeki Yeri Tablo 35te grld zere 2009 ylnda madencilik sektr sabit sermaye yatrmlarnn, toplam yatrmlar iindeki pay % 2,1 dolayndadr. Bu clz sabit sermaye yatrm, bugne kadar lkenin maden kaynaklarnn kkl bir ekilde deerlendirilerek katma deeri yksek rnlere gei salayabilecek sermaye birikiminin salanamadnn ak bir gstergesidir.
Tablo 35. Sektrde Sabit Sermaye Yatrmlar (Milyon TL)

Yl

Toplam Sermaye Yatrmlar

Madencilik Kamu+zel Sermaye Yatrmlar

Madenciliin Pay (%)

2004 2005 2006 2007 2008 2009*

78.782 97.647 121.623 186.915 191.815 160.200

1.485 1.757 2.096 3.121 3.261 3.434

1,89 1,80 1,72 1,67 1,70 2,14

Kaynak: DPT, Temel Ekonomik Gstergeler, Mart 2010 (*) Gerekleme Tahmini

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 164 Yabanc sermayeli irketlerin madencilie en nemli katks teknoloji getirmelerinin yan sra, arama faaliyetleri iin lkeye risk sermayesi getirebilmeleridir. Madencilikte yaanan sorunlarn banda, maden aramalar iin her sene harcanmas gereken risk sermayesinin ok az olmas gelmektedir. Maden bulunmadan madencilik yaplamayacana gre; yeni maden yataklarnn bulunabilmesi iin maden arama almalarna ayrlan btelerin bykl ve sreklilii nem kazanmaktadr. Yabanc Sermaye Genel Mdrlnn istatistik verilerine gre, ubat 2010 sonu itibaryla lkemizde irili ufakl toplam 488 adet yabanc sermayeli irket, madencilik sektrnde faaliyet gstermektedir. Anlan dnem itibaryla Trkiyede toplam 23.933 adet yabanc sermayeli irket faaliyette bulunmaktadr. Madencilik sektrndeki yabanc sermayeli irketlerden 204 adedinin irket sermayesi 50 bin ABD dolarnn altnda, 213 adedinin sermayesi 50 bin ile 500 bin ABD dolar arasnda ve 71 irketin sermayesi ise 500 bin ABD dolar zerindedir. 4875 sayl Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanunu erevesinde faaliyet gsteren yabanc sermayeli irketler de yerli irketler gibi, ayn yatrm tevik mevzuatna tabi olup onlar iin farkl bir uygulama sz konusu deildir. Yine bilinecei zere, yabanc sermayeli irketler de yatrm tevik mevzuatnn (2009/15199 sayl Karar) ngrd artlar yerine getirmek kaydyla, yrrlkteki devlet yardmlarndan istifade etmektedirler. rnein, 01.01.2002-31.12.2009 tarihleri arasnda madencilik yatrmlar iin toplam 47 adet yatrm tevik belgesi dzenlenmi olup dzenlenen belgeler kapsamnda toplam 1,18 milyar ABD dolar tutarnda sabit yatrm planlanmtr. Sz konusu yatrmlar ile toplam 3634 kiilik istihdam salanmas ngrlmtr. 2002-2009 dneminde madencilik sektrne toplam 932 milyon ABD dolar yabanc sermaye girii gereklemi olup ayn dnemde lkeye giren toplam yabanc sermaye miktar ise 68,25 milyar ABD dolardr. Ayn dnemde sektre giren yabanc sermayenin toplam yabanc sermaye girii iindeki pay %1,4 mertebesindedir.
Tablo 36. Madencilik Sektrnde Dorudan Yatrm Girileri

Yllar

Madencilik Sektrnde Dorudan Yatrm Girii (milyon $)

Toplam Dorudan Yatrm Girii (milyon $) 571 696 1.190 8.535 17.639 19.137 14.733 5.749 68.250

Madencilik Sektrnn Dorudan Yatrm Girileri indeki Pay (%) 0,4 1,9 6,1 0,5 0,7 1,8 1,0 3,3 1,4

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Toplam

2 13 73 40 122 337 152 193 932

Kaynak: Hazine Mstearl, Yabanc Sermaye statikleri, Nisan 2010

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 165 2.8.7. Madencilik Sektrnde Dzenlenen Yatrm Tevik Belgeleri ve Hedeflenen stihdam Potansiyeli Madencilik sektrnde 2003-2009 dneminde verilen yatrm tevik belgelerinin says, sabit yatrm tutar ve istihdam asndan dalmn gsteren tablo aada yer almaktadr.
Tablo 37. Yllar tibaryla, Verilen Yatrm Tevik Belgelerinin Sektrel Dalm

Yllar Tarm Madencilik Belge Says (Adet) 2003 84 123 2004 82 168 2005 96 158 2006 94 132 2007 64 131 2008 73 136 2009 104 150 Toplam 597 998 Sabit Yatrm ( Milyon TL) Yllar Tarm Madencilik 2003 217,3 297,6 2004 355,6 507,5 2005 482,5 678,5 2006 514,5 606,4 2007 347,1 645,9 2008 359,9 714,8 2009 398,6 782,4 Toplam 2.675,6 4.233,1 stihdam (Kii) Yllar Tarm Madencilik 2003 4.063 14.540 2004 6.431 7.842 2005 4.709 8.262 2006 4.006 4.406 2007 2.360 4.052 2008 2.590 4.673 2009 2.598 3.543 Toplam 26.757 47.318

malat 2.559 2.558 2.305 1.614 1.423 1.477 1.575 13.511

Enerji 38 45 86 55 102 144 109 579

Hizmetler Toplam 1.072 1.225 1.659 1.195 645 618 539 6.953 3.876 4.078 4.304 3.090 2.365 2.448 2.477 22.638

malat Enerji Hizmetler Toplam 10.383,8 502,3 9.740,1 21.141,1 11.486,9 881,1 4.930,5 18.161,6 12.340,9 2.115,2 7.441,1 23.058,3 11.730,8 1.935,5 8.363,9 23.151,1 12.332,1 4.196,5 8.818,5 26.340,1 10.220,6 8.600,1 8.356,2 28.251,6 7.756,5 4.518,8 6.139,5 19.595,8 76.251,7 22.749,4 53.789,8 159.699,5 malat Enerji Hizmetler Toplam 102.057 427 53.623 174.710 98.043 1.834 51.014 165.164 90.418 901 75.205 179.495 61.884 1.452 50.014 121.762 69.227 4.928 52.572 133.139 47.253 5.142 38.713 98.371 44.834 1.571 27.038 79.584 513.716 16.255 348.179 952.225

Kaynak: Hazine Mstearl, Yatrm Tevik statistikleri, 2010

Tevik ve Uygulama Genel Mdrlnn istatistik verilerine gre 01.01.200331.12.2009 tarihleri arasnda madencilik sektrnde toplam 998 adet yatrm tevik belgesi dzenlenmi, bu belgeler kapsamnda 4,23 milyar Trk liras tutarnda sabit yatrm ve toplam 47.318 kiilik istihdam ngrlmtr. Sz konusu dnemde Hazine Mstearlnca toplam 22.638 adet yatrm tevik belgesi dzenlenmi olup bu belgeler kapsamnda 159,7 milyar Trk liras tutarnda sabit yatrm ve 952.225 kiilik istihdam planlanmtr. 2.9. PETROL VE DOAL GAZ nsanln en nemli ve vazgeilmez gereksinimlerinden biri enerjidir. Bugn kii bana enerji tketimi kalknmln ls olarak kullanlmaktadr. eitli enerji Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 166 kaynaklarnn banda ise fosil yaktlar gelmektedir. Petrol, kmr ve doal gaz; fosil yakt denilince akla gelen ilk enerji kaynaklardr. Ham petrol ve doal gazn temel bileenleri hidrojen ve karbon olduu iin bunlar hidrokarbon olarak da bilinirler. Ham petrol, doada farkl renklerde bulunabilir. Genellikle siyah renkli olmakla birlikte, yeil ve kahverengi de olabilmektedir. Hafif (yksek graviteli) petrol ak kahverengi, sar veya yeil renkli; ar (dk graviteli) petrol ise koyu kahverengi veya siyah renklidirler. Yksek graviteli petroln rafinajndan ounlukla beyaz rnler olarak bilinen benzin, gaz ya ve motorin; dk graviteli petroln rafinajndan ise siyah rnler olarak bilinen fuel-oil ve asfalt gibi rnler elde edilir. Yer kabuundaki hareketler ve kvrmlar esnasnda, basn altnda kalan petrol, boluklu ve geirgen ortamlara doru g etmi ve rezervuar (hazne) denilen yerlerde birikmitir. Bununla birlikte, petrol, genel kannn aksine, hibir zaman yer altnda petrol havuzunda birikmez. Baka bir deyile, baz insanlarn dndkleri gibi yer altnda petrol denizleri veya petrol okyanuslar yoktur; zira petrol, yer altnda, rezervuar denilen kum talar veya kire talar ierisinde bulunur. Ham petrol ve doal gazn, yer altnda aranmasndan, nihai kullanclarn hizmetine sunulmasna kadar geen sre petrol sektr deer zinciri olarak isimlendirilir. Bu zincirin halkalar srasyla; arama, retim, tama, rafinaj ve datmdr. Petroln arama ve retim aamalar upstream olarak adlandrlrken; boru hatlaryla tama midstream; rafinaj, petrokimya ve datm ise downstream petrol endstrisi olarak adlandrlrlar. Bir blgedeki rezervuarlarda bilinen petrol ve gaz miktarna yerinde rezerv denir. Ancak bunun byk ounluunu retmek mmkn deildir. Petrol yatann yaylm saptandktan sonra rezervuarn (hazne kaya) iindeki petroln miktar (yerinde rezerv) ile bu miktarn ne kadarnn retilebilecei hesaplanr. Buna retilebilir rezerv denir. retilebilir petrol oran, petroln niteliine, rezervuarn gzeneklilik ve geirgenlik zelliine baldr. Bu oran lkemizde, sahalarn niteliine gre, % 5 ile % 44 arasnda deimektedir. Bu oranlar dndaki petrol, yer altnda kalmakta ve retilememektedir. Petrol aramaclnn bnyesinde var olan risk faktrnn, lkemiz iin daha da byk oranda olduu, bulunduu corafi konum ve jeolojik yapsndan bilinmektedir. Alp Himalaya kvrm kuanda yer alan lkemizin zellikle kara alanlar bu kuakta yer alan dier lkelerde olduu gibi zengin petrol yataklarna sahip deildir (ekil 13).

Doalgaz Petrol ekil 17. Orta Dou ve Hazar Petrol/Doal Gaz Zonlar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 167 Petroln bulunup retilmesinden, son tketicilere ulamasna kadar geen sre (retim, tama, depolama, rafineri, tketim) olduka uzundur (ekil 14). Petrol deer zinciri, talep edilen petroln satlmasndan elde edilen gelirlerle, arzn devam ettirilmesini salayan ve srekli devam eden bir sretir. Bu yzden de talepteki ani bir arta arzn ok abuk cevap vermesi beklenemez. Byle bir durumda artan talep, ya stoklardaki petroln kullanlmasyla ya da atl kapasitenin faaliyete geirilmesiyle karlanabilir. Sonuta petrol deer zincirinin herhangi bir aamasnda ortaya kabilecek bir sorun veya darboaz petrol fiyatlarnn ykselmesine neden olmaktadr.

ekil 18. Petrol Deer Zinciri

Petrol piyasasnda dier nemli bir konu da, petrol kaynaklarnn corafi olarak dengesiz dalmdr. Tketici lkeler, kendilerinden uzak olan kaynaklara ulamak iin hem ekstra maliyetlere katlanmak zorunda kalmaktadrlar hem de her zaman bir arz kesintisi korkusu yaamaktadrlar. Ayrca sadece ham petrole olan talep deil, petrol rnlerine olan talep de srekli deimektedir. Bu durum da rafinerilerde sknt oluturmaktadr. Son yllarda petrol piyasasn yukarda saylan fiziksel unsurlarn yan sra, finansal piyasalar da olduka etkilemektedir. Vadeli ilem piyasalarnn saysnn artmas, trev aralarn kullanmnn yaygnlamas ile petrol kontratlarnn says son yllarda fiziki retim miktarndan 5-6 kattan fazla ilem grmtr. Petrol fiyatlarnn belirlenmesinde vadeli ilem piyasalar da belirleyici konuma gelmitir. 2.9.1. Trkiyede Petrol ve Doal Gaz Devlet Planlama Tekilat Mstearlnn tahminlerine gre birincil enerji talebi 2010 ylnda, 2008 ylndaki seviyesini hl yakalayamam olacaktr. Enerji arznda zellikle linyit ve ta kmrnn krize kar esnekliklerinin dk olduu ve 2010 ylnda, 2008 yl seviyesinin stne kabilecek birincil enerji kaynaklar olduklar grlmektedir (ekil 15). Dier taraftan doal gaz, 2008 seviyesinin biraz altnda kalrken; yksek vergiler ve tketim alkanlklarndaki deiim sebebi ile petrol arz, krizden en ok etkilenen enerji kaynaklarndan biri olmutur. Ancak yinede petrol ve doal gaz enerji talebi, toplam enerji talebinin % 62,9una tekabl etmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 168 -

ekil 19. Trkiye Birincil Enerji Talebinin Kaynaklara Gre Dalm Kaynak: 2010 Yl Program

Petrol ve doal gaz, yalnzca enerji gvenlii iin deil, ayn zamanda lkemiz btesi iin de stratejik neme sahiptir. lkemizin, son yllarda gerek bu kaynaklara olan talebinin artmas gerekse de uluslararas piyasalarda fiyatlarnn hzlca ykselmesi, d ticaret amzn da belirgin ekilde artmasna yol amtr. zellikle petrol fiyatlarnn tavan yapt 2008 ylnda, yaklak 45 milyar dolarlk ham petrol/petrol rnleri ve doal gaz ithalat yaplmtr (ekil 16). 2009 ylnda kresel krizin sonucunda den fiyat ve talebin etkisi ile bu rakam ancak 27 milyar dolara kadar gerileyebilmitir. yimser bir tahminle 2020 ylna kadar petrol ve doal gaza denecek toplam faturann 500 milyar dolar olaca ngrlmektedir.
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

44,83

Milyar Dolar

31,17 26,77 19,53 8,72 0,30 8,32 0,67 10,54 0,95 13,06 2,53 3,40 4,91 7,37 3,73 26,74

hracat thalat

7,82 0,42

1,36

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
ekil 20. Trkiyenin Petrol/Petrol rnleri ve Doal Gaz D Ticaret Dengesi Kaynak: TK D Ticaret Verileri

2.9.2. Trkiyedeki Petrol ve Doal Gaz Rezervleri Trkiye, 2009 yl sonu itibaryla 300 milyon varil kalan retilebilir petrol rezervine; 6,2 milyar metre kp doal gaz rezervine sahiptir. Aadaki tabloda 2009 yl sonu itibaryla TPAO ve zel irketlerin iletiminde olan petrol ve doal gaz rezervlerinin dalm bulunmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 169 Tablo 38. 2009 Yl Sonu tibaryla Trkiyenin Petrol Rezervleri

Kaynak: PGM Tablo 39. 2009 Yl Sonu tibaryla Trkiye Doal Gaz Rezervleri (m3)
irket T.P.A.O. N.V.Turkse Perenco Amity Oil nt. & T.P.A.O Thrace Basin Thrace Basin & Pinnacle Turkey Amity Oil nt. Toplam (*) Rezervuardaki Gaz (*) 11 567 389 366 4 654 326 807 1 922 266 521 1 947 582 197 1 297 994 762 10 500 000 23 140 059 653 retilebilir Gaz 8 689 589 366 3 258 023 101 1 504 277 217 1 798 252 755 1 169 575 107 1 094 000 000 10 500 000 17 524 217 546 11 303 291 166 Kmlatif retim 7 547 070 351 268 809 268 1 198 116 141 1 202 978 323 687 002 766 399 314 317 Kalan retilebilir Gaz 1 142 519 015 2 989 213 833 306 161 076 595 274 432 482 572 341 694 685 683 10 500 000 6 220 926 380

1 Tiway& T.P.A.O.&Stratic& Petrol Ofisi A.. 740 000 000

spatlanm, muhtemel ve mmkn rezervler toplamdr.

Kaynak: PGM

Trkiye'de 2009 yl toplam ham petrol retim miktar 2,4 milyon ton, doal gaz retim miktar ise 730 milyon metre kp olarak gereklemitir. Trkiye'nin 2009 yl ham petrol tketimi 30 milyon ton, doal gaz tketimi ise 37 milyar metre kp olmutur. Petrol ve doal gaz tketiminin ekonomik gelimeye paralel olarak artmas beklenmektedir. lkemizin, 2009 ylndaki ham petrol tketimi 22 milyon ton, doal gaz tketimi ise 36,6 milyar sm3tr. Ham petrol tketiminin % 90, doal gaz tketiminin ise % 98i ithalatla karlanmaktadr. 2009 yl sonu itibaryla TPAO; Trkiyede yaklak 1,2 milyar varil retilebilir petrol rezervlerinin % 70ine ve 300 milyon varil kalan retilebilir petrol rezervinin % 76sna, 17,5 milyar m3 retilebilir doal gaz rezervlerinin ise % 50sine ve 6,2 milyar m3 kalan retilebilir doal gaz rezervinin ise % 18ine sahiptir. 2.9.3. Petrol ve Doal Gaz Arama Faaliyetleri 6326 sayl Petrol Kanunu ile lkemiz 18 petrol blgesine ayrlm olup her bir petrol blgesinde irketler en fazla 8 adet petrol arama ruhsatna sahip olabilmektedir. Yine ayn Kanunla, TPAOya dier irketlerden farkl olarak, her bir petrol blgesinde en fazla 12 adet, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 170 toplamda 180 adedi gememek kaydyla arama ruhsat alabilme hakk tannmtr. Petrol leri Genel Mdrl tarafndan Arama Ruhsat ve letme Ruhsat olmak zere iki kategoride ruhsat verilmektedir.

Marmara 1 Bolu 2

orum 4 Ordu 6 7 Erzurum Ar 8

zmir 17

Ankara

Kayseri 5

Konya 15 Adana Mula 18 Antalya 16 14 Hatay G.Antep 13 12

Diyarbakr 11

Siirt 10

9 Van

ekil 21. Trkiye Petrol Blgeleri Kaynak: PGM

Bir arama ruhsat 4 yl sreyle Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakannn onay ile verilmektedir. Ancak, ruhsat sahibi irketin nc yln sonunda kuyu aamamas hlinde ruhsat feshedilmektedir. irketin arama almalarna iyi niyetle devam ettiinin belirlenmesi hlinde, bu sre Petrol leri Genel Mdrl tarafndan 2 yl daha uzatlabilmektedir. 6nc yln sonunda da irket uzatma talebinde bulunursa ciddi bir keif yapma olaslnn anlalmas ve irketin 50.000 dolar teminat yatrmasnn yannda, en az bir adet de kuyu amas artyla, Bakanlar Kurulu kararyla bu kez 2 yl daha uzatlabilmektedir. Buna ramen irket kuyu amazsa teminat Hazineye irat kaydedilmekte ve ruhsat drlmektedir. Tm uzatm sreleri dhil, 8inci yln sonunda petrol veya doal gaz kefi yapld takdirde, arama ruhsat sresi 3 yl daha uzatlabilir. Kara sular dndaki deniz ruhsatlar, ayn srelerle Bakanlar Kurulu karar ile verilir. Deniz ruhsatlarnda bu sreler % 50 artrlabilir. Sektrde, 2002 ylnda 4 yerli sermayeli olmak zere toplam 21 irket faaliyet gsterirken, 2009 sonu itibaryla irket says % 129 orannda artarak, 24 yerli ve 24 de yabanc sermayeli olmak zere toplam 48 adede ulamtr. Hlen bu irketlerin zerinde 151 adedi TPAOda olmak zere toplam 415 adet petrol arama ruhsat bulunmaktadr (ekil 18). lkemiz corafi durumu itibaryla, petrol zengini Orta Dou lkelerine ok yakn bir konumda bulunmaktadr. Bu konum ilk bakta, bizde de zengin petrol ve gaz yataklar olabileceini dndrmektedir. Ancak, corafi yaknla karn, Trkiyenin byk bir blmnn Alp-Himalaya Da Kua zerinde bulunmas nedeniyle lkemizin jeolojik konumu komularmzdan ok farkl ve karmak olup fazla krlmalara uramtr. Sz konusu komu lkelerde petrol retimi yaplan formasyonlarn nemli bir blm veya benzeri Gneydou Anadolu blgemizde de yer almaktadr. Bu durum petrol arama almalarn olumsuz etkilemekte, kk lekte korunmu hidrokarbon rezervuarlar ksa bir retim safhasn takiben, hemen suya dnerek retim problemleri yaanmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 171 -

ekil 22. Trkiye Petrol Arama Ruhsatlar Kaynak: PGM

Artan irket says ile birlikte, arama ve retime ynelik yatrmlar da son 7 sene ierisinde 7 kat artmtr. Yaplan yatrmlarn yarsndan fazlas ise TPAOdan gelmitir. TPAO bu geen sene zarfnda yatrmlarn 9 kat arttrmtr (ekil 19). 2009 ylnda sektrde 716 milyon dolar yatrm yaplm, piyasa deeri 3,5 milyar dolar olan ham petrol ve doal gaz retimi gerekletirilmi, dorudan 10 bin kiiye istihdam imkn salamtr.
800 700 600
Milyon USD

DER

TPAO
350 274 190 107 288 341 340 366 238 263

500 400 300 200 100 0 58 42 2002 76 71 2003

147 2004

210

2005

2006

2007

2008

2009

ekil 23. Trkiyenin Upstream Yatrmlar Kaynak: PGM

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 172 Trkiyede sondaj faaliyetlerinde 1934-2009 yllar arasn kapsayan yetmi be yllk dnemde, ylda ortalama 50 kuyu olmak zere toplam 3.727 adet kuyu almtr. Son sekiz yllk dnemde ise 535 adedi arama ve 212 adedi de retim kuyusu olmak zere toplam 747 adet kuyu almtr. Bu balamda, 2002 ylnda sadece 35 adet kuyu alm iken; 2009 ylnda lkemizin petrol arama alannda sektr tarafndan tarihinde bir rekora imza atlm, bir baka ifadeyle 1934 ylndan bu yana ilk kez bir yl iinde 101 adedi arama, 42 adedi de retim kuyusu olmak zere, 2009 ylnda toplam 143 adet kuyu almtr. 2.9.4. Petrol ve Doal Gaz retim Faaliyetleri irketler, atklar arama kuyularnda ekonomik miktarda petrol veya doal gaz bulduklar takdirde, bu kefin tescil edilmesinden sonra Petrol leri Genel Mdrlnden 20 yl sreli iletme ruhsat talebinde bulunabilmekte ve retime balayabilmektedir. retimini srdren irket, 20 yln sonunda bu kez Bakanlar Kurulu Karar ile nce 10 yl, mteakiben 10 yl daha iletme ruhsat sresini uzatarak toplam 40 yl retime devam edebilmektedir. Hlen 6 adedi ortak ve 52 adedi mstakil olmak zere 58 adet iletme ruhsat TPAOda, 14 adet iletme ruhsat da dier irketlerde olmak zere toplam 72 adet ruhsat bulunmaktadr. 2009 ylnda elde edilen 2,4 milyon ton ham petroln yzde 76sn oluturan 1,85 milyon tonu TPAO, yzde 24'n oluturan 600 bin tonu ise zel sermayeli dier irketler tarafndan retilmitir. Trkiyenin petrol retimi, 1991 ylndan 2008 ylna kadar devaml bir d eilimi ierisindedir. Ancak 2008 ve 2009 yllarnda Trkiye petrol retimi artm ve 2002 ylndaki 48.000 v/g seviyesi yakalanmtr.

ekil 24. Trkiyede (2009 Yl) Petrol retimi Yapan irketler ve Paylar Kaynak: PGM

Son on ylda Trkiyedeki petrol retiminde % 26,5 orannda d gzlenmitir. Trkiyede yeni petrol sahalarnn kefedilememesi ve retim yaplan sahalarn yalanmas nedeniyle son yllarda grlen retim dnn srmesi beklenmektedir. 2009 yl sonu itibaryla doal gaz retimimiz 729 milyon m3 ve ortalama gnlk retimimiz 2 milyon m3 olarak gereklemitir, retimin i tketimi karlama oran % 2dir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 173 1014
896 707 561 378 906 893 729

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

ekil 25. Trkiyenin Yllara Gre Doal Gaz retimi (milyon m3)

2009 ylnda retilen 729 milyon m3 doal gazn % 38ini oluturan 277 milyon m3n TPAO, % 62sini oluturan 452 milyon m3n ise dier irketler retmitir.

ekil 26. Trkiyede (2009 Yl) Doal Gaz retimi Yapan irketler ve Paylar Kaynak: PGM

Tm dier enerji sektrlerinde olduu gibi ekonomik kriz, doal gaz talebinde de bir daralmaya yol amtr. Bunun haricinde nispeten scak bir yln yaanmas ve kresel kriz nedeniyle elektrie olan talepteki azalma da, doal gaza olan talebi etkilemitir. Yllara gre baktmzda doal gaza olan talebin 2007 ylnda bir nceki yla gre %18,9luk art hznn, 2008 ylnda % 3,6ya dt grlmtr. 2009 yl iinde % -11,1lik bir daralmann yaand tahmin edilmektedir (Tablo 40).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 174 Tablo 40. 2004-2009 Aras Doal Gaz thalat ve Yldan Yla Art Oranlar

Yl 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Kaynak: BOTA

thalat (bcm) 22,2 27,0 30,7 36,5 37,8 33,6

Art (%)

% 21,6 % 13,7 % 18,9 % 3,6 % -11,1

Dier taraftan; lkemizde, ilk kez tesis edilen 1,6 milyar m3 kapasiteli SilivriDeirmenky Doal Gaz Depolama Tesislerinin depolama kapasitesinde art salanmas ve yeni depolama sahalarnn tesis edilmesine ilikin evre, fizibilite ve teknik almalar TPAO tarafndan srdrlmektedir. Bu tesislerin depolama kapasitesinin 3 milyar m3e ve geri retim kapasitesinin de 50 milyon m3/gne karlmas planlanmaktadr. 2.9.5. Petrol rnleri Endstrisi Jeolojik nedenlerden dolay Trkiye, ham petrol retiminin yan sra petrol rnlerinin retilmesinde da baml durumdadr. Rafine petrol rnlerinin yaklak % 30u, petrokimya rnlerinin ise yaklak % 75i ithalat ile karlanmaktadr. Son 10 yln petrol rnleri istatistiklerine bakldnda, Trkiyenin ortalama 29 milyon ton petrol rnleri tkettii grlecektir. En ok tketilen rnler; motorin, fuel-oil ve benzin olmutur. Trkiyede tketilen rafineri rnlerin ortalama 21 milyon tonu TPRA tarafndan karlanmaktadr. Yurt ii retimi, aada belirtilen TPRAa bal 4 rafineri tarafndan karlanmaktadr.

ekil 27. Ceyhann Corafi Konumu ve Petrol-Doal Gaz Boru Hatlar ile Rafineriler Kaynak: TPRA

Petrokimya sanayisi; nafta, LPG, Gas Oil gibi petrol rnleri ve doal gaza dayal temel girdileri kullanarak plastikler, kauuk ve elyaf ham maddeleri ile dier organik ara maddeleri reterek ambalaj, elektronik, otomotiv, inaat, tekstil ve tarm gibi birok sektre girdi (ekil 24) salayan lokomotif bir sanayi koludur. Petrokimyasal rnlerin saylar, on binlerden fazla kimyasaln retiminde kullanlmas, petrokimya sanayisinin kimya sanayisi iindeki yerini aka ortaya koymaktadr. Bir baka deyile petrokimya sektr, bugn modern yaamn olmazsa olmazlarndandr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 175 PetrokimyaSanayi
PLASTKLER

KAUUK-LASTK

ELYAF-TEKSTL

Ham Petrol
Nafta

B OYALAR

GBRELER

Gas Oil

Doal Gaz
Kondensat Etan

DETERJANLAR

SOLVENTLER

LA-KO ZMET K O TOMOT V BEYAZ E YA

ekil 28. Petrokimya Girdi-ktlar

Petrokimya sektr lkemizdeki toplam kimyasal retiminin % 25ini temsil etmekte olup PETKM bugn lkemizin en byk petrokimyasal reticisi olarak Trkiye kimya sanayisinin en byk oyuncularndan biri konumundadr. lkemizde petrokimyasal rnlere olan talep, gelimi lkelere kyasla daha fazla ve dnya ortalamalarnn zerinde artmakta olup Trkiye petrokimya sanayisi henz pazar doygunluuna erimemitir. Trkiye petrokimyasal retim kapasitesi, Trkiye gibi gelimekte olan lkelerle kyaslandnda Avrupadaki birka kk lke ve Azerbaycan dnda kk kalmaktadr. Brezilya, Hindistan, Tayland ve Tayvan, petrokimya sektrnde Trkiyenin yaklak 5 kat bykle sahipken; Gney Kore 10 kat daha byktr. Sektrde yeterli yerli retim olamamas, Orta Dou blgesinde kurulan ok yksek kapasitelerin devreye girmeleri ve kendilerine cazip pazarlar aramalar gibi nedenlerle Trkiye petrokimya piyasas, dnyann spot ve en ekici piyasalarndan biri hline gelmitir. Trkiye, inden sonra en fazla termoplastik ithal eden lke konumundadr. Trkiye giderek yeni yatrmlarn gerekletirildii Orta Dou ve Uzak Dounun yeni pazar hedefi hline gelmektedir. Trkiye plastik sektr hzla gelimektedir. Trkiyenin tek plastik ham maddesi reticisi olan PETKM, plastik sektrndeki bymeye paralel bir byme gstermek zorundadr. Zincirde meydana gelebilecek bir kopma, tedarik zincirinde entegrasyonun srekliliinin salanamamasna neden olacak ve bu zayflamadan plastik sektr de olumsuz etkilenecektir.
12000 10000 8000 6000 4000 2000 0
20 02 20 03 20 04 20 08 20 00 20 01 19 99 20 07 20 05 19 98 20 06 20 09 T 20 15 20 20 T

Termoplastikler Elyaf hammaddeleri Kauuk hammaddeleri

ekil 29. Petrokimyasallarda Trkiye Talebi Kaynak: Petkim

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 176 Trkiye'de petrokimyasal rnlere olan talep, gelimi lkeler ve dnya ortalamalarnn zerinde bir hzla artmaktadr. Trkiye'de petrokimyasal rnlerin arz ise taleple ayn hzda artmamaktadr. PETKM, 2009 ylnda yurt ii petrokimyasallar talebinin ancak % 25'ini karlayabilmitir. Bu durum, Trkiye petrokimya sektrnn rekabet gcn olumsuz etkilemekte ayrca, sektrn ok yksek olan katma deerinin yurt dnda kalmasna neden olmaktadr. Trkiyenin d ticaret a ierisindeki bir dier byk pay ise ara mal ithalatndan kaynaklanmaktadr. 2009 ylnda kresel krizin etkisi ile yaanan talep daralmas nedeniyle d ticaret a 2008 ylna gre azalarak 39 milyar dolar olarak gereklemitir. Ara mallarnn ithalattaki pay ise yaklak % 50 civarndadr. Petrokimyasal ham maddelerin ara mal ithalat ierisindeki pay ise yaklak % 12 civarndadr. 2008 ve 2009 ylnda ekonomik kriz nedeniyle yaanan talep daralmas dikkate alnmakszn; yaklak 6 milyar dolar olan pazarn ortalama % 12lik yllk byme oran ile 2015 ylnda 15 milyar dolar bykle erimesi beklenmektedir. Yatrm yaplmamas hlinde, yerli retimin 2009 yl sonu itibaryla % 25 olan pazar paynn, 2015 ylnda % 1214e dmesi ve lkemizin en az 13 milyar dolar petrokimyasal ithal etmek zorunda kalmas ngrlmektedir. 2.10. MADENCLK VE EVRE evre, canllarn yaamlar boyunca ilikilerini srdrdkleri ve karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel ortam ifade eder. Trkiye nemli doal kaynaklar, sosyokltrel potansiyeli, gen ve dinamik nfusuyla gelimilik dzeyini her geen gn artrma abasnda olan bir lkedir. Gelecek kuaklarn ihtiya duyaca kaynaklarn varln ve kalitesini tehlikeye atmadan, hem bugnn hem de gelecek kuaklarn evresini oluturan tm evresel deerlerin her alanda (sosyal, ekonomik, fiziki vb.) slah, korunmas ve gelitirilmesi srdrlebilir evre politikasn oluturur. Bu kapsamda bugnk ve gelecek kuaklarn, salkl bir evrede yaamasn gvence altna alan evresel, ekonomik ve sosyal hedefler arasnda denge kurulmas esasna dayal kalknma ve gelime de srdrlebilir kalknmann gereidir. Srdrlebilir kalknma politikalar, genel politikalara yanstlmaya allmakla birlikte arzu edilen seviyede deildir. Srdrebilir kalknmann ve srdrlebilir bir evrenin salanmas iin; evresel deerlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasn ve yok olmasn nlemeye; mevcut bozulmalar gidermeye; evreyi iyiletirmeye ve gelitirmeye; evre kirliliini nlemeye ynelik olarak allmal ve evrenin korunmas salanmaldr. Ancak evrede meydana gelen ve canllarn saln, evresel deerleri ve ekolojik dengeyi bozabilecek her trl olumsuz etki evre kirliliini yaratmaktadr. evrenin temel varlnn (su, toprak, hava) kirlenmesini gsteren evre sorunlar, zellikle hava kirlilii eklinde, Sanayi Devrimini yaayan lkelerde ok eski yllarda ortaya km ve o dnemde bile nemli bir sorun olarak kabul edilmitir. evre sorunlarn birbirinden soyutlamak ve tek bana ele alp deerlendirmek ise mmkn deildir. nk evre sorunlar, nedenleri ve sonular bakmndan birbirlerinin iine gemi durumdadr. evre sorunlarnn bir zellii de evrensel olmasdr. Yerel nitelikteki bir sorunun bile, uzun vadeli etkileri gz nne alndnda, aamal olarak nce blgesel, daha sonra evrensel sorunlara kaynak oluturaca bir gerektir. Sadece belli bir zaman limitinde yaayan kiileri deil, ayn zamanda gelecek kuaklar, tm canl organizmalar etkileyebilmekte ve kalc birtakm olumsuzluklara sebep olabilmektedir. evre kirliliini oluturan sebeplerin banda ise insanlarn davranlar gelmektedir. nsanlarn bilerek ya da bilmeyerek doal kaynaklar yanl kullanmalar evresel sorunlara yol amaktadr. Nfusun hzla artmasna paralel olarak retim ve tketim faaliyetlerinin art, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 177 yanl yer seimlerinin yaplmas sonucu arpk kentleme, gerekli nlemleri almadan sanayi atklarnn evreye verilmesi ve zel mlkiyette bireysel karlarn n planda olmas gibi etkenler, kaynaklarn ar kullanmna ve bu aamalarda topran, suyun ve havann zararl maddelerle kirlenmesine, ekolojik dengenin bozulmasna, tm canl varlklarn hayatnn tehlikeye atlmasna sebep olmaktadr. Sanayi Devrimi ile balayan evre kirlilii, dnyada ekonomik ve sosyal yatrmlarda evre boyutunun dikkate alnmas zorunluluunu da beraberinde getirmi ve 1970li yllarn banda bu zorunluluun farkna varan gelimi lkeler, ncelikle kendi lkelerinden balayarak tm dnyada evre olgusunun yerlemesi iin aba gstermilerdir. lke ekonomilerinin nemli sektrlerinden biri olan madencilik, uluslarn sosyoekonomik kalknmalar iin gerekli olan enerji ve sanayisinin temel ham maddelerini salayan tm faaliyetleri kapsamaktadr. Madencilik, kalknmada nemli olan bir sektr olduundan, lke kaynaklarnn en yksek dzeyde ve etkin bir ekilde kullanmnn salanmas gerekmektedir. Madenler lkelerin doal kaynaklarndan biri olup giderek artan taleplerin karlanmas gerektiinden iletilmeleri kanlmazdr. Madencilik faaliyetleri genel olarak doal evrenin tahribine sebep olmaktadr. Madencilik yaplan sahalarn bozulmasna karn, topran ve bitki rtsnn eski hline getirilmesi iin her trl tedbir alnmaldr. Her sektrn kendine has zellikleri olmakla birlikte; madencilik sektrn, btn dier sektrlerden ayran karakteristik zellikler vardr. Bunlar: Madenler yenilenemeyen dalmamtr. ham madde kaynaklardr ve yeryzne eit

Madenler genel olarak bulunduu (olutuu) yerde karlmak zorundadr. Bu nedenle madencilikte ham madde karlan ocak, stok sahas, zenginletirme tesisi ve atk havuzu vb. yaplarn, teknik ve ekonomik hususlar dikkate alnarak bir btnlk iinde ina edilmesi gerekmekte olup bu faaliyetler yaplrken, evre kirliliinin en aza indirilmesi de zorunluluk arz etmektedir.

Baka bir deyile madencilik yer seme ve mevzuata uygun yer arama ans az olan bir sektr olduundan doal kaynaklarmzdan srdrlebilir kalknma ilkeleri erevesinde, srdrlebilir evre zelliklerini dikkate alarak yararlanmamz gerekmektedir. Doal kaynak olan madenler ve mineraller, insan refah iin bir taraftan ekonomiye kazandrlrken, dier taraftan evreye verilen tahribat ve zarar ou zaman gz ard edilmektedir. Faaliyetlerin yapld alanlarda ve zellikle ak iletme yntemi ile alan sahalarda almalar bittikten sonra toporafya, jeolojik yap, rlyef, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen deimekte ve bitki rts de harap olmaktadr. Madenlerin ekonomiye kazandrlmas, enerji ve sanayi ham madde talebinin ucuz ve gvenli olarak salanmas ve ilenmi mal ihracatnn arttrlmas, madencilik sektrnn balca amac olmakla birlikte, madencilik faaliyeti; yer alt kaynaklarnn tkenmeye balamas ancak buna ters orantl olarak giderek artan talep ve tenrn dk olmas nedeniyle zenginletirme yntemlerinde kimyasal maddelerin kullanlmasna bal olarak evre sorunlar yaratan bir konu olarak ele alnmaktadr. Ayrca madencilik faaliyetleri, alternatif yer seimi ans olmadndan dier arazi kullanm biimlerinden imar, endstri alanlar, tarm ve ormanclk ile kar karya kalmaktadr. Bunun dnda gnmzde evre bilincinin artmas, madencilik faaliyetlerinin oluturduu evre tahribatnn direkt olarak ortaya kmas ve yaplan almalarda bu tahribatn gzle grlmesi madenciliin kamuoyunda evreyi kirletici ve doay bozucu faaliyetler olarak kabul edilmesine yol amakta ve buna bal olarak da bilinli veya bilinsiz Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 178 toplumsal hareketler gndeme gelmektedir. Bilinli olarak ortaya konan evresel problemler iin uygun zm yollar aranmakta ve gerekli tedbirlerin alnmas salanmaktadr. Ancak bilinsiz olarak kat bir kar kma ile hibir zm retilememekte, bunun sonucunda istenmeyen skntlar ortaya kmaktadr. Btn canllarn ortak varl olan evrenin, srdrlebilir evre ve srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda korunmasn salamak amacyla evre Kanunu karlmtr. evre Kanununun 1983 ylnda yrrle girmesi ile birlikte Kanunda belirlenen Ynetmeliklerin yrrle alnmas almalarna hz verilmi; bu erevede hava, su, atk ve grlt konularnda ynetmelikler hazrlanmtr. Ancak srdrlebilir kalknma ilkeleri erevesinde evre boyutu ele alnarak koruma kullanma ilkeleri kapsamnda doal kaynaklarmzdan yararlanmamz kanlmaz bir gerek olduundan, gerekli mevzuat dzenlemeleri uygulama almalar yaplmaya devam etmektedir. ereve niteliindeki 5491 sayl Kanunla deiik evre Kanununa ek olarak evresel ortam temel alarak dzenlenen kanunlar ve ynetmelikler, sanayi tesislerinin (ve belediyelerin) ykmllklerini ve bunlara ilikin yaptrmlar dzenlemektedir. Trkiyede madencilik faaliyetleri evre Kanunu ile evre Kanununa istinaden karlan ynetmelikler ile birlikte dier meri mevzuata da uyularak yaplabilmektedir. evre ve Orman Bakanl bnyesinde madencilik sektrn ilgilendiren baz ynetmelikler unlardr; evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii evre Dzeni Plan ve Plan Notlar zel evre Koruma Blgeleri Plan Hkmleri Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Madencilik Faaliyetleri ile Kazandrlmas Ynetmelii Bozulan Arazilerin Doaya Yeniden

Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii Kum, akl ve Benzeri Maddelerin Alnmas, letilmesi ve Kontrol Ynetmelii Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii Evsel Kat Atk Ynetmelii Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii Atklarn Dzenli Depolanmasna likin Ynetmelik Orman Saylan Alanlarda Verilecek zinler Hakknda Ynetmelik Yaban Hayatnn Korunmas ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar ile ilgili Ynetmelik

zellikle son yllarda ABye uyum almalar erevesinde evre mevzuatnda da nemli deiiklikler olmu, genel olarak lkemizdeki evre bilinci gelimi ve denetimler artrlmtr. 2.10.1. evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii Dnyada en nemli sorunlarn banda gelen evre kirlilii ile mcadele etmek amacyla yaplan almalar, 1970li yllarda balatlan uluslararas rgtlenme Stockholm Konferans ile hz kazanm ve 1992 Rio Konferansna kadar giden almalarla gerek uluslararas dzenlemeler gerekse lkelerin kendi mevzuat ile zm araylarna gidilmitir. Bu yaplan almalar neticesinde evre ynetimi amalarndan en nemlisi olarak evresel Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 179 Etki Deerlendirmesi (ED) almalar nem kazanm, gelimi ve gelimekte olan pek ok lkede evresel Etki Deerlendirmesi, kalknmann gerei olan faaliyetlerin evre zerinde olabilecek olumsuz etkilerini daha batan belirleyebilmek, bu olumsuzluklar ortaya kmadan nlemek iin gerekli nlemleri tespit etmek ve bylelikle kalknmann srdrlebilirliini salamak iin gelitirilmitir. lkemizde yrrlkte bulunan birok mevzuatta evre ile ilgili hkmler yer almakta, ancak bu hkmler tek balarna evre ile ilgili dzenlemelerin yaplmasna ve evre sorunlarnn nlenmesine imkn tanmamaktayd. Bu kapsamda lkemizde 1982 ylnda yrrle giren evre Kanununun 10uncu maddesine dayanlarak karlan ED Ynetmelii yasal statye oturtularak 07.02.1993 tarihinde uygulamaya gemitir. Uygulamada ortaya kan sorunlarn giderilmesi, etkin ve verimli bir uygulamann salanmas amacyla 23.06.1997, 06.06.2002, 16.12.2003 ve 17.07.2008 tarihlerinde revize edilmitir. evre Kanununun 10uncu maddesinde yer alan Petrol, jeotermal kaynaklar ve maden arama faaliyetleri evresel etki deerlendirmesi dndadr. hkm Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edildiinden maden arama faaliyetlerine ilikin olarak evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Ynetmelik 19 Aralk 2009 tarihinde yrrle girmitir. Ancak, arama ruhsat dneminde retim yaplmas durumunda sz konusu madencilik faaliyeti ED Ynetmelii hkmlerine tabidir. evresel etki deerlendirmesi (ED); evreye nemli etkileri olabilecek faaliyetlerle ilgili projelerin planlama aamasndan balanarak faaliyetin inaat, iletme ve faaliyetin sona erdirilmesinden sonra meydana gelebilecek etkilerin, proje hakknda karar alnmadan nce bilimsel yntem ve tekniklerle incelenmesi, varsa olumsuz etkilerinin nlenmesi ve gerekli nlemlerin belirlenmesi; projenin tm uygulama aamalarnda bu etkilerin ve nlemlerin izlenmesi ve denetlenmesi srecidir. evresel etki deerlendirmesi, bugn dnyada evre ynetiminin en st aamas olarak kabul edilmekte olup ED srecinin ortaya kmasndaki en nemli etken, bozulan evrenin dzeltilmesinin maddi adan fevkalade masraf getirmesi ve onarmn zor olmasdr. EDin amac ekonomik ve sosyal gelimeyi nlemeden, evre deerlerini ekonomik politikalar karsnda korumak, planlanan bir faaliyetin yol aabilecei btn olumsuz evresel etkilerin nceden tespit edilip gerekli nlemlerin alnmasn salamaktr. ED uygulamasyla; evre Kanununa istinaden karlan ynetmelikler ve dier meri mevzuatn uygulanabilmesi de mmkn olmaktadr. evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii kapsamnda projeler, kirleticilik zellikleri esas alnarak, ek-I ve ek-II listesi olarak iki grupta deerlendirilmektedir. Ek-I ve ek-II listeleri, AB 97/11/EC Direktifi gz nne alnarak hazrlanm olup madencilik projeleri ED Ynetmelii kapsamnda deerlendirilirken; lkemizdeki dier kamu kurum ve kurulular, niversiteler ve meslek odalar ile i birlii yaplmakta; halkn katlm salanmakta; gr ve nerileri alnmaktadr ED Ynetmeliinde evresel Etki Deerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesinde (Ek I) yer alan madencilik projeleri unlardr: 28- Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aamasna baklmakszn, a) 25 hektar ve zeri alma alannda (kaz ve dkm alan toplam olarak) ak iletme ve cevher hazrlama tesisleri, b) 150 hektar aan (kaz ve dkm alan toplam olarak) alma alannda ak iletme yntemi ile kmr karma ve cevher hazrlama tesisleri, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 180 c) Biyolojik, kimyasal, elektrolitik ya da sl ilem yntemleri uygulanan cevher zenginletirme tesisleri, ) 1inci ve 2nci grup madenlerin her trl ileme sokulmas (krma-eleme, tme, ykama ve benzeri) 100.000 m3/yl ve zeri kapasitede olanlar. 29- 500 ton/gn ham petrol ve 500 000 m3/gn doal gazn karlmas. 30- Petrol, doal gaz ve kimyasallarn 40 kmden uzun 600 mm ve zeri apl borularla tanmasdr. ED Ynetmeliinde EK II Seme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesinde yer alan madencilik projeleri unlardr: 42- Madencilik projeleri Ruhsat hukuku ve aamasna baklmakszn; a) Madenlerin karlmas (Ek-Ide yer almayanlar), b) 5.000 m3/yl ve zeri kapasiteli blok ve para mermer, dekoratif amal talarn kartlmas, ilenmesi ve yllk 250.000 m2 ve zeri kapasiteli mermer kesme, ileme ve sayalama tesisleri, c) 1.000.000 m3/yl ve zerinde metan gaznn kartlmas ve depolanmas, ) Karbondioksit ve dier gazlarn kartld, depoland veya ilendii 10.000 ton/yl ve zeri kapasiteli tesisler, d) 1inci ve 2nci grup madenlerin her trl ileme sokulmas (krma-eleme, tme, ykama ve benzeri) ek-Ide yer almayanlar, e) Cevher hazrlama veya zenginletirme tesisleri (Ek-Ide yer almayanlar). 43- 50.000 ton/yl ve zeri tuzun karlmas ve/veya her trl tuz ileme tesisleri. 44- Kmr ileme tesisleri a) Hava gaz ve kok fabrikalar, b) Kmr briketleme tesisleri, c) Kmr ykama tesisleri. 45- Petrokok, kmr ve dier kat yaktlarn depolama, snflama ve ambalajlama tesisleri (Perakende sat birimleri hari). 46- Kire fabrikalar ve/veya al fabrikalar. 47- Ek-Ide yer alan projeler kapsamnda bulunmakla birlikte, yeni bir metot veya rn denemek ve gelitirmek amac ile hazrlanan ve iki yldan uzun sreli olmayan projeler. 48- Arama Faaliyetleri: a) Hektar bana 500 m n zerinde yaplan yarmal aramalar, b) Ruhsat alan ierisinde toplam 5000 mnin zerindeki maden arama sondajlar, c) Ruhsat alan ierisinde toplam 10.000 mnin zerindeki jeotermal arama sondajlar, ) Ruhsat alan ierisinde hektar bana 10 adet sondaj ve zerinde yaplan petrol ve doal gaz arama sondajlardr. evresel Etki Deerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi (Ek I) kapsamnda yer alan projeler; ek-Ide yer alan projelere ve ek-IIde bulunup ED Gereklidir karar verilen projelere uygulanr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)
3

- 181 evresel Etki Deerlendirmesi Uygulanacak Projeler Listesi (Ek I) kapsamnda sunulan projelerde EK I prosedr, evre ve Orman Bakanl tarafndan aada yer alan i akm emas dorultusunda yrtlmektedir. Ek I Prosedr; ED bavuru dosyas EK III formatna gre hazrlanr. Bakanla sunulur (2 adet). Uygunluk ynnden inceleme. (3 i gn) Bavuru dosyasnn bir nshas Valilie gnderilir. (Valilik projeyi duyurur.) Bakanlk proje tantm dosyasn inceler ve DK kurulur. ( 3 i gn /oaltma istenir.) Halkn katlm toplants yaplr. (10 gn nce yerel-ulusal gazetede ilan verilir.) Bilgilendirme ve kapsamlatrma toplantsnda nceleme Deerlendirme Komisyonu tarafndan oluturulan format yatrmcya verilir. (12 i gn) ED raporu Bakanla sunulur (2 adet). (Uygunluk ynnden inceleme 3 i gn) 1 adet Valilie gnderilir. oaltma istenir. nceleme Deerlendirme Komisyonu yelerince, inceleme ve deerlendirme yaplr. (10 i gn) Nihai ED raporu Bakanla sunulur (2 adet). (5 i gn) Nihai ED raporu halkn grne sunulur. (10 i gn) oaltma istenir. (3 gn ) Bakanlka ED olumlu/ED olumsuz karar verilir. (5 i gn) 7 yl ierisinde yatrma balanmaldr. Yatrm yaplamaz.

ED Ynetmeliinin 1993 ylnda yrrle girdii tarihten 31.01.2010 tarihine kadar ED Uygulanacak Projeler Listesi (EK I) kapsamnda yer alan yatrmlarn % 25i petrol ve madencilik yatrmlarn kapsamaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 182 -

ekil 30. ED Kapsamndaki (EK I) Petrol ve Madencilik Yatrmlar Kaynak: ED ve Planlama Genel Mdrl (31.01.2010).

Not: Madencilik sektr dndaki sektrlerde bulunan projelerden 59u ierisinde Malzeme Oca Faaliyeti yer almaktadr.

ekil 31. ED Kapsamndaki (EK I) Petrol ve Madencilik Yatrmlarnn Yllara Gre Dalm Kaynak: ED ve Planlama Genel Mdrl (31.01.2010)

EK-II Prosedr; Ek-II listesinde yer alan projelere ve bu ynetmelik kapsamnda ya da kapsam dnda bulunan projelere ilikin kapasite artrm ve/veya geniletilmesi hlinde, kapasite art toplam bu Ynetmelikin ek-IIsindeki eik deer veya zerindeki projelere uygulanr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 183 Seme Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi (Ek II) kapsamnda sunulan projelerde EK II prosedr il evre ve orman mdrlkleri tarafndan aada yer alan i akm emas dorultusunda yrtlmektedir. Proje tantm dosyas hazrlanr. Valilik uygunluk ynnden inceler. (5 i gn) Proje tantm dosyasnda inceleme ve deerlendirme yaplr. (15 i gn) Valilike karar verilmesi. (5 i gn) ED Gerekli Deildir Karar 5 yl ierisinde yatrma balanmaldr. ED Gereklidir Karar ED prosedr uygulanr.

ED Ynetmeliinin 1993 ylnda yrrle girdii tarihten 31.01.2010 tarihine kadar Seme ve Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi (EK II) kapsamnda yer alan yatrmlarn % 53,4 petrol ve madencilik yatrmlarn kapsamaktadr.

ekil 32. ED Kapsamndaki (EK II) Petrol ve Madencilik Yatrmlar Kaynak: ED ve Planlama Genel Mdrl (31.01.2010)

Seme ve Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi (EK II) kapsamnda 31.12.2009 tarihine kadar olan petrol ve madencilik yatrmlarnn says, ekil 29da yer almaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 184 -

ekil 33. ED Kapsamndaki (EK II ) Petrol ve Madencilik Yatrmlarnn Yllara Gre Dalm Kaynak: ED ve Planlama Genel Mdrl (31.12.2009)

lkemizin corafi konumu ve doal gzellikleri esas alnarak korunan alanlar belirlenmitir. Sz konusu korunan alanlar doal sit alanlar, arkeolojik alanlar, mill parklar, av ve yaban hayat koruma alanlar, zel evre koruma blgeleri, tarm alanlar (1inci ve 2 nci snf), zel Ormanlar ve Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliine gre mutlak koruma alan, ksa mesafeli koruma alan, orta mesafeli koruma alanlar olup bu alanlarda madencilik faaliyetlerine izin verilmemektedir. ED Ynetmelii kapsamnda sunulan dosyalarda faaliyetin, sz konusu korunan alanlarda yer almas durumunda projeler iade edilmektedir. 2.10.2. Uluslararas Szleme, Protokol ve Anlamalar lkemizce taraf olunan szleme, protokol ve anlamalar unlardr; 1. klim Deiiklii ereve Szlemesi (FCCC) Framework Convention on Climate Change 2. Kyoto Protokol 3. Tehlikeli Atklarn Snrlar tesi Tanmnn ve Bertarafnn Kontrolne likin Szleme (BASEL), Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and their Disposal 4. Ozon Tabakasnn Korunmasna Dair Szleme (VYANA), Vienna Convention for the Protection of the Ozone Layer 5. Ozon Tabakasn ncelten Maddelere Dair Montreal Protokol 6. evresel Konularda Bilgiye Eriim, Karar Verme Srecine Halkn Katlm ve Yargya Bavuru Szlemesi, (AARHUS) Convention on Access to Information, Public Participation in Decision Making and Access to Justice in Environmental Matters 7. Kirlilik Salnm ve Transfer Kaytlar Protokol

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 185 8. Belirli Tehlikeli Kimyasallarn ve Pestisitlerin Uluslararas Ticaretinde n Bildirim Mekanizmasna likin Szleme (ROTTERDAM), Rotterdam Convention on the Prior Informed Consent Procedure for Certain Hazardous Chemicals and Pesticides in International Trade PIC 9. Kalc Organik Kirleticilere likin Szleme (STOCKHOLM), Convention on Persistent Organic Pollutants - POPs 10. Uzun Menzilli Snraan Hava Kirlilii Szlemesi Convention on Long Range Transboundary Air Pollution 11. Gothenburg Protokol 12. Oslo Protokol 13. Avrupada Kirleticilerin Snraan Geileri Gzlem ve Deerlendirme Birlii Program (EMEP) 14. Snai Kazalarn Snraan Etkileri Szlemesi, Convention on the Transboundary Effects of Industrial Accidents 15. Stratejik evresel Deerlendirme Protokol 16. Biyolojik eitlilik Szlemesi, (CBD) Convention on Biological Diversity 17. Cartagena Biyogvenlik Protokol 18. lleme ile Mcadele Szlemesi, (CCD) Convention to Combat Desertification 19. Su Kular Yaama Alan Olarak Uluslararas nemde Sulak Alanlar Szlemesi (RAMSAR), Convention on Wetlands of International Importance especially as Waterfowl Habitats 20. Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szleme, (CITES) Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora 21. Avrupa Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarnn Korunmas Szlemesi (BERN) Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats 22. Avrupa Peyzaj Szlemesi Convention on European Landscape 23. Deney ve Dier Bilimsel Amalarla Kullanlan Omurgal Hayvanlarn Korunmas Szlemesi-European Convention for the Protection of Vertebrate Animals Used for Experimental and Other Scientific Purposes Taraf olma srecinde olunan ve taraf olunmayan szlemeler ise unlardr: Deney ve Dier Bilimsel Amalarla Kullanlan Omurgal Hayvanlarn Korunmas Szlemesi European Convention for the Protection of Vertebrate Animals Used for Experimental and Other Scientific Purposes: Szlemeye taraf olma almalar devam etmektedir. Yabani Hayvanlarn Gmen Trlerinin Korunmas Szlemesi (BONN) Convention on the Conservaton of Migratory Species of Wild Animals: lkemizin doal hayat korumaya ynelik politikas gereince, sz konusu szlemeye taraf olunmamtr. Snraan Boyutta evresel Etki Deerlendirmesi Szlemesi, (ESPOO) Convention on Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context: lkemizde yrrlkte olan ED Ynetmeliinin ek-I listesi ile konvansiyonun ek-I listesi genel olarak uyumlu olmakla beraber; konvansiyonun ek-I listesi, projeleri daha genel olarak kapsamaktadr. rnein madencilik faaliyetlerinin tamam (eik deerler olmadan) bu listede Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 186 yer almaktadr. Konvansiyon hkmleri incelendiinde etki alan ve ED dokmannn hazrlanmas hususlarnda netlik ve konvansiyona taraf AB lkelerinde yaplan uygulamalarn sonular hakknda yeterli bilgi bulunmamaktadr. Sz konusu szlemeye lkemiz taraf deildir. 2.10.3. Madenciliin evresel Etkileri Ak ocak madenciliinin evre zerine dorudan etkisi, toprak ve bitki rtsn yok etmesidir. Madencilik yaplan alanlarda ou zaman peyzajda nemli deiikliklerin meydana geldii grlr. Ayn zamanda madenciliin bitiik alanlar zerine dolayl etkileri de vardr. Bunlar cevher, bitki rts ve atk ynlar ile madencilik binalar ve tesislerinin bulunduu arazilerde meydana gelir. Madencilik faaliyetlerinde depolanma artlarnn en iyi ekilde salanmas gerekmektedir. Toz ve grlt limitleri ise en yakn hassas olarak alan ele alnp deerlendirilmelidir. Madencilik faaliyetinin balamasndan itibaren iletme srasnda ve sonrasnda oluan evre problemlerini snflandracak olursak; Bitkisel topran alnmas sonucu oluan arazi bozulmas, Ak maden iletmecilii yaplan ocak alannda meydana gelen arazi bozulmalar, toz, patlatma ve grlt emisyonlar, Pasa ve atk sahalarndan kaynaklanan, su ve toprakta oluabilecek kirlenmeler, Cevher hazrlama (zenginletirme) sonucu havada, toprakta ve suda oluabilecek kirlenmeler, Yer alt (kapal) maden iletmeciliine bal olarak ocak kmeleri ve su birikmesi ile ilgili problemler. Maden atklar da madenciliin en nemli evresel sorunlarndan biridir. Trkiyede maden atklar ile ilgili u ana kadar bir dzenleme bulunmamakla birlikte, maden atklar, zelinde ayr bir ynetmelik yaymlanp yrrle girene kadar, Atklarn Dzenli Depolanmasna likin Ynetmelik hkmlerine tabi olup Avrupa Birliinin 2006/21/EC sayl Maden Atklarnn Ynetimi Direktifi gereince, Maden Atklarnn Ynetimi Ynetmeliinin lkemiz mevzuatna uyarlanmas ile ilgili almalar yrtlmektedir. 2.10.4. I. ve II. Grup Maden Ocaklar ve evre Uygulamalar 05.06.2004 tarihinde 5177 sayl Kanunla yaplan deiiklikle 3213 sayl Maden Kanununda dzenlemeler yaplm; ta, kum-akl, vb. ocaklar Maden Kanunu kapsamna alnmtr. Bu kapsamda, ta oca ve buna bal olarak krma-eleme tesislerinin says artmtr. Sz konusu tesislerin yerleim yerlerine ve otoyollara yakn olan yerlerde kurulmas grnt ve emisyon kirlilii asndan evresel sorunlara neden olmutur. Bu kapsamda zellikle ta ocaklar ve krma-eleme tesislerinin youn olduu ve ehirleme ile i ie girdii byk ehirlerimizde evresel etkilerin nlenmesi ve yaptrmlarn daha etkili salanmas amac ile valilikler bnyesinde gerekli alt yap oluturularak stanbul, Kocaeli, Gaziantep, Hatay ve Mersin illerinde Mahalli evre Kurulu kararlar alnarak potansiyel alanlar belirlenmitir. evresel etkilerin, kaynanda nlenebilmesi iin ED Raporu ve/veya Proje Tantm Dosyalar deerlendirilirken;

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 187 Kurulmas planlanan krma-eleme tesislerinde; tesisteki toz kayna olan her bir nitenin (bunker, krclar, elekler, bantlar) kapal ortam ierisine alnmas ve kapal ortam ierisine alnan nitelere toz indirgeme sisteminin kurulmasnn taahht ettirilmesi, nceden ED Karar verilmi ve hlen faaliyette olan tesisler ile ED Ynetmelii kapsam dnda deerlendirilen tm krma-eleme tesislerinde ise; 31.12.2012 tarihine kadar belirtilen hususlarn salanmas ile ilgili olarak valiliklere talimat verilmitir. 2.10.5. Maden Sahalarnn Rehabilitasyonu ile lgili Mevzuat ve Uygulamalar lkemizde maden sahalarnn rehabilitasyonu ile ilgili be farkl mevzuatta dzenleme yaplmtr. Bunlar; Maden Kanunu Uygulama Ynetmelii, ormanlk alanlarda yaplacak rehabilitasyonu dzenleyen Orman Saylan Alanlarda Verilecek zinler Hakknda Ynetmelik, mera alanlarndaki madencilik faaliyetlerinin rehabilitasyonu iin Mera Kanunu ile tarm alanlarndaki madencilik faaliyetlerinin rehabilitasyonu iin Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu, ED Ynetmelii kapsamnda ve yukarda belirtilen alanlarn dndaki madencilik faaliyetlerinin rehabilitasyonunda ise Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doaya Yeniden Kazandrlmas Ynetmeliidir. 2872 sayl evre Kanununun ek madde 1-(b) bendi gereince hazrlanan Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doaya Yeniden Kazandrlmas Ynetmelii 14.12. 2007 tarihli ve 26730 sayl Resm Gazetede yaymlanmtr. Bu Ynetmelikte yer alan idari ve teknik esaslar; sektrn ve ilgili kurum/kurulularn hassasiyetleri dorultusunda, tm paydalarn grleri alnarak revize edilmi olup Ynetmelik, 23.01.2010 tarihli ve 27471 sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Madencilik alanlarnda arazi slah almasnda; doal dengenin yeniden kurulmas, alann yeniden insanlarn ya da dier canllarn gvenle yararlanabilecei hle getirilmesini salayacak biimde doaya yeniden kazandrma almas yaplmas gerekmektedir. Bozulan alanlar iyiletirmedeki balca ama, madencilie bal olarak bozulan ve etkilenen alanlara ekolojik ve ekonomik deerlerini mmkn olduu lde geri kazandrmak olmaldr. Yeniden kazanma arazinin gzel bir peyzaj grnmne sahip olmas kadar, bu alanlardan ekonomik olarak yararlanmay da hedefler. Bu maksatla s hafriyat yerleri suyla doldurulup balk yetitirmeye uygun hle getirilebilir. Derin ocak alanlar ise su tutma yerleri olarak kullanlaca gibi elence dinlenme yerleri olarak da dzenlenebilir. ok derin hafriyat yerleri dik eimleri nedeni ile yalnzca su tutma yaplar olarak kullanlabilir. Ta ynlar, pasa alanlar ayn zamanda kuru hafriyat yerleri ve km ocaklar tarm ve ormanclk amalar iin iyiletirilebilir. Madencilik yaplm baz alanlar konut yerleri, spor alanlar, kentsel yeil alanlar, atk depolama alanlar ve benzer amalar iin geri kazanlabilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 188 ekim Tarihi:1991 ekim Tarihi:1991

ekim Tarihi: 2004

ekim Tarihi: 2004

Resim 38. stanbul Kemerburgaz-Aal Kyndeki Kut Madencilik Sahasnda Yaplan Rehabilitasyon ve Aalandrma Faaliyetleri

Bu almalarda; Seilen projenin uygulanmas sonucunda ortaya kacak yapnn veya oluan yeni alann kullanmnda, yerel koullara ve evre koullarna uyum salanmas, Ocaklarda ve ortaya kan atklarn depoland alanlarda; gerekli dzenleme yaplarak duyarllk salanmas, Stoklama amac ile kullanlan alanlarda srekli ya da geici olarak bulundurulan pasa veya cevherlerin tozlanmalar, su ve hava akmlarna bal olarak dalmalar nedeniyle evreyi etkilememeleri iin gerekli nlemlerin alnmas, Doaya yeniden kazandrma almalar yaplan alanlarda jeolojik ettler kapsamnda toporafik eim, yama ynelimleri, yzeysel doal drenaj a, obruklar, yataklar gibi jeomorfolojik geler; hidrolojik ve hidrojeolojik zellikler belirlenerek toplanan bu veriler dorultusunda faaliyet alan evresi yzeyden akan veya yalar sonrasnda akmas olas su ak asndan gvenli hle getirilmesi, En yakn meteoroloji istasyonundan alnan meteorolojik veriler dorultusunda, yrenin en youn ya koullarnda su yollar, evre doal drenaj sisteminin ve alan evresindeki su toplama kanal, havuz ve su tahliye planlamasnn yaplmas, Doaya yeniden kazandrma almalar srasnda insan ve yaban hayatna zarar gelebilecek alanlarda sahann tel rg, duvar gibi uygun bir malzeme ile evrilmesi ve ikaz levhalarnn aslmasnn salanmas gerekmektedir.

yiletirilmi arazide -tarmsal gelime gerekli- rlyef, toprak ve su ilikilerinin gelitirilmesi iin arazinin uygun biimde dzenlenmesine, topran verimliliinin eski hline getirilmesine, eimin azaltlmasna ve yol inas gibi benzer faaliyetlere ihtiya vardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 189 Madencilik faaliyetlerinin yol at olumsuz sonular gidermek, bozulan araziler ile ekolojik ve ekonomik iyiletirmeler iin geri kazanma almalar yaplr. Geri kazanma almalaryla; Ziraat (Tarm, ayr, mera vs.) Orman (Ticari ve ticari olamayan) Rekreasyon (Elence ve dinlenme yerleri, parklar, halka ak alanlar) Su kullanm (Balklk, toplumsal ihtiyalar iin) naat (Hafif endstriyel binalar, konut ve hizmet binalar) Yaban hayat (Doal koruma alanlar olarak ayrlabilir.)

gibi faaliyetler iin sahalar yeniden kazanlabilir. Madencilik faaliyetleri esnasnda ve sonunda sebep olunan evresel olumsuzluklarn giderilmesi veya yeniden kazanma ynelik iyiletirme ve kullanm iin ortak planlar yaplmal ve ocan iletmeye almasyla beraber bu plan programl olarak uygulanmaldr. evreyi koruma, kirlilii nleme ve ekolojik deerleri geri kazanmada en etkili ve maliyeti en ucuz olan yol, arazi ve evre bozulmalarn nlemeye erken balamaktr. yiletirme ve yeniden kazanma almalar, retim sreci erevesinde planlanmaldr. Bu ekilde geri kazanma almalar daha ekonomik olabilmekte ve en az zaman kayb ile iyiletirme gerekletirebilmektedir. yiletirme almalarna balamadan nce jeolojik, hidrojeolojik, meteorolojik, klimatolojik, arazi kullanm gibi n aratrmalara gerek vardr. Bunlarn dnda; Toprak aratrmas, Biyolojik veri toplanmas, Haritalama, Arazi kullanm ve alt yap aratrmas, Madencilik faaliyetinin tanmlanmas, Sosyolojik almalar, yiletirme faaliyetlerinin planlanmas, a. n planlama b. Detayl planlama almalar yrtlmektedir. yaplarak arazinin geri kazanm veya iyiletirme almalar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 190 2.10.5.1 Gelimi Olan lkelerde Mevcut Durum Gelimi lkelerde; ED, doaya yeniden kazandrma, maddi taahht, kapama ve koullara uyulmamas ile ilgili durumlar aadaki tabloda yer almaktadr.

Tablo 41. Gelimi lkelerde evre Koullar

lke

Doaya Yeniden Kazandrma Koulu Var Var Var Var Var Var Var

ED Koulu

Maddi Taahht Koulu

Kapatma Koulu

Koullara Uyulmama Cezalar

ABD Almanya Avustralya ngiltere rlanda Japonya Kanada

Var Var Var Var Var Var Var

Var Var Var Var Var Var Var

Var Var Var Var Var Var Var

Var Var Var Var Var Var Var

Kaynak : (H. . DZGN, Madencilik ve evre Sempozyumu, Ankara, 2009)

2.10.5.2. Gelimekte Olan lkelerde Durum Gelimekte olan lkelerde; ED, doaya yeniden kazandrma, maddi taahht, kapama ve koullara uyulmamas ile ilgili evre koullar aadaki tabloda yer almaktadr.
Tablo 42. Gelimekte Olan lkelerde evre Koullar

lke

Kapatma Koulu ED (ounlukla Koulu Anlamaya Tabi) Var Yok Yok Yok Var Var Yok Yok Yok Var Yok Var Var Yok Var Var Var Yok

SED Koulu Yok Yok Var Var Yok Yok Var Yok Yok

Doaya Yeniden Maddi Kazandrma Taahht Koulu Koulu Var Var Var Var Var Var Var Var Yok Yok Yok Var Yok Yok Yok Var Yok Yok

Botsavana Brunei Burkina Faso Butan in Endonezya Filipinler Gana Gney Kore

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 191 Kazakistan Krgzistan Kuzey Kore Malezya Mali Moolistan Miyanmar Namibya zbekistan Sri Lanka Tacikistan Tanzanya Tayland Vietnam Zambiya Zimbabve Var Yok Yok Yok Yok Var Var Yok Var Var Var Yok Yok Var Var Var Yok Var Yok Var Yok Var Var Yok Var Yok Yok Var Yok Var Yok Yok Yok Var Var Var Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Var Var Var Var Var Var Yok Var Var Var Yok Var Yok Yok Var Yok Yok Var Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Yok Var Var Yok Yok Yok

Kaynak : (H. . DZGN, Madencilik ve evre Sempozyumu, Ankara, 2009)

lkemizde maddi taahht koulu dnda, yukarda saylan tm koullar ilgili mevzuatla belirlenmitir. Gelimi lkelerde madencilik faaliyetlerinin balangc veya madencilik faaliyetlerinin iletilmesi ile kapatlmas srasnda evrenin rehabilitesi ve rekreasyonu ile ilgili olarak teminat alnmaktadr. Sz konusu teminat her ne kadar Maden Kanunu kapsamnda evre uyum teminat ad altnda alnsa da, alnmas planlanan teminat miktarnn doaya uyum almalar kapsamnda yeterli olmayaca aktr. Bu itibarla, yaplacak Kanun dzenlemelerinde maden faaliyetlerinin balangcnda proje bedelinde, evre finansmanna ayrlacak bedelin tespit edilerek teminat olarak toplanmas ve evre dzenlemelerinin yaplmasn mteakip teminatn yaplan miktar kadar geri denmesi nerilmektedir. evre faktr gz ard edilerek madencilik faaliyetlerinin yrtlmesi mmkn deildir. Madencilik sektrnde, evre dostu teknoloji ve yntemlerin kullanlmas, madencilik srelerinde ya da sonrasnda evrenin korunmasna ya da yenilenmesine ynelik nlemlerin alnmas, sektrn geliimini engellemeyecek; aksine genel anlamda sektrn geliimine ynelik katk yapacaktr. Madencilik almalar srasnda ortaya kan olumsuz evresel etkiler konusunda sektrde bulunan tm kesimler sorumluluklar stlenerek gereklilikleri yeterince yerine getirmelidir. 2.10.6. zleme ve Kontrol evresel etki deerlendirme sisteminin performansn artran en nemli aama ED uygulama ve izlemenin etkin olarak yaplmasdr. zleme almalar; saha denetimleri, projenin inaat, iletme aamalarnda evreye verdii etkiyi lmeye ynelik almalar, yasal limitlerin alp almad konusunda yaplan almalar ile ED raporunun uygulanp uygulanmad hususunu kapsar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 192 zleme ve denetim almalar; projenin kabul edildii hliyle uygulanp uygulanmad, etkilerin izin verilen limitler iinde olup olmad, uygulama aamasnda nceden ngrlmeyen bir etki ortaya ktnda gerekli nlemlerin alnp alnmad, iyi uygulama yntemleri ile projenin evresel faydalarnn maksimize edilip edilmedii hususlarnn tespiti iin yaplmaktadr. Yatrmc, proje uygulamasnn balangcn, ilk iletmeye gei dnemini ve iletmenin sona erdirili dnemine ait raporlar valilie bildirir. Bakanlk/Valilik tarafndan ED raporu/proje tantm dosyas ve taahhtname kapsamnda izleme ve kontrol yaplarak gerekli grld takdirde dier kurum kurulularla i birliine gidilir. ED raporu/ proje tantm dosyas ve taahhtnameye aykr uygulamalara idari yaptrm kararlar uygulanr. Ulusal evre stratejisinin gerekletirilmesi ile Trkiye Bugnk ve gelecek kuaklarn temel gereksinimlerinin saland, yaam kalitesinin artrld, biyolojik eitliliin korunduu, doal kaynaklarn srdrlebilir kalknma yaklamyla aklc bir ekilde ynetildii, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkn gzeten bir lke olacaktr. Bu kapsamda lkemizin slogan evreye Duyarl MADEN POLTKASI, Madene Duyarl EVRE POLTKASI olmaldr. 2.10.7. Madencilik ve Orman 22.3.2007 tarihli ve 26470 sayl Ynetmelikin amac; 6831 sayl Orman Kanununun 16, 17, 18 ve 115inci maddelerine gre verilecek muvafakat, izin ve irtifak haklarnn uygulama usul ve esaslar ile bunlardan tahsil edilecek bedellere ait i ve ilemleri dzenlemektir. Orman saylan alanlarda verilecek maden arama ve iletme izinleri, 26.05.2004 tarihli ve 5177 sayl Kanunun 34nc maddesiyle deitirilen 6831 sayl Orman Kanununun 16nc maddesine gre, Maden Kanununun 7inci maddesindeki artlara balanmtr. Ayn Yasann 3nc maddesi ile Maden Kanununun 7nci maddesini deitirilerek orman saylan alanlarn da dhil olduu statl birok alandaki madencilik faaliyetlerinde uygulanacak usul ve esaslarn Bakanlar Kurulu tarafndan karlacak bir ynetmelikle belirlenecei hkm getirilmitir. 26.05.2004 tarihli ve 5177 sayl Kanunun 4nc maddesi 3213 sayl Maden Kanununun 14nc maddesine gre ormanlk alanlarda 5 hektara kadar olan maden arama, iletme ve tesis izin sahalarndan arazi izin bedeli alnmayarak devlet hakknn % 30 fazlasyla alnr hkm getirilmitir. 2009 sonu itibaryla kullanmda olan maden izinlerinin says 13.767 olup toplam alan 34.390 hektardr.

ekil 34. Orman Alanlarnda Verilen Maden zinleri ve Alanlar Kaynak: Orman Genel Mdrl, 2009

Trkiye geneli toplam ormanlk alan miktar 21.386.200 hektar olup bu alann yalnzca % 0,3lk ksmnda madencilik yaplmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 193 -

ekil 35. Maden Kanunun 16nc ve 17nci Maddelerine Gre Verilen zin Oranlar Kaynak: Orman Genel Mdrl, 2009

Orman saylan alanlarda yaplan mracaatlarn deerlendirmesi ve sonucunda izin verilip verilmeme yetkisi; yetki devri ile Adapazar, Antalya, Balkesir, anakkale, zmir, stanbul ve Mula Blge Mdrlkleri hari 20 Blge Mdrlne devredilmitir. Maden talepleri, darenin tara tekilat olan Orman Blge Mdrlklerine yaplmaktadr. Blge Mdrl tarafndan oluturulan komisyon marifetiyle talep incelettirilmekte, tm hususlar ieren rapor, izne konu edilmek zere Blge Mdrlne gnderilmektedir. Blge Mdrl yetkili ise raporu deerlendirip neticelendirmekte, yetkili deilse kendi gr ile birlikte neticelenmek zere Genel Mdrle gndermektedir. Maden sahalarnn bulunduu yerlerde iletilmesinin zorunlu olduu gereiyle talepler deerlendirilmektedir. Bu sahalarn iletilmesi iin gerekli olan tesis ve alt yap tesislerine, ormanlk alanda yaplma zorunluluu var ise izin verilmekte, aksi takdirde izin verilmemektedir. nternet tabanl olarak hazrlanm olan Orman Kadastro Bilgi Sistemi ile internet zerinden maden izin taleplerinin su havzalarna, korunan alanlara ve mesire yerlerine, yerleim yerlerine olan uzaklklar grlebilmekte; oluturulacak tampon blge ile de gerekli analizler yaplabilmektedir. zin verilen madencilik faaliyetleri, ilgilisinin ED Olumlu Karar veya ED Gerekli Deildir belgesini, sit, asker yasak blge veya dier korunmas gerekli alanlar ile ilgili olarak alnm izinlerin Maden leri Genel Mdrlne verilmesi neticesinde, maden arama sahalarnda retim zin Belgesi, maden iletme sahalarnda ise letme zin Belgesi teminat ve bedellerin yatrlmas ve dareye taahhdn verilmesi neticesinde saha teslim edilmektedir. Tm artlarn salanmas ile ie balayan madenci, vermi olduu taahhtlere uymak zorundadr. znin bitmesini mteakip sre uzatm yapmayacak ise, bozmu olduu bu yapy yeniden rehabilite etmesi taahht gereidir. ayet kendisi madencilik faaliyeti sonucu bozulan ormanlk alannn yeniden orman rejimine kazandrlmas amacyla rehabilite etmez ise dare bu almay kendisi yapmakta, yapm olduu masraflar izin sahibinden tazmin etmektedir. Trkiye genelinde orman saylan alanlarda madencilik faaliyeti sonucunda terk edilen 15.598 hektar alann, 5.299 hektar rehabilite edilmitir. 5.684 hektar eitli nedenlerden (hukuki, tel kesme yntemiyle iletilen mermer sahalar ve arazi artlarndan kaynaklanan) dolay rehabilite edilemeyen, 4.605 hektar ise rehabilite almalar devam eden sahalardr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 194 -

ekil 36. Orman Alanlarnda Rehabilite Alanlarn Oranlar Kaynak: Orman Genel Mdrl

Ormanlk alanlarda; Aalandrma bedeli; m zerinden bir kez alnmaktadr. Arazi izin bedeli; maden arama, iletme ve tesis izin sahas toplamnn 5 hektar amayanlarndan alnmaz, 5 hektara kadar olan ksmdan devlet hakknn % 30 fazlas alnr. 5 hektar aanlarda; aan m ksm iin her yl alnr. Maden alt yap tesis izinlerinde m zerinden her yl alnr. Teminat; bir kez alnr. Orman saylan alanlarda verilen madencilik izinlerinden alnan aalandrma bedeli bu alanlarn aalandrlmas iin harcanmaktadr. Orman saylan alanlarda, ruhsatl veya ruhsatsz izinsiz alma yapanlar hakknda 6831 sayl Orman Kanununun ilgili maddelerince su tutana tanzim edilmekte ve gerei zaman kaybedilmeksizin uygulanmaktadr. 2.11. MADENCLK SEKTRNDE SALII VE GVENL Endstriyel bir faaliyet olan madencilik, dnya genelinde i kazalarnn ve meslek hastalklarnn yksek olduu i kollarndan biridir. lkemizde de i kazalar ve meslek hastalklar asndan en riskli sektrler arasndadr. Maden i yerleri, doas gerei srekli deiim gstermekte ve bu durum i yerlerinde alan iilerin evresindeki srekli deiikliklere uyum salamasn gerektirmektedir. Madencilik faaliyetleri srasnda srekli deien ortam artlarna gre almak, doann srekli deitirdii jeolojik yaplanmalarda retim yapmak, madencilii dier alma kollarndan temel yap bakmndan ayrmaktadr. Yer st madenciliinde kullanlan ar ekipmanlar, geni aralar, patlayclar, mineral tozlar; yer alt madenciliinde ise kapal ve snrl alma alanlar, gkler, scak/souk ortamlar, grlt, yetersiz aydnlatma, titreim, mineral tozlar, toz patlamalar ve parlayc, patlayc, boucu ve zehirleyici gazlar, vardiyal alma, madencinin karlat zorlayc alma koullarn oluturmaktadr. Bu yapsyla madencilik, i sal ve gvenlii (SG) kavramnn ve bu konuda alana ve alma ortamna ynelik mevzuatn olumasnda byk etken olmutur. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 195 2.11.1. Sal ve Gvenlii Uluslararas alma rgt (ILO) ve Dnya Salk rgtnn (WHO) yapt tanma gre i sal; alan tm insanlarn fiziksel, ruhsal, moral ve sosyal ynden tam iyilik durumlarnn salanmasn ve en yksek dzeylerde srdrlmesini; i koullar ve kullanlan zararl maddeler nedeniyle alanlarn salna gelebilecek zararlarn nlenmesini ve ayrca iinin fizyolojik zelliklerine uygun yerlere yerletirilmesini; iin insana ve insann ie uymasn asl amalar olarak ele alan tp bilimidir. sal ve gvenlii; iin yaplmas srasnda eitli nedenlerden kaynaklanan, sala ve gvenlie zarar verebilecek koullardan korunmak amacyla yaplan sistemli ve bilimsel almalar olarak tanmlanmaktadr. sal ve gvenliinin amac, salkl ve gvenli bir alma ortam salamak; alanlar alma ortamndan kaynaklanan salk ve gvenlik risklerine kar korumak; alanlarn salk gvenlik ve refahn salamak ve gelitirmek; retimin devamlln salamak ve verimi arttrmaktr. Bu almalarn ncelikli hedefi, alanlar i kazalarndan ve meslek hastalklarndan korumak; gsterilen faaliyetlere sistematik yaklamlarla kolaylk salamaktr. 2.11.2. Madenlerde Sal ve Gvenlii Mevzuat Salkl ve gvenli alma hakk 1948 ylnda yaymlanan Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Beyannamesinden bu yana mevcuttur. Birlemi Milletler, Uluslararas Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar Szlemesi (1976) bu hakk onaylamaktadr. sal ve gvenlii bu hakk salamann en nemli vastasdr. Bu nedenle olduka geni ve disipliner olmaldr. Bu disiplinler arasnda tp, mhendislik, ergonomi, sosyoloji, psikoloji, hukuk, ekonomi ve biliim gibi birok bilim bulunmaktadr. lkemizde i kazalar ve meslek hastalklarn nlemeye ynelik yasal nlemler; 4857 sayl Kanununun beinci blmnde dzenlenmekle beraber, Borlar Kanunu, Sosyal Sigortalar Kanunu, Umumi Hfzshha Kanunu gibi kanunlarda da dorudan veya dolayl olarak yer almaktadr. Madencilik faaliyetlerine ilikin i sal ve gvenlii alannda; alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Salk Bakanl, evre ve Orman Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Mill Savunma Bakanl, ileri Bakanl, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Belediyeler, Trk Standartlar Enstits Kurumu ve Atom Enerjisi Kurumu, tekilatlanma ile ilgili balca kurum ve kurululardr. sal ve gvenlii konusunda arlkl grev alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca yrtlmektedir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde faaliyet gsteren Tefti Kurulu Bakanl, saha denetimleriyle, i sal ve gvenlii ynnden mevzuatn gerei gibi uygulanp uygulanmadn denetler ve tefti eder. Maden iletmelerinde i sal ve gvenlii organizasyonu arlkl olarak 4857 sayl Kanununda dzenlenmi olup 3213 sayl Maden Kanunu ile SG uygulamalarna destek olunmaktadr. 2.11.2.1. Kanunu Kapsamnda Sal ve Gvenlii 4857 sayl Kanunu uyarnca yrrlkte olan i sal ve gvenlii mevzuat ile mesleki risklerin nlenmesi, salk ve gvenliin korunmas, risk ve kaza faktrlerinin ortadan kaldrlmas, i sal ve gvenlii konusunda iilerin eitimini ieren i sal ve gvenlii organizasyonu ve teknik nlemler ile cinsiyet ve zel durumlar sebebiyle korunmas gereken kiilerin alma artlar dzenlenmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 196 4857 sayl Kanunu 10.06.2003 tarihinde yrrle girmi ve i sal ve gvenlii mevzuat, AB ve Uluslararas alma rgt (ILO) normlar dikkate alnarak deimi, 40a yakn ynetmelik ve tebli yaymlanmtr. 4857 sayl Kanununun 77-89uncu maddelerinde i sal ve gvenlii ile ilgili hkmler yer almaktadr. Bu maddelerde; ii ve iverenlerin ykmllkleri, i yerinin kapatlmas veya iin durdurulmas, i sal ve gvenlii kurulu, i yeri salk birimleri ve i yeri hekimi, i gvenlii uzman, iilerin haklar, salk gzetimleri, kadn ve ocuk iilerin korunmasna ynelik hkmler dzenlenmektedir. 2.11.2.1.1. veren ve ilerin Ykmllkleri sal ve gvenliinde temel yaklam; i sal ve gvenlii ynetim sisteminin ne karlmasndan, her i yerinin kendine zg tehlikeler barndrmasndan hareketle i yerini en iyi ynetenin ve alann bilecei ve buna bal olarak uyulmas gereken nlemlerin her i yerine zg olarak iveren tarafndan belirlenerek alanlara aklanmas ve izlenmesi eklindedir. Kanununa gre, i yerlerinde i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas sorumluluu iverenlerin olup bu hususu dzenleyen ana kural, 4857 sayl Kanununun 77nci maddesinde dzenlenmitir. Buna gre iverenler (dolaysyla maden iverenleri); yerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, Ara ve gereleri noksansz bulundurmak, yerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, ileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek; gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar.

iler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler. verenin nlem alma, iinin ise alnan nleme uyma ykmll vardr. 2.11.2.1.2. Sal ve Gvenlii Ynetmelikleri Madenlerle ilgili temel olarak, Avrupa Birlii mktesebatna ilikin almalar kapsamnda, Kanununun 78inci maddesi gereince, Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii ile Sondajla Maden karlan letmelerde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelikleri AB mevzuatna uygun olarak yrrle konulmutur. Ayrca maden ivereni, Kanununun 78inci maddesine gre karlan dier ynetmeliklerde belirlenen esaslar yerine getirmek zorundadr. Madencilikle ilgili belirtilen ynetmeliklerin yan sra 1475 sayl eski Kanununa gre karlan, Maden ve Ta Ocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Alnacak i Sal ve Gvenlii nlemlerine likin Tzk (RG: 22/10/1984-18553), i Sal ve Gvenlii Tz (RG: 11/01/1974-14765), Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmelik (RG: 14/09/1990-20635), Grizulu Ocaklarda Elektrik Enerjisi Kullanlmas Hakknda Ynetmelik (RG: 11/03/1997-22930), Grizulu ve Yangna Elverili Ocaklarda Alnmas Gerekli Tedbirler Hakknda Ynetmelik (RG: 25/07/1996-22707) ile Deniz, Gl veya Nehir Altnda Bulunan Madenlerdeki almalar Hakknda Ynetmelik (R.G: 13/04/1997-22963), 4857 sayl Kanununun geici 2nci maddesi gerei hlen yrrlkte bulunmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 197 2.11.2.1.3. in Durdurulmas veya Yerinin Kapatlmas Kanununun 79uncu maddesinde iin durdurulmas veya i yerinin kapatlmasna ilikin hususlar; Bir i yerinin tesis ve tertiplerinde, alma yntem ve ekillerinde, makine ve cihazlarnda iilerin yaam iin tehlikeli olan bir husus tespit edilmesi durumunda bu tehlike giderilinceye kadar i yerlerini i sal ve gvenlii bakmndan denetlemeye yetkili iki mfetti, bir ii ve bir iveren temsilcisi ile Blge Mdrnden oluan be kiilik bir komisyon kararyla, tehlikenin niteliine gre i tamamen veya ksmen durdurulur veya i yeri kapatlr. yasa metniyle dzenlenmitir. Bu madde uyarnca makine, tesisat ve tertibat veya iin durdurulmas veya i yerinin kapatlmas sebebiyle isiz kalan iilere, iveren cretlerini demeye veya cretlerinde bir dklk olmamak zere meslek veya durumlarna gre baka bir i vermeye zorunludur. 2.11.2.1.4. Sal ve Gvenlii Kurulu Kanununun 80inci maddesi gerei, en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld i yerlerinde; her iveren bir i sal ve gvenlii kurulu kurmakla ve bu kurullarn i sal ve gvenlii mevzuatna uygun olarak verecei kararlar uygulamakla ykmldr. sal ve gvenlii kurulu; iveren ya da vekili, i gvenlii uzman, i yeri hekimi, idari ve mali iler sorumlusu, ii temsilcisi ve iveren temsilcisinden olumakta olup ayda en az bir defa toplanmak zorundadr. sal ve gvenlii kurullarnn grev ve yetkileri aada belirtilmitir. a) yerinin niteliine uygun bir i sal ve gvenlii i ynetmelik tasla hazrlamak, iverenin veya iveren vekilinin onayna sunmak ve i ynetmeliin uygulanmasn izlemek, izleme sonularn rapor hline getirip alnmas gereken tedbirleri belirlemek ve kurul gndemine almak, b) sal ve gvenlii konularnda o i yerinde alanlara yol gstermek, c) yerinde i sal ve gvenliine ilikin tehlikeleri ve nlemleri deerlendirmek, tedbirleri belirlemek, iveren veya iveren vekiline bildirimde bulunmak, d) yerinde meydana gelen her i kazas ve tehlikeli vaka veya meslek hastalnda yahut i sal ve gvenlii ile ilgili bir tehlike hlinde gerekli aratrma ve incelemeyi yapmak, alnmas gereken tedbirleri bir raporla tespit ederek iveren veya iveren vekiline vermek, e) yerinde i sal ve gvenlii eitim ve retimini planlamak, bu konu ve kurallarla ilgili programlar hazrlamak, iveren veya iveren vekilinin onayna sunmak ve bu programlarn uygulanmasn izlemek, f) Tesislerde yaplacak bakm ve onarm almalarnda gerekli gvenlik tedbirlerini planlamak ve bu tedbirlerin uygulamalarn kontrol etmek, g) yerinde yangnla, doal afetlerle, sabotaj ve benzeri ile ilgili tedbirlerin yeterliliini ve ekiplerin almalarn izlemek, h) yerinin salk ve gvenlik durumuyla ilgili yllk bir rapor hazrlamak, o ylki almalar deerlendirmek, elde edilen tecrbeye gre ertesi yln alma programnda yer alacak hususlar ve gndemi tespit etmek, iverene teklifte bulunmak, planlanan gndemin yrtlmesini salamak ve uygulanmasn deerlendirmek, i) 4857 sayl Kanununun 83nc maddesinde belirtilen taleplerin vuku bulmas durumunda acilen toplanmak ve karar vermek.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 198 2.11.2.1.5. Sal ve Gvenlii Hizmetleri Kanununun 81inci maddesi gerei iverenler, devaml olarak en az elli ii altrdklar i yerlerinde alnmas gereken i sal ve gvenlii nlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasnn izlenmesi, i kazas ve meslek hastalklarnn nlenmesi, iilerin ilk yardm ve acil tedavi ile koruyucu salk ve gvenlik hizmetlerinin yrtlmesi amacyla, i yerindeki ii says, i yerinin nitelii ve iin tehlike snf ve derecesine gre; yeri salk ve gvenlik birimi oluturmakla, Bir veya birden fazla i yeri hekimi ve gereinde dier salk personelini grevlendirmekle, gvenlii uzman olan bir veya birden fazla mhendis veya teknik eleman grevlendirmekle ykmldr. gvenlii uzmanlar ile i yeri hekimlerinin grev yetki ve sorumluluklar ile nitelikleri, says, eitimleri, alma koullar, alma sreleri, grevlerini nasl yrtecekleri 15.08.2009 tarihli yeri Salk ve Gvenlik Birimleri ile Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelikte belirtilmitir. Buna gre; yeri salk ve gvenlik birimi, salkl ve gvenli bir alma ortam oluturmak zere iin normal akn aksatmamak artyla ve verimli bir alma ortamnn salanmasna katkda bulunmak amacyla; iilerin salk gzetimi, alma ortamnn gzetimi, eitim, danmanlk ve bilgilendirme, ilk yardm ve acil mdahale, kayt ve istatistik grevleri ile benzeri dier grevleri yerine getirmekle ykmldr. veren, i gvenlii uzman ve i yeri hekiminin i sal ve gvenlii hizmeti ile ilgili grevlerini etkin bir ekilde yerine getirmesi hususunda gerekli kolayl salamak, planlama ve dzenleme yaplmasna imkn vermekle ykmldr. gvenlii uzman ve i yeri hekiminin noter tarafndan onaylanm bir deftere yazdklar i sal ve gvenliine ilikin tedbir ve tavsiyelerin yerine getirilmemesinin sonularndan iveren sorumludur. gvenlii uzman, i yerinde alanlarn hayat ile ilgili yakn tehlike oluturan bir husus tespit ettiinde, iin geici olarak durdurulmas iin derhal st ynetimi bilgilendirme yetkisine sahiptir. 2.11.2.1.6. ilerin Haklar yerinde i sal ve gvenlii asndan iinin saln bozacak veya vcut btnln tehlikeye sokacak yakn, acil ve hayati bir tehlike ile kar karya kalan ii, i sal ve gvenlii kuruluna bavurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alnmasna karar verilmesini talep edebilir. Kurul ayn gn acilen toplanarak kararn verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar iiye yazl olarak bildirilir. sal ve gvenlii kurulunun bulunmad i yerlerinde talep, iveren veya iveren vekiline yaplr. i tespitin yaplmasn ve durumun yazl olarak kendisine bildirilmesini isteyebilir. veren veya vekili yazl cevap vermek zorundadr. Kurulun iinin talebi ynnde karar vermesi hlinde ii, gerekli i sal ve gvenlii tedbiri alnncaya kadar almaktan kanabilir. inin almaktan kand dnem iinde creti ve dier haklar sakldr. sal ve gvenlii kurulunun kararna ve iinin talebine ramen gerekli tedbirin alnmad i yerlerinde iiler alt i gn iinde, bu Kanunun 24nc maddesinin (I) numaral bendine uygun olarak belirli veya belirsiz, sreli hizmet akitlerini derhal feshedebilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 199 2.11.2.1.7. Mesleki Eitim Kanununun 85inci maddesi gerei i yerlerinde alanlara mesleki eitim alma zorunluluu getirilmitir. lgili Kanun maddesine gre alt i ile ilgili mesleki eitim almam iiler ar ve tehlikeli ilerde altrlamaz. 2.11.2.1.8. Ar ve Tehlikeli lerde Rapor Ar ve tehlikeli ilerde (dolaysyla maden i yerlerinde) alacak iilerin ie giriinde veya iin devam sresince en az ylda bir, bedence bu ilere elverili ve dayankl olduklar i yeri hekimi, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde sras ile en yakn Sosyal Sigortalar Kurumu, salk oca, hkmet veya belediye hekimleri tarafndan verilmi muayene raporlar olmadka, bu gibilerin ie alnmalar veya ite altrlmalar yasaktr. 2.11.2.2. Maden Kanunu ve Uygulama Ynetmelii Kapsamnda Sal ve Gvenlii Maden Kanununun 29uncu maddesi gerei (retim veya hazrlk almalar srdrlrken ev as, basamak ykseklii, basamak genilii, heyelan, gk, yetersiz havalandrma, alt yap ve benzeri nedenlerle ii sal ve i gvenliinin tehlikeye dtnn tespiti hlinde) gerekli nlemlerin alnmas ve almalarn yaplabilmesi iin ruhsat sahibine alt aya kadar sre verilir. Mcbir sebepler dnda bu sre uzatlmaz. Bu sre sonunda projeye uygun faaliyette bulunulmamas veya tehlikeli durumun ortadan kaldrlmamas hlinde teminat irat kaydedilerek iletme faaliyeti durdurulur. Maden Kanununa gre maden iletmesi ruhsat sahasna, iletmede alan saysna baklmakszn bir teknik nezareti atamas yaplmas zorunludur. Teknik Nezareti: letmelerdeki faaliyetlerin teknik ve emniyet ynnden nezaretini yapan, Kanunun 29uncu maddesi gerei faaliyet bilgi formu hazrlanmasndan sorumlu ve yetkili maden mhendisidir. Teknik nezareti, 3213 sayl Maden Kanunu ile 4857 sayl Kanununun ilgili maddelerinde ve ynetmeliklerinde yer alan grevleri yerine getirmekle ykmldr. Teknik nezareti, ruhsat sahasndaki faaliyet ve retimleri on be gnde en az bir defa denetlemek, tespitlerini ve nerilerini noter onayl teknik nezareti defterine not etmek ve ruhsat sahibine bildirmek zorundadr. Teknik nezareti, i yerinde yapt inceleme ve gzlemlerde i sal ve gvenlii ynnden tehlikeli bir durumun varln tespit etmesi ve hemen tedbir alnmasnn mmkn olmadn belirlemesi durumunda, retim faaliyetini tedbir alnncaya kadar durdurma yetkisini kullanarak ilgili kurululara bildirmekle ykmldr. Eksiklik ve aksaklklarn, neri ve nlemlerin rapor edilmemesinden teknik nezareti, bunlarn yerine getirilmemesinden ruhsat sahibi sorumludur. Teknik nezaretinin grevinin sona ermesi durumunda ruhsat sahibi tarafndan en ge on be gn ierisinde yeni bir teknik nezaretinin atanmas zorunludur. Yeni teknik nezareti atanncaya kadar ruhsat sahibi teknik ve emniyet ynnden meydana gelecek tm olaylardan sorumludur. Teknik nezaretinin yapaca denetimlere ilikin hususlar Teknik nezareti, en az 15 gnde bir, ocan ii altrlan yerlerini denetlemek, sonucunu, noterce onayl teknik nezareti rapor defterine, ngrecei neri ve nlemlerle birlikte yazp imzalamak zorundadr. Denetimin yaplmamasndan, neri ve nlemlerin yerine getirilmemesinden iveren sorumludur. dzenlemesiyle "Maden ve Ta Ocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Alnacak i Sal ve Gvenlii nlemlerine likin Tzk"n 4nc maddesinde de dzenlenmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 200 Daim Nezareti: Yer alt iletmeleri ile en az on be ii altran ak iletmeler asgari bir maden mhendisini daim nezareti olarak istihdam etmek zorundadr. letmede daimi istihdam edilen maden mhendisi, 4857 sayl Kanununda belirtilen i gvenlii uzman olabilme artlarn salamas hlinde ayn zamanda bu grevi de stlenebilmektedir. 5995 sayl Kanunla; Maden iletme faaliyetleri, maden mhendisi nezaretinde yaplr. Yer alt retim yntemiyle alan iletmeler ile en az on be ii altran ak iletmeler asgari bir maden mhendisini daim olarak istihdam etmek zorundadr. hkm getirilmitir. 2.11.3. Teftii lkemizde alma hayatnn mevzuata uygunluunun teftii, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna, Bakanlkta ise Tefti Kurulu Bakanlna verilmitir. 2.11.3.1. Teftiinin Tanm teftii, alma hayat ile ilgili mevzuatn uygulanmasnn devlet tarafndan denetlenmesi, teftii ve izlenmesine verilen genel isimdir. teftiinin ana amac alanlar korumak, alma yaam ile ilgili mevzuatn uygulanp uygulanmadn izlemek ve denetlemektir. Dnyada hemen hemen btn lkelerde, grev alan ve kapsam farkllk gsterse de, bu denetim grevi devlet otoritesini kullanmaya yetkili ve almalarnda her trl siyasi ve dier basklardan bamsz i mfettileri tarafndan yerine getirilmektedir. teftii, uluslararas dzeyde dayanan 81 sayl ILO Szlemesinden almaktadr. teftii, alma hayatnn ve bununla ilgili gelitirilen politikalarn en nemli unsurlarndan biridir. 2.11.3.2 Teftiinin nemi tefti birimleri, gerek i sal ve gvenlii alannda gerekse alma koullarnn iiler asndan iyiletirilmesi konularnda sosyal taraflar arasnda kpr vazifesi grerek alma barna katkda bulunmaktadr. Ayrca, gelimi lkelerde, kamu vicdan, sosyal konularda azami duyarllk gsterdiinden, i tefti birimleri gibi sosyal politika alannda faaliyet gsteren kurum ve kurulular zel nem tamaktadr. Piyasa ekonomilerinde, iletme sahipleri, bu gerein farknda olduklarndan, alma hayat mevzuatn gerei gibi uygulamak iin kolaylkla motive olabilmektedirler. sal ve gvenlii, halk sal, evre gvenlii, ocuk iilii vb. sosyal ierikli konulara nem veren iletmeler tketiciler nazarnda rekabet stnl elde etmektedirler. 2.11.3.3. Avrupa Birlii lkelerinde Teftii Yaklam alma hayatnda oluabilecek her trl uygunsuzluk, mevzuat ihlali vb. kanun d olaylarn sorumluluu, btn ulusal ve uluslararas hukuk metinlerinde iverenlere yklenmitir. Baka bir deyile , iverenlerdir. Devletin ise uygulamay tefti etmek grevi vardr. teftii konusunda iki temel yaklamdan bahsetmek mmkndr. Bunlardan birincisi tepkisel (reaktif) yaklam, dieri nleyici (proaktif) yaklamdr. Tepkisel tefti, ii ikyetleri, bireysel i uyumazlklar, i kazalar, meslek hastalklar gibi olaylar neticesinde yaplan teftilerdir. nleyici tefti ise i tefti biriminin programlarna gre nlemeye ynelik yaplan denetimlerdir. nleyici denetimlerde esas olan, i yerlerinde i kazas veya meslek hastal olumadan veya alma ilikileriyle ilgili sorunlar ortaya kmadan gerekli tedbirleri aldrmaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 201 teftii politikas oluturulurken nleyici teftilere, tepkisel teftilere oranla daha fazla yer vermek gerektii hususu kabul edilen bir gerektir. Bu itibarla, AB lkeleri ve dier gelimi lkeler nleyici teftilere daha fazla nem vermektedirler. 2.11.3.4. lkemizde Teftii alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde faaliyet gsteren Tefti Kurulu Bakanl, saha denetimlerinde i sal ve gvenlii ile iin yrtm ynnden mevzuatn gerei gibi uygulanp uygulanmadn denetleyip tefti etmektedir. Anayasann 49uncu ve ilgili dier maddeleri ile devlet, alanlarn hayat seviyelerini ykseltmek, alma hayatn gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak, almay desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekonomik bir ortam yaratmak ve alma barn salamak iin gerekli tedbirleri almakla ykml klnmtr. Bu ykmllk Devletin alma hayatna mdahalesini gerekli klmaktadr. Anayasa kapsamnda alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna 3146 sayl Yasayla verilen grevlerin temel olarak denetimle ilgili ksmlar 5690 sayl Kanunla onanan Sanayi ve Ticarette Teftii hakkndaki 81 sayl ILO Szlemesi gereince, Bakanlk Tefti Kurulu Bakanlna verilmitir. Ayrca, 4857 sayl Kanununun alma Hayatnn Denetimi ve Teftii balkl yedinci blmnn 91-97nci maddeleri kapsamnda bu grevin Devlet alma hayat ile ilgili mevzuatn uygulanmasn izler, denetler ve tefti eder. Bu dev alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bal ihtiyaca yetecek say ve zellikte tefti ve denetlemeye yetkili i mfettilerince yaplr. hkm uyarnca i mfettilerince yerine getirilecei belirlenmitir. 2.11.3.4.1. Mfettii / alan Oranlar Tefti Kurulu yaps iinde i sal ve gvenlii alannda tefti yapan 49u i mfettii yardmcs olmak zere 278 teknik i mfettii (1 tp doktoru; 4 mimar; 13 elektrik, 9 elektronik, 41 maden, 11 jeoloji, 42 inaat, 51 makine, 49 kimya, 18 endstri, 10 fizik, 9 tekstil, 2 petrol, 1 uak, 1 gemi, 7 evre, 9 bilgisayar ve metalrji mhendisi) ile iin yrtm ynnden tefti yapan 20si i mfettii yardmcs olmak zere 304 sosyal mfetti (hukuk, siyasal bilgiler, siyasal bilimler, idari bilimler, iktisat, iletme blmleri mezunlar) bulunmaktadr. mfettii says etkin bir denetim sistemi iin nemli unsurlardan biridir. ILOnun i teftii konusunda faaliyet gsteren teknik komitelerine gre, mfetti saylarnn ii saysna oranlarnn aadaki verilere paralellik gstermesi beklenmektedir: Sanayilemi pazar ekonomilerinde Hzla sanayileen ekonomilerde Gei ekonomilerinde Az gelimi lkelerde : 1/10000 : 1/15000 : 1/20000 : 1/40000

Bu konu ile ilgili olarak aada Ba Mfettileri Komitesinin (Senior Labour Inspectors Commitee-SLIC) 2004 ylna ait verileri yer almaktadr. Veriler, tefti sistemleri Trkiyeye benzerlik gsteren lkelerden seilerek hazrlanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 202 Tablo 43. Avrupa Birlii lkeleri Mfettii Saylar ve Oranlar

lkeler

Nfus

i/alan Says

Mfettii Says

alan Says / Mfettii Oran

Nfus / Mfettii Oran

Polonya Portekiz talya Fransa spanya Yunanistan Hollanda AB Ortalamas

38.625.478 10.066.253 58.133.509 62.752.136 40.077.100 10.688.058 16.491.461 -

9.300.000 5.122.800 16.630.000 14.967.540 14.161.300 2.742.700 7.141.000 -

1.348 280 2.686 1.330 1.614 313 337 -

6.899 18.295 6.191 11.253 8.774 8.762 21.189 11.623

28.653 35.950 21.643 47.182 24.830 34.147 48.936 34.477

Kaynak: Senior Labour Inspectors Committee-SLIC, 2004

lkemizde SGKnin 2009 Haziran verilerine gre 8.674.726 kaytl ii almaktadr. Kaytl ii says ile mfetti bana den ii hesaplandnda 14.905 ii bana 1 i mfettii dmektedir. Bu oranda dikkate alnan ii says yalnzca SGKde kaytl alan saysdr. alan saysnn; kayt d istihdamn okluu, kaak yabanc iiler/bamsz alan yabanclar, kamudaki szlemeliler, 4857 sayl Kanun ile 5510 sayl Kanun kapsamlar arasndaki farkllk, tarm i kolunda alanlarn durumu vb. sebeplerden dolay salkl bir ekilde tespit edilmesi olduka gtr. Dolaysyla i mfettii saysnn belirlenmesinde, alan saysndan yola klmas salkl bir sonu vermeyebilecektir. Bundan dolay, yukardaki tabloda, lke nfuslar da dikkate alnmtr. lkemiz nfusunun 72.000.000 olduu gz nne alndnda, yukardaki tabloda Trkiye iin hesaplanan nfus/i mfettii oran 72000000/582 = 123.711 olmaktadr. Bu oran AB ortalamasna gre (34.447) olduka dktr. Bu tespitler nda lkemizdeki mfetti saysnn; Sanayilemi pazar ekonomilerine gre deerlendirildiinde Hzla sanayileen ekonomilerine gre deerlendirildiinde Gei ekonomilerine gre deerlendirildiinde olmas beklenmelidir. 2.11.3.4.2 Maden Sektrnde Sal ve Gvenlii Teftileri Tefti Kurulu Bakanlnca, maden sektrnde yer alan i yerlerine ait tefti istatistikleri aada belirtilmitir. : 2000 : 1350 : 1000

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 203 Tablo 44. Maden Sektrnde Yaplan Denetimler

Yl Genel 50 642 1167 352 787 567 3.565

Yaplan Denetimler Kontrol 25 15 564 230 85 103 1.022 nceleme 475 343 347 303 593 933 2.994 Toplam 550 1.000 2.078 885 1.465 1.603 7.581

2003 2004 2005 2006 2007 2008 TOPLAM

Kaynak: Tefti Kurulu Bakanl

Tefti Kurulu Bakanlnca 01.07.200428.02.2005 tarihleri arasnda gerekletirilen Yer Alt ve Yer st Maden letmelerinde Proje Denetimi kapsamnda toplam 772 maden i yerinin teftii yaplmtr. Ayrca, 2006/Eyll-2008/Ocak tarihleri arasnda Maden letmelerinde Sal ve Gvenlii Tefti Projesi-2 isimli bir proje daha yaplm ve bu proje kapsamnda ise toplam 1372 adet maden i yerinin teftii gerekletirilmitir. Her iki projeye ait genel deerlendirme raporlar dzenlenmi ve kitap olarak baslm, bata sosyal taraflara olmak zere (ii-iveren kurulular), niversitelere ve Mill Ktphaneye gnderilerek Bakanlk web sayfasnda yaymlanmtr. Projelerde ana balklar ile salk gzetimi, i yeri organizasyonu, elektrikli ve mekanik ekipmanlar, tahkimat, havalandrma, yangn ve patlama, ulam ve nakliyat, kiisel koruyucu donanm, kurtarma, sosyal tesisler ele alnmtr. 2009 ylnda ise Zonguldak, Balkesir, Bursa, Bolu, Ktahya ve Manisa illerindeki toplam 54 yer alt kmr iletmesinde risk odakl (gk, malzeme dmesi, havalandrma) ve iki aamal denetim projesi hazrlanm; seilen i yerlerinin birinci aama denetimleri Mays ve Haziran aynda, ikinci aama denetimleri Ekim ve 2010 Ocak aynda yaplarak denetimler tamamlanm, sonu raporu hazrlanmtr. 2.11.4. Kazas 2.11.4.1. Kazas Tanm Kazas: Uluslararas alma rgt (ILO) tarafndan; nceden planlanmam, bilinmeyen ve kontrol altna alnamam belirli bir zarar ya da yaralanmaya neden olacak nitelikteki olay, Dnya Salk rgt (WHO) tarafndan; nceden planlanmam kiisel yaralanmalara, maddi zarara ve retimin durmasna neden olan olay olarak tanmlanmtr. Ulusal mevzuatmzda i kazas, 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun 13nc maddesinde tanmlanmtr. Buna gre, i kazas; a) Sigortalnn i yerinde bulunduu srada, b) veren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle sigortal kendi adna ve hesabna bamsz alyorsa yrtmekte olduu i nedeniyle, c) Bir iverene bal olarak alan sigortalnn, grevli olarak i yeri dnda baka bir yere gnderilmesi nedeniyle asl iini yapmakszn geen zamanlarda,

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 204 d) Emziren kadn sigortalnn, i mevzuat gereince ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, e) Sigortallarn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere gidi gelii srasnda, meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen zre uratan olaydr. Mevzuatmza gre bir olayn i kazas olabilmesi iin sigortalnn bedensel ve ruhsal bir hasara uramas gerekmektedir. Bu koulun dnda kalan rnein makine ara ve gerelerin zarara uramas, retimin durmasna neden olan olaylar mevzuatmza gre i kazas saylmamaktadr. 2.11.4.2. Kazas Nedenleri kazalarnn nlenebilmesi iin kaza nedenlerinin iyi tanmlanmas ve bu nedenlerin ortadan kaldrlmas byk nem tamaktadr. Kaza nedenlerinin doru ekilde tanmlanp belirlenmemesi hlinde kazalarn nlenmesi iin yaplacak almalarda istenilen sonuca ulamak mmkn deildir. Kaza olaynn ansszlk, kanlmazlk, dikkatsizlik sonucu meydana geldii gibi yaplan deerlendirmeler, benzer kazalarn nlenmesi iin alnmas gerekli nlemlerin belirlenmesinde yanl ynlendirmelere neden olmaktadr. Yaplan aratrmalar i kazalarnn % 97sinin nlenebilir nitelikte olduunu gstermektedir. sal ve gvenlii nlemlerinin alnmas iin yaplan harcamalarn, baz iverenler iin gereksiz bir harcama olarak grld de bilinmektedir. Yaplan aratrmalar, kazalar sonucu ortaya kan maddi kayplarn, kazalarn nlenmesi iin yaplan harcamalarn 5 kat olduunu gstermektedir. Kazalarn nedenleri dorudan, dolayl ve ana nedenler olmak zere blmde incelenebilir: a) Dorudan Nedenler: Zehirleyici, patlayc gaz, toz vb. tehlikeli maddeler ile mekaniksel, elektriksel, kimyasal gibi yksek enerji kaynaklarnn ve radyasyonun yol at nedenlerdir. b) Dolayl Nedenler: Bunlar, gvenliksiz alma ve gvenliksiz alma koullardr. Gerekli emniyet nlemleri alnmakszn yaplan alma koullar anlamnda kullanlan gvenliksiz almaya; ekipmann hatal ya da uygunsuz kullanm, ekipmann bakm ve onarmnn zamannda yaplmamas, alet ve makinelerin zamannda kullanlmamas, koruyucu malzemenin kullanlmamas, alkol ya da uyuturucu bamll gibi rnekler verilebilir. Gvenliksiz alma koullarna ise; yetersiz tahkimat, yetersiz uyar sistemleri, yangn ya da infilak olasl, zehirleyici atmosfer, grlt ve yetersiz aydnlatma gibi rnekler verilebilir. c) Ana Nedenler: Kazalarn ana nedenleri aadaki gibi snflandrlabilir: 1) Ynetimin i gvenlii politikas ve uygulamalar (i gvenliine verdii nem, retim-i gvenlii hedefi, sorumluluk ve yetkinin datlmas, eitim, uygun-yeterli kontrol vb.) 2) Personele ilikin faktrler (yetenek, eitim, motivasyon, fiziksel ve zihinsel yeterlilik, bireysel dikkatlilik ve performans) 3) evre faktrleri (scaklk, nem, basn, toz, gaz, buhar, grlt, aydnlatma vb.)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 205 2.11.4.3. Kaza Trleri Madencilik sektrnde meydana gelen i kazalar genellikle aadaki gibi snflandrlmaktadr: Gaz ve kmr tozu patlamalar, Patlatmalara ilikin kazalar, Tavan boalmalar, gkler, Elektrik kazalar, Nakliyat ve mekanizasyona ilikin kazalar, Su basmas, Ocak yangnlar, Ocak gazlarnn yol at zehirlenmeler, Dierleri.

2.11.4.4. Kaza Nedenlerinin Analizi ve zm nerileri Madenler doal oluumlar olmalar itibaryla dnya zerinde birbirinin ayn olan iki madenin var olduunu sylemek olanakszdr. Her maden iletmesi kendine has jeolojik, tektonik, corafik zellikler ve evresel koullara en uygun ekilde retilmek zorundadr. Bir kimya fabrikasnda veya demir-elik tesisindeki standart sreler maden iletmelerinde geerli deildir. Bu nedenle maden iletmelerinin tasarlanmas ve iletilmesi srasnda daha titiz ve multi-disipliner bir alma yaplmas gereklidir. Bir maden iletmesinde i sal ve gvenlii tedbirlerine uygun olarak yaplmayan bir almann ekonomik ve verimli bir ekilde srdrlebilir olmas mmkn deildir. Dier taraftan madencilik bilim ve teknolojisine uygun bir alma yapmadan da i sal ve gvenliini salamak imkn dhilinde deildir. kazalarnn en az dzeye ekilebilmesi iin iletmenin ok iyi tasarlanmas, tasarmn alma srasnda elde edilen verilerle srekli olarak iyiletirilmesi, hazrlk ve retim srelerinin ayrntl olarak belirlenmesi ve titizlikle takip edilmesi gereklidir. lkemizde madencilik faaliyetlerinin yaplandrlmas ve izlenmesi srasnda yukarda belirtilen ilkeler dorultusunda bir alma yapldn sylemek zordur. Bir cevher yata zellikleri, dnya standartlarna uygun olarak akredite uzman mhendisler tarafndan fizibilite ettleri yaplmadan ve fizibilite ettleri kullanlarak ayrntl maden iletme projesi (retim metodunun, kullanlacak teknolojinin, iletmede kullanlacak ekipmanlarn ve her trl malzemenin standartlara uygunluunun, risk deerlendirmesi yaplarak i kazalar ve meslek hastalklarn nlemek zere alnacak nlemlerin belirlendii proje) hazrlanmadan retime balanmas kabul edilmemelidir. lkemizde gerek anlamda fizibilite almas yaplmadan geleneksel teknikler kullanlarak hemen retime geilmekte ve sonu olarak hem i gvenlii zaafiyeti yaanmakta hem de milyonlarca yllk sre sonucunda meydana gelmi olan cevher yataklar bir daha kullanlamaz ekilde ziyan edilmektedir. lkemiz madencilik sektrnde yaanan kaza saysnn ok olmasnn temelinde bu durum yer almaktadr. Kazalarn nlenmesi, madencilik srelerinin tamamnn dzeltilmesiyle salanabilir. Sadece i sal ve gvenliinin salanmasna ynelik yaptrmlarn devreye konmas, kazalarn azaltlmas ynnde geici bir iyilemeye neden olmakta, sorunun zmne ynelik srekli bir katk salamamaktadr. Madenciliin bilimsel ve teknolojik yntemlere uygun olarak yaplmas sayesinde i gvenlii ve sonu olarak iletme ekonomisi olumlu olarak etkilenecektir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 206 2.11.4.4.1. Grizu Facialarnn nlenmesi lkemizde son 2009 Aralk ayndan bu yana 3 grizu facias yaanm olmas, madenlerimizdeki alma sistematii incelendiinde srpriz olarak deerlendirilmemelidir. Metan-hava karmna grizu denilmektedir. Metann, hava ierisinde % 4,5-14,5 orannda bulunmas durumunda patlayc ortam olumaktadr. Patlayc ortamn bir ateleme kayna ile (elektrik ark, statik elektrik, ak alev, sigara vb.) bulumas hlinde patlama gereklemektedir. Metan patlamalarnn nlenebilmesi iin metann patlama snrna ulamas kesinlikle nlenmelidir. Ocak havas ierisindeki metan oran % 2 olduu anda ocak tahliye edilmelidir. Ancak ou kazalarda ocaktaki iileri tahliye etmek mmkn olamamaktadr. Bu nedenle grizu facialarn yaamamak iin temel ilke ocak havasndaki metan orannn tehlike snrlarna gelmemesini salamaktr. Kmr ve yan kayalar ierisinde emilmi vaziyette bulunan metan miktarnn fazla olduu durumlarda, havalandrma kurallara uygun olarak yaplsa bile, tehlikeli snrlara yaklamadan almak zordur. Bu nedenle sorunun nihai zm, hazrlk ve retim yaplmadan nce kmr ve yan kaya ierisinde bulunan metann nemli bir ksmn drene ederek alma srasnda aa kabilecek metan miktarnn azaltlmasdr. Hazrlk ve retim almalar srasnda da metan drenajna devam edilmelidir. Hatta retim sonras oluan gklerden de metan elde etme almalar yrtlmelidir. Metan drenajnn salayaca yararlar 3 ana balk altnda toplanabilir. 1. retim ncesi aa kabilecek metann yaklak % 50 ila % 90 emilerek uzaklatrd iin yer alt almas srasnda tehlike yaratacak boyutta metan gelirinin olmas nlenecektir. 2. retilen metandan ekonomik gelir salanacaktr. Dnyada, kmr metan ieriinin 2,6 m3/tondan fazla olduu durumlarda ekonomik olarak metan drenajnn yaplabilecei belirtilmektedir. Kmr metan ieriinin yaklak 10 m3/tondan fazla olduu yerlerde retim ncesi mutlaka metan drenaj yaplmas nerilmektedir. 3. mzalam olduumuz Kyoto Protokolne gre 2020 ylndan sonra atmosfere salnan karbondioksit (CO2) ve metan (CH4) miktarlar snrlandrlacak ve her lke iin bir kota belirlenecektir. 1 birim metan salnmnn neden olduu sera etkisi 23 birim karbondioksitinkine eittir. Bu nedenle, ocak havasyla atmosfere verilen metan iin karbon kotamz kullanarak ceza demek zorunda kalnabilecektir. Kmr retimi srasnda aa kmas kesin olan metann daha nceden drene edilmesi ile hem cezadan kurtulunacak hem de ekonomik deere sahip bir rn elde edilebilecektir. Dnyada nefeslik havas ierisinde bulunan metandan dahi enerji reten sistemler bulunmaktadr. Bu sistemlerin lkemizde uygulanabilirliinin vakit geirilmeden aratrlmas olduka nemlidir. Grizu patlamalarn nlemenin n koulu, metan drenaj yaplmasdr. Dolaysyla, ncelikle metan geliri olduunu bildiimiz sahalardaki lokasyona bal metan ierikleri belirlenmelidir. Kmr ve yan kayacn metan ierikleri belirlenmeden alnacak nlemlerin neler olduunu ve nasl bir uygulama ile tehlikelerin nlenebileceini belirlemek rasyonel ve bilimsel olmayacaktr. rnein Dursunbey ve Mustafakemalpaadaki yer alt ocaklarnda kmrn metan ierii hakknda bilgi sahibi deiliz. Bu durumda sorunun nihai zmnde nasl bir yaklamda bulunacamz bilmemiz mmkn deildir. Bu durum, bir kalp hastasn tansiyonunu dahi lmeden ameliyat etmek gibidir. Metan geliri ve drenaj zelliklerini etkileyen en nemli etmenlerden dieri kmr ve yan kayacn gaz geirgenliidir. Tektonik yap da bu adan son derece nemlidir. Btn bu ayrntlar yerinde yaplacak tetkik ve deneylerle belirlendikten sonra bilgisayarda saysal gaz ak modelleri oluturulmaldr. Bu sayede metan geliri optimizasyonu yaplabilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 207 Grizu facialarnn nlenmesi iin alnmas gerekli olan nlemler zet olarak verilecek olursa: 1. Ocak havalandrmas mutlaka kurallara uygun olarak mmknse bilgisayarl a analizi kullanlarak yaplmaldr. Kritik her noktada otomatik lm cihazlar bulunmal ve bu lmler yer st istasyonundan devaml olarak izlenerek gerekli mdahaleler etkin olarak yaplabilmelidir. 2. Ocak ierisinde mutlaka exproof (alev szdrmaz) zellikte ekipman kullanlmaldr. Metan geliri olan ta baca ve zellikle kmr bacalarnda zel tip patlayc kullanlmaldr. 3. Az miktarda dahi metan gelirinin olduu tm bacalarda belirli aralklarda bindirmeli ayna kontrol sondajlarnn almas zorunlu olmaldr. 4. Hazrlk ve retim almalar ncesinde ayrntl bir inceleme yaplarak kmr ve yan kayacn metan ierikleri, lokasyona bal olarak belirlenmelidir. Metan ieriinin 10 m3/tondan fazla olduu ksmlarda metan drenaj projesinin hazrlanmas zorunlu olmal ve uygulama srasnda srekli olarak kontrol edilmelidir. lm sonularna gre, hazrlk ve retim almalar srasnda sorun yaratacak dzeyde metan ieriinin tespit edildii blgelerde mutlaka nceden metan drenaj yaplmaldr. Metan drenajnn yaplabilmesi iin iletmelere destek salanmal ve baz tevikler uygulanmaldr. 5. Acil durum planlar ve kaza senaryolar hazrlanmal ve dzenli aralklarla bu plan ve senaryolara uygun tatbikatlar yaplarak alanlarn acil durum davran alkanl kazanmalar salanmaldr. Maden kazalarnn ve zellikle grizu facialarnn nlenebilmesi iin ksa ve orta vadeli planlar ortaya konmaldr. Ksa vadede ilk olarak uzman kiilerden oluturulan 2 kiilik ekiplerin dnyada benzer sorunlarn yaand ve zellikle metan drenajnn uyguland yerlere 10 gnlk srelerle grevlendirilmeleri uygun olacaktr. Ekiplerin ne yapacaklar, hangi verileri toplayacaklar, nasl bir rapor hazrlayacaklar konularn kapsayan bir ablon alma plan verilmelidir. Yaklak 8-10 ekip, farkl lke ve madenlerde alma yaptktan sonra geni katlml bir atlye almas yaplmaldr. Bu almada ekiplerin rapor ve izlenimlerini paylamalar salanmal ve yerel koullara gre uygulamalar belirlenmelidir. Gerekli olduu takdirde profesyonel firmalardan danmanlk alnarak konu ile ilgili bir yol haritas oluturulmaldr. 2.11.5. Meslek Hastalklar Meslek Hastal: Dnya Salk rgtnce; yaplan iten kaynaklanan, llebilen, tanmlanabilen ve kontrol altna alnabilen zel etmenlerle hastalk arasndaki ilikinin tam olarak kurulabildii hastalklardr. Ulusal mevzuatmzda meslek hastal, 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanununun 14nc maddesinde, sigortalnn alt veya yapt iin niteliinden dolay tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, bedensel veya ruhsal zrllk hlleri olarak tanmlanmtr. Meslek hastal belirli bir meslekteki koullarn zamanla, tekrarlayc ve devaml etkileri sonucu olumaktadr. Meslek hastal ile iinin yapt i arasnda nedensellik ba vardr. Meslek hastalklarnn i kazalarndan fark, hastalk etkeninin devaml olmas, hastaln ilerleyici oluu ve balang tarihinin kesin olarak saptanamamasdr. rnein bir patlama sonucu meydana gelen iitme bozukluklar i kazasdr. Buna karlk, yllarca, yksek iddette grltl ortamda alm bir iinin iitme kayb meslek hastaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 208 Meslek hastalklar tan sisteminin gelitirilmesine ynelik mevzuat dzenlemeleri 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu gerei yaplmakta olup 11.10.2008 tarihinden itibaren Salk Bakanl Ankara, stanbul, Zonguldak Meslek Hastalklar Hastaneleri ve devlet niversitelerinin hastaneleri meslek hastal raporu dzenlemek zere yetkilendirilmilerdir. Meslek hastalklar tan ve tespit ilemleri Sosyal Gvenlik Kurumunca yetkilendirilen salk hizmetleri sunucular tarafndan usulne uygun olarak dzenlenen salk kurulu raporu ve dayana tbbi belgelerin incelenmesi sonucu SGK Salk Kurullarnca karara balanacaktr. Meslek hastalklarnn grlme skl, alan nfusun binde 412si arasnda deimektedir. Buna gre Trkiyede zorunlu sigortal ve Bakurlu alan says (10.922.241) zerinden bu deer hesaplandnda 43.689-141.989 arasnda meslek hastal beklenmektedir. Ancak, SGK istatistiklerine gre 2008 ylnda 539 meslek hastal vakas tespit edilebilmitir. Madencilik sektrnde alanlarn salna ynelik riskler aada belirtilmitir: Yer st maden ocaklar: Geni alanda toz maruziyeti Grlt maruziyeti Termal koullar ve UV n maruziyeti Tm vcut vibrasyon sendromu, el-kol vibrasyon sendromlar Boucu gazlarla oluan hipoksi durumu Zehirli gazlar nedeniyle toksikasyon Radon gaz ve buna bal akcier kanserleri Delme kazma ilemleri sonucu pnmokonyozlar Termal konfor nedeniyle salkszlk durumu Yetersiz aydnlatma nedeniyle nistagmus Alak galerilerde alma nedeniyle kt postrn yol at bel, boyun zedelenmeleri Alak galerilerde diz st alma nedeniyle menisks zedelenmeleri El kol vibrasyonlar

Yer alt maden ocaklar:

Madenciliin meslek hastalklar asndan tehlikeli etkileri drt ana balkta toplanabilir. 1. Fiziksel tehlikeler (toz, silika tozu, ar scak, grlt, ar fiziksel koullar, ar ykten kaynaklanan postr bozukluklar) 2. Kimyasal tehlikeler (karbonmonoksit, metan, nitrojen oksit) 3. Biyolojik tehlikeler (mantarlar, kancal kurtlar vb.) 4. Mental Bozukluklar (srekli vardiyal alma, alma sresinde srekli tehlike altnda hissetme) Tehlikeli etkiler arasnda toza maruziyet en fazla karlalan ve alan en fazla tehdit eden unsurdur. inin toza maruziyeti her aamada oluabilmektedir. Bu maruziyetin snrsz sayda etkeni bulunmakla birlikte en sk karlalanlar kristalize ya da amorf silika tozlar, kmr tozu, asbest, talk, kaolin, bentonit, alminyum, antimon, selenyum, uranyum, barit, berilyum bileikleri, demir oksitler, nikel, krom, kadmiyum, mangan, titanyum, bakr, gm, boraks, altn, doal ta ve mermerdir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 209 Btn bu madenler partikl hlinde havada asl kalarak solunum yoluyla iinin akcierine yerleerek pnmokonyozad altnda incelenen geri dnmsz tabloya neden olmaktadr. Pnmokonyoz, tm dnyada en sk rastlanan meslek hastal olarak karmza kmaktadr. Yllar itibaryla pnmokonyoz nedeniyle hayatlarn kaybeden alan saylar tablo 45te, yllar itibaryla Zonguldak Uzunmehmet Meslek Hastalklar Hastanesine pnmokonyoz phesi ile mracaat eden ve meslek hastal tans alan hastalarn says tablo 46da verilmitir.
Tablo 45. Pnmokonyoz Nedeni ile lm

Yllar lm Says

2005 102

2006 71

2007 61

2008 47

2009 13

Kaynak: Salk Bakanl, Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl Tablo 46. Zonguldak Uzunmehmet Meslek Hastalklar Hastanesi Pnmokonyoz phesi ile Mracaat Eden ve Meslek Hastal Tans Alan Hastalarn Says

Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Mracaat (Say) 2518 859 491 415 669 1805 2060 2827 3825 2169

Maluliyet Karar 1390 450 278 241 529 1455 1710 1774 1610 1077

Salam Karar 1128 409 213 174 140 350 350 1053 2215 1092

Kaynak: Salk Bakanl, Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl

19992009 yllar arasnda madencilik sektrnde alan ve T.C. Salk Bakanl stanbul Meslek Hastalklar Hastanesinden mesleki tan alan ii saylar aadaki tabloda verilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 210 Tablo 47. T.C. Salk Bakanl stanbul Meslek Hastalklar Hastanesi 1999-2009 Yllar Arasnda Madencilik Sektrnde Hastaneden Mesleki Tan Alan Hasta Saylar

Kurum Ad
Silikoz

Mesleki Tanlar
Sideroz Grlt Sonucu itme Kayb
7 0 4 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0 0 0 0 Ar Yklenme Sonucu Veter Klf ve Periost Hastalklar 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Menisks Zararlar

TTK Zonguldak Koyulhisar Kurun madeni Seyitmer Linyit letmeleri Ergani Bakr letmeleri Memko Madencilik Sivas Antimon Madencilik Kale Maden anakkale Mazda Fosfat letmelri ayrhan Kmr letmeleri Etibank Volfram Akmaden ine Aydn Belika Kmr Madenleri Linyit Kmr Tire Murgul Bakr letmeleri Balkesir Maden Oca Bolu Linyit iletmeleri Toplam Kmr

54 2 2 2 1 1 5 1 2 3 0 1 1 1 1 1

0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

78

14

Kaynak: Salk Bakanl, Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrl

Madencilik sektr elle tama ileri, grlt, titreim, aydnlatma, psikolojik sorunlar ve ergonominin konusu olan birok sorunun var olduu bir alandr. 2.11.6. Madencilik Sektrnde Kazas ve Meslek Hastalklar statistikleri lkemizde madencilik sektrndeki maden arama, kmr madencilii, metal cevherleri madencilii, ta, kil, kum ocaklar, tuzlalar (kaya tuzlar dhil) ve madenlerden baka maddelerin topraktan karlmas, kmrden yaplan maddelerin yapm ileri Kollar Tznn 2 No.lu Madencilik i kolunda, Petrol arama ii ise anlan Tzkn 3 No.lu Petrol, Kimya ve Lastik i kolunda yer almtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 211 2.11.6.1. Madencilik Sektrnde Yer Alan Yeri Saylar ile Toplam Sigortal Saylar Sosyal Gvenlik Kurumu 2008 yl istatistiklerine gre madencilik sektrnde 4.933 i yerinde 114.962 ii almaktadr. Sektrde yer alan i yerlerinin lkemizdeki toplam 1.170.248 i yeri says ierisindeki oran % 0,42; sektrde alan sigortallarn lkemizdeki toplam 8.802.989 sigortal says ierisindeki oran % 1,3tr. Madencilik sektrnde yer alan faaliyet gruplar ve ii, i yeri saylar tablo 48 ve tablo 49da verilmitir.
Tablo 48. Madencilik Sektrnde Yer Alan Yeri Saylar
KOD NO YER SAYISI FAALYET (NACE SINIFLAMASINA GRE) GRUPLARI DAM MEVSMLK KAMU TOPLAM ZEL (II) (I) (II) (I) (I+II) 421 35 568 3.116 43 4.183 84 8 129 520 9 750 22 9 6 45 5 87 483 34 691 3.591 47 4.846 505 43 697 3.636 52 4.933

05 06 07 08 09

KMR VE LNYT IKARTILMASI HAM PETROL VE DOAL GAZ IKARIMI METAL CEVHER MADENCL DER MADENCLK VE TA OCAKLARI MADENCL DESTEKLEYC HZMET TOPLAM

Kaynak: SGK statistik Yll, 2008 Tablo 49. Madencilik Sektrndeki Toplam Sigortal Saylar
KOD NO.

ZORUNLU SGORTALI SAYISI FAALYET GRUPLARI (NACE SINIFLAMASINA GRE)

DAM MEVSMLK KAMU TOPLAM ZEL (II) (I) (II) (I) (I+II) 36.640 1.906 11.139 39.862 996 90.543 12.847 721 2.845 7.889 117 24.419 15.051 1.408 335 2.798 529 20.121 34.436 1.219 13.649 44.953 584 94.841 49.487 2.627 13.984 47.751 1.113 114.962

05 06 07 08 09

KMR VE LNYT IKARTILMASI HAM PETROL VE DOAL GAZ IKARIMI METAL CEVHER MADENCL DER MADENCLK VE TA OCAKLARI MADENCL DESTEKLEYC HZMET TOPLAM

Kaynak: SGK statistik Yll, 2008

2.11.6.2. Madencilik Sektrndeki Kazalar ve Meslek Hastalklarnn Tm Sektrlere Oran Uluslararas alma rgt (ILO) istatistiklerine gre, her yl dnyada yaklak 270 milyon i kazas olmakta, 160 milyon meslek hastal ortaya kmaktadr. Sosyal Gvenlik Kurumu verilerine gre, lkemizde 2003-2008 yllar arasnda toplam 467.013 i kazas olmu, 3.664 meslek hastal tespit edilmi; 6.223 ii i kazas ve 44 ii Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 212 meslek hastal nedeniyle hayatn yitirmitir. kazalar nedeniyle 9.201 ii, meslek hastal nedeniyle 1.644 ii srekli i gremez duruma dmtr. (Tablo 50)
Tablo 50. Yllar tibaryla Kazas ve Meslek Hastal statistikleri
Sigortal i Says 5.615.238 6.181.251 6.918.605 7.818.642 8.505.390 8.802.989 Kazas Says 76.668 83.830 73.923 79.027 80.602 72.963 467.013 Meslek Hastal Says 440 384 519 574 1.208 539 3.664 Srekli Gremezlik Says Kazas 1.451 1.421 1.374 1.953 1.550 1.452 9.201 Meslek Hastal 145 272 265 314 406 242 1.644 Toplam 1.596 1.693 1.639 2.267 1.956 1.694 10.845 Kazas 810 841 1.072 1.592 1.043 865 6.223

Yllar

lm says
Meslek Hastal 1 2 24 9 1 1 44 Toplam 811 843 1.096 1.601 1.044 866 6.267

2003 2004 2005 2006 2007 2008

TOPLAM

Kaynak: SGK

Madencilik sektrnde ise 2003-2008 yllar arasnda toplam 41.111 i kazas olmu, 2540 meslek hastal tespit edilmi, 488 ii i kazas ve 6 ii meslek hastal nedeniyle hayatn yitirmitir. kazalar nedeniyle 616 ii, meslek hastal nedeniyle 1415 ii srekli i gremez duruma dmtr. (Tablo 51) 2003-2008 yllar arasnda lkemizde yaanan i kazalarnn % 8,8i; meslek hastalklarnn % 69,3; lml i kazalarnn % 7,84; meslek hastal sonucu lmlerin % 13,63; srekli i gremezlik ile sonulanan i kazalarnn % 6,7si; srekli i gremezlik ile sonulanan meslek hastalklarnn ise % 86s madencilik sektrnde meydana gelmitir. 2008 yl SGK verilerine gre i kazas ve meslek hastal sonucu kaybolan geici igremezlik sresi ise 169.600 i gndr. ILOnun en son gncelleyerek yaymlam olduu 2006 yl verilerine gre; Trkiyede her yz bin iide i kazas sonucu lm oran tm sektrler iin 20,5, madencilik sektr iin ise 74,2 olarak rapor edilmitir. Yani madencilik sektrnde 2006 yl iin yz bin ii bana 74,2 ii hayatn kaybetmitir. ILO verilerine gre bu oran Polonya iin 4,6/15,8; Portekiz iin 6/17,1; talya iin 5/22; Fransa iin 3/19,2; spanya iin 4,4/38,4; ngiltere iin 0,7/15,4; Kanada iin 5,9/31,6dr. Gelimi lkelerle ve AB lkelerindeki oranlar ile karlatrldnda Trkiyedeki lm oranlar olduka yksektir. Dnya madencilik sektrnde i kazalar ve meslek hastalklar sonucu yzbin ii bana lm oranlar ile i kazalar ve meslek hastalna bal lm saylar tablo 52 ve tablo 53te verilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 213 Tablo 51. 20032008 SGKden Alnan Verilere Gre Maden Sektrnde Meydana Gelen Kazalar ve Meslek Hastalklar
Yllar Sigortal i Says Kazas Says Meslek Hastal Says Srekli Gremezlik Says Kazas 95 99 79 159 120 64 616 Meslek Hastal 102 235 235 289 361 193 1.415 Toplam 197 334 314 448 481 257 2.031 Kazas 81 68 116 80 77 66 488 lm Says Meslek Hastal 1 0 5 0 0 0 6 Toplam 82 68 121 80 77 66 494

2003 2004 2005 2006 2007 2008 TOPLAM

83.062 86.100 97.186 107.805 109.092 114.962

6.401 6.421 6.930 7.625 7.218 6.516 41.111

301 132 358 420 1.001 328 2.540

Kaynak: SGK Tablo 52. Dnya Madencilik Sektrnde lml Kazalar (Yz Binde) lke ABD Arjantin Avustralya Avusturya Bulgaristan ek Cumhuriyeti Fransa Hindistan ngiltere spanya talya Kanada Norve Polonya Portekiz Romanya Slovakya Trkiye Zimbabwe Kaynak: ILO, www.loborsta.ilo.org 22,9 28 7 338,3 32 5,6 59,6 17 47,9 3,0 31 12,3 59,9 17 61,1 12,1 17,5 56,3 29 0 94,5 37 12,3 44,0 19 53,0 11,1 14,1 96,4 25 17 171,1 28 4,6 34,5 27 56,9 0,0 20,7 28,8 28 29 81,7 31 11,7 52,9 16 55,6 9,3 20,0 55,9 16 0 98,7 28 3,5 40,2 19 46,9 9,1 9,8 82,5 18 34 78,7 1999 22 32,2 15,0 21,5 8,8 12,9 2000 30 33,1 17,0 7,3 37,1 21,3 29,8 19,0 25,5 2001 30 2002 24 41,8 11,8 22,6 32,6 21,0 2003 27 41,4 15,7 15,1 24,5 31,3 2004 28 60,1 6,6 23,0 23,9 41,7 2005 26 37,9 5,0 15,4 30,0 13,6 11,2 30 8,8 32,0 10 48,9 3,0 12,8 31,4 16 0 124,5 18,7 2006 28 23,9 9,8 7,9 25,8 7,8 19,2 38 15,4 38,4 22 31,6 0,0 15,8 17,1 19 65 74,2 29,0 9 0 70,6 28,1 0 57,4 29,4 11 33,4 5,1 14,4 7,1 16,9 33,9 2007 25 26,8 4,7 0,0 40,4 14,6 15,6 27 12,8 2008

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 214 Tablo 53. Dnya Madencilik Sektrnde Yllar tibaryla Kazalarna Bal lm Says lke ABD Arjantin Avustralya Almanya Avusturya Bulgaristan ek Cumhuriyeti Fransa Hindistan 202 198 218 149 170 157 1999 122 8 12 32 3 4 8 2000 156 8 13 25 1 15 16 18 4 7 14 2001 170 2002 122 10 9 18 3 11 11 2003 141 11 12 17 2 8 15 2004 152 18 6 13 3 7 19 2005 159 13 4 6 2 8 6 3 167 2006 192 9 12 7 1 7 3 5 203 2007 183 11 6 6 0 12 6 4 151 96 ngiltere spanya 4 29 9 29 9 21 3 16 7 24 2 18 5 14 9 17 12 3 talya Japonya Kanada Norve Polonya 8 24 74 1 33 8 26 98 4 41 9 24 95 4 31 12 17 97 0 44 9 14 99 3 41 11 16 88 3 19 6 16 103 2 24 13 16 76 0 29 7 13 85 2 26 0 Portekiz Romanya Slovakya Trkiye Zimbabwe Kaynak: ILO, www.loborsta.ilo.org 3 59 1 328 9 62 0 93 16 53 2 96 5 55 3 69 8 30 0 82 12 31 3 68 6 26 0 121 14 3 28 5 80 14 12 0 77 14 66 2008

2.11.6.3. Madencilik Sektrnde Yer Alan Faaliyet Gruplarna Ynelik Kazas ve Meslek Hastal statistikleri 2004-2008 yllar arasnda maden sektrn oluturan faaliyet kollarndaki i kazalar, meslek hastalklar says, i kazalar ve meslek hastalklarna bal lm ve srekli i gremezlik dalmlar tablo 54te, ii saylar ise tablo 55te verilmitir. Tablodaki verilere Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 215 gre; i kazalarnn % 87,1i ve meslek hastalklarnn % 99,6s, lml i kazalarnn % 53,56s, srekli i gremezlik ile sonulanan i kazalarnn % 63,3 kmr ve linyit kartlmas faaliyet kolunda meydana gelmitir. Bu durum kmr madenciliinin riskli yapsn gstermektedir. Dikkate deer konu, dier madencilik ve ta ocaklar faaliyet kolunda, i kazalarnn % 6,9u meydana gelmiken lmle sonulanan i kazalarnn orannn % 32,9 olmas ve bu faaliyet kolundaki i kazalarndaki lm orannn yksek olmasdr.
Tablo 54. 2004-2008 Madencilikte Kazalar; Srekli Gremezlik ve lm Saylar
Kmr ve Linyit kartlmas 2004 2005 2006 2007 2008 TOPLAM KAZASI SAYISI 5.481 6.011 6.722 6.293 5.728 30.235 KAZASI SAYISI 49 51 34 25 21 180 KAZASI SAYISI MESLEK HASTALII SAYISI 132 358 416 996 328 2230 MESLEK HASTALII SAYISI 0 0 0 0 0 0 MESLEK HASTALII SAYISI SREKL GREMEZLK SAYISI KAZASI 66 50 104 76 34 330 MESLEK HASTALII 233 232 285 351 187 1288 TOPLAM 299 282 389 427 221 1618 KAZASI 38 77 35 38 30 218 LM SAYISI MESLEK HASTALII 0 5 0 0 0 5 LM SAYISI
KAZASI MESLEK HASTALII TOPLAM

TOPLAM 38 82 35 38 30 223

Ham Petrol ve Doal Gaz karm

2004 2005 2006 2007 2008 TOPLAM Metal Cevheri Madencilii

SREKL GREMEZLK SAYISI

KAZASI MESLEK HASTALII TOPLAM

6 4 4 2 2 18

0 0 0 0 0 0

6 4 4 2 2 18

0 0 1 1 0 2

0 0 0 0 0 0 LM SAYISI

0 0 1 1 0 2

SREKL GREMEZLK SAYISI

KAZASI

MESLEK HASTALII 1 3 4 7 4 19

TOPLAM

KAZASI

MESLEK HASTALII 0 0 0 0 0 0

TOPLAM

2004 2005 2006 2007 2008 TOPLAM

307 231 239 296 280 1353

0 0 4 1 0 5

9 2 11 8 8 38

10 5 15 15 12 57

11 5 13 7 8 44

11 5 13 7 8 44

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 216 Dier Madencilik ve Ta Ocaklar KAZASI SAYISI MESLEK HASTALI I SAYISI SREKL GREMEZLK SAYISI KAZASI 17 20 33 30 20 120 MESLEK HASTALII 0 0 0 0 2 2 TOPLAM KAZASI 19 32 26 29 28 134 LM SAYISI MESLEK HASTALII 0 0 0 0 0 0 LM SAYISI KAZASI 0 2 5 2 0 9 MESLEK HASTALII 0 0 0 0 0 0 TOPLAM TOPLAM

2004 2005 2006 2007 2008 TOPLAM Metal Olm. Di. Mad. stihrac

449 534 479 451 486 2399 KAZASI SAYISI

0 0 0 1 0 1 MESLEK HASTALI I SAYISI

17 20 33 30 22 122

19 32 26 29 28 134

SREKL GREMEZLK SAYISI KAZASI 1 3 7 4 0 15 MESLEK HASTALII 1 0 0 3 0 4 TOPLAM

2004 2005 2006 2007 2008 TOPLAM

135 103 151 153 0 542

0 0 0 3 0 3

2 3 7 7 0 19

0 2 5 2 0 9

Kaynak: SGK Tablo 55. 2004-2008 Madencilik Kollarna Gre Sigortal i Says
Kmr ve Linyit kartlmas Yllar Kamu zel Toplam Ham Petrol ve Doal Gaz karm Kamu zel Toplam Metal Cevheri Madencilii Dier Madencilik ve Ta Ocak. Kamu zel Toplam

Kamu

zel

Toplam

2004 2005 2006 2007 2008

18.248 16.857 16.470 15.170 15.051

20.244 23.533 27.115 28.219 34.436

38.492 40.390 43.585 43.389 49.487

1.901 2.116 2.038 2.013 1.408

841 640 825 1.075 1.219

2.742 2.756 2.863 3.088 2.627

900 688 477 449 335

7.612 9.797 11.777 14.673 13.649

8.512 10.485 12.254 15.122 13.984

3.899 3.624 3.034 1.567 2798

32.455 39.931 46.069 45.926 44953

36.354 43.555 49.103 47493 47751

Kaynak: SGK

2.11.6.4. Kazalar Konusunda Adalet Bakanlndan Alnan statistiki Bilgiler Trkiyede i kazalar konusunda birok ihtilaf ortaya kmaktadr. Adalet Bakanl verilerine gre adli yarg mercilerine ok sayda dava intikal etmitir. 2000-2009 yllar arasnda lke genelinde madencilik faaliyetleri sonucu meydana gelen kazalarda; Cumhuriyet Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 217 Basavclklarnca 5956 soruturma yrtlm, bu soruturmalar sonucunda 5297 kovuturmaya yer olmad karar verilmi, 604 kamu davas alm, alan bu davalar sonucunda 311 mahkmiyet, 159 beraat, 38 ortadan kaldrma ve 6 birletirme karar verilmitir. Haksz yere alan her dava, hem maden iletmelerinin maliyetlerini ykseltmekte hem de yarg mekenizmasnn i ykn artrmaktadr. Bu sakncay nlemek iin her iletmenin i sal ve gvenliine zel nem vermesi gerekmektedir. 2.11.6.5. Kazas ve Meslek Hastalklarnn alan Sigortal Saysna Gre Dalm 2008 ylnda i kazalarnn ve meslek hastalklarnn maden sektr i yerlerinde alan sigortal saylarna gre dalm tablo 56da verilmitir. Buna gre i kazalarnn % 61,55 inin, meslek hastalklarnn ise % 72sinin 1-249 arasnda ii alan i yerlerinde (KOBLER) meydana geldii anlalmaktadr. Madenciliimizin nemli sorunlarndan biri ok sayda kk iletmenin varl, bu iletmelerin sermaye, bilgi, birikim ve organizasyon yetersizlikleridir. letmelerin ruhsatlandrma srecinden balayarak ilgili madencilik faaliyetinde belirlenmi standart ve kriterlere sahip olmalar salanmal, mevcut durumda faaliyet gsteren kk ve orta boy iletmelere ynelik denetim faaliyetlerine arlk verilmelidir.
Tablo 56. Meslek Hastalklarnn ve Kazalarnn Yerinde alan Sigortal Saylarna Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008)

Yerinde Sigortal Says

1-3 4-9 10-20 21-49 50-99 100-199 200-249 250-499 500-1000
1001+ TOPLAM

Meslek Hastal
Erkek 3 0 1 0 66 143 24 91 0
1 329

Kazas
Toplam 3 0 1 0 66 143 24 91 0
1 329

Kadn 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0

Erkek 977 886 686 748 406 682 253 989 348
1569 7544

Kadn 41 7 27 19 24 32 13 28 39
26 256

Toplam 1,018 893 713 767 430 714 266 1017 387
1595 7800

Kaynak: SGK

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 218 2.11.6.6. Kazas ve Meslek Hastalklarnn Sigortal Ya Gruplarna Gre Dalm Tablo 57de, 2008 ylnda i kazalar ve meslek hastalklar vakalarnn sigortal ya gruplarna gre dalm verilmitir. Tabloya gre gen alanlarn kaza riskinin daha yksek olduu grlmektedir. lkemiz madencilik sektrnde yeterli teknoloji ve mekanizasyonun salanamam olmas, emek youn alma biimine yol am ve emek youn alma ise fizik kapasitesi yksek alanlara dolaysyla gen alan nfusa ihtiya duymutur. Gen alanlarn kaza risklerini azaltmak amacyla yaptklar iler ve bu ilerle ilgili tehlikeler, alnacak nlemlere ynelik eitimin nemini ortaya koymaktadr.
Tablo 57. Kazalar ve Meslek Hastalklar Vakalarnn Ya Gruplarna ve Cinsiyete Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008)

Sgortal Ya Gruplar

Kazas
Erkek Kadn
7 29 68 63 42 27 14 5 1 0 0 0 256

Meslek Hastal
Toplam
84 164 2522 2077 1587 780 442 106 32 6 0 0 7800

Erkek
0 0 0 0 0 0 18 46 73 61 62 69 329

Kadn
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Toplam
0 0 0 0 0 0 18 46 73 61 62 69 329

0-14 15-17 18-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ TOPLAM

77 135 2454 2014 1545 753 428 101 31 6 0 0 7544

Kaynak: SGK

2.11.6.7. Kazalarnn Kaza Sebeplerine Gre Dalm Tablo 58de 2008 ylnda meydana gelen i kazalarnn kaza sebeplerine gre dalm verilmitir. Kaza sebeplerine gre dalm deerlendirildiinde; kazalarn % 44,32sinin den, kayan, ken ta, kaya, toprak ve tanan malzemelerin dmesi nedeniyle; % 28,3nn bir veya birden fazla cismin sktrmas, ezmesi, batmas, kesmesi nedeniyle; % 9unun kiilerin dmesi ve % 8,25inin makinelerden kaynaklanan nedenlerle gereklemi olduu anlalmaktadr. Tabloda dikkat eken husus grizu patlamalarnn saysnn 3 ve toplam kaza sebepleri ierisindeki paynn % 0,038 olmasdr. Grizu patlamalar yer alt kmr madenciliinde Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 219 karlalan ve sonucu asndan ok sayda iinin lmne neden olan kazalardr. statistiklerde says az olarak grlmekle beraber gereklemesi hlinde lml i kazas saysn byk lde arttrmaktadr. 1983 ylnda Zonguldak Armutukta 103, Zonguldak Kozluda 10, Karaman Ermenekte 12; 1986 ylnda Erzurum Oltuda 6; 1988 ylnda Ktahya Gedizde 6; 1990 ylnda Amasya Yenieltekte 68; 1992 ylnda Zonguldak Kozluda 263; 1995 Yozgat Sorgunda 40; 1996 ankr Yapraklda 5; 2003 ylnda Karaman Ermenekte 10; 2005 ylnda Ktahya Gedizde 18; 2006 ylnda Balkesir Dursunbeyde 17; 2009 ylnda Bursa Kemalpaada 19; 2010 ylnda Balkesir Dursunbeyde 16 ve son olarak 17.05.2010 tarihinde Zonguldakta 30 ii grizu patlamas nedeniyle hayatlarn kaybetmitir.
Tablo 58. Kazalarnn Kaza Sebeplerine Gre Dalm
KOD NO. 2008 KAZALARIN SEBEPLER Erkek 100- TAIT KAZALARI 101 102 103 104 107 Motorlu tatn dier bir vastaya, bir cisme veya bir insana arpmas Motorlu tata binip inerken meydana gelen kazalar Motorlu tatn devrilmesi sonucu yaralanmalar Duran bir motorlu tat sebebiyle veya zerinde olan kazalar Tren kazalar 71 13 15 26 16 1 5 5 684 Kadn Toplam 10 4 2 2 2 0 0 0 19 81 17 17 28 18 1 5 5 703

200- KAZA NETCES ZEHRLENMELER 201 Kaza neticesi zehirlenmeler (Kat ve sv maddelerle, gaz ve buharla)

300- KLERN DMES 301 Kiilerin yksek bir yerden (aalar, binalar, yap iskeleleri, merdivenler makinalar, aralar) ve ukur, derin bir yere (hendeklere, kuyulara, kazlara, yerdeki ukurlara) dmesi Kiilerin hemzemin ortamda dmesi

114

117

303

570 604 39 15 21 3 58 1 52 5

16 40 0 0 0 0 3 0 3 0

586 644 39 15 21 3 61 1 55 5

400- MAKNELERN SEBEP OLDUU KAZALAR 500- PATLAMA SONUCU IKAN KAZALAR 502 503 504 Yanc maddelerin ate almas ve patlamasndan ileri gelen kazalar Basn altndaki bir cismin patlamasndan kan kazalar Grizu patlamas

600- NORMAL SINIRLAR DIINDAK ISILARA MARUZ KALMAK VEYA TEMAS ETMEK 601 603 604 Scakla maruz kalmak (iklimsel veya evresel) Scak bir maddeden, svdan, gazdan, alevden meydana gelen kazalar Souk bir maddeden, svdan ve gazdan meydana gelen kazalar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 220 700- DEN CSMLERN ARPIP DEVRMES 701 702 703 704 Kayan ve ken (toprak, kaya, ta, kar) kmeler (binalar, duvarlar, yap iskeleleri, merdiven, eya kmeleri vb.) Tama ilemi srasnda tanan cisimlerin dmesi sonucu oluan kazalar Baka yerde snflandrlmam, den cisimlerin arpmas, devrilmesi 3434 1230 35 917 1252 2.082 888 134 23 3 0 12 8 131 26 1 3457 1233

35 929 1260 2213 914 135

800- BR VEYA BRDEN FAZLA CSMN SIKITIRMASI, EZMES, BATMASI, KESMES 801 802 Vcudun veya bir organn iki cisim arasnda kalarak skmas, ezilmesi Bir cismin arpmas neticesinde ken, devrilen bir cismin altnda kalarak yaralanma Duran cisimlere arpma (Daha nceki dmeler sebebiyle arpmalar hari.) Hareket eden cisimlere arpma Den cisimlerin dnda hareket eden cisimlerin arpmas (Uan krk ve paracklar dhil.) Cismin sktrmas Sabit bir mekan ile hareket eden cisim arasnda skma Hareket eden cisimlerin arasnda skma (Uan veya den cisimler hari.) Kesici ve batc bir aletin sebep olduu kaza

803 804 805 806 807 808 809

77 126 281 56 40 139 341 22 256 232 20 1 3 38 37 1

2 1 6 13 2 29 51 1 3 1 0 0 2 0 0 0 0 0

79 127 287 69 42 168 392 23 259 233 20 1 5 38 37 1 1 1

900- ELEKTRK AKIMINDAN LER GELEN KAZALAR 1000- HERHANG BR EKLDE VCUDUN ZORLANMASINDAN LER GELEN NCNMELER 1001 1002 1003 1004 Ar efor gerektiren cisimleri kaldrmak Ar efor gerektiren cisimleri itmek veya ekmek Ar efor gerektiren cisimleri tutmak veya atmak Ar yorucu hareketler

1100- VCUDUN DOAL BOLUKLARINA YABANCI BR CSM KAMASI 1101 1102 Gze veya vcudun doal boluklarna yabanc cisim kamas Nefes borusunun bir gda maddesiyle tkanmas ISIRMASI, HAYVAN DARBELER, ZEHRL

1200- HAYVANLARIN HAYVANLARIN SOKMASI

1 1

1300- TEDAVYE BALI KAZALAR VE AILAMA KOMPLKASYONLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 221 1400- KAZALARIN SONRADAN MEYDANA IKAN AKIBETLER 1500- KAYNAK YAPARKEN MEYDANA GELEN KAZALAR 1600- LDRME VE YARALAMA 1601 1602 Kendi kendini ldrme ve yaralama Bir bakas tarafndan ldrlme ve yaralanma TERR VE TOPLUMSAL OLAYLARDAN LER GELEN 1 3 13 12 1 0 0 0 0 0 0 0 1 3 13 12 1 0

1700- SAVA, TRAVMALAR

1800- ZARARLI MADDELERLE VEYA RADYASYONLA TEMAS ETMEK VEYA MARUZ KALMAK 1801 Zararl maddelerin solunum veya sindirim yoluyla temas ya da cilt veya mukozadan emilmesi

2 201 0 7544

1 25 0 256

3 226 0 7800

1900- DER NEDENLER BLNMEYEN TOPLAM Kazalarn sebepleri ILO standartlarna gre dzenlenmitir.

Kaynak: SGK

2.11.6.8. Kazalarnn Kaza Saatlerine Gre Dalm 2008 ylnda madencilik sektrnde meydana gelen i kazalarnn, kazalarn meydana geldii saatlere gre dalm incelendiinde i kazalarnn, gece vardiyasnn (00.00-08.00) ilk saatleri ile gndz vardiyasnn (08.00-16.00) yemek ncesi ve sonras saatlerinde yksek sayda olduu grlmektedir. kazas saatleri deerlendirilerek kazalarn sklkla karlald saatlerdeki almalar gzden geirilmeli, i kazalarn azaltc ynde tedbirler alnmaldr.
700 600 500 400 300 200 100 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

ekil 37. Kazalarnn, Meydana Geldii Saatlere Gre Dalm (01.01.2008-31.12.2008)

Kaynak: SGK

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 222 2.11.7. Madencilik Sektrnde Kazalar ve Meslek Hastalklar Maliyeti Avrupa Birliinde her yl 115 milyon iinin 10 milyondan fazlas (% 10u) i kazas geirmekte veya meslek hastalna yakalanmaktadr. Bunun yan sra i kazalar sebebiyle her yl 8.000den fazla ii hayatn kaybetmektedir. nleyememe, yol at insani sorunlar dnda, ciddi ekonomik ve toplumsal sonular dourmaktadr. Yalnzca ABde ie bal hasarlarn dorudan maliyeti 26 milyar avroyu amaktadr. Burada dikkat edilecek bir baka husus ise, aratrmalardan elde edilen verilere gre, i kazalar ve meslek hastalklarnn dolayl maliyetlerinin, denen tazminatlarn ve sigorta yardmlarnn tutarndan ok fazla olduu ve hatta 40 katna kadar ulalabildiidir. ABD alma Bakanl verilerine gre i kazalarn nlememenin imalat sanayisine maliyeti 190 milyar dolar/yldr. ngilterede sadece asbeste maruziyet sonucunda oluan meslek hastalna bal lm saysnn yakn bir gelecekte trafik kazalarna bal lm saysn (3500) aaca tahmin edilmektedir. Yine ngiltere verilerine gre iyi ynetilen iletmelerde bile kazalarn maliyetinin yllk iletme krnn 1/3ne, bu tutarn yllk iletme giderlerinin % 5-10una ulatdr. Yine ngilterede inaat irketlerinde, kazalarn ykledii maliyetin birim fiyatlarnn % 10una ulat hesaplanmtr. ( Teftiinde Yeni nleme Stratejileri-Wolfgang Von Richthofen) sal ve gvenlii konusu lke ekonomileri iin kmsenmemesi gereken bir etkiye sahiptir. ILO verilerine gre, i yerlerinde meydana gelen i kazalarnn ve meslek hastalklarnn lke ekonomilerine getirdii ykn mill gelirin % 3-5 dolaylarnda olduu hesaplanmaktadr. Trkiye byklnde bir lkenin ekonomisine iyimser bir tahminle yllk 30 milyar TL yk getirdii anlamna gelmektedir. 2003-2008 yllar arasnda i kazalarnn % 8,8i; meslek hastalklarnn % 69,3; lml i kazalarnn % 7,84; meslek hastal sonucu lmlerin % 13,63; srekli i gremezlik ile sonulanan i kazalarnn % 6,7si, srekli i gremezlik ile sonulanan meslek hastalklarnn ise % 86s madencilik sektrnde meydana gelmitir. Gene iyimser bir tahminle madencilik sektrndeki i kazalar ve meslek hastalklarnn lkemiz ekonomisine getirdii yk 3 milyar TL civarndadr. ABD Madencilik Sal ve Gvenlii Dairesi resm internet sitesinde, lml bir i kazasnn dolayl ve dolaysz maliyetini 910.000 USD, zaman kaypl bir i kazasnn gnlk maliyetini 28.000 ABD dolar ve kayp i gn olmadan raporlanabilir bir kazann maliyetini gnlk 7.000 ABD dolar olarak aklamtr. Sz konusu rakamlar ABD Ulusal Gvenlik Konseyi tarafndan 1998 ylnda belirlenmi olup maliyetlere maddi hasarlar dhil edilmemitir. Yaplan aratrmalar i gvenliini arttrp kazalar nlemek iin yaplacak harcamalarn, i kazalarnn dorudan ya da dolayl maliyetlerinden ok daha aa seviyelerde olduunu gstermitir. Baarl bir i sal ve gvenlii sisteminin iletmelerin hayatlarnda ve ekonomik baarlarndaki etkilerini de vurgulamakta fayda vardr. Genellikle, iletmecilerde (iverenler) i sal ve gvenlii yatrmlarn ekonomileri iin faydasz bir yk olarak grme eilimleri ar basmaktadr. Bunun sebebi, i sal ve gvenlii konusuyla ilgili olarak iletmeye gelebilecek ykn, yalnzca i yerinde meydana gelen kazalar sonucu katlanlan maliyetler Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 223 olduu yanlgs, bunun dnda yaplan yatrmlarn faydalarnn analizinin eksik yaplmasdr. Ayrca bir i kazas veya meslek hastalnn iletmeye maliyeti bile genellikle ilgililerce derinlemesine analiz edilememektedir. Gelimi lkelerde yaplan aratrmalarda; meydana gelen i kazalar sonucu yaralanmalarn, srekli i gremezliklerin veya lmlerin, iletmelerin verimliliini olumsuz etkiledii kantlanmtr. Hatta kaza, kk diyebileceimiz nitelikte olan bir kaza bile olsa etkisi sadece kaza geiren iiye deil, ayn i yerinde birlikte alt dier iilerin, dier grevlilerin de i kayplarna sebep olduu kabul edilmektedir. kazalar/meslek hastalklarnn maliyetleri deiik gruplandrma yntemleriyle analiz edilebilmektedir: 1. Ekonomik ve Ekonomik Olmayan Maliyetler: Ekonomik maliyetler ekonomik olarak llebilir maliyetler, ekonomik olmayan maliyetler nicel olarak tanmlanamayan maliyetlerdir. Dier bir deyile ekonomik maliyetler parasal olarak tanmlanabilirken, ekonomik olmayanlar pahas olmayan kayplardr. Kazazedenin maluliyeti/lm, kazazede ailesinin duygusal travmas, kazann/meslek hastalnn sosyal bara olan etkileri pahas biilemeyen bu unsurlar arasndadr. Ekonomik maliyetler ise i kazas sonucu tedavi ve rehabilitasyon giderleri, iletmede makine/tehizatta oluan muhtemel zarar vb. giderlerdir. 2. Dolayl ve Dolaysz (Dorudan) Maliyetler: kazas/meslek hastal sonucu iletmenin katlanmas gereken giderler, iletmeciler tarafndan ou zaman eksik deerlendirilmektedir. letmeciler daha ok i kazas meslek hastal primleri, ilk mdahale, ambulans ve tedavi masraflar, geici veya srekli i gremezlik ve lm demeleri, kaza geirene veya yaknlarna denen maddi ve manevi tazminatlar, sigortaya denen tazminatlar, hasarl makine/tehizat tamiri/bakm gibi iletme muhasebe kaytlarnda hemen fark edilebilecek maliyetleri (dolaysz maliyetler) deerlendirirler. Oysa daha derinlemesine ve dikkatlice analiz yapldnda dolayl olarak iletmeye birok maliyet geldii hesaplanmaktadr. Dolayl maliyetler u ekilde deerlendirilebilir: - kazasn mteakip iletmede retimin bir sreliine durmas, - kazasnn raporlanmas ve iletme ii soruturulmas maliyeti, - Kazazede iilerin yerine alnan iilerin ie alm ve ie balama eitimi ile renme sresinin maliyetleri, - yerinde alan iilerin kaza sonras korku veya psikolojik sebepler yznden meydana gelen verim kaybnn maliyeti, - ekipman, malzeme veya prosesin/tesisin kaza sonucunda hasara uramasyla oluan retim kesintisi sebebiyle retim kaybnn maliyeti, - retimde oluan kalite bozukluu veya rn ya da ham maddelerin zarara uramasndan oluan maliyet, - Kaza geirenin ie dnerek tekrar iba yaptktan sonra verimin dmesinden kaynaklanan maliyet, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 224 - Kazaya urayan ii ile birlikte alanlarn kaza sebebiyle alamadklar i sreleri iin denen cretlerin maliyeti, - kazasnn zorunlu kld fazla mesai maliyeti, - Hasara urayan tesis, malzeme veya i ekipmanlarnn onarm ve bakmna ynelik maliyet, - Kazann gerektirdii dzenlemeleri yapan yneticilerin harcad zamann cretlerine yansyan maliyet, - Sigortalanmam tedavi giderlerinin maliyeti, - Adli srelerin (polis, savc, hkim, mfetti, bilirkiiler vb.) oluturduu maliyet, - Kaza sonrasnda medyann i yerindeki st ynetime kaybettirdii i srelerinin kayb, - Kazal i yerlerinde iilerin retim kapasitelerinde azalma. 3. ve D Maliyetler: letmede yetersiz i sal ve gvenlii ynetimi iletmenin kendisine olduu gibi iletme dna da ykler getirmektedir. letme dndaki toplum tarafndan karlanan maliyetler (d maliyetler) iletme ekonomisinde (i maliyetler) hesaba katlmamaktadr. D maliyetler hastalktan madur olan kiinin ailesi tarafndan veya toplumun geri kalan kesimi tarafndan karlanr. Maluln gelir kayb, sigorta veya iveren tarafndan karlanmayan tedavi giderleri, maluln evde bakm masraflar, hastaln giderlerinin meslek hastal sigortas dndaki sigorta fonlarndan karlanmas durumunda toplumun dedii masraflar vb. iletmenin muhasebe kaydnda grnmeyen ama d unsurlar tarafndan katlanlan masraflar d maliyetlere rnektir. Bu bak as zellikle evre kirliliinin nlenmesi iin uygulanan yaptrmlarn gerekelendirilmesinde kullanlan yaklamdr. letmeye ok fazla bir yarar olmasa da, baz hususlar toplumsal salk ve gvenlik mantyla hareket edilerek deerlendirilmelidir. Toplumsal duyarll olmayan kiilerce ynetilen iletmeler, bu yaklam kullanmayacaklar ve d maliyetlerin artmasna neden olacaklardr. letme Dzeyinde Fayda Maliyet Analizi letme dzeyinde doru bir analiz gerekletirmek iin aada grld gibi i kazas says, i yerindeki ii says, fiziksel retim dzeyi ve parasal olarak retimin deeri, gibi veriler toplanmaldr. Veriler elde edildikten sonra, iletme dzeyinde Kaza Sklk Oran (KSO) ve Kaza iddet Oran (KO) aadaki eitliklerden hesaplanmaldr. KSO Kazas Says / (i Says x Ortalama alma Sresi) x 1.000.000 ya da = Kazas Says / (i Says x Ortalama alma Sresi) x 225.000 Birinci yntem bir takvim ylnda allan 1.000.000 i saatine karlk ka kaza olduunu gsterir. kinci yntem tam gn allan her 100 ii arasnda ka kaza olduunu gsterir. Bu oran genellikle 5-10 arasndadr. Eer oran 10'un stnde ise o iletmede ivedi ve yeni nlemler alnmas gerekli olacaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 225 KO kazas, meslek hastal nedeniyle kayp gn says / (i Says x Ortalama alma Sresi) x 1.000.000 ya da x 225.000 Birinci yntem bir takvim ylnda allan 1.000.000 i saatinde ka i gnnn i kazas ya da meslek hastal nedeniyle kaybedildiini gsterir. kinci yntem allan her 100 saatte ka saatin kaybedildiini gsterir. Eer i kazas lmle sonulanrsa, kayp i gn says 7500 olarak alnmaldr. Kaza iddet orannn genellikle 0,5 -1 arasnda olmas beklenmektedir. Yukardaki deerlendirmelerin nda her iletme fayda maliyet analizi yaparak, i gvenlii bakmndan hangi dzeyde olduunu belirlemelidir. Eer, kaza sklk oran ve kaza iddet oran ykselme eilimi gsteriyorsa iletmede nlem alnmas gerekecektir. letme ynetimi, i gvenliine yaplacak harcamalarn, i kazas maliyetlerinden daha aa seviyelerde olacana inanmaldr. Baka bir deyile, kaza nleme konusunda yaplacak harcamalar daima, kaza sonrasnn getirecei maddi-manevi kayplardan ok daha azdr. 2.12. PATLAYICI ORTAMLARIN GVENL N YASAL GEREKLLKLER Kmr maden ocaklarnda ve dier muhtemel patlayc ortamlarda alanlarn salklarn korumak ve bu yerlerde kullanlan makine, ekipman ve tehizatlarn herhangi bir patlamaya mahal vermeden gvenli bir ekilde almalarn salamak amacyla Avrupa Birliinde bir takm mevzuatlar gelitirilmitir. lkemizde de bu mevzuatlar Gmrk Birlii Karar ve yrtlmekte olan ABye yelik mzakereleri dorultusunda uyumlulatrlarak Trk mevzuatlar hline getirilmitir. Avrupa Birliinde ATEX (patlayc ortamlar) hususunda iki ayr ynetmelik mevcuttur. Bunlardan birincisi patlayc ortamlarda alanlarn gvenlii ile ilgili olan, i yerlerinin nasl olmas gerektii hususundaki, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan uyumlulatrlan 1999/92/EC sayl Direktif, dieri ise patlayc ortamlarda kullanlmas gereken tehizatlarn nasl olmas gerektii hususundaki Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan uyumlulatrlan 94/9/EC sayl ATEX Direktifidir. Bu dorultuda, lkemizde bulunan petrol platformlar, LPG, doal gaz, dier petrol rnleri retim, dolum ve datm tesisleri, kmr maden ocaklar ve ileme tesisleri patlayc ortam oluturduklar iin buralarda kullanlacak olan ekipmanlar ABde olduu gibi lkemizde de 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelike uygun rnler olmak zorundadr. Ayrca bu gibi yerlerde alanlarn korunmas iin de 1999/92/EC Ynetmeliinin (Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik) (RG:26.12.2003-25328) gerekliliklerine uyulmas bir zorunluluktur. Ynetmelikin amir hkm gereince, patlayc ortamlar bulunan btn iletmelerin 30.06.2006 tarihine kadar koullarn Ynetmelike uyumlu hle getirmeleri zorunlu klnmtr. Maden ocaklarnda; grizu ve tozlardan dolay doacak olan olas bir patlamann nne geilmesi amacyla, ortama kvlcm verme ihtimali olan tehizatlarn ve koruyucu sistemlerin kullanlmamasn salamak amacyla, korumal olan ve bu korumalarn da iaretlenmelerle gsterilmi olduu rnlerin kullanlmas yasal hle getirilmitir. Bu tehizatlar kendinden korumal a, b vb. eklinde olmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 226 94/9/AT sayl ATEX Ynetmeliinde, rnlerin belgelenmelerinde onaylanm kurulularn grev almalar gerektiinin yannda, bu rnlerden doacak olan her trl risklerin nceden deerlendirmeye tabi tutularak testlerden geirilmeleri amacyla tip rn olarak onaylanm kurulularca da incelenmeleri yoluna gidilmitir. Kullanlma safhasnda ise bu rnlerin muayeneleri onaylanm kurulular dnda, ancak Ynetmelikin harmonize standartlarndan akreditasyon belgeleri olan muayene ve test kurulular tarafndan yaplabilmektedir. 2.12.1. Patlayc Ortamlarda Uyulmas Gereken Zorunluluklar lkemizdeki sanayi sektrnde olmas gerektii gibi madencilik sektrnde de kullanlacak olan makinelerin 2006/42/AT sayl Makine Emniyeti Ynetmelii ile Belirli Gerilim Snrlar Dhilinde Kullanlmak zere Tasarlanm Elektrikli Tehizat ile lgili Ynetmelik (LVD 2006/95/AT)e ve eloktromanyetik dalga yayan rnlerin de Elektromanyetik Uyumluluk Ynetmeliine (EMC 2004/108/AT) uygun olmalar gereklidir. Petrol platformlar, LPG, doal gaz, dier petrol rnleri retim, dolum ve datm tesisleri, maden ocak ve ileme tesisleri gibi muhtemel patlayc ortamlar iin (94/9/EC) ATEX harmonize standartlarnn (C 20/16 EN Official Journal Of The European Union 27.01.2009) belirlenen artlarna veya teknolojik olarak bu standartlarn e deer gerekliliklerine, 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile ilgili Ynetmelike, 99/92/EC sayl Direktifin( 28.01.2000- L23/57 Official Journal) gerekliliklerine uygun olmak zorundadr. 2.12.2. Tespit Edilen Eksiklikler ve yiletirme Komisyonun yerinde yapt inceleme ve aratrmalar sonucunda, lkemizdeki kmr madenlerinde ve dier patlayc ortamlarda kullanlmakta olan rnlere ynelik baz zafiyetlerin bulunduu tespit edilmitir. Bu eksiklikler, 94/9/AT Ynetmelii kapsamnda onaylanm kurulu eksiklii ve ilgili Ynetmelik standartlarnda akredite muayene ve test kuruluunun olmaydr. Dolaysyla belirlenen eksikliklerin giderilmesi, yerli rn imalatnda kolaylklar salayacandan, iletmeler daha uygun fiyatla ihtiyalarn temin edebilecektir. Dier taraftan iletme sahipleri, gerektiinde akredite muayene kurulular sayesinde iletmelerinde kullanacaklar rnlerini kolaylkla ve daha uygun bir bedelle muayene ve teste tabi tutabileceklerdir. Trk Standartlar Enstits (TSE) nn Makine Emniyeti Ynetmelii, Alak Gerilim Ynetmelii gibi ilgili ynetmeliklerle onaylanm kurulu olmasna ramen, 94/9/AT sayl Ynetmelik standartlarnda akreditasyonu bulunmamas nedeniyle, yukarda belirtilen rnler zerinde muayene ve test yapma yetkisi bile bulunmamaktadr. Bu aksakln giderilmesi amacyla, TSEnin veya gerekli koullar tayan bir baka kuruluun (TTK ve vb.) bir an nce onaylanm kurulu hline getirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda; TTK; makine, ekipman, tehizat retimi ve muayene-test laboratuvarlar iin kalite kontrol sistemine (TS EN ISO 90012008) gemeli, ATEX standartlarnda akreditasyon alarak onaylanm kurulu olmas hususunda tevik edilmelidir. Eer var ise retmekte olduu ve yer alt kmr ocaklarnda kullandklar tehizatlar, onaylanm kurululara belgelendirilerek rnlerini 94/9/AT Ynetmeliine uygun hle getirmek suretiyle maden ocaklarnda kullanmalar uygun olacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 227 -

NC BLM DNYADA MADENCLK VE RNEK UYGULAMALAR

3.1. DNYADA MADENCLK 3.1.1. Genel Grnm Dnya maden rezervlerinde nemli paylar olduu gibi dnya maden retiminde de rol oynayan lkelerin banda ABD, in, Gney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya gelmektedir. Bunun yan sra maden grubuna girmeyen petrol retiminde Suudi Arabistan, Kuveyt, ran, Rusya ve Trk cumhuriyetleri nemli rezervlere sahiptir. Dnya ticaretinde madencilik rnleri arasnda ihracat deerlerine gre ham petrol, demir d metaller ve endstriyel mineraller nemli yere sahiptir. Dnya ticaret rakamlar incelendiinde elik, bakr, kurun ve kalay gibi geleneksel metallerin kullanm derken, ileri seramik malzemeleri, plastik ve polimer kkenli malzemeler gibi yksek teknoloji malzemelerinin kullanmnn giderek artt grlmektedir. 2001den beri zellikle in, Brezilya ve Hindistan gibi bymekte olan ekonomilerdeki yksek talep dzeyleri, kresel madencilik endstrisinin youn byme srecinin arkasndaki itici g olmutur. 2008 ekonomik krizi ncesinde, Asyada hzl gelien ekonomilerdeki talep artnn takip eden iki ylda devam edecei beklenirken; talep ciddi lde azalmtr. Dnyann en byk 40 madencilik irketi ile yaplan bir aratrmada; 2006 ylnda maden sektrnde faaliyet gsteren firmalarn krlarnn rekor dzeylere ulat grlmtr. nceleme sonucunda, 2005-2006 yllar arasnda kazanlarnn % 37, net krlarnn % 64 ve piyasa deerlerinin de % 22 artt grlmtr. Sektrde, son iki yllk dnemde byk birlemeler gereklemitir. zellikle Afrika ve Latin Amerika gibi dnyann nemli mineral kaynaklarn elinde bulunduran ekonomileri gelimeye devam etmi ve deerini korumutur. Tm bu olumlu gelimeler, 2008 yl sonlarna doru etkisini artran dnya ekonomik krizi ile birlikte durma noktasna gelmitir. 2008 ylnda dnya ekonomisinde yaanan olumsuzluklar, sektr olumsuz etkilemekle beraber; uzmanlara gre 2009 yl iinde ekonominin dzelme hzna ve talebin artmasna bal olarak sektrn durumunda dzelme balamtr. 3.1.2. retim Gnmzde, dnyada yllk 1,5 trilyon ABD dolar deerinde 10 milyar tonun zerinde maden retilmektedir. Bu rakamn % 75i enerji ham maddeleri, % 10u metalik madenler ve % 15i endstriyel ham madde retimine aittir. Verilen deerler madencilik endstrisinin dnya ekonomisi iin ne kadar nemli olduunu gstermektedir. Dnya ekonomisinin lokomotifi olan ABDde maden ve madencilie dayal sanayilerin toplam retimi 27,6 milyar dolar olup ABD ekonomisine salad toplam katma deer 2,28 trilyon dolara kadar ulamaktadr. Oransal olarak btn ekonomi iindeki pay 2008 yl itibaryla %16 seviyesindedir. (USGS, Mineral Commodity Summaries 2009 )

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 228 Yine dnya madenciliinde nemli bir yeri olan Kanadada madencilik sektrnde 2008 ylnda 58.506 ii dorudan almaktayken, maden zenginletirme ve ilgili imalat sanayisinde alan iilerle birlikte toplam say 351.400 kiiye ulamaktadr. Toplam madencilik retimi 2009 ylnda 45,3 milyar dolar civarndadr. Ayrca, Kanada ekonomisi, madencilik sektrnden yllk 13,5 milyar dolar vergi geliri elde etmektedir. 3.1.3. Tketim Getiimiz yzylda, dnya gayrisafi yurt ii haslas (GSYH) yaklak 18 kat artm ve kresel kaynak tketim miktar da buna paralel olarak bymtr. Dnya ham petrol tketimi 20.43 milyon tondan 3,5 milyar tona ykselerek 172 kat, elik tketimi 27,80 milyon tondan 847 milyon tona ykselerek 30 kat art gstermitir. Alminyum tketimi 6.800 tondan 24,54 milyon tona ykselerek yaklak 3.600 kat, bakr tketimi ise 495 bin tondan 14 milyon tona ykselerek 28 kat artmtr. lkenin gelimilii ile doru orantl olan kii bana tketilen maden miktar ABDde kii bana 21 ton, Avrupada 15 ton iken Trkiyede 5 ton civarndadr.

ekil 38. Dnyada ve Trkiyede Maden Tketimi

Sanayilemi lkeler (ABD, Avrupa lkeleri, Japonya) dnya maden retiminin % 60lara varan ksmn tketmektedirler. Dnya nfusunun % 14,6sn oluturan gelimi lkelerin dnya alminyum, bakr, kurun, elik retim paylar tablo 59da ve tketim paylar da tablo 60da verilmitir.
Tablo 59. Sanayilemi lkelerde retim

lkeler

Dnya Nfus Oran %

Alminyum %

Bakr %

Kurun %

elik %

Gelimi lkeler Gelimekte lkeler Olan

14,6 25,2

61,5 18,3

56,8 24,6

60,1 24,2

48,8 24,7

in, Hindistan, Orta Dou ve Dier Asya lkeleri Trkiye

22,4

3,6

2,7

9,2

1,1

0,8

1,6

0,9

1,6

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 229 Tablo 60. Bu lkelerde Kii Bana Tketimler (Kg/Kii)

lkeler Gelimi lkeler Gelimekte lkeler Olan

Dnya Nfus Oran % 14,6 25,2

Alminyum %
17,8 3,1

Bakr % 10,3 2,5

Kurun % 4,4 1

elik % 438,4 128,4

in, Hindistan, Orta Dou ve Dier Asya lkeleri

22,4

0,7

0,3

0,2

9,3

Trkiye

1,1

0,3

3,7

0,9

188,8

Kaynak: Madencilik Bakanlar Konseyi Raporu (2009)

3.1.4. Dnya Maden ve Mineral Ticareti Dnya ticaretinde madencilik rnlerinin ihracat ve ithalat deerlerine gre dalm aada belirtilmitir. Dnya maden rezervlerinde nemli paylar olduu gibi dnya maden retiminde de rol oynayan lkelerin banda ABD, in, Gney Afrika, Kanada, Avustralya ve Rusya gelmektedir. Dnya genelindeki dalm aada gsterilmitir.

Tablo 61. Akaryakt ve Maden rnleri Ticaretinin Blgeler tibaryla Dnya Ticareti erisindeki Yeri, 2008

hracat Dnya Toplam Ticareti Milyar Dolar Toplam Mal Ticareti erisindeki Pay Dnya Kuzey Amerika Gney Amerika Avrupa Bamsz Devletler Topluluu (BDT) Afrika 15.717 % 22,5 17,0 42,7 11,9 66,9 70,6

thalat 16.127 % 22,5 23,1 21,1 19,4 12,6 16,5

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 230 Orta Dou Asya Ham Madde retimi erisindeki Pay Dnya Kuzey Amerika Gney Amerika Avrupa Bamsz Devletler Topluluu (BDT) Afrika Orta Dou Asya Kaynak: DT, International Trade Statistics, 2009 74,1 12,4 % 72,5 62,0 62,0 56,0 90,8 91,2 96,9 67,5 9,6 30,8 % 72,5 79,1 69,5 67,4 54,2 53,8 46,1 80,3

3.1.5. Dnya Madencilik Sektrnde Piyasa Yaps ve irketler zellikle KOBler yerel ve ulusal pazarlarda inaat malzemesi ham maddelerinde uzmanlarken, ok uluslu irketler endstriyel ve metalik madenlerin retiminde kresel faaliyetlerde bulunmaktadr. ok uluslu byk irketler say olarak 4000in zerindeki maden irketlerinin kk bir blmn kapsarlar. Byk irketler metalik minerallerin retiminde % 83lk bir paya sahiptirler. Kalan % 17lik retim kk ve orta lekli irketler tarafndan yaplmaktadr. Kk irketlerin byk bir maden yata bulmas durumunda, bu maden varl byk irketlere satlarak gerek yatrm iin gerekli tecrbe ve beceri salanm olur.

ekil 39. Dnyadaki Madencilik irketleri

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 231 3.1.6. Maden Fiyatlarndaki Gelimeler Uluslararas metal ve mineral pazarlar arz ve talebe dayal olarak dnemsel hareket etmektedirler. Bu yzyln bandan itibaren zellikle gelien ekonomilerin glenmesi ile harekete geen gl ve ngrlemez talep art, 2002 ve 2008 yllar arasnda metal fiyatlarnda 3 kat arta neden olmutur. 2002 ve 2005 yllar arasnda, dnya endstriyel metal tketimindeki gelimenin % 50sinden fazlas in kaynakldr.

ekil 40. Dnyada Metalik Madenler ve Ham Petrol Gerek Fiyat Endeksleri (1948-2007)

2010daki altn fiyatlar 1980den beri en st seviyesine ularken; demir cevheri fiyatlar 2005ten 2008e kadar hzla ykselmitir. Ancak 2008 ylndaki ekonomik krize bal olarak demir elik fiyatlarnda grlen d, demir cevheri reticilerini de etkilemitir. Demir elik fiyatlarnda 2008in ikinci yarsnda yaanan yaklak % 70 oranndaki gerileme, cevher reticilerinin fiyatlar zerinde bask yaratmtr. Demir cevherinin % 73n elinde bulunduran Brezilyal Vale, Avustralyal Rio Tinto ve BHP Billiton firmalar 2008 yl banda yaptklar kontratlarla demir cevheri fiyatlarn % 65ten % 80e varan oranlarda artrmtr. 3.1.7. Dnyada Maden Arama Faaliyetleri Maden aramaclna en ok yatrm yapan lkelerin banda Kanada, Avustralya ve ABD gelmektedir. Bu oranlar lkelerin gelimilii ile birlikte maden potansiyeli ile de ilgilidir. nk potansiyeli yksek lkelerde uluslararas irketler de faaliyet gsterebilmektedir. Bu lkeler toplam arama btesinin % 69una tekabl eden 12,6 ABD milyar dolar harcama yapmaktadrlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 232 -

ekil 41. Dnya Toplam Maden Arama Btesi

Madenlerin aranmas iin harcanan toplam para 1998den 2002 ylna kadar hafif bir azalma gsterirken, 2002-2008 yllar arasnda srekli art gstermitir. 1998 ylndan bu yana sadece arama iin yaklak olarak 60 milyar dolar harcanmtr. Maden aramalarnda Kanada, Avusturalya, ABD ve Meksika gibi lkeler n plana kmaktadr.

Gney Brezilya Afrika in 5% 4% 4% ili 6% Rusya 7% Peru 7% Meksika 9% Kanada 28% Avustral ya 20%

ABD 10%

ekil 42. Maden Aramasnda lk 10 lke

3.1.8. Dnyada Maden Rezervi Durumu Dnya maden rezervleri asndan en zengin lkeler; in, Gney Afrika Cumhuriyeti, Kanada, Avustralya ve ABDdir. Gney Afrika Cumhuriyeti; altn, platin grubu metaller, manganez, krom, alminyum, in; demir, kurun, manganez, molibden, kalay, zirkonyum, inko ve fosfat, Kanada; uranyum, inko, altn, bakr, nikel, kobalt, demir, petrol ve doal gaz, Avustralya; kmr, demir, rutil, inko, kurun ve uranyum, ABD; kurun, molibden ve fosfat cevherleri bata olmak zere dnyada en zengin lkelerdir. Tablo 62de dnyadaki maden rezervleri gsterilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 233 -

Tablo 62. Dnya Maden Rezervleri

MADENN ADI AIKLAMA Altn * Antimon * Asbest Bakr Barit Boksit Bor Cva * inko Demir Diatomit Feldspat Fluorit Fosfat Grafit (Doal) Gm * lmenit Jips Kadmiyum * Kalay * Kobalt * Kurun Manganez Cevheri Mika (Doal) Nadir Toprak E. * Nikel * Perlit Potas Rutil Soda Kl (Doal) Sodyum Slfat K2O ierii TiO2 ierii Tabakal
NTE-Oksit ierii(REO)

REZERVLER (Bin Ton) 2008 REZERV 47.000 2.100.000 R Cu ierii 550.000 190.000 27.000.000 B2O3 ierii Hg ierii Zn ierii Kullanlabilir Cevher 170.000 46.000 180.000 150.000.000 R R 230.000 15.000.000 90.000 Ag ierii TiO2 ierii Cd ierii Sn ierii Co ierii Pb ierii 270.000 680.000 R 490.000 5.600.000 7.100.000 79.000 500.000 R 88.000.000 70.000.000 700.000 8.300.000 45.000 24.000.000 3.300.000 BAZ REZERV 100.000 4.300.000 R 1.000.000 880.000 38.000.000 410.000** 240.000 480.000 350.000.000 R R 470.000 47.000.000 220.000 570.000 1.400.000 R 1.200.000 11.000.000 13.000.000 170.000 5.200.000 R 150.000.000 150.000.000 7.700.000 18.000.000 87.000 40.000.000 4.600.000 Au ierii Sb ierii

Ni ierii

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 234 Stronsiyum * Talk + Pirofillit Vanadyum * Zirkon* V ierii ZrO2 ierii Sr ierii 6.800.000 R 13.000.000 51.000.000 12.000.000 R 38.000.000 77.000.000

* : Satrdaki deerler Ton olarak verilmitir. ** : ET Maden Verilerine Gre B2O3 Bazl Dnya Toplam Bor Rezervi: 1.201.200 bin tondur. Bu rezervin % 72sini oluturan 866.000 bin tonu lkemizdedir. R: Rezerv oktur. Kaynak: USGS, Mineral Commodity Summaries 2009

3.2. MADENCLK SEKTRNDE MADENCLK FAALYETLER

GELM

BAZI

LKELERDE

Madencilik faaliyetleri asndan ne kan baz lkelerdeki madenciliin durumu aada aklanmtr. 3.2.1. Kanada Kanadann yz lm yaklak 10 milyon km2 ve 2007 Temmuz ay bilgilerine gre nfusu 33.390.141dir. Kanada, 10 eyalet ve 3 blgeye ayrlmtr. Kanada, dnyann nemli madencilik lkelerinden biri olup madenciliin gemii 6.000 yl ncesine dayanmaktadr. lk madencilik aktivitesi, yerliler tarafndan bakr karma ve ileme eklinde yaplmtr. Kanada madencilii 1600lerin ikinci yarsnda kmr, 1729da demir, 1823te altn, 1883te bakr ve nikel, 1903te gm ve kobalt, 1912de petrol kumlar ve 1950 ylnda uranyum bulunmas ile bugnlere gelmitir. 2005 yl verilerine gre; 200n stnde metalik, endstriyel ham madde ve kmr iletmesi; 3000in stnde ta, akl, kum oca iletmesi bulunmaktadr. 2008 yl verilerine gre maden ocaklarnda alan ii says 58.506 iken bu say maden zenginletirme ve ilgili imalat sanayisinde alan iilerle birlikte 351.446ya ulamaktadr. nemli mineral kaynaklar arasnda nikel, bakr, altn, demir, inko, potas, slfr, gm, uranyum, kurun, kmr gelmektedir. Kanada dnya uranyum retiminde % 23; potas retiminde % 33 ile 1inci, nikel retiminde % 15,9; kobalt retiminde % 13,3 ile 2nci, titanyum retiminde % 14,6; platinyum retiminde % 4,4; alminyum retiminde % 8,1 ile 3nc srada yer almaktadr. 2007 ve 2008 yl nemli mineral retimleri ve deerleri aadaki tabloda verilmitir. 2008 yl Kanada GSYHsi 1.226 milyar dolar iken madencilik ve buna bal endstrinin (petrol dhil) deeri 263,5 milyar dolardr. 2008 yl Kanada ihracat 455 milyar dolar olup ihracatn 132 milyar dolarn petrol rnleri; 85,4 milyar dolarn ise madencilik oluturmaktadr. Alminyum reticisi olmamasna ramen 6,15 milyar dolarlk alminyum cevheri ithal eden Kanada, alminyumu ileyerek 11,6 milyar dolarlk alminyum ihracat gerekletirmektedir. Kanadada kii bana den madencilik retimi ise 2007 ylnda 1.232 dolar, 2008 ylnda 1.359 dolar olmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 235 1900l yllarn bana kadar toprak ve yer alt kaynak haklar yarg kararlarna bal olarak satlabilirken, bu tarihten sonra yer alt kaynaklar hkmete ait olup satlamaz ve sadece bireyler ve irketler tarafndan kiralanabilir konuma gelmitir. Mineral haklarnn % 90dan fazlas hkmetlere aittir.
Tablo 63. Kanada Maden retimi 2007 Metalik Madenler Bakr (ton) Altn (kg) Demir (1.000 ton) Nikel (ton) Uranyum (ton) Kurun (ton) Metal Olmayan Madenler Elmas (1.000 ct) Potas (1.000 ton) Slfr (1.000 ton) Kmr (1.000 ton) Toplam (Ton) 17.144 11.085 7.456 69.131 1.799.714 2.814.563 224.537 2.735.202 40.570.868 14.803 10.455 79.714 68.106 2.403.554 8.243.156 2.388.537 4.292.332 45.277.787 Miktar 577.545 102.211 32.774 244.539 9.100 594.113 (1.000$) 4.418.220 2.460.623 2.502.500 9.795.249 2.525.775 2.069.890 Miktar 581.345 94.820 31.273 250.595 8.702 629.175 2008 (1.000 $) 4.437.986 2.823.555 2.426.763 5.856.156 1.488.235 1.268.417

Kaynak: Natural Resources Canada, Canadian Minerals Yearbook, 2008.

Kiralama ile ilgili madencilik haklar dzenlemeleri konusunda eyalet ve blgesel hkmetler yetkilidir. Nunavut blgesel ynetimi dnda kalan eyaletler ve blgesel ynetimlerin farkl maden hakk mevzuatlar bulunmaktadr. Baz eyaletlerde madenlerin aranmas, karlmas, iletilmesi ve kapatma planlar Maden Kanunu hkmlerine gre dzenlenmiken, dier eyaletlerde arama ve rehabilitasyon faaliyetleri Maden Kanunu ile maden iletme faaliyetleri sanayi ve/veya ticaret mevzuat ierisinde deerlendirilmektedir. Hkmetler ve blgesel ynetimler maden aramaclnn yaplaca alanlar belirlemektedir. Aramac irket ya da kii, belirlenmi arama faaliyetlerini yerine getirdii srece arama hakkn elinde bulundurmaktadr. Kuzeybat topraklarnda bulunan British Columbia, Manitoba, Ontario, Quebec, New Brunswick ve Nova Scotia Eyaletlerinde, maden aramacl yapacak bireyler ve irketlerin arama lisanslarnn bulunmas gerekmektedir. Yukon, Alberta, Saskatchewan, New Foundland ve Labrador Eyaletlerinde ise maden arama ve aratrma aktivitelerine lisans olmadan balanabilmekte, ancak kefedilen madenin maden haklarn korumak iin lisans almak gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 236 Kanadada maden yatrmclar ruhsat gvencesine sahiptir. Yatrmclar ruhsat aldktan sonra meydana gelebilecek yasal deiikliklerden etkilenmemekte, yatrmclarn ruhsatlardan kaynaklanan haklar sakl tutulmaktadr. rnek olarak, 1966 ylnda faaliyete balayan Myra Falls Maden Ocann bulunduu alan faaliyet srasnda, Mill Park olarak ilan edilmi ve madencilie izin verilmeyen blge ierisinde kalmasna ramen, iletmenin faaliyetlerine devam etmesine msaade edilmitir. Madencilik ve evresel etki deerlendirmesi ile ilgili federal dzenlemeler, temel olarak maden atklar ve atklarn balklk zerine etkisi ile ilgilidir. Dzenlemeler su kalitesinin izlenmesi, tahliye kriterleri, izinler ve prosedrlerin oluturulmasn kapsamakta ve genellikle hkmetler tarafndan ynetilmektedir. evresel etki deerlendirmeleri, maden iletme ve kapatma kriterleri ile ilgili olarak her hkmetin kendine ait yasa ve ynetmelikleri bulunmaktadr. sal ve gvenlii, federal kanun olan Kanada Kanununun 2nci blmnde dzenlenmitir. Kmr ve uranyum madenciliinde i sal ve gvenlii ile ilgili zellikli yasalar da bulunmaktadr. Patlayclar ve patlatma konusu, federal Patlayclar Kanunu ile dzenlenmitir. Kanun sadece sorumlu kiilerin patlayclar atelemesine msaade etmekte ve bu konuyu denetim program dhilinde otorizasyona, lisanslamaya, sertifikasyona ve izne balamtr. 3.2.2. Gney Afrika Cumhuriyeti Maden rezervleri asndan dnyann en zengin lkelerinden biri olan Gney Afrika; altn, platin grubu metaller, manganez, krom, alminyum, silikat ve vanadyum rezervleri asndan dnyann nde gelen lkelerindendir. Titanyum, zirkonyum, antimon ve fluorpar retiminde lider olup kesilmi elmas mcevheri retiminde de dnyann en byk reticisidir. Gney Afrika, elmas retiminde dnyada beinci sradadr. 130 yldan beri kmr, Gney Afrika Cumhuriyeti'nde madenciliin nemli bir temel ta olagelmitir. Kmr madenleri; enerji ihtiyacnn youn olduu byk lekli elmas, altn, platin gibi madencilik iletmelerine ucuz enerji salamaktadr. lkede demir-elik endstrisi ve termik santrallerin ihtiyacn salayacak kalite ve miktarda kmr rezervleri mevcut olup Sasol 2 ve 3 blgesindeki damarlardan retilen kmrlerden ise petrol elde edilmektedir. 2009 ylnda Gney Afrika Cumhuriyetinde ihra gelirlerinin % 30dan fazlas madenlerden olumakta, retilen madenlerin nemli bir ksm ihra edilmektedir. Gney Afrika Cumhuriyeti'nde zellikle yer alt madencilik faaliyetleri, zorlu artlar altnda yaplmaktadr. Yer alt platin ocaklarnda 3.500 metrelere varan derinliklere inilmi olup 5.000 metrelere kadar inilmesi planlanmaktadr. Bu derinliklerde emniyetli ve salkl bir i ortam yaratmak iin kapsaml aratrma ve gelitirme almalar yaplmaktadr. Gney Afrika Cumhuriyetinde madencilik sektrnde retime ynelik tevik uygulanmamakta olup maden arama ve iletme ruhsat almak isteyen firmalar ruhsat alabilmek iin faaliyet gsterecekleri blgede yaayanlarn konut, okul, salk oca gibi ihtiyalarn karlamay stlenmek zorundadr. Gney Afrika Cumhuriyetinde nfusun desteklenmesi iin siyahlar ekonomik olarak glendirme politikas erevesinde, ruhsat bavurusunda bulunan irketlerin itirakinin en az % 26snn siyahlara ait olmas art aranmaktadr. Gney Afrika Cumhuriyetinde madencilik sektrnden Mineral Kaynaklar Bakanl sorumlu olup anlan Bakanln madenlerden kartlan cevherlerin ilenmesi (mcevherat yapm vs.) ile maden gvenliinin glendirilmesi ve denetlenmesine ilikin kstl miktarda tevik uygulamas olan baz programlar mevcuttur. Madencilikle ilgili resm kurumlar, zel

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 237 sektr ve sendikalar bir araya getiren MIDGETT (Mining Industry Growth Development and Employment Task Team) isimli bir platform kurulmutur. Bu platform sz konusu Bakanln himayesinde madencilik alannda yaanan sorunlarla ilgili tm taraflarn katksyla zm salamak amacyla faaliyetlerini srdrmektedir. Gney Afrika Cumhuriyetinde SAMREC, SAMVAL ve VALMN standartlar ve raporlama teknikleri ile gerek maden kaynak ve rezerv deerleri tespit edilmektedir. Ayrca, Gney Afrika Madencilik Kaynaklar ve Maden Rezervleri Arama Sonularnn Raporlanmasnn (SAMREC) Akreditasyonu Gney Afrika Madencilik ve Metalurji Enstitsnn salad uzman kiiler (competent person) tarafndan gerekletirilmektedir. SAMVAL, VALMN kodlar (Gney Afrika maden varlklarn deerlendirme raporlar) ise SAMREC kodu ile birlikte uygulanan bir deerlendirme raporu olup Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Komisyonu tarafndan maden deerlendirmelerini yapabilmek amacyla oluturulmutur. Bu balamda, sz konusu maden raporlama kodlar, kodun kabul edildii ilgili borsa sisteminde, listeleme yntemi ile finansman salama olanana kavumaktadr. SAMREC, SAMVAL, VALMN kodlarndan biri ile durumunu belgelendirmi ve listelenmi bir irket, rezerv-kaynak durumu, verimlilik ve ekonomiklik gibi unsurlar, kabul edilen kodlara ilikin raporlar leinde maden yatrmclarna almaktadr. 3.2.3. Amerika Birleik Devletleri ABD, kendi temel endstrisi iin gerekli metal ve mineraller bakmndan ok zengin bir lkedir. ABDde byk lde karlan maden ve mineraller arasnda, demir, kmr inko, bakr, gm ve suni gbre retiminde kullanlan fosfat bulunmaktadr. lkede, demir-elik fabrikalar iin ylda 80 milyon tondan fazla demir retilmektedir. Demir cevherinin drtte , Superior Gl blgesinden karlmakta, her ne kadar yksek tenrl cevherin byk bir ksm kullanlm olsa da yzyllarca yetecek kadar dk tenrl demir cevheri rezervi bulunmaktadr. Amerikann balca tabii kaynaklarndan ikincisi kmrdr. Yzlerce yl yetecek geni rezervleri bulunmakta olup kmrn byk bir ksm elektrik retimi iin kullanlmakta ve lkenin elektrik enerjisinin yars kmrden elde edilmektedir. Birleik Devletlerdeki petrol kuyularndan ylda 3,2 milyar varilden fazla petrol karlmaktadr. Gaz ve benzin gibi petrol rnlerinin retimi, ilenmesi ve pazarlanmas ABDnin en byk endstrilerinden biri konumundadr. lkede enerjinin % 33'ten fazlasn, doal olarak elde edilen veya kmrden karlan hava gaz salamaktadr. ABDde madencilik sektrne salanan tevikler sektre bal olarak farkllk gstermektedir. Yzey madenciliinden % 8, yer alt madenciliinden % 12,5 orannda telif/imtiyaz vergisi alnmakta, altn, bakr ve uranyum gibi deerli metallere ynelik madencilik faaliyetlerinden ise sz konusu vergi alnmamaktadr. Sektr, bu erevede dolayl olarak ylda yaklak 40 milyon dolar sbvanse edilmektedir. ABD Hazinesine ait topraklar, kmr madenciliine rekabet usulyle ve ihale yoluyla kiralanmaktadr. Bu balamda, kmr madenciliinden 2007 ylnda yaplan tahsilat 309 milyon dolar olarak gereklemitir. Deerli metal retimine tahsis edilen arazilerden ise herhangi bir kira bedeli alnmamaktadr. evreye verilen zararlar ve slah almalar iin kmr madencilii sektrnden eitli oranlarda vergi alnmakta; buna karn, deerli metal madencilii sektr herhangi bir tamirat masraf dememekte; ayrca ylda yaklak 160 milyon dolar tutarnda vergi indirimlerinden yararlanmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 238 Dier taraftan, servet zerinden verilen verginin amortisman muafiyeti de bir baka sbvansiyon yntemi olup madencilik firmalarna ait gelirlerin bir ksm sz konusu vergi muafiyeti kapsamna girebilmektedir. Bu yolla ylda yaklak 100 milyon dolarlk tutar, anlan sektrlerdeki reticilere braklm olmaktadr. 3.2.4. in Halk Cumhuriyeti Dnyadaki genel ekonomik gelime ve zellikle in'in ulat yksek byme rakamlar, beraberinde ham maddelere olan yksek talebi gndeme getirmitir. in sahip olduu kayda deer maden potansiyeline ramen, pek ok ham maddenin dnyadaki byk alclarndan olmaya devam etmektedir. in'in ham madde talebi zellikle malzeme youn inaat ve otomotiv gibi sektrlerde kullanlan bakr, demir, krom, alminyum ve manganez gibi metal ham maddelere ynelik olmaktadr. Artan byme rakamlaryla, bu metal madenlerin yerli retimleri, talebin ancak 1/3' ile yarsna kadar olan miktarn karlamaya yetmektedir. Geri kalan talep ise lke dndan temin edilmektedir. in'de madencilik sektrne ynelik olarak uygulanan tevikler mevzuatta drt kategori altnda toplanmaktadr. -hracat tevikleri -thalat tevikleri -Yurt dna yatrm tevikleri - retim tevikleri inin giderek artan ham madde ihtiyac gz nnde bulundurulduunda, madencilik sektrnde ihracat tevik edici nitelikte uygulamalar olmad, hatta devlet tarafndan uygulanan vergilerle ihracat engelleyici bir tutum sergilendii grlmektedir. Ham madde ithalat ise bunun tam tersi sebeplerle lkeye ham madde akn srdrlebilir klmak amacyla, dk vergilerle tevik edilmektedir. Teviklerin en youn olduu alan, yerel irketlere verilen yurt dna ynelik yatrm tevikleridir. Bu tevikler, in Eximbank tarafndan ilgili yabanc lkenin madencilik sektrnde faaliyet gsteren firmalarn hisselerinin bir ksmnn ya da tmnn satn alnabilmesini teminen, mali kaynak yaratlmas ve yabanc madencilik irketleriyle gerekletirilen birlemeler eklinde kendini gstermektedir. Artan ham madde ihtiyacn karlamak zere madencilik alannda devlet tarafndan retime ynelik tevikler de verilmekle birlikte, Dnya Ticaret rgt dzenlemeleri ve bunlara uyum konusunda ine yneltilen uluslararas bask nedeniyle, yurt dna yatrm ve ieride uygulanan retim tevikleri gizli tutulmakta, bu bilgilerin basna ve istatistiklere yansmalar engellenmektedir. 3.2.5. Avrupa Birliinde Madencilikle lgili Genel Esaslar Avrupa Birliine ye lkelerin madencilikle ilgili ayr ayr mevzuatlar olup Birliin madencilik sektrnn btnn kapsayan ortak bir politikas sz konusu deildir. Ancak petrol, doal gaz ve kmr gibi enerji madenleri ile nkleer ve jeotermal enerji konusunda belirlenmi politikalar vardr. Bu politikalar, AB Enerji Politikas kapsamnda ele alnmtr. AB, 2007 ylndan bu yana enerji ve madencilik sektrnde nemli atlmlar gerekletirmitir. Artan d bamllk, byk apl yatrmlarn gerektirecei maliyetler, iklim deiiklii, evre kirlilii, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn ve enerji verimliliinin arttrlmas gibi birbirleriyle balantl ve ou zaman siyasi, sosyal ve ekonomik alardan hassas olan alanlarda ortak politikalarn uygulanmasna karar verilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 239 Bu balamda, 10 Ocak 2007 tarihinde Avrupa Komisyonu AB iin yeni politikalar ve yeni hedefler belirleyen Avrupa iin Enerji Politikas Raporunu yaymlamtr. ABnin yeni enerji politikas; arz gvenliinin arttrlmas, evrenin korunmas ve i piyasada rekabetin arttrlmas konularnda somut nerileri kapsamaktadr. Yeni enerji politikas kapsamnda, iddial hedefler belirlenmi ve hatta daha nceden belirlenmi ancak ulalamam hedeflerin tas ykseltilmitir. Bu balamda, 2020 ylnda, genel enerji tketiminin % 20sinin yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlanmas, enerji verimliliinin % 20 arttrlmas ve 1990 ylna oranla sera gaz emisyonlarnn en az % 20 azaltlmas hedeflenmitir. AB yesi lkelerde Ortak Enerji Politikasnn oluturulmasna ilikin ilk almalar 1970li yllardaki petrol krizleriyle balamtr. Bu kapsamda, ilk adm 17 Eyll 1974 tarihli Konsey karar ile atlmtr. Sz edilen Konsey kararndan sonra da devam eden srete deiik Konsey kararlar alnmtr. AB mevzuat iinde yer alan ve madencilik zerinde etkisi olan direktiflerin en nde gelenleri aada verilmitir. Konsey Karar ve Direktifleri 17 Eyll 1974 Tarihli Konsey Karar: Enerjinin srekli ve gvenli ekilde temini amacyla enerji politikasnn ayrntlaryla saptanmasna ilikin Ekim 1972de Pariste alnan karar dorultusunda yaplan almalar sonucunda ortaya kan Konsey Karardr. Bu karar, AB Enerji Politikasnn ilk nemli belgesidir. Kararn 6nc maddesinde Ortak Enerji Politikasnn temel ilkeleri aadaki ekilde sralanmtr; a) Sosyal ve ekonomik byme hedeflerini tehlikeye atmakszn, enerjinin rasyonel ve ekonomik kullanmna ynelik tedbirler vastasyla i tketimin byme orannn drlmesi, b) Nkleer enerjinin gelitirilmesi, hidrokarbon ve kat yakt retiminin artrlmas, arz kaynaklarnn eitlendirilmesi, aratrma ve gelitirme almalar yoluyla arz gvenliinin artrlmas, c) Enerjinin hem retim hem de tketim aamalarnda evrenin korunmas. 17 Eyll 1974 tarihli Konsey karar ile ayrca, 1985 ylnda ulalmak zere birok konuda ayrntl hedefler de ortaya konulmutur. Bu hedefler unlardr: a) Topluluun kmr retim dzeyini devam ettirmek (1985te 180 milyon ton e deer petrol), nc lkelerden kmr ithal imknlarn artrmak (1985te 40 milyon TEP), linyit ve turba retimini 30 milyon TEPe ykseltmek, b) Doal gaz retimini 1985 ylna kadar en azndan 175, mmkn olmas hlinde 225 milyon TEPe ykseltmek, nc lkelerden olan ithalat 95-115 milyon TEP dzeyinde korumak, c) Nkleer enerjide 1985 ylna kadar en azndan 160 Gwh, mmkn olmas hlinde 200 Gwh kapasite yaratmak, d) Dier enerji kaynaklar ile ikame edilebildii yerlerde petrol tketimini snrlamak, petrol retimini 1985 ylna kadar 180 milyon TEPe kartmak, nc lkelerden ithalat 540 milyon TEPe drmek, e) Jeotermal vb. yenilenebilir dier enerji kaynaklarn gelitirmek. Kararda ayrca, ye lkelerin kendi enerji politikalarn olutururken topluluk hedeflerini dikkate almalarnn tavsiye edildii vurgulanmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 240 -

9 Haziran 1980 Tarihli Konsey Karar: Karar, AB Enerji Politikalarnn oluum sreci iinde ikinci nemli belgedir. Bu karar ile Topluluun 1990 ylna ilikin politika hedefleri tespit edilmitir. Bu kararda, 17 Eyll 1974 tarihli Konsey Karar ile ortaya konulan amalar korunurken, 1985te belirlenen hedeflerinin daha ileriye gtrlmesi amalanmtr. 9 Haziran 1980 tarihli kararla aadaki hedefler ortaya konulmutur: a) Topluluun ithal enerjiye bamllnn % 50ye indirilmesi, b) Toplam enerji tketimi byme orannn, yurt ii hasla byme oranna orannn 0,8e drlmesi, c) Petrol tketiminin kontrol altna alnmas, petrol ithalatnn 472 milyon ton ile snrlandrlmas. 9 Haziran 1980 tarihli kararn 17 Eyll 1974 tarihli Konsey Kararndan fark, ye lkelerin ulusal enerji politikalarnn uyumlulatrlmasn temel ama olarak almasdr. 16 Eyll 1986 Tarihli Konsey Karar: Bu kararla Topluluk Ortak Enerji Politikasnn 1995 yl hedefleri ortaya konulmutur. Kararn ncekilerden fark, saysal hedeflerin daha snrl ekilde yer almas, ye lkelerin enerji politikalarnn uyumlulatrlmas konusuna daha fazla arlk verilmesidir. Sz konusu kararn madencilik ile dorudan ilgili olan nemli hedefleri unlardr: a) Topluluk enerji kaynaklarnn gelitirilmesi, Topluluk d arz kaynaklarnn corafi bakmdan eitlendirilmesi, zellikle petrol ile ilgili olarak etkin kriz tedbirlerinin alnmas, farkl enerji trleri arasnda eitlendirme yoluyla daha gvenli arz koullarnn yaratlmas ve fiyatlardaki ani dalgalanma riskinin azaltlmas, b) Arz gvenliinin artrlmas, maliyetlerin drlmesi ve ekonomik rekabetin gelitirilmesi iin ticaret engellerinden arnm, daha kapsaml bir enerji i piyasas entegrasyonunun yaratlmas, enerji ve evre konusunda dengeli zm araylarnn srdrlmesi, c) Petrol tketiminin enerji tketiminin % 40 dzeylerinde, petrol ithalatnn ise toplam enerji tketimin 1/3nn altnda tutulmas, d) Topluluk iinde doal gaz arama ve retiminin srdrlmesi, e) Kat yaktlarn (bata kmr) enerji tketimi iindeki paynn artrlmas, f) Hidrokarbonlardan retilen elektriin paynn % 15in altna ekilmesi, g) Konvansiyonel yaktlar yerine yenilenebilir kaynaklarn (bata jeotermal) retiminin ve enerji dengesine katklarnn artrlmas. Avrupa Enerji Szlemesi (European Energy Charter): Sz edilen szleme 17 Aralk 1991 tarihinde imzalanm olup Avrupa Birliinin Ortak Enerji Politikasn yanstan belgelerin arasnda bu szlemenin zel bir yeri bulunmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 241 Szleme, btn OECD yesi lkeler (Yeni Zelanda hari), merkez ve Dou Avrupa lkeleri ve eski SSCBye mensup (Trkmenistan hari) devletlerden oluan 50 lke arasnda imzalanmtr. Szleme ile eski Sovyetler Birliinin geni enerji kaynaklaryla Batda mevcut i becerisi, teknoloji ve yatrm fonlarn bir araya getirmek, arz gvenliini en tatmin edici ekonomik bazda gelitirmek ve enerjiye ilikin faaliyetleri evreye sayg iinde yrtmek ve byk bir Avrupa Enerji Pazar oluturmak amalanmtr. ABnin genelde enerji, zelde ise fosil yaktlara ilikin politikasnn temel unsurlar unlardr: Kaynak ve tr eitlendirmesinin yaplmas, retimin artrlmas yoluyla arz gvenliinin salanmas, Tketimde verimliliin artrlmas, retim ve tketim aamalarnda evrenin korunmas, AB'de enerji konusunda kapsaml dzenlemeler olmasna ramen, enerji d madencilik konusunda ayn lde st dzey karar veya belge bulunmamaktadr. Bununla birlikte, enerji politikasyla ilgili olarak yukarda vurgulanan unsurlarn enerji d madencilik konusunda da nemli ipular salad hususunda phe yoktur. AB mevzuat iinde enerji d madencilik konusu genellikle evre, srdrlebilir kalknma ve i gvenlii konularyla balantl olarak yer almaktadr. Bu kapsamda saylar son zamanlarda giderek artan eitli direktiflerle, ABnin enerji d madencilik konusundaki politikasnn ana hatlar ortaya konulmaktadr. Dorudan maden retimi konusuyla ilikili olan direktiflerin says nispeten azdr. Buna karlk, esas itibaryla madencilik d konular iin hazrlanm, ancak madencilik zerinde dorudan veya dolayl olarak etkiye sahip ok sayda direktif bulunmaktadr. Dorudan maden retimi ile ilgili olarak yaymlanm direktifler aada ksaca zetlenmitir. Direktif 94/22/EC: Sz edilen direktif, madencilik konusundaki en kapsaml uluslararas dzenlemedir. Hidrokarbonlarn n aramas, aranmas ve retimi ile ilgili yetkilerin verilmesi ve kullanm koullar bu direktifle dzenlenmektedir. Direktif esas itibaryla hidrokarbonlar konu almakla birlikte, madenciliin btn safhalar iin temel kurallar ortaya koymaktadr. Direktif, hidrokarbonlarn n aramas, aranmas ve retiminin ynetimi ile ilgili prosedr ve kriterler ile bu trden faaliyetlere devletin katlmna ilikin hususlara aklk getirmektedir. Direktifin amac, AB iinde hidrokarbonlarn n aramas, aranmas ve retimi alanlarna giri ve faaliyet gsterme konusunda ayrmcln engellenmesidir. Bu erevede, prosedrlerin herkese ak olmas; hi kimseye, aka tanmlanm olanlarn dnda zel koullarn getirilmemesi direktifin getirdii en nemli hususlarn banda gelmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 242 Direktif 92/91 EEC: Petrol ve doal gaz gibi sondaj teknii ile retim yaplan madencilik alanlarnda alanlarn i gvenlii ve salnn gelitirilmesi iin asgari koullar dzenleyen bir direktiftir. Direktif 92/104 EEC: Yer st ve yer alt madenciliinde alanlarn i gvenlii ve salnn gelitirilmesi iin gerekli asgari koullar dzenleyen bir direktiftir. Direktif 2006/21 EC-Maden Atklar Direktifi: Madencilik faaliyetleri sonucu retilen atklarn, evre ve insan sal zerindeki zararl etkilerini yok etmek veya azaltmak iin alnmas gereken tedbirleri, uyulmas gereken kurallar tespit etmek ve bir rehber oluturmak amac ile 11 Nisan 2006 tarihinde yaymlanan bir direktiftir. Madencilik faaliyetleri zerinde dorudan etkili olan yukardaki direktiflerin yan sra, esas itibaryla baka alanlar iin dzenlenmi, ancak madencilik zerinde dolayl olarak etkisi olan ok sayda direktif bulunmaktadr. Bu direktiflerden nemli grlenler aada sralanmtr. Direktif 85/337/EEC: Direktif 97/11/EC ile revize edilmi ekliyle (evresel Etki Deerlendirme Direktifi): Belirli kamu ve zel sektr projelerinin evre zerindeki etkilerinin deerlendirilmesi hususunu dzenlemektedir. Direktif 92/43/EC- Doal Hayatn ve Yaban Flora ve Faunann Korunmas Direktifi: Doal hayatn ve yaban flora ve faunann korunmas yoluyla Avrupada bio-eitlilie katk yapmak direktifin amacn oluturmaktadr. Direktif 2000/60/EC- Su ereve Direktifi: Direktifin amac, su kaynaklarnn kirlenmesini nlemek ve azaltmak iin Topluluk iinde bir ereve oluturmaktr. Direktif, maden iletmelerinde aa kan sularn yer altna reenjeksiyonu konusu ile balantl olarak madencilik zerinde nemli etkiye sahiptir. Direktif 1999/ 31/EC- Arazide Atk Depolama Direktifi: Direktifin amac akta atk depolamann yzey ve yer alt sular, toprak ve havann kirlenmesi ile insan sal zerindeki olumsuz etkilerini nlemeye ynelik tedbirler almak; prosedrler ve rehberlik temin etmektir. Direktif 96/61/EC- Btnleik Kirlilik nleme ve Kontrol Direktifi: Direktifin amac uygulanabilir olduu lde havaya, suya ve topraa srm braklmasn nlemektir. Direktif 2003/105/EC (Seveso II Directive): Bu direktif, tehlikeli atklar ieren byk kazalarn nlenmesini ve bunun mmkn olmad durumlarda sonularn insan ve evre zerindeki etkisinin snrlandrlmasn amalayan 96/82/EC No.lu direktifi revize etmitir. Direktif, endstriyel tesis iletmecilerine, muhtemel kaza senaryolar erevesinde detayl risk deerlendirmelerini ieren gvenlik ynetim sistemlerini uygulamaya koyma ykmll getirmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 243 Direktif 94/9/EC (ATEX) Direktifi: ATEX Direktifi eski 76/117/EEC No.lu Patlayc Atmosferler ve Gazl Madenler Direktifinin yerini almtr. Bu direktif; yanc gaz, buhar ve tozlarn bulunduu potansiyel olarak patlayc, atmosferlerde kullanlan elektrikli ve mekanik ekipmanlarla, koruyucu sistemleri kapsamaktadr. Direktif 1999/92 EC (ATEX) Direktifi: Patlayc ortamlarda alanlarn salk ve gvenliklerinin, asgari gerekliliklerinin korunmasn salayan direktiftir. Kullanc direktifi olarak da adlandrlr. Direktif 2004/40/EC - Fiziksel Ajanlar Direktifi: Bu direktifin amac, alma esnasnda 0 Hz ile 300 GHz arasnda elektromanyetik alana maruz kalan veya kalmas muhtemel olan alanlar salk ve gvenlik risklerinden korumak iin alnmas gereken asgari tedbirleri tespit etmektir. Direktif 89/655/EEC- Ekipmanlarnn Kullanm Direktifi: alanlar tarafndan i ortamnda kullanlan ekipmanlarn kullanm ile ilgili asgari gvenlik ve salk gereklerini dzenlemektedir. Direktif 98/24/EC- Kimyasal Maddelere Maruz Kalma Direktifi: Direktifin amac i ortamnda bulunan kimyasal maddelerden veya kimyasal maddelerle ilgili ilemlerden kaynaklanan veya kaynaklanmas muhtemel olan salk risklerinden, alanlarn korunmas iin asgari tedbirleri tespit etmektir. Direktif 98/37EC - Makine Direktifi: (2006/42/EC ile revize edilmitir.) Bu direktif makinelerle ilgili salk ve i gvenlii iin gerekli hususlar dzenlemektedir. Sonu olarak; AB mevzuat iinde madencilik konusu daha ok i gvenlii ve evre boyutu ile yer almaktadr. ABde madencilik konusunda i gvenliinin en st dzeyde salanmasna ve faaliyetlerin evre zerindeki olumsuz etkilerinin en aza indirilmesine ok byk nem verilmektedir. te yandan AB'de srdrlebilirlik kavramna zel bir vurgu yapld da ayrca dikkat ekmektedir. 3.3. DNYA MADENCLNDE UYGULANAN STANDART VE KODLAR Ulusal/uluslararas yatrm, finansman ve ticareti, etkin ve gvenli ekilde yrtebilmek iin; uluslararas iletiimi salayabilecek, genel kabul gren ortak bir dilin (ortak tanm, snflama ve standartlarn) gelitirilmesi gerekmektedir. Dnya madencilik sektr, maden kaynaklar ve rezervleri konusunda uluslararas standartlar oluturabilmek iin dnya genelinde kabul edilen minimum standartlar oluturma yoluna gitmitir. Bu amala 1994 ylnda, ABD (SME), Avustralya (AusIMM), Kanada (CIM), ngiltere (IMMM) ve Gney Afrika (SAIMM) nderliinde Madencilik ve Metalrji Kurulular Konseyi (CMMI) kurulmutur. CMMI, JORC, SAMREC ve SAMVAL gibi hlihazrda ilgili lkeler tarafndan kullanlan kodlamalar kabul etmitir. 1999 ylnda BM Avrupa Ekonomik Komisyonunun belirledii Rezervler ve Kaynaklar Raporlama Komitesi (PERC) ile btnleen Konsey, kalc rapor yazm kurallarna ilikin inisiyatifi ele almtr. CMMInn belirledii standartlar Avustralya, Kanada, Gney Afrika, ili, rlanda, ngiltere, ABD ve birok Avrupa lkesindeki ilgili meslek rgtleri tarafndan kabul edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 244 2002 ylnda Uluslararas Maden Rezervleri Rapor Yazm Kurallar Komisyonu (CRIRSCO) olarak bilinen bir yap oluturulmu ve bu yap saydamlk, somutluk ve yeterlilik kriterlerini esas alan bir uluslararas rapor yazm standard gelitirmitir. Buna gre rapor, maden rezervlerinin llm ve belirlenmi maden kaynann ekonomik olarak iletilebilirliinin bir parasn oluturmaktadr. Rapor, uygun deerlendirmeler ve almalarla yrtlm, gereki bir bak asyla tahmin edilen, madencilikle ilgili metalrjik, ekonomik pazarlama, yasal, evresel, sosyal ve devletle ilgili faktrlerin gz nnde tutulmasn ve bu faktrler erevesinde modifikasyonunu kapsamtr. Dnya madencilik sektrnde sz sahibi lkeler, oluturduklar standartlar ve raporlama teknikleri ile gerek kaynak ve rezerv deerlerini tespit etmektedir. Dnyada madencilik sektrndeki bu standartlar aada belirtilmitir. 3.3.1. JORC Kodu Avustralya Madencilik ve Metalrji Enstits (AusIMM) ve Avustralya Yer Bilimcileri Enstitleri (AIG) tarafndan kabul edilmi, Avustralya Mineral Konseyi ve Avustralya Menkul Deerler Enstits tarafndan desteklenmi olan JORC Kodu Avustralya ASX ile Yeni Zelanda NZX Menkul Kymetler borsalarnda maden irketlerinin maden yataklarnn listeleme ilemlerini gerekletirebilmesinde esas alnmaktadr. JORC kodu kamusal raporlamalar iin minimum standartlar getirerek, listeleme ileminin yaplaca borsalarda maden arama sonularnn, maden kaynaklar ve maden rezervlerinin kamusal raporlamasn salamaktadr. JORC koduna gre yaplan kamusal raporlama, maden arama sonular, maden kaynaklar ve maden rezervlerine ilikin btn detaylar ieren bilgi AusIMM ve AIG, ASX tarafndan yaymlanan listede yer alan ROPO (Denizar Profesyonel Organizasyonlar) bnyesindeki uzman kii veya kiiler tarafndan veya onlarn gzetimi altnda hazrlanmakta ve imzalanmaktadr. 3.3.2. NI43-101 Kodu NI43-101, Kanada Maden Metalrji ve Petrol Kurumu (CIM) tarafndan maden rezerv ve kaynaklarnn gerekliini salamak amacyla hazrlanmtr. Maden kaynaklar ve maden rezervlerine ilikin tahminler, veriler ve somut lmler erevesinde hazrlanan raporlamalarn btnn oluturan NI43-101; maden arama, gelitirme mineral tutar ve kaynaklarn tanma, n fizibilite yapabilme vesair konularda lisansa sahip ve en az 5 yl tecrbeyi bnyesinde barndran uzman kiiler tarafndan hazrlanan raporlar ifade etmektedir. Bir maden projesinin rantabilitesi konusunda teknik, mhendislik yasal, ekonomik, sosyal ve evresel faktrlerin birletirilerek maden kaynann bir ksmnn ya da tmnn cevher rezervi olup olmayacann belirlendii, kapsaml bir almay ieren rapor, mineral kaynann fiziksel karakteri, younluu, kaz ve sondaj almalar sonrasndaki muhtemel, llm ve kantlanm sonular uzman mhendis (competent person) tarafndan snflandrld andan itibaren NI43-101 hlini almakta ve bu hliyle Kanada, Avustralya ve Gney Afrika borsalarnda listelenme imknna kavumaktadr. 3.3.3. SAMREC / SAMVAL Kodu Gney Afrika Maden Kaynaklar Komitesi tarafndan hazrlanan ve Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Enstits (SAIMM) tarafndan himaye edilen SAMREC kodu; Gney Afrika Doal Bilimsel Meslekler Konseyi (SACNASP), Gney Afrika Jeoloji Dernei Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 245 (GSSA), Gney Afrika Mhendislik Konseyi (ECSA), Gney Afrika Konseyi Mesleki ve Teknik Arsa Haritaclar Birlii (PLATO), Johannesburg Menkul Kymetler Borsas (JSE) ve Gney Afrika Bankalar Konseyi (BCSA) tarafndan oluturulmutur. Gney Afrika Madencilik Kaynaklar ve Maden Rezervleri Arama Sonularnn Raporlanmas Akreditasyonu Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Enstitsnn salad uzman kiiler tarafndan oluturulan raporlar iermektedir. Buna gre genel raporlama, bir irketin mineral kaynaklar ve maden rezervleriyle ilgili mineralizasyon doasnn aklamasn iermektedir. Buna gre SAMREC; effaflk (ak, kesin ve anlalr olmak), nemlilik (yatrmclar iin geerli, doruluu azami lde salanm verilere dayanm olmak), yetkinlik (raporun ierii ve sonular bakmndan deer tamasna imkn tanyan yeterlilie sahip kiiler tarafndan hazrlanm olmak) iermektedir. 3.3.4. SAMVAL ve VALMN Kodu SAMVAL (Gney Afrika maden varlklarn deerleme raporu), SAMREC kodu ile birlikte uygulanan bir deerleme raporu olup Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Komisyonu tarafndan maden deerlemelerini yapabilmek amacyla oluturulmutur. VALMN ise ayn amala Avustralya (AUSIMM) ve Kanada (CIM) tarafndan bir fizibilite etd olarak kabul edilmektedir. 3.3.5. Yurt D Madencilik Borsalarnda Listeleme Yntemi Yurt d borsalarnda listeleme yntemi (mining board), halka arz yntemine gre daha temel bir uygulama yntemi olup listelenen irketin gelimelerine paralel olarak finansman imknlarn artrmaktadr. Listeleme yntemi, halka arz yntemine gre daha temel bir uygulama yntemi olup listelenen irketin gelimelerine paralel olarak finansman imknlarn artrmaktadr. Listeleme yntemi, borsann am olduu enerji ve madencilik tahtalarnda uluslararas kabul edilen NI43-101, JORC, SAMREC, SAMVAL, VALMN kodlarndan biri ile durumunu belgelendirmi bir irket ya da maden yatann listelenmesidir. Listelenen bu irket ya da maden, rezerv-kaynak durumu, verimlilik ve ekonomiklik gibi unsurlar kabul edilen kodlara ilikin raporlar leinde maden yatrmclarna alm olmaktadr. irket kodlarla belirlenen raporlarn durumuna gre yatrmcsna yatrm yaplabilme konusunda gelecee dair fikirler vermekte; bylece salanan finansman imknlar, ilgili irket ya da maden yatann gelitirilmesinde kullanlabilmektedir. Gelimi lkelerde, birbiriyle % 90-95 uyumlu JORC benzeri standartlar geerli olup ou ulusal/uluslararas mali kurulular (bankalar, borsalar) tarafndan benimsenmitir. Birok ulusal/uluslararas byk madencilik kuruluu tarafndan sz konusu standartlara uyulmaktadr. Bu sayede, gvenilir raporlama ile kamu yarar ve yatrmc korunmaktadr. Trk madencilik sektrnn MKB ile ilikilendirilmesinin alt yapsnda yukarda belirtilen kodlama ilemleri yatmaktadr. Dnyann belirli bir standart olarak kabul ettii maden raporlama kodlar, kodun kabul edildii ilgili borsa sisteminde listeleme yntemi ile finansman salama olanana kavumaktadr. 3.4. DNYADA PETROL VE DOAL GAZ Petrol ve doal gazn nmzdeki yllarda da lkelerin kalknmasnda nemini srdrmesi ve ekonomik politikalar ynlendirmesi beklenmektedir. Her ne kadar, ksaca hidrokarbon olarak adlandrlan petrol ve doal gazn tketiminin gittike artaca varsaym ile dnya rezervlerinin ksa srede tkenebilecei dnlmekte ise de arama

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 246 teknolojilerindeki yeni gelimelerle bu rezervlere yenilerinin katlaca kukusuzdur. Dnyada birincil enerji tketimi iinde petrol ve doal gaz en byk paya sahiptir ve eitli kurulularca yaplan btn projeksiyonlara gre de petrol birincil enerji tketimi iindeki payn uzun dnemde de koruyacaktr (ekil 43). Dolaysyla bu stratejik enerjiye ynelik politikalar gelitirilmekte ve zamann artlarna uygun yatrm planlar yaplmaktadr. Dnya petrol politikasn ynlendiren organizasyonlarn banda OPEC (Petrol reten ve hra Eden lkeler), UEA (Uluslararas Enerji Ajans) ve bunlarn yan sra bu alanda faaliyet gsteren ok uluslu petrol irketleri gelmektedir.
18000

Milyon Ton Petrol E Deeri

16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

Dier Biyoktle Hidro Nkleer D.Gaz Petrol Kmr

mtoe 1980

2000

2007

2015

2030

Kaynak Kmr Petrol D.Gaz Nkleer Hidro Biyoktle Dier Toplam

1980 1792 3107 1234 186 148 749 12 7228

2000 2292 3655 2085 676 225 1031 55 10019

2007 3184 4093 2512 709 265 1176 74 12013

2015 3828 4234 2801 810 317 1338 160 13488

2030 4887 5009 3561 956 402 1604 370 16789

2007-2030* % 1,90 % 0,90 % 1,50 % 1,30 % 1,80 % 1,40 % 7,30 % 1,6

* 2007-2030 aras yllk ortalama byme oran

ekil 43. Uzun Dnem Birincil Enerji Talebi Projeksiyonu (IEA, 2009)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 247 Dnyann ispatlanm petrol rezervi, Oil & Gas Journaln verilerine gre 2009 ylnda 2008 ylna gre % 1 (10 milyon varil) artarak 1.342,2 milyar varile ykselmitir. spatlanm bu rezervin % 56s Orta Douda yer almaktadr (ekil 44). Bu rezervlerin % 80ine 8 lke sahiptir. Bu 8 lkeden 6s OPEC lkesi iken, Kanada (petrol kumlar dhil) ve Rusya OPEC lkesi deildir.

ekil 44. Blgelere Gre Dnya Petrol Rezervi Kaynak: O&GJ

Doal gaz rezervleri ise 185 trilyon metre kptr. 2008 yl dnya ham petrol retimi 4 milyar ton, doal gaz retimi ise 2,7 milyar ton petrol e deeri olarak gereklemitir. Dnya enerji tketimi nfus artna ve teknolojik gelimelere bal olarak artmaktadr. Artan talebi karlamak ve enerji arznn srekliliini salamak amacyla bir yandan yeni enerji kaynaklar aranrken, dier yandan mevcut enerji kaynaklarnn daha verimli kullanlmas iin eitli inceleme ve aratrmalar yaplmaktadr. 2008 ylnda balayan talepteki daralma, 2009 ylnda daha da iddetlenerek devam etmitir. yle ki bu daralma dnya petrol talebini 4 yl geriye gtrmtr. Dnya genelinde talepte gerileme yaanrken, in ve Orta Dou lkeleri ise talepte ykselie devam etmitir. inde talep % 5 artarken, Orta Douda % 3 art olmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 248 -

ekil 45. Blgelere Gre Petrol Talebi (milyon v/g)

Uzun vadede petrole olan talep art devam ederek, 2030 ylnda yaklak 106 milyon varil/gne ulaaca tahmin edilmektedir (Tablo 64). OECD lkelerinin petrol talebi 2007 ylnda en yksek seviyeye kmtr. Bu lkelerin uzun vadede petrole olan taleplerinin bir daha bu kadar yksek olmayaca ve talepte byk deiiklikler yaanmayaca beklenmektedir. Buna karn OECD yesi olmayan lkelerin zellikle in, Hindistan ve Orta Dou lkelerinin taleplerindeki art devam edecektir.
Tablo 64. lke Gruplarna Gre Dnya Petrol Talebi Projeksiyonu, 2007-2030 Yllar Aras (Milyon v/g)

K.Amerika Avrupa OECDAsyaPasifik TOPLAMOECD NonOECDAsya Pasifik(inDahil) in Eurasia LatinAmerika OrtaDou Afrika ToplamNonOECD DNYATOPLAM TALEP

2007 24.96 15.33 8.41 48.70 16.89 7.70 4.82 6.37 6.44 2.85 37.37 86.07

2008 23.69 15.15 8.15 46.99 17.36 8.02 4.85 6.62 6.79 2.91 38.53 85.51

2009 23.08 14.71 7.81 45.61 17.69 8.36 4.73 6.60 6.94 2.94 38.90 84.51

2010 23.08 14.65 7.81 45.39 18.26 8.69 4.77 6.73 7.14 2.97 39.87 85.26

2011 23.18 14.66 7.67 45.51 18.87 9.01 4.78 6.86 7.29 3.05 40.85 86.36

2012 23.24 14.65 7.66 45.55 19.42 9.28 4.82 6.94 7.44 3.09 41.73 87.28

2015 23.52 14.63 7.73 45.82 21.16 10.18 4.96 7.10 7.99 3.12 44.32 90.14

2020 23.55 14.62 7.67 45.78 24.60 11.94 5.20 7.49 8.83 3.27 49.39

2025 23.61 14.62 7.59 45.82 27.87 13.53 5.35 8.04 9.77 3.44 54.47

2030 24.00 14.55 7.58 46.14 31.43 16.30 5.49 8.60 10.63 3.69 59.83

95.16 100.29 105.97

Kaynak: TPAO

2007 ylnda petrol arznda darboaz yaanrken, 2008 ve 2009 yllarnda kresel daralmann etkisiyle talepte hzl bir d yaanm, retimdeki d ayn hzda olamayp arz fazlas meydana gelmitir (ekil 47). OPEC 2009 ylna 4,2 milyon v/g retim kesintisi karar ile girmitir. Ancak OPECin bu kararna ye lkeler ancak % 56 orannda uyabilmilerdir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 249 -

ekil 46. Blgelere Gre Petrol Arz (milyon v/g)

Uzun vadeli bakldnda dnyada bir petrol darboaz yaanmayaca, aksine arz fazlal olaca ngrlmektedir (Tablo 65). OPECin, zellikle Iraktaki retim projelerinden dolay retimdeki paynn artaca ngrlmektedir.
Tablo 65. lke Gruplarna Gre Dnya Petrol Arz Projeksiyonu, 2007-2030 Yllar Aras (Milyon v/g)

K.Amerika Avrupa OECDAsyaPasifik TOPLAMOECD OPECOrtaDou OPECDierlkeler OPECNGL TOPLAMOPEC NonOECDAsya Pasifik(inDahil) in Eurasia LatinAmerika OrtaDou Afrika ToplamNonOECD ProcessGains DNYATOPLAM ARZ

2007 13.70 5.17 0.67 19.53 20.44 10.42 4.28 35.15 6.95 3.79 12.69 4.80 1.63 2.54 28.62 2.06 85.36

2008 13.35 4.97 0.67 18.98 21.46 9.67 4.55 35.68 7.39 3.86 12.75 4.92 1.66 2.56 29.28 1.88 85.82

2009 13.38 4.75 0.69 18.81 20.41 9.30 4.93 34.64 7.68 3.90 12.96 4.99 1.67 2.55 29.85 1.92 85.22

2010 13.44 4.53 0.68 18.65 20.75 9.42 5.30 35.48 7.83 3.92 13.12 5.16 1.64 2.53 30.28 1.92 86.32

2011 13.53 4.30 0.63 18.46 21.09 9.55 5.73 36.37 7.89 3.95 13.28 5.34 1.63 2.53 30.67 2.00 87.50

2012 13.66 4.11 0.62 18.39 21.50 9.54 6.11 37.16 7.96 3.98 13.43 5.40 1.59 2.57 30.95 2.01 88.50

2015 13.98 3.70 0.60 18.28 22.24 9.75 6.83 38.82 8.03 3.99 13.87 5.68 1.54 2.62 31.74 2.15 90.99

2020 14.66 3.39 0.63 18.69 24.00 10.47 7.77 42.24 7.99 3.93 14.98 6.35 1.44 2.68 33.44 2.28

2025 15.25 3.17 0.60 19.03 25.76 11.23 8.67 45.66 8.12 3.93 15.74 6.63 1.29 2.81 34.58 2.48

2030 15.73 3.22 0.60 19.54 27.79 12.06 9.53 49.38 7.97 3.93 16.44 7.06 1.20 2.89 35.56 2.65

96.64 101.75 107.13

retim kapasitesindeki artn en nemli kayna geleneksel olmayan metotlarla retimin arttrlmasdr. 2000 ylnda bu metotlarla, retimin toplam retimdeki pay % 18 iken, bu orann 2030 ylnda % 46ya kaca tahmin edilmektedir (ekil 48).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 250 -

ekil 47. Geleneksel Olmayan Yntemlerin retim Kapasitesi Kaynak: IHS CER

Rafinaj Dnyada, zellikle kullanlan ara saysnn artmasna paralel olarak, daha hafif olan rafine rnlere talep de artmtr. Avrupada satlan yeni arabalarn yarsndan fazlas dizel yaktldr. Dizel yaktlar dnyada tketimi en hzl byyen petrol rn olmutur. Son 10 ylda dizel yakt talebi % 34 artarken, benzin talebi ancak % 13 artmtr. Artan bu talebi karlamak iin bata in olmak zere, Asya lkeleri ile Orta Dou lkeleri rafinaj kapasitelerini arttrmlardr. Blgesel olarak baktmzda, rafinaj kapasitesi son 10 ylda Asya Pasifik lkelerinde yaklak % 17 artm, Avrupa lkelerinde % 0,2 orannda azalm ve Orta Dou lkelerinde % 18 orannda artmtr. Toplamda ise dnyada rafinaj kapasitesi % 8,1 artmtr. Ancak kresel krizin etkisiyle rafineri rnlerindeki talep de dm, bu durum ya mevcut rafinerilerin kapatlmasna ya da rafineri kullanm kapasitesi orannda de neden olmutur. 2008 ve 2009 yllarnda zellikle OECD lkelerinde kapasite d yaanmtr. Dnyadaki ortalama kapasite kullanm oran % 84,8e gerilemitir. Bu oran 2003 ylndan beri yaanan en dk orandr. nmzdeki 5 ylda dnya rafineri kapasitesinin her yl yaklak bir milyon v/g artaca tahmin edilmektedir (ekil 49). zellikle in, Hindistan ve Orta Dou lkeleri kapasite artnn en youn olaca yerlerdir. Rafineri kapasitesinin arttrlmasyla, rafineri rnlerinde bir darboazn yaanmas beklenmemekte ve atl kapasitenin artaca tahmin edilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 251 -

Milyon

Kuzey Amerika Latin Amerika

Orta Dou Avrupa

Hindistan Dier Asya

ekil 48. Blgelere Gre Rafineri Kapasite Deiimleri

Kaynak: IHS-CERA

Dnya Rafineri Kapasitesi Artan Atl Kapasite

Milyon

Dnya Rafineri rn Talebi

ekil 49. Dnya Rafineri Kapasitesi ve Petrol Talebi (1980-2011) Kaynak: IHS-CERA

Petrokimya Yirminci yzyln ikinci yarsndan itibaren gelimeye balayan petrokimya sanayisi, dnyann ikinci byk sanayi dal olan kimya sanayisinin yaklak % 30unu oluturmaktadr. Dnya toplam ticaret hacminin ise yaklak % 8'ini oluturmaktadr. Petrokimya sanayisinin gnmzde 600 milyar dolarn zerinde bir pazar pay bulunmaktadr. Teknolojinin youn olduu kadar sermayenin de youn olduu bu sektrde; ekonomik konjonktre, ham maddeenerji fiyatlarna ve global arz-talep dengelerine bal olarak inili kl bir krllk grlmektedir. Petrokimya sektr, dnya leinde ak rekabetin hzla artt bir sektrdr. Hzla byyen ve yeniden yaplanan Orta Dou petrokimya sanayisinin nmzdeki yllar iin ok byk hedefleri bulunmaktadr. Dnya etilen kapasitesi ve yatrmlar petrokimya sanayisinin temel gstergesi saylmaktadr. Bu erevede hlihazrda yaklak 1314 milyon ton/yl etilen kapasitesine sahip olan blgenin, 2012 ylna kadar yaklak 33 milyon ton/yl etilen kapasitesine ulamas beklenmektedir. PETKMin etilen kapasitesinin 520.000 ton olduu dikkate alnrsa 2010 ylnda Orta Dou blgesinde PETKMe e deer yaklak 57 adet kapasitenin devrede olaca grlmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 252 -

DRDNC BLM MADENCLK SEKTRNN SORUNLARI VE ZM NERLER

Madencilikle ilgili olarak; kamu idareleri, kurum ve kurulular, sivil toplum rgtleri (odalar, borsalar, dernekler vb.), niversiteler, zel sektr temsilcileri ve ilgili ahslar tarafndan Komisyonumuza yaplan sunumlar, raporlar ile Komisyonun yerinde yapt inceleme ve aratrmalar sonucunda madenciliin sorunlar ve zm nerileri; Yapsal, Yasal ve Kurumsal Sorunlar, Toplumsal-Sosyolojik Sebeplerden Kaynaklanan Sorunlar, Sal ve Gvenlii ile lgili Sorunlar ile Sektrde Karlalan Dier nemli Sorunlar olmak zere drt ana balk altnda toplanmtr. 4.1. YAPISAL, YASAL VE KURUMSAL SORUNLAR Komisyonumuzun, tespit ettii yapsal, yasal ve kurumsal sorunlar ile zm nerileri aada deerlendirilmitir. 4.1.1. Madencilik Konusunda Belirlenen Politikalarn Uygulanmasndaki Aksaklklar ve Siyasi rade Eksiklii lkemizin madencilik sektrndeki sorunlar incelendiinde, mevcut politikalarn uygulamaya geirilmesinde ciddi skntlar olduu grlmektedir. Sektrn temel ama ve politikalar, lkemizin Madencilik Politikalar blmnde incelenmitir. Bu temel politikalar erevesinde, son dnemde yerli kaynaklarn retimini artrmak amacyla arama ve alt yap yatrmlarna arlk verilmi, ksmi baz zelletirme uygulamalar gerekletirilmi, zel sektre arlk veren bir anlayla yerli kaynaa ynelmeye allm ve sektr de kapsayacak ekilde tevik uygulamalarna gidilmitir. Yine bu erevede, sektre olan yatrmc ilgisinin artrlmasna, yatrm ortamnn iyiletirilmesine ve brokratik engellerin azaltlmasna allarak yasal baz nemli deiikliklere gidilmitir. Sektrn temel sorunlarndan olan kalifiye personel yetersizliini amak ve kurumsal kapasiteleri gelitirmek amacyla yeniden yaplandrma almalar da gndeme gelmi, ancak kurumsal yaplanma konularnda istenen lde bir gelime kaydedilememitir. MTA, MGEM, ET MADEN, TPAO, TTK, TK, EA ve BOTA gibi kurulularn piyasa artlarna yeterince uyum salayamamasndan dolay yaadklar skntlar alamamtr. Ayrca, sektrel yatrmlarn finansmanna ilikin olarak kapsaml bir alma da yaplamamtr. Sektrdeki politikalarn uygulamaya geirilmesindeki baarszlk, gecikme ve yetersizliklerin, dolaysyla lkemizin sektrdeki amalarna ulaamamasnn temelinde, dier problemlerin yannda, ynetimsel problemler, kurumlar aras koordinasyonda aksaklklar ve siyasi irade eksikliinin yatt dnlmektedir. Yaanan bu sorunlarn zm iin, sektrel bir btnlk salayacak, koordinasyonu kolaylatracak ve yol haritas izecek bir sektrel strateji belgesine ihtiya bulunmaktadr. Btn taraflarn katlmyla sektrdeki politikalara uygun olarak hazrlanacak eylem plan ve stratejiler ile sorumlu kurulular da belirleyecek olan sz konusu madencilik sektr strateji belgesi, madencilik sektrne yol gsterici olacak ve madencilie ynelik siyasi iradenin gl bir ekilde ortaya konulmasn salayacaktr. 4.1.2. Mevcut Rezervlerin Kkl ve leklerin Yetersizlii lkemiz maden eitlilii asndan zengin olarak deerlendirilebilse de rezerv bykl asndan bor, trona, mermer ve doal ta gibi az sayda maden haricinde zengin olarak nitelendirilememektedir. Bu durum madenciliimiz asndan nemli bir yapsal engel olmakla beraber, lkemizde byk lekli yatrmlarn yaplamamasnda da nemli bir etkendir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 253 Trkiyede 2009 yl verilerine gre, 91 maden zenginletirme tesisi bulunmakta olup bunlarn % 43 krom, % 22si kmr, % 15i bakr-kurun-inko iletmeleri ve geriye kalan % 20sinin ise saylar bir ile gemeyen demir, antimuan, altn, gm, bor, manganez, vb. maden tesisleri olduu anlalmaktadr. 1994-2010 yllar arasnda yaplan madencilik ED projelerinin 441i byk, 14.828i ise kk proje kapsamndadr. Bundan da anlalaca zere yaplan projelerin % 97si kk lekli yatrm projeleridir. Madencilik sektrnn yaps gerei; maden arama, iletme ve zenginletirme ile rehabilitasyon yatrmlar genellikle kk iletmeler tarafndan karlanabilecek yatrmlar deildir. Madencilik, dnyada giderek daha fazla sermaye ve teknoloji younluklu bir nitelik kazand hlde, lkemizde kk lekli bir nitelie sahiptir. Trkiye, sermaye birikimini hedeflemeyen maden mevzuat ile madencilikte bir atlm gerekletiremez. Madencilik sektrnde ciddi bir yatrm, istihdam, retim ve katma deer art salanmak isteniyorsa bu alana byk sermayeyi ekecek yatrm ortamnn iyiletirilmesi nerilmektedir. 4.1.3. Sermaye Yetersizlii ve Risk Algsnn Madencilie Uygun Olmay Trkiye, dnyada yz lmne gre en fazla maden arama ruhsat alnan ve ruhsat bana en az risk sermayesi harcanan bir lke konumundadr. 2009 ylnda dnyada demir d metal madeni aramalarna harcanan risk sermayesi 12 milyar dolar iken, lkemizde bu rakam yaklak 50 milyon dolar seviyesinde kalmtr. Buna karn lkemizde arama ruhsatlarnn byk bir blm dosya zerinden ilem grmektedir. Sektrde harcanan risk sermayesinin yetersiz olmasnda, rezervlerimizin kkl ve byk yatrmcnn sektre yeteri kadar ilgi gstermemesinin yannda, lkemiz giriimci ve iletmecilerinin i yapma kltrleri ile risk alglamalarnn ve dolaysyla yatrm yapma kriterlerinin madencilik sektrnn gerekleri ile tam olarak rtmemesi de nemli bir rol oynamaktadr. Yerli yatrmclarmz genel itibaryla, daha hzl geri dn olan ve daha az riskli yatrmlara ynelmektedir. Ancak madencilik; youn sermaye gerektiren, riski yksek ve geri dn ok uzun yllar alan bir sektrdr. lkemizde madenciliin gelimesi iin yatrm tutarlarnn artrlmas ve byk lekli yatrmlarn yaplmas gerekmektedir. Ayrca, maden aramaclna her geen yl daha fazla risk sermayesinin harcanmas ve daha ok maden yataklarnn kefedilmesi salanmaldr. 4.1.4. Maden leri Genel Mdrlnn Kurumsal Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar Maden leri Genel Mdrl, Maden Kanunundan ald yetki ile lkemizde maden arama ve iletme ruhsatlarn veren, ruhsat hukuku sona erene kadar ruhsat sahalarnda Maden Kanununa uygun olarak faaliyet yaplp yaplmadnn kontroln yapan ve denetleyen, madencilerin birinci dereceden muhatap olduklar bir Genel Mdrlk konumundadr. MGEM mevcut hliyle ruhsat veren, kontrol-denetim yapan, uzman personel saysnn yetersizlii, Kurulu Kanunundan ve kurumsallaamamasndan kaynaklanan nedenler ile ounlukla evrak ve dosya baznda hareket eden bir Genel Mdrlk grntsne brnmtr. MGEMin organizasyon yaps, iin ve verilen hizmetin niteliine gre uzmanlk, yetki ve sorumluluk alanlar tekrar belirlenmelidir. MGEM, lke madenciliine yn veren, strateji belirleyen ve madencilerimizin vizyonunun genilemesine yardmc olan bir kurum hline getirilmelidir. Bunun iin aadaki sorunlarn zlmesi nem arz etmektedir. MGEM personeli, mevcut uygulamaya gre; ruhsatlandrma, izleme, inceleme, raporlama yapan, aktif olarak mahallinde denetim grevi icra edip kanuna bal olarak cezai yaptrm uygulayan bir denetim eleman grntsndedir. Ancak personel, grev tanm, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 254 uzmanl, sorumluluu ve stats belli olmayan bir konumdadr. Aktif olarak denetleme grevi yapan; fakat denetmen, deneti, mfetti vb. herhangi bir sfat veya grev tanm gerei uzmanla sahip olmad gibi zlk haklarna da sahip deildir. Bu nedenle personelin grev, yetki ve sorumluluklarnn hatlar net bir ekilde ortaya konularak grev tanm yaplmaldr. Ak maden oca iletmeciliinin uyguland ruhsatlar ile yer alt retim yntemlerinin uyguland ruhsatlarn projelerinin ayr ayr birimlerce incelenmesi gerekmektedir. Bu uygulama, kendiliinden belli bir zaman sonra uzmanlamay beraberinde getirecek olup retim ynteminden dorudan veya dolayl olarak kaynaklanan sorunlarn zmnde de ciddi katk salayacaktr. letme ruhsat sresince de retim yntemine gre (ak iletme yntemi ve/veya yer alt retim yntemi) takip ve izleme ilemlerinin yine ayr birimlerce yaplmas gerekmektedir. retim yntemine dayal bilgi birikimi ve uzmanln olumas, verilen hizmetin ve yaplan iin kalitesinin artmas asndan, bu uygulama faydal olacaktr. MGEMde zellikle yer alt retim yntemlerinde bilgi birikimi ve tecrbesi olan yetimi uzman teknik personel saysnn artrlmasna acil olarak ihtiya vardr. Ruhsatlarn iletme dneminde; projede taahht edilen faaliyetlerin yerine getirilip getirilmedii, projeye uygun faaliyette bulunulup bulunulmad hususunda daha sk ve titiz denetimler yaplmaldr. Bu konu zellikle i sal ve gvenlii asndan da nem arz etmektedir. Ruhsat sahasnda yaplan denetimlerde i sal ve gvenlii ynnden riskli ocaklarn bulunmas durumunda, bu ruhsatlar ile ilgili olarak alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile ibirlii gelitirilmelidir. lkemiz madencilik sektrne ruhsat verilmesinin, denetlenmesinin ve dier tm faaliyetlerin evrak-dosya baznda takibinin 160 teknik olmak zere toplam 295 personel ile yaplmaya allmas, ciddi zorluklar ve problemleri de beraberinde getirmektedir. Maden leri Genel Mdrl, Trkiye geneline yaylm yaklak 45 bin adet maden ruhsatl (yaklak 12 bin iletme ruhsatl) sahann denetim hizmetlerini yrtmektedir. Her hafta en az 35-40 heyet denetime gnderilmekte olup personel saysnn yetersizliine ramen ylda ortalama 5 bin maden sahas denetlenmektedir.
6057
2009

4794

2003

2168

2004

2897

2005

2006

3917

2007

4804

2008

ekil 50. Denetlenen Maden Sahalarnn Yllara Gre Dalm Kaynak: MGEM

Denetim grevi yapan ve yapacak olan personelden, st dzeyde verim alnabilmesi amacyla, kurum ierisinde periyodik olarak hizmet ii eitimler yaplmaldr. Ayrca, madencilik sektr ile ilgili Bakanlk, kamu kurum ve kurulular, zel sektr ve niversitelerden de konusunda uzmanlar tarafndan eitimler verilerek MGEM alanlarnn dier mevzuat; gelien, deien madencilik teknolojileri ve sistemleri hakknda da bilgi birikimi ve dzeyi desteklenmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

5389

- 255 Maden gruplarna gre ihtisaslamaya gidilmelidir. rnein; agrega madencilii, doal talar-mermer, endstriyel ham maddeler, enerji ham maddeleri, metalik madenler, deerli ve yar deerli talar, gl-deniz-kaynak madenleri vb. uzmanlk gerektiren alt alma birimleri oluturulmaldr. Gerektiinde de bu birimlerin altnda daha zel alma birimleri oluturulabilmelidir. Mevcut sistemde btn maden gruplar ayn denetim sistemine tabi olmaktadr. Her madenin kendine zg jeolojik-minerolojik zelliklerinin olmas, iletme yntemlerinin farkl olmas, bu madenlerin denetim faaliyetlerinin yaplmasnda da ihtisaslamaya gidilmesini gerektirmektedir. Denetim grevini yerine getirecek zel alma gruplar oluturularak blgesel veya il baznda daha uzun sreli denetlemeler yaplabilmelidir. Denetimlerin zellikle mali ksmlarnn (devlet hakk, harlar, sevk fileri, gelir-gider faturalarnn incelenmesi gibi mali konular) MGEMden alnarak bu konudaki denetimlerin tamamen Maliye Bakanlna braklmas nerilmektedir. MGEMin etkinletirilmesinin salanmas kapsamnda kurumun yeniden yaplandrlarak lke madenciliinin stratejisini ve planlamasn yapabilecek uzman kadrolardan kurulu, zel bteli, mstakil bir yap hline dntrlmesi gerekmektedir. 4.1.5. Trkiye Takmr Kurumu ile lgili Sorunlar TTK, 1983 ylnda 96 sayl KHK ile Devletin genel sanayi ve enerji siyasetine uygun olarak ta kmr rezervlerini en iyi ekilde deerlendirmek ve lkenin ta kmr ihtiyacn karlayarak yurt ekonomisine azami katkda bulunmak amacyla kurulmutur. Trkiyede ta kmr arama ve retim tekelini elinde bulunduran TTK, srekli zarar eden bir yapdadr. TTKye her yl Hazine Mstearl tarafndan, zararlarn, personel ve cari giderlerini karlamak amacyla 300400 milyon TL civarnda sermaye transferi yaplmaktadr. Sreklilik arz eden bu durum, Hazineye yllar itibaryla kmlatif olarak milyarlarca TLye varan ciddi ve ar mali ykler getirmektedir. Siyasi mlahazalar sonucu oluan ar istihdam yk, istihdam arpkl, olumsuz jeolojik artlar, mekanizasyona uygun olmayan tektonik yap ve buna bal emek, youn alma zorunluluu ve dier yapsal sorunlar TTKyi mevcut durumda Trkiye ekonomisi ve kamu maliyesi zerinde bir kambur hline getirmitir. Bu yapnn acilen deitirilmesi ve TTKnin zarar eden yapsna son verilmesini teminen, Kurumun hlen yrtlen yeniden yaplandrma almalarna hz verilmesinde ve bir an nce gerekli tedbirlerin alnmasnda fayda grlmektedir. 4.1.6. Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrlnn Kurumsal Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar MTA Genel Mdrl, almalarn hlen 1935 ylnda yrrle giren 2804 sayl Kurulu Kanunu hkmlerine gre yrtmektedir. lkemizde maden arama konusunda tek kamu kuruluu olan MTA Genel Mdrlnn; gnmz koullar, gelien teknoloji ve ekonomik gereklilikler gz nne alnarak ulusal aratrmac kimliinin yan sra, uluslararas aratrmac kimlii de kazandracak ekilde Kurulu Kanunu yenilenmelidir. MTA yeniden yaplandrlarak arama ilevi glendirilmeli, finansman ve uzman personel asndan desteklenmelidir. Ayrca grevleri, stats ve mali durumu gnmz ihtiyalarna cevap verecek ekilde yeniden tanmlanmaldr. Buna ilaveten, MTA uluslararas standartlarda kabul gren, maden aramas yapan, madencilikle ilgili alt yap bilgileri reten ve mhendislik hizmetleri veren bir kuruma dntrlmelidir. Ayrca akredite olmal ve talep eden firmalara akreditasyon verebilir yapya dntrlmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 256 4.1.7. Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn Kurumsal Yaps ile Kurulu Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO), 1954 ylnda Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl Kanunu ile kurulmu, 1983 tarihinde ise Kamu ktisadi Teebbsleri Haknda 233 sayl Kanun Hkmnde Kararname ile bu Kanun yrrlkten kaldrlm ve bylece TPAOnun yapsnda nemli deiiklikler yaplmtr. Yine bu KHK ile bal kurulular TPAOnun bnyesinden kartlm ve dikey entegre yaps bozulmutur. Bu nedenle TPAO ciddi bir g kaybna uramtr. Petrol sektrnde; arama, retim (upstream) ve rafinaj, tama, depolama, datm, pazarlama (downstream) faaliyetlerinin bir arada yrtlmesi, dikey entegrasyon olarak tarif edilmektedir. Dnyadaki byk ve gl petrol irketleri dikey entegrasyona dayal bir yaplanmaya sahiptir. Bunun temel nedeni, sektrn daha riskli, fakat daha fazla kr potansiyeline sahip upstream blm ile az riskli, ancak nceden kestirilebilir snrl krllk ieren downstream blmnn birletirilmesi sonucunda risklerin ve krlarn dengelenmesidir. Dnyann en byk 10 irketinin 7si, en krl 6 irketin ise tamam entegre petrol irketidir. Entegre petrol irketi yaps; retim, depolama, rafinaj, petrokimya ve pazarlama faaliyetlerinden elde edilen gelirin, maliyeti ve riski yksek olan arama faaliyetleri iin kullanlabilmesini temin etmekte ve irketlerin hareket kabiliyetini byk oranda artrmaktadr. Bu nedenle, petrol sektrnde faaliyet gsteren 100 byk irketin 56s entegre yapdadr. Bunlarn da yars devlet irketidir. Dnyada entegre yapda olmayan 2 devlet irketi; TPAO ve PetroVietnamdr. 2000 ylndan sonra lkeler petrol irketlerini millletirerek arz gvenliini salamakta ve bu irketlerini blgesel g olarak d politikalarna gre ynlendirmektedirler. Mill petrol irketlerinin petrol rezervindeki pay 1972de % 7 iken, gnmzde % 90lara kmaktadr. Doal gazda da benzer dalm gzlenmektedir. Gelecek dnemde Trkiye'deki yatrmlarn byk ounluunun TPAO tarafndan yaplaca tahmin edilmektedir. Bu yzden TPAO her alanda desteklenmeli ve yatrmlar iin gerekli kaynaklar salanmaldr. TPAOnun uluslararas firmalarla rekabet edebilmesi iin gerekli teknolojinin salanmas, teknik kalifiye eleman aklarnn giderilmesi, personelinin bilgi ve deneyimlerinin arttrlmas konularnda desteklenmesine nem verilmelidir. Trkiyenin 2023 ylnda enerji bamszl hedefine ulaabilmesi iin TPAO'nun, arama ve retimin yan sra rafinaj, tama ve pazarlama alanlarnda faaliyet gstermesi salanmaldr. Bu entegrasyon ile, petrol arama ve retim yatrmlar iin gerekli kaynak salanmas mmkn olabilecektir. TPAOnun hukuki yapsnn, personel rejiminin ve sermaye yapsnn yeniden yaplandrlmas ve TPAO Kurulu Kanunu almalarnn tamamlanarak bir an nce yasalatrlmas gerekmektedir. 4.1.8. Sektrdeki Brokratik Srecin Uzun Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar Madencileri ve ruhsat sahiplerini dorudan ve/veya dolayl olarak ilgilendiren ok sayda kanun olmas, uygulayc bakanlklar ve ilgili kurumlar arasnda ciddi bir koordinasyon eksikliine neden olmaktadr. Ruhsat sahiplerinin en ok musdarip olduu konu, ilgili kurumlardan (Maden Kanunu 7nci madde izinleri ile ilgili olarak) izin alamamak veya alnan izinlerin brokratik prosedrnn uzun olmas nedeniyle mevsime bal i sezonunda alamamaktr. (yle ki, orman izni, GSM izni veya mera vasfnn deitirilmesi vb. izinlerin alnmas 6 ay ile 3 yl arasnda srebilmektedir.)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 257 eitli kurumlarn (l evre ve Orman Mdrlkleri gibi) il mdrlklerinde, mevzuata yeteri kadar hkim teknik personel bulunmamas nedeniyle de izinlerin alnmas aamasnda ciddi skntlar yaanmaktadr. Maden Kanununun uygulamalarna kar 2008-2009 yllarnda alan davalarn maddelere gre dalmlar incelendiinde; davalarn byk bir ounluunun Maden Kanununun 7nci maddesi kapsamnda alnan izinler (ED, mlkiyet, GSM vb.) ile ilgili olduunu ve sektrde bu konunun ciddi bir sorun hline geldiini ortaya koymaktadr. Aadaki tabloda dava saylar gsterilmitir.
Tablo 66. 2008 Ylnda Alan Davalarn Kanunun lgili Maddelerine Gre Dalm

2nci madde 5inci madde 6nc madde 7nci madde 9uncu madde 10uncu madde 11inci madde

Maden Cinsi Devir Maden Hakk zinler Tevik Beyanlar

40 adet 21 adet 4 adet 313 adet 2 adet 11 adet

24nc madde 29uncu madde 30uncu madde 37nci madde 46nc madde Geici 1

letme Talebi letme Faaliyeti hale Geici Tatil Kamulatrma ntibak ntibak (Ta Oca)

137 adet 15 adet 33 adet 12 adet 59 adet 9 adet

Genel Denetim Kaak retim Teminat rat

2 adet

Geici 2

26 adet

12nci madde 13nc madde 14nc madde 15inci madde 16nc madde 17nci madde

200 adet 26 adet

Geici 4 Bakanlar Kurulu Fon kesintisi

Jeotermal

26 adet 2 adet

Devlet Hakk

26 adet

3 adet

Buluculuk lk Mracaat
Arama Faaliyeti

5 adet 51 adet 18 adet

Ham Madde Dier Toplam

29 adet 273 adet 1493 adet

7nci madde izinleri: 313 12nci madde ihlali: 200 letme talebi: 137
Kaynak: MGEM

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 258 Tablo 67. 2009 Ylnda Alan Davalarn Kanunun lgili Maddelerine Gre Dalm

2nci madde

Maden Cinsi

37 adet

24nc madde 29uncu madde 30uncu madde 37nci madde 46nc madde Dier

letme Talebi letme Faaliyeti hale

101 adet

5inci madde

Devir

17 adet

15 adet

6nc madde

Maden Hakk zinler Tevik Beyanlar

18 adet

23 adet

7nci madde 9uncu madde 10uncu madde 12nci madde

221 adet 3 adet 4 adet

Geici Tatil Kamulatrma

4 adet 48 adet 269 adet

Kaak retim

156 adet

Toplam

976 adet

13nc madde 14nc madde 16nc madde 17nci madde

Teminat rat

14 adet

Devlet Hakk lk Mracaat Arama Faaliyeti

22 adet

18 adet 6 adet

7nci madde izinleri: 221 12nci madde ihlali: 156 letme talebi: 101
Kaynak: MGEM

Bakanlklarn ve kurumlarn koordinasyon eksikliine dayal olarak, ruhsat sahiplerinin maliyetini arttrc unsurlar (i, zaman kayb vb.) tetikleyen ve istihdam oluturacak mteebbislere ypratc ve yldrc bir g olarak ortaya kan yetki karmaasna son vermek amacyla, madencilikle ilgili btn izinlerin tek bir otorite tarafndan verilmesi artk bir zaruret hline gelmitir. Bu balamda, brokratik ilemlerin azaltlmas ve izin alma srelerinin makul snrlara ekilebilmesini salamak ve ok eitli kurumlar eliyle verilen izin srelerinde ortaya kan sorunlar asgariye indirmek amacyla alnmas gereken izinlerin tamamnn (GSM izinleri, tarm, orman, sit alanna ilikin izinler vb.) ED kapsamna alnmas etkin bir zm olarak deerlendirilmektedir. Tek bir kurum eliyle ynetilecek ED srecine ilgili kurum ve kurulu temsilcilerinin tamam dhil edilerek gerekli koordinasyon ve hz salanmaldr. Mevcut ED inceleme-deerlendirme srecinde yer alan komisyon yeleri, grevlendirildikleri kuruluun yetki ve sorumluluunu tadklar iin ED Ynetmelii kapsamnda verilen kararn komisyonda grev alan tm kurumlarn izni olarak saylmas uygulanabilir bir yntem olarak grlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 259 4.1.9. Devlet Yardmlar Konusunda Gndeme Getirilen Sorunlar 4.1.9.1. Rdovansl Yararlanamamas Madencilik Yatrmlarnn Devlet Yardmlarndan

Maden Kanunu, rdovansy yasal muhatap kabul etmediinden ruhsat sahibi ile rdovans arasnda birok hukuki anlamazlk ortaya kabilmekte; ruhsat sahibi, rdovansnn eylemleri nedeniyle ruhsatn iptaline kadar giden birok olumsuzluklara maruz kalmaktadr. Gemi dnemlerde yaplm olan rdovans szlemelerine istinaden dzenlenen tevik belgelerinde anlan mahsurlarn grlm olmas ve anlamazlk kt durumlarda tevik belgeli olarak temin edilen makine-tehizatn ortada kalmas sonucu, tevik belgesinin iptali cihetine gidilmekte ve yatrmcya meyyide uygulanmaktadr. Rdovans uygulamasnn, tecrbeli ve mali yeterlilii olan kurulularca yaplmas yerine, mali ve teknik yeterlilii olmayan kk ve tecrbesiz firmalar tarafndan yaplmasna da sebep olabilmektedir. Dier taraftan, MGEMden rdovans szlemelerine onay verme ve hakemlik grevinin alnmas neticesinde rdovans szlemelerinin kontrol ve takibinin mmkn olamayaca da dikkate aldnda bizzat ruhsat sahibi yatrmclar dnda ocak iletmecilii tevik edilmemitir. Kamunun zel sektre kiralad sahalar da ayn kapsamda mtalaa edilmitir. Rdovansl madencilik yatrmlarnn tevik mevzuat kapsamna alnabilmesi iin; MGEMin daha nce olduu gibi, rdovans szlemelerine onay verebilir kurum hline getirilmesi ya da rdovans szlemelerinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl dzeyinde hukuki alt yaps glendirilerek daha salkl bir zemine kavuturulmas gerekmektedir. 4.1.9.2. Edilememesi Kmr Madenlerinin Devlet Yardmlar Kapsamnda Tevik

Trkiye ile Avrupa Topluluu arasnda tesis edilen 6 Mart 1995 tarihli ve 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararnn rekabet ve devlet yardmlar ile ilgili 33-39uncu maddelerinde Trkiyenin uygulamakta olduu devlet yardmlarnn Avrupa Birliinde yrrlkte bulunan ve devlet yardmlarna ilikin kurallar dzenleyen ereve ve ilke kararlar ile uyumlulatrlmas gereklilii nedeniyle, Trkiye ile AKT arasnda Serbest Ticaret Anlamas yaplmtr. Gmrk Birlii kapsam dnda kalan kmr ve elik rnlerinin serbest dolamn temin etmek amacyla imzalanan sz konusu anlama, 1 Austos 1996 tarihinde yrrle girmitir. Anlamann 7nci maddesinde AKT alannda izin verilenler hari olmak zere, anlama kapsamna giren rnlerde devlet yardm verilmesi yasaklanmtr. lgili hkm gereince AKT alannda izin verilen yardm konular, Topluluun Kmr Sektrne Ynelik Devlet Yardmlarn Dzenleyen 23 Temmuz 2002 tarihli ve 1407/2002 sayl Konsey Tz ile belirlenmi olup sz konusu Tzk 31 Aralk 2010 tarihine kadar yrrlkte kalacaktr. Tzk kapsamnda, kmr sektrne izin verilen yardmlar kategoride ele alnmtr. Bu kategoriler; kapatma planna bal olmak kaydyla retim faaliyetlerinin azaltlmasna ynelik yardm, kmr rezervlerine eriime ynelik yardm ve kmr sektrnn yeniden yaplandrlmasna ilikin (evresel etkilerin bertaraf vb.) yardmlardr. Devlet yardmlar mevzuat erevesinde verilen destekler, mnhasran kmr sektrnn yeniden yaplandrlmasna ynelik bir hedefe sahip olmadndan, ancak kmr rezervlerine eriime ynelik yardmlar kapsamnda incelenebilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 260 Kmr rezervlerine eriim ile ilgili ilk yatrm iin yardm verme niyetindeki ye devletlerin, Tzkte belirlenmi bulunan kriterlerin tmne ayn anda uymalar gerekmektedir. Yukarda aklanan hususlar dikkate alndnda AKT Anlamas ekli rn listesinde yer alan linyit ve ta kmrnn istihra, ileme ve zenginletirme gibi her trl yatrm, ruhsat hukukuna baklmakszn desteklenmemektedir. Yatrmn kamu veya zel sektr tarafndan gerekletirilmesi fark oluturmad gibi, kmr sahalarnn bizzat ruhsat sahibi veya rdovans tarafndan iletilmesi de sonucu deitirmemektedir. AB Konsey Tz 31 Aralk 2010 tarihinde yrrlkten kalkacandan, kmr madenciliinin devlet yardmlarndan faydalanmas hususunda Avrupa Birlii Genel Sekterliinin bal olduu Devlet Bakanlnca, AB nezdinde gerekli giriimlerde bulunulmas nerilmektedir. 4.1.9.3. Maden letmelerinde Ayrcalkl Sektrel Tevikin Uygulanamamas AB mevzuatna uyum almalar kapsamnda sektrel tevik uygulamas snrl alanlara (ARGE, evre gibi) verilmektedir. Bu nedenle de, lkemizde yrrlkte olan Yatrmlarda Devlet Yardmlar Hakknda Karar kapsamnda belirli bir sektrn n plana karlarak ayrcalkl bir ekilde tevik edilmesi mmkn olamamaktadr. Sz konusu karar gereince, blgesel esasl olarak uygulanan mevcut tevik uygulamalar kapsamnda, madencilik sektr stanbul ili dnda btn blgelerde devlet desteklerinden yararlandndan, madencilik sektrnn ayrcalkl olarak tevik edilmesine gerek duyulmamaktadr. 4.1.9.4. Yabanc Yatrmclarn Ruhsat Alrken veya retim Yaparken Ayn artlara Tabi Tutulmasna Yerli Yatrmclarn tiraz 4875 sayl Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanunu erevesinde faaliyet gsteren yabanc sermayeli irketler, yerli irketler gibi ayn yatrm tevik mevzuatna, Trk Ticaret Kanununa ve Maden Kanununa tabidirler. Yine bilinecei zere, yabanc mteebbisler Devlet Yardmlar Hakknda Kararn ngrd artlar yerine getirmek kaydyla, yerli yatrmclar gibi devlet desteklerinden istifade etmektedirler. Dolaysyla yabanc yatrmclar iin farkl bir uygulamann yaplmas sz konusu deildir. 4.1.10. Vergilendirme ile lgili Sorunlar 4.1.10.1. Metan Gaz Aramalarnda zel Tketim Vergisi, Katma Deer Vergisi ve Gmrk Vergisi stisnasnn Uygulanmamas Doal gaz ve petrol aramalarnda KDV, TV, gmrk vergisi muafiyeti gibi tevikler uygulanmasna ramen doal gazla ayn mahiyette olan metan gaznn bu teviklerden yararlanmad belirtilerek metan gaz aramalarnda da TV, KDV ve gmrk vergisi istisnas tannmas talep edilmektedir. Bir petrol hakk sahibine, temsilcisine veya Petrol leri Genel Mdrlnce kabul edilmi mteahhidine petrol arama faaliyetleriyle ilgili olmak artyla yaplan mal teslimleri, akaryakt teslimleri, hizmet ifalar ile bunlarn ithalat; KDV, TV ve gmrk vergisinden istisna bulunmaktadr. Bu istisna hakk, Petrol Kanunu kapsamndaki petrol arama ruhsatlar iin verilmitir. Doal gaz aramalar da Petrol Kanununa gre petrol arama kapsamnda deerlendirilmektedir. Ancak, kmre dayal metan gaz aramalar Maden Kanunu kapsamnda deerlendirildiinden, bu tr aramalara vergi istisnas uygulanmamaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 261 Dier taraftan; kmr ierisinde bulunan metan gaz, patlayc zellii nedeniyle kmr madenciliinde grizu patlamalarna neden olmaktadr. Bu kapsamda, metan drenajnn salanmas iin anlan projelere ncelik tannarak destek verilmelidir. lkemizin doal gaza olan ihtiyac da gz nnde bulundurularak doal gaza e deer olan metan gaz aramalarnn, petrol aramalar iin uygulanan istisnalardan faydalanmas hususunun Maliye Bakanl ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan deerlendirilmesinin faydal olaca dnlmektedir. 4.1.10.2. Dore Altnn Yurt i Tesliminde Katma Deer Vergisi Uygulanmas Sorunu Altnn zerinde KDV yk olmamas gerekirken, dore hlindeki tesliminde % 18 orannda KDVye tabi olmas nedeniyle yurt ii satlarnn mmkn olmad, bu nedenle dore altnn KDVde ihracat istisnasndan faydalanlarak yurt dna satld belirtilmi ve dore altnn yurt ii teslimlerinin KDV asndan tam istisna kapsamna alnmas talep edilmitir. Altn, gm ve platin aramalarnda istisna uygulanmasn dzenleyen 93 seri No.lu KDV Genel Teblii uyarnca dore altnn rafine amacyla teslimi KDVye tabi tutulmutur. Ancak, sz konusu Tebli yrrlkten kaldrlm ve yerine 01.03.2009 tarihinden itibaren geerli olmak zere 112 seri No.lu KDV Genel Teblii yaymlanm ve bu Genel Tebli ile dore altn teslimleri istisna kapsamna alnmtr. Dolaysyla dore altnn, ihracat istisnasndan faydalanlmad gerekesiyle yurt dna satlmas iin bir neden kalmamtr. 4.1.10.3. Altn Aramalarnda Katma Deer Vergisi stisnas Uygulanmamas Arama ruhsat sahibi irketlerin gerek ana szlemesi gerekse bugne kadarki uygulamalar dikkate alndnda, altn ve gm aramak ve iletmek dnda faaliyeti olmayan giriimcilerin altn bulgusuna rastlanp rastlanmadna baklmakszn; tm arama gider ve harcamalarnn yine yaymlanacak bir genel tebli ile istisna kapsamna alnmas istenmektedir. 93 seri No.lu KDV Genel Tebliinin yrrlkte olduu dnemde altn aramalar iin uygulanan istisna, altn aramalarna has ruhsat verilmedii gerekesiyle altn aramalar iin yaplan almlarda nce KDV denmesi, altn bulgusuna rastlandktan sonra arama faaliyetleri iin denen KDVnin iadesi eklinde uygulanmtr. 112 seri No.lu KDV Genel Teblii ile yaplan deiiklikle Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlndan altn arandna dair belge alan iletmeler, altn aramasna baladklar andan itibaren yapm olduklar giderler iin KDV istisnasndan faydalanma hakkna sahip olmulardr. 4.1.10.4. Kendi Enerjisini reten Maden letmelerine zel Tketim Vergisi stisnas Uygulanmamas Maden iletmelerinin, enerji datm hatlarndan uzak olmas nedeniyle, elektriklerini akaryakt kullanarak kendilerinin rettikleri belirtilerek maden ocaklarnda enerji retimi iin teslim edilen akaryaktta TV istisnas uygulanmas talep edilmektedir. 5784 sayl Elektrik Piyasas Kanunu ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun"un 10uncu maddesiyle 4760 sayl zel Tketim Vergisi Kanununa eklenen geici 5inci madde ile 31.12.2012 tarihine kadar, Kanuna ekli (I) sayl listenin (A) cetvelinde yer alan fuel-oillerin [2710.19.61.00.11, 2710.19.61.00.19, 2710.19.63.00.11, 2710.19.63.00.19, 2710.19.65.00.11, 2710.19.65.00.19, 2710.19.69.00.11 ve 2710.19.69.00.99 Gmrk Tarife statistik Pozisyonu (GTP) numaral mallarn] yalnzca elektrik retiminde kullanlmak zere teslimi ile birincil yakt doal gaz ve ikincil yakt akaryakt olan santrallere Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl talimat veya onay ile Kanuna Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 262 ekli (I) sayl listenin (A) cetvelinde yer alan motorinlerin [2710.19.41.00.11, 2710.19.41.00.18, 2710.19.45.00.11, 2710.19.45.00.12 ve 2710.19.49.00.11. (GTP) numaral mallarn] ayn amala kullanlmak zere teslimi vergiden istisna edilmitir. Sz konusu istisna 20/02/2001 tarihli ve 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanununda belirtilen "retim Lisans, Otoprodktr Lisans veya Otoprodktr Grubu Lisans " sahibi tzel kiiler ile 04/12/1984 tarihli ve 3096 sayl Trkiye Elektrik Kurumu Dndaki Kurulularn Elektrik retimi, letimi, Datm ve Ticareti ile Grevlendirilmesi Hakknda Kanun kapsamndaki Yap-let-Devret, Doal Gaz evrim Santrallerini ileten tzel kiileri kapsamaktadr. Yukarda ifade edildii zere sz konusu istisnalar elektrik retimine ynelik olarak kurulan santralleri kapsamaktadr. Ancak, gerek maden iletmelerinin elektrik datm hatlarndan uzak olmas gerekse lkemiz enerji ihtiyacnn karlanmasnda salayaca katk gz nnde bulundurularak kendi enerjisini retecek olan madencilik irketlerine bu amala yaplan akaryakt teslimlerinde TV istisnas uygulanmas faydal olacaktr. 4.1.10.5. Madencilikte Yaplan Saha Gelitirme Harcamalarnn Yatrm ndiriminden Yararlandrlmamas Madenciliin gelitirilmesi amacyla sahalarda rezerv gelitirmeye ynelik aratrma ve gelitirme harcamalar ile cevher zenginletirilmesinde verim art ve maliyet tasarrufu salayacak harcamalarn yatrm indiriminden yararlandrlmas istenmektedir. 193 sayl Gelir Vergisi Kanununun ek 1, 2, 3, 4, 5 ve 6nc maddelerinde dzenlenen yatrm indirimi istisnas, kazanc, bilano esasna gre tespit edilen mkelleflerin kalknma planlarna uygun olarak Maliye Bakanl ile Hazine Mstearl tarafndan mtereken seilen sektrler veya konularda yapm olduklar yatrmlarn % 40, organize sanayi blgeleri ile kalknmada ncelikli illerde % 100 vergiye tabi kazanlarndan indirilmesi eklinde uygulanmtr. lkemiz iin zel nem arz eden sektrlerde yatrm indirimi orann % 100e, byk yatrmlarda ise % 200e kadar arttrmaya Bakanlar Kurulu yetkili klnmtr. Petrol Kanunu ve Maden Kanununa gre yrtlen arama ve sondaj faaliyetleri iin yaplan ve aktifletirilen harcamalar da kapsayan yatrm indirimi istisnas uygulamas, 4842 sayl Kanunun 37/1-c maddesiyle 24.04.2003 tarihinden geerli olmak zere yrrlkten kaldrlmtr. Dier taraftan Madencilik Yatrmlarnn Belirli Bir Sre ndirimli Oranda Vergilendirilmemesi bal altnda akland zere Kurumlar Vergisi Kanununun 32/A maddesi ile vergi indirimi uygulamas yrrle konulmutur. 4.1.10.6. Maden Aramalar, evre Dzenlemesi, Sal ve Gvenlii Harcamalarna Kaynak Ayrlmas Amacyla Vergi Avantaj Salanmamas Maden aramalarna yeterli kaynak oluturulamad belirtilerek krl yllarda krn bir blmnn aramalara ynlendirilmesi amacyla rezerv tketim pay oluturulmas ve ayrlan payn vergi matrahndan indirilmesinin salanmas istenmektedir. Madencilik asndan olduka masrafl olan retim sonras saha dzenlemesinin irket krllnn sfrland noktada gerekletirildii, hlbuki irketlerin retim dneminde elde ettikleri krlar zerinden vergi dedikleri, ancak bu krlardan bir sonu gideri olan saha dzenleme giderlerinin indirilemedii belirtilerek madenlerde, evre dzenlemesiyle ilgili bir fon ayrlp fon hesabna ayrlan tutarn vergi matrahndan indirilmesinin salanmas; retimin bitmesini takiben yaplan saha dzenleme harcamalarnn bu fondan karlanmas; saha dzenleme daha yksek bir mebla tutar ise fazlasnn harcamann yapld yl krndan indirilmesi; fon hesabnn daha fazla olmas durumunda son yl krna ilave edilerek vergilendirilmesi talep edilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 263 Vergi kanunlarnda zaman zaman iletme gelirlerinden belirli giderleri karlamak veya iletme sermayesini glendirmek amacyla, gelir veya kurumlar vergisinden belirli artlar altnda istisna tutularak fon uygulamalar yaplmtr. Gnmzde de irket bnyesinde oluturulan fon uygulamalarna devam edilmektedir. lkemiz ekonomisi asndan en nemli sorunlardan biri de maden aramaclna yeterli kaynak ayrlmamas, bunun sonucunda sahip olduumuz zenginliklerin yer altnda atl olarak kalmasdr. Bunun en nemli nedeni ise maden aramalarnn yksek bir risk oluturmas, aramalarn olumsuz olarak sonulanmas hlinde alternatif maliyetlerin yksek olmasdr. Bu nedenle, lkemiz ekonomisinin gelimesinde ve istihdamn artrlmasnda katalizr bir gce sahip olan maden rezervlerinin gn na kartlmas nemlidir. Dier taraftan; maden rezervlerinin iletilmeye baland dnemlerde krlln yksek olmas; maden rezervlerinin bitmesiyle iletmenin krllnn da bitmesine, krlln bittii aamadan sonra yksek maliyetli evre dzenlemesi faaliyetlerinin balamasna, iletmenin krl dnemlerindeki gelirlerinden evre giderlerinin dememesine, birikimli olarak dnldnde daha yksek vergi ykyle kar karya kalnmasna yol amaktadr. Maden iletmelerinde i gvenliinin salanmas iin alnmas gereken tedbirler madencilik faaliyetlerinin maliyetini arttrmaktadr. Standartlara uygun gvenlik nlemleri alnm madenlerde alanlarn kendilerini emniyette hissetmeleriyle verimlilikte de artlar olaca phesizdir. Yukarda belirtilen aklamalar nda, madencilik faaliyetlerinden elde edilen gelirden belirli bir orann vergi matrahndan dlerek arama, evre dzenlemesi ve i sal ve gvenlii harcamalarnda kullanlmak zere bir fon ayrlmasnn; oluturulacak fonun deer kaybnn nlenmesi ve iletmelerce baka amalarla kullanlmasnn nlenmesi amacyla bir kamu bankas bnyesinde alacak ve her an paraya evrilebilir Devlet Tahvili hesabna yatrlmasna ynelik olarak kanuni dzenleme yaplmasnn faydal olaca dnlmektedir. Dier taraftan madencilik faaliyetlerini dzenleyen mevzuat uyarnca evre dzenlemesi iin teminat alnmaktadr. Alnan teminatlarn da ayn hesaba aktarlmas ve fona aktarlan kaynan teminat tutarn gemesi hlinde evre dzenlemesi iin alnan teminatn iade edilmesi uygun olacaktr. 4.1.10.7. Madencilik Yatrmlarnn Belirli Bir Sre in ndirimli Oranda Vergilendirilmemesi Madencilik sektr yatrmlarnn ve maden iletmelerinde kurulacak i gvenlii tesisatlarn tevik edecek ekilde vergi oranlarnn belirli bir sre iin dk olmas veya vergiden muaf tutulmas, bu srenin sonunda elde edilecek sektrel gelimeye bal olarak kademeli ekilde arttrlmas talep edilmektedir. Kurumlar Vergisi Kanununun 32/A maddesi ile gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinin yatrm tevik belgesine dayal yatrmlarnda indirimli vergi uygulamas imkn tannmtr. Trkiyenin tm illeri, indirimli vergi uygulamas kapsamna alnm ve drt blgeye ayrlmtr. Uygulanacak tevik tutar ile indirimli vergi oranlar blgelere gre farkllatrlmtr. Raporun Devlet Yardmlar blmnde de akland zere, yatrm tevik belgesine balanan yatrmlarda her bir blge iin ayr olarak belirlenen yatrm katk oranna ulalncaya kadar indirimli oranda vergi uygulanmak suretiyle yaplan yatrmlarn, yatrma katk oranna kadar olan ksm Devlet tarafndan karlanmaktadr. Bundan da anlalaca zere, yatrmlarn tevik belgesine balanmas hlinde yatrmdan elde edilen gelirler belli bir sre indirimli oranlar zerinden vergilendirilmektedir. Ancak, bu uygulamada madencilik asndan iki nemli engel ortaya kmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 264 Birincisi, rdovansa dayal yatrmlar iin yatrm tevik belgesi verilmemektedir; rdovans uygulamasnda baz hukuki sorunlarn olmas nedeniyle yatrm teviklerinden faydalanmann uygun bulunmad anlalmaktadr. Bu nedenle, rdovansa dayal madencilik yatrmlarnn hukuki alt yapsnn glendirilerek belli standartlara kavuturulmas sonucunda yatrm teviklerinden ve indirimli vergi uygulamasndan yararlandrlmasnn uygun olaca dnlmektedir. kincisi, ayn tr madencilik faaliyetinin deiik blgelerde yaplmas hlinde uygulanacak indirimli vergi oran ve tutarlarnn farkllk gstermesidir. Bu durum birbirine yakn illerin farkl blgelerde yer almas nedeniyle madencilik sektrnde haksz rekabetin ortaya kmasna yol amaktadr. Uygulanacak devlet yardmlarnda Avrupa Birliine kar ykmllklerimizin gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Bu sorumluluklarmz, 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararlarndan kaynaklanmaktadr. Az gelimi blgelerde ekonomik gelimeyi hzlandrmak, tm kamuoyunun yararlanabilecei bir projenin uygulanmasn desteklemek ya da herhangi bir ye devletin ciddi bir ekonomik sorununu gidermek, belirli faaliyetlerin ya da alanlarn geliimini kolaylatrmak, kltr ve mirasn korunmasn desteklemek amacyla yaplan yatrmlar ise 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararlarndan kaynaklanan ykmllklerimizle uyumludur. Yatrm tevik uygulamas asndan, lkemizin az gelimi yreleri durumunda olan belediye snrlar dnda kalan blgelerin gelimiliinin hzlandrlmas amacyla, tm Trkiyede belediye snrlar dnda kalan yerlerin tevik uygulamalar asndan ayr bir blge olarak deerlendirilmesinin; buralarda yaplacak madencilik, tarm ve hayvanclk yatrmlarnda IV. blgeye salanan teviklerden yararlanlmas ynnde dzenlemeler yaplmasnn uygun olaca dnlmektedir. 4.1.10.8. Madencilik Fonu veya Bankasnn Olmay Madencilik sektrn destekleyecek bir bankann kurulmas veya uygulamadan kaldrlan madencilik fonunun tekrar uygulamaya alnmas; Trkiyeye yaplacak doal gaz santralleri iin Dnya Bankas kredi destei verdiinden kmre dayal elektrik retiminin zendirilmesi amacyla kurulacak banka veya fondan, termik santrallerin de faydalandrlmas talep edilmektedir. Belirli bir amacn gerekletirilmesi amacyla kurulan fonlarn zamanla bte disiplinini bozacak boyutlara ulamasyla 5018 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanununun geici 11inci maddesi ile tasfiyesine karar verilmi; ayn Kanunun 12nci maddesiyle genel ynetim kapsamndaki idarelerin btelerinin; merkez ynetim btesi, sosyal gvenlik kurumlar bteleri ve mahall idareler bteleri olarak hazrlanp uygulanaca; kamu idarelerince bunlar dnda herhangi bir ad altnda bte oluturulamayaca belirtilmitir. Dier taraftan, belirli bir ekonomik sektr veya faaliyeti desteklemek amacyla sermayesi Devlete ait Eximbank, Trkiye Kalknma Bankas gibi ihtisaslam bankalar bulunmaktadr. Bu nedenle bte disiplininin bozulmamas asndan madencilik fonu oluturulmas uygun bulunmamtr. Ancak, madencilik faaliyetlerinin desteklenmesi amacyla ihtisaslam bir bankann kurulmas veya mevcut bankalardan birinin madencilik sektrn destekleyecek ekilde yeniden yaplandrlmasnn yararl olaca dnlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 265 4.1.10.9. Maden Nakliyesinde zel Tketim Vergisi ve Katma Deer Vergisi stisnas Uygulanmamas Madencilikte nakliye giderlerinin nemli bir blmnn dolayl vergilerden olutuu, nakliyede vergi iadesi verilmesi hlinde, bilhassa Uzak Douya ihracatn nnn alaca belirtilmektedir. 27/04/2006 tarihli ve 5493 sayl Kanunla 4760 sayl zel Tketim Vergisi Kanununa eklenen 7/A; 3065 sayl Katma Deer Vergisi Kanununun 14nc maddesine eklenen 3nc fkra ile Bakanlar Kurulunca belirlenen snr kaplarnda, yurt dna karlacak eyay tayan kamyon, ekici ve soutucu nitesine sahip yar rmorklarn depolarna (aralarn ve soutucu nitelerinin standart yakt deposu miktarlarn amamak kaydyla) yalnzca yurt dna klarda yaplacak motorin teslimi TV ve KDVden istisna edilmitir. Konuya ilikin olarak yaymlanan 26/06/2006 tarihli ve 2006/10784 sayl Bakanlar Kurulu Kararnn 1inci maddesi ile sz konusu istisnann; Ambarl, Pendik, psala, Tekirda, Kapkule ve Hamzabeyli Snr Kaplarndaki gmrkl sahalarda uygulanaca belirtilmitir. Dier taraftan KDV Kanununun 14nc madde hkmnce uluslararas tamaclk faaliyetleri KDVden istisna olup bu istisna sadece akaryaktla snrl kalmamakta, tamaclk ve satn alnan dier mal veya hizmetler nedeniyle yklenilen KDVyi de kapsamaktadr. Dolaysyla, ihra edilen mallar nedeniyle mkellef zerine nemli bir dolayl vergi yk binmemi olacaktr. Ancak, ihracatta TV ve KDV istisnas tm snr kaplarn kapsamadndan, bilhassa bulunduu yerde iletilmek zorunda olan madencilik sektrnde haksz rekabete yol amaktadr. Oluan bu haksz rekabeti nlemek amacyla bata Habur Snr Kaps olmak zere dier snr kaplarna da temil edilmesinde yarar grlmektedir. 4.1.10.10. Maden Aramalarnn Aratrma ve Gelitirme Kapsamnda Tevik Edilmemesi Maden rezervlerinde potansiyelin belirlenmesi ve ham madde retiminde srekliliin salanmas amacyla maden arama faaliyetleri rezervlerin arttrlmasna ynelik olduundan, yer alt arama almalarnn ARGE tevikleri kapsamna alnmas talep edilmektedir. irketlerin yapm olduklar aratrma ve gelitirme faaliyetleri deiik ekillerde desteklenmektedir. Bu desteklerin balcalar; a) Teknoloji Gelitirme Blgelerinde Faaliyetlerine Uygulanan Tevik Yaplan Aratrma ve Gelitirme

4691 sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanununun geici 2nci maddesi ile 31.12.2013 tarihine kadar, teknoloji gelitirme blgesinde faaliyet gsteren gelir ve kurumlar vergisi mkelleflerinin bu blgedeki yazlm ve ARGE faaliyetlerinden elde ettikleri kazanlar, gelir ve kurumlar vergisinden; blgede alan aratrmac, yazlmc ve ARGE personelinin bu grevleri ile ilgili cretleri her trl vergiden istisna edilmitir. Teknoloji gelitirme blgesinde faaliyette bulunan mkelleflerin blge dnda gerekletirdikleri faaliyetlerden elde ettii kazanlar, yazlm ve ARGE faaliyetlerinden elde edilmi olsa dahi istisnadan yararlanamamaktadr. b) irketlerin Kendi Bnyelerinde Yapm Olduklar Aratrma ve Gelitirme Faaliyetlerine Uygulanan Tevik 5520 sayl Kurumlar Vergisi Kanununun 10uncu maddesinin birinci fkrasnn (a) bendi ve 193 sayl Gelir Vergisi Kanununun 89uncu maddesinin dokuzuncu bendinde yer alan hkmlere gre; mkelleflerin, iletmeleri bnyesinde gerekletirdikleri mnhasran yeni teknoloji ve bilgi arayna ynelik aratrma ve gelitirme harcamalarnn tamam gelir veya kurumlar vergisi matrahndan dlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 266 c) Aratrma ve Gelitirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakknda Kanun Kapsamndaki Tevikler 28.02.2008 tarihli ve 5746 sayl Aratrma ve Gelitirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakknda Kanunla ARGE faaliyetlerine ynelik olarak 31.12.2023 tarihine kadar uygulanmak zere aadaki tevik unsurlar getirilmitir. ARGE ndirimi: Teknoloji merkezi iletmelerinde; ARGE merkezlerinde; kamu kurum ve kurulular ile kanunla kurulan veya teknoloji gelitirme projesi anlamalar kapsamnda uluslararas kurumlardan ya da kamu kurum ve kurulularndan ARGE projelerini desteklemek amacyla fon veya kredi kullanan vakflar tarafndan veya uluslararas fonlarca desteklenen ARGE ve yenilik projelerinde; rekabet ncesi i birlii projelerinde ve teknogiriim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerekletirilen ARGE ve yenilik harcamalarnn tamam ile 500 ve zerinde tam zamanl e deer ARGE personeli istihdam eden ARGE merkezlerinde; ayrca o yl yaplan ARGE ve yenilik harcamasnn bir nceki yla gre artnn yars, Kurumlar Vergisi Kanununun 10uncu maddesine gre kurum kazancnn ve Gelir Vergisi Kanununun 89uncu maddesi uyarnca ticari kazancn tespitinde indirim konusu yaplmaktadr. Ayrca, bu harcamalar, Vergi Usul Kanununa gre aktifletirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilmekte, bir iktisadi kymet olumamas hlinde ise dorudan gider yazlmaktadr. Gelir Vergisi Stopaj Teviki: Kamu personeli hari olmak zere yukarda erevesi izilen ARGE ve yenilik projelerinde, teknogiriim sermaye desteklerinden yararlanan iletmelerde ve rekabet ncesi i birlii projelerinde alan ARGE ve destek personelinin bu almalar karlnda elde ettikleri cretlerin, doktoral olanlar iin yzde doksan, dierleri iin yzde sekseni gelir vergisinden istisna edilmitir. Sigorta Primi Destei: Kamu personeli hari olmak zere yukarda erevesi izilen ARGE ve yenilik projeleri ile rekabet ncesi i birlii projelerinde ve teknogiriim sermaye desteklerinden yararlanan iletmelerde alan ARGE ve destek personeli ile 26.6.2001 tarihli ve 4691 sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanununun geici 2nci maddesi uyarnca creti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu almalar karlnda elde ettikleri cretleri zerinden hesaplanan sigorta primi iveren hissesinin yars, her bir alan iin be yl sreyle Maliye Bakanl btesine konulacak denekten karlanmaktadr. Damga Vergisi stisnas: Bu Kanun kapsamndaki her trl ARGE ve yenilik faaliyetleri ile ilgili olarak dzenlenen ktlardan damga vergisi alnmamaktadr. Teknogiriim Sermayesi Destei: Merkez ynetim kapsamndaki kamu idareleri tarafndan, niversitelerin herhangi bir lisans programndan bir yl iinde mezun olabilecek durumdaki renci, yksek lisans veya doktora rencisi ya da lisans, yksek lisans veya doktora derecelerinden birini n bavuru tarihinden en ok be yl nce alm kiilere, teknoloji ve yenilik odakl i fikirlerini, katma deer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yksek teebbslere dntrebilmelerini tevik etmek iin bir defaya mahsus olmak zere teminat alnmakszn 100.000 Trk lirasna kadar teknogiriim sermayesi destei hibe olarak verilmektedir. ARGE teviklerinden ayn mahiyette olan giderler yukarda bahsedilen tevik unsurlarndan veya 5084 sayl Kanunda belirtilen teviklerin sadece birinden faydalanabilmektedir. Yukarda ayrntl olarak akland gibi ARGE tevikleri, bilgi ve teknoloji gelitirilmesine ynelik olarak verilmektedir. Petrol, doal gaz, maden aramalar gibi rezerv bulmaya veya gelitirmeye ynelik faaliyetlerin ARGE tevikleri kapsamnda deerlendirilmesi mmkn bulunmamaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 267 4.1.10.11. Doal Ta-Mermer Sektr zerindeki Dolayl Vergi Yknn Fazla Olmas Mermer sektrnde motorin ve enerjinin ciddi girdi maliyetleri oluturduu, dolayl vergiler toplamnn toplam maliyet iinde % 63lk bir paya ulat bu durumda, dier lkelerle rekabet edebilmenin mmkn olmad belirtilerek enerji ve motorin girdi fiyatlarndaki TV oranlarnn drlmesi talep edilmektedir. Komisyonumuzca, yaplan aratrmalar sonucunda 7 mermer firmas -gnll olarakretmi olduklar mermerin maliyet kalemlerini yazl olarak Komisyonumuza bildirmilerdir. Firmalarn bildirimlerine gre mermer retiminde kullanlan enerji ve akaryaktn toplam maliyete oranlar aadaki tabloda gsterilmitir.
Tablo 68. Mermer retim Maliyeti indeki Akaryakt ve Enerji Oran (%) Firma A B C D E F G ORTALAMA Bulunduu Yer BURSA BURDUR MERSN ANTALYA MULA BLECK ANTALYA Maliyetteki Enerji Oran (%) 6,93 7,96 5,16 4,19 2,89 5,44 4,38 5,28
Maliyetteki Akaryakt Oran (%)

35,06 34,13 33,93 34,44 23,61 23,88 24,09 29,88

Tabloda da grlecei gibi mermercilikte faaliyet gsteren firmalarn birim maliyetlerinin ortalama % 5,28ini elektrik; % 29,88ini akaryakt oluturmaktadr. Elektrik zerindeki % 18 oranndaki KDV tutar ise toplam maliyetlerin % 0,8ine tekabl etmektedir. Motorinin litre sat fiyatna giren dolayl vergilerin oran ise aadaki tabloda gsterildii gibi akaryakt sat tutarnn % 61,49unu oluturmaktadr.
Tablo 69. Motorin Fiyat Oluumu (LT/TL) (31.12.2009 Tarihi tibaryla)
Rafineri k

Datm Pay 0,06

Bayi Pay

TV

KDV 0,4302

Sat Fiyat

TV+KDV

Vergi % 61,49

0,861 Kaynak: EPDK, GB

0,165 11,304

2,8202 1,7342

Mermer maliyetinin % 29,88i akaryakttan olutuuna ve akaryakt fiyatnn % 61,49u da dolayl vergilerden (KDV+TV) olutuuna gre, mermer maliyetinin % 18,373 akaryakttan kaynaklanan dolayl vergilerden olumaktadr. Mermer maliyetine giren elektrik ve akaryakttan kaynaklanan toplam dolayl vergiler toplam (%18,373 + % 0,8) ise birim maliyetin % 19,173n oluturmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 268 Bir rn maliyetinin en az % 19unun sadece dolayl vergilerden olumas bu rnn retilmesinde nemli finansman sorununu ortaya karacaktr. Vergilendirme ve Madencilik blmnde de belirtildii zere, lkemizde toplanan toplam vergilerin yaklak % 70i dolayl vergilerden olumaktadr. Dolayl vergilerin retim maliyetleri iinde nemli yer tutmas, mermercilik ve madencilik sektr iin daha ar olarak hissedilse de tm ekonomik faaliyetler iin geerli olan bir durumdur. Mermercilik faaliyetlerine ynelik olarak bir TV indirim veya istisna uygulamas denetlenmesi ve uygulanmas olduka zor olup daha ok vergi kayp ve kaann artmasna yol aacak mahiyettedir. Ayrca, mermercilik faaliyetiyle itigal eden irketlerin ar rekabet nedeniyle mteri ekebilmek amacyla fiyat indirimi yarna girdikleri bilinmektedir. Sektre ynelik dolayl vergi indiriminin sektrde faaliyet gsteren iletmelerden ziyade fiyat indirimi yoluyla ihracat yaplan lke alclarna yansyacandan tereddt edilmektedir. Sonu olarak, doal ta-mermercilik faaliyetlerine ynelik dolayl vergilerde istisna uygulanmasnn kamu yarar asndan iyi olmayaca dnlmektedir. 4.1.11. Maden Sektrndeki Alt Yap Sorunlar lkemizde; nakliye, enerji ve liman hizmetleri maliyetinin dnya ortalamasnn stnde olmas, yksek olan retim maliyetlerini daha da arttrmaktadr. Bu durum, retim maliyetlerinin dnya standartlarnn zerinde olmas sonucunu dourmaktadr. Yer alt kaynaklarnn ekonomiye hzl bir ekilde kazandrlmas, alt yapnn tamamlanmas ile de dorudan ilikilidir. Bunun iin, lke potansiyeli ile ilgili temel bilgilerin retilmesi, arivlenmesi ve sunulmasnn devlet nclnde salanmas, retilen ham maddelerin yurt ii ve yurt d tketim noktalarna ulatrlmas iin demir yolu alarnn geniletilmesi ve nakliye cretlerine indirim tatbik edilmesinin yan sra, byk kapasiteli limanlara da ihtiya bulunmaktadr. hracat firmalarn gerektiinde zel liman yapm izni verilerek desteklenmesi veya mevcut limanlarn bir blmnn madencilie ayrlmas, alt yap hizmeti olarak yol ve enerjinin saha ve iletmelere gtrlmesi alt yap sorunlarnn zmnde nemli etkenler olarak karmza kmaktadr. Bu balamda, maden iletmelerinin bulunduu cra yerlerde ilgili kurum ve kurulularca alt yap yatrmlarna ncelik verilmelidir. Dier taraftan, petrol ve doal gaz sektr incelendiinde, dnya petrol ihtiyacnn yaklak % 5i Trkiye koridorundan gemektedir. Ham petroln ilenerek lkemize katma deer yaratlamamasnn lkemiz iin bir kayp olduu dnlmektedir. Bununla birlikte lkemiz kendi rafine rn ihtiyacnn % 35ini ve petrokimya ihtiyacnn % 75ini ithal etmek zorunda kalmaktadr. Bu erevede; petrol, doal gaz endstrisindeki alt yapnn gelitirilmesi kapsamnda Kerkk-Yumurtalk hattndan sonra, Bak-Tiflis-Ceyhan Projesinin de 2006 ylnda hayata geirilmesi ve Samsun-Ceyhan Projesine balanlmas ile birlikte Ceyhan ad giderek n plana kmaktadr. Ceyhan Enerji Merkezi ile birlikte rafineri, petrokimya ve kimyasal tesislerin kurulmas lke ekonomisi ve sanayisine nemli bir katk oluturmann yan sra, Adana, Gaziantep, Mersin, Karaman, Aksaray, Kahramanmara gibi, blgedeki ehirlerde de dorudan ve dolayl istihdam salayacaktr. Dnyadaki benzer rneklerde olduu gibi (Rotterdam) Ceyhann enerji ss hline gelebilmesi iin bir master plan hazrlanmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 269 4.1.12. Maden Kanunu ve Uygulama Ynetmelii ile lgili Sorunlar 4.1.12.1. Maden Kanununun 2nci Maddesi ile lgili Sorunlar Maden Kanununun 2nci maddesinde tanmlanan ruhsat gruplarnda yer alan baz maden trlerinin, jeolojik oluum artlar, mineralizasyon durumu, kimyasal zelliklerinin benzerlik sunmas vb. nedenlerle ruhsat gruplar arasnda akmalar olabilmekte, ayn yere ayn maden iin farkl ruhsat grubunda ruhsat mracaat yaplabilmekte, hatta ruhsat da dzenlenebilmektedir. rnein 1b grubunda tanmlanan pzulonik kaya zellii ayn zamanda 2. grupta yer alan andezit vb. kayalarda da grlmektedir. Mevcut Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinin 5inci maddesinde tanmland ekilde limit deerlerin konmas da yukarda deinilen sorunlarn zmnde are olmamaktadr. nk sz edilen limit deerler, ancak homojen yap sunan jeolojik artlarda geerlidir. Oysa ruhsat dzenlenecek alanlardaki mineralojik, jeolojik ve jeokimyasal zellikler homojen deildir. Bunun sonucunda da bir ruhsat sahas iinde yatay ve dey ynde ardalanmal olarak farkl gruplara girebilecek zellikteki madenler yer alabilmektedir. Bu ekilde yap sunan sahalardaki maden varlklarnn gruplandrlmas salkl olarak yaplamamaktadr. Maden Kanununun 2nci maddesi ile Uygulama Ynetmeliinin 5inci maddesinde belirtilen esaslardan hareket edilerek ruhsat mracaat yaplan ayn alanlardan alnan numuneler zerinde yaplan analiz sonular arasnda da farkllklar ortaya kmakta, elikili durumlar olumaktadr. Baz analiz sonular, ruhsata balanmak istenen madenin 1b grubunda olduu sonucunu ortaya koyarken, bir baka analiz sonucu da 4. grup ruhsat dzenlenmesi gerektiini ortaya koymaktadr. Sonuta da ayn yere, ayn sanayide kullanlan (rnein imento sanayisi) bir maden varl iin farkl grup ruhsatlar dzenlenmektedir. Bu durum da ruhsat sahipleri arasnda hukuki sorunlara yol aabilmektedir. Yukarda deinilen sorunlarn zm iin maden ruhsat gruplarnn belirlenmesinde dikkate alnan kstas ve nitelikler ile ruhsat grup saysnn yeniden deerlendirilmesinde yarar grlmektedir. 4.1.12.2. Maden Kanununun 16nc Maddesinden Kaynaklanan Sorunlar Maden Kanununun 16nc maddesinde ruhsat gruplarnn alan byklkleri belirlenmi olup 4. grup ruhsat alanlar 2.000 hektar olarak ngrlmtr. Ancak, bu alan bykl linyit, ta kmr, asfaltit vb. enerji madenlerinin havza baznda iletilmesinde yeterli olmamaktadr. Yukarda belirtilen hektar snrlamas ile ilgili hususun, havza madenciliini de mmkn klacak ekilde yeniden dzenlenmesinin uygun olaca dnlmektedir. 4.1.12.3. Maden Kanununun 12nci Maddesi ve Uygulama Ynetmeliinin 36nc Maddesinden Kaynaklanan Sorunlar Mevcut mevzuat gerei, maden sevkinde MGEMin bastrm olduu sevk filerinin kullanlmas zorunlu klnmtr. Bu gereklilik nedeniyle, lkenin deiik illerinde faaliyet gsteren ruhsat sahiplerinin sevk fii almak iin MGEMe gelmesi, zaman kaybna ve ilgili kiinin ekonomik kaybna neden olmaktadr. Vergi Usul Kanununa gre, madenlerin tanmas srasnda sevk irsaliyesi dzenlemek zorunludur. Sevk irsaliyesi ve sevk fiinin birlikte kullanlmas yerine, sevk irsaliyesinin daha kullanl olmas nedeniyle ve uygulama birlikteliini salamak amacyla sevk fii uygulamasna son verilmelidir. Madencilikte kullanlacak sevk irsaliyesinde yer alacak bilgilerin GB ve MGEM tarafndan ortaklaa belirlenmesinin uygun olaca dnlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 270 4.1.12.4. Maden Ruhsatlarna Haciz Konulmas Sorunu Mevcut 5177 sayl Kanunla deiik 3213 sayl Maden Kanununun 41inci maddesinde yer alan Madenin tamamna veya karlm cevherlerle bakiye yn ve crufuna gerek haciz veya ihtiyadi tedbir konulmas ve gerekse bunlarn icraen satna teebbs edilmesi hllerinde alacakl veya icra dairesine madenin faaliyetinin durdurulamayaca gibi bu faaliyete mdahale edilemez. eklindeki haciz yasana ek olarak, son yllarda dnyada gelien hukuki uygulamalara paralel bir ekilde, maden ruhsatlarna da haciz ve ihtiyati tedbir yasann getirilmesi uygun olacaktr. 4.1.12.5. Ta Oca Ruhsatlarnn Maden Kanunu Kapsamna Alnmasnn Sorun Olarak Alglanmas 5177 sayl Kanundan nce l zel dareleri tarafndan verilen Ta Oca Ruhsatlarnn, Maden Kanununda yaplan deiiklikle MGEM tarafndan verilmesi uygulamasna balanmtr. Ancak, ruhsat saylarndaki artlara bal olarak yre halk tarafndan bu faaliyetlere kar tepkiler olumu, hukuki sorunlar ortaya kmtr. Ta ocaklarnn, Maden Kanunu kapsamna alnmas sonrasnda oluan yatrm gvencesi, ruhsat gvencesi, eskisine gre daha kolay ve hzl ruhsat alnabilmesi, inaat sektrndeki gelimeler, kara yolu inaatlarndaki hzl art sonucunda agrega madenciliinde say ve lek ynyle ciddi artlar grlmtr. Sz konusu ruhsat saylarndaki art beraberinde evre basksn ve ikyetleri de getirmi, toplumda oluan grsel kirlilik ve sektr imaj asndan kamuoyu nezdinde olumsuz deerlendirmelerin msebbibi olarak da Maden Kanununda yaplan deiiklik olduuna dair alg olumutur. Maden Kanunundaki deiiklikten nce, Ta Ocaklar Nizamnamesine gre ruhsatlandrlan alanlardaki ta oca faaliyetleri, iletme projesine gre altrlmayan, mhendislik biliminden uzak olarak yrtlen, i sal ve gvenliine dikkat edilmeyen, ak ocak iletme tekniklerinin uygulanmad, galeri atmlarnn yapld faaliyetler olarak gzlenmekteydi. Ancak, yukarda deinilen algnn ters yz edilmesinin zm, ta ocaklar ile ilgili i ve ilemlerin tekrar l zel dareleri tarafndan yaplmasnn uygun olmad, dolaysyla yetkilerin mevcut Kanunda yer ald gibi MGEMde kalmasnn uygun olaca deerlendirilmektedir. Maden Kanununda yaplan deiiklikten sonra ta oca ruhsatlarnda yrtlen iletme faaliyetleri mhendislik bilimi esaslarna gre yaptrlmakta, galeri atmlarna msaade edilmemekte ve faaliyetler bir maden mhendisi denetiminde yaplmaktadr. nceki dzenleme, gemiteki mhendislik biliminden uzak ta ocakln ve buna bal sorunlar tekrar beraberinde getirecektir. llerde mevcut ruhsatlar ve retim miktarlar tespit edilerek potansiyel ta oca alanlar (Organize Ta Ocak Sanayi Blgeleri) belirlenmeli ve sadece bu alanlarda agrega amal ruhsat verilmelidir. MTAnn gemite buna benzer ekilde baz illerde yapt planlama ile nerelerde sanayi, tarm, yerleim vb. tesislerin yaplacana ilikin almalar mevcut olup bunlar yenilenmeli ve devam ettirilmelidir. 4.1.13. Uygulamalardan Kaynaklanan Sorunlar 4.1.13.1. Temdit Ruhsatlarnn Yeni Ruhsat Gibi Deerlendirilmesi Temdit talepleri, yeni mracaatm gibi deerlendirilerek Maden Kanununun 7nci maddesinde yer alan izin, onay ve grlerin tamam istenilmektedir. Temdit ruhsat ve izinleri 18.07.2006-26232 sayl Resm Gazetede yaymlanan deiiklikle; 5177 sayl Kanunun yrrle girmesinden nce alnm iletme ruhsatlarnn

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 271 temdit ilemlerinde, gerekli izinler iletme izni dzenlendikten sonra alnr. hkm gerei, temdit ruhsat 5177 sayl Kanundan nce verilmi iletme ruhsatlarnn temdit ruhsat ve iletme izni beraber dzenlenmektedir. letme iznine, gerekli izinler alnmadan allamaz, erhi dlmektedir. Temdit taleplerinin, kazanlan haklar, devam eden faaliyetler ve yaplan iletmeler dikkate alnarak deerlendirilmesi ve yeni mracaatlarla olan farkn ortaya konulmas gerekmektedir. Ancak temdit iletme izninin farkl bir alana talep edilmesi, iletme izninin geniletilme talebi ya da kapasite artrmna gidilmesi durumlarnda 7nci madde izinlerinin tekrar istenilmesi uygundur. 4.1.13.2. Lle Ta retiminde ve Pazarlanmasnda Yaanan Sorunlar Lle ta, Maden Kanununda V. grupta ruhsatlandrlmaktadr. Mevcut durumda, lle ta ocaklar kk ve danktr. Ayrca, baz yerlerde ruhsatsz faaliyetlerde bulunulduu dile getirilmektedir. Bu sorunun zm; lle ta reticilerinin organize olacak ekilde bir tzel kiilik bnyesinde lle ta ruhsat almasdr. Lle tandan yaplan sanatsal rnlerin arttrlmas iin usta rak ilikisinin gelitirilmesi ve meslek yksekokulunun kurulmas, bu madenin retimini ve ilenmesini srekli klmaya yardmc olacaktr. Fuar organizasyonlaryla, ilenen rnlerin i ve d pazardaki ihracat pay da arttrlabilecektir. 4.1.13.3. Ham Madde retim zinlerinden Kaynaklanan Sorunlar Maden ruhsat sahalar zerine zaman zaman ruhsat sahibinin rzas dnda, kamu kurum ve kurulularna ham madde retim izni verilmektedir. Verilen bu izin, kamu kurumu ile ruhsat sahibi arasnda sorunlara sebep olmaktadr. Ham madde retim izinleri verilirken, ruhsat sahalarnda ciddi anlamda rezerv kaybna neden olacak uygulamalara meydan verilmemeli, ayn zamanda kamu kurumlarnn lke ve kamu yararna olan faaliyetleri de (yol, baraj, vb.) engellenmemelidir. Kamu kurumlarna verilen ham madde retim izinlerinin mteahhitler tarafndan amac dnda kullanlmas, mhendislik bilim ve teknolojisine uzak biimde iletilmesi ve ham madde retim izinli sahalardan bakalarna sat yaplmas piyasada irketler arasndaki uygulama btnln bozmakta olup rekabete aykr bir durum oluturmaktadr. Ham maddenin kullanlaca projede, ne kadar ham maddeye ihtiya olduu, planlanan yllk retim miktar ve projenin sresinin ne olduu, alanlarn says, kullanlan ekipmanlarn zellikleri, mteahhitin maliyetinden kra gei noktasna kadar gereki ve gnn artlarna uygun bir biimde hazrlanm projenin istenilmesi gerekmektedir. Ayrca mteahhit firmalarn, yllk retim miktarlar ve hak edilerinin dzenli olarak kontrol ve denetiminin yaplmas arttr. Ham madde retim izin belgesine dayal olarak, ticari anlamda projeye konu olmayan yerlere sevkiyat ve sat yapldnn tespit edilmesi durumunda, ilgili Kurum ile mteahhit firma arasndaki ihale szlemesi otomatik olarak feshedilebilir ekilde hazrlanmaldr. Bu konuda btn kurumlarda (DS, TCK, Belediyeler, l zel dareleri vb.) uygulama btnl salanmaldr. Mteahhitlik hizmetine dayal olarak ham madde ihtiyacnn karlanmas durumunda, ham madde retim izinlerinin amac dnda kullanlmasn nlemek iin izleme ve denetimlerin sklatrlmas gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 272 Faal olarak alan mermer ruhsatlarnn bulunduu blgelerde, ham madde retim izin belgesi verilmesi yerine; mermer sahalarndaki pasa ve artklarn, kamu kurumlarnn projelerinde (yol, baraj inas vb.) kullanm desteklenmelidir. Bu uygulama ile; sahalardaki rezerv kayb nlenerek atl olarak bekletilen pasa ve artklarn kullanm salanm olacak, kamu kurumlarnn projelerinde maliyet decek ve ayn zamanda mermer sahalarndaki pasa ve artklardan kaynaklanan grnt kirlilii de nlenmi olacaktr. 4.1.13.4. Teknik Nezaretilik Uygulamasndan Kaynaklanan Sorunlar a) Teknik Nezaretinin Bamsz Olamamas: Teknik nezaretinin grevi srasnda objektif bir deerlendirme yapp zgrce karar alabilecei ve grevini laykyla yerine getirebilecei ekilde cret ve hizmet garantisini salayacak yasal bir dzenleme yaplmaldr. b) Kanunundan Gelen lave Ykler: Maden Kanunu ve i gvenlii mevzuat uyarnca daimi nezaretilerin ve teknik nezaretilerin yetkileri, sorumluluklar ve grev tanm yeniden deerlendirilmelidir. Teknik nezaretilerin, deien Kanunu uygulamalarndan kaynaklanan i sal ve gvenlii ykmllklerinin, maden mhendislii eitimi alm i gvenlii uzmanlarnca yerine getirilmesinde yarar grlmektedir. Mevcut uygulamaya gre maden ivereni, i sal ve gvenlii konusunda grevleri ayn olan i gvenlii uzman ve teknik nezareti ile almak zorundadr. sal ve gvenlii uzman, teknik nezaretinin 4857 sayl Kanunundan kaynaklanan grevlerinin tamamndan sorumlu olup bu grevler ayn zamanda i sal ve gvenlii kurullar tarafndan da yrtlmektedir. Burada karlalan sorun i sal ve gvenlii hizmetlerinin 50 ve stnde ii altran i yerlerini kapsamasdr. Bu hizmetlerin ii saysna bal olmakszn tm i yerlerinde zorunlu olmas salanmaldr. lkemizin madenlerde grev yapacak A snf i gvenlii uzman eksiklii dikkate alnarak teknik nezareti olarak -belli bir sre- grev yapm maden mhendislerinin A snf i gvenlii eitim programlarna katldktan sonra yaplacak snavla i gvenlii uzman olarak deerlendirilmesi uygun olacaktr. Teknik nezaretilerin belli aralklarla eitilmesi konusunda ilgili meslek kurulularna sorumluluk yklenmelidir. 4.1.13.5. Maden letme zin Alanlarnn Dar Tutulmas Sorunu letme izin alanlarnn dar tutulmas nedeniyle iletme faaliyetlerinin verimli bir ekilde srdrlmesi imkn ortadan kalkmaktadr. Bu sorunu ortadan kaldrmak amacyla, maden iletme faaliyetlerinin kesintiye uramadan srdrlmesini salamak iin, grnr rezerv alan, madenin iletilmesi iin gerekli tesislerin bulunduu alan, stok alan, pasa-hafriyat dkm alan, yol vb. unsurlar dikkate alnarak evresel etkiler de gz nnde bulundurularak iletme izin alanlar dzenlenmelidir. 4.1.13.6. Madencilikte Arkeolojik Kurtarma Kazlarnda Brokratik lemlerin Uzamasndan Kaynaklanan Sorunlar Madencilik faaliyetlerinin srdrld alanlarda arkeolojik eserlerin bulunmas ve sonrasnda kurtarma faaliyetlerinin hzl biimde yaplmamas nedeniyle madencilik faaliyetlerini kesintiye uramas, iletme projesinin btnsel olarak uygulanamamasna yol aabilmektedir. Kltrel varlklarmzn lkemiz asndan nemi dikkate alnarak, madencilik faaliyetlerinin kesintiye uratmayacak ekilde tedbirlerin alnmas, mmkn olduu durumlarda arkeolojik kaz kapsamndaki kurtarma ilemlerinin bilimsel esaslara uygun olarak ve hzlca yaplmas, maden retim faaliyetlerinin aksamamas iin alnmas gereken izinlerle ilgili brokratik ilemlerin hzlandrlmas ynnde dzenlemelere ihtiya duyulmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 273 4.1.13.7. Mevcut Mevzuat Gereince Madencilik Faaliyetlerine zin Verilmeyen Alanlar in Mracaatlarn Kabul Edilerek Ruhsat Verilmesinin Dourduu Sorunlar lgili kurumlar tarafndan (su havzalar, sit alanlar, mill parklar, yaban hayat koruma alanlar, asker ve yasak blgeler vb.) madencilik faaliyetlerine izin verilmeyen alan koordinatlarndan Maden leri Genel Mdrl sistem kaytlarnda bulunmayan koordinatlarn en ksa sre ierisinde ilgili kurumlardan istenilmesi ve alnan koordinatlarn Genel Mdrln bilgi ilem sistemine kaydedilmesi, i ve ilemlerin de bu dorultuda yaplmas salanmaldr. 4.1.13.8. Mill Emlak Genel Mdrl ile Maden leri Genel Mdrl Arasndaki Koordinasyon Eksikliinden Kaynaklanan Sorunlar Maliye Bakanl Mill Emlak Genel Mdrlnce yaplan uygulamada; maden ruhsat alannn bir blmnde Maden leri Genel Mdrlnn gr alnmadan Hazine arazilerinin sat yaplmaktadr. Bu sat neticesinde, ruhsat sahibi ile Hazine arazisini alan ahs arasnda Maden Kanununun 7nci maddesi kapsamnda izin sorunu yaand ve her iki tarafn da madur olduu gzlemlenmitir. Bu maduriyetlerin ortadan kaldrlmas iin Mill Emlak Genel Mdrl ile Maden leri Genel Mdrl arasnda iletiim-koordinasyon eksiklii giderilmelidir. Maden ruhsatlarnn bulunduu Hazine arazilerinin ihale yolu ile satlmas hlinde, ruhsat sahibinin bata Maden Kanununun 7nci maddesi olmak zere kazanlm haklarnn korunmas konusunda da dzenleme yaplmaldr. 4.1.13.9. Kaak Maden Ocaklarndan Kaynaklanan Sorunlar Komsiyon yerinde yapt inceleme ve aratrmalar sonucunda baz yerlerde (Zonguldak, rnak gibi) kaak maden ocaklarnn bulunduunu ve bu durumun ciddi sorun tekil ettiini tespit etmitir. Kaak maden ocaklar her trl mhendislik almasndan, bilimsel ve teknolojik gelimeden uzak, ilkel bir anlayla iletilmektedir. Kayt dlk durumu; devlet hakk, vergi, sigorta primi gibi hak kayplarna sebep olmaktadr. Bu maden ocaklarnn kayt d olmalar nedeniyle yasal olarak hibir denetim yaplamamakta, zellikle i sal ve gvenlii asndan olumsuzluklara neden olmaktadr. kazalar ve kazalara bal lm ve yaralanmalar artmaktadr. Maden ocaklarndaki kaaklk olay ile etkin olarak mcadele edilmeli, ilgili btn kurumlar uyarlmaldr. 4.1.14. Trk Petrol Kanununun Hlen Yasalamam Olmas Petrol faaliyetleri ile ilgili ilk geni kapsaml yasal dzenleme 1954 ylnda 6326 sayl Petrol Kanunu ile yaplmtr. Bu Kanun; petroln aranmas, retimi, iletimi, rafinaj, depolanmas, toptan sat ile ilgili hususlar kapsamaktadr. Her ne kadar 1954 ylndan beri eitli tarihlerde ihtiyalara gre Petrol Kanununda baz deiiklikler yaplm ise de gnmzde Petrol Kanunu ile dier mevzuatn uyumunun salanmas ve petrol arama ve retiminin artrlmas iin baz ilave tevik edici tedbirlerin getirilmesi ihtiyac ortaya kmtr. Ayrca, petrol arama ve retim almalarnn ok az olduu deniz alanlarmzda; bu aramalarn karalardakine kyasla daha maliyetli olmas gz nne alnarak daha kapsaml tevik unsuru tayan dzenlemeler gerekmektedir. 5574 sayl Trk Petrol Kanununun revize edilerek yasalamas gerekmektedir. Kanunun ama blmnde yer alan petrol kaynaklarnn mill menfaatlere uygun olarak ibaresi karlmtr. Bu ibare mutlaka yasa amacnda yer almaldr. 6326 sayl Yasada yer alan ve tamamen somut ierikte olan Mill Menfaatlerin Korunmas bal Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 274 tm ile kaldrlmtr. Bu balk altnda yer alan, yabanc devletlerin dorudan doruya sermayesine hkim olduu irketlerin Bakanlk izni ile faaliyette bulunabilmeleri, mevcut retimin ancak lke ihtiyacnn yaklak % 10unu karlyor olmas nedeniyle mevcut retimin tamamnn lke ihtiyacnda kullanlmas hkmnn; mill emniyetin veya hakkaniyetin gerektirdii veya israf nlemenin emrettii nispette Bakanlar Kurulunun hak sahibinden mevcut kuyulardan kfi miktarda retim yapmasn talep edebilmesi hkmlerinin yeni Yasaya da konulmas lke karlar asndan nem arz etmektedir. Tanmlar bal altna petrol bulgusu tanm konulmu, ruhsat uzatma gerekesi olarak kullanlr hle getirilmitir (karalarda 3, denizlerde 10 yl). Eski Yasada ise ruhsat uzatmada petrol kefi tanmlamas kullanlmakta idi. Petrol bulgusu ekonomik anlam tamayan bir bulgu olup bunun ruhsat sresinin uzatlmasnda kullanlmas kaynaklarn deerlendirilmesini geciktirecektir. Devlet adna msaade, arama ruhsat ve iletme ruhsat alma hakk Trkiye Petrolleri AOya aittir. ibaresi ve Yasada TPAOya tannan ayrcalklarn tamam kaldrlmtr. ABye uyum kapsamnda rekabette eitlik ilkesine uygun olarak TPAOya tannan ayrcalklarn Yasa kapsamndan karlmas uygundur. Fakat 6326 sayl Kanun sonras 6327 sayl Yasa ile kurulan ve bu Yasann da 233 sayl KHK ile kaldrlmas ile sadece 6326 sayl Yasadaki grevlendirme ile ilevini srdren TPAOnun stats mutlaka Yasada belirtilmelidir. Yani, devlet adna petrol arama ilemlerine devam etmelidir. Yeni Kanun ile PGMe ok byk teknik ykmllkler verilmitir. Kurumun bu teknik ve mali yaps ile verilen ykmllkleri yrtmesi olduka zorlamtr. Yasa dhilinde PGMe; uzman personel, teknik alt yap ve mali ynden glendirici hkmler getirilmelidir. Uluslararas ihaleler, ak bir sahaya ilk bavuruyu takiben bavuru, ilan yolu ile duyurulur ve 90 gn iinde ilgili irketlerin teklif vermesi beklenerek gelen teklifler deerlendirilir. Deerlendirmede bir ruhsatta taahht edilen minimum i program, R faktrne (R Faktr = Kmlatif Net Gelir/Kmlatif Yatrm) bal olarak ve irketlerin Yasa'da yer alan devlet hissesi orannn zerinde verebilecekleri basamakl "lave Devlet Hissesi" oranlarn temel alan effaf bir puanlama yaplarak en yksek puan alan, teknik ve mali adan yeterlilie sahip olan bir irkete (Alnan geerli teklifler bavuru sresi sonunda aklanr ve puanlama sonucu kazanan firma ilan edilir) ruhsat verilmelidir. Kara ve deniz ayrm yaplmadan bir arama ruhsat sahas en fazla 1.000.000 hektar olmaldr. Aramaclk risklerinin dk olduu havzalarda ruhsat alanlar kk; aranmam yeni havzalar, deniz ruhsatlar ve aramaclk risklerinin yksek olduu yerlerde ruhsat alan en fazla tutulmaldr. letme ruhsatlarnn youn olduu Gneydou Anadolu ve Trakya Blgelerinde doal olarak arama ruhsat alanlar kk (500-2500 km2) olacaktr. Aramaclk riskinin yksek olduu blgelerde ise ruhsat alannn byk (en fazla 10.000 km2) tutulmasyla yatrmclar iin bir tevik salanm olacaktr. Yasa tasla ile ruhsat boyutlar bytld gibi arama periyodu ierisindeki srelerde uzatlmtr. Karalarda 8 yl olan arama periyodu 12 yla, denizlerde ise 12 yl olan bu periyot 24 yla karlmtr. Petrol bulgusu gibi ekonomik anlam tamad tm sektrce bilinen bir tanmlama neticesinde hak sahibine karalarda 3, denizlerde 10 yllk ek sre salanmaktadr. Bu dzenleme Yasann amacnda yer alan lke kaynaklarnn hzl ve etkin karlmas ilkesi ile badamamaktadr. Ruhsat sresinin uzatlabilmesi iin irketlerin taahht etmi olduu minimum i programn gerekletirmi olmas, ruhsat alannn % 50sini terk etmesi ve uzatma dneminde en az bir adet arama kuyusu kazmas artlar aranmaldr. Bir arama ruhsatnamesinin toplam sresi karada en fazla 8 yl, denizde ise en fazla 10 yl olmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 275 Bir arama ruhsatnda petrol veya doal gaz kefi olmas durumunda yaplan kefin ticari olup olmadnn belirlenmesine ynelik olarak en fazla karada 3 yl, denizde ise 4 yllk bir tespit dnemi verilebilir. Ancak bu sre tm ruhsat alan iin deil, yalnzca kefin yapld prospektin kaplad alan iin verilmelidir. Arama dnemi sonunda keif yaplan prospektin dnda kalan alan terk edilmelidir. irketler bir arama ruhsatnamesi iin bavururken taahht ettikleri minimum i programn yerine getirmedikleri veya ksmen yerine getirdikleri takdirde mutlaka baz yaptrmlar uygulanmaldr. Yaptrm olarak, minimum i programnn % 20sine karlk gelen banka teminat mektubu veya yerine getirilmeyen i programnn maddi karl olan bedelin tamamn demesi irketlerden talep edilebilir. Yasa tasarsndaki hliyle yalnzca % 2lik bir teminat alnmas aramaclk faaliyetlerini tevik etmeyecek olup irketlerin bavuru esnasnda yalnzca ruhsat almak iin gereki olmayan i programlar teklif etmelerine neden olacaktr. letme ruhsatna getirilen snrlama kaldrlm, sre 20 yldan 30 yla karlm, iletme ruhsat almn takiben 6 ay iinde 1 adet istikaf kuyusu kazma zorunluluu kaldrlmtr. letme ruhsat alm sonras PGM, iletmeciden 1 yl ierisinde ekonomik petrol retmesini ister, iletmeci retmezse ruhsat derdi. Eski Yasada 1 yl olan retimi gerekesiz durdurma hakk, 2 yla karlmtr. Bu dzenlemeler Yasann amacnda yer alan lke kaynaklarnn hzl ve etkin karlmas ilkesi ile badamamaktadr. ok czi rakamlar tutan ve brokratik ilemler gerektiren devlet hakknn (ruhsatn arazisi iin alnan devlet hakk) kaldrlmas yerinde olmutur. Fakat petrol fiyatlarnn ok yksek seyrettii, arama ruhsatlarnn dnya genelinde ok yksek rekabete sahne olduu gnmzde, belirlenen devlet hisseleri ve indirimlerinin devlet paynda ciddi kayplar yarataca grlmektedir. Devlet pay alnrken petrol fiyatlarnn da gz nnde bulundurulmasnn yerinde olaca dnlmektedir. Ayrca, geici 1inci madde ile bu indirimlerin Yasa ncesi kefedilmi sahalarda uygulanmas, Devletin nemli miktarda gelir kaybna uramasna yol amaktadr. Sonu olarak; 5574 sayl Trk Petrol Kanununun, yukarda belirtilen neriler dikkate alnarak yasalatrlmasnn, lke menfaatleri ve enerji bamszl iin gerekli olduu deerlendirilmektedir. 4.1.15. Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar Mevcut personel politikas ile getirilen kstlar nedeniyle madencilik KTleri, hizmetlerini srdrebilmek iin baz almalarn (dekapaj, delme-patlatma, tamir-bakm vb.) dardan hizmet alm ile alt iverenlere yaptrmak durumunda kalmlardr. Ancak Uygulamaya ilikin olarak Mfettilerince yaplan denetimlerde sz edilen hizmet almlar muvazaa eklinde deerlendirilmekte ve hukuki sorunlar yaanabilmektedir. Bunun sonucunda da TK, ET Maden vb. madencilik KTleri hizmetlerini srdrememe gibi ciddi sorunlarla karlamaktadrlar. Alt iverenlik, Kanununun 2nci maddesinde tarif edilmitir. Kanununun 2nci maddesine gre; Bir iverenden, i yerinde yrtt mal veya hizmet retimine ilikin yardmc ilerinde veya asl iin bir blmnde iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren ilerde i alan ve bu i iin grevlendirdii iilerini sadece bu i yerinde ald ite altran dier iveren ile i ald iveren arasnda kurulan ilikiye asl iveren-alt iveren ilikisi denir. Bu ilikide asl iveren, alt iverenin iilerine kar o i yeri ile ilgili olarak bu Kanundan, i szlemesinden veya alt iverenin taraf olduu toplu i szlemesinden doan ykmllklerinden alt iveren ile birlikte sorumludur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 276 Asl iverenin iilerinin alt iveren tarafndan ie alnarak altrlmaya devam ettirilmesi suretiyle haklar kstlanamaz veya daha nce o i yerinde altrlan kimse ile alt iveren ilikisi kurulamaz. Aksi hlde ve genel olarak asl iveren alt iveren ilikisinin muvazaal ileme dayand kabul edilerek alt iverenin iileri balangtan itibaren asl iverenin iisi saylarak ilem grrler. letmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlk gerektiren iler dnda asl i blnerek alt iverenlere verilemez. Kanununun 3nc maddesi gereince yrrle konan Alt verenlik Ynetmeliine gre; Asl i: Mal veya hizmet retiminin esasn oluturan i, Yardmc i: yerinde yrtlen mal veya hizmet retimine ilikin olmakla beraber dorudan retim organizasyonu ierisinde yer almayan, retimin zorunlu bir unsuru olmayan ancak asl i devam ettike devam eden ve asl ie baml olan i, Muvazaa: 1) yerinde yrtlen mal veya hizmet retimine ilikin asl iin bir blmnde, uzmanlk gerektirmeyen ilerin alt iverene verilmesi, 2) Daha nce o i yerinde altrlan kimse ile kurulan alt iverenlik ilikisi, 3) Asl iveren iilerinin alt iveren tarafndan ie alnarak haklar kstlanmak suretiyle altrlmaya devam ettirilmesi, 4) Kamusal ykmllklerden kanmak veya iilerin i szlemesi, toplu i szlemesi yahut alma mevzuatndan kaynaklanan haklarn kstlamak ya da ortadan kaldrmak gibi taraflarn gerek iradelerini gizlemeye ynelik ilemleri ihtiva eden szleme, olarak tanmlanmtr. Alt iverence stlenilen iin yardmc ilerden olmas durumunda alt iverenlik ilikisi kurulmakla birlikte, asl iverenin yrtt iin bir blmnde olmas durumunda ise iin, iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerden dolay, uzmanlk gerektiren bir i olmas gerekmektedir. letmenin ve iin gerei ile teknolojik sebeplerden dolay, uzmanlk gerektiren i ise mal veya hizmet retiminin zorunlu unsurlarndan olan, iin nitelii gerei iletmenin kendi uzmanl dnda ayr bir uzmanlk gerektiren itir. Kanununun 3nc maddesine gre; Alt iverenlik incelemesi sonucunda muvazaal ilemin tespiti hlinde, bu tespite ilikin gerekeli mfetti raporu iverenlere tebli edilir. Bu rapora kar, tebli tarihinden itibaren alt i gn iinde iverenlerce yetkili i mahkemesine itiraz edilebilir. tiraz zerine verilen kararlar kesindir. Rapora alt i gn iinde itiraz edilmemi veya mahkeme, muvazaal ilemin tespitini onam ise tescil ilemi iptal edilir ve alt iverenin iileri balangtan itibaren asl iverenin iileri saylr. Yukardaki tanm ve aklamalardan hareketle, madencilik KTleri dekapaj, delmepatlatma, tamir-bakm vb. ilerin alt iverenlerce yaptrlmasnda muvazaa tespitine dayal sorunlarn zm iin yetkili i mahkemesine sresi ierisinde mracaat ederek mahkemelerce verilecek karara uymalar gerekmektedir. Yaanan sorunlar nedeniyle Kanunundaki alt iverenlik hkmlerinin yeniden ele alnmasnda yarar vardr. 4.1.16. Dier Kanunlardan Kaynaklanan Sorunlar Madencilik faaliyetlerini olumsuz etkileyen birok yasal dzenlemeler bulunmaktadr. Madencilik faaliyetlerini snrlayan veya engelleyen dier yasa ve ynetmeliklerdeki hkmler gzden geirilerek yeniden dzenlenmelidir. Kurumlar arasndaki koordinasyon eksiklii giderilmeli ve dier Bakanlklarn yetki ve grev kapsamna giren alanlardaki (asker yasak blgeler, sulak alanlar, sit alanlar vb.) faaliyetlere ynelik izinlerde yasaklayc yaklam yerine, retim yntemleri esas alnarak zm retici hkmler konulmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 277 4.1.16.1. Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alattrlmas Hakknda Kanundan Kaynaklanan Sorun Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alattrlmas Hakknda Kanunun 20nci maddesindeki hkm ok byk alanlardaki maden rezervlerinin iletmesini engellemektedir. 3573 sayl Kanunun 20nci maddesinde; Zeytincilik sahalar iinde ve bu sahalara en az 3 kilometre mesafede zeytinya fabrikas hari zeytinliklerin vegetatif ve generatif gelimesine mani olacak kimyevi atk brakan, toz ve duman karan tesis yaplamaz ve iletilemez. Bu alanlarda yaplacak zeytinya fabrikalar ile kk lekli tarmsal sanayi iletmeleri yapm ve iletilmesi Tarm ve Kyileri Bakanlnn iznine baldr. denilmektedir. Kanunda, zeytinlik sahalarnn tanm ak bir ekilde yaplmal ve zeytinliklerin vegetatif ve generatif gelimesine mani olacak kimyevi atklarn, toz, duman konsantrasyonlarna ait snr deerleri belirlenmelidir. Madencilik faaliyetinin, zeytinliklerin vegetatif ve generatif gelimesine etkisi olup olmad hususunun ED mevzuat kapsamnda yaplan inceleme ve deerlendirme srecinde irdelenmesi, Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alattrlmas Hakknda Kanunun ilgili hkmne gre 3 km olarak belirlenmi mesafenin yeniden deerlendirilmesi ve madenin yeri ile iletme yntemi esas alnarak mesafe konusunda bilimsel olarak hesaplanan verilerin ynetmeliklerde belirtilen snr deerleri salamas durumunda madencilik faaliyetine izin verilmesi uygun olacaktr. 4.1.16.1.1. Zeytin ve Tarm Arazilerinin Kullanm Sorunu Madencilik faaliyetlerinin yapld alanlarn nemli bir blm tapulu araziler zerinde yer almaktadr. Bu tr araziler, Tapu Sicil Kaytlarnda, tarla ve zeytinlik olarak kaytldr. Sz konusu yerlerin madencilik amacyla kamulatrlmasnda Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda Kanun ile Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanununun uygulamasndan doan sorunlar yaanmaktadr. 5403 sayl Kanununun 13nc maddesinde; Mutlak tarm arazileri, zel rn arazileri, dikili tarm arazileri ile sulu tarm arazileri tarmsal retim amac dnda kullanlamaz. Ancak, alternatif alan bulunmamas ve Kurulun uygun grmesi artyla ilgili bakanlk tarafndan kamu yarar karar alnm madencilik faaliyetleri iin bu arazilerin ama d kullanm taleplerine, toprak koruma projelerine uyulmas kayd ile Bakanlk tarafndan izin verilebilir. hkm bulunmaktadr. Tarm ve Kyileri Bakanlnca, bahsi geen hkmler ile Kurul karar, bugne kadar hibir kamulatrma ileminde uygulanmamtr. Yukarda belirtilen sorunun zm iin, 3573 sayl Kanunun 20nci maddesi ile 5403 sayl Kanunun 13nc maddesinde deiiklie gidilmesinin sektrn nnn almas asndan yararl olaca dnlmektedir. 4.1.16.2. Orman Vasfn Kaybetmi Arazilerde Madencilik Faaliyetlerinin Yaplamamasndan Kaynaklanan Sorunlar 31.08.1956 tarihli ve 6831 sayl Orman Kanununun 22nci maddesinin (b) bendi (2B) kapsamna giren alanlarda madencilik faaliyetleri yaplamamaktadr. Bu sorunun zm iin, Anayasada deiiklik yaplmas gerekmektedir. Kamuoyunda 2B olarak bilinen arazilerin kullanmna ynelik olarak Anayasada yaplacak bir deiiklikle, madencilik faaliyetlerinin nnn alaca ve lke ekonomisine ciddi bir girdi salanaca dnlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 278 4.1.16.3. Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii ile lgili Sorunlar Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmeliinde yaplan deiiklik erevesinde tm il ve ilelerin kirlilik derecelerinde; hava kirlilii bakmndan Snr Deerlerin Ald l ve leler ile Snr Deerlerin Almad l ve leler eklinde snflandrma yaplmaktadr. Bu snr deerler dikkate alndnda yerli kmrn il ve ilelerde kullanlmasnda sorunlar ortaya kmaktadr. Sz konusu Ynetmelikte yaplan son dzenleme ile kmr ithalatnda patlama yaanaca; yerli kmrlerin rekabet ansnn ortadan kalkaca; bunun sonucunda da yerli kmr retiminde dler olaca; bylece de ekonomik, mali ve toplumsal nemli kayplarn oluaca dnlmektedir. Ynetmelikteki kmr parametre ve snr deerlerinin yukarda belirtilen sakncalar yaratmayacak ekilde nfus younluu, corafik ve jeomorfolojik unsurlar dikkate alnarak yeniden dzenlenmesi; kmr kullanan soba ve kazanlarla ilgili Ynetmelikin amir hkmlerinin bir an nce uygulanmas lkemiz yararna olacaktr. 4.1.16.4. evre Kaynaklanan Sorunlar Dzeni Planlarna Dair Ynetmelik Uygulamalarndan

evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelikin 4nc maddesinde, evre dzeni plan; lke ve blge plan kararlarna uygun olarak konut, sanayi, tarm, turizm, ulam gibi yerleme ve arazi kullanlmas kararlarn belirleyen plan. eklinde, plan deiiklii ise evre dzeni plan ana kararlarn, srekliliini, btnln bozmayacak nitelikte, 9uncu maddede belirtilen gerekelere dayanarak yaplan ksmi deiiklik. olarak tanmlanmaktadr. evre dzeni planlarnn hazrlanmasnda madencilikle ilgili ileriye dnk projeksiyonlarn gnn gelien ve deien artlarna uygun olmamas, yeni yatrmlarn yaplmasnda sorunlara neden olmaktadr. Bu kapsamda, yaplmas ngrlen plan deiiklii almalarnn da ok uzun zaman almas nedeniyle yatrmlarn yaplmas gecikmektedir. Yukarda belirtilen sorunlarn zm iin, evre dzeni plan notlarnda faaliyetlerin retim yntemleri de dikkate alnarak hkmler konulmas, planlama almalarnda maden alanlar ve zerine yaplabilecek tesislerin plan notuna ilenmesi nerilmektedir. 4.1.16.5. Sulak Alanlara ve Dier Baz Hususlarda Ortaya kan Uygulama Farkllklarna likin Sorunlar Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmeliinde, sulak alan; Alak gelgitte derinlii alt metreyi amayan deniz suyu alanlarn da kapsamak zere, doal ya da yapay, srekli ya da geici, durgun ya da akar, tatl, ac ya da tuzlu btn sular ile bataklk, sazlk, slak ayr ve turbalklar. eklinde; tampon blge ise Sulak alan havzasnn corafi durumu, toporafik zellikleri ve arazinin mevcut kullanm durumuna gre; sulak alan ekosistemini korumak maksad ile ayrlan ve su toplama havza snrn gememek ve snrlar varsa ekolojik etkilenme blgesinden yoksa sulak alan blgesinden itibaren 2500 metreden az olmamak zere ayrlan blge. olarak tanmlanmtr. Sz konusu Ynetmelikin 21inci maddesinde, Tampon blgede kat atk dzenli depolama alanna, kat atk bertaraf tesislerine, bu Ynetmelikle izin verilenlerin dnda maden ocaklarnn almasna ve iletilmesine, endstri blgesi ilan edilmesine, organize sanayi blgesi ve serbest blge sanayi alan kurulmasna ve ek-1de belirtilen faaliyetlerin yaplmasna izin verilemez. hkm bulunmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 279 lkemizin, corafik koullar ele alndnda, byk bir blmnde sulak alan bulunduu grlmektedir. Madencilik yaplmas planlanan sahalarda da sulak alanlar bulunduundan, mezkr Ynetmelik gereince, madencilik faaliyetleri yaplamamaktadr. Bu nedenle, Ynetmelikte yer alan sulak alan tanm, 2500 metre tampon alann koordinatlarnn belirlenerek madencilik faaliyeti yaplmas planlanan alann toporafyas, iletme yeri ve yntemi gibi hususlar dikkate alnacak ekilde yeniden dzenlenmelidir. 4.1.16.6. Maden Atklar ile lgili Ynetmelik Bulunmay Yrrlkteki mevzuatmza gre, maden atklarnn bertaraf edilmesine ynelik bir dzenleme olmadndan hlihazrda maden atklar Atklarn Dzenli Depolanmasna likin Ynetmelik kapsamnda deerlendirilmektedir. Maden atklarnn denetiminin Avrupa Birliinin ilgili direktifiyle uyumlulatrlmas iin, devam eden proje kapsamnda madenlerden kaynakl atklarn bertarafna zg yasal dzenleme bir an nce yaplmaldr. 4.1.16.7. Maden Faaliyetlerinden Elde Edilen Devlet Hakkndan Yre Halknn Yeteri Kadar Yararlanamamas Madencilik faaliyetlerinden elde edilen devlet hakk gelirinden yre halknn yararlanamamas hususuyla ilgili olarak, 5995 sayl Kanunla l zel daresi hesabna aktarlan payn % 50sinin Kylere Hizmet Gtrme Birlikleri hesabna aktarlmasna ynelik olarak yasal dzenleme yapldndan konuya ynelik sorun zmlenmitir. 4.1.16.8. Uzun Mesafeli Koruma Alanlarnda Madencilik Yaplamamas Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin 20nci maddesine gre, uzun mesafeli koruma alannda madencilik yaplabilecei belirtilmi olmasna ramen, baz bykehir belediyelerince uzun mesafeli koruma alanlarnda madencilik yaplmasna izin verilmemektedir. Merkez ynetim ile bykehir belediyeleri arasnda doan ihtilaflar ortadan kaldrmak ve uygulamada birliktelii salamak asndan, Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii hkmleri esas alnarak, bykehir belediyeleri tarafndan uzun mesafeli koruma alanlarnda madencilik yaplmasna ynelik havza ynetmeliklerinin 6 ay ierisinde uyumlulatrlmas, uygulama birlikteliinin salanmas asndan yararl olacaktr. 4.1.16.9. Yatrm Gvencesinin Eksiklii Madencilik sektrnde alnm olan izinlerin iptali ynnde saysz dava almaktadr. Davalarn almasnda, herhangi bir iliki ve teminat aranmadndan, herhangi bir kii, lkenin herhangi bir yresindeki bir yatrmn alm olduu izinleri, dari Yarglama Usul Kanunundaki sre kstlamalar uygulanmakszn dava konusu yapabilmektedir. Bu durum yatrm gvencesini srekli tehdit altnda tutmakta ve yatrmlar caydrmaktadr. stlenilen byk riskler sonucu ortaya karlan maden kaynaklarnn iletmeye alnmasyla ilgili madencilik faaliyetleri kolaylkla durdurulabilmektedir. Yukarda belirtilen ve bilhassa sektrn yaknmalarna sebebiyet veren bu sorunlarn giderilmesi amacyla; 1- Uluslararas hukuk sistemlerinde de mevcut olan ve son yllarda lkemiz hukuk sisteminde de yer bulan hkimlerin ihtisaslamas hususu dikkate alnarak maden davalarna bakmak zere ihtisas mahkemelerinin 6 ay iinde kurulmas, ayet bu husus uygulamada sknt arz edecek ise yine uygulama alan olan 1. Asliye Hukuk Mahkemelerinin bu konuda yetkili klnmas dnlmelidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 280 2- Maden konusunun zel bir bilgi gerektirdii, yaplan iin lke ve dnya ekonomisi asndan byk nem arz ettii, nlerine gelen davalarda bilirkii bamllnn engellenmesi iin daha geni bir perspektiften bak asnn salanmas amacyla; bu konuda birok rnei olan, son derece baarl sonular elde edilen, hkimlere ve cumhuriyet savclarna ynelik dnem dnem eitim almalarnn ksa bir sre ierisinde balatlarak yrtlmesi; hkim ve cumhuriyet savcs adaylarnn Adalet Akademisindeki eitim programna da ders olarak konulmas yararl olacaktr. 4.1.16.10. Aratrma ve Gelitirmeye Ynelik Hizmet Almlarnda Kamu hale Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar 4734 sayl Kamu hale Kanunu her trl kalitesi, teknik zellikleri ve dier vasflar belirlenmi mal ve hizmet almlar dnlerek hazrlanan genel bir ihale kanunu konumundadr. ARGE faaliyetleri ise bata gizlilik prensibi olmak zere nicelikleri, nitelikleri, teknik zellikleri ve detaylar ak biimde belirlenemeyen, sonucunun olumsuz biimde neticelenme ihtimali bulunan, teknik ve idari artlarnda her zaman yanlma paylar olan faaliyetlerdir. zel nitelikli ARGE projelerinin, sayca az olan ve konusunda uzman kii, kurumlara yaptrlmas zorunludur. Ancak bu tr zel projelerin bteleri KKte belirtilen limit snrlar atndan, zel nitelikli ARGE projeleri yaplamamaktadr. Yukarda belirtilen sorunun zlmesi amacyla KKte deiiklik yaplmasnn yararl olaca dnlmektedir. 4.1.17. Kamu ktisadi Teebbslerinde Personel stihdamnda Karlalan Sorunlar Hlen yrrlkte olan ve Bakanlar Kurulunca her yl yenilenen Genel Yatrm ve Finansman Kararnamesi erevesinde belirtilen istisnalar dnda, KTlerde her yl emekli olan ii saysnn en fazla % 10u kadar personel almna izin verilmesinin sorun olduu belirtilmektedir. KTlerin personel alm talepleri, yrrlkteki mevzuat hkmleri erevesinde gerekeleri, verimlilik ve krllk gibi ynleri dikkate alnarak karlanmaya allmaktadr. Bununla birlikte, KTlere ait personel istihdamna ilikin politikalar her yl Bakanlar Kurulu Kararyla istihsal edilen genel yatrm ve finansman kararnamesi erevesinde deerlendirilmektedir. ARGE, yeni retim tesisi kurulmas, faaliyet genilemesi, retim kapasitesinin artrlmas, yeni hizmet birimlerinin faaliyete gemesi gibi durumlarda; KTlerin bu hususlara ilikin hazrladklar ayrntl gereke raporlarnn ve fizibilite ettlerinin Hazine Mstearlnca uygun bulunmas hlinde, ihtiya duyulan personelin bir nceki yl ayrlan saysnn belli bir oranyla snrl kalmakszn, istihdam edilmesi ynnde kararnamelerde deiiklik yaplmas nerilmektedir. 4.1.18. niversite - Sanayi Birliinin Gelitirilememesi Sorunu niversite retim yelerinin, sanayi sektrne ynelik proje ya da danmanlk hizmeti vermeleri ciddi bir zaman ve zveri gerektirmektedir. 04/11/1981 tarihli ve 2547 sayl Yksekretim Kanununun 37nci maddesine gre; yksekretim kurumlar dndaki kurulu veya kiilerce, niversite iinde veya hizmetin gerektirdii yerde, niversiteler ve bal birimlerden istenecek, bilimsel gr proje, aratrma ve benzeri hizmetler iin alnacak cretler, ilgili yksekretim kurumunun veya buna bal Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 281 birimin dner sermayesine gelir kaydedilmektedir. retim grevlileri belirli artlar altnda dner sermaye deneinden faydalanabilmektedirler. Ancak, 375 ve 631 sayl KHKler ve 4505 sayl Kanun ile retim grevlilerinin dner sermaye deneinden faydalanmalar fiilen imknsz hle getirilmitir. retim elemanlarnn sanayi ve dolaysyla madencilik sektrne vermi olduu bilimsel gr, proje, danmanlk, aratrma ve benzeri hizmetler iin alacaklar cretlerin belli bir blmnn dorudan hizmeti veren retim grevlisine aktarlmas ve bu tutarn 375 ve 631 sayl KHKler ve 4505 sayl Kanun hkmleriyle ilikilendirilmemesi hlinde niversitelerden salanacak bilimsel hizmetlerin artaca, bu tr skntlarn giderilmesi iin ise yasal dzenlemenin yaplmasnn yararl olaca dnlmektedir. 4.1.19. Madencilik Faaliyetlerinden Olumsuz Etkilenen Arazilerin evre Dzenlemesi ile lgili Olarak evre Uyum Teminat Madencilik alannda gelimi lkelerde yatrmc irketlerden, madencilik faaliyetinin balangcndan itibaren evrenin dzenlenmesi ile ilgili gvence olarak para veya banka teminat mektubu alnmaktadr. lkemizde evre uyum teminat yeterli oranda alnmadndan, baz madencilik faaliyetleri sonucunda evre dzenlemesi yaplmasnda sorunlar yaanmaktadr. ED raporlar ve proje tantm dosyalarnda yer alan arazi iyiletirme planlarnda, evre dzenlemesi iin gerekli olan kaynak bedel belirlenmelidir. Bu bedelin belirlenmesinde; madenin yaps, retim yeri ve mevcut arazi kullanm durumu ayr ayr dikkate alnmaldr. Kararlatrlan bedel sadece evre dzenlemelerinde kullanlmak zere alacak hesaba yatrlmaldr. Yatrmc irket tarafndan her yl yaplan evre dzenlemesi deeri kadar -evre dzenlemesinin her aamas- belirlenen teminat yl baznda iade edilebilmelidir. Alnacak teminatn kullanlmasnda, 4.1.10.6. Maden Aramalar, evre Dzenlemesi, Sal ve Gvenlii Harcamalarna Kaynak Ayrlmas Amacyla Vergi Avantaj Salanmamas blmnde yaplan aklamalarn gz nnde bulundurulmas faydal olacaktr. 4.1.20. Yksek hale Bedelli ve Uzun Sreli Madencilik Alt Yap lerinin Hizmet Alm Yolu ile Yaptrlmasnda Kamu hale Kanunundan Kaynaklanan Sorunlar Madencilik sektrnde faaliyet gsteren KTler, yapm ii ve hizmet alm ilerinin nemli bir ksmn Kamu hale Kanunu kapsamnda yklenici firmalar marifetiyle gerekletirmektedir. KTler serbest piyasa koullarnda faaliyette bulunduklarndan dier piyasa irketleri ile rekabet edebilmeleri iin ayn artlara sahip olmalar gerekmektedir. KTlerin Kamu hale Kanunu hkmleri kapsamnda gerekletirdikleri iler, maddi boyutu byk ve uzun sreli olduundan, Kamu hale Kanunu hkmlerine bal kalnmas hlinde KTlerin rekabet etme kabiliyeti azalmaktadr. Bu sakncann ortadan kaldrlabilmesi iin, faaliyet alan madencilik ve petrol olan KTlerin Kamu hale Kanunu kapsam dna karlmas nerilmektedir. 4.2. TOPLUMSAL-SOSYOLOJK SORUNLAR NEDENLERDEN KAYNAKLANAN

Madencilik sektrndeki toplumsal-sosyolojik nedenlerden kaynaklanan sorunlar ile bunlara ilikin zm nerileri aada deerlendirilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 282 4.2.1. Madencilik Sektrnde Halkla likilerin Eksiklii ve Bilgi Kirliliinden Kaynaklanan Sorunlar Toplumda, madencilik sektr hakknda bilgi eksiklii, bilgi kirlilii ve yanl bilgilendirmeden kaynaklanan n yarglar olumutur. Toplumda oluan n yargy ykmak iin, uzmanlarca lke madenlerinin nemi, madenlerin karlarak lke ekonomisine kazandrlmasnn gereklilii ve yeni istihdam alanlarnn oluturulmas, madenciliin sanayilemenin ana girdisini salayan bir sektr olduu konularnda, grsel ve yazl medyada yayn ve programlar (ak oturum, panel, belgesel, reklam vb. almalar) yaplarak halk bilinlendirilmelidir. zellikle Devlet televizyon ve radyolar, madenciliin tantm ve nemine ilikin yaynlar yaplmasna nclk etmelidir. Radyo ve Televizyon st Kurulu tarafndan verilen yayn durdurma cezalarnda yayn durdurulan program yerine madenciliin tantmna ilikin belgeseller yaymlanarak toplum aydnlatlmaldr. Madencilik sektrnde faaliyet gsteren irketlerde halkla ilikiler birimleri kurulmal, var olanlar glendirilmeli ve bylece madenciliin faydalar iyi anlatlmal, madenci-yre halk kaynamas salanmaldr. 4.2.2. Madenciliin Gnlk Yaamdaki neminin Bilinmemesi Gnlk yaamda kullandmz birok eyann girdisinin madencilikten salanmasna ramen, hayat ak ierisinde bunun fark edilmemesi madenciliin gerek neminin toplum tarafndan alglanmasn engellemektedir. Madenlerin ham hlden (tvenan) gnlk hayatmzda kullandmz vazgeilmezlerimize nasl dnt hakknda kampanya ve bilgilendirmeler yaplmaldr. Gnlk hayatn temel ihtiyalarnn ounluunun madenlerden saland, topluma ve kamuoyuna iyi anlatlmaldr. Aadaki rnekler madenciliin nemini vurgulamaktadr.

ekil 51. Bir Otomobil retmek in htiya Duyulan Madenler

Ortalama bir konut iin yaklak 400 ton, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 283 1 km otoyol iin 30.000 ton, Orta byklkte bir okul / hastane iin yaklak 30.000 ton, 25-30.000 kii kapasiteli bir stadyum iin ise 300.000 ton agrega gereklidir. Madencilik sektrnn ciddi bir istihdam potansiyeli oluturduu, sektrde 1 kiilik istihdamn dolayl olarak 12 kiiye kadar i imkn salad halka anlatlmaldr. Madenciliin youn olarak yapld blgelerde i gn azald, sosyal, kltrel ve ekonomik adan olduka hzl kalknmann yaand bilinmektedir. Madencilik faaliyetleri, yol, su, elektrik ve haberleme gibi alt yap imknlarn beraberinde getirmektedir. Batman, Soma ve Zonguldak rneklerinde olduu gibi, madencilik faaliyetlerinin sosyal, ekonomik ve kltrel hayatn gelimesinde baat rol oynad ve ehirleme olgusu zerinde olumlu etki salad grlmtr. 4.2.3. Petrol ve Doal Gaz Aramalar Hakknda Yanl Bilinenler Uzun yllardr; halk arasnda, yazl basn, grsel medya ve zellikle son yllarda teknolojinin gelimesine bal olarak yaygnlaan internet sitelerinde yabanc petrol irketlerinin lkemizin eitli yerlerinde petrol ve doal gaz aramalar yaptklar ve bu aramalar sonucunda petrol ve doal gaz bulduklar, ancak daha sonra sz konusu kuyular cva ile doldurup zerine beton dkp kapattklar ynnde iddialar yer almaktadr. Arama sondaj yaplan bir yerde petrol ve doal gaz bulgusu olmas hlinde, bu bulgunun iletmeye deer bir miktarda olup olmadnn belirlenmesi amacyla bilimsel fizibilite (kuyu tamamlama) almalar yaplmaktadr. Ayrca, deerlendirmede; petroln yzeye karlmas, yzey tesisleri ve petrol nakletme masraflar gibi ayr yatrmlarn yaplmas gerekmektedir. Bu almalar sonucunda, sz konusu petrol sahasnda retimin ekonomik olup olmayaca hakknda bir karara ulalmaktadr. Bulunan petroln retilmesi, ekonomik deilse, dier bir deyile, petroln retiminden elde edilecek gelir, retim iin yaplacak masraflar karlamayacaksa ya da karlasa bile irketin byklne bal olarak i krllk oranlarn karlamayacaksa o kuyu/saha iletmeye alnmamaktadr. Ancak mill petrol irketi TPAO zamanla retim miktar den kuyular az zararna da olsa -retilmeyen her varil petrol, lkemizin dardan almak zorunda kalaca bilinci ile- emek, i, enerji masraflarnn da lkemiz dhilinde kalmas amacyla retim kuyularndan sonuna kadar faydalanmaya almaktadr. Bu durum, yerli zel ve yabanc petrol irketleri iin geerli deildir. Ticari hayatta TPAO dndaki dier petrol irketleri, ilgili kuyu ekonomik olmaktan kt an retimi durdurabilmektedirler. Bununla birlikte terk edilen petrol ruhsat sahasnda daha sonra TPAO ve dier yerliyabanc petrol irketleri tarafndan da arama/retim almas yaplabilmektedir. Gerek evre mevzuat gerekse petrol mevzuat gerei, terk edilen her kuyunun az elik tapa ve imento ile kapatlmak zorundadr. Ayrca, cva olduka pahal bir element olduundan, 60 cm apnda ve 2000-3000 metre derinliindeki bir kuyuyu cva ile doldurup kapatmak mantkl bir yntem deildir. Yukarda aklanan nedenlerle, birtakm yabanc irketlerin bulduklar petrol ve doal gazn kartlmasn engellemek amacyla, bu irketler tarfndan kuyularn kapatldna ilikin olarak ortaya atlan sylentiler gerei yanstmamaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 284 4.2.4. Siyanr Hakknda Yanl Bilinenler Siyanr, insan sal ve evre ynnden kabul edilebilir risk snrlar iinde ynetilebilir bir kimyasal maddedir. Toksikoloji bilimi uzmanlarna gre, altn retiminde kullanlan sodyum siyanrn evre ve insan sal asndan, sanayide kullanlan kimyasallar iinde ynetilebilen bir kimyasal olduu ifade edilmektedir. Sodyum siyanr, gnlk hayatta srekli karlalan karbon ve azotun basit bileiinden olumaktadr. Toksikoloji bilimine gre siyanrn; gne , bitkiler ve bakteriler tarafndan doal olarak bozundurulduu ve bileenlerine ayrld, ancak yksek dozlara maruz kalndnda akut toksik etkisi olduu belirtilmektedir. Sodyum siyanr, naylon ve plastik sanayisi, tekstil sanayisi, metal ileme ve kaplama, galvanizleme, kuyumculuk ve mcevhercilik, boya sanayisi, ivit imalat, tarm ilalar imalat, optik parlatclar, metallerin renklendirilmesi, fotoraflk ve tp alannda yaygn olarak kullanlmaktadr. Trkiyede sanayide kullanlan siyanrn % 1i altn madenciliinde, % 99u ise tekstil, plastik, naylon, galvaniz, kuyumculuk, ila vb. dier alanlarda kullanlmaktadr. 4.2.5. Altn Aranmasnda Siyanr Kullanldna likin Yanl Bilgilendirme Madenlerin aramasnda kullanlan yntem balamnda; kmr, demir, bakr, bor vb. madenler nasl aranyorsa altn aramasnda da ayn yntemler kullanlmakta ve aralarnda herhangi bir fark bulunmamaktadr. Dnyann hibir yerinde altn aramaclnda siyanr kullanlmamaktadr. Dnyada; ABD, Gney Afrika, Kanada gibi lkelerde 140 yldan beri altn retiminde siyanr, cevher retilip krlp boyutlandrldktan sonraki aamada altnn zeltiye alnmas ileminde kullanlmaktadr. Avrupada; sve, Finlandiya, talya, spanya, Romanya ve Bulgaristan gibi lkelerde siyanrleme teknolojisiyle altn retimi yaplmaktadr. Avrupa Birliinde, siyanrleme yntemiyle altn madencilii yasaklanmamtr. Trkiyede de siyanrleme yntemiyle altn cevherinden metal altn elde edilmesini yasaklayan bir dzenleme bulunmamaktadr. Altn madencilii faaliyetleri, bilinli ya da bilinsiz olarak kamuoyunda ve medyada ok sk olarak kt ve olumsuz eletirilere maruz kalmaktadr. Siyanrle altn ileme yntemi topluma doru anlatlmal, bu konuda rnek uygulamalar gsterilmeli, siyanrn kontrol edilebilir bir risk tad izah edilmelidir. 4.2.6. Altn Bilinmemesi Madenciliinin Trkiye Ekonomisine Katksnn Yeterince

lkemizde altn retimi toplam talebi karlayamadndan, altn srekli ithal edilen kymetli metal madenler arasnda yer almaktadr. Bu nedenle altn retiminin artrlmas suretiyle ithalata denen kaynaklarmzn yurt iinde kalmas salanabilir. Tabloda yllar itibaryla altn retimi ve ABD dolar cinsinden deeri gsterilmitir. Tablodan da anlalaca gibi, 2003-2008 yllar arasnda 1.344.051,45 ons altn retilerek 851.132.720,26 ABD dolar tutarndaki dvizin yurt iinde kalmas salanmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 285 Tablo 70. Yllara Gre Altn retimi YILLAR RETM MKTARI GR RETM MKTARI (ONS) ALTIN FYATI $/ONS 2003 2004 2005 2006 2007 2008

5.390.000,00

3.260.000,00

4.170.000,00

8.040.000,00

9.920.000,00

11.020.000,00

173.311,90

104.823,15

134.083,60

258.520,90

318.971,06

354.340,84

357,46

408,57

441,30

610,80

692,80

870,05

RETM DEER ($)

61.952.070,74 42.827.594,86 59.171.093,25 157.904.565,92 220.983.151,13 308.294.244,37

Kaynak: MGEM, STANBUL ALTIN BORSASI

2003-2009 yllar arasnda altn madencilii faaliyetleri sonucunda altrlan ii saylar aadaki tabloda gsterilmitir. 2009 yl sonunda altn madenciliinde istihdam edilen ii says 1486ya ulam ve 7 yl ierisinde ii gelirlerinden kesilen gelir vergisi toplam 22.695.484 TL olmutur.
Tablo 71. Altn Madenciliinde alan i Says ve cretlerinden Kesilen Gelir Vergisi Tutar (TL)

YIL 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Kaynak: GB

SAYISI 58 168 367 455 899 1263 1486

GELR VERGS KESNTS (TL) 25.765 406.035 1.215.389 1.852.604 3.554.238 6.487.701 9.153.752

2004-2008 yllar arasnda 3.826.646 TL, devlet btesine devlet hakk olarak aktarlm olup yllara gre ayrnts aadaki tabloda yer almaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 286 Tablo 72. Altn Madencilii zerinden Alnan Devlet Hakk Tutarlar (TL) 2004 2005 2006 2007 2008 TOPLAM Kaynak: MGEM 139.920,46 414.249,15 1.064.350,80 986.665,48 1.221.460,39 3.826.646,28

2003-2009 yllar arasnda altn madencilii faaliyetleri sonucunda; 165.187.927 TL kurumlar vergisi, 135.883.612 TL KDV, 933.973 TL har, 435.264 TL damga vergisi olmak zere toplam 302.440.776 TL vergi geliri kamuya aktarlmtr.
Tablo 73. Altn Madenciliinden Alnan Vergiler/TL Yllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Toplam Kaynak: GB Kurumlar Vergisi 1.278.149 70.000 6.555.216 18.683.221 17.249.387 37.381.378 83.970.576 165.187.927 KDV 733.017 768.858 5.101.309 12.888.507 26.268.865 40.551.715 49.571.341 135.883.612

Harlar
13.295 12.852 148.994 72.332 93.625 211.963 380.912 933.973

Damga Vergisi
5.519 2.724 51.110 10.888 138.815 135.561 90.647 435.264

4.2.7. Genel Bir Veri Taban Eksiklii Kamu e-portalnn oluturulmas, bu portalda tm kurumlara ait bilgiler (rnein MTAnn jeoloji haritalar, arama ve rezerv bilgileri; MGEMin ruhsat bilgileri; TEAn enerji nakil gzerghna dair corafi bilgiler; evre ve Orman Bakanlnn sulak alan, mill park, yaban hayat sahalar; TCDDnin demir yolu bilgileri; DSnin glet, kanalet, baraj vb. madencilii ilgilendirebilecek her trl veri) madencilerin eriimini mmkn klacak ekilde oluturulmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 287 Arama ve rezerv gelitirme almalarna katk salamak amacyla, ruhsat hukuku sona eren sahalarda, daha nce yaplan arama faaliyetlerine ilikin (jeolojik ett, aratrma, sondaj, jeofizik yntemler vb.) verilerin ve yrrlkten den sahalarn yllk retim miktarlarnn e-portala dhil edilmesi faydal olacaktr. 4.2.8. Eitim Sorunu niversite eitiminde lke talebinin ok stnde renci yetitiren yer bilimleri blmleri almas eitim kalitesinde de yol amtr. Sektrn istedii nitelikte mhendis yetitirmesi giderek glemi ve eitim kalitesi dmtr. Mezun olanlarn saysnn ok olmas nedeni ile isizlik oran artm, i bulanlar da sektrn bekledii verimi salayamamlardr. niversitelerdeki yer bilimleri blmlerinin eitim kalitesinin/standartlarnn artrlmasna ynelik tedbirlerin alnmas, madenciliin youn olduu blgelerde meslek yksekokullarnn almas bu ekilde sektre ynelik ara eleman ihtiyacnn karlanmas, uygulamal staj imknlarnn dzenlenmesi, sre ve kapsam ynyle daha da gelitirilmesi, ilgili fakltelerde i sal ve gvenlii ile ilgili derslerin eklenmesi, niversitelerle madencilik firmalarnn ortak projeler gelitirmeleri ve birbirleri ile koordineli bir ekilde almalar ynnde gerekli giriimlerde bulunulmas gerekmektedir. 4.2.9. Sektrdeki Koordinasyon-letiim Eksiklii Uygulamada, madencilik sektrndeki sivil toplum rgtleri (retici birlikleri, kooperatifleri, vakflar ve meslek odalar vb.) arasnda ciddi bir koordinasyon eksiklii bulunmaktadr. Madencilik sektr deil de, belli mnferit alt gruplar olarak hareket edilmektedir. Ruhsat sahipleri veya sektrn belli bir ksmn temsil eden birlik, vakf vb.leri sadece kendi alt sektr grubunun sorunu ile ilgilenmekte; btn lke madencilik sektrnn sorunu hline gelmi problemlerin zm gecikmekte ya da uzun yllar zlememektedir. Mevcut btn organizasyonlarn zerinde, konu ile ilgili devlet-sektr-sivil toplum kurulular ile salkl ilikiler gelitirebilecek ve madenciliin btn faaliyet alanlarn kapsayacak ilevsel ve dinamik bir yap kurulmaldr. 4.3. SALII VE GVENL LE LGL SORUNLAR Madencilik, doas gerei ierdii riskler nedeniyle zellik arz eden; bilgi, deneyim, uzmanlk ve srekli denetim gerektiren en ar ve tehlikeli sektrlerin banda gelmektedir. kazalar ve meslek hastalklar asndan en riskli sektrler arasndadr. lkemizdeki maden iletmelerinin ortak sorunlar; madencilik iin gerekli bilgi, uzmanlk, nitelikli i gc ve sermaye yapsndan yoksun olunmas, alan teknik eleman ve iilerin sklkla deimesi, alanlarn ve iverenlerin i sal ve gvenlii konularnda bilgi dzeylerinin yetersizlii ve teknolojik gelimelerin takip edilememesi eklinde sralanabilir. 4.3.1. Gvenlik Kltr Eksiklii yerlerinde i sal ve gvenlii koullarnn arttrlmasnda, sadece denetim yeterli olmamaktadr. alma hayatnn temel unsurlar olan iverenler, iiler ve bunlarn rgtleri, sivil toplum kurulular bu srete nemli aktrlerdir. sal ve gvenlii mevzuatnn getirdii yeni yaklam olan koruyucu ve nleyici kltrn benimsenmesini ve davrana yansmasn salamak amacyla i sal ve gvenlii konusu temel eitim programlarna dhil edilmelidir. sal ve gvenlii ile ilgili sosyal ortaklar tarafndan sadece alma hayatnda deil, tm toplumda salk ve gvenlik bilincinin oluturulmasna aba gsterilmelidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 288 4.3.2. Kazalar ve Meslek Hastalklar Orannn Ykseklii Madencilik sektrndeki i kazas orannn dier sektrlerle karlatrldnda yksek olduu grlecektir. 2008 yl i kazas istatistiklerine gre tm sektrlerde yz bin iide 828 i kazas yaanmken, madencilik sektrnde yz binde 5.669 i kazas yaanm; tm sektrlerde yz binde 9,82 lm meydana gelmiken, madencilik sektrnde yz binde 57,41 lm meydana gelmitir. 2008 ylnda tespit edilen meslek hastalklarnn % 60,85i madencilik sektrnde gereklemitir. Sektrdeki i kazas ve meslek hastal says dnya ortalamasnn ok stndedir. Madencilik sektrndeki i sal ve gvenlii ile ilgili duyarll arttrarak i kazalar ve meslek hastalklarn azaltmak amacyla, zellikle sektrde yer alan kk ve orta lekli i yerlerine ynelik olarak aratrma ve eitim faaliyetleri gerekletirilmeli; i sal ve gvenlii ile ilgili kurumlar tarafndan, kamu destekli bilgilendirme-eitim toplantlar, konferans, kurs, seminer, kongre, fuar ve sempozyumlar dzenlenmelidir. alanlar ve toplumu bilinlendirme amal, yazl ve grsel materyaller hazrlanmaldr. zellikle madenciliin youn olarak yapld, i sal ve gvenlii asndan risk faktrnn yksek olduu blgelerde, alt aylk dnemler hlinde eitim programlar dzenlenmelidir. 4.3.3. Meslek Mensuplarnn Uzmanlama Yetersizlii sal ve gvenlii ile ilgili risk deerlendirilmesi konularnda bilgi eksiklii bulunmaktadr. gvenlii uzmanlarnn saysnn ve niteliinin artrlmas ynnde tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Madencilik sektrnde faaliyet gsteren meslek gruplarnn (maden, jeoloji ve jeofizik mhendislikleri, maden teknikerlii vb.) niversite ders programlarndaki madenlere ynelik i sal ve gvenlii ile ilgili ders ierikleri zenginletirilmeli, konu zerinde hassasiyetle durulmaldr. 4.3.4. alanlarn Yaptklar lerle lgili Mesleki Eitimlerinin Yetersizlii Madencilik sektrnde nitelikli i gc eksiklii bulunmaktadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ile Mill Eitim Bakanl, meslek rgtleri ve sendikalarn i birliinde maden sektrnde mesleki eitim programlar hazrlanarak sektrde alacak kalifiye eleman ihtiyacnn karlanmas salanmaldr. 4.3.5. Sal ve Gvenlii Hizmetlerinin Tm Yerlerini Kapsamamas Sektrn i sal ve gvenlii hizmetlerindeki yasal zorunluluu (i sal ve gvenlii kurulu kurma, i yeri hekimi ve i gvenlii uzman altrma), alan saysnn 50 ve zerinde olmas durumunda ortaya kmaktadr. sal ve gvenlii hizmetlerinin ii saysna bal olmadan tm i yerlerini kapsayacak ekilde sunulmas esas olmaldr. 4.3.6. alanlarn Yerlerinde Sal ve Gvenlii Konusundaki almalara Katlmnn Yetersizlii alanlarn, i yerlerinde i sal ve gvenlii konusundaki almalara yeterli dzeyde katlm salanamamaktadr. verenler, i yerlerinde yrttkleri i sal ve gvenlii faaliyetlerine alanlarn katlmlarn salamak zere mevzuata uygun olarak gerekli nlemleri almaldr. letmeciler, dnyann ileri madencilik yapan lkelerinde olduu gibi, snrl kaza says ya da snrl kayp i gn saysna gre alanlara zaml cret demeyi dnerek alanlarn i sal ve gvenlii nlemlerine uymalarn desteklemelidir. rnein uluslararas madencilik yapan bir metalik maden iletmesi, yl ierisinde 3 zaman kaypl i kazasna kadar alanlara cretlerini % 25 zaml demektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 289 Madencilikle ilgili sivil toplum kurulular (meslek odalar, iveren ve ii sendikalar vb.), i sal ve gvenlii birimleri kurarak sektr alanlarna ve sektrdeki iletmelere i sal ve gvenlii hizmetlerinin ulamas konusunda destek salamaldr. 4.3.7. Sal ve Gvenlii Teftilerinin Etkinsizlii sal ve gvenlii teftiileri daha ok tepkisel yaklam esasl yaplmaktadr. Teftiin yapld andaki eksikliklere younlalmaktadr. Alnan tedbirlerin kalcl salanamamaktadr. Madencilik sektrndeki i sal ve gvenlii teftilerinin etkinliini salamak zere, koruyucu ve nleyici yaklam esas alarak ii ve ivereni ynlendirici, bilgilendirici kalc tedbirleri oluturma amal tefti yaklamna nem verilmelidir. 4.3.8. Sektrde Birliinin Olmay Madencilik sektrnde i sal ve gvenlii konusunda mnferit almalar olup aktrler arasnda i birlii bulunmamaktadr. Sektr ile ilikisi bulunan tm kamu kurum ve kurulular, zel sektr temsilcileri, niversiteler ve sektrdeki sivil toplum rgtleri arasnda i sal ve gvenlii konusunda, i birlii gelimesine ynelik almalar yaplmaldr. Gelitirilecek i birlii erevesinde iyi uygulamalarn paylalmas ve yaygnlatrlmas salanmaldr. sal ve gvenlii ile ilgili eksiklik ve risk tespit edilmesi durumunda ilgili tm kurumlara bilgi verilmelidir. 4.3.9. Patlamalara Kar Uygun Ekipman Kullanlmamas Patlama ihtimali bulunan maden ocaklarnda ATEX uyumlu donanm ve koruyucu sistemlerin kullanm yetersizdir. Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelike uyumlu ekipmanlarn kullanm konusunda etkin denetim salanmal, bu ekipmanlarn tamir ve bakmlar ile ilgili olarak Ynetmelikte belirtilen hususlara uyulmaldr. 4.3.10. Sal ve Gvenlii Aratrmalarnn Yetersizlii sal ve gvenlii konusunda, madenlerde yaplan aratrmalar yetersizdir. Yer alt kmr madenciliinde, kmr retim derinliklerinin artmas ve buna bal olarak metan patlamas riskinin ykselmesi nedeniyle; gelien teknolojiler nda metan tespiti, drenaj, kmrn yer altnda gazlatrlmas ncelikli olmak zere aratrma gelitirme almalar yrten akredite olmu bir kurum kurulmal ve lkenin risk haritas karlarak alnmas gereken nlemler belirlenmelidir. Bu konuda yaplan almalar desteklenmelidir. 4.3.11. Acil Durumlarda Organizasyon Yetersizlii Acil durumlarda organizasyon yetersizlii bulunmakta olup meydana gelen i kazalar; iverenlerin, teknik elemanlarn, iilerin yaanan olumsuzluklara hazrlksz olduunu gstermektedir. Yer alt maden iletmelerinde acil durumlarda kullanlmak zere toplanma/snma odalar kurulmal, yer altnda alan iileri takip edebilmek iin ba lambalar ya da kemerlere taklacak iplerden faydalanlmal, acil durumlarda davran alkanlklar kazanmak iin belirli aralklarla gvenlik tatbikatlar yaptrlmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 290 4.3.12. Ekipman Maliyetlerinin Ykseklii Madencilik sektrnde kullanlan ekipmanlarn (i sal ve gvenliine ynelik ekipmanlar, mekanize sistemler, exproof ekipmanlar vb.) byk bir blm ithal edilmekte olup ekipman maliyetinin yksek olmas; bakm, onarm srelerinin yurt dna bal olmas maden ivereni asndan sorun olmaktadr. Bu sebeple zellikle exproof ekipmanlarla ilgili yerli retim cesaretlendirilmeli veya bunlarn ithalatnda kolaylklar salanmaldr. 4.3.13. Salk Gvenlik Dokmannn Onaylanmam Olmas Mevzuat gerei iilerin maruz kalabilecekleri risklerin belirlenip deerlendirildii, alma yerlerinin ve ekipmann gvenli ekilde dzenlendii, ekipmanlarn kullanm ve bakmlar ve alnmas gerekli nlemlerin yer ald salk gvenlik dokmannn iverence hazrlanmas gerekmektedir. Hazrlanan salk gvenlik dokmannn, akredite/uzman mhendis ya da yetkili bir kurum tarafndan onaylanmadan retime balanmamas salanmaldr. 4.3.14. Sal ve Gvenlii Mevzuatnn Uygunlama Sorunlar Avrupa Birlii Mktesebat kapsamnda 2003 ylnda 4857 sayl Kanununun yrrle girmesinden sonra, anlan Kanunun 78inci maddesi uyarnca i sal ve gvenlii alannda bata 89/391/EEC sayl Avrupa Birlii Konsey Direktifi (ereve direktif) olmak zere, dier ilgili direktifler 2003 Aralk ayndan itibaren her biri ayr bir Ynetmelik olarak yaymlanmtr. Bu ynetmelikler ierisinde yer alan Sal ve Gvenlii Ynetmelii Dantay 10. Dairesince 15.06.2006 tarihinde iptal edilmitir. Sz konusu Ynetmelik, yukarda da belirtildii zere ereve bir ynetmelik olup yaymlanan dier ilgili ynetmeliklerle ilikisi bulunmaktadr. Bu sebeple, uygulamada birtakm sorunlarla karlalmaktadr. Dolaysyla, 89/391/EEC sayl Avrupa Birlii Konsey Direktifinin uyumlulatrlmas gerekmektedir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca 89/391/EEC sayl Avrupa Birlii Konsey Direktifiyle uyumlulatrmak amacyla Sal ve Gvenlii Kanunu Tasla almalar devam etmektedir. Anlan Kanun Tasars Taslann yasalamasyla, uygulanmasyla ilgili sorunlar ortadan kalkacaktr. dier ynetmeliklerin

Madenlerle ilgili olarak, Yer alt ve Yer st Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii ile Sondajla Maden karlan letmelerde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmeliinin uygulanmasna ynelik olarak, ilgili taraflarla i birlii ierisinde rehber veya uygulama talimatlar hazrlanmaldr. Madencilikle ilgili belirtilen Ynetmeliklerin yan sra mlga edilen 1475 sayl Kanunu gereince karlan Maden ve Ta Ocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Alnacak i Sal ve Gvenlii nlemlerine likin Tzk, i Sal ve Gvenlii Tz, Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmelik, Grizulu Ocaklarda Elektrik Enerjisi Kullanlmas Hakknda Ynetmelik, Grizulu ve Yangna Elverili Ocaklarda Alnmas Gerekli Tedbirler Hakknda Ynetmelik ile Deniz, Gl veya Nehir Altnda Bulunan Madenlerdeki almalar Hakknda Ynetmelik 4857 sayl Kanununun geici 2nci maddesi gereince hlen yrrlktedir. Yukarda da belirtildii zere ikili bir mevzuat sz konusu olup uygulamada skntlar ve elikiler yaratmaktadr. Uygulamada birlii salamak amacyla ikili yapnn giderilmesi gerekmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 291 4.3.15. Meslek Hastalklarnn Tehisinde Yetersizlik lkemizde hastalklarn nedeninin mesleki olup olmad konusunda tehis eksiklii bulunmaktadr. Bu da meslek hastalklarnn nedeninin yeterince bilinmemesine ve gerekli tedbirlerin alnmamasna neden olmaktadr. Bu kapsamda Salk Bakanl ile alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl arasnda i birlii salanarak meslek hastalklar tan sistemi gelitirilmeli, meslek hastalklar hastanelerinin says artrlmaldr. Ayrca, yer alt kmr ocaklarnn bulunduu blgelerdeki salk merkezlerinde yank niteleri kurulmaldr. 4.3.16. Kazas Sigortas Prim Politikasnn Uygunsuzluu kazas sigortas iin iverenden alnan primlerin ayn olmas, uygulamada adaletsizlie neden olmakta ve iverenin SG nlemleri almasnda olumlu etki salamamaktadr. kazas sigortas prim politikas, SG hizmetlerinin organizasyonu iin tevik olarak kullanlmaldr. Kaza says ve meslek hastal says az olan iverenden, daha az sigorta primi alnmaldr. 4.3.17. Madencilik Sektrne zg Sal ve Gvenlii Tefti Biriminin Bulunmay alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl bnyesinde faaliyet gsteren Tefti Kurulu Bakanl, saha denetimlerinde i sal ve gvenlii ynnden mevzuatn gerei gibi uygulanp uygulanmadn denetleyip tefti etmektedir. Bu kapsamda, maden i yerlerinde arlkl olarak maden mhendisi veya jeoloji mhendisi olan i mfettileri tarafndan denetim ve tefti yaplmaktadr. Tefti Kurulunun gerekletirdii teftiler, sadece maden i yerlerine zg olmayp tm sektrleri kapsayc ekilde yaplmaktadr. Maden sektrnne ynelik i sal ve gvenlii teftilerinin; alt yaps gl, organize olmu, insan kaynaklar yeterli, kriz ortamlarna hazrlkl olacak bir ekilde mevcut tefti organizasyonu ierisinde veya yeni bir ekilde organize olacak maden sektrne zg bir Madencilik Sal ve Gvenlii Tefti Birimi tarafndan yaplmas uygun grlmektedir. 4.4. SEKTRDE KARILAILAN DER NEML SORUNLAR Madencilik sektrnde karlalan dier nemli sorunlar ile zm nerileri aada deerlendirilmitir. 4.4.1. Arama Yetersizlii Sorunu Arama faaliyeti, madenciliin en riskli alan olarak ne kmaktadr. Bu safhada yatrmcnn finansman ihtiyac, finans kurulularnca yeterince karlanmamaktadr. lkemizde maden arama faaliyetleri daha ok kamu eliyle yrtlmeye allm ve eitli nedenlerden dolay yeterli lde arama yaplamamtr. Rezerv ve ekonomik lek yetersizlii, teknoloji ve ekipman eksiklii, sermaye, bilgi birikimi ve yetimi personelin yetersizlii/kurumlarda tutulamamas, zel sektrn risk algs ve i yapma kltrnn maden aramaclna uygun olmamas gibi faktrlerin, aramacln yeterince gelimemesinde balca etkenler olduu dnlmektedir. Maden aramaclnn yetersiz oluu lkemizde madenciliin alt yapsnn da yeterince gelimemesine sebep olmutur. Dier taraftan; maden arama faaliyetlerinin de ED Ynetmelii kapsamna alnmas, maden aramaclnda ciddi bir caydrc unsur olarak deerlendirilmektedir. Gerek gelimi ve gerekse gelimekte olan lke mevzuatlarnda ED kapsam dnda deerlendirilen arama faaliyetlerinin, lkemizde de tekrar ED Ynetmelii kapsam dna karlmas gerekli grlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 292 Kamu adna arama faaliyetlerini yrten MTA Genel Mdrl, 2009 ylnda 248.073 metre sondaj yapm olup bunlarn 167.100 metresi zel sektre ihalelerle yaptrlmtr. 80.973 metre sondaj da MTA kendi ekipmanlar ile yapmtr. MTAnn zel sektre yaptrd sondajlarn 123.000 metresi kmr aramalar, 6.800 metresi endstriyel ham madde, 37.300 metresi de polimetalik maden aramalar iin yaplmtr.
Tablo 74. MTAnn 2003-2009 Yllar Arasnda Yapt Sondajlarn Dokman

Gerekleen MTA Sondajlar (Metre) Jeotermal Sondajlar Kmr Sondajlar Metalik Maden Sondajlar Endstriyel Ham Madde Sondajlar Dier Toplam Sondaj

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

6.386 4.509 8.516

7.211 2.083 13.293

11.762 40.511 7.343

10.809 107.084 6.432

17.403 68.164 9.607

16.158 126.174 34.986

17.938 171.955 36.160

11.980

9.830

7.146

15.106

13.969

13.870

20.850

1.170 31.391 32.417 66.762 139.431 109.143 191.188 248.073

MTAnn yapt sondaj miktarlarnda yllara gre nemli art olmasna ramen; arama sondaj miktarlarnn daha artrlmas, derinlerdeki madenlerin aranmas amacyla derin sondajlarn yaplmas gerekmektedir. Ayn jeolojik koullarda olumu maden sahalarnn aratrlmasnda birbirine benzer verilerden yararlanabilmek iin havza baznda arama yaplmas, zellikle MTAnn bu yndeki almalarnn desteklenmesi gerekmektedir. Gnmze kadar daha ok kamu eliyle yrtlmeye allan lkemizdeki maden aramaclna, yerli ve yabanc zel sektr firmalarnn etkin ve kalc bir ekilde katlmnn salanmasna ynelik politikalar ve stratejiler gelitirilmelidir. Bu kapsamda, ilgili yasal ve hukuki alt yap hazrlanmal, arama maliyetleri ve aramaya ilikin risk faktrleri azaltlmal, yeni finansman imknlar gelitirilmeli, aramac firmalarn talep edebilecei veri ve bilgi alt yaps glendirilmelidir. Dier taraftan KDV, arama faaliyetleri zerinde nemli bir finansman sorunu oluturmaktadr. Altn, gm ve platin ile ilgili arama, iletme, zenginletirme ve rafinaj faaliyetlerine ynelik olarak uygulanan KDV istisnas, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ile Maliye Bakanlnn birlikte belirleyecei maden cinslerinde; iletme, zenginletirme ve rafinaj amacyla teslim edilen madenleri de kapsayacak ekilde geniletilerek madencilik faaliyetleri tevik edilmelidir. 4.4.2. Linyit Rezervlerinin Niteliklerinin Dk Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar Kmrn kimyasal yapsndan kaynaklanan ve yakma srasnda oluan gaz ve partikller nedeniyle karlalan olumsuzluklar, rekabet edebilirlik bakmndan lkemiz kmr madenciliinde nemli bir engel konumundadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 293 Temiz kmr teknolojilerinde son yllarda artan gelimeler dikkate alnarak bu ynde yatrmlar yaplmal; kmrn yakt olarak kullanlmasnn dnda, kmrn yer altnda gazlatrmas bata olmak zere alternatif kullanm alanlarna dnk teknolojiler gelitirilmeli; temiz linyit teknolojilerinin gelitirilmesine ynelik bir strateji ve ksa vadede Temiz Linyit Teknolojileri Gelitirme Merkezi oluturulmaldr. 4.4.3. Madencilikteki Kazandrlamamas Atl Ocak ve Tesislerin lke Ekonomisine

1970-80li yllarda lke madenciliinin gndemindeki en nemli projelerden biri olan Mazda Fosfat Tesisi Projesi, blgede retilen fosfat konsantresini deerlendirecek bir gbre tesisinin bulunmamas ve rnn dier blgelerdeki gbre tesislerine tama maliyetinin ise yksek olmas nedenleriyle baarl olamamtr. 1994 ylndan itibaren retim yaplamayan Mazda Fosfat Tesisleri, zelletirme Yksek Kurulu (YK) karar ile 2005 ylnda zelletirme kapsam ve programna alnarak Smer Holding A. bnyesine dhil edilmi; tesis uzun yllardr atl durumda rmeye terk edilmitir. Sz konusu sre ierisinde, gbre retimi asndan doal gazn blgeye getirilmesi ve slfrik asidin ise blgede retimi konusunda yeni imknlar ortaya kmtr. Bu balamda, 2006 ve 2007 yllarnda gerekletirilen ihalelerden sonu alnamam, YKnn ilgili karar gereince yeniden ihale hazrlklarna balanlmtr. YKnin ihale artlarnda yatrm ve istihdama arlk vermesi yararl olacaktr. Dnya fosfat kayas ve fosforik asit fiyatlarnn nceki ihaleye gre ok yksek olmas nedeniyle, ihaleye katlmn artmas beklenmekte olup ihalenin ksa srede sonulanmas lke ekonomisi asndan faydal olacaktr. Bu ihalenin de olumlu sonulanmamas durumunda tesisin, kamu kaynaklar kullanlarak ekonomiye kazandrlmas da dnlmelidir. Tesislerin tekrar devreye alnmas hususunda, tm ruhsat sahalarnn rdovansnn ve tesisin tamamnn kira ile altrlarak ihale edilmesinin daha iyi sonu vermesi beklenmektedir. Ayrca, kurulu bulunan tesisin bir blmnn rehabilite edilerek, ilave kk yatrmlarla altrlmas durumu da deerlendirilmelidir. Tesisin tamamnn rehabilite edilip altrlmas durumunda ise Mazdanda 150.000 ton/yl kapasiteli fosforik asit fabrikasnn kurulmas ve DCP (dikalsiyum fosfat) 50.000 ton/yl kapasiteli fosforik asitten, kanatl yemlerine katk malzemesi retilmesi mmkn olabilecektir. Dier taraftan; blgeye ekonomik fiyatl doal gaz getirilmesi hlinde kompoze gbre ve nitrofosfat gbresi de retilebilecektir. Bu erevede, Mazda Fosfat Tesisi ile entegre olarak retim yapacak bir gbre tesisi blgede kurulmaldr. Tesisin yeniden devreye alnmasnn, isizliin en fazla olduu blgeye bir nebze rahatlatma getirecei ve lkemizin ekonomisi iin nemli bir katma deer salayaca dnlmektedir. 4.4.4. Maden Arama, Rezerv ve Madenlere likin Dier Bilgilerin Gvenilir ve Uluslararas Standartlara Uygun Olmay Maden arama sonular, maden kaynak ve rezervleri hakknda yanl ve/veya yanltc raporlar kamunun, yatrmclarn ve finansrlerin zarara uramasna neden olmaktadr. Yatrmclarn, yneticilerin, maden analistlerinin ve mali kurulularn kararlarnn dayanan oluturan raporlara gven duyulmasn salayabilecek kalite gvence ve kalite kontrol standartlar oluturulmas iin byk abalar sarf edilmitir. Madencilik faaliyeti alannda gelimi lkelerde bu konuda JORC, NI43-101, SAMREC, SAMVAL ve VALMN gibi ulusal standartlar gelitirilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 294 Dnya madencilik sektrnde sz sahibi lkeler, oluturduklar standartlar ve raporlama teknikleri ile gerek kaynak ve rezerv deerlerini tespit edebilmekte; maden yatrmlarnn finansmann salamada, bu alt yap ve standartlar kullanlmaktadr. Dnyada uygulanan bu standartlar baznda; Madencilik sektrnn kaynak ve rezerv birikimlerinin somut verilere dayal resm bir deer unsuru olarak kabul edilebilmesi iin JORC, SAMREC, NI43-101 vb. standartlardaki raporlama uygulamalarnn lkemize adaptasyonunun salanmas gerekmektedir. Bunun iin ncelikle uluslararas akreditasyonu salanm kurum, niversite ve kiilerin lkemiz maden kaynak ve rezervleri iin raporlama yapabilecek koullara getirilmesi salanmal, bu kiilerle ortak szlemeler yaplmaldr. Yetkili kii/uzman mhendis (competent person) yetkisine sahip kii, kurulu ve enstitlerle yaplan szlemelerde Trk mhendislerin JORC, SAMREC, NI43-101 vb. standartlarnda rapor yazabilecek hle getirilmesi salanmaldr. Bu standartlara uygun olarak potansiyeli belirlenmi olan maden sahalarnda yaplacak iletmecilie finansman salamak amacyla, oluacak ruhsat deeri paylara blnerek bunun maden yatrmclarna almasn salayacak bir sistem gelitirilmelidir. 4.4.5. Katma Deeri Yksek rnn Elde Edilememesi ile Maden Ticaretinden Kaynaklanan Sorunlar Trkiyede u rn yaplamamas ve ham madde ihracatnn fazla olmas sektrn gelimesini olumsuz etkilemektedir. lkemiz madenciliinin temel sorunlarndan biri u rn retiminin, dier bir deyile katma deeri yksek rn elde edilmesinin yeterince gelimemi olmasdr. Bununla balantl olarak maden ihracatmzn nemli bir ksmn ham madde ihracat oluturmaktadr. Bu nedenle, madencilik politikalarmzn temel amalarndan biri, katma deeri yksek olan rnler retmektir. Ham madde ihracatnn azaltlmas, madenlerimizin yurt iinde ilenerek ihra edilmesi ve daha fazla katma deerin lke ekonomisine katlmas salanmaldr. Sahip olduumuz bor ve trona gibi baz madenlerin lkemizdeki kullanmnn yaygnlatrlmasna ynelik bilimsel almalar artrlmaldr. Sanayi girdi ihtiyalar ile bulunan maden trlerinin retime gemesi arasnda bir paralellik salanmasna zen gsterilmelidir. Rezervi bulunan madenlerimize dayal olarak kurulan endstriyel tesisleri besleyen maden yata potansiyeli ile endstriyel tesislerin besledii nihai rn tesis kapasiteleri arasnda denge kurulmal ve bunun muhafaza edilmesi iin gerekli nlemler alnmaldr. Yakn lkelerin, ham madde ithalat zorunluluunda olan gelimi lkelerin ve gelimekte olan lkelerin durumlarnn incelenmesi ve alnan sonulara gre, sanayimizin ham madde girdisinin orta vadede emniyete alnmas ile ilenmi maden rnleri ihracatnn arttrlarak devam ettirilebilmesi iin Dileri Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve D Ticaret Mstearlyla koordineli olarak hareket edilmesi salanmaldr. Maden Kanununa gre madeni kendi tesisinde reten iletmelere tannan % 50 orannda devlet hakk tahsili deitirilmeli, rettii tvenan madenleri yurt iinde kurulu tesislere teslim eden iletmelerde % 50 orannda indirimli devlet hakk alnmaldr. lkemizdeki maden reticilerinin haksz rekabetten korunabilmesi iin, maden ithal ettiimiz lkelerde uygulanan devlet hakk oranlar ve madencilere salanan dier avantajlar gz nnde bulundurulmal, dk oranda devlet hakk alnan lkelerden yaplan maden ithalatnda uluslararas anlamalar da dikkate alnarak telafi edici gmrk vergisi uygulanmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 295 leri teknolojinin ham maddesi olan maden trlerinin arama ve retimine ncelik verilmeli, maden rnlerinin retim ve verimliliinin artrlmas ile azami lde ihracat geliri elde edilmelidir. rn gruplar baznda maden ihracat ve ithalat zerindeki vergisel hkmler; lkemizin ihtiyalar, maden kaynaklarmz, madencilie ilikin temel politika ve hedeflerimiz ile uluslararas rekabet gcmz gz nne alnarak yeniden belirlenmelidir. Ham hlde veya yar ilenmi olarak ihra edilecek madenlerin yurt iinde ilenmesini teminen bu mamllerin, mmkn olmas hlinde, gmrk enstrmanlar kullanlarak yurt d klar zorlatrlmaldr. 4.4.6. Doal Ta-Mermerciliin Sorunlar Doal ta-mermerciliin genel sorunlar, madencilik sektrnn sorunlar ierisinde verilmitir. Ancak, mermer sektrnn lkemiz madencilik ihracat asndan nemi gz nnde bulundurularak kendine has baz sorunlar ve zm nerileri aada belirtilmitir. 4.4.6.1. Tasarma Yeterince nem Verilmemesi ve d tasarmda, mine, heykel ve i dekorasyonda kullanlan malzemelerin retimine verilen nemin arttrlmasn, mimarlarn ve tasarmclarn Trk doal talarn tanmalarn salamak amacyla yaplan fuar ve organizasyonlarn saysnn arttrlmas gerekmektedir. Sektr, tasarmn gelitirmesine ynelik almalara nem vermelidir. 4.4.6.2. Standart Eksiklii Doal ta sektrndeki reticiler, retimlerini kendi hazrladklar kataloglar ile tantmaya almaktadr. retimlerde ayn standardn srekliliinde, sorunlar ile karlalmaktadr. Bu sorunun zmlenmesi iin sektrde fiziksel ve kalite olarak belirli standartlar ve normlar oluturulmas gerekmektedir. Doal ta-mermerciliin ihracatnda standart ve kalitenin belirlenmesi, pazarlamada ve anlamalarda byk kolaylk salayacaktr. 4.4.6.3. Ykc Rekabetten Kaynaklanan Sorunlar Mermer reticilerinin rn eitlilii ve kalite artrmna ynelmesi gerekirken; fiyat azaltlmas yoluyla satlarn artrmaya ynelmesi, retici firmalar zor durumda brakmakta ve lkemiz ihracatn da olumsuz ynde etkilemektedir. retici firmalarn oluturduu sivil toplum kurulularnn nclnde, d lkelerle rekabette stnlk salayacak kalitede rn elde edilmesi, reticiler arasnda ykc rekabetin nne geilmesi ekonomimiz asndan faydal olacaktr. 4.4.6.4. Kamu Binalar ve Prestijli Yaplarda thal Doal Ta-Mermerin Kullanlmasndan Kaynaklanan Sorunlar Kamu binalarnda ve prestijli yaplarda yerli granit ve mermer yerine ithal granit ve doal tan kullanlmas sektr olumsuz olarak etkilemekte ve lke kaynaklarnn yurt dna aktarlmasna neden olmaktadr. Sektrn tevik edilmesine ynelik olarak i piyasada zellikle kamu binalarnda, TOK projelerinde ve prestijli yaplarda yerli doal ta ve dekoratif talarnn kullanmnn zendirilmesi nem arz etmektedir. Kamu ihalelerinde yerli doal ta-mermerin kullanlmas zorunlu hle getirilmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 296 4.4.7. Gneydou Anadolu Blgesindeki Baz Petrol Sahalarnn Maynl Arazilerin erisinde Olmasndan Kaynaklanan Sorunlar Trkiye-Suriye snrnda bulunan maynl arazilerde petrol sahalar bulunmaktadr. Maynl alanlar nedeniyle bu sahalardan istenilen dzeyde petrol-doal gaz retimi yaplamamaktadr. Ayrca, sz konusu alanlarda jeolojik ve sismik aramalar da yaplamamakta; olas yeni sahalarn kefine engel tekil etmektedir. Trkiye-Suriye snrndaki maynl arazinin temizlenmesi hlinde; TPAOnun mevcut kuyularna ilaveten amurlu sahasnda 4, Bat Kozlucada 8, Yolaanda 4 olmak zere toplam 16 adet kuyu alabilecektir. Bu kuyulardan ortalama gnlk 70 varilden toplam 1.120 varil/gnlk art salanmas mmkn olabilecektir. Dier bir ifadeyle, Diner-amurlu sahasnn mevcut retimde en az % 56lk bir art beklenmektedir. Bu retim artnn lkemize katksnn ise bugnk petrol fiyatlar ile yllk en az 30 milyon ABD dolar tutarnda olaca tahmin edilmektedir.

Resim 39. Nusaybin lesi Yaknnda Olan Maynl Arazilerdeki Petrol-Doal Gaz Sahalar Kaynak: TPAO

Resimdeki alann maynl olmas nedeniyle bugne kadar Bat Kozluca, kizce ve Yolaan kyleri arasnda yer alan blgede sismik almalar yaplamamtr. Maynlarn temizlenmesi ile birlikte Trkiye-Suriye snr boyunca bugne kadar yaplamayan jeolojik ve sismik almalarn tamamlanmas ve olas yeni petrol sahalarnn tespiti de mmkn olabilecektir. Trkiye-Suriye snrndaki maynl arazilerin temizlenmesi uzun sre alabileceinden, yukarda belirtilen sahalara ncelik verilerek sz konusu petrol-doal gaz kaynaklarnn retime kazandrlmasnn uygun olaca deerlendirilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 297 -

SONU Kalknmann temel belirleyicilerinden biri olan madencilik sektr, ekonomik faaliyetlerin nemli bir blmnn girdi salaycs durumundadr. Madenciliin, istihdam oluturmas; hizmetler, imalat ve yan sanayi sektrlerini tevik etmesi; blgesel kalknmay n plana karmas ve lkeye dviz salamas asndan ayr bir nemi bulunmaktadr. zellikle enerji ihtiyacnn karlanmasnda da madencilik, ok nemli ve zel bir yere sahiptir. Btn dnyada olduu gibi, lkemizde de enerji talebinin byk bir ksm fosil yaktlarla (petrol, doal gaz ve kmr) karlanmaktadr. Alternatif enerji kaynaklarnn gelitirilmesi ynndeki youn abalara ramen, enerji talebinin karlanmasnda fosil yaktlara olan bamlln daha uzun sre devam etmesi beklenmektedir. te yandan, alternatif enerji kaynaklar iinde nemli bir arla sahip olan nkleer ve jeotermal enerji kaynaklarnn da esas itibaryla madencilik kkenli olduu dikkate alndnda, madenciliin enerji asndan tad nem aka ortaya kmaktadr. Demir-elik, demir d metaller, imento, seramik, cam gibi imalat sanayisinin girdilerinin byk bir blm arlkl olarak madencilik sektr tarafndan karlanmaktadr. Bu kapsamda, gelimi bir madencilik sektr, sz konusu sanayilerin gelimesine de nemli katk salayacaktr. Gelimi sanayi lkelerinin mill gelirlerinde madencilik sektrnn pay yksek oranlarda olmasna ramen, lkemizde bu oran dk bir dzeydedir. lkemizde uzun yllardan bu yana madencilik sektr retim, verimlilik ve teknolojik adan dier lkelerle rekabet edecek seviyeye ulaamamtr. Gnmzde madencilik sektr, lkemizin kalknmasna yapabilecei byk katky gerei gibi yapamaz durumdadr. Madencilik sektrndeki hedefimiz; lkemizi ham madde retip satan bir lke olmaktan te, dnya pazarlarnda katma deeri yksek u rnlerde sz sahibi olan ve sanayisi ile entegre olmu bir lke konumuna getirmek olmaldr. Meclis Aratrma Komisyonunun yapt kapsaml almalar sonucunda, madencilik sektrnn nemli sorunlarnn var olduu tespit edilmi; madencilik sektrnn lke kalknmasna gereince katk salayabilmesi iin, elde edilen bulgular ve neriler zet eklinde aada sunulmutur: -Maden sektrnn ihtiyalarna uygun olarak Maden Kanunu ve ilgili dier mevzuatn zamannda ve istenilen dzeyde gncelletirilmemesi, sorunlarn zaman iinde daha da bymesine yol at gibi, yatrmclarn ilgilerinin azalmasna ve sektrden uzaklamalarna neden olmaktadr. Dolaysyla madencilie, dorudan veya dolayl etkisi olan mevzuatn gnn deien ihtiyalarna en hzl ekilde zmler retecek tarzda yenilenmesi gerekmektedir. -lkemizin madencilik sektrnn uluslararas piyasalarda rekabet gcne ivme kazandracak, madenciliin gelien ve deien artlarna uygun olarak mevcut ve muhtemel sorunlara zm olabilecek, sektrle ilikisi bulunan tm kamu kurumlar ile sivil toplum rgtleri ve yatrmclarn kolektif almas sonucu oluturulacak bir Komisyonca, sektrn finansman sorunlarna da zm retebilecek yeni bir Maden Kanununun hazrlanmasna ihtiya duyulmaktadr. Dier taraftan, madencilik sektrnn gelitirilmesi, glendirilmesi, sorunlarn zm, madencilik faaliyetlerinin desteklenmesi ve iyiletirilmesi kapsamnda ulusal maden politikalarn belirleyerek maden kaynaklarmzn dnyadaki yeni gelimelerin nda ulusal ekonomiye yksek dzeyde katk salayacak biimde deerlendirilmesi iin, bir maden master plannn oluturulmasnda da zaruret vardr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 298 -Sektrn sorunlarnn zm ve salkl bir gelime ortamnn oluturulabilmesi iin yasal alt yapnn yan sra, etkin bir brokratik ve kurumsal yaplanmaya da ayn dzeyde ihtiya vardr. Maden sektrne zg kurumsal yaplarn oluturulmas iin merkezi ynetimden mahalli idarelere kadar tm brokratik yaplarn, madenciliin sorunlarnn zmne katk yapabilecek fiziki imknlara ve personel yapsna kavuturulmas gerekmektedir. Bu kapsamda, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn ikiye ayrlarak madencilik iin ayr tara tekilat olan mstakil bir hizmet bakanlnn kurulmas, MGEM, MTA ve sektrdeki KTlerin ncelikli ve ivedi olarak ihtiyalara cevap verebilecek lde yeniden yaplandrlmas gerekli grlmektedir. MTA uluslararas standartlarda kabul gren arama faaliyetleri yapan, madencilikle ilgili alt yap bilgileri reten ve mhendislik hizmetleri veren bir kuruma dntrlmelidir. Ayrca akredite olmal ve talep eden firmalara akreditasyon verebilir yapya dntrlmelidir. -Gnmzde ak piyasa ekonomisinde var olabilmenin temel koulu yeterli rekabet gcne sahip olmaktr. Firma dzeyinde rekabet gcne sahip olabilmenin koullar arasnda ise lek ekonomisinden yararlanmaya imkn verecek firma byklklerine, yeterli sermaye yapsna, nitelikli i gcne, bilgi ve teknoloji retebilme yeteneine sahip olmak en bata gelmektedir. Bu erevede, sektrde firma ve iletme leklerinin bytlmesine, gl sermaye gruplarnn sektre olan ilgisinin artrlmasna, kredi imknlarnn gelitirilmesine, kaliteli eitim yoluyla sektrel i gcnn niteliinin ykseltilmesine zel nem verilmelidir. -Bununla birlikte, eitli tevik tedbirleri yannda kurumsal ve yapsal deiiklikleri ngren baz admlarn atlmas, madencilik bankas kurulmas, kurumlarn akredite edilmesi ve profesyonel mhendislik uygulamasna geilmesi gerekmektedir. Ayrca, hazrlanan projelerin ve maden rnlerinin borsada ilem grmesi salanmal ve lkemiz ihtiyalarna ynelik enerji-maden (ham madde)-u rn retimi entegrasyonlar ile byk lekli projeler gelitirilmelidir. -Hzla byyen nfusu ve sanayileen ekonomisiyle lkemizin enerji ve ham madde ihtiyac hzla artmaktadr. nemli yer alt kaynaklarmz bulunmakla birlikte, bata enerji ham maddelerinde olmak zere, bilinen kaynaklar Trkiyenin artan ihtiyacna cevap vermekte yeterli deildir. Bu erevede, artan enerji ve ham madde ihtiyacnn karlanmas iin yurt ii kaynaklarnn gelitirilmesinin yan sra; yurt dna ynelmek, Trkiye asndan bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. ncelik yakn siyasi ve kltrel ilikilere sahip olunan evre lkelere verilmek suretiyle, uzun vadeli ortak projelerle yurt d potansiyelinin deerlendirilmesine allmaldr. -Sektrde ortaya kan sorunlarda ynetimsel problemler, koordinasyon eksiklii ve siyasi irade eksiklii nemli bir rol oynamaktadr. Yaplmak istenen birok uygulama ve dzenlemede gecikmeler yaanmakta, yasalar ve ortaya konulan dzenlemeler etkin bir ekilde uygulanmamaktadr. Bu nedenle, ynetimsel sorunlarn almas amacyla gerekli tedbirlerin alnmas bir zaruret olarak ortaya kmaktadr. Ayrca, sektrel olarak koordinasyon salayacak, st dzeyde siyasi destei glendirecek ve uygulamalarn takibini kolaylatracak bir sektrel strateji belgesinin karlmas nerilmektedir. -Bakanlklar ve kurumlarn koordinasyon eksikliine dayal olarak, ruhsat sahiplerinin maliyetini artrc unsurlar (i ve zaman kayb gibi) tetikleyen ve istihdam oluturacak mteebbislere ypratc bir g olarak ortaya kan yetki karmaasna son vermek amacyla, madencilikle ilgili btn izinlerin tek bir otorite tarafndan verilmesi lke yararna olacaktr. Bu balamda, brokratik ilemlerin azaltlmasn, izin alma srelerinin makul snrlara ekilebilmesini salamak ve ok eitli kurumlar eliyle verilen izin srelerinde ortaya kan sorunlar asgariye indirmek amacyla, alnmas gereken izinlerin tamamnn (GSM izinleri, tarm, orman, sit alanna ilikin izinler vb.) ED kapsamna alnmas nerilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 299 -Politikalarn uygulamaya geirilmesinde ortaya kan sorunlarn yannda, mevzuatn karmakl ve uygulamada tek tip salanamamas, yetimi personel eksiklii, etkin bir denetimin yaplamamas, lkemizdeki risk sermayesinin ve finansman imknlarnn, ayrca i kltr ile iletmecilerimizin risk algsnn sektrn gerekleriyle tam olarak uyumamas gibi sorunlarn da bir an nce giderilmesi gerekmektedir. -Bu nerilere ilaveten; maden arama harcamalarna tevik iin KDV istisnas salanmas, maden aramalarna ayrlan risk sermayesinin artrlmas, verilen arama ruhsatlarnn atl kalmamas iin faaliyet art getirilmesi, mevzuat asndan sakncal alanlara ruhsat verilmemesi, rdovans szlemelerinin hukuki alt yapsnn salkl bir zemine kavuturulmas, petrol aramalar iin uygulanan vergi istisnalar ve teviklerden metan gaz aramalarnn da faydalanmas, kendi enerjisini reten maden iletmelerinde kullanlan akaryakta TV indirimi uygulanmas ve maden aramalarna kaynak ayrlmas amacyla vergi avantaj salanmas, bu raporda nerilmektedir. -Rezerv yetersizlii ve lek kkl, lkemiz madenciliinin gelimesinde en byk engelleri oluturmaktadr. Buna karn yeterli lde ve derinlikte arama yaplmam olmas, lkemiz asndan bir frsat olarak deerlendirilmektedir. -lkemizde ortalama 300 metrelerde srdrlen maden arama faaliyetlerine, ileri teknoloji kullanlarak, daha derinliklere inilerek hz verilmelidir. Atl durumdaki fosfat, volfram, demir cevheri gibi maden kaynaklar ve iletmeleri bir an nce lke ekonomisine kazandrlmal ve iletilmelidir. Bu erevede, yerli retimimizin artrlmasn salamak amacyla ayn zellikteki ithal edilen madenler yerine, z kaynaklarmzn deerlendirilmesi nem arz etmektedir. - Madencilik alannda gelimi lkelerde uygulanan raporlama standartlar, lkemiz madenciliine uyarlanmaldr. Bu balamda; kurum, niversite ve kiilerin de lkemizde maden kaynak ve rezervleri iin raporlama yapabilecek koullara getirilmesi iin uluslararas alanda akredite olmalar salanmaldr. Raporlama standartlarna uygun olarak tespit edilecek maden rezervlerinin iletilmesi iin banka kredisi ve borsalarda listelenme gibi yollarla finansman kayna oluturacak bir yap kurulmaldr. -Gnmz madencilik anlaynda evrenin korunmas ve yeniden doaya kazanm son derece nem arz etmektedir. evre ile bark sanayilememiz iin gerekli evre-sanayi dengesinin kurulmas, kalknmamzda lokomotif grevini stlenecek olan madencilik faaliyetlerinin gelimi lkelerde de grld gibi evreye duyarl bir anlay iinde sanayileme ile birlikte yrtlmesi zorunludur. lkemizde son dnemlerde bu konuda byk ilerlemeler kaydedilmitir. Kaydedilen bu ilerlemenin daha da ilerletilmesi iin halkn bilinlendirilmesi almalar artrlmaldr. evre rgtlerinin faaliyetleri, madenciliin gelimesine engel olarak deil; destekleyici ve gelitirici bir unsur olarak kabul edilmelidir. Bu anlayla, gerekli yasal dzenlemelerin ve uygulamalarn uyumlulatrlmas konusunda kamuoyunu bilgilendirme ve bilinlendirme almalarna arlk verilmeli, kurulularn halkla ilikiler blmleri glendirilmelidir. -niversite-sanayi i birliinin gelitirilmesi ve zendirilmesi amacyla ilgili kanun ve ynetmeliklerde yasal dzenlemeler yaplmaldr. -Trkiyenin i sal ve gvenlii sorunlar, lkenin genel sosyoekonomik gelimilik ve eitim dzeyi, isizlik sorunlar ile dorudan ilgilidir. Mevcut i sal ve gvenlii mevzuatnn uygulanmasndaki yetersizlikler, yaplan i sal ve gvenlii aratrmalarnn yetersizlii, ilgili kurum ve kurulular arasnda koordinasyon ve sosyal diyalog eksiklii de zerinde durulmas gereken nemli konulardr. -Sektrdeki i sal ve gvenliini artrmak ve kazalar azaltmak iin, i gvenlii kltrn oluturmak zere faaliyetlere ncelik verilmeli; maden i yerlerinde, rdovans ve taeron (alt iverenler) uygulamalar olan i yerleri de dhil olmak zere, i sal ve Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 300 gvenlii hizmetleri yaygnlatrlmal; sektrn ihtiyacn karlayacak nitelik ve nicelikte i gvenlii uzman yetitirilmelidir. Bu gibi i yerlerinde yaplan teftilerin, ii ve ivereni ynlendirici, bilgilendirici, koruyucu ve nleyici yaklam esas alnarak kalc tedbirleri oluturma amal yaplmasna nem verecek ekilde etkinlii salanmaldr. Hazrlanan bu rapor, madencilik sektrndeki; hukuki, kurumsal, yapsal, finansman, evre, i sal ve gvenlii vb. sorunlara zm retebilecek bir kaynak tekil etmektedir. Rapor; madencilik sektrnn uluslararas piyasalarda rekabet gcn artracak, GSYH iindeki madencilik payn arzu edilen dzeye ykseltecek ve yeni bir maden mevzuatnn hazrlanmasna yardmc oluturacak neriler getirmektedir. Sonu olarak, snrl bir sre zarfnda hazrlanan bu alma ile madenciliimizin mevcut durumu tespit edilmi ve mevcut sorunlarna ynelik zm nerileri sunulmutur. Ancak, madenciliimizin gelimesi de gz nnde bulundurularak, dnyada en ileri seviyede uyguland bilinen metotlar da kapsayacak ekilde bir modelin oluturulmasna ilikin daha detayl alma yapacak bir Aratrma Komisyonunun kurulmasna ihtiya bulunmaktadr. Bu kapsamda, hazrlanm bulunan raporumuzun temel oluturaca madencilik sektrnn geleceine yn verebilecek almann uygun ve faydal olaca deerlendirilmektedir. Madencilik Sektrndeki Sorunlarn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonunun yapt aratrmalar ve incelemeler sonucu dzenlemi olduu ibu Rapor Genel Kurula sunulmak zere Yce Bakanla sayg ile arz olunur.

Bakan Mehmet Altan Karapaaolu Bursa ye Zekeriya Aslan Afyonkarahisar ye Kutbettin Arzu Diyarbakr ye Yahya Doan Gmhane

Szc Ktip Mustafa Kemal Cengiz Halil nltepe anakkale Afyonkarahisar ye ye Ergn Aydoan Mehmet Salih Erdoan Balkesir Denizli (Ek grm ektedir) ye ye ye Tahir ztrk Emin Nedim ztrk brahim Halil Mazcolu Elz Eskiehir Gaziantep ye ye ye Mehmet Nil Hdr Hasip Kaplan Ali Koal Mula rnak Zonguldak

Bakanvekili Polat Trkmen Zonguldak ye Osman Erturul Aksaray

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 301 -

RAPORA EK GR

Hazrlanan Komisyon raporunun sonu ve neriler blmnde yer alan 4.1.16. Dier Kanunlardan Kaynaklanan Sorunlar balkl ksm ile ilgili olarak; u an yrrlkte bulunan, 26/1/1939 tarihli ve 3573 sayl Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alattrlmas Hakknda Kanunun 20nci maddesinde (28/2/1995 tarihli ve 4086 sayl Kanunun 5inci maddesi ile yaplan deiiklik sonras) bulunan Zeytinlik sahalar iinde ve bu sahalara en az 3 kilometre mesafede zeytinya fabrikas hari zeytinliklerin vegatatif ve generatif gelimesine mani olacak kimyevi atk brakan, toz ve duman karan tesis yaplamaz ve iletilemez. Bu alanlarda yaplacak zeytinya fabrikalar ile kk lekli tarmsal sanayi iletmeleri yapm ve iletilmesi Tarm ve Kyileri Bakanlnn iznine baldr. ilgili hkmndeki 3 kmlik mesafesinin mevcut hliyle aynen korunmas gerektii kanaatiyle Komisyon raporuna ek gr ile katlyorum.

Ergn AYDOAN Balkesir Milletvekili

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 302 KAYNAKA Adalet Bakanlnn 24.05.2010 tarihli ve 34576 sayl yazs. Akdoan, Abdurrahman, Kamu Maliyesi, Gazi Yaynevi, Ankara, 2009. Akterya ve FonYnetimi Daire Bakanlnn 03.06.2010 tarihli yazs. Altn Madencileri Dernei 04.02.2010 ila 05.05.2010 tarihli yazlar. Altn Madencileri Derneinin Trkiyede Madencilik Sektr ve Altn Madenciliinde zm Bekleyen Sorunlar konulu raporu, 2010. 6. Anadolu niversitesi: www.yunusemre.anadolu.edu.tr 7. Avrupa Birlii Genel Sekreterliinin 13.05.2010 tarihli ve 1311 sayl yazs. 8. Bahtiyar nver, 25.05.2010 tarihli ve 84 sayl yazs. 9. Bated Mhendislik Ticaret Ltd. ti.nin 01.04.2010 tarihli ve 54 sayl yazs. 10. BP, Statistical Review of World Energy, 2009. 11. CERA, Filling The Hopper, Production Capacity to 2020, CERA Private Report, 2009. 12. CERA, Finding the Critical Numbers, What Are the Real Decline Rates for Global Oil Production, CERA Private Report, 2009. 13. CERA, Pausing for Breath 2; Understanding the Building Blocks of Capacity Through 2030, CERA Private Report, 2009. 14. CERA, Pausing for Breath; Liquids Production Capacity to 2030, CERA Private Report, 2009. 15. CERA, The Future of Global Oil Supply Understanding the Building Blocks, CERA Private Report, 2009. 16. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl 2009-2013 Dnemi Stratejik Plan. 17. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Maden letmelerinde Sal ve Gvenlii Tefti Projesi Genel Deerlendirme Raporu, Ocak 2008. 18. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Yer Alt ve Yer st Maden letmelerinde Proje Denetimi Deerlendirme Raporu, Nisan 2005. 19. evre Ynetimi Genel Mdrlnn 26.05.2010 tarihli yazs. 20. evresel Etki Deerlendirmesi ve Planlama Genel Mdrlnn 28.04.2010 tarihli ve 3878 sayl yazs. 21. Dileri Bakanlnn, ABD, in, Gney Afrika ve Kanadada Madencilik Sektrne Ynelik Tevik Uygulamalar konulu 30.04.2010 tarihli ve 24063 sayl yazs. 22. Dicle Kalknma Ajansnn Mardin-Batman-rnak ve Siirt illerine ait Yer Alt ve Yer st Zenginlikleri konulu raporu, Nisan 2010. 23. Doa Koruma ve Mill Parklar Genel Mdrlnn 17.03.2010 tarihli yazs. 24. DPT, Dokuzuncu Kalknma Plan, 2007-2013, Madencilik zel htisas Komisyonu Raporu, 2007, Ankara. 25. DPT, Dokuzuncu Kalknma Plan, 2007-2013, Madencilik zel htisas Komisyonu Raporu, 2007. 26. DPT, Temel Ekonomik Gstergeler, 2010 27. DT, International Trade Statistics, 2009 28. Dnyada ve Avrupa Birliinde Teftii, Tefti Kurulu Bakanl Raporu. 29. Dzgn, H.., Madencilik ve evre Sempozyumu Ankara, 2009. 30. Energy Information Administration, Annual Energy Outlook, 2009. 31. Energy Information Administration, International Energy Outlook, 2009. 32. Energy Intelligence Research, The International Crude Oil Market Handbook, 2006. 33. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunun 01.03.2010 tarihli ve 1562 sayl yazs. 34. Eti Maden letmesi Genel Mdrlnn 05.05.2010 tarihinde Komisyona sunduu rapor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544) 1. 2. 3. 4. 5.

- 303 35. Gelir daresi Bakanl: www.gib.gov.tr 36. Gelir daresi Bakanlnn 17.05.2010 tarihli ve 44927 sayl, 17.05.2010 tarihli ve 45018 sayl, 09.06.2010 tarihli ve 53464 sayl yazlar. 37. Gmrkler Genel Mdrlnn 28.04.2010 tarihli ve 15 sayl yazs. 38. Hattat Holding A.nin 02.03.2010 tarihli 143 sayl yazs. 39. Hazine Mstearl, statistik Verileri, Mart 2010. 40. Hazine Mstearl: www.hazine.gov.tr 41. Herekman, Aykut, Trk Vergi Mevzuat, Anadolu niversitesi Yaynlar, Cilt II, Eskiehir, 1997. 42. Infomine Mining Intelligence&Technology www.infomine.com 43. International Energy Agency, Medium-Term Oil Market Report, 2009. 44. International Energy Agency, World Energy Outlook, 2009. 45. International Labour Organisation www.laborsta.ilo.org 46. Anadolu Madenciler Dernei, Trkiyede Madenciliin Sorunlar ve zm nerileri. 47. rfan GENCERin Mardin Mazda Fosfat Tesisi ile ilgili 04.04.2010 tarihli raporu. 48. Tefti Kurulu Bakanlnn, 24.03.2010 tarihli ve 2099 sayl, 05.02.2010 tarihli ve 697 sayl, 03.06.2010 tarihli ve 4068 sayl yazlar. 49. Kimya Sanayicileri Dernei 23.02.2010 tarihli yazs. 50. Maden ler Genel Mdrl, Maden Devlet Hakk, Nisan 2010. 51. Maden ler Genel Mdrlnn 05.05. 2010 tarihinde Komisyona sunduu rapor (Nisan 2010). 52. Maden leri Genel Mdrlnn 26.04. 2010 tarihli ve 1208 sayl, 03.06.2010 tarihli ve 120452 sayl, 03.06.2010 tarihli ve 100432 sayl yazlar. 53. Maden Mhendisleri Odas, Ta Kmr Raporu, Ocak 2010. 54. Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl, Arama Faaliyetleri Raporu, Mays 2010. 55. Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrlnn 28.05.2010 tarihli yazs. 56. MADENBR, Uluslararas Dzenleme Uyum htiyac Raporu, Nisan 2010. 57. Madencilik Sektr Bakanlar Konseyi Birlii, Trkiye Madencilik Sektrnn Yaps. Vergisel Sorunlar ve zm nerileri, 2009. 58. Madencilik Sektr Bakanlar Konseyi Birliinin 11.05.2010 tarihli ve 046 sayl yazs. 59. Maliye Bakanl Vergi Konseyi, Trkiye Madencilik Sektrnn Yaps, Vergisel Sorunlar ve zm nerileri. 60. Maliye Bakanl Vergi Konseyinin 03.03 2010 tarihli yazs. 61. Mehmet Masum ERKENnin 19.04.2010 tarihli yazs. 62. Natural Resources Canada, Canadian Minerals Yearbook, 2008. 63. OPEC, Annual Statistical Bulletin, 2009. 64. Orman Genel Mdrl Raporu, Mart 2010. 65. Orman Genel Mdrlnn 19.03.2010 tarihli ve 348 sayl yazs. 66. Osman Gazi niversitesi Rektrlnn 02.04.2010 tarihli yazs. 67. zpene, Aylin dikutzpene, zay, Kreselleme ve Uluslararas Kurulularn UlusDevletin Vergilendirme Yetkisine Etkileri Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi: Cilt: 4, Say: 1, 2007. 68. Petrol leri Genel Mdrlnn 23.02.2010 tarihli 953 sayl yazs. 69. Salk Bakanl, Meslek Hastalklar ve alan Sal statistikleri Mart 2010. 70. Sanayi Genel Mdrlnn 10.03.2010 ve 24.03.2010 tarihli ve 1493 sayl yazs. 71. SGK Bakanl, statistik Yllklar, Mays 2010. 72. Sosyal Gvenlik Kurumunun 05.02.2010 tarihli ve 1503541sayl yazs. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 304 73. en Mhendisler ve Ticaret A.nin 16.03.2010 tarihli yazs. 74. TBMM Aratrma Merkezi, ABD, Kanada, Gney Afrika ve Almanyada Madencilikte Devlet Hakk, 24.02 2010 tarihli ve 41 sayl yazs. 75. Tecer, Meral, Trkiye Ekonomisi, TODAE Yaynlar, Ankara, 2005. 76. Temel Salk Hizmetleri Genel Mdrlnn 05.03.2010 tarihi ve 9723 sayl yazs. 77. Tevfik GYAGLERin 01.05.2010 tarihli yazs. 78. TPAO, Petrol Fiyatlar Deerlendirme almas Raporu, Ocak 2010. 79. TPAOnun 29.03.2010 tarihli ve 5215 sayl yazs. 80. Trkiye Atom Enerjisi Kurumunun 10.03.2010 tarihli ve 4604 sayl yazs. 81. Trkiye statistik Kurumu Bakanl 12.02.2010 tarihli ve 1316 sayl yazs. 82. Trkiye statistik Kurumu: www.tuik.gov.tr 83. Trkiye Kmr letmeleri Kurumunun 05.05.2010 tarihinde Komisyona sunduu rapor. 84. Trkiye Maden ileri Dernei Genel Merkezinin 10.03.2010 tarihli ve 536 sayl yazs. 85. Trkiye Maden Suyu reticileri Derneinin 04.02.2010 ve 15.02.2010 tarihli yazlar. 86. Trkiye Mermer, Doalta ve Makinalar reticileri Birliinin 03.06.2010 tarihli ve 413 sayl yazs. 87. Trkiye Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Maden Mhendisleri Odasnn 05.03.2010 tarihli ve 237 sayl yazs. 88. Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii, Trkiye Madencilik Sektrnn 2007, 2008 ve 2010 raporlar. 89. Trkiye Takmr Kurumu Genel Mdrlnn 05.05.2010 tarihinde Komisyona sunduu rapor. 90. Trkiye Toprak Bilimi Derneinin 17.05.2010 tarihli ve 7 sayl yazs. 91. Ulusal Sal Gvenlii Politikas (2009-2013). 92. United States Department Labor Mine Safety and Health Administration www.msha.gov/s&hinfo/costgenerator USGS, Mineral Commodity Summaries, 2009 93. Von Richthofen Wolfgang, Teftiinde Yeni nleme Stratejileri. 94. World Bank, Global Economic Prospects, 2010. 95. World Economic Outlook, IMF, 2009. 96. Yaral, Gen Osman, Trkiyede Vergi Reformu, Maliye Bakanl APK Yaynlar, Ankara, 2005. 97. Yiit Abdulvahap, Gvenlii ve Sal, 2005 . 98. Yurt Madenciliini Gelitirme Vakfnn 25.02.2010 tarihli ve 379 sayl yazs.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 305 -

EK I TRKYE MADEN HARTALARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 306 -

ALTIN GM CEVHERLEME SAHALARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 307 -

ASBEST YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 308 -

BAKIR YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 309 -

BART YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 310 -

BOKST YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 311 -

DEMR YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

DATOMT DSTEN PROFLLT TALK - ASBEST YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi - 312 -

(S. Says: 544)

- 313 -

DOLOMT MAGNEZYUM - BART YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 314 -

FELDSPAT YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

FLOURT FOSFAT JPS SOFRA TUZU KKRT SELESTN (STRONSYUM) YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi - 315 -

(S. Says: 544)

- 316 -

FLOURT YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 317 -

FOSFAT YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 318 -

GRAFT ZIMPARA ALUNT - ZEOLT YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 319 -

JEOTERMAL ALANLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

KL BENTONT SEPYOLT KAOLEN LLE TAI YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi - 320 -

(S. Says: 544)

KL KAOLEN SEPYOLT BENTONT LLE TAI YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi - 321 -

(S. Says: 544)

- 322 -

KROM YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 323 -

KURUN - NKO YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 324 -

KUVARS KUVARST KUVARS KUMU YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 325 -

LNYT YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 326 -

MANYEZT YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 327 -

DOAL TA YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 328 -

NKEL MANGANEZ - ANTMUAN YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 329 -

PERLT - POMZA YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 330 -

BTML SEYL YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 331 -

ZEOLT YATAKLARI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 332 -

TRKYENN JEOLOJK YAPISI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 333 -

EK-2 MADEN SEKTR LE LGL MEVZUAT

I- Anayasa, Kanunlar ve Kanun Hkmnde Kararnameler 1) 2709 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasas 2) 3213 sayl Maden Kanunu 3) 2872 sayl evre Kanunu 4) 6831 sayl Orman Kanunu 5) 5686 sayl Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu 6) 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu 7) 2873 sayl Mill Parklar Kanunu 8) 4342 sayl Mera Kanunu 9) 5488 sayl Tarm Kanunu 10) 5403 sayl Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu 11) 4915 sayl Kara Avcl Kanunu 12) 4122 sayl Mill Aalandrma ve Erozyon Kontrol Seferberlik Kanunu 13) 2565 sayl Asker Yasak Blgeler ve Gvenlik Blgeleri Kanunu 14) 3194 sayl mar Kanunu 15) 3621 sayl Ky Kanunu 16) 3573 sayl Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alatrlmas Hakknda Kanun 17) 2960 sayl Boazii Kanunu 18) 2942 sayl Kamulatrma Kanunu 19) 2560 sayl stanbul Su ve Kanalizasyon daresi Genel Mdrl Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun 20) 2674 sayl Karasular Kanunu 21) 1380 sayl Su rnleri Kanunu 22) 5393 sayl Belediye Kanunu 23) 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu 24) 2464 sayl Belediye Gelirleri Kanunu 25) 5302 sayl l zel daresi Kanunu 26) 5355 sayl Mahalli dare Birlikleri Kanunu 27) 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanunu 28) 4857 sayl Kanunu 29) 2644 sayl Tapu Kanunu 30) 3402 sayl Kadastro Kanunu 31) 4734 sayl Kamu hale Kanunu 32) 2634 sayl Turizmi Tevik Kanunu 33) 5237 sayl Trk Ceza Kanunu 34) 5326 sayl Kabahatler Kanunu 35) 7201 sayl Tebligat Kanunu 36) 213 sayl Vergi Usul Kanunu 37) 3065 sayl Katma Deer Vergisi Kanunu 38) 4760 sayl zel Tketim Vergisi Kanunu 39) 5520 sayl Kurumlar Vergisi Kanunu 40) 193 sayl Gelir Vergisi Kanunu 41) 492 sayl Harlar Kanunu 42) 6245 sayl Harcrah Kanunu 43) 6235 sayl Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu 44) 4925 sayl Karayolu Tama Kanunu 45) 2941 sayl Seferberlik ve Sava Hli Kanunu 46) 5502 sayl Sosyal Gvenlik Kurumu Kanunu 47) 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Kanunu Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 334 48) 6762 sayl Trk Ticaret Kanunu, 49) 6968 sayl Zirai Mcadele ve Zirai Karantina Kanunu 50) 3154 sayl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun 51) 3146 sayl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun 52) 4856 sayl evre ve Orman Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun 53) 4966 sayl Baz Kanunlarda ve Bayndrlk ve skn Bakanlnn Tekilt ve Grevleri Hakknda KHKde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun 54) 3152 sayl ileri Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun 55) 4848 sayl Kltr ve Turizm Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun 56) 441 sayl Tarm ve Kyileri Bakanlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname 57) 1325 sayl Mill Savunma Bakanl Grev ve Tekilat Hakknda Kanun 58) 178 sayl Maliye Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname 59) 2804 sayl Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl Kanunu 60) 4865 sayl Ulusal Bor Aratrma Enstits Kurulmas Hakknda Kanun 61) 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun 62) 5442 sayl l daresi Kanunu, 63) 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu, 64) 618 sayl Limanlar Kanunu 65) 4562 sayl Organize Sanayi Blgeleri Kanunu 66) 2886 sayl Devlet hale Kanunu 67) 4735 sayl Kamu hale Szlemeleri Kanunu 68) 818 sayl Borlar Kanunu 69) 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu 70) 3996 sayl Baz Yatrm ve Hizmetlerin Yap-let-Devret Modeli erevesinde Yaptrlmas Hakknda Kanun 71) 167 sayl Yeraltsular Hakknda Kanun 72) 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu 73) 3083 sayl Sulama Alanlarnda Arazi Dzenlenmesine Dair Tarm Reformu Kanunu 74) 442 sayl Ky Kanunu 75) 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun 76) 5710 sayl Nkleer G Santrallerinin Kurulmas ve letilmesi ile Enerji Satna likin Kanun 77) 4458 sayl Gmrk Kanunu 78) 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanunu 79) 6326 sayl Petrol Kanunu 80) 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu 81) 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu 82) 5307 sayl Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG) Piyasas Kanunu 83) 5312 sayl Deniz evresinin Petrol ve Dier Zararl Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Mdahale ve Zararlarn Tazmini Esaslarna Dair Kanun 84) 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu 85) 3303 sayl Takmr Havzasndaki Tanmaz Mallarn ktisabna Dair Kanun 86) 2004 sayl cra ve flas Kanunu 87) 2821 sayl Sendikalar Kanunu 88) 4875 sayl Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanunu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 335 89) 5436 sayl Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun 90) 3572 sayl yeri Ama ve alma Ruhsatlarna Dair Kanun Hkmnde Kararnamenin Deitirilerek Kabulne Dair Kanun 91) 383 sayl zel evre Koruma Kurumu Bakanl Kurulmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname 92) 6001 sayl Karayollar Genel Mdrlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun II- lgili Tzkler

Kollar Tz Maden ve Ta Ocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Alnacak i Sal ve Gvenlii nlemlerine likin Tzk (RG: 22.10.1984-18553) i Sal ve Gvenlii Tz (RG: 11.01.1974- 14765) Yap lerinde i Sal ve Gvenlii Tz (RG: 12.09.1974- 15004) Parlayc, Patlayc, Tehlikeli ve Zararl Maddelerle allan yerlerinde ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk (RG: 24.12.1973-14752) Tekel D Braklan Patlayc Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin retimi, thali, Tanmas, Saklanmas, Depolanmas, Sat, Kullanlmas, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esaslarna likin Tzk (RG: 29.09.1987-19589) III- lgili Ynetmelikler

Aalandrma Ynetmelii (RG: 09.10.200325254) Ar ve Tehlikeli ler Ynetmelii (R.G: 16.06.200425494) Alt verenlik Ynetmelii (RG: 27.09.2008 - 27010) Alev Szdrmazlk Test stasyonu Ynetmelii (RG:19.09.1973-14660) Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii (RG: 24.06.2007-26562) Asbestle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik (RG: 26.12.2003 25328) Asker Yasak Blgeler ve Gvenlik Blgeleri Ynetmelii (R.G: 30.04.1983 - 18033) Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii (RG: 30.07.2008 - 26952) Atk Ynetimi Genel Esaslarna likin Ynetmelik (RG: 05.07.2008 - 26927) Atklarn Dzenli Depolanmasna likin Ynetmelik (RG: 26.03.2010 - 27533) Atk Pil ve Akmlatrlerin Kontrol Ynetmelii (RG: 31.08.2004 - 25569) Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik (RG: 27.04.2004 - 25445) alanlarn Sal ve Gvenlii Eitimleri ile lgili Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (RG: 07.04.2004 - 25426) evre Denetimi Ynetmelii (RG: 21.11.2008 - 27061) evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelik (RG: 11.11.2008 - 27051) evre Kanununca Alnmas Gereken zin ve Lisanslar Hakknda Ynetmelik (RG: 29.04.2009 - 27214) evre ve Orman Bakanl Mahalli evre Kurullar alma Usul ve Esaslar Ynetmelii (RG:15.04.2004 - 25434) evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii (RG: 17.07.2008 - 26939) evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii (RG: 07.03.2008 26809) ocuk ve Gen ilerin altrlma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (RG: 06.04.2004-25425) Doal Mineralli Sular Hakknda Ynetmelik (RG: 01.12.200425657) DS Yeraltsular Teknik Ynetmelii (RG: 23.06.1972-14224)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 336

Ekranl Aralarla almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik (RG: 23.12.2003 -25325) Elle Tama leri Hakknda Ynetmelik (R.G: 11.02.2004 - 25370) Endstri Blgeleri Ynetmelii (RG: 16.12.2004 - 25672) Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (RG: 22.07.2006-26236) Grizulu Ocaklarda Elektrik Enerjisi Kullanlmas Hakknda Ynetmelik (RG:11.3.1997 - 22930) Grlt Ynetmelii (RG: 23.12.2003 - 25325) Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmelii (R.G: 23.12.2003 - 25325) Gmrk Ynetmelii (RG: 07.10.2009-27369) Hafriyat Topra, naat ve Yknt Atklarnn Kontrol Ynetmelii (RG: 18.03.2004-25406) Hazrlama, Tamamlama ve Temizleme leri Ynetmelii (RG: 28.04.2004-25446) Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (RG: 13.01.2005 25699) Ekipmanlarnn Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Hakknda Ynetmelik (RG: 11.02.2004-25370) Sal ve Gvenlii Kurullar Hakknda Ynetmelik (RG: 07.04.2004-25426) Sal ve Gvenlii Ynetmelii (RG: 09.12.2003-25311) Gvenlii ile Grevli Mhendis veya Teknik Elemanlarn Grev, Yetki ve Sorumluluklar ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (RG: 20.01.200425352) yeri Ama ve alma Ruhsatlarna likin Ynetmelik (RG: 10.08.2005 - 25902) yeri Salk ve Gvenlik Birimleri ile Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelik (RG: 15.08.200927320 yerlerinde in Durdurulmasna veya yerlerinin Kapatlmasna Dair Ynetmelik (RG: 15.03.2004-25393) Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Ynetmelii (RG: 11.12.2007-26727) Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii (RG: 14.03.1991-20814) Kaplcalar Ynetmelii (RG: 24.07.200124472) Ky Kanununun Uygulanmasna Dair Ynetmelik (RG: 03.08.1990-20594) Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik (RG: 26.12.2003-25328) Kimyasallarn Envanteri ve Kontrol Hakknda Ynetmelik (RG: 26.12.2008-27092) Kiisel Koruyucu Donanmlarn yerlerinde Kullanlmas Hakknda Ynetmelik (RG: 11.02.2004-25370) Kum, akl ve Benzeri Maddelerin Alnmas, letilmesi ve Kontrol Ynetmelii (RG: 08.12.2007-26724) Kltr ve Turizm Koruma ve Geliim Blgeleri ile Turizm Merkezlerinin Belirlenmesine ve lanna likin Ynetmelik (RG: 15.05.2004-25463) Maden Kanunu Uygulama Ynetmelii (RG: 03.02.2005-25716) Maden Kanununun 1(a) Grubu Madenleri ile lgili Uygulama Ynetmelii (RG: 03.02.200 -25716) Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmelik (RG: 14.09.1990-20635) Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doaya Yeniden Kazandrlmas Ynetmelii (RG: 23.01.2010-27471) Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmelii (RG: 21.06.2005-25852) Mera Kanunu Ynetmelii (RG: 31.07.1998-23419) Mill Parklar Ynetmelii (RG: 12.12.198619309) Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 337

Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik (RG: 30.12.200626392) Orman Saylan Alanlarda Verilecek zinler Hakknda Ynetmelik (RG: 22.03.2007-26470) Organize Sanayi Blgeleri Uygulama Ynetmelii (RG: 22.08.2009 -27327) Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik (RG: 26.12.2003 -25328) Postalar Hlinde i altrlarak Yrtlen lerde almalara likin zel Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (RG: 07.04.2004 - 25426) Salk Kurallar Bakmndan Gnde Ancak Yedibuuk Saat veya Daha Az allmas Gereken ler Hakknda Ynetmelik (RG: 15.04.2004 - 25434) Sanayi Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (RG: 03.07.2009 27277) Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelik (RG:03.09.2008-26986) Sivil Kullanm Amal Patlayc Maddelerin Belgelendirilmesi Piyasaya Arz ve Denetlenmesi Hakknda Ynetmelik (RG:15.10.2002 - 24907) Sondajla Maden karlan letmelerde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii (RG:22.02.200425381) Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii (RG: 31.12.2004 -25687) Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii (RG: 17.05.2005-25818) Tarm Arazilerinin Korunmas ve Kullanlmasna Dair Ynetmelik (RG: 25.03.2005 -25766) Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii (R.G: 14.03.2005 - 25755) Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Tanmas Hakknda Ynetmelik (RG: 31.03.2007 - 26479) Tehlikeli Maddelerin Su ve evresinde Neden Olduu Kirliliin Kontrol Ynetmelii (RG: 26.11.2005 - 26005) Titreim Ynetmelii (RG: 23.12.2003 - 25325) Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu Uygulama Ynetmelii (RG:15.12.2005 26024) Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii (RG: 31.05.2005 - 25831) Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Maden Mhendisleri Odas Serbest Maden Mhendislii Hizmetleri Uygulama, Tescil, Denetim ve Belgelendirme Ynetmelii (RG: 21.09.2005 - 25943) Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Maden Mhendisleri Odas Maden retim Faaliyetleri ve/veya Bu Faaliyetlere Dayal Olarak retim Yaplan Tesislerde Sorumlu Mdr Yetkilendirme Ynetmelii (RG: 03.10.2008 - 27013) Yaban Hayat Koruma ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar ile ilgili Ynetmelik (RG: 08.11.2004 - 25637) Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii (RG: 21.02.2004 - 25380) Yeralt Maden letmelerinde Elektrikli Lokomotiflerin Kullanlmas Hakknda Ynetmelik (RG:28.5.1997 - 23002) Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alatrlmasna Dair Ynetmelik (RG: 03.04.1996 - 22600) 2004/108/AT Elektromanyetik Uyumluluk Ynetmelii (RG: 24.10.2007 -26680) 2006/42/AT Makine Emniyeti Ynetmelii (RG: 03.03.2009- 27158) 2006/95/AT Alak Gerilim Ynetmelii (LVD) (RG: 30.12.2006-26392) 94/9/AT Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelii (RG: 30.12.2006- 26392) 97/68/AT Eksoz Emisyon Ynetmelii (RG: 20.06.2007- 26558) Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 338

2000/14/AT Ak Alanda Kullanlan Tehizat Tarafndan Oluturulan evredeki Grlt Emisyonu ile lgili Ynetmelik (RG: 30.12.2006- 26392) IV- lgili Szleme, Protokol ve Anlamalar klim Deiiklii ereve Szlemesi, (FCCC) Framework Convention on Climate Change Kyoto Protokol Tehlikeli Atklarn Snrlar tesi Tanmnn ve Bertarafnn Kontrolne likin Szleme, (BASEL) Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and their Disposal Ozon Tabakasnn Korunmasna Dair Szleme, (VYANA) Vienna Convention for the Protection of the Ozone Layer Ozon Tabakasn ncelten Maddelere Dair Montreal Protokol evresel Konularda Bilgiye Eriim, Karar Verme Srecine Halkn Katlm ve Yargya Bavuru Szlemesi, (AARHUS) Convention on Access to Information, Public Participation in Decision Making and Access to Justice in Environmental Matters Kirlilik Salnm ve Transfer Kaytlar Protokol Belirli Tehlikeli Kimyasallarn ve Pestisitlerin Uluslararas Ticaretinde n Bildirim Mekanizmasna likin Szleme, (ROTTERDAM) Rotterdam Convention on the Prior Informed Consent Procedure for Certain Hazardous Chemicals and Pesticides in International Trade PIC Kalc Organik Kirleticilere likin Szleme, (STOCKHOLM) Convention on Persistent Organic Pollutants - POPs Uzun Menzilli Snraan Hava Kirlilii Szlemesi, Convention on Long Range Transboundary Air Pollution Gothenburg Protokol Oslo Protokol Avrupada Kirleticilerin Snraan Geileri Gzlem ve Deerlendirme Birlii Program (EMEP) Snai Kazalarn Snraan Etkileri Szlemesi, Convention on the Transboundary Effects of Industrial Accidents Stratejik evresel Deerlendirme Protokol Biyolojik eitlilik Szlemesi, (CBD)Convention on Biological Diversity Cartagena Biyogvenlik Protokol lleme ile Mcadele Szlemesi, (CCD) Convention to Combat Desertification Su Kular Yaama Alan Olarak Uluslararas nemde Sulak Alanlar Szlemesi, (RAMSAR) Convention on Wetlands of International Importance especially as Waterfowl Habitat Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szleme, (CITES) Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora Avrupa Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarnn Korunmas Szlemesi, (BERN) Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats Avrupa Peyzaj Szlemesi, Convention on European Landscape Deney ve Dier Bilimsel Amalarla Kullanlan Omurgal Hayvanlarn Korunmas Szlemesi, European Convention for the Protection of Vertebrate Animals Used for Experimental and Other Scientific Purposes V- Madencilik Sektrnn lgili Olduu Bakanlklar Adalet Bakanl

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 339

Babakanlk Bayndrlk ve skn Bakanl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl evre ve Orman Bakanl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ileri Bakanl Kltr ve Turizm Bakanl Maliye Bakanl Mill Eitim Bakanl Mill Savunma Bakanl Sanayi ve Ticaret Bakanl Tarm ve Kyileri Bakanl Ulatrma Bakanl VI- Madencilik Sektrndeki Kamu Kurum ve Kurulular BOREN (Ulusal Bor Aratrma Enstits) ET MADEN (Eti Maden letmeleri Genel Mdrl) EA (Elektrik retim A) MGEM (Maden leri Genel Mdrl) MTA (Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl) TK (Trkiye Kmr letmeleri Kurumu) TTK (Trkiye Takmr Kurumu) zelletirme daresi Bakanl VII- Madencilik Sektr ile lgili Tespit Edebildiimiz Dernek, Birlik ve Vakflar Afyon Mermerciler Dernei Afyon Boaz Mermerciler Dernei Afyon scehisar Mermerciler Dernei Agrega reticileri Birlii Dernei Altn Madencileri Dernei Amasya Mermerciler ve Madenciler Dernei Anadolu Madenciler Dernei Antalya Mermerciler, Alclar ve Karocular Odas Bilecik Mermer ve Granit Sanayicileri Dernei Bims Sanayicileri Dernei Burdur Mermerciler ve Madenciler Yardmlama ve Dayanma Dernei Bucak Mermerciler Dernei Cevher Hazrlama ve Zenginletirme Dernei an Madenciler Dernei orlu Kmrcler Dernei Demir elik reticileri Dernei Denizli Madenciler ve Mermerciler Dernei Denizli Kmrcler Dernei Diyarbakr Mermerciler ve Madenciler Dernei Dou Mermerciler Dernei Dnya Madencilik Kongresi Trk Mill Komitesi Ege Demir-Demird Metaller hracatlar Birlii Ege Maden hracatlar Birlii Ege Mermerciler Dernei Elz Mermerciler ve Madenciler Dernei Gen Maden letmecileri Dernei Genel Maden- Sendikas Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 340 Anadolu Madenciler Dernei hracat Gelitirme Ett Merkezi stanbul Maden ve Metaller hracat Birlikleri Genel Sekreterlii stanbul Kimyevi Maddeler ve Mamlleri hracatlar Birlii stanbul Demir ve Demird Metaller hracatlar Birlii stanbul Elektrik-Elektronik, Makine ve Biliim hracatlar Birlii stanbul Demir elik hracatlar Birlii stanbul Maden hracatlar Birlii stanbul Deerli Maden ve Mcevherat hracatlar Birlii stanbul Mermerciler Dernei stanbul Anadolu Yakas Mermerciler Dernei stanbul Doaltalar Birlii Dernei stanbul Mermer ve Granit Sanayicileri Esnaf Odas zmir Mermerciler Dernei Kire Sanayicileri Dernei Kmr thalatlar Dernei Kocaeli Mermerciler Dernei Madensuyu reticileri Dernei Madencilik Aratrma Merkezi Dernei Madencilik Mavir Mhendisleri Birlii Madencilik Sektr Bakanlar Konseyi Birlii Maden Teknikerleri Dernei Marmara Mermerciler Dernei Mula Mermerciler Dernei Seramik, Cam ve imento Hammaddeleri reticileri Dernei Sivas Doalta ve Madenciler Dernei Sondajclar Birlii Tokat Mermerciler ve Madenciler Dernei Trakya Madenciler Dernei Tula ve Kiremit reticileri Dernei Tm Metal Maden reticileri Birlii Trkiye Al reticileri Dernei Trkiye Demir elik reticileri Dernei Trkiye imento Mstahsilleri Birlii Trkiye Hazr Beton Birlii Trkiye Jeotermal Dernei Trkiye Madenciler Dernei Trkiye Mermer Doalta ve Makineleri reticiler Birlii Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Trkiye Seramik Federasyonu Yurt Madenciliini Gelitirme Vakf Zonguldak Maden Mhendisleri Dernei Trkiye Maden ileri Sendikas Not: Yukarda isimleri belirtilen ilgili sivil toplum kurulularnn dnda da baka sivil toplum kurulularnn da olabilecei dikkate alnmaldr.

VIII- Madencilik Sektr ile lgili Odalar

evre Mhendisleri Odas Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas Jeofizik Mhendisleri Odas Jeoloji Mhendisleri Odas Kimya Mhendisleri Odas Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 341

Maden Mhendisleri Odas Metalrji Mhendisleri Odas Orman Mhendisleri Odas Petrol Mhendisleri Odas IX- Trkiye'de Maden Mhendislii Blm Bulunan niversiteler Adana ukurova niversitesi (kinci retim de var.) Afyon Kocatepe niversitesi Aksaray niversitesi Ankara Hacettepe niversitesi Ankara Orta Dou Teknik niversitesi Diyarbakr Dicle niversitesi Eskiehir Osmangazi niversitesi (kinci retim de var.) Isparta Sleyman Demirel niversitesi (kinci retim de var.) stanbul Teknik niversitesi stanbul niversitesi (kinci retim de var.) zmir Dokuz Eyll niversitesi Konya Seluk niversitesi (kinci retim de var.) Ktahya Dumlupnar niversitesi Malatya nn niversitesi (kinci retim de var.) Mula niversitesi Nide niversitesi Sivas Cumhuriyet niversitesi (kinci retim de var.) Trabzon Karadeniz Teknik niversitesi (kinci retim de var.) Van Yznc Yl niversitesi Zonguldak Karaelmas niversitesi X- Maden Kanununun Tarihsel Sreci

Arazi Kanunu, 1858, lk Yasal Dzenleme Havza-i Fahmiye, 1878 Taocaklar Nizamnamesi, 6 Haziran 1901 Maadin Nizamnamesi, 26 Mart 1906 6309 sayl Maden Kanunu, 11 Mart 1954 14.10.1978 tarihli ve 16431 sayl Resm Gazete'de Devlete letilecek Madenler Hakkndaki 2172 sayl Kanun yaymlanarak yrrle girmitir. Bu hukuki dzenleme ile Belirli blgelerde belirli cins madenlerin Devlete aranmasna ve iletilmesine, bu madenler ile ilgili olarak daha nce gerek kiilere, zel hukuk tzel kiilerine verilmi arama ruhsatnameleri ve iletme haklarnn geri alnmasna karar vermeye Bakanlar Kurulu yetkili klnmtr. Bu yasa gerei 6309 sayl Kanun dneminde zel sektr tarafndan iletilen bor tuzlar, trona, asfaltit, linyit ve demir sahalarnn bazlar devletletirilmitir. 2840 sayl Kanun, 13 Haziran 1983-Bor Tuzlar, Trona ve Asfaltit Madenleri ile Nkleer Enerji Hammaddelerinin letilmesini, Linyit ve Demir Sahalarnn Bazlarnn adesini Dzenleyen Kanun 3213 sayl Maden Kanunu, 15 Haziran 1985 3382 sayl Maden Kanunu, 25 Haziran 1987 16.02.1994 tarihinde Bor Tuzlar, Trona ve Asfaltit Madenleri ile Nkleer Enerji Hammaddelerinin letilmesini, Linyit ve Demir Sahalarnn Bazlarnn adesini Dzenleyen Kanunun bir Maddesinde Deiiklik Yaplmasna Dair 3971 sayl Kanun yrrle girmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 342

4424 sayl Kanun, 05 Austos 1999 - Havza-i Fehmiye Alannn Kltlmesi ile Serbest Olan Alanlarn Maden Kanunu Kapsamna Alnmas Hakknda Kanun 4683 sayl Kanun, 26 Haziran 2001 -Maden Kanununda Deiiklik Yaplmasna ve Tuz Kanununun Yrrlkten Kaldrlmasna likin Kanun 5177 sayl Kanun, 5 Haziran 2004 Maden Kanunu Uygulama Ynetmelii, 3 ubat 2005 1(a) Grubu Madenleri ile lgili Uygulama Ynetmelii, 3 ubat 2005 Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmelii, 21 Haziran 2005 18.07.2006 tarihinde Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinde, 21.03.2007 tarihinde Bakanlar Kurulu Karar ile Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmeliinde, en son 15.07.2007 tarihinde yine Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinin baz maddelerinde deiiklik yaplmtr. 5686 sayl Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu, 13 Haziran 2007 Jeotermal Kaynaklar ve Doal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Ynetmelii, 11 Aralk 2007 Maden Kanununda ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair 5995 sayl Kanun, 10 Haziran 2010

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 343 EK-3 BR MADENN LETMEYE AILABLMES N ALINMASI GEREKEN ZNLER Alnacak zin 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Maden Arama Ruhsat Maden letme Ruhsat ED Olumlu Belgesi Atk Depolama zni n Emisyon ve Emisyon zinleri Dearj zni Arazi Kullanm zni Tahsis Deiiklii) Arazi Kullanm zni Orman zni (Mera Tarm l Mdrl Arazi Sahibinden evre ve Orman Bakanl evre ve Orman Bakanl zni Veren Makam Maden leri Genel Mdrl

Tesis zni (Orman zinleri, ED Raporu, Emisyon zinleri, Geri evre ve Orman Bakanl, alma ve Sosyal Dnm Raporu, Atk Ynetim Gvenlik Bakanl, l zel daresi Plan, GSM Ruhsat) Yeri Ama ve alma Ruhsat Belediye veya l zel daresi letme zni Kltr ve Turizm Uygun Gr Yeri Bildirimi mar zni naat zni Elektrik Ruhsat Su Ruhsat Patlayc Madde Depo naat zni Bakanl Maden leri Genel Mdrl Kltr ve Turizm Bakanl SGK, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Vergi Dairesi Bayndrlk ve skn Bakanl veya Belediye Bayndrlk ve skn Bakanl veya Belediye TEDA DS ve Bayndrlk ve skn Bakanl
ileri Bakanl ve Bayndrlk ve skn Bakanl

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Patlayc Madde Satn Alma ve ileri Bakanl Kullanma Ruhsat Dier zinler Mill Savunma Bakanl, DS vb.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 344 EK: 4 KOMSYON TUTANAK ZETLER Komisyonumuz tarafndan 23 toplant yaplm olup bu toplantlarda 1130 sayfa tutanak tutulmutur. Toplant tutanaklar zetlenerek aada sunulmutur. ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII MADEN LER GENEL MDR MEHMET HAMD YILDIRIM 26.01.2010 Maden leri Genel Mdrl, Enerji Bakanlnn tabii kaynaklarla ilgili olan madencilik faaliyetlerini yneten bir genel mdrlktr. Maden ruhsatlar, arama ruhsatlar ve buna ilikin btn haklarn, denetlenmesi ve yrtlmesi esnasndaki ilemlerin hepsi Maden leri Genel Mdrl tarafndan yaplmaktadr. Maden leri Genel Mdrl, 3 Genel Mdr Yardmcl ve 5 Daire Bakanlndan olumaktadr. 296 kii memur kadrosunda, 50-60 kii temizlik ve gvenlik grevlisi olmak zere toplam 359 kii almaktadr. Bunlarn ierisinde 66 maden mhendisi, 57 jeoloji mhendisi yer almaktadr. Bakanln merkez tekilat olarak rgtlenmi bir genel mdrlktr. Madenlerimizin, mill servetlerimizi kullanmamz asndan bir an nce ortaya karlmas gerekmektedir. Madencilik almalarnn hukuki yap bakmndan birok kanunla da ilgisi vardr. Bunlar arasnda dorudan ilgili olanlar, Arazi Kanunu, 1858de kan Havza-i Fahmiye Kanunu, Zonguldakla ilgili Ta Ocaklar Nizamnamesi, u anda yrrlkte olmayan Maadin Nizamnamesi, 1906dan daha sonra 6309 sayl Maden Kanunu, 2172 sayl Kanun, borlarla ilgili 2840 sayl Kanun, 3213 sayl Maden Kanunu, 5177 sayl Kanunla deiik ve dorudan Maden Kanunuyla ilgili olan ynetmelikler bulunmaktadr. Maden Kanunu Uygulama Ynetmelii ve Dantayn en son kararyla Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmelii iin yrtmeyi durdurma karar alnmtr. Jeotermal Kanununda l zel dareleri ile MGEMin yetkisi ve MTAnn grevleri olup Jeotermal Uygulama Ynetmelii yrrlktedir. Madencilik faaliyetleri yrtlrken zellikle evre Kanunu, Orman Kanunu, Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu, Mill Parklar Kanunu, Mera Kanunu, Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu, Kara Avcl Kanunu, Mill Aalandrma ve Erozyon Kontrol Seferberlik Kanunu, Asker Yasak Blgeler ve Gvenlik Blgeleri Kanunu, mar Kanunu, Ky Kanunu, Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alanmas Hakknda Kanun, Boazii Kanunu, Kamulatrma Kanunu, SKyle ilgili Kanun, Kara Sular Kanunu, Su rnleri Kanunu, Bykehir Belediyesi Kanunu uygulanmaktadr. Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak madencilikle itigal etmeye yeterli bir durum olup tm irketler, kamu iktisadi teebbsleri, messeseleri, bal ortaklklar ve itirakleri, DS, TCK de madencilik faaliyeti yapabilmektedir. Dier aktrler, sektrle ilgili sivil toplum kurulular, niversiteler, sanayi ve ticaret odalar, mhendislik ve mavirlik firmalar, Madencilik Sektr Bakanlar Konseyi, Altn Madencileri Dernei, imento Mstahsilleri, niversitelerimiz, maden mhendisleri merkezinde olan arama faaliyetlerindeki jeoloji mhendisleri, jeofizik mhendisleri; evreyle maden arasndaki ilikilerde evre, harita, kimya, u rnlerle ilgili de kimya, meteoroloji ve yine orman mhendisleri konuyla ilgili mhendislik dallar ve niversitelerimizde bu blmlerin olduu yerlerdir. MTA, TTK, TK kmrle ilgili, ET MADEN borla ilgili, EA zellikle termik santrallerde enerji retilmesi bakmndan kmrle ilgili ve Bor Enstits de kamu kurumlardr. Yerel ynetimlerle bir yetki paylam bulunmaktadr. 1(a) grubu madenleri ile jeotermal kaynaklar dorudan zel idarelerin yetkisine verilmitir. En son mera ile ilgili olarak 1(a) gruplarnda dorudan kamu yarar kararlarnn Valiliklerce alnmasyla ilgili bir yetki devri gereklemitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 345 Ruhsatlar, arama ruhsat ve iletme ruhsat olarak ikiye ayrlmaktadr. Arama ruhsat iin dorudan mracaat edilir, sz konusu yerde baka bir ruhsat yoksa Kanuna gre hak kazanlm olur. Madencilik faaliyetleri arama, iletme ve tesis faaliyetleridir. Maden Kanununda ayrntl olarak iletme blm dizayn edilmi olup arama faaliyetleri iin yllk bir sre verilmekte ve faaliyet raporu istenmektedir. Son dnemlerde MTAya Trkiyedeki kmrlerle ilgili almalar yaplmas noktasnda bir grev verilmi ve ok ciddi kmr kaynaklarmz, rezervlerimiz ortaya konulmutur. Arama dneminin zel sektrn para kazanabilecei bir sistem hline getirilmesi gerekmektedir. Arama dnemi parann harcand ve ciddi risk sermayesinin aktarld bir dnemdir. Bu arama dneminde aramaya kaynak ayran kiilerin bulduklaryla bir garanti elde etmeleri ve iletmeye dnd zaman buradan gelir elde etmeleri sistemini kurmalar gerekmektedir zel sektr marifetiyle madencilik faaliyetlerinin yaplmasnda yasal olarak sknt olmayp sadece aramadaki risk sermayesi ve tesislemedeki sermaye temini ile yatrm garantisi gibi noktalara ehemmiyet verilmesi gerekmektedir. 2009 yl arama ruhsatmz 33.407dir. 2004ten sonra ruhsat saysnda art vardr. Yaklak 10 bin civarnda iletme ruhsat bulunmakta olup, fiil alan 5 bin civarndadr. letme ruhsat altm yla kadar verilebilmekte olup uygulama olarak on be yllk dilimler hlinde verilmektedir. Uzatmalar da ila on be yl arasnda deimektedir. Toplam ruhsat says 44.342dir. Gnde 50 ruhsat alnmaktadr. Kanunda, alnm olan ruhsatlarn tekrar aramalara almas iin ihale art vardr. Kamu kurumlarna ham madde retim izni ad altnda ruhsat verilmektedir. Karayollarna 996, DSye 645. Toplam 2.063 ham madde retim izni bulunmaktadr. Bunlar zellikle baraj, otoyol, liman yapmnda kullanlan malzemelerdir. Buralarda mteahhitler almaktadr. Mteahhitlerin alt yerlerde bazen sorunlar kmaktadr. Jeotermal kaynaklar, intibaktan gelen 817, MTA Genel Mdrl adna buluculuk hakk verilen 165, l zel darelerine yaplan mracaat 2.738, ruhsata balanan da 481 ruhsat vardr. zel idarelerde 2.738 ruhsattan 481i ruhsata balanm grnmektedir. Trkiyede literatrde 70 ila 80 arasnda maden varlndan sz edilmekte olup Maden leri Genel Mdrl tarafndan ruhsatlandrma ismi olarak 250 civarnda isim verilmitir. Mineralin, maden kaynann yapsna dayal olarak deiik isim almas gerekmektedir. Mesela bakr, gm, inko olabilir; bir de bakr, gm, inko, altn olabilir. Madenciliin gayrisafi mill hasla ierisindeki yeri yaklak 1,1 ile 1,4 arasnda deimektedir. Gayrisafi mill hasla ierisinde yaklak 10 milyar dolar civarnda bir yeri vardr. Madencilik bu snflandrma ierisinde daha dar tutulmu olup Tvenan ocaktan kt rakam alnmtr. 2008 ylnda yaklak 3,5 milyar dolara yakn bir ihracatmz vardr. Birincil rnler bunun ierisinde deildir. Her madenin yurt iinde ilenmesi gerekmemekte olup Trkiyede sanayileme asndan zellikle metalik madenlerle ilgili u rn retme noktasnda enerji sorununu zen bir model kurulmas lazmdr. Seydiehir modeli bu alandaki sanayileme iin son derece nemli rnek bir modeldir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn verilerine gre 2009 ylnda 137 bin kii madencilik i kolunda almaktadr. Madencilik, genel teviklere tabidir. Genel tevikler kapsamnda Bakanlar Kurulu kararnamesiyle kan tevikte blgeler bakmndan birka istisna dnda madencilik sektr tevik edilmektedir. Kmr konusu, Avrupa Kmr elik Topluluunun kararyla ilgilidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 346 Madencilikte, maden ruhsatn alan kii bir bakasn altrd zaman buna bir kiralama yntemi olarak rdovans sistemi denilmektedir. Rdovansla alanlara bu tevikler uygulanmamakta olup bu hususla ilgili olarak Hazineyle grmeler devam etmektedir. MGEMe giren evrak says minimum 120 bindir. Madencilik faaliyetinin yapld yerde ruhsat sahibi ve teknik nezareti sorumluluu vardr. Bunlarn beyan, Kurum tarafndan da esas kabul edilmektedir. Bunun zerine denetlemeler yaplmakta, her yl iletme faaliyeti yapanlar faaliyet raporlarn vermektedirler. Kanunun ngrd devlet hakk, beyan, dier teknik nezareti atamasnn yaplp yaplmad, harlarn ve teminatlarn deyip demedii, faaliyet raporunda, haritalarnda doru verilip verilmedii konular denetlenmektedir. 2003ten bu yana maden sahas denetleme says ylda 6.057dir. 2009 ylnda Anayasa Mahkemesi, Maden Kanununun 7nci maddesinin birinci ve sekizinci fkralar, 10uncu maddesinin altnc fkrasn iptal edilmi olup 2010 Haziran ayna kadar sre verilmitir. Dantay ise 7nci maddenin birinci fkrasnn dayana ortadan kalkt gerekesiyle zin Ynetmeliinin yrtmesini durdurma kararn vermitir. Dolaysyla madencilik faaliyetlerine yeni balayanlar iin fiilen orman izni alamama, i yeri ama ve alma ruhsat alamama durumu ortaya km ve yeni bir madencilik faaliyetine balama durumu ortadan kalkmtr. Onun iin de kanun tasars hazrlanm olup Meclis gndemindedir. Anayasa Mahkemesinin, evre Kanunundaki bir maddeyi iptal etmesi sonucunda arama faaliyetlerinin ED kapsamna alnmas sorunu gndeme gelmitir. evre ve Orman Bakanl tarafndan karlan ynetmelik deiikliiyle sorun zlmtr Madencilik Piyasas Kanun Tasla hazrlanmtr. Temel esas, arama dneminin mstakilen bir ekonomik faaliyet icra edilmesi gereken bir dnem olduu, ruhsat speklatrlnn ortadan kaldrlmas gerektii, aramann da projeli bir faaliyet hline getirilmesi hususlarn ngren bir sistemdir. 70 civarndaki maden ayn yntemle ynetilmektedir. Ta oca, radyoaktif elementler, nadir toprak elementleri, kmr ayn Kanunla ynetilmektedir. Madencilik Piyasas Kanun Tasla madenle ilgili arama faaliyetlerini, iletme faaliyetlerini ve birincil tesis rnlerini iine almaktadr. Maden leri Genel Mdrlnn tara tekilat aslnda l zel dareleridir. l zel dareleri birok yetkilere sahiptir. l zel idareleri nezdinde bir madencilik ve jeotermal ube mdrl kurulmas lazmdr. Burada madenci ve jeoloji mhendislerinin istihdam edilmesi gerekmektedir. Arama dnemi faaliyetlerinin zellikle ciddi projeli bir hle getirilmesiyle ilgili olarak rezerv gvenilirlii sistemi gelitirilmeye allmaktadr. l zel dareleri, devlet hakk iin yatrlan parann % 50sini almakta olup bunun yars Hazineye, yars l zel daresine gitmektedir. Ayrca belediyeler de % 2lik bir pay almaktadr. Madencilik faaliyetlerini yapanlarn bu faaliyetlerinin desteklenilmesi gerekmektedir. MADEN TETKK VE ARAMA GENEL MDR MEHMET ZER 26.01.2010 MTA 1935 ylnda kurulmu olup amac, lkenin jeolojisini aydnlatmak ve bu jeolojiye bal olarak bulunmas muhtemel enerji ham maddelerini, metalik madenleri bulup teknolojik olarak deerlendirmek; sektrn ve ekonominin hizmetine sunmaktr. Atatrkn ok gzel bir sz vardr. MTAy kurduu zaman: Memleketin mehul dier servetlerini arayp bulma grevini MTAya verdik. alacaklardr. Kendilerine mesut srprizler dileriz. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 347 1935ten 1985 ylna kadar MTA, devlet imknlar ile almtr. 1939 ylnda Ramandaki petrol bulmu ve 10 ton gnlk kapasiteli bir rafineri de kurmutur. 1950 ylna kadar kuruluunu tamamlamtr. Bugn 419 milyon ton yap malzemeleri dhil maden retilmektedir. 160 milyon tonu maden, dieri doal talar ve endstriyel ham maddelerdir. Yaklak tutar da 10 milyar dolar civarndadr. Yar mamul ve mamullerle beraber ekonomiye 35 milyar dolar civarnda bir katks vardr. Bugn TKnin, eski Smerbankn, TTKnin, EAn sahalarnn ounluu MTAnn verdii sahalardr. Tek zelletirilmeyecek kurulu MTAdr. Btesi aa yukar 10 kat arttrlmtr. Trkiyenin sondaj miktar bu yirmi-yirmi be yllk srede 50 bin ile 70 bin metre arasnda deimitir. MTAnn u andaki sondaj 300 bin metre civarndadr. Trkiyenin sondaj da 1 milyon metre civarndadr. Kanadada bir senede 14 milyon metre sondaj yaplmaktadr. Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan 2007 ylna dek yaplan sondaj da 20 milyon metredir. Petrol, doal gaz ve su sondajlar hari. Hzl bir ekilde maden aramaclna devam etmek lazmdr. Bu 2000li yllarndan sonra ciddi bir ekilde, enerjide da baml olmamak iin, enerji ham maddelerinde de arama seferberlii balatlmtr. lk olarak kmr ve arkasndan jeotermal ve yaknda uranyum gibi,19 kmr sahasnda 510 bin metre sondaj yaplm ve kmr rezervleri 4,2 milyar ton artmtr. Daha nce 8,3 idi, u anda 12,5 milyar ton oldu. MTAnn bulduu son kmrlerin, yani 4,2 milyar ton kmrn kalori baznda ithal ikamesi 200 milyar dolar civarndadr. Dnyada kmr olup da yurt dndan kmr getirip elektrik retimine arlk vermek doru deildir. u anda Devletin elinde 14 bin megavatlk santrale yetecek kmr bulunmaktadr. Avrupallar, dier kalknm lkeler zaman zaman Jeotermalimizi, gneimizi, rzgrmz vebilirler, tabii ki devrimizin yenilenebilir enerji kaynaklar da ok nemli. Trkiye, kalknmakta olan bir lke. Kendi kmrlerimizi mutlaka yakmamz lazm. Kyoto Protokoln dnecek olursak kt kmrden de, iyi kmrden de karbondioksit kar. u anda bizim SO2 dediimiz kkrtl kmrlerimizin kkrtlerini evreye brakmamak mmkn. Yerli kmrlere dayal santrallerimiz 8.300 megavat ve elektriin % 22si bundan elde edilmektedir. Bugn Elbistanda 4,5 milyar tona yakn bir kmr vardr. 8 bin megavata yakn kurulacak bir kapasitemiz vardr. Kyoto Protokol devreye giriyor, bir sr ey devreye giriyor, millet yatrm yapmaktan korkuyor. Yeni bir aratrma konumuz global kuraklk. Alt yap bilgileri retilmeye baland. Bunu, doal afetlerin ierisine, deprem gibi, heyelan gibi tehlikelerin arasna aldk. lkemizin jeolojisi karmak bir yapya sahiptir. Bu nedenle lkemizde madencilik yapmak zordur, kk rezervler vardr. Dnyada madencilikte ad geen 132 lke var, biz eitlilik bakmndan 10uncu, retim bakmndan 28inci sradayz. 1,4 civarnda gayrisafi mill hslamzn iindeki pay. Dnya endstriyel ham maddelerinin % 2,5ine sahibiz, metalik madenlerin 0,4ne, jeotermalde binde 8ine, kmrn % 1,5ine sahibiz. Metalik madenlerin aranmas zordur. Trkiye bugne kadar birinci etap madencilii yani mostra madenciliini yapt. Derin olmayan sondajlar yapt, ortalama 200-250 metre. Metalik madenler nikel, mangan, demir Trkiyede % 35in zerinde krom tenr olan, u anda 26 milyon ton hemen satlabilecek rezerv vardr. 200 milyon tonun zerinde de dk tenrl krom cevherlerimiz vardr. Trkiye endstriyel ham maddelerde zengindir. Dnya rezervlerinin % 2,5ini kapsamaktadr. Jeotermal Yasasna eklenen bir madde ile MTA bundan sonra bulduu madenlerin satndan % 50 gelir elde edecektir. Bu seneki btemiz 232 milyondur. zlk haklarnn dzeltilmesi, uzmanlk getirilmesi, MTAnn ayrca Kamu hale Kanununun mutlaka dnda tutulmas lazmdr. MTAnn ilk vazifesi harita yapmaktr. 5547 tane 1/25.000lik harita vardr. MTAnn analizlerini salkl bir ekilde yapp Kanadadaki laboratuvarlarda da olduu gibi akredite olup analiz yapmas lazmdr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 348 MTAnn deniz aratrmalar var, ancak Trkiyenin sismik aratrma yapacak gemisi yoktu. Bir gemi alm, Savunma Sanayi Mstearl kanalyla devam etmektedir. 5 bin metrelik bir sondaj, karada 5 milyon dolar civarnda; denizde 150 milyon dolar civarndadr. MTAnn arazide yaplan doal afet aratrmalar vardr. Bu, deprem, heyelan gibi. 1992de bastmz deprem haritas daha detayl bilgilerle gncellenip veri ortamnda kullanclarn hizmetlerine sunulacak. Dier taraftan evre birimi kuruldu. lenen arazilerin, ilenen madenlerin doaya tekrar kazandrlmas konusunda almalar var. Sala zararl element ve mineraller konusunda tbbi jeoloji almalar devam etmekte olup haritas iki sene sonra bitecektir. Sondaj makineleri konusunda ksmen bir yenileme oldu. Bundan be sene nce 5 bin metre sondaj bir firmaya yaptramazken, u anda 300 bin metreye talip olan firmalar vardr. Trkiye 40 bin metre sondaj yapyor. Bugne kadar jeotermalde MTA, 225 bin metre sondaj yapt. Trkiyenin jeotermal potansiyeli u anda grnr hle getirdiimiz ksm % 14; 31.500 megavat termal gcmz vardr. Bu, Ankara artlarnda 100 metrekarelik 4 milyon evi stabilecek bir potansiyeldir. Batda zellikle Aydn, Manisa, zmir ve Ktahyada on yedi tane saha var; bunlar elektrik enerjisine, entegre kullanma uygundur. nce elektrik sonra stma, sera veya konut, sonra termal turizm. Jeotermalde sahalar biter MTA bu sulu ortamlarda, akkanl ortamlarda aramay bitirirse kzgn kuru kaya tekniine girecektir. lkemiz olduka geni volkanizmaya sahip olduundan yer ssndan yeterince yararlanmamz lazm ama nce akkanlar bitirmemiz lazmdr. MTA Jeotermal rezervlerini % 40, borda rezervlerimizi 1 milyon ton daha arttrd. 4,2 milyar ton kmr buldu, artrd. 1,5 milyar ton bor, 45 ton altn, 400 bin ton metalik bakr buldu. 300 bin tonu Havranda. Dnyada borun cirosu 1,5 milyar dolar civarndadr. zel sektr daha yeterince gl olmad iin ileriye dnk yatrm yapamyor. Yabanclar gelip zaman zaman burada o yatrmlar yapmak istiyorlar yani altn konusunda vb. on sene bekleyebiliyorlar. Bizim zel sektrmz yeterince gl deil, yeni yeni glenmeye balad; be, alt senedir ikinci etap madencilie baladk. 1980li yllarda mermerde talyanlara; makine, ileme, ocak bakmndan Bulgarlara zenirdik. Bugn onlara ders verecek hle geldik. Jeotermalde de dnyayla zaten birlikte hareket edilmektedir. TPAO 1954 ylnda MTAdan ayrld. Petroln ekonomik olmas dnya fiyatlarna, gravitesine, debisine, formasyona baldr. Petrol fiyatlar artt zaman, retimimiz artar, dt zaman da retimimiz der. Suriyedeki sondajlarmzn ok olmas lazmdr. Kk kk rezervler de olsa bizim rezervimiz, mutlaka onlar kartmamz lazmdr. nsanlar jeotermalimiz, rzgrmz, gneimiz yeterli zannetmektedirler. Ancak Almanya, enerjisinin % 55ini hl kmrden elde etmektedir. Balkesirdeki jeotermal 100 derecenin altndadr. Elektrik retiminde kullanlabilmesi iin 100 dereceyi gemesi lazmdr. Bir zamanlar % 1-1,5 olan bakrn yzne bile baklmazken, bugn 0,5i iletilebilmektedir. Altnda da, tonda 3-4 gr ilenirken, bugn onda da tonda 0,5 gram ekonomiktir. Bu nedenle MTAnn aramalara devam etmesi lazmdr. Nkleer ham madde aramalar konusunda 1970li yllarda MTAnn uaklar vard. Havadan bunlarla prospeksiyonlar yapt. Bugn bildiimiz 9 bin ton rezervimiz vardr. MADEN TETKK VE ARAMA GENEL MDR YARDIMCISI DR. ABDLKERM YRKOLU 26.01.2010 Granitik talardan kaynakl bir toryum zenginlemesi var sahilde. Eskiehir Sivrihisarda ok nemli bir toryum rezervi var, dnyada nc en byk rezerv. 380 bin ton toryum ieriyor. 35 milyon tonda % 3 civarnda. Nadir toprak elementleri periyodik tablonun lantan serisi denilen, lantan, neodyum, seryum, indium, galyum gibi elementleri ieren bir kompleks cevherleme var. 1960l yllarda MTA buldu. Yaklak on be yl alt, rezervini ortaya koydu. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 349 Malatya Kuluncak blgesinde toryum zenginlemesi vardr. 1950-60l yllarda MTAnn iki tane ua ile Trkiye'nin background radyoaktif anomali haritas kartlmtr. Trkiye'nin background radyoaktif anomali haritasnn kartlmas sonrasnda bir blgede, bir yerde, yerleim alannda ya da bir corafi, jeolojik yapda bir background radyoaktif temel nedir, bu zamanla nasl deiir sorularna cevap verilmitir. Teknolojik olarak bunun gncellenmesi gerekiyor. Background anomali haritalarna bal olarak da potansiyel uranyum, toryum ya da radyoaktif minerallerin oluumuyla ilgili bilgileri temin etmemiz mmkndr. Bu konuyla ilgili TAEKle ortak bir alma yrtlmektedir. Trkiyede radyoaktif ham maddelerin aranmas ve aratrlmas konusuyla ilgili yeniden ekipler oluturulmutur. Maden leriyle beraber il il maden envanteri bulunan bir harita hazrlanmtr. Mermer konusunda maden makineleri alrken, maden makineleri satan lke durumuna geldik. ARGE konusu nemlidir. MTA helikopter alarak, aletlerini takarak, havadan perspektifini yaparak, yerden de takviye ederek madenleri bulacaktr. u anda 1.200 civarnda teknik elaman, yetmi sondaj makinesi, 150 civarnda sondrm var. MTA 3 bin kiilik kadroyla altrlmaktadr. TRKYE TA KMR KURUMU GENEL MDR BURHAN NAN 26.01.2010 Trkiye Ta Kmr Kurumu 1983 ylnda 96 sayl Kanun Hkmnde Kararnameyle kurulmu bir kamu iktisadi devlet teekkldr. Trkiye'nin ta kmr kaynaklarn reten, deerlendiren bir kurum olmakla birlikte son Maden Yasasndaki deiiklik neticesinde iletme verme hakk verildiinden, ruhsat alanmzda u anda 28 adet rdovansl kmr iletmecimiz vardr. Teekkln organlar Ynetim Kurulu ve Genel Mdrlktr. Merkezimiz ve Genel Mdrlmz Zonguldaktadr. Amacmz, Devletin genel sanayi ve enerji siyasetine uygun olarak ta kmr rezervlerini en iyi ekilde deerlendirmek ve lkenin ta kmr ihtiyacn karlayarak yurt ekonomisine azami katky salamaktr. Faaliyetlerini Genel Mdrlk birimleriyle be messesede srdrmektedir. Bizim retimlerimiz, bu be messesede yaplmaktadr. Bunlar en batdan itibaren Armutuk, Kozlu, zlmez ve Karadon messeseleri Zonguldak ilindedir. En douda da Bartn iline bal Amasra messesemiz mevcuttur. Snrlarmz; 3 bin kilometre karesi Karadenizde olmak zere 6.800 ton, 3.885 kilometre karesi de karada olmak zere 6.885 kilometre karedir. Havzann eksi 1.200 metre derinlie kadar tespit edilen jeolojik rezervi 1 milyar 300 milyon tondur. Bunlarn yaklak % 40 grnr rezervdir. Bu rezervin de 610 milyon tonu zel sektr iletmeciliine verilmitir. Arama almalarmz havzada bugne kadar 455 adet olmak zere 328.177 metre derinlikte sondaj yaplmtr. Kurumumuzda yevmiyeli, kadrolu ve szlemeli olmak zere ayr statde personel istihdam edilmektedir. Kadrolu ve szlemeli personel, Aralk ay sonu itibaryla 233 kadrolu, 1.171 szlemeli, 457 szlemeli zel gvenlik grevlisi olmak zere toplam 1.851 personelimiz vardr. Bunlar devlet memuru statsndedir. Toplam ii says messeseler itibaryla 10.958 kiidir, bunun 8.769i yer altnda, 2.189i de yer stnde almaktadr. Kurumdan ayrlan ii saylar, 1900 ylndan 2009 ylna kadar alnan ve ayrlan ii saylar yer altnda 27.832, yer stnde 13.32 kii emekli olmu, toplam 40.864 kii. 90 ylndan bugne emekli olan, 12.071 kii de Kuruma alnmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 350 2006 ylnda ve 2009 ylnda kuruma 4 bin retim iisi, sadece kmr retiminde alan ve pano ayak retim iisi dediimiz kii alnmtr. Bu srede de 2006dan bugne kadar yine 3.407 emeklimiz olmutur. Havzada ta kmr retimi 2003 ylndan itibaren TTK retimi 2 milyon 11 bin ton, zel sektr 48 bin ton, Kurum retimi 1 milyon 879 bin ton iken zel sektr de 996 bin ton kmr retmitir ve toplam havza retimi 2 milyon 875 bin ton olarak gereklemitir. gcne dayal bir retim sz konusudur. ayrhan tamamen mekanize, makineye dayal alan bir ocak, 320 metre uzunluu vardr. Ocan iinde alan 3 kiiden birisi makine ile gidip gelmekte, bir kii iltleri, tavan tutan makineleri ilerletmekte, birisi de daryla haberlemeyi salamaktadr. Jeolojik yapmzn ok bozuk olmasndan dolay, mekanize olamyoruz. 1848ten beri havzamzda kmr retilmektedir. Satlabilir iilik randmanlarmz, yani bu, kii bana retilen iilik randmanlardr. 2009 ylnda genel randman 676 kilo. eri randman, yani yer altnda alan bana den retim miktarn ifade eder bu. 843 kilogram ve retim iisinin randman da 2.064 kilogramdr. Genel randmanda yllar itibaryla bir art sz konusudur. Yatrmlar 2003 ylndan itibaren nemli bir art trendine girmitir. 2005 ylnda 26 milyon, 2006da 25, 2007de 24, 2008de 31 ve en son 2010 programmzda 47 milyon TLdir. atalaz Termik Santrali, sadece bizim kmrmz deerlendirmek zere, 1948 ylnda kurulmutur. 2009 ylnda biz ATESe 1 milyon 108 bin 615 ton kmr verdik kinci byk mterimiz metalrjik karakterli kmr tketen demir-elik fabrikalardr. 2009 ylnda bunlarn ihtiyac olan yaklak 419 bin ton kmr temin edildi ve muhtelif teshin amal, yakmlk kmrler de retilerek satld. AYKUR da, her yl 60-65 bin ton civarnda bizden kmrn temin ederek, kurutmada kullanmaktadr. Toz hlindeki kmrleri ERDEMR kullanmaktadr. 70 mikronun altna terek, pulverize vaziyette, yksek frn ortamna verip yakttan da tasarruf salamaktadr. 2009 ylnda 276 dolara mal ettiimiz kmr 146 dolara satarak ortalama ve 130 dolar, ton bana zarar sz konusu olmutur. Ticari maliyetteki girdilere ait paylar vermek gerekirse en byk pay iilik ve memur gideridir. kisi yaklak % 80leri bulmaktadr. Dier giderlerimizin toplam ise % 20ler civarndadr. Yani kamu iisinin yksek maliyetli olmas neticesinde, u anda iimizin 5 bin lira civarnda bir maliyeti sz konusudur. Finansman durumu, geen yl toplam harcamalarmz 758 milyon 308 bin TL olmutur. Trkiye Ta Kmr Kurumunun rettii kmr sebebiyle KARDEMR ve ERDEMR orada kurulmutur ve Bat Karadeniz Blgesi bir sanayi blgesi hline gelmitir. Bu bile ok byk bir katma deer ortaya ktnn ifadesidir. Kurumumuz 2004 ylnda yeniden yaplandrma program uygulamaya balamtr ve yatrm miktar peyderpey artmtr. 2008 ylnda 31 milyon olan yatrm 2009 ylnda 33 milyon olarak gereklemitir. Kurum iin yllardan beri ihmal edilen ok nemli altyap projeleri bu dnemde hayata gemeye balamtr. Yine bu dnemde Maden Kanununda yaplan deiikle, Kurum tarafndan iletilmeyen kmrler, sahalar, zel sektrn ilgisine almtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 351 Geciken ana alt yap hazrlklar, kuyular, derin kuyulardr. Trkiyede derin kuyu madencilii yapan hemen hemen tek kamu iktisadi kuruluuyuz. u anda 630larda retim yapar durumdayz ve en son dnemde 35 kilometre uzunluundaki galeri zel sektre ihale edilmitir. Bunun yaklak 19 kilometresi srdrlmtr. Proje tamamlandnda 97 milyon ton civarnda bir rezerv askya alnm olacaktr. Kozlu messesemizde bir derin kuyumuz, Karadon messesemizde iki adet derin kuyumuz tehiz edilerek alr hle getirilmitir. Yine Armutuk messesemizde 300de alan kuyumuz eksi 400 katna tehiz edilmitir. Kozluda, inliler ihaleyi ald. ok nemli bir alt yap gereksinimi olan havalandrmadr. Bu amala srlmesine hazrlklarna balanm ncirharman kuyusu var Kozluda. Yine Karadonda ayn amal srlen Aslanbahesi kuyusu. Bunlar da derin kuyulardr. inliler almalara balamlardr. Galeriler allyor. hale edildi. Kozluda, Karadonda, Armutuk messesemizde, yine zlmez messesemizde zel sektr tarafndan yaplan hazrlk almalar, galeri ama almalar sratle devam ediyor. Dier taraftan, biz de kendi imknlarmzla galeri srmeye, galeri amaya yer altnda devam ediyoruz. Her yl ite 3.500-4.000 metre arasnda kendi imknlarmzla atmz galerilerimiz sz konusudur. Devlet iiliinin pahal olmas neticesinde birtakm ileri zel sektr eliyle grmeye baladk. Bunlardan birisi, Kozlu ve zlmez messeselerinin rettii kmrn ykanmas, lavvarlanmas projesi idi. Ortalama 7,8 dolara ykadmz kmr u anda zel sektre 2,45 dolara ykatyoruz ve bizim randmanlarmz % 51ler civarnda iken u anda % 65ler civarnda bir lavvar randman da yakalanm durumdadr. Benzer ekilde Karadon, Armutuk ve Amasra messesesi lavvarlarnn da ihale hazrlklar devam etmekte olup, nc ahslara devredilmesi dnlmektedir. Kompanzasyon almalar neticesinde bu reaktif enerji cos qnin % 95in altnda tutulmas gerekmektedir. imdi o rakam % 98e kt. nemli oranda tasarruf saland. Eski teknoloji ile alan kompresrlerimizin tamam yenilendi ve bu sayede de ok nemli enerji tasarrufu saland. 2005 ylnda 222 milyon civarnda olan enerji tketimimiz, 2009 ylnda 201 milyon kilovat saate dmtr. Kmrlerimizi tamada kullandmz 14 kilometrelik demiryolu hatt slah edildi. TLOMSAa 2 adet yeni lokomotif imal ettirildi. Ayrca, yer altnda kullanlan ve ekonomik mrn doldurmu bulunan tehizatn, makine tehizatnn yenilenmesine de devam edilmektedir. Yine bu erevede, hizmet alm yoluyla, retilen kmrn, tan, lavvar atnn nakli ve yaylmas ii zel sektr eliyle yaplmaktadr. 12 bin yer alt, art 2 bin yer st iisi ile nmzdeki dnemde 5 milyon ton kmr hedeflenmektedir. KTlerin problemleri, sorunlar bizim iin de geerlidir. 2006 ylnda bin, 2009 ylnda 3 bin retim iisi alnd 3.500 civarnda yer alt iisi de emekli oldu. Bunlar destek veren sanatlardaki iiler. u anda nem verdiimiz bir projemiz, Kmr Kaynakl Metan Gaz Arama ve letme Projesidir. Amasra messesesinde yaklak 400 milyon tonluk bir rezerv, bir zel firmaya ihale yoluyla verildi. Bu firma bunun yannda kmre dayal metan gaz retme iini de ald ve rettii metandan bize rdovans pay verecektir. u anda 6 adet kuyu am vaziyettedir. Amerikal Schulumberger Firmas ile ok ciddi almalar yaplmaktadr. Hidrolik atlatmalar yapmak gerekiyor. Bizim bu iten birinci saha iin % 17,4, ikinci saha iin de % 14 rdovans paymz olacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 352 Maden Kanununda yaplan son deiiklik neticesinde, almadmz, ekonomik bulmadmz ya da yatrm yapamadmz, imkn salayamadmz sahalar zel sektrn ilgisine atk. 5177 sayl Yasada Trkiye Takmr Kurumu iletir. maddesinin yanna bir ilettirir kelimesi eklendi. u anda rdovans dediimiz arkadalarmz veya firmalarmz 1 milyon ton civarnda kmr retir hle geldi. Byk lekli sahalar, bir Armutukta 13,5 milyon ton rezerv ihtiva eden bir saha. Bir de Amasrada sondajlar neticesinde sahadaki rezervin 600 milyon tonlara, 550 milyon tonlara ulat ifade edilmektedir. Amasradaki sahadan zellikle firmann hedefi nmzdeki dnemde 3,5 milyon ton kmr retmektir. Bu sahalardan 2009 yl itibaryla, rdovans pay olarak elde edilen gelir 8 milyon 543 bin 740 dolardr. Amasra B sahas 14.02.2005 tarihinde ihale edildi, Hema Endstri kazand. Hazrlk sresi yldr. Kademeli olarak 3,6 milyon ton retime ulalarak. Yirmi yl szleme sresi var. Bu sre zarfnda 56 milyon ton kmr retme taahht edildi. 48 adet sondaj gerekletirilmi. 50 bin metre karasu sondaj yaplmtr. Rezervin 573 milyon ton olduu ifade edilmitir. Firma sahada, faydal kesitte 8 metre apnda tane derin kuyuya inmitir. kisi tamamlanmak zeredir. Firma enerji nakil hatlar, vin daireleri, yollar ve dier alt yap tesislerini tamamlad. Bu iler iin de yaklak 75 milyon TL yatrm yapmtr. Projenin toplam tutar 150 milyon avrodur. Proje ile ilgili olarak u anda 314 kii alyor ve projenin hayata gemesiyle de 5 bin kiinin istihdam sz konusu olacaktr. Firmaya szlemeden kaynaklanan, szlemenin bize verdii yetkiye dayanarak elinde olmayan gecikmeler sebebiyle iki sefer 17er ay sre verdik. Rdovansl sahalarda hedef 14 bin kiinin istihdam ve 5 milyon ton/yl kmr retimi sz konusudur. u anda bu sahalarda sigortal olarak 4.500 kii istihdam edilmektedir Toplam ylda 10 milyon ton retim hedefi vardr. Sonu olarak, devreye alnan derin kuyular ve srdrlmekte olan ana kat hazrlklarnn tamamlanmas ile bizim otuz yllk alt yap hazrlmz tamamlanm olacaktr. Yani otuz yl ok byk yatrmlar yapmadan biz retimi idame ettirme ansn yakalayacak, retimimiz artacak ve hazineye olan ykmz de asgari seviyelere inecektir. Hukuki sorunlarmz; ruhsat sahibi Trkiye Takmr Kurumudur. Otuza yakn rdovansmz vardr. Maden Kanunu ve Maden Kanununu Uygulama Ynetmelii her trl yaptrm ruhsat sahibinden istemektedir. Her sahaya bir teknik nezaretinin bakabileceine ve bunlarn srekli istihdam edilmesi gerektiine inanyoruz. Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliine gre rdovansl sahalarda ii sal ve i gvenliinin tehlikeye drlmesinden, yine 27nci maddesinin son fkrasnda belirtilen ykmllklerin yerine getirilmemesinden, imalat haritalarnn ruhsat sahibi olarak Kurumumuzca imzalanmamasndan, yine 40nc maddede uygulama ynetmeliinin sevk fisiz sevkiyat yaplmasndan, yine Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinin 41inci maddesinde retim ve sevkiyatn bildirilmemesi veya eksik bildirilmesinden, yine 42nci maddede ruhsat alan iinde iletme izin alanlar dnda retim yaplmasndan, usulszlk sevkiyat balkl 45inci maddesinde usulsz sevkiyat yaplmasndan, sevk filerinin iade edilmemesinden, sevk filerinin saklanmamasndan, irtifak veya intifa hakkn kulland alann sre sonunda evreyle uyumlu olarak terk edilmemesinden, yine Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinin inceleme ve denetim balkl 64nc maddesinin drdnc fkrasnda inceleme ve denetimlerden, yine inceleme ve denetimlerde ortaya kan devlet hakknn eksik dendii tespit edildiinde, tetkik giderlerinden, sat bilgi formunun zamannda verilmemesinden, devlet hakknn denmemesinden, belediye paynn denmemesinden ruhsat sahibi olarak Kurumumuz sorumlu tutulmaktadr. Btn bunlar rdovanslarn yapmas gereken ilemler ve ykmllklerdir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 353 zm nerimiz: Maden Kanunu ek madde 1in nc fkrasndan sonra gelmek zere Snrlar Bakanlar Kurulu kararyla belirlenen Ereli kmr havzasnda hukuku Trkiye Takmr Kurumu uhdesinde kalmak artyla nc ahslara iletmeye verilen sahalarda bu Kanunun ruhsat sahibine ykledii tm sorumluluk ve ykmllklerden mnhasran sahada fiilen faaliyette bulunan iletmeci sorumludur. Yani burada mnhasran sahada fiilen faaliyette bulunan iletmeci sorumludur maddesi Maden Kanunu ek madde 1in nc fkrasna eklenirse skntlardan kurtulmu olacaz. Bir dier sorunumuz da kaak ocaklardr. Kaaklar bizim olan 6.885 kilometre kare alan iindeler. ahslarn bahesinde kmr kyor. Hatta evinin bir odasndan kmr retmeye girmi ve retim yapan insanlar da grld. Biz ehrin giri k yollarnda, arazi zerinde ekiplerle mcadeleye devam ediyoruz. Bu erevede bu tip alma yapanlara 2005 ylnda 561 dava, 2006 ylnda 493 ve en son 2009 ylnda 186 dava almtr. Yakalanan ocak imha edilmektedir. Bu ekilde 228 adet ocak imha edilmi. Bu imha esnasnda 2.210 adet kapsl, 5.186 adet de dinamit kullanlmtr. 2009 ylnda bu kaak ocaklarda da 7 adet lml kaza da olmutur. gvenlii sorunlar, evreyle problemler yaanmakta olup ta kmr atklar inert atklardr. Bu konuda da Orman Bakanl ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn bir alma yapmasn talep ettik. Doal gaz ve petrol gibi zenginliklere KDV, TV, gmrk muafiyeti gibi tevikler uygulanrken, metan gaz bu teviklerden yararlanamamaktadr. Metan gaznn da bu teviklerden yararlanmas iin gerekli dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. Limandan kazandmz para 2009 ylnda 1 milyon 250 bin dolar civarndadr. Rmorkrler eski, pilotaj dzgn yaplmamaktadr. Yangn sndren gemisi gerekmekte olup, her birinin maliyeti en az 3 milyon dolar civarndadr. Btn bunlar yapacak yatrm gc olmadndan daha yksek krlar elde edebilirsek kiraya verilmesi dnlmektedir. TRKYE ODALAR VE BORSALAR BRL TRKYE MADENCLK MECLS BAKANI SMET KASAPOLU 28.01.2010 Trkiye, bor madenlerinin % 90-95ine sahiptir. Sadece Trkiye'de bilinen o kadar bor madeni var ki, dnyann bugnk trendine gre tketimini be yzyl, alt yzyl karlayabilecek durumdadr. Bu nedenle yeni aramalara gerek yoktur. Trkiye'nin bordaki asl avantaj bor yataklarndan elde edilen ilk satlabilir rnnn maliyetinin 18-20 dolar olmasdr. Bunun e deeri olan, Kuzey Amerika ve Gney Amerikadaki yataklardan ayn tr ilk rnn maliyeti 60 dolardr. Maliyet deerinin deerlendirilmesi gerekmektedir. Bor rezervlerinin % 90na sahip olan Trkiye, maliyetin dier lkelerden te 1den daha az olmas nedeniyle borun dnyadaki tek sahibi olmas mmknken aradan geen yirmi iki ylda sanayi ham maddesi pazarnda % 30lardadr. Bu konunun hassasiyetle zerinde durulmas ve sorgulanmas gerekmektedir. Madencilikteki dier bir yanl da madencinin u rn yapamayaca yanlgsdr. Dnyada madencinin grevi, madeni arayp bulmak ve bunu kullanan sanayiye talep edilen kalitede retim yapmaktr. Maden rnlerine yatrm yaplacaksa bu, sanayicilerin ii olup sanayicileri yerli kaynaklara dayal sanayi kurmak iin ynlendirmek lazmdr. Cumhuriyetle birlikte Trkiye, madencilikte nemli atlmlara gemitir. zmir ktisat Kongresinde madenciliin aratrlmas iin karar alnmtr. Altn madenciliinin zellikle, Trkiye'de arama ve iletme asndan aratrlmas iin ayr bir komisyon oluturulmutur. Btn bunlar iin de art olarak Trkiye'de madencilik eitiminin balatlmas ngrlmtr. Bu eitim kararnn zerinden tam bir yl sonra Zonguldakta maden mhendisi okulu alabilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 354 Geen yl in Halk Cumhuriyetinde 2,7 milyar ton yllk ta kmr retimi yaplm olup bu oran Trkiye'nin ta kmr retiminin 2 bin mislidir. Biz bunun binde yarm kadar ta kmr retirken kmr aleyhine kampanyalar gryoruz lkemizde. Btn bunlar, madenciliin doru anlatlamamas ve lkemizde son yllarda zellikle madenciliin sahibinin bulunmayndan kaynaklanmaktadr. Madenciliin krlma noktalarndan biri 1978 kamulatrma olaydr. nk bu kadar uzun yllarda oluan bir zel sektr sermayesi 1978deki kamulatrmayla sfrlanmtr. Ekonomisi olan madenler bor, ihra mal olarak, Trkiye iinde kullanlan demir cevheri ve kmrd. Bunun dnda yine ihrata biraz krom vard. Bu ilevi yapan irketler Trkiye'de ayakta kalabilen, maden arayabilen, tesis kurabilen zel irketlerdi. Bunlardan kamulatrld, bor, demir, kmr, ellerinden alnd. Bu irketler tamamen sektrn dna kt. 1985te 3213 sayl Yasann kmas ile stanbulda o gne kadar hi dokunulmayan linyitler mthi bir deer kazand. Kmrn karlmas gerektii dldnden u anda stanbul uaklarnn inie getii yerdeki grnt kirliliine izin verilmi, bu da madenciliin darbe yemesine neden olmutur. Ta ocaklarnn Maden Kanunu bnyesine alnmas hususu ile madenciliin maalesef kt tanmlamasna ve kamuoyundaki yanl izlenimlere neden olmutur. Ta oca, arazinin, mlkn, tapunun bir parasdr. Madenlerin aranmas, bulunmas ise fedakrlk isteyen, gerek alan asndan gerek yatrmc asndan zor bir ilemdir. Byk irketler dnya zerinde bulunacak yeni rezervler veya bulunma ihtimali olan, bulunmu rezervlerin retimine gememesi iin mthi gayret sarf ederler; nk sz konusu maden retime balayp da dnya piyasasna girdii zaman o gne kadar dnya piyasasnda onu retenlerin paynn dmesine neden olacaktr. Biz hl madencilik konusunda gerekleri anlamamakta direniyoruz. Ovackta ylda tketilen siyanr miktar, bileii, saf siyanr deil, siyanr bileii ylda 110 tondur ve organik olmad, inorganik olduu iin de kanserojen diye bir eyi de yoktur, herhangi bir kimyasaldr. Ama Yalovann kysnda, Marmara Denizinin kysnda AKSA tesislerinde bugn ylda 135 bin ton siyanr kullanlmaktadr, kimsenin haberi yoktur, bu organik bir siyanr bileiidir ve de kanserojendir. Madencilik olaynda propaganda, reklam yoktur, moda yoktur, btn olay pazardan pay kapmaktr. Yeni pazara girecek her trl eyi nlemek bu irketler iin birinci hedeftir. Trkiye kmre dayal santraller kurarak uzun yllar boyunca, elektrik enerjisini hep bu santrallerden retmitir. Seydiehir Alminyum Tesisleri, skenderun Demir elik Tesisleri kuruldu. Batdan bir tek dolar maddi kredi ve yardm, en ufak da bir teknik yardm almadan skenderun Demir elik Tesislerini ve Alminyum Tesislerini, Sovyet yardmyla yaplabildi. 1980li yllara kadar Trkiyede Alman, ngiliz, Fransz, Amerikan teknolojisiyle kurulmu bir tek termik santral yokken ek Cumhuriyetlerine, Polonyaya, Dou Almanyaya ancak kurdurabilmitir. Avrupa Birliinde bugn, gelecekteki maden kaynaklarmz nasl karlayacaz tela balamtr. Verheugenin bu konuda nergesi vardr ve btn almalar bu konuda younlamtr. Avrupa Birliinde madencilik mktesebat diye bir ey sz konusu deildir. Her lke madencilik konusundaki kendi politikasn retip uygulamakta serbesttir. Avrupa Birliinde mktesebat olarak madencilii ilgilendiren konular, kimya tesisinden kan bir atkla maden tesisinden kan bir atn bir yere dearj iin gereken artlar, havaya verilecek emisyon miktarlar olup madenciliin politikasnda tamamen uluslar serbesttir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 355 1980 ylna kadar liberalizmin beii, serbest piyasa ekonomisinin mucidi ngilterede ta kmr zel irketlere yasakt. Ayn yllarda, daha ncesi, komnist rejimin en gl lideri Brejnev dneminde, komnist bir lke, Sibiryadaki altn yataklarnn deerlendirilebilmesi iin Amerikan irketlerini lkesine davet etti; onlar altrd yani yer alt kaynaklar ve madencilik uluslar iin son derece zel bir konudur. Trkiyede retilebilir olduu ispatlanm 1gr toryum yoktur. Bu toryum yata denilen ey baka bir mineral yatadr ve iinde eser miktarda toryum olduu iin bu hle getirilmitir. Propaganda amacyla ve devletletirildii iin de el srlememektedir; orada asl mevcut olan minerali karamadmz iin Trkiye bu madeni ithal etmektedir. Mermer konusunda son derece baarlyz. nk 1985 ylndaki yasada mermerin Maden Kanunu bnyesine alnmas ve daha evvel de devlet kurumlarnda mermercilie giriimin olmamas mermerciliin nn amtr. Avrupada kmrler ok derinlere inmitir. nk Avrupa Birliinde, ileride ihtiya hissedilir diye, son ylda, verilen kararla, kmr madenlerine ulam yollarnn ak tutulmas, temizlenmesi karar alnd. Ama Avrupa Birliinde diyorlar ki: Gidin, hkmetlerinize, sorumlulara anlatabilmenin bir yolunu mutlaka bulun. Avrupa Birliine tam yeliinize kar en az on-on be ylnz var. Bu sre iinde madenlerinizi mutlaka bulup tespit edin ve retime balayn. Az, ok, nemli deil, retime balayn. Yoksa tam yeliinizden sonra bu nimetlerinizden yararlandrlamayacaksnz. Bunu aka sylyoruz. spanya ve Yunanistan bu konuda uyarmadk, son derece pimanz ama sizi uyaryoruz. diyorlar. Biz de: Ne kadar gzel, bizim iyiliimizi istiyorsunuz. O hlde biz niye tam yelikten sonra bu rezervimizi faaliyete geiremeyelim? diyoruz. Verdikleri cevap u: Avrupa Birliinde yeni bulunacak rezerv yoktur. Biz, lkemizde ne var ne yok bugne kadar her eyi aram, bulmu, karmz. Birounu da zaten tketmiiz. Bu nedenle, alma hlindeki iletmelerin ar noktalardan gelen hcumlara kar koruyucu her trl tedbiri aldk ama yeni retime balarken bu ar gruplara da birtakm gereksiz dnler verdik. imdi onlar geri de alamayacamza gre, o byk bir sknt. Yarn, br gn onlarla karlaacaksnz; bu durum imdi spanyay da etkiliyor; Yunanistan da etkiliyor. Ama siz bundan kurtulun. Bir an evvel de retimi aln. Biz de sizin arkanzda duramayacaz nk bunlar yapan biziz ama uyaryoruz. Biz yasalarmz yle bir dzenledik ki retime baladktan sonra bir sknt yok. Bulun, vaktiniz de var, retime bir noktadan balayn, ondan sonra sorun yok. te, bunu anlatmaya alyoruz biz Bakanlarmza, gerektiinde dier yetkililerimize ama maalesef pek ciddiye alndmz syleyemem. Trkiyedeki trona dnyann 2inci byk rezervidir Amerika Birleik Devletlerinin trona rezervleri 30 milyar tondur. Kazandaki ve Beypazarndakini toplam olarak alrsak 450-500 bin ton ama dnya 2ncisiyiz. Trona minerali doada suyla karlat zaman eriyip kaybolan bir mineraldir. Binlerce yldan bu yana yaan yamurlar, sular yeryzndeki emareleri de alp gtrdnden yeryznden tespit yaplamaz. Beypazarndaki tronann bulunuu u ekildedir: Beypazarnda kmr bulunmutur, o kmr rezervinin ne kadar olduunu aratrmak iin yaplan sondajlar srasnda smail isimli bir MTA Uzman karotlar incelerken bir mineralden phelenmi ve yapt aratrmalar sonucunda bunun trona olduunu kefetmitir. Beypazar trona yataklarnn bulunmas da byle bir tesadf eseridir. Borun ilk halka pazar kamuoyunda sylenen 1,8 milyar dolar. Benim tahminlerime gre borun ilk halka piyasas 2 ila 2,5 milyar dolar arasndadr. Esir madencilik mevcut piyasaya hkim irketler yeni bulunan rezervler onlara rakip olmasn, pazar deerleri dmesin diye nce bu madenlere sahip olmaya alrlar, retime gemezler, durur bakasnn da retmesine mni olurlar, byle bloke etmi olurlar. Eer bunu baaramazlarsa bunun retime gememesi iin deiik bilgi kirlilikleri yaratarak (rnein evre asndan sakncal, mahkeme kararlar) madenlerin karlmadan yerinde olduu gibi braklmasn salarlar. Buna dnya literatrnde esir maden denir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 356 Avrupa Birliinde lkeler ayrdr, her biri kendi politikalar iin karar vermekte serbesttir. Ancak Avrupa Birliinin temel anlamas olan Avrupa Kmr elik Topluluu Anlamas ekonomik bir anlama olup gelie gelie bugnk Avrupa Birliini yaratmtr. Trkiye, Avrupa Gmrk Birliine girdii zaman karsna bu AKT anlamas kmtr. nk Avrupa Birlii, Gmrk Birliinde: Avrupa Birlii lkeleri iinde demir ve kmr ithalatnda uygulanan kurallar neyse, Avrupa Birliiyle bu konuda anlama yapan lkeler de bunu tanmak zorundadr. eklinde hkmler yer almaktadr. Trkiye olarak Gmrk Birliine imza attmzdan dolay Avrupa Birliinde demir ve kmr ithalat her trl eyde serbesttir, gmrk vb. yoktur, zorunlu olarak bizde de bu ekilde uygulanr ve de tevik verilemez. Ama, bunu Avrupa Birlii gayet gzel amtr. Kmr retimine dorudan sbvansiyon vermemektedir. Bu durum anlamaya direkt aykrdr, ancak o kmrden biri elektrik retiyorsa, o kmr de pahal ald iin Devlet onun elektriine sbvansiyon yapmaktadr. Bu durum hibir anlamaya kar deildir... lkeler kendi durumlarna gre onlar kullanrlar. Yalovadaki AKSA plik Tesislerinde naylon benzeri iplik malzemesi retilir ve dnyada da akrilonitril yapan, bu kapasitede iki tane tesis vardr. Bu kadar byk siyanr bileii kullanan dier tesis de Hindistandadr. Bu iki tesis dnda, bu kapasitede dnyada hibir tesise izin verilmemitir. Ovackta siyanr kapal bir devre iinde dolar ve onun bulat her ey de artmdan geer. Ortakydeki Pfizer la Fabrikas belki bu kadar evreci olmayabilir. Siyanrle altn retme dorudur, bu metottur, zaten vazgeilmezdir. Ama siyanrle altn arama diye bir ey yoktur. Madencilikte ikame denilen bir olay vardr. Bundan krk-elli yl evvel Trkiye'nin en zengin madencileri cva reticileriydi. zellikle zmir, demi, Karaburun blgesinde. Bugn cva retimi yoktur. Bir dnem asbest retimi Trkiye'de ok nemli para kazanlan bir koldu. Btn gemilerin, makinelerin, her eyin yaltm asbestle olurdu. Hl o gemilerin skmnde bu asbestler problem oluturmaktadr. Ama bugn Trkiye'de bir asbest oca almamaktadr. nk yerine baka ey ikame edilmi olduundan, onlar kullanlmaktadr. Madenleri bizim yerinde ve zamannda deerlendirmemiz gerekmektedir. Borda da durum bu ekildedir. Borun baz zelliklerinden daha uygun baka eyler kefediliyor. Mesela deterjanda artk, bor kullanlmyor. Eskiden borsuz deterjan yapmak mmkn deildi. imdi bor yerine karbonatl retimler yapld, onlarn yerini ald ve bor piyasasnda artk deterjan yoktur. Avrupa Birliinin bunu toksik maddeler kapsamna almasnn Trkiyeyle bir ilgisi yoktur. Amerikada retilen bor da buna tabidir. Trkiye'ye has bir ey deildir. Avrupa Birliine bakyorsunuz, zerine kuru kafa iareti koyuyor, Tehlikelidir, ben bunu kullanmam. diyor. Madencilikte reteceksiniz, karln alacaksnz, o zaman tamam, madencilik bir deeri ifade eder. Bu nedenle madencilik birtakm ar szlere ak olduu kirlenmi bilgiler hemen kendisine yanda bulmaktadr. Borda u rn retmek madencinin grevi deildir, sanayicilerin grevidir. Ancak u rn elde etmek iin ETBANKa bavurulmutur. Ama ETBANK izin vermedi. Bir bor asit reticisi eski bir subay olan Hasan etin, ordudan karlm, sonra tahsiline devam etmi. Bu konu hakknda kitap da yazd. ETBANKla belirli fiyat zerinden ham madde anlamas yapyor, iletme yaknnda asitborik tesisi kuruyor. Fiyat nce 140 dolarken bir sene sonra diyorlar ki Bunu 180 yapalm. Peki diyor. Bir sene sonra, sene sonra fiyat 280 dolar diye kartt ETBANK, ihra ettii fiyat 140 dolar. Ayn mal ihra ediyor 140 dolar, ayn mal yerli ileri maddeye evirecek tesise 280 dolar diyor. Adam iflas etti, fabrikasn kapatt, Bor Kapan diye de bir kitap yaymlad. Trkiyede boru gelitirecek sanayici belki ortaya kyor ama ona uzun vadeli ham madde temininde garanti verilmiyor. Borda bugn deiik sanayiye ham madde olacak ara rnler ilenip o ekilde ihra ediliyor, % 60 ancak % 40 ham olarak ihra ediliyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 357 Trkiye'de yabanc sermayenin gelii sektr iin olumlu bir gelimedir. nk madencilii yaparken, alrken, projelendirirken irketlerin ne gibi kurallara tabi tutulaca Devletin elindedir. Trkiye'de maden aramada yeterli sermaye yoktur. nk bu dorudan doruya, % 90 kaybedilecek bir paradr. Avrupa lkelerinde bunlarn nlemi alnmtr. 2004 yasasnn taslanda var olmasna ramen, Bakanlar Kuruluna ilk sevk edilen taslakta yer almam, kaldrlmtr. Bir maden alrken, kr ederken dnyadaki uygulamalarda bir vergi d braklm blm vardr. Dnyada madencilik faaliyetinden kazanlan gelirin belli bir miktar, yeni madenlerin aranmasnda kullanmak kayd ve artyla, vergisiz olarak ayrlmaktadr. Bu da risk sermayesini oluturmaktadr. Dolaysyla ayrlan bu miktar, iletmeler arama safhasnda sarf etmek zorundadrlar. Trkiye'de bir risk sermayesi olumuyor, Maden aramada madeni bulma ans belki % 5, % 3tr. Trk mhendislerin yabanc irketlerde grev almalar sonrasnda maden varlklarmzn hi olmazsa bir ksm lkemizde harcansn diye irketleri Trkiyeye getirmeleri, maden yataklarmzn bulunup ortaya karlmas bakmndan son derece faydal olmutur. ALTIN MADENCLER DERNE BAKANI MT AKDUR 28.01.2010 Altn madencilii sektr ok ciddi ekilde finansmana ihtiya duyan, ok uzun vadeli sabra ihtiyac olan bir sektr olup arama dnemi ok uzun ve zorludur. TPRAG Anonim irketinin 1988 ylnda Trkiye'de kurulduktan sonra Uaktaki altn madenini amas yirmi sene srmtr. irket 20nci yln kutlanrken ilk altn madeninin de al kutlanmtr. Bu yirmi sene ierisinde de aramalar iin yaklak 130 milyon dolar para harcanmtr. Dolarn enflasyona tabi olmadn dnrsek -nk bu 130 milyon dolar iinde enflasyonun etkisi yok- bugn o belki 200 milyon dolarn da fevkinde bir rakamdr. Anayasa Mahkemesi Maden Kanununun 7nci maddesini iptal etti. ptal ederken de lkeyi ve madencileri skntya sokmamak iin de bir yllk bir sre verdi. Ancak Dantay bu Kanuna dayanlarak kartlm olan Ynetmelikin tamamn iptal ettii iin Anayasa Mahkemesinin vermi olduu bir yllk srenin hibir kymeti harbiyesi kalmad. 7nci maddenin ncelikle yasalamas sektr iin en hayati ihtiyatr. Madencilik bir lke iin ve medeniyet iin ok nemlidir. Medeniyetin Tun Devriyle baladn dnrsek ayn nem hlen devam etmektedir. Yani maden tketimiyle gelimilik dzeyi arasnda dorudan bir balant vardr. Bugn Amerika Birleik Devletleri'nde kii ba ylda 21 ton maden tketiliyorken, lkemizde bu rakam 5 bin ton seviyesindedir. Grdmz her ey, bu binann yaplmas ve inaat dhil tamamen madencilik rnlerinin kullanlmasyla yaplmtr. Konutuumuz mikrofonlar, gzlmz, saatimiz, bu mobilyalar yapacak aletler vb. u anda lkemizde Madencilik yaplmasa da olur, hatta yaplmasa daha iyi olur. eklinde bir bilgi kirletilmesi ile kastl olarak kar karya kalm durumdayz. evre biliminin hedefi, amac, grevi, kurulma nedeni bir faaliyetin nasl yaplacan, nasl yaplrsa en iyi ekilde tabiata, insan salna, dier canllara en az zarar verecei, ayn zamanda da nasl bir ekonomik faaliyetin lke iin, insanlk iin yaplabilir olduudur. Trkiye'de bu bileimi iyi kuramyoruz, dnyada kuruluyor. Trkiyede altn madencilii yapan TPRAG Anonim irketi ve Koza Altn Anonim irketine bakacak olursak bu iki irket de faaliyete balamadan nce birok davayla muhatap oldular, yatrmlar durdu; retime baladktan sonra da birok davayla muhatap oldular, alrken de retimleri durduruldu; alt ay, bir sene. Bu irketler alanlarnn ilerine son vermemek iin ok ciddi bir fedakrlk gsterdiler. Dantay kararyla yrtmeyi durdurma karar verildi, alt ay durdu, bir sene durdu; sonra, imdi devam edebilirsiniz. dendi. Bu arada telafisi imknsz zararlar ortaya kt.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 358 dari Yarglama Usul Kanunumuzda ok ciddi ve acil bir dzenleme yaplarak yatrmcy da kollayacak bir dzenleme gelmelidir. Dava ama hakk, dnya apnda bir deerse yatrmcnn yatrm yapabilme hakkn da ayn lde koruyabilecek bir yasal ve ekonomik sistemi kurmak zorundayz. Bugn Trkiye'de bu durum, altn madenciliiyle balam gibi grnyor ama lkemizde on be-yirmi yldr baraj, kpr, liman projeleri, yatrmlar da dava edilmekte ve durdurulmaktadr. Dolaysyla, yatrmcnn gerekten, lkemizde korunmas gerekmektedir. Madencilik bir lkenin gelimilik seviyesiyle orantldr. Bugn Amerika Birleik Devletleri'nde ylda 64 milyar dolar tutarnda bir ham madde retimi yaplyor ve bu ham madde eitli aamalardan getikten ve dier sanayilerde kullanldktan sonra 12 trilyon dolarlk bir katma deere ulayor. lkemizde madenciliin yaratt katma deerin gayrisafi yurt ii hasla ierisindeki deerin % 1,5 seviyesinde olduu sylenmektedir. Bu ok yanltc bir rakamdr. lkemizde gerek anlamyla bir bilgi kirlilii yaratld. Bu, siyanrle balad, daha sonra eitli dier unsurlularla artrld ve de ok baarl oldu. Biz yllardr bu konuda bu bilgi kirliliini dzeltmeye alan faaliyetler gsteriyoruz ama tabii ki bunu sadece bizim sektr olarak kendi kendimize yapmamz biraz g oluyor. Dolaysyla madenciliin kt olmad, ekonomi iin nemli olduu konusunda en azndan devlet kurumlarnn da, niversitelerimizin de bu konuda doru bilgiler vermesini arzu ediyoruz. Trkiyede bir altn madeni veya herhangi bir maden aabilmek iin yaklak konumuna gre sekiz ila on Bakanlktan izin alnmaktadr. zin prosedr, bazen drt yl srmektedir. Byk bir yatrmn evresel Etki Deerlendirme Raporu yaklak bir buuk ylda tamamlanabiliyor. nk dnemlik bir flora, fauna, sosyolojik, ekonomik ettler yaplyor yani kapsaml bir proje. Bu sre olmas gereken bir sre olup bunda herhangi bir kstlamaya gitme talebimiz yoktur. evre Bakanl, prosesi gerekten olabildiince aklcl hle getirdi. evre Bakanl tarafndan istenilen formata uygun bir alma yaptysanz proses makul sre ierisinde sonulanmaktadr. Bu sadece izinlerden bir tanesi. Bunun dnda, arazi kullanm durumuna gre ormana bavuruyorsunuz, Ormandan izin alyorsunuz. Eer bir tarm topra ise onunla ilgili olarak eitli belgeler hazrlyor, dokmanlar hazrlyor ve onunla ilgili izin alyorsunuz. Su havzasndaysa onunla ilgili almalar yapyorsunuz, izinler alyorsunuz. Madenciliin en byk sknts, madencilii bir organize sanayi blgesi ierisinde yapamazsnz. Herhangi bir yatrm Trkiyede bir organize sanayi blgesi ierisinde yapabilirsiniz; elektrii gelmitir, suyu gelmitir, izinleri alnmtr. Yatrmcya sadece oraya gidip orada yatrm yapma mkellefiyeti kalr. Ancak madenci dan banda elektriini getirecek, yolunu getirecek, suyunu getirecek. imdi, bu yol, su, elektrik getirme dediiniz zaman, rnein klada bu arttaki madende elektrik hatt yaklak 35 kilometre. Otuz be kilometrelik bir mesafeden elektrik hatt geliyor. Bunun iin arazi sahipleriyle anlayorsunuz, anlaamazsanz kamulatrma yntemine gidiyorsunuz. Belli yollardan, tren yollarndan gemeniz gerekiyor, oralardan izinler alyorsunuz. Yani alnan izin says burada saymakla bitmeyecek kadar meakkatli. Ama bunlar alm olmakla sorun zlm olmuyor, tam tersine yeni balyor. nk herhangi bir kii bu alm olduunuz izinlerin hepsini bir dilekeyle dava konusu yapyor. Hatta organize gruplar hlinde, hani o ilde bir mahkemede olumlu karar karsa dierinde olumsuz karar kma ihtimalini gz nne alarak birka kii dava ayor. Dolaysyla sizin alm olduunuz izinlerin gerekten hibir kymeti harbiyesi kalmyor, hatta bu yatrmnz bitirip retime getikten sonra dahi en bata yllar nce alm olduunuz izin sizin yatrmnzn durmasna neden oluyor. Gerek Koza Altn irketinin gerekse TPRAG Altn irketinin yatrmlarnda bu durum byle olmutur. Maden, yl nce maden retimine balad; hl maden aleyhine alm yirmiye yakn dava var, bir dier tarafta zmirde bir yatrm iin bir kamulatrma talebinde bulunuldu, bakanlktan kamulatrma karar karld, bunun aleyhine saysz davalar ald ve yrtmeyi durdurma karar kt. Yani alm olduumuz izinler idari yarg denetimine tabi. Buradan ngrlebilir kararlar kmas lazmdr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 359 1985 ylnda Maden Kanunu yaymlanana kadar Trkiyede yabanc sermayeli irketlerin ruhsat alma haklar yoktu. Bu Kanunla Trkiyede yabanc sermayeli irketlere de ruhsat alma hakk tannd. Dnyadaki btn lkelerde de byledir, ona uygun hle getirildi. Ondan sonra yabanclar Trkiyeye girdiler. Trkiyeye giren irketlerden bir tanesi de TPRAG Anonim irketi olup 1986 ylnda Trkiyede kurulmutur. TPRAG 20nci ylnda ilk madenini aabildi. 130 milyon dolar sadece arama yatrm iin harcad. Daha sonra buldu, bulamayabilirdi de. 20nci yldan sonra 220 milyon dolar tutarnda bir yatrm yaparak altn madeni retime geti. Koza altn madeninin Bergamadaki madeni de aa yukar ayn srelerden gemitir. Nitekim Bergamay kuran irket Eurogold idi. Sonra dnyann en byk irketlerinden biri Newmont irketi ald ama Trkiyedeki bu skntlar nedeniyle Trkiyeden deta kamak zorunda kaldlar. 1985 ylnda Trkiyede yabanc irketlere ruhsat alma imkn tanndktan sonra yirmi, yirmi iki tane yabanc sermayeli irket Trkiyeye geldi. 2008 ylnda Meksikada sadece Kanadadan yz tane arama irketi alyordu. Bu irketler, bir ylda Kanadadan Meksikaya 1 milyar dolar arama risk sermayesi gtrdler. Trkiyede ise aramalara, yer alt kaynaklarmzn bulunup ortaya kartlabilmesi iin bu yabanclar dhil, yaklak 30 ila 50 milyon dolar arasnda yani Meksika nlerinde 1 milyar dolar, bizde sadece Kanadadan, Trkiyede 30 ila 50 milyon dolar arasnda para harcanmaktadr. Trkiyedeki potansiyel Meksikadan ok byktr. Trkiye'nin altn potansiyelinin 6.500 ton olduu sylenmekte olup Trkiyede rezerv hline gelmi, aa yukar 700 ton altn vardr. te bunu 6.500 tona karabilmek iin Trkiye'nin daha milyarlarca dolarlk altn arama risk sermayesini kullanmas gerekiyor. te buna yerli sermayedarlarmz giremiyor. Risk sermayesi dediimiz bu sermaye dnyada her tarafta da yok. Bu sermaye Kanadada, Amerikada, ngilterede, Avustralyada var. Kanada, Kanada olmasn yer alt servetlerini ekonomiye kazandrmaya borludur. Yani orada dededen, atadan insanlar sermayedar olmular ve yer alt servetlerinden bu paralar kazanmlar. Avustralya ve Amerika gibi. Bunlarn bildii yegne i madencilik, zellikle de altn madencilii. Bu irketler, gruplar yle alyorlar: Trkiyeye bir irket geldi diyelim veya bir Trk irketi Ben urada yle bir potansiyel buldum. dedi. O potansiyelin uluslararas standartlarda belirlenmi akredite yntemlerle sondaj yaplm, numune alnm, bu numunelerin akredite laboratuvarlarda sonularnn deerlendirilmi olmas lazm. Evet, bu potansiyel dorudur. deyip altnn damgalanmas, imzalanmas lazm. Byle bir proje bulduunuz zaman, uluslararasna aldnz zaman Kanadada, Amerikada, Avustralyada bu projenize siz talep bulabiliyorsunuz, siz hisselerinizi satabiliyorsunuz. Yeni hisse karyorsunuz, diyelim 50 milyon dolarlk ilave hisse karyorsunuz. kna olurlarsa o 50 milyon dolarlk hisseyi satn alyorlar. Trkiyede tesis etmi olduunuz, kurmu olduunuz bir madenin, alan bir madenin dahi bir ekonomik deeri garanti olarak bankalarca kabul edilmiyor, ruhsat da ertesi gn iptal edilebiliyor, faaliyetleriniz durduruluyor. Dolaysyla Trkiyede alan bir madene dahi kredi bulunamyor. Trkiyede altn retimi artyor. 1990l yllarda sfr olan retim, u anda 15-16 tona yaklat. Trkiye'nin altn ithalat ylda ortalama -son be yln ortalamasna gre, geen kriz yl ortalamas haricinde- Trkiye ylda 230 ton altn ithal ediyor. Bu 230 ton altn ithal ettii iin biz ylda yaklak 6 ila 7 milyar dolar dyoruz. Bu 6 ila 7 milyar dolar Trkiye'nin bir kalem iin dedii en byk ithalat kalemlerinden bir tanesi yani petrolden sonra muhtemelen doal gaza yakndr, bu kadar bir para dyoruz. Trkiye yer alt kaynaklar iin ylda 50 milyar dolar kaynak ayryor. Bunun ierisinde petrol ve doal gaz da var. imdi, petrol ve doal gaz konumuz dnda tutarsak yaklak bir 20 milyar dolar belki daha fazla, bir kayna biz yok yere ithalata dyoruz. Bunlarn hepsi var Trkiyede. Yani altn ite 6-7 milyar dolar dyoruz, bunun olduunu biliyoruz, kmr olduunu biliyoruz, bakr, dier metaller Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 360 hepsinin olduunu biliyoruz. Trkiye'nin ihtiyacn karlayp hatta zerine karacak miktarda. Yani dnyada yle bir lke yoktur ki yer alt kaynaklaryla karlayabilecei bir yatrm kendi kaynaklaryla karlamasn, hibir lke Yllar sonray bekleyelim, daha iyi teknoloji bulunduu zaman retelim. demiyor. Kim demiyor? Fransa demiyor, talya demiyor, Finlandiya demiyor, sve yani Avrupadaki lkeleri sayyorum Avrupa Birliini rnek alrsak yani Amerikay, Kanaday, Avustralyay zaten herkes biliyor; buralarda da kimse yle demiyor. Herkes Ne kadar varsa o kadar en ksa srede retelim. diyor. Niye peki biz imdilik retmeyelim daha iyi bir Bu, iyi niyetlen yaplm bir tavsiye deil. Bunun iyi niyetle badar hibir taraf yok. Madencilik sektrnn bir dier sknts da Devlete ne kalyor? konusu. 1985 ylndaki Maden Kanununun devlet hakk brt krn % 10u idi. Bilano brt krnn % 10u idi. Sonra bu Kanunda yntem deiti, ocak ba sat tutarnn % 4, metalik madenlerde % 2si oldu. irket kendi tesisinde bunu bir ileri aamaya getirirse % 1 dendi. imdi, vatandan gznde madenciler Devlete % 1 veriyor gibi bir yanlg var. Yani Devletin bundan faydas % 1 gibi. Sen 100 kilo altn retiyorsun, 1 kilosunu Devlete veriyorsun, 99 kilosunu irketin kasasna atyorsun, yabanc irketse yurt dna gidiyor. Byle bir ey yanl, ncelikle u % 1 orann bizim eski ekle getirmemiz lazm. % 10 seviyesi ok daha makul idi, nk brt krn % 10uydu. Yani bu vatandalarda da bir tedirginlik yaratt, bizde de bir tedirginlik yaratt. imdi, madenler gerekten % 1le, % 10la falan llr deil. Bir altn madeninden yine rnek vermek istiyorum. Bugn altn madenlerinin retimleri, maliyetleri, retim maliyetleri 1 ons iin sz ediyorum -1 ons 31 gramdr- aa yukar 350-400 dolarlara kt. Yani siz 1 ons altn retirken 350 ila 400 dolarlk bir harcama yapyorsunuz. Bu harcama mal ve hizmet almlarna, ii cretlerine, birtakm dolayl vergilere gidiyor. Sat fiyatnn % 30u, 35i civarnda maliyetimiz varken % 20 de kurumlar vergisi dyoruz krmzdan. Trkiyede vergi deyenler sralamasnda TPRAG Madencilik irketi getiimiz yl 84nc, Koza da 87inci oldu. Dolayl vergiler, kurumlar vergisi ve bu maliyetler bir araya geldiinde yle % 1ler, % 2lerden konumamak lazm lkenin yaratt katma deer ok daha byk. Trkiye'nin 6.500 tonluk bir potansiyeli olduunu sylemitik. Bunun bugnk parasal deeri yaklak 200 milyar dolar. Madencilikte ve altn madenciliinde bir arpan etkisi var. Yani 5 kat orannda bir art deer, katma deer yaratyorsunuz. 200 milyar dolarlk bir retim yaptnz takdirde bunun gerek katma deeri zerinde ilave edilmi hli 1 trilyon 200 milyar dolar. Amerika Birleik Devletlerinde ylda 64 milyar dolarlk bir maden ham madde retimi var. Bu ekonomik faaliyetlere kaynak olarak girdii zaman nihai rnlerde yaratt toplam deer 12 trilyon dolar olmaktadr. ok ciddi bilgi kirlilii var. En arsn da Balkesirde anakkalede, Kaz Dalarnda yaadk. Bir anda yle bir kyamet koptu ki sanki altn madencileri Kaz Dalar Mill Parknn tamamn talan ettiler, makinelerle, dozerlerle, kepelerle girdiler, Mill Park yok oldu gibi bir izlenim olutu. Orada iki tane proje var: Bir tanesi Kaz Dalar Mill Parknn d snrndan yaklak 7 ila 8 kilometre tede, bir tanesi de yaklak 20 kilometre tede yani Kaz Dalar Mill Parknn tamamen dndalar bunlar. Ne zaman ki Burada 100 ton altn rezervi var. diye ilan edildi, birden kzlca kyamet koptu. Kaz Dalar elden gidiyor, Mill Park elden gidiyor Sayn Bakan Hilmi Beyefendi hemen blgeye gitti, biz de gittik; gezdi, helikopterle gezdi, karadan gezdi, bunun byle olmadn aklad ama ilk aklanan bilgi o kadar korkutucu bir bilgiydi ki Sayn Bakanmzn aklamas glgede kald, sesi duyulamad. Hlen o blgede yeni maden ruhsatlar verilemiyor veya yeni balad. Yani o yanl bilgilendirme, o ynlendirme almas o blgedeki madencilik faaliyetlerini yaklak iki yldr akamete uratt.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 361 imdi, tabii bunu sylerken gerek altn madencileri gerek madenciler Her ne pahasna olsun madencilik yapalm. demiyoruz yani artk bu devirde, bu ada byle bir eyi zaten talep etmek mmkn deil, talep etseniz de buna taraftar bulmanz mmkn deil. Bizim tek talebimiz, Devletin yatrm ortamn gvenli hle getirmesi. Yine davalar olacaktr ama yatrmcnn hakknn korunmas lazm. Madencilik ve bunun etkileri ihtisas isteyen bir konudur. Bugn bu konular yani Devletin uzman kurumu olan evre Bakanlnn vermi olduu evresel etki deerlendirmesi olumlu gr Devletin ilgili btn birimlerinin, Bakanlklarnn bir araya gelerek, byle bir masa etrafnda projenin incelendii, her Bakanln kendi grlerini, eletirilerini, sorularn sorarak tatmin olduu takdirde Evet, size evresel etki deerlendirmesi olumlu gr veriyoruz. dedii bir kurum yani bundan daha st bir Kurum benim kanaatime gre Trkiye'de yok. imdi, bu Kurumun vermi olduu bir olumlu gr herhangi bir yerin bir idare mahkemesi hkimi kendi kt imknlaryla bir niversiteden 2 veya 3 bilirkii atayarak sizin bu yatrmnzn iptaline karar verebiliyor. Daha nce yaplm olan onca emek, onca bilimsel aba bir anda sfra iniyor. Dolaysyla, bu konularda bir ihtisas mahkemesi kurulmas gerekir yani madencilik ihtisas mahkemesi. Burada hkimler de bu konulara vkf olurlar, dolaysyla karar verirken bilirkiilerin sbjektif olabilir kararlar, onlarn kararlarna da bal kalmak zorunda kalmayabilirler. O anlamda bunun rnekleri var yani dari Yarglama Usul Kanununda ihtisas mahkemeleri hususu yer alyor, dolaysyla madencilik konusunda da bu ok faydal olur diye dnyorum. evre Bakanlna bavurduunuz zaman evresel etki deerlendirme olumlu gr yani ED olumlu gr verirken sizden rehabilitasyon plan da istiyor. Madencilie baladn, uralarda fiziki durumu, araziyi yle deitiriyorsun; floraya, faunaya etki yapyorsun; madencilik devam ederken belli blgelerden rehabilitasyona balayabilirsin; balyoruz da yapyoruz da yani madenin sonulanmasn beklemeden biz bir anlamda rehabilitasyona balyoruz. Bunun projesini bizden istiyor. evre Bakanl, en ince detayna kadar istiyor. Hatta biraz ileri gidiyor, altn madencilerinden, Ynetmelikte, Kanunda olmamasna ramen -bunu sylerken ben bundan ikyeti deilim aslnda, dnyada da buna benzer uygulamalar vardrbizden sigorta ve teminat mektuplar istiyor. Yani Eer sen yapmazsan bu rehabilitasyonu bana verecein teminat mektubuyla ben bu ii kendim yaptrabilirim. gibi, byle bir uygulama da var. Yntemi tam olarak Kanunda oturmad iin ayaklar tam olarak yere basmyor ama biz bu teminat mektuplarn, sigortalar temin ettik, elimizde var. Dnyann hibir yerinde altn madencilii yasaklanm deildir. En son Macaristanda bir uygulama balad. Macaristanda altn madenciliinde siyanr kullanmn yasaklayan bir karar kard Macar Parlamentosu. Macaristanda altn yok, Macaristanda altn madeni de yok, altn potansiyeli de yok. Dolaysyla birtakm basklarla byle bir karar karttlar. Bunlarn, onlarn ekonomisine hibir zarar yok, siyanrle altn retimi yasaklayan bir karar var ama olmayan bir eyi yasaklamann da ekonomiye de lkeye de bir Ama bize zarar vermedi mi? Verdi, karmza kacak.
Uzun bir yatrm sreci, izin alma sreci yayoruz, Bakanlklar arasnda bazen iyi bir koordinasyon olmuyor. Her Bakanlk kendi yetkilerine o kadar sarlyor ki, makul olabilecek zm yollar dahi bazen atlanabiliyor. Yatrm yaplmasn arzu ediyorsak brokratlarmzn bu konuda biraz rasyonel dnmesini salayabilecek tedbirler de almamz gerekir.

ALTIN MADENCLER DERNE GENEL KOORDNATR DR. MUHTEREM KSE 28.01.2010 2008 yl Trkiye'nin ithalat rakam 202 milyar dolar olup % 75i yani 152 milyar dolar ara mal, ham madde yani ilenmemi maden ve rnleridir. Trkiye ekonomisinin cari ann kayna burasdr. Trkiye, nfusu artan ve gelimekte olan bir lkedir. Gelimenin tek kayna enerji ve maden kaynaklarn kullanmaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 362 Yer kabuunun kalnl 35 kilometre olup, madenler bu 35 kilometre ierisindedir. Trkiye'de ortalama 120 metre, Avrupada 1.500, dnyada ise 4.000 metre derinlikteki madenler karlmaktadr. Kanadada bir ylda 14 milyon metre, Avustralyada 6,5 milyon metre maden sondaj yaplmaktadr. Trkiye'de bugne kadar, yetmi be ylda, yaptmz maden sondajn Kanada bir buuk ylda yapmaktadr. Maden leri Genel Mdrlnde yaklak otuz drt bin ruhsat var, arama ruhsat, otuz drt bin adet. Trkiye, yzlmne gre dnyada en ok maden ruhsat alnan ama en az para harcanan bir lkedir. Sanayilemek iin her geen yl bizim enerji ve maden ithalatna bamllmz artmaktadr. Bugn petroln, doal gazn % 95i, ayrca kmr, alminyum, bakr, kurun, inko, altn, fosfat, gbre, kurun, inko ithal edilmektedir. Maden aramada dnyann hibir yerinde ED, evresel etki istenmezken yasaya koyuldu. Dnyada hibir uygulamas yoktur. Maden ararken jeoloji ve maden mhendisleri dan bana gider; ekile kayadan numune alr; topraktan, dereden numune alr; bir ey bulduysa analiz yaptrr, sonra sondaj Sondajda da 10 santim apnda delik delerek yerin 100 metre, 200 metresinden numuneler alnr, buna karot denir. Karotlar analize gndererek ierisindeki maden varl tespit edilir. Altn yer kabuunda en az bulunan elementlerden birisi, on milyonda 2; bakr ok az, kurun, inko, bunlar yer kabuunda az bulunan madenlerdir. Bu az bulunan madenleri arayp bulmak da ok fazla zaman ve sermaye gerektirmektedir. Aramalarda sondaj iin kil kullanlr, plastiktik kil. Sondajda siyanr kullanlyor, sularmz kirleniyor denerek kamuoyunda madencilie kar bilgi kirlenmesi yaratlmaktadr. Geen sene dnyada risk sermayesi konarak altn aramalarna 5 milyar dolar para harcand. Yz tane arama ruhsat alr, bir veya iki tanesinde iletilebilir bir maden ruhsat bulabilirsiniz. Trkiyede yerli yabanc 40 milyon dolar. Kimse on be-yirmi yl sonra geri dnecek bir projeye scak bakmamaktadr. 6.500 ton bu altn potansiyelimizin u anda daha % 10udur. % 90nn bulunmas iin daha en az 8-10 milyar dolar para harcanmas lazmdr. Altn zerresi kayalarn ierisinde bulunur, toprakta bulunmaz, Siyanr gzle grlemeyecek kadar kk altn zerreciklerini zer, sv hle getirir yani kat haldeki altn zerrecikleri siyanr yardmyla zlmekte ve de sv hle getirilmektedir. 1 ton kaya iin 300 gram yani 10 bin birim;10 bin birimde Bergamada 1 birim, 10 bin birimde Uak-Kladada 3 birim, siyanr kullanlmaktadr. Altn retimi bazik ortamda PH 10,5ta oluur. Siyanrn isteseniz de evreye, insana zarar vermesi mmkn deildir. Uluslararas akredite olmu btn laboratuvarlardan raporlarmz vardr. Asidik ortamda altn retilemez nk altn retilebilmesi iin bazik ortam gereklidir. HCN gaz oluumu asidik ortamda olur. Bugn toksikoloji bilimi kimyasal maddeleri zehirli veya zehirsiz olarak adlandrmaz. Her kimyasal madde dozajn at m zehir zellii gstermektedir. Atmosfere verdiimiz altn retimindeki siyanr itiiniz sigara dumanndaki siyanrden daha azdr. Btn dnyada yaklak sekiz yz madende -altn ve gm- kullanlyor ve bugne kadar altn retiminde kullanlan siyanrden dolay len tek bir kii yoktur. Romanya-Baia Mare ok fakir bir lkeydi Barajn iyi yapmamt. Kumdan yapm, bir ya gelmi. Tuna Nehrine kardlar. Orada balk lmleri ve benzeri olaylar oldu. Ama maden imdi yine ald. Dnyada yaplan bir faaliyeti Trkiye'de de ayn artlarda ve benzer nlemler alarak yapmalyz. Kanunlar, yasalar, standartlar neyi emrediyorsa onlara harfiyen uyulmas zorunludur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 363 Madencilik veya herhangi bir faaliyetin evreye zarar verebilmesinin temel koulu vardr. Ya atmosfere tehlikeli yani standartlarn ngrdnden fazla gaz karrsnz ya derelere atk su boaltrsnz ya da kat atk atarsnz. Altn madenlerinde de yoktur. nk su, devir daim yapyor, hibir ekilde dereye veya baka bir yere su verilmesi mmkn deildir. Gaz, sigara dumanndaki siyanrden daha azdr. amurlar atk havuzunda biriktirilir. Bergamada atk havuzundaki siyanr miktar 0,2 miligram/litre olup Amerikada ime suyunda msaade edilen miktar kadardr. Trkiye aslnda altn asndan zengin, ok ansl bir lkedir. Dnyada ilk altn para bu topraklarda, Anadoluda basld. Lidyada Krezs dneminde, milattan nce 640l dnemlerde Anadoluda yedi bin yl nce, Alacahykte altn kaplar grlmektedir. Anadoluda yine her ilin mzesinde gm ve altn taklar sergilenir. Bu lkede bin ehir, on be bin kmls, on sekiz bine yakn da hyk vardr. Btn bu medeniyetlerin, her birinin 15 bin kiilik tiyatrolarn dnrsek bu zenginliklerin zerinde medeniyetlerini gelitirdiler. Trkiye'nin ok gl bir kuyumculuk, mcevherat sektr var. talyay getik. stanbul Altn Rafinerisi uluslararas standartta bir altn rafinerisidir. Dnyada kii bana en ok altn satn alan lke Trkiyedir. Hindistann nfusu fazla olduu iin rakam byktr. Ayrca yastkalt tabir ettiimiz 5 bin ton, o da 180 milyar dolar eder. Altnn en byk zellii: Yer kabuunda en az bulunan element olmas, oksitlenmemesi, yok olmamasdr. Eer bir lkede baz evrecilik hareketlerini kullanrsanz, sadece madencilik iin deil, barajn da nkleeri de ne olursa olsun geciktirirsiniz. evrecilik anlayndan beklediimiz; havay, suyu, topra kirletmeden herkesin evre nlemlerini alarak iletmenin yaplmasdr. anakkalede 8.140 hektarlk orman alannda aramalar 90 hektar yani binde 1dir. Maden iletmelerinin % 99u, 1 kilometre karelik alandan kktr. Madencilik geici bir faaliyet olduundan yer alt zenginliini deerlendirmek gerekmektedir. Madenin zerindeki varsa 1,5 metre nebati topra alp biriktirmekte gnn artlarna gre madeni aldktan sonra oluan ukuru da. Moloz dkerek, aalandrarak veya gl hline getirebilmekteyiz. Yer alt kaynaklarmz sanayilememizin hizmetine sunabilmemiz iin Trkiye'de yatrm ortamn uluslararas standartlara getirmemiz gerekmektedir. Trkiyede 400 milyon ton maden retilmekte olup bunun yaklak % 60 ta oca, kum, akl; 70 milyon tonu kmr; 39-40 milyon tonu endstriyel madde, kil gibi inaat sektrdr. Asl sanayilememizi salayacak olan, metal madencilii olup ham olarak 16 milyon tondur. 1.300 kgr. arlnda otomobil yaplabilmesi iin 5 ton maden yer altndan karlp, tandan, toprandan arndrlp, daha sonra elik, alminyum, bakr hline getirilebilmektedir. En byk evrecilik, madenciliktir. Eer madenciler yerin altndaki kmr, petrol, doal gaz, uranyumu bulup, kefedip yeryzne karmasaydlar yeryznde tek bir yeil aa kalmazd. nsanlar en yakndaki ormanlara gider, snma ihtiyacn gidermek iin aac keserdi. 1904 ylnda ngilterenin kmr retimi 270 milyon ton, nfusu 28. Trkiyede 70 milyon ton kmr retiyoruz, Yunanistan kadar. 14 milyar ton linyit rezervimiz var, retimimiz 70 milyon ton. 6.500 ton altn potansiyelimiz, retimimiz daha 15 tondur. Madencilik yapanlarn ciddi bir sermaye, ciddi bir teknik gc olmas gerekir. Madencilik, sanayinin yap tadr. Fabrikalar aslnda ham maddelerin ve ara mallarn, rnlerin nihai rne dnt yerlerdir. Borsada madenleri deerlendirmek lazmdr. Akredite laboratuarlar ve akredite mhendislik hizmetleri sonucunda elde edilen doru parametreler borsadaki hissenizin deerini artrmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 364 Trkiyede de arama gruplar var, srf arama yapyor. Bir ey bulduu zaman retici kurulua gidiyor. rnein Dedemana dedi ki: Ben urada unu buldum. Anlama yaptlar, dediler ki: Sen bunu retime geir, geirdikten sonra rdovans yazmz yani retimden % 2-3 yani 2-3 milyon dolar. Be tane byle proje satt zaman arama risk sermayesi kendiliinden geliyor. Bizim de byle dnyadaki baarl yntemleri Trkiye'ye ekmemiz lazm. Trkiye'nin 21 milyon hektar orman var. 21 milyon hektar alandan binde 1inde madencilik arama iletme ruhsat verilmekte, on binde 1inde de bilfiil iletme yaplmaktadr. Orman Genel Mdrl ylda 15 ile 17 milyon metrekp aa kesiyor. Yani say ile 60-80 milyon adet. Her yl ormanlarmz ayakta tutabilmemiz iin 60 ile 80 milyon adet, ormanlardan aa kesilir. Maden iin kesilen 3 tane, 10 tane, bir evre katliam gibi gsterilmektedir. Madenci, Orman Genel Mdrlnden izin almadan brakn ormana girmeyi, bir dal bile kesemez; kestii an mahkemeliktir. Kaz Dalar Mill Parkna brakn madencilii, izinsiz bile giremezsiniz. Mill Parkta bir eviniz varsa, eski psk, diyelim; kalm, ivi bile akamazsnz ok byk bir bilgi kirlilii yaratld. Yasalara uygun alan, dzgn yatrmclar, ciddi yatrmclar bu sektre ekebilmeyi baaracak bir alt yap veya bir yatrm ortamna ihtiya var. Bu alnan izinler iptale gittii zaman Kamuoyu yarar yoktur, olas risk vardr. denilerek yrtmenin durdurulmas verilmektedir. stanbulda oturan kii Uaktaki madene dava amaktadr. Olas risk evre Bakanl tarafndan zaten belirlenmektedir. Yabanclar Trkiyede ok gl deildir. Sadece Meksikada yz tane Kanadal firma almakta iken; Trkiyede ise yerlisi yabancs yirmi iki tane irket var. evreciler daha gl imknlarla mcadele ediyorlar. Trkiye, yatrm sralamasnda ok ok gerilerde yani 6.500 ton altn olan bir lkede yz tane Kanadal firmann Meksikada deil Trkiyede madencilik yapmas lazmdr. Madenlerde kartlan rne dore denir. lemden geirilen cevher, belli oranda saflatrlm hle gelmektedir. Dorede % 60, % 80, % 90 orannda, deien cevhere gre altn olabilmektedir. Bu, kleler hlinde dklmektedir. ki uygulama var. Bir tanesi, stanbuldaki tane rafineriye dore olarak gnderiliyor. Onlar 99,5 veya 99,49 hline getirilerek yani % 100e yakn hle getirilerek stanbul Altn Borsasnda satlyor. Dier bir uygulama ise bu doreyi Devletin Darphanesine gtrlp veyahut da yine Devletten izin alm olan yetkili kurumlara gtrlp ierisindeki altn miktar tespit edilerek ayar damgas baslmakta, sonra stanbul Altn Borsasna yine gtrlmektedir. Bir eit kayttan geirilmektedir. nk doreyi satamyorsunuz, satabilirsiniz ama % 18 KDVye tabidir. Altn para gibidir yani deiirken KDV olmaz. Dolaysyla siz ona yurt iinde alc bulamazsnz ama kaytlara gemesi iin stanbul Altn Borsasndan kayda giriyor, daha nce Darphaneden alm olduu, ierisindeki altn miktar esas alnarak gmrk beyannamesi dolduruluyor ve yurt dndaki bir rafineriye gnderiliyor. O rafineri onu saflatrdktan sonra svire veya Londra Borsasnda satyor. TPRAG % 80ini, % 85ini stanbulda rafinerilerde rafine ettirmekte ve stanbul Altn Borsasnda satmaktadr. Czi bir miktarn ihra ediyor dore olarak. Trkiye her sene 220 ton altn ithal ediyor ve biz altnmz yurt dna satmak zorunda kalyoruz. KDVyi iade alamyoruz. Altn retirken KDVli mal ve hizmet satn alyor, zerimizde KDV kalyor ama sattmz rn, KDVye tabi olmad iin, doreyi ihra edersem defterimde birikmi btn KDVyi Devlet bana iade ediyor, ihracattaki KDV iadesi formlyle. Ama ben stanbul Altn Borsasnda bunu altn olarak satarsam tamamn iade etmiyor. Byle bir % 15, % 20 civarnda KDV stmzde kalyor. 220 ton ithal ediyoruz, bu sene 16 ton rettik. te, onun da 1 tonu ihra edilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 365 100 ton tespit edilen altn madeni A Da blgesi, Kirazldr. Yaklak 5-6 kilometre karelik bir alan. 5-6 kilometre karede ne yetitiriyorsanz yetitirin ama o hibir zaman 100 ton altnn deerini ekonomik olarak elde edemezsiniz. Ancak ekonomiye rezerv bittikten sonra tekrar belki eskisinden daha iyi konuma getirmek kaydyla katk yaplabilir. spanyada siyanrleme yntemiyle alan bir maden bir ehre su veren barajn orta mesafe koruma havzas ierisinde kuruldu. spanya Kral geldi, at, madencilik yapld, bitti, altn alnd, maden rehabilite edildi. evre Bakanlmz var, evre mhendislerimiz var. Biz anakkale blgesinde birtakm yerleri nasl yasaklarz deil, anakkale blgesinde, baka yerlerde de madencilii nasl yaparz; evre deerlerini, ekolojiyi nasl kurtarrz? te bu, evre Bakanlnn grevi. Yani dnyada olmayan eyi biz lkemizde uyguluyoruz. Biraz nce de Kaz Dalarn ben mill parka ayrdm, bu blgelerde kmr ocaklar var, kil ocaklar var, derelerden lamlar ortalklarda akyor, her trl fabrikalar, tesisler var, atklarn ortalklara atyor, bunlarn hibiri sorun deil, bir kck blgede yaplan bir madencilik faaliyeti sorun hline getiriliyor. ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII TRKYE KMR LETMELER KURUMU GENEL MDR SELAHADDN ANA 28.01.2010 TK bir kamu iktisadi teekkl olarak 1957 ylndan beri ETBANKtan ayrlarak kendi bana iktisadi bir teekkl olarak faaliyet gstermektedir. Faaliyetlerinin arasnda, ilk kurulduunda TTK bnyesinde olmasna ramen, u anda sadece linyit, turba, bitml ist, asfaltit ileten bir kurulutur. Amac enerji ham maddelerini lkemizin ihtiyalarna ve stratejilerine gre deerlendirmek, bu retimleri gerekletirmektir. TK toplam 12,3 milyar ton olarak deklare edilen linyit rezervlerimizin ancak 2,5 milyar tonunu bnyesinde bulundurabilmektedir. Misyonumuz: lkemizin enerji ihtiyacn nitelikli, gvenilir ve dk maliyetli karlamak zere linyit, asfaltit, bitml ist, turba gibi enerji ham maddelerini bilimsel ve teknolojik yntemler kullanarak ve evresel faktrleri de dikkate almak suretiyle etkin, verimli ve srdrlebilir bir ekilde aramak, retmek ve kullanmlarn salamaktr. TK olarak vizyonumuz, kmr endstrisinde uluslararas rekabet edebilirlii olan bir kurulu olmaktr. Amalarmz, yerli kmr retimi ve pazar payn artrmak, bu pazarda kalc ve etkin olmak, rekabet gcn ve krlln ykseltmek iin maliyetleri drmek, verimlilii artrmaktr. Temel olarak ARGE faaliyetlerine arlk vererek yeni teknolojiler gelitirmek ve kmrn farkl alanlarda kullanm iin rn eitliliini artrmak, retimi artrmak, pazar payn artrmak, pazarda kalc olmak, etkin olmak iin % 20 dzeyinde olan rezervlerin ok artrlmas, mevcut kmr rezervleri, yeni kmr retim projelerinde kullanlmak zere gelitirilmesi ve bunlara ilikin risk ve belirsizliin en aza indirilmesi hedeflerimizdir. Uluslararas standartlarda rezerv tahmini yapabilecek kadar sondaj olmas gerekmektedir. LAP (Linyit Arama Projesi)ta Trkiye yirmi bir blgeye blnd ve belli bir miktarda hzla bir arama faaliyetine baland. u anda yaklak 40 milyon ton olan Kmr retim kapasitesini 52 milyon tona ulatrmak istiyoruz. Tabii, bunlar yapabilmek iin de kmr projelerini zellikle TKnin ok dk kalorifik deeri olan yer alt madencilii gerektiren kmrlerini ucuz ve modern teknikler kullanarak ii sal ve i gvenliine de dikkat edip kartmamz gerekmektedir. 22 milyon tona yakn kmr girmekte, zel teebbs tarafndan retim yaplmaktadr. Dolaysyla rekabet edilebilir fiyatlarla, maliyetlerle piyasada yer almak gerekiyor. Dolaysyla satlarn buna gre artrlmas gerekiyor.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 366 Dekapaj maliyetlerimizi, retim maliyetlerimizi, personel verimliliimizi yaptmz tm iletmeleri dikkate alarak takip etmek ve bunlar da aa doru indirmek gerekmektedir. ARGE konularn, kmr, kazand nem konusunda stratejik plann izlenmesi, performans deerlendirmesi yapmak, muhasebe sisteminin iyiletirilmesi, srelerin tanmlanmas, bunlarn denetimi, alanlarn zellikle entelektel olarak gelimesini salamak zlk haklarna riayet etmek, onlarn sosyal imknlarn artrmak da dhil olmak zere daha geni bir perspektiften olaya bakmamz gerekmektedir. 2002den bugne doal gazn Trkiyeye ithalatyla balayan byk bir rekabet var. Hem termik santral dzeyinde hem de snmadan kaynaklanan ihtiyalar karlamakta doal gaz tm Trkiyeyi sarmaktadr. Dolaysyla TKnin kaliteli kmrlerde ve ayn zamanda termik santralli kmrlerde byk bir rekabet vardr. Dolaysyla bizim retimlerimiz genellikle talebe gre arz zerine kurgulanmtr. Piyasa kmrleri miktar olarak ok az gzkmekle birlikte kalorifik deer olarak hesap ettiimizde ve parasal olarak yaklak % 4045 arasnda bir getiri salayan ok nemli bir maddemizdir. Maliyetler, motorin fiyatlarnn yksek olmasna ramen, gemi dnemlerde zarar eden tm messeselerimizi, yer alt messeselerimiz de dhil olmak zere kapatarak daha ok d hizmet alarak kapasitelerimizi muhafaza etmeye altmz iin krmz da muhafaza ediyoruz. 2003 ylndan bugne kadar Trkiye Cumhuriyetindeki btn ilelere, vali ve kaymakamlara kadar, TK ya da drt aylk bir sre zarfnda bu sene, 2,1 milyon tona ulaan bir kapasitede temizlenmi kmr torbalar iinde ulatrlmaktadr. Dolaysyla bu da ithal kmr asndan baktmzda yaklak 800 ila 1 milyon ton civarnda ithal kmrn ikamesidir. Hem katma deer asndan, ite oradaki torbalama, ykleme, boaltma, kamyonlar, alan insanlarn getirmi olduu ekonomik hareketin dnda bir de darya yaklak belki 150-200 milyon dolar civarnda bir parann kmamasn salyor ve alm gc ok dk olan, hatta hi olmayan insanlarn en azndan snmas iin gerekli olan, devletin sosyal yann da tamamlayc bir unsur olarak allyor. Enerji arz gvenlii en az sosyal olaylar kadar nemlidir. Linyit Arama Projesinde MTA ve MGEMle birlikte alld. Ayn potansiyelin etrafnda yeni yerlerde aranmas iin bir proje yapld. Yaklak 40 bin metre kadar bir sondaj yaptrld. MTAya da yardmc olunmakta ve ihtiyalar olan baz makine tehizatlar alarak zellikle 2 bin metre derinlie inecek kadar sondaj yapmas iin allmaktadr. MTAnn bu bulduu rezervlerin hzla hayata gemesi iin TKnin zerinden projelendirilerek zel teebbse ve yatrma almasnn doru olduu dnlmektedir. Yaklak iki buuk yldr herhangi bir maden projesini dijital olarak yapabilecek durumdayz, zel teebbse de yardmc olabiliriz. Finansman aamasnda rezerv tanmlamas ok nem arz ediyor. Sondaj aralklarn belirlemek ve daha az para harcayarak, daha ok bilgiye erimek mmkndr. Bu normal madencilik faaliyeti dnda jeoistatistik yntemler kullanarak yaplmaktadr. Eskiehir ve Bolu Gynkte santral kurulursa TK olarak zel teebbs ilk defa kmre dayal bir santral kurulmasna tevik edilmi olacaktr. Soma blgesinde 8 milyon tona yakn bir yer alt iletmecilik kapasitesi vardr. Burada iletme maliyetleri ok dk bir ekilde zel teebbs alyor, kmrn biz alyoruz. Dolaysyla burada rezervin kendisinin satlmas, ilenmesi, stoku onlarla ilgili ok fazla sorun olmayan daha ok verimli ve ekonomik ve tam kapasiteye yakn alt zaman onun da para kazand bizim de ekonomik olarak gelecekte kullanacamz modelin nn ayor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 367 Bizim iki tane sahamz var. Birisi Soma, burada Eynez dediimiz yer, Eynez Derin Sahalar, bir de Tunbilek Derin Sahalar diye geiyor. Son zamanlarda santrallerimizin modernizasyonu, rehabilitasyonu gndeme getiriliyor. Soma rneini verdiimizde 1.039 megavat bir santral kapasitesi var ve bizim santrallerimiz Avrupada Portekizden sonra en gen santraller. Yaklak yirmi ikiye kyor ortalama ya. TK olarak bizim kapmzn nndeki santralin ihtiyac olan kmrn otuz yl ancak karlayacak, baz yerlerde karlamayacak durumdadr. Burada da en byk sorunumuz Kamu hale Kurulunun varl ve onun getirmi olduu hizmet almyla ilgili kstlardr. MTAnn bulmu olduu rezervleri TKyle birlikte deerlendirerek yeni santraller, yeni yatrmlar ancak byle kurulabilmektedir. Aratrma ve Teknoloji Gelitirme Kurulu kuruldu. Bir de teknoparklar, serbest blgeler almaya balad. Ondan sonra zellikle TBTAKn hem kendisinin de rekabet edebildii enstitler zerinden hem de fon ortaya koyduu bir yaps olutu. Enerji enstitsyle, dier niversitelerimizle almalarmz var. MTAyla birlikte tamamlam olduumuz ok baarl sonular veren KAMAG 1007 projesi neticesinde atk denilen ok ince malzeme, lam denilen birikmi olan malzemelerin iinden 5.000 kalori civarnda ve satlabilir nitelii olan yaklak % 15le 20 arlk bakmndan kazanm olunan uygulamayla atklar atmak yerine kullanr duruma gelmitir. Biyoktle ve Kmr Karmlarndan Sv Yakt retimi Projesi TBTAK ile Enerji Enstits ile stanbul niversitesi, Sabanc niversitesi, TK ile birlikte yapld. Yazlm programlar ile ilgili olarak bir zel teebbs firmas ile birlikte Hacettepe niversitesiyle Teknoparkta alyoruz. TBTAKla zellikle Somada, derin sahalarda biyojenik orijinli metan gaz potansiyeli olduu grld. Yaplan lmlerle TPAO ve yer bilimleri enstitsyle birlikte buradaki metan varln aratrmak iin iki boyutlu ya da boyutlu gerekirse sismik yntemlerin kullanlmas gerekiyor. nceden metan kazandnz takdirde konvansiyon madencilik yaparken metan olmad iin patlama ihtimali azalyor. 7nci ereveye biz srekli para veriyoruz. Mevcut santrallerimizde, u anda Kyoto standartlarna gre karbondioksit emisyonlarn azotlu bir ortamda hava kullanarak yaptnz iin yeniden ayrmak ok pahal ve mmkn olmayacaktr. Dolaysyla, ileride byk sorunlar yaanacaktr karbondioksit nedeniyle. Burada oksijenle yakarak karbondioksit elde edilebiliyor direkt. Elde ettiiniz karbondioksiti seyreltme yani azot yerine kullanarak mevcut santralin kazannda ok byk deiiklikler yapmakszn kullanabilme ihtimali ortaya kacaktr. Dolaysyla, EA 22 megavatlk kk bir santralini bize tahsis edecek. Bu Avrupa Birliinden alacamz fonlarla eer ekonomik olursa yanndaki santrallerde de byk kapasitede uygulanacaktr. Gazi niversitesiyle, bizim kmrlerin ierisinde, almaya balandnda milyonlarca sene nce olumu olan organik atklardan hmik asit ile fulvik asit dediimiz bir kimyasaln olduunu Ilgnda bir hangarn iinde bir pilot tesis kurarak Gazi niversitesiyle birlikte retildi. u anda da Trkiyede satlmaktadr. Hatta Meclisin bahesindeki serada u anda deneme iletmesi yaplmakta ieklerle ilgili. GAP daresiyle beraber alyor. Bir de kendimizin dikmi olduu, evreyi yeniden aalandrma faaliyetlerinde ok byk hzla byme salyor. Mesela 17 santimetre bym olan bir aa bu bizim hmik asitle beraber 71 santim byd. Konyada mesela eker pancarnda hem miktar art salad hem de eker orannda daha yksek oldu. Briketleme konusunda almalarmz var.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 368 Asfaltitlerle ilgili, Ik niversitesi ve Gazi niversitesiyle beraber karbon kp retme projemiz var. Onun da nedeni, karbon elyaf ve kp hem depremde dayankllk salayan bu elyaflar elde edilebilir hem de baka kullanm alanlar var. zellikle bu yeni, Trkiyede hzla byyen gemicilik ve dier sanayilerde kullanlabilecektir. Kmrlerimizin en byk sorunu iindeki kkrttr. Kimyasal olarak deiik bir kimyasal malzemeyle bunlar ykadmz zaman yandnda kkrt % 80 orannda klde kalyor. Dolaysyla, bacadan kmayaca iin biz bu gelitireceimiz briketleri -MTAyla beraber- bu ekilde ykayp ayr bir rn retmek istiyoruz. Bir de Tunbilekte bir ARGE laboratuvar kuruldu. TKde u anda yaklak 24 milyon tona yakn kmr ykanabilmektedir. Dolaysyla, bunlar gelitirmek iin de Hacettepe niversitesiyle birlikte simlasyon, modelleme, tasarm gibi almalar yapld. Kuru kmr, suda sorun oluyor, hem su miktar olarak az, her yerde bulunmuyor ve de ok kymetli hem de tekrar buharlatrlmas srasnda da ok byk enerji istiyor. Kmrden metanol retme projemiz var. kullanlaca dnlmektedir. zellikle hidrojen tayc olarak

Teknoparkta plazmayla kmrn gazlatrmas diye kk bir laboratuvar kuruldu. Linyitler yaklak 1000 metre 1.500 metre aada. 2 bin kalori ve bunlarn da yeryzne karlmas durumunda ekonomisi ortadan kayboluyor. Yani ta kmr gibi deil. Dolaysyla, yeni dnyada zellikle gemite zbekistanda, Amerikada, spanyada ve Avustralyada yaplm olan pilot almalar var. Bu kmrlerin yer altnda gazlatrlmas ve bir gaz eklinde kartlmas. Yani gaz dediimiz zaman karbon monoksit art hidrojen. evreciler ve ormanclarla; zeytin, tarm, orman izinleri, Hava Kirlilii Kontrol Ynetmelii gibi konular bizi zorlamaktadr. Kamulatrma sorunlar oluyor, aalar kesemiyoruz. Kestiimiz aac nasl hzla byteceimizi gsteren ilac bulduk. Kamu hale Kanunundan kaynaklanan en byk sorun, bizim teminatlarla ilgili, be yllk, on yllk bir ak oca zel teebbse yapalm diye hazrlasak buna teklif verecek hi kimse kmyor veyahut da yer altndan i bitirme belgesi nc ahsa almad iin, adam yllarn madencisi, 2 milyon ton, 3 milyon ton kmr retiyor bize, ihaleye giremiyor. Enerji KTlerinin en azndan bu kanun kapsamndan karlmas gerekiyor. Kendi ynetmelii, kendi kurallar olsun, zaten denetim altndadr. Kltr ve tabiat varlklarn koruma konusunda; yer altnda diyelim ki kmr var, stnde de mezarlar var. Mezarlar biz kendimiz sismik yapyoruz, yerlerini buluyoruz, ondan sonra Mula niversitesiyle ya da Konya Seluk niversitesiyle alyoruz; frayla bunlar karyoruz, yere koyuyoruz, ondan sonra tasnif edildikten sonra, izildikten sonra mimarisi, altndaki kmr alyoruz. Finansman sorunlar: zellikle hazineden bazen para alnamamaktadr. Gemite Bankada para varken faiz alnrken, imdi de ihtiyacmz iin faiz denmektedir. Kdem tazminat riskimiz dmelidir ve insan kaynaklar asndan desteklenmemiz gerekmektedir. TCDD Tamaclkta zellikle fakir fukara kmrnde ok az bir yardm olabildi bize. Yani 200 bin, 300 bin tonu geemedi. Biz iletelim, en azndan biz kendi katarmz srp gidelim, birisine verelim. Bir soba projesi zerinde de allmaktadr. ki tane nemli sonucu var bir tanesi: Bir tututuunda bir daha snmyor. Yani mesele 2-3 kilo odunla tutuuyor ondan sonra onunla idare edebiliyorsunuz yani ok fazla bir odun tketimi olmuyor. Bir dier konu da duman kmyor, yani sobann iinden duman kmyor. Darya att enerji miktar normal sobada % 52 iken bu sobada yaklak % 24tr. Dolaysyla, ayn miktarda kmrle daha uzun sre snmak mmkn olmaktadr. Tip Emisyon Belgesinin numaras da 0001. Dolaysyla, ilk defa byle bir emisyon belgesi de ald. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 369 TK havza madencilii yaplan sahalar 2840 kapsamnda devam ediyor. Kmre ynelik tevik asndan. Polonya ok nemli bir lke. zellikle EPDK e deeri reglasyon yaplan Kurumun iinde kmre ynelik baz maddeler ve kmr ne karan, tevik edilmesini salayan veyahut da fiyatlandrlmasn dzenleyen maddeler vard. Yani yabanc sermayenin ve yerli sermayenin zellikle toplamda daha gvenli hissedecei uzun dnemli sat anlamalarna msaade eden ve iki kiinin duda arasnda olmayan bir fiyatlandrma tekniiyle ancak o zaman bizim bu santral kurmak isteyen kiilerin n alacaktr. TK olarak, yaklak 667 milyon bir alacamz var. Bu ay iinde veya gelecek aydan itibaren her ay 100 milyon gibi bir parayla bizi destekleyebileceklerini sylediler. Batda 100 tane saha buluyorsunuz 10 tanesi belki bir proje hline geliyor, 1 tanesi yatrma dnyor ve bu da en az yirmi yl alyor. Bu safhalarda dnyada bir rgtlenme yaps var. Mesela sahalarn bu ilk minimizasyonunu yapan irketler var. Adam bunlar alyor, alyor, bilgi birikimini aktaryor, netlik kazanyor, elden karyor. Ondan sonra iki tane daha alyor yapyor ve paray byle kazanyor. Bir bakas bu sahann ilk yatrma hazrlk safhasnda alyor, bir baka blmde yatrm ksmn yapyor genellikle ve iletmeci deil. imdi Trkiyede byle bir yapnn kurulmas gerekiyor. Trkiye'nin madencilik asndan bugnk durumu tabii ki gelecekteki durumu anlamna gelmiyor. MTAnn ve deiik yeni gelien tekniklerle 1.100 metre, 2 bin metre daha derin sondajlarla, sismiklerle yaplan almalarla belki jeolojik olarak baz madenler bulunabiliyor ama ben kmr ve dier enerji madenleri asndan, metal madenleri asndan u anki durum itibaryla spanyay yirmi sene, on be sene sonra belki geeceiz. ETBANKn mutlaka Orta Asya Cumhuriyetlerine almas ve orada ayn Japonlarn yapt gibi bizim kendi kuracamz irketlerle rn blm esasl bir yapyla ihtiyacmz olan kmrleri, madenleri Trkiyeye getirmesi gereklidir. Dardan da destekleyerek sanayimizi kalkndrmak gerekmektedir. TK olarak rekabet edilen kmr, ta kmrdr. Dolaysyla bu ithalatn nn kesecek olan Zonguldakn desteklenmesi ve Zonguldakn meselelerinin zlmesidir. Biz KK Yasasndan ikyeti deiliz. Sadece yer alt madencilii asndan teminat, hizmet alm konusunda skntmz var. Yoksa biz Yasaya tabi olmak istiyoruz Dattmz kmr u anda piyasaya sattmz en nitelikli kmrdr. Bu sistem ierisinde darya para gitmemi, fakirin cebinden doal gaz faturas kmam bir ekonomik deer olmaktadr. OSMANGAZ NVERSTES JEOLOJ MHENDSL BLM RETM YES PROF. DR. KADR SARIZ 28.01.2010 Eskiehir denince, akla lle ta gelir. XV. Yzylda, yani 1400 ile 1500 yllar arasnda lle tandan pipo, vesaire yapmna balanm Eskiehirde. 1850li yllardan 1912 ylna kadar ve Eskiehir yresinde 10 bin ii ve ylda 5 bin ile 7 bin sandk retim. Bir sandk da 12 kilogram olarak kabul edilmi. 1912, sava dnemlerinde bu 5 bin, 7 binlik sandk says 300lere kadar dm. Sonra 1962 yllarnda bir pik yapm, 3 bin 600 sandklara kadar km ama ondan sonra giderek bu sandk says dmtr. hracatta 2008 yl iin 917 dolarlk bir ihracat yaplm. Maden ihracat iindeki payna baktmzda % 0larn altnda olduu gibi son ylda % 0,003lere kadar inmi durumdadr. Lle ta ticari bir addr. Yer bilimlerindeki ad sepiyolittir. Sepiyolit genellikle akllarn iinde ve magnezit yataklarna yakn magnezyum sulu silikattr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 370 Sepiyoliti de ticari anlamda yumrulu olan lle ta olarak kabul ediyoruz. Yontuluyor, su emiyor, ekil veriliyor. Alfa sepiyolit bu lle ta. Bir de ticari, sanayi sepiyolit var. Bileimleri ayn ama buna ekil verilemiyor, suda dalyor. lkemiz sepiyolit potansiyeli asndan 100 milyon tonun stnde katmans ve 16.384 ton yumru tipi sepiyolit var. Dnya toplam rezervi iinde ilk srada, hemen hemen dnyada lle tann dnyada yerini tutacak, ayn yontulabilecek yumru tipinde baka sepiyolit yataklar yoktur. Sadece Eskiehir. Biraz da Konya Yunak civarnda yumrulu sepiyolitlerimiz var Sanayi tipi sepiyolit, seramik sanayisinde kullanlan ve petrol sondaj amuru olarak kullanlan bir ham maddedir. Japonlar, Trkiyeden sanayi tipi sepiyolite ilgi duydular. Ayn sektrde Trkiye, Amerika, Somali, Tanzanya, Kenya, Fransa ve Avusturyann kk ve ekonomik randmanl retimlerinin yan sra, sanayi sepiyolit retiminde spanya dnyada hemen hemen retim ynnden mesela 1993 ylnda 545.000 ton bir retim yapm, dnyaya hkimdir. Deiik kkenli oluumlarn rn olan bu zel kil, dnyann eitli lkelerinde iriliufakl zuhurlar hlinde de bulunmaktadr. Trkiyenin dnda Somalide, Tanzanyada, Kenyada var. Somalide lle ta gibi yontulabilen deil, katmans biraz daha pipoya dnk almalar var. Ticari deer ve kalitede yumrulu sepiyolit retimi, dnyada yalnz lkemizde yaplmaktadr. Dier lkelerdeki btn katmans tip sepiyolit yataklardr. Sepiyolit doal bir kil minerali olup bileimi magnezyum sulu silikattr. Sepiyolitin iki oluum tipi var. Biri alfa sepiyolit, dieri de beta sepiyolit. Alfa sepiyolit, yumru biimli, kompakt ve beyaz, ilenmeye elverili, sertlii 2-2,5, bakla, akyla yontulabilir, zgl arl 2-2,3 gr/cm3, kuru durumda suda yzen bir bileiktir. Elektron grntleri aldmzda lle ta yapmnda kullandmz sepiyolitte liflerin boyu 5 mikrona kadar ulaabilmekte ve st ksmlar bklml olabilmektedir. Beta sepiyolit sanayi tipinde kullanlan, daha ziyade sondaj amuru, seramikte, vesairede kullanlan sepiyolit tr. Kk, yass ve yuvarlak partikller veya amorf agregalar hlinde olumu, toprams, ince taneli, kaygan grnml, ss eyas yapmna uygun olmayan, suda kolayca dalan ve doada katmans veya merceimsi yataklanma gsteren, gnmzde ise, sanayi sepiyoliti olarak bilinen eididir. Elektron mikroskopta kee yaps hkim, lif uzunluklar dierinde 5 mikronken bunlarda 30 mikrona kadar ulaabilmektedir. Eskiehir yresindeki sepiyolitlerin oluumunda iki jenetik model mevcuttur. Bunlar srasyla; lle ta olarak kullandmz alfa sepiyoliti, baktmzda haritada Eskiehir yresinde genellikle G blgesi, H blgesi ve K blgelerinde, yani bu K blgesi dediimizde Eskiehir yresinde Sobran, Nemli blgelerinde kmakta; Marg, Sepeti, gene Gkeolu, Trkmentokat kyleri yresinde bulunmakta. Dier sanayi tipi sepiyolitler ise F blgesi dediimiz Skk, Alpu civarnda. Gene B blgesi var ki Sivrihisarn gneyinde Gkayr, Ahiler blgesinde var. Gene C blgesi dediimiz, Ayval dediimiz blge, gene E blgesi dediimiz Koyunayval blgelerinde de dalm sz konusu. Beta sepiyolit dediimiz sanayi tipi sepiyolitler Glayr, Ahiler, Alpu yresinde, alkalin gl ortamnda dolomitik marn, sepiyolit, opal nodl ve bantlar eklinde. Sadece gl suyunun iinde ortamda magnezyum var, silis var, bunlar gl suyunun iinde kelmektedir. Lle ta dediimiz sepiyolitler genellikle; pipo sigara azl yapmnn yan sra kolye, bilezik, kpe, ss ve tak eyalar, tespih, biblo gibi eyalarn yapmnda veyahut da mitolojik figrlerde burada nem kazanan, ustalarn yapt figrler.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 371 Sanayi tipi sepiyolitler ise, leke karma ilerinde, elektrik sanayinde katalizr imalinde, otomobil sanayinde yakt temizleme ilerinde, fze ve dier uzay aralarnn balk ve i kaplamalarnn yaltlmasnda, nebati ve madeni yalar ile uruplarn artlmasnda emici etken madde, petrol arama sondajlarnda sondaj amuru olarak, asker mhimmat imalinde, kt ve porselen sanayisinde, hafif yap ve evcil hayvanlarn altna yayg malzemesi olarak kullanlr. letme yntemine baktmzda, Trkiyede sepiyolitin sanayi tr, Eskiehir, anakkale, Bursa, Ktahya ve Isparta; yumru tr Eskiehir ve Konya illerinde bulunmakta; retim sadece yumru trnde Eskiehir yresinde gerekletirilmektedir. Geleneksel lle ta (yumru tr) iletme ynteminde, tahkimatsz bir kuyu ile lle ta seviyesine ulalr ve bu seviye iinde dar galeriler alarak lle ta yumrular aranr. Lle ta yumrularn ieren konglomeralar, killi ve dolomitik imento ile az veya ok sertlemi ve iletmecilik asndan olduka gvenli bir yap kazanmtr. Bu nedenle, ou kez topuk braklarak geni odalar eklinde iletme yapmak da mmkn olabilmektedir. Ancak, fay zonlarnda sertlememi kum, mercek ve ynlarnda ya da yer alt su seviyesinin altndaki gevek zonlarda tahkimat problemleri bulunmaktadr. Lle ta ocaklarnda retim 60x160 cm boyutunda alan kuyularn azna basit, aatan bir krk yerletirilerek yaplr. Kuyu dibinde kaz sonucu meydana gelen pasa, bir kra bal 15-20 lt hacimli bir kova veya torba ile yukarya ekilir. En nemli kazc alet tek tarafl, sivri ulu ve ksa sapl kazmadr. Kuyu dibinde veyahut da kuyuda alan yre insanlar sosyal gvenceden yoksun, genellikle tarm mevsiminde yazn alrlar, kn bo durmamak iin kyl, kentli gider oradan tane, be tane lle ta nodl, yumrusu bulursa kuyudan onu alr, ileten kiiye satar veyahut da ustaya satar. alan kiilerin ou ruhsatsz almakta ve i dzeni salanmamaktadr. retimde yle belirsizlikler var ki, tutarszlar var ki bunlarn ou gemi dnemler, belgeler arasndaki dzensizlik, retim koullar dnda lle ta madenciliindeki denetim yetersizlii ile lle ta retimi ve imalat belgeleme zorunluluunun bulunmayndan kaynaklanmaktadr. retim miktarnn gereinin altnda gsterilii, sektrn ekonomi iindeki neminin gereince kavranmasn gletirmektedir. Lle tann 1970-1994 yllar arasndaki retim miktarlar incelendiinde kaytl sandk olarak 1974te 417 sandk olan retimin, son yllarda ar dmeler gstererek 1994de 47 sanda kadar geriledii grlmektedir. 1998de ihracat 23.754 kilogram, yani 23 ton ihracat yaplm ve dviz de 1978 ylnda 1 milyon 170 bin dolar var ama geriye dndmzde 1978 ylna baktmzda sandk olarak hemen hemen 100 sandk gzkmekte. 1978 ylndan hemen hemen 2008 ylna kadar ihracat kilogram olarak lle ta -ilenmi tabii bunlarn ou, imdi artk gnmzde 1962den sonra ham lle ta satm yasakland iin ilenmi olarak- 917 dolarlk, 2007de 21,17 dolarlk ve 2006da 88 bin dolarlk, 2005te 116 bin dolarlk gibi bir dviz girdisi olmutur. Ayrca lle tann retim deeri ile madencilik sektrnn tmnn retim deerleri kyaslandnda, bu orann i ac olmad 1974te % 0.029, 1980de % 0.005, 1985te % 0.008 ve 1998te % 0.001 payla giderek azald, zel sektr madencilii iinde pay aratrldnda ise 1974te % 0.66 iken, 1980de % 0.020, 1985de % 0.030 ve 1988de % 0.006 gibi rakamlara dt anlalmaktadr 1960 ylna kadar lle ta ihracat, cevher ocaklardan karldktan sonra yabanc kaya paralarndan ayklanp, ilenmeye elverili duruma getirilip, tr ve cinslerine gre sandklanarak ham lle ta eklinde veya mamul lle ta yaptlar biiminde devam etmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 372 Ham lle ta ihracat 1960 ylnda lisansa balanm, ihracat azalm, buna karlk lkemizde, mamul lle ta ileme sanat ve yaptlarnda nemli gelimeler kaydedilmi ve 1972 ylnda Ticaret Bakanl D Ticaret Dairesi ham lle ta ihracatn tamamen yasaklamtr. 1978-2004 yllar arasndaki ihracat miktarlar, salanan dviz gelirlerine bakldnda 1978de 23.754 kg olan ihracat ile salanan dviz geliri 1.702.382 dolar iken, 1982de 33.173 kg lle ta ihracatna karlk 1.014.000 dolara dm, 1986da 16.636 kg olan lle ta ihracatndan 4.354.447 dolarlk dviz salanmtr. Bu durumda gene dviz girdileri arasnda da bir oranszlk vardr. Ana nedeni ise lle tann kalitesi ve trlerinden kaynakland gibi istikrarl bir ekilde dnya piyasalarnda fiyatlandrma mekanizmas olmamasndandr. 1978de 23.754 kg ihra edilmi, dviz 1 milyon 170 bin iken, br tarafta 1986da 16.636 kilogram, yani 16 ton lle ta ihracat yaplm, 4 milyon 354 bin dolarlk bir geliri varken oranlarda, dnya piyasalarnda, fiyatlandrma mekanizmasnda istikrarszlklar vardr. hracatn ou ABDye yaplmakta, bunu Almanya, Uruguay, zlanda, sve ve Gney Afrika Cumhuriyeti izlemektedir. Mamul lle ta ihracatnn lkemiz toplam maden ihracat iindeki pay 1976 ylnda bu oran % 0.78 iken, 1980de % 0.40a, 1987de % 0.002ye ve 2008 ylnda da % 0.00003 rakamlarnda kalmtr. 1976 ylndan 2004 ylna kadar oransal neminin giderek dmesi ve yaklak 100 kat azalmas, baka sektrlere getirilen retim ve ihracatn arttrlmasn tevik edici zendirmeler ve destek kredilerinin ad geen sektrde yeterince salanamamasndandr. Bu faktrlerin sonucunda ise, ham lle ta ihracatnn durmas, yllardr sadece Trkiyeden saladklar sepiyoliti ileyen Bat lkelerindeki imalatlar zor durumda brakmtr, zellikle Viyana, Avustralya gibi. Bu firmalar bir taraftan sepiyolit yerine aa vs. gibi baka ham maddeler kullanmaya ynelirken, dier taraftan Trkiye dndaki lkelerin sepiyolit kaynaklarna ilgi duymulardr. Tanzanya, Somali ve spanyann sepiyolit retiminde ve ticaretinde nemli aamalar kaydettikleri grlmtr. Tanzanyann 1971 yl retimi 320 ton iken 72 ylnda 18 ton, 1973 ylnda 9 tona ulam. Yani bunlar da sanayi tipi sepiyolit ama biraz da ite bunlar da lle ta, bizim Eskiehir lle tann kalitesini tutmayacak ekilde pipo ve dier ss eyalar yapmakta. spanyadaki, sanayi sepiyolit retimi, spanya Tolsa irketi sanayi tipi sepiyolit. lkemizde ilk defa 1955 ylnda fark edilen katma sanayi tipi sepiyolit yataklar yllarca atl kalm, Sivrihisarn gneyinde veyahut da Mihalk yresinde 1984 yl gelitirme programnn hazrlanmas srasnda maden dairesinde yumru sepiyolit ve sanayi sepiyolit ayr ayr tanmlanarak iletilebilecei karara balanm. 1997de 3.197 ton olan sanayi sepiyolit ihracat 2000 ylnda 205 dolarlk bir dviz salam. Gnmzde, 88 ylnda bunlar 10 bin, 15 bin ton arasnda bir retim yapmaktalar. Arama, iletme, pazarlama ynnden eksiklerimiz var. Madencilik sektrnde byk yatrm ve iletmecilik gerektirmeyen, ksa dnemde ihracata yneltilebilen yatrm frsatlar arasna sepiyolit madeninin gsterdii zellikler uygun olmasna ramen, gemi yllara gre hem retim deerinin hem de ihracat paynn giderek klmesi sepiyolit madenini yok olma tehlikesiyle kar karya brakmakta, sorunlar ortaya koymaktadr. Bu sorunlarn zm iin nlemler alnmal ve sepiyolit madenciliine yn verilmelidir. nlemler, arama, iletme ve pazarlamadr. Trkiye sepiyolit rezervlerinin ykseltilmesi kukusuz yeni yataklarn bulunmasna baldr. Mevcut yataklarn evresinde byk lekli, fasiyes haritalarnn yaplmas zorunludur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 373 ou lle ta sahalar ak iletme yaplabilir olmasna karn iletme konusunda hibir gelime kaydedilmemitir. 3 metre, 4 metre rt var, bu rt alnsa, ak iletme olsa oda topuk metodu diyoruz, oda ayoruz, topuk kalyor. Yeni bir iletme yntemi gelitirilebilir. Bugn, artk 3 metre, 5 metre, 8 metre, bunu aacak gte makine ara gerelerimiz sz konusudur. Yer alt su seviyesi altndaki lle tann retimini salayacak bir kapal iletme sistemi gelitirilememitir. reticilerin ou, yer alt su seviyesinden dolay terk etmek zorundadr. Gnmzde retimi devam eden ve edecek olan ocaklarn iletme yntemi yeniden alnp deerlendirilmeli. Ocak iletme sahalarnn ruhsat problemleri nemli darboazlar tekil etmekte, ou ocak ruhsatsz iletilmekte. retimin artrlmas tevik edilmeli, yatrmlara kredi destei salamann yollar aratrlmal. retimden pazarlamaya kadar faaliyet gsteren kii ve kurulularn koordinasyon iinde almasnn salanmas iin organizasyonlar yaplmal. hracatn artrlmas iin tantm ve reklam faaliyetleri desteklenmeli. Mamul rnn kalite ve ambalajlama standard getirilmeli. Rezervi 100 milyon tonun stnde olan katmansz sepiyolitlerimizin, 15 bin ton retim daha ok artrlmal, Trkiyenin bu deerleri, yer alt servetleri deerlendirilmeli, dviz girmeli. Bundan hem vatandamz hem insanmz refah payn alabilmelidir. OSMANGAZ NVERSTES MADEN MHENDSL BLM RETM YES YRD. DO. DR. MAHMUT YAVUZ 28.01.2010 zellikle ss eyas ve pipo yapmnda kullanlmakta ve tozlar preslenip pipo astar yapmnda keza kullanlabilmektedir. Balca tketimi de Amerika Birleik Devletleri, Avrupa Sigara Kanunu ktktan sonra birok yerde gerileme sz konusu olmutur. Lle ta alnd zaman hemen hepsi ayn ekilde kullanlmyor. Yani bunlar byklklerine gre, kkten bye doru sralyorlar, clzdan srmalya kadar yedi ayr cinste ayrdklarn, belli bir deerlendirmeye tabi tutup kalitelerine gre ayrdktan sonra kimisinin azlk, kimisinin pipo, kimisinin ss eyasnda kullanlabildiini de sylenebilir. Mesela, clz olan sigara azl, kolye, paral bilezik gibi eyalarda, srmal olan kabartma bal veyahut da saksafon tipi byk pipolarda, sanat deeri tayan eserlerde kullanlmaktadr. Ama pipo yapmna en elverili olan da pamuklu tipte olandr. Yedi tane ruhsat olduu, bu ruhsatlardan bir tanesinin Devlete ait olduu, alt tane iletme ruhsat olduu sylenmektedir. Eer bunlar almsa hepsi kaaktr. Yani Maden Kanununa tabi deildir. Tepeba Belediyesi, meslek edindirme kurslar balamnda bir kurs am. 1 kuruun yannda olan iki bin yllk bir mhr. Bunu bir arkeoloji blmnde Dumlupnar niversitesindeki hoca yayn yapm, iki bin yl ncesinin bir mhrym. ki bin yl ncesinde de adamlar lle tan bulmular, kullanyorlar Lle ta sanatkryla kk esnafn birbirleriyle girdikleri rekabet nedeniyle rn ve eser fiyatlar harcanan emein ok altnda satlmaktadr. 1834te bir sandk lle ta 1.500 kurua yani 625 franka satlyormu; o gne gre iyi paraym, Osmanl piyasasna gre 30 altnm. Manyezit Anonim irketinde patlatmayla ilgili bir alma yaptk. Tutluca ve Kobal ocaklar birleiyor, arada humuslu bir formasyon vard. Patlatma analizi yaptk. Patlam ynn ierisinden beyaz beyaz lle talar kt. Lle ta benzeri aldan dkm yapyorlar, en nemli sorunlardan biri. Baktnz zaman, o kadar gzel motifler yaplyor, baksan lle ta zannedersin ama al. Tek tek alan lle ta iletmecileri pazar aratrmacln yeteri kadar yapamyormu dolaysyla profesyonel bir pazar aratrmas istenmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 374 Eskiehir Ticaret Odasnda byle bir alma yok Lle ta ustalar bir at altnda toplansn, profesyonel elemanlar tutulsun, yurt d fuarlarnda rnler sergilensin, pazarlansn. deniyor. Yaklak 30 civarnda sanatkr 50 civarnda maden iisi bu alanda faaliyet gsteriyor dolaysyla hani eer alandan ayrlanlar tekrar geri dnerse, belli tevikler olursa byle bir durumda sektre art deer getirecektir. Ham madde sorunu zlmeli, retilen rnlerin sergilenebilecei bir maaza dzenlenmeli, Mill Eitim Bakanl nderliinde meslek kazandrc kurslar dzenlenmeli, finansman olanaklar salanmaldr. Eskiehirde Odunpazar Belediyesi bnyesinde mze ald. Tasarm sknts eken sanatkrlara niversiteler tarafndan yardmda bulunulmaldr. Eskiehirde ok iyi bir gzel sanatlar fakltesi var, bu gzel sanatlar fakltesi bnyesinde zel bir blm kurulur, orada yeni tasarmlar yaplr, yeni gelen renciler lle ta sanatkr olarak yetitirilir nk orada heykel blm de vardr. El sanatlarnn en iyisi aslnda Uzakdouda yaplmaktadr. Uzakdouda fildii sanat ok nemli, ok deiik, ok detayl ilemeleri var. Yeni teknolojileri lle ta sektrne getirmekte fayda var. Anadolu niversitesindeki Gzel Sanatlar Fakltesini bnyesinde lle tayla ilgili ya bir birim oluturulmal ya da orada yeni tasarmlar yaplmas gerekmektedir. Lle tann deeri bunun az bulunur olmasndan deil, lle tann deeri leme ve pazarlamadadr. Eskiehir son zamanlarda ok hzl geliiyor. Eskiehirin karayolunun olmas, hzl treninin olmas, uann olmas Eskiehire youn i turistin de gelmesine sebep oldu ve hediyelik eya sektr inanlmaz bir ekilde i sektrde de, i turizmde de kullanlmaya balanld. Odunpazar Belediyemiz eski bir han onard. Orada saylar aa yukar yirmi, yirmi bei bulan lle ta satan dkknlar mevcuttur. Lle tann patentini aldk. Lle ta alyla kartrlp lle ta yapp satyorlard yurt dna. Onun iin bizim yurt dndan birok rnmz maalesef geri dnd. imdi patent alnnca sahtecilerle bir yasal ortam savamas ortaya kt, onu gerekletirdik. Kltr ve Turizm Bakanlyla senedir bir program yrtlyor. Bunlar bir dernek ats altnda topladk. O dernei de, bir sraya koyduk ve yurt d fuarlarna gnderiyoruz. Bugn turizm fuarlarnn neresine giderseniz gidin nemli byk fuarlarda mutlaka bizim Eskiehir lle tann bir stand vardr, onu da gerekletiriyoruz. Bunu inde yaptk, Amerikada, Almanyada, ngilterede. Bunlar da tabii lle tan amak iin nemli ama -dediiniz gibi- ocak sorunu sonuta maliyet sorunudur. karlmas iin hakikaten gerekli bir ticari olaydr. Sanatkr yetitirilmesiyle ilgili yine en son yaptmz Sayn Bykerenin de olduu bir toplantda, niversitedeki rektrlerimizin dhil olduu bir toplantda bu niversitemizin ilgili blmnde bu sanatkrlarn yetitirilmesiyle ilgili de yine bir karar aldk ESK MADEN LER GENEL MDR YENER CANDER 28.01.2010 Cumhuriyet Dnemi madenciliimizin temeli zmir ktisat Kongresine dayanmaktadr. Liberal ekonominin benimsendii bu dnemde madencilik iin nemli atlmlar yaanm ve eitim, finans, arama, retim konularnda grevlendirilmek zere Maadin ve Sanayi Mekteb-i Alisi, Sanayi Maadin Bankas -bu daha sonra ETBANK olmutur- 1935 ylnda Maden Tetkik ve Arama Enstits ve ETBANK kurulmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 375 1858 ylnda Osmanl Devletinde Arazi Kanunu vard. Maden Kanunu yoktu. Arazi Kanununda madenler Devlet tarafndan yani padiah tarafndan veriliyor ve devlet hakk olarak, retilen madenin te 1i maden olarak alnyordu. 1901de Taocaklar Nizamnamesi yaymland. Taocaklar kum, akl ve dier yap talar 1901de ta ocaklar Nizamnamesiyle yrrle konuldu. Taocaklar Nizamnamesinde talar mlkiyete tabidir. Madencilik faaliyetleri 1906 ylna kadar deiik nizamnameler ile ynlendirilmeye allm, 1906 ylnda yrrle konulan Maadin Nizamnamesi, 1954 ylna kadar yrrlkte kalmtr. 1954 ylnda 6309 sayl Maden Kanunu yrrle girmitir. En byk reform aslnda bu kanundur. 6309 sayl Maden Kanunu 1985 ylnda 3213 sayl Maden Kanununun yrrle girmesi ile yrrlkten kaldrlmtr. Haziran 2004 ylnda da 5177 sayl Kanunla 3213 sayl Kanunun baz maddeleri deitirilmitir. 6309da alnan ruhsatlar madenin cinsi baz alnarak alnyordu Ayn minerali iinde tayan ruhsatlarda ok byk karklklar oldu. Bu nedenle 1985 ylnda madenler gruplara ayrld ve madenler gruplara ayrldktan sonra grup baznda ruhsat verilmeye baland. 2004 ylnda da Maden Kanununun birtakm maddelerinde skntlar yaand. 1954, yani 6309 sayl Maden Kanununda ruhsat iin o zaman illerde sanayi, ticaret memurluklar vard. Enerji Bakanlnn tara tekilat olmad iin valiliklerde bu memurluklara mracaat edilip ruhsat alnyordu. O zaman evre Bakanl yoktu, Tarm Bakanlnda yasaklanan alanlar yoktu, Kltr Bakanlnda ayn ekilde sit alanlar tespit edilmemiti. Bu sre zarfnda bu kurumlar kendi mevzuatlarna gre artk izin mecburiyeti getirince 1985 ylnda 3213 sayl Maden Kanunu yrrle girdi. 6309 sayl Maden Kanununda Harita Genel Komutanl tarafndan yaplm Trkiyede 5.585 tane bulunan 1/25.000lik toporafik haritalar kullanlmaya baland. Haritalardan 300 tanesi gizli, geri kalanlar u anda hizmete zeldir. u anda ruhsat iin mracaat ettiinizde X-Y koordinatlaryla mracaat yaplabilmektedir. Madencilikte asl sorun, Maden Kanunu ve dier ilgili Bakanlklarn mevzuatnn atmasndan kaynaklanmaktadr. Ruhsatlardaki sorun, bir orman alan veya sit alan ile maden ruhsatnn akmas veya turizm blgesi ile mill park ile maden ruhsatnn akmasdr. Maden leri Genel Mdrl tarafndan mracaat edilen alann orman, kltr, sit alan veya tarm alan olduunun grlerek mracaat edilmesi gerekmektedir. Bir maden ruhsat alan ahs, retime geebilmek iin, orman, muhafaza orman, aalandrma alanlar, kara avcl alanlar, zel koruma blgeleri, mill parklar, tabiat parklar, tabiat koruma alan, tarm, mera, sit alanlar, su havzalar, sahil eritleri, kara sular, turizm blgeleri, btn bunlardan izin almak durumundadr. Maden Kanununun 7nci maddesi ruhsat alndktan sonra retime gemek iin nerelerden nasl izin alnacan dzenleyen bir maddedir. 7inci madde Haziran 2009da Anayasa Mahkemesi tarafndan, dier kanunlardaki mevzuat, Bakanlar Kurulunun ynetmeliiyle dzeltilemez, bunun kanunla dzeltilmesi gerekir diye iptal edildi ve bir yl sre verildi. Ancak Dantay Anayasa Mahkemesinin karar kar kmaz ayn hafta iinde yrtmeyi durdurma karar ald. Madencilik sektrnn u anda dier kamu kurum ve kurulularndan ne ekilde izin alnacan belirten bir mevzuat yoktur. O yzden ok byk bir sknt yaanmaktadr. Dnyada madencilik aramalaryla ilgili iki ana sistem var. Biri madenin, arazinin mlkiyetine tabi olmas biri de olmamas. Amerikann yedi eyaletinde maden, arazi mlkiyetine tabidir. Kiinin eer orada bir tapusu var ise o tapulu arazisinde hangi maden karsa ksn o kendisine aittir. Ama bizim kabul ettiimiz rejimde arazinin mlkiyetine tabi deildir. Anayasann 168inci maddesine gre tabii servetler ve kaynaklar Devletin hkm ve tasarrufu altndadr. Madenlerin aranmas ve iletilmesi hakk Devlete aittir. Ancak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 376 mlkiyet sahibinin izninin alnmas gerekir. Devlet bu hakkn gerek ve tzel kiilere devredebilir. Maden kanununda hangi tabii servet ve kaynan arama ve iletilmesinin Devletin gerek ve tzel kiilerle ortak olarak veya dorudan gerek ve tzel kiiler eliyle yaplmas Kanunun ak iznine baldr. Gerek ve tzel kiilerin uymas gereken artlar ve Devlete yaplacak gzetim, denetim, usul ve esaslar ve meyyideler Kanunda gsterilir. Cumhuriyet tarihimizde 1935 ylndan 2003 ylna kadar madencilik sektrnn gayrisafi mill hasla iindeki pay devaml 1-1,5 milyar dolar arasnda olmutur 2004 ylnda Maden Kanununun yrrle girmesi ile nce 3 milyar 600 milyon dolara kmtr. u anda da 8 ile 9 milyar dolar civarndadr. Be ylda yaplan bu atlmla aa yukar gayrisafi mill hasla iindeki pay drde katlanm durumdadr. Ara rn ve u rn retimine ynelik allmas gerekmektedir. Genellikle madeni, ocaktan kt ekilde ihra ediyoruz ama fiyatlar u rne gidince veya ara mamule gidince fiyatlarla orantl deildir. rnein 2 ton krom, % 48lik tvenan kromdan 1 ton ferrokrom elde ediliyor, 2 ton ferrokromdan da 1 ton paslanmaz elik yapabiliyorsunuz. imdi, 2 ton kromun u andaki diyelim 1 tonu 300 dolarsa 2 tonu 600 dolar, 600 dolardan 1 ton ferrokroma gidiyorsunuz ama ferro kromun fiyat 3 bin dolar. Yani gittike katlamal fiyat art oluyor. Paslanmaz elie gittiinizde de 4 ton kromu kullanm oluyorsunuz. O, 4 ton kromun tvenan maliyeti veya sat 1.200 dolar iken paslanmaz elii siz 6-7 bin dolara satabiliyorsunuz. 1901 ylnda yrrlkte olan Taocaklar Nizamnamesinde ruhsatlar illerde zel dareler, l Daim Encmenleri tarafndan veriliyordu. l Daim Encmenleri ruhsatlar maksimum yl iin veriyorlard. Ancak ruhsat gvenceniz olmaynca sanayi yatrm yapmanz sz konusu olmuyordu. Mermer daha nce yine Taocaklar Nizamnamesine balyd. 1985te mermer, Maden Kanunu kapsamna alnnca iletme ruhsat birdenbire on yl olarak verilmeye baland ve mermer sektr 23-24 milyon dolar seviyesinde ihracat yaparken imdi 2 milyar zorlamaktadr. TOKnin 320 bin eve varan projesi ile birlikte duble yollar 16 bin kilometre yapld. Bu durum ta oca ruhsatnn Maden Kanunu kapsamna alnmas neticesinde oldu. Sorunlarn tespit edilmesi, zmlerin bulunmas ve hedeflerin belirlenmesi lazmdr. zellikle mermer sektrnde dolar dviz kuru dk olduu iin sorunlar vardr. hracatn artrlmas, sektrel bazda teviklerin belirlenmesi gerekmektedir. Diyarbakrda blgesel olarak retilen bir mermer, tevikten faydalanyor. Sigorta tevikinden faydalanyor, yatrm indiriminden faydalanyor, vergi muafiyetinden faydalanyor ama Afyonda retilen ayn mermer faydalanmyor. Bursada da faydalanlamazken anakkalede ayn oca altran, ayn ta altran faydalanyor. Dolaysyla hem fiyat stabil olmuyor orada hem de aslnda pahal satlmas gereken, yani belli bir fiyat dzeyinde satlmas gereken kendi retimimiz maliyetteki dengesizlik nedeniyle fiyatlar aa ekiliyor. Avrupa Birlii mktesebat sektrel bazda desteklemiyor. Maden bulunduu yerde retilmek zorunda olup, her yerde ayn retim metodu uygulanmak durumundadr. ET MADEN LETMELER GENEL MDR ORHAN YILMAZ 03.02.2010 1935te ETBANK adyla Atatrk tarafndan kurulan kurulu, bnyesinde kmr, elektrik ve madenciliin btn unsurlarn bulundurmak zere zamannda faaliyet gstermi ama 2004 senesi itibaryla, sadece Eti Maden letmeleri, sadece bor sektrnde faaliyet gstermeye balamtr. Bor, kimyada bir elementtir. Eti Maden iletmeleri olarak yaplan bor cevherinden bor kimyasallar retmektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 377 Trkiyede balca bor cevherleri tanedir. simlerini borun yannda, beraberinde bulundurduklar dier elementlere gre deitirirler. Borun yannda eer sodyum varsa tinkal, kalsiyum varsa kolemanit, hem sodyum hem kalsiyum varsa leksit denir. Dnyadaki bor cevheri rezervinin % 72si Trkiyeye ait olup, Eti Maden letmeleri de Devlet adna tek yetkili reticidir. Cevher yaplanmas da en fazla Emettedir. Son 6 yllk dnemde bulunan bor cevheri miktar 1 milyar ton ilavesiyle toplamda 3 milyar tona kmtr. retilen borun % 92si bor kimyasallar ya da eleri deeri rndr. Konsantre bor ise tabiattan km ham cevherin fiziksel ilemlerle daha konsantre, B203 asndan daha konsantre hle getirmektir. zel bor rnlerinin miktarlar dnyada ok fazla iken tketimleri ok fazla deildir. rnein; bor karbr, inko borat vb. Bor cam, seramik ve deterjan sektrnde girdilerden bir ve en fazla kullanld sektr de cam ve izolasyon sanayisidir. % 18-20 orannda bulunmaktadr. irketlerin ham madde kaynaklarn ileyen bor kimyasallar fabrikalar olmas gerekir. Rusyada, inde, Amerikada durum byledir. Fakat 2003 senesinden sonra in nemli bir bor cevheri kaynana sahip olan lke olmasna ramen, bor kimyasal retmedii iin, madencilik faaliyetleri son derece azalmtr. 2002 senesinde 9 milyon dolar olan Trkiye'nin ine ihracat, 2008 rakamlaryla 209 milyon dolara kmtr. Bu sene de 250 milyon dolara kmaktadr. Camda cam yn, cam elyaf ve solar cam denilen gne enerji sistemlerinin ham maddesi olan malzeme de borlu camdan retilir ama onun da en kritik malzemesi bor deildir. Asl olan camn ierisine konulan zel bir kimyasal malzemedir. u anda Alman teknolojisiyle, dnyada en byk teknoloji bu teknolojidir ama bor da bu sektrde gerekten ok nemli bir fonksiyon icra eder. Trkiye tarafndan bor en fazla % 40 Asyaya ihra edilmektedir. US Borax Amerikan irketinin % 25 Pazar payn kaybettii sylenmektedir. Bor ihracatmz, Uzak Dounun toplamna baktmzda % 57, Avrupada % 32, Amerikada % 9dur. Bigadi, Emet, Krka ve Kestelek iletmelerinde maden, Bandrmada sadece bor kimyasallar tesisi bulunmaktadr. Ancak Emet ve Krkada ayrca bor kimyasallar tesisleri de vardr. Dnyann en byk boraks sahas Eskiehir Krkadadr. retim ve satn ok byk bir ksm Eskiehir Krkadan yaplmaktadr. Burada retilen malzemeler kimyasal malzemelerdir. Borik asit, sodyum perborat, bor oksit, boraks dekahidrat, etidot-67. Etidot-67, bor oksit gibi. lk borik asit 1968 senesinde Bandrmada retilmitir. Bigadite de konsantre kolemanit ve tlm kolemanit retilir. Konsantre kolemanit, Fiber endstrisinde -ki bu bilgisayar boardlarnn yaplmas, LCD ekrannn yaplmasnda kullanlan bir malzemedir. Daha nceden, 2002 senesinde 40 bin ton tlm kolemanit satlrken 2008 sonu itibaryla 400 bin tonlara kld Bigadite kurulan tesislerle 1 milyon tona kmas ve yatrmn 2011 senesinde bitmesi planlanmaktadr. Bigadite 1 ton maden retmek iin 32 ton dekapaj, Krkada 2-3 ton, Emette 4-5 ton gerekir. Dekapaj miktarlar retim artnn belirtecidir. Dekapaj sonras tvenan malzeme fiziksel ilemlerle zenginletirerek konsantre elde edilmekte, daha sonra ya konsantre olarak satlmakta ya da bor kimyasallar fabrikalarna ham madde olarak verilmektedir. Satmzn % 92si bor kimyasallar olan zel muameleye tabi tutulmu, tlm kolemanit gibi malzemelerdir. Sadece % 8 konsantre satarz. 2002den bu yana 2 milyon 200 bin tonlardan 5 milyon tonlara klm, 2002 senesinde 730 bin ton kapasite olmasna ramen sadece 436 bin ton kapasite kullanlabilir iken u anda toplam kapasite 1 milyon 400 bin tona klmtr. 2009daki kriz esnasnda sat asndan % 16 dlmken, 2010 itibaryla tm kapasite satld. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 378 hracat 2008de 518, 2009da 435 milyon dolara dt, 2010 itibaryla 600 milyon dolar bir ihracat olacak. Trkiye'nin ierisinde kullanm da dhil ettiimizde 621 milyon dolar sat hedefi var. Personelimiz % 30 civarnda azalmasna ramen bor kimyasallar retimi 4 kata yakn art salad. 4.743 kiiden 3 bin 400 kiiye dld. Ancak 2009da krize ramen 317 milyon TL kr olutu. 2008de 293 milyon TL idi. 2010 hedefimiz 399-400 milyon dolar geecektir. Ayrca, 2010da da 244 milyon TL hazineye temett denecektir. Bordaki en kritik konu, bu kadar ok arz var, bu kadar ok rezerv var, yeni kullanm alanlar bulmaktr. Yaplan aratrmalarda demir-elik sektrnde gbre olarak kullanlabiliyor. Asfalt iinde kullanm ile ilgili aratrma projesi var. Uygulama sahas u anda henz balamad. imento sektrnn % 10 harmannda kullanlacak. Trkiye'nin yllk imento kullanm miktar 60 milyon ton. Tamamnda bor kullanlamaz nk kullanlan imentonun evsaf ok zellikli olur. Maliyet, arj getirir. Tamam kullanlrsa 6 milyon ton gibi yllk bir sat, ekstra sat olur. Firmalar ciroyla deerlendiriyorlar. Hlbuki krllk sralamasnda Eti Maden letmeleri 2008 rakamyla en fazla kr eden kurulular arasnda on birinci byk kr eden kurulu hline gelmitir. 2009da kr artndan 2010da ilk bee girebilecektir. nk u anki sat miktar 620 milyon dolar olarak grlyor. 400 milyon TLlik bir kr bizi ilk bee tayacaktr. Kr endeksi yapld zaman Eti Maden letmelerinin Trkiye ekonomisinde gayrisafi mill haslaya 500 milyon TL katks vardr. Sodyum bor hidrr sat fiyat/ton miktar olarak ok yksektir yani 25 bin dolar gibi ton rakamlar vardr ancak bu maliyette bordan gelen ksm % 8 bile deildir. Esas olan elementel sodyumdur. Elementel sodyum pahal olduu iin sodyum bor hidrr pahal bir malzemedir. u an iin yakt olarak kullanlmasnn da henz ekonomisi yoktur fakat allmas gereken bir konudur. Sodyum bor hidrr bu hliyle senede 10 bin ton satlr ama yakt olarak kullanlmas durumunda u anki arabalarn deposunun 50 kat daha pahalya doldurulduunu dnmek gerekir. Petrol fiyatlarnn ok artacan ya da elementel sodyumun ok hzl deceini var sayarak almaya devam etmek gerekir. Kurumumuz pilot apta bir sodyum bor hidrr fabrikas yapmay planlamtr. Ayrca dk tenrl malzemeleri kalsine edip ekonomiye sunacamz, kalsine kolemanit gibi bir rn de gelitirme safhasndayz. Dnyada 60 milyon ton soda, 4 milyon ton bor kimyasal kullanlr. Bandrmada laboratuvar apnda, pilot tesiste, yeni rettiimiz rn hem sodann hem borun fonksiyonunu icra edecek bir rndr. Eti Maden letmelerini 750 bin ton kapasitede, 1 milyon 400e kardk ve 3 milyon tonu planladk. Kamuda da iki tane KT stratejik plan kabul edildi. Bunlardan bir tanesi Eti Maden letmeleridir. 2013te 1 milyar dolarlk satta Kurumun kr da 600 milyon dolar olacaktr. eride kullanm alan ile dardaki kullanm alanlar endstri asndan ayndr. Cam, seramik, deterjan. Ancak Trkiyenin cam retme potansiyeli ile Amerika Birleik Devletlerinin cam retme potansiyeli ayn deildir. Trkiyede sadece iecam cam yapyor. Ama Trkiyede cam da, cam yn de, cam elyaf da yaplyor. lek ekonomisi gerei Trkiyedeki miktar bu kadar azdr. Ancak sektre yatrm yaplabilirse nemli girdi maliyetlerinden bir tanesi bor kimyasaldr. Uluslararas irketler enerji fiyatlar ok yksek olduu iin gidip Rusyada yatrm yapyor. erideki tketiciler, dardaki tketicilere gre aa yukar % 30-35 daha ucuza bu mal alyor. Navlun dhil % 30-35 daha ve i piyasada ciddi bir fiyat artna kasten gitmiyoruz. Yerli endstri gelisin, dahilde endstri kurulsun diye. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 379 Verimlilik konusunda Eskiehir Krkada 240 bin ton mal retiliyordu, boraks-penta 630 bin tonlara kt ve hepsini satmaya baladk. Sattmz mal miktar iki kat ama gelen para drt kat artt. Biz iyi bildiimiz ileri yapp dier ileri hizmet almna dntrdk. Ana iimiz bor kimyasallar retmek, dizayn etmek, randman artrmak. Dekapaj asli iimiz deil. Parasn veriyoruz, bizim 4 birime yaptmz ii zel sektr 1 birime yapyor. nk makine parkn srekli yeniliyor. Biz bir tek bile makine almadk, almayacaz da. nk piyasann gelien teknolojisini zel sektr ok iyi takip ediyor. 30 milyon ton dekapaj kendi imknlarnzla, kendi elemanlarnzla yapmaya kalktnz zaman zaten sistem batan gyor. Torbalama ii bizim iimiz deil. Ana iimiz dndaki ileri piyasadan temin etmeye baladk. Hem yeni meslekler kmaya balad hem de profesyonelce ekipler bu ileri ok ucuza yapmaya baladlar. Biz de kendi iimize konsantre olduk. Her sene 20ye yakn aratrma projesi yaplmaktadr. Bunlarn bir ksm randman artrmay, kalite ykseltmeyi bir ksm da yeni kullanm alann hedeflemektedir. Bor ve sodann fonksiyonunu beraber icra edecek bir rn gelitirildi, Ayrca metalrji sektrnde, demir elik sektrnde, bor kimyasallarn, kalsiyum florr yerine kullanm ie yaryor. Ergitme ii iin kullanlyor fakat baca gazndan aseft dediimiz, hidrojen florr dediimiz ok tehlikeli bir gaz kyor. Ama dnyada kalsiyum florr tketimi ok fazla. Biz kalsiyum florrn bor bileikleriyle ikamesini alyoruz u anda. Sadece inin demir elik sanayisinde kullanlmas, senede bize ekstradan 5 milyon ton sat getirecek, Eti Maden letmelerinin asli vazifesi aratrma yapmak deildir. Esas olan niversiteler ve bu i iin kurulan BORENdir. BOREN aratrma projelerini yrtr. Ular belli olmu, artk yatrm safhasna gelmi noktaya gelirse bir proje biz onunla ilgili yatrm yaparz. Fakat biz yine de Kurum ierisinde de bu tr aratrmalar yapyoruz. Dnyann belirli blgelerinde topraklarda bor eksiklii var. Mesela inde, Hindistanda, hatta Amerikada. Bizim ok byk bir ansmz var, hem bor kimyasallar retiyoruz hem de bor cevherleri bizde var. Hlbuki rakibimiz pozisyonundaki firmalarn byk bir ksm zeltiden bu ii yapyor ya da bizim sahip olduumuz kolemanit gibi bir deere sahip deiller. Srekli teknik pazarlama faaliyetleri, sektr analizleri yapyoruz. Yaplmas gereken, niversitelerin yeni tketim alanlar bulmasna ynelmektir. Eti Maden letmeleri gibi kurulular kaynak tketenler ve kaynak retenler olarak ikiye ayrmak ve nitelikli eleman yetitirtmek lazmdr. Nitelikli insanlar kurumlarda istihdam etmek iin cret ve istihdam politikasnn tamamen deitirilmesi ve hareket kabiliyeti verilerek kurumlarn ilerlemesi gerekmektedir. Bor rezervi olarak binlerce yl yetecek kadar rezervimiz var. Kapasite kullanm, yani retim konusunda rezervimiz ne kadar olursa olsun ama lek boyutunda ancak retmemiz mmkndr. Trkiyedeki kanun gerei bulunan ve bulunacak olan tm bor cevherlerinin iletme imtiyaz Devlet adna Eti Maden letmeleri Genel Mdrlnndr. Avrupada yaplan bir deney bor kimyasallarn potansiyel sulu ilan etti. Fareler zerinde yaplan bir deneye gre, fareler birka nesil sonra ksrlayorlar, bora maruz kalan ama zellikle yksek dozajda enjeksiyonla bor solsyonu verilen fareler bir mddet gzlenmi ve bunlarn gerekten reme faaliyetlerinin azald grlm. Ancak birok ila hayvanlarda deneniyor ama insanlarda hibir karl yoktur. Bu durumda sektr % 85-90 itibaryla cam, seramik, deterjan sanayi, ok az bir kesimde yani kozmetik sanayisine de bor kimyasallar satlyor, bu etkiden negatif olarak etkilenecek. Yani, tketen endstriye de ekstra tama, torbalama arjlar gelecek ama uzun vadede bunun tamamen sfrlanmas diye bir ey olmayacak. Yalnz, Avrupa bunu sadece bora mnhasr da yapmyor, btn Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 380 kimyasallarla ilgili richt denilen bir reglasyon da koydu. Yani eer Avrupaya ihra edilen 1 tondan fazla bir malzeme varsa onun kaytlarnn tutulmas ve zelliklerinin kayda geirilmesine dair bir reglasyon oluturuldu. Bor hem snflandrmaya tabi tutuldu remeye negatif etkisi var diye hem de bu bahsedilen snflandrma sebebiyle, klasifikasyon sebebiyle lkelerden zel izin alarak ihracatlar gerebilecek bir noktaya geldi. Bu durum ile ilgili iki tane dava atk, bu davalarmzn ikisini de Avrupa Parlamentosu kabul etti. Ayrca ngilterede de bir dava atk, onu da kabul ettiler. Ancak daha nihai karar verilmedi. Teknik olarak da Bandrma blgesinde bir grup iiyle, kan, sperm, idrar rnekleri alnarak alma yapld be tane yabanc uzmann, profesrn nezaretinde. u anda resmen rapor gelmedi ancak aldmz ifahi sonulara gre hibir negatif unsur yok. Ayrca, rakibimiz pozisyonundaki US Boraks irketi de, bahsettiiniz rapordaki irket de inde bir aratrma yapt, onlarn da bulgularnda hibir negatiflik yok. Avrupada reglasyon koyanlar kendi sanayilerini ok zora sokuyorlar, sadece bizi sokmuyorlar nk nihayetinde orada cam yn, cam elyaf ve kimyasal sanayi var, onlar alrken zel ambalajlarla, zel tama biimleriyle almak durumdalar, bu ekstra maliyet demektir. Tm KTlerde emekli olanlarn % 10u kadar yeni eleman alma standard kondu. Eleman fazlal olmasna ramen snflandrlacak, faydalanlacak insan kalmad. alanlarn ilerine gre farkl cretlerle cretlendirilmesi lazmdr. 2004 senesinde sadece borda altk ancak alma esaslar ynergesini yani ana statmz deitirdik, dier madenlerde de faaliyet gstermek zere ana statmz onayland. Bor kimyasallar tketen endstrileri oluturacak aratrclarn istihdam edilmesi gerekmektedir. niversitenin somut, sanayiye dnk projeleri almas aratrma konularnn, para kazanan sektrlere ynelmesi lazmdr. 4734 sayl Kamu hale Kanunu kapsamnda mal ve hizmet almyla ilgili kurumsal skntmz yok nk kategori var, mal, hizmet, yapm. Borun yakt olarak kullanlmayla ilgili kamuoyunda en ok sz edilen ey, sodyum bor hidrrdr. Sodyum bor hidrr bir hidrojen taycsdr, hidrojen kayna deildir; suyla reaksiyona girdii zaman sahip olduu hidrojenin 2 kat kadar hidrojen aa kar, bu hidrojen de yakt olarak kullanlabilir. Teknik olarak, sodyum bor hidrr hidrojen kayna olarak ve dolaysyla yakt olarak kullanmak mmkndr. Ancak ekonomik olarak bugn byle bir ey yapmann ekonomisi yoktur. nk arabanz 1 liraya doldururken 50 liraya doldurmak durumunda kalrsnz. Eer sodyum bor hidrr kaynakl hidrojeni kullanrsanz, hidrojeni alrsnz yakt olarak hatta buhar retirsiniz, enerji de retirsiniz basnl buhardan ama klasik metotlarla elde ettiiniz 1 kalori iin harcadnz para 1 liraysa bu yolla harcayacanz para 50 lira u anda. Bugnk retim maliyetlerini drecek yeni prosesler gelitirilmesi durumunda bu olaylarn hepsinin gerek olma ihtimali var. Motor yalarnn ierisinde bir miktar, bizim rettiimiz borik asidi koymak kaydyla arabalarn piston silindirleri arasndaki srtnme katsays dmektedir yani daha az srtnme olmaktadr. Dolaysyla % 5 ila 7 arasnda bir tasarruf salamak mmkn. Tm srtnme kayplarnn oran % 15. Kurumlarn meslek liseleri olmas lazm, arkasndan, ilgili blmlerde niversitelilemek ve niversitelerin son snflarnn tamamen fabrikalarda gemesi lazm. Drt yllk bir mhendislik fakltesinde senede tm teorik dersler bitmeli, son snf, makineciyse makine blmnde, elektrikiyse elektrikle ilgili bir yerde gemeli. Blgesel fiyat politikas izliyoruz. Pazar her sene kendi artlar iinde oluuyor, blgesel ve sektrel.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 381 ANADOLU MADENCLER DERNE ESK YNETM KURULU BAKANI MADEN MHENDS SELAHATTN KAYA 03.02.2010 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji Bakanlna dnm durumdadr. Bir madencilik bakanl kurulmas gerekmektedir. Ayrca evre ve Orman Bakanl birletirildii iin ilevini tam olarak yerine getirememektedir. Anayasann iptal ettii maddelerle ilgili bir tasar hazrland. Sektr ve Maden leri Genel Mdrl birlikte bir ekil vermitik. Bakanla gnderilen tasarda ise ormanlarla ilgili farkl dzenlemeler yer almaktadr. Madencilik aratrma komisyonu Mecliste varken onun dorultusunda dzeltilmesi lazmdr. imdiye kadar dm, iptal edilmi sahalarn aramalara almas Maden leri Genel Mdrlnn ihalesiyle oluyordu. Bu verilen tasarda MTAya aktarlmas ilave edilmi. MTAnn belli bir btesi var. MTA bu yk kaldramayacaktr. 3213 sayl Kanun tm madenlerin ilettirilmesini ilk ruhsat alana veriyor. Dolaysyla TK, TTK, ETBANK dhil tek madenle ilgili olanlar, rnek olarak TKnin kmrden baka maden iletme hakk yoktur. TK, TTKye 5177 sayl Kanunla kmrn dndaki dier madenleri de retme yetkisi verildi. Orada eskiden beri bilinen bir boksit sahas vard, onu gndeme getirdi. Yabanc irketlerin ou altn iin geliyor. 2004ten nceki ruhsatlar ok byk alanlar kapsyordu, 40 bin, 50 bin. 2004te 2 bin hektara indirildi. Artk madenler kymet kazanmaya balad. Madencilii, ncelikli sektr olarak ilan edebilmeliyiz. inliler Trkiyeden blok mermer alrlar. Mamul mal almazlar. lk defa bir inli firma Antalya civarnda mermeri retecek fabrika kurmaya karar verdi. mknlar yaratmak iin KOBlere byk destekler var. Eskiden Madencilik Fonu vard. Bu fon tekrar devreye sokulup kk madencileri destekleyecek bir ortam yaratlmaldr. evrecilerle bir araya gelmeyi ou zaman denedik. Maden Mhendisleri Odas Antalya civarnda devlet kurulularn da davet ettiler fakat bir birlikte alma, birbirini anlayacak ekilde bir ortam yaratlamad. Sanayi odalar, ticaret odalar, bizim madenciler oraya kaytl. Ama sanayi odasyla ticaret odalar hibir zaman bizim konulara eilecek bir kadroya sahip deiller. Gnn konusu elektrikli otolar gndeme geldi. Hibrit deniyor ve bunun da en nemli malzemesi lityum. Lityum imdiye kadar yok denildi. Lityum tuz yataklarnda en ok oluuyor, bir de granite bal pegmatit yataklarnda. Trkiyede ok geni granit yataklar var. Lityumlu mineraller oluabilir. Hatta birka gn nce yaymlanan bir yazda Bolivya dnyann en byk lityumuna sahip. Krizden dolay mermer alcs maalesef inden baka yok. inliler, Trkiye, talya gibi kalknm lkelere mamul satyorlar. Fabrikalar da rekabet edebilmek iin blok satmay ve ayakta durmay yeliyorlar. Ruhsatn ilk sahibi btn madenlere sahip, ancak nce hangi madeni bulmusa onun iletme projesini veriyor, oradan iletme ruhsat alyor. Ondan sonra ikinci madeni, nc madeni bulduka srayla alabilir. Maden Kanununun koyduu baz meyyideler var. Bir arama ruhsatna mracaat ederse bir vatanda ona senelik bir ruhsat veriliyor arama sresi iin. Bu sene ierisinde arayp bulmusa onun iletmesine geebiliyor. Ancak bu sre yetersiz, henz arayamadm gerekeli projeyi verirse Maden lerine iki sene daha uzatma hakk vermi. O iki sene sonunda muhakkak iletme talebinde bulunmas, iletmeye gemesi gerekiyor, prosedr Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 382 iliyor zaten. letme ruhsatn aldktan sonra dier kurululardan, meradan, ormandan, EDden ay iinde bavurup dier izinleri de almas gerekiyor. imdi bu prosedrleri yerine getirdii mddete maden ruhsat yrrlkte kalyor. Bu meyyideler u anda uygulanyor. Hatta Kanun ktktan sonra be sene ierisinde yl hi faaliyet gsterilmeyen sahalarn iptaline karar verdi. 5177 sayl Kanunun getirdii en ar meyyidelerden biri oydu ve eskiden beri getirilmi olmasna ramen Kanun yrrlnden sonra uygulanmaya baland ve u anda ruhsatlar, geen seneden beri faaliyette bulunmayanlar ileme girdike iptal edilmeye baland. Sermayesi olmayana ruhsat verilip verilmemesiyle ilgili olarak, kk madencilerin devreden karlmamas gerekir. Arama sresi be yl, mermerde yl gemiyor, metalik madenlerde be yla tamamlanyor. Krizden sonra yabanclar da biraz ekilmeye balaynca, hepsi iletmeye geemeden ruhsatlar dmeye balad. Alc bulamaynca vatanda sahalarn dryor. Gmhane, ismi zerinde, eskiden beri ok gm yata olmasna ramen bugn gm yatana, oradaki gmlere pek kimse ulaamad. Ama geende bir firma, 1-2 milyon ton kurun-inko-bakr rezervini bulmu, flotasyon tesisi kuracak ama ierisinde 60-70 gr da gm var. Madencilik camias gayrisafi mill haslann % 1lerinde. Dolaysyla bu kadar kk bir pay olan bu gayrisafi haslada lobileri de az demektir. Bergama ok nemli bir rnek oluturdu. Bergama her yere gidiyor Biz Avrupa standartlarndan daha ileri derecede atklar temizlemi olarak retiyoruz. diyor ve bunu her yerde sylyor. Birok yerde de toplantlarda geliyorlar ve bugnlerde de biliyorsunuz sermaye artmna doru gittiler MTAnn arama ruhsatl sahalarda bu Kanunla bile arama yapma yetkisi var. Sadece kstlama u: letme ruhsat alp da izin alanna balanm, yani grnr rezervi belirlenmi olan yerlerde madenin sahibinden izin almak suretiyle oray da arayabilir. MTA, ihaleye kt zaman binlerce ruhsat kyor. Bu binlerce ruhsat MTAya -imdiki kanun teklifi overdii zaman atl duruma geecek. Bir havza oluturacak kimseye, o havzann etrafndaki belli bir alan talep eder MTA, der ki Ben burada havza oluturuyorum, bir madene ulatm. Bunun etrafnda ihaleye kanlar olduu zaman nce bana haber verin. Her zaman onu yapabiliriz, kanunda konabilir, kimse de itiraz etmez ama btn sahalar MTAya verelim, o arasn da bulsun dersek bunlar atl duruma gelir. MTA benim sahamda rnein, arama ruhsatmda, sondaj yaparsa bu raporunu Maden leri Genel Mdrlne verecek. Maden leri Genel Mdrl aracak madenciyi, bakn senin sahanda maden bulmu, sen arama yapmamsn, o hlde iletmeye ge, ona gre rezervi belli. Bakanlar Kurulundan kan karar, zeytinliklerdeki 3 kilometreyi tamamen ortadan kaldracak ekildeydi. Tabii bu kanun kadk oldu, 3 kilometrelik yasak devam etmektedir. Zeytinliklerin tarif edilmesi lazm, 3 kmlik snrlamann vejetasyon devresinde bu dllenmeyi yapacak makul bir seviyeye indirilmesi gerekiyor. evre Bakanl, evresel Etki Deerlendirmesinin dnda Doaya Kazandrma Ynetmelii kard gecen sene. Yani oradaki pasay aldnz, madeni de aldnz ama bu sahay doaya kazandr, onun artlarn getirdi, nasl yapacan getirdi. Kullanlabilecek hle getir ya gl yapacak ya aalandrma yapacak.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 383 TRKYE MADEN SUYU RETCLER DERNE BAKANI SEYFULLAH KOYT 04.02.2010 ifal maden sularn insanlara iirmek iin gayret eden maden suyu sektr yasalar, ynetmelikler, AB standartlarnn stndeki retim tesisleriyle AB uyum yasalarn ilk uygulayan ve de insan saln n planda tutar. Maden suyu kaynaklar ve tesisleri lkemizin en cra ve sarp blgelerinde ktndan iletme maliyetleri yksektir. Yol, etin k artlar, elektrik, ehir merkezine uzak oluu ve teknik eleman altrma zorunluluundan dolay buralara teknik eleman ulatrmak baya bir skntldr. Sektrn faydas, bulunduu yreye her trl katk salamaktadr nk tesisler kaynan olduu yerlere yaplmak zorunda, herhangi bir ekilde tayarak ehre yakn yerlere yaplamaz, Yresel ii almas nedeniyle g nlemekte, ayrca g de alnmaktadr. Merdiven alt tabir edilen ekilde kesinlikle almamaktadr. Her ey yasal ereveler iinde, her trl retim almas resmdir, vergisinden, KDVsinden, SSKsinden, resm prosedrleri asndan. Her eyden nemlisi de insan saln ilgilendiren tesisler olduu iin laboratuvar ortamndadr. Yrenin tantmna katk salad gibi sosyal ynden de her trl gelimeye katk salar. Yatrmlarda hijyeniklik, retim tesisleri, ambalaj, yenilikleri takip edip bu erevede doal maden suyunu insanlarmza daha fazla iirmek ve ayn zamanda ihracatmz da yabanc firmalara kar daha da glendirmek zorunludur. retim tesislerindeki, yeni Yasaya gre en nemli konu cirodan % 1 devlet hakk alnmasdr. Ambalaj, cironun da % 80ini ilgilendiren olaydr. Ambalaj Sarf malzeme dediimiz malzemelerdir. ie, kapak, etiket, shrink, mrekkep, stre sarma, karton, koli. Maden suyunu retmek iin ie iecamdan alnr, kapa ayr, etiketi ayr firmadan alnp, her defasnda bu iilip atlyor. Suyu iirebilmek iin bu ambalaj kullanmak zorundadr. Bir de bunun d shrink ambalajlar var, kartonu var. Bu da retilen rnn % 80 cirosunu temsil etmektedir. Depozitolu rn retirken byle bir bedele veya byle bir ciroya para alnmasna kar deildik nk burada ieyi bir kere alyoruz, zerindeki etiket kendinden baskl ve bunun da plastik kasas var, her defasnda en az on yl mr var. Piyasadaki marketlerin al sat koullar ve rakiplerimiz olan su, kola, maden suyu, vesair rnlerin karsnda zor durulmaktadr. Hurdadan dahi % 1 alnmaktadr. 5686 sayl Jeotermal Kanunu kmadan nce yani 2007 ylndan nce uygulamada olan 5177 sayl Maden Kanununun geici 5inci maddesinde, Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinde net olarak belirlenmi bir madde vardr. Ambalaj maliyetleri drldkten sonra geriye kalan haslatn % 1i eklindedir. Gayrisafi hasla denildii zaman mevcut tesiste yaplan her trl faaliyeti kapsamaktadr yani maden suyunun harici olan ciroyu da kapsamaktadr. Bizler bu % 1in ya maden suyunun kendi akkanndan yani doal yapsndan ya da maden suyunun ambalaj maliyetleri dldkten sonra, ciroyu ilgilendiren ambalaj maliyetleri dldkten sonra pay alnmas doru olaca kansndayz. Maden Yasasyla jeotermalin iine girince ayn jeotermalmi gibi algland. Jeotermal Yasas kabul edilmeden nceki dnemde Maden Yasasnn iinde Maden Yasasna bal Ynetmelikte bu koullar ok ak ve sarih belirtilmiti. % 1 idare pay alnr ama bu idare pay gayrisafi hasla zerinden hesaplanrken iinden ambalaj malzemeleri dlrd. Jeotermal Yasas ktnda devletin devamll esas saklanmamtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 384 Akkann dorudan ve/veya dolayl kullanld tesislerin gayrisafi hslatnn % 1i doal mineralli su dolum tesislerinde ise yalnzca akkann kullanlmas sonucu elde edilen doal mineralli su retiminin gayrisafi haslatndan akkann retiminde kullanlan ambalaj malzemelerinin maliyeti dldkten sonra elde edilen tutarlardan % 1 orannda idare pay alnr. eklinde bir dzenleme yaplmasn nermekteyiz. Maden suyu Cumhuriyet kurulduu tarihinden beri tantm iin, iirilmesi iin, Kzlay Maden Suyu da o amala kurulmu bir tesisti. Dernek kurulduktan sonra bugne kadar da hep maden suyunun insan sal zerinde ne kadar faydalar olduu belirtildi. Daha evvel maden suyunda devlet destei bile vard iilebilmesi iin. Avrupalnn en ok itii maden suyudur, mineralli sudur; Avrupada bugn en geri kalm Avrupa lkesinde kii bana 20 litredir, bizde daha 6 litrelere zor getirebildik. Trkiye de dnyada herhlde 2nci gelmezse 3nc gelen maden suyu lkesidir ama doal kaynaklarmz ok fazladr. Biz bunu deerlendiremedik. Krsal kesimde, cra kelerde olduu iin retim tesisleri zor kurulmaktadr. Tesisimize 1980 senesinde elektrik balayabildik, jeneratrlerle alyorduk. Katrlarla maden suyu tand dnemleri duyduk, resimlerde grdk. Kafkasyadaki sular bugnk kodeks alimentarius parametrelerine uygun deildir. Trkiyedeki parametreler, Avrupadaki en nemli parametrelerden bir tanesidir. Nakliyelerde iade verilip, Avrupa Birlii Mktesebatna aktarabilinir ve yatrmlara, tevik belgelerimize indirimlerim yaplabilir. Alt yap yatrmlarna yardmc olunabilir. Salk Bakanlyla ilgili hl daha aamadmz, direktifler seviyesinde baz skntlar var. Maden suyu ismini bu lkenin kendi lisanndan gelen maden suyu ismini kullanmamz engellendi. lkemiz jeolojik yaps nedeniyle Alp-Himalaya orijini kua zerinde bulunmasndan dolay dnyann en zengin ilk yedi jeotermal kaynaklarna ve doal mineralli sularna yani maden sularna sahip lkesi. u anda Avrupada ortalama yllk kii ba maden suyu tketimi 120-130 litreler civarnda. lkemizde sektrn faaliyetleri nedeniyle 6 litreye kt. dare pay, yani gayrisafi hasladan % 1 olarak idare pay dendiinde maden suyu sektrnde yaklak rakam olarak bteye katks 4 milyon TL civarndadr. Ancak sektrn ferd olarak firma baznda yerinde yapm olduu iletme yatrmlar orada istihdam ve dier KDV ve vergi demeleriyle ok daha fazla lkeye hizmet etmekte. Sektrden bu durum sonucu, Ambalaj Atklar Ynetmeliinden sektre yk geldi, bu ykler nedeniyle sektrden geri ekilmeler balad. Maden suyu tesisleri Salk Bakanlndan ruhsat almaktadr. 33 tane maden suyu tesisi var. Bunun 6 tanesi kaynak suyundan mineralli suya dnmedir, dierleri de maden suyu olarak almaktadr. Dernein de yaklak 17 yesi sz konusudur. Dier ye olmayan firmalar da yeni kurulmutur veya amtr, alamamaktadr. Bu 17 tane maden suyunun pazar pay da zaten % 90 saydadr. Sat konusuna gelince su, meyve suyu, kola ve dier gazl iecekler de maden suyunun nnde bir etkendir. Soda Amerikada normal suyun iine karbondioksit gaz ilave edilerek iilen bir iecek. Avrupada bizim doal kaynaklarmz gibi sular yok, onlarn hepsi mineralli sudur. Mineralli su iinde 50 gr mineral varsa ona mineralli su deniliyor. Tketiciye maden suyunu altramadan, mineralli suya getik. Belirli bir minerale kadar olana mineralli su deyip, ondan yukarsna da maden suyu demek gayreti iindeyiz. Bu alma sonulanrsa mineralli su, maden suyu ve soda kelimesi de tamamen maden suyuna dnm olacaktr. Ambalajlarn iindeki miktar 200 cc olan da var 250 cc olan da var. Avrupada ambalaj da yoktur, 330dur, 1 litredir ve iecam eski bir Kurum olduu iin baz konularda piyasa artlarna altrmak da biraz zor. Gnlk birden fazla iilmesi hlinde tansiyonu ykseltmez. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 385 Biz ARGE almalar yrtyoruz. Maden suyunun tansiyonu dengeleyici zellii olduu sonucuna varld ve bunlar bilimsel sempozyumlarda da kamuoyuyla paylald. nsann gnlk su tketim ihtiyac yaklak 2,5-3 litredir. Bu konunun uzmanlar bunun en az yarsnn maden suyu kanalyla tketildiinde hem su ihtiyacn alm oluyorsunuz hem de vcudun ihtiya duyduu doal mineralleri de bylece doal olarak kaynandan alm oluyorsunuz gibi bir yaklamlar ve bilimsel bulgular vardr. 1984 ylnda bu envanter aratrmas neticesinde bnyesinde 1000 miligram erimi madde ieren su miktarnn gnlk 63 milyon litre boalm olduu ve bizim u anda bunun sadece % 4n kullandmz gibi bir tespitimiz vardr. Maden suyu reticileri Dernei kurulduu tarihte ayn anda 10 tane bilim adamndan Danma Kurulu oluturuldu. Konusunda uzman gda, tp, yer bilimleri, kimya konularnda niversitelerinde krs bakanlar ve ana bilim dal bakanlarndan oluan 10 kiilik bilim kurulumuz vardr. Bu 10 kiilik Bilim Kurulunun dnda yine ilgili niversitelerin ARGE blmlerinde ve onlarn aratrma ksmlarnda bizim konumuzla ilgili aratrmaclara destekte bulunarak onlarn bu konular aratrmalar ynnde de almalarmz vardr. Maden suyunun ne zaman iilecei konusunda deiik grler var. rnein, diyet konusunda bir yaklam ierisindeyseniz yemeklerden yarm saat nce itiinizde tokluk hissi verdii iin az yemek yiyerek diyet yapma ansnz olduu, yemek sonrasnda ARGE almalar, bilimsel almalar yaplmadan nce insann zaman ierisinde kazand bir alkanlk olarak hazm kolaylatrc olduu da tbben doruluu ortaya kondu. Bizim maden suyunun bilimsel krss dahi vardr, stanbul niversitesi Tbbi Arkeoloji Blmnde bu iin uzman, profesr, hocas ve yllardan beri deneyini yapm krss de var. Trkiyedeki maden sularnn hibirinin radyoaktivitesi dnyadaki deerlerin stnde deildir, altndadr. stanbulda ekmecede Atom Aratrma Enstits bakmtr, ayrca da Salk Bakanlnda, Ankarada yeni bir kurum daha kurulmu, en son bir iki ay evvel salk mdrlkleri kanalyla btn firmalardan numune alnmtr ve o numunelerin de bu yeni alan krsde de kontrol yaplmtr. Snr Avrupa Birlii ynetmeliklerinin altnda olup, 50 bekerel civarndadr. Maden suyunun kapan atnz zaman ortamdaki havay da oksijeni de alarak, iindeki karbondioksit zaman ierinde dar uruyor ve bu gaznn kamas demek iindeki mineralin eksilmesi, bozulmas demek deildir. Aksine, gaz daha az iilirse, yani gazsz iilirse daha da faydal olur. Gaznn kamasyla iindeki mineralin bozulmas veya herhangi bir ey olmas mmkn deildir. Tesislerimizin birounda pet retimi de vardr, maliyet asndan arada byk bir fark yok, petin sadece bize katks nakliye avantaj vardr, yani cam tamyoruz, pete gre cam daha ardr. Trkiye'nin toplam kaynaklarnn aa yukar % 10-15ini deerlendirebiliyoruz. Yabanc lkeler reticilerine tamamen nakliye ynnden, vergi ynnden, maliyet ynnden her trl yardmc olmaktalar ihracat yaplabilmesi iin. Fransada bir gemi var, geminin altnda su deposu yaplm, stne maden suyu tesisi veya kaynak suyu tesisi kurulmu. Gemi, Fransadan suyu alyor, Arabistana giderken retim yapyor geminin stnde. Oradaki gmre yanat zaman retimi bitmi oluyor ve bizim buradan gndereceimiz su 1 liraysa orada Fransz onu 50 kurua, yar fiyatna vermi oluyor. O gemi dnte de baka bir yk alarak tekrar Fransaya geliyor. Bizim byle imknlarmz olmad iin yapamadk, ok eskiye dayanan bir pazar kaybmz var. Tamamen son on ylda Derneimizin ve bizim gayretimizle bir yerlere gelmi bir sektrdr. Sektrn n alamad. Yani, ihracat olanaklarn daha yapamadk ve devlet destei de hi alamadk. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 386 kili ticari anlamalar. Bulgaristana mal gnderemiyorduk. Bulgaristan komumuz, Bursaya iki adm yerde. Bulgaristan Avrupa Birliine girdi, Gmrk Birliinin yesi olduu iin, biz u anda Bulgaristana neredeyse ayda drt konteyner mal gnderiyoruz. Suriye gibi komu lkelerimizde skntlarmz vard. Firma olarak rdn, Lbnan, srail hari, btn Orta Douya mal gnderiyoruz. kili ticari anlamalarda maden sularnn gmrk muafiyetine ihtiyacmz var karlkl olarak. Sektr olarak biz kendimize gveniyoruz, hangi lke Trkiyeye sfr gmrkle maden suyu gnderebiliyorsa gndersin, ama biz de mtekabiliyet iinde karlkl onlara ayn ekilde malmz gnderebilelim. Suriyede bunu atk. Irakta ok byk baar aldk. TRK MHENDS VE MMAR ODALARI BRL MADEN MHENDSLER ODASI BAKANI MEHMET TORUN 04.02.2010 Maden Mhendisleri Odas, Anayasann 135inci maddesine gre kurulmu kamu kurumu niteliinde bir meslek rgt olup, 13.182 yesi vardr. Trkiye'nin otuz ilinde ve on ilesinde i yeri temsilcilii olan, yelerinin byk ounluu da madencilik sektrnde alan bir meslek rgt. Elli be yllk kurulu tarihi vardr. Odamz insan ve insan emeini merkeze koyan, madencilik faaliyetlerinin, kamunun etkin gzetim ve denetiminde yrtlrken dier taraftan bu faaliyetlerin evreyle uyumlu olmasn da nemseyen, temel olarak da ekonomik kalknmaya ve yoksulluun azaltlarak gelir dalmnn dzeltilmesi hedeflerine ynelik bir madencilik politikas oluturmas gereklilii ve toplumun yarar, gerekse sektrn yarar asndan da bunun byk nem tamaktadr. Her trl ekonomik faaliyette olduu gibi madencilik faaliyetlerinde ama insannn refah ve mutluluu olup, insan onuruna ve emeine sayg, madencilik faaliyetlerini planlama ve uygulanmasnda hareket noktas ve tm madencilik faaliyetlerinin kamu yarar ncelikli olarak gz nnde tutulmas gerekir. Sektrn gelimesine ynelik oluturulacak tm ama ve hedeflerde bilimsel ve teknik temeller zerine oturtulmu almalar nemlidir. Madencilik sektrnn tm alt sektrlerinde retimin artrlmas gerekir ve retimin sadece d satm deil, lke sanayi sektrlerine girdi olarak kullanlmas gerekir. Bu erevede madencilik sektrnn planlanmasnda lke sanayi sektrleriyle entegrasyonunu da nemlidir. lkemizin ihtiyac olan enerjinin yerli maden kaynaklarmzdan kullanlmasnn ncelikli hedef olmas gerekir Sanayinin ihtiyac olan ucuz enerji retiminin salanmas ve bu enerjinin srekli ve gvenilir olmas bakmndan yerli maden kaynaklarnn kullanlmasnn da bir gerekliliktir. Elektrik enerjisi arz talep dengesinin sorunsuz srdrlebilmesi iin ulusal maden kaynaklarmza ncelik veren aklc bir politikann zaman kaybedilmeden oluturulmasn lke yarar asndan nemlidir. Elektrik enerjisinde u anda yaklak % 48,5 orannda doal gazdan elektrik enerjisi elde ediyoruz, yaklak % 8,5 orannda da ithal kmre dayal santrallerden elektik enerjisi elde ediyoruz. Doal gaza bal olan elektrik enerjisinin yaatt sorunlar biliyoruz, ama lkemizde de 12 milyar ton linyit 1,5 milyar ton ta kmr rezervi var, yerli kaynaklara dayal 8.400 megavat kurulu g var ama yine teknik hesaplara gre bir 10 bin megavat daha kmre dayal santral kurulabilecek kapasite var. zellikle Afin-Elbistan Havzamz bata olmak zere ki 4 milyar ton kmr vardr u anda retime hazr, ak iletme yaplacak pozisyondadr, iletme maliyetleri olduka dktr. Bu anlamda Elbistan bata olmak zere Tufanbeyli, Saray, ankr-Orta gibi havzalarmzn elektrik enerjisi retimine ynelik planlanmas byk nem arz etmektedir. Yaadmz kriz belki elektrik talebini bir nebze drm olsa da byme hznn yine % 7-8lere ulatnda elektrik talebinin de yine % 8 olarak belli olaca gz nne alndnda uzun vadeli yatrmlarda mutlaka yerli kaynaklara ynelik almalara byk nem verilmesi gerekmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 387 Ortalama, linyitten elde edilen elektrik enerjisinin kilovat saati 4-5 sent civarnda iken bu doal gazdan elde edilen elektrik enerjisinin maliyetinin 8 ile 12 sent arasnda deitii bilinmektedir. Bin megavat kurulu gc olan bir santralde doal gazla alyor ise ortalama 250 kii alyor. Oysa bin megavatlk bir kmrle alan santralde kmr oca dhil 2.500 kii alr yani 10 kat daha fazla insan altrma ansna sahipsiniz ve lkemizdeki isizliin de ciddiyeti gz nne alndnda bu tr bir kaynan ne kadar nemli olduunu bir kez daha vurgulamak gerekir. Hem istihdam boyutuyla hem arz gvenlii boyutuyla hem de maliyet boyutuyla baktmzda yerli kaynaklara ynelmenin lkemizin yararna olduu aikrdr. Madenler arandka bulunacak kaynaklardr. 1935 ylnda o gnk cumhuriyetin kadrolar tarafndan kurulan Maden Tetkik Arama Enstits, 1935 ylndan beri grevini laykyla yaparken zellikle 1980lerden itibaren balayan zelletirme ve neoliberal politikalar sonucunda ve o yllarda karlan, 1985te kan 3213 sayl Maden Kanunuyla MTA zel bir sektr gibi deerlendirilmi, sradan bir irket statsne dntrlmtr. MTAnn yeniden, bugnk stats de gz nne alnarak, lkenin konumu gz nne alnarak yeniden deerlendirilip yeniden yaplandrlmas gerekmektedir. Uzun yllar nce % 4-5 tenrl bakrlar iletilirken bugn 0,50lere kadar dt. MTAnn rezervlerinin tespitinde yeniden bir deerlendirme yaparak daha grnr rezerve ynelik, daha iletilebilir rezerve ynelik almalar yapmas gerekir. Ayrca MTAda laboratuvarlar, analizler devam ediyor. Akredite olmu, Trkiye'deki hakem laboratuvar olacak ekilde bu sistemin yeniden donatlmas gerekir. Madencilik sektrnde aramadan u rne kadar her aamada ileri teknoloji kullanm nemli olup, ileri teknoloji kullanmnda daha temiz, daha etkin bir madencilik sre ve rnlerin temini bakmndan da nemlidir. leri teknoloji kullanm ve madencilik teknolojilerinin gelitirilmesi sektre nemli katklar yapacaktr. Bu erevede bu teknolojilere uyum salayacak nitelikli elemann da sektrde altrlmas byk nem arz etmektedir. lke madencilik sektrnn en nemli darboazlarndan birisi de gerek kamu gerekse zel sektrdeki ynetsel yaplarn verimsizliidir. Sz konusu yaplarda effaflk ve hesap verilebilirlik mutlaka salanmaldr. Sektrde pazar aratrmas yeterince gelitirilmemitir. Gerek mevcut gerekse gelien pazarlarn yakndan takip edilmesi ve deiikliklere uygun stratejilerin gelitirilmesi de nemlidir. Son yllarda evreye ramen hibir ekonomik faaliyetin yaplmas mmkn grlmemektedir ama madencilik sektrnde de evreye uyumlu teknolojiler kullanlarak madencilik yaplmas mmkndr. Madencilik sektrnde kamuoyu bilgilendirmesi ok byk nem arz etmektedir. Madenciliin istihdam yaratan, sanayilemenin ana girdisini salayan ve katma deer yaratan bir sektr olduunu topluma anlatmaldr. Toplumsal ve ekonomik bakmdan madencilik yaplmas iin sektrde bulunan kurum ve kurulular, Devlet, demokratik kitle rgtleri, sivil toplum rgtlerinin birliktelii byk nem arz etmektedir. Madencilik sektrne ilikin alnacak kararlarda ilgili yre halknn katlm ok nemlidir. Madenler retildiinde yerine konulamayan tkenen varlklardr. ok ciddi ekilde planlanmas ve deerlendirilmesi gerekir. Her aamas ok risklidir, yatrm aamasndan retim aamasna kadar. Yatrm geri dn sreci uzundur. Yer seim ans yoktur, bulunduu yerde iletme zorunluluu vardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 388 stihdam ve katma deer yaratan emek youn bir sektrdr. zellii itibaryla daha ok emek vardr, youn allr. Bilimsel almalara gre arpan 1e 12dir yani 1 maden iisi yannda 12 tane daha iiyi dolayl olarak istihdam eder. Bu bilimsel bir alma olup, verilerde de mevcuttur. evreye etkisi nlenebilen veya kontrol edilebilen bir sektrdr. Genellikle krsal kesimlerde yapldndan g nler. Madencilik yaplan blgeler daha hzl kalknr. Bunun rnekleri vardr. te Zonguldak Cumhuriyetin ilk kentidir. Gelime hzna baktmzda o yllarda ok hzl gelitii grlr. Yine Ergani bakrdan, Artvin-Murguldan, ErzurumOltudan, Tavanl-Tunbilek, Batman Ekonomik kalknma iin madenlerin iletilmesi gereklidir. Krizlerden en ok etkilenen sektrlerden biridir ki bunu son 2008 krizinde grdk. zellikle ham madde ihracna dayal olan madencilik sektr krizde btn kepenklerini kapatacak duruma geldi ve alan says da yar yarya dt. Hesaplarmza gre 600 maden mhendisiyle 20 bin civarndaki maden iisi -resm kaytlar olmamasna ramen bizim tespitlerimizdir- iinden oldular. Madencilik faaliyetleri durdurulduunda yeniden retime alnmas byk maliyetlere neden olmaktadr. zellikle yer alt iletmesini kapattnzda onun ii su dolar, gkler oluur, yeniden bakm, hazrl ve retime alnmas ok ciddi maliyet gerektirir ve gaz birikir yer altnda yine bunun yannda. Bunlar temizlemek ve retime almak ok ciddi maliyetlere neden olur. Bu nedenle madenciliin kesintiye uramadan yaplmas da byk nem arz etmektedir. Mhendise gereken nem verilmemektedir. zm de madenlerin aranmas, bulunmas, rezerv hesaplar, tetkik ve analizleri ile teknolojik zellikleri btnyle bir mhendislik hizmetidir. Yrrlkte bulunan Kanunu 50den az ii alan i yerlerinde i gvenlii mhendisi ve i gvenlii kurullar kurulmasn nemsememitir. Bu bir eksikliktir. zellikle 80 ve 81inci madde bata olmak zere. Madencilik sektr bata olmak zere ok tehlikeli grup kapsamnda deerlendirilen -bu i gvenlii Kanununun ok tehlikeli grup bir teknik tanmdr- btn i yerlerinde ii saysna baklmakszn i sal ve gvenlii kurullarnn oluturulmas, i gvenlii uzman ve mhendis alma zorunluluu mutlaka salanmaldr. 2008 ylnda 48 olan lml kaza says 2009 ylnda 92ye kmtr. Son 10 Aralk 2009 tarihinde Mustafakemalpaada yaanan maden kazasnda da 19 iimizi kaybettik. Bu kazalarn nlenmesinin yolu maden mhendisine, maden iisine, hem teknik anlamda denetimi salamak hem de ayn zamanda eitimler vererek bu kazalarn azalmasn salamaktan gemektedir. Maden Kanununda deiiklik yaplarak baz madenlerin zel idarelere devri sz konusudur ancak zel idarelerde yeterli maden mhendisi kadrosu olmad iin buradaki denetim yeterince yaplamamaktadr. Bu da i kazalarnn artmasna neden olmaktadr. Mevcut uygulamada baz madenlerin denetimi zel idareler tarafndan yaplmaktadr. Bu nedenle Maden leri Genel Mdrl tekilat ve tara tekilat oluturulmaldr, zel idarelerde mutlaka madencilik birimi kurulmaldr. Kanuna gre madenler, Anayasaya gre hatta Devletin hkm ve tasarrufu altnda 168inci maddeye gre, devletin mal, kamunun mal ve bunun denetimi, kontrol de yine Devlet tarafndan yaplmaktadr. Bunu da Kanun Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna ve Maden leri Genel Mdrlne vermitir. Maden leri Genel Mdrl bugn 44 bin ruhsat, 250 civarnda teknik elemanla denetlemek zorunda kalmaktadr. Dolaysyla Maden leri Genel Mdrl bu gereke nedeniyle hem nitelik olarak hem nicelik olarak, bata maden mhendisleri olmak zere dier mhendisler tarafndan da kadrosunu glendirmek durumundadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 389 alma Bakanl tarafndan karlan Kanunu ve ilgili Ynetmelikler, zellikle madencilik sektrnde etkin denetlemenin yaplabilmesi bakmndan ciddi sakncalar iermektedir, yetersizdir. Amerika Birleik Devletlerindeki denetimlerde; bata kmr madenicilii olmak zere madencilik sektrnn denetimine zel nem verilmi, zel yer ayrlmtr. Ylda 4 kez yer alt kmr madenleri, ylda 2 kez de yer st madenleri denetlenmekte ve rapora yazlmaktadr. Ayrca, bildirime tabi olarak yani bildirimden kast udur: eride bir kaza olduunda lml, yaralanmal ya da yer altnda insanlarn skntya dt, su baskn, gk gibi durumlar olutuunda bu bildirime tabilik ok nemli grlmekte ve bildirimde bulunmayan iverenlere de byk cezalar verilerek bildirim sonrasnda denetimler, bu verdiim saynn zerine ek olarak yaplmaktadr. alma Bakanlnn zellikle madencilik sektrn zel bir ilgi alan olarak grp daha sk denetlemesi ve bu denetlemenin de mutlaka maden mhendisleri bata olmak zere ilgili messese tarafndan yaplmasnda yarar grlmektedir. Maden Kanununun 31inci maddesi, retimde daim maden mhendisi bulunmas konusunda eksik kalmaktadr. Meri mevzuata gre 31inci madde yle demektedir: Maden retimi bir maden mhendisi nezaretinde yaplr. Ama daha sonraki maddelerde bu nezaret kavram, on be gnde gidilip denetlenebilen bir statye dntrlmtr. Madenler yirmi drt saat alan, her an tehlike oluabilecek bir sektrdr. 31inci maddenin mutlaka deitirilmesini talep ediyoruz ve talebimizde de daimi olarak her iletmede bir maden mhendisi bulunma zorunluluu getirilmelidir. Eer yok ise o iletmeye iletme izni verilmemelidir. Eer vardiyal alyorsa bu iletmeler o vardiyalarda da maden mhendisi bulunmas gerekmektedir. On be gn de bir de olsa giden teknik nezaretinin grevini zgrce yapabilmesi iin cretini iverenden almamas gerekiyor. cretini iverenden alan bir mhendis, o i yeri iin ok rahat, zgr ve ciddi bir rapor yazamayabilir. Bunu da yle nermitik biz: Ruhsat sahibi ruhsat harc yatrr her ylba Maden leri Genel Mdrlne. O ruhsat harcn yatrrken zaten ekstra bir yk olmayacaktr iverene. nk o nezareti cretini bir ekilde dyor, her ne kadar eksik de olsa Maden Mhendisleri Odasnn rayicine uymasa da dyor. Onu ruhsat harcyla birlikte Maden leri Genel Mdrlne ayr bir hesaba yatrr. O ii kim yapyorsa, yaptn belgelemek kaydyla da o mhendis, Maden Mhendisleri Odasnn asgari cretten az olmamak kaydyla cretini o fondan alr diye bir talebimiz var. Teknik nezaret hizmeti bir kamu grevidir, devlet adna yaplan bir grevdir. nk Maden leri Genel Mdrl teknik nezaretiyi, grevini yapmad iin uyarmakta ve meslekten men edebilmektedir, bir yl sreyle men edebilmektedir. Demek ki bu, sadece bir ii-iveren ilikisi olarak grlmemelidir, ayn zamanda bir kamu hizmeti olarak grld iin de biraz nce bahsettiim nceliklerin bir kamu anlamnda deerlendirilmesinde de yarar vardr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile Enerji Bakanl madenleri denetliyorlar. Ama bu denetimlerde bir yetki karmaas var. zellikle i gvenlii anlamnda asl grev alma Bakanlnn. Ama Enerji Bakanlnn da madenlerde i gvenlii ve i saln denetleme grevi var, bunu MGEMe vermi Enerji Bakanl. Ama elikili iki rapor olduunda, alma Bakanl, Enerji Bakanl raporlar elitiinde hukukun nasl karar verecei de phelidir. Madencilik sektrnde tevikler yetersizdir. Sektrel tevik anlamnda ciddi bir icraat olmad iin de sorunlar yaanmaktadr. rnein, ferrokrom tesisini rnek verirsek, Elzda ferrokrom tesisi var, Antalyada var. Eer elektrik enerjisi tevikini siz blgesel verirseniz Elzdaki ferrokrom tesisi alrken Antalyadaki alamayabiliyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 390 Devlet hakknn yars verilmesiyle ilgili tevikler var. Kendi tesisinde kullanan kard mamul, % 50 devlet hakkna dk dyor. Tevikten talebimiz, zellikle i gvenlii anlamnda yatrmlar yaplamyor. Bir uzaktan kumanda sistemi, yer alt kmr ocanda kurmanzn bedeli 50 milyon dolar, 60 milyon dolar. Bunu kk retici kuramyor. Daha nce Madencilik Fonu diye bir fonumuz vard yine madencilerden kesilen bir kaynakt bu. Bu fon bir ekilde kullanlyor idi. Bu fon da kaldrld. imdi sektr bir anlamda sahipsiz de kald. Kendi gcyle bir eyler yapmaya alyor, yapamad yerde de tkanp kalyor ya kanunlarn nerdii nlemleri almyor, alamyor ya da eksik alyor. En azndan i gvenlii tesisatlar asndan bir tevik konulabilir. Yeterince eleman alnmamas ve yatrm yaplmamas, kamu kurum ve kurulularn ilevsiz hle getirmektedir. Ben bata MTA, Trkiye Kmr letmeleri, Trkiye Takmr Kurumu, Eti Maden letmeleri, Elektrik retim A gibi kurulularn eleman alnmamasyla usta rak ilikisinin bozulduunu, deneyimlerin aktarlmadn gryoruz. Tecrbeli kadrolarn deneyimlerini aktarmas iin mutlaka belli srelerde yeni eleman alnmas, gen, dinamik kadrolarn glendirilmesi gerekmektedir. Ama son yllarda zellikle kamunun retimden el ektirilmesi ve bu ii ite zel sektr de yapar zihniyeti ne yazk ki bu kazalarn artmasna neden oluyor nk yetersiz kiilere ve kurumlara veriliyor bu iletmeler ve dolaysyla da yeterince iletilmiyor, iletilemiyor, teknik olarak da eksiklikler gze arpyor. Sanayinin ana girdisi olan elektrik enerjisinin nemli ham maddelerinden biri olan yerli kmr kaynaklarmzn yeterince kullanlmamas, bunun yerine ithal kmr ve ithal gaza dayal politikalar, enerji arz gvenliinden te lke gvenliini tehlikeye drmektedir. Her yl rann veya Rusyann vanay kapatmasndan yaadmz skntlar var. Ayrca ithal kmre dayal santral lisanslarnda da hatalar var. u anda 5.300 megavatlk Enerji Piyasas Dzenleme Kuruluna ithal kmr satlmayla ilgili lisans bavurusu var. Bunlarn toplam 5320 megavat ve bunun 200 megavatna yaknlarda lisans verildi. Zonguldak -ki kmr havzas, bir de takmr havzas- orada iki tane ithal kmre dayal santral kuruluyor u anda. Biri epey yol ald atalaznda kurulan, bir tanesi de Amasra ve Kandillide kurulmak zere almalarna baland, limanlar yaplyor. imdi, siz, kendi kmrnz retemezken, buna kafa yormayp da ithal kmre dayal santrallere lisans verirken, ite Samsun Tekkekyden skenderuna kadar btn sahilde 47 tane santral lisans u anda verilmek zere diye biliyoruz. thal kmrden de faydalanabilir ama ncelikle kendi kaynaklarnz bir ortaya koyarsnz, deerlendirirsiniz, ne kadar ihtiyacn gryor. Eer yetmiyor ise nasl eitlendiririz bunu diye gz nne alrz. Bu bir mhendislik hesabdr ama ayn zamanda bir politik karardr. Sektre gereken nemin verilmeyiinin nedeni de isizlik ve g sorunu, i g zellikle byk oranda artmtr. Oltu 5 bin nfuslu bir ileyken yatrmlarn yaplmasyla birlikte -linyit kmr vard orada- on onbe yllk sre iinde 30 bin nfusa ykseldi. Ama 2002 ylnda Devletin politikas gerei orada kmr ocaklar kapatld ve zel sektre verildi ve 1.200 aile g etti annda. Bu 1.200 aile batya gelerek ciddi sorunlarla karlatlar. Hatta etnik ve kimliksel sorunlar da yaand. 150 dolara retiyorduk kmr o zaman, 60-70 dolara satabiliyorduk gerekten ve bir zarar vard yani muhasebe anlamnda. Ama katma deer anlamnda baktnzda, oradaki ite 1000 alan, 1.200 alan ve 10la arptnzda 10 bin20 bin kiiye bir istihdam saladna baktnzda da bu tolere edilebilir bir zarar olabilir idi ama karar verildi, 2002de kapatld. Bugn gelinen noktada orada zel sektr alyor ve 150 dolara kmr alnarak oradan Fakir Fukara Fonuna verilip pazarlanyor. Hani zarar ettii iin, 150 dolara zarar ettii iin kapatlmt oras? Ama bin kiiye o para datlyordu, imdi o para 4 kiiye datlyor, firmaya ve 150 dolara kmr alnyor iletmelerden. Demek ki deien bir ey olmam. Ayn maliyet ama sistem baka ekle dntrlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 391 On yedi tane u anda maden mhendislii blm var. Buralar yaklak her sene 1.0001.200 civarnda mezun veriyor, maden mhendisi. Ama bunlara i bulamadmz iin de o insanlar, mrnn en gzel yllarn renci olarak geiren, ailesinin zor koullarda okuttuu insanlar isiz kalarak ya iini yapamyor ya da baka i yerlerinde alyorlar. Hem retim kadrosu hem de alt yap eksikleriyle bir sr okul almakta, bir sr mhendis yetimektedir. Stratejik bir maden olan bor yeterince deerlendirilememektedir Eti Maden letmeleri Genel Mdrlnn faaliyet raporlarndan bor hem rezerv olarak hem kalite olarak dnyada ilk srada yer aldmz bir madenimiz. % 75-80i bizde olan, bor madeninin madencilik ksmnda bir sorun yok. Ak iletmeli retim yaplan, u anda istenilse istenildii kadar da retilebilecek bir maden rezervimiz var. Burada asl sorun, o madencilikte rettiiniz boru u rnlere, nihai rnler dediimiz bor kimyasallarna dntrememek. u anda 300-400 dolara sattnz bor madenini size Batl u rn dediimiz ite, bor karbr ve bor nitrr gibi rnleri deerlendirerek bize 300 dolarn karlnda 30 bin dolara satacak pozisyona getirmeleri. Burada tabii ki ARGE bata olmak zere bilimsel ve teknik almalarn yeterince yaplmamas, ite, yar mamul dediimiz, konsantre dediimiz hlde ya da rafine rn dediimiz rn hlinde satlmas. BORENin almalar var, imentoda kullanlmas, gbrede kullanlmas, kesici olarak kullanlmas gibi almalar var. Bu enstitnn ok daha ilevsel hle getirilmesi ve borun daha u rne ynelik almalarnn hzlandrlmas gerekiyor. Arama ve iletme aamasnda yaplan madencilik projeleri tam uygulanmamaktadr. Bu projelerin MGEM tarafndan iyi incelenmesi, kontrol edilmesi gerekmektedir. Bunun iin de oraya nitelikli kadrolarn oluturulmas, konulmas gerekmektedir. Madencilik almalar srasnda ortaya kan olumsuz evresel etkiler konusunda sektrde bulunan tm kesimler sorumluluklarn stlenerek gerekleri yeterince yerine getirmemektedir. Avrupada zellikle Kanada ve Avustralyada, gelimi lkelerde madencilik sonucu bozulan sahalar rekreasyonla ok gzel kullanma alyor. Suni gletler oluturuluyor, tabiat parklar hline getiriliyor. Hatta bir rnek grdm, bir hastane yaplm, yanna da ok gzel bir glet, hastaneyle btnletirilmi, orada yallara hizmet veren bir hastane hline getirilmi. Madenci sahaya girmeden nce sahay dn aldn bilerek nasl teslim edeceini projelendirmelidir. Sektr ilgilendiren kanunlar birliktelik salamadan karlmaktadr. zin aamasnda brokratik engeller ok fazla. Alternatif maliyet analizi, her anlamda, sosyal, politik, siyasalbir maliyet analizinin madencilik almalarnda yaplmas nemlidir. Maden Kanununun 31inci maddesi ve bal ynetmeliklerine gre teknik nezaretilerin kimler tarafndan atanaca Enerji Bakanl tarafndan belirlenmi ve nezareti olarak atanacak kiiler meslek odasndan bir eitim almak ve sertifikalanmak zorunluluu getirilmitir. Bu lkede madencilik yaplacaksa, nasl yaplaca ve nerelerde yaplmayaca net belirlenmelidir. Kmre ve elie 1996 ylnda itibaren, iller Hkmeti zamanndan beri bu Gmrk Birlii Anlamasndan sonra tevikler kaldrld, zel muafiyetler kaldrld. Ancak Almanya, Avrupa Birlii yesi, o da ayn imzay altm bu anlamalara. O da teviki kt zerinde veremiyor. Ama yle yapyorlar: rnein bir ithal kmr geliyorsa Almanyaya, Almanya gerekelerini koyuyor, diyor ki: Sadece u limandan girebilir ithal kmr benim lkeme. Tarife d engel koyuyor. Trkiyeye petrokok giriyor ki, petrokok aslnda kullanlmamas gereken bir rn, petrol at kimyasaldr ve kanserojen madde ierir, ar metal ierir ve ou gelimi lke de bunu lkesinden dar gtrmek iin ok czi fiyata ya da cretsiz verir. Hopa Limanndan ayr giriyor, Samsun Limanndan ayr giriyor, Trabzon Limanndan ayr giriyor. Petrokok yksek kalorili bir yakttr. 8 bin kalori civarndadr, 8 bin, 8 bin 500 kalorili ve bunlarn tozu tlerek imento fabrikalarnda kullanlr. Ama kullanlmamas gerektii ekilde elenerek, paras da yakt olarak da kullanlyor.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 392 Amerika Birleik Devletleri, in eliine kota koyuyor; kendi eliine % 30 tevik veriyor endstrisine. letme ruhsat alp da altramama konusu yasalara bal, ama yasalar deliniyor. yl iinde iletmeye alnamayann ruhsat iptal ediliyor, edilmesi gerekiyor. Ama burada hlle yoluyla bunlar uzatlabiliyor, bir sr yntem var. Tebligat Kanunu bile bunun iin bir yntem. Yani, on tane madde istiyorsa Maden leri Genel Mdrl, bilinli olarak alt tanesini eksik gtryor. Maden leri Genel Mdrl: Alt konu eksik, bunu dzelt. diyor, bir yaz yazyor. Bunun bir tanesini dzeltiyor, beini bir daha eksik gnderiyor. Her yazma alt aya tekabl ediyor. Trkiyede bankaclk sektrnn tamamna yaknn da yabanclarda olduu dnldnde, bir yabanc irketin, yabanc sermayenin eline gemesinin nn am oluyorsunuz bu almayla. Tazminatn dediiniz srece ok rahat iten karabilirsiniz. Kanunu vardr, i gvencesi vardr, farkl bir boyuttur ama burada uygulanan pratikte teknik nezaretiler dediimiz maden mhendisleri ok kolay kapnn nne konulmaktadr, cretini almak iin dava ap srnmektedir yllarca ve bu anlamyla da madurdurlar. Maden ve Mhendisler Odas kendi rgtsel yaps iinde kurullar olan, kurumlar olan bir rgttr. Gerektiinde yelerine meslekten men cezas verir. Bunun rnekleri de vardr. Eer meslek ahlakna uymamsa, i disiplinine uymamsa, maden mhendislii etiini karalamsa onun cezalar bellidir ve yerine getirilir. Stratejik rezerv denen bir rezerv kavram vardr, yani bunu lkeler stratejik rezerv olarak koruyabilir, bu bir devlet politikasdr. Sonuta sizin elinizde bir gtr bu. Bor iin de bu geerlidir, krom iin de geerlidir. u anda bizim elimizde ok ciddi krom rezervlerimiz de var birileri ald ve kendi sanayisinde paslanmaz elik olarak kulland, u rnne dntrd, sava malzemesi olarak kulland, tank yapt, top yapt. Yani burada devletlerin politikalarn belirlerken uzun vadeli olarak stratejik maden dhil belirlemek gerekir. Kamu kurumlar zellikle son yllarda hizmet alm yntemiyle btn asli ilerini daha ucuz olduu gerekesiyle, hizmet aldrd irketiyle yaptrmaya baladlar. Eti Maden letmeleri, sadece bor reten bir kurum. Daha nce alminyum, bakr, krom, kkrt gibi madenleri iletirken imdi sadece bor iletiyor. Eer kroma girmeliyiz diyorsa oradaki yetkili bu herhlde 1935 ylnda ETBANKn kuruluunu hatrlamtr. 1935 ylnda ETBANK kurulurken o zamanki Cumhuriyet kadrolar sacaya zerine madencilii ina etmiler: Bir, arama; iki, onu retme, iletme; , sanayide kullanma. Bunu hangi kurumlar yapm? MTA 1935te kurulmu, bir gn sonra ETBANK kurulmu, ayn gn Smerbank kurulmu. tane kurulu kanununa bakarsanz ayn gnlerdir. MTA madenleri arayacak, bulacaktr, iletmeye hazr hle getirecektir; ETBANK ki, bunun bankaclk ksm da vardr, o zaman sermaye birikimini bankaclk ksmyla salayacaktr ve mhendisleriyle bunu sanayiye kazandracaktr. , Smerbank bunu sanayisinde kullanacaktr. Byle bir model Trkiyede kalknma modelidir ve tutmutur. Bu model Cumhuriyetin ilk yllarnda, 1930lu yllarda, 1940larda madenciliin gayrisafi yurt ii hasladaki pay % 40lara kadar km. ETBANK dne dne eski yere geldiine gre, bu bilgi birikiminin olduunu gstermektedir. 2009 ylnda 10 milyon ton kmr ithal edildi. 2 milyar dolarn stnde. Trkiye'nin maden ihracat da 3,2 milyar dolard. hracat rakam 3 milyar dolar, sadece kmre verdiimiz 2 milyar dolar, bir de onun zerine demiri ekleyin sade kmr ve demire verdiimiz ithalat paras, dviz o tm madenlerin ihracatyla kafa kafayadr. thalatn zellikle btn madencilikte etkisi olduu gibi mermerde de ok ciddi olumsuz etkileri vardr. Bunu zellikle Afyonkarahisar ve Diyarbakrdaki mermercilerden aldmz rakamlardan da gryoruz. Alt tane mermer sempozyumu yaptk bilimsel olarak ve oradaki sonu bildirgelerimizde de bu ithalatn madencilie yansmalarn bilimsel raporlarla sunmaya altk. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 393 Mermerlerimiz sonuta kalsiyum karbonattr. Hijyeniklik asndan hibir ekilde bir sknt yoktur ama son zamanlarda Trk granitleri radyoaktivite ieriyor gibi bir haber kt. Bu ok bilimsel dayana olmayan bir haberdir ve in granitlerinin nnn almas iin karlan bir haberdi, ne yazk ki bu haber tuttu ve u anda kamu kurulularmz bata olmak zere in granitleri ve in mermerleri kamu ihalelerinde kullanlmaktadr. Yine resm rakamlara gre dnyann doal ta rezervinin % 30unun Trkiyede olduu bir yerde inden granit getirilmesi uygun deildir. Trkiye Kmr letmeleri Genel Mdrlnn ana statsnde ortaklaa elektrik santrali kurmak ve buna ortak olmak eklinde bir yetkisi var ve kamu olarak da Elektrik retim A ile birlikte, EA ile birlikte TK orada saha kendisinindir, elektrik ii de EAndr. Orada kamunun sahip olduu bir santral ok rahat kurulabilir. 100 megavatlk bir kurulu gce sahip 88 milyon tonluk bir kmr var Karlovada. DEVLET PLANLAMA TEKLATI ESK KOORDNASYON BAKANI MUAMMER CAL 04.02.2010 Maden rnlerinin ihracatnda ithalat zorunlu hibir kalem yoktur. Bu endstrinin ihracat dorudan kazan hanesine yazlabilecek trdendir. Ayrca maden retiminin katma deer katsays 1e karlk 7 ile 9 arasnda deimektedir. Madencilik sektrnn gayrisafi mill hsladaki pay 2005 ylnda % 1,4 olmu ve 5,2 milyar dolarlk bir katk koymutur. Bu katknn ekonomide karl ise yaklak 36 milyar dolar kadardr. Bu pay artrabildiimiz lde; bal sektrlerde canlanma ve da balarnda istihdam salanabilir. Amerika Birleik Devletlerinde 2005 ylnda 40 milyar dolarlk ilenmemi maden zenginletirildikten sonra 360 milyar dolarlk bir deere ulam; yani 40 iken 360 milyar dolarlk bir deere ulam, katma deer katsays 1e 9 olmu. Nihai rne dntnde bu 2 trilyon dolar olmutur. Bir maden iletmesinin yatrmnn % 80ini inaat, elektrik ve makine endstrisi salamaktadr. Yani, bu bakmdan, bal sektrlerde de canlanma, madencilik sektrndeki canlanma onlar da beraberinde getirecektir ve tabii ki da balarnda olduu iin madenler, oralarda da, oban, orada alanlar istihdam edecektir, kente olan ak orada yerinde deerlendirme durumu ortaya kacaktr. Birinci Sanayi Devrimi 18. yzylda (1770 civar) ve kinci Sanayi Devrimi ise 19. yzylda, yani 1850 yllar civarnda ngiltere, Almanya, Belika ve Fransa'da balamtr. Bu lkeler ayn zamanda zengin kmr rezervlerine sahiptir. Birinci Sanayi Devriminin itici gc kmr olmutur. Kmrden buhar enerjisi aa karlm; yelkenli gemilerin yerini buharl gemiler alm, bunlar kolonilere ulam ve oralardan bedava ham madde getirerek zengin tccarlar ve sanayiciler snfn yaratmtr. Kmr, demir cevheriyle birlikte elik yapmn salam ve bu elik; ray, top, tfek, kitle tamacl gibi sava sanayisinin elemanlarn oluturmutur. Bu dnemleri, Osmanl mparatorluu yaayamam ve gittike gerileyen, hkimiyeti altndaki yerleri kaybeden bir devlet durumuna dm ve hasta adam olarak nitelendirilmitir. Yani bugnk gelimi lkeler, ayn zamanda zengin kmr rezervlerine de sahiptir. Buna ABD ve Japonya da dhildir. Trkiye Cumhuriyetini kuranlar ise meseleyi grm, Cumhuriyet 1923 ylnda kurulduktan bir yl sonra 1924 ylnda Zonguldak Maden Yksek Mektebini kurmu, fakat bu gzide okul, yeterli sayda eleman yetitirdii varsaymyla 1928 ylnda kapatlmtr. Daha sonra ancak 1958 ylnda stanbul Teknik niversitesinde Maden Mhendislii Fakltesi almtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 394 Madencilik faaliyeti, dier idarelerin mevzuatlarnn uygulama alanna girdii iin, ok sayda idareden izin alnmas zorunlu olmaktadr. 2002de, 10 bakanlk ve 22 ayr bir birimden izin alnmak zorundayd bir maden iletmesinin alabilmesi iin. Madencilik sektrnn sermaye yaps ok dktr. Elektrik enerjisi bedeli, dier lkelerle karlatrldnda ok yksektir ve maliyetin % 20'sini oluturmaktadr. Motorin masraf, maliyetin % 40 kadarn oluturmakta, yksek motorin fiyat rekabeti zora sokmaktadr. Demiryolu tama masraflar yksektir. Maden aramalar yetersizdir ve 300 metre derinliin altna inilmemitir. i veya mekanik randmanlar dnya uygulamalarnn % 25'i kadardr. Galeri ilerlemesi, dnyada 12-13 metredir vardiyada, bizde 50 santim, 1 metre falan civarnda, yani, bu % 25in de altnda. retim miktarlar baz alnarak yaplan bir almada; lkemizde, dier lkelere nazaran 40 kat fazla maden kazas olduu belirtilmitir. Bursada olan son kazada hibir eitime tabi tutulmadan iiler retime sevk edildii grlmtr. lkemizdeki maden iletmeleri, kk ve orta lekli iletmeler grubuna girmektedir. Maden ett ve aramalarnda devlet destei yoktur. Madencilik sektrnde; orman arazileri kullanm, iyeri ama ruhsat, ED, emisyon, dearj, mera arazisi kullanm, tarm arazisi tahsisi, devlet hakk, belediye pay, kurumlar vergisi, gelir vergisi, SSK primleri maliyet ykn arttrmaktadr. Madencilik ruhsat bankalarca teminat olarak kabul edilmemektedir. Maden rnlerinin ihrac iin ayr liman veya limanlarda zel yerler ayrlmadndan, ykleme ve boaltma ilemleri yeterince hzl deildir. rnein, Zonguldak, maden ithalat iin ayrlacak bir liman hlinde gelitirilebilir. Yalnz orada derinlik problemi var. Sektr Eximbank kredilerinden yeterince yararlanamamaktadr. Yer alt arama almalar ARGE tevikleri kapsamna alnmamtr. Oysa bu da bir tr arama ve gelitirme olup, rezervin arttrlmasna ynelik bir faaliyettir. retim dneminde salanan krdan, retim sonras saha dzenlenmesi masraf mahsup edilmemektedir. Madencilik fonu kaldrld iin, maden yatrm finansman sekteye uramtr. Madencilik fakltelerinin says ok fazladr ve mezunlar i bulmakta zorlanmaktadr. 3573 sayl Zeytinciliin Islah Hakkndaki Yasa, ok byk alanlardaki maden rezervlerinin iletilmesini engellemektedir. Doal ST olarak ilan edilen yerler iin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn gr alnmamaktadr. Trkiye'de madencilik faaliyeti iin kesilen aacn, hem bedeli hem de kesme bedeli denmektedir. Maden ruhsatlarnda, ruhsat ticareti yapan ile maden ileten arasnda bir ayrm yaplmamaktadr. Bunun en bariz ispat, 40 bine yakn, galiba 38 bin maden iletme ruhsat verilmi ancak 7 bin tanesinde faaliyet var, byk bir ksm, maden ruhsat ticareti yapmak iin bekletiyorlar. Yukarda sralanan problemleri ana grupta toplamak mmkndr. Bunlar; ATeknik B- dari C- Finansman konulardr. Teknik konularn zmn iletmeler kendi bnyelerinde bulmaldr. zelletirmelerden sonra, iletme sahipleri uzman istihdam ederek veya teknoloji bakmndan gelimi lke irketleriyle ortaklklar oluturarak, randmanlarn ykseltebilir, teknolojilerini yenileyebilirler. zelletirme dnda kalan birka kurumdaki teknik dzey ise tatmin edici boyuttadr. dari konular ise daha ziyade Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanln ilgilendirmekte ve dolaysyla Maden leri Genel Mdrlnn ilgi sahasna girmektedir. Ancak burada Maden leri Genel Mdrlnn grevlerine gz atmakta fayda vardr. Bunlar arasnda; Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 395 a. Ruhsat sahalarndaki madencilik faaliyetlerini takip etmek. Trkiyeye yaylm ruhsat sahalarndaki madencilik faaliyetlerini Ankarada olan Maden leri Genel Mdrl takip edecek. b. Arama ve retimi tevik etmek amacyla, mali olanaklar getirici destekleyici tedbirleri almak, Ancak, bu grevleri yerine getirecek tekilat emasnda 4 daire bakanl ve 18 ube Mdrl bulunmasna karn, faaliyetleri takip edecek ve tedbir nerecek bir tara tekilat ngrlmemitir. c. lke ihtiyalar, yarar, gvenlii ve gelien teknoloji dikkate alnarak tedbirler almak ve nerilerde bulunmak gibi bir ilev beklenmektedir. Bu ile ilgili Genel Mdr her an bu maddenin gereini yerine getirmedii iin grevden alabilirisiniz. Emrinde tara tekilat ve i gvenlii mfettileri bulunmayan bir makamdan; d. Madencilik faaliyetlerinin i gvenlii ve i sal ilkelerine uygun yrtlmesini takip etmek, e. Madencilik faaliyetlerinin evre ve kaynak koruma ilkesine uygun olarak yrtlmesini izlemek ve gerekli tedbirleri almak gibi iler Maden leri Genel Mdrlnden beklenmektedir. neri olarak, Maden leri Genel Mdrlnn ilevlerini zetlemek gerekirse 1. Partiler st oluturulmu bilinli bir Maden Politikasnn takipisi olmak. 2. Yerine konulmas mmkn olmayan yer alt zenginliimizin, iletmeciler tarafndan azami verim ve en az kaypla iletilmesini denetlemek. 3. Deien piyasa artlarna gre, yeniden deerlenebilecek maden yataklar ve atk birikimleri hakknda mineralojik, kimyasal ve fiziksel bilgileri toplamak. Madencilik sektrndeki piyasa son inin piyasaya girmesiyle bu aa kmtr. Eskiden atk diye bir tarafa konulan rn, malzeme yeniden deerlendirilme kabiliyeti kazanmtr ama bunun arivi ve bilgisi Maden leri Genel Mdrlnden bulunmaldr. 4. zel giriimciler ve KT'lere kar objektif lleri uygulayabilecek bir konumda olmaldr. KTlere kar tabi daha anlayl davranyor Maden leri Genel Mdrl. 5. Farkl Bakanlklarda bulunan konulara kar tarafsz bir gzlemci sfatn tayabilmek ve karar verici olabilmek. 6. Maden varlklar ve iletmecilerin uygulama sonular hakknda birikimi gelecek iin, istikbal iin bnyesinde toplamak. Ancak, bugnk fiil durumuyla Maden leri Genel Mdrl, ne kadar gayretli olursa olsun, kurulu yasasndaki ykmllklerini ve yapmas gerekenleri uygulama imknna sahip deildir. Maden letmeleri Genel Mdrlnn Devlet statistik Enstitsnn ilevlerini maden yataklar ve madencilik faaliyetleri iin uygulayabilen, kadrosunda farkl madencilik faaliyetlerinde alm, mastr yapm, yabanc dil bilen, en az be yllk i deneyimi olan, zellikle hukuk eitimi alm teknik ve idari elemanlarn bulunduu; merkez ve tara tekilatyla desteklenmi katma bteli ve Babakanla bal yar zerk bir kurulu hline getirilmedii mddete, verilen ilevleri yerine getirebileceini beklemek, ar bir iyimserlikten teye gidemez. Babakanla bal olarak alan ve yeterli deneyim sahibi personelle desteklenmesi gereken bu Kurum ayn zamanda iletmelerin emniyet, randman, teknoloji dzeylerini de kontrol edebilir ve yeniden oluumu mmkn olmayan yer alt zenginliimizin asgari zayiat ile iletilmesini salayabilir. Bu kurum ruhsat verirken tek muhatap olarak alnmaldr ve dier bakanlklarn taleplerini de iletmeciden isteyerek, rezerv durumunu irdeleyerek rasyonel bir mantkla mracaatlar sonulandrabilir. Belki de MTA Genel Mdrlnn tara tekilat bu kuruma balanabilir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 396 Amerika Birleik Devletleri teknik ve eitim dzeyinde devletin desteinde salkl bir madencilik kltrne ve son derece elverili bir vergi dzeyine ve bunun da tesinde yurt ii maden retimine yardmc olan bir madencilik lobisine sahiptir. Maden sanayisinde Devletin karlar gl bir kurulu olan Brueau of Mines ile kurumlatrlarak bu sektrn amacna varmas kolaylatrlmtr. Hatta bu Brueau of Mines enteresan bulduu doktora konularna dahi burs dahi vermektedir. Ayrca, Brueau of Mines maden rezervleri ile madenlerin retimi, tketimi ve yeniden kullanm konularnda aratrma yapmak ve bilgi toplamak, yorumlamak ve analizlerini yapmakla grevlidir. Bu amala yurt iinden, yani Amerika iinden gerekse yurt dndan madencilik sektryle ilgili istatistik ve ekonomik bilgileri toplar, bunlarn analizlerini yapar ve saptad hedeflere ulamak iin gerekli politika seeneklerini ve nerilerini hazrlar. Madenciliin finansman ile ilgili sorunlarn muhatab daha ziyade Maliye Bakanldr. Bakanlk yetkilileri buradan salanan gelirler ile sektrn gelimesi sonucunda oluacak faydalar karlatrarak bir karar verme durumundadr. Ancak 1980'li yllarda devreye giren Madencilik Fonu uygulamasnn iptali, bu fondan kredi alnarak madencilik yatrmlarnn desteklenmesini engellemitir. Bu fonun yeniden ihdas zerinde durulmasnda fayda vardr. zel sektr maden irketlerinin bir dier talebi, iletme ruhsatnn banka teminat olarak kabul edilmesi ynndedir. Bilindii gibi, bankalar, verilecek kredinin geri denmesi zerinde dururlar ve bunu salayacak teminatlar ararlar. Burada iletme ruhsat karl kredi talep etme yerine, iletme ruhsatna dayandrlarak hazrlanan fizibilite raporunun gvenirlik derecesine bakmak gerektir. Eer rezerv tespiti, maden ihra usulleri, rnn pazar kabiliyeti ve bunun gibi unsurlar verilecek kredinin geri dnmesini salyorsa bankalar da kredi vermelidir. Hatta bir bankayla anlama yaplarak, madencilik fonunun muhafazas karlnda, kredi mekanizmas altrlabilir. Avrupa Birlii nc sanayi devriminin baladn ilan etmitir. Bu sanayi devrimi, yenilenebilen enerji kaynaklarn harekete geirecek teknik ekipmanlarn imalatn ve teknolojilerinin satlmasna dayandrlmaktadr. nc Sanayi Devriminin grnen yz evre endstrisi olacaktr ve bu sektrn 21inci yzyla yn verecei vurgulanmaktadr. evre endstrisi ise, ncelikli olarak fosil yaktlardan ayrlmay ve yenilenebilen enerji kaynaklarna ynelmek eklinde oluacaktr. Bu ynelme, fotovoltaik enerji, gne ss, rzgr ve su kaynakl enerji retimi ile 3.200 metre derinlikteki sy yeryzne tayarak elektrik retmeyi planlamaktadr. Almanya'nn yapt planlamada, 2020 ylna kadar Almanya gayrisafi mill haslasnn %14' bu branlar tarafndan salanacak ve u anda 1,1 milyon kiinin istihdam edildii alandaki kapasite nmzdeki on ylda 2,2 milyon insana i olana salayacaktr. Ancak bu branlarda kullanlacak olan tesisler, aktarma elemanlar; zel teknoloji gerektiren gelimi niteler olacaktr ve tam bu noktada gelimi lkelerde hummal almalar, tevikler balam bulunmaktadr. evre sektr ekici bir getiri saladndan, her geen gn daha ok zel yatrmc parasn yeil teknolojilere yatrmaktadr. Ancak buralarda kullanlan malzemelerin ou lazer ve gne panellerinde nadir element alamlarndan olumaktadr. Bu nadir elementlerin kayna ise, Moolistan'da ve in ynetimindeki Bayan-Obo ak iletmesinde bulunmaktadr. Bu iletme yabanclara kapal tutulmakta, 6.000 kii almakta ve 1.000 metre derinlie inilmektedir. Burada 71 mineralin varlndan sz edilmekte ve arlkl olarak yksek teknolojide kullanlan metallerin retimi iin zorunlu nadir elementler olduu belirtilmektedir. Nadir metal dnya retiminin % 40' bu ocaktan karlanmakta olup dnya ihtiyacnn % 97'si in'de retilmektedir. Dier bir deyile, evre endstrisinin teknolojileri gelimi Bat lkelerinde, ham maddesi ise in'de bulunmaktadr ve nc sanayi devrimi bu ereve iinde ekillenecektir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 397 Bu minerallerden indium, rntgen cihazlar ve gne modllerinde; diyasprozium ve neodium, lazer teknolojisinde ve gne panellerinde; lityum ve kobat, pil retiminde; tantal, cep telefonlar mikroiplerinde; neodium, asansr motorlar, elektrik sayalarnda, diilik iin imal edilen matkaplarda, servo motorlarnda ve rzgr santrallerinde kullanlmaktadr. Rzgr santrallerinde retilen elektrik enerjisinin her megavatlk gc iin 200 kg neodym'e ihtiya duyulmaktadr. Bizde ise bu nadir metaller Sivrihisar'n Beylikahr blgesinde 380.000 ton rezervle bulunduu bilgisidir. Bu blgenin titizlikle incelenmesi ve deerlendirmeye tabi tutulmas, nc sanayi devrimini balangta yakalamamz salayabilir. Madenciliin nemine, problemlerine, zm nerilerine, maden rnlerinin ihracat ve ithalat rakamlarna, lke ihtiyalarna bakldnda, tm politik aktrlerin kabul edecei partiler st bir maden politikasnn oluturulmas zarureti ortaya kar. Esasen, ekonomik bakmdan gl devletler de d politikalarn ham madde ihtiyalarna dayandrarak yapmaktadr. Bunun banda petrol ve doal gaz gelmektedir. Avrupa Birlii iletmeler ve endstri politikalarndan sorumlu Komisyon Bakan Yardmcs Gnter Verheugen, Brksel'de sunduu 5 Haziran 2007 tarihli bildirisinde bunu aka belirtmi ve Avrupa Birliinde ham madde desteinin artlarn gelitirmeye ynelik ilkeleri ortaya koymutur. Verheugen, zetle "Avrupa endstrilerinin rekabeti kalabilmek iin ham maddelerin aknda ngrlebilirlik -yani akta devamllk- ve fiyatlarnda istikrara ihtiya duymaktadrlar. Biz Avrupa iinde kalarak veya yurt dnda belirli bir rol oynayarak ham maddelere erimenin artlarn gelitirmek istiyoruz." demitir. Bu gelimeler karsnda Trkiye'de devamllk arz eden partiler st bir maden politikas oluturulmal ve iktidar partileri bunun takipisi olmaldr. Bu amaca ynelecek olan maden politikamzn temel ilkelerini aadaki gibi sralamak mmkndr: Ham madde retiminde sreklilik salamak, maden rezervlerinin potansiyelini belirlemek iin her tr arama faaliyetine nem verilmeli, tevikler getirilmeli, yerli ve yabanc kurumlarn ibirlii salanmaldr. zellikle proje baznda yaplacak aramalar yatrm teviklerinden faydalandrlmaldr. Bir maden yatann kimin tarafndan iletilecei deil de, en yksek verimlilik ve en az kaypla nasl iletilebilecei n planda olmaldr. Seici bir mantk uygulayarak ekonomik adan rekabet imkn en fazla olan rnler tevik edilmeli, yani uluslararas rekabet imkn en fazla olan rnler tevik edilmeli ve bunlardan elde edilen kr, ekonomik olabilecek tesislerin slahna ve/veya bytlmelerine ayrlmal; ekonomik olmayan veya rezerv bykl asndan uzun yllar yetmeyecek mineraller, maliyet asndan en uygun lkelerden alnmaldr. Bu husus d politikann bir ayan oluturmaldr. Dier bir deyile, bykelilerimizin Trkiye'nin maden ithali asndan gerekli duyduu artlar hakknda bilgilendirilmelidir. Maden iletmelerinin denetimi bilgili bir kadro tarafndan tutarl ve devaml bir ekilde yaplmaldr. Bu denetim; koruyucu hekim anlayyla i kazalarn nleyici olmal, evreye zarar vermeme faktrn dikkate almal, maden sicillerinin kalcln ve devamlln salamal, rezerv artna k tutacak bilgileri arivlemelidir. Maden iletmeleri ve metalrji tesisleri rekabeti iletmecilik anlayyla ynetilmelidir. Sanayi girdi ihtiyalar ile bulunan maden trlerinin retime gemesi arasnda bir paralellik salanmasna zen gsterilmelidir. Burada porselen sanayi ile porselende kullanlan kil arasndaki durum barizdir. Porselen sanayiler alabildiine genilemi fakat kil rezervleri yetersiz kalmtr. Rezervi bulunan madenlerimize dayal olarak kurulan endstriyel tesisleri besleyen maden yata potansiyeli ile endstriyel tesislerin besledii nihai rn tesis kapasiteleri arasnda denge kurulmal ve muhafaza edilmesi iin gerekli nlemler alnmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 398 Komu lkeler, ham madde ithalat zorunluluunda olan gelimi lkeler ve gelimekte olan lkelerin durumlarnn incelenmesi ve alnan sonulara gre sanayimizin ham madde girdisini orta vadede emniyete almak ve madenlerimizin ihracatn arttrarak devam ettirebilmek iin Dileri Bakanlmzn, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve D Ticaret Mstearlyla koordineli olarak hareket etmesi salanmaldr. leri teknolojinin ham maddesi olan maden trlerinin arama ve retimine ncelik verilmelidir. Ticaretin serbestletirilmesi uruna yerli sanayinin dnyadaki korumaclk eilimlerinin olumsuz etkilerine maruz kalmasndan kanlacak nlemler getirilmelidir. D sermayenin gelmesini engelleyen yasal dzenlemelerin gzden geirilmesi, katma deeri yksek rnlere ynlendirilmesi ve u rn yatrmlarnn tevik edilmesi grleri erevesinde hareket edilmelidir. Madencilik rnlerinin retimini salamak ve yksek katma deerli mamulleri retmek amacna ynelik olarak yerli ve yabanc sermaye iin sektrn cazip hle getirilmesi gerektir. Bu nedenle, ruhsat, arazi tahsisi, evre izni gibi hususlar uzun vade iin geerli klacak kurallara imkn tanyan, hzl ve effaf ileyen bir mekanizma oluturulmaldr. Yani Maden leri Genel Mdrlnn yaplan bir mracaat nasl deerlendirdii, hangi aamada bulunduu, hangi konuda hangi bakanla yaz yazd effaf olarak grlmelidir. Madencilikte finansman, dier sektrlerde geerli olan finansman artlarna paralel bir konuma getirilmelidir. Maden rnlerinin retim ve randmanlarnn artrlmas ile azami lde ihracat geliri elde edilmelidir. Fiyat dalgalanmasn dengeleyerek, ihracat geliri devaml bir duruma getirilmelidir. lke ihtiyac olan ve ithal edilen maden rnlerini eitlendirerek, belli bir pazara olan bamllk azaltlmaldr. Bunun en ters rnei doal gazdr. retilen madenler orta derecede veya daha ileri bir mamul hline getirilmeli ve bylece katma deerin lkede kalmas salanmal, bylelikle yerli sanayi gelitirilmelidir. Maden yataklarnn bulunduu cra yerlere alt yap getirilmeli ve bylece kentler dnda yeni i sahalar almaldr. Maden rnlerinin daha ileri kademelerde ilenerek, evreye verilen zarar en aza indirilmelidir. Maden yataklarnn teknolojik gereklere uygun olarak iletilmesi ve bylece daha uzun bir sre istifade edilmesi salanmaldr. Maden yataklar zerindeki hak ve hukuk devlete kontrol edilerek muhafaza edilmelidir. Maden bakanl kurulmas fikrinin uzun zamandr gndemde olmasna ramen ancak Maden leri Genel Mdrlnn Babakanla bal yar zerk bir kurulu olmas gerekmektedir. Maden leri Genel Mdrl siyasi etkilerden arndrlarak Devlet statistik Enstits gibi bir konuma getirilmesi uzun vadede hem maden iletmecilerinin hem de Devletin faydasnadr. Ruhsat alma durumu dnyada en az bir sene, iki sene srer ama bu bir iki sene sonra alnan ruhsat devamllk arz eder. evre endstrisi ile madenciliin hibir problemi olmaz. Esasen yeni uygulama, devraldklar sahalar braktklar zaman tekrar rehabilite etme zorunluluu var maden iletmelerinin. Onun iin, evre teknolojilerinin gelimesi madencilik faaliyetini etkilemez ancak fizibilite rakamlarn biraz daha pahallatrr. O da iine gelirse yapar yatrm gelmezse yapmaz. Kyoto Protokol, karbondioksit salnmn takip ediyor. Hatta bir ara aa dikilmesi karlnda belgeler veriliyordu, temiz olma belgesi. Biz bu llerin ok gerisindeyiz. Yani havay, atmosferi kirletmiyoruz. Bizim metalrji tesisleri buna zarar verebilir, yani maden eriten ve metale dntren tesisler. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 399 Madenlere dayanan sanayide bir karbondioksit ve sera gaz salnmlar var. Buna bal olarak yarn Kyoto Protokolne imza altm bir lke olarak sera gaz salnmlaryla ilgili Protokole bal olarak yaptrmlar gelecek. u aamada mesela termik santraller etkilenir, izabe tesisleri etkilenir. Bu bakmdan uzun sre Rusya, Trkiye ve Amerika Kyoto Anlamasn imzalamad. Sonunda imzaladk. Bu sanayinin yerlisini gelitirmek lazm. HACETTEPE NVERSTES MHENDSLK FAKLTES MADEN MHENDSL BLM BAKANI PROF. DR. ZCAN YILDIRIM GLSOY 04.02.2010 Mermer yzeyi her ne kadar grsel olarak dz grnse de, kullanm srasnda yzeylerinin kimyasalla kaplanma zorunluluu vardr. O parlakl, ekicilii salamak amacyla, ou zaman kullanlan kimyasallar uucu kimyasallar olur. in tarafndan retilen bu rnlerin birounda da uucu rnlerin kullanlmas sz konusudur. Yani mermer yzeyindeki o cila malzemesi, kaplanan cila malzemesi eer uucu, kanserojen bir madde kullanlarak yaplmsa bu, kullanld yerde uzun vadede zararl olacaktr. Mermerlerin yzeyinde mikro gzenekler sz konusudur. Dolaysyla mikro gzenekler zellikle hastane gibi yerlerde mikrop barnmasna ve mikroplarn birikip remesine neden olur. Bu ekilde mikro gzenekli yaplar olduu iin hijyenik olmas gereken yerlerde tercih edilmezler. Bu amala zerleri zel kimyasallarla kaplanmak durumundadr. Kalsit bazl mermerlere bakldnda bu tr gzenekli yaplarn daha fazla olduunu, granitik bazl mermerlere bakldnda daha az olduunu sylemek sz konusudur. Onun iin, hijyenin n planda olduu yerlerde, granitik bazl mermerler tercih edilir. Hijyen konusu bu ekildedir ve kanserojen etkisi, sala zararl etkisi de zerine srlen cila malzemesinin doru seilmemesinden kaynaklanan bir durumdur. Harran Ovasnda ilk balarda zellikle bilinsiz sulama yapld bir gerektir ve ar su kullanlmtr. Ar su kullanm o blgedeki tuzlanma ve kaymaklanma dediimiz bir olayn gereklemesine neden olmaktadr. Tuzlanma ok sorun deildir, zlebilir. Ama kaymaklanma dediimiz ey, kirecin zlmesi ve daha sonra buharlamayla kelmesidir. Kire keldikten sonra kolay kolay suyla zlmez. Bu ekilde kaymaklanma tabakalar toprak zerinde, topran belirli katmanlarnda olumaya balaynca siz zerine verdiiniz suyu topran emmesine engel olursunuz ve sonu itibaryla da o blgede yapacanz sulama tarmda son derece baarsz olur. Aslnda madencilik iin son derece nemlidir. ok nemli bir madenimiz var: Perlit ve ponza. Bu madenlerin tarmda tercih edilmesi, bu tr sorunlarn ve ar su kullanmlarnn da nne geecektir. zellikle srail, perlit ve ponzann tarmda kullanlmasyla ilgili olarak ok ileriye gitmitir Bu malzemelerin her ikisi de ok gzenekli yapya sahip malzemelerdir. Aslnda ponza dediimiz malzeme, topuk ta. Belirli boyutlarda krp ufaladktan sonra topran altna serer ve sulamay yaparsanz ncelikle bu malzeme suyu bnyesine eker ve yzeysel snmadan son derece az etkilenerek yava yava suyun topraa salnmasn salar. Bylece zellikle ok kurak blgelerde ok az miktarda suyla tarm yaplmasna nclk eder. Aa yetitirme, seralarda perlit ve ponza bu i iin kullanlan en nemli tane mineraldir. Fiziki zelliine baktmzda lkemizin toprak bykl olarak yaklak yzlm 800 bin kilometre kare civarnda olup, Avrupann neredeyse % 10u byklndedir. Avrupa gibi byk bir ktann nemli bir orann kaplayan topraklara sahipseniz madencilik yapmak sizin iin nemli bir faaliyet olmak durumundadr. Dnyada, gelimi lkelerdeki madencilik faaliyetlerine baktmzda aslnda toprak byklkleriyle de ciddi anlamda bunun ilikili olduunu gryoruz. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 400 lkemizin nemli bir zellii, bu byk toprak btnlnn yannda kuzeyinden ve gneyinden ciddi bir da oluumu iermesi ve bu da oluumunun da mineralleme bakmndan nem arz etmesidir. Maden oluumunu salayabilecek bir jeolojik formasyon vardr. Krkl, atlakl yaplar, rezervlerin nispeten kk yataklar eklinde meydana gelmesine neden olmutur. Ayrca, da ktleleri arasndaki byk yataklarda da kel yataklarda oluacak minerallerin birikmesine, olumasna imkn veren bir jeolojik yapya sahibiz. Birok mineral, lkemizde olumakta ve 60 civarnda mineralin bilfiil madencilii yaplmaktadr. lkemizin zel yapsndan dolay, minerallemeye baktmzda altndan bakra, bakrdan gme, mermere, endstriyel ham maddelerin eitlerine, kil, feldspat, trona, zeolit gibi ok deiik mineraller olumaktadr. lkemizde rezerv asndan bilinmeyen ve son dnemlerde de nemi artan baz madenler vardr. Bunlarn banda kuvars ve kuvarsit gelmektedir. nk silikonun ham maddesi. Perlit, lkemizin gneyinden kuzeyine, dousundan batsna tamamnda rastladmz bir mineraldir. eitli yerlerde farkl kalitelerde perlit mineraline de lkemizde rastlyoruz. zellikle Orta Anadolu Blgesinde -bu topuk ta olarak bilinen- ponza mineralinin bulunduunu biliyoruz. MTA tarafndan arama sondajlar sonunda ortaya konulan deerlere gre dolomit olarak tanmlanan, uzun zamandr ok fazla deerinden bahsedilmeyen, olduka yksek, Trkiye'nin hemen hemen tamamnda, her yerinde bulunan bir mineral sz konusudur. Mineralleri genel olarak gruplandrdmzda endstriyel mineraller, mineral yaktlar, kayalar ve metal retimi amacyla kullanlan mineraller diye gruplandrlmaktadr. Jeoloji mhendisi meslektalarmzla yaptmz almalar sonucunda nce maden varl tespit edilir. Maden varl tespit edildikten sonra maden mhendisinin grevi balar. Maden kartlmas iin gerekli planlarn yaplmas ve madenin o blgede retilmesi gerekir. Madenleri yer kabuundan kartmaya alrken muhakkak surette deerli ve deersizleri birlikte kartmak durumundayz. kartlan deerli mineraller ile deersiz mineraller byk kaya ktleleri hlinde karlar ve byk kaya ktleleri hlinde kan bu deerli ve deersiz minerallerden deerli minerallerin ncelikle krlarak, ufalanarak birbirinden ayrlmas gerekir. Ayrldktan sonra da uygun yntemler bulunarak birbirinden ayr konsantreler, ayr rnler hline getirilir. Zenginletirme dediimiz olay ise asl madencilie kar tepkinin doduu noktalardan bir tanesidir. Madenciler, maden retimi bildii gibi, su kullanmn da ok iyi bilirler. Dnya, madencilik sektrnn ekonominin ve uygarln gelimesinde rasyonel rol ve anahtar rol oynadn ileri srmektedir. Karakol Deklarasyonundan alm ve evirmi olduum maddelerdir ve dnyann genel bak udur: Madencilik ok nemli bir faaliyet alandr, muhakkak yaplmas gerekmektedir. Kaynaklar tkenir olduundan muhakkak surette rasyonel kullanlmak zorundadr; bu, lkemizin kaynadr biz bunu rasyonel kullanmak zorundayz. Yeni kazanm yntemleri muhakkak suretle gelitirilmeli ve ortaya konulmaldr ve bunlar aratrlmaldr. Dnyann odakland noktalardr. evresel etkisi gz ard edilmemelidir. Dnya genelinde en nemli madencilik faaliyeti, kmr madenciliidir. Kmr madenciliinin gelecei henz daha bitmemitir, yani alternatif enerji kaynaklar hemen kmr madenciliine dayal enerji retimine son verecek nitelikte deildir. Orta vadede dahi kmre dayal enerji retimi devam edecektir ve dolaysyla kmr madencilii nemli bir madenciliktir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 401 Baka nemli bir nokta, yine dnyann dikkat ektii, zellikle maden bakmndan fakir olan lkelerin derin deniz madencilii olarak adlandrd madencilik faaliyetidir. Ancak lkemiz henz mevcut olan kara madenlerinin de, toprak altndaki madenlerin de tam olarak ortaya konulmas asndan gerekli almalar tamamlam deildir. Madencilik eitiminin ok nemli olduu vurgulanmaktadr Gelimilikle dorudan birebir ilikilidir. Gelimi lkelerde kii bana tketilen madensel ham madde miktar yaklak olarak 20 ton civarndayken, gelimekte olan lkelerde yl dzeyinde kii bana tketilen madensel ham madde 3-4 tondur. lkemizde de bu rakam 5 ton olarak hesaplanmtr. zele indirdiimizde, birka metal bazna indirdiimizde, Amerika Birleik Devletlerinde kii ba yllk, yaklak 22 kilogram alminyum tketimi varken bu, lkemizde 3 kilogram dzeylerindedir. Avrupa Birliinin temelinde de unutulmamas gerekir ki demir ve elik birliktelii vardr. lkemiz birok maden bakmndan zengin bir lkedir. zellikle bor, trona, mermer eitleri, krom Dnyada Trk kromu diye tanmlanan bir krom, her zaman metalrji enstitsnde tercih edilen zellie sahiptir. Ancak Trkiyede krom elii reten bir tesisimiz yoktur. Madencilik istihdam arlkl bir faaliyettir. Madenciliin bulunduu yerde yaplan bir faaliyet olmas itibaryla g engeller trde bir zellii vardr. Ayrca madencilik da banda yaplr. Da bana, ou zaman devlet, elektrik ya da su gtrme ihtiyac duymayabilir ama madenci orada bir madencilik faaliyeti yapyorsa elektrii, suyu, yolu muhakkak suretle tamak zorundadr. Dolaysyla, eer oradaki maden karlyorsa devlete de bu ekilde, yardm ve destek salama zellii vardr. Madencilik yatrmlarnn byk bir ounluu, elektrik, inaat ve makine sanayisini besler. Dolaysyla, bir lkede bu sanayilerin olabilmesi iin madenciliin muhakkak surette yaplmas gerekmektedir. Blgesel sanayinin gelimesine de yardmc olur. Kk sanayici kolay kolay kk yerlerde, kk ehirlerde gelimez. Ama bir blgede maden varsa bu durum muhakkak surette o blgede geni kapsaml bir yan sanayi gerektirdii iin, sanayinin gelimesine kk de olsa yardmc olan bir faaliyettir. Madencilik doal hayat korur. Madenciliin yapld blgede ou zaman avlanma, orman zerinde izinsiz aa kesimi gibi faaliyetlerin yrtlmesi sz konusu deildir. Madenci, madencilik yapt blgeye avclar sokmaz, avclarn girmesi veya doal hayata zarar verecek kiilere, faaliyetlere izin vermez. Dolaysyla madenciliin yapld blgelerde de doal hayat geliir. En nemli sorunlardan bir tanesi, madenciliin lkemizde tannmyor olmasdr. zellikle televizyon ortamna tanmas; madenciliin canl ve yerinden olacak ekilde, lkemize ve lkemize katacaklarnn halkmza anlatlma zorunluluu vardr. Son dnemlerde madencilik karsnda, zellikle altn, genellikle ise madencilik karsnda kartlm olan bir evre cephesi nedeniyle madencilik tamamen yanl tannm ve lkeye zarar veren bir sektr olarak lanse edilmitir. Madencilikle ilgili tantmlarn yaplarak bunun nne geilme zorunluluu vardr. Genellikle, lkemizde belirlenmi olan yataklar, birka dnda, kk yataklardr. Bu durum lkemizin jeolojik ve krkl yapsndan kaynaklanan bir sorundur. Eer madenlerimiz kkse buralarda faaliyet gsteren firmalar da, yatrmclar da kk yatrmclardr ve ounlukla dk lekli yatrm yapabilmektedirler. Madencilikle ilgili alnmas gereken tedbirler alnamamaktadr. Pazarlama sorunlar olmas nedeniyle yeteri kadar kazanamamakta, kazanamamalar sonucunda da madenin talep ettii yatrm, madene yaplamamaktadr. Bununla ilgili olarak maden fuarnn, gemi fuarclnn lkemizde organize edilmesi nemlidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 402 Elektronik madenciliin yaplmas, kk rezervlerimizin kk reticiler tarafndan daha kolay, daha iyi retilebilmesini ve pazarlanmasn salayacaktr. lkede arama faaliyetlerinin artrlmas ve derin aramalarla daha byk potansiyellerin de bulunmas sz konusudur. lkemiz iin ncelikle, madenlerin ortaya konulmasnda da ciddi bir sorun vardr. En nemli stratejik maden, kmrdr. Kmr dnyada olduu gibi Trkiye iin de nemli enerji retim potansiyeli olan bir ham maddedir. Kmr dndaki enerji retimi, yenilenebilir enerji kaynaklarnn tamam, orta vadenin daha ilerisindeki enerji kaynaklar olacaktr. Avrupada birok lke, rzgr enerjisini tercih etmi olan birok lke, rzgr enerjisinden dnmeye balamtr. Temelde iki nemli enerji kayna vardr. Bunlardan bir tanesi nkleer enerji kayna, ikincisi termal yoldan retilen enerji kayna ve ikisinin de temeli madencilik faaliyetlerine dayanmaktadr. Dnyada bugn en byk termik santrallerden bir tanesi ngilterede, dierleri Amerikada bulunmaktadr. Amerika, enerjisinin % 40na yaknn termik santrallerden salamaktadr. Trkiyede ise bu oran ne yazk ki % 20ler civarna dmtr ve doal gaza dayal enerji retimine son derece arlk verilmitir. lkemizde yaklak olarak 10-12 milyar tonluk bir kmr rezervini gz nnde bulundurduumuzda ve bu 12 milyar tonluk rezervi de bugnk harcama rakamlaryla, sarfiyat rakamlaryla deerlendirdiimizde, daha uzun yllar ihtiyacmz salayacak bir kmr potansiyelimiz olduunu sylemek mmkndr. Aslnda Kyoto Protokolnn yakn zamanda madencilik zerine ok fazla etkisi olmaz. Ama uzun vadede, zellikle yeni kmr yakma teknolojilerini biz devreye sokmaz ve bununla ilgili aratrmalar yrtmezsek olumsuz etkileri olabilir. Trkiye Kmr letmeleri Kurumunda birtakm aratrma faaliyetleri balatlmtr; yeni kmr yakma teknolojilerinin aranmas, Trkiye Kmr letmelerinin sahip olduu kmrlerin daha verimli bir ekilde kullanlmas zerine bunlarn da tevik edilmesi, yeni yakma yntemlerinin muhakkak surette bulunmas, uzun vadede Kyoto Protokolnn lkemize getirecei, lkemiz madenciliine getirecei olumsuz etkileri bertaraf edecektir. Dier nemli stratejik madenlerden biri de seramik ham maddeleridir. Seramik retiminde dnyada ilk be iinde yer alan bir lke konumdayz. Baz ham maddelerde, dnyada ei bulunmaz nitelikte madenlere sahibiz. Madenci, yapt faaliyet sonucunda rehabilitasyon yapmakla ykmldr. Eer madenci evreye zarar veriyorsa evreye verdii zararlar llerek, rakamlandrlarak ortaya konulmal ve dnya standartlar zerinden deerlendirilmelidir. Madencilik evreye zarar veriyor diye, hibir lme, hibir rasyonel deerlendirmeye dayanmayan sonularla madencilik faaliyetlerini kapatmak, madencilik faaliyetlerinin nne gemeye almak doru deildir. Madenler karldklar gibi satlmamal ve mmkn olduu kadar safszlklarndan arndrlmaldr. Yani deerli mineraller deersiz minerallerden ayrlmaldr, cevher zenginletirilmelidir. Bunlar, lkemizin kaybedilen kaynaklardr, tkenebilir kaynaklardr. Bu durum, lkemiz ekonomisine son derece zarar vermektedir. Ayrca, madencinin rettii maden lkemizin tkenir kayna olmas itibaryla muhakkak surette verimlilik asndan da denetlenmelidir. Mmkn olduu kadar daha yksek performansla, daha yksek verimle madenlerin kazanlmas iin zorunluluk getirilmelidir. Bilirkiilik messesesinin standardize edilme zorunluluu vardr. Madencilikle ilgili problemler, maden dndaki faktrleri de etkiledii iin farkl alanlardan da bilirkiiye ihtiya duyulmaktadr. Yksek sermaye gerektiren bir sektrdr. Dolaysyla sermayenin muhakkak surette lkemize ekilmesi gerekir. Halkmz da madencilik konusunda, madenciliin yararlar konusunda bilinlendirerek yabanc sermayenin lkeye ekilmesini salama zorunluluumuz bulunmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 403 Maden ruhsatlaryla ilgili olarak, Devlet tarafndan, o ruhsatn gerektirdii eyleri yapmas iin ruhsat sahibi zorlanmaldr. Madenlerimiz kasamzda duran paradr, kasada duran parann kimseye yarar yoktur, kasada duran paray ekonomiye kazandrmak zorundayz. Dolaysyla, muhakkak surette u ansl olduumuz konumu iyi deerlendirmek, madenlerimizin ve madenciliimizin gelimesi iin lke olarak, lke vatandalar olarak muhakkak zerimize den grevi yapmak durumundayz. Madenci ile evreciyi buluturduumuzda gerek anlamda madencilik ortaya kmaktadr. Madenleri iletirken krll dnyoruz, verimlilii dnmyoruz. Dnyada yapld biimiyle yaplmas zorunluluu vardr. O zaman zaten evreciler de madencilie kar kmayacaktr. TRKYE PETROLLER ANONM ORTAKLII GENEL MDR MEHMET UYSAL 09.02.2010 Dnyada birincil enerji kaynaklarnn kullanm trendine baktmzda, 2009 yl sonuna kadar genellikle petrol, doal gaz ve kmr arlkldr. Bunlar, birincil enerji kaynaklarnn % 62sini oluturur. Yenilenebilir kaynaklar ve nkleer kaynaklar da bir birincil enerji retiminin yaklak % 15lik blmn oluturur. 2030 ylna kadar bu trend devam edecektir. Yenilenebilir enerji kaynaklar bir miktar daha artacak. Biyoyaktlar yava yava devreye giriyor ancak enerjinin neredeyse te 2si kmr, doal gaz ve petrolden elde edilecektir. Blgemizdeki petrol ve doal gaz rezervlerine baktmz zaman, dnyann ispatlanm petrol rezervi yaklak 1,3 trilyon varil olarak sylenmektedir. Bugnk tketime gre de rezervin mr yaklak krk yldr. Yakn corafyamzda Suudi Arabistan, ran, Irak ve Rusya byk rezerv sahibi lkeler olarak dikkat ekiyor. Doal gaza baktmz zaman ise yaklak dnya doal gaz rezervinin % 75i, yakn corafyamzda yer alyor. spatlanm dnya doal gaz rezervleri 185 trilyon metrekp, rezervlerin mr ise yz yl olarak deerlendiriliyor. Son yllarda Amerika Birleik Devletlerinde gelitirilen ikincil gaz retim metotlaryla Amerika Birleik Devletleri yaklak yz yllk bir gaz ihtiyacnn rezervini ispatlam durumda. O bakmdan gazla ilgili rezerv tketimi ok daha uzun yllara yaylacak. nmzdeki yllarda Amerikann bu gaz kefi Amerikan halknn kullanmna sunulduka Amerikann petrole olan ihtiyac azalacak ve bu da dnya petrol dengesini deitirecek bir hareket olacak. Dnyada retilen petroln, yaklak 85 milyon varil gnlk petroln 5 milyon varili Trkiyeden gemektedir. Bu, Kerkk-Ceyhan boru hattndan, BTC boru hattndan ve boru hatt gibi alan Trk boazlarndan geiyor. Bu petrol ve petroln getii, Hrmz Boaz gibi, Babl Mendep Boaz gibi, Malakka Boaz gibi boazlar da ilerideki herhangi bir siyasi karklk durumunda petrol fiyatnn artmasna neden olabilecek gibi gzkyor. Bu bakmdan bu blgedeki byk reticiler ran, Suudi Arabistan ve Kuveytin petrollerinin bir ekilde Trkiyeye getirilip boru hatlaryla Akdeniz zerinden dnya piyasalarna sevk edilmesi, dnya petrol piyasasn rahatlatacak bir giriim olacak ve Trkiye de bu giriimden kendisine den menfaati elde edebilecektir. Mill petrol irketleri, faaliyet alanlarn artk uluslararas arenaya yaym durumdalar. Exxon Mobil, hem sahip olduu rezervler hem de aktif olduu lkeler saysnda en yukarda yer alan petrol irketlerinden birisi. Suudi Aramco ve bu kadranda yer alan irketlerin ou artk mill petrol irketi ve mill petrol irketleri lkelerinin dnda da aktivitelerini srdryorlar. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 404 Petrol ve doal gaz sektrnde dnyann en byk 100 irketinin 56s entegre yapda irkettir. Bunlarn da yars devlet irketidir. Petrol irketlerinden sadece birka tanesi sadece gaz konusuyla ilgilenir. Birka tane, rafineri ve pazarlamayla ilgilenen irket vardr. Aramaretim irketleri yaklak % 30luk bir pay tutar ama entegre irketler yardan daha fazladr. Bu irketlerin yars da devlet irketidir. Exxon Mobil, Shell, BP, Lukoil gibi zel irketler ve ENI, Petrobras gibi yar zel irketler vardr. Devlet irketleri ise Suudi Aramco, Gazprom, Rosneft gibi byk petrol irketleridir. Dnyada entegre yapda olmayan sadece iki devlet irketi vardr. Bunlardan biri Trkiye'nin TPAOsu, dieri ise Vietnamn Petro Vietnamdr. Entegre petrol irketi, sermayesini nce arama ynnde harcayan bir irkettir. Daha sonra bu irket yapt keiflerle retime balar. retimden depolamaya geer ve sermaye havuzu dolmaya balar. Tamaclk, alternatif enerjiler ve petrokimya bu havuza para aktarmaya balar. Petrokimya, rafinaj ve pazarlamadan aktarlan paylar kk olmasna ramen -nk bu alanda risk azdr, onun iin kr da azdr- havuza srekli bir kaynak yaratr ve pazarlamayla bu halkay tamamladnz zaman bu irket artk srekli byyen ve bymesi engellenemeyen bir irket hline gelir. Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl sadece arama ve retimle megul olan, entegre olmayan bir irkettir. Ancak son yirmi yldr aramaclkta kazand baarlar nedeniyle henz yok olma aamasna gelmemitir. Ama aramaclkta bir miktar baarsz hareketleri olsa irketlerin gelir kaynaklar olmad iin, retimi azald iin irket yok olmaya mahkm olacaktr. 2009 ylnda Fortune dergisinin dnyann en byk 500 irketi arasnda yapt bir ankette; ilk 10 irketin 7sinin petrol irketi olduu ortaya konulmutur. En ok kr eden 6 irketin tamam da petrol irketidir. lk 500 listesinde 49 petrol irketi bulunmaktadr. Bunlardan Royal Dutch Shell 458 milyar dolarlk geliriyle en fazla gelire sahip irkettir. Btn petrol irketleri kr eder diye bir dnce doru olmayabilir. rnein, Conoco Phillips 231 milyar dolarlk gelirine karlk yanl arama yatrmlar ynlendirmesiyle bu yl eksi 17 milyar dolar zararla kapatmtr. Trkiye Cumhuriyetinin 2010 yl btesi 193 milyar dolardr. Bu ilk 10 irketin tamamnn btesi, gelirleri Trkiye Cumhuriyetinden daha fazladr. Trkiye ve Brezilyay karlatracak olursak her iki lke de 1954 ylnda mill petrol irketlerini kurdular. Brezilya Petrobras kurdu, Trkiye ise Trkiye Petrolleri Anonim Ortakln kurdu. 1950 ylnda kii bana den mill gelir dzeylerinde Trkiye 33nc, Brezilya 30uncu sradayd. 1983 ylna geldiimizde Trkiye 78inci, Brezilya 72nci sradayd. 2008de ise biz 55inciyiz, Brezilya 64nc srada yer alyor. Burada biz, kii bana den mill gelir performans olarak Brezilyadan daha iyiyiz. Gayrisafi yurt ii haslalarn mukayese ettiimiz zamansa 1950 rakamlarn elde etmek mmkn olmad. 1983te biz 26ncydk, Brezilya 10uncuydu. 2008de biz 17nci sraya ykseldik, Brezilya yerini muhafaza etti. Bu iki lkenin petrol irketlerini mukayese ettiimiz zaman, biz 1954te kurulduumuzda 500 varil petrol retiyorduk, Trkiye'nin tketimi 3.500 varildi. Brezilya ise gnde 2.700 varil petrol retiyor ve 137 bin varil petrol tketiyordu. 1983 bizim amzdan kritik bir tarih. Biz burada 43 bin varil petrol retirken, Trkiye'nin tketimi 340 bin varildi. Brezilya ise 346 bin varil retirken 935 bin varil petrol tketiyordu. 2006 ylna geldiimizde biz 70 bin varil petrol retiyoruz, 600 bin varil petrol tketiyoruz. Brezilya Petrobras 2 milyon 400 bin varil petrol retiyor ve 2 milyon 400 bin varil petrol tketiyor. Petrobras, Brezilyann petrol ve doal gaz ihtiyacn karlar bir irket hline gelmitir. Trkiye Petrolleriyle Petrobrasn mukayesesini yaparsak 1973 ylndaki birinci petrol krizinden sonra Brezilya, Petrobras byk bir misyonla grevlendirdi: Brezilyann petrol ve doal gaz ihtiyacn karlamak. 1997de bunu salamak iin Petrobrasn zerklii saland ve 2006 ylnda Petrobras hedefine ulat. Dnyada ise TPAOnun, Kazakistan, Azerbaycan, Irak, Libya ve Kolombiya dnda aktif olduu bir alan yok. 1954 ylnda kuruldu her iki irket de. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 405 Her iki irket de ok youn bir ekilde gelimeye balad. Brezilyada rafineri, boru hatlar, petrokimya devam ederken Trkiyede Batman Rafinerisi, TPRA, PETKM, PRAGAZ TPAO hayata geirildi. Fortune dergisinin bu sralamasnda Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl 63nc sradayd, 1983 faaliyetlerine gre yaplan deerlendirmede. Petrobras ise 160nc sradayd. Bundan sonra Petrobras bymeye ve gelimeye devam etti, Trkiye Petrolleri ise gerileme dnemine girdi. Biz 2006 ylnda listeye giremedik, 70 bin varil petrol rettik. 1,8 milyar dolar gelire sahibiz. Petrobras ise 2007 ylnda 63nc sraya ykseldi. 2,4 milyon varil/gn petrol retiyor, 88 milyar dolar brt geliri var. Petrobrasn 2007de ykseldii bu 63nc srada, Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl 1983 ylnda yer almt. Bizim 1975 ylnda 204, 1987de 97 ve 1983te 63nc srada olduumuzu dnrseniz bu trend 2000li yllara tand takdirde Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl, Fortune dergisinin ilk 20 byk irketi arasnda yer alacak ve Trkiye iin ok gzel iler yapabilecek konumda olacakt. Ancak biz artk bu listeye giremiyoruz. 1989da 298incilie geriledik ve daha sonra da bu listede yer alamadk. 1983 ncesi TPAO 6327 sayl Kanunla zerk statde kurulmu, zel kanun hkmlerine tabi bir kurulu idi. Biz PRAGAZ, PETKMi, GSA, TPRA, POA, Batman Rafinerisini, BOTA ve Aliaay Trkiyeye kazandran bir kuruluuz. 1983 ylnda bu kurulularn tamam, Trkiye Petrolleri disentegre edildii iin Trkiye Petrollerinden ayrld ve Trkiye Petrolleri kolunu kanadn, ayaklarn, her eyini kaybetti. 1983ten sonra da Fortune dergisinin listelerine giremez oldu. Suudi Arabistan ok zengin petrol lkesidir. Sadece Basra kuanda petrol ve doal gaz mevcuttur. Suudi Arabistann geri kalan hibir yerinde 1gr petrol ve doal gaz mevcut deildir. ran btn petroln Basra kua dediimiz bu kuakta retmektedir. rann geri kalan btn bu alanlarnda hibir petrol ve doal gaz sahas yoktur. rann geri kalan btn bu alan yaklak Trkiyeyle ayn jeolojik ortam temsil etmektedir. Trkiye'nin retebildii btn petrol bu Basra kua dediimiz kuan Gneydou Anadoluda Trkiyeye giren ksmnda yer almaktadr ki II. Abdlhamidin haritas da bu erevedeydi. Bizim, Kurtulu Savandan sonra Gneydou Anadolu snrlarmz ngiliz jeologlar tarafndan bu Malatya dalarn takip eden bir hat boyunca izilmi. Ancak snrn asker nedenlerle korunurluunu artrabilmek iin snr gneye kaydrld ve o bakmdan bir miktarck petrol retilebilecek petrol sahas Trkiye'nin iinde kald. Yoksa yabanclar o gnden Trkiye iin petrol sfrlamay amalamlard. Karadeniz, Trkmenistandan balayan ve Azerbaycan, Rusya zerinden Romanyaya kadar uzanan bir kuaktr. Daha nce buradaki kuan Krm zerinden Romanyaya doru uzandn ve Karadenizde bir ey olmadn dnyorduk. Ancak yaptmz almalar bize Karadenizle Hazar Havzasnn ayn havza olduunu, yaklak on milyon yl nce Karadenizle Hazarn birleik denizler olduklarn, daha sonra ayrldn ve Hazardaki zengin petrol ve doal gaz yataklarnn Karadenizde de olabileceini gsterdi. Biz de onun zerine almalarmz Karadenize younlatrdk. 2010-2020 yllar arasnda Trkiye'nin ham petrol ve doal gaz faturas olarak yaklak on bir ylda 474 milyar dolar ham petrole ve doal gaza biz bir fatura deyeceiz. Ham petroln fiyat 80 dolar, doal gazn fiyat 320 dolar olarak alnmtr burada. leride bu rakamlarn ok daha fazla artacan dnyoruz. Enerji faturamz d ticaret amz artran nemli kalemlerden birisidir. rnein 2008 ylnda hi enerji ithalatna para harcamasaydk % 65 olan ihracatn ithalat karlama oran % 82ye ykselecek, 2009 ylnda ise % 92ye kadar ykselebilecekti. Bizim amacmz 2023 ylnda tamamen bu faturann sfrlanmas ynnde olacak. Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl en son Kolombiyada sondaj almalarna balamtr. nceki gn buradan da petrol bulunduuna dair mjdeli haberler aldk. Libyada, Irakta, Azerbaycanda ve Kazakistanda faaliyetlerimiz devam ediyor. 2008 ylnda Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl 1,8 milyar TL ile Trkiye'nin en krl kuruluu olmutur. Bu krn yaklak te 1i retimimizin satlarndan kaynaklanmtr, te 1i yurt d kaynaklarn geliri eklinde olumutur, dier te 1i ise kambiyo kr eklinde gelimitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 406 Trkiyede Gneydou Anadoluda petrol retiyoruz. Karadenizde Offshoreda ve Trakyada doal gaz retimimiz devam ediyor. Bunlarn dnda youn bir ekilde dier basenlerde de petrol ve doal gaz arama, retim almalarmz artrdk. Denizlerde 12 milin dndaki btn alanlar Bakanlar Kurulu kararyla Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn ruhsat dhilindedir. Akdenizde de 12 milin dndaki ruhsatlar Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklna Bakanlar Kurulu tarafndan verilmitir. Akdenizdeki ruhsatlarmzda biz hem petrol potansiyeliyle ilgili almalar gzetiyoruz hem de lkemizin bu alandaki, ekonomik alandaki iddialarn glendirmek zere, bayrak dalgalandrmak zere de almalarmz srdryoruz. Karadenizin petrol potansiyeli 2000li yllarda Amerikan Jeoloji Enstits tarafndan da ortaya konulmutu. Biz bu potansiyeli daha nce de tespit etmitik. Eer bu potansiyel bilinseydi 1900l yllarda Trkiye Cumhuriyetinin snrlar izilirken Karadeniz kylarnda pek ok devlet kurulur ve bu devletler birbirleriyle kavga ederler ve uluslararas hakemler de gelir buradaki paylardan kendilerine den miktarlar alrlard. Biz Karadenizdeki almalarmzda derin denizlere doru yneldik. Derin denizlerdeki almalar 2000li yllardan itibaren dnya apnda mmkn hle gelmitir. zellikle retim almalar 2000 ylndan sonra balamtr. Biz de bu trendi yakndan takip ediyoruz ve bu konuda tecrbeli iki byk irket Petrobras ve Exxon Mobille anlamalar imzaladk Karadenizde. Exxon Mobille bu blokta anlama imzaladk. Petrobrasla bu blokta anlama imzalamtk. imdi, getiimiz yln son gn Boazlardan geerek Karadenize gelen gemimiz, Sinop aklarnda byle bir noktada sondaj yapacak. Brezilyann, Petrobrasun bu ruhsatna Exxon Mobille ayrca cretini deyerek % 25 ortak olmutur. Biz, 12 milin ierisindeki karasularnda ise TPAO, Petrol Ofisi ve Stratic Enerjiyle, Toreadorla birlikte Akakocada doal gaz retiyoruz. Karadenizdeki ilk derin kuyuyu da Hopa Kuyusunu, en doudaki ruhsatmz da British Petrolium (BP) ile beraber amtk. Orada petroln oluumuyla ilgili ciddi veriler elde ettik. u anda bu verileri Karadenizin dier blgelerine tayarak mitli alanlar tespit etmi durumdayz. Karadeniz snr sorunu olmayan nadir denizlerden birisi, Sovyet Sosyalist Rusya dneminde Trkiye ile Rusya bir arada bu snr izdiler. Daha sonra, Rusyann dalmasyla birlikte kendi aralarnda snr sorunlar oldu. Ama hi kimse bizimle izilen snr reddetmek durumunda deil ve snr sorunu olmadan, herhangi bir problem olmadan u anda biz almalarmza devam ediyoruz. Akakocada 2004 ylnda ilk ekonomik doal gaz kefimizi yaptk, gnde 500 bin metrekp gaz retiyoruz. u anda, Romanyada gnde 1 milyon metrekp gaz retecek platformun inaat devam ediyor. O tamamlandktan sonra getirilecek. retimimizi ayaz tesislerine getiriyoruz, oradan da BOTA hattna vererek halkmzn kullanmna sunuyoruz. 1954ten beri karalarda alyoruz ve tamamen karalarda tecrbeliyiz, her trl aratrmay yapabilecek kabiliyete eritik. rnein, getiimiz gnlerde Isparta-Yuvakyde biz dnyann 47nci en derin kuyusunu kazdk, 7.216 metreye kadar indik bu kuyuda. Afrika plakasna ulamay hedefliyorduk, o plakaya da ulatk. imdi oradan elde ettiimiz neticelerle Toros kuanda yepyeni arama alanlarn deneyeceiz. 2004-2009 yllar arasnda su derinliinin yaklak 100 metre olduu alanlarda, rnein Akakocada yaptmz almalarda ve Kuzey Marmarada yaptmz almalarda tamamen tecrbe sahibi olduk. Bu tecrbeye gvenerek, rann South Pars Projesini yapabileceimize inandk ve o projeye girdik. Su derinlii arttka, 600 metrelere doru geldike bizim tecrbemiz azalyor. Burada birka tane kuyu deldik, ama henz tam tecrbeye ulamadk. nk maliyetlere baktnz zaman karalarda 50-100 milyon dolar olan maliyetler, s denizlerde 300-500 milyon dolar, derin denizlerde 5-10 milyar dolar, ama ultra derin denizlere getiimiz zaman, 2 bin metrelere getiimiz zaman ise 15-20 milyar dolar seviyelerine ykseliyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 407 Sinop Bir Kuyusunun su derinlii 2.150 metre, onun altnda da 3 bin 500 metre toprak ksmnda sondaj yapacaz. Yaklak 5 bin 500, 6 bin metrelik bir sondaj olacak. Bu geminin boyu 119 metre, eni 86 metre, ykseklii ise 122 metre. Yaklak bir futbol sahas geniliinde bir alan, 50 bin ton arl var. Alt aylk bir operasyonda 11 milyon litre su ve 20 milyon litre de motorin tketiyor. Geminin gnl, nakliyesi srasnda 500 bin dolar, yaklak 1 milyon dolarlk sondaj maliyeti var. Boazlardan geebilmek iin geminin kulesi kesildi ve yan tarafna monte edildi, o ekilde iki ayda Norveten Karadenize ulat. Boazlardan geerken geminin bu ksmna su aldrlarak, boyal ksma kadar gemi batrld. Boazlardan ancak o ekilde geebildi. Sinop Limannda imdi sondaj hazrlklar yaplyor. Akakocada 2007 ylnda doal gaz proses tesislerimizi hizmete aldk. 2 milyon metrekp kapasiteye ulaabilecek bir tesistir. Akakocadaki doal gazn retiminin artmasyla birlikte bu tesisten Trkiyeye yaklak 2 milyon metrekp gaz her gn verebilecek durumdayz. Bu, 350 milyon dolarlk bir yatrmdr. Trkiye'nin ilk ve tek doal gaz depolama projesini Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl gerekletirmitir. Kuzey Marmara sahasnda bulduumuz doal gazn nce retimini yaptk, daha sonra boalan rezervuara BOTAla bir anlama yaparak gaz basmaya baladk. Bunun iin ilave sondaj kulesi karadayken yaklak 1 kilometre derinlie, 1 kilometrede yatayda giderek bu rezervuarn ierisine gaz basabilecek bir sr sondaj delii atk. retimlerimizi de buradaki kompresrler vastasyla yapmaya baladk. 2007 Nisan aynda tamamland, 130 milyon dolarlk bir yatrm yaptk. 2,1 milyar metrekp depolama kapasitemiz var, bizim amacmz bu kapasiteyi 3,6 milyar metrekpe karmaktr. 1993-2008 yllar arasnda yaklak 3,9 milyar dolar bir kmlatif yatrmda bulunduk. 85 milyon varil petrol rettik. Kmlatif gelirlerimiz ise 4 milyar dolar civarna ulat. Kazakistanda ve Azerbaycanda retim yapyoruz. Libyada ve Kolombiyada arama, retim almalarnda bulunuyoruz. Sadece son gnlerin, Ocak aynn ortalamasna baktmzda, yurt dnda toplam 35 bin varil gnlk yurt d petrol retim hissesine sahibiz. Libyada tane ruhsat aldk. ki ruhsatta 5 kuyu kazdk, ancak herhangi bir petrol kefinde bulunamadk. Ancak, Murzuq Baseni denilen basende aldmz ruhsatta bir kuyu kazdk, petrol kefiyle sonuland. Murzuq Baseni, Osmanl Dneminde Fizan olarak adlandrlan blgedir. ok enteresan bir blge, Sahrann giri kaps. Burada Fizana giderken yolda Osmanl kalesini gryorsunuz. Bu kale Murzuqda ve stratejik nemi olduu iin, asker nedenlerle bugn dahi kullanlyor ve yapsal formunu olduka korumu vaziyette. Bu keif Libyada son on ylda yaplan en ciddi keif. O adan Libya enosisi de bizim kefimizden son derece memnun olmu durumda. Biz de burada yaklak 10 kadar sondaj yapmay planlyoruz. Burada kuyudan gelen petrol test iin ok remont bir alanda olduumuz iin sadece yakmak durumundayz. Burada petrol yakyoruz. Arkadalar bu testlerle bu kuyularn gnlk verimlerini hesap etmeye alyorlar. Irakta Gazprom, Kogas, Petronas konsorsiyumuyla beraber Badra sahasnn yrtme ihalesini kazandk. Burada yaklak 850 milyon varillik bir rezerv var ve 170 bin varil/gnlk maksimum retime karacaz. randa Pars sahas, merkez blokta bo olan 5 ve 7 numaral bloklar teklif ediyorlar. Bununla ilgili grmelerimiz ranla devam ediyor. ran projesi sadece 300 kiilik kalifiye eleman gerektiren bir byk proje. Son yllarda 560 kapsam d personel ve 525 kapsam iin personel aldk. Ancak, kapsam d personelimizin 357si, kapsam ii personelimizin ise 1.663 irketten ayrlm durumdalar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 408 Doal gazda yaklak % 2,6lk bir pay yerli retim olarak salanyor, petrolde ise yaklak 7,2lik pay biz yerli retimle salayabiliyoruz. Ancak, tamamen ithalata baml bir lke konumundayz. Bunu nlemek iin faaliyetlerimizi 2000li yllardan itibaren giderek artrdk. 2007 ylnda ahdenizin retime balamasyla yurt d gaz retimi balad. Yurt ii petrol retimi 2009 ylnda programlanandan 2 milyon varil daha fazla oldu. nk yaptmz keifler ve Petrol Kanunu gerei devraldmz sahalarla birlikte retimimizi 2 milyon varil daha artrabildik. Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl kurulduu 1954 ylndan bu yana srekli kr eden bir kurulutur, hibir yl zarar etmemitir, btn yatrmlarn kendi kazand parayla finanse etmitir. Sadece Hazineden ve DPTden yatrm iin izin alr ve onun dnda genel bteden bir parasal talebi olmamtr. Son on ylda Hazineye enflasyon dzeltmeli olarak 5 milyar TLden fazla bir katkda bulunduk. nmzdeki 2009-2010 yllarnda yatrmlarmz da bu gelirlerimizle finanse etmeyi planlyoruz. Ancak, Karadeniz yatrmlar artk 10 milyar dolarlk boyutlara ulatnda, o zaman yatrmlar iin muhakkak ki bir finans kayna yaratmamz gerekecek. Burada da grdnz gibi, 2010-2011 yllarnda 1 milyar TLnin zerinde yatrmlar bunlar. nk Karadenizde her bir sondaj yaklak 250 milyon dolara mal olacak. Bu ciddi yatrmlar karlamak iin de irketin ciddi bir salam finans yapsna ihtiyac var. Trkiye bu akmn dnda kalmamak iin BOTA ve TPAOyu da kapsayarak ekilde yeni bir enerji devi yaratmaldr. Bulunduumuz corafya petrol ve doal gaz asndan son derece zengin. Ancak, biz bu zenginlikten gereken pay alabilmi deiliz. Trkiyeden ne kadar ok boru hatt geerse Trkiye bu paydan o kadar ok fazla pay alabilir. Trkiye'nin gvenlii hem retici lkeler hem tketici lkeler tarafndan daha fazla hassasiyetle korunur. Yeniden yaplanma, bizim nemli sorunlarmzdan biri. Kurulu Kanunumuz, personel rejimindeki belirsizliklerin ortadan kaldrlmas asndan nemli. Ynetici kadrolara yaplacak olan atamalarda eksikliklerimiz var. Personel temini ve muhafazas nemli bir konu. KK mevzuat elimizi kolumuzu balayan bir mevzuat. Hibir ekilde hzl hareket etmemizi salamyor. En ufak bir ihalede bile ok zaman kaybna neden oluyor. Petrolclkte zaman ve para e deer eyler. Yurt dnda tekilatlanmamz iin TPAO Kanununun deitirilmesi gerekiyor ki biz Badatta, randa, Kolombiyada ve dier lkelerde tekilatlarmz kurabilelim. TPAO Kurulu Kanunu Taslan tamamladk ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlmza takdim ettik. Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl 6327 sayl Kanunla 16 Mart 1954 tarihinde kuruldu ve sermayesi paylara blnm bir anonim irket idi. % 99u, sermaye artlaryla kamu lehine deimi ve artk % 99u kamuya ait bir hle gelmitir. TPAO Kurulu Kanunu 10.10.1983 tarihli 98 sayl Kanun Hkmnde Kararnameyle yrrlkten kaldrlmtr. 18.06.1984 tarihinde 233 sayl Kanun Hkmnde Kararnameyle KT statsne brnd ve hisselerinin tamam devletletirildi. Ancak eski hissedarlardan Emekli Sand Genel Mdrl bu konuda dava aarak haklarn kazand ve hisselerini tescil ettirdi. Bu durum Trkiye Petrolleri iin artk yasal bir dzenlemeyi mecburi hle getirmitir. Emekli Sand dnda ok czi miktarlarda, yaklak 30 kiinin Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl hissedarl vardr. Bunun dnda birka kuruluun daha hissedarlklar mevcuttur. Bu hissedarlk yapsnn zlmesi gerekir. Bu da bir yasal dzenlemeyi zorunlu klyor. Personel rejimiyle ilgili acil bir dzenlemeye ihtiyacmz vardr. nk artan petrol fiyatlaryla personelimizi artk elimizde tutamyoruz ve projelerimizi yrtemez hle geliyoruz. Yurt dnda ofis ama yetkimiz yoktur. Bunun iin bir yasal dzenleme gerekmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 409 Enerji bamszlmz mmkn. Karadenizdeki potansiyel rezervler ok byktr. Trkiye Karadenizde yaplacak keiflere bal olarak 2023 ylndan itibaren petrol ve doal gaz ithal etmeyen bir lke olabilecektir. Szn z ise hedefe bir an nce ulaabilmek iin Trkiye'nin dinamik, gl, uluslararas petrol irketleriyle rekabet edebilecek yapda etkin bir petrol irketine ihtiyac vardr. TPAO bu ekilde yaplandrld takdirde, enerji bamszl hedefine 2023 ylnda eriebilecektir. Karalarda ve denizlerde bir sondaj tamamladmzda o sondajdan retim yapamayacak durumda isek o sondaj yaptmz yeri imentoyla kapatrz. Sondaj yaptmz yer yaklak 3 bin metre derinlikte ve 30 cm apnda balayan ve yer altna doru teleskopik olarak daralan bir boluktur. Bu boluun belirli zonelarna imento koyarak, yer altnda radyoaktif maddelerin, kirli sularn ve dier kirletici maddelerin yer stne kmasn nleriz. Bu kanuni bir gerekedir ve tamamyla evre koullar nedeniyle yaplmaktadr. Esas olan, etraf kirletmemektir. Ancak kirletildii takdirde bunun hem fiziksel yollarla hem de biyolojik yollarla temizlenmesiyle ilgili pek ok metot dnyada gelitirilmitir. Denizlerde petrol yaylm olduu zaman hemen o alann evrilmesi yaplmaktadr. O evrilen alann ierisinde derhl kimyasal reaksiyonlarla birlikte petrol toparlayacak ilemler yrtlmektedir. Bunun en son rneini biz iki yl nce BOTAn bir boru hattnda yaadk. Boru hattndaki bir delikten dolay bir petrol sknts olmutu. Derhl orada szntya mdahale edilerek, nce sznt nlendi, daha sonra da szan ksm -bir ksm da gle szmthem gle szan ksm hem de karadaki ksm, fiziksel ve biyolojik etkenlerle temizlendi. u anda o blgeler eski konumuna kavuturulmu durumda. Tuz Gl havzasndaki yer alt doal gaz depolamacl BOTA tarafndan yrtlen bir projedir. Bu projede, finansmanla ilgili giriimlerini tamamlamlar ve bu yaklak nmzdeki drt-be ylda tamamlanacak bir projedir. Tuzlar Hirfanl Barajndan gelecek tatl suyla eritilecek ve eritilen su da Tuz Glne dearj edilecektir. Bu ekilde yer altnda bir maara yaratlacak ve o maarann ierisine doal gaz konulacaktr. Bu tip yaplardan ok hzl bir ekilde geri retim salayabilirsiniz. Ancak bizim Kuzey Marmaradaki gibi yaplarmzda, sngerimsi yaplardan gelecek gazn, ekilecek gazn kapasitesi o yapnn zellikleriyle ilgili olduu iin, istediiniz kadar gaz ekemezsiniz. Romanya, dnyada ilk petrol kefedilen lkedir. Yz elli yllk petrol aramaclk tarihi vardr. Romanyann 1,9 milyar varillik rezervi, Trkiyenin ise 300 milyon varillik bir rezervi -ki bunlar retilebilir rezervlerdir- vardr. ran, Irak ve Suudi Arabistan, Kuveyt de dhil olmak zere, bu blgenin en zengin yataklarna sahipler. Romanya petrol ve doal gaz, bizim Karadenizde devam olan bir alan olacak. Bunu Karadenizde yaptmz sondajlarla ispatlayacaz ancak rann retim yapt alann dnda kalan bu Alp-Himalaya orojenezi dediimiz jeolojik dnemdeki tahribat nedeniyle nasl burada hibir petrol alan yoksa Trkiye'nin bu alanlar da Alp-Himalaya orojeneziyle etkilenmi, da kvrm kuaklaryla etkilenmi. Buradaki petrol ve doal gazla ilgili oluumlar engellenmi olduu iin, biz buralarda petrol bulamyoruz. Bu izginin kuzeyinde, Trakya da bu izginin kuzeyinde kald iin, burada bir miktar doal gaz buluyoruz. Bu kuaa baktmzda, rnein, rann South Pars Sahas dedii, Birleik Arap Emirliklerinin ise Kuzey Yldz dedii, Katarn Kuzey Yldz dedii sahann bykl dnyadaki btn doal gaz rezervlerinden daha byk. Sadece bu alan, Rusyadaki btn doal gaz rezervlerinden daha byk bir doal gaz rezervi ihtiva ediyor. Bu sistem, jeolojik dnem boyunca petroln ve doal gazn olumas iin en ideal artlar haiz olmu, petrol ve doal gaz olutuktan sonra bunlarn iinde barnabilecei en ideal rezervuarlara sahip olmu ve zerinde bulunan petrol ve doal gazn kamasn nleyecek en ideal rt kayalara sahip olmu bir alandr. Dnyann yarsndan fazla petrol ve doal gaz rezervi bu alandadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 410 Bu merkez ksmdan itibaren kuzeye doru gittike bu alanlarda yaplar klmekte ve petroln kalitesi deimektedir. rnein Kuveytte ve Irakta bahsedilen, Rumelya sahas 20 milyar varilden fazla petrol ihtiva etmektedir. Giderek kuzeye doru petroln kalitesi ve oluumu azald iin Trkiyeye geldiimizde artk bu milyar varillik rezervlerden sadece Bat Raman sahas kalmtr, onun da petrolnn gravitesi yaklak 12 APIdr. Yani, ok ar petroldr, ok zor artlar altnda retilir. Burada petrol ve doal gaz kuzeye doru giderek azalan bir trent takip etmektedir, onun iin Trkiyede petrol ve doal gaz sadece Gneydou Anadoluda, ngilizce tabiriyle leftover dediimiz krntlar tayan bir blgedir. Ancak, biz burada yaptmz yatrmlarda kr elde ediyoruz. Trkiye'nin en krl kuruluu olabiliyoruz ve buradan elde ettiimiz krlar da hazineye veyahut da genel bteye hibir talebimiz olmadan Karadenize aktaryoruz. Trkiye, jeolojik zellikler nedeniyle petrol ve doal gaz asndan anssz bir kuakta yer alyor. ansl olan kua Karadeniz ve Gneydou Anadoluda ise Trkiye Petrollerinin gerekli btn faaliyetleri srdrd eklinde olacak. Bazen petrol kuyular petrol bulunduu hlde kapatlr. Bir zamanlar petroln varili 10 dolard. Petroln varili 10 dolarken bu petrol iletmek iin 30-40 milyon dolarlk yatrm yaptnzda size bu retim maliyeti 20 dolara mal oluyorsa o petrol retmezsiniz tabii, kapatrsnz. Ancak petrol 60-70 dolara ktnda ekonomik hle gelir oradaki retim, o zaman o koyduunuz imentoyu sondajla delip tekrar retime gemek son derece kolaydr. Yani retimi engelleyici, tamamen ortadan kaldrc bir operasyon deildir. Bizim de zaman zaman bu ekilde geri dnerek petrol retimine baladmz kuyularmz olmutur. Kuzey Iraktaki petrol arama ve retim almalar nedeniyle biz Enerji Bakanlmz ve Dileri Bakanlmz nezdinde giriimlerde bulunduk. Trkiye Petrollerine bu alanlarda almas iin msaade edilmesini istedik. Ancak bu konuda olumlu bir yant alamadmz iin bu alanlarda almalarda bulunamadk. Ancak bunun yan sra birka Trk irketi bu alanlarda ruhsat alarak faaliyetini srdryor. Bizim ise Kuzey Irakla ilgili hibir projemiz yok, biz btn ilikilerimizi Badat Merkez Hkmeti ile yrtmek durumundayz. Ruhsatlar, Petrol leri Genel Mdrl tarafndan verilmektedir. Yaklak krk sekiz irket Trkiyede ruhsat sahibidir. Bunlarn yarya yakn yerli sermayeye sahiptir, dier yarya yakn ise gerek yerli gerekse yabanc sermaye ortaklnda kurulmu irketlerdir. Ruhsatlar belirli srelerle, rnein drt yllk bir sreyle verilir. Cudideki sondaj almalar bizim Chevron ve Perenco ortaklndaki konsorsiyumumuz tarafndan yrtlyor. ok ciddi bir potansiyel alan sz konusudur, bu alan ilk defa Cudi-1 kuyusuyla test edeceiz. ok zor doa koullar altnda. Kartal yuvalarnn olduu bir alandr. Ekonomik, retilebilir bir petroln var olduunu grdmz takdirde o kuyuyu retime alacaz ama bu kuyunun getirdii bilgiler bize o alanda daha pek ok kuyu amamz gerektiini sylyor. Bundan sonraki faaliyetlerimizi de o alanda Cudi-2, Cudi-3 eklinde artrarak devam ettireceiz. Yeniden yaplanm bir Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl gerek tecrbesi gerekse krl yatrmlar nedeniyle rafineri, petrokimya ve dier datm irketleri gibi konulardaki yatrmlar ok rahatlkla yapabilecektir. Bu gelime bize Trkiye iin dndmz hedeflere daha kolay ulamamz salayacak imknlar yaratacaktr. Petrol aramaclnda boyut nemli bir konu. Suriye snrndaki aramalarda petrol denizi zerinde olduumuz iddia ediliyor. Biz burada 25 tane, maynl alann temizlendii veyahut da ksmen o alanda girebildiimiz blmde 25 tane kuyu atk. Her birisinden ortalama 100 varil petrol retiyoruz. 22 tanesinden 2.200 varil petrol retiyoruz. 2.200 varil Trkiyenin gnlk 600 bin varil ihtiyacn dndnz zaman son derece kk bir rakam. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 411 Gneydou Anadoluda petrolmz var ama boyutlar itibaryla dndmzde Trkiyenin ihtiyacyla mukayese ettiimiz zaman bu ihtiyaca cevap verebilecek boyutlarda petrol maalesef bugne kadar bulamadk. midimiz hl devam ediyor. En zor artlarda Cudide bile gidip orada petrol aryoruz. Bunun dnda bulduumuz petroller kk boyutlardadr. Bunlar Trkiye Petrollerine bir finans katks salayp Trkiye Petrollerinin Karadeniz yatrmlarn finanse edecek bulgulardr. Onun dnda gnde 500 bin varil, 1 milyon varil retebilecek Basra kuandaki gibi petrol sahalarnn Trkiyede bulunma ihtimalinin ok dk olduunu dnyoruz. Gneydou Anadoluda ve Trkiyenin dier blgelerinde petrol arama almalarna devam etmemiz ve yeni jeolojik modelleri test etmemiz gerekiyor. Ancak Trkiyenin ihtiyacyla ilgili petrol ve doal gaz Karadenizden bulunabilecektir. TPRA rafineri faaliyetleri srasnda yer altna doru bir lokal kirlenmenin var olduu sylendi. Trkiye Petrolleri olarak herhangi bir yer alt kirliliine neden olabilecek bir madde, bizden kaynaklanan bir madde yer altnda bulunmad ve biz de evre konusunda da son derece dikkatli davranyoruz. O bakmdan Trkiye Petrollerinden kaynaklanan, Batman ilinin yer alt suyu ve su kirliliiyle ilgili bir problemi yoktur. TPRA rafinerisinin ok eski teknolojiye sahip olmas ve tanklarnn eskimesinden dolay bir miktar yer alt szntsndan kaynaklanan bir problem ortaya kmtr. O problem de daha sonra yaplan mdahalelerle halledildi ve yer alt sularnn temizlenmesi ilemlerine balanld II. Abdlhamitin yapm olduu harita bugn bile gncelliini koruyan bir haritadr. Bugn bilinen sahalar o haritada o gnden gsterilmiti. O gnden bugne pek ok blgemizde gerek Trk bilim adamlar gerekse petrol kurulular gerekse yabanc kurulular tarafndan pek ok harita tretilmitir. Bu haritalarn tretilmesi esnasnda bugn artk ileri teknolojiyi kullanyoruz, uzay fotoraflarn kullanyoruz. Yerin altna sismik dalga gnderiyoruz ve o dalgann geri dnyle yer alt filmlerini karyoruz. Yer alt hakknda hassas bilgiler elde ediyoruz. O bakmdan yer altnn petrol haritas srekli devam eden bir prosestir ve srekli karlr. Karadenizde 2000li yllardan beri yaklak 4 milyar dolara yakn toplam bir yatrm sz konusu. ki boyutlu sismikler, boyutlu sismikler. Sadece 2005 ylnda yaplan boyutlu sismik, dnyada yaplan sismiin % 20si Karadenizde Trkiye Petrol Anonim Ortakl tarafndan yaplmtr. Bu yer alt filmlerinin deerlendirilmesi sonucunda yer altnda olabilecek muhtemel petrol ve doal gaz alanlarn tespit ediyoruz ve bu alanlarda olabilecek muhtemel rezervlerin miktarn tespit ediyoruz. Onun iin Trkiyede, Karadenizde yaklak 10 milyar varil retilebilecek petrol rezervi sz konusudur ve yaklak 1,5 trilyon metrekp ki, tane ah Denizi kadar byklkte bir doal gaz rezervi sz konusudur. Bunlar tamamyla yer alt verilerinin deerlendirilmesi sonucu ortaya konulan rakamlardr. Artk bu rakamlarn imdi sondajla ispatlanmas aamasna geldik. Tahmin ettiimiz yerlerde eer tahminlerimiz doruysa petrol ve doal gaz bulabileceiz ve onu retime alabileceiz. Bu petrol ve doal gaz Trkiyenin krk yllk ihtiyacna yetebilecek miktardadr. Ancak somut veri sondajla elde edilecektir. Sondajlarn maliyetleri yaklak 250 milyon dolar olduu iin, insanlar mitsiz olduklar bir yerde 250 milyon dolar harcamay gze alamazlar. PETROL LER GENEL MDR AL ERDAL GLDEREN 09.02.2010 Bugn iin bilinen petrol rezervi ile retiminde gelinen nokta: 1. Petrol ve doal gazn lke ekonomisindeki yeri ve nemi, 2. Petrol arama, retim faaliyetlerine ilikin tespit ve deerlendirme, 3. Petrol sektrnde yeniden yaplanma olmak zere ana balktan olumaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 412 lkemizde tketilen enerjinin % 37si kmr, hidroenerji ve dier yenilenebilir enerji kaynaklarndan, % 63 ise petrol ve doal gazdan karlanmaktadr. Enerji tketimindeki en byk payn % 63 gibi bir oranla petrol ve doal gaza ait olmasna karn; ham petroln % 92'sinin, doal gazn ise % 98'inin ithalat yoluyla temin edildii dikkate alndnda, d almlarla salanan petrol ve doal gaz giderlerinin ekonomimize ok byk klfet getirdii kukusuzdur. Petroln retiminden tketiciye ulancaya kadar ki srete; arama, retim, iletim, rafinaj, depolama, datm ve pazarlama olmak zere her biri ayr nem tayan bu yedi sektrn faaliyetine ihtiya duyulmaktadr. Bir dier ifade ile, petrol sektr birbirine entegre olan geni bir faaliyet zinciridir. Bu sektrlerin bir btn olarak 2009 yl deerleriyle piyasa bykl, doal gaz hari 80 milyar lira civarndadr. Hazineye getirisi 43 milyar lira, direkt veya dolayl yoldan yapt istihdamn ise 500 bin kii olduu dikkate alndnda, petrol sektrnn lkemiz ekonomisi iin ne kadar nemli olduu daha iyi anlalacaktr. te yandan, sz konusu sektrel faaliyetlerin 1954 ylndan 2005 ylna kadar geen yarm asr akn srete tm i ve ilemleri Petrol leri Genel Mdrl tarafndan yrtlp, ynlendirilmitir. Bu sektrel grevlerden beinin 2005 ylnda EPDK'ye devredilmesi ile birlikte gnmzde, ham petrol ve doal gazn aranmas ve retilmesi ile ilgili faaliyetlerin gerek ynlendirilmesi gerekse denetlenmesi, bilindii zere Petrol leri Genel Mdrlnn grev alannda bulunmaktadr. lkemizdeki ham petrol ve doal gaz arama/retim faaliyetlerine katlan irketlere saysal olarak bir gz atacak olursak son sekiz yl iinde irket saysnda memnuniyet verici bir art olduunu grrz. Zira 2002 ylnda sadece 4 adet yerli ve 17 adet yabanc sermayeli olmak zere, toplam 21 irket faaliyette bulunurken, son sekiz yl iinde bu rakamda kayda deer bir art meydana gelmi, bylece 2009 yl sonu itibariyle irket says % 129 orannda artarak 24' yerli ve 24' de yabanc sermayeli olmak zere, toplam 48 adede ykselmitir. Bilindii gibi, petrol aramacl son derece yksek mali risk tayan ve byk ura gerektiren bir i koludur. Bu balamda, lkemizin jeolojik yapsndan dolay ham petrol genel olarak karalarda 2.500-3 bin metreden kartlabilmektedir. Bu nedenle bir kuyunun yaklak maliyetinin sondaj ncesi harcamalar da dhil, 3 ila 5 milyon dolar civarnda olmasna karlk, alan her kuyudan da petrol retilmesi mmkn olamamaktadr. lkemizde denizlerdeki bir arama kuyusunun sondaj maliyeti ise, denizin derinliine gre yaklak en dk 10 milyon ile 200 milyon dolar arasnda deimektedir. Bu arada TPAO ve Petrobrass, Brezilya ortaklnda nmzdeki gnlerde sondaj faaliyetlerine balanacak olan Sinop-1 arama kuyusunun sadece sondaj maliyetinin 300 milyon dolar olaca tahmin edilmektedir. Kuzey Denizi'nden Ekim ay sonlarnda hareket ederek, yaklak 8 bin kilometre yol kat ettikten sonra, getiimiz gnlerde stanbul Boaz'ndan geerek Karadeniz'e ulaan ve iinde bulunduumuz ayn ilk yarsnda sondaja balayacak olan Leiv Eiriksson Sondaj Platformunun alan genilii 5 bin metrekare, kule ile birlikte ykseklii 122 metredir. Bir baka ifade ile bu ykseklik 125 metre uzunluundaki Ankara Atakule ile hemen hemen ayn seviyededir. 50 bin ton arlndaki platformun denizde 20 metreye kadar batabildii, platformun dierlerinde olduu gibi demir atarak deil, uydudan ald sinyallerle pozisyonunu sabitleyebildii, platformun alt aylk bir alma program var olduu, bu alt aylk srete yakt olarak 20 milyon litre motorin tketecei, yirmi drt saat esasna gre ve 120 personel alaca ve barndraca, platformun gnlk maliyetinin yaklak 1 milyon dolar olaca, alacak Sinop-1 kuyusunda; su derinlii 2.200 metre, deniz dibi derinlii 3.325 metre olmak zere Trkiyede ilk kez toplam 5.525 metre derinlie inilecei ifade edilmelidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 413 Bir dier husus ise yaplacak sondaj almalarnn Karadeniz'de bu boyutta gerekletirilecek en byk derin deniz sondaj olmasdr. Bu ruhsat TPAOnun zerine bir ruhsatt. Brezilyann Petrobras irketiyle beraber yaklak iki sene nce bir ortaklkla beraber ruhsat blld. Masraflarn % 50si Petrobras tarafndan yaplyor ve onlar Brezilyann dnya irketi getirdi, kiralk bir ekilde alacak, alt ay sreyle alacak. Platform Boazdan geerken, 125metre tabii ykseklii, kesildi paraland bunun paralar. Sinopta imdi montajlar yaplyor. Sonularn Haziran sonuna alm olacaz. lkemizdeki petrol arama faaliyetlerine yaplan yatrmlar; 2002 ylnda sadece 100 milyon dolar iken, 2009 yl sonu itibaryla bu yatrm tutar 7 kat artarak 716 milyon dolara ulamtr. Bu meblan 366 milyon dolar TPAO'ya ve 350 milyon dolar da dier zel irketlere aittir. te yandan, petrol arama faaliyetlerinin yksek yatrm riskinin yannda, ham petrol fiyatlarnn da, yllar itibaryla krllk asndan olumlu ya da olumsuz olarak, petrol arama irketlerine yansd kukusuzdur. Bu durum, ayn zamanda devletlerin ekonomilerini de dorudan etkileyen nemli bir parametredir. Bu balamda, 2002 yl ortalamalarna gre bir varil brent ham petroln fiyat 25 dolar civarnda seyrederken, 2008 yl Temmuz aynda tarihinin en yksek deeri olan 147 dolar grdkten sonra, sert bir d yaanm, bylece 2008 ylnda bir varil brent ham petroln Aralk ayndaki fiyat 33 dolara kadar inmitir. Gnmzde bir varil brent ham petroln fiyat 70 dolar civarnda seyretmektedir. 6326 sayl Petrol Kanunu ile lkemiz 18 petrol blgesine ayrlm olup her bir petrol blgesinde irketler en fazla 8 adet petrol arama ruhsatna sahip olabilmektedir. Yine ayn yasayla, TPAO'ya dier irketlerden farkl olarak, her bir petrol blgesinde en fazla 12 adet ve toplamda 180 adedi gememek kaydyla ruhsat alabilme hakk tannmtr. irketlerin arama ve iletme ruhsat talepleri, Genel Mdrlmzce yaplan kapsaml bir inceleme ve deerlendirmeden sonra, Sayn Bakanmzn olurlaryla verilmektedir. 2009 yl itibaryla sektrde faaliyet gsteren 48 irketin zerinde toplam hlen 415 adet petrol arama ruhsat bulunmaktadr. irketlerin 2009 yl sonu itibaryla alm olduu kara ve deniz ruhsatlarnn 151 adedi TPAO'da, 264 adedi de dier irketlerde olmak zere, sektrdeki irketlerin uhdesinde toplam 415 adet arama ruhsat bulunmaktadr. Bahse konu 415 ruhsatn kapsad toplam 382 bin kilometre karelik alann dalmnda; TPAO 261 bin kilometre kare, dier 47 irket ise, toplam 121 bin kilometre kare alanda faaliyetlerini srdrmektedir. Trkiyede bu faaliyetlere baland 1934-2009 yllar arasn kapsayan yetmi be yllk dnemde, ylda ortalama 50 kuyu olmak zere toplam 3.727 adet kuyu almtr. Son sekiz yllk dnemde ise, 535 adedi arama ve 212 adedi de retim kuyusu olmak zere toplam 747 adet kuyu almtr. Bu balamda, 2002 ylnda sadece 35 adet kuyu alm iken, 2009 ylnda lkemizin petrol arama alannda sektr tarafndan bir rekora imza atlm, bir baka ifadeyle 1934 ylndan bu yana ilk kez bir yl iinde 101 adedi arama, 42 adedi de retim kuyusu olmak zere 2009 ylnda toplam 143 adet kuyu almtr. 2002 ylnda 2,4 milyon ton olan ham petrol retimimizde, az da olsa yllar itibaryla bir d grlmekte ise de yaplan yatrmlar bir nebze semeresini vermeye balam ve 2009 ylnda yeniden ham petrol retiminde 2,4 milyon ton seviyesi yakalanmtr. retim, 107 sahadaki 1044 kuyudan ve gnde ortalama 45.500 varil olarak gereklemitir. Ancak retilen ham petroln tketimimizi karlama oran ne yazk ki sadece bugn itibaryla % 8 civarndadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 414 2009 ylnda elde edilen 2,4 milyon ton ham petroln % 69'unu oluturan 1 milyon 650 bin tonu TPAO, % 31'ini oluturan 750 bin tonu ise zel sermayeli dier irketler tarafndan retilmitir. Grlecei zere toplam ham petrol retiminde en byk pay % 69 oranyla TPAO'ya ait olup, zel irketlerimizin retimi hayli dk seviyede kalmtr. 2002 ylnda 39 milyon ton olan ham petrol rezervimizin, 2008 ylna kadar yaklak 16 milyon ton retim nedeniyle 23 milyon ton civarnda kalmas gerekirken, yine bu dnemde, sekiz yllk srete gerek retim sahalarnn gelitirilmesi gerekse yeni keifler neticesinde, retilebilir ham petrol rezervimiz, 2009 ylsonu itibaryla 39 milyon tonu am bulunmaktadr. Ancak bu miktar rezerv, lkemizin sadece 15-16 aylk ihtiyacn karlayabilecek dzeydedir. 2002-2009 dneminde 7 adet ham petrol sahas kefedilmitir. Bu dnemde, yeni kefedilen petrol sahalarnn retilebilir tescilli rezervimize katks 1,5 milyon tondur. Ancak, mevcut sahalarn gelitirilmesiyle toplam rezerve 14,7 milyon ton katk saland dikkate alndnda, toplam rezerve yaplan katknn 16,2 milyon ton olduunu syleyebiliriz. Bunun yan sra, hlen retim aamasnda olan Manisa-Sarkz, Adyaman-ambayat ve Diyarbakr-Gneykrtepe gibi sahalarn retime alnmas ile birlikte ham petrol retimimiz 2010 ylnda daha da artacaktr. 2002 ylndan 2008 ylna kadar ykseli trendine giren doal gaz retimimiz, 2009 ylnda bir miktar d gstermi ve 729 milyon metrekp olarak gereklemitir. Her ne kadar bugn iin retimin tketimi karlama oran % 2 seviyesine inmi olsa da 2010 ylnda Akakoca ve Alpullu gibi yeni sahalarn devreye girmesi ile birlikte, doal gaz retimimizin ham petrolde olduu gibi bir miktar art kaydedecei kuvvetle muhtemeldir. 2009 ylnda retilen 729 milyon metrekp doal gazn % 19'unu oluturan 137 milyon metrekp TPAO ve % 81'ini oluturan 592 milyon metrekp ise dier irketler tarafndan retilmitir. Trkiyede doal gaz retimine baladmz 1976 ylndan bu yana toplamda 17,4 milyar metrekp olan retilebilir rezervimizin 11,3 milyar metrekp retilmitir. 2009 yl sonu itibaryla kalan retilebilir doal gaz rezervimiz 6,1 milyar metrekp olarak hesaplanmtr. Bu miktar rezerv, ancak iki aylk tketimimizi karlayabilecek dzeyde bir rezerv vardr u an iin. 2002-2009 dneminde, 18 adet yeni doal gaz sahas kefedilmitir. Kefedilen ve tescil edilmi olan bu doal gaz sahalarnn retilebilir rezervimize katks ise, 1,8 milyar metrekp, mevcut sahalardan salanan artn toplam rezerve katks ise 1,6 milyar metrekp olarak hesaplanmtr. Son dnemdeki faaliyetler sonucunda mevcut rezerve toplam 3,4 milyar metrekp katk salanm bulunmaktadr. Bu balamda, Akakoca ve Trakya'daki Alpullu sahalarnn da retime alnp, tescillerinin yaplmas ile birlikte, 2010 ylnda doal gaz retimimizde de ciddi miktarda artlar salanaca kukusuzdur. Gerek ham petrol gerekse doal gaz rezervlerimizin harita zerindeki dalmnda da grlecei zere; ham petrol rezervinin % 95'i ve doal gazn % 52'si Gneydou Anadolu Blgesindedir. Toplam ham petrol rezervinin % 5'ini bnyesinde bulunduran Marmara Blgesinde doal gaz rezervi % 37 olup, Karadeniz Blgesindeki doal gaz rezervi % 11 civarndadr. lkemizin bugne kadar potansiyel petrol alanlarndan; karalarda % 20'si, denizlerde ise ancak % 1'i sondajl olarak aranabilmitir. Bugne kadar yaplan aramalarn, % 75'i Gneydou Anadolu'da, % 17'si Trakya'da ve % 8'i de dier blgelerimizde gerekletirilmitir. 2009 ylnda sektrmz 716 milyon dolar yatrm, piyasa deeri 3,5 milyar dolar olan ham petrol ve doal gaz retimini gerekletirmek ve direkt olarak 10 bin kiiyi istihdam etmek suretiyle lke ekonomisine ok nemli ve ciddi katklarda bulunmutur. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 415 Petrol sektrnn yeniden yaplanmas kapsamnda yeni yasalarn karlmas gerei duyulmu ve ilk aamada 18 Nisan 2001 tarihinde 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanunu yrrle konulmutur. Mteakiben Bakanlmzn direktif ve koordinesinde, Genel Mdrlmzce hazrlanan ve 20 Aralk 2003 tarihinde yrrle giren 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu ile 13 Mart 2005 tarihinde yrrle giren, 5307 sayl LPG Piyasas Kanunu uyarnca, Genel Mdrlmz uhdesinde bulunan bu tr grevler, 2005 ylnda EPDK'ye devredilmitir. Petrol piyasas ve LPG piyasas yasalarnn yrrle girmesi ile birlikte 1954 ylndan bugne kadar alt kez deiiklie uram olan 6326 sayl Petrol Kanunundaki dzenlemelere ilikin maddelerin, ksmen ilevselliinin kalmamas nedeniyle, yeni bir Petrol Kanunu yaplma gerei duyulmutur. Bylece, gnmz koullarna gre yeniden hazrlanan ve hlen TBMM gndeminde bulunan 5574 sayl Trk Petrol Kanunu'nun yrrle konulmas ile birlikte, petrol sektrnn yeniden yaplanmasnn son halkas da tamamlanm olacaktr. Ancak, yeni Kanunun baarl bir ekilde uygulanmasn teminen, Petrol leri Genel Mdrlnn 1954 ylna dayanan tekilat yapsna ilikin dzenlemenin de, gnmz koullar ve emsal kamu kurumlarnn yaplar dikkate alnmak suretiyle, kkl bir reorganizasyona tabi tutulmas ve anlan yasa ile birlikte e zamanl olarak yrrle konulmas gerekmektedir. Sz konusu yeni yasann yrrle konulmas ile birlikte lkemizde sektrmzn daha fazla yatrm, daha fazla arama, daha fazla retim ve daha fazla istihdam ve doal olarak daha fazla vergi salamak suretiyle, petrol arama ve retim sektrnn lkemiz ekonomisine maksimum katma deer kazandrmas hedefimize de ulalm olunacaktr. Bylece, sektrn hlen yaad sorunlarn da byk lde zme kavuaca kukusuzdur. Yerli ve yabanc sermayeli petrol arama-retim irketlerinin de yakinen takip ettii sz konusu yasann yrrle girmesi ile birlikte lkemizdeki petrol arama faaliyetleri de ivme kazanacaktr Petrol leri Genel Mdrl 1954 ylnda kurulmu. Ancak petrol sektrnn bymesiyle, lke ekonomisi ierisinde genilemesiyle beraber bu kanun yetersiz kalm, sektrn yeniden yaplanmasyla ilgili ilk kanun Doal Gaz Kanunu 2001de km, 2002 ba itibaryla Trkiyede petrol sektrnn yeniden yaplanmasyla ilgili yeni bir dnem balamtr. Doal Gaz Piyasas Kanunu, hemen akabinde yce Meclisin onayyla beraber Petrol Piyasas Kanunu, 5015, ondan sonra LPG Piyasas Kanunu, en sonda Petrol Piyasas Kanunu. 2002yi baz almamzn esprisi, bu yeni dnem, yeni sre ve yce Meclisin kard yeni yasalar dnemini bir bakma mukayese etmektir. Ekonomik sorunlar nedeniyle esasen ekonomiyle olmas gerekir. Yani krllk oranlarnn ok dk olduu, rekabetin ok youn olduu, ellinin zerinde datm irketi var. Trkiyede 20 bine yakn istasyon var u anda. Burada yapmamz gereken olay istasyon saylarn yeni datm irketi verilmesindeki, ruhsatlandrlmas konusundaki koullar yeniden gzden geirmektir. Bunun yannda, ulusal marker sistemini youn bir ekilde EPDKnin uygulamas lazm, koordine etmesi lazm. Yine Gelir daresi Bakanlnn, Maliye Bakanlnn yazar kasa uygulamas vard. Onlarn denetlemelerinin yaplmas lazm. Gmrkten sorumlu Bakanlmzn, Gmrk daresinin, yurt dndan gelen akaryaktn uydudan takip edilmesi, kontrol edilmesi, bunlarn gmrklenmesi iin bir almas var. O almann bir an evvel sonulandrlmas lazm. nk esasen, kaakln byk bir ksm ithalat yoluyla yaplyor, byk partilerde yaplyor.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 416 ok denetime ihtiya var, ok kontrole ihtiya var ama esas kontrol, denizden gelen byk partilerde olmaldr. thalat gzel bir ekilde gmrk tekilatnn disipline etmesi lazmdr. 5574, bu say ald, bir nceki Cumhurbakanmz dneminde kke gitti. Drt maddesiyle beraber veto edildi, numara ald ama o ekilde Mecliste. Petrol leri Genel Mdrlnn elli be yllk istatistik verileri Trkiyede bugne kadar denizlerin % 1 arandn gsteriyor, % 99 bakr. Karalarn da o gnn koullarna, o gnn teknolojisine, o gnn petrol fiyatlarna gre % 20sinin arandn gsteriyor. Yani % 80 bakir. Etrafmz petrol zengini lkelerle dolu ama yeterince aranmam. 3 bin tane kuyu alm. 2009 ylnda bu sektr, 706 milyon dolarlk bir yatrm gerekletirmi. Bunun 366 milyon dolar Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklnn, 350 milyon dolar da zel sektrn. Ciro bakmndan yine bakarsak yabanc irketlerin cirosu yerli irketlere gre biraz daha yukarda, hatta bir hayli yukardalar. Yabanc irketlerden u son dnemde Petrobrasla birlikte ite Trkiyeye gelerek faaliyetlere katlacak olan Exxon irketi u an dnyann en byk irketlerinden bir tanesi yani btn sektrler ierisinde en byk irketlerden bir tanesi. Bunun yannda Petrobras, Chevron, ciro bakmndan olduka yksek, yani dnyadaki faaliyetlerini gz nne getirdiimizde bizim yerli ve en byk irketimiz olan TPAOdan bile daha byk irketler. nemli nokta ise Ege Blgesinde retim faaliyetine geecek olan yerli irketlerimiz de var. Gneydou ve Trakyann dnda, Bat Karadenizi de ben Trakyaya yakn olduu iin beraber deerlendiriyorum, ilk defa Ege Blgesinde petrol retimine geeceiz. Trkiye Petrolleri bir anonim ortaklk. Trkiye Petrolleri de sektrdeki dier zel sektr irketleri gibi Petrol leri Genel Mdrlnden yazl kanunlar erevesinde ruhsat alan, lisans alan ve sahada yatrm ve retim yapmaya alan bir irket. Biz dzenleme, denetleme yapyoruz, EPDKnin dier sektrde yapt gibi. Biz de onlara msaade veren, onlarn almalarn bize verdikleri raporlar kapsamnda, verdiimiz ruhsat kapsamnda denetleyen bir rol stleniyoruz. 1954te Genel Mdrlk olarak kurulmu ama bunun amac u: O gnn koullarnda Trkiyede petrol arama ve retme sektrnde yatrm yapacak zel sermaye yok. te o zaman TPAOyu arama ve retim iin kurmu, Petrol Ofisini petrol datm ve pazarlama iin kurmu, bilahare TPRA da o retilen ham petrol mamule dntrmek iin rafineri olarak kurmu, PETKMi de petrokimya olarak kurmu. Trkiyede bu sektrde yeterli zel sermaye olmad iin. Ama yllar ierisinde nce Petrol Ofisi zelletirildi, Akabinde TPRA zelletirdi, oradan ekildi. te getiimiz yl ierisinde PETKMi zelletirdi, PETKMden ekildi. Ama TPAOnun yapsnda bir deiiklik olmad, Trkiye Petrolleri hlen % 100 kamu sermayeli petrol aramacl yapan bir irket. Trkiyede petrol aramas yapan Petrobras irketinden TPAOnun fark yok, ilevsel olarak bir fark yok. Ama biri yabanc sermayeli, biri kamu sermayeli bir irket. Biraz evvel sylediimiz yerli irketlerden herhangi biri var deil mi, o zel sermaye; bu, Devletin sermayesi. Ama sonuta bizim portfye baktmzda bizden ruhsat alan, lisans alan ve o kapsamda sahada arama, retim yapan bir irket, aramzdaki fark bu. Yatrmn krll ve verimlilii petroln fiyatyla da alakal dnya pazarnda. Yani imdi baktmzda petroln varili bundan on be sene nce 10 dolar olduu bir dnemdeki ekonomik olmayan, rantabl olmayan bir kuyu, 150 dolar olduu zaman rantabl olabiliyor. Karadaki ruhsatn sresi, batan drt yl sreyle veriyoruz o ruhsat nk bunun sahaya inmek iin gerekten masa banda da nce bir allmas gerekiyor. Drt yl sreyle veriyoruz ve ruhsat vermeye yetkili merci Sayn Bakan, Bakann oluruyla veriyoruz. Drt yl verirken drt yllk bir program alyoruz irketten yani birinci yl, ikinci yl, nc yl, drdnc yl ne yapacak. Bunlarn hepsinin ruhsat verme esnasnda kaytlar var. Petrol leri Genel Mdrl lisans veriyor ve denetim grevi yapyor. Denetimde irketin veri taahhdn yerine getirip getirmedii konusuna baklyor. Bunun sonucunda yerine getirmeyen irketler varsa onun hakknda feshetmeye kadar gereini yaplyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 417 Buradaki en kritik noktalardan bir tanesi, bu ruhsat sresinde kuyu ama olaydr, sondaj yapma olaydr. Esas burada, irketin ciddiyetini ortaya koyan hareket odur, fiil odur. Esasen yatrmdaki ciddi rakam da odur. Karada en az , be milyon dolardr bir kuyunun alma maliyeti. Onda da kanunda en fazla azami nc yl koymuuz. Baz irketlere, taahhtlerine gre, tabii aralarnda bir mukayese yapmak asndan birinci yl, ikinci ylda da kuyu ama artlar olabiliyor, en fazla nc ylda kuyu amad zaman direkt onun ruhsatn iptal ediyoruz. Burada baktmzda, yine iyi koullarla, iyi almalarla beraber srdrdnde, bu ortaya konulduunda iki yl daha uzatma verebiliyoruz drt yl verdiimiz ruhsata. Arkasndan da yine iyi koullarda almas verimli gidiyorsa, bunlar baya sre alan konular. Bu sefer de Bakanlar Kurulunun kararyla beraber bir iki yl daha sre veriyoruz. Burada da 50 bin dolar teminat alyoruz. Yani eer bu ikinci ylda da yine kuyu ama grevini ifa etmezse o hazineye irat kaydediliyor ve ruhsat feshediliyor. Yani karadaki bir ruhsatn en fazla, maksimim, iyi niyetle, hsnniyetle alan bir irketin zerinde kalma sresi sekiz yldr. Denizde onun % 50si orannda artyoruz, artlar biraz daha ar. Sekiz buradaysa, en fazla orada da ite altyla balyoruz, on ikiye kadar kabiliyor. Ruhsatn verili sresi bu ama retim gerekletikten sonra, keif gerekletikten sonra retim yaparsa orada baka bir sre balyor. retim yapldktan sonra, yani retim bizim arkadalarmz tarafndan -yani o literatrde keif diye geiyor petrol kefi diye geiyor- keif olarak tescil edildikten sonra, o zaman arama ruhsat iletme ruhsatna yani retim ruhsatna dntrlyor. Bu sefer iletme ruhsat sreci balam oluyor retimden sonra. retim ncesi dnem arama ruhsat, retim sonras dnem iletme ruhsat. letme ruhsatnda bu tabii ki ciddi bir yatrm, ciddi bir emek olduu iin batan yirmi yllk bir sreyle veriliyor. irket yatrmlar ve almas, gayretleri iyi gittii sre zarfnda art on yl Bakanlar Kurulu kararyla uzatlyor, Bakan oluru da deil. Yine irket verimli ve iyi almalar yaparsa art bir on daha oluyor. Toplamda maksimum u anki Kanun, Bakanlar Kurulu kararlaryla beraber krk yla kadar bu sreyi tamamlyor. Gnlk ortalama bin varil retim yapan bir sahadan elde edilecek, Devlet ne kadar kazanacak, irket ne kadar kazanacak, byle bir rnek bir tablo almas yaptk. Bu tablonun sonucunda yle: te petroln de bir varilinin 100 dolar olduu varsaymndan hareket ettik. Burada bin varil retilirse bu retimin sonucunda Devlet toplam 100 bin dolar kazan zerinden 34.100 dolarn Devlet alyor, irketin net geliri ise 45.900 dolar arasnda kyor. Trkiye ekonomisi petrol sektryle ilgili 2001, 2002den balayan srete yeni bir yaplanma dnemine girdi ve orada da ite serbest piyasa ekonomisi kapsamnda bir model erevesinde, Petrol Ofisiyle ilgili, TPRAla ilgili, PETKMle ilgili gelimeler var. TPAOyu yakn mesafeden takip eden yerli veya yabanc sermayeli zel sektr irketinin arasnda ok ciddi bir makas fark var. Bu petrol arama sektrne birlik koyduumuzda orada en az on irketin, on be irketin birinci lig gibi yakn mesafede birbiriyle rekabet edebilecek bir mesafede, orantl bir ekilde birlik oluturmas lazm. Alt yap olarak ruhsat vermenin dnda o sahada bir yatrm yaplmamaktadr. Ancak irketler, tabii ki gittii yerlerde boru hatlar, orayla ilgili ulam asndan yol yaplmas veya yolun dnda birtakm ihtiyalarn giderilmesi iin bu yatrmlar kendisi stleniyorlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 418 TRKYE MERMER DOAL TA VE MAKNALARI RETCLER BRL YNETM KURULU BAKANI SELAHATTN ONUR 11.02.2010 Trkiye'nin deiik blgelerinde 16 tane blgesel derneimiz, 2 tane ihracat birliimiz ve 100n zerinde byk ihracat ve retim firmalarmz vardr. Grevlerimiz; Trkiyedeki mermer sektrnn geliimini izlemek, skntlarn tespit etmek, brokrasiyle olan ilikilerde sektrmze kpr olmaktr. Trkiye, mermer konusunda dnyann sayl, ansl lkelerinden biridir. MTAnn bilgilerine gre dnya rezervlerinin te 1ine yakn Trkiyede olup, dnya retiminin % 10u civarndaki bir rakam Trkiye tarafndan yaplmaktadr. 200e yakn lkeye 1,4 milyar dolar civarlarnda bir ihracatmz var. Bu ihracatmz toplam maden ihracatnn % 50sine tekabl ediyor. Sektrde 220 bin civarlarnda bir istihdam salanmaktadr. lkemizin seksen bir vilayetinde ocak ve fabrikalar mevcuttur. Genellikle altrdmz, istihdam ettiimiz iiler ok kalifiye olmayan; kyden, kentten alnan hatta okumas, yazmas olmayan kiilerdir. ilerimizi, mhendis ve teknik elemanlarmz balarnda olmak kaydyla, ocaklarda ve fabrikalarda eitiriz. Dnya rezervlerinin ouna sahip olmamza ramen, rettiimiz ve ihra ettiimiz rnlerimiz miktar olarak azdr. Tm dnyada gelien lkelerin balang noktalarnda hep madencilik gelirleri var; kiminde kmr, kiminde demir, kiminde baka metal madenleri var. Politika koyarken de ncelikle insan odakl, evre odakl politikalar koyarak balamlar ve bu durumlara gelmiler. Madencilik sektrnn tamamn kapsayan bir Bakanln olmas gerekiyor. % 65e varan vergi ykyle allmaktadr. ok yerden izin alnmaktadr. 1984 ylnda, lkemizin ihracat hamlesine balad yllarda mermer sektrnn ihracat rakam 9 milyon dolarken, 2008 ylnda bu rakam 1 milyar 422 milyon dolar, aa yukar 150 kat gibi bir rakam ulamtr. Trkiye maden bakmndan ok zengindir. Diyarbakrndan, Elzndan, Malatyasndan stanbulun Kartalna varncaya kadar mermer var. En son Tuncelide yoktu, o da ald. Seksen bir vilayette mermer var. Amerikann New York ehrindeki havalimannn bir maazasnda Eskiehirin ubrem ta var, yerde. Beyaz Sarayda baka bir Trk ta, inin baka bir otelinde gene bir Trk ta. Ksaca dnyann eitli lkelerinde gzel binalarn ounda Trk ta var. Tabii, bunlar biz kendi kendimize yapmadk, Devletimizin de desteiyle yapld. Ama birtakm skntlar da beraber yayoruz. Trkiye, petrol yataklar zerinde bulunmayan bir lke ama madeni ok zengin bir lke. Bir tek mermeri deil ok eitli madenleri var. Dnya petrol zerine u an kurulmu. Btn konumalar, btn savalar, lkeler arasndaki savalar Yabanclarn lkemizde maden ocaklarn, mermer ocaklarn almas baka bir konudur. Ad Trk irketi ama bakyorsunuz % 1, % 2 bir Trke vermi, geri kalan tamamen yabancnn. Kendi iilerini de getirecekler, tamamen oca da kendisi iletir hle dnecek. Bu, dnyann her yerinde yaplyor, Trkiye'nin de bana gelecek olan bu. Hlbuki son olarak Cezayirden alnan bir Kanun2u biliyoruz: % 30 yabanc, en az % 70 Cezayirli olmak zorunda; Almanyada bakyorsunuz % 51 Alman, % 49 yabanc. Yabanc ortakl mermer ocak iletme irketleri, iinde iledii ta yurt dna karrken deta maliyeti zerinden karmakta, bizim mermercimiz bunu gtrrken krn da koymaktadr. Bundan dolay Devlete bir vergi geliri douyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 419 8 milyon dolardan 1 milyar 422 milyon dolara gelmi sektrde bugn, bizi evreciler ok fazla suluyor. Orman Bakanl bedel, aa kesme paras, yer paras, tahsis alyor. Direk diktiim zaman elektrik alacam direin sana, soluna; glge paras alyor, er metre. Ald parayla benim sahama bir tane aa dikmiyor. Orman Bakanl da bizden ald paralarla bunu da kendisi yerine getirmeli. yle bir yaptrm da getirilebilir: Bir maden veyahut da mermer altrcs elli tane aa kestii takdirde bunun en az 3-4 misli aac kendi sahasnn etrafna dikip bakma ykmll getirilebilir. Kyl vatandalarmz sahalar kendilerinin zannediyor. Yani Devletin size verdii, btn ykmllklerini yerine getirerek aldnz ruhsatlarn, alma yerlerinin normalde o kyn kendi mal olduunu sylyor. Otomotiv sektrnn 20 milyar dolar civarnda ihracatlar var. Bunun % 12si katma deer olarak bu lkeye giriyor. 2,2 milyar dolar brakt katma deeri var. Bizim direkt madencilik rnlerimizin brakt katma deer otomotiv sektrnden ok fazla. Ancak sektrmz tantamyoruz. Reklammz, promosyonumuz yok. Bugn, mermer grubu 100 hektarlk sahada alabiliyor. Yeniden bu ruhsatlarn blnebilmesine hak tanmak, ans tanmak lazmdr. Bu ok nemli bir konu. Bu ekilde birok daha yeni maden ocaklar alacaktr, mermer ocaklar alacaktr. Bundan lkemizin, ekonominin, Devletin ald pay da ok daha fazla olacaktr. lkemizin mcr tesislerine ihtiyac var, nk onlar olmazsa binalarmz yaplmaz, barajlarmz yaplmaz. Yalnz, onun uygulamas ve denetimini farkl bir ekilde yapmakta fayda var. Ya Maden Kanununun dna karlr, yine zel idarelere verilebilir bunun bandan sonuna kadar prosedr veya Maden Kanununun ierisinde kalarak, ayr bir grup yaplarak farkl bir ekilde disipline edilebilir. Mermer sektr olarak kamuoyunda en ok tepki aldmz olaylardan biri de, mermercileri aynen ta ocaklar gibi grmeleri. Ama bizim alma prensiplerimiz ayr. Mermer ocaklar dnyann en son teknolojisi kullanlarak tel kesme ve su yntemiyle altrlmaktadr. Doaya braklan herhangi kt bir artk yok. Mermer ocaklarmzdaki veya fabrikalarmzdaki artklarmz kamunun, bata belediyeler olmak zere, yasal bir dzenleme yaplarak bizim artklarmz kullanlabilir. Yani moloz olarak tarif ettiimiz, blok yaparken kullanamadmz baz malzemeler var, onlar krlarak alt yap tesislerinde kullanlabilir. Ama bunun bir yasal dzenlemesi ve zorunluluu getirilmesi gerekir. Trkiye'deki ormanlk alanlarn safi on binde 2sinde madencilik faaliyeti yaplmaktadr. Bu rakamlar Orman Genel Mdrnn verdii rakamlar olup u anda 34 bin hektarda madencilik faaliyeti yaplmaktadr. Ayrca 35 bin hektar da kendileri aalandryorlar yani her yl aalandrdklar kadar biz u ana kadar yer igal etmekteyiz. Gittiimiz yere ormann kendi amad yollar biz aarz, ormana faydal oluruz, braktktan sonra o yol orada zaten kalr. Trkiye'nin en byk skntlarndan biri de sermaye birikimi. lkemizde sermaye birikimi, mermer sektrnde yava yava gelimektedir. Bu sermaye birikimine yardmc olmak iin de mermercinin en deerli eyi ruhsatlardr. Bu ruhsatlarn teminat olarak kullanlmasyla ilgili bir dzenleme yaplmas nemlidir. Mermer olarak 1,5 milyar dolarlk bir ihracat yapyoruz. Maden ihracat olarak ele aldmzda yan rnleriyle birlikte 15 milyar dolar. Ama madenciliin lke ekonomisine katks 28 milyar dolar. Madencilik bata normalde birim yatrm maliyetine oranla otomotiv, elektronik, beyaz eya gibi sektrlerle mukayese ettiimizde 8-10 kat fazla istihdam salayan, krsal kesimde istihdam salayan bir sektrdr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 420 Dnyada doal taa talep her sene % 30 artyor. Amerikada ekonomi iyi olursa inde iler ok iyi olur, Hindistanda iyi olur, dnyann birok lkesinde iyi olur. Bylelikle tm dnya birlikte gider, biz de bu akntnn iinde eer krekleri iyi ekersek ok daha iyi bir seviyeye gideriz ve bu krekleri ektiimiz sandaln iinde de mermeri gtrrz. nk mermer bizim hazinemiz ve istihdam salayan, ekonomiye gerekten % 100e yakn katma deer salayan bir sektrdr. Dnyann en zengin mermer rezervlerine sahip olmamza ramen dnyadaki en ar bindirilmi vergilerle alan bir sektrz. TV % 70. Dnyann en pahal petroln, dizelini kullanyoruz -ki bizim ocaklarmz tamamen motorinle, devasa makinelerle alan ocaklarbundan dolay maliyetlerimiz yksektir. Trkiye'de mal ileyip de satmalyz. Trkiye'de petrol giderlerinden dolay, yakt giderlerinden dolay nakliyat ok pahal. Bir de nakliyatn deiik mahzurlar var, yollar andryor, kazalara sebebiyet veriyor. Marshall yardmlar geciktirilmi, daha ok kamyon, kara yolu nakliyeciliine nem verilmi. Trkiye'nin bu ynde bir eksisi var. Demir yolu tamaclna nem verilmesi gereklidir. Sektrel tevik verilmesi lazmdr. Madenleri bulunduu yerde aarak ocaklarmz ve evreyi de dnerek en yakn yere veya mmknse iine kurmamz lazm. Kamu menfaati varsa madenler ikinci, nc sradadr. Sanayinin gelimesiyle birlikte mermerin yannda endstriyel ham maddelerle ilgili retimlerimiz de 1965 ve 70li yllardan sonra geliti. zellikle seramik ve cam sektrndeki gelimelerle endstriyel ham madde retimimiz olduka artt. Yerlere denen granit seramik retiminin 1990l yllarda artmasyla beraber, feldspat retimimiz 7 milyon tonlara ulat. Dnyann en kaliteli feldispatlar da bizim Bat Anadolu blgemizde karlyor. Gllk Limanndan da ihra ediliyor. Bunun yannda boya sektrne ynelik olarak kalsit ihra ediyoruz. Beyaz mermerlerin krklarn ihra ediyoruz. Bizim madencilikteki sermaye birikimimiz yeni yeni olumaktadr. Dolaysyla evrecilik faaliyetlerimiz, dzenleme faaliyetlerimiz de tabii ki sermaye birikimine bal olarak yaplmak durumundadr. Yasal dzenlemelerle beraber evrecilik adna olumlu admlar atyoruz. Bizim madenciliimiz de artk evrenin kendileri iin ok nemli olduu, evrecilik faaliyetleriyle beraber madencilik faaliyetlerini srdrmek gerektii bilincine varmtr. Ayrca yasal dzenlemeyle bunlar kontrol altna alnmtr. Maden Kanunu gereince bir proje verildiinde bunun rehabilitasyon projesi de verilmektedir. Ta ocaklar 2004 ylnda kan 5177 sayl Yasaya kadar, Ta Ocaklar Nizamnamesine gre faaliyet gsteriyordu ve yz yldr denetimsiz olarak bu faaliyetler yrtlyordu. 5177 sayl Kanunla bir miktar kontrol altna alnd. 3573 sayl Zeytincilik Kanununa gre biz oradaki, 20nci maddedeki uygulamay yapmaya kalkarsak Edirneden Nizipe kadar olan btn sanayi tesislerini kapatmamz lazm. Zeytinlik alanlara 3 kilometre mesafeye kadar olan ksmda vegetatif ve generatif geliimini etkileyen sanayi tesisleri, toz ve duman karan tesisler kurulamaz, altrlamaz. deniyor o hkmde. imdi byle olunca, biz Ege Blgesinde yayoruz. TPRA, PETKM, SEKA Kt Fabrikas bunlar da dhil olmak zere bunlarn hepsinin faaliyetlerinin durdurulmas lazmdr. Bugn dnyada en byk zeytincilik yapan ilk be lke: spanya, talya, Yunanistan, Fas ve Trkiye. Buralarn kanunlarn incelediimizde, madencilikle olan ilikisini aratrdmzda orada gelen kanunda Ant aalara 10 metre mesafeye kadar yanalamaz. hkm var, dier trl herhangi bir kstlama yok. Madencilik ve zeytincilik olaynn birlikte incelenmesi gerekmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 421 Talarmz antibakteriyel, anti mikrobik bir de evinizde yerlere dediinizde antistatik. nsanda biriken statik enerji var, onu da atyor. Btn dnya bunun farkna varm. imdi dnyadaki bu % 30 art bundan dolay. Tm dnya doal taa, bizim talara yneliyor ve bugn Amerikada granit ithalat konusunda byk problemler var. u anda hepsini kontrol altna aldlar, girite ve belki de durduracaklar. Byle bir alma var iken bizim hastanelerimizde, havaalanlarmzda devaml ithal granit kullanlyor. inden k ucuz. Maliyetler ok ucuz, bir de in ihra ettii taa % 35 devlet destei veriyor. Bugn Trkiyeye ithal edilen ta 250-300 milyon dolar civarnda. Dnya piyasalarndan ok daha ucuz deiliz. Rekabet ediyoruz, dnya piyasasna uygun rekabet ediyoruz. Dnyada proje pazar % 10, % 90 dier, bizim pazar. Sahalarda grnr muhtemel rezervlere karar verilmitir. Ancak, pasa dkm yerine karar verilmemitir ve buna hibir imkn tannmamtr. Bir ie balarken, evreyle ilgili rapor alnmakta ve taahht edilen dnda davranlmamaktadr. Madenciliin yaplamayaca yerler Kanunda belli; ST alanlar, zel alanlar var, buralarda zaten madencilik yaplmyor. Maden oca iletmecilii bittikten sonra muhakkak ki buralarn aalandrlarak rehabilite edilmesi gereklidir. Fakat mermerde bunu dnmememiz lazm. Mermer bugn iletilir sar mermerdir, gri mermerdir, bu sene modas biter ve durdurulur. Ocak, ama be sene, on sene, on be sene sonra bunun modas tekrar balar, dnyada byledir, renklerle birlikte modalar deiir. Eer biz kalkar da o kesilmi, hazr azlar, aynalar olan mermer ocan patlatp tekrar aalandrrsak, bir daha o ocak hibir ie yaramaz hle gelir. Bu, elimizdeki hazine. Yani, mermer ocaklarna dokunulmamaldr. 1 milyon dolarlk bir yatrmla Afyonda dnyann en mkemmel ve teknolojik laboratuarlarndan biri kuruldu. Afyon Kocatepe niversitesinde iki ay sonra akredite oluyor. Mermer borsasnn amac; Trkiye'nin btn yrelerinde kan talardan buraya birer tane numune getirmek, gelecek olan yabanc alm heyetlerini burada konulandrp onlara bunu gstermek ve alacaklar yne ynlendirmek. Laboratuvarmz talk pudrasndan, uranyuma kadar her trl tahlili yapabilecek, analizi yapabilecek bir laboratuvar. u anda btn modern cihazlar mevcuttur. Bir fuar merkezi gibi ve yirmi drt saat ak. yz altm be gn ak bir yer yaplmas planlanmaktadr. SARDES NKEL MADENCLK A GENEL MDR KEMAL YILDIRIM 11.02.2010 En modern yaam iin kullanlan aletlerden en temel ihtiyalarmza kadar her alanda madenciliin ve maden rnlerinin gereklilii ortadadr. Nihayetinde, hepimizin konutuu cep telefonu iin 42 tane deiik mineral ve metale ihtiya vardr. Bugn dnya ekonomisinin lokomotifi olarak kabul edilen Amerikada 100 milyar dolarlk cevher retilip ondan 1,8 trilyon dolarlk bir katma deer elde edilirken, Trkiyede bu rakamn 10 milyarlk bir retim, 25 milyar dolarlk bir katma deer olmas itibaryla, madencilikten elde edilen yarar, Amerikada mill gelirlerinin % 13ne, bizde ise % 3ne tekabl ediyor. Avustralyaya baktmz zaman, ylda 100 milyar dolara yakn bir cevher ihracat varken, metal ve metal rnleri, bizimki 3 milyar dolar civarndadr. Mill gelirin cevher ihracatndaki pay karlatrldnda Kanadada, Trkiyenin 10 kat kadar fazladr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 422 Madencilik sektr sfrdan deer yaratma zellii nedeniyle, direkt istihdamn 3 kat kadar da endirekt bir istihdam salamas itibaryla, lkelerin temel sanayi ayaklarnn bir tanesidir. Bat lkelerinde i gcnn gvenlii asndan baktmz zaman, yine gelimi lkelerde madencilik alanndaki i kazalarnn inaat sektrndeki i kazalarndan 10 kat daha az olduu grnyor. Toplum olarak tartlmas gereken, madenciliin ve dier sanayi kollarnn evreyle uyumlu ve srdrlebilir ekilde nasl yaplmas gerektiidir. Dnyann byk bir ksmnda yani cevherin olduu yerlerde, madencilik yaplyor. Amerikann elli eyaletinin hepsinde madencilik faaliyetleri var. En byk evreci eyalet olarak bilinen Kaliforniyada bile alt yz akn aktif maden vardr. Madenciliin nerede yapldndan ziyade nasl yapldna dikkat etmemiz gerekiyor. Dnyann her tarafnda, ok iyi ekilde yaplan madenler de var, ok kt ekilde yaplan rnekler de var. Nikel, ok mukavemetli ve korozyona dayankl olmas itibaryla ve kolayca ekil verilebilme zellii, estetik grnm nedeniyle ok yaygn bir ekilde, paslanmaz elik yapmnda kullanlan bir metaldir. Dnyada te 2si paslanmaz elikte deiik kalite, deiik ama iin yaplan paslanmaz eliklerde kullanlyor. Mutfakta kullandmz kap kacaktan, cep telefonlarnn, bilgisayarlarn pillerinde, diilerin kulland di temizleme aletlerinden doktorlarn kullandklar neterlere, uak sanayisinden metrolardaki dayankl, parlak yzeylere kadar ok deiik yerlerde kullanma zellii vardr. Kalplere taklan bir stent de nikel iermektedir. Nikelin 300 bine yakn yaygn kullanm alan var. Bugn Trkiyede paslanmaz elik retimi yok. 300 bin ton/yl civarnda da paslanmaz elik tketilmektedir. atal-bak bile, eer kaliteli rnse, % 10 nikel ieriyor. 18/10; ite 18 krom miktar, % 10da nikel miktar muhtevas ieriyor. ok basitten, ok karmak, deiik sanayi alanlarna kadar birok yerde kullanlyor. Dnyada bata Rusya olmak zere, Kanada, Avustralya, Endonezya gibi lkelerde cevherlerden nikel retilmekte ve toplam dnya nikel metal retimi ylda 1,4 milyona tona ulamaktadr. Aslnda paslanmaz elikte kullanlan nikelin % 60 geri dnm olarak tekrar kullanlyor. Nikel metali, Londra borsasnda serbest olarak alnp satlan bir metal. Dolaysyla nikel fiyatlar yine bu borsada gnlk seviyede deklare edilen, aka fiyatnn ne olduu belli olan bir metaldir. 2006 fiyatlaryla ortalama seyir 11 bin dolar civarnda. Tabii ki bu piyasadaki arz ve talep dengesine gre ksa srelerde dalgalanma oluyor. Nihayet getiimiz yln yaznda, inde olan bir durum nedeniyle 50 bin dolar, 55 bin dolar seviyesine kt. u anda 17-18 bin dolar civarndadr. Trkiyede hi nikel retimi yoktur. Trkiye ofiyolit kuaklar, nikelin tayc kayalar nikel olma potansiyeli olan yerlerdir. Bugn ortalama % 1 ila 1,5 nikel metali var cevherlerin iinde yani % 99u, yaklak olarak, pasa dediimiz toprak yahut kaya. Bunun iinden o % 1 nikeli almak lazm ki bir metal elde edelim. Bunun iin de temelde iki ayr yntem var. Birincisi, Tun Devrinden beri bildiimiz sya dayal pyrometalrji olarak da bilinen ergitme yntemi. Alyorsunuz, eritiyorsunuz metali, kazanyorsunuz cevherden. kinci yntem de ayn ilemin bir zc, sv yardmyla yaplmas temeline dayanyor. Burada da hidrometalrjik yntemlerle, nikel durumunda asitli zeltiyle, suyla beraber cevherin muameleye tabi tutulmas ve bundan zelti eklinde nikel metalinin, iyon eklinde alnmas, daha sonra metalin kazanlmas. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 423 Hidrometalrji yntemlerinin de iki ana alt yntemi var. Bir tanesi bunu daha abuk yapmak istiyorsanz sanayi boyutunda, yksek basn ve scaklk altnda, cevherin bir bulama hline getirilip bunun muamele edilmesi yani nikelin zeltiye gemeye zorlanmas ve akabinde bu zeltiden nikel metalinin kazanlmas. Dier yntem de, yine ayn ilemin atmosferik artlarda yaplmas ya tanklarda yahut da yn lii denilen ynlarda. Yine ayn ekilde ama atmosferik artlarda yapld iin daha uzun sreye gerek duyulmaktadr. Ortaya kacak atklar, her iki sistemde de temelde ayndr. % 99 pasa ieren bir cevherin yine % 99a yakn geriye atk olarak kalyor. Hangi yntemi kullanrsanz kullann byle. Birinde bulama olarak kalyor, dierinde kat olarak kalyor. Bir ekilde bunlar yine, emniyetli bir ekilde doaya depolamak zorundasnz. O taraftan hibir fark yok. Fiyat-yatrm bakmndan baktmz zaman ergitme yntemi en pahal olan yntem. Hatta bugn, hibir yerde, hibir lkede ergitme yntemiyle artk izabe yaplmyor. Hem cevher kalitelerinin dk olmas hem de fiyatn ok yksek olup snn ok pahal yani enerjinin ok pahal olmas nedeniyle bu yntem pek kullanlmamaktadr. Olan tesisler var; yirmi, otuz, krk, elli yl, hatta yz yl nce kurulan. Onlarn bir ksm kullanlyor. Hidrometalrjik yntemlerin yine yatrmna baktnz zaman, otoklavlarda yaplan yani yksek basn ve sda yaplan, dier, atmosferik artlarda yaplandan aa yukar en az 3-5 kat daha, ayn artlarda daha pahal bir yntem olduu biliniyor. alda, Manisann yaklak 30 km dousunda, Turgutlu ilesinin de 12 kilometre kuzeyinde bulunan bir blgedir. Kademeli olarak alacak ak ocaklar, ekonomik nikelin bulunduu blgeler. st topran syrlp depolanaca ve daha sonra yerine koyulaca bir alan, pasa dkm sahas, kire ta oca, yn lininin olaca alan. Havuzlar ve tesis alanmz var. Maden leri Genel Mdrlnden alnan ruhsat alan 1.870 hektar. Toplam kullanlacak alan, on be yllk maden iletmesi sresi boyunca 560 hektar. Herhangi bir verilen zamanda, anlk, azami kullanm alan yani ayak izimiz herhangi bir anda 330 hektar. Bunun nedeni de zellikle ak iletmenin kademeli olarak yaplp iletmenin bitirildii alanlarn, iletme, dier alanlar alrken geriye doldurulup aalandrlmas ve doaya kazandrlmas eklinde olacak. Bunun iin bir rehabilitasyon projesi hazrlanp evre ve Orman Bakanlna sunuldu ve bu kabul edildi. Dolaysyla irketin bu balamda bir taahhd var. yllk, kademeli bir almayla, ayak izi kapatla kapatla iletme yaplacaktr. aldada 1940lardan beri demir cevherinin olduu biliniyor. Kk madencilerin, kamyonlarla, kepelerle az az karp satmaya altklar bir faaliyet. 1977de MTA aldada nikel olduunu tespit etti ve nikel rezerv almalar 1982 ylna kadar devam etti. 1982 ylndan 2004 ylna kadar -ki 2004 ylnda Sardes Nikel maden ruhsatn satn alncaya kadar burada herhangi bir faaliyet yaplmad- kk apta, burada demir ihtiva eden malzemenin imento fabrikalarna katk maddesi olarak satlmasna alldysa da o da baarl olmad. Dolaysyla, burada yirmi yla yakn bir sre zarfnda herhangi bir faaliyet olmad. 2004 ylnda, irket olarak ruhsat satn alp akabindeki sene boyunca pilot tesisle, uygulamal bir ekilde, zelti teknolojinin bu cevhere uygulanp uygulanamayaca test edildi. 2006 ylnda ED olumlu belgesi alnd ve proje finansman temin edildi. 2006 ylndan 2009 ylna kadar olan sre zarfnda birtakm izin almalar yapld ve 2009 ylnda orman arazisi tahsis izni alnd ama bu sre zarfnda dnyadaki finansal kriz nedeniyle de irket 2006 ylnda salad proje finansmann kaybetti. Dolaysyla, u anda, yeniden proje almalar yaplmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 424 Bugne kadar projeye toplam yaplan yatrm 100 milyon dolar civarndadr. 300 milyon dolarlk bir yatrm daha gerekiyor iletmeye balanlabilmesi iin. Bu aslnda Trkiyedeki madencilik faaliyetleri filminin bence ok ksa ama gzel bir tespiti. Yani, dnyann her tarafnda aslnda bir arama almasndan, bir iletmenin fiziksel olarak balamasna kadar ortalama dokuz ila on sene bir zaman geiyor. Ama, burada geirilen sre, rezerv almalar, fizibilite almalar eklinde olmaktan ziyade, byk bir ksm, brokratik izinlerle, mahkemelerle ilgili, retici olmayan trde geirilen zamandr. Ak iletmeyle beraber, cevher retildikten sonra, slfrik asit yardmyla ynlarda nikel zlerek ktrme tesisinde nikel ve kobalt ara rn olarak toplanyor. Geriye, ktrme tesisinden demir keki, ilenmi ynlardan da ilenmi cevher kalyor. Burada tek bir emisyon kayna var, o da slfrik asit tesisi. Ylda 1 milyon ton slfrik asit retimi sz konusu. 2,5 milyon ton cevher, ileme tabi tutuluyor. Bundan, yaklak 22 bin nikel-kobalt ara rn elde ediliyor. Bu rn aslnda % 75 bitmi bir rn. Buna nikel keki deniyor. Dnya nikel borsasnda, metal olarak satlan nikelin fiyatnn % 75ine satlyor. Bizim tarafmzdan % 75 bitmi bir rn olarak satlyor. Cevher olarak zaten buradaki nikel yata karlp satlmaya allsa bugnk ekonomik artlarda 32 milyon tonluk bir rezerv var, bunun ancak 4 ila 5 milyon tonu cevher olarak sata uygun. O da yatan alt taraflarnda bulunduu iin st taraflarn da heba edilmesi sz konusudur. Elde edilecek deer 150 milyon dolar civarndadr. % 75 bitmi bir rnn ihrac var. Yn lii, % 5lik bir slfrik asit, su zeltisinin, krlm cevherin, geirimsiz bir tabaka zerine yerletirilmesiyle on sekiz ay boyunca kapal devre zeltinin cevherden devir daim edilmesi, geirilmesi neticesinde 1 litre suda zeltide 4 gramlk bir nikel iyon zeltisi elde edilmesi ve nikel iyon zeltisinin daha sonra PAsnn kademeli olarak ykseltilmesiyle bir kelti hline getirilmesi, nikel hidroksit keltisi hline getirilmesidir. evreyle aslnda uyumlu bir ilem ama bilinmedii iin insanlar doal olarak tedirgin ediyor. Geirimsiz tabaka, standartlarn ok zerinde yaplm bir sistem. Hem kil tabakas hem de iki katmanl, yksek younluklu polietilen tabakas olmas itibaryla standartlarn ok zerinde bir nlemle beraber emniyetli bir hle getirilmi bir sistemdir. Slfrik asit, insanlar doal olarak rkten bir kimyasal maddedir. 1 milyon ton slfrik asit retimi de aldada yaplacak. Slfrik asit bir tuz olmas itibaryla uan, buharlaan bir kimyasal madde deildir. Dnyada ylda 200 milyon ton retiliyor. En byk retici ve tketiciler de gelimi lkeler. Hatta gelimiliin kuvvetli gstergelerinden biri olarak slfrik asit grlyor. % 70i zaten gbre sanayisine girdi olarak giriyor. Trkiyede Bandrmada, Toros Gbrede, Samsunda retilen bir kimyasal madde. 2,5 milyon tonluk bir retim var Trkiyede. Deiik retim yntemleri var. Piritin kavrularak yaplmasndan, ite slfrn yaklarak retimine kadar, tek kontaktan ift kontaa kadar deiik metotlarla retiliyor. Bizim kullanacamz teknoloji ift kontak teknolojisi denilen, Almanyada gelitirilen bir teknoloji. Bunun mhendislik ve inasn inli bir irketin yapmas iin anlamamz var. Bize anahtar teslimi bir sistem yapp teslim etmeleri sz konusudur. Anahtar teslimi sistemi bizim kabul etmemiz iin aldada yllk ortalama kkrtdioksit deerleri, aldadaki ngrlen yllk ortalama 6, evre ve Orman Bakanlnn st snr deeri 60 -2014te 20ye decek- Dnya Salk rgtnn 30, Avrupa Birliinin 20 yani bizim deerlerimiz, snrlarn ok altnda. Bu bize garanti edilerek verilen yani kurulup bize bu artlarda alarak teslim edilmesi gereken bir tesis. Yirmi drt saatlik ortalamalar da var. Onlar da keza yine olmas gereken snr deerlerinin ok altndadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 425 Lenzing, Avusturyada bir slfrik asit retim tesisidir. Almanyada Leverkusen ehrindeki bir slfrik asit tesisi iletiliyor. Kanadann batsnda, evreciliiyle bilinen Vancouver ehri, hatta Kuzey Vancouverda k olimpiyatlar yaplyor ve slfr getirilip British Columbiann i blgelerinden burada depolanyor. Buradan gemilere yklenip dnyann eitli lkelerine satlyor. Dolaysyla slfrn kendi bana kullanlmasnda bir tehlike olmad grlyor. Londra borsasnda altn gibi alnp satlan bir metal nikel, dolaysyla fiyat belli. aldadaki rezervin miktar da belli. Zira, uluslararas finansman yapabilmemiz iin, bu konuda yetkisi olan ve bilgisi olan bamsz kurulularn buradaki rezervin -nk bir madencilik projesinde en nemli faktr rezerv, bykl ve kalitesi- bu rezervin ne kadar olduu, kalitesinin ne olduu konusunda bamsz bir aratrma yapp rapor vermesi lazm ki bankalar bu raporu kullanarak projeye kredi veriyor. Dolaysyla, rezerv, JORC standard denilen, Avustralya Hkmetinin ortaya koyduu, kulland standart tespit edildi. 33,2 milyon ton ekonomik bir cevherdir. 1,13 tenryle beraber, yerinde bir varlk sz konusu burada. 33,2 milyon tonu 1,13le arptmz zaman 375.160 ton yerinde nikel ortaya kyor. Bunun, biz yn liniyle ancak % 75ini kazanabiliyoruz. 375 bini % 75le arptnz zaman 258 bin ton nikel ortaya kyor, fire sonras. Uzun dnem nikel fiyatlar, tonu 11.760 dolar. Londra borsasnda isteyenin gidip nternetten bulabilecei bir rakamdr. % 75 bitmi rn satyoruz, % 100 nikel metali deil. Dolaysyla bizim sat fiyatmz tonu 8.700 dolar. 258 bini 8.700 dolarla arptnz zaman, uzun vadeli fiyatlara baktnz zaman burada 2 milyar 252 milyon dolarlk bir deer sz konusudur. Sanyorum bunun iinde ylda bin tonluk bir kobalt da var. Trkiye ekonomisine gelecek miktara baktmz zaman, alanlara denecek cret 150 milyon, yurt ii hizmet ve mal almlar 900 milyon, devlet kurumlarna dorudan denecek tutar 150 milyon, dolaysyla lke ekonomisine dorudan katk 1 milyar 200 milyon dolar. Bu 1 milyar 200 milyon dolar ve 2 milyar 252 milyon dolar on be seneye yaylm miktarlar. Burada harcanacak miktar kardnz zaman geriye yaklak olarak 1 milyar dolar para kalyor. Bunun 428 milyon dolar zaten yatrm. Onu da kardnz zaman, on be sene boyunca aldnz nakit akn bugnk deere indirgediniz zaman bugnk deeriyle beraber 200, 250 milyon dolarlk bir deer sz konusu burada. Bunu yapan irket Londra borsasnda % 100 halka ak bir irket. Dolaysyla yapt btn faaliyetleri raporlaryla beraber yatrmclara dzenli bir ekilde anlatmak, aktarmak zorundadr. Bugne kadar irketin deneme amacyla 200 bin tona yakn bir tvenan cevheri ihrac dnda hibir geliri olmad. Yaklak 100 milyon dolar bir yatrm yapt. Buna ramen, blgeye 5,7 milyon dolarlk sosyal sorumluluk projeleri dorultusunda bir yatrmda bulundu. Bunun iin de yetimi aa dikiminden Turgutlu Belediyesiyle ortak park alanlar yaratmaya, kylerdeki ocuklara burslardan su ime projelerine kadar bir sr proje var. leriye dnk olarak ehir orman kurulmas, Turgutluda bir vakf niversitesinin kurulup buna nikel sat gelirleriyle beraber destek salanmas, terk edilmi kum ocaklar var. Bunlarn glet hline getirilmesi lazmdr. Turgutlu, Egenin en byk ilesi. 110 bini akn nfusu olan ve bugn itibaryla Turgutlunun atk sular Gediz Nehrine hi artlmadan boalmakta. Yani Turgutlu, Gediz Nehrinin en byk kirleticilerinden birisi. Hem Bakanlk hem Turgutlu Belediyesi hem de irketin ortak olarak yapmay planlad su artma projesi ve bu projeden kacak suyun geri dnmn salayarak madende su ihtiyacn karlamak iin kullanlmas gibi projeleri var. yllk zaman zarfnda 16 milyon dolarlk deeri olan sosyal sorumluluk proje paketimiz var.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 426 Proje ED raporu ve btn evresel etkilerini deerlendirerek 2006 ylnn Ocak aynda olumlu ED belgesi ald. Bu olumlu ED belgesi daha sonra mahkemeye verildi. Manisa dare Mahkemesi, Dokuz Eyll niversitesinden kiilik profesr seviyesinden bilirkii atayarak btn bu iddialar aratrd. Bilirkii heyeti te oy birliiyle iddialarn gerei yanstmasn bildirdi mahkemeye. Manisa dare Mahkemesi de yine te oy birliiyle proje lehine karar verdi. Daha sonra yrtmenin durdurulmas istemiyle dava Dantaya tand. Dantay iki sefer st ste yrtmeyi durdurma istemini reddetti. Dava esastan grlmek iin zamann bekliyor. Yn lii evreyle uyumlu bir proje olup enerji tketimi, karbondioksit salnm asndan dier teknolojilere, dier yntemlere gre ok daha evreci ve evreye duyarl bir projedir. nerge sorularnn bir tanesi de izabeyle ve projenin istihdama katksyla ilgiliydi. Bir izabe tesisi kurulup % 100 nikel metali elde edilmesi zaten bizim rettiimiz 22 bin tonluk konsantre, yar bitmi rn iin sz konusu deildir. Belki ileride dier alanlarda da nikel cevherlerinin bulunup iletilmesiyle bu sz konusu olabilir. O da Trkiye iin belki bir frsat olarak ileride deerlendirilebilir. Bizim planmz, 600 irket bnyesinde kalifiye eleman olmak zere bin kiilik bir istihdam. Bu da, daha nce sylediim gibi, madencilik sektrnde arpan etkisini de gz nne alrsanz 3 binler seviyesine kan bir miktar gsteriyor. Dier bir soru nergesinde, slfrik asidin retimi srasnda elde edilecek elektrikten ve bundan ne kadar para kazanacamzdan bahsedilmi. Bu slfrik asit elde edilirken slfriin yaklmas ekzotermik bir reaksiyon olduu iin, ayn zamanda yan rn olarak buhardan elektrik retiliyor. Bu, karbondioksit salnm hi olmadan retilen bir enerji. Bunun byk bir ksmn biz kendi iletmemizde kullanyoruz. 10 megavata yakn bir miktarnn da enterkonnekte sisteme verilmesi iin planmz var. Bundan ortalama olarak elde edilecek sat gelirinin de ylda 3,5 milyon dolar civarnda olaca hesaplanyor. Dier bir nerge konusu, asit tesisinin ina edilmesi ve evresel etkileimi. inliler tarafndan ina edilecei, hatta in teknolojisinin iyi olmad ve evreye zarar verecei eklinde izah edilmi. Asit tesisinin teknolojisi Alman teknolojisi, inliler uygulayc orada ama performans garantisiyle zaten yaplyor bu. Biz performans garantisi verilmeden tesisi zaten teslim almyoruz. Btn baca gazlar Trkiye-Avrupa Birlii snr deerlerinin ok altnda. Tesisi yapacak olan in mhendislik irketi TCC diye bilinen bir irket, dnyann sayl mhendislik irketlerinden biri ve kimyasal tesisler konusunda gayet uzmanlam bir yaps var. Dnyada Shell, Exxon Mobil, General Electric, Mitsubishi gibi ok byk irketlerde referanslar olan bir grup. Sadece asit tesisini kuracak insanlar buraya geici olarak gelip gidecekler. Madenin iletmesi iin yaplacak almalarn, madenin inas iin yaplacak almalarn bu insanlarla bir ilgisi yok. Performans garantisiyle geldii iin, yani anahtar teslimi bir proje olduu iin geici yabanc personel altrlmas sz konusu. Bugn itibaryla irketin hem ynetimi hem alanlar % 100 Trk mhendis ve iilerin ynetim, denetim ve idaresinde. nerge konularndan dier bir tanesi aa kesimi ve erozyon konusuydu. aldada madenin olduu yerlerde ok az miktarda aa var. Zira, ak iletmelerin olduu yerde topran demir muhtevas ok yksek olduu iin aa byyemiyor. Aalandrma almalar yllar nce Orman Genel Mdrl tarafndan yaplm ve baarsz aalandrma diye braklm. Aalar ok bodur kalm. Burada ounluk kzlam olmak zere yirmi sekiz-otuz ya civarnda aalar mevcut. Yer seimi srasnda EDin bir paras olarak btn bunlar deerlendirildi. Buradan kesilecek olan 143 bin li alanndan aacn yzlerce miktar kadar aa dikimi olacak. Ama gnll olarak, yine bu miktarn ok fazlasn belediyeyle ve sivil toplum kurulularyla ortak olarak, aalandrma almalar eklinde dikmeyi planlyoruz. Ayrca, buradaki iletme alann, kademeli bir ekilde iletmeye alarak, iletmenin izini en kk olacak ekilde tasarladk ve her alanda iletme faaliyeti bitirildikten sonra tamamen rehabilite edilip doaya geri kazandrlacak. letme srasnda da erozyonun nlenmesi iin mhendislik yaplar kurularak gabyonlama, su ynlendirme, toplama kanallar gibi, burada erozyonun olmamas iin gereken btn tedbirler alnacak, hem evreyi korumak amacyla hem de bizim 400 milyon dolarlk yatrmmz korumak amacyla. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 427 ampnar ky, projenin yaknnda olan bir ky. Sklkla erozyona maruz kald, su basknlarna maruz kald, hatta buradaki plantasyonu nlemek iin yapld eklinde iddialar var. evrenin yaps konunun uzmanlar tarafndan aratrld zaman, iki vadi ampnara alyor. ki vadinin birletii yerde ky var. ampnar kynn civar da dhil olmak zere, burada gereken mhendislik yaplar ortaya konularak bunlarn hi olmadan nlenmesi salanacak. Devlet tarafndan bakldnda, Trkiyede madencilikle ilgili kanun ve mevzuat ok sk deimektedir. Bir madencilik yatrm iin her be ylda, on ylda bir mevzuatn deitirilmesi, kanunlarn deitirilmesi yatrmc asndan rahatlatc bir ey deildir. Bugn Maden Kanununun bir ksmnda, 7nci maddesiyle ilgili olan skntlar da madencilerin byk bir ksmn yine zor durumda brakm hlde. Bizim yaadmz dier bir zorluk, kurumlar aras yetki karmaas ve belirsizliidir. rnein 2006 ylnda ED iin mracaat ettiimiz zaman on drt ayr devlet kuruluu topland, bir ED komisyonu kurdu, konuyu enine boyuna aratrd, inceledi ve bize olumlu ED belgesi verdi. Daha sonra orman izni almak iin biz, sfrdan ormanla beraber projenin yeniden deerlendirilmesi, yeniden allmas eklinde ok zaman harcadk. Hlbuki Orman Genel Mdrln temsilen ED komisyonunda yetkili insanlar ve onlarn imzas da vard. Bu gibi konular yatrmc tarafndan deerlendirildii zaman, hakikaten hem glk karyor yatrm asndan hem de yatrmcy bunaltarak daha baka yatrm alanlarna hatta daha baka lkelere yatrm yapmaya ynlendirebiliyor. Trkiyede gerek anlamda, zellikle topraklam nikel potansiyelinin olduunu ama bunun yeterince aratrlp bu yataklarn ortaya karlmadn syleyebiliriz. Dolaysyla, Trkiyede ciddi bir arama ve aratrma eksiklii var sektrde. Bunun nedenlerinin de bir ksm yatrmc, bir ksm da devlet tarafndaki uygulamalardan kaynaklanmaktadr. Madencilik sektr yatrm riskinin ok fazla olduu, yatrm srecinin ok uzun olduu ve yatrmn geri dnnn yllar ald bir sektrdr. Bunun iin yatrmclarn, elinde frsat olanlarn daha abuk bir ekilde, daha garantili bir ekilde yaplacak yatrmlara ynlenmesi i asndan daha mantkl bir yap arz ediyor. Madencilik sektrnn kendi iinde kurumsallama ve profesyonellik bakmndan tabii ki eksiklikleri var. Bizim iki tane kepeyle, tane kamyonla balattmz faaliyet, her zaman kurumsallama aamasna gelip uzun vadeli planlamayla beraber, evreyle etkileim, srdrlebilirlik gibi boyutlar da gz nne alnarak uzun sreli, kalc, kurumsal bir organizasyon ortaya kamayabiliyor. Bunlar hem sektr iin hem de lkemiz iin skntlar yaratyor. Yatrm ortam ve yatrmn yetersizlii de sektrn skntlarndan biridir. Toplumsal adan baktnz zaman, ciddi bir bilgi eksiklii ve bilgi kirlilii vardr. Burada hem madencilerin hem lkedeki ynetimin hem de toplumun el birliiyle almas gerekir. Dier bir konu, hem bizi hem de bu camiada, sektrde alan insanlar ok ciddi bir ekilde etkileyen, yatrmlar durma noktasna getiren kanuni haklarn istismar edilmesi ve yatrmcnn mahkemelerde resmen srndrlmesidir. Sistem, kapal devre. Darya kesinlikle bir dearj sz konusu deil. Ne darya bir sv ak, ne yer alt suyuna ne yzey suyuna, sz konusu. Tozlar srekli kontrol altnda, llyor ve onlar her ay rapor tutuluyor. Nikel baya deerli. Yani bugnk artlarda tonu 17.400 dolar. Slfrik asit buharlamyor. Deniz suyundaki tuz gibi, slfrik asit de suyun ierisindeki tuz. Slfrik asit zeltisini, % 5lik slfrik asit zeltisini uraya koyduumuz zaman bunun iindeki su buharlayor ama slfrik asit geride kalyor. 100 milyon katrilyon gibi bir rakam, yani 100, peine 19 tane sfr molekl su buharlat zaman 1 molekl slfrik asit buharlamas sz konusudur. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 428 Asit yksek derecelerde buharlar nk tehlikelidir, lmcldr. 300 derecede ok tehlikelidir Yani biz normal atmosfer artlarndan bahsediyoruz, 40 derecede buharlamyor. Trkiye'nin paslanmaz elie olan ihtiyac 300 bin ton, ama bu hi retilmiyor. elik endstrisinin gelimesi lazm Trkiyede. Yani, atal yaplyor ama bunun malzemesi yok. inde % 18 krom, % 10 nikel var. lke olarak bizim soruna temelden bakmamz lazm. Yani, ortam uygun olacak ki yatrm olsun. MALYE BAKANLII VERG KONSEY GENEL SEKRETER SERDAR KOYUTRK 11.02.2010 Vergi Konseyi, Maliye Bakanl bnyesinde esas itibaryla 1992 ylndan beri bulunmakta olup 2003 ylnda yasal bir statye kavutu, Maliye Bakanlnn bir birimi hline getirildi. Misyonu, ulusal ve uluslararas gelimeler nda ekonomiyle uyumlu olmas, bymeyi desteklemesi, mkellef haklarn gzetmesi, adil, etkin ve hukukun stnlne dayal, ada bir vergi sisteminin oluturulmas konusunda ortak akla dayal, uzlama ve katlmclk anlayyla hizmet eden bir vergi sistemi oluturmak konusunda almalar yapmaktr. Vizyonu ise vergi sisteminin verimliliinin artmas, gerek idarenin gerek mevzuatn effaflnn ve kalitesinin ykselmesi, mkellef beklentileri ile lkemizdeki mevcut bilgi birikiminin karar mekanizmalarna etkin bir ekilde aktarlmas, sivil toplum ve kamuoyu ilikisini glendiren, gvenilir, nc ve modern nitelikli, kanaat nderi bir kurum olmasdr. Temel deerler, lkemizin karlarn ve toplumsal yarar gzetmek, ulusal ve uluslararas gelimelere ve deimelere duyarl, etik deerlere sadakat, tarafszlk, gvenilirlik ve saygnlk, katlmc ve sonu odakl alma kltr ve ortak akln bereketine inan eklindedir. Konseyde Maliye Bakanl Gelir daresi, kamu kurumlar, meslek kurulular, sivil toplum, akademi evresi, uzmanlar ve alma gruplar bu ekirdek etrafnda toplanmtr. 7 kiilik bir cra Kurulu, 52 kiilik Genel Kurul vardr. Genel Kurul ayda bir toplanr ama esas itibaryla alma gruplarnn yaptklar burada deerlendirilip kabul edilir. Genel Kurul yeleri iinde sivil toplum kurulularnn temsilcileri vardr. Bunlar genelde ekonomik anlamda ve Trkiye apnda rgtlenmi sivil toplum kurululardr. Mesela, Trkiye Kalknma Bankalar Birlii, Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurumlar Birlii, sendikalardan TRK-, Deniz Ticaret Odas, Yabanc Sermaye Dernei, Trkiye verenler Sendikas Konfederasyonu, Trkiye Ziraat Odalar Birlii, TOBB, TSAD, Trkiye hracatlar Meclisi, MSAD, Trkiye Bankalar Birlii, Kamu-Sen, Trkiye Mteahhitler Birlii, VAVEK, TESK, TRMOB, Trkiye Sigorta Reasrans irketleri Birlii. Genel Kurul yeleri iinde Adalet Bakanl, Maliye Bakanlndan 4 ye, Devlet Planlama Tekilat Mstearl, Hazine Mstearl, D Ticaret ve Gmrk Mstearlklar, Merkez Bankas, SPK ve Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu yeleri. Sekiz akademisyen yemiz, sekiz de uzman ye vardr. Trkiye Madencilik Sektrnn Yaps ve Vergisel Sorunlar ve zm nerileri balkl rapor, Madencilik Sektr Bakanlar Konseyiyle birlikte yaklak iki yllk bir almann rndr. ki yla yakn, gerek Trkiye'nin konuya ilikin veri taban ve verileri deerlendirilmi gerekse birok yabanc lkedeki bu sektrdeki durum incelenerek iki yln sonunda, geen yl bu zamanlarda rapor kitap hline getirilmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 429 Madencilik sektr, gerekten, yatrmc iin olduka riskli ve yatrlan sermayenin geri dn sreci genellikle uzun olan bir sektrdr. Sanayi bata olmak zere ekonominin dier sektrlerinin temel ham madde gereksinimlerini salayan bir sektrdr. Ekonomik kalknmay balatan nc sektrlerden ve stratejik sektrlerden biri konumundadr. stihdam arlkl bir sektr olup genellikle krsal kesimde faaliyet gsteren bir retim daldr. Krsal kesimde faaliyet gstermesinden dolay da daha ok hem nitelikli i gcne -ki maden mhendisleri giriyor, dier mhendisler giriyor- hem de nitelii daha dk i gcne istihdam salayan bir sektrdr. Madencilik sektr ekonomide istihdam yaratan bir sektrdr. O blgelerde ulam bata olmak zere nemli alt yap yatrmlarnn gerekletirilmesini salar. u an itibaryla sektrde 20 dolaynda yabanc ortakl firmayla birlikte 4 bin civarnda iletme olduu ve 200 bine yakn dorudan yatrm ierdii tahmin edilmektedir. 2005 yl sonu itibaryla dolayl olarak, mevsimlik iiler dhil, yan sanayisi dhil 800 bine yakn istihdam salamaktadr. Madencilikte endstriyel mineral madencilii % 30, kmr madencilii, metal madencilii, mermer doal ta madencilii % 13; agrega madencilii % 10, altn madencilii de % 2, imento ham madde madencilii % 16yla ikinci srada yer almaktadr. ok iyi planlanm madencilik politikalaryla mevcut maden rezervlerinin rasyonel bir ekilde deerlendirilebilmesi iin daha dk sermaye maliyeti, daha dk vergi ve finans maliyetleri, ileri teknolojinin youn kullanm, daha yksek katma deerle retime ynelinmesi koullar salanmaldr. Bylece sektrn rettii katma deer gayrisafi mill hasla iinde hak ettii yere ulaacaktr. Getiimiz yirmi yl iinde, yz on lke maden kanunlarn tamamen deitirmi, yenilemi ve bu konularda nemli deiiklikler yapmtr. Bu kanunlar model hle getirme abalar olan devletler, ayn zamanda mali etkilerini de genellikle gzden geirmiler ve genellikle de vergi yklerinde dler yapmlardr. Birok konularda sfrlamaya kadar giden indirimlerde bulunmulardr ki bu sre lkemizde de sryor. zellikle gelir ve kurumlar vergisinde son yllarda oran dklkleri yaplmtr; ama bu durum geneldir, madencilie zg bir konu deildir. lkemizde madencilikle uraan gerek ve tzel kiiler zellikle zel tketim vergisi ve katma deer vergisi nedeniyle yksek bir vergi yk altndadrlar. nk bu sektr youn olarak akaryakt kullanmaktadr. ou da bandadr ve orada elektriini kendi jeneratrleriyle retmektedir ve nemli bir ulatrma hizmeti de almak zorunda kalmaktadr. Motorin zerindeki zel tketim vergisi yk de % 43 bulmakta, buna katma deer vergisini eklediimiz zaman da bu rakam % 60lar civarna kadar kmakta; bu da ciddi bir yk oluturmaktadr. Ayrca, lkemizde madenciler bu dolayl ve dolaysz vergilerin yannda devlet hakk, har ve teminatlar, orman, mera, hliarazi, tapulu araziler ve belediye evre izinleri iin nemli miktarda lisans bedelleri demek zorundadr. Bunlar da st ste koyduumuz zaman zellikle sanayi sektrne nazaran % 10-15 civarnda daha fazla bir vergi ykyle kar karya kalmaktadrlar. Altn sektryle ilgili teknik sorunlar var. Dore u anda normal oranda katma deer vergisine tabi tutulmaktadr. Bu da % 18 gibi yksek bir rakam. Daha nce istisnayd, normale alnd. u anda kle altn istisna durumdadr. % 18le tabii ki altn reticileri, bunu rafine edenler almak istemiyor, nk ar bir yk oluyor. Altn ayn zamanda ksmi istisna olduu iin maliyetleri artm oluyor, indirim hakkndan yararlanamyorlar, dolaysyla bu da ticaret sapmas yapyor. Bizdeki dore genelde yurt dna ihra ediliyor, ihra edildii zaman ihracat istisnasndan yararlanyor. Orada ihracat istisnasndan yararland iin stndeki vergi yklerinden arndrlyor, kle altn olarak ithal ediliyor. Orada da altnda vergi sfr olduu iin sfrla geliyor. Bizde rafine edilecek dore bazlar iin yurt dna gidip rafine edilip geliyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 430 Gelir daresi bu konuda 2009 ylnda bir tebli de kard. Doreden itibaren rafinaj, hepsini bir arada yapyorsa aslnda bu bir yerde izale edilmi oluyor. nk onlara, o tr kle altn yapanlara ksmi istisna olmalarna ramen, tam istisna hakk verdiler. Dorenin tam istisnaya alnmas daha kkl bir zm getirmi olacak. Madencilik faaliyetlerine uygulanan yksek vergi oranyla madencilik faaliyetinin balangcnda ve sonrasnda denen yksek bedeller nedeniyle lkenin iletilebilir rezerv saysnda nemli bir art olmamtr. Toplumun toplam kazancnn net bugnk deeri dk kalmtr, mteebbisin kazan oran azalmtr; bu da lkemizde madencilik sektrnn gayrisafi mill hasla iindeki paynn bir trl artmamas sonucunu dourmaktadr. Madencilik sektrndeki rezerv gelitirmeye ynelik aratrma ve gelitirme harcamalar ve cevherlerin ayrtrlmasndaki verim art ve maliyet tasarrufu salayacak harcamalar yatrm indiriminden yararlanmaldr. u anda, indirimli kurumlar vergisi uygulamas getirildi. Bir nevi, bu yatrm indirimini kompanse etmeye ynelik olarak. Maden her yerde olabiliyor. Bu nedenle Trkiyede pek blge ayrm yapmamak gerekiyor, nk sektr olarak zor yerlerde alyorlar. Dolaysyla aramalara kaynak yaratmak zere krlarndan fon ayrma imkn getirilmelidir. Amortisman pay getirilmelidir. Amortisman dzeninde bu imknlar salanyor ama ilave olarak bir fon ayrttrp aramada kullanlmas salanmaldr. ARGE konusu madencilie ok zor girer, onun bir sr art var. zel ARGE indirimleri getirmek lazm, o sektre uygun getirilebilir. Enterkonnekte elektrik sistemi dnda genellikle kaldklar iin, kendi elektriklerini kendileri rettikleri iin TV indirimi getirilebilir. 5084 sayl bir Tevik Yasas 2012ye kadar uzatld. lke genelinde krk dokuz ilde yaptklar yatrmlardan yararlanyor, madencilik sektrnn de tm lke genelinde bundan yararlanmalar salanabilir. Madenlerde evre dzenlemesiyle ilgili bir fon ayrlmal ve fon hesabna yatrlan, vergi matrahndan indirilmelidir. Onun giderilmesine ynelik de bir fon ayrp o fonun gene bozduu evreyi dzeltmeye ynelik kullanlmas salanabilir. Gerekli olan dzenlemeler yaplarak nlemler alnd takdirde, sektre sermaye girii hzlanaca iin lkenin iletilen maden rezervi saysnda ve maden retiminde nemli artlar salanacak, sektrden salanan kr artt iin salanacak vergi miktar da artacaktr. Hlen 200 bin civarnda olan alan says ve istihdam artacaktr. Bu tr nlemler alnmas durumunda 20 milyar dolar civarnda bir deer yaratlaca, ihracatn 6 milyar dolara kaca hesap ediliyor ki nemli lde de ithal ikamesi salanaca tahmin edilmektedir. Bu ekilde, metal ve maden rnlerinin nemli bir ksmnn yurt ii maden kaynaklarndan karlanarak gelien lke sanayisine de katma deeri yksek eitli u rnlerin retiminin gerekletirilmesi suretiyle kresel rekabetteki yerimiz ve gcmz artacaktr. Altn konusunda Trkiye'nin ham altn retimi son bir iki ylda, ylda 5 tondan 15-16 tona km. Trkiyede altn rafineri iletmemiz var, stanbulda var ve son modern teknolojiyle yapld. EVRESEL ETK DEERLENDRMES VE PLANLAMA GENEL MDR FEVZ BLR 11.02.2010 Genel Mdrlmz, evresel etki deerlendirmesiyle ilgili alma yapar. Yani bir yatrmcnn daha yatrm balarken ilk urayaca mercidir. Eer yatrm orta lekli bir yatrmsa il mdrlklerimiz ED konusunda karar verme yetkisine sahiptir. Ancak yatrm bykse bu yatrmlara Bakanlk karar verir. Altyap ED Dairesi Bakanl enerji yatrmlar, ulatrma yatrmlar ve turizm yatrmlarna, Endstriyel Yatrmlar ED Dairesi Bakanl ise atk ve kimya sektr, madencilik sektr, tarm sektr ve sanayi sektr gibi yatrmlara karar veren blmlerdir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 431 ED 1993 ylnda balad ve 1993 ylndan bugne verdiimiz olumlu ED kararlarnn ulat say yaklak 1.900ler mertebesindedir. Orta lekli faaliyetlerle ilgili ED gerekli deildir. karar illerde veriliyor. Valiliklerimizin verdii ED kararlarnn says da 29 bin civarndadr. Ayrca evre dzeni planlar yaparz. Bursa ve Eskiehirde iller kendileri yaptlar, il zel idareleri ve bykehir belediyeleri ykmz zerimizden ald. Balkesir ve anakkaleyi birletirerek blgesel evre dzeni plan yapmak konusunda bir karara vardk. 2011 yl programna alnacak. Bu muhtemelen iki yl srecek, 2012 yl sonunda bu program gereklemi olacak. Genel Mdrlmz, evresel Etki Deerlendirmesinin srdrlebilirliinin salanmasn, ED srecinde projelerin gerekletirilmesiyle birlikte evrenin korunmas amacyla alnan tedbirlerin uygulanmasnn salanmasn, projelerde meydana gelebilecek deiikliklerin mutlaka tespit edilmesini, ED izleme-kontrol faaliyetlerinin Bakanlka belirlenen standartlar dorultusunda Valiliklerce ayn hassasiyetle yaplmasnn salanmasn, izleme-kontrol almalar ile yatrmclar tarafndan EDin neminin kavranmasnn ve evreye duyarl allmasnn salanmasn istemektedir. ED Ynetmelii ilk defa lkemizde 07.02.1993 tarihinde yaymlanmtr. Bugne kadar ED ynetmeliini be defa revize edildi. En son revize ettiimiz tarih, 2008 yl 17 Temmuzudur ve 17 Temmuzdan itibaren ED Ynetmelii son eklini almtr. Bu ynetmelik, Avrupa Birliinin ED direktifiyle hemen hemen birebir uyumludur. Genel Mdrlmz, ED faaliyetlerini yaparken ekonomik ve sosyal gelimeyi nlemeden, evre deerlerini ekonomik politikalar karsnda koruyarak, planlanan bir faaliyetin yol aabilecei olumsuz yndeki etkilerin nlenmesi ya da en aza indirilmesi, yer ve teknoloji alternatiflerinin deerlendirilmesi srecini gerekletirmektedir. Trkiyede madencilik faaliyetleri 3213 sayl Maden Kanununun hkmlerine gre yrtlmektedir. Bu konuda 5177 sayl Kanunla dzenlemeler yapld ve yaplan deiikliklerle daha nce Maden Kanunu kapsamnda yer almayan ta, kum, akl ocaklar Maden Kanunu kapsamna alnd ve hi de iyi bir sonu olmad. Keke bu deiiklikle bunlar bu Maden Kanunu kapsamna alnmasayd. Madencilik faaliyetleriyle ilgili olarak alnacak izinlere ilikin dzenlemeler bu Kanun kapsamnda getirildi. EDde madenin aranmas, madenin karlmas, ak ocak iletmesi veya yer alt iletmesi veya yer alt iletmesi; cevher hazrlama tesisleri, krma, eleme, tme, ykama tesisleri; cevher zenginletirme tesisleri, biyolojik kimyasal ve varsa sl ilem; petrol veya doal gazn karlmas, tanmas ilemleri madencilik ve petrol faaliyetleri olarak adlandrlyor. Madenciliin evreye olan etkileri; madencilik yaplan alanda topografya bozulmakta, bitki rts, madenciliin yapld yerde ortadan kalkmaktadr. ster orman alannda olsun ister toprak veya arazi zerinde olsun toz, emisyon, grlt, atk evreyi birinci dereceden etkiliyor. Eer kimyasal ilem yaplyorsa da atk sudan kaynaklanan birtakm skntlar bizi bekliyor. evresel adan, eer madencilik faaliyeti bittikten sonra gerekli tedbirler alnmyorsa, ortaya kan bir grsel kirlilik sorunuyla kar karya kalyoruz. Madencilik sektrn ilgilendiren kanunlarn banda Maden Kanunu geliyor. evre Kanunu, Orman Kanunu, Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanuna, Mera Kanunu, Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu, Zeytinciliin Islah ve Yabanilerin Alattrlmas Hakknda Kanun, Mill Parklar Kanunu, Su rnleri Kanunu, Turizm Kanunu ve Ky Kanunu ile bu sektr birebir temas hlindedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 432 evre Kanunu, cezai meyyideleriyle getirdii koruma, kullanma dengesine ilikin kurallarla bir btn ve evre Kanunu madencilik sektrnde birebir kesime noktalar olan bir sektrdr. evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii, evre Dzeni Plan notlar, zel evre Koruma Blgeleri Plan hkmleri, Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii, Madencilik Faaliyetleriyle Bozulan Arazilerin Doaya Yeniden Kazandrlmas Ynetmelii ki bu yeni bir ynetmeliktir. Bu ynetmelik EDin eki kapsamna alnmtr. Yani ED raporlarnn ekinde bunu isteyeceiz. Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii, Kum akl ve Benzeri Maddelerin Alnmas letilmesi ve Kontrol Ynetmelii, Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii, Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii, Evsel Kat Atk Ynetmelii, Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii, Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii, Yaban Hayat Korunmas ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar ile ilgili Ynetmelik. Btn bunlarla sektr bouuyor ve ondan sonra faaliyete geiyor. Bunlar yaplmadan sizin iletme izni almanz mmkn deildir. Madencilik yaplabilmesi iin alnmas gereken izin ve ruhsatlara baktmz zaman Maden leri Genel Mdrlnden ruhsat alacak. Ruhsat aldktan sonra ED belgesi alacak. Burada tane bizim yaz verme ihtimalimiz var: EDden muaf belgesi, ED gerekli deildir veya ED olumludur belgesi. ED sreci yaklak , be aylk bir sretir. Yani minimumda ay, ortalamas be ay diyelim. Eer skntl bir srese tabii bir seneye kadar uzayan, belki bir seneden daha fazla uzayan ED sreleri de vardr. Olumlu ED belgesini aldktan sonra mlkiyet ve yere ilikin izinlerin alnmas gerekiyor. zel arazideyse bu arazide sahibiyle anlaacak, deilse Ormanlk alansa ormandan izin alacak, tarm alanysa Tarm ve Kyileri Bakanlnn tarm d kullanlmasna izin veren bir yazsn almak mecburiyetinde. Mera alan ise mera vasfnn ortadan kaldrlmas gerekiyor. Mera komisyonlar var vilayetlerde, vali bakanlnda toplanan, onlardan gerekli olan bu izinleri almas gerekiyor. Kltr ve Turizm Bakanlnn ilgi alanna giren yerlerde ise Kltr ve Turizm Bakanlnn uygun grnn alnmas gerekiyor. Planl alandaysa, yani 1/100.000 lekli evre dzeni plan alanndaysa bunlardan gerekli izinleri almas gerekiyor, imar iznini almas gerekiyor ve Salk Bakanlndan da yer seimi iznini almas gerekiyor. Bunlar da aldktan sonra gidiyor, gayrishh messese iletme ruhsat izni almas gerekiyor. Bunu da l zel dareleri veriyor veya Bykehir Belediyeleri veriyor. Ondan sonra da Maden leri Genel Mdrlnden tekrar bu sefer iletme izin belgesini alarak bir madenci, madenini iletmeye balayabiliyor. Yatrmcnn iletmeye getikten sonra ok daha skntl durumlar yaamasn nlemenin yolu bu salam raporlara dayanmaktan geiyor. Madencilik yaplmasna izin verilmeyen sahalar var. Doal sit alanlar, arkeolojik alanlar, mill parklar, av ve yaban hayat koruma alanlar, zel evre koruma blgeleri, birinci ve ikinci snf tarm alanlar, zel ormanlar ve Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliine gre mutlak mesafeli koruma alanlar, ksa mesafeli koruma alanlar ve orta mesafeli koruma alanlarnda madencilik faaliyeti yaplamaz. ED Ynetmeliinde 5 bin metrekpn altnda faaliyet gsteren mermerciler EDden muaf oluyor, dier izinleri almas gerekiyor. Madencilik projeleri deerlendirilirken ilk olarak madencilik yaplacak yerin mevzuat asndan sakncal alanlarda kalp kalmad hususu bizim tarafmzdan birinci ncelikli olarak aratrlyor. Mevzuat asndan sakncal alanlarda yer alan madencilik projeleri inceleme ve deerlendirme yaplmaksnz iade ediliyor. Sz konusu sakncal alanlar, Mill parklar, zel evre koruma blgeleri, av ve yaban hayat sahalar, sit alanlar, sulak alanlar, sulak alanlarn tampon blgeleri, su havzalar, birinci ve ikinci snf tarm alanlar, turizm alan ilan edilmi blgeler ve imar alanlarnda madencilik faaliyetleri yaplamyor. Bugne kadar Genel Mdrlmze madencilik projelerine ilikin yaplan bavurularn 453 tanesi mevzuat asndan sakncal bulunarak iade edilmitir. Bunlarn 43 tanesi EK 1de, ED olumludur karar alamam. l mdrlklerinde 410 faaliyet de yine mevzuat engeline taklm ve dosyalar iade edilmi. Madencilik sektrnde bugne kadar toplam 453 tane iade edilmi dosya vardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 433 Anayasa Mahkemesi, arama faaliyetlerinin de ED kapsamna alnmasna karar verdi. 19.12.2009 tarihinde Ynetmelik revize edilerek arama faaliyetleri ED Ynetmelii kapsamna alnd. Arama faaliyetlerinin ED Ynetmelii kapsamna alnmas ok da doru olmad. Avrupa Birlii lkelerinin hibirinde arama faaliyetleri ED Ynetmelii kapsamnda deildir. Madenlerin karlmas projeleri ED kapsamnda deerlendirilirken Avrupa Birliinde olduu gibi karldklar alan gz nne alnarak deerlendirme yaplmaktadr. Kmr dnda, Maden Kanununda yer alan dier madenlerin karlmasnda 25 hektar ve zeri baz alnyor. 25 hektarn zeri Ek-1de Bakanlkta, 25 hektarn alt Ek-2 listesinde l Mdrlklerinde deerlendiriliyor. evresel etki deerlendirilmesi asndan madencilik projelerini dier projelerden ayran en nemli husus, madenler bulunduklar yerde kartlyor yani baka yerden bunu kartmak mmkn deil. Bu husus gz nne alndnda, bu projelerin deerlendirilmesinde teknoloji alternatifleri, retim yntemleri ve fayda/maliyet analizlerinin detaylandrlmas ve iletmeden sonra alann nasl rehabilite edilecei hususlarnda gerekli hassasiyetin gsterilmesi gerekiyor. ED raporu hazrlayan firmalar buna dikkat etmek mecburiyetindedir. Ta, kalker ocaklar, krma eleme tesislerinin yol at toz problemi ve grsel kirlilik problemi ile ilgili, sektr temsilcileriyle 2009 ylnda bir araya gelindi. Agrega reticileri Birliiyle, Trkiye imento Mstahsilleri Birliiyle. Bir genelge karld ve 81 vilayetimize gnderilerek mevcut tesislerin 2012 yl sonuna kadar mutlak surette taahhtname vererek bu kapal sisteme gemeleri ngrld. Yeni bavuracak olanlarda ED balangcnda krma, eleme tesisinin kapal sistemle yaplmas istenmektedir. Madencilik yaplacak alanlarn, zellikle ta ocaklar iin geerli, belirlenmesinde varsa evre dzeni planlarnda bunlar iliyoruz ki madenci de olmayacak yere bavurmasn, olacak yerleri de aalm. Bu erevede, stanbulda, Kocaelinde, Antepte, Hatayda ve Mersinde, Yalova da mahalli evre kurulu karar alnarak madencilik yaplacak alanlar belirlendi. Birinci grup maden deyince, inaat ve yol yapmnda kullanlan ve tabiatta doal olarak bulunan kum ve akl ocaklar. B grubunda, tula, kiremit kili, imento kili, marn, puzolanik maddeler, tras diyoruz bunlara, imento ve seramik sanayilerinde kullanlan dier gruplarda yer almayan kayalar anlyoruz. kinci grup madenlerde, mermer, dekoratif talar, traverten, kalker, dolomit, kalsit, granit, siyenit, andezit, bazalt ve benzeri talar alglyoruz. nc grup madenler, deniz, gl ve kaynak suyundan elde edilecek eriyik hlde bulunan tuzlar, karbondioksitler, jeotermal, doal gaz ve petroll alanlar hari. Drdnc grup madenler, kaolen, dikit vb. Beinci grup madenler, kymetli talar, elmas, safir, yakut, beril, zmrt, morganit vb. ED kapsamndaki petrol ve madencilik yatrmlar, 1.856 faaliyetin 463 tanesi, merkezden verdiimiz ED olumludur kararlarnn % 25i madencilik sektrn ilgilendiriyor. Yani Trkiyede madenciliin ne kadar nemli bir sektr olduunu gz nne sunacak en nemli ayrntdr bu. Bunlardan % 24,6s olumlu gereklemi, 463 faaliyetin 450si olumlu, 13 olumsuz. Verdiimiz ED olumsuzdur kararlarnn da % 43,3 madencilik sektrn ilgilendiren faaliyettir. ED kapsamndaki petrol ve madencilik yatrmlarn Ek-1e gre deerlendirdiimizde 1997 ve 1998 yllarnda ED olumludur karar verilen faaliyetler 74er tane. 2007den itibaren artmaya balam 38 tane, 2008de 45 tane, 2009da 45 tane olmak zere ED olumludur faaliyetlerinde ciddi bir art gzlenmitir. ED kapsamndaki petrol ve madencilik yatrmlarna geldiimiz zaman, en ok Ek1de kum ve ariyet ocaklarna, 205 tane bugne kadar. Mermer, kalker ocaklarna 108 tane, karbondioksitle ilgili yani nc grup madencilikle ilgili herhangi bir bavuru yok, bir ED olumludur karar yok. Metalik madenler dediimiz kymetli madenlerde, altn, nikel, kobalt vesaire 128 tane. Kymetli talarda bavuru yok, petrol ve doal gaz ilemeye ilikin de 25 tane ED olumludur kararna imza atlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 434 Ek-2lerde ise vilayetlerin verdii ED kararlarnn, 27.638 kararn 14.758 tanesi madencilik faaliyeti ile ilgili. Yani illere gittiimiz zaman, Ek-2lerde l Mdrlklerine gelen faaliyetlerin oransal dalm % 53,4. ller ED gereklidir karar alabiliyor. ED gereklidir karar alan, bir evrak veya bir proje, Ankaraya geliyor, ona biz bakyoruz Ankarada. Bununla ilgili olarak ED komisyonlar toplanarak gerekli karar alyor. Bundan sonra eer bu faaliyet ED olumluyla neticelenecekse ED olumlu karar veriliyor, deilse vatandaa evrakn aynen iade ediyoruz ve ED olumsuz olarak neticelenebiliyor. ED Komisyonlar fevkalade iyi alr. Her biri bamsz, kendi Genel Mdrlnn, kendi Kurumunun grlerini yanstarak varsa bir olumsuzluk, o olumsuzluu annda belirleyerek eer sre olumsuz bitecekse olumsuz olarak bitirirler. ED karar alabilirsiniz, bu ED gerekli deildir olabilir, ED olumlu olabilir. Trkiyedeki en nemli eksiklik denetim faaliyetidir, izleme, kontrol faaliyetidir. Madencilik sektrnde yaplan izleme kontrol faaliyetleri 2003 ylnda balam. 2003 ylnda 16 tane ED olumludur karar izlenmi, 61 tane ED gerekli deildir karar. 2004te 12ye 73, 2005te 2ye 27, 2006da 7ye 107, 2007de 2ye 39. Geldik 2008e, 2008de 19a 313, 2009da 20 tane ED olumludur karar izlemesi var, 346 tane ED gerekli deildir kararnn izlenmesi var. 69 vilayetimizde ED kararlarn incelemeye aldk. Verdiimiz ED kararlarnda arazide bu mteahhit nasl alyor, bu mteebbis nasl alyor inceleniyor. Bunlara uyguladmz cezalar var. Madencilik sektrnde uraan zellikle kum, akl oca iletenler, kalker oca iletenler yani bir ve ikinci grup madencilik alannda alanlarn, sosyokltrel adan ciddi eksiklikleri olduunu dnyorum. Paralar ok ama maalesef, evre deerleriyle bark deil bunlar. Sosyoekonomik ynden iyiler ama sosyokltrel adan kendilerini gelitirmeleri lazmdr. Kum, akl, mermerciler, kalker ocaklar, bunlar bizim u anda en ok uratmz, en ok skntya dtmz alanlar tekil ediyor ve en ok cezai meyyideleri de bunlara uyguluyoruz. Yani gittiimiz yerde, ya patlatmadan ya evden, mutlak surette taahht ihlalleriyle kar karyayz. En nemlisi, aldatmaya ynelik hareket. Adam bana verdii alann dna tam, bana verdii kapasitenin stnde alm. Kurnaz insan istemiyorum karmda, akll insan istiyorum. Birinci grup madenlerle ilgili malzeme alm esnasnda ruhsat veya ED alan dna klyor. Mutlaka cezai meyyide uygulanyor. Kum, akl ocaklarnda malzeme alnan alann rehabilite edilmeden geliigzel braklmas, malzeme alndktan sonra pasa veya ie yaramayan malzemenin geliigzel atlmas ciddi evre kirliliine neden oluyor. Ykama eleme tesisi bulunan faaliyetlerde uygun ktrme havuzlar yaplmamas sonucu ykama suyu ierisinde bulunan rusubatn uygun artlarda ktrlmeden ortaya braklmasyla dereler kirleniyor. Bulanklk ve sucul yaamn yani balk vesaire btn yaam ortamn olumsuz ynde etkiliyor ve balklarn saysnda azalma oluyor. Dere ierisinden kum alm esnasnda dere tabannda msaade edilen derinlikten daha alt kotlarda malzeme alnmas ve ak rejimine dikey olarak mdahale edilmesi ok ciddi skntlara yol ayor. Dere ierisinden kum alm esnasnda dere yatann deitirilmesi neticesinde gllenmeler oluuyor. Dereden, bunlar ne kadar haris insanlar, santrifjle dereden btn kumu ekip gtryorlar. Kara ortamndan kum, akl, malzeme alnrken basamakl sistemle allmamas; alt kotlarda taahht edilen kotlarn altnda allmas ve malzeme alnan alanlarda gerekli rehabilite almalarnn yaplmamas. Kil, marn, benzeri geirimsizlii fazla olan basamakl almann zor olduu maden ocaklarnda basamak yntemiyle allmamas, uygun drenaj sistemlerinin kurulmamas ve bunlarn sonucunda gllenmelerin olumas.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 435 Patlatma konusunda da gvenlik kuvvetlerimiz yeterince tedbir almadklar iin ED raporlarnda belirtilen patlatma taahhtleri ihlal ediliyor ya bilinsizlikten ya hrstan, ok para kazanma hrsndan. 2010 ylnda hedefimiz patlatmayla ilgili bir genelge kartmak ve bu genelge kapsamnda hareket edilmesini seksen bir vilayetten istemek olacaktr. Madencilerle de bu konuyla ilgili eitim seminerleri yapmay dnyoruz. zellikle yerleim yerlerine yakn yerlerde saatlere dikkat edilmemesi ikyetlere neden oluyor. ED taahht ihlaliyle ilgili ilk cezalar 2006 ylnda yaptmz 5491 sayl Kanun deiiklii ile oldu. 2872yi revize ettik, oraya bir hkm koyduk. Bu hkmde taahht ihlallerine ED cezas uygulama hakkmz var. imdi burada 2008 ylnda 48 faaliyete toplam 633 milyar 659 bin lira idari para cezas uyguladk. 2009 ylnda da 88 faaliyete 1 trilyon 640 milyar lira idari para cezas uyguladk. Toplam 136 faaliyete 2 trilyon 273 milyar 745 milyon lira idari para cezas uyguladk. GAZ NVERSTES ECZACILIK FAKLTES TOKSKOLOJ ANABLM DALI RETM YES PROF. DR. AL ESAT KARAKAYA 16.02.2010 Madencilik almalarnn tm dier retim almalar gibi evreye ve insan salna zarar vardr. Ancak bunlarn bilim bazl ynetilmesi durumunda bu zarar kabul edilebilir snrlara getirilir. Toksikoloji, kimyasallarn insan sal ve evreye olan zararlaryla, bunlardan korunma yntemleriyle ilgilidir. Temelde insan salna etki: maden atklarndaki kimyasallarn evreye ve insana ulamas ve madenlerde alan iilerin kimyasallara, tozlar dhil -ki pnmonkonyoz denilen hastalklar meydana gelir- maruz kalarak salk kaybna uramalar eklindedir. Toksisite alnacak nlemlerin nceliklerin belirlenmesinde nemlidir. nk 100 bin kimyasal madde kullanlyor. Bunlardan 5 bini, bin tonun zerinde kullanlyor. Maden atklar Avrupa Birliinde bile toplam atklarn % 29unu kapsyor. 1960lardan, 70lerden sonra mevzuat dzenlemeleri ok ileri safhalara geldi yani kontrol devreye girdi ama daha nce kullanlan, daha dorusu iletilen madenler var. Maden atklar konusunda miktarlar ve ierdikleri kimyasallarla bir envanter almas yaplmaldr. Bunu yaparken de eski madenlere ncelik verilmelidir. nk bunlar herhangi bir yasal dzenleme olmadan alld ve oraya yld. Bir ta toprak yn gibi grnyor ama iinde toksik, insan salna, evreye ok zararl olacak kimyasallar var. Bunu yaparken de iyiletirme almalar daha sonra yaplmaldr. Bunu yaparken de bu atk iindeki metalin toksisitesine, evredeki miktarna, etkiledii nfusa bakarak ncelikleri belirlemek gerekmektedir. Kimyasallarn ynetimi deyince Risk deerlendirme yani toksikoloji hangi dozda ne yapyor o kimyasal? Eldeki limit deerler nemli. Toksikoloji verileriyle bir mr boyu maruz kalnsa bile insan salna zarar vermeyecek deerlerdir. Risk ynetimi sudaki deeri, gnlk alm miktarna gre yapar. Kamu ynetiminin grevi bu olay izlemek, lmleri yapmak, daha sonra buna uyup uymadna reglsyonlar getirmektir. nsanlar kimyasal maddelerin adn, hele bilinen maddelerin adn bildikleri zaman ok korkuyorlar. Risk iletiimi doru drst yaplmazsa insanlar da, toplum da korkmakta hakl. Siyanr en ok bilinendir. Onun iin siyanr zerinden insanlar korkutmak ok kolaydr. Kimyasallar, ynetilebilir olanlar ve zor ynetilenler olarak ayrlr. Kurun ve cva zor ynetilendir. nk etkileri kronik toksik etkilerdir. Organ hasarlar yapyor, biyosistemde birikiyor, organizmada birikebiliyor, besin zinciri boyunca zenginleerek insana ulayor. Bu tip zellikleri var. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 436 Siyanr kolay ynetilebilir bir kimyasal. Akut toksisitesi yksek. Kronik toksisitesi ihmal edilecek lde dk. En azndan az az dozlarn insana ulamasnda bir uyarc oluyor ama bir baka metal dnn, cva dnn, kurun dnn, kadmiyum dnn, bunlar aldnzn farknda bile olmuyorsunuz. Akut toksisitesi yksek olduu iin reglasyonlar tamasndan depolanmasna, kullanlmasna kadar son derece sk. Siyanr doada besin zincirinde birikmez, organizmada ve yiyeceklerde az miktarda doal olarak bulunur. Yani organizmamzdaki B12 vitamini yapsnda siyanr vardr. Baz altn iletmelerinin atk barajndaki siyanr miktar litrede 0,2 miligramdr, meyve sularnda 1 miligrama kadar, ekirdekli reellerde, Gda Kodeksi Ynetmeliine gre 5 miligrama kadar yani 5 misli, 25 misli ve nugatlarda 50 miligrama kadar izin verilir. Yani bunun zerresi zararl diye bir ey sz konusu deildir. Sylenenlerin bilimsel taban yok. Olumlu yn; toplumun ilgisi madencilik ve evre kirliliine yneldi. Bunun dnda zaman kayb, enerji kayb sz konusu oldu. Zor eritilen kimyasallar, cva, kurun ve kadmiyum gibi doada besin zincirinde birikerek zenginleme yksek kronik toksisite ve karsinojenik etki gsteren metalleri rnek verebiliyoruz. Bunlarn ynetimi daha zordur. Metaller iin yeterli laboratuvar imkn MTAda, evre Bakanlnda var. Topraktaki organik kirlilikler iin sorun var. naat malzemelerinde radon bir risktir. Amerika Birleik Devletlerinde ylda 30 bin kanserin radondan dolay olduu syleniyor. naat malzemelerinin tmnde, imentodan kuma kadar radon olma ihtimali var. Radonun radyoaktif bir gaz ve karsinojenik etkisi de var. Kurun ve cva konusunda unu ifade etmeliyiz. Gvenlii Tznde bu i kollarnda alanlarn belirli zamanlarda kurun tayini ve benzeri tayinleri yaptrmalar art vardr. Yani izlenmeleri art vardr. Petrol olayna gelince, Trkiyede en byk eksiklik toprak kirliliinin bilinmemesi. Yani toprak kirliliine ait bir mevzuatmz var ama byk kimya endstrilerinin bulunduu yerlerdeki yahut rafinelerin bulunduu yerlerdeki toprak kirliliine ait herhangi bir veri sz konusu deil. Aslnda bu Batda zerinde ok fazla durulan bir olay. Bir sr organik madde, yzlerce organik madde topra kirletebilir. Amerikada evresel sorumluluk diye bir ey var. Eer siz bir yeri alrsanz, o tesis daha nce kirletilmi olsa bile kirliliini de beraber alm oluyorsunuz. Radyoaktivitede de doz nemli. Radyoaktivite de kolay llebilen bir fiziksel olay. Kolaylkla llebilir ve deerlendirme ondan sonra yaplabilir. Atom Enerjisi Kurumu da devaml lyor. Hlbuki organik maddeleri lmek bir tekilat gerektiriyor, bir tarama gerektiriyor. Bu da u anda etkin bir ekilde yaplmyor. Yani genel olarak orada madenlerin oluu o insanlarn risk altnda olduunu gstermeyebilir. Trkiyede altn iletmecilii 1992de ilk Eurogold firmasyla balad, Bergama olaynda. Siyanr konsantrasyonu atk barajnda, projede 0,5 ppm yani 0,5 miligram/litre mertebesinde ngrlm, gerekleen 0,2 ppm. imdi, bu iyiletirmelerle ynetilebilir bir hle gelmi. Risk, kaza da var. Oraya giden kamyonun devrilmesi bir kazadr. ilerin usulne uygun olmadan kullanlmas bir kazadr. Bugne kadar da bir kaza Trkiyedeki iletmelerde bildirilmedi. nk toksik olduu bilindii iin, akut toksisitesi -akut toksisite bir defada alnann yaratt toksisite- bilindii iin nlemler de, reglsyonlar da ona gre yaplmtr. Eer siyanr kartrsak bir tarafa, altn madenciliiyle dier madencilikler arasnda ok byk farklar yok. Altn madenciliinin zerine toplumun mercekleri evirmesinin nedeni siyanrd. Atk barajlarnda atklarn usulne uygun, ynetmeliklerin belirledii ekilde depolanmasyla konsantrasyonlarnn belirli oranlar amamas, suya ve dier evre elementlerine karmamasnn salanmas gerekiyor. Toksikoloji rekabet iin ok kullanlr. Yani bu toksikoloji bilgisi, bu zehir, insanlar korktuu iin; o ldryor, bu ldryor hadisesinden korktuu iin ekonomilere darbe vurmak iin en nemli aratr. Siyanr, kurun, cva, btn kimyasallar, tehlikeli kimyasallar ciddi anlamda tedbir ve nlemleri alndnda ynetilebilir. Hi kuku yok insanlar bunu ynetebilir ama bunun nlem ve tedbirlerinin alnmas konusunda gereinin yaplmas gerekiyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 437 Bilim ynetilemeyeceini anlaynca o uygulamay ortadan kaldryor. Termometreler cvalyd. Ama evde krlp dalma riski vard. Bu nedenle cval termometre yasakland. Daha nce cva diretik olarak kullanlrd, ila olarak kullanlrd. Frengi tedavisinde kullanlrd. la olarak kullanlr ki inanlmaz bir hasar organizmaya, bbreklere inanlmaz bir hasar. Bir zamanlar da tarm ilac olarak kullanlrd cva. Ama bunlar renildike toksikoloji bilgisi 50lerden sonra ok hzl geliti. Ama bir endstride, bir makinenin iindeyse yahut amalgam yapmak iin kullanlyorsa o kiilerle olay ynetebilirsiniz. Di dolgularnda da cva var. Btn hadise akl ve bilimle ynetilebilip ynetilemeyeceine karar vermek. Eer ynetilemiyorsa da yasaklamak. Ama toptanc bir yaklamla tmn yasaklarsanz hayat durur. 1930da dnyada 1 milyon ton kimyasal madde retiliyordu, 2000 ylnda bu 400 milyon tona kt, % 40 bin art. imdi 450-500 milyon ton olduu dnlyor. KOZA ALTIN LETMELER A HALKLA LKLER VE NSAN KAYNAKLARI GENEL MDR YARDIMCISI HAYR T 16.02.2010 Koza Altn lkemizdeki maden yataklarn aramak ve iletmek amal kurulmu %100 Trk sermayeli bir Trk irketidir. Bunun dnda Trkiyenin tamamen Trk mhendislii tarafndan kurulmu ikinci Gmhanedeki Mastra altn madeni yine Koza Altn letmelerine aittir. Balkesir Havran Kkderede de herhangi bir tesis deil sadece ak ocamzn olduu bir maden almas mevcuttur. Mart 2005 ylnda Eurogolddan Koza Firmasn Ovack almasyla bu sre balad. Yaklak 45 milyon dolara aldmz Ovack altn madeninde u an 1,8 milyon ons rezerve ve 8,1 ons kaynaa dntrld. Ovack altn yaklak 1 tonda 10 gram. Bu nedenle kimyasal bir yntem uygulayp siyanr kullanyoruz. Eer altnmz nabit dediimiz serbest hlde ve gzle grlebilir bir boyutta olsayd byle bir kimyasal ileme gerek yoktu. Eleyerek younluk farkndan altn elde edebilecektik. Altnn zgl arl 19,3. 2001de retime baland u ana kadar 40 tona yakn altn, 36 tona yakn da gm retimi gerekletirildi. Tesiste yaplan ilem; kayay ak ocaktan ve yer altndan madencilik yntemleriyle elde edip, farkl tenr gruplarna gre cevher stok alannda stoklanyor. Tenr 1 ton kayadaki altn ieriidir Bazen ykselebiliyor bazen debiliyor. Tenr gruplarna gre snflandrlan cevher krcda, belirli periyotta kayaya vurarak krlyor. Krlan kaya konveyr bantlarla bir elee tanyor. Elekten istediimiz tane boyutun yakalayan geiyor, yakalayamayan konik bir krcya gnderiliyor. Bu blmde evre asndan risk oluturabilecek tek ey toz ve grltdr. Krma ve eleme yntemi atmosfere kapal, toz oluturabilecek blmler ya toz tutma nitelerine bal, krma ve eleme esnasnda oluan toz bu toz tutma nitelerinde tutuluyor ve temiz hava atmosfere braklyor. Toz ya hle getirilip sisteme besleniyor. Krma ve eleme sonucunda cevher 13 ile 16 milim arasndaki mcr boyutuna indirilip, bir siloda toplanp kire ilavesi yaplarak deirmenlere alnmaktadr. Deirmenlerde ya tme yaplyor. Herhangi bir toz emisyonu sz konusu deil ve 38 ve 60 mikron arasna getirilen tane boyutundaki amur iki tane tanka alnarak kapal ortamda ve bu amura da siyanr 1 litre suya 200 miligram siyanr koyarak yaklak 200 ppmlik bir siyanr emisyonu oluturuluyor. Bu siyanrl suyla tlm cevher ve su karmn tankn iine reaksiyona tabii tutuluyor. Siyanrn yapt tek ilev amurun iindeki kat altn ve gm zerreciklerini zp sv faza geirerek sv fazda tutulmasn salamaktr. Biz bu ileme de li adn veriyoruz. Daha sonra btn altn ve gm znp amura getikten sonra bu amur, 8 tane tanka alnp, tanklara da Hindistan cevizi kabuunun stlmasyla elde edilen aktif karbon yklenmektedir. znen altn ve gm karbonun stne tutunup absorbe olmaktadr. Gzenekleri zel olarak ayarlanm eleklerden bu amuru ve karbonu geirdiimizde amur geiyor, karbon gemiyor Bunu elektroliz ve izabe yoluyla syrma yntemiyle karbona absorbe olan altn ve gm altn ve gm dore kleler hline getirilir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 438 u ana kadar olan sistem dnyada 800 ve bine yakn maden arasnda ayn, krma, eleme, tme, li gibi. Fakat bundan sonra artk altn ve gm alndktan sonra kalan ve siyanr ilave edilmi amurun evre ve insan sal asndan bir tehdit oluturmamas iin dnyada iki tane farkl yntem var. Birincisi, atklar direkt herhangi kimyasal artma yaplmakszn atk havuzuna gnderiliyor ve burada doal yolla bozumaya braklyor. te bu doal yolla bozuma dediimiz atk barajlarndaki doal ve biyolojik oksidasyon, hidrolis, foto paralanma gibi birok tepkimenin sonucunda ynetilebilir bir ekilde, siyanr iki ayla drt sene arasnda deien srelerde bileenleri olan karbona ve azota paralanyor, herhangi bir toksik zellii kalmyor. Biz buna siyanrn doal yolla bozumas diyoruz ve dnyada en fazla kullanlan, tercih edilen yntem bu. Fakat sizin atk baraj yapabilecek bir araziniz yok, atklar doal ortama, alc ortama dearj etmek istiyorsanz gnmz teknolojisinde bu da mevcut. O zaman bir kimyasal artma kuruyorsunuz. Doann iki ay veya drt sene arasnda deien srelerde yapt bozumay kimyasal artmada bir saat ierisinde yapabiliyorsunuz. Bu iki bozundurma ynteminden birini semeniz gerekiyor. te Ovackta bu iki yntemin her ikisi de var. Atklar nce kimyasal artmadan geiyor, evreye verilebilecek temizlik ve safla getiriliyor fakat evreye verilmeyip hi artma yapmam gibi dizayn edilen bir atk havuzuna alnyor. Atk havuzu da kimyasallarn alc ortama verilmemesi iin veya bir risk oluturmamas iin birtakm yaltmla ilgili nlemler alnyor. Ovacktaki atk havuzu iine evreye verilebilecek temizlik ve saflkta atk verilmesine ramen yanal yzeyleri ve seddeler oluturulmu. Bu yanal yzey ve seddelere nce kil tabakas, 50 santimlik bir kil tabakas sktrlr, arasna yksek younluklu polietilen, jeomembran dediimiz yer sergileri serilmi ve burada kayna da var ve bir irket tarafndan bu jeomembran serilmesi komple test edildikten sonra zerine 20 santimlik ikinci bir kil tabakas eklenerek toplam 70 santimlik kil ve 1,5 milimlik jeomembramla yaltm salanyor, iine de evreye verilebilecek temizlik ve saflkta atk braklyor. Ovacktaki atk ksmnn sedde ksm yaklak 400 metre ve her 50 santimde bir kaya dolgusu sktrlm durumda. O nedenle Atatrk ve Kebana oranla 2 misli daha gvenli ina edilmi bir barajdr. Ovack altn madeni 2004 ylndan balayarak bu sene de dhil Avrupa Komisyonu tarafndan en iyi teknolojiler Best Available Technology (BAT) referans olarak AB yesi lkelere rnek gsterildi TBTAKa yaptrlan almada TBTAK risk seviyesinin ihmal edilebilir dzeyde olduunu ve madenin almasnn lke menfaatine olduunu belirtti. Bunun zerine, siyanrn toksikolojik risk deerlendirmesi ad altnda bir alma yapld. Boazii niversitesi evre Bilimleri Enstits madenimize gelerek bir bilim heyetiyle alma yapt. Balkesir Havrandaki Kkdere altn madeni tamamen ak ocak olarak alan, herhangi bir siyanrn kullanlmad, herhangi bir tesisin olmad ocaktr. 90 km Balkesirden cevher Ovacka tanarak ilem grd. u an iki hafta sonra Balkesir Havrandaki ak ocak faaliyetleri sona eriyor. Fakat izinler alnrken maden kapanma plan ve rehabilitasyon plan evre ve Orman Bakanlna sunuluyor ve bu almalar bittikten sonra gerek ak ocakta topografya dzeltmesi daha sonra zerine nebati toprak serimi ve o blgeye uygun yeillendirme ve aalandrma almalaryla madencilii tamamlanm oluyor. Gmhanede Mastra altn madeni geen sene mart aynda devreye girdi ve u an almalarna devam ediyor. Tamamen Trk mhendisliin oluturduu bir maden ama yine evre standartlar Ovack ve en iyi teknolojiden referans alnarak oluturuldu. Mastrada da u ana kadar 3 tonun zerinde altn;1,4 ton da gm elde edildi. Eskiehir Kaymazda da mart aynda nc tesisimizi iletmeye almay dnyoruz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 439 AB direktiflerine baktmzda siyanrle alan madenlerin atklarnn bir kimyasal artmadan geirilerek litrede 50 miligrama siyanr seviyesinin drlp atk barajna gnderilmesini neriyor Avrupa Komisyonu. Ovack da ise tm atklar kimyasal artmadan geiyor, Avrupann 50 uygun grd konsantrasyon Ovackta 0,2 miligram. Ovackta atk ynetim planlar mevcut, acil durum planlar mevcut ve tesisin kapanmas, kapanma sonras izlenmesiyle ilgili evre Bakanlna her trl deerlendirme verildi.Risk deerlendirme raporlar ve maden kapanma planlar var. Denetleme madencilik yaptmz yrelerdeki valilikler tarafndan oluturulan bamsz bir izleme denetleme komisyonlar tarafndan yaplyor. Belki en ok denetlenen madenleriz. Bu komisyon srekli gelip madenimizden numuneler alyor, evresel lmler yapyor ve taahhtlere uyup uymadmz kontrol ediyor. Yaklak on yldr Ovack, bir yla yakndr da Gmhane alyor. Bu zamana kadar yaplan tm denetimlerde taahht ettiimiz limitlerin ok ok altnda altmz raporlarda da mevcut. Zaten evre teknolojimiz ve evresel performansmz baz alndnda dnyann en iyi madenlerinden bir tanesiyiz. Altn retiminin % 60 Amerika, Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda gibi evre mevzuatnn sk olduu lkelerde yaplyor fakat mukayese edildiinde Ovackn evresel performans hepsinden iyi durumda u an. Madencilik yaplan alanda hem ken tozlar hem partikl tozlar llyor. Hem tesiste hem atk barajnda siyanr ar metal lmleri srekli gerekletiriliyor. Patlatmalarda en yakn yerleim biriminde lmler yaplyor ve raporlanyor. En nemlisi maden alanlarn doaya en iyi bir ekilde dntrerek brakmak. irketimiz srdrlebilir madencilik konseptini benimsiyor, yani hem ekonomik kalknma hem sosyal kalknma hem evre koruma hem de madencilik yaptmz alanlarn da doaya en iyi ekilde dntrlmesi. Ovack Altn Madeninin ak oca, yaklak 60 metrelik bir ukurdur. Bu ak ocak oluturulurken 2.460 tane seksen ve yz yan stnde kzlam kesildi, altndan lke ekonomisine her yl 150 milyon dolar kazandrld. Topografya olarak eski yapsna dntrlp zerine fstk amlar dikildi ve bir mddet sonra artk rn almaya balayacak. Pasa alanlarmz, maden sahasna 15 binin zerinde zeytin dikimi gerekletirdik, 5 binin zerinde am var ve bu zeytinlerden artk rn alyoruz. Mastrada da ayn ekilde evre ynetimimiz mevcut. Siyanr gnlk hayatta karlatmz karbon ve azotun basit bir bileeni. Organizmalarda ve doada birikmeyen geici bir zehir olup, insanda kanserojen olgusu kabul edilmeyen d grubu bileeni, akut toksit etkisi olan bir kimyasal ve doal olarak bozuuyor. lkemizde kullanlan siyanr miktar 300 bin ton, madencilikte bunun sadece % 1i, 3 bin tonu tm madencilikte kullanlyor ve bizim kullandmz ise 200 ton, yani % 99uyla ilgili herhangi bir tartma ve kullanm alanlaryla ilgili bir tartma yok, sadece madencilikte gndeme geldii zaman byle bir tartmayla kar karyayz Gnlk hayatta siyanr yiyoruz, iiyoruz ve soluyoruz. eceklerden, sert ekirdekli meyve konserveleri, alkoll iecekler, tuz Trk Gda Kodeksi baz alnarak bu tablo oluturulmutur, gnlk hayatta karlatmz siyanr seviyeleri var. Ovacktaki siyanr seviyesine baktmzda 1 litre suda 0,2 miligram olduunu gryoruz ki bu rakam Amerika Birleik Devletlerinde ime suyunda msaade edilen limite e deer ve sigaradakinin de yaklak iki buukta 1i. Yani siyanr o kadar iyi ynetiliyor ki iilebilecek su seviyelerine drlyor. Ovack retime getii andan itibaren Ege Blgesinde maden istihra alannda en yksek yatrm, en yksek istihdam, en yksek ihracat dllerini alyor fakat geen yl genel klasmanda ihracatta ilk 10a girdi ve Trkiye'nin 500 byk firmas arasnda 276nc srada, en fazla vergi deyen irket arasnda da ilk 100deydi. Geen hafta bilanolarmz kt, bu 20 milyon lirayla 88inci srada yer almtk, bu seneki vergimiz 38 milyon, o nedenle ilk 40ta veya ilk 25te yer alacaz. Dier retim yapan, yine Uaktaki firmada vergi sralamasnda ilk 60ta. Yani, altn madencilii ekonomik getirisi son derece yksek, krll yksek bir madencilik. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 440 Ege Blgesi Sanayi Odasnn ihracat dlyle birlikte evre tevik dl belgesi de alnmtr. Uluslararas sertifikann birden, hem evre hem i gvenlii hem i salyla ilgili belgeleri de kazanm olmamz nemlidir. Yaklak 701 alanmz var, yerel satn alma ve yerel istihdam politikalarmz var, bu madencilik yaptmz yrelerdeki alanlar o yreden istihdam ediyoruz, eitimlerine ok nemli bir para ve zaman harcyoruz. Bunlar blgelerde yaptmz sosyal sorumluluk projeleri. Devletimizin verdii izinlerin yannda messesemizin benimsedii nemli bir ey de sosyal onay. Yani madencilik yaptmz yrelerde yre halknn bize sosyal onay vermesini, onay vermesini de beklediimiz bir sistemimiz mevcut. Burada i gvenlii, evre ve toplum ilikileri politikalaryla sentezlenmi bir sistemimiz var. Bunun da en gzel rnei Ovack. Yine i gvenlii ve i gvenlii standartlarnda dnya standartlar zerinde. Altn madenciliiyle birlikte davalar da var ve altn madencilii olduu srece davalar hi bitmiyor fakat tm irketlerde olduu gibi Kozada sosyal hukuk devleti prensiplerine son derece bal. Yarg kararlarna ramen alyor. iddialar tamamen aslsz iddialardr ve almalarmz engelleyebilecek, durdurabilecek herhangi bir yarg karar sz konusu deildir. Zaten byle bir durumda almamz sz konusu olamaz. lkemizde altn retimi; Uakn da devreye girmesiyle yaklak 15 tona kt, Avrupada en fazla altn reten lkeyiz fakat ithalata baktmzda yaklak 6 milyar dolar dyoruz, 200 tonun zerinde. Bunun 1,5 milyar dolarn ihra ediyoruz ve btemizde 4,5 milyar dolarlk bir ak mevcut altnda ama son derece potansiyeli yksek bir lkeyiz, 6.500 ton potansiyelimiz var. 250 milyar dolar metal devri, en az 4 arpanyla arpyoruz ki 1 trilyon dolarlk bir yer alt zenginlii var sadece altnda. Halkn doru bilgilendirilerek bu yer alt zenginliinin reel ekonomiye kazandrlmas nemli. u an madencilik durmu vaziyette. Maden Kanununun maden izin ynetmelii yok. Bir an nce maden izin ynetmeliinin kmas ve duran madencilik yatrmlarnn balamas gerekiyor. lkemizde maden eitlilii ok fazla ve herhlde maden izin ynetmelii olmayan u anda tek lkeyiz ve maden atklar kontrol ynetmeliinin yaymlanmas, yani biz hangi tr atklara giriyoruz henz netlemi deil. Ayrca su grnen her noktann il evre orman mdrlkleri tarafndan sulak alan olarak tanmlanm, bunda da bir skntmz var. Bunun dnda ormanlk alanlarda madencilik yaplmasn ilikin durumlarn EDe tabi olmas, yani EDden geildikten sonra orada madencilie izin verilmesi gerekiyor. lk dnemde ihra kaytl bir KDV avantaj salyordu bize yurt dna gnderip rafine etmek. Ayrca bu lkenin bir zenginlii Londra Borsasnda sattnz zaman 3-4 dolar fazla bir spot fiyat zerinde bir avantaj vard. u an lkemizde rafineri firmalar var ve iyi de firmalar, grmelerimiz son aamada, yurt dna satmayacaz, burada deerlendireceiz. O nedenle imdi artk yurt iindeki satlarmza KDV avantaj geldiinde artk burada satacaz. ncelikle halkla ilgili oluan ksmda hepimiz ve irketlerimiz demokrasiye inanan insanlarz. Halk istemeyince olmaz, buna son derece de sayg duyuyoruz fakat bu konuda halkn doru bilgilendirilmesinin de ahlaki bir sorumluluktur. Madenlerimiz sivil denetime ak, her isteyen, istedii zaman gelip madenimizi ve aldmz evre gvenlik nlemlerini yerinde grebilir, inceleyebilir. Eitim nceliimiz, tm alma yaptmz yrelerde eitim bata olmak zere birok sosyal sorumluluk projemiz var. Kylerin altyap sorunlar, salk sorunlar, madencilik yaptmz yrelerdeki genel sorunlarla ilgileniyoruz yakndan ve ok da hem dier firmalar hem biz ok da nemli bir bte ayrlmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 441 Elinde altn stokunu bulunduran birok lke var, maalesef altn madenleri yok ama stoklar ok. Arz-talep dengesinden dolay retimin artarak fiyatnn dmesini istemiyorlar. kiz Kulelerin vurulduu gn altnn onsu 274 dolard, kuleler vuruldu 292, 600 derken u an 1.200 dolarlarda. Elinde altn stoku bulunan lkelere baktmzda hibir tesis kurmadan, hibir i gc yaratmadan milyarlarca dolar kr ettiklerini grdk. Kald ki bu lkelere baktmzda bir de bize ok nemli, senede 200 tona yaklak altn satyorlar. Altn madencilii farkl bir sektr olduu iin madencilie balamadan nce zel bilgisayar programlaryla damarn boyutlu btn kesitini karlyor. Yani, damar alnabilen, ekonomik adan uygun olan en alt ksmna kadar karlyor. O nedenle madeni kapatp mermerdeki gibi tekrar ama sz konusu deildir. Vergi avantajndan kaynaklanan nedenlerle svireye gtrlyor. Trkiye ihra ediyor, katma deer iadesi alnyor. Koza Altnn zaten % 30unu halka arz ettik ve btn kaytlarmzda SPK ve MKBde geldi. % 100 yerli, Trk firmasyz. Havranda ortalama 6,9 tenrle alld. Betonlama bir daha geri getirilemiyor ama madencilikte doay tekrar eskiye dntrmeniz mmkndr. u an Ovack Altn Madeninin geldii nokta Trkiye'deki madenciliin geldii noktadr ve Avrupa Komisyonu tarafndan AB yesi lkelere rnek gsterilen bir madencilii yapyor isek bundaki en byk baar Trk kylsnndr, Trk evrecisinindir ve duyarllk gsteren evrecilerindir. Bu sene tm satmz yurt dna yaptk. Yurt dna sat yaparken altn ve gm, dore nce, dore kle elde ediliyor madenlerimizde. Bu kleden biz bir numune alyoruz, Devletimiz bir numune alyor ve sattmz kii numune alyor ve bu kle nce darphaneye gidiyor. Darphanede ok kapsaml bir analizden geiriliyor ve bu klenin darphane diyor ki: % 60 altn, % 40 gmtr. Kle tartlyor, ihra ediliyor, rafineri edildikten sonra bunun dolar baznda karl hemen lkemize, Merkez Bankasna ve irketin hesaplarna yatyor yani bunun yurt dna satlmasyla bir kuru kaybmz sz konusu deil, tam tersine bu lkenin bir deeri. Bu deeri yurt dnda satarak normal spot fiyatlardan 4-5 dolar daha fazla geliri yani bu sene lkemize bizim satmzdan Londra borsasndan dolay 3-4 milyon dolar bir fazla girdi saladk lkemize. Ovack gerekse Gmhane 230 bin ons olup, yaklak 7,1 tondur. Bir senelik dnem krmz 195 milyon lira, vergi sonras da 155 milyon lira bir krllmz var, ok yksek bir krllk. 38 trilyon lira da vergi kt bu sene. 230 bin onsun tmn ihra ettik. Yurt iinde rafineri yapmadk Trkiyede. Tamamnn dolar baznda karl lkemiz Merkez Bankas hesaplarna ve irket hesaplarna gemitir. Tamam, bir kuruu dahi yurt dnda kalmamtr. Kaz Danda bir mill park olarak ilan edilen bir blge var. Zaten hibir madenci orada gidip de biz burada madencilik yapalm demiyor. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi konusuna gelince, evet, 315 kylmz Avrupa nsan Haklar Mahkemesine gitti bir avukatmzn nderliinde. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinden iki talepte bulundu, bir maddi tazminat, iki, manevi tazminat. Maddi tazminat talepleri reddedildi nk herhangi bir zarar ve olumu, raporlanm bir zarar olmad iin. Manevi tazminat taleplerine gelince dedik ki Trkiye Cumhuriyetinde bir kanun var ve Bakanlar Kurulunun bir prensip karar alarak bu madeni altrma yetkisi yok. O dnem Bakanlar Kurulu prensip kararyla alyordu. O nedenle bir ilem hatas olmutur. Bundan dolay bu 315 kylmze manevi tazminat demeyi yapnz. Devletimiz de bu 315 kylye manevi tazminat dedi. Hazine bize rcu davas amad. Trkiye Cumhuriyeti Devletinin hukuksal anlamda bir imaj kaybna uramamas iin tekrar yeni ED raporu hazrladk, tekrar tm ED izinlerimizi yeniledik ve lkemizdeki tm yasa ve ynetmeliklerin ykmllklerini yerine getirerek tekrar izin aldk. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 442 ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII TEFT KURULU BAKANI MEHMET TEZEL 17.02.2010 Tefti Kurulu Bakanl, Trkiyenin drt bir yanna her an ulaan, denetim yapan dinamik bir yapya sahiptir. Tefti programlar yllk olarak hazrlanmakta ve aylk olarak her bir mfetti arkadamz programlarn uygulamaya devam etmektedir. teftii, alma hayatyla ilgili mevzuatn uygulanmas, denetlenmesi, teftii ve izlenmesidir. Uluslararas alma rgtnn 81 sayl Szlemesinin 3nc maddesi, yine Uluslararas alma rgtnn 129 sayl Szlemesinin 6nc maddelerine gre i teftiinin temel ve ncelikli grev alan, alma ortam ve alma koullar. Bu alanlarda ikincil olanlar ise, alma ilikileri, istihdam ve meslek eitimini kapsar. alma hayatna ilikin yetkiler ya da yaplmas gerekenler Anayasamzda, Bakanlmzn 3146 sayl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 15inci maddesinde, 5690 sayl Kanunla onanan sanayi ve ticarette i teftii hakkndaki 81 sayl Milletleraras alma Szlemesinin Onanmasna Dair Kanun, 4857 sayl Kanunu, Teftii Tz ve Tefti Kurulu Ynetmeliinde bizim alma hayatnn denetlenmesine ilikin hkmler yer almaktadr. Bunun yan sra, i denetimiyle ilgili olarak, Basn Kanunu, Deniz Kanunu, Sendikalar Kanunu, Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunu, Yabanclarn alma zinleri Hakknda Kanun ile alma hayatyla ilgili dier kanunlar ve bu kanunlara gre kartlm bulunan tzk ve ynetmeliklerdeki hkmleri de ayn zamanda i teftiinin konular arasna girmektedir. 81 sayl Uluslararas Szlemenin yrrlkte bulunduu Milletleraras alma Tekilatnn her yesinin snai i yerlerinde 1nci maddesi, ticari i yerlerinde de 22nci maddesine gre bir tefti sistemi bulundurmasn amir hkm hline getirmitir. Bu hkm gerei olarak, daha nceleri ktisat Vekleti bnyesinde Dairesinde alma hayatnn denetimiyle ilgili almalar balatlm 1936 ylna kadar gidiyor, daha sonradan da,1978 ylnda Mfettileri Merkez Grup Bakanl, 1979 ylnda Tefti Tz ile Tefti Kurulu Bakanl ile u anki yap kurulmu oldu. Tefti Kurulu Bakanl direkt Bakana bal olarak almaktadr. Kurul Bakanlnda 3 tane bakan yardmcs, bunlardan birincisi i sal ve gvenliiyle ilgili bakan yardmcs, iin yrtm yani i ilikileriyle ilgili bakan yardmcs, Kurul Bakannn idari ve mali ilerinden sorumlu bakan yardmcs olarak faaliyetlerini srdryor. Tzk gerei, Tefti Kurulu Bakanl merkez bir kadro ve yaplanmayla beraber on tane ilde grup bakanlklar oluturulmutur. Sanayinin daha youn olduu illerde hizmetin biraz daha abuk yrmesi amacyla kadrolar merkezde olan bir yap ierisinde on tane ilimizde grup bakanlklarmz bulunmakta olup, buradaki grup bakanlklarnda bulunan i mfettilerimizin marifetiyle de her grup bakanl bnyesinde yer alan illerde alma hayatna ilikin teftilerimiz srdrlmektedir. teftiinde iki nemli unsur vardr. Birincisi i sal ve gvenlii, dieri iin yrtlmesi. Teknik yani i sal ve gvenlii alannda denetim yapan i mfettileri yine Tzkmzn ilgili maddeleri gerei bata tp doktoru olmak zere hemen hemen btn mhendislik dallarndan, mimar, elektrik, maden, jeoloji, metalrji, inaat, elektronik, makine, kimya, endstri, fizik, bilgisayar, tekstil, petrol, uak, gemi ve evre mhendislerinden olumakta. in yrtm ynnden yani sosyal ynden i ilikilerini inceleyen mfetti arkadalarmz da hukuk, siyasal bilgiler, siyasal bilimler, iktisat, idari bilimler, iletme, iktisadi ve idari bilimlerden mezun olan arkadalarmzdan olumaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 443 Tefti Kurulu Bakanl, i mfettii 513, i mfettii yardmcs 69, bro eleman 100 ve toplam 690 personelle faaliyetini srdryor. Teknik ve sosyal olarak ikiye ayrdmzda mfettilerimizi saysal anlamda, 229 tane teknik ynden i mfettii arkadamz var, 49 tane de i mfettii yardmcs var, toplam 278 tane i mfettii arkadamz i sal ve gvenlii alannda Trkiye apnda denetimlerini srdrmektedir. Sosyal ynden 284 i mfettii, 20 mfetti yardmcs, toplam 304 personel ve u andaki i mfettii saymz 513, i mfettii yardmcs saymz 69, toplam 582 mfettiten oluuyor. mfettii yardmclar da yardmclk snavn kazanp en az iki mfettiin refakatinde alp olumlu sicil almas, belli bir dokman hazrlamas -tez niteliinde- onun kabul grmesinden sonra olumlu sicil alanlar ikinci yldan itibaren de tek bana tefti yetkisine sahip oluyorlar, nc ylda da yeterlilik snavnda baarl olmas artyla mfettilik mhrn alarak alma hayatnn teftiine balyorlar. ILOnun, Uluslararas alma rgtnn kyaslad baz hususlar var. Mfetti saysnn tespitinde, tefti kapsamndaki i yeri says, kapsamda alan ii saylar, tefti kapsamndaki i yerlerinin zellikleri ki bunlar lkenin genel ekonomik yaps, i yeri byklkleri, arlkl sektrler, tefti konular, i sal ve gvenlii ya da alma koullar, i ilikileri, i psikolojisi, i tefti biriminin dier grevleri, uygulanmas denetlenen mevzuatn hem derinlii hem de genilii i mfettii ile alan orann hesaplamakta temel alan, ILOnun yaklamlarna gre temel alan bir yap. nk ILO, Szlemesinde etkin bir tefti sistemi kurmasn ngryor. ILO; Uluslararas alma rgtnn teknik komitelerinin mfetti-alan orantlarna ynelik beklentileri sanayilemi lkelerde her 10.000 iiye 1 mfetti, hzla sanayileen ekonomilerde her 15.000 alana 1 mfetti, gei ekonomilerinde 20.000 alana bir mfetti ve az gelimi lkelerde de 40.000 alana 1 mfetti olarak ngrm. Avrupa Birlii ortalamas genelde 11.623. Avrupa Birlii yapt almalarda sadece alan oranyla snrl tutmuyor, ayn zamanda nfus olarak da konuyu ele alyor ve 1 mfettie den nfusun ne olduu da rakamlarla tespit edilmi, bu da Avrupa Birlii ortalamasnda 34.000 kiiye 1 mfetti olarak dyor. Sosyal Gvenlik Kurumunun 2009 verilerine gre, 8 milyon 674 bin 726 kaytl ii almakta ve Bakanlmzda da, az evvel bahsettiim gibi, 582 i mfettii grev yapmakta. Kaytl ii says ile mfetti bana den ii hesaplandnda bu 1/14.905 kmakta, bu oran, yukarda belirtilen 11.623 Avrupa Birlii ortalamasndan dk bir rakama tekabl ediyor. lkemizde i teftiinin bir ekilde faaliyet alanna giren alan saysnn kayt d istihdamn gz nne alnmas, kaak yabanc iiler, bamsz alan yabanclar, kamudaki szlemeliler, 4857 sayl Kanunu ile 5510 sayl Kanun kapsam arasndaki farkllklar, tarm i kolunda alanlarn durumu ve benzeri sebeplerden dolay salkl bir ekilde tespit edilmesi olduka gtr. Biz u andaki oranmz sadece kaytl ii saysna gre aldk. lkemiz nfusuna gre bir oranlama yaptmzda bu oran da 123.711 olmakta, Avrupa ortalamas 34.447 olduundan, bizim bu oranmz da olduka dk. Bu verilerden hareketle, lkemizdeki olmas gereken i mfettii saysn u ekilde kyaslayabiliriz ki biz burada sadece kaytl i saysn -8 milyon civarnda olan- Sosyal Gvenlik Kurumu verilerine gre olan sayy dikkate almadk, kaak, kayt d alan iilerin, bamsz alanlarn tamamn ele aldmzda yaklak 20 milyona yakn bir rakam ortaya kyor. Dolaysyla, 20 milyondan hareketle sayy belirlediimizde sanayilemi lkeler kategorisinde ele aldmzda en az 2 bin i mfettiinin olmas gerekiyor, hzla sanayileen ekonomi snfnda deerlendirdiimizde 1.350 i mfettiinin, gei ekonomisine gre deerlendirdiimizde de en az bin i mfettiinin u anda faaliyette olmas gerekiyor. Avrupa Birlii almalar, Uluslararas alma rgtnn tanmlamalar genellikle i sal ve gvenlii alannda denetim yapan oranlarla bu ilikiyi kuruyor. Bizim i sal ve gvenlii alanndaki mfetti saymz da 280ler civarnda olduunda, mevcut saymzn yars orannda olduunda tabii ki bu oranlar bir anda ikiye katlanm olacak. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 444 Kurul Bakanlmzda, i sal ve gvenlii alannda tefti yapan i mfettilerinin meslek gruplarna gre dalmna baktmzda, makine mhendislerinin, kimyager ve kimya mhendislerinin, inaat mhendislerinin ve maden mhendisliklerinin dier alanlara gre says daha fazla olup bir tane de tp doktorumuz bulunmaktadr. Tefti Kurulu Bakanl, 3146 sayl alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakkndaki Kanunun 15inci maddesinde belirtilen grevleri yerine getirmektedir. 15inci maddede: Tefti Kurulu Bakanl, Bakan adna aadaki grevleri yapar: a. alma hayat ile ilgili mevzuat erevesinde programl veya program d tefti, inceleme, soruturma yapmak, gerekli nlemleri almak veya aldrmak. b. Uluslararas szlemeler erevesinde i yerlerinde uygulamalar incelemek ve izlemek, c. alma hayat ile ilgili mevzuatn uygulanmasn izlemek. d. alma hayat ile ilgili mevzuat almalar yapmak, gerektiinde, tefti ve denetimler sonucunda, mevzuatn aksayan ynleri, uygulanabilirlii, sektrel bazda ilgili kurum ve kurulularca alnmas gereken nlemleri belirleyen Genel Deerlendirme Raporu hazrlamak. e. Denetim sonularna ilikin istatistikleri tutmak, deerlendirmek ve yorumlamak. f. zel kanunlarla verilen dier grevleri yapmak. g. Mfettilerin i teftii ile ilgili faaliyet ve ilemleriyle ilgili tefti, inceleme ve soruturmalar yrtmek. h. Bakanlk makam tarafndan verilen benzeri ileri yapmak. 4857 sayl Kanununun 91inci maddesinde de Devletin, alma hayatyla ilgili mevzuatn uygulanmasn izleyecei, denetleyecei ve tefti edeceini belirtiyor ve alma hayatyla ilgili mevzuatn uygulanmas, denetlenmesi, izlenmesi, teftii grevi, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bal ihtiyaca yetecek say ve zellikte tefti ve denetlemeye yetkili i mfettilerince yaplmaktadr. Tefti Kurulu Bakanl her yl kasm aynda toplant yaparak nce genel bir alma plan hazrlar. Genel alma plan hazrl ierisinde mevcut iletmelerin durumu, meydana gelen i kazalar, ii ikyetleri, i hacmi, mevcut i yerlerinin durumlar gz nnde bulundurularak bir sonraki yln planlamasn yaplr ve yllk tefti program hazrlanr. Daha sonra da yllk hazrlanan tefti program aylar itibaryla uygulamaya konulur Tefti faaliyetlerini admda gerekletirilir. Genel tefti, kontrol tefti ve inceleme teftileri. Genel tefti, hem iin yrtm ynnden hem de i sal, gvenlii ynnden alma hayatna ilikin mevzuat hkmlerine uyulup uyulmad konusunda yaplan bir teftitir. Ayn zamanda, i sal, gvenlii ynnden iilerin salk ve gvenliklerini tehlikeye drecek hususlar, i kazas ve meslek hastalklarn tespit ve nlemeye ynelik olarak i sal, gvenlii mevzuat hkmlerine uyulup uyulmad asndan yaplan teftitir. Kontrol tefti de gerek genel gerek kontrol ve inceleme teftii sonucunda tespit edilen hususlarn verilen sre sonunda yerine getirilip getirilmedii amacyla yaplan bir tefti trdr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 445 nceleme teftii ise i sal, gvenlii asndan ihbar, ikyet, i kazas, meslek hastal, iletme belgesi, tefti esnasnda gerek grlmesi hlinde incelenmek zere intikal ettirilen ve tefti hizmetiyle badar nitelikte olanlar hakknda yaplan bir tefti trdr. nceleme teftilerinde zellikle i kazas ve meslek hastalklar incelemeleri olduka fazla bir ekilde yer tutar. Meydana gelen i kazas ve meslek hastalklarn iverenlerimizin bildirme ykmll var. Ayn zamanda, tespit edilen bir meslek hastaln da alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bildirme ykmll vardr. Bu bildirimler erevesinde i kazas ve meslek hastalklar incelenmektedir. Bunun yan sra, Sosyal Gvenlik Kurumundan eitli ekillerde i kazas ve meslek hastalklarna ilikin olarak bildirimler gelmekte, bu erevede programlara alp inceleme srdrlmektedir. Ya da kaza geirenlerin veya onlarn yaknlarnn herhangi bir bildirimde bulunmasyla -bazen iverenlerimizin bildirmedii durumlar olabiliyor veya bildirdii durumlar olmasna ramen kaza geirenler ya da onlarn yaknlar da inceleme talebinde bulunuyorlar- bu amala da biz i kazas ve meslek hastalklarn inceleniyor. Meydana gelen i kazas sonrasndaki soruturmalarda zaman zaman cumhuriyet basavclklar ya da ilgili mahkemeler bizlerden bu i kazas ve meslek hastalklaryla ilgili olarak yaptmz inceleme, tefti raporlarn talep etmekte olup, bu talepleri dikkate alarak bunlarn incelemeleri yaplmaktadr. kazas veya meslek hastalklarnn incelemelerinde asl yaptmz husus, meydana gelen i kazas ya da meslek hastalklarnn meydana geli nedenlerini aratrarak bir daha olmamas bakmndan alnmas gereken tedbirleri belirlemektir. in yrtm ynnden de ihbar, ii ikyetleri, ksa alma ve ksa alma denei talebinin uygunluunun tespiti, i kolu tespiti, ii saysyla sendika ye saysnn tespiti, grev oylamas, grev ve lokavt d kalacak iilerin tespiti amacyla ii, iveren kurulularndan gelen talepler, basn yayn organlarndan aldmz duyumlar her trl ihbar ve ikyet de yine i teftiinin, inceleme tefti trnn konular arasnda yer alyor. dari para cezas uygulamas var, muhtelif rakamlarda ve muhtelif ekillerde bunlarn uygulamas yaplyor. in durdurulmas veya i yerinin kapatlmas, -79uncu maddesinde- alkoyma ile ilgili yaptrmlarmz bulunuyor. Dnyada ve lkemizde teftiine etki eden birtakm faktrler var; teknolojik gelimeler, yeni ortaya kan retim biimleri, istihdam biimleri, riskler, yeni riskler veya zaman ierisinde deien riskler, i gc piyasalarnn paralanmas, olumsuz koullarda alanlarn artmas, kayt d istihdam ve kamu kaynaklarnn azalmas. Zaman zaman ii saysnn fazlal tefti programnn hazrlanmasna tekil eden bir girdi olabiliyor ama ou zaman da ii saysnn az olmasna ramen i yerinde meydana gelebilecek, ortaya kabilecek riskler asndan bazen az sayda da alan olsa orada ncelik vermemiz gereken hususlar olabiliyor. eitli bildirimler, beklentiler, ikyetler ve elde edilen istatistikler; Sosyal Gvenlik Kurumu istatistikleri, bizim daha nceki yllarda yaptmz tefti saylar ve mevzuat. Ayn zamanda, yaplan lme ve izlemeler, ortaya konulan politika ve hedefler dorultusunda da tefti programlarna yn veriliyor. Yeni nleme stratejileri geliiyor dnyada ve Avrupa Birliinde her 715 milyon iinin 10 milyondan fazlasnn i kazas geirdii ve meslek hastalna yakaland, Avrupa Birliinde ie bal hastalklarn dorudan maliyetinin 26 milyar avro olduu, yine aratrmalara gre i kazalar ve meslek hastalklarnn dolayl maliyetlerinin denen tazminatlar ve sigorta yardmlar tutarndan ok fazla olduu, hatta yaplan aratrmalarda 40 katna ulat, yine Amerika Birleik Devletleri alma Bakanl verilerine gre i kazalarn nlememenin imalat sanayisine maliyetinin yllk 190 milyar dolar olduu, ngiltere verilerine gre en iyi ynetilen iletmelerde bile kazalarn maliyetinin yllk iletme krnn te 1ine, yllk iletme giderlerinin % 5 ve 10una ulat yaplan aratrmalarda ortaya konulmutur. sal ve gvenlii ynnden 2008de 23.446 inceleme teftii yaplmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 446 Asl zerinde arlk verilmesi gereken, nleyici tefti yaklam erevesinde genel teftilere ynelmektir. i ikyetlerinin fazlal, i kazalarndan gelen taleplerin fazlal bizim nleyici tefti yaklamna gememizde birtakm engeller tekil ediyor. stihdam alanna lkemizde baktmzda, zellikle 1-9 ii altran iletmelerin saysnn toplam say ierisine gre ok fazla yer tuttuu, 1 milyon 547 bin 997 iinin alt ve bu nitelikte 1 ila 9 ii altran i yeri saysnn da 659.663 olduu grlmektedir. Yine 50 iiye kadar ii altrlan i yerlerinin saylarnn dier daha fazla sayda ii altran i yerlerine gre daha fazla olduunu grlmektedir. 5 binin zerinde alan TTK, TK var mesela. KOBlere, yani kk ve orta lekli iletmelere baktmzda, toplam ii saysnn % 83nn kk ve orta lekli iletmelerde altn ve KOB tanmna giren i yeri saysnn da yine toplam i yeri ierisindeki orannn % 99una tekabl ettii grlmektedir. kazas saysna baktmzda, genellikle 70 bin-80 bin -83 bin en fazla olmu 2004 ylnda- Meslek hastal vakas ise 440, 2007 ylndaki verilerde 1.208 tane meslek hastal vakas tespit edilmi, 2008 ylnda da 539 meslek hastal vakas tespit edilmi. lmle sonulanan i kazas, zellikle 2006 ylnda 1.592 i kazas sonucunda lm gereklemi, 2008 ylnn rakamlar da 865. Maden iletmelerinde meydana gelen lmle sonulanan i kazalarna baktmzda da, rnein 2008 yl ierisinde 865 tane lmle sonulanan i kazasnn 66 tanesinin maden iletmelerinde, maden sektrnde meydana gelmitir. Meslek hastalyla kyaslama yaptmzda lmle sonulanan meslek hastal toplam 2008 ylnda 1 tane, 2007de 1 tane var, 2006da 9, 2005 ylnda 24. 2005 ylnda lmle sonulanan meslek hastal vakalarndan 5 tanesi maden sektrnde sonulanan meslek hastaldr. Maden sektrne ilikin verileri genel anlamda deerlendirdiimizde meydana gelen i kazalarnn % 7,8inin, meydana gelen meslek hastalklarnn % 69,3nn, srekli i gremezlikle sonulanan olaylarn % 18,6snn, lm vakalarnn da % 9,4nn yer alddr. lkemizde meydana gelen saysal anlamda l saysnn fazlal dikkate alndnda -1980den bugne kadarki meydana gelen byk kazalara baktmzda- daha ok grizudan kaynaklanan patlamalar sonucu meydana geldiini gryoruz. Bunun dnda bir tek Kre Kastamonuda bir yangn var ki o bir bant yangnyd ama bant yangn olmasna ramen de 19 tane lm oldu. En byk kazamz da 1992 ylnda Kozluda meydana gelen grizu patlamas sonucunda 263 insanmzn hayatn kaybetmi olmasdr. Bizim maden iletmelerinde Tefti Kurulu Bakanl olarak yllar itibaryla yaptmz teftilere baktmzda, bu alt yllk dnem ierisinde, 3.565 tane maden i yerinde genel tefti, 1.022 iletmede kontrol tefti ve 2.994 iletmede de eitli ekillerde i kazas, meslek hastalklar, ikyetler ve iletme belgelerine ynelik olarak inceleme teftileri yaplmtr. zellikle iletmelerde btn proseslere, ilemlere bir sistem yaklam ierisinde baktmzda, iletmelerin faaliyetlerinin girdileri, uygun bina ve eklentilerinin olmas, gvenli malzeme kullanlmas, eitimli insan, gvenli i ekipmanlar, gerektiinde bunlara yardmc olabilecek personel ki i gvenlii uzmanlar, i yeri hekimleriyle ilgili hususlar, bunlar bir btn olarak iletmelerde sistem yaklam ierisinde ele alndnda yani uygun bir bina ve eklentiyle, gvenli malzeme kullanlmasyla daha salkl, gvenli sonularn alnmas mmkn olabilecektir. Buradan hareketle, zellikle Avrupa Birlii ya da dnyadaki temel yaklam, artk, srekli iyiletirme, nleme ve koruma anlaynn yerlemesi, risk deerlendirmesi yaklam, alanlarn bilgilendirilmesi, alanlarn iletmelerde grnn alnmas ve farkl iverenlerle i birliini ngryor yani btn iletmeler aslnda faaliyetlerini risk deerlendirmesine gre yapmaldr. alanlarn bilgilendirmesi, eitmesi gerekiyor; ayn zamanda i yerinde srdrecei faaliyetlerde onlarn i ve ilemleriyle ilgili grlerini de almasn ngryor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 447 u andaki yeni yaklam nleyici yani risk esasl teftii ngryor. Risk esasl teftite de nceliklerin belirlenmesi, bu ncelikleri gidermeye ynelik olarak teftilerin yaplmas yeni bir yaklam olarak karmza kyor. Projelendirilmi teftilerde ilgili taraflarn katlmyla ncelikle toplantlar yapld. Sosyal taraflarn, ii, iveren kesimlerin, odalarn grleri alnd. Buradan hareketle de biz projelendirilmi teftiler yaptk tersanelerde, imento fabrikalarnda, boya imalathanelerinde, zirai alet, aralar, zirai maddelerle allan i yerlerinde. On bee yakn sektrde, maden sektr de dhil -yer alt, yer st iletmeleri dhil olmak zere- projelendirilmi teftiler yapld. Yasal dayanaklarnn neler olduu hususlarna ayrntl olarak yer verip bunu bata Mill Ktphane olmak zere sosyal taraflara, niversitelere bilgilendirmek amacyla gndermi bulunmaktayz. Maden i yerlerine ynelik olarak hem 2004 ylnda balattmz hem de 2006 ylnda iki adet projelendirilmi tefti var. Birincisinde 772 i yerinde -ki bunun 250si kmr iletmesiydi- yaplan teftilerle 50.222 iiye ulatk. kinci yaplan projelendirilmi tefti de 1.372 i yerini kapsyordu -ki bunun 200 de kmr iletmesiydi- toplam olarak 62 bin iiye ulalmt. 2009 Mays aynda, daha nce ilgili taraflarla, odalarla, meslek kurulularyla yaptmz toplantlar sonucunda -az nce bahsettiimiz risk esasl tefti yaklamna uygun olarak- bir iletmeye gittiimizde btn sorunlara deil de ncelikli sorunlara, orada i kazasna, meslek hastalna sebep olabilecek unsurlarn ncelikle ne olduu konusunda bir gr birliine varld ve zellikle maden sektrnde yer alt kmr iletmelerinde havalandrma ve tahkimat kazalarn nemli sebeplerinden birisi. Bu ncelikli risklere ynelik olarak Balkesir, Bursa, Bolu, Ktahya, Manisa ve Zonguldak illerinde faaliyet gsteren elli iki yer alt kmr iletmesinde teftiler yapld. Buna ilikin genel deerlendirme raporunun dzenlenmesi faaliyetleri devam ediyor. Projelendirilmi teftiler sonucunda genel deerlendirme raporlarna bakldnda alanlarn salk gzetimiyle ilgili hususlarn yerine getirilip getirilmedii, i yeri organizasyonu anlamnda gerekli dzenlemelerin yaplp yaplmad, i ekipmanlarna ynelik tedbirlerin alnp alnmad, tahkimat, havalandrma, yangn ve patlamaya neden olabilecek dier unsurlarn neler olduu, ulam yollar ve nakliyatlar, kiisel koruyucu donanmlarn kullanm ve temin edilmesi, kurtarma ve tahliyeye ynelik faaliyetlerin olup olmad, iilerin sosyal tesislerine ynelik olarak nelerin yaplp yaplmad, mevzuatn ngrd hkmlerin yerine getirilip getirilmediine ynelik teftilerimizde bu hususlar dikkate alarak srdrdk ve buna ilikin de genel deerlendirme raporlar hazrladk. 2009 ylnda, hedef odakl bir denetim projesi planladk ve mays aynda uygulamaya baladk. Bu proje kapsamnda 2009 yl Haziran aynda Bkky iletmesinde o blgede grevli arkadalarmz tarafndan projedeki iki noksan husus tespit edildi. Havalandrma ve tahkimat konusu. Maden sektrnde meydana gelen kazalardaki en nemli iki unsurdu. Bu iki unsurun zerine giderek, bu iki unsurun giderilmeme nedenleri sektrdeki tkanklar da lmek istemitik. Bu kapsamda, hedef odakl projemizi yle planlamtk: lk ayak dediimiz, i yeri bazndaki ziyaretlerimizi mays ve haziran aynda yapacaz nk bir mhendislik almas, projelendirme almas olduu iin ve zerinde ok hassasiyetle durduumuz bir nokta var, zellikle yer altnda meydana gelen gazlar uzaktan ve bilgisayar ortamnda tespit edebilen bir erken uyar sisteminin kurulmasn yer alt kmr iletmelerinde istiyoruz. Bu sistemin kurulmas iin, bir projelendirme, sensrlerin yer altnda konulandrlmas ve en uygun sistemin tespit edilmesi gerekiyordu. Bu amala, ilk planmzda mays, haziran aylarnda gidilip i yerlerinin genel durumunun tespit edilmesi, hangi almalarn yaplmas gerektii konusunda karlkl bilgilendirme olmas ve iki, aylk bir sre iinde teftii bitirmeden, bir tutanak tanzim etmeden iki ay sonra, tekrar i yerine bir daha gidilerek bu faaliyetler konusunda sektrdeki tkanklklar da inceleyerek bu arada gerekli hesaplamalar yaparak bir proje planlamtk. Bu proje kapsamnda haziran Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 448 aynda Bkky iletmesi denetime alnd. Kamuoyunda, medyada bir yanl bilgilendirme var. Mays aynda, haziran aynda gidildii zaman orada tespit edilen hususlarla ilgili bir sre verildi anlamnda syleniyor. Yani bir sre verilme anlamnda deil nk biz, tefti sonucu rapor yazarak gerekli idari ilemleri yapyoruz. O teftiin sonucunda bir tutanak tutulmad iin ve bir rapor da dzenlenmedii iin sadece zerinde durulmas gereken dokuz adet noksan husus vard. Bu dokuz adet noksan hususla ilgili grmeler yaplarak bu dokuz adet noksan husustaki nemli olaylardan bir tanesi de ocan genel havalandrmadaki nefeslik diye tabir ettiimiz hava dn yolunun balants henz yaplmamtr. Bu balantnn yaplabilmesi iin de nk yer altndaki ilemlerde belli bir iilik, belli bir sre gerekiyor, drt aylk bir srenin sonucunda ancak nefesliin bitebilecei tespit edildii iin, o srenin bitimi esnasnda tekrar ocaa gidilerek bu bahsettiim erken uyar sisteminin nasl kurulaca ynnde teknik bilgi aktarm, bilgilendirme yaplmas konusunda bir planmz vard. Bu plan sonucunda, ikinci denetime gitmeden olay meydana geldii iin, ancak ocak ay iinde tekrar arkadalarmz denetime almak istediinde, MGEMin ve o i yerinde gerekli grlen noksanlar tamamlanmad iin bir durdurma faaliyeti sz konusu olduu iin ikinci ayak denetimi yaplamad. Yer altndaki alma artlarnda belirli kstaslar olduu iin, havalandrma ok nemli. Meslek hastaln meydana getiren sebeplerin balcas da pnmokonyoz adn verdiimiz, tozdan doan hastalklar. Bu tozdan doan hastalklar iyi bir havalandrmayla insan vcuduna zarar vermeyecek seviyeye drmek gerekiyor. Havalandrmann zaten iki nemi var; bir, meslek hastalklarnn nlemesi, ikincisi de patlamalar engellemesi. Bundan dolay, bu rakamlar alarak, yer alt maden sektrnde dzenli denetimler yapmaya ortam bulmaya ynelik korumalar, ortama ynelik gvenlik nlemleri alnmasna dikkat edilmektedir. Tefti kurulunun yapt toplam denetim 60 bin civarnda yllar baznda ama ak i yeri saysnda gvenilir istatistikler olmamasna ramen, Sosyal Gvenlik Kurumu istatistikleri daha gvenilir bulunduu iin, Trkiyede 1 milyon civarnda i yeri var, bu oran yaptnz zaman % 3-4 aras bir denetim oranmz var ancak o projelendirilmi denetimlerde, maden i yerlerinin 772 tanesini denetlenmi, 250 tanesi yer alt kmr, ikincisi de 1.372 i yerinin 200 tanesi kmrde. Trkiyede 226 tane yer alt kmr iletmesi gzkyor ve biz bu 226 kmr iletmesinin tamamn son on yl iinde denetime alnm ve 200 tanesini de belirli periyotlarla takip edilmitir. Sosyal Gvenlik Kurumunda demelerin dzenli yaplmas hlinde bir 5 puanlk indirim sz konusudur. Sosyal Gvenlik Kurumunun demelerini biraz daha mkellefler 5 puanlk indirimden faydalanmak iin dzenli yapmak zorunda kalyorlar. Madencilik sektrnde baz ihtisas konular var. Kuyu ama konusunda inliler dnyada uluslararas irketleriyle baya bir rekabet edebilen lke konumuna geldiler. Zonguldak Kozluda mesela, bin metreye inen kuyular inliler at fakat bu inliler aarken uluslararas anlamalarla anahtar teslimi olarak gelip iilerini altryorlar, bizim sosyal gvenlik sistemimizle hibir alakalar olmadan, ikili anlamalar gerei kendi sosyal gvenlik sistemleri kapsamnda sosyal gvenlik sistemi dndaki i sal ve gvenlii anlamnda alt birimden ald i sal, gvenlii talimatlarna uymak artyla kendileri alyorlar. Yabanclarn almas hakkndaki kanun gerei izin verdiimiz yabanclarn hepsi Trk hukuk sistemine gre alyorlar. Sosyal Gvenlik Kurumuna dhil olan yani Trk iileri, kendi iilerimiz gibi alglanyorlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 449 ENERJ VE TAB KAYNAKLAR BAKANLII TEFT KURULU BAKANI CEVDET MALKO 17.02.2010 Enerji Bakanl Tefti Kurulu Bakanl, tm dier idari birimlerde olduu gibi, Maden leri Genel Mdrlnde ana hatlaryla eit alma yapmaktadr. Ruhsatlar Daire Bakanl, Sicil Daire Bakanl ya da Bilgi lem Daire Bakanl gibi. Btn birimlerin kanuna, tzklere, ynetmeliklere ve uygulana gelen teamllere uygun olarak yaplp yaplmadn, vatandalarn taleplerinin, ilemlerinin zamannda yaplp yaplmadn, farkl ilem uygulanan dosyalar olup olmadn rehberlik denetimi olarak incelemektedir. Rapor trmz soruturma ve incelemelerdir. Madencilerin ikyetleri zaman zaman bize intikal ediyor. Bazen Bakanlk ierisinde, Maden leri Genel Mdrlnn kendi ierisinde personelin yapt usulsz ilemlerin bizzat idare tarafndan farkna varlarak bunlarn soruturulmas, incelenmesi talep edilmektedir. Bu konularda inceleme raporu dzenleniyor. lgililerin sorumluluu varsa veya bir idari ilem yapmak, ruhsat iptal ettirmek veya kaaklk ilemi yapmak, hukuk davas almasnn talep edilmesini istemek eklindeki soruturma raporlar da mevcuttur. 2006 ylndan balayarak, Maden leri Genel Mdrlnce, sahalara maden mhendisinden, harita mhendisinden, jeoloji mhendisinden, mali uzmanndan, zaman zaman ihtiya duyulmas hlinde hukukudan mteekkil heyetler gnderilip genel rutin denetimler yaplmakta ya da ruhsat ncesinde, sahalarn belli ykmllklerini ruhsat aamasnda gemek iin vecibelerini yerine getirip getirmediklerini kontrol etmek zere heyetler gnderilmektedir. Mfettiler, grdkleri sorunlar, lme ve numunenin aln biimine mdahale etmeksizin bir gzlemci olarak hem iin yaplma aamasn hem mhendis-madenci ilikilerini hem de sahada grnen eksiklikleri, evre faktrlerini, her trl eksiklii bir rapor hlinde haftalk olarak Bakanla sunmaktadrlar. Raporlar yl itibaryla, bir yllk rapor hlinde hazrlanp Maden leri Genel Mdrlne gnderilmekte ve bunlarn tartlarak deerlendirilmesi eklinde tavsiye raporlar, genel durum tespit ve deerlendirme raporlar dzenlenmektedir. Siyanr; insanlk iin, evre iin, canl iin zararl bir maddedir. Ayn siyanr, stanbulda ya da byk ehirlerde kuyumcularn atlyelerde altn eritmede kullandklar ve bunu lavabolardan denize attklar da dikkat edilmesi gereken bir husustur. Olaya bakarken komple bakmak gerekir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl son yllarda gittike byyen bir Bakanlk. Hatta Maden Bakanl, Enerji Bakanl eklinde byklkten dolay ikiye blnmesi durumu da gndemdedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tara tekilat olmayan yegne icrai Bakanlktr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn iinde; Maden leri Genel Mdrl, Enerji leri Genel Mdrl. Bir Daire Bakanl, ube Mdrl nasl bnyenin kendisinde ise bunlar da bnyenin merkez tekilat ierisindedir. Bu iki Genel Mdrln her trl tefti, denetim, soruturma konular odacsndan Genel Mdrne kadar Bakanlk Tefti Kuruluna aittir nk baka denetim birimleri yoktur. Bal kurulular: Petrol leri Genel Mdrl, Elektrik leri Ett Dairesi, MTA Genel Mdrl, TEDA Genel Mdrl, Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl, BOTA Genel Mdrl, Trkiye Takmr Kurumu Genel Mdrl (Zonguldakta), Trkiye Kmr letmeleri Kurumu Genel Mdrl, Yeniky Elektrik retim Anonim irketi, Soma Elektrik retim Anonim irketi, BEDA Boazii Elektrik Datm Genel Mdrl, Bakent Elektrik Datm Genel Mdrl, SEDA Sakarya Elektrik Datm Genel Mdrl, TEMSAN Genel Mdrl Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 450 Btn bu Genel Mdrlklerin kendi tefti kurullar mevcuttur, tara tekilatlar da mevcuttur. Genel Mdrler, Tefti Kurulu Bakann ve Mfettilerini atamaya yetkilidir, Ynetim Kurulu bazlarnda. Genel Mdr ve Ynetim Kurulu tarafndan atanm olan Mfetti ve Tefti Kurulu Bakannn o Genel Mdrn icraatlarn inceleme, soruturma ve bir yaptrm ngrme yetkisi sz konusu deildir. Ancak tenkitlerini bildirebilir, temennilerini bildirebilir, buna yetkili merciyi bildirebilir. Ama bunu da uygulamada belki ou zaman bildiremeyebiliyorlar ya da ite, ilgili bakanlk baksn denebiliyor. Ancak bu gibi durumlarda konular, Bakanlk Tefti Kurulu Bakanlna geliyor. Bazen kurumlardan mfetti alnyor, Bakanlk Mfettiinin yannda alyor. mza yetkisi Bakanlk Mfettiine ait olmakla beraber, mfettilik desteiyle, denetimiyle, tecrbesiyle konular inceleme yetkisi ve becerisiyle Bakanlk Mfettilerine yardmc olmak zere mfetti alnyor. baznda, i tanmlamas yaparak u ilerde grevlendirilmek kaydyla eklinde geici olarak mfetti talep ediyoruz. 12nci madde, Maden Kanununda retim ve sevkiyat balkl olmakla birlikte, cezalar dzenleyen maddedir. 2004 ylnda Maden Kanununun bu maddesi deitikten sonra, 2006 ve 2007 yl ilemlerinde ayn maddenin farkl dnemlerde, farkl uygulamas oldu. Kanun ayn iken farkl dnemlerde, farkl uygulamasnn ortaya ktn grnce, bu yorum farkna ilikin bir hkm ortaya kyor. Bu Kanunun zellikle cezayla da ilgili olmas sebebiyle suun ve cezann yasall ilkesiyle de ba kurduumuz zaman, zellikle bu cezay uygulayacak ve cezayla muhatap olacaklar asndan neyin ceza gerektirdii ya da hangi fiilin ne tr bir cezaya tabi tutulaca hususu da nem arz ediyor. Kanun ayn olmakla birlikte, farkl kiilerce farkl yorumlanmas noktasnda bizim yaptmz neri u: Yasa ayn iken farkl dnemlerde madde farkl ekilde uygulanmamal. Bu hem uygulayclar iin nemli hem de uygulamaya tabi tutulacak kiiler asndan nemli. 2006 ve 2007 yllar faaliyetlerinde bir bavuru yapld zaman, insanlarn herhangi bir belge talebi iin -ruhsat, izin trnde- alt ay, bir yl gibi srelerde beklemeleri sz konusudur. Yeterli personel olmamas dolaysyla ya da i younluuna bal olarak ilerin zamannda yrmemesi madencilik sektr asndan da sorundur. TRKYE KMYA SANAYCLER DERNE EVRE DANIMANI PROF. DR. CANER ZANBAK 18.02.2010 Sanayi atklaryla maden atklar arasnda ok byk fark var. Maden atklar da sanayi atklar olarak telakki edilmekte, ayn ekilde ynetilsin istenmektedir. Madencilikle kimya arasnda ok byk iliki vardr. Sektrlere ham madde ve rn datmaktadr. Kimya sanayisinin esas amac tketicinin ihtiyac olan yani tekstilden kiisel bakma kadar rnleri retmek ve bunu yaparken de belirli ham maddeler kullanmaktr. Bu ham maddelere baktmzda bunlarn grup altnda olduunu gryoruz: Petrol, doal gaz, mineraller ve de tarm rnleri, girdi alan var. Bunun iinde farkl sektr rafineri, gaz sanayi, maden sanayi ve ya ileme sanayi almakta ham maddeleri alarak ve daha sonra da kimya sanayi olarak plastikler, organik kimyasallar, inorganikler, madenlerden gelen metaller ve bunlarn karm ve tarm rnleri iin de gerekli yalar alp tm tketicinin ihtiyac olan rnler retilmektedir. Madencilik insanlk tarihinin en eski retim sektr olup, n aratrma iletme yatrm en yksek, yatrmn geri kazanlmas en riskli olan ve de devlet politikalarndaki gelen dalgalanmalardan en fazla etkilenen sektrlerden biridir. Ayrca ekonomiklii gn be gn deien iletme teknolojisi ekipman, pazarlama yntemlerine ok bal bir sektrdr. Sistematik yatrm yaplmazsa hantallaan ve de gerileyen bir sanayi dal ve dier sanayi tesisleri uygun sahalarn bulunabilme esneklikleri varken dier sektrlerde maden sanayisinde bu esneklilik bulunmamakta ve de enteresan noktas ki bu toplum psikolojisine hitap ediyor, uzun aba ve yatrmlardan sonra cevhere ulaldnda bazlarnn, kimilerinin, bizlerin, bireylerin sanki kendi mal o anda elinden alnyormu gibi hissettii bir sanayi daldr. Ama biliyoruz ki her retim tesisi gibi olas evre etkileri de bulunan bir sanayi daldr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 451 malat sanayi yatrmlarna baktmzda pazar aratrmas, yer seimi, teknoloji seimi, tesis yeri seimi, fizibilite, projelendirme gerekli izinlerinin inaat ve retime gei genelde yaklak bir yl almakta ve yer seimi alternatifleri, teknoloji kullanma alternatifleri mevcuttur. Ama maden arama iletme yatrmlarna baktmzda alternatif yer seimi olana yoktur. Finans kayna salanmas, uzun vadede srekli bilimsel aratrma, inceleme, prospeksiyon -ki en az be yldr- lke seimi, finans kayna salanmas iin yaklak iki milyon dolar yatrma, risk sermayesine ihtiya var ve bu sermayenin harcanmasndan sonra bir ey bulunmazsa bu para havaya gitmi olabilir. Maden arama, rezerv saptama en az iki yl, teknoloji seimi, finans kayna salanmas projelendirme, gerekli izinler iinler iin en az 10 milyon dolara ihtiya vardr. retim ncesi hazrlklar inaat gibi buraya gelene kadar bir iki yl daha gerekli ve retime ondan sonra geebiliyorsunuz izinleri aldktan sonra ama bunun iin de en az 30 milyon dolarlk bir yatrm gereklidir. retime geebilmek iin de ayrca izinlerin de kmas gerekiyor. Madencilik faaliyetlerine genel baktmzda Madencilikte ok kimyasal kullanlyor bunun da olas zararlar var. deniliyor. Madencilikte yaplan ilemler bir prospeksiyondur, aratrma, daha sonra arama ve rezerv tespiti yani sondajlarla bilfiil fiziksel olarak, daha sonra iletme hazrlk almalar ve tesis kurulmas faaliyetleri vardr, sonra iletmeye geilir. letme sonrasnda da iletmenin kapatlmas ve saha rehabilitasyonu konular vardr. Madenciliin temel aamalar bunlardr. letmeye baktmzda ise iletme srecinde kaz yaplr, pasa, st rt ya da ulam galerileri kazlar, istihsal, istihra, cevher karma, cevher hazrlama, zenginletirme ve izabeye gidilebilir. Madencilikte ama -kimyasal kullanarak cevheri zenginletirme- kark olan, talarla kark olan, yan tala kark olan deerli malzemeyi krma, tmeyle uygun tane boyutuna indirip daha sonra bunlar belirli fiziksel ve kimyasal zellik farkllklarndan dolay gerekli kimyasal ortam yaratarak ya flotasyon dediimiz teknoloji ya da gravite arlk farklarndan, younluk farklarndan dolay bir ayrma teknolojisi ya da ztleme dediimiz kimyasal li ilemi olarak tanmladmz iindeki malzemeleri alma teknolojisi, altn, cevher madenleri iin kullanlan bir teknoloji olup bu arada da eitli kimyasallar kullanlmaktadr. Yalnz dier sanayi kimyasallar da kullanlmakta yani yine imalat sanayisinin de kulland motor ya, boyalar, solventler, laboratuvar kimyasallar gibi. Madencilikte kimyasallar yakt olarak da tm aamalarda kullanlmakta olup, onlar kimyasal olarak kabul etmemiz lazmdr. Sadece iletme n hazrlk almalarnda ve retim srecinde patlayclar kullanmaktayz ama Kimyasallar ise sadece ve sadece cevher hazrlama ve izabe rafinasyon ksmnda kullanlmaktadr. Bunun dnda kullanlmamaktadr. Dolaysyla ynetim asndan baktmzda kimyasallarn olas sorunlarn eer amak istiyorsak bu iki aamada kullanlan kimyasallar en iyi nasl ynetmeliyiz bakmamz gereklidir. Madencilie makro dzeyde baktmzda girdilerinin enerji, su, kimyasallar, kazlan cevher, en nemlisi i gc, sermaye, finans ve payda ilikileri olduunu, ktlarna baktmzda ise ekonomi ktlarda yatrmc geliri, kr, denen maalar, yerel ekonomi girdileri, tabii vergiler ve katma deer olduunu gryoruz. Sosyal ktlar ise o yreye sosyal eitim katklar, altyap hizmetleri katklar gibi. Bir de evresel ktlar var tabii ki olas hava emisyonlar, atk su dearjlar, pasa kaya, arazi yzeyinin bozulmasdr. imdi, ynetim asndan bu nn deerlendirmesini yaptmzda bunun adn bugn artk ED olarak evre Etki Deerlendirmesi dediimiz irdeleme srecinde yaplmaktadr. Madenler lke ekonomilerinde nemli yer tutmaktadr. Amerika Birleik Devletlerinin 2000-2006 yllar arasndaki verilerine baktmzda rakamlarn srekli arttn grmekteyiz, ekonomiyi ayakta tutabilmek iin. Bir de gayrisafi mill hasla iindeki paylarna Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 452 baktmzda: Katma deer eer 1 liralk, 1 dolarlk bir cevher retiliyorsa bir aama sonrasnda bu 9,5 olmakta ve daha da ileri kullanldnda 41-42ye gitmekte yani 1 ton cevher, 1 dolarlk cevheri eer iletirseniz 42 dolarlk olarak Amerikan ekonomisine dnmekte. Gayrisafi mill hasla iindeki rolne de baktmzda 1 ton cevherin, cevherlerin daha dorusu, mineralleri, yakt d bunlar, gayrisafi mill hasla iindeki katk pay, katma deeri % 16, ok yksek deerdir. Yeterince madenleri de olmamasna ramen Mineral retiminde Avrupa Birlii ekonomisinde de 45 milyar avroluk ham madde girdisi grlmektedir. Avrupa Birlii ekonomisinde de % 13,5a geliyor. Avrupa Birliinin kimyasallarn Avrupa Birliine girmesi iin uygulanan yani ithalatlardan istenen belirli kaytl sistemi var. Bu, bir yerde kota deil de kontroll sokma gibi. Avrupa Birlii bunu evre koruma insan sal asndan yapyor. Fakat ham cevherler iin hi ilenmemi cevher iin kayt yok. nk ihtiyac var, kendilerinde de yok. Bu ok nemli bir noktadr. evresel boyutuna baktmzda madenlerde; hava emisyonlar, atk su deajlar, pasa kaya, ince proses artklar, arazi yzey bozulma konularnn olduunu gryoruz ama bu ynetilebilir bir konu olup, evresel etki deerlendirmeyle yaplyor. Madenlerde bir ak iletme vardr, bir ukur olarak. Yer alt iletmesi vardr ve pasa depolama yzeye yaplr yani deersiz, cevhersiz, sonra krma iine geilir, tme ve cevher hazrlama, daha sonra bir izabe, rafinasyon, ondan sonra da rne geilir, madencilik ii bu zetle. evre asndan baktmzda madenin iletilmesi srecinde suya ihtiya vardr. Bunun iin ya gletler, su havuzu yaplr ya da yer alt suyu kullanlr. Su, tme srasnda kullanlr ve bir atk barajna da fazla su gnderilir. Bu arada, cevher hazrlamadan kan atk suyun da artm yaplr, ince taneli atklar atk barajna oradan da su tekrar kullanlmak zere tesise gnderilir ve artlm su dearj edilir eer gerekiyorsa. yi alan bir sistem kullanlyorsa, genel de ieriye su almak maliyetli olduu iin darya su atmak istemez madenciler. Madenlerde bir cevher kazs ilemi var, bir cevher hazrlama, izabe, bir de su ve atk ynetimi ksm var modellersek, EDe baktmzda. Bunlar eer bir it iinde kapal tutabilirsek ve bu alc ortam maden tesisi snrn belirleyebilirsek bunun iinde yapacanz ilemlerin darya etkisi olmamas durumunda bu maden evre dostu olarak alyor anlamna gelir. Bu ilemler; yzey kazlar ve inaat srasnda grlt, toz, titreim olmuyorsa, yzey suyu hava kalitesini bozmuyorsa, etkilemiyorsa dardakileri, saha rehabilitasyonu tekrar daha sonra yaplmsa ve de ok nemlisi topluma sosyal ve ekonomik katklar vermise bu maden baarl alyor demektir ve evresel Etki Deerlendirmesi ileminin de esas bu olup mevcut ynetmeliimizde de ayndr. Yer seimi, proje uygunluu, gerekli malzeme temini ve gerekli evre koruma nlemleri alnd srece u ilemler etkileri tesis iinde kald ve sosyal etkilerinin de topluma iletilmesi durumunda evre dostu olarak alabilir tesislerdir. Madenlerin sosyal boyutlar her eyden nce sosyal ve eitim katklar sosyal ortama, eitim renim katklar ve altyap hizmetleridir. Sosyal ve ekonomik boyut hibir zaman iin birbirinden ayrlamyor, beraber almak durumundadr. nk ortada bir kar atmas var, her zaman iin ve bu kar atmasnda olas taraflar ya bireyler ya gruplar ya da yresel etkiler. Bunlar ulusal dzeyde ya da uluslararas dzeyde kar atmas eklinde de irdelenebilir. Daha sonrasna baktmzda olas tez ve gerekeler var bu kar atmasnda birbiriyle elien. Irk ayrm olabilir, milliyetilik, particilik, din, ideoloji, il evre koruma, insan haklar, kamu yarar var m yok mu tartmalar bu kar atmalarnda en fazla kullanlan tezler olmakta. Bulgaristan, Romanya, Arnavutluk, Srbistan, hatta Yunanistan her yerde bu model herkese oturmakta, orada da madencilikte bu sorunlar, ayn tezler geerlidir. Sonu olarak baktmzda propaganda, huzursuzluk, kaba kuvvet, hukuk sava ortaya kmakta ve buradan sonu olarak da ey kabilir: Ya adil paylam-yararlanma ya da dn verme-alma ya olas kamu zararn nleme ya da olas kamu yararn nleme ya da el koyma-madur etme (yapanlar) ya da faaliyeti-gelimeyi nleme kabilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 453 Doal kaynaklar gerekten ok nemli kalknma iin. Doal kaynaklardan yararlanma nasl engellenebilir? Be yaklamla: 1. Ya o blgeyi asker gle bilfiil igal edersiniz, doal kaynaklarn kullandrtmazsnz o lkenin. 2. Doal kaynak iletme projelerini i politik istikrarszlktan yararlanarak engellersiniz. 3. Doal kaynaklarn iletilmelerini dolayl yollarla kstlamaya alrsnz, rnein uluslararas finansmann engelleyerek, teknik malzemeleri sattrmayarak, o blgeye gitmesini nleyerek. 4. Doal kaynaklarn bulunduu blgelerde sosyal ve etnik sorunlar tahrik ederek o blgelerdeki retim potansiyelini atl hle getirip yeni iletmelerin almasn baltalayarak engelleyebilirsiniz. -Bunlar 97 dnceleri, bugnle ilgili deil5. Toplum bireylerini bilimsel ve teknolojik olarak gerek d felaket senaryolaryla korkutup, hassaslatrp doal kaynaklarn iletilmesi sonucunda evre felaketlerinin ortaya kaca ynnde hassaslatrarak lkenin hayati ihtiyac olan enerji ve dier doal kaynaklardan yararlanmasn sosyopolitik basklarla dhilde nlemeye alrsnz. Gerek gerekeleri, nedenleri sorgulamakszn, kalknmamzn srdrlebilirlii acaba son yirmi-yirmi be yl iinde olumsuz etkilendi mi? Bor ileri kimyasallar, son yirmi be-otuz ylda bir yere gelemedik. Krom madenleri, ferrokrom tesisini kapattk. Volfram altramadk dahi. Fosfat madenlerini (Mazda) braktk. Tronay yeni devreye sokabildik. Demir, altn madenleri, petrol, asfaltit, bakr madenleri maden izabe tesisleri, kurun maden izabe, kmr santralleri ve termik santralleri, bu arada yaplamayan barajlar -son yirmi be otuz yl konuuyorum- bitirilemeyen GAP projesi. lkemize bu be tane iinden diye sorduunuzda, bunun 1incisi hari imdilik, hepsi uygulanmaktadr. Ama en iyi stratejik planlamayla, hatta asker stratejik planlama mantyla da yrrseniz kar taraf zayflatmak iin ne gerekiyorsa yaparsnz. Dolaysyla, biz de kendi amzdan, kendimizi u anda kar taraf diye koyup Trkiye'ye baktmzda ben de olsam birinciyi yapmakta zorlanrm Trkiye'ye kar ama dierlerinde mmkn olan her birini kullanrm. 3ncye baktmzda, uluslararas yatrm finansman en ackl bir eydir ki madencilikle ilgili olan var. Baknz nikel madeni Turgutluda, Salihli daha dorusu iletmeye hazrd iki sene nce finansman da vard, her eyi vard. imdi, izinleri tamam -her ne kadar baz evresel psikolojik kar kmalar varsa da- finansman kat gitti nk krizden dolay yatrm paras gitti. u anda balatn, aln deseniz dahi almakta zorlanabilirler benim ahsi grm ama inliler hemen gelir, ona biz kredi veririz derler. in nikel iin a u anda, tm dnyada yapt gibi. Bir de ikinci rnek Ilsu Baraj. Hem Ovacktaki Almanlar ve banka desteini eksin hem de Ilsu Baraj gndemdeydi, oradakine de destek salanmasn diye haberler vard. Srdrlebilir kalknmaya baktmzda tm sanayi sektrlerinin anas kimya sanayisinin ham maddesi olan temel kaynak: Madencilik, petrol-doal gaz ve tarmhayvanclk rnleri. malat sanayisinin ihtiyac ise: Demir, elik, bakr, inko gibi metaller, petrol-doal gaz ve hatta kmr. Gda sanayisinin ihtiyac olarak: Buday, eker, pirin, et. Bunlarn tmnde doal kaynak kullanyoruz ve maalesef, tmnde de dar baml durumdayz. Sonu olarak, zetle, kendi doal kaynaklarn kullanamayan, kullandrlmayan kalknmasn srdrlemez, kalknamaz da. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 454 Trkiye'nin sanayi stratejisi olarak 2008 ylnda bir toplant yapld. 2023 ylna kadar kii bana gelirin 25 bin dolara karlmas, en byk on ekonomi arasna girmek ve ihracatn 500 milyon dolara karlmas gibi makro hedefler ngrlmt. Doal kaynaklarmz, kendi z varlklarmz, kullanmadan mmkn deil yani sanayi hzla byyecektir. Bunun iin de eer gelieceksek, kii bana mill geliri artracaksak evre kirliliini azaltarak bymemiz gereklidir. Bunun iin de evreye duyarl sanayi politikas ve sanayiye de duyarl bir evre politikas olmas gereklidir. Maden potansiyelimizin ok byk olduunu, bizim jeolojik haritamza baktmzda gryoruz. Modelleme yaptmzda Trkiye'nin jeolojik yaps nedeniyle hemen hemen her tr maden cevherinin bulunabilecei, kmr, hatta petrol dhil olmak zere, zengin potansiyeli olduunu biliyoruz. Bununla ilgili almalar son yllarda da hzlandrld. Yalnz en byk skntmz, yaplan sondajlarn, derinde olmamasdr. Potansiyel bilinmiyor. Metalik cevherlerde, bakr, inko, kalay, kurun, bunlarda potansiyelimiz ok yksek. Krom, hele Gneydou Anadoluya baktmzda krom deposu. imdiki almalarla Karadenizde petroln katk salayabileceini gryoruz. Onun dnda, altn asndan -1994-95 yllarnda yaplan bir almayla ortaya karlmt- olduka yksek deerde. Avrupa Birlii Altn retiminde En yi Teknolojiler diye bir kitap hazrlamt. 1994-95 yllarnda ve o bilgiler, bir altn madeni iletilecekse Avrupa'da bu ekilde iletilmeli diye kitap hlinde Avrupa Birlii dosyasna girdi. Etkiler olmakszn, hibir etki olmakszn altn madenleri iletilebilir. Yz otuz yllk, yz krk yllk hatta, bir altn madenciliinde siyanr kullanm sreci iinde madencilik nedeniyle yaplan yanl bir ilemden dolay evre asndan zehirlenen, len kimse yoktur. Siyanr ynetilebilir. Siyanr denilen malzeme bizim elimizdeki on binlerce kimyasaldan ynetimi en kolay olan malzemedir, nk siyanrl suyu eer ierseniz annda lrsnz nk siyanr kandaki demiri paslandrr, hemen demire yapr ve kan phtlatrr, annda ldrr. Ancak bunun kana karabilmesi iin, nefes alabilmek iin belirli bir kimyasal karm da olmas lazm PH dediimiz. Eer bir yerde siyanrl bir solsyon varsa iine kire st dktmzde onun PH dediimiz deeri 10,5un zerindeyse isterseniz nefes aln, ama imeyin. O nedenle, u andaki alan altn madenlerindeki siyanrl solsyon zerinde yryebilirsiniz nk hidrojen siyanr gaz kmaz ama imeyeceksiniz, dokunmayacaksnz. Dolaysyla, ynetim asndan bakldnda siyanr en kolay ynetilebilen, etkileri en aza indirilebilen kimyasallardan biridir. evre asndan da irdelemek istersek, bir yanllk yaparsanz, bir yanl giderse evreye etkisi olabilir. Ama her ey dzgn yaplyorsa, denetim altnda tutuluyorsa evreye zararsz da olabilir. Uzaa gitmeye, Avrupadan, Almanyadan ya da Amerikadan rnek aramaya gerek yok. On yldr alan, bu teknolojiyle Trkiye'de alan bir madenimiz var. Eer orada varsa olas evre etkileri onlar en aza indirmeye alalm, eer yoksa demek ki bu yaplabilirmi diye kabul etmekten baka aremiz yoktur. Ama bunu da kabul etmek istemiyorsak bu 3ncden 5inciye kadar olan gerekelerle kar kabiliriz. Artizan madenciliini geliigzel madencilik olarak Gney Amerikada hl kullanyorlar, yasak, cvayla elde etmek ki bu kk miktarlar iin ve hem insan sal iin hem evre iin ok tehlikeli olan yntemlerden biri. Cva retimi de yasakland neredeyse. Yani siyanrden daha tehlikeli. ok daha tehlikeli nk ok basit bir teknoloji. rnein dere kumundan belirli bir miktar zenginletirdikten sonra ince krnt altnlar toplamak iin iine cva atarsnz cva hemen altna yapr ve altn iine alr neredeyse kimyasal adan. Sonradan onu dktnzde ta topra gider, cval ksmn alp bir atein zerine koyduunuzda cva buharlar, altn da orada tane olarak kalr. Ama o buharlaan cva hem insan sal iin hem evre iin ok tehlikeli ama normal madencilik irketleri bu teknii hibir zaman uygulamam, hep kk, 3-5 kiilik, 10 kiilik kurulular uygular. Siyanr kuyumculukta srekli olarak kullanlan bir malzeme, yani geri kazanma ynelik olarak, kaplamaclkta ok fazla kullanlan ama hibir sorun da yaratmayan

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 455 Bilmediimiz eylerden korkuyoruz. Bunu topluma anlatmak gerekli ama toplumu da hibir zaman iin aalamamak lazm yani bundan ey kartyor, lzumsuz yere korkuyor diye. Demek ki topluma bizler doru bilgiyi verememiiz demek ki. Toplum her eyden korkar. Eer korkuyorsa korkmamas iin gerekli ynetim bilgilerini topluma bizler iyi iletemedik demektir. Bunu iyi yapmamz lazm. Ama bu arada da bakalarnn, biz bunlar anlatrken u 2 ile 4nc madde zerinde altn da dikkate almamzda yarar var. Balya uzun mddet altrlm ama krk yldr, elli yldr da dokunulmam yani ak braklmtr. Atklar ok fazla akta ve kontrolsz olarak durmakta ve doa bu atklardaki ar metalleri zaman ierisinde dereler vastasyla tamtr. Yaplan incelemelerde akan suyun 5 kilometre altna, yani Manyasa yaklatnzda su kalitesinde kurun bulamyorsunuz, ar metal bulamyorsunuz nk doa biliyor iini, bunlar kelerek sedimenlerde kalyor. Ama sorun o km, sedimenlerde kalm olan ar metallerle birebir temasta olan, maruz kalanlarn etkilenme derecesi yani onlar hayvanlar olabilir, su iiyorlar, yiyorlar ya da bitkiler, ar metal ieren bitkiler olabilir. Bunlarn etkisi muhakkak ki yakn evresinde var ama ey asndan bakldnda, zerinden krk yl getiinden dolay doa bir yere kadar kendini rehabilite etmi, tutmu ama maden sahas iinde sorun vardr muhakkak ki ama dna gidildiinde bu sorunu doa absorbe etmi durumdadr. Balyadaki konu, gerekten, bir madenin nasl yle braklmamas iin gzel bir rnektir. Avrupa Birliindeki evre mevzuat her an deien bir evre mevzuat, AB iinde de deiiyor yani AB lkeleri de uymakta zorlanrken bize birebir uyma mecburiyeti gelecek ve de geldi de hatta. u anda bizde neredeyse AB mevzuatnn % 80iyle birebir uyum iindeyiz ama uygulayabiliyor muyuz, ynetmelikler olarak yapm grnyoruz. malat sanayisi ne kadar etkilenecekse madencilik sektr de o kadar etkilenecektir, belki biraz daha fazla etkilenecek nk madencilik sektrnde eer biz AB mevzuat ya da kendi mevzuatmz da o ekilde yorumlarsak madenciliimizin nne kendimiz kesiyoruz demektir. rnein aramalarda, eer, dnyann hibir lkesinde olmad gibi evresel etki deerlendirmesi yapmadan arama yapamazsn diye bir uygulama getirmisek kendi kendimize bu kendi bindiimiz dal kesmi olmak demektir. nk evresel etki deerlendirmesi belli bir ilem yapldktan sonra, madencilik ilemi ya da herhangi bir sanayi ilemi yaplma srecinde eer evre sorunlar ortaya kacaksa onlara kar alnacak nlemleri de tanmlar. Aramalar ise daha risk sermayesini koymadnz madenin nn kesiyorsunuz demektir. Dolaysyla, orada kendi kendimizin -AB deil de nk ABde byle bir ey yok- nn kesiyoruz demektir. Ama dier adan baktmzda, madenlerin de belirli AB evre mevzuat kurallar iinde iletilmesi dediimizde, bizim madenciliimizin AB madencilerinden daha fazla zorlanacan dnyorum. AB mktesebatnda bizden arama faaliyetlerinde ED raporunun istenmesi gibi bir durum yok. Ama u var ki: Aramalar srecinde de dikkatli olunmas lazm. Yani alann oray dn aldn bilmesi ve de bozmadan, mmkn olduu kadar az etkileyerek gitmesi lazm. Yani dozerle meeliin iine paldr kldr dalp sondaj yeri aacam diye oray berbat etmemesi gerekir. Maden Kanunuyla ilgili olarak, herkes madenci olmamal. Her dozer kullanyorum diyen, her ey yapan madenci olamamal, madencilik ciddi bir i. Gerisi, daha sonras iin de belirli sorumluluu olan, o blgeyi dzelteceini, olabildiince dzeltip doaya kazandrabileceini dnenler ya da o sorumluluu tayanlar, yasal olarak da belirli taahhde balananlar ancak madencilik yapabilmeli. Madencilerin arama srasnda da yle babozuk gitmesi deil ama bu arada da 300 metrelik, 500 metrelik, be-on tane sondaj bu sene planlam olan Bakanlktan arama iin oraya gitme, sondaj yapma izni alamamaktan dolay projesi bir iki sene geriliyor. Bu da kendi bindiimiz dal kesmek olmakta. Toplumu belki rahat ettiriyoruz, aibeleri nlemek iin diyerek ama ok fazla zarar veriyoruz kendi kendimize. AByle ilgili olarak da madenciliimiz dier sektrler gibi etkilenecek ama biraz daha fazla dierlerine gre olumsuz, zorlanacak diyelim, olumsuz etkilenmeyecek. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 456 Yaklamlar sanayi iin de olduka olumlu ancak AByle sorun kacak. Yani belirli bir indirim taahhd vermeyeceiz, vermiyoruz, Birlemi Milletler nezdinde bu kabul edilebilir belki zel durumumuz nedeniyle diyerek ama AB evre Fasl iinde pazarla girdiimizde AByle AB diyecek ki: Ben onu bunu bilmem, ben grup olarak % 20 indirme taahhd verdim. Sen de bizim kulbe ye giriyorsun, senin de taahht vermen lazm. Ama biz yapamayz. O zaman diyecek: Baka eyler vereceksin bana.AB tanmna gre. AB istiyor, biz vermek istiyoruz. Siz 90a gre % 250 artrdnz, ben ona sayarm diyor. Ama biliyor ki biz onlarn kk, mesela Yunanistan bile, oundan kii bana aadayz ama oyunun kurallar iinde evre Faslndaki uymamz gereken mktesebat ynetmeliklere baktmzda ok sk olduunu gryoruz, ama iyi eyler onlar aslnda. Keke Avrupa Birlii de uyabilse onlara, onlar da uyamyor tam ama biz de uyamyoruz, uysak iyi eyler, yani sanayimizin nn kesmek iin getirilenler deil ama bir de gereki olmamz lazm. Trkiye gereklerine, belirttiiniz gibi, uymuyor ve sanayimizin nn de kesebilir hazrlkl olmadmz takdirde. Yataan termik santral rnei olarak almamamz gerekir. nk o iyi altrlmayan bir termik santral. Hl ihtiyacmz olduu iin kullanyoruz. Aslnda o ekilde kullanmamak lazm ama kullanmak durumundayz. Yenilere baktmzda, termik santrallerde u anda Belikadaki ehrin yani Brkselin iindeki termik santralden daha iyi teknolojiyle kurulann Trkiye'de kurmak mmkn ve fizibl olabiliyor. Bunun iin de yaplan ey sadece baca filtresi deil kmrn yaklmas srecinde kullanlan iyi teknoloji. Bir kere bacadan karbon monoksit kmamas lazm, karbondioksit evet. Karbon monoksit yanmam kmr demektir, onun hl enerjisi vardr, yaktnzda, onu karbondioksit yaptnzda ondan da enerji alabiliyorsunuz demektir. Baca kl derseniz akkan yatakl eylerde daha bacaya varmadan klleri crufa almak mmkn ve unu da belirtmek isterim: u anda Trkiye'de planlanan birka tane termik santral var ki yurt dndaki rneklerden daha az emisyon karmak zere planlanm. Avrupa Birliinin mevcut en iyi teknolojiler, teknikler dokman da var, Avrupadakinden ya da dnyada mevcut ne iyi teknoloji varsa emisyonlar en aza indirecek bunu kullanmak mmkn ve bu enerji fiyatlaryla da Trkiye'de haydi haydi fizibil olabiliyor. (HEMA) HATTAT HOLDNG A YNETM KURULU BAKANI ERAFETTN YILMAZ 18.02.2010 Hattat Holding stanbulda kurulu bir irket. Otomotiv, enerji ve inaat ve turizm yatrmlar var. Enerji projesinde, stanbul Boazndan Bulgaristan hududuna kadar olan sahada petrol ve doal gaz arama ruhsatlarnda % 33 ortak olarak Kanada firmas, Hollanda firmas ve Gney Kore firmasyla beraber allmaktadr. Akakocadaki sondajlar yapm olan Toreador hisselerini baka bir irkete devrederek Trkiyeden ekilirken buradan da ekildi. Burada iki adet bugne kadar kuyu ald. Bu kuyulardan henz netice alnmad. Burada, Trkiyede denizde yatrm yaparak arama yapan ndeki tek irket saylrz. Kolpet metan dediimiz kmrn iindeki metan gazn karmak iin dnyada teknoloji olarak ok uzun maziye sahip olmayan, yirmi be-otuz senelik bir maziye sahip olan Amerikan teknolojisiyle yaplan bir itir. Bize ruhsat sahibi TTK bu ii Amerikan teknolojisini kullanmak zere verdi. Bu sahada da kmrn iindeki metan gazn karp ekonomiye kazandrmak iin almalar yapyoruz. Byk saha bir ksm denizin iinde, 7 bin kilometre toplam. Dier kk sahayla beraber 7 bin kilometre kare.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 457 Trkiyenin en deerli, en temiz ta kmr, Zonguldak havzasnda bulunuyor. Uluslararas ihalede bulunup bu kmrlere ruhsat vererek iki sahay ihale olarak aldk. TTKnin Dnya Bankas ihalesinde de TTKye 25 milyon dolar civarnda malzeme teslim edildi. Bartn-Amasra arasnda 800 milyon ton kmr var. Bu kmr Trkiyenin en kymetli kmr olduu gibi iindeki kirletici kkrt oran binde 5-binde 6 ile llen kmr. Bu kmrn karlmas iin yatrmlara baladk. Burada ayrca santrali kurmak iin hazrlklarmz var. Burada 850 milyon ton rezerv var. Ylda 5 milyon ton kmr karmak iin allyor. Projenin yararlar; istihdama katk bakmndan buradaki ilerimizin bir ksm mekanizasyonla olacak, bir ksm da youn ile, emekle olacak. Dolaysyla byk bir istihdam olacak bu yrede. Blgesel kalknmaya hizmeti, faydas olacak. Da bamllmz hlihazrda 23 milyon ton ta kmr ithal ediliyor. Biz 5 milyon tona kardmz zaman byk bir katk yapm olacaz. demeler dengesine katkmz olacak. Kresel krizin etkilerinin giderilmesi bakmndan, bir de yabanc sermaye proje yabanclarn ok ilgisini ekiyor. Ortak olmak istiyorlar. Trkiyedeki enerji fiyatlarnn drlebilmesi iin bir hamle gerekiyor. Trkiyedeki temiz kmr projesini yerletirerek vatandaa sattmz elektrik enerjisini ucuzlatmamz, mteebbise, imalatya enerjiyi daha ucuz satmamz, dolaysyla bakalaryla rekabet etme imknna bir katk salamamz lazmdr. Kmrden % 100 enerjisini alan yok ama % 93 ile Polonya, Gney Afrika, Avustralya, Kazakistan, Hindistan, ek Cumhuriyeti srayla biz hlihazrda % 20deyiz. Projemiz yaplrken 85lerde Trkiye Ta Kurumu alm olan sondajlarla buradaki rezervi tayin etmi, Kopeks firmas ve stanbul Teknik niversitesi rezervi tayin etmi. Hlihazrda 573 milyon ton rezerv olduu raporlarla tespit edildi. Maden Tetkik Arama tarafndan yaplan sondajlar gsteriyor. 140a yakn sondaj yaplm, bunlarn % 50si karotlu. Yani numune alnm, dier ksm sedimen olarak yaplm. Bugne kadar 50 bin metre karotlu sondaj atk. Bu blgede kuyumuz var. Bu kuyularda birisi devaml gnde 20 bin ton kmr asansrlerle karacak kuyumuz, dierleri havalandrma kuyumuz, dieri personelin ve aa tehizatlar indirecek kuyularmz. Kmrmzn gaz zengin, metan gaz var iinde. Biz metan gazn ekonomiye kazandracaz ama daha geni sahada daha ok retim yapacamz iin buradaki kuyu aplarn aa yukar buradan geecek hava miktar tayin ediyor. Yani hava miktar az olursa metan gaz birikimi oluyor, grizu patlamalar oluyor. Dolaysyla kuyu aplarmz 8 metre yaptk. u anda 700-800 metrelerde kuyularmzda galerilere baladk. leride bin metre ve altna kadar da kmrler var. TTK (A) sahas dediimiz ksmda Trkiye Takmr belirli bir zamandan beri burada alma yapyor. Onun 400 metreye kadar ksm TTKye ait. TTK sahasnn da 400 metre altndakiler bize verildi. Kandilli kmr iletmemizde TTK alyor. Bize de 300 metrenin stn ihale olarak verdi. Buradan kan kmrler muhtelif imento fabrikalarna, eker fabrikalarna, endstriye, torbal olarak vatandaa gnderiliyor. Amasrada 500-600 milyon ton kmr var. Bunu elli ylda karacak olursak 10 milyon ton, daha uzun senede karrsak 5 milyon ton olarak devam edilecek. Burada btn dnyada da olduu gibi santrallerin ham maddenin olduu yere kurulmas gerekiyor. EPDKden nce 1.200 megavatlk lisansmz aldk. Kandillide de 150 megavatlk lisansmz aldk. lave olarak Bartna 1.200 megavat ve Kandilli-Ereli ksmna, oradaki Kireli ksmna da 1.200 megavatlk ilave birer santral iin mracaat ettik, teminatlarn yatrdk. Bunlarn msaadelerini alp bundan sonraki programlarmz ona gre yapacaz. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 458 Metan iin on tane kuyu atk. On tane kuyudan kuyumuzda gaz geliyor. Fakat metan gaz doal gaz gibi deil; hazr basnl, birikmi, kuyuyu anca gelmiyor. Kmrn iinde baz atlatmalar yapmamz gerekiyor yani ok byk glerle, nitrojenle atlatma, kumlu suyla atlatma yaplyor. Gnde 200-300 metrekp gaz veren, metan veren bir kuyu atlatmadan sonra bunun misline, drt misline, on misline kabiliyor. Dnyada da metan, kmrlerin iindeki gazlar bir kmrn iinde su varsa ayr teknolojiyle alnyor, kmrn iindeyse ayr bir teknolojiyle alnyor. Bizim burada her iki teknolojiyi de uygulamamz gerekiyor. Yabanc uzmanlar, yabanc irketlerle anlamalar yaptk. Birinci kuyumuzda sondaj arzas dolaysyla netice alamadk ama az da olsa gaz geliyor. 3.600 megavatlk bir santral kuracaz. 3.600 megavatlk santrali kmr santrali deil de doal gaz santrali kuracak olsak doal gaz ithal edeceiz. Doal gaza o zaman 1 milyar 350 milyon dolarlk zarar getirecek. Burada bu sylediimiz projelerde yer altnda alacak elemanlar, yer stnde alacak elemanlar, lavvar tesislerinde, santralarda alacak elemanlar o civarlardaki kylerden gelecek. evre dzeni planlar yaplrken bir eksiklik dolaysyla buraya santral durumu girmemi. Biz niversitelere, dier kurululara, tarafsz kurululara yaptrdk. 700 metre yer altndan boruyla santralimize getireceiz. Yakn bir limann bize faydas olacak. TBTAKn tahminleri 600 milyar metrekp metan var. Trkiyenin ihtiyac 30-35 milyar metrekp olduuna gre bu ii baardmz, bu gaz kazandrdmz takdirde olduka emniyetli, gvenli, klar uykumuzu karmayan bir rezerve sahip olacaz. Burada metan gaz kan bir kuyu kolpet metan dediimiz 1 numaral kuyu. Bir de denizdeki sondajlardan iki tane Karaburunda, bir de Durusuda. Buradaki ortaklarmz; % 33 olarak HEMA Endstri olarak ortaz, Toreador % 25ti, imdi Tiwaya satt hisselerini, Kanadal irket ve Gney Koreli irket var. Genellikle 23 milyon ton ta kmr ithal ediliyor. 10.06.2002 tarihli ve 2002/1 sayl tevik tebliinden yararlanyorduk. Fakat son zamanda 08.12.2006 tarihli ve 26/370 sayl Resm Gazetede yaymlanan 2006/3 sayl teblile tevik tedbirlerinin dnda brakldk. Ruhsatta kmr drdnc grupta, metan nc grupta. Dolaysyla yeni bir iletme projesiyle TTKnin bunu gndeme getirmesi lazm. O zaman da evre ve Orman Bakanlnn nnn almas gerekiyor. Burada metan gaznda tevikler istiyoruz. Btn dnyada bunu doal gazla beraber kullanyorlar, ayn borulara basyorlar, ayn santralde kullanyorlar. Petrol ve doal gaz sondajlarnda tevik var. Bunlarda KDV ve TV denmiyor. Metana da tannmas lazmdr. Bunlar tannd takdirde dnyada, Amerikada olduu gibi buraya daha ok mteebbis girer ve ekonomiye daha ok metan kazandrlr. Afin-Elbistan usul, yerli yakta ayn Afin-Elbistana tannan hak tannrsa burada bizim projelerimiz ok daha abuk yryecek. Santral yerlerinde kmr iin belirli yerlerde vatandatan, nc ahslardan, mlk sahiplerinden yerlerimizi anlaarak aldk. nk TTKnin bu sahalarda istimlk zaman uzun sryor, gecikmemesi iin bunlar aldk. Bizim santral kuracamz yerlerde genellikle bu blgede tevik var. Hazine arazisi olsa bize tahsis edilebilecek ama genellikle orman arazisi, bu iin orman arazilerinde bu gibi byk projelerde tahsis edilmesini bekliyoruz. ED srecinde ok byk brokratik engellerle kar karyayz. Elektrik santrali kurmamzn sebebi eer byle bir santral kurulmazsa burada 5 milyon ton kmrn nakledilmesi mmkn deil. Bir hesap yaptnz zaman bu kan kmr her otuz saniyede veya bir dakikada bir kamyonun kmas lazm ki burada mmkn olmuyor. Onun iin biz srarla burada bu santrali kurmak istiyoruz. Zaten biz eer ithal kmrle bunu yapsaydk Karadenizin kysnda ithal kmrle bunu yapardk. Fakat bu kmrn mutlaka kt yerde yanmas lazm. 3.600 megavat bir santral, bata 3.600 dediiniz zaman bugn kurulacak nkleer santral zaten. 3.600 ile 4.000 megavatlk bir santral olacak. Hazr byle kendi lkemizin enerjisi olduu iin, mutlaka bu santrallerin kurulmas iin srelerin biraz ksaltlp bizim de nmzn biraz almas lazm. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 459 irketimizin 3,5 milyar dolarlk gc yok ama bugne kadar 600 milyon dolara kadar projelerimizi getirdik. Bundan sonra ya ortak olacak veyahut bankalardan kredi alacaz. Satn alma garantisi ve dier tevik konularn halletmemiz gerekiyor. Yer alt zenginliini kullanarak Trkiyemizin kendi enerjimizi retmek bizi byk lkeler arasnda iyi yerlere getirecektir. Orada bulunan 222 ky tek tek geziliyor. Sivil toplum rgtleri dhil olmak zere tm kurululara alt-yedi saat tek tek anlatlyor. Googledan balanp dnyadaki santral rneklerine gtrlyor. Yeillii gsteriliyor, hemen dibinde kurulduu gsteriliyor. Buradaki en kritik nokta evre. evresiz bir hayat olmaz. evre bize renk katyor. Bunu ok iyi bir ekilde dengeleyerek gerek turizme gerek evreye zarar vermeden ama yer alt zenginliimizi kullanarak son teknolojiyi adapte ederek santralde bir retim yapmay hedefliyoruz. 3,5 milyar dolarlk dev bir proje, Trkiyenin kalknmasnda ok dinamik rol oynayacana inanyoruz. Amerika Birleik Devletlerinde tam 214 termik santral var u anda ileyen. 14 tane de yeni yaplan var, o yzden gl bir lke. Biz evreye hi zarar vermeden santralimizi deniz kenarna oturtacaz. akkan yatakl hi zarar vermeyen, en son teknoloji santralleri olacak. nk byk santrallere byk miktarda soutma suyu gerekiyor. Denizin iinden su alnyor, bir derecelik scakla tesir etmemek artyla geri veriliyor. Biz bu santralimizi buraya koyduumuz zaman orada seraclk var. Seralar stmak iin su vereceiz. Amasray stmak iin su vereceiz. Trkiyede de bir miktar balad baz yerlerde ama bu iin ilk tatbikatlar biz olacaz. Santrallerin tamam kurulduu takdirde Bartn dhil o civarda hlihazrdaki daha ucuz bir snma kaynaklar yaratlm olacak. Biz belirli scaklktaki suyu vereceiz. Belediyesi, dierleri alp bunu tevzi edecek, ayr bir yatrm olacak. Bugn o civardaki kasabalarda kn eitli kmrler yaklyor. Hlihazrda hava hi ho deil. Yani biz bunlar yaptmz zaman daha temiz havaya, ok oksijene kavuulacak. Metan gaznn % 97si doal gazdr. Trkiye'nin ihtiyac olan doal gaz kmrden kan metanla salanabilir. Devlet desteklerse yurt dna daha az dviz kar ve KDVden de baya bir gelir elde edilir. Gerek orta vadeli planda gerekse yllk programda enerji arz ve gvenlii-strateji belgesinde, yerli yaktlarn ncelikle desteklenecei, doal gaza ar bal bir elektrik retiminin sz konusu olduu, 2023 ylna kadar da btn yerli yaktlarn kullanlaca resm belgelerin tamamnda yer almaktadr. Devlet bir yatrm yaptryorsa ve buna bir tevik veriyorsa ayn tevikin zel sektrn yapt bir yatrmda da verilmesini, bir eitlik salanmasn arz ediyoruz. Mega projeler dediimiz de Trkiye'nin de ihtiyac olan baz ve puant yke katk yapan byk lekli santrallerdir. Nkleer santraller byledir, 600 megavatn zerindeki santraller bu trden santrallerdir. Mega projelerin tamamnda devletin bu tr bir alm garantisi olmutur. Olmadan bu projelerin yaplmayaca zaten Afin, Elbistan projelerinden de bellidir. Hibir yardm almadan, dnyada kmr konular hep devaml finanse edilirken baka kaynaklardan hibir yerden yardm almadan bugne kadar 700 milyon dolarlk yatrm yaptk, hibir iimizi durdurmadk. TTKyle olan ilerimize gelince biz TTKyle ilerimizi bu projenin zelliine dnerek Byk projeler ayr, tarafsz bir kurul tarafndan, zelletirme daresi tarafndan karlr, artnamelerde ona gre baz tarafl eyler olmaz dedik. Bize oraya tane istimlk yaplamad iin TTK kendi yerinden yer verdi. Kuyuya baladk, aada galerilere geldik. kinci bir yer verdi, oraya gittik yol yukardan kayyor. Yani bunlarn hepsi byle. Be alt ay zaman alan eyler, ett yapyorsunuz. Dolaysyla orada en sonunda bizim galeriler msaade edince biz de istimlk yapamadklar hlde ok byk bir cret vererek kuyu yerini zel sahip vard, ondan satn aldk, o ie baladk. Ama keke o ynetim kurulu karar olmasayd, o kuyuyu oraya amayacaktk. Yani ynetim kurulu karar bize iki sene ncelik veriyor diye oray atk. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 460 lkemizde sadece denizlerin -87 yllk cumhuriyet tarihinde- % 1i aratrlm. Biz ilk aratran zel sektrz bu konuda. ki kuyu atk, birinde 20 milyon dolar, ikincisinde yaklak bir o kadar rakam, 40 milyon dolar gitti, hibir getirisi olmadan kuru kuyu kt. Biz ama hl devam ediyoruz nk Trkiyemizin yer alt zenginliine inanyoruz. evre ve Orman Bakanlnn uygulad normlar Avrupa normlarnn ok daha stnde. Artk tane istasyon kuruluyor, Bartn, Amasra ve baka bir yerde. Halk her gn havann ne durumda olduunu, lnn ne durumda olduunu annda kontrol ediyor. Yani Devlet yapyor zaten bu kontrolleri. Biz tama maliyetine kar deiliz, bu kmr tanamaz diyoruz. Alt yapmz yok, demir yolumuz gelmemi, liman yaplmam, eer baka bir yere gidecekse bir liman deil iki liman lazm. Demir yolunun ne zaman gelecei belli deil. Proje bunu beklemez Bize bir yer gsterilsin, tanma imkn olsun. Bizim santral kuracamz yerden hibir kimse rahatsz olmayacak. 134 tane sondaj eksi 600e kadar inmi yaplan sondajlarda, zaten oradaki kuyu da TTKnin eksi 400e kadar alm. Oysa bizim yaptmz sondajlar, 41 adet sondaj 1.500 metreye kadar, 1.200 metreye kadar ve kuvvetli damarlar da eksi 600, eksi 800lerde kesildi. Bundan dolay sondaj arttka oradaki kmr rezervinin daha fazla olduunu grdk. Kmrler artyor nk sondaj artyor ve daha sondaj yaplmayan yerler var, sondajlarmz devam ediyor. Sondaj artt iin kmrn de daha fazla olmasndan dolay orada byk bir santral yatrmnn ok daha fizibil olacan grdk. TRKYE MENTO MSTAHSLLER BRL HAM MADDE KOMTES BAKANI OKAN KARACA 23.02.2010 Trkiye imento Mstahsilleri Birlii, imento Mstahsilleri Birlii ad altnda 1957 ylnda Ankarada kurulmu bir sivil toplum rgtdr. 1975 ylnda Bakanlar Kurulu Kararyla Trkiye imento Mstahsilleri Birlii adn almtr. Grubumuza hlen Trkiyede faaliyette olan 48 imento fabrikasnn 45 tanesi yedir. ye olmayan 3 tane imento fabrikasnn da yelik sreleri devam etmektedir ki bu fabrikalar 2009 ve 2010 ylnda devreye alnan fabrikalardr. Trkiye imento Mstahsilleri Birlii, yelerinin retim, kalite, eitim ve teknoloji sorunlaryla ilgili zmler retmek, karlkl bilgi paylamnda bulunmak iin kurulmu bir kurulutur. 18 adet idari, 43 adet teknik eleman almaktadr. 5,2 milyon liralk laboratuvar yatrmyla Avrupann ve dnyann en nemli imento aratrma ekipmanlarna sahip bir merkez konumundadr. evre ve rn kalitesi konusundaki denetimler gerekletirilir ve bu konuda akredite laboratuvarlar vardr. Trkiye imento Mstahsilleri Birlii, Avrupa imento Birlii (CEMBUREAU)nin 1972 ylndan beri aktif yesidir. Ayn zamanda, TS EN ISO/IEC 17025 standardna gre akreditasyonu salanan bamsz laboratuvar sahibidir; onaylanm muayene ve belgelendirme kurulularna CE markas vermek iin grevlendirilmi, yetkilendirilmi kurulutur. Ankaradaki laboratuvarlarmz dnyada konusundaki en modern laboratuvarlar arasndadr. Trkiye imento Mstahsilleri Birliinin ye olduu kurulular, Avrupa imento Birlii (CEMBUREAU), Yap rnleri reticileri Federasyonu, ktisadi Kalknma Vakf, TRKLAB, Trkiye Kalite Dernei, Madencilik Sektr Bakanlar Konseyi ve Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii gibi kurulular sayabiliriz. Trkiye imento Mstahsilleri Birlii ve Avrupa imento reticileri Birlii; (CEMBUREAU)da Genel Kurul, Ynetim Kurulu, Daim Komite ve alma gruplarnda aktif rol almaktadr. CEMBUREAUnun Daim Komite ve alma gruplarnda arlkl olarak Avrupa Birlii mevzuatna uyum, imento standartlar, evrenin korunmas ve enerji sorunlar, emisyon azaltm, imento kullanm alanlar, i gvenlii ve ii sal konularnda almalar yrtlmektedir. CEMBUREAUnun, 1972den beri yesi olan Trkiye imento Mstahsilleri Birlii, Trk imento sektrnn Avrupa Birlii entegrasyonunu uzun yllar nce tamamlamtr. Bu kapsamda tm imento standartlar da 1996 ylnda Avrupa Birlii normlarna gre uyumlatrlmtr ve TSE-EN olarak tm Avrupa ile beraber tek standart kullanmaktayz. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 461 imento dier klasik madencilik faaliyetlerinde olduu gibi enerji youn bir sektrdr. Dier madencilik faaliyetlerinde olduu gibi ocak iletmecilii krma, tme, homojenizasyon, malzeme dzenlii gibi madencilik ilemlerimizin yannda bir de piirme sreci vardr. Dier madencilik faaliyetleri gibi imento faaliyeti de yatrm youn faaliyetlerdir. Bir imento fabrikas 150-200-250 milyon dolar gibi bir yatrmla kurulmaktadr. imento ana bileenleri, kire, silika-silis, almina ve demir dediimiz 4 ana bileendir. Bunlarn doada bulunduklar oranlar, kire ta ya da kalker dediimiz malzeme, kil-marn, demir rnleri ve yakt. Yakt konusunda ise Trkiyede younlukla kat yakt kmrleri kullanmaktayz. Fakat dier baz lkelerde konumlarna gre doal gaz, ham petrol gibi rnler de kullanlmaktadr. imento yapmnn tarifi: 750 gram kalsiyum karbonat, 150 gram silisyum dioksit, 50 gram almina ve 50 gram demir oksit homojen ekilde kartrlarak toz hline getirilir ve bu karm, yatay frnlarda 1450 dereceye kadar stlr ve hzla soutulur. Be on dakika iinde soutulur ki 70-80 derecelere kadar indirilir. Yeni oluuma, yeni bir mineral ad olan klinker ad veririz ki sadece bu madde bir yla kadar stoklanabilir. Yeni klinker oluumu, yaklak 50 gram kadar alta ile kartrlarak tekrar tlr ve bildiimiz katksz portland imentosu retilir. 1.050 gram malzeme ile 690 gram imento elde ediyoruz ve imento, ne yazk ki uzun sre saklanabilen, stoklanan bir rn deildir. imento retildikten sonra bir iki ay iinde kullanlmas gerekir. imento fabrikalarnda ise retildikten sonra bir iki gn iinde torbalanmas ve mteriye ulatrlmas gerekmektedir. Sadece klinker denilen ara malzemeyi alt ay, bir yl kadar stoklayabiliyoruz, imentoyu hibir ekilde stoklayamyoruz. Madencilik operasyonlar olarak ocak iletmeleri klasik madencilikteki gibi, delme, patlatma ya da klasik retim yntemleriyle yaplmaktadr. inde hl ocak aynalarnda iiler 1940larda Trkiyede uygulanan yntemler gibi balyozla aynalarda retim yapmaktadr. Bu, bellerine ipler balama eklindedir. in, tm dnyadaki imento retiminin yaklak yarsn yapmaktadr. 1.000-1.500 kadar kii imento fabrikas ocanda almaktadr. Bunlar da sendikalar sebebiyle kaldramyorlar, modern retime geemiyorlar. Aksi takdirde 20-25e inecek. 2,8 milyar ton yaklak dnya imento retiminin 1,3-1,4 milyar ton kadar inde gerekletiriliyor. Trkiye imento sektr, dnyada ilk 10da yer almakta olup imento sektrnn bir zellii, haftada yedi gn, yirmi drt saat almaktadr ve ortalama gnde 200 bin ton Trkiyedeki imento fabrikalar ham maddeyi alp ilemektedir. 200 bin ton ham madde yaklak 10 bin kamyon etmekte, bir saatte ise 400 kamyon civarnda ham madde tketilmektedir. Dnyada imento sanayi 1850li yllara dayanmaktadr, Trkiyede ise 1911 ylnda Darcada, u andaki Eskihisar arabal feribotlarnn olduu yerde ki oras eski ocadr ve aynalar grlebilir, o noktada balamtr. 2009 yl itibaryla dnyada ilk 10, Avrupada ilk 3 lke arasnda, ihracatta ise Avrupada ilk srada yer almaktadr. 2008 yl dnya retiminde ilk 20 lkeye baktmz zaman Trkiye, 2008 ylnda 12nci sradadr. Tm dnya retimi 2,8 milyar ton civarndadr. in tek bana % 50sini yapyor. 2008 ylndaki dnya imento ihracatnda ilk 10 lkeyi gryoruz. Trkiye 4nc sradadr. in bu kadar retime karlk sadece 26 milyon ton gibi olduka dk bir rakam ihra etmektedir. Tm dnyada retilen imentolarn yaklak % 7-8i kadar da retildikleri lke dnda ihra edilerek kullanlmaktadr. Japonya dnya 2ncisidir, Avrupada Almanya dnya 5incisidir ihracatta. spanya ve talya da nemli konumdadr. 2009 yl sonu itibaryla Trkiyede 48 adet entegre yani klinker ve imento reten, 16 adet de tme tesisi olmak zere toplam 64 adet fabrika mevcuttur. Trk imento sektr, yurdumuzun her sathna yaylmtr. Karstan Edirneye, Bartndan Kurtalana kadar her noktada imento fabrikas mevcuttur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 462 Sektr teknolojik alt yapsn tamamlayarak modern retim tekniklerini kullanmtr ve tm fabrikalarnda retim srecinde otomasyona gemitir. evre ve Orman Bakanl ile yapm olduu deklarasyon ile -ki gnll olarak yaplmtr bu- iki kere yaplmtr, tekrar yenilenmitir. Tm tesislerin ilgili mevzuat srekli izlenebilir olup evreyle tam uyumlu olmas konusunda taahhtte bulunmutur. Trk imento sektrnn tamam zel sektr tarafndan iletilmektedir. imento fabrikalarnn zelletirilmesi 1998 ylnda tamamlanmtr. Bunun dnda, yerli sermaye yannda Fransa, talya, Portekiz, Belika, Yunanistan, Almanya ve rlanda sermayesi de nemli bir yer tutmakla beraber Trk imento sektrndeki retim kapasitesinin % 30 kadar yabanc sektr tarafndan retilmektedir. Avrupa gibi gelimi lkeler imento retimini Trkiye gibi nc lkelere kaydryor deniyor. Gelimi lkelerde imento talebi altyap yatrmlar, styap yatrmlar tamamlanm olduu iin talepte dme olmaktadr. Trkiye gibi gelien lkelerde ise imento talebi her geen gn artmaktadr nk bizim yapacamz daha barajlar, yollar vardr. 1990 ylnda Fransa 26,5 milyon ton imento tketirken ayn yl Trkiye 24,5 milyon ton. 2008 ylnda 26,5 milyon tondan Fransann 21,4 milyon tona inmi tketimi. Hlbuki Trkiye'nin 24,5 milyon tondan 40,58 milyon tona kmtr. Bu sebeple, Avrupadaki talep dmesi sebebiyle, imento fabrikalar Avrupada yava yava kapasitelerini azaltmaktadr. Trk imento sektr, direkt imento retiminde gayrisafi mill haslann yaklak % 1ini retmektedir. 48 adet imento fabrikas direkt olarak taeronlar ile beraber yaklak 15.500 kiiye dorudan i olana salamaktadr. Buna imento nakliyesi gibi darda nc kiiler tarafndan yaplan say dhil deildir, imento sektr, imentoyu kullanan hazr beton, krma taagrega, prefabrik yap elemanlar ve imentoyu ana girdi olarak kullanan inaat sektr ile beraber lkemizin gelimesinde nemli yer almakta ve en az 500 bin kiiye i olana salamaktadr. 48 imento fabrikasnn yaratm olduu kendi iindeki rekabet koullar nedeniyle Trkiyedeki imento sat fiyat yaklak, blgelere gre farkllk gstermekle beraber, 70 ile 100 lira arasndadr ton fiyat. Hlbuki imento sat fiyatlar, AB lkelerinde 100-120 avro ki yaklak 200-250 TL/ton, komumuz olan Rusya ve Trk cumhuriyetlerinde ise imento fabrikalarnn olmamas, ham maddelerin yeterli olmamas ve zel giriimcilerin yetersiz olmas sebebiyle 250 dolara kadar kmaktadr ki yaklak 400 TL/ton civarndadr. rnein, komumuz olan Azerbaycann imento tketimi 4,5 milyon ton olmasna karlk bir tek fabrikada sadece 1,5 milyon ton imento retilmektedir. imento sektrnn genel maliyet yapsna gelecek olursak, ham maddelerimiz yaklak maliyetin % 10luk bir kalemini, elektrik, yakt gibi enerji toplamda yaklak % 60n oluturmaktadr. Bu sebeple imento sektr enerji youn bir sektrdr. Yakt olarak kat yakt kmr ve elektrik enerjisi olmak zere. 2007 ylnda Trkiyede sanayimizdeki elektrik dalmna enerji tketimine baktmz zaman, enerji olarak 3nc sektrdeyiz. Demir d metaller, demir elik ve imento gelmektedir. Sektrmzn yakt kullanmna baktmz zaman, petrol koku, ithal kmr ve yerli kmr olmak zere snrlandrabiliriz ana hatlaryla. 2004 yl ve 2008 yl arasndaki karlatrmay yaptmzda ki 2004 u sebeple aldk: 5177 sayl Kanun 2004 ylnda km ve tm imento ham maddeleri Maden Kanunu kapsamna alnmtr ve tarihten sonra yeni yatrmlar yaplmaya balanmtr Trkiyede. Petrokok kullanmnn % 19 artmasna ramen yerli kmr kullanm oran % 61 artmtr ve imento retimimiz ise % 35 artmtr. Yerli kmr kullanmna ynelik ciddi giriimlerimiz vardr. CEMBUREAU yesi olan, Avrupa Birliindeki 27 adet ye lkeye ve imento sektrnn 2007 yl yakt kullanm oranlarna baktmz zaman, yaklak 2007de 27 adet Avrupa Topluluu yesi lkede 200 milyon ton imento retilmitir, kullanlan yaktlarn % 48i petrol kokudur, yaklak 9 milyon ton, % 25i, drtte 1i kmrdr, kalann ise dier yaktlar oluturmaktadr. Kullanlabilen yaktlar, kat yaktlar, sv yaktlar, fuel-oil, ham petrol gibi, gaz ve Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 463 alternatif yaktlardr. imento sektrnde yaktta aranan en byk zellik maliyet unsurudur. Maliyetin % 40n oluturan kat yaktlar, girdileri direkt rekabeti etkilemektedir. Dier nemli unsur buna bal olan, yakt iin denen bedelden te birim kalori iin demi olduumuz bedeldir. Yakt maliyetlerini drmek amacyla da proses koullarndan ve kaliteden dn verilemez. Az evvel bahsettiimiz gibi, haftada yedi gn, yirmi drt saat sren bir sre olduu iin, yakt sebebiyle fabrikann durmas ciddi sorunlar yaratmaktadr. Sektrde yakt kullanm, ithal kmrler, petrokok ve ithal yaktlar, evrenin korunmas ynnden kontrol altnda tutulan yaktlara ilikin tebli ve evre ve Orman Bakanlnn thal Kat Yaktlar Genelgesi kapsamnda petrokok zel izinle imento fabrikalarnda yaklmak amacyla ithal edilmektedir. thal edilen yaktlarn, yaktn boalmas aamasndan nihai tketime kadar azami ve asgari artlarn salanmas mecburidir. Sanayi maksatl ithal edilecek linyit ve ta kmr iin toplam kkrt oran en fazla % 1, atl sl deeri en az 6.500, uucu madde en ok % 36; sanayi maksatl ithal edilecek kalsine edilmemi petrol koku iin toplam kkrt oran en ok % 5 ki Avrupa lkelerinde bu % 8-% 9dur, Trkiyede daha dktr, alt sl deeri en az 7.500 kilokalori/kilogram ve en ok 20 milimetre ki boyut burada evlerde kullanlmasn diye nemlidir. Yerli kmrler, Trkiye imento Mstahsilleri Birlii son be alt yldr yerli kmr kullanmn artrmak iin nc rol oynamaktadr. Bu aba iinde Trkiye Kmr letmeleri ile yerli kmr desteklemek amacyla 2004 ylnda be yllk kmr alm ereve anlamas imzalamtr. Bu anlama 2009 yl banda tekrar ikinci be yl iin yenilenmitir. 2010 alm iin TKden 2,1 milyon tonluk kmr alm taahhd verilmitir. TK dnda da zel sektrden kmr almlar devam etmektedir fakat zel sektrle ilgili olan asl sorun, istenilen kaloriyi dzenli olarak ve istenilen tonaj ne yazk ki gvenli olarak uzun sreli salamakta zorluklar vardr. imento sektr, evre ve Orman Bakanlndan alnmas gereken izin srelerini tamamlayan tek sektrdr. lkemizdeki dier sanayi sektrlerinin eitli alanlarda izinlerinde eksikler vardr ancak imento fabrikas bunlar meri mevzuata gre tamamlamtr. Bu izinlerin en nemlisi emisyonlar olup bunlar iin evresel lmler yaplmas gerekir. Bu evresel lmlerden sonra izinler alnr ancak daha sonra her bacada bulunan srekli lm cihazlar vardr. Onlar her dakika her saniye lm alrlar. Bu lm cihazlar sayesinde de bacalardan kan gazlar kontrol edilir ve birok ilimizde de bunlar il evre mdrlkleri tarafndan da annda izlenirler. imento sektrnde petrol koku kullanmnda zararl veyahut kanserojen emisyonlar olumaz. ncelikle Petrol koku Avrupa Birliindeki direktifler uyarnca bir atk deil petrokimya sanayinin yan rn olarak deerlendirilir. Ham petrol girer uak benzininden gaz yana kadar her ey retilir en altta kalan ksmdan da petrol koku denen yanc bir malzeme retilir ki bu Avrupa Birliinin direktiflerinde birincil yakt olarak anlmaktadr. Bunlarn kullanmnda yani kkrt emisyonu konusunda ncelikle bir sorun yaanmaz nk normali de bizim termik santraller gibi sanayi tesislerinde kullanlan artma tesislerine denk bir sistem vardr imento frnn iinde. Doal deslfirizasyon sistemleri de vardr dolaysyla kkrt emisyonlarnda sorun olmaz. Petrol kokunun iinde kanserojen madde de bulunmaz orijinalinde. Bunlar bilimsel aratrmalarla kantlanm Sadece uygun koullarda yaklmazsa kanserojen madde emisyonu oluturur. Scaklk nemli. Evlerdeki mesela sobalarda yaklan veya ak alanlarda yaklmas gibi, baka sanayilerde, 700-800 derecenin altnda yakarsanz bunu kesinlikle kanserojen madde oluturur. Bu ispatlanmtr ancak 900-950 derecenin zerinde yakarsanz sizi bunu bir kanserojen madde olumaz nk paralanr oluan madde tekrar. imento frnlarnda scaklk 1400 dereceye kadar kmaktadr, 1000 ila 1400 derece arasnda. Dolaysyla petrol kokunu imento frnnda kullanmanz kanserojen madde emisyonlarna neden olmaz ki bunlarn almalar da yaplmtr ve bizim sektrmz tarafndan da herhangi bir emisyona rastlanmamtr ancak kanserojen madde, petrol kokunun yanma artlarna bal olarak ortaya kar ve bunun evlerde yaklmasnn sakncas da budur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 464 Avrupa reticileri Birlii istatistiklerine gre yaklak 200 milyon ton imento retilmi ve bu retimde yaklak kullanlan enerji baznda % 50si petrol kokundan olumutur bu da 10 milyon tona tekabl etmektedir. Trkiyede de bizim yaktlarmzn % 30unu petrol koku oluturmakta. Burada nemli olan bir nokta daha, Trkiye imento sektr retimde kulland petrol koku iin her tonu iin evre Bakanlndan nce tahsisat almaktadr, ald tahsisata gre belirli limanlardan bunlarn ithalatn yapmaktadr, ithalat yaplrken btn zellikleri test edilmektedir. Uygun zellikte ise bunlar tesislere alnmaktadr. Daha sonra da bahsettiimiz gibi yaklrken nce emisyon lmleriyle izin alnarak yaklr daha sonra da bacalardaki srekli lm cihazlaryla snr deerlerin salanp salanmad kontrol edilir. Bu durum dier yaktlar iin de geerlidir yani hangi yakt kullanrsanz kullann ayn artlar altnda mevzuatla denetim salanmtr. Sahada lmler yaplr, soluduumuz havada bir kirlenme var m, o snr deerleri salyor mu, onlar iin, tozlar iin, gazlar iin yaplan lmler vardr. Btn bunlar bittikten sonra matematiksel hesaplamalar yaplr bu kirleticiler dalyor mu, dalmyor mu, nerelere dalyor? Daha sonra grlt lmleri yaplr, bunlarn haritalar karlr ve bu dosyalar tamamlandktan sonra bu bahsettiimiz evre izinleri tamamlanr ve bu erevede kullanlr. 2008 ylnda imento sektrnde yaklak 70 milyon ton ham madde kullanlm olup bunun 50 milyon ton kadar kalker, kire ta, 20 milyon ton kadar ise kil, marn gibi ham maddelerdir. Maden Kanunu ve imento sektr konusuna ksaca deinecek olursak 5177 sayl Maden Kanunu Deiiklii ile imento ham maddelerinin tamam 1900l yllarn bandan kalma Ta Ocaklar Nizamnamesi kapsamndan karlarak modern Maden Kanunu kapsamna alnmtr. 5177 sayl Maden Kanun Deiiklii ile imento ham maddelerine ruhsat gvencesi gelmitir. Getirilen bu gvence ile 2004 ylndan itibaren imento sektrnde yeni yatrmlar ve kapasite artrma almalar balamtr. 1990 ylndan 2004 ylndan kadar sadece bir imento fabrikas yeni yaplmt; 2004 ylndan gnmze kadar, 2010 ylna kadar 9 adet imento fabrikas balanlp bitirilmitir. Bu tamamen Maden Kanununun getirmi olduu gvencedendir. 39 adet entegre imento tesisi 2009-2010 ylnda 48e kmtr. Yaplan bu 9 adet tesis iin yaklak 2 milyar avroluk yeni yatrm yaplmtr. Mevcut tesislere yeni hat yaplmas ve mevcut tesislerin modernize edilmesi iin de yaklak 1 milyar avroluk bir yatrm yaplmtr. Son be ylda imento iin 3 milyar avroya yakn bir yatrm zel sektrce gerekletirilmitir. Maden Kanunu sonras gelien sektr profiline baktmz zaman 39dan 48e kt fabrika says. Klinker retim kapasitemiz 39 milyon tondan 60 milyon tona kt ki yaklak % 54lk bir arttr bu. Direkt istihdam edilen kii says 12.500den 15.500e kt. hracat gelirimiz ise, imento ihracatndan, 420 milyon dolar/yldan 1 milyar 200 milyon dolar/yla kt. Maden Kanunu madde 2:1.b grubu -ki 5177 sayl Kanunla bu yeni grup olarak adlandrlmtr- tula-kiremit kili, imento kili, marn, puzolanik kaya (tras) ile imento ve seramik sanayilerinde kullanlan ve dier gruplarda yer almayan kayalar ad altnda ruhsatlandrlm ve 50 hektar iin dorudan en az on yllk iletme ruhsat verilmitir. 2. grup madenler, eski mermer ruhsatlar, mermer, dekoratif talar, traverten, kalker, dolomit, kalsit, granit, siyenit, andezit, bazalt ve benzeri talardan imento kalkeri bu gruba alnmtr ve 100 hektar alan iin en az on yllna iletme ruhsat gvencesi getirilmitir. Anayasa Mahkemesi ve Dantayn iptal ettii Maden Kanununun 7nci maddesinin birinci paragraf ile iptalden sonra -ki yaklak 8-10 ay geti- iletme ruhsatlarna yeni i yeri ama ve alma izni ile yeni orman saylan arazilerde kiralama yaplamamaktadr. On aydr yeni herhangi bir maden iletmesi devreye alnamamaktadr. Sektrmzn beklentilerine gelecek olursak MGEM tarafndan Maden Kanununda deiiklik yaplmasna ynelik taslak almalarnn yrtld hepimizce malumdur, bilinmektedir. Sanayi ham maddesi olan imento ham maddelerinin mevcut kanunla belirlenen gruplarda yer ald ekli ile haklarn aynen korunmas ve grup deiiklii yaplmamas ile ruhsat gvencesinin devamllnn salanmas bizim en byk beklentimizdir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 465 imento sektrn dier madencilik sektrlerinden ayran en nemli zellik ruhsat gvencemizdir. imento fabrikalar 200-250 milyon dolarlk yatrmlar olduu iin o yatrmlar ruhsata bal olarak yaplmtr. Ama ham madde iletmeleri olmadan imento retim tesisleri de dnlemez. imento sektr ham madde iletmeleri ve imento pazar ile bir btndr. imento sektr bu zellii ile blgesel pazara hitap eder. imento fiyatlar 70 lira ile 100 lira aras deimektedir. Hlbuki 500 kilometrelik bir imento nakliyesi sadece nakliye fiyat 40-50 lira civarndadr. Takdir edersiniz ki imento retimi blgesel pazarda tketilmektedir. Yaklak bu 200-250 kilometre yarapnda bir alan iinde olmaktadr. Nakliye maliyetlerinin yksekliinden ve Trkiyedeki imento sat fiyatlarnn dkl sebebiyle. Bu nedenlerle mevcut kanunla kazanlm ruhsat gvencesi ve mktesep haklar ile tesislere ynelik gvencelerin salanmas ve devam ettirilmesi sektrn ayakta kalabilmesi asndan zorunludur. Sektrmzn dier beklentileri mevcut Maden Kanunu ile 50 hektar veya 100 hektar olarak belirlenen maden iletme izin alanlar uygulamada Maden leri Genel Mdrl tarafndan 10 hektar ile snrlandrlmaktadr ki bu yksek tonajla alan imento fabrikalar iin ruhsat sahalarnn ve rezerv alanlarnn optimum kullanm iin bir engel tekil etmektedir. Bu sebeple Maden Kanununda ve Maden Kanunu ynetmeliklerinde belirlendii gibi grnr rezerv alanlarna iletme izninin verilmesi daha uygun olacaktr. Sektrmzn dier bir sorunu ise kamu kurum ve kurulularnn ihtiyacn karlamak zere verilen ham madde retim izinleridir. Doal olarak kamu kurum ve kurulularnn ihtiyacnn karlanmas kapsamnda madencilik faaliyetleri ile ilgili yaplacak almalar iin ham madde retim izni verilmektedir. Fakat bu retim izinleri taeron firmalar tarafndan, kamu kurulularnda i yapan taeron firmalar tarafndan, altrlmakta ve dzensiz altrlmakta ve yeterince denetlenememektedir. Bu tr kurulularn yapm olduu kt rnekler tm sektre mal edilmektedir. Maden leri Genel Mdrl, MGEMin konumu ok bal sistem iinde evre ve Orman Bakanl, Tarm Bakanl ve benzeri kurululardan alnacak izinler dhilinde ar mdahaleci olunmaktadr ve sorunlar iinden klmaz hle getiren kat brokratik yaklamlar olmaktadr. Bu tm kurulular iin de geerlidir. Bu sebeple ciddi madencilik faaliyeti yapan kkl firmalarn bu tr giriimler nn tkamaktadr. Bizce MGEM sadece ruhsat verir konumda olmaktan, kurum olmaktan karak madencilik faaliyetleri asndan bavuru, dzenleme ve kontrol adresi olmas gerekir. MGEM kadrolarnn daha yetkin elemanlar ile daha yetkin ve sektr sorunlarna zm bulan etkinlikte rol almas gerekmektedir. MGEM kadrolarnn Maden Kanununda belirtilen gruplarda olduu gibi ihtisaslamaya gitmesi gerekmektedir. yle ki: MGEMdeki elemanlar hem yer altndaki bir kmr iletmesini denetleyip ayn gn bir saat sonra bir imento fabrikasnn ocana daha sonra da bir altn iletmesinin ocan denetlemeye gidecek olursa bu ihtisaslama beklenemez. u andaki imento ihracatmzn ciddi bir ksm Gneydouda Kuzey Irak ve Suriyeye yaplmaktadr. Bu blgelerde ise hi yabanc sermayeli u an iin fabrikamz bulunmamaktadr. Byk bir ounluunun yerli sermayeli kurulular tarafndan yaplmaktadr. Elz MENTAtan ok az var. Fakat arlkl olarak o blgeden Limak Grubunun ve Oyak Grubunun maden fabrikas var. Sankonun Kurtalan var, Marataki KS var. Urfa imento Fabrikas 2009 ylnda 1 milyon 30 bin ton imento satmtr. 525 bin tonu -ki yaklak yars- ihra edilmitir, % 100 yerli sermayedir. imento sektrnde kullanlmas gereken belirli bir kalori zerindeki kmrdr nk daha altta daha az kaliteli bir kmr kullandmz takdirde istenmeyen malzemeler ok fazla oluyor ve bizim retimimize olumsuz etkide bulunuyor. Dolaysyla dk kaliteli kmrleri kullanmann tek yolu da zaman zaman yksek kaliteli kmrlerle bunu kartrmak. Trkiyedeki yksek kaliteli kmr miktarn inceledik gerek MTAnn raporlar gerekse Trkiye Kmr letmelerinin raporlarndan ve elde bulunan rakamn hemen hemen tamamnn imento sektrnn kullanmakta olduunu grdk u anda. Gnl arzu eder ki Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 466 5 bin-5500 kilokalorilik kmrlerimiz daha ok olsun ve biz bunu Trkiyenin her tarafnda kullanabilelim. Bu kalitedeki kmrler genelde Garp Linyit letmeleri ve Ege Linyit letmeleri gibi bat tarafndaki ocaklarmzdan, madenlerimizden elde ediliyor ama daha douya gittike bu yakt kullanma ansmz olmuyor zira zerine yaklak % 20-25 kadar bir nakliye masraf biniyor. Dolaysyla bunlarn bulunurluu, miktar ayn zamanda nerede bulunduu da nemli bir nokta arz ediyor. Trkiyedeki kmrlerin bildiim kadaryla TKyle yaplm olan be yllk anlamayla yllk 6 milyon ton kmrmzn 2 milyon tonunu u an iin TK kmrlerinden karlyoruz ve onlar istediimiz kalitede kmrler. Onun dndaki ksmlar dardan temin etmek durumundayz ve bu oran biz artrmaya alyoruz yani TKden ne kadar alabilirsek. Bat tarafnda retilecek ve biz dou blgelerimize aktaracaksak onun nakliye masrafnn rekabet koullarn etkilemeyecek ekilde olmas gerekiyor aksi takdirde rnein Rusya gibi, Suriye gibi lkelerden almak daha maliyeti ucuz duruma getiriyor nk % 3040lk bir nakliye masraf zerine gelmi oluyor. ki taraf iinde bu kazanl bir durum oluturmuyor tabii. Miktarn artmasyla beraber fabrikalarmza yaknl ve nakliyeden tasarrufun da nemli bir optimizasyon noktas orada. Maliyet hesaplar ierisinde % 7-8 gibi bir amortisman fiyat ieride gryoruz. Amortisman ne yazk ki her fabrika ok farkl uygulamakta. Baz fabrikalar hi uygulamamakta. Fakat amortisman uygulamayan fabrika says da olduka oktur. Trkiyede imento sektr, yz yllk bir gemii olan bir sektrdr. 2011 ylnda imento retiminin 100nc yln Trkiye kutlayacak. Trkiye imento sektr 2009 sonu itibaryla Avrupann en byk imento sektr. imento sektr 2009 sonu itibaryla dnyann en byk imento ihracats. Trkiyenin imento sektr, % 65i Trk mteebbislerinin sahip olduu bir sektrdr. imento sektr u anda AB normlarna gre alan, gerek emisyon deerleri gerekse enerji verimlilii asndan Avrupadaki emsallerinin birok alanda fevkinde olan bir sektr. Gerekten imento sektr Trkiyede lke sathna yaylm olduu iin her blgede olan bir sektr yani baz dallar belli blgelere younlamtr ama imento yle deil. imento Trabzonda da var, Erzurumda da var, Vanda da var, Karsta da var, gneyde de var, kuzeyde de var, Trakyada var, Trkiyenin her tarafna yaylm bir sektr. imento sektr getiimiz yl ye olan % 97si imento Mstahsilleri Birliine yedir. Yeni alan bir iki tesis ya da deneme safhasnda olan bir iki tesis dnda tm imento Mstahsilleri Birliinin yesidir sektrdeki kurulularn. Bu erevede Trkiye getiimiz yl 42,5 milyon ton imento i pazarda satm durumda. Trkiye klinker dhil 20 milyon ton da imento ihra etmi durumda. Trkiyenin bugnk koullarda mevcut tesislerin imento retim kapasitesi klinker de 60 milyon tonun zerinde, imento da 80 milyon tonun zerinde yani bugn retimimizin 1 kat daha retebilecek kapasitede imento sektr. Sektrn 2008, 2007 ylnda zellikle toplu konut hamlesi nedeniyle bir sre imentoda fiyat dalgalanmalar, daha dorusu baz yerlerde bulunmama durumu sz konusuydu ama sektr sratli tedbirlerini alarak birka aylk sknt dnda Trkiyenin her yerinde imento retebilir duruma gelmi durumda. Gelimi lkelerde kii bana den imento miktar 600-800 arasnda deiiyor. in, istisnadr. in nk ciddi olarak batan aa imal edilen bir lke olduu iin imento retimi kii bana bin kilo, 1 ton civarnda ki dnyada btn herkesten fazla kii bana imento reten lke oluyor. Bu kapsamda Trkiyedeki imento da, kii bana retilen imento miktar da Avrupadaki emsallerine yakn seviyelerdedir. Gerekten mevcut kapasiteler verimli kullanld takdirde Trkiyenin bugnk rettii kadar daha fazla imento mevcut kapasitede retebilir. Bir ara zellikle 2007 ylnda piyasann ok canl olmas, 2007 ylnda fiyatlarn bu canllk denildiinde yukar kmas, krll yukar ekmi olmas birok yatrmcy imento sektrne girmek iin tevik edici olmutur ama i pazarn bymesinin de snrl olduunu dnd takdirde ok isabetli olmad noktasndayz. Belki imento fabrikalarn satn almak yoluyla el deitirmesi olabilir. Yatrmclar asndan ama sfrdan imento fabrikas kurmak bugnn koullarnda ok anlaml deil. nk Marmara Blgesinde zellikle Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 467 getiimiz yl i satlardaki gerileme % 15tir. Toplam gerileme, bir nceki yla gre, 20082009 kyaslamasnda 2008 ylna gre gerileme % 15 civarndadr Marmara Blgesinde. 20072008 leinde ok byk bir sapma yoktur ama 2008de yaanan krizin etkileri bir gecikmeyle yansd. zellikle ekim ayndan itibaren Trkiyede inaat sektrnn durmas, daha dorusu ok ciddi yavalamaya girmesi, imento sektrn de etkiledi. Gerileme, getiimiz yln ilk alt ay, hatta sekiz aynda ok, % 25-30lara varan gerilemeler vard. Ancak yaz sezonunun sonlarndan itibaren Eyll, Ekim, Kasm aylarndaki canlanma toparlanmaya salad. Getiimiz yl % 10a yakn, % 8 civarnda bir klmeyle kapatt imento sektr. Bu yl iin % 2-4 civarnda bir byme ngrlyor, 2010 yl iin 2009a gre. Yani 44-45 milyon ton belki maksimuma ulaabiliriz. Bu sknty ihracata arlk vererek Trkiye zd. hracat nerelere oluyor? diyorsanz ihracat arlkl olarak komu lkelere, daha dorusu ite Irak, Suriye, bir miktar Msr, Kuzey Afrika, zellikle Libya, onun tesinde zellikle Bat Afrika, Angola gibi birok lke Trkiyeden ciddi lde imento talep etti. zellikle Krfezde, Birleik Arap Emirliklerinde ok ciddi bir ehirleme var. Trkiye o pazarda yer alabiliyor. Pakistann rekabeti zellikle ksmen inin rekabeti etkili oluyor. nk Svey geii nedeniyle tamacla ek navlun deniyor. Ek para dendii iin bir miktar fizibil olmaktan uzaklayor ama Trkiyenin o blgelere de ciddi imento ihracat var. 2009 ylndaki ihracatmz i pazarn daralmasndan dolay 20 milyon ton olmutu. % 20 kadar, 20 milyon tonu yaklak 4 milyon ton kadar yabanc sermayeli kurulu Trkiyedeki kurulularca yaplmtr. imento Mstahsilleri Birlii olarak bizim imento sektrnn zellikle akeli ilerine ya da kr zarar etkileyecek mdahalelerde bulunmamz mmkn deil. Sebebi de Rekabet Kurulu. zellikle rekabeti bozacak ya da birbirleriyle uyumlu davranlar yapmasna yol aacak mdahalelerden uzak durmamz konusunda ciddi uyarlar var ama amortismanlar konusunda kendi firmalarn serbest uygulamalar var. Kendi hesaplarna gre, kendi krllk projeksiyonlarna gre, yle yapyorlar. Uygulamalarn serbeste uyguluyorlar. VUKun verdii olanaklar erevesinde ama tabii ki hepsi amortisman uyguluyor. Tabii ki hepsi en avantajl gelecek ekildeki amortisman uygulamasn tercih ediyorlar. Bu da tabii hzlandrlm amortisman o erevede ciddi bir avantaj salyor birok tesis asndan. Piyasada ok sayda oyuncu var. ok sayda oyuncu olduu zaman bir oyuncunun kendi fiyatn empoze etmesi mmkn deil nk oradan almazsa baka yerden alyor vatanda. Dolaysyla o bir yerde rekabetin getirdii bir sonu yani imento ktken fiyatlar ok yksek seviyelerde, 100 liralarn zerinde piyasa fiyatlar vard bugn yar fiyatna neredeyse imento alabiliyorsunuz. Sebebi de pazar daralmtr, retim artmtr, youn rekabet dediinizde fiyatlar aa seviyede teekkl etmitir. Dolaysyla yani maliyet art kr modeline gre fiyat tespitinden ok piyasa artlar neyi ngrrse ona gre fiyatn satyor. Dolaysyla birok imento fabrikalarnn ou da halka ak tesislerdir. Dolaysyla bilanolarn ayda bir yaymlamak zorundadrlar. Bilanolarnda her trl bilgiyi vermek durumundadrlar ve mali tablolarna ayn miktar retenin bir ksm daha krl bir ksm daha az krl. Bunun da sebebi maliyet faktrlerinin eit olmamasndan kaynaklanyor. imento Mstahsilleri Birliine paralel olarak Hazr Beton Birlii diye bir birlik var. Gerek imento Mstahsilleri Birliine ye olan imento fabrikalarnn hazr beton kurulular olduu gibi bamsz betoncu diye tabir edilen yani drt tane kamyon alp betonculuk yapan kiilerin ou oraya yeler. Kalite evre kurulu olarak imento mstahsilleri bnyesinde betoncular denetliyoruz ve KK uygunluk belgesi veriyoruz yani standartlara uygun beton rettii konusunda belgelendirme yapyoruz. Ayn ekilde Hazr Beton Birlii ki ounluu oradadr bu beton reticilerinin. Onlar da KGS uygunluk belgesi veriyorlar yani kalite gvence sistemi dedikleri kalite gvence sisteminin belgesini veriyorlar. Numuneler alyorlar, periyodik olarak tesisleri ziyaret ediyorlar, betonun standartlara uygun yaplp yaplmadn denetliyorlar. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 468 Bu arada Bayndrlk ve skn Bakanl G iareti uygulamasn getirdi. Bu uygulama erevesinde gerek bizim gibi kurulular gerekse yeniden bavuracak kurulular da betonun kalitesini incelemek, denetlemek zere Bakanlktan yetkilendirilecekler. Bununla ilgili olarak bavurular yapld. Bu kurulular bu G iaretini vermekte yetkilendirdikten sonra yerine gidip gerek retim aamasnda gerek antiye baznda gerekse yolda rnekler alp bu rneklerin standartlara uygun olup olmadn denetlemek ykmll altndalar. Teorik olarak biraz anlaml olmakla beraber uygulamada biraz skntl olacak nk habersiz yaplmas lazm denetimlerin. Habersiz denetim yaparken de hangi tr betonun ne zaman yapldn denetlemekte baz skntlar var yani C-35 beton retiyorsa kii yani diyelim C-25 retirken % 80i C-25 % 20si de C-35 tipi betonsa imdi her gittiiniz yerde C-25i yakalamaktr yani C-25i tespit etmeniz daha olas. brn ne zaman yapt, ka kere yapt tespit edemeyince bu sefer baka problemler kabilecek. Onu belki Bayndrlk ve skn Bakanlyla grmeler yoluyla belki bunu da bir akla kavuturmak ihtiyac olabilecek ama zellikle denetimi bizim gibi kurulular yapmak durumundadrlar. Zaten betonun ham maddesini tekil eden tm unsurlar yani imento, agrega ve katk maddelerinin hepsi CE iareti tama zorunda. Yani uluslararas Avrupa standartlarna uygunluun mutlak surette salanmas lazm. Onun dnda zaten tedarik etmeleri mmkn deil. Dier taraftan da yap denetim irketleri beton dkldkten sonra karot olarak bunlarn mukavemetini laboratuvara test ettirip bunlarn da bilgilerini saklamak ve denetlemek ykml... Yani her iki bata ve sonda denetim var, ara denetim de bu ekilde G iareti uygulamasyla yapmaya alacak diyor bu kurulular. Kaliteden fedakrlk etmemeleri hlinde rekabet her zaman uygun, ucuz fiyat ve iyi hizmete dnebiliyor. Trkiyede beton konusunda ok iyi bir noktada, her trl betonu retebilecek yaplar var. stanbulda imento ve Beton Meslek Lisesi yaptk. Orada Trkiyede ve dnyada retilen beton rneklerinden de birer stunlar yapp oralar da, hem niteliklerini de tanmlayacak ekilde o okul bnyesine yerletirdik. Bunun iinde effaf beton var yani arkadan koyuyorsunuz nden grebiliyorsunuz yani beton olmasna ramen mukavemeti yksek. Renkli beton var, beyaz beton... Bakyorsunuz tamamen prl prl, al, mermer gibi betonlar dklebiliyor. Yksek mukavemetli beton var, elyafl beton var yani bunlarn hepsini yapabilecek durumda. Burada tek nemli husus talebin olmas. Borlu imento olayn gelitirdiler. Gerekten olaanst mukavemeti var borla yaplan imentonun, ok yksek bir dayankllk salad. Baraj inaatlarnda dayankllk nedeniyle, hatta soutma ihtiyacnn ok az olmas nedeniyle baz avantajlar da olduu ortaya kt ama imento fabrikalar tabii ki bu ilave maliyettir. Bayndrlk Bakanl birim fiyatlarnda yok. Baraj yapacak mteahhitte biz versek dnn, ayn fiyattan bile verseniz onu kabuln yapmas mmkn deil. Bir ara stanbulda Ataehirde 20 milyon lira harcayarak imento Meslek Lisesi yaptk. Tmyle beton uygulamadr. Laboratuvarlar da, o okul dnyann en ileri beton uygulamalarn retecek bir tesis olacak. Borlu imentoyla yaplm beton rnei var. Bir de ok yksek mukavemetli stanbul tp geidini beton uygulamalar burada yaplyor. Hepsini bizim beton irketlerimiz dkyorlar. Denizin altnda, 55 metre altnda betonu uygulayarak tp geit inaatn yapyorlar. En az yz yl mrl. Dolaysyla uygulamalar var. nemli olan talep. Talep olursa her ey yaplacaktr. Beton yol yapyoruz. zellikle Trkiye gibi kamyon trafiinin ve ar kamyon trafiinin youn olduu yerlerde ve snn da yksek olduu dikkate alndnda Trkiyenin beton yollar uygulamasna gemesi lazm. Daha yaygnlatrmas lazm nk scakta yksek tonajl kamyon asfaltn zerinden getii zaman asfalt kyor, bel veriyor, kavisleniyor. Belikada uygulamalar var. Krk dokuz yl olmu beton yol Brkselde. Arasndaki beton yol krk dokuz yl hi tamirat olmadan beton yol aynen duruyor otoyol. Yani Trkiye brakn drt ylda bir yapsa byk baar olacak. Hemen hemen her yl onarmak durumundasnz nk youn trafik var. Beton yol uygulamasna Trkiye bir ekilde gemek durumunda. Amerika yapm, Almanya yapm, Avrupa yapm. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 469 Beton yol iin u anda Karayollar Genel Mdrl Karamrsel ehir geidinde 2,5 kilometre gidi 2,5 km dn olmak zere bir deneysel amal beton yol uygulamas yapyor. Trkiye imento Mstahsilleri Birlii olarak biz Afyonda bir beton yol yaptk. Gayet de iyi bir performans sergiledi. Hasdalda imento Mstahsilleri Birlii stanbulda bir beton yol uygulamas yapt. Burada dayankllk ok nemli bir faktr. Bir de gece koullarnda betondan n yansmas fazla olduu iin farlar daha iyi aydnlatyor, asfalt emiyor , betonsa daha iyi gsteriyor. Yol tutuu da betonun zellikle daha belli avantajlar var. Eskiden belki fiyat pahalyd. Ama u anda yaptmz almalar gsteriyor ki beton yolla asfalt yolun maliyeti hemen hemen ayn. Beton yolun yaygnlatrlmas iin yaplmas gereken nce belediyelerin ehir ii yollar yapmas lazm. Bir kar yayor yollar delik deik geilmez hle geliyor. Beton yolda byle bir problem olmas mmkn deil. nk geirimsizlik katyorsunuz asfaltn, ne kadar ar geerse gesin usulne uygun yaptnzda hibir problem olmuyor. kincisi de, Karayollarnn yapaca ihalelerde beton yol opsiyonu da getirmesi. Maliyet hemen hemen ayn, analiz yaptrdk. Petrol fiyatlar ok dkken avantajl hle geliyordu ama petrol fiyatlar ykseldii zaman asfaltn maliyeti de, bitirme maliyeti de artm oluyor. Buna karn imento fiyatlar sene ncesinin yars fiyatndadr. Karayollarnda tabii allm uygulamalar var. Asfalt Yollar ube Mdrl var ama beton yol ube mdrl yok. Dolaysyla ok fazla denenmedii iin, mteahhitlerin ou bu ii ok bilmedii iin pek hevesli deiller. Herkes bildiini yapmaya alyor. Birok eyi de rtyor. Asfalt alttaki, zemindeki hatalar falan da daha ok gizleyebilecek bir plastik malzeme olmas nedeniyle. Beton yle deil. Betonu usulne uygun yapmak durumundasnz. KRE SANAYCLER DERNE BAKAN YARDIMCISI SLEYMAN ALKAYA 23.02.2010 Kire Sanayicileri Dernei, imento Mstahsilleri Birlii Dernei gibi epeyce eski olmakla birlikte onlarla kyaslanamayacak kadar sektrel zellikleri dolaysyla daha kk bir dernektir. 1987de kire sanayicileri dernei ilk kurulduunda endstriyel boyutta kire retimi yapan kurulularn bir rgt olarak kirele ilgili malzemeleri reten kurulularn hem AB uyum srecine hem de uluslararas ve ulusal dzeydeki sorunlarna ilikin almalar yrtt ve bu almalar yrtrken toplam 11 sanayici kuruluun yesi bulunduu bir rgt olarak varln srdrd. Var olan en iyi teknikler, best available teknik yani Avrupa Birlii lkelerinde geerli olan ve kullanlabilen teknik ve teknolojileri kendine adapte etmeye alan bir sektr olarak varln srdrd. Toplam 11 yeyle sektrn kendisi iin retim yapan ksmlarn ayrdktan sonra, kalan, yani pazar iin retim yapanlarn % 75i temsil edilmektedir. Yaklak 2,5 milyon ton civarnda bir kapasiteye sahibiz. Bunun dnda soda, demir elik ve eker sanayi gibi kurulular kendi ihtiyalar iin retim yapmaktadrlar, yaklak onlar da 1 milyon 700 bin ton civarnda retim yapmaktadr. Pazar iin retilen kalan % 25lik blm ise lkenin eitli yerlerine dalm vaziyettedir ve bu retimin bir blm u anda meri mevzuatn uygulanmas durumunda retim yapamayacak konumda olan kurulular tarafndan yaplmaktadr. Yani bizim sektrmzde imento sektrne benzemeyen en nemli konu bizde merdiven alt sektr ok etkili ve ak bir ekilde var olmaktadr. Kire Sanayicileri Derneinin yesi bulunduu kurulular: Yap rnleri Federasyonu ve Dnya Kire Birlii. Sektrde dnya kalitesinde retim yapmay ve Trk standartlarnn hazrlanmas gibi birok etkinliin ierisinde bulunmakla birlikte haksz rekabet koullarnn ortadan kaldrlmas iin aba harcanmaktadr. Yap rnleri Federasyonunda ayn zamanda imento Mstahsilleri Birlii, Agrega Birlii, Trk Hazr Beton Birlii, Trkiye Prefabrik Birlii ve Katk reticileri Birlii ile birlikte faaliyet gstermekteyiz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 470 Kire retimi ve ham maddesi kire tadr. Kire ta dediimiz de kalsiyum karbonat ve magnezyum karbonattan olumaktadr. Trkiyede yaygn olarak kullanlan kire ta kalsiyum karbonattr ama yakn zamanlarda dolomitik kire de retilip kullanlmaya balanmtr. Yksek kalsiyumlu kire talar % 96-99 kalsiyum karbonat iermektedir ve bunlar kire retmek iin kullanlmaktadr ve kire retimi srasnda 900 derece civarnda bir scaklkta kalsine edinilerek snmemi kire hline yani kalsiyum oksit hline dntrlmektedir. Fakat bu ilem srasnda 900 derecenin daha zerinde olarak gereklemelidir, 1050-1200 derecelik scaklklara ulalmaktadr. Kire ta ocaktan karldktan sonra belli bir boyuta indirgenip frna beslenebilmek iin proses erevesinde hazrlanmaktadr. Hazrlanan ta ykanp temizlendikten sonra frna beslenmekte ve sonuta da frndan sonra da pazara verilebilir bir ksm, bir ksm da sndrme nitesinden sonra pazara sunulmaktadr. 1970li yllara kadar Trkiyede ilkel kire ocaklarndan baka kire retimi bir de eker fabrikalarnda var baka hibir yerde yok. lk modern fabrikamz 1978 ylnda Adapazarnda retime gemitir. Daha sonraki yllarda ok hzl bir geliimle kire sektr u anda dnyada retim itibaryla 5inci durumdadr. Bu bazen Meksika bizim nmze kar, bazen biz onun arkasna geeriz. Drdnclk ve beincilik arasnda dolamaktayz. 5 milyon 615 bin ton/yl kurulu kapasiteye sahip bulunmaktayz. urada en son, Orhangazide Sprgelik mevkisinde yola da yakn, daha henz retime gememitir bu fabrika yaknda geecek, en modern kire fabrikasdr. Kire sektrnde; kendi ihtiyac iin retim yapanlar, ksmen teknoloji kullanabilen ya da tamamyla yz elli yln ncesinden kalma metotlarla retim yapan bir gruptan olumaktadr ve bununla birlikte sektrmzn ayrca yan sanayi ve eitli hizmetlerini temin eden kurulularla birlikte toplam 7 bin kiilik bir istihdam yaratlmaktadr. Sektrmz 3 milyon 952 bin ton ile Trkiyede 5inci sradadr. Bartndaki fabrikamz ormann iinde ve aa yukar otuz yldr falan faaliyet gstermektedir. Bitki rtsne dikkat ederseniz eyi grrsnz, evreyle bir sorunumuzun olmadn. Kire, inaat sektr, endstrinin her alan, yap malzemesi, evresel amalarla ve tarmda ok ciddi kullanm alanlar bulmaktadr. Yalnz bizim ihracatmz ok dktr, yaklak toplam retimimizin % 1ini gemez nk kire ar bir malzemedir ve nakliyesi nedeniyle ihracat ok kolay olmamaktadr. Msr, Kbrs yahut da Yunan adalar gibi yerler dnda bir de ok uzun srmeyecek ama Rusyaya. lkemizdeki en byk kire tesisi, Soma, Manisadaki. 330 bin ton/yl kapasiteli bir tesis. Nuh Yap rnlerinin Hereke Kire Fabrikas imento fabrikas deil ama ayn alann ierisinde olmakla birlikte. Madencilik faaliyeti izinlerinin farkl kurumlar tarafndan verilmesi ve benzeri konularda yaadmz skntlar ayn. eitli ruhsat faaliyetlerinde bulunuyoruz. Bir ksmnda ruhsattan vazgeiyoruz, ruhsat dryoruz yahut da ruhsat birletiriyoruz ve bu sreler sonunda ortaya yl sonunda bunlarn parasn yatrmaya gittiimizde Maliye bizden btn bu sreler hi olmam gibi gemite bizim ruhsat sahibi olduumuz ama u anda bizim ruhsatmz olmad bir alann bile parasn alyor nk bizim beyanmzn bir deeri yok. Son olarak sektrmzn kazanlm olan mktesep haklarmzn korunmasn ve bu durumdan geri dnlmemesini yani kalkerin bir endstriyel ham madde olarak u anda yasada var olduu yerini korumasn talep etmekteyiz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 471 AGREGA RETCLER BRL YNETM KURULU BAKANI CNEYT ERTURUL 23.02.2010 Agrega ok ksa bir ifadeyle inaat sektrnn vazgeilmez bir ham maddesidir. Agrega hazr beton ve asfaltn ana ham maddesi olup, hazr betonda beton hacminin yaklak % 75i, asfaltnsa % 95ini oluturan ham maddedir. Agregay iki ekilde elde etmek mmkn. Bir tanesi doal olarak elde edilen agregadr. Bunlar normal oluum srelerinde, kayalarn olu srecinde dere kylarndan, akarsu kylarndan, akl dediimiz deiik boyutlarda malzemenin alnp bunun elenmesi suretiyle ihtiya olmadka krlmadan elenmesi suretiyle elde ediyoruz. Tabii ki, fiziksel olarak bu tip agregalar daha yuvarlak oluyor zellikleri itibaryla ve dere ne taraftan malzemeyi getiriyorsa kaynak ve kaya olarak da o tip bir agrega oluyor. Bir dieri de, kayalarn zellikle agrega tesisi dediimiz tesislerde krlmas, boyutlandrlmas yani elenmesiyle elde ettiimiz ham maddelerdir agregalar. Aslnda her birimizi grrz yolda giderken bazen hi ses kmaz kimi asfalttan arabamzla seyahat ederken biliriz hepimiz. Kiminden ok daha fazla ses kar. Dikkat edersek agregas bol olan asfalttr o. Yani orada yzeydeki agrega, ite o krma ta veya mcr diye zellikle bunu belirtmekte fayda var. Bu malzeme agregadr. Agrega reticileri Birlii olarak biz 2001 senesinde 12 yeyle kurulduk. 2010 senesinde u an itibaryla 40 yemiz var. Trkiye apnda 15 deiik ilden yelerimiz var aa yukar ve Trkiyede retilen yaklak 300 milyon ton agregann % 20si bizim yelerimiz tarafndan retilmektedir. Kii ba tketim -ki agrega suyla birlikte kii bana tketim en fazla olan maddedirAvrupada 7 ton iken ylda kii ba, u anda Trkiyede 4 ton civarndadr kii ba retim. Fiyat itibaryla Avrupada u anda ortalama 6-6,5 avro, Trkiyede 2-2,5 avro civarlarndadr blgesine gre deimektedir bu rakam fiyat itibaryla ancak dnya genelinde Pazar deeri itibaryla petrol, doal gaz, kmrden sonra drdnc srada yer almaktadr. Trkiyede 2008 yl verilerine gre yaklak 450 milyon ton civarnda maden retimi hesaplanmtr. Bunun 300 milyon tonunu agrega oluturmaktadr. Ortalama bir konut iin yaklak 400 ton, bir kilometre otoyol iin 30 bin ton, orta byklkteki bir okul ve hasta iin yaklak 30 bin ton, bir stadyum iin de 300 bin ton civarnda bir agrega gerekmektedir. Yani agrega bugn hayatmzn iinde farknda olsak da olmasak da son derece nemli bir ham madde olarak yer almaktadr. Dolaysyla bu anlamda Trkiye inaat sektrnn ve Trkiyenin vazgeilmez bir sektrdr. retimi ve yerine ulatrlmasyla birlikte 1,5-2 milyar dolar civarnda da bir piyasa deeri 2009 yl iin 20 bin civarnda da bir istihdam saladmz ynndedir. retici firmalarmz genellikle kk ve orta lekli iletmelerdir. Bu nedenle retilen miktar tabii ki her sahada her yerde ok fazla olmamaktadr. Bu nedenle de retici baznda yaratlan katma deer ok fazla deildir. Marmara, Ege ve Akdeniz Blgesinde zellikle reticilerin olduka fazla younlamakta yani nfus younluunun fazla olduu yerlerde agrega retimi ve tketimi de fazlalamaktadr. Yatrmmzn geri dn sresi de olduka uzundur. evresel etkileri olan ama kesinlikle engellenebilen, azaltlabilen bir sektrdr ve maalesef krizlerden en abuk inaat sektrnn bir paras olarak en abuk ve en fazla etkilenen sektrlerden bir tanesidir. 2004 ylndaki Maden Kanununda gndeme gelen kamu kurum ve kurulularna verilen ham madde izinleri 2009 ylnn sonu itibaryla sadece ikinci grup izinler olarak, bu Maden leri Genel Mdrlnden aldmz veridir, toplam 2.063 adete ulamtr. Bu rakama 1 A grubu dhil deildir. Agrega ok eski bir sektrdr. 1901 yl itibaryla yrrle giren Taocaklar Nizamnamesiyle ynetilen bir mevzuat olmutur. Dolaysyla yaklak yz yl akndr faaliyette olan bir sektrden bahsediyoruz. 1901 ylndan beri sregelen toplam agrega veya u anda mevcut agrega oca Trkiyede hesaplarmza gre 750 civarnda. Ancak 2004 ylndan 2010 ylna kadar geen srede sadece Karayollar Genel Mdrlnn alm olduu kamu izni ham madde retim izni says 996. Bu ok nemli bir istatistik. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 472 Kamu kurumlarna verilen ham madde izinleriyle ilgili dile getirmemiz gereken hususlar unlar zellikle: Projelere gre ii alan mteahhitler tarafndan iletilen bu ocaklarda maalesef birou maliyetten tasarruf edebilmek amacyla projeye yakn yerlerde verilmekte. Yol kenarnda ev alar ok dik, ev ykseklikleri, aynalar ok yksek, toz yapan, kt grnml olan her ocak maalesef agrega sektrne ait gibi deerlendiriliyor. Dier bir skntmz da her trl denetime karn bu ocaklardan sat yaplmasdr mteahhitlerce. Bu sat yaplmas bir taraftan herhangi bir vergi dourmayan kaak bir sattr, bir taraftan da sektrde, bizim sektrmzde reticiler iin son derece haksz rekabet oluturan bir sattr. Bunlarn nne geilmesi ok nemlidir. Bu sorunun zm olarak da agrega reticileri olarak ayn bizlerin ruhsat ve izin sreleri gibi bu izinlere, bu retimlere de ayn izin srelerinin ve ayn denetimlerin uygulanmasnn gerekliliine inanyoruz. Agrega faaliyeti iin devlet hakk % 4tr. rnein drdnc gruba giren endstriyel ham maddeler, enerji ham maddeleri gibi ham maddelerde bu oran % 2dir. zmmz, Maden Kanunundaki tm dier madenler gibi agrega iin de eskisi gibi, 2007den nceki durum gibi retilen tvenan zerinden devlet hakknn alnmasdr. Bu oluan hakszln nne geecektir. Maden Kanununda be ayr grup maden iin gruplara gre farkl miktarlarda alanda ruhsatlar verilmektedir. Ancak aldmz ruhsatlara Maden leri Genel Mdrlnce yaplan bir uygulama nedeniyle 10 hektardan fazla izin alamamaktayz. Biz, 100 hektarlk bir ruhsat alyoruz. Onun iinde aldmz 10 hektar mevzuatta hibir ekilde yer almamasna karn bizim yatrmlarmz ve ruhsat gvencemizi maalesef skntya sokuyor ve bununla ilgili de zellikle yeni oluturulacak Maden Kanunu taslaklarnda veya deiimlerinde bu konunun gndeme gelmesini ve mevzuatta nasl yazlyorsa benim ruhsat alanm iinde grnr rezerv olarak belirlediim gerekiyorsa 100 hektara da iletme izni alabilme hakkmzn tekrar gelmesini istiyoruz. Anayasa ve Dantayn ald kararlar sebebiyle orman izinleri durdurulmutur. Bununla ilgili ok dosya beklemektedir. Benzer durumu i yeri ama, alma ruhsatlarnda da yaanmaktadr. Aalandrma bedeli de en bata peinen Devlete verilmektedir. Maden Kanununun bir paras olarak agrega sektr yaklak yz yl sonra artk dzelme eilimine girmitir. O zamandan bu zamana ok kt rnek tekil eden iletmeler vardr. Bu iletmeler bizim iin olumsuz ciddi bir imaj yaratmaktadr, Maden Kanunu kapsamna alndk, denetimler, maden mhendisi bulundurma zorunluluu, projeye bal alma zorunluluu nedeniyle sektrde dzelmeye balamtr. 2007 ylnn Aralk aynda, Doay Yeniden Kazandrma Ynetmelii yaymlanmtr, sadece iki yl gemitir zerinden ve bu ynetmelikte rezerv alanlar kullanldktan sonra ancak almayla birlikte biten rezerv alanlarnz rehabilite etmekle ykmlsnz. 2007-2008 dnemi, Trkiyede inaat sektr iin de ok olumlu gemi bir sektr olmutur. Devletin kurumlarnn da bastrmas, zorlamasyla bu sektr, agrega sektr, tozla ilgili ok ciddi evre yatrmlar yapmtr, birou toz indirgeme sistemleri kurmutur. Sektrn biraz daha fazla denetime, belki baz cezalarla, baz yaptrmlara ve bir ekilde bunun gidiatnn uygulanmas salanmaya allmaldr. Ancak, sektr para kazand, ekonomik olarak rahat olduu dnemde evre yatrmlar da yapmaktadr. Son dnemlerde evresel basklarn artmasyla beraber yerel idarelerin ald birtakm kararlar var. Bunu en yakn dnemde stanbul ve Kocaeli, zmit blgeleri iin yaadk. Maden sektr, Enerji Bakanlna bal olan bir sektr olmakla birlikte il mahall evre kurullar kendi yaptklar toplantlarda kararlar almlardr. Bu tr mahall evre kurulu kararlar, benzer yerel idare kararlar son derece skntl ve sektr rahatsz edici, ileyiini engelleyici kararlar olarak gryoruz ve kesinlikle doru bulmuyoruz. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 473 Avrupa Agrega Birliinde ham maddeye eriim inisiyatifi projesi nedeniyle: Avrupa Birliine ye lkeler, zamannda belki bizim u anda yava yava gemekte olduumuz sreten tabi gemiler ok nceleri ve ham maddeye ulam, izinleri o kadar skntl hle getirmiler, kstlamlar. u anda ihtiyacmz olan ham madde kaynaklarna dahi eriemiyoruz nk izinler o kadar sklm durumdadr. u anda gemekte olduumuz srecin sonu galiba buraya gidiyor. Yani, biz gelien bir lkeyiz, bizim maden potansiyelimiz, ham madde kaynamz olduka fazla ve Devletimizin Anayasada belirledii politika, bu kaynaklarn yer stne kartlmas, bu kaynaklardan faydalanlmasdr. Ancak, biz yava yava izinler ksmn o kadar ok skntl hle getirmeye balyoruz ki sanrm bir dnem sonra biz de yava yava bu ham maddeye eriimi nasl salayacaz diye konumaya balayacaz. Maden leri Genel Mdrl genel olarak maden sektr, biraz dier mevzuatlarn ekimesi altnda kalmaya balad. Yani, aslnda Maden Kanunu son derece snrlar iziyor ancak orman bizim izin almamz engelliyor, evre bizim izin almamz engelliyor, i yeri ama ruhsatlar asndan belediyelerde zaten ok keyf uygulamalara maruz kalyoruz ve yani alamadmz zamanlar ok ok fazla oluyor. Maden leri Genel Mdrl bir kurum veya bir bakanlk olsa, ok daha gl olsa, biz ruhsatmz aldktan sonra o ruhsatmz kullanabileceimiz, gvencesi olan bir ruhsat aldmz bilebilsek ve Maden leri Genel Mdrl hakikaten madencinin destekisi olmaldr. Buna ilaveten, sektrmzn yaad davalarla, yargya intikal eden konularla ilgili blge idare mahkemeleri dzeyinde ihtisas mahkemeleri olumas sektr iin ok faydal olacaktr. Tevik konusunda, sektre tevik verilmesinin zellikle i gvenlii ve evre yani srdrlebilirlik anlamnda destek verilmesi asndan nemidir. Maden Kanununda kinci grupta, mermer, kalker ve benzeri ham maddelerle birlikte deerlendirilmekteyiz. kinci grubun blnmesi ve ruhsat ilemlerinin zellikle il zel idarelerine verilmesi sektrmz iin skntl olacaktr. l zel idareleri, teknik ekipten, organizasyondan son derece yoksundur. Ruhsatlarn hukukunun balad srete iletme projesi verdiimizde o alanlarda grnr rezerv alanlarn tespit edip projesini onun zerine yapp Maden leri Genel Mdrlne iletme projesinin talebiyle mracaat ediyoruz. O grnr rezerv alanlarmzn ierisinde zaten biz o rezervin olduu ya da olmad yerler belirtilmitir. Dolaysyla, o grnr rezerv alan ierisinde projeler oluturulup da izin iin talep edilir. Buradaki sknt, Maden Kanununun ruhu olan grnr rezerve gre iletme izni verilmesi anlay, MGEMde bir keyf uygulama, ite doay bozuyorsunuz, 10 hektar 10 hektar verelim diye kendi ilerinde bir genelgeyle byle bir snrlama getirilmesi ve tabii iin doasna aykr olduu iin de biz reticiler sre ierisinde bunun ok skntsn yaadk. O yzden biz bu 10 hektarn kaldrlarak belirlediimiz grnr rezerv alanlar zerinden iletme iznini almak istiyoruz. letme ruhsatn ve aldmz noktada iletme ruhsatnn etkin olmasn, eskisi gibi iletme izninin tanzim edilmesini istiyoruz. Srdrlebilir kalknma anlay ierisinde madencilik de yaplmal, ormanlar da korunmal, dolaysyla evre de korunmaldr. 2004 ylnda Maden Kanunu kapsamna alnmasyla, agrega sektrnn, ruhsat gvencesi geldii zaman dolaysyla evreye ynelik yatrmlar da arkasndan geliyor. evre Kanununda 2012 ylnn sonuna kadar Trkiyedeki tm agrega tesisleri ya kendi bnyelerinde ya da genel olarak kapal alanlar ierisinde olacak. Yollar asfaltland, dolaysyla alnmas gereken tedbirler kanun, ynetmeliklerle geldi ve agregaclar da buna uyuyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 474 EVRE VE ORMAN BAKANLII ORMAN GENEL MDR OSMAN KAHVEC 24.02.2010 lkemizin % 27si ormandr. Yaklak 21,3 milyon hektar orman alanmz var. Bu orman alanlarmzda Orman Kanununun 16nc maddesine gre maden izinleri verilmektedir. Orman Kanununun 17nci maddesine gre -bu yol, su, elektrik, enerji, okul, hastane gibi, turizm dhil olmak zere- izin verdiimiz gibi maden izinlerinde 16ya gre veriyoruz. u anda orman alanmzn binde 3ne maden izni vermiiz, yalnz bunlarn bir ksmn geri aldk yani madencilik faaliyeti bitti, bize iade ettiler. Yaklak 15 bin hektar bir alan bize iade edildi, ormanlatrdk. Onu dtmz zaman bu rakam binde 2lere dyor. Bu verilen maden izinlerinin u anda % 69u faal hlde, % 11ini geri almz -% 11i teknik nedenlerle, talk, kayalk, su havzas gibi teknik nedenlerle ormanlatramadk ama iade edilen alanlarve % 9u da bizim rehabilite ettiimiz, u anda dikim yaptmz alanlardr. 3213 sayl Maden Kanununun 2004e 7nci maddesinde yaplan bir deiiklikle maden alanlarndaki btn izin ilemleri Maden Kanununa tabi oldu, arkasndan Maden Ynetmelii kt Bakanlar Kurulu kararyla ilgili dairesince ve biz de hem bu Maden Kanununu hem de Maden Ynetmeliini baz alarak Orman Ynetmeliini karttk maden alanlaryla ilgili olarak; bu ekilde sre iledi. Burada 5 hektara kadar olan sahalarda nceden biz arazi izin bedeli alyor idik, bu bedel bu Kanunla kaldrld, Sadece devlet hakknn % 30 fazlas alnr. eklindeki dzenlemeyle byle bir kolaylk getirildi madencilere. Bu devlet hakknn % 30unu orman idaresine, arazi bedeli gibi deyecek. Tabii bizim bedelimizden daha dk olduu iin bu tercih edildi madencilii tevik etmek adna, hem de 5 hektardan daha kk alanlarda alnmasn diye tamamen madenciyi tevik etmek adna yaplm olan bir dzenlemeydi. Ynetmelikler kt, ynetmelik Resm Gazetede yaymlanmak suretiyle bizler orman tekilat olarak madenden aldklar iletme, arama ruhsat veya iletme izniyle bize gelenlere orman alanlarmz tahsis ettik ve arazileri teslim ederek onlardan belirli taahhtnameler almak suretiyle izinlerimizi verdik. Bizde maden izinlerinin sreci, vatandamzn maden arama ruhsatyla birlikte bize gelmesiyle birlikte balyor. nceden btn maden arama ve iletme izinlerinin tamam Genel Mdrle geliyordu, Genel Mdrlkte inceleniyordu, Bakanla gidiyordu, Bakanlkta onaylandktan sonra bir sre yaanyordu. Biz yetkileri blge mdrlklerine verdik. Ancak stanbul, zmir gibi baz sorunlu yerlerde bu yetkileri tekrar merkeze aldk ve bunlarn, maden izinlerinin en fazla bir ay ierisinde sonulandrlaca eklinde ynetmelie de koyduk. Fakat, Ynetmelikle bir ay olarak belirlenen bu sre Dantay tarafndan az bulunarak iptal edildi, yani bir ayda bu incelemeler yaplamaz diye Dantay tarafndan da iptal edildi ama biz normal olarak bunlar olabildiince hzl bir ekilde ve yetkileri de blgelere vermek suretiyle bu sreci devam ettirilmektedir. Biz madene sadece alan vermiyoruz, madenle ilgili ED raporu, ST, asker yasak blge olabiliyor, GSM belgelerini getirdikten sonra maden iletme ruhsatyla bize gelenlere biz orman alanlarmz tahsis ediyoruz. Bunun dnda madencilik faaliyeti iin zorunlu olan krma, eleme, tme, kesme tesisleri, ileme tesisleri kapsamnda hazr beton, jig Yani madenin ilenme srecine kadarki srete de oradaki pasalar da tanmasn diye maden iletme izni verdiimiz alanlarn ierisinde bu izinleri de vermek suretiyle madenin kt yerden biraz daha zenginletirilmi olarak iletmelere tesisini salayacak ekilde de izin veriyoruz. Bazen yol istiyorlar, enerji hatt getiriyorlar, elektrik, antiye binas nk orada bir iletme kurulduu iin bu alanlara da, bu tesislere de ihtiya var. Ynetmelikimiz gereince bedeli mukabilinde madencilere izin veriyoruz. Bu ekilde sadece alan iin deil alan ierisindeki dier faaliyetler iin de madencilere izin veriyoruz. Bunun iin de madencilerden bir aalandrma bedeli alyoruz, arazi izin bedeli alyoruz ve 5 hektardan kk ksmlar iin de % 30 fazlasyla devlet hakkn almak suretiyle, ilem yapmak suretiyle biz madencilere alan tahsis ediyoruz. Madencilerden teminat alyoruz ve yaptklar maden sahalarn rehabilite etmesi artn getiriyoruz ve onlardan proje istiyoruz. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 475 Bugne kadar madencilerden tekrar ormanlatrmak iin yaklak 5.299 hektarlk sahay geri almz. 5.680 hektar saha talk, kayalk, yani zerinde tekrar orman kurulma ans olmayan ve 4.600 hektar da u anda rehabilitasyon programna alnm, dikilebilecek, toprak vasf olan veya zerinde orman kurulabilecek sahamz vardr. Manisada bir maden sahas; maden alnm, pasalar dklm, buralara aa dikmiiz. Birka yl sonra zaten aalar da bymek suretiyle buralar tekrar ormanlaacak. stanbul Kemerburgazda sahay aalandrmz, tekrar doaya kazandrmz. Hatta baz maden sahalarmzda byle gletler oluuyor. Biz btn bu gletlerin hepsini de doldurmuyoruz. Orada habitat bakmndan zengin bir alan oluuyor. Bazlarn da bu ekilde ormanlarn ierisinde peyzaj gzellii asndan braklmaktadr. Maden sahalarnda verilen izinler devaml artyor. Madencilerle hukuksal bir problem olmasn diye madencilik faaliyetlerimizi bilgisayar ortamnda tamamen takip sistemine aldk. Madene mracaat edildii anda, koordinatlar verildii anda Ankaradan bile, orann nerede olduunu, hangi kye, hangi yola, hangi su havzasna yakn olduunu koordinatlaryla birlikte biliyoruz ve yorum getirebiliyoruz. nk am yapt yerde muhakkak yeil rt kalkyor. Pasa dklen yerde otomatik olarak zaten biz bunu uydudan da grebiliyoruz. Bu ekilde bir sistem de kurduk ve bu sistem erevesi ierisinde aa yukar % 80 bu sistem u anda alyor. Bu ekilde maden izinlerini hem sre bakmndan hem bedellerinin zamannda tahsili bakmndan hem de am olup olmadklarn takip edecek ekilde bir bilgi sistemi kurduk. Bu sistemle btn madencilik faaliyetlerini takip edebiliyoruz. Tabii madenin vasf, kalitesi, ka ton kt olaylar tamamen bizim dmzda olaylar. Biz orman hukuku asndan madene verilmi olan sahada am var m, onun pasasn bizim dediimiz yere mi, baka yere mi gtryor, bizim iznimizin dnda baka faaliyetleri var m, biz olayn o erevesiyle ilgileniyoruz. kan madenin kalitesi, miktar gibi konular Maden leri, kendi mevzuatna gre takip ediyor. Ayrca bu byk kentlerin etrafndaki madencilik faaliyetlerinin evreye olan etkileri, bir yandan bizim tarafmzdan eer orman alanlarnda bir faaliyetleri varsa veya bizim evre timleri tarafndan Hatta stanbulda Bykehir Belediyesinin ekipleri tarafndan da evreye olan zararlar, olas etkileri de Hatta Jandarma bile bunlar kontrol ediyor, farkl ilemleri yapyorlar m? te, bazen kamyonlar tarken toz kartyor, baz madenleri kartrken patlama yapmak suretiyle grltye neden olabiliyor. Olabildiince bizim mevzuatmz ierisinde biz bunlar takip ediyoruz ama her birimin kendi mevzuatna gre de takip ettii iler var. O ekilde dier kamu kurumlaryla birlikte istiyoruz ki bu Orman Kanununa gre verilsin. u anda iptal edilen kanuna gre, Maden Kanununa gre biz maden izinlerini veriyorduk. Gemite olduu gibi Orman Kanununa gre verilirse bizim takip etmemiz, kontrol etmemiz daha salkl olur diye dnyoruz. Onun iin de 16nc maddeye gre, orman mevzuatna gre Orman alanlarndaki maden izinleri orman mevzuatna gre verilir. dendii zaman biz bunun altn ynetmelikle dolduruyoruz, dzenliyoruz. Bu ekilde Maden Kanununun herhangi bir maddesi iptal edildii zaman bizim kanun da ona baml olduundan otomatik olarak, zincirleme bizim de izin verme faaliyetimiz duruyor. Onun iin orman mevzuatna verilmesi hlinde Maden Kanununda meydana gelen herhangi bir hukuksal tkanma madencileri madur etmeyecektir. Maden izinlerinde verilen sahalardan kesilen aalar bizim her yl kestiimiz aalarn yz binde 1i bile deildir. Yani nk birok maden sahalarnn zerinde orman olan sahalar ok deil. Yani genellikle zerinde. Mesela en ok verdiimiz alanlarn banda mermer geliyor, gerekten buralarn zerinde zaten orman yok, makilik, allk gibi alanlar. Madenin olduu yerde bazen hibir ey yok, belki plak, talk, yar makilik alanlar ama oraya ulamak iin yol isteniyor. O zaman yolu amak iin mecburen aa kesiyoruz. Orman Genel Mdrl olarak her yl biz ormanlarmzda 1.500-2 bin bazen 3 bin kilometre yol yapyoruz. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 476 Bunu yaparken de zaten biz aa kesmek zorunda kalyoruz ama madencilere verdiimiz izinlerde olabildiince bizim var olan yollarmza saplamalar yaptrmak suretiyle ormana en az zarar verecek ekilde gemeye alyoruz ancak bu rakamlar -madenciler iin bizim orman alanlarnda kestiimiz aalarn rakam- bizim iin envantere giremeyecek kadar ok az nk buralarda ok ey yok. Bazen aalandrma sahalar oluyor, gerekten biz birka yl nce aalandrmz, orada fidan var, bazen bir yanda, bazen on yanda, yirmi yanda, otuz yanda oralarda tabii, biraz kk olduu iin biraz sk dikiyoruz. O zaman oradaki fidanlar mecburen kaldrmak, kesmek zorunda kalyoruz. Parasal olarak madencilere u kural koyuyoruz: Sahanz bize teminat verin, biz kullanalm. Ayrca u taahhd uyguluyoruz, sahay rehabilite ederek bize teslim ediyorlar. Yani onlardan para alp da biz yapmyoruz. Madenciler rehabilite ederek bize teslim etmeyi taahht etmektedirler. Aldmz teminatlar ok czi. Esas, noterden tasdikli olarak bu sahalar -projeyi de bize veriyorlar- projesine uygun olarak rehabilite ederek, dikerek bize teslim edeceklerini taahht ediyorlar. Eer madenci bunu yapmazsa idare olarak biz yapyoruz ve bedelini madenciden alyoruz. Madenciler bunu yapmadklar takdirde madencileri mahkemeye veriyoruz, izinlerini iptal edilmektedir. Kaz Dalarndaki zellikle altn madeni aranan yerin Kaz Dalar Mill Parkyla hi ilgisi yok. Kaz Dalar Mill Parknn tamamen dnda bir alan. Bu alanda da yol iin zaten sondaj mahiyetinde bir alma yapld orada. Sondaj makinelerinin sahaya gitmesi iin orada birka aa kesildi nk zaten ok aal bir yer deildi ama o sondaj makinelerinin sahaya gidip sondaj yapabilmeleri iin o yol gzergh olarak atklar yerlerde olabildiince de ormana vurmamaya alarak orada biraz aa kestik ama bu rakam ok deildir. Maden Dairesinden alm olduu iletme izinleriyle gelenlerin evraklarn olumlu veya olumsuz en ge bir ay ierisinde iznini verip araziyi teslim edebiliyoruz veya olumsuzsa bizce baz mahzurlar varsa orman alan ynnden, orman habitat ynnden, nadir ve egzotik trlerimizin olduu hassas blgelerde ise olumsuz olarak da bir ay ierisinde olumlu veya olumsuz btn cevaplar veriyoruz. Tabii, baka engelleri yoksa GSM belgesi, EDi alamyor, ED belgesini getiremiyor onlar bizim dmzda olan gelimeler. Oras bir sit alan oluyor, izin alamyor bu tipteki dier kurumlarla olan ilerini bitirirlerse en ge bir ay ierisinde bizden izin almaktadrlar. Trk paras, teminat veya hazine tahvili gibi yani Devletin dier kurumlarnda geerli olan akeler, belgeler bizde de teminat olarak geerlidir. Bir yerin orman olmas zerindeki aala llmyor. Onun iin, eer orada orman kadastrosu gemi, hukuksal sre bitmi, zerinde orman olsun veya olmasn oras orman denmise oras sanki zerinde orman aalar varm gibi ayn hukuka tabidir. Anayasada ve Orman Kanununda bu yerlerin yerleime almas ve baka maksatla kullanlmas mmkn deil. 17nci maddemizde orman alanlarnda nelere izin verilecei belli, okul, hastane, spor tesisi, enerji, ulam Devlete yaplanlar, kat atk bertaraf tesisi gibi, bu tesislere izin verilebilmektedir. Baz orman alanlarn afet blgesi ilan etmek suretiyle Afet Kanununa gre orman rejimi dna kartlabilir. Nitekim, Kocaelindeki depremde ayn olay olmutu. Oradaki deprem konutlar afet blgesi ilan edilmek suretiyle Afet Kanununa istisna bir hkm getirilmi. Afet blgesi ilan edilirse o zaman verilebilmektedir. zellikle maden arama ve iletme ruhsat Maden Dairesi tarafndan veriliyor. Maden Dairesi maden ruhsatlarn verirken mlkiyete karmyor. yle bir snr iziyor ki bu snr vatandan da olabiliyor, bizim de olabiliyor, hazine alan da olabiliyor. in bu srecini mlkiyet sahiplerine brakyor, diyor ki: Mlkiyet sahibi sana izin verirse sen maden ararsn. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 477 Trkiyede, topran stne sahip olan topran altna sahip deil. Yani btn madenler Devletin. Dolaysyla, vatandan tarlasysa vatandala muhatap oluyor. Vatanda izin verirse madeni arayabiliyor, izin vermezse arayamyor. Ormansa -orman hukukuna- orman idaresi izin verirse aryor, orman idaresi izin vermezse arayamyor. Maden Dairesinin mant, olaya bak as bu Mlkiyet sahipleriyle sorununuzu zn. Biz sana arama izni veririz ama sen gidersin, adam izin verirse verir, alabilirsen alrsn, onlarn kaidesini, kurallarn, EDine kadar ikna edersin, yaparsn. diyor. Btn kamuoyunda orman alanlarnda verilen madenlerden dolay hi kimse Maden lerini tenkit etmiyor, en ok orman tenkit ediliyor. Ormanc olarak baz hassasiyetlerimiz var. Baz orman alanlarmz var, gerekten bir daha yerine getirilemeyecek hassas orman alanlarmz var. Mesela Toroslarda dnyada bir tek bizde kalm sedir ormanmz var. Bu sedir Lbnann bayranda kalm, ad da Lbnan sediri ok az miktarda bir orman alanmz kalm yukarda zirvelerde ve biz bu aa trnn tohumlarndan toplamak suretiyle bu aa trnn ormanlarn geniletmeye alyoruz. imdi burada karma bir maden izni geldii zaman, hassasiyet gstererek baz maden izinlerimizi vermedik ama bundan sonra yle bir srece giriyoruz: Biz de hassas alanlarmz az nce anlattmz sistemle birlikte Maden Dairesine de gndereceiz. imdi u anda o almalarmz bitirmek zereyiz. Hassas alanlarmz bunlardr, ruhsat verilirken de bu alanlara dikkat edin. diyerek koordinatlaryla birlikte corafi bilgi sisteminden bunlara da gndermek suretiyle bu sknty byle amaya allacaktr. Kemerburgazda iki tip arazi var. Bir orman alanlar var, bir de hazine alanlar var. zellikle denize yakn kmr madeni olarak karttklar alanlarn byk ounluu deniz. Hatta denize bile girmiler yani orada denize doru ilerlemi. Biz, orman alanlarndaki maden izinlerinde sahalar hzl bir ekilde rehabilite ediyoruz. Bu yl da stanbul ve evresinde madenciden alarak diktiimiz bin hektar yer var. Geen sene 2 bin hektar civarnda bu ekilde madencilerden ii bitmi olan sahalar aldk, diktik. Kemerburgazdaki alanlarn bir ksm hazine orman alanlarn bu ynyle sk takip edilmektedir. Ormanlar yerleriyle birlikte ormandr, sadece zerindeki aacyla deil. Yani altndaki toprayla, tayla birlikte bir yer ormansa orman tanmnda bir yer hepsiyle birlikte ormandr. Bu yerlerin zerinde orman olmas veya olmamas eer oradan orman kadastrosu komisyonu gemise kadastro ekibimiz, orada 3 tane mhendisten oluan bir ekip orman snrlarn izerken elimizde bizim hava fotoraflarmz var. 1950li, 60l yllardan bu yana gelen hava fotoraflarmza bakar, araziye bakar ve oradan orman snr geiririz. O orman snr o kyde veya beldede veya ilede ilan edilir. Orman snrlar bu hatlardan geiyor, itiraz eden var m? denir. tiraz eden yoksa oras snrlandrlp orman kadastrosu bittikten sonra kanun der ki: Bir yerden orman kadastrosu bir kere gemise ikinci defa gidemez. Dolaysyla, oras hukuk nnde ormandr, orman hukukuna tabidir, zerindeki rtnn hibir nemi ve deeri yoktur. Nerede ormanlatrlacak yer varsa kurumsal bazda snr tanmadan isterse 1 milyon hektar olsun bunlar yapabilecek teknik, ekonomik gce sahibiz ancak buralarn ormanlatrlmasnda sosyal baz problemlerle karlayoruz. Oradaki insanlarn hayatn ve sosyal yaantsn da skntya sokmamak iin bu aalandrma ve ormanlatrma tempomuzu ok hzlandramyoruz. Orada kyllerimizin her ne kadar buras ormansa da burada kyllerimizin hayvanlar geziyor. Mera gibi birok alanlar kullanyorlar. Onlarla kar karya gelmek istemiyoruz. O alanlarn hepsini byle bir anda ormanlatrmaya kalktmz zaman oradaki kyllerimizin bylesi sosyal tepkilerini de gz nnde tutarak olabildiince onlara tampon saha brakmak suretiyle yani br taraf ormanlatralm, biraz orada orman olsun bysn, biraz ora da rahatlasn gibi bir politikay da gdyoruz. Sizin dediiniz gibi maalesef plak da olsa o alanlar orman rejimini dna kartabilmenin temel dayana Anayasaya kadar gidiyor. Byle bir deiiklik yaplmad srece bu alanlar orman rejiminin dna kartarak herhangi bir maksatla kullanabilmek mmkn deildir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 478 Madencilerden maden alanlarnda bir aalandrma bedeli alyoruz. Ayrca, orada bir aa varsa o aacn bedelini de alyoruz. Yani o aa byk bir deerlendirilecek aa olsayd ne olurdu eklindeki bizim hesaplamamz var. Mesela o aa maden direklik anda bir orman kesmise, maden direklik andaki bir ormann 1 metrekp maden direinin ne kadar edeceini biliyoruz, rayilerimiz var elimizde. O rayilere gre biz bunlardan oradan bir arazi bedeli alyoruz. Bir de aalandrma bedeli almak suretiyle bunlar biz eer madenci bunlar yapmaz ise biz bunlar kendimiz yapyoruz. Madenci rehabilite etmez ise madencilerden biz bu bedelleri alyoruz. Bizim birok hesabmz var. Mesela arazi bedeli aldmz bedeller her yerde farkl. nk stanbuldaki 1 metrekare arazinin kullanma bedeli farkl, Nidede farkl, Erzurumda farkl. Her Blge Mdrlmz orada 1 metrekare arazinin oralarn rayilerine gre kullanma bedellerini tespit ediyor, buna gre biz bedeller alyoruz. Baz maden sahalarmzda son yllarda imdi, madenciler yapyor ancak baz yerlerde bu bir rant hline dnt. Mesela, stanbulda yle bir durumla kar karya kaldk: stanbulda madenciler bir yandan madeni almaya baladlar, para kazanmaya baladlar fakat sahay doldurmaya geldii zaman sahadan para kazanmaya baladlar, toprak dolgudan para kazanmaya baland. Yani oray doldurup rehabilite ettikleri zaman baz madenciler madenden daha ok para kazanmaya baladlar. Yani bizim orman alanmz dolduruyorlar. Dardan hafriyatla doldurmalarna izin vermedik. Kendi madenini pasasn doldurmuyor, dardan hafriyat topra getiriyor, ite bunun da rayici ok farkl bazen kamyonu 50 liradan 00 liraya kadar gidebiliyor. Buralarda orman, rehabiliteyi yapyor. stanbulda bylesi rehabilitasyonlar yapmak suretiyle yaklak son drt be yl ierisinde 40-50 trilyona varan bir gelir elde ettik ve bu paralarla da stanbuldaki btn maden sahalarn rehabilite edebilecek ekilde bir kaynak bulduk. Dier yerlerde madeni kendi posasyla kendisi dolduruyorsa ona bir ey demiyoruz ama dardan kamyonla byle getirip de iin bu ynyle de bir ticaret boyutuna gelmesine de izin verilmemektedir. Yatrma has zel bir yol yapmsak, kilometre bana veya alan, metrekare bana onun bedeli alnmaktadr. Orman alanlarnn tahsisinde ilk mracaat eden tahsisi alr. Adam tahsisi ald, zel aalandrma yapt, masraf da etti. imdi birisi de geldi dedi ki: Ben ayn yerde rzgr enerjisi iin tesis kurmak istiyorum. Bizden izin alamad nk biz tekine vermiiz. zel aalandrma iin enerji kuraca sahann o parasn, enerji kuraca yeri bize iade eder. nk hesaplar farkl, takipleri de farkl, demeleri de farkl olduu iin ona ayrca o alan tahsis edilecektir. 2/B alanlarnda maden iletmecilii yapan neredeyse yok. nk 2/B alanlar sahipsiz deil. Birileri var ki oralarda da madencilik olmaz. 2/B alanlar orman alan olmadndan dolay zaten biz oralara izin veremiyoruz. TRAKYA MADENCLER YARDIMLAMA DERNE BAKANI CAHT SALAM 24.02.2010 Trkiye Trakya Madenciler Yardmlama Dernei, Dernekler Kanununa gre 1997 ylnda kurulmu, madencilerden oluan sivil toplum rgtdr. yelerinin faaliyet alan arlkl kmr madencilii olup kum, akl ve ta reticileridir. Kurulu amac, madencilik sektrnn dayanmasn salamak, hak ve hukuklarnn korunmas, bilimsel toplantlar ile madenciliin gelimesine katk salamaktr. Derneimiz Trkiye Maden Konseyine yelik ilemlerini de balatmtr. Trakyada madencilik verilerine gre maden eitleri: Kmr madeni, granit, bentonit kaolen, dolamit, kuvars kumu, kalker, kum akl, imento kili, tras, bazalt, tula kili, altn, platin, gm, kuvarsit, kil ve dier madenler. Toplam 238 adet iletme ruhsat vardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 479 llere gre maden ruhsatlar: Edirnede 77 adet iletme ruhsat, 9 adet n iletme ruhsat, 225 adet arama ruhsat olmak zere toplam 311 adet ruhsat var. Krklarelinde iletme ruhsat 67, n iletme 7, arama ruhsatlar 409, toplam 483. Tekirdada 92 iletme ruhsat, 2 n iletme, 355 adet arama ruhsat, toplam 449. Toplamlar: 236 adet iletme ruhsat, 18 adet n iletme ruhsat, 989 adet arama ruhsat olmak zere 1.243 tane ruhsattr. Trakyada ok nemli zenginliimizin banda kmr rezervlerimiz geliyor. Hlen, ifade edildii gibi, 100e yakn kmr iletmesi var. Ancak kmr iletmelerinin kapasiteleri ok daha yksek olabilir. blgede oluumumuz var: Saray blgesinde, Uzunkpr, Malkara, Kean blgesinde ve Edirne Demirhanl blgesinde. Bunlarn toplam rezervi 1 milyar 325 milyon ton. Hlbuki MTAnn verilerinde 200 milyon ton grnyordu btn Trakyann rezervi. Bu 1.325in 495 milyon tonu MTAnn son bir yl ierisinde yapt arama almalaryla artmtr. 1 milyar 225 milyon tonluk rezervin bugnk deerlerle parasal deeri 50 milyar dolar. Biz madenciler olarak projeksiyonlarmz elli yllk yaptmzda, yani Trakyann sadece kmr rezervlerini deerlendirdii durumda ylda 1 milyar dolarlk bir gelir elde etmesi sz konusu. Bu ne ifade ediyor Trakya leinde, bir de onu paylamak istiyorum sizinle. Bugn Trakyann toplam tarm arazisi, ekilen tarm arazisi 1 milyon hektar civarnda, toplam rettii tarm rn 2 milyon 610 bin ton, buday, ayiei, eltik olmak zere. Bugnk rakamlarla bunun parasal deeri 937 milyon dolar. Hayvanclktan gelen gelirimiz de 250 milyon dolar civarnda. Trakyann da yaklak olarak % 50si tarm ve hayvanclkla urayor. Yani 500-600 bin nfusun rettii deer 1,2 milyar dolardr. Sorunlarmz, yasal, idari, i riski ve tehlikeli oluu, pazarlama sorunlar ve izin alma zorluklardr. yle ki: 5177 sayl Maden Kanununu deitiren 3213 sayl Maden Kanunu ve Uygulama Ynetmeliinde be yl iinde kere teminatn irat kaydedilirse -ED ve GSM izinleri almadn iin- ruhsat iptal oluyor, be senede sene almazsan da oluyor. Anayasa Mahkemesi bu 7nci maddeyi, bu izinler maddesini iptal etti, GSM ruhsat alamyoruz, yani alamyoruz. Bu GSM, alma, i yeri ama ruhsat. Bunu alamadmz zaman, borlarmz var bizim sigortaya, vergiye, bir sr insanmz alyor orada, bu insanlar isiz kalyor. Madenciliin aramalardan tutun da, kmr satp paray alncaya kadar baka sektrlerden farkl zellikleri vardr. imdi, aramalardan ED var, GSM var izinlerden. Akaryakt, elektrik pahal. Belediye hissesi var, zel idare pay var, hazine pay var, orman pay var. zel mlkiyeti satn almaya uraacaksn, gelir vergisi, kurumlar vergisi Yani, ok riskli ve tehlikelidir. Maden Kanunumuzda gvence yok. Maden ruhsatnda gvence yok. Yeni hazrlanacak yasada maden ruhsatlarna gvence verilmeli, dolaysyla yatrmlar yaplmal. Biz ancak madenlerimizi altrarak kalknabiliriz. Trkiyede elli eit maden var. Bunlarn birka tanesinde, mesela, borda, kromda, be-alt tanesinde dnyada nc, beinciyiz. Bu madenleri deerlendirsek, u rnler elde etsek her yl 35-40 milyar dolar gelirimiz olacaktr. Maden Yasas, idari dava konusu yaplarak baz izin ilemleri askya alnmakta ve madenciyi iptallerden dolay skntya sokmaktadr. Trakyada evre Bakanlnca onaylanan 1/100.000lik lekli Ergene Havzas plan kararlar ile termik santral kurulmas yasaklanmtr ve ak iletmelere de baz zorluklar getirilmitir patlatma yaplyor diye. Hlbuki Trakyada patlatma yok. Bizim damarlarmz 40 santim, 1 metre, en kaln 1,5 metre, ince damarlar fakat zellikleri, iyi kmrler. Biz bunlar patlatma yapmyoruz. 10 metre, 20 metre, en fazla 30 metre, 40 metrenin hafriyatn yapyoruz. Patlatma sadece ta ocaklarnda yaplyor, kmrde patlatma yok. Dolaysyla, bu 1/100.000lik evre dzeni plan bizim sektrmzn gelimesini engelliyor. Darya bir sr paralar dyoruz enerji almak iin. Niye elektrie para vereceiz? Kmrlerimiz duruyor, sularmz var, rzgrmz var. Yani, kmrleri deerlendirmemiz lazmdr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 480 Trakya topraklarnn tahrip edilmemesi anlay stne oturtulmu olan bu evre dzeni plan, hem bilimsel gereklerden hem de yerel gereklerden uzak olarak hazrlanm ve onaylanm, u anda da geerli olan plandr. Plann neri ksmnda u ifade vardr: Meri ve Tunca Havzalarnda organik eltik reticilii yaplmaldr. ki sayfa sonra da Meri ve Tunca Havzas Bulgaristandan gelen kirlilikle niteliini yitirmitir. ki sayfa sonra bu cmle yer alyor. Ayn planda Trakyada 1.570 megavatlk rzgr santrali verilmitir. diyor. Bizim ahsen kendi santralimiz de var. Trakyada verilen ruhsat, lisans rakam 85 megavat. Yani, buna benzer eylerin stne, gereki olmayan deerlerin stne, grlerin stne oturtulmu. Bizim kmrlerin ya 30 milyon yl, 40 milyon yl. Elli senede ne oluyor? Kald ki iki tane temel konu var. Trkiye genelinde de kmrlerimizi kullanmak iin, bir, temiz kmr teknolojileriyle kmrlerimizin niteliini ykseltmemiz nemli; ikinci, stnde ok durulmayan ama hakikaten bu kadar nemli olan, yakma teknolojileri. Yani an Termik Santralinde olduu gibi o akkan yataklarda prl prl. Yani geleneksel sistemle % 100 olan kirlilii, emisyonu % 5lere drebiliyorsunuz. Bu anlamda ayrca Trakyada biz unu da yapyoruz: rnekleri var, fotoraflar var. Tarm topra kenara ekiliyor, ak iletme yapldktan sonra tekrar rtlerek stnde tarm yaplyor. Bunu devlet iletmelerimiz de yapyor, bir sr arkadamz da zaten yapyor. Yani ekonomik deer ifade ediyor olmas bakmndan da yaplan bir ey. Rehabilitasyon zorunluluu getirerek bu konu da pekl zararsz hle getirilebilecektir. Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliini nleme Ynetmeliinde evrenin belli parametreleri oluyor. Bunu aarak il mahalli evre kurullar diyor ki: 4 bin kalori olan eye 2010dan itibaren 20 daireli ve daha byk yerlere, devlet binalarna doal gaz gelecek. Kmrn de kalorisi 5 bin olacak, 2011de 5.500 olacak, 2012de 6 bin olacak. diyor. 6 bin kalorilik yok ki Trkiyemizde. Dolaysyla, ithal kmrle doal gaz tarif ediyor. evre kurullarnn kararlar var, Birinci derecede kirlenen illere 4 bin kalori art, eksi. diyor. Tam kn ortasnda denetliyor kmr, kmr rutubet alm. Biz balant yapyoruz fabrikalarla, binalarla, Uygunluk belgen iptal edildi. Yani, byle zorluklarmz da vardr. Blgemiz sanayicisi, dnyada yaanan ekonomik krize ramen, yeni teknoloji akkan yatak kazan sistemleri sayesinde retimlerine ara vermemi, enerji girdilerinden tasarruf salayarak lke kalknmasna ve istihdama yardmc olmutur. Madenlerin retiminde yer seme imkn yoktur, bulunduu yerde iletilmesi zorunludur. Madencilik ARGE almalarnda devlet desteinin salanmas gerekir. Aratrmaya milyonlarca dolar harcarsnz, sondajlarnz boa gider. Onun iin, madencilik desteklenmeli. Yani, geri kalan illerdeki teviklerden madencilik yararlanmal. Madencilik tevik edilmelidir. Maden Kanunu ve Uygulama Ynetmeliiyle madenci izinlerini ksa srede alabilir duruma getirilmelidir. Madencilik tevik edilmeli ve akaryakt, elektrik, vergi, SSK, KDV, TV, zel indirimler uygulanarak madenciliin gelimesine katk salanmaldr. Maden ruhsatlar bankalarda teminat olarak bile kabul edilmemektedir. Trakyadaki retimin % 50si yer alt iletmesiyle yaplyor. Maden direinde nceden tahsis veriliyordu ite retiminize, rezervinize gre, imdi serbest rekabeti ortamda yaplyor. Direi baka endstriyel olarak kullanan insanlarla o rekabete giriyorsunuz, o da madenci asndan ok ciddi bir yk oluturmaktadr. Birinci derecede kirli olan illere 4 bin kalori, alt kalori, art, eksi olabilir, 3.008e kadar kabul edilir. Kkrt oran, yani yanar kkrdn kldeki toplam 2yi gemeyecek. Bizim kmrlerde toplam kkrd 2 kabul ediyor. Damar damar, baz damarlar dk kkrtl, bazlar yksek kkrtl. Yksek kkrtl olanlar birinci derece kirlenen illere gitmeyip kylere gitsin yani o ekilde hllediliyor. Tekirda ili -l evre Kurulu karar; yirmi haneden byk binalara, kamu binalarna 2010da doal gaz gelecek, dier o kk binalara gelen kmrler de 5 bin kalori olacak. Bakn, 4 bin dururken 5 bine kartmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 481 Zonguldaktaki ta kmr retiminin artmas Biz onlara oradan gelecek nakliye parasna toz kmr veriyoruz. Bizimle onlarn rekabet etme ans yok yalnz burada iletmelerin nn tkayacak u an doal gaz lobisi ve ithal lobisi ciddi alyor. te o yakma yntemleri konusunda fabrikalara her gn denetleriz diyorlar sizi, eer ithal kmre dnmezseniz byle skntlar var. imdi, biz bunlar aamazsak bizim sektr bitiyor zaten, yani o fabrikada ithal kmr zorunluluunu veya doal gaza gemeyi zorladmz srece bizim oradaki sektrn yaamas mmkn deil. Doal gaz lobisi ve ithal lobisi u an ciddi alyor. orlu erkezky, btn fabrikalar orada dnd yani emisyonu lldnde sknt yaratacak bir kmr deil esasnda bizim kmrlerimiz yani yakma sistemleriyle son derece verimli ve ekonomik, lke ekonomisini ayaa kaldracak bir noktada ama biraz Tekirda blgesinde valilik kararlaryla da ciddi bask altna alnmaya allmaktadr. TRKYE PETROL RAFNERLER (TPRA)A YNETM KURULU YES VE GENEL MDR YAVUZ ERKUT 25.02.2010 Aratrma konusu olarak Batmandaki yer alt sularnda bulunan fenol miktaryla ilgili bir deerlendirme var. Batman Rafinerisi 950lerde kurulan ilk rafinerimiz, rafinericiliin Trkiyedeki ilkokulu. 2006 ylna kadar devlet kontrolnde olan rafineriler, 2006 ylnda zelletirildikten sonra Ko Topluluu bnyesine geti. Batman Rafinerisi zelletirme kapsamnda kapatlma ihtimaline karlk zelletirme dosyasnda 30 milyon TLlik bir kapatlmas hlinde ceza konulan bir rafineriydi. Ama farkl bir yaklamla rafineride almalar daha ziyade yerli ham petrolden retilen asfalt arlkl bir alma moduna getik ve herhangi bir kapatma gndemde olmadan da almaya devam ediyoruz, etmeye de alyoruz. Bu erevede tm mevzuata uygun izinlerimiz alnm ve bu erevede dearjlarmz yaplmaktadr. ncellikle, Sanayi Kaynakl Hava Kirlilii Kontrol Ynetmelii erevesinde A grubu emisyon bilgisi alnm. Bu erevede srekli izlenir durumda, emisyonlarmz kontrol altndadr, hatta kendi yaktmzla rettiimiz fuel-oil tketilmemekte, dk kkrtl fuel-oil blgeye tanarak Batman Rafinerisinin frnlarnda kullanlmaktadr. Su kirliliinde de yine ayn ekilde Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii erevesinde dearj iznimiz vardr ve Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii kapsamndaki limitlerin ok altnda dearj yaplmaktadr. Bu erevede, yer alt suyundaki fenoln dorudan TPRAla ilikisinin olmadn dnlmektedir. Yine raporun bir ksmnda 2004 ylnda meydana gelen Batman Toptanclar Sitesindeki patlamada ite yer alt sularnda 64 bin ton benzin olduu kurulduundan bu yana gibi bir irket tarafndan bir yorum yaplmt. Bu, tamamen speklatif bir konu. Mevcut durumda da konu yargda devam etmektedir. Ama bugne kadarki yaplan tespitlerde burada patlamaya neden olan benzinin zelliklerinden dolay Batman Rafinerisinde retilmedii ynnde tespitler vardr. Dolaysyla mevcut durumda mevzuata uygun olarak alnan belgeler erevesinde operasyonlarmz devam etmektedir. 2004 ylndaki patlamadan sonra bir irket tarafndan verilen raporun deerlendirilmesi 64 bin ton ki burada amakta fayda var. Otuz be yllk dnemde Batmanda 64 bin ton benzinin yer altna szmas iin gnde her gn bir tankerin yer altna gitmesi lazm. Dolaysyla aslnda bunun gereki bir yaklam olmad aikr. Dolaysyla oradaki sren davada ok fazla biz yorum yapmak istemiyoruz ama dava kapsamnda yaplan bilirkii tespitleri var. O blgede alnan numune patlama sonrasnda benzin olarak tespit edilmi. Ama benzin zelliklerine baktnzda Batman Rafinerisinin konfigrasyonundan dolay birtakm zellikler var. Onlardan birincisi u: Bizim daha gelimi yksek kapasiteli rafinelerimizde FCC dediimiz petroln ara rnlerini krarak benzin reten nitelerimiz vardr. Bu nitelerden elde edilen ve Batmanda olmayan bir nitedir bu. Benzin yksek kkrt ierir, Batman ise daha basit bir rafineri olmas nedeniyle ki o dnem rafineri benzin retiyordu, 2008den itibaren de retmiyor, u anda biz oray Euro V spekleri erevesinde dier rafinelerimizden besliyoruz. Orada bulunan benzin yksek kkrtl ama Batman Rafinerisinde rettii benzin dk kkrttr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 482 kinci bir parametre daha var. Tetra Etil Lead dediimiz oktan ykseltici madde yine mevzuat limitleri erevesinde. O dnem yine Batman Rafinerisinin konfigrasyonundan dolay nispeten yksek Tetra Etil Lead snrlar iinde, yasal snrlar iinde kullanlrd, oktan ykseltmek iin. Dier rafinerilerde ise up grade olmu nitelerden dolay yksek oktan retildii iin daha az Tetra Etil Lead kullanlrd. Yine orada bulunan numuneden alnan sonuca baktnzda Tetra Etil Leadi dk rn bulunmu durumda. Yani o da yine Batman Rafinerisinde retilmemi bir benzini gsteriyor. Ama u ana kadarki bilirkii tespitlerinde orada bulunan benzinin Batman Rafinerisinden retilmedii ynnde. Bu olay biraz farkl bir boyuta gtryor. Yani o blgede gemite ok eitli maalesef hepimizin de bildii uydurma rafinerilerin olduunu biliyoruz. Kk kk rafineri gibi damtma tesisleri ve maalesef illegal yollardan retimler olduunu biliyoruz. Baka depolarn olduunu biliyoruz. Dolaysyla ama doal olarak da benzindir, dorudan rafineri Batman Rafinerisidir gibi bir sonuca gidilmi ve benzini grnce de bir irket byle bir yorum yapm. Bu yorum bize gre afaki bir yorum. Yani bir tesis dnn her gn tesisten otuz be yl her gn, yz altm be gn bir tanker kayboluyor ve orann idarecisi bunun farknda, idare sistemi farknda olamyor. Byle bir ey olamaz, yok yani byle bir ey. Dolaysyla oradaki benzin aslnda bizim grlerimize gre Batman Rafinerisi benzini deil. Dolaysyla o yarg erevesinde devam etmektedir. Fenol yine burada belirtilmi TPAOya ait petrol, arama, karma ve depolama sahasnda yaplan analizlerde fenole rastlanm ve kirliliin bu alandan kaynakland tespit edilmitir. diye bir yorum var burada. Yani TPAO malum ham petrol reticisi ve retme teknikleri iinde bu tr kirletici unsurlar var. Dorudan tabii bizim TPAOya hedef gstermemiz doru deil ama bizim karm olduumuz atk suda dearj etmi olduumuz fenoln test deerleri var ve bu deerler mevcut yasal dzenlemedeki dearj kriterlerinin ok altnda, rnein yanl hatrlamyorsam 2 ppmdir. Bizimki 0,14 ppm olarak da ortalamas gemi, zaman zaman 0.08e dmtr. Dolaysyla, genel kirletici olarak gzken fenoln ana kaynann TPRA olmad gzkmektedir. Kurumlarda sreklilik var. Btn rafinerilerimizde devraldktan bu yana yaklak 110 milyon TLlik evresel konulara sadece yatrm yaptk, daha iyi bir performansa kabilmek adna. Batman Rafinerisinde de yine tedbirlerimizi artrmaya devam ediyoruz. O dnem, bizim kaytlarmza gre rafineri herhangi bir riski minimize etmek adna kapal kanallarnn tamamn yer stne alm durumda. Yine, ayn dnemde her ihtimale kar dar kan btn boru hatlar kesilmi ve krlenmi durumda. Yani u an itibaryla, hatta biz devralmadktan nce de btn boru hatlar tedbiren tek tarafl kesilmi ve ayrlm vaziyettedir. Dolaysyla, yer altnda herhangi bir hareket sz konusu deildir. Rafinerinin alm olduu tedbirle atk su artma sistemlerini gelitirmitir. Akas bizim fenol kaa gibi bir kaak olmad ynnde dncemiz vardr. Petrolmz TPAOdan alyoruz. Onlar Raman arlkl kartrabilirler. Fakat zaman zaman petroln gravitesinde ve basma sorunundan dolay farkl kuyular kartrp Batman Rafinerisine verdiklerini veriyoruz ama Batman Rafinerisinin ham petrol ikmalinin tamam yerli ham petroldr. Uydurma rafinerilere gelince gnmz konusu deil belki ama malum, Irakta ambargo uygulanrken o blgede snr ticareti ad altnda bir dzenleme yapld. Bu tamamen Devletin kontrolnde yaplan bir dzenleme ve bir dnem 3 milyon tona kadar akaryakt hareketine izin verildi. imdi, o blgede baktnzda, tketim o dnemde maalesef birka 100 bin tonun zerindeyken bu akaryaktn eitli yollardan Trkiyeye yayldn biliyoruz ve daha sonra birok skntya neden olmutur. Tekrar TPRA olarak deerlendirirsek fenol olarak 0,1 fenol atmz var demiyoruz yani bir rafinerinin veya endstrinin mevzuatn da dzenlemi olduu yasal snrlarn ok altnda dearj olmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 483 YURT MADENCLN GELTRME VAKFI BAKANI PROF. DR. GVEN NAL 25.02.2010 Demir eliin ham maddeleri % 100 doal kaynaktr, tarmn ham maddeleri % 90. nk btn gbreler fosfat, potasyum, amonyum gibi madenlerden retiliyor. Doal kaynaklar hava ve su gibi, insan ve canllarn yaam iin vazgeilmez kaynaklardr. Birok lkede zellikle de gelimi lkelerde doal kaynaklarn gayrisafi mill ekonomi iindeki pay olduka yksek. rnein Amerika Birleik Devletlerinde % 4,3; Federal Almanyada 4, Kanadada 8, Avustralyada 9, Bamsz Devletler Topluluunda 20 -nk bunun iinde petrol de var- inde % 14; Hindistanda 13; Trkiyede ise 2008 rakamlarna gre -nk 2009da istatiski veriler tam salkl deil- 1,9. 2000li yllarn banda bu 1,1 civarndayd, u anda 1,9a km hlde ve bunun ne kadar yetersiz olduu da grlmektedir. Trkiye'nin maden potansiyeli ok ok yetersiz aramalara karn bir ktann zelliini tayor. Yani tespitlerimize gre hlen Trkiyede, Anadoluda 57 tane ekonomik mineral var fakat bunlarn bir ksm hl retilmiyor. Bir ktann younluu dedim. O yzden de zaten buraya Avrupallar Kk Asya derler ve 17 tane medeniyet Anadoluda yazl tarihi bilinen on be bin yldan beri srf bu kaynaklar dolaysyla kurulmutur ancak biz zellikle Anadoluya Trklerin geliminden sonra bu kaynaklar byk lde ihmal ettik ve hl da byk lde ihmal ediyoruz, nk olmas gereken yerde deiliz. Kmr rezervleri son drt ylda yaplan aramalarla 2 milyar ton artt. Trkiye'nin linyit potansiyeli minimum 25 milyar ton olarak hesaplanyor -tabii jeolojik yap olarak- st snr da 70 milyar ton yani nemli kaynak var ve bu da Anadolunun kaynaklar asndan ne kadar zengin olduunu bize gstermektedir. Trkiye'nin her trl master plan vardr ama madencilikte yoktur nk hibir zaman Batllar tarafndan nerilmemitir Vakf olarak bir alma yaptk ve 2000li yllarda stratejiyi belirledik, bunun sonucunun ne olacan hesapladk. Sonu olarak, ilk on ylda yaptmz hesaplamalar bugne uymaktadr. Yani ilk yaptmz zaman 400- 450 milyon dolar olan maden ihracat bugn -2008 rakamlar gene- 3,2 milyar dolara ykseldi, ki biz bunu ngrmtk. Yerli tketim toplamda 2,5 milyar dolardan bugn takriben 8- 8,5 milyar dolara ykseldi. imdi, eer ikinci bir on yllk planlama; nmzdeki on ylda, 2020ye kadar 1,9 olan madencilik paynn % 4e ykselmesi varsaym ve yllk kalknma hznn da % 5 olaca varsaymyla hareket edilerek on ylda toplam 21 milyar dolar yatrm yapld takdirde -ki bu ylda 2 milyar dolar civarnda bir yatrmdr, Trkiye Cumhuriyeti iin hibir para deildir yani 2 milyar dolar her zaman yatrabilir- madencilik retimi toplam on ylda 216 milyar dolara ular. Bunun da 103 milyar dolar ihracat geliri oluyor. Dier bir deyile, on yl sonunda ylda 17,3 milyar dolar ihracat olmak zere toplam retim i tketimle beraber 34,2 milyar dolara ykselmektedir. tane madende Trkiye dnyada birinci, bunlar bor, ponza ta ve zeolit. Ondan sonra tane madende dnyada ikinci -grlyor- iki madende dnyada nc, alt madende drdnc ve linyitte bile dnyada on ikinci. Trkiye eer gerekten kalknmak, halknn refahna katk yapmak ve refah iinde yaatmak istiyorsa bu kaynaklara mutlak nem vermek zorundadr. Trkiyede 2008 ylnda deiik madenlerin toplam retim deeri 11,4 tr. 2008de 3,2 milyar dolar ihracat, geri kalan i tketimdir. retilen madenlerin i tketimde byk ounluu krma ta olarak inaat sanayisinde ve ham madde olarak imento sanayisinde kullanlmakta; deerli madenlerin, deerli metallerin ise maalesef ou ihmal edilmektedir. hracat azaltp i tketimi mutlak surette zendirmek gerekiyor. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 484 Entegre retimler madenden dorudan doruya metale giden retimler ki bunlarn hepsi madencilik sektrnn ihracatnda veyahut i kullanmnda grlmyor. 2008de demir eliin 10,5 milyarlk, kmrden retilen enerjinin 14,750 milyar dolar, imentonun 6,5; seramik ve camn borun 500 milyon dolar katma deeri var. Bor madencilii rakamlarn ierisinde vardr ama bordan retilen kimyasallar yoktur, onlar kimya endstrisine gitmitir. Demir elik sadece ham maddesi retimi vardr ama demir elik retimi, demir elik sanayisinin bir kts olarak grlmektedir. Gerekte toplam 2008de 34 milyar 360 milyon dolar. Bunun eer iinden ham madde retimlerini kartrsak bu rakam 27 milyar dolara dyor. Yani bugn madenciliin Trkiye ekonomisine katt deer 27 milyar dolardr. En nemli sorunlar yapsal ve idari sorunlar ki bunun iinde evre mevzuat: Su Havzalar Yasas ve ynetmelikleri, Orman Yasas, Mera Yasas, Zeytinlik Yasas, Arazi Tahsisi Yasas gibi genel mevzuat ruhsat gvencesini ortadan kaldrmakta ve yatrmclar caydrmaktadr nk yatrmc daima gven ister, gvence ister. Bugn Trkiyede maden yatrmna gelen yabanc sermaye son derece dktr. Hlbuki 50 kat olabilirdi. Niye? nk her an deien durumlar var. Hatta deitii zaman eskiye de gidiyor yani kazanlm haklar da kaldrabiliyor. Altn madenciliinde bir dolu irket vard, hepsi gitti, bir tane, iki tane kald. Sebebi: yzlerce davalar ald, insanlar cayd. Dnyann en byk irketi gelmiti Trkiyeye -Newmont, Amerikan kkenli- byk hedefleri vard fakat bizim mevzuatmz onlar kard, sattlar ve imdi gittiler. Dnyadaki byk irketler maden aramalarna ylda 10 ile 15 milyar dolar arasnda para harcamaktadrlar. Madencilik faaliyetleri u anda bakanlmza bltrlm durumda. Faaliyet izinleri ise yedi ayr bakanlk tarafndan verilmekte. te, bu mevzuattaki byk boluk ve de caydrclk. Yaban Hayat Koruma diye evre Kanununa bal bir ynetmelik var. Yllardr alan madenler, bugn -yani kazanlm hakk da ortadan kaldryor - o Ynetmelike gre altrlmamaktadr. Maden Yasasnn uzman bir bakanlk eliyle uygulanmas ve retim iin izin alma ilemlerinin tek bir at altnda yrtlmesi gerekiyor. Bu nedenle bir maden bakanl kurulmaldr Trkiyede. Bugn, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, arln daima enerjiden yana koymaktadr. Dolaysyla, maden ikinci planda kalmaktadr. Madencilik faaliyetlerini snrlayan ve engelleyen dier yasa ve ynetmeliklerdeki maddeler gzden geirilerek yeniden dzenlenmelidir. nk, dnyada ok rnei var. Mill park iinde de maden iletilir, herhangi bir yerde de; nlemlerin alnmas esastr. rnein, Avusturyadaki Biterzil volfran madeni mill park iindedir ama darda hibir ey yoktur, yer altndadr btn faaliyet. Bylece evreye hibir etki yapmadan maden retiliyor. Amerika Birleik Devletlerinde l Vadi denilen yerdeki (Dead Valley) bor madeni, oras da mill parktr, yer altnda ilemektedir. Dier bir sorunumuz arama yetersizliidir. Tabii ki, arama ok risklidir, bazen paray harcarsnz karlnda hibir ey almazsnz ve lkemizdeki finans yetersizlii de malum. Bankalar, vesaire de aramaya hibir zaman finans salamazlar. Dolaysyla, arama zel madencinin ki, biz u anda madenlerimizi % 85 zelletirdik, iyi de yaptk. zel madencinin aramaya para ayrmas iin baz nlemler almak lazm. Arama yatrmlar iki misli oranda ve gerek deeri zerinden yatrm indirimine tabi tutulmaldr. Bu da bir mevzuat olay. Arama amacyla harcanan risk sermayesine zel vergilendirme avantajlar getirilmelidir. Kamu kuruluu olan Maden Tetkik ve Arama yeniden yaplandrlarak arama ilevi glendirilip ylda en az 1 milyon metre sondaj yapmas lazmdr; ki bugn MTAnn yapt sondaj -o da son yllarda kmr olarak artmtr- 150 bin metre civarndadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 485 Dier bir olay, ar vergilendirme. Bu da ok nemli, nk dier lkelerin aksine, Trkiyede madenci dier sektrlere gre % 10 fazla vergi dyor. Devlet hakk dyor, mahall idare vergisi dyor, bulucu hakk dyor ve bulunduu mahalde maden dnda birtakm sosyal aktivitelere de yatrm yapyor. Dier lkelerde dk oranlardadr bu vergiler. zm, bir defa sektrn hedeflerine ulamas iin on yl vergi muafiyeti tannmas, rezerv tketim pay uygulamas getirilmesi. Rezerv tketim pay: Yllk yapt retim miktar kadar yeni rezerv katacak, bunun vergilendirmede matrahtan dmesi, yani, bu aramay da tevik eden bir olaydr. Dnyada birok gelimi lkenin maden yasalarnda vardr bu zel aramayla ilgili rezerv tketim paydr. Devlet hakk orannn drlmesi, arazi ve orman tahsisinin ucuzlatlmas Dier sektrler iin devlet eliyle sanayi siteleri yaplyor, onlar oraya gidiyor, suyu, elektrii her eyi var, balyorlar ie. Hlbuki madenci madenin olduu yerde almak zorundadr. Yol dhil btn bu altyapy kendisi yapmak zorunda. Bu da ek bir vergi. Yani, karlatrdnz zaman, sektrler arasnda mthi bir fark doruluyor. Yani, madenci kendi yapyor, tekine veriliyor Gel sen burada yap. deniyor. Bu da nemli. Onun iin, vergi muafiyetini burada nerdik. En byk zm, en byk olay finansman. Onun iin Yabanc sermayeyi tevik edelim, gelsin. diyorum. Trkiyede banka mevzuat madenciye herkes gibi han, apartman varsa kredi verir, yoksa vermez, ne projeye kredi vardr ne de maden varlna. imdi, bu mevzuat byle ve dolaysyla, bu eksikliin giderilmesi yine bir dzenleme gerektirir. Bankalarn, en azndan fizibil projelere, dnyada olduu gibi, fizibil maden projelerine finansman salamalar, bu da ok nemli madencilik asndan, bu krediler salanmyor ve gelecek yabanc yatrmc da deiik nedenlerle caydrlyor. rnein, Newmont Trkiyeden ayrld, gitti Peruda byk bir yatrm yapt, bugn dnyann en byk altn madenini iletiyor. Bunu belki Trkiyede yapabilirdi. Bankalarn maden rezervlerini teminat olarak kabul etmelerini salayacak ve bankable projelere kredi vermesini salayacak dzenleme, sermaye piyasasndan madencilik projelerine kaynak, yani, irketleri sermaye piyasasna girmek iin zendirme gerekiyor. Yabanc sermayeyi zendirecek dzenlemeler, ortadan kaldrmak, hatta yabanc sermayeye birtakm ayrcalklar tanmak. Madencilik Fonunu bu isimle veya baka bir isimle yeniden Baka isim dediim, mesela bir Madencilik Yatrm Bankas kurulmas zendirilebilir. Yani, madenciye finansman salayacak uzman kurulua ihtiya var. KOBlere baz kredi imknlar salanyor, bunlarn madencilik sektrne de uygulanmas gerekir. htisas mahkemesi olabilir. Onun da bir yaptrm, davay reddetme veya kabul etme gibi bir uzmanl olmal. Nasl ki, hukuk davalarnda savclarn nerileri bazen kabul ediliyor, bazen reddedilebilmektedir. Dier bir konumuz altyap. Alt yap, yani yol, elektrik, su, hepsi madencinin kendisi tarafndan salanyor. nk da bandadr. Dolaysyla, altyapda en azndan madenciye belli destekler verilmeli, vergi indirimi yaplabilir. Yollar, demir yolu ve limanlar. Bugn, demir yoluyla madenci nakliye yapmyor. nk demir yollar, madeni Krlacak eya tarifesiyle tayor. Madenler, hep kara yoluyla naklediliyor. Limanlar yetersiz. Maden bir yere ihra edilecekse limana gitmek zorunda. Srf bu yzden, pahal nakliye, pahal enerji, pahal liman hizmetleri nedeniyle baz madenlerimiz rekabet edemiyor. rnein, Orta Anadoluda, Dou Anadoluda bulunan madenler iletildii takdirde, limana gelene kadar harcanan paralar rekabeti kaldryor, onun iin de oradaki madenler ilemiyor. Bunun iin, ekonomik deerlendirmeyi engellemektedir. zm nerilerimiz, maden iletmelerinde yatrmlar yaplarak teknolojilerin yenilenmesi, sektr alanlarnn eitim seviyelerinin ykseltilerek retime ve verimlilie motive edilmeleri, maden nakliyesinde indirim veya sbvansiyon salanmas -yani demir yollar rnein Maden diye bir tarife koyarsa, belki ok toplu nakliyedir. nk bu kiloyla deil tonlarla ifade edilen bu sorun zlr- maden iletmelerinde kullanlan enerjinin ucuzlamas, liman hizmetlerinin ucuzlatlmas ve madenlerde kullanlan akaryakttan TV alnmamasdr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 486 Bir de ham madde ithalat var. Trkiye bata kmr, petrokok, demir cevheri, hurda demir, altn, bakr, kurun, inko ve krom konsantresi olmak zere ithalat yapyor. 3,2 milyar dolar ihracattan daha fazla para deniyor bu ithalatlara. Avrupa Birlii dndan yaplan ham madde ithalatnn gmrklendirilmesi, nk btn dnyadan gelen ham maddeler gmrksz girmektedir. Trkiyede retilen ham maddelerin ithalatna bir ekilde baz engeller konmasdr, bir ek vergi gibi. rnein, madenci % 10 fazla vergi dyor, o zaman ithalatyla rekabet edemiyor i piyasada, demek ki, dengelemek iin o ithalata da bir vergi konmal veyahut bir kota konabilir, yani snrlanabilecektir. Bir de otomotiv ve dier montaj sanayilerinde yerli ham madde ve para kullanmnn zendirilmesi. Bu da madenleri harekete geirecek. Bugn Trkiyede nemli kobalt madenleri var, nikel madenleri var, hibiri almamaktadr. Bir de eitim var. Eitimde de lke talebinin ok stnde renci yetitiren yer bilimleri blmleri var. Yani, her ilde, neredeyse her yerde alm, bunlar hepsi isiz. Yani, mezun oluyor ve isiz kalyor. Maden mhendisi sadece bir hesap adam deil, sosyal yn olacak, yetien maden mhendisinin bir defa disiplini olacak. Kazalar gryoruz ki, bu kazalarn bana gre % 95i tamamen ihmal ve grevi yeterli yapmamaktan kaynaklanyor. Onun iin, maden mhendislii eitimine ok nem verilmelidir. Sonu olarak: Trkiye gelimek ve periyodik ekonomik krizlerden kurtulmak iin z kaynaklarna dnmek zorundadr. Madenler z kaynaklarn en banda yer alr. Madenlerin retimi ile ithalata dayal sanayinin ara ve ham madde ihtiyac karlanacaktr. Bu balamda, atl olan madenlerin hzla retime alnmas ve entegre tesisler ile u rnlerin retilmesi iin bir seferberlik balatlmaldr. Bunun da dediim gibi, zm master plannn hazrlanmas -nerede ne yapacaz, nereye kadar gideceiz- ve zel sektr bu konularda zendirmek, Devletten fazla bir ey beklemiyoruz nk. Yani, yolu amak. Madenciliin nn aacak mevzuat dzenlemeleri yaplmal. Bir maden bakanl hzla kurulmaldr, talebimiz bu. O zaman, bu i birinci elden yrtlecektir. Demir yolu, liman, bilgi arivi gibi altyap ihtiyalarnn salanmas gerekir. Bankalarn maden projelerine kredi vermeleri, sermayenin desteklenmesi gibi finansman ynlendirici nlemler sonu verecektir. Belli bir sre madenlerde vergi muafiyeti konulmaldr. Kmr aramalar ve kmre dayal elektrik retimi zendirilmelidir. Kmre dayal santrallerin yapm iin enerji vergisi veya enerji fonu oluturulmaldr. nk Trkiyeye doal gaz santrali yapmak iin Dnya Bankas yeil k yakmtr, her trl kredi alnabilir. Ama kmr santrali yapmaya kalkarsanz alamazsnz kredi, krmz k. Trkiye, bunu kendisi finanse etmek zorundadr. Onun iin, bu kayna salayacak bir kredi imkn, zel sektre kredi imkn salayacak bir fon veya bir vergi oluturulup byle bir kaynak yaratlmak zorundadr. Altn madenciliinin nn aacak yasal dzenlemeler, yani davalar, bunlarn bir yerde alsn ama belli artlar olsun, nk yaplan ticari bir faaliyet. Otomotiv sektrnde yerli ham madde kullanm zendirilmelidir. Esasnda, otomotiv sektr Trkiyeye ilk girdiinde yaplan anlamalara gre on yl iinde, o zaman % 10dan balayp, yerli sanayi % 85 orannda girecekti, % 15 dardan gelecekti, tam tersi imdi. Trkiyeye de katma deeri yok grdnz gibi. Sadece, u kadar rakam kt diyoruz, ama madenciliin u andaki hliyle bile daha fazla katma deeri vardr. Kararl bir politika izlendii ve on ylda 21 milyar dolar yatrm yapld takdirde, on yl sonunda 34,2 milyar dolar/yl dzeyinde gelir salanaca hesaplanmaktadr. Entegre retim de dikkate alndnda, bu rakam 135 milyar dolar ylda. Amerikann madencilikten yllk geliri 550 milyar dolar civarndadr, dier btn lkeler yle, Sovyetlerin yle. Yani, bugn ngilterede kmr madencilii durmutur, sebebi de ok daha ucuza Kuzey Denizinden petrol karyorlar. Onun iin kmr ikinci plana attlar, ama dnyann birok yerinde de kmr retiyor ngilizler. Japonyada kmr madeni yok, ama Japonya Avustralyada birok kmr madeni ald ve iletmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 487 Almanyada, 3 tane maden blm var 3 niversitede. Avustralyada, madencilik lkesi, orada da 3 tane var. Amerika Birleik Devletlerinde maden tahsili yapan 7 tane niversite var. Almanyada maden eitimine gidecek bir renci nce bir yl madene gnderiliyor. Bir yl madende fiilen alyor, ii gibi alyor ve ondan sonra bu ie devam ediyorsa geliyor, maden mhendisi olarak gidiyor. Avustralyada maden mhendislii eitimlerinin birinci yl maden iletmelerinde yaplyor. Yani hocasyla, rencisiyle gidip oraya yerleiyorlar, orada gryorlar nce, stajlarn yapyorlar. Ayn ekilde Amerikada zel eitim madenleri var. Yani, rnein, Colorado School of Minesin bir baya bir kurun, inko madeni var. renci gidiyor orada hem alyor hem eitiliyor hem de para kazanmaktadrlar. Kmr madenlerinde kaza genellikle iki trl olur: Bir, gk dediimiz, tahkimat uygun deildir ve arazi basksyla kebilir veya byk ounlukla grizu patlamasyla olur. Bazen karr. Grizu mu patlad, toz mu patlad? nk toz da patlayabilir. Bunlar nlem alnd takdirde en aza iner. Zonguldakta ok nemli kazalar olmutur. Takmr Kurumunda ama son sekiz, on yldr yle bir kaza duymuyoruz. nk tamamen yer altndaki metan dzeyini len otomatik sistem kurulmutur. Yani yukardan izleniyor, yer altndan deil. Gaz ykseldii zaman derhl o ksm boaltlyor ve yine retimde baz sondajlarla gaz var m, yok mu -nk gaz birikiyor boluklarda- bunlar tespit ediliyor. Zonguldaktaki kaza oran ok aza indi. Bazen duyuyorsunuz, onlar Zonguldak evresinde alan taeronlar, TTKnin taeronlardr. nlem ve eitim nemli. Grizu olan bir ocakta adam sigara bile iebiliyor. Bunlar eitimsizlik. Dolaysyla nlem ve eitim bu kazalar nleyecektir. Orana gelince, bugn dnyada kmr madenlerinde en ok kaza inde oluyor, inin kmr retimi ylda 2,5 milyar ton. Trkiyenin kmr retimi ylda 80 milyon ton. Yani retim asndan oranlarsanz inin rakamlar da aada, nk dnyann en byk reticisi. Ama Amerikada da oluyor kaza. Geen sene oldu nitekim. Btn nlemlere ramen olabiliyor. Bazen ani bir gaz k olabiliyor. nceden tespit edilmeyen ve o arada eitimsizlikten dolay da insanlar kvlcm karacak maddeleri kullanyorlar ve bir patlama olmaktadr. Dolaysyla, yani Trkiyedeki kaza oran TTKde son derece dk u anda, TKde son derece dk. Byk zel sektr madenlerinde son derece dk, yani retimi milyon tonla ifade edilen birka tane zel irket vardr. Sadece yabanc sermaye deil, yerli sermayeyi zendirme de olmaldr. Yani yle bir hakszlk olmaz. Madencilie genel bir zendirme olmal. Yaplacaksa eit olarak yaplmaldr ve bylece de rekabet ortam domaldr. nk baka lkeler bu tr sermayeye ok byk kolaylklar salyorlar. Newmont, dnyann en byk altn reticisidir. Peruda ok byk bir maden at, gnlk retimi 300 bin ton. Yllk cirosu 3 milyar dolar. Yani Trkiyede de olabilirdi. Trkiyeden srf mevzuat nedeniyle katlar. Bir de bu davalar. Biri bitiyor, biri balyor ve hep bakyorsunuz ayn kiiler amtr. Altn madenciliinin tehlike diyebileceimiz bir tek eyi var, retilen altnn cevherden bir metale dntrlmesi yani sodyum siyanrle zndrlmesi. Hlbuki siyanr nlemi alnp yaplrsa hibir ey yok. Dnyada bugn 750 civarnda veya 800 civarnda altn madeni alyor. Dnyann her yerinde, Avrupada, Amerikada, Avustralyada, Gney Afrikada, inde, Rusyada ve bunlarn % 95i de siyanrle altn retiyor. Hibir tehlikesi yoktur. nk zaten kantlanm, yz on be senedir uygulanyor bu. Yz on be senede siyanr nedeniyle hibir lml kaza yoktur. Yani dnya literatrn inceleyin. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 488 Maden retimi srasnda olmutur, ekskavatrle alrken bir kaza olmu, insan lmtr ama siyanr nedeniyle yoktur. Onun iin Trkiyede bu i abartlyor. Bir nevi biraz da gereke olarak srlyor. Ama ka senedir alyor, u anda Koza irketinin olan Bergama madeni. Hibir ey duyduk mu? En ufak bir ey var m? Yok. Ktahyadaki gm madeni ka yldr alyor? 87 ylnda ald. Yirmi, yirmi yl oldu hibir ey duyduk mu, o da siyanrle? Yok nk. Yani eer nlemi alrsanz. Bir ii tam siyanr alp da koyup arlnn, diyelim ki arl 80 kiloysa 8 miligram alp ierse lr, intihar eder yani. Baka bir olana yok. Dnyada yedi yz elli tane minimum altn madeni alyor diyorum, hibirinde byle bir kaza yok. Kazalar var ama insan hayatna mal olan yok. Mesela Romanyada bir kaza oldu, doru drst bir atk baraj yoktu. Son derece ilkel ekilde allmaktayd. Trkiyedeki madenler inann ki u anda alan iki altn madeni dnyada rnek gsterilebilir. nk ben dnyadakileri de biliyorum. Dnyadaki madenlerde hibir ekilde kimyasal bozundurma yok, Trkiyede vardr. yle nlemler alnyor ki rnein gmte bile yllardr yabanc sermaye falan deil kendimiz iletiyoruz, atk baraj ki orada kimyasal bozundurma yok. Atk barajna atlan sspansiyonun iinde baya yksek oranda siyanr var. Baknz siyanr ne zaman buharlar? Eer ortamn, buna pH diyoruz, yani hidrojen iyon konsantrasyonu aaya doru derse, 8,5un stnde hibir zaman byle bir olay olmaz. Teorik olarak da pratikte de. Tabii ki bu en nemli olay. pH 8,5 ve zeri. Btn altn madenlerinde en iyi denetlenen budur. Hatta ounda otomatik kontroldedir. Yani PHyi daima 9-9,5 tutarlar. Bu takdirde kesin olarak buharlama olmaz. Zaten u anda gmte byle bir tehlike olabilir. Ama teki iki altn madeninde olmaz. Sebebi de kimyasal bozundurma var. Yani atk barajna giden zeltide siyanr ok dk, 1 miligram falan, litrede. Hibir ekilde hibir me suyunda bile o kadar bulunabiliyor bazen. Hibir tehlikesi yok yani iki tane alan madenin. Ama gmte benim bildiim, iki senedir gitmedim gme, bir kimyasal bozundurma yok. Atk barajna daha yksek oranda girebilir. Ama orada da nlemler yirmi yldr ite hibir ey olmam, tkr tkr alyor. nk siyanre iiyi bile sokmazlar, hem otomatik eylerle o zelti hazrlanr oraya kimse girmez. Onunla olmaz ya o kadar byk nlem vardr. Trkiyede modern madenler var alan. Altn madenlerinden birini, ayeli Bakr Madenini, Kre Bakr Madenini bunun gibi dierlerini. Amerikada Arizonada gnde 1 milyon ton retiyor cevher. Baknz gnde 1 milyon ton bakr ve molibden. Gnde 1 milyon ton retim yapyor ve bunlar iliyor, bakra dndryor ve molibdene dndrmektedirler. TRKYE MADEN LER SENDKASI GENEL BAKANI SMAL ASLAN 03.03.2010 Madencilik i kolunda rgtl olan sendikamz 1958 ylnda kurulmutur, Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu Trk-'in yesidir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yaymlad i kolu istatistiklerine gre ye saymz 58.591dir. Sendikamzn amac, bata 2821 sayl Sendikalar Yasas ile 2822 sayl Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Yasas bata olmak zere ilgili yasalar erevesinde, yelerinin ekonomik, sosyal, demokratik hak ve karlarn korumak, gelitirmek, bu erevede faaliyetlerde bulunmaktr. Bu erevede sendikamz, i kolunda rgtlenme yani ye yapma almalarn srdrmekte, yelerini eitmekte, yelerinin cret ve sosyal haklarn, alma koullarn dzenlemek iin toplu i szlemeleri yapmakta; yelerine ynelik olarak sosyal, kltrel faaliyetler, yaynlar gerekletirmektedir. Sendikamz, i kolundaki Trkiye Ta Kmr Kurumu ve Maden Teknik Arama Enstits dndaki btn kamu kurulularnda rgtldr: Trkiye Kmr letmeleri, Eti Maden letmeleri Genel Mdrl, EA Afin-Elbistan Linyitleri, Tekel Tuz letmeleri sendikamzn rgtl olduu kamu iletmeleridir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 489 Ayrca, kmr, demir, bakr, krom, altn, barit bata olmak zere, eitli madenleri ileten 40' akn zel sektr maden iletmesinde de sendikamz rgtlenmi olup, yeleri adna toplu i szlemesi yapmaktadr. Dnya i gcnn sadece % 1i madencilik i kolunda alrken, lmcl i kazalarnn % 5inin bu sektrde meydana gelmesi ve i kazas ve meslek hastalndan her gn 40'tan fazla kiinin bu i kolunda hayatn yitirmesi bu riskin somut gstergesidir. Madencilik i kolunun i sal ve gvenlii asndan bu riskli durumu, bu sektrdeki i sal ve gvenlii konusunda uluslararas standartlar gelitirmeyi gerekli klmtr. Bu erevede, Uluslararas alma rgt (ILO) 176 sayl Madenlerde Sal ve Gvenlii Szlemesini lkelerin onayna sundu. ILO verilerine gre, lkemiz i kazalar asndan hl Avrupa'da birinci, dnyada nc srada grnmektedir. TK verilerine gre, lkemizde meydana gelen 10 i kazasndan birisi madencilik i kolunda meydana gelmektedir. Meslek hastalklarnn % 50'si yine madencilik sektrndedir. Toplu lml i kazalar says azalmak yerine artmaktadr. 176 sayl ILO szlemesini yce Meclisimizin de onaylamas, madenlerdeki i sal ve gvenlii mevzuatnn elden geirilmesi, bu szlemenin standartlaryla uyumlatrlmas, uygulama ve uygulamann denetimi, gzetimi asndan byk nem tamaktadr. Grizu patlamalarnn, gklerin meydana geldii kmr ocaklarna baktmz zaman bunlarn bir ortak zelliini grmekteyiz: Bu kmr ocaklarnda sendikal rgtlln olmad gereinin de altn izmek istiyorum. Sendikal rgtlln olduu ocaklarda kaza meydana gelmiyor gibi bir tespitte bulunmuyorum. Ama, sendikal rgtlln olmad kmr ocaklarnda kaza sklnn, lml kaza sklna ve zellikle toplu lmlere yol aan kazalarn sklkla olmaktadr. lkemizin mill gelir iindeki pay % 1,2 olmasna karn, madencilik rnlerinin girdi olarak kullanld sektrlerde yaratt katma deer 24,6 milyar dolar olarak tahmin edilmektedir. Maden ihracatmzn ok snrl kalmasnn yannda, maden ithalat iin milyarlarca dolar demek zorunda kalyoruz. Trkiye ylda yaklak 6-7 milyar dolar altn ithal etmektedir. Madencilik sektrnde arama, iletme, zenginletirme ve metal retme gibi madencilik faaliyetleri Maden Kanunu ve Madencilik Faaliyetleri zin Ynetmelikleri kapsamnda yrtlmektedir. Madencilik sektrnn gelitirilmesine ynelik olarak Maden Kanunu ve zin Ynetmeliklerinde gerekli deiiklik yaplmasna ramen, retim asndan nemli bir gelime salanamamtr. Madencilik sektrnn brokratik, yasal, finansal, dier idarelerin olumsuz yndeki mdahaleleri, toplumda madencilik bilincinin azl, devlet politikasnn bulunmamas, olumsuz yarg kararlar ve vergisel sorunlar tam olarak zmlenememitir. Madencilik faaliyetlerinde grizu patlamas, havalandrma, tahkimat ve tozun neden olduu sorunlarn yan sra grlt, titreim, elle tama, elektrik arpmalar, yetersiz aydnlatma, olumsuz hijyen ve psikolojik sorunlar gibi maden iilerinin salk ve gvenliini olumsuz ynde etkileyen bir ok sorun bulunmaktadr. Bata bor olmak zere, krom, mermer ve baz maden trlerinde dnyann en byk rezervlerine sahibiz. Trkiye, maden eitlilii ynnden dnyann sayl zengin lkelerinden biridir. Maden kaynaklar bakmndan kendi kendine yeterli olan lkeler arasnda yer alan Trkiye'de bugn altmn zerinde farkl maden ve mineral retimi yaplmaktadr. Dnyada 132 lke arasnda toplam maden retim deeri itibariyle 28inci, retilen maden says bakmndan 10'uncu srada yer almaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 490 2007 ylnda madencilik faaliyetleri kapsamnda lkemizde; Doal Ta retimi Metalik Madenler retimi naat Malzemeleri retimi Enerji Ham Maddeleri retimi : 10.697.948 ton : 16.019.188 ton : 4.844.423 ton, : 85.155.729 ton maden retimi gerekletirilmitir. Endstriyel Ham Maddeler retimi : 11.033.489 m3

TK 45.076.051, EA 34.871.446, TTK 2.453.762 ve zel sektr de 3.536.119 ton retmitir. lkemizde ok eitli, zengin bir maden potansiyeli olduu bilinmekle beraber, bu potansiyel tam olarak ortaya karlamamtr. Son yirmi ylda yeterli arama yaplmamasna ramen, bor, mermer, toryum, trona, zeolit, ponza gibi madenlerde dnyann en byk rezervleri lkemizde bulunmaktadr. Madencilik sektrnn mill gelir iindeki pay son derece dktr. ok iyi planlanm madencilik politikalar, dk sermaye maliyeti, daha dk vergi ve finans maliyeti, ileri teknoloji kullanm, daha yksek katma deerli retime ynelme ile mill gelirdeki pay da mutlaka artacaktr. 2002- 2007 dneminde tarm, madencilik, imalat, enerji ve hizmet sektrne toplam 135.576.881.000 YTL yatrm teviki yaplm olup, ayn dnemde madencilik sektrne yaplan yatrm tevik tutar 3.559.524.726 YTL olmutur. Bylece 2002-2007 dneminde madencilik sektrnn toplam tevik tutar iindeki ortalama pay % 2,6dr. 2002-2007 dneminde tevik tutar baznda sektrlerin toplam iindeki ortalama paylar aada gsterilmitir: Tarm malat Enerji Turizm Dier : 1,6 : 53,6 : 7,2 : 9,2 : 12,6 Madencilik : 2,6

Ulatrma : 13,2

Grld gibi, madencilik sektr tevik baznda, tarm sektr hari dier sektrlerin gerisinde kalmtr. Madencilik sektrndeki ithalat ve ihracat rakamlarna baktmzda: Trkiyenin maden ihracat 2004 ylndan itibaren her yl ortalama % 31,5 byyerek, 2000 ylnda 2003 ylnda 2005 ylnda 2006 ylnda 2007 ylnda 2008 ylnda 541 milyon dolar 800 milyon dolar 1,468 milyar dolar 2,004 milyar dolar 2,612 milyar dolar 3,119 milyar dolar

olarak gereklemitir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 491 2008 ylnda maden ihracatnn toplam ihracat iindeki pay % 2,37 civarndadr. 2006 ylnda maden ithalatmz ise 2,732 milyar dolar, 2007 ylnda 3,528 milyar dolar olmutur. Bunun 2,567 milyar dolar kmr, 682 milyon dolar demir cevheri ve konsantresi, 279 milyon dolar ta ocakl ve dier madencilik rnleridir. Bunun dnda 2007 ylnda 6,5 milyar dolar tutarnda altn ithalat gereklemitir. 2007 ylnda ihracatn ithalat karlama oran ise % 74 dolaynda kalmtr. 2008 yl madencilik mal gruplar ihracatnn toplam madencilik ihracatndaki paylar aada belirtilmitir: Mermer ve doal talar Mineral yaktlar Endstriyel mineraller Metalik cevherler % 44,9 %1 % 21 % 33,1ini oluturmutur.

Madencilik sektrndeki sabit sermaye yatrmlarnn toplam yatrm iindeki paylar da dktr. 1990-1994 dneminde % 1,6; 1995-2000 dnemlerinde % 1,3; 2001-2006 dneminde % 1,8; 2007 ylnda ise % 1,7 dzeyinde gereklemitir. Grld gibi, Madencilik sektrndeki sabit sermaye yatrmlarnn toplam yatrm iindeki pay ok dk bir seviyededir. Bu durum sermaye birikiminin sektrde yeterince salanamad gstermektedir. 55 adet dolaynda yabanc ortakl yerli firma ile birlikte, sektrde yaklak 10 bin adet iletmenin faaliyet gsterdii tahmin edilmektedir. Maden leri Genel Mdrl bilgilerine gre, 2009 yl ba itibaryla 37.035 adet arama, 9.248 adet iletme ve 305 adet n iletme olmak zere toplam 46.588 adet maden ruhsat ilem grmektedir. Zonguldak Takmrnde alanlarn i gc says 13.921, TK Kurumunda 8.839, ET Maden letmelerinde 3.429 ve EA'ta 1.451 olmak zere, kamuya ait toplam i gc says (hizmet almlar hari) 27.640'tr. Maden ocak iletmeleri, tesis ve yardmc tesis iletmeleri, atlyeler, mevsimlik iiler, yan sanayi dhil olmak zere sektrde 750 bin dolaynda i gc bulunduu tahmin edilmektedir. Ta kmr, linyit, demir cevheri, altn, feldispat ve baz doal ta iletmeleri dnda kalan maden iletmeleri kk ve orta lekli iletmeler grubuna girmektedir. Sal ve gvenlii, meslek hastalklarn, i kazalarn ve yaralanmalarn nlemek, genel sal korumak ve allabilir durumda olmay srdrebilmek iin iveren ve alanlar tarafndan i yerinde stlenilen tm faaliyetleri kapsamaktadr. Rusya dnda on yedi Avrupa lkesi yz yirmi yl nce Berlin Konferansnda i sal ve gvenliini kabul etmitir. kazalar ve meslek hastalklarnda meydana gelen ekonomik kayplar tahminen Trkiye gayrisafi yurtii hslasnn yaklak % 5'ini oluturmaktadr. kazalar ve meslek hastalklar sonucu oluan maddi ve manevi kayplar gelimekte olan lkelerin kalknma abalar nnde nemli bir engel tekil etmektedir. denmesi gereken fatura ise bu lkelerin gayrisafi mill haslalarnn nemli bir blmn tekil etmektedir. Daha salkl ve daha gvenli i yeri ortam, daha verimli bir almann da n kouludur. zellikle gelimekte olan lkelerde i sal ve gvenlii, toplumsal kalknmann belirleyici unsurlar arasnda saylmaktadr. Yer alt maden iletmeciliinin ii sal ve i gvenlii sorunlar arasnda yer alan ta, kmr ve cevher tozlarnn bulunduu ortamda alma zorunluluu, bu konudaki nlem ve tedbirlerin eksiksiz ve srekli olarak alnmasn gerekli klmaktadr. Pnmokonyoz ve silikozis gibi hastalklar genellikle madencilerde grlmekte ve madenci hastal olarak adlandrlmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 492 Madencilik sektrnde kaza trleri incelendiinde yangn, su baskn, gk ve grizu ve toz patlamalar gibi toplu lmlere sebep olan kazalar n plana kmaktadr. Doru havalandrma, tahkimat ve kontrol sistemleri bu kazalarn nlenmesi ve azaltlmasnda en nemli hususlardr. Bu sistemlerdeki eksiklik, dikkatsizlik ve yanl uygulamalar madenlerde gerekleen birok kazann temel sebepleridir. Umumi Hfzsshha Kanununda, Kanununda, Sendikalar Kanununda i sal ve gvenlii ile ilgili dzenlemeler yaplmtr. Ayrca, toplu i szlemelerinde iverenlerin bu dzenlemelere uymay ve uygulamay kabul ettii, iilerinde mevzuat ile alnm ve alnacak karar, tedbir ve emirlere uyaca yer almtr. Trk kamu sektrndeki i sal ve gvenlii ile ilgili balca kurulular alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl (SGB ) bnyesindedir. Sal ve Gvenlii Genel Mdrl (SGGM), SGM, Tefti Kurulu, Sosyal Gvenlik Kurumu (SSK), alma ve Sosyal Gvenlik Eitim ve Aratrma Merkezi (ASGEM), meslek hastalklar hastaneleri ve ilgili bakanlklar ile aratrma kurumlar ve niversitelerdir. zel sektrde sendikalar, iveren kurulular, i sal ve gvenlii alannda alan danmanlk firmalar ve alanlar, eitim kurumlar, meslek rgtleri, uluslararas kurulular ve tm sivil toplum rgtleri i sal ve gvenlii sisteminde yer almaktadr. Dnyada her yl yaanan i kazas says 270 milyon, bu kazalarn lmle sonulananlarnn says 360 bin, lmle sonulanan i kaynakl meslek hastalklar says ise 2 milyondur. Yaplan aratrmalar, Trkiye'nin i kazalarnda ylda 80 bin kaza ve 1.600 lmle Avrupa 1incisi ve dnya 3ncs olduunu gsteriyor. lkemizde i sal ve gvenlii ile ilgili nlemler Kanunu kapsamndadr. Bilindii zere 1971 tarihinde kabul edilen ve Resm Gazetede yaymlanarak yrrle giren 1475 sayl Yasas uzun tartmalardan sonra yrrlkten kaldrlm ve yerine 2003 tarihinde kabul edilen 4857 sayl Yasas yrrle konmutur. 4857 sayl Yasas 9 blm, 120 madde ve 6 geici maddeden olumaktadr. 4857 sayl Yasasnn Beinci Blmnn 77, 78, 79, 80, 81 ve 82'nci maddeleri i sal ve gvenlii ile ilgilidir. 15.05.2008 tarihinde kabul edilen, 26.05.2008 tarihli ve 26887 sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle giren 5763 sayl Yasa ile 4857 sayl Yasasnn 81inci maddesi aadaki ekilde deitirilmitir. Buna gre: "verenler, devaml olarak en az 50 ii altrdklar iyerlerinde alnmas gereken i sal ve gvenlii nlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasnn izlenmesi, i kazas ve meslek hastalklarnn nlenmesi, iilerin ilk yardm ve acil tedavi ile koruyucu salk ve gvenlik hizmetlerinin yrtlmesi amacyla, i yerindeki ii says, i yerinin nitelii ve iin tehlike snf ve derecesine gre: 1) Bir i yeri salk ve gvenlik birimi oluturmakla, 2) Bir veya birden fazla i yeri hekimi ile gerektiinde dier salk personelini grevlendirmekle, 3) Sanayiden saylan ilerde i gvenlii uzman olan bir veya birden fazla mhendis veya teknik eleman grevlendirmekle ykml klnmlardr. Sistemin merkezi i sal ve gvenlii kurullardr. sal ve gvenlii kurullarnn kurulmas iverenin sorumluluundadr. verenler, bu ykmllklerinin tamamn veya bir ksmn, bnyesinde altrd ve bu maddeye dayanlarak karlacak ynetmelikte belirtilen vasflara sahip personel ile yerine getirebilecei gibi, iletme dnda kurulu ortak salk ve gvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilirler. Bu ekilde hizmet alnmas iverenin sorumluklarn ortadan kaldrmyor. Bir baka deyile, iveren baz grevleri taerona verebilir ancak sorumluluunu taerona veremez. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 493 4857 sayl Yasasnn 81inci maddesinin karlmasn hkme balad Ynetmelik 15.08.2009 tarihinde yrrle girmitir. Sz konusu "yeri Salk ve Gvenlik Birimleri ile Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelik" esaslar ve uygulama kriterlerinin nemli maddeleri aada belirtilmitir. Ynetmelikin iverenlerin ykmllklerini dzenleyen 5inci maddesinde; "verenler, devaml olarak en az 50 ii altrdklar i yerlerinde bu hizmeti vermek iin, i yeri salk ve gvenlik birimi oluturmakla ve bir veya birden fazla i yeri hekimi ile gereinde dier personeli ve sanayiden saylan ilerde bir veya birden fazla i gvenlii uzmann grevlendirmekle ykmldrler. verenler, bu ykmllklerini, i sal ve gvenlii hizmetlerinin tamamn veya bir ksmn i yeri dnda kurulu ortak salk ve gvenlik birimlerinden alarak da yerine getirebilirler." denilmektedir. Bylece en az 50 ii altran i yerlerinde sertifikal i yeri hekimi ile sanayiden saylan i yerlerinde sertifikal i gvenlii uzman altrma ya da bu hizmetleri iyeri dnda kurulmu olan ortak salk ve gvenlik birimlerinden alma zorunluluu getirilmitir. Ynetmeliin nemli hkmlerinden biri de " yeri hekimi ile i gvenlii uzmannn, noter tarafndan onaylanm bir deftere yazdklar i sal ve gvenliine ilikin tedbir ve tavsiyelerinin yerine getirilmemesinin sonularndan iveren sorumludur. Bu defterin, istenmesi hlinde, i yerini teftie yetkili i mfettilerine gsterilmesi zorunludur." denilmektedir. Yap i defteri uygulamasna benzer ekilde, i yeri hekimi ile i gvenlii uzmanlarnn i yerlerinde tespit ettikleri noksanlk ve uygunsuzluklarn noter onayl deftere yazlmas ile bunlarn iverene bildiriminde yaanabilecek sorunlar bylece ortadan kalkacak ve hukuki tartmalara son verilmi olacaktr. Ynetmelik ile iverenlere getirilen dier bir ykmllk ise iilerin kiisel salk dosyalarnn iten ayrlma tarihinden itibaren on yl sreyle saklama zorunluluudur. Ayrca Ynetmelikte, i yeri ortam faktrlerinden kaynaklanan hastalklarn ykmllk sresi bu sreyi aan i yerlerinde, evraklarn saklanmas hastalklarn ykmllk sresine gre uzayaca, iinin i yerinden ayrlarak baka bir i yerinde almaya balamas hlinde ise, yeni iverenin iinin kiisel salk dosyasn isteyecei ve nceki iverenin de dosyann bir rneini onaylayarak gnderecei belirtilmektedir. Son yllarda zellikle ve byk lde kamu kurum ve kurulularnda rgtlenmenin engellenmesi amacyla alt iveren altrlmas yoluna gidilmektedir. Keza son dnemlerde zel kesimde de ayn ynde eilimler artarak devam etmektedir. Alt iverenlerle yaplan szlemelerde ve ihalelerde srenin bir yl ile snrlandrlarak rgtlenmenin nne geildii, iverenlerin yasalara aykr olarak asl ilerini alt iverenlere yaptrmalar, zellikle genel yatrm ve finansman kararnameleri ile getirilen ii alm kstlamalar ve hizmet alm ihale yntemi teviki, kamuda rgtlenmenin nndeki en byk engeldir. verenlerin asl ilerini alt iverenlere yaptrtmalarnn temel nedeni olarak ileri srdkleri husus, i gc maliyetlerinin drlmesi, ucuz iilik ve bu yolla rekabet ans yaratlmasn salamak iddiasdr. Bu iddia ve grlere katlmak mmkn deildir. Zira son on yl ierisinde kamu kesimi toplu i szlemelerinde dayatlan taban cretlerin dk tutulmas ilkesi nedeni ile bugn i yerlerinde yeni ie alnacak iilerin cretleri asgari cretin ok az zerinde bulunmaktadr. Dolays ile asl neden, ucuz iilik ve iilik maliyetlerinin drlmesi deil, sendikal rgtlenme ve toplu pazarlk hukuku alannda dorudan iilerin hak ve zgrlklerinin ortadan kaldrlmas amacna ynelmi etkili bir sendikaszlatrma arac olarak kullanlm ve kullanlmak istenmesidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 494 sal ve i gvenlii alannda kamusal denetim, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yaplmaktadr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, 42 maden mhendisi ve 11 jeoloji mhendisi ile saha denetimi yapmaya almaktadr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 9.500 civarndaki iletme ruhsatl maden sahalarnda denetim yapmaya almaktadr. Her iki bakanln snrl saydaki personeli ile madencilik faaliyetlerini i sal ve gvenlii ynnden denetlemeleri mmkn deildir. Her iki bakanln kalifiye gc etkin bir denetim iin yetersizdir. Kamusal denetimin de yeterli ve etkin bir biimde yaplamamas i kazalarnn artmasna neden olmaktadr. 4857 sayl Kanunu, 50 ve daha fazla ii altran iverenlerin yasal ykmllklerini yerine getirebilmesi iin i sal ve gvenlii kurulu kurma, i yeri hekimi, i yeri hemiresi ve i gvenlii ile ilgili teknik eleman istihdam zorunluluu getirerek konunun bilgi destei adresini gstermesine karn, 50'nin altnda ii altran iverenlere bu anlamda hizmet verecek kii ve kurumlar tanmlamamtr. Yasa metnindeki "ii" tabiri "toplam alan eklinde dzenlenmelidir. Zira kamu kurulularnda bile, taeron ii says iletmenin kadrolu ii saysnn zerine kmtr. te yandan iletmelerdeki asl ilerin alt iverene verilmesi suretiyle iyeri lei yapay bir ekilde kltlmektedir. yeri leinin kltlmesi, ii saysnn azaltlmasna ve neticede iverenin dier ykmllklerden kurtulmasna neden olmaktadr. sal ve gvenlii yaam hakkdr. sal ve gvenliine ilikin dzenlemeler hibir snrlama yaplmadan btn alanlar ve btn i yerlerini kapsamaldr. Kmr konusunda 20 milyar dolar civarnda ithalat var. ok ciddi bir rakamdr Trkiye iin ve planlanan termik santrallere bakn ltfen, yanlmyorsam 6-7 tanesi u anda projesi kabul edilmitir, ithal kmrle alacak termik santrallerdir. lkemiz ciddi biimde kmr zengini bir lkedir yani rezerv 12,5 milyon ton, gittike de bu artacaktr, belki 15, 17ye de ulaacaktr, yeni rezerv taramalar var. Baz altna imza attmz szlemeler ve bu uluslararas ticaret szlemesi, belli kotalar koymamz da engelliyor ama tarife d engel denilen eyler var. Trkiye de zaman zaman uyguluyor bunu. Trkiye'nin bir ulusal kmr politikas ve bir dzgn kmr haritas yok. Bu ilgili kamu kurulular ve zel sektr rgtleri tarafndan mutlaka oluturulacaktr. Eitim konusuna gelince imdi, mesleki eitim sendikann sorumluluunda ve yetkisinde deildir. Mesleki eitim, iverenlerin yapmas gereken bir eitimdir ie balamadan nce. Ama bu torba bir yasa kmt, bu yasann ierisinde, ar ve tehlikeli iler yapacaklarn eitilmesi ngrld. imdi eitimsiz iinin aaya indirilmesi yasal olarak yasak ama bu eitim Mill Eitim Bakanl bnyesinde, onun oluturaca bir eyde yaplacak, ne kadar, ne dzeyde yaplyor, henz bir bilgimiz yok ama yasa olarak getirildi. Bu konuda sendikamzn bir yasal zorunluluu da yok, yasal yetkisi de yok. sal gvenlii konusunda yle bir ey var: sal, gvenlii konusunda eitimler veriyor, gerek Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu bnyesinde eitimler veriyoruz gerekse sendikamz bnyesinde, iverenlerle i birlii ierisinde i sal gvenlii eitimleri veriyoruz burada da sendika olarak biz bunu gnll olarak yapmamza karn asl sorumluluk yine de iverendedir nk yasada yle bir tanmlama vardr: veren, iisini i sal gvenlii ynnden kusursuz sorumluluk ilkesiyle sorumludur diyor. Bu kusursuzluun iine eitim de giriyor ama sendika olarak eitimlere gidilmektedir. Mfetti denetimi yetersiz. Sanrm, on iki ylda geliyor. Mfettii bldnz zaman i yerlerine, rutin denetim yaptrrsanz Madenlerde anlk ihmallerle byk kazalara yol alabiliyor. Srekli bir yerinde denetim gerekiyor. Bunu oportnist ve karc bir sendikal rgtlk ille de olsun gibi bir yaklamla sylemiyoruz ama her maden ocann bana srekli bir mfetti dikemezsiniz, dikseniz de zaten srekli yer altnda olmas gerekir, Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 495 yerinde ve srekli denetim lazm. Avrupa Birliiyle uyum erevesinde i yeri, i sal gvenlii kurullar var. imdi, bu nceden istiari nitelikteydi, sonra yaptrmc oldu ama kurulmazsa iverenlere cezas 500 bin lira u anda, 500 lira para cezasna arptrlyor. Bu kurullar ok nemli, seilerek yesi oluyor; iveren arl var drt tane, ama olsun, yine de ii temsilcileri var ierisinde, usta temsilcileri var. Bunlar i yerinde srekli i salyla ilgili rutin toplantlar yaptklar iin yerinde ve srekli denetim asndan bu kurullarn iletilmesi ok nemli. ki ey var: Bir, yaptrm gerekten ok komik. kincisi, bu kurullarn i grebilmesi iin yine de i yerinde bir rgtlln olmas gerekiyor nk orada grev yapan ii temsilcilerinin, usta temsilcilerinin iradelerini ortaya koyabilmeleri iin arkalarnda bir g hissetmeleri gerekiyor, yerinde ve srekli denetim. Ak ocak olarak da zellikle Elbistandaki sistemi nk Trkiyede hibir yerde yok o sistem. Yani Bager Apsel dediimiz sistem bugn 54 milyon metrekp dekupaj yapyor. Yani dev bir sistem. Bunun rnekleri zaten bir tek Almanyada var. Yunanistan, at, geri tekrar kapatt zemin elvermediinden dolay. 3.500 ton arlnda makineler gerekten de Afin-Elbistandaki sistem yle bir sistem. Yani termik santralin yakt 20 milyon ton tketmektedir. ILOnun 176 sayl Szlemesinin -yirmi drt lke onaylad- Trkiyede, i sal ve gvenlii mevzuat genel olarak madenler de dhil ok byk eksikleri yok ama gzden geirilmesi gerekiyor. ILO Szlemesi bunu salayacak. Btn mevzuat gzden geirilecek, uyumluluk salanacak, birinci nokta bu. kincisi, Trkiyede sorun zaten denetim ve yaptrmdadr. 176 sayl Szleme onaylanr ve buna uyumluluk erevesinde mevzuat gzden geirilirse ve ILO denetimine alrsa nemli sorunlar zlr nk sadece madenlerde i sal ve gvenliine ilikin bir szleme bu, uluslararas standartlar getiriyor, birincisi bu. kincisi, denetim konusundaki sorunlar giderilirse iki trl, bir: Devlet denetimi yani alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn mfetti denetiminin glendirilmesi. ki: Yerinde ve srekli denetim organnn yaptrmc hle getirilmesi, sendikal rgtllk de dhil. Bu unsurlar salandktan sonra ve yaptrmlar da gncellendikten sonra zellikle para cezalar ve dier cezalar caydrc nitelikte deil. Yani sosyal bilimlerde u var, hepimiz de biliyoruz, farkl bir olgu bir tek deikenle aklanamaz. Onun iin, bir lkenin gidip de baka bir lkeden olduu gibi bir model almas sz konusu deildir, bunu takdir edersiniz nk kendi zgn koullar var ama uluslararas standartlar kendinize uyarlayabilirsiniz, kendinize uygun hle getirilebilir. MADENCLK SEKTR BAKANLAR KONSEY BRL BAKANI SMET KASAPOLU 03.03.2010 Bakanlar Kurulu kararyla Madencilik Sektr Bakanlar Konseyi kuruldu sektr tek sesli hle getirebilmek amacyla. Bu birliin almalar statsnde de konular itibaryla Yasama ve yrtme organlaryla temaslarda bulunarak sektrn nndeki sorunlarn giderilmesi iin gerekli almalarda bulunmak vardr. Sektrmzn kurumsal yeleri Trkiye Madenciler Dernei, Trkiye imento Mstahsilleri Birlii, Seramik Cam ve imento Ham Maddeleri reticileri Dernei, stanbul Maden hracatlar Birlii, Ege Maden hracatlar Birlii, Trkiye Mermer Doal Ta ve Makineleri reticileri Birlii, Altn Madencileri Dernei, Anadolu Madenciler Dernei, Ankara Sanayici adamlar Dernei, Gen Maden letmecileri Dernei, Trkiye Maden-l Sendikas, Dnya Madencilik Kongresi Trk Mill Komitesi, Madencilik Aratrma Merkezi Dernei (MAMDER), Madencilik Mavir Mhendisleri Birlii Derneidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 496 Madencilik sektr sanayi sektrnn ihtiya girdileri hatta bunlar retirken krsal blgelerde yeni istihdam imknlar yaratr, bu blgelerde bata ulam olmak zere nemli altyap gereklemesini salar. ada teknoloji, ekonomik ve sosyal yaam madencilik sektrnn gelimesine paralel olarak lkenin deiik blgelerinde benimsenip yaygnlamtr. lkemizde Zonguldak Zonguldak kmr kefedilmeden o blgenin tamamen sivrisinek yata olan bir balk denizi olduunu bilmemiz gerekiyor. Hi kimse yaamyordu. Zonguldaktan gelir nk oradan geen, aya den kiiyi sivrisinekler sokar ve her biri stma olur. Madencilik sayesinde bugn orada bir vilayetimiz var ve Zonguldak madenle birlikte anlr. Soma madenle birlikte var olmutur, Tunbilek o ekildedir, Seydiehir yledir. Yani madencilik gittii yerde tamamen yeni bir ada yaamn olumasna vesile olur. Trkiyede, Osmanl dneminde saraydan evvel elektrik enerjisini Balyadaki halk kullanmtr nk oradaki maden iletmesi kullanlan elektriin bir ksmn oradaki vatandalarmzn, kyllerimizin kullanmna vermilerdir ve elektrik lkemizde ilk defa sosyal amala kullanlmtr. Madencilik sektrnde sreklilik ok nemli, verimlilik elbette nemli ama sreklilik mutlaka zerinde durulmas gereken bir ey. nk fiyatlar oynayabilir, ihtiyalar deiebilir ama bu belirli bir sre sonra tekrar deer kazanr. Bu nedenle, dnyadaki nl irketler, hem kmr madencilii yaparlar hem altn madencilii yaparlar hem de sanayi ham maddesi olan dierlerine girerler ki birinde dk olduu dnem ekonomi dierinde mutlaka kar ve genelde kendi ekonomik durumlarn yrtme imkn bulurlar. Gelime yolunda ulusal sanayiler ve tarm sektr. nsanolu maarann nnde belki bir incir yaprayla tasavvur edilebilir nk her ey artk madensel varlklarla mmkn ama o ekilde de hayatn srdremez nk dnyada oluan bu nfusu klasik tarm yetitirme tarzyla beslemek artk mmkn deildir, orada da madencilik rn olan tarmsal gbrelerin kullanlmas zarureti vardr. Dolaysyla, o ekilde bile yaamak mmkn deildir. Avrupa Birlii lkeleri u an mthi bir panik hlindedirler Biz gelecekteki maden ihtiyalarmz, mineral ihtiyalarmz nasl karlarz? ve bunun iin muhtelif almalar var. Verheugen tamamen kendini bu olaya vermi ve ite Afrikaya ynelim, skandinavyann Rusya tarafna bakan dou ksmlarnda bir bakirlik sz konusu olabilir veyahut da mevcut maden rnlerine alternatifleri nasl deerlendiririz gibi araylar iindeler. lkemizde ne yapp yapp bu doal kaynaklarn geleceimiz iin, gnmz iin nemini ok iyi kavrayp halkmza da iletebilmemiz lazm nk halkmz madencilii tam anlamyla kavrama imknlarndan yoksun. Bu, Kzlay Meydannda, Taksim Meydannda yaplan bir olay deil, krsalda. Dolaysyla, halkmza madencilii anlatmak son derece zor. Bir de bunun stne stlk deiik oluumlar, aleyhte propagandalarn srdrdkleri srece yaplacak en nemli i, Devletin buna bak asnn srekli halka iletilmesidir. Madencilik sektrndeki mevzuat 1906da Maadin Nizamnamesiyle balyor, 1954te 6309 sayl Maden Kanunu artk Osmanl kelimelerinden de kurtularak yrrle giriyor. 6309 sayl Yasa 1985e kadar devam etti, 1985te 3213 sayl Yasa yrrle girdi. Bu da 2004 ylna kadar devam etti. 2004 ylnda bu Yasann baz maddeleri 5177 sayl Yasayla deiti buna ait uygulama ynetmelikleri de yrrle konuldu. Ancak 5177 sayl Kanunun hazrlanmasnda gzden kaan bir husus oldu7nci maddenin birinci fkras madencilikteki izinleri ynetmelie brakt oysaki Anayasa kanunda yer alr hkmn aka getirmiti. Bu nedenle, Anayasa Mahkemesi bu maddenin iptaline karar verdi. Gerekenin Resm Gazetede yaymlanmasndan itibaren bir yl da sre verdi. nemlidir bu Anayasa Mahkemesinin vurgusu nk bir kaos doacaktr, bu da lke iin zararldr ancak Anayasa Mahkemesinin bu grne maalesef Dantaymz itibar etmedi ve bundan bir ay sonra Temel dayanak ortadan kalkmtr. dedi, verilen sreyi gz nne almad ve Maden zin Ynetmeliinin yrtmesini durdu ve sektr tam bir kaosun iine dt. Yatrmn yapm, sondaj makinesini alm, dier makinelerini sipari etmi, bankaya borlanm elinden hibir ey gelmiyor, buradan oraya geip onlar yatrma dntremiyor nk mevzuatta oradan oraya gitmek iin izin gerekiyor ve ilgili kurumlar da izin vermemektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 497 Trkiye'nin zenginlii potansiyeldedir. Trkiye'nin jeolojik yaps ve bugne kadar o jeolojik yap zerinde edinilen bulgular ciddi bir arama yapldnda Trkiyede nemli rezervlerin olabileceini kantlamaktadr. Trkiyede dnya leinde rezerv olarak kabul edebileceimiz borlarmz var, trona, feldispat, mermer var bunlar dnya leklerinde nemli yataklar. Bir de bunun yannda krom, manyezit, altn, barit, selestit gibi minerallerde de varlmz dnya bilmektedir. Dnyada rnein gelimi lkeler, dnya toplam alminyumunun % 61,5ini her yl tketiyor. Gelimekte olanlar % 18,3n; in, Hindistan, Orta Dou ve dier Asya lkeleri 3,6sn ama bizim lkemiz % 0,8ini ancak tketebiliyor yani halkn istifadesine sunabiliyor. Bu, bakrda Trkiye iin 1,6; kurunda 0.9; elikte 1,6. Bu da bizim lkemizde bu metallerin elde edilii ve de halkn istifadesine sunuluunun nemli bir gstergesidir. Sektrn ekonomik gstergesi, gayrisafi mill hasla iinde madenciliin pay, Trkiyede bu 1 ile 1,5 arasnda deien oranlar. Bunlar gelimi lkelerde % 10-15 civarnda. Bizim bunu artrmamz gerekiyor. Bu artrm da mevcutlar zerindeki retimi rasyonel ekilde artrabilmek ve potansiyelde var olabilecek yeni kaynaklar bulup ekonominin hizmetine sunmaktan gemektedir. Madenciliin gayrisafi mill hslada pay % 1,3 dedik. Madenciliin blmlerini kestiler, sanayiye aktardlar ve bylece, rakamsal olarak sanayideki byme byk gzkt. rnein, yerli kmr kullanyoruz, yerli demir cevherini kullanyoruz, demir elde ediyoruz imdi. Eti Holding, Eti Maden, bor retiyor. Borun ham olan madencilie giriyor, borik asit veya pentaboraks gibi dier rnler kimya sanayiye giriyor. Bu, madencilie yaplan ok byk bir hakszlktr, dnyada da byle bir ey yok. Seramikte ayn ey, camda ayn ey yani bunlar saymakla bitmez. Dorudan doruya madenciliin girdilerini kullanan Mesela altn madenciliinin ihracat gelirini kymetli metaller diye ayr bir ey olmutur ve maden lafnn dna atlmtr. Btn bunlar dorudan doruya madencilik rn olarak ele aldnz zaman, madenciliin daha ilk etapta lkeye kazandrd rakam 24,6 milyar dolar. Bir de bunun daha st rnlerine getiimiz zaman, zaten bir lkenin temel yapsnn madencilik olduu kendiliinden ortaya kmaktadr. ABDdeki, nihai rne dayal madencilikten nihai rne dnm, yllk katks madenlerin 2 trilyon dolardr. Gayrisafi mill haslada kk kalm byme hzlar. Tabii ki madencilik byme hz olarak baz yllarda, 2004, 2005, 2006da nemli rakamlar ortaya kt ancak daha sonra, zellikle kriz dneminde % 1e kadar gerilemitir. Sektrn sermaye yapsna baktmz zaman, toplam sermaye 214 milyon YTL. Madencilikte kamu-zel toplam sermaye 3 milyar 360 milyon YTL. Toplam sermaye iinde madenciliin pay 1,75. Bu da son derece dk bir rakam olarak nmze kmaktadr. Sektrdeki yabanc sermayeye geldiimiz zaman, madencilik sektrne giren toplam sermaye 590 milyon dolar. 590 milyon dolar, 2003ten 2009a kadar madencilik sektrne giren toplam yabanc sermaye tutar. Toplam giren 47 milyar dolar, toplam girenin iinde madencilie giren yabanc sermaye % 1,3 olmak zere ok dktr. Sektrde tevik uygulamalar dediimiz zaman, maalesef madencilie zel herhangi bir tevik sz konusu deil. Hlbuki 2004 ylndaki yasada bu gndeme gelmi ve yasaya yle bir hkm konmutu: Madencilik sektrne Bakanlar Kurulunun kararyla zel tevikler uygulanr. Ama bu hibir zaman yrrle sokulan bir konu olarak nmze kmamtr. hracatta rakam Trkiyede 2009 ylnda 2,3 olarak gerekleti. Bu hlbuki 2008de 3,1 milyar dolard. Madencilikte ihracat rakam o kadar nemsenmeyebilir nk keke madende rettiklerimizin tmn biz baka sanayi rnlerine dntrp de ihra edebilsek. Madencilik sayesinde lkenin ilave bir geliri olarak alrm ama bu da dktr. Bunu da sektrn nndeki yasal ve uygulamadan doan birtakm engellemeler kalkt zaman balangta ifade ettiim yeni aramalarla o potansiyeli ortaya kardmz zaman, rahatlkta 10 milyarl rakamlar bulabilecektir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 498 Burada ihracat iindeki pay toplam ihracatta % 2,27 civarnda ama en azndan gayrisafi mill haslada yaratlann oransal olarak gene 2 mislidir. Bu da doal ta ve mermerin Trkiyede son on-on be ylda gsterdii gelimedir. Maden ihracatnda endstriyel minerallerin pay % 30,3 civarnda; doal ta, yap talar % 47,6; metalik cevherler de 21,7dir. Sektrn ihtiyac olan tevik ve destekler uygulanmaldr. Bugn Avrupada Avrupa Birlii lkeleri, memleketlerinde retilen ta kmrn ve baz zorunlu maden rnlerinin sbvansiyonunu yapmaktadr. Bizde oysaki tevik tebliinde AKT konusu olan kmr, demir hari. diye ibare koyuyorlar. Avrupa Birliinde dorudan doruya kmre bir sbvansiyon verilmemektedir ama bizatihi grlen ve bunlar da aka ey yapyorlar, ilan ediyorlar. Kmr kmr irketi retiyor, rettiini -koyuyor krn zerine- santrale satyor. Maliyeti 100 dolar, 120 dolara satyor. Peki, o santral o kmr ithal ettii zaman kaa mal edecek? 50 dolar. imdi, Avrupa Birliindeki lkeler, kmr reteni sbvanse etmiyorlar. Santrali sbvanse ediyorlar ve bylece, ta kmrn sbvanse etmemi oluyorlar. Yani burada ama nemlidir ve btn lkeler bunu yapyor ama bizde daha tevik derken bile AKT hari deniliyor. stelik, Avrupa Birliinin kapsnn civarndayz. Bunu da aka yaymlyorlar, bir beis yok, Brkseldeki toplantlarda aka konuuluyor, gayet doal. Yani lkeler doal varlklarnn deerlendirilmesinde son derece hassaslar, yle belirli sylenti veya geen fikir aykrlklarna bu ii kurban etmiyorlar. Madenciliin en byk skntlarndan biri tevik olmad gibi, madencilik faaliyetleri iin gerekli izinlerin verilmesi meselesidir. Bundan elli yl evvel, madencilik konusunda izin dendii zaman, yasada ve uygulama uydu: Vatandan tapulu arazisi, elbette ki tapulu arazide madenci bir ey yapacaksa izin almak zorundayd. Nedir? Asker blge. lkenin bekas iin Silahl Kuvvetler, mdafaa edecek, tabii ki oradan izin alnrd. Kamu binalar veya kamuya ait nemli yaplamalar, arazi deil, oralara belli mesafeler konulurdu. Bunun dnda izin sz konusu deildi nk madencilik mutlaka yaplmas gereken bir konu. Bu, dnyada da byle alglanyor. Bizde, madencilii herhangi bir kiinin kr amal icat ettii bir i kolu hline getirdiler. Her bakanlk nne bir engel koyuyor. thalatlar devreye girdi, baka trl ilemden geti, artk madenciliin laf edilmez oldu. Madenin gereklerini ifade eder tarzda bizim yasal mevzuatmz yeniden dzenlememiz art Anayasann 168inci maddesi madencilii dzenlemi Madenler kamunun maldr, uygun grd zaman zel ve tzel kiilere bu arama ve iletme hakkn devredebilir. Devrettii zaman da onun tabi olaca kurallar, yaptrmlar kanunda gsterilir. Aramalara yeterli kaynak yaratlamamaktadr. 2004teki kanun tasarsnda da bu vard. Yani maden iletmeleri yllk kazancnn u kadarn vergi d rezerv tketim pay olarak ayrr. O rezerv mutlaka bitecektir. Dolaysyla, iisi, mhendisi, makinesi, ekipman yeni bir rezervi arayp hazrlamaldr ki bunlarn hepsi devam ettirilebilsin ama maalesef bu kt. Dnyann eitli lkelerinde bu uygulama vardr. Bunun iin de bizde maden aramaya maalesef yeterli kaynak bulunamamaktadr. Hi kimse cebinde paray, kazand paray, vergisini verdii paray gidip aramak gibi riskli bir ie ynlendirmek istemiyor. Bunun zm, ite dediimiz gibi vergiden muaf, iletme dneminde, kr edilen dnemde byle bir kaynan, fonun oluturulmasna yardmc olacak bir dzenlemedir. Sorun, bu evre ve Orman Bakanl ile Enerji Bakanl arasnda srdrlen doaya yeniden kazandrma yani madencilikle bozulduu kabul edilen alanlarn yeniden kullanma arz. Avrupa Madenciler Birliinin baz almalarna itirak ettim. ek Cumhuriyetinde, Yunanistanda, Slovakyada, eski kmr ocaklarnn zerinde bizi gezdiriyor. Yar pisti, motosiklet yar alan, at yarlar pisti, bazlarnda byk bir gl, etrafnda turizm blgesi, kafeler, rdekler yzyor iinde. Bizim felsefemiz: Madenci buray alsn, doldursun, eski hline getirsin braksn. Deil, ihtiyalar deiiyor, yrelerin sosyal ve ekonomik yeni ihtiyalar douyor. stanbulda Kumburgazda linyit retilmi yerler ylece dururken bizim stanbulumuzda Kartalda orman kesip yar pisti yapyorlar. te, Batl bunu byle zm. Diyor ki madenlerin yeniden rehabilite edilirken blgenin ihtiyalar nedir, onlara uygun yapalm. O zaman bu yeniden doaya kazandrmann iine yerel ynetimler birinci derecede dhil oluyor. Bunlar gz nne alarak bir rehabilitasyon dzenlemesi yaplmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 499 Bir nc sorun, TV meselesi nk madencilik tabii krsalda yaplyor, enterkonnekte de 150 kilometre andan geiyor. Buradan hat dese son derece pahal bir olay. Mecburen iletme annda kendi enerjisini kendisi retiyor. Bu, jeneratrler, akaryakt, vesaire. Dolaysyla, onlarn da zerinde TV var, vatanda bunu alyor, kullanyor, ondan sonra da rettiini ihra ediyor. Denizdeki ihracata alan gemilerimiz bu TVyi geri ald hlde, TVsiz kulland hlde benim madencim da banda alyor, TVli enerjiyi kullanyor, bir ihracat mal retiyor, onu da ihra ediyor. O belgeyle o akaryakt giriindeki TVyi geri almaldr. Maden Kanunuyla ilgili, ynetmelikleriyle ilgili baz sorunlar var. Maden leri Genel Mdrlnde, bu madencilerimizi rencide ediyor nk yasa diyor ki, madeni buldun, iletme ruhsat iin mracaat et, ondan sonra da bu cevheri sen retebilecek ekilde tesisini, kuracaksn, ayrca da bu rezerv tam snrda cetvelle izilmi deil, bir iletme izin alan snr belirle, iletme ruhsatndan daha kk olsun. Madenci bunu yapyor, bilimsel her trl projesini de veriyor, Maden leri Genel Mdrlnden bir yetkili diyor ki ya bu sana ok diyor, iziyor, bu kadar sana yeter diyor. Byle bir ey olur mu efendim ama maalesef yapyorlar. te bu, Maden leri Genel Mdrlmzn bugn Trkiye'nin bekledii doal kaynaklardan kazanmyla uygun bilgi ve beceride bir oluum deil. Burann tamamen yeniden kurulmas, son derece deneyimli, bu iin idrakine varm personelden olumas kesinlikle zorunlu bir durumdur. Madencilikteki tesisler konusu, imar meselesi. Byk ehirlerimizde bile imar izni bir problemken, mar Bakanl, dan zirvesinde yaplacak bir cevher zenginletirme tesisinin bir kapal alan ina edilecek, bu ok zel bir durum, bunun iin bile imar izni alacaksnz benden diyor. Orada ite yemekhane yapacaksnz, imar izni alacaksnz benden diye srar ediyor. Hlbuki mar Bakanlnda yaplan bir toplantda daha evvel, ben Odalar Birlii adna katldm, orada mar Bakanlyla evet buna gerek yoktur diye anlamaya varld, alt da imzaland. Dier bir sorun; Maden leri Genel Mdrlnden, Bakanlktan kaynaklanan, temditlerde oluyor. On yllk iletme hakk var, kanun diyor ki mracaat hlinde temdit edilir. Kanuna gre iletme ruhsat minimum rnein o grupta on yl ama uzatmaya geldii zaman diyorlar ki oradaki biraz evvel hani izip de sana bu kadar yeter diyenler, bu defa da diyorlar ki sana on yl deil yl yeter diyorlar, yl uzatyorlar. Ondan sonra da bizim iimiz ok fazla, yetiemiyoruz. Ruhsat alanlarnn birletirilmesine izin verilmiyor, bir talebimiz de o. Ruhsatlar eer snrdasa birletirilebilir ama gene bir ruhsat iin ngrlen 2 bin hektar aamaz. tek ruhsat olsun, senin be tane iin bire dsn. Bunlar bir de bunun da aksini yapyorlar, dm bir saha, eski ruhsat varsa zaten snrsz yani 2 binin zerinde alanlar var. 2 binse de bunu 3e, 5e, 10a blyorlar, fazla para kazanmak iin, kk alanlar hlinde ihale ediyorlar. Zeytinciliin slah. Vegatatif, generatif zelliklerini bozucu toz duman karan, 3 kilometre mesafede yaplamaz. Bu kadar yl geti, peki, bu toz ve duman karan diyorsunuz yani gelime ve retim fonksiyonlarn bozucu toz duman. Bir Emisyon Ynetmelii var, u kadar u gaz karamazsn, u kadar oranda tozu veremezsin. Dolaysyla, bir kii geliyor, madenci arazide bir sr para sarf etmi, yatrm yapm, cevher bulmu, Tarm Bakanlndan bir arkada geliyor, bak urada tane zeytin aac var, olmaz. Zeytinlerin vegatatif, generatif zelliklerini bozucu toz ve duman karan ilemler 3 kilometre mesafelerde yaplamaz. Zeytin kanun maddesinin ikinci bendi, zeytinlik alanlarn en fazla % 15i imara alabilir. O dnemde bu Edremit blgelerinde vesaire turizm alanlar ok byk deer kazanyordu, o zeytinliklerin bir ksmn turizm inaat alan hline getirebilmek iin bunu gndeme getirdiler, bana da bak biz ne kadar zeytinleri dnyoruz diye o hkm koydular ve zeytinlik alanlarn % 15ini imara atlar. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 500 2/Blik alanlarda maden alanlar da sz konusu oluyor 2/B ormanlar iinde. 2/B gndeme geldiinde burada ormanla ilgili hususta da madencilere eer ruhsat alp bir ey bulmu rezerve olan madencilere bunu retme imknnn salanmas nemli bir husus. Madenci kazand parann zerinden her trl vergisini dyor. Btn bunlarn zerinde bir devlet hakk sz konusu. Bu da ite royalite dediimiz, Anayasaya gre devletin mal olmasndan dolay buna bir itirazmz da yok ama bundan doan devlet haklarnn datmnda bir deiiklik yapalm, teklifimiz o, bunun % 60n Kylere Hizmet Gtrme Birlikleri hesabna yatralm. Kylere Hizmet Gtrme Birliklerini biz ileri Bakanlyla grtk, konutuk, byle birlikler kurulmu, kaymakamn bakanlnda muhtarlardan oluan bir ynetimi varm, fevkalade bir sistemi, o madene ortak olmu oluyorlar bunlar. Dolaysyla, kydeki ite yal bakmevi, yolu, emesi, suyu, her eyini buradan zebilirler. evre ve Orman Bakanlnn su kirlilii ynetmelii var. Ancak, evre ve Orman Bakanlnn bu ynetmeliine ramen belediyeler kendileri ynetmelikler karmakta, u an Bursa, zmir, bu ynde ynetmelikler karmtr, uzun mesafeli alanda dahi madencilik yaplamaz ekle dntrmtr. Hlbuki uzun koruma alan 2 bin metreden sonra balar ve 2 bin metreden sonraki o uzun mesafe alannn devam ne kadar o belli deildir, o topografyaya baldr. 500 metre de olabilir, 5 kilometre de olabilir. Bunu bu ekilde kendi ynetmelikleriyle dzenlemek son derece hatal sonular getiriyor ve biz bu 7nci madde, izin ynetmeliinde zaten orta mesafede galeri patlatmas yaplmakszn madencilie izin veriyor ise bu dzenlemeyi getiriyor ama 2 bin metreden sonra zaten aktr anlamna gelir diye bunu koymamtr. Dnyada evre mhendisliinin olgusunun nedeni udur: Sanayi ve artan nfus karsnda bu tr rn ihtiyac gittike artmakta, bu hzl artla evreye ve insana byk zararlar verilmekte. O hlde, bunlarn evreye ve insan salna verdii zarar en alt dzeye nasl indiririz diye evre mhendislik birimleri olumutur, evre ilmi olumutur. Dolaysyla bir maden ruhsatn verirken, bir maden iletmesine izin verirken ED sreci de diye bir olay var, yeniden doaya kazandrma diye bir proje var, bunlarn maddi teminatlar da var. Btn bunlar madenciden veriliyor ve madencinin nne Sen bu ii yaparken evreye en az ziyan verebilmen iin u hususlar yerine getirmek zorundasn. Madencinin buna hibir itiraz yok ama baz evreci arkadalarmz bu ii kendisine meslek edinmiler bir elence gibi ve bu arkadalar o kadar cin fikirliler ki baa kmak da zorlayor bazen. Yani bana dese ki bir evreci arkadamz yle bir toplantda: u maden iletmesine verilen ED raporunda almas gereken nlemler ite urada, on tane, on bir tane, yirmi tane. Bak, bunlardan u kadarn yerine getirmemi. Yok byle bir ey. Bugn ben Avrupadaki madencilerin yesiyim diyorum, beni kutluyorlar. Bugn Avrupa ve Asyadaki altn madenciliinde uygulanan sistemin en banda Trkiyedeki iletmeler var, bu hakszlk, sevelim sevmeyelim ve dorudan doruya bu byle midir diye Avrupa Birlii zel heyet gndermitir. SANAY VE TCARET BAKANLII SANAY GENEL MDR SFYAN EMROLU 10.03.2010 Madencilik sektrnde kullanlan ekipman ve tehizatn retiminin standartlara uygun olarak yaplp yaplmad Bakanlmzca ve Genel Mdrlmzce kontrol ediliyor. Yani bunlar kullananlarn ya da alanlarn mal ve can gvenliini salayp salamad, alclarn ya da orada bu ii kullananlarn bu ekipmandan, bu tehizatlardan bekledii fayday verip vermedii hususu tarafmzca kontrol edilmektedir. CE iareti dediimiz bir belgelendirme sreci var. Bu ekipmanlarla ilgili olarak ATEX Ynetmelii erevesinde -Avrupa Birlii mevzuatdr ve aa yukar tamam u an Trk mevzuatna kazandrlmtr, seksen alt ynetmelikten oluuyor toplam- bu Ynetmelik erevesinde retilen, bu alanda kullanlan ve retilen tehizatn standartlara uygun olarak Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 501 retilip retilmedii tarafmzca kontrol ediliyor ve bu ekilde piyasaya arz ediliyor. Piyasada bir denetim mekanizmamz da var. 2009 ylnda 184 denetim yaplm, bu ATEX rnleri erevesinde, bu rnlerin standartlara uygun olarak retilip retilmedii eklinde. Bu rnlerden 44 aykr bulunmu. Bunlarda birtakm belge eksiklikleri var ama bir blm de standartlara aykr ve 16 milyar 800 bin idari para cezas uygulanmtr. ATEX Ynetmelii, Muhtemel Patlayc Ortamlarda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik. Franszca, grld zere, patlayc ortamn ksaltlmasndan, patlayc ortam. Avrupada da ATEX Ynetmelii dendii anda akla gelen ynetmeliktir. ATEX ile ilgili iki tane ynetmelik var. Bir tanesi 1999/92/EC sayl Ynetmelik. Bu Ynetmelik, patlayc ortamlar yznden potansiyel olarak tehlikeli olan alanlarn gvenlik ve salklarnn korunmasnn gelitirilmesiyle ilgili Ynetmelik. Sorumlusu da alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlmz. Bu bir patlayc ortam olan bir ekipman, bir rafineri veya bir maden oca, belli patlayc ortam olan i yerlerinin gvenlii bu ynetmelie gre salanr ve zerinde de bu iaret olur. Bakanlmzn sorumlu olduu Ynetmelik ise, bu patlayc ortamlarda kullanlan ekipmanlarla ilgili. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn sorumluluu ise muhtemel patlayc ortamlarn ilgili mevzuata gre gvenli klnmas, bu i yerlerinin, alma alanlarnn gvenli bir ekilde dizayn edilmesi, orada kullanlacak ekipmann seilmesi ve bu ekipmann da zerinde beyan edilen zellikte olup olmadnn kontrol edilmesi de Bakanlmzn sorumluluunda. kisi de ATEX Ynetmelii olarak ifade edilmekte. Bizim Ynetmelikimizin iareti ise Ex. Bu rn zerinde yani bu ortamda kullanlan bir aydnlatmadan tutun telsizdir, telefondur, hangi rnlerde bu Ex iareti varsa patlayc ortamda kullanlmaya uygun ekipman anlamna gelmektedir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn sorumlu olduu ATEX Ynetmelii ise ekipmann kullancs, rafineri, maden oca ve ne kadar patlayc ortam varsa bunlarn bu mevzuata uygun olarak dizayn edilmesi ve solda, piyasaya arz edilen o Ynetmelie uygun ekipmanlarn kullanlmas. Dolaysyla her iki kurum arasnda aslnda iyi bir i birlii ve iliki kurulmas gereklilii burada ortaya kmaktadr. ATEX Ynetmeliinin mant, btn CE iaretini gerektiren ynetmeliklerde olduu gibi, rnlerin Avrupa Birlii piyasasnda serbest olarak dolalmasnn salanmas; temel mant bu. Aslnda bu iaret rnlerin piyasada serbest dolamnn salanmasn salayan iaret CE iareti bilgisayarda olduu gibi, projeksiyon cihaznda olduu gibi. Fakat bu cihazlar veya herhangi bir madde, bu madenci kazmasndan tutun son derece elektronik cihazlar, bir i makinesine kadar, muhtemel patlayc ortamda kullanlmas amalanyorsa ayn zamanda bu Ynetmelie uygun dizayn edilmesi, retilmesi gerekiyor ve maliyet de bazen 3 katna, 5 katna kyor. Onun yannda, CE iaretinin yannda bir de EX iaretini koyarak piyasaya arz edilmesi gerekmektedir. Avrupada ATEX Ynetmelii 1 Mart 1996 ylnda yaymlanp 1 Temmuz 2003 tarihinde zorunlu uygulamaya girdi. lkemizde ise 2002 tarihinde yaymlanarak 31 Aralk 2003 tarihinde zorunlu uygulamaya girmitir Ynetmeliin amac, ynetmelik kapsamna giren, muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk deerlendirme prosedrlerine ilikin esaslar belirlemek. Burada iki tabir kyor: Bir, ekipman. ki, koruyucu sistemler. Mesela bir elektrik soketi. Bu koruma altnda yani bu soket eer muhtemel bir patlayc ortam varsa, orada patlayc ortamn olumas sz konusu ise kvlcm oluturmayacak ekilde dizayn edilmi. Bilindii zere patlama olabilmesi iin bir ortamn olmas gerekir, bir de onu tetikleyen kvlcmn olmas gerekir. Ad zerinde muhtemel patlayc ortam, aslnda hibir alma alan -maden oca olabilir, rafineri olabilir- patlayc ortam olmamas gerekir, hepsinin koruma altnda olmas gerekir ama bir olaslk vardr, her zaman iin bir gaz kaa olabilir, bir patlayc ortam oluabilir. Eer bu oluursa da orada kullanlan ekipmann kvlcm oluturmamas gerekir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 502 Sanayi ve Ticaret Bakanl olarak grevimiz de piyasaya arz edilen bu rnlerin eer bu iareti tayorsa bu gerekten doru mu deil mi onun kontroln yapmaktr. Kompresrler, dizel motorlar, aydnlatma gereleri, bunlar ok yaygndr. Maden ocaklarnda kullanlan lambalar, bu lambalardan biraz daha farkldr, belli korumalar ierisindedir. Telsiz cihazlar veya orada bir kamera sistemi varsa onlarn hepsi zel donanml cihazlar olmak durumundadr. Koruyucu sistemler ise, bir patlama veya bir kaza olduunda onun yaylmasn engelleyici baz sistemler. Bunlar da ATEX Ynetmeliine uygun olmak durumunda. Yangn sndrme cihazlar, basn koruma panelleri, sndrme sistemleri, kapama valfleri gibi bazen o patlamay belli yerde snrlamak iin cihaz ierisinde baz sistemler oluyor, eer cihaz iinde bir patlama sz konusu ise onu snrlayc baz donanmlardr. Bu Ynetmelik, baz ortamlar veya cihazlar darda tutuyor. te tbbi cihazlar, ulam vastalar gibi eitli konular, kiisel koruma eyi Bununla ilgili zel bir ynetmelik var, yine alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlmzn Ynetmelii. Silah, mhimmat, patlayc, sava malzemeleri, bunlarn zaten kendisi patlayc veya maden ocaklarnda kullanlan patlayclar vardr. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn sorumluluunda olan yani patlayc ortamlarn olduu i yerlerine ynelik, o i yerinin gvenliine ilikin ynetmelik ise burada grld zere o da yeni bir ynetmelik, 16 Aralk 1999 tarihinde Avrupa Birlii Komisyonunda yaymlanm ve 28 Ocak 2000 tarihinde zorunlu uygulamaya girmi. lkemizde ise 26 Aralk 2003 tarihli Resm Gazetede yaymlanarak ayn gn yrrle giriyor fakat 30 Haziran 2006ya kadar belli konularda bir gei sreci ortaya koymu durumdadr. Sorumluluk, i yeri sahibinin, o i yerini dizayn eden kiinin. O kii dizayn ederken alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn ilgili ynetmeliine gre i yerini dizayn edecek, oradaki ekipman seecek ATEX teki ekipmanlarn kullanld yere gre deiiklikleri sz konusu nk bunlar bir maliyet unsuru. ok riskli blgedeki ite aydnlatma lambasyla daha az riskli blgedeki aydnlatma lambas farkl. Bunlarn zerinde de iaretlemeler sz konusudur. Patlayc ortamlar, yanc, kat, sv, buhar, gaz ve tozlarn retilip ilendii, depoland ve nakledildii tm endstri dallar tehlikeli madde ve patlayc ortamlardr. Bu herkesin ilk aklna gelen ite maden ocaklar fakat burada ite kimyasal tesisler, ila fabrikalar da ciddi patlayc ortamlardr, boya fabrikalar ve bununla ilgili eitli i yerleri, petrol istasyonlar. Bununla birlikte, deirmen veya un fabrikalarnda da askda kalan tozlarn statik elektrik yklenecei nedeninden dolay patlamalar olabilmekte. Bunlar da yine patlayc ortamlar alanna girmektedir. Maden ocaklar, TPRA gibi eitli yerlerde bunlar patlayc ortamlar olarak karmza kmakta. Sabitlenmi su platformlarndan tutun da -bunlar petrol platformlar tabiibirok konuda, ite gda sanayine ynelik bile patlayc ortam sz konusudur. lkemizdeki patlayc ortamlara baktmz zaman yine burada LPG ve dier petrol istasyonlarnn dolumu ve datm tesisleri, maden ocaklar, un deirmenleri, trafo imalathaneleri, elektrikli cihaz ve tesisat imalathaneleri, frn veyahut elektrostatik boya yaplan i yerleri birok endstriyel tesiste vardr elektrostatik boya tesisleri- ham deri imalathaneleri, ak imalathaneleri, zeytinya ve dier ya imalathaneleri, boya ve tiner imalathaneleri, kimyevi tahlil laboratuvarlar gibi eitli alanlardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 503 rnn kullanlaca yere gre kategoriye ayrlmas sz konusu ynetmelie gre. Burada bata ikiye ayrlr rnler. Bir, madenlerin yer alt blmlerinde ve bu madenlerin grizu ve yanc toz tehlikesi altndaki yer st blmlerinde kullanlan tesisatlar. Bu bir kategori. Bu da yine risk seviyesine gre M1 ve M2 olarak kendi ierisinde ikiye ayrlyor. M1, yksek seviyede koruma salanabilecek ekilde tasarlanm ve gerektiinde buna ynelik olarak ilave zel koruma aralar tesis edilmi tesisat kapsar. Bu srekli almaya devam etmesi gereken cihazlar yani orada devaml risk vardr. Bir de M2, srekli almayan tesisattr. Hani bunu ara ara alrsnz elinize lamba belki kullanrsnz ama orada devaml var olan lamba, devaml orada faaliyet gsteriyordur. Bu daha riskli olduu iin daha zel donanmlara sahip olmas gerekir. Kategori 2 ise patlayc ortamlarn tehlikeye drebilecei dier ortamlar. Hani madeninin dna ktmz zaman, dier kimyasal alanlar. Bunlar da yine 1, 2 ve 3 kategori. Bu Ynetmelikte Zone 0, Zone 1, Zone 2 olarak adlandrlyor. Bu da riske gre, 1 kategori en riskli alanlar, 2, 3 kategori de daha ar. nk en donanml cihaz, en ok maliyet unsuru gerektiren cihaz, daha teknolojik bilgi gerektiren cihazlar. Dolaysyla siz az riskli olan bir yerde bu en sofistike, gelimi cihaz kullanmak durumunda deilsiniz. Bunun kararn i yeri, i yerini dizayn ederken verecek, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn sz konusu Ynetmelik ve ilgili dier tm mevzuatna gre verecek. Dizayn edilecek, bizim ynetmeliimize gre de piyasaya arz edilen rnlerden seip koyacak ve gvenli bir i yeri ortam salam olacaktr. Diyelim ki bir telsiz cihaz maden ocanda kullanlacaksa veya patlayc ortamda kullanlaca beyan edilmise zerinde CE iareti olacak. Zaten o CEnin anlam, telsizin, telekomnikasyonla ilgili baz ynetmelikleri var veya ben u bilgisayar maden ocanda kullanacam diye amalyorsam bunun CE iareti Alak Gerilim Ynetmelii, Elektromanyetik Uyumluluk Ynetmeliine gre zaten var, yanna bir de Ex iareti ilitiriyorum. Onun anlam, bu kvlcm oluturmayan, patlayc ortam olursa kvlcm oluturmayan cihaz anlamna gelmektedir. Makinelerde sadece CE iareti vardr. Diyelim ki i makinesi veya takm tezgh. Orada da birka ynetmelik var, onlar da gvenli olmak durumunda fakat orada CE iareti olduu zaman bu gvenli anlamna gelir. Burada 158 numara Onaylanm kurulu denilen bir kavram var. Avrupa Birliinden yetkilendirilmi belgelendirme kurulular. Bu ATEX Ynetmelii kapsamndaki rnlerin tamamnn da -ok az bir rn haricinde- nemli konular olduu iin, retici rnn rettikten sonra, gerekli tm almalar yaptktan sonra bir noter gibi yetkilendirilmi teknik bir kurulua gider, bunu tasdik ettirir, bir belge alr. O 158, Avrupa Birliinin vermi olduu kimlik numaras. Bu bilinir ki bir talyan kuruluu, Alman, Fransz kuruluu. ATEX konusunda henz Trk onaylanm kuruluumuz yok fakat dier ynetmeliklerin birounda var. Bu konuda da Trk Standartlar Enstitsn biz biraz daha zorluyoruz. O konuda Trk Standartlar Enstitsnn gemi deneyimi de var, ulusal belgelendirmesi vard, ATEX konusunda onaylanm kurulu olacak. Fakat sanayicilerimizin bu konuda ok sknts yok. Uluslararas dier kurulularn da Trkiyede temsilcilikleri vardr. Ex iaretini grdmz zaman bu rnn patlayc ortamda kullanlacak bir rn olduu hemen akla geliyor. II kategorisi, bu maden ocanda deil de, darda, baka yerlerde kullanlan bir ekipman olduu anlamna geliyor. Daha sonra risk seviyesine gre kendi ierisinde ikinci kategoride olan, hani birinci kategori daha riskli, orta riskte olan bir cihaz olduunu G gaz, D toz. Gazl ortamda m, tozlu ortamda m kullanlacana ve sada da reticinin ad ve adresine ynelik bir tanmlama sz konusudur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 504 Onaylanm kurulu dediimiz kurulular da TV, KEMA, bunlar bilinen. Bu rn, retici retmi, bu uygunluk beyannda belirtilen esaslara uygundur denen, tasdik edilen belge. Bu da onaylanm kurulularn verdii tip inceleme belgesi. Bu belge de teknik dosyada olmak durumundadr. Bu zaten gerekli bir prosedrdr. Bu ihtiyari deil, reticinin onaylanm kurulularna bu prosedr gerekletirmesi gerekmektedir. Bu konuda, bir ynetmelik var. Ynetmeliin zerinde ina edildii 86 tane u an iin uyumlatrlm standart var. Uyumlatrlm standart, Avrupa Birliindeki btn lkelerin kabul ettii ortak EN standartlar. Biz de Trkiye olarak bunlar dorudan kabul etmek durumundayz. Bunlar Trkeletirilse, Trkeletirilmese de Trkiyedeki sanayicinin bunlarla birlikle hareket etmesi esas. Trk Standartlar Enstits bu konuda ok baarl bir standardizasyon kuruluumuz. Bunlarn tamam ayn zamanda Trkeletirilmi durumda ama Trkeletirilmese de sanayicimiz buna uymak durumunda. Standart ynnden bir skntmz yok. Standardizasyon kurulular, Avrupann ortak standardizasyon kurulular Bu standartlar buralarda hazrlanmakta, TSE de buralarda temsil edilmektedir. Akreditasyon Kurumuna ksaca deinmek gerekirse burada, Trkiyede TRKAK oluturulmu durumda. TRKAKn misyonu, belgelendirme yapan kurulularn test laboratuvarlar veya bu ekilde onaylanm kurulular gibi belgelendirme yapan kurulularn bu ii yapabileceklerinin ispatnn salanmas. TRKAK bugn dnya ve Avrupadaki akreditasyon kurulular tarafndan tamamen tannr hle gelmitir, ok gzel hizmetler yapmaktadr. lkemizde de ATEX konusunda yok ama birok konuda onaylanm kurulularmz atanmtr. Bunlar Avrupann her tarafnda kabul grmektedir, Avrupa Komisyonu tarafndan kimlik numaras almtr. lkemizde serbest piyasa yabanc kurulular da vardr, Trk kurulular da vardr. Bizim amacmz Trk kurulularn daha ok darya almasnn salanmasdr. Trkiyede ATEX konusunda Trk Standartlar Enstitsne ksaca deinmek gerekir. Bu ATEX Ynetmelii yokken her lkenin bir ATEX mevzuat vard. Bunlarda yine ilgili standartlar aa yukar ortakt. Her lke kendine gre bir belgelendirme yapard. TSEnin de bir belgelendirme sistemi vard: TSE Ex iareti. TSEnin bu konuda bir alt yaps var. Trkiyedeki sanayi kurulularnn, ite, trafo retimi -her konuda ATEX rn retemiyoruz, bunlar ok teknolojik rnler ama- TSE tarafndan belgelendirilmi durumda. fakat bunlarn artk hukuki bir hkm kalmad iin artk o reticiler bu ynetmelie gre sistemlerini deitirmektedirler. Zonguldak Alev szdrmazlk Test Merkezi var, Kmr letmelerine bal. Bu da ok eski bir kurulu. Bu konuda teknik bilgisi olan bir kuruluumuzdur. Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlan ekipmanlarn, bizim bahsettiimiz 94/9 Ynetmeliine uygun olmas hukuki bir zorunluluk. Bu, Resm Gazetede yaymlanm bir ynetmelik. Tabii, bu bir gnde geilemeyecei iin, her ynetmelikte olduu gibi yumuak bir gei de saladk. Aradan drt be sene geti. Dier konularda da cezai uygulamalar daha sonra geldi. Bugn dier mevzuata uygun olmayan rnlerin piyasada arz edilmemesi iin her trl yaptrm yapmak durumundayz. Sanayi ve Ticaret Bakanl olarak bizim grevimiz bu ynetmelik erevesinde. Bir de biz piyasada gzetim, denetimi iini yapyoruz. Yani Devletin piyasa gzetim, denetiminin % 85i Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan yaplyor. Bu erevede bu rnleri biz retilme aamasnda, retim bitti, fabrikadan kt, tketiciye ya da o madenciyse eer kullanacak, onlar alncaya kadar olan dnemi, aamalar kapsayan zaman diliminde biz bunlar denetliyoruz ya da kontrol edilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 505 Ondan sonras alma Bakanlna ait. Yllk olarak biz 2008 ylnda il mdrlklerimiz ierisinde bizim Trkiye apnda 350 tane sertifikalanm piyasa gzetim, denetim elemanmz var. Bunu bu sene 600e karacaz. 2008 ylnda 169 denetim yapmz bu ekilde. Geen yl, 2009da 184 denetim yapmz. Bunlardan 140 uygun rn, aykr rn olarak 44 tanesi tespit edilmi. Fakat bu aykrlklarn ou giderilebilecek -ite, belge konusunda sknts var- aykrlklar ve sre vermiiz, bu aykrl u zamana kadar gider demiiz. Bunun sonucunda da 16.800 TL idari para cezas uygulanmtr. Daha nce alma Bakanlna da bizim 2003, 2004 ylnda en son da geen ay 10.2.2010da bir yazmz var. Yani bu noktada beraber alabiliriz, bu tr eyleri bize bildirin gibi. Bu denetimlerin -ben de mfetti kkenliyim- merkezden yaplmas akas birazck zor. nk sk kontrol edilmesi gerekiyor bu maden ocaklarnn. Belki daha il mdrlkleri araclyla, burada da bizim il mdrlkleriyle beraber olabilir, nk teknik mevzuat bilmesi ynyle, alma Bakanl il mdrl personeli eer burada denetim yapyorsa birlikte bu tr eyler yaplabilir. Yani biz bu teknik ynyle denetimin daha iine girebilir. Grevimiz, retim aamasndan, tketiciye varana kadar, yani o aamada da biz yapyoruz. Zaman zaman inisiyatif alarak maden ocaklarna da gidildiini biliyorum, gidiliyor, baklyor, gerekten orada kullanlan ekipmanlar mevcut mevzuatna, standardna uygun olarak yaplm m, kullanlm m? Ama daha ok o taraf, ite, alma Bakanlnn grev alanna girmektedir. Temel sorun, bu ynetmelie uygun ekipmann orada kullanlmamas. Biz, sadece, beyan ettiyse bu ynetmelie gre, o doru mu deil mi. O mekanizmada ok byk bir aksaklk yok. TK, TPRA, orada ok byk uzmanlk birikimi var. Trkiyede bu konuda iyi bir uzmanlk birikimi de var. Burada esas nokta kullanc. Bizim ekipman herkes kullansa zaten bunlar ok ey olacak. Onlar zaten mevzuat d ekipman olduu iin bizim grevimiz de alann dnda, byle bir iaretleme yoktur. Sadece maden i yerlerinde deil tm i kazalarnda bizim Bakanlk Tefti Kurulunda grevli teknik i mfettileri tarafndan incelenen tm i kazalarna ilikin kaza sebepleri incelemesi yaplr ve kaza sonucunda belli istatistikler tutulur. Sorunuza ilikin istatistikler de tutulmaktadr. Kazann olduu gn, kazann olduu saat, tabii bunlar ayrca deerlendirmek lazm. Net cevap verebilmek iin bunlar aratrp toparlayabilmemiz gerekli. Ancak zellikle vardiya balanglarnda ve sonularnda kazalarn younlatn syleyebilmek mmkndr. Zonguldakta metan drenajyla ilgili teknik nlemler nelerdir? Nasl yaplr? Bunlar orada uygulanmakta ancak bu sunum erevesinde de unu sylemek biraz mmkn, sanki yle bir yarg da olumaya balad komisyonda: ATEX uyumlu ekipman kullanrsak her eyi zeriz, kullanmazsak hibir ey olmaz gibi. ORTA DOU TEKNK NVERSTES RETM YES PROF. DR. TEVFK GYAGLER 10.03.2010 Maden mhendisinin misyonu, yer altnda bulunan doal kaynaklar en verimli ekilde karp lke yararna sunmaktr. Madencilik yaparken i sal ve i gvenliini ve evreyi hibir zaman gz ard etmemiz gerekiyor. Bu ise ancak iyi bir maden mhendislii eitimi sayesinde gerekleebilir. Eitim kalitesini belirleyen ok deiik faktrler vardr: retim yesi says ve dzeyi, renci-retim yesi oran, rencinin dzeyi, eitim mfredat, fiziksel altyap, laboratuvar, ktphane, uygun staj, niversite-sanayi i birlii, niversitedeki sosyal aktiviteler olarak saylabilecektir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 506 En nemli ey eitimde, eitim kalitesinin denetlenmesi. Maden mhendisleri hem yeterli bilgiyle hem de yeterli beceriyle donatlmaldr. Bu ise kaliteli bir eitimle ancak salanabilir. Eitim kalitesinin denetlenmesi gelimi lkelerde kurumsallam durumdadr. lkemizde eitim programlarnn AB normlarna uygunluunun salanmas gerekmektedir. lkemizde ihtiyacn ok stnde maden mhendisi yetitirilmektedir. Bugn 17si birinci eitim -birinci eitim dediim, normal sabah balyor eitim, akam saat bee kadar7si ise ikinci renim olmak zere, 24 blmde her yl yaklak 800 maden mhendisi diploma almaktadr, maden mhendisi olarak mezun olmaktadr. kinci eitim yapanlar 7 tane: Cumhuriyet niversitesi, ukurova niversitesi, stanbul niversitesi, nn niversitesi, Karadeniz Teknik niversitesi, Osmangazi niversitesi ve Sleyman Demirel niversitesi. Bunlar gndz eitim yapyorlar; snrl retim yesi, snrl fiziksel mekn, her eyi snrl. Bu sefer akam saat 5ten sonra da ikinci eitim diye, kalitesini hibir ekilde kontrol edemediimiz bir eitim devam ediyor ve ayn diplomay almaktadrlar. Cumhuriyet niversitesinde 560, Dumlupnarda 469 maden mhendisi kinci eitim say olarak ok fazla gerekten ve eitim kalitesi tartlabilir. nk hep bildiimiz blmler, hocalarn tanyoruz, niversitelerini biliyoruz, olanaklarn biliyoruz. Tabii, nerilerimin birincisi bu, ikinci eitimin kaldrlmas ynnde olacaktr. Yani daha st dzey maden mhendisi yetitirmek iin bir kere yeni maden mhendislii blmleri almamal, almamas nerilebilir. kinci eitim mutlaka kaldrlmaldr. zellikle gelimekte olan niversitelerde renci kontenjanlar azaltlmaldr. Mesela, biz ODT olarak her yl 45 Trkiyeden, 10 tane de yabanc olmak zere, 55tir kontenjanmz ve yerlemi bir niversite, laboratuvar, ktphane ABET denen bir denetleme kurulu var Amerikada. Onlar be senede, alt senede bir gelir, ODT Maden Mhendisliini denetlerler, eksik yerlerini sylerler, biz onu sre iinde onlar dzeltiriz ve daha uygun eitim olanaklar salarz. Daha geen sene yaptk bu ii. Ufak tefek deiikliklerle istenen eitimin verildiini belirtti akreditasyon komitesi Amerikadaki. imdi, bir de, ikinci eitim yapan, olanaklar az olan bir niversite, ODT ne kadar yetitiriyorsa, o kadar yetitirecek. ODT 50 kii snf ba, toplam 250 kiidir blm iinde, onlar 500 kii Yani denetlenmesi gerekli bir ekliyle, burada bir sorun vardr. Bir de yaz okullar kt bu son senelerde. Yaz okullar da kaldrlmaldr. Bu da nerilerin iinde gelecek. nk yaz okullar renci kalitesini drmektedir. En nemlilerden bir tanesi de yaz stajlar. Trkiyede otuz sene nce de bir staj komisyonu kurmutuk, biz uratk dekanlk kanalnda, Mill Eitim Bakanlna mracaatlarmz da oldu. imdi krk sene nceki staj stats neyse imdi de yle. Stajyerlere yeterli olanak salanmyor. Staj yeri bulamyor renciler. ocuklar gidecek, paralar yok nk gidince otelde kalacaklar. veren, i yeri kalacak yer vermiyor, yemek olanaklar yok. Bu renciler zaten burslu okuyorlar. yi bir staj yerine gitmek en azndan bin liradr, o renci iin ok fazla para. Yani bu staj iinin yasal olarak dzenlenmesi gerekir. yerleri staj yeri hazrlayacak, gerekirse yatacak yeri verecek, yemeklerini karlayacak, niversite destek olacak. Yani bir ekliyle bu staj probleminin zlmesi gereklidir. Blmler arasnda program farkllklar var. Sonuta hepsi maden mhendisi oluyor, bir diploma alyor ama okuduklar konular, dersler farkl. Ayn olacak ama ayn olma st seviyede eitim veren kurumlarla ayn olacak. Yoksa yetersiz eitim verenlerle ayn dzeyde olmak kolay. Hepsini st dzey eitim yapan kurumlar seviyesine getirmek gereklidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 507 gvenlii-ii sal konusu da ok nemli. imdi, alt senede bir geliyor Amerikadan ABET Komisyonu, bize alt sene nce de gelmilerdi. Geldiklerinde Sizde i gvenlii-ii salyla ilgili eitim dzeyi dk, verilen ders says az. dediler. Biz onun zerine yeni bir ders koyduk, i gvenlii-ii sal, i kazalar, meslek hastalklar diye. Bu, uluslararas kabul edilmi bir ey ama dier blmlerin ounda yok. Mesela, bu da bir neri olarak girecek. Muhakkak i gvenlii-ii salyla ilgili ders olmas gereklidir. Maden mhendislii eitimini istenen dzeye getirebilmek iin bir kere retim yesi says yeterli olmaldr. Say olarak bizde 10 profesr, 2 doent, 1 yardmc doent, 2 retim grevlisi vardr; 13 kii Bakn, blmleri inceleyin, yani 3 profesr olan iyi blm olarak geiyor, 7 retim yesi olan iyi olarak gemektedir. renciye gre retim yesi says nemli. Gelimi lkelerde profesr, doent, renci says oran 14-15tir, daha fazla olmamas lazmdr. Yani her 14-15 renciye 1 doent, profesr dmeli. Ama bakyoruz, bu, 40lara, 50lere kyor baz blmlerde. Onun dzeltilmesi gereklidir. retim yesinin seviyesi de nemli. Bir inaat mhendisliinde 2 profesr alyorsunuz, ikisi de profesr, her eyi ayn ama bilgi seviyesi arasnda 10 kat fark oluyor. O zaman, retim yesinin seviyesi de, kalitesi de, tabii, kalite demeyeyim, bilgi dzeyi de nem kazanmaktadr. Yeni madencilik teknikleri, bilgisayar uygulamalar muhakkak mfredata konmas gerekli, temel eitime, fizik, kimya, matematik, birinci snf derslerine ok nem veriyorlar ve artk eitimlerinde ok detaya inmeden genel kapsamlar veriyorlar. Bitirdikten sonra, yksek lisansta uzmanlklara giriyorlar. Yani bu tr olunca, deiik uzmanlk dallarnda eitebiliyorlar. gvenlii-ii saln aynen vermektedirler. Bilgisayar uygulamalar. Muhakkak derslerde bilgisayar uygulamas yaplmaldr. Yani bu nemli, nk artk gnmzde her ey, yle kitap oku, yaz filan yok, bilgisayar programlarn kullanarak belirli seviyeyi yakalamak lazmdr. letme, maden mhendislerinin grevidir. letmede jeoloji anca yardmc eleman olarak gelebilir. Yani jeoloji hibir ekilde fenni nezareti olamaz. nk ald dersler itibaryla maden mhendislerinin grevidir. MTAda bir tnel vard, biz oraya gtrrdk rencileri. Biz maden blmnn arkasnda bir galeri aalm dedik, aratrdk sa solu ama onun bakm, yani bir kaza olsa ne olacak ne bitecek, vazgetik. Staj olanaklar salanrsa, ocuklar, ilk stajlarnda her eyi ocak iinde grebilirler. tane rezerv snflandrma var. Bir, eskiden kullanlan, MTAnn kulland. kincisi, bu Reserve Estimation Community diye var. Bir de Birlemi Milletlerin rezerv klasifikasyon sistemi var. Birlemi Milletlerin klasifikasyonu TKyi bunu 95ten beri kullanmaya alyor. Tm dnyadaki rakamlarla, mesela 1, 1, 1, ok gvenilir, jeolojisi ok iyi, retimi kolay, ok para getirecek, en iyi rezerv 1, 1, 1. imdi, bu klasifikasyon zerinde deiik toplantlar yapyor Birlemi Milletler erevesinde ama MTA ve dier bir grup dier klasifikasyonu sundular orada. Byle bir snflandrma var ama TKde orada on senedir Birlemi Milletler klasifikasyonla ilgili alyor. Birlemi Milletler esas emsiye, dierleri onun altnda olan eyler. Rezerv gvenliinin altna imza atmak pek kolay bir i deil. zellikle bu para ii girince, rezerv borsaya girince, bankalar kredi verirse onu kontrol edecek merci kim? O kritik nokta bu bence. Yani ben burada bir imza atacam, o rezerv gvenilir olacak, u kadar para deeri var. Resm bir imza da, mhr de olabilir. Ben onu bankaya gtreceim, kredi alacam ama bir almaya balayacam ki ekonomik deeri olmayan bir cevher. Ayn ekilde borsa iin, alacam borsadan hisse eylerini satacam -fazla bilmem borsa terimlerini- ondan sonra bakacaklar ki bir ey kmayacak. Yani bu tr aksaklklar olabilir. O nedenle ok dikkat etmek lazm. Eer MGEM stlenecekse bu resm kurulu eyini, mhrleyip borsaya, bankaya kredi iin verilecekse MGEMin de ok dikkat etmesi gerekmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 508 Arama aamasnda, sene arama ruhsat alyor hi sondaj yapmadan, bulduunu raporluyor mesela; o yanl. Trk Standartlar Enstitsnn kmr madenleri iin bir sondajn ne kadar mesafeye kadar etkili olduu belli. Bunlarn hepsinin bir araya toparlanmas gerekli. Deiik cevhere gre sondajn etki mesafesi belirlenebilir. Burada jeostratejiksel yntemler uygulamak lazmdr. Deiik kurulular var sondaj yapan. Mesela, MTA sondaj yapar, ite DS sondaj yapar ama bir merkezde bu sondaj verileri toplanmaz. Bu ok nemli. Bir sondaj milyonlar lira yani. O sondaj yapar, su sondaj yapar, kmr keser, o orada kalr. br cevher ararken su keser, brnn haberi olmaz. Elektrik Ett sondaj yapar, ite baraj iin sondaj yaplr. Bunlarn bir merkezde toplanmas lazm; tm karotlaryla, bilgileriyle. Bu byk eksikliktir. Sondajn says nemli deil, sondaj nereye yapacanz nemli. nk burada sondaj yaptnz, 100 metre ileride ayn olacan tahmin edebilirsiniz, oraya sondaj yapmayacaksnz. Belli bir mesafenin dnda nk sondaj aralklar ne kadar sk olursa sondaj maliyeti o kadar artar. Onun iin sondaj yerini bilirlerken de dikkat etmek gerekir. EVRE VE ORMAN BAKANLII DOA KORUMA VE MLL PARKLAR GENEL MDR MUSTAFA KEMAL YALINKILI 17.03.2010 Genel Mdrlk olarak, doal kaynak deerlerinin ve buna bal olarak ekolojik ve biyolojik zenginliimizin korunmas ve gelecek nesillere aktarlmas ana vizyonumuzdur. Misyonumuz ise koruma, kullanma dengesini gzeterek doal kaynaklarn srdrlebilirliini salamay ve biyolojik eitlilik stratejimize uygun olarak planlarla sahalarmzn ynetilmesini ve mahallinde, halkn kabullendii, beraberce ynetilen ve denetim sisteminin bu ekilde kurulduu yerellemedir. Genel Mdrlmzn faaliyet alanlar, mesire yerleri, koruma alanlar -mill parklar, tabiat parklar, tabiat koruma alanlar, tabiat antlar- Ramsar ve dier sulak alanlar. Ramsar alanlarndan kast, rann Ramsar kentinde imzalanan Ramsar Szlemesine dhil olduumuz iin sulak alanlarmzdan bazlarn uluslararas neme sahip olan bir ksm sulak alan buraya dhil ettirdik. Ramsar alan denilince bu alanlar kastediliyor. Av ve yaban hayat itigal alanmz, bir de habitat tr koruma faaliyetleri. EDlere katk salyoruz, gr veriyoruz, uluslararas szlemelerin takibidir. Trkiyede korunan alan statleri ok fazla. Mill park, tabiat park, tabiat ant, tabiat koruma alanlar, yaban hayat sahalar, rnek avlaklar, Ramsar ve dier sulak alanlar, mesire yerleri. Dierlerinden de hassas ekosistemler-tr habitat koruma sahalar, ex-situ dediimiz kendi alan dnda koruma, yeri dnda koruma sahalarmz var, Potansiyel Natura 2000 alanlar. zellikle Avrupa Birlii mevzuatna uyum erevesinde korunan alanlar tek bana stat olarak kalmayacak, ekolojik koridorlarla birlikte bir tabiat koruma alan oluturulacak. Bunlara da Avrupa Birlii Natura 2000 alanlardr. Mevcut statlerimizin korunduu ve bunlarla ilgili ilemlerin yapld mevzuatlarmz unlar: 2873 sayl Mill Parklar Kanunu, 4915 sayl Kara Avcl Kanunu, 2872 sayl evre Kanunu uyarnca kartlan Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii, 380 sayl zel evre Koruma Alanlar Hakknda Kanun Hkmnde Kararname, 6831 sayl Orman Kanunu, 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunudur. Mill park, biyolojik deerler, doal oluumlar, doal kaynak deerleri, tarih arkeolojik deerler, zgn kentsel ve krsal insan yerlemeleri ile insan hayatna ilikin zgn deerleri barndran alanlardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 509 Trkiye hakikaten biyolojik adan ok zengin bir lke. Sebebi de, dnyada yirmi be tane scak nokta var biyolojik eitlilik asndan. Bunlar ayn anda zerinde bulunduran lke var, Trkiye, Gney Afrika ve in Halk Cumhuriyeti. Kars-Kafkas blgesi, ranTuran biyolojik corafik blge, bir de Akdeniz bitki corafyasn da ierisine alan scak noktalar Trkiye'nin zerinde buluuyor. ok mikro iklimlerin olutuu ok sayda flora blgesi var. Avrupa Ktas bir btn olarak bir tarafa, Trkiye lke olarak bir tarafa. Avrupa ve Bat Asyann drt ana ku g yolu var, Bat Palearktik Blge diyoruz. Drt ana g yolundan iki tanesi Trkiye zerinden geiyor. Milyonlarca ku soumayla birlikte gneye, snmayla birlikte kuzeye olmak zere senede iki kez lkemiz zerinden g ediyor. Bunlar sulak alanlarda dinleniyorlar, besleniyorlar, kn baz souk devreleri Trkiye zerinde geiriyorlar. Netice itibaryla Trkiye yaban hayatn bu bakmdan zenginletirmi bir lke. Durum byle olunca faunas ok zengin Trkiye'nin, ok sayda hayvan tr vardr. Biyolojik eitlilikte yirmi yedi Avrupa Birlii yesi lkesiyle durumumuz yle: Avrupa Birlii lkeleri artk aratrmalarn bitirmi, ok detay almalara girmiler, artk bakteri dzeyinde alyorlar. Biz ise daha flora ve faunamzn drtte 3n ancak tespit edebildiimize inanyoruz, drtte 1i daha geride, aratrmalar devam ediyor. Avrupa Birlii lkelerinde flora bitki tr olarak 12 bin, Trkiyede 11 bin bitki trmz var. Fauna, yani hayvan tr says btn Avrupa Birlii yesi yirmi yedi lkede 60 bin, Trkiyede 80 bin. Trkiye ktann birleiminde. Biyocorafik blge bakmndan ayn anda blgeyi zerinde bulunduran bir Gney Afrika Cumhuriyeti var, bir de Trkiye var. Dolaysyla biz biyolojik zenginlik bakmndan Gney Afrikadan sonra dnyann en zengin ikinci lkesi durumundayz. Dnyada Biyolojik eitlilik Szlemesine taraf olan 197 lkenin en nde gelenlerindeniz ve u anda biyolojik eitlilik stratejisini lke baznda hazrlayan, uygulayan elli lke ierisindeyiz. 2008-2012 stratejimizde Devlet Planlama Tekilat tarafndan kabul edilmi ve uygulanr duruma gelmitir. lk teknik komitemizi -kurumlar aras komitedir bu23 Kasm 2009 tarihinde yaptk ve orman, tarm, ky ve deniz, step ve da ekosistemleriyle alakal stratejilerimizi uygulamaya koyduk. Hem madencilik olsun hem turizm olsun hem sanayi olsun ama bunlar yaparken doann ve gelecek nesillere braklmas gereken tabii deerlerin farknda olmamz gerekiyor ki zaten strateji bunlar ihtiva etmektedir. Avrupann bile gpta ettii bir veri tabanmz var. Buna Nuhun Gemisi Biyolojik Veri Taban diyoruz. Arazi almalar hemen beraberinde geliyor ve daha sonra planlamaya geiyoruz. Nuhun Gemisi Veritaban 18 Ekim 2007 tarihi itibaryla kurumsal i yapdan ziyade dardan da kullanclara ald ve aktif olarak gnde bin kullancs var, srekli veriler geliyor. Merkezde bir ekip bunlar alyor, rafine ediyor, doruluyor ve GPS koordinatlaryla beraber hangi trmz, nerede, hangi sulak alanda ne bitkimiz var; limnologu bala bakyor, ornitologu kuuna bakyor, biyologu da dier bitki, flora, faunaya bakyor. Dolaysyla rafine bilgiler Nuhun Gemisi Veritabannda 200 bine ulamtr. CBS ortamnda btn korunan alanlar snr bilgileri kurumlarn paylamna almtr. Yatrmclar, CBS (Corafi Bilgi Sistemi) ortamnda hangi alanlarn krmz alan olduunu 17 Ekim 2008 tarihinden itibaren bilgisayar zerinden girebiliyor ve bu alanlarda izin alp almama noktasnda ya da faaliyet yapp yapmama noktasnda fikir sahibi oluyorlar, kurumlar da yle. Yani bir alanda eer bir izin verilecekse evre ve Orman Bakanl sitesi zerinden TBSten (Trkiye Bilgi lem Sisteminden) giriyorlar ve bizim buradaki Corafi Bilgi Sisteminde krmz alanlarmzn net koordinatlaryla birlikte tespitini yapyorlar ve oralarda izinlerini artk buna gre ekillendiriyorlar. Bylece yatrmlarn gecikmelerinin nne geilmi oluyor ve izleme sistemiyle birlikte biyolojik eitliliimiz de artk kontrol altna alnm olmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 510 Sistematik koruma yaklam ile; sadece biyolojik veri kullanmyoruz, tr dalm verileri, ekolojik hayat zinciri haritas biyolojik; Trkiye gelien bir lke, sektrlerin nne sekte vurulmamas lazm, koruma yapmann mali bedeli, biyolojik eitlilie etkiler, kalknmal koruma frsatlar da sosyoekonomik frsatlar olarak dikkate alnyor. Biyolojik verilerde bitkiler, byk memeliler, kk memeliler, kular, kelebekler, srngenler, amfibiler. Landsat uydularndan, uydu haritasndan bitki rt snflarn alyoruz. Hemen arkasndan biyolojik dier veriler, nadir ve endemik bitki trleri, kelebek ve byk memeliler katman. Sosyoekonomik veriler olarak btn kurumlardan mutasavver projeleri dhil, mesela Maden lerinden, Elektrik leri Ett daresinden, Kltr ve Turizm Bakanlndan, Devlet Su lerinden, Karayollarndan, hepsinden tek tek mutasavver projeleri dhil hepsini alyoruz, saha zerine yerletiriyoruz. Bylece bizim amzdan doay etkileyecek kriterler ortaya kyor ve haritalarmz Arc Gs ve DRS programlaryla tehdit altndaki blgeler, rahat korunacak blgeler olarak koruma maliyeti en ucuz fakat biyolojik eitlilik etmenleri bakmndan en nemli sahalar belirleniyor. Uydu haritalaryla da desteklenen ve bilimsel veriler dikkate alnarak ortada en yksek biyolojik eitlilik, minimum maliyetle koruma, minimum alan ve maksimum etkili koruma hedefiyle alanlarmz tespit ediliyor. Avrupa Birlii mevzuatnda da byle bir durum yok. Natura 2000 alanlarnda btn projeler, planlarda eer az nce sylediim gibi Ekolojik etki deerlendirmesi yapldnda trler, habitat, bunlar ne kadar etkileniyor ve bunlara ynelik acaba tehdidi azaltc unsurlar, tedbirler almak mmkn m? eklinde deerlendirmesini yapyorlar, yle izin veriyorlar. Buna ynelik olarak plan hiyerarisinde Uzun Devreli Gelime Plan veya adna ynetim plan diyebilirsiniz, bu planlar yaptrp ondan sonra karar veriyoruz. En byk problem planszlktan kaynaklanyor. Plan olmayan sahalarda Plan yapldktan sonra gerekli izin ilemleri yaplacaktr. eklinde yaz vermek zorunda kalyoruz. O zaman da ahs bekliyor, yatrmc bekliyor, tabii i iten geiyor ve vatanda ile Devlet arasnda bu sefer gven problemi yaanmaktadr. Uzun Devreli Gelime Plan dediimiz 1/25000 lekli planlar, bunun altnda alt planlar, eylem planlarnda maden de dhil btn izinler, nasl izin verilecei dhil btn kriterler yer alyor. Hemen arkasnda uygulama imar planlarmz var, imar planna, imara uygun olan yerlerdir. 6831 sayl Orman Kanunu der ki Orman arazileri imara konu edilemez. Ama Mill Parklar Kanunu bir koruma kanunudur, 1983 ylnda karlmtr ve bu kanunda mesela Marmaris bir mill parktr, ierisinde ehir var. Dolaysyla insansz bir koruma dnyann hibir yerinde ngrlmedii gibi mevzuatmzda da ngrlmemektedir. Tek problem planszlktan kaynaklanyor. Plan da gnn artlarna gre revize etmek gerekiyor, korumakullanma dengesiyle ierideki biyolojik eitliliin devamn salayacak nlemlerin alnmas lazm. Neticede dier alt planlar yaplmaktadr. Mill park alanlar, 41. 42ncisi yolda, Bakanlar Kurulu karar istihsali iin bugn itibaryla gnderildi, Amasya Borabay Mill Park. Gzel bir mill park oluyor. Tabiat park 42 oldu, en son Sera Gl Trabzon ilan edildi. Seksen bir ile seksen bir tabiat park projemiz var, u anda krk ikideyiz. Tabiat koruma alanmz 31, tabiat antmz 105, yaban hayat gelitirme sahamz 79, uluslararas dzeyde sulak alanmz 135, ulusal dzeyde olanlarla beraber 500 civarndadr. Kaplumbaa koruma alanlarmz var, 250 kilometrelik bir ky sahilidir, 20dir. Fok koruma alanmz var, 5. zel evre koruma blgesi var, zel evre Koruma Kurumu tarafndan her trl ileri deruhte ediliyor, 14 saha. Toplam 473 sahada yaklak 4,5 milyon hektar alanmz koruma altndadr. 21,7 milyon hektarlk bir saha koruma altndadr aslnda Trkiyede. Dolaysyla Trkiyede aslnda korunan alanlar Avrupa Birlii dzeyinin zerindedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 511 Erzurum Nene Hatun tarih mill park. u anda Malazgirti alyoruz. Sarkam, Ar Da, Gala Gl, Sultan Sazl, Tek Tek Dalar, neada, Longoz Ormanlar, Yumurtalk Lagnleri, bunlarn hepsi son alt ylda lkemize kazandrlan mill parklar. Son alt ylda 22 tabiat park, 2009da 9 tabiat park ilan ettik. 2010da zerinde altmz alanlar: Uak Ulubey Kanyonu, Edirne kr Paa Tabyalar, Konya Karapnar Jeoloji Park, Karabk Yenice Ormanlar, Elz Harput, Hatay Amanos Dalar, Erzincan Gmhane Spikor Da, Artvin Bilbilan, Ordu Perembe Yaylas, Mu Malazgirt, Amasya Borabay -ki bitti saylr bu yani Bakanlar Kuruluna gitti- Konya Derebucak Maaralar olmak zere yeni mill parklardr. 2010daki dier tabiat park hedeflerimiz var. Trkiye maara cenneti. Maden Tetkik Aramann verilerine gre 50 bin, ad olan 20 bin ve eko turizme alabilecek 3 bin maaras var Trkiyenin. Buralarn eylem planlaryla birlikte almalarna baladk. Planlar zel sektre ihale etmeye baladk. zellikle orman amenajman planlar yapanlar, koruma amal imar planlar yapanlar da artnamelerle dhil edince yeni bir sektr ortaya kt ve bu sektrde artnamelerde niversite hocalarnn danmanln ngrdmz iin niversitelerin biyoloji, ekoloji, dier btn blmlerinden hocalar da danman almak suretiyle hocalarmz artk ayaklarnda botlar dalara kar oldular. Neticede, korunan alan planlamasnda 2009 ylnda baknz yaklak 15 art 12. 2012de btn planlarmz bitireceiz ve plan olmayan hibir yeri de ilan etmeyeceiz. 2009 ylnda tamamlanan planlar arz ettim, 27 plan bir ylda. lk mill park ilan 1958dir. 1958den 2002 yl sonuna kadar yaplan plan says 12dir, 44 ylda 12 plan. Bir ylda 27 plan. Dolaysyla hakikaten sistematik allrsa baarlmaktadr. Trkiye uluslararas anlamda tabiat koruma anlamnda ne kadar szleme varsa altna imza atmtr, bir tek Bonn haritir. Bonn ise zellikle ku g yollar, gmen kularn g yollarnda sanayileme, gelime, endstri, turizm benzeri faaliyetlerde kstlamay ngryor. Trkiyenin stnde tamamen bir biyolojik trafik var. Bu trafiin eer altta iz dmn alrsak Trkiyede hibir i yapamaz duruma geliriz. Onun iin de Bonn Szlemesinde ekincemiz var Dileriyle birlikte. Avrupa Birliinin habitat ku direktifi CITES Szlemelerini adapte etmek iin bir alma yaptk % 100 uyumu salayacak ekildedir. Cumhuriyet tarihinde toplam keklik ve sln retim istasyonumuz 3 taneydi, 2007 yl sonuna kadar, 2007-2009 arasnda 4 tane keklik ve sln retim tesisi atk. uhuttaki ilk retimlerin kmasyla beraber u anda 5.000 kekliimiz vardr. Almanyann 8 endemik bitki tr vardr, Trkiyenin 3.500 endemik tr vardr. Fransann 7-8 tane endemik bitkisi vardr, Trkiyenin 3.500 dolaysyla Trkiye hakikaten her bir tr bir marka yapabilir. Mesela srf Anadolu yaban koyunu Anadolunun ko yiitleridir, dnyann her yerinde lanse edilebilecek kadar nemli bir trdr. Av deeri 50 bin dolardr, minimum. spanyadaki fuarda 75 bin dolardan sattk, bir tek koyunu. 350 normal koyunu besliyorsunuz, bir tek Anadolu yaban koyunu etmiyor nk Trkiyeden baka hibir yerde yok ve hakikaten ok nemli bir tr. te, fok ve Eber sarsn grdnz. Eberde var, baka yerde yok, dnyada sadece Eberde var. Ttoy kuu, Anadolunun asil kuudur, 20 kilo arlndadr, ok orijinal bir trdr. Dier trlerden 2010 ylnda eylem plan yaplan trler var. 2010da 20 tane sulak alann plann bitirmeyi hedeflenmektedir. Trkiyenin 79 yaban hayat sahas var. Bunun 9unu 2009 ylnda bitirdik, 2010da da 15 sahann ynetim planna baladk. En son 1 tane ilave yaptk, 16 sahay 2010 ylnda bitirilecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 512 Tabii bazen yatrmclar geliyor, izin istiyorlar. Kara Avcl Kanununun 4nc maddesi son derece ak. Burada yaban hayat sahalarnn dnda bile olsa hibir yap ve tesise izin verilmiyor ama bir tek art koymu kanun: Onaylanm planlarda ngrlen tesislerin dnda. Eer ekolojik etki deerlendirmesinde yaban hayat sahasnda bir faaliyetin yaplmas planda onaylanm ise dolaysyla bu faaliyetin yaplmas mmkn ama bu faaliyetin yaban hayat sahasna zarar verene bir faaliyet olmamas gerekmektedir. Deniz kaplumbaas diyoruz, koruma diyoruz insanlar tedirgin oluyor ama bir kaplumbaay grd zaman Avrupa mavi bayra veriyor. Dolaysyla kaplumbaa kadar akl olan bilir ki o bayrak o kaplumbaayla zdelemi durumdadr. Zaten yatrmc da bunun farknda, hemen ibraz ediyor, bizden bir belge alyor, mavi bayrak alrken gtryor, Benim sahilime kaplumbaa geliyor. diyor. Bunu deyince zaten orann temiz bir deniz olduu tescillenmi oluyor. Dolaysyla temiz evre turizmin garantisi ve rekabetin de gelecee aktarlr biimde ana unsuru durumundadr. Avrupa Birlii, btn lkeler Dnya Doa Koruma Birliinin tanmn esas almtr, kategorilerini esas almtr. Ufak tefek farkllklar vardr lkelerin durumuna gre nk hepsi Akdeniz kuanda yer almyor, kuzeydeki baka lkeler farkl durumdalar. Bazen basnda da yer alyor, ite Mill park sahalar ierisinde kltrel ve tarih olanlar filana verelim, unu da olanlar bu tarafa verelim. Dnyada byle bir ey yok, Avrupa Birliinde byle bir ey yok, hepsi btnlemi, et trnak gibi. IUCNnin tarifi ak: Biyolojik eitliliin, doal kaynaklarn ve bunlarn iindeki artk birbirine gemi i ie kltrel kaynaklarn korunmas ve devamnn salanmas iin ayrlan ve kanun veya dier etkin vastalarla korunan kara veya deniz paralar. Su iin ekolojik izin sistemimizi kurduk. Koruma stats olan alanlarda kaynak deeri akarsuya baml ise yaplacak faaliyetler tanmland, kaynak deerleri akarsuya baml deil ise tanmland ve uluslararas kabul edilen sistemler. Mesela Tennant Yntemi. Tennant Yntemi eer bir yerde trler, orada bulunan biyolojik kaynak deerleri o akarsuya baml deilse, baka kriterlerden dolay ise oradaki zenginlik hemen, otomatik olarak, hi bekletmeden bir gnde su btesinden Tennant Yntemi ile % 10 ile 30 arasndaki bir deeri tarif ediyoruz. Dierlerinde ise trlerin ihtiya duyduu su miktarlarnn hesap edilerek mevsimsel olarak gemi yllardaki suyun da miktar dikkate alnarak o trn yaamnn devamn salayacak bir dzeyde karar verilmi oluyor ama kamuoyu bunu bilmiyor. Dolaysyla suda problemimiz kalmamtr. Madenci Bakanlmza mracaat etmeden btn ilemlerini tamamlam oluyor, ruhsatn alm oluyor. Tam geliyor son aamaya, yatrm aamasna diyorlar ki: Buras mill park. Yatrmc, Ben btn ilemleri tamamladm, nasl memleketin nne engel olursunuz, nasl bir yatrm engellersiniz? diye suluyor hakl olarak nk batan bilmiyor ki. Eer ruhsat verilmeden nce -ki bugn arkadalarmz da son tasla getirdiler, Maden leri Genel Mdrl de zaten bu noktaya geldi- nceden bu sahayla alakal veriler elinde olursa, izinde, ruhsatta problem yaanmayacaktr. Avrupa Birlii: Bu kanun kapsamndaki korunan alanlarda ynetim planlarna uygun olarak yaplacak plan, proje ve yatrmlara izin verme yetkisi Bakanlmza aittir. denmektedir. Tabiat koruma alanlar, planda lokal olan ok nemli biyolojik rezerv, biyolojik depo anlamndaki yerlerde ise kullanm izni, irtifak ve intifa hakk tesis edilemez diyoruz. Ancak bu alanlarda lke dzeyinde yle bir fayda var ki, yani biyolojik eitlilii kimsenin gz grmeyecek, belki savunma, belki yle bir yatrm olacak ki stn kamu yarar ve stratejik kullanm gerektiren kullanm izni, irtifak veya intifa hakk istenecek ise o zaman biz artk diyoruz ki: Konu bizden kt, bizim karar vereceimiz bir aama deil, o zaman Bakanlar Kurulu kararyla stn kamu yarar dikkate alnarak izin verilebilir. Avrupa Birlii de mevzuatnda bunu ngrmtr. Natura 2000 alanlarnda ayn maddeler vardr, habitat ve ku direktifinde bu esaslar dhilinde almalarn yapyorlar. Tabii, Avrupa Birliine girince Trkiyenin mevzuatndaki bu husus bir ilave artla daha karlaacaktr girdii noktada. O da u: Bu gibi alanlarda gerektiinde Komisyon yerinde inceleme yapmak zere uzman tayin etme hakkna sahip olacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 513 4915 sayl Kara Avcl Kanununun 4nc maddesinde ak ve net olarak diyor ki: Bu sahalarn dnda dahi olsa -iindeki faaliyetler bir tarafa- bu sahalara olumsuz etki yapabilecek faaliyetlere izin verilmez. HESleri deerlendirirken, su rnleri belli bir kritere de balandndan, bilimsel komisyonlar eliyle bu sahaya etkisinin olumsuz olmad, daha ziyade HABITAT zenginletirmesi olaca eklinde eer bilimsel rapor gelir ise planlarda bunu dikkate alyoruz. nk temiz enerji olarak bizim de tercih ettiimiz bir enerji trdr. Ama madenlerde biraz farkl. Maden leri Genel Mdrlnn de kabul ettii zere, en byk sknt ta ocaklar ve kum ocaklarnda yaanmaktadr. imdi bunlar maden snfna girdii iin her hlkrda bu sahalarda izin verildii zaman sahalarn yaban hayat zellii kalmayacaktr. Kamu yarar adna ticari iletmecilik yaplmayacak olan yerlerde ta ve kum ocaklarna daha nce alm olan yerler var ise malzeme alm eklinde izin verebiliyoruz. Yani ticari kullanm olmayacak, ta oca eklinde iletmeyecek, kum oca eklinde iletmeyecek, ancak, ky yolu yapacaksa veya ite kamu yararna bir yerlerde kullanma olacaksa bu sahalarn ierisinde bu faaliyetleri yrtebilir diyoruz. Bunu da yine planlarda mutlak koruma alanlarnn dnda braklmtr. 4,5 milyon hektarn 1,5 milyon hektar yaban hayat koruma-gelitirme sahalar. 1,5 milyon hektarnda u ana kadar toplam planlanan alan says 9. Dolaysyla 70 saha planszdr. Kara Avcl Kanununun k tarih 2003 yldr. Btn ynetmeliklerle beraber 2005 ylnda iin nasl yaplaca tariflenmitir. Altm yedi yl 3167 sayl eski Kara Avcl Kanunu uyarnca allmtr. Uluda Mill Park, Uludada volfram var. Mill Parklar Kanununun 11inci maddesi petrol ve dier bunun gibi stratejik madenlerdeki izin sistemini belirlemi. Eer mill parkn mutlak koruma alannda deilse, talep zerine 11inci madde uyarnca Bakanlar Kurulu karar istihsal edilebilir. Mill parklar da byle. Yani yer alt, yer st, iletmecilii ne olursa olsun. Yani 11inci madde, petrol ve deerli madenlerle alakal mill park sahalarnda Bakanlar Kurulu karar istihsaliyle olayn zmlenebileceini gstermektedir. Japonyada btn korunan alanlarda her trl tesisi, nlemlerini almak artyla, planlarda ngrld tarzda yapabiliyorlar. Biz evrecilii farkl alglamyoruz, dnya neyse, biz de o ekilde alglyoruz. una inanyoruz: Mesela zel hkm belirleme ansmz var. Burdur Gl. ehir tam gln kenarna kurulmu. Orada artma sistemlerinin, gle braklan, alc ortama braklan eylerin artlmasn salamak artyla zel hkm getirdik. Kayseri Hrmeti Sazl, zel hkm getirildi. Belli yerlerde zel hkmle zdk. Ama getiremediimiz, hayr dediimiz yerler de var: Uluabat Gl. Uluabat Glne bakan yerde gl grerek organize sanayi blgesi istendi. Mesela bir organize sanayi blgesi iin izin isteniyor. Hemen o blgelerdeki baka organize sanayi blgelerindeki doluluk oranlarn kartyoruz. Hangi sektr nerede geliiyor. Yeilrmak havzasnda byk talepler vard. Tam deltann ucunda demir-elik tesisi istendi. Hakikaten byk firma sahipleri. Bunlar Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmeliiyle zlmektedir. 2004 ylnda Hayvanlar Koruma Kanunu karttk. Ondan sonra Mill Parklar Kanununda revizeyle alan klavuzluu sistemiyle yre insann kendi malna sahip kabilecek bir klavuzluk sistemi getirdik. Avrupa Birlii mevzuatna % 100 uyumu gerekletirecek ve evre faslnn nde gelen kriterlerinden olan tabiat ve biyolojik eitlilii koruma kanunu taslan hazrladk. Bunun altnda yaklak yedi yllk bir alma vardr. Biz madencilerin kendimizle bir problemi olduunu grmyoruz. Bir tek artla: Eer bir alanda hakikaten madenlerin karlmasnda tabiat asndan bir problem olmayaca bilimsel olarak ortaya konursa planla, dolaysyla burada evet dememeye hibir engel yoktur. Ama eer bir yerde bitkisel, hayvansal veya ekolojik anlamda baka yerde olmayan nadide trler varsa, az nce gsterdiimiz, bizim lkemiz asndan olmazsa olmaz olan trler varsa Kald ki her trl zenginlii sonradan kazanmak mmkndr. Ama biyolojik eitlilik bir nimettir, baka yerde yoktur, onu baka bir yerde gelitirme imknnz da yoktur. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 514 Ancak karp bir yerlerde seralarda gelitirebiliyorlar. nannz her geen gn gmrklerde belli eyler yakalanyor idi. Baknz son yllarda onu da kontrol altna aldk. Gmrk muhafaza memurlarn Genel Mdrlmz olarak eittik ve TBTAKla ortak bir veri taban gelitirdik. Derisine varncaya kadar rn takip ediyoruz ve ne girite ne kta CITES Szlemesi gerei kaaklara izin vermiyoruz. Belli baz profesyonel kaaklar var. Alman bir profesr geen 157 kelebek tryle Egede yakaland. Turist olarak geliyor. Giderken yakaland. Ve trlerimiz nemli, hepsi gen kaynadr. Kaz Dalarnn bir karnda ne bir arama faaliyetine ne bir madencilikle ilgili bir faaliyete izin verilmemitir, byle bir yoktur. Tamamen btn faaliyetler Mill Park sahasnn dndadr. Tabii, ok deerli ormandr. Kaz Dalarnn her yeri mill park olmad iin kamuoyu zanneder ki Yahu bu Kaz Dalarnda altn kartyorlar. imdi yle bir durum yok. Mill Parkn sahasnn ierisinde bir tane ne iletme ne arama ne de bununla ilgili, yani baka bir madenle ilgili bir izin verilmitir. Dolaysyla Mill Parkla ilgili kamuoyunda bilinen, sylenen hususlar gerek ddr. Kaz Dalarnda 2009 yl ierisinde alan klavuzluu eitimimiz tamamlanmtr ve orada mahallin insanlarna, muhtarlarna, genlere verilen eitim sonrasnda klavuzluk belgeleri verilmitir. Giden kimseler klavuz almadan sahay dolaamamaktadrlar. Trkiye'nin neresine giderseniz bir endemik bitki tr var. yle bir ey ki yani, rahatlkla tr bulabiliyorsunuz. Hele de biyolog iseniz Onun iin, oradaki klavuzlar iin mahallinden insanlar seerek ilanlar verdik, eitimini tamamladk ok az saydaki mill parklarmzdan bir tanesi Kaz Da olarak tamamen kontrol altndadr, yirmi drt saat izinsiz girilememektedir. Bir mill parkn ierisinde tr arazi kullanm karar getirilir: Birincisi, mutlak koruma blgesi. Buras kanuna ve ynetmelie gre sadece bilimsel ve aratrma amal kullanlan alanlardr. Bu alanlarda baka bir faaliyete izin verilmez, verilemez, yani mmkn deil. kincisi, snrl kullanm alandr. Ad zerinde snrl faaliyetlere izin verilir. Gnbirlik alanlardr; ite kafeteryas, tuvaleti, benzeri faaliyetlere. Dieri kontroll kullanm alandr. Mesela Marmaris. Marmaris bir turizm kentidir ve mill parkn tam ortasndadr. Dolaysyla buras da kontroll kullanm alandr. Mill Parklar Kanunundaki deiiklikle alan klavuzluu sistemi getirdik.. Avrupada ve Amerikada ve belli lkelerde Park Rangers dediimiz park klavuzu sistemi vardr. O yrede yaayan insanlar asl maln sahibi insanlardr. Dolaysyla eer orada siz iyi bir eitimle lise mezunu ve st eitim alm birini grevlendirebilirseniz bedava muhafaza memuru yapm oluyorsunuz. Gelen ziyaretiden parasn alyor. Kriterleri var, ynetmeliini de karttk. Asla bir usulszle ya da suiistimale ihtimal vermeyecek titizlikte hazrlanan bir ynetmelii var. Ona gre 10ar 12er kiilik gruplar hlinde gelen ziyaretileri karlyor. Bunlarn eitimleri verildi. Efendim, bugn mill parkmzda yamur var. Bugn u u mntkalara gidemeyeceiz ama filan yerde yaban hayatn izleme ansmz var. Arzu ederseniz size u turu yaptralm Ayvalk Tabiat Parknda dala varncaya kadar, dalla ilgili klavuzumuz var. Dolaysyla yer altnda, yer stnde biyotur, jeotur, zootur, beden eitimi blm mezunlar, macera turlar, ku izleme turlar, kartal izleme turu, ahin izleme turu, kelebek izleme turlar, ama hepsi kontroll. Neticede btn mill parklarda bu eitimlerin verilmesi iin alma balattk. Gelibolu Yarmadas Tarih Mill Parknda 189 alan klavuzumuz var, Kakarlarda 66 alan klavuzumuz var, Kaz Dalarnda 33 klavuzumuz var, Ayvalk Tabiat Parknda 17 klavuzumuz var. 33 tane de orada alan klavuzumuz var. Orada da tarihiler mesela, tarih blm mezunlar Her blgeye has klavuzlarla yerinde korumaclk yapmaya allmaktadr. Kiralama ilemlerinde uygulanan sre yirmi dokuz yldr. Bu Orman Kanununda yaplan deiiklikle 2886 sayl Kamu hale Yasasnda ngrlen on yl yirmi dokuz yla kartmtk yatrmlar iin, Tamamen artname ve szlemelerde ngrlen hususlarn gereklemesi hlinde krk dokuz yla kadar uzatlabilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 515 Dardan bakldnda ok mkemmel yeil alanlar, mesela Zonguldak, tr says bakmndan Anadoludan fakir. Stepte ok daha fazla bitki tr var. Bizim iin ncelikli koruma alan steptir. Orada mono kltr geliir, belli trleri ancak bulursunuz. Ama mesela Anadoluda olan trleri orada bulma ansnz yoktur. Mesela Kaz Dandaki kknar ok nemli bir trdr, biz Mill Parkta korumaktayz. EVRE VE ORMAN BAKANLII EVRE YNETM GENEL MDR PROF. DR. LTF AKA 17.03.2010 evre, btn sektrlerle ilikisi olan yatay bir sektrdr. Madencilik sektrnn evre problemlerini iletme esnasnda oluan problemler ve iletmeden sonra ortaya kan problemler olarak ikiye ayrmak mmkndr. evre Ynetimi Genel Mdrl btn faaliyetleri, kurulduktan sonra, kurulma ilemleri bittikten sonra, yani tesis faaliyete baladktan sonraki evresel etkilerini, evreye olan etkilerini ynetmeye alan bir genel mdrlktr. Bundan nceki etkileri evresel Etki Deerlendirmesi Planlama Genel Mdrlmz ED deerlendirme formatnda ynetilmektedir. evre Kanununda evre ynetimi kalknmayla birlikte srdrlebilirlik esasna gre yrtlmeye allyor ve evrenin her trl atkla, artkla kirletilmesi de yasaktr. Dier taraftan da kirliliin sahibi, atn sahibi kirlenmeyi ortadan kaldrmakla, at ortadan kaldrmakla ve bunun iin gerekli harcamay yapmakla mkellef. Btn dnyada da evre ynetiminin esas kirleten der prensibine dayanyor. Bu, evre ynetiminin deimez, vazgeilmez ilkelerinden birisidir. Madencilii ilgilendiren ynetmeliklerimiz: Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doaya Yeniden Kazandrlmas Ynetmelii. Bu da madencilik faaliyetleri sonunda arazinin geliigzel braklmas deil, rehabilite edilmesi, doaya uygun, uyumlu hle getirilip braklmasn ngrmektedir. Atk Ynetimi Genel Esaslarna likin Ynetmelik de eitli madencilik faaliyetlerinden kaynaklanan atklarn tehlikeli atk, tehlikesiz atk gibi kategorilere ayrlmasyla ilgili hkmleri iermektedir. Baz madencilik faaliyetlerinden kaynakl tehlikeli atklar da Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliine gre ynetilmektedir. Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii ile ime suyu havzalarnn nerelerinde madencilie izin verilip verilemeyecei belirleniyor. 2004 ylndan nce havzann hibir tarafnda madencilik faaliyetine izin verilemiyordu. 2004 ylnda yaptmz deiiklikle ime suyu kaynaklarnn orta ve uzun mesafeli koruma alanlarnda madencilik faaliyetlerinin nn am idik. Burada orta mesafede koruma alan bin metreden balyor. Yani bin metreye kadar yaknnda bir faaliyete izin verilmiyor, fakat bin metreden sonra, 1 kilometreden sonra izin veriliyor idi. Ancak bu hkm 2007 ylnda Dantay tarafndan orta mesafeli alan iin durduruldu. Biz de ynetmeliimizi buna gre revize ederek sadece uzun mesafeli koruma alanlarnda madencilik faaliyetlerine uygun gr verilmektedir. 2 bin metreden sonra yatay harita uzunluu olarak, su izgisinden itibaren u anda izin verilebilmektedir. me suyu kayna olmayan alanlarda ise mesafe asndan bir kstlama yok ancak faaliyetin evre kirliliine yol amayacak tedbirleri almas gerekiyor. Eer at varsa atk suyu varsa, ilgili ynetmeliin tablolarnda geer standartlar var, belli kirleticileri belli deerlerin altna drmek artyla faaliyetine devam edebiliyor. Atklarn da keza uygun ekilde bizim mevzuata ve bizden gerekli izin ve lisanslar alarak, gzetmek kaydyla faaliyetine devam edebilmektedirler.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 516 Ta ocaklar ve kum ocaklarnn maden kapsamndan karlmas gerektiini dnyoruz. Ocaklar kontrolsz, yerleim yerlerinin ok yaknlarnda olabiliyor ve arazi tahrip edilmi, rehabilite edilmemi olarak braklabiliyor. letilmesi esnasnda grlt, toz, patlatma ve benzeri gibi etkilerini denetim altna almak gerekten zor ve ou ok kk iletmeler. Bunlarla dier deerli madenciliin ayn kefede deerlendirilmesi, ayn kefeye konulmas bu tip faaliyetlere ynelen sosyal tepkinin, halk tepkisinin dier faaliyetleri de etkilemesine yol ayor. Eer bu ekilde yaplrsa hem dier madencilik sektrlerini biz evreci olarak, evre olarak daha kolay savunabiliriz hem de bu tip faaliyetlerin halk ve evre saln bozmayacak ekilde denetim altna alnmasn daha kolay yaplabilecektir. Kum, akl ocaklar ounlukla dere yataklarnda, dere kenarlarnda alp iletiliyor ve dere yatann bozulmas suretiyle ak rejiminin bozulmasna oradaki ekosistemin, yapnn bozulmasna yol ayor. Nehrin bir kenarndan kum alp ak yrngesini bozduunuz zaman, su baka bir tarafa ynelir, bir kyy oyarsa dier kyy da oyar, bu sefer menderesler oluturarak arazi tahribatn da yapabilmektedir. Sardes Nikel, Manisa Turgutlu ilesinde bir faaliyet. Burada yn iinde topraktan karlan maden art ta, kum paras, asitle muamele edilerek ierisindeki deerli metal alnyor ve buradan ortaya kan atn, atk suyun ynetilmesi lazm. Bir de, ok miktarda suya ihtiya duyulduu iin su kaynaklar zerinde bir etkisi var. Bunlar iin slfrik asit retimi tesisinde bir teknoloji deiikliiyle bu etkinin azaltlmas, soutma sisteminde su yerine havayla soutmaya geilmesi ngrld. Ayrca su kullanmn azaltmak iin, Byk Menderes Nehrinden ekecei suyu azaltmak iin de Turgutlu ilesinin atk sularn alp ileri artmadan geirdikten sonra, membran teknolojisiyle artp kullanlabilir su hline yine getirdikten sonra kendi faaliyetlerinde kullanmay taahht etti. Ayrca, buna takviye olarak da, yamur suyu toplama sistemi kurarak nehirden su almamak ya da bu alaca suyu en aza indirmek zere bir dzenleme yapt. Bu tedbirleri almas kaydyla bizim amzdan, evre Ynetimi Genel Mdrlnn mevzuat asndan bir saknca grmyoruz. Biraz nce bahsettiim gibi, li sahasndan kartlan atklarn doaya braklmamas ve bunlarn yer altna szmasnn nlenmesi gerekiyor ve bunun iin de li sahasnn tabannn szdrmaz malzemeyle kaplanmas gerekmektedir. Doaya Yeniden Kazandrma Ynetmelii de alan bir maden sahasnn faaliyet bittikten sonra olabildiince eski hline getirilmesini, doldurularak aalandrlmasn ngryor. Mermer ocaklarnda sahann etrafn ihata ile kuatarak buraya hayvan, insan girmesini nlemek suretiyle ksmi rehabilitasyon neriyoruz. Havza madenciliinde havza hlinde karlan zellikle kmr yataklarnda faaliyet ok uzun yllar alabiliyor. Bir taraftan faaliyet devam ederken dier tarafta alan sahalarn doldurulmas zor olabiliyor ya da tekrar eski sahalara dnlmesi gerekebiliyor. Burada da havza kapandktan sonra, tamamen oradaki maden alndktan sonra doaya yeniden kazandrma plannn uygulanmasn yeni ynetmeliimiz ngrmektedir. Japonya, Avustralya, Kanada, Almanya, rlanda, ngiltere, Amerika Birleik Devletleri gibi gelimi lkelerde madencilik yapld zaman doaya yeniden kazandrma yani arazinin rehabilitasyonu prosedr hepsinde var. Hepsinde ED raporu aranyor. Hepsinde de, bizde u anda mevcut olmayan, maden faaliyeti balamadan nce faaliyetin kapandktan sonraki ilemlerini yani arazi slah ilemlerini karlayacak kadar bir maddi taahht, maddi teminat vermesi gerekiyor, maden sahasnn kapatlmas, bu koullara uymayanlarn da cezalandrlmas bu lkelerde vardr. Bunun yan sra, gelimekte olan lkeler iinde de Burkina Faso, Zimbabve, in, Kore, Endonezya gibi eitli lkelerde faaliyet bittikten sonra kapatlp doaya yeniden kazandrlmasnn ounlukla yaplmaktadr. Byk bir ksmnda ED raporu alnmas gerekiyor. Bazlarnda da bizim henz uygulamaya girmediimiz ama Bakanlmzn ileriki dnemde uygulayaca stratejik evresel etki deerlendirme yani bir faaliyeti sadece bireysel bir faaliyet olarak deil, blgenin tamamn dikkate alarak bir evresel deerlendirme bazlarnda yaplyor. Yine byk bir ksmnda doaya yeniden kazandrma art var. Baz lkelerde maddi taahht alnyor. rnein Burkina Faso, Mali, Tanzanya, Moolistan, Filipinler, bir de Vietnamda byle bir art vardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 517 Madencilik sektrn ilgilendiren iki ynetmeliimiz taslak hlindedir. Bunlardan birincisi kmak zere, Babakanla gnderildi, Dzenli Depolama Ynetmelii, btn atklar iin depolama kriterlerini sylyor. Ayrca maden atklarnn depoland alanlar da biz imdilik bu ynetmelik ierisinde deerlendirilmektedir. Ayrca maden atklar kontrol iin Avrupa Birliinin ilgili direktifine uyum salayacak bir ynetmeliin hazrlklar da balatld, 2012 ylna kadar da byle bir ynetmelii karacaz. Maden atklar iin hazrladmz eylem plannda, maden atklarn belli bir takvim ierisinde denetim ve kontrol altna alarak evreye verecekleri zararlar minimize etmeye allmaktadr. Bunlarn yzde olarak dalmna bakldnda ou krom tesisleri, % 43le krom karan, ileyen tesisler. Corafi dalmna bakldnda da bunlarn baz yrelerde younlatn gryoruz. Krom Anadolu civarnda, Nevehir, Kayseri, Nide civarnda rnein younlayor. Ege Blgesinde de, Kuzey Dou Anadoluda ve Karadeniz Blgesinde younlaan madenlerimiz var. Bunlardan ortaya kan atk miktar ylda 26,4 milyon ton. 81 l Mdrlne gnderdiimiz bir anket form erevesinde tespit edebildik ama burada nemli olan miktar altn madeninden kaynaklanan Uaktaki miktar ok artryor. Bunun 10 milyonu altn ve gm retiminden, dierleri de srasyla, bakr, linyit, takmr gibi faaliyetlerden kaynaklanmaktadr. Belli plan dhilinde bu atklarn kontrol altna alnmasna alyoruz. Atk baraj yerinin kazldktan sonra szdrmazln salamak zere polietilen folyolarla, jeomembranla tabannn kaplanmas gerekmektedir. Maden atklarnn denetiminin Avrupa Birliinin ilgili direktifiyle eletirilmesi iin bir projemiz var. tane ana bileeni; birincisi eletirme, mevzuat uyumunu salayacak; ikincisi, bir teknik yardm alarak Trkiyedeki maden atklarnn ok ciddi bir envanterini karacaz; nc ksmda da baz laboratuvar ekipmanlar alnarak Bakanlmzn, MTAnn ve MGEMin (Maden leri Genel Mdrlnn) laboratuvarlar glendirilecek ve u anda lemediimiz baz parametreleri lebilir hle gelecektir. ED raporuyla ilgili taahhtler iin ED Genel Mdrl takip ediyor. Bu anlamda maden sektrnn aslnda byk bir ksm ED Genel Mdrlnn ED sonras izlemesine tabi. Bizim amzdan tabi olduu ynetmelikler ok fazla yok ve ok gelimedi. Yani bizim maden mevzuatmz, maden ynetimimiz esasen yeni yeni gelimektedir. Altn iletmesi az olduu hlde atk gerekten ok. Tabii bunun sebebi, malumunuz, siz de bahsettiniz, tenre dayanyor. nk madenin hangi tenre kadar ilenebilecei bir fizibilite meselesi. Eer maden ok kymetliyse ok dk tenrlerde bile ilenebiliyor. Kymetsiz madeni daha yksek tenrlerde ilemeniz gerekiyor. Altn tabii ok kymetli maden olduu iin ok dk tenrlerde bile fizibil ilenmesi Bu nedenle ortaya kan atn byk bir ksm iindeki ta, toprak, pasa atdr. Bykehir belediyeleri de 2560 sayl SK Kanununa gre grevlerini yapyorlar ve bu Kanunda bykehir belediyelerine kendi ime suyu kaynaklarndan koruma tedbirlerini almak ve uygulamak grev ve yetkisini veriyor. Burada bizim Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliimiz bir ereve ynetmelik, yani alnacak tedbirlerin d erevesini iziyor. lgili su idaresi bundan daha sk tedbiri alabilir, almaya yetkisi var. Geri orada da baz yarg kararlar var. Orada da bir bykehir belediyesinin su, havza koruma ynetmeliinde de yarg kararna uyulmas gerei olarak uzun mesafede dahi maden karlmas u anda yasaklanm durumda. Burada ite mermer vesaire gibi madenler de karlamyor. evre asndan tedbir almak suretiyle teknik adan bakldnda buralarda maden karlmas mmkndr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 518 stanbulda ta ve kum ocaklar belli sahayla snrlandrsn diye mahalli evre kurulu karar eklinde bir uygulamamz oldu. Ancak, bu uygulama da yargdan dnd, byle bir uygulamay yapamadk. imdi buna benzer olarak eer kum-akl ocaklar Maden Kanunu kapsamndan karlrsa, bunlarn yer seimi iin belediye snrlar ierisinde belediyeler ya da her ikisinde de, hem belediye snrlar iinde hem belediye snrlar dnda il mahall evre kurullar bunlarn kurulabilecekleri, kurulamayacaklar alanlar belirleyebilir, izin verilmeyecek hassas alanlar belirler. Bunlar belli blgelere hapsedilir veyahut da toplanr, buralarda bir sektr hline getirilir. Bu ekilde denetimi de daha kolay olacaktr. Kanadada iletilmi olan, terk edilmi olan maden ocaklarnn nasl rehabilite edildiini ve iletme tekniklerinin nasl yapldn, zellikle asit kaya drenaj dediimiz konunun nasl ortadan kaldrldn, zmlendiine ilikin bir inceleme yaptk. Bu incelemede tabii Kanadadaki -Kanada biliyorsunuz madencilik asndan ok ok ileri bir lke dnyada u anda- iletme teknii nedir, idari yaps nedir, bunlara da baktk. Genel olarak baktmz zaman Kanadada maden ruhsatn veren kurum farkl, ilettiren kurum farkl, bunun tekrar rehabilite edilmesi ve denetimini yapan kurum farkl. Yani bizim u anki evre Bakanlnn yapm olduu iin, bir komisyon marifetiyle, her bir ocak baznda Maden leri Genel Mdrlmz ve evre Bakanlmzdan oluturulacak bir komisyon marifetiyle izlenerek, denetlenerek yaplmas mmkn. Bunun ekonomik ksmnda farkl bir uygulama yaplm. Biz bunu doaya yeniden kazandrma ynetmeliinde de ele aldk. Ancak bir fon kurulmas gerekiyor, biz bu fonu kuramadk. Kanadada bunu, maden iletmeye balamadan nce, eer hazr nakdi var ise nakit olarak mevcut rezervin % 10unu fon olarak, teminat olarak yatryor, iletme kapandktan sonra ben buray doaya yeniden kazandracam, eski hline getireceim diyerek. Nasl getirecei de bu Maden leri Genel Mdrlmz ve evre Bakanlmz gibi iki kurumun ortaklaa oluturduu mstakil ve tamamyla zerk bir komisyon marifetiyle kabul ediliyor ve yaplyor. Ekonomik boyutunu da bu ekilde yapmlar. Yani bizim Kanadadaki rnei buraya getirmemiz iin Maden leri Genel Mdrlmz ve evre Bakanlmzdan ortaklaa bir komisyon olumas ve bu komisyonun bu iki kurumdan da mstakil almas gerekiyor. Bu yllk retimler Maden leri Genel Mdrlne rapor ediliyor, orada da ayn ekilde, Kanadada da. Raporlanan miktar ne kadar? 10 lira. 10 lirann 2 lirasn bu fona aktaryor. Bu fonda da bu para olduu gibi durmuyor, deerlendiriliyor, ayn bizim emeklilik fonlar gibi, sigorta fonlar gibi. O para altrlyor. Eer rehabilitasyon tamamlandktan sonra 10 liraya bitmi bir rehabilitasyon var ise, iletme de 15 lira para yatrm ise o 5 liras tekrar iade ediliyor, tam tersi ise iletmeden o fark yine tahsis edilmektedir. ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII SALII VE GVENL GENEL MDR KASIM ZER 18.03.2010 Sal ve Gvenlii Genel Mdrl olarak da ana hedefimiz, i kazalarn, meslek hastalklarn azaltmak, bunun salanmas iin de i sal gvenlii kltrn gelitirmek ve farkndal ortaya karmak gayretleridir. Bakanlk olarak 2006-2009 yllar arasndaki hedeflerimizden bir tanesi, Avrupa Birlii normlarna uygun mevzuat karmakt. 21 tanesi Avrupa Birliine uyum erevesinde 33 tane ynetmelii 4857 sayl Kanunun gerei olan ynetmelikler olmak zere alt mevzuat diye tabir ettiimiz ynetmelik seviyesindeki mevzuatmz tamamladk. 89/391 sayl Avrupa Birlii ereve direktifinin mevzuatmza uyumlatrlmas almas devam etmekte olup, kanun tasars hazrlanp, 2008 ylnn 28 Aralnda Babakanla gnderilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 519 Yine bu almalarla hedeflediimiz bir baka nokta, i sal gvenliine ilikin yaplacak dzenlemelerin, alnacak tedbirlerin, yaplacak almalarn btn alanlar kapsamasdr. 1930 ylnda Umumi Hfzsshha Kanununda 50 ve daha fazla ii altrlan i yerlerine ynelik hkmler getirilmi olup, 2010 ylnda hl bu say snr mevzuatmzda yer almaktadr ancak Avrupa Birlii mevzuatnda ise i sal gvenlii hizmetlerinin ulatrlmasnda bir say snr tannmamaktadr. 1 kiinin alt yer de bin kiinin alt yer de bu hizmeti alabilmeli dncesiyle mevzuat yaplmakta, biz de ayn dnceye katldmz iin yaptmz mevzuat almalarnda zellikle 1inci maddede bahsettiimiz i sal gvenlii kanun tasarmzda say snrn koymadk. Bu almalarn btn i yerlerini kapsamn hedefliyoruz. u anda 4857 sayl Kanun 2 ve daha fazla ii altrlan i yerleri ve 4nc maddesinde sayd 8-10 maddelik istisnalar beraberinde getiriyor. Yani bu i yerleri Kanunu kapsam dndadr. Dolaysyla, bu i yerlerinde i sal gvenlii dzenlemeleri kanunen yaplmamas gerekir gibi bir anlam karlyor zaman zaman. Bizim yapacamz dzenlemelerde ve hedefimizde i sal gvenlii kanunu tasars Meclise gelir, kanunlar ise btn i yerleri ve btn alanlar yani ii, memur ve dier tanmlar iine giren btn alanlar i sal gvenlii kapsamna alnm olacak. 2008 ylnda kanunu Babakanla gnderdik, Bakanlk olarak yapacamz almalar bir noktada sonlanm oldu ama devam eden almalarmz var, mevzuata bal olmayan almalarmz alt dzenlemelerin daha da iyiletirilmesi, ihtiya olan hususlarda 4857 sayl Kanunun 78inci maddesi ynetmelikler karlr diyor, o ynetmeliklerin almalar devam ediyor. Mesela bunlardan bir tanesi, bizim sanayimize, endstrimize 2000lerden sonra giren risk deerlendirmesi kavram. Avrupada, 70lerde, 80lerde telaffuz edilmeye balanan ve alt dzenlemeleri yaplarak ana dzenlemede yani kanunlarda yerini alan risk analizi yapma tanmlamas bizim uygulamamza yeni giren bir tanmdr ve biz de bunun ynetmelik almasn yapmaktayz. kazalarnn azaltlmas hedeflerimizden bir tanesi de be yln sonunda 2009-2013 periyodunda 100 bin iide, u anda len ii saymz 12 ila 20 arasnda. Bu sanayilemi Avrupa lkelerinde, ngilterede 1,4, Almanyada 3,5, dier lkeler de buna benzer zellikler gsteriyor. Bizden iyi olmayan iki rnei Hindistan ve Rusya olarak veriyoruz ancak ne kadar kayt var, ne kadar doru onu bilemiyoruz, istatistikler zaman zaman doruyu yanstmayabiliyor ama bizim hedefimiz bu be yln sonunda 100 bin iide meydana gelen i kazas orann % 20 azaltmaktr. Yine be yln sonunda meslek hastal saysn azaltmak ancak meslek hastal tespiti saysn artrmaktr. 2008 verilerinde meslek hastalndan 1 kiinin ldn gsteriyor resm rakamlar. Hlbuki, istatistiklere gre beklenen meslek hastal says 40 bin. Yaplan hesaplamalara gre, verilen oranlamalara gre bizim alan nfusumuzla oranladmzda 40 bin meslek hastasnn tespitinin yaplmas gerekirken 539 tespit var, 1 tane lml vaka var. lkemizde meslek hastal tespit ve tehisi yaplmamaktadr. 2009 ylnda gndemimizi megul eden silikozis vakalar yani silisyumdan, silika tozundan kaynaklanan akcier hastal bir meslek hastaldr. ou vakann ya zatrree ya tberkloz eklinde tespiti yaplmaya allarak meslek hastal olgusu gzden karlmtr. Dolaysyla, meslek hastal tespiti ok az. Bakanlk kaynaklarmzdan destekleyeceimiz, meslek hastalklar hastanesi, Salk Bakanl ve dier paydalarmzla ortaklaa yrteceimiz projede bu konuya eileceiz ve Trkiyede meslek hastalklarnn tehis ve tespitine dair usulleri, modlleri gelitirerek bu iin profesyoneli olan gs hastalklar doktorlar, uzmanlar, i yeri hekimleri veya meslek hastal ile ilgilenen doktorlarn bu konuda bilgilenmesi ve ilgilenmesi salanacaktr. Burada, gzden kaan konu, rahatszlndan dolay doktora gelen hastaya ilk sorulacak sorunun, nerede alt, olmasna ramen, ou zaman tedaviye dnk alan salk birimlerimizde ve salklarmzda, doktorlarmzda bu soru gzden kat iin maalesef meslek hastalklar tespitimizde ok az bir say grlmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 520 Be yl iinde i sal gvenlii laboratuvar hizmetlerinin % 20 artrlmasn hedefliyoruz. Ortam lmlerinin ve analizlerinin yaplmas o i yerinde i salnn olmazsa olmaz artdr. Bir maden iletmesinde eer toz orann bilmiyorsak, hava akm miktarn ve hzn bilmiyorsak ve kiinin alt yerde, kazma sallad yerde gelen havann hzn eer lp ayarlamyorsak o kiiyi orada zatrree edebiliriz veya gaz birikimine sebep olup bir patlamaya yol aabiliriz. Dolaysyla, ortam lm dediimiz gerek madenlerde gerek fabrikalarda gerek dier i yerlerinde ortamda alan insanlarn salna zararl ne gibi unsurlar varsa gaz, toz grlt, termal konfor artlar, kimyevi maddeler ve benzeri, bunlarn llerek sala zararl olmayan seviyenin indirilmesi iin raporlama yapmaktayz. Sylediimiz almalar ve hedefleri gerekletirmek zere Salk Bakanlyla bir protokol imzaladk. KOB diye tabir ettiimiz kk ve orta lekli i yerleri, btn dnyada i sal gvenlii sahasnda zellikle skntl, problemli veyahut da i kazalarnn ok grld sektrde i kazalarnn oranlarn drmeye alyoruz. u anda Bakanlmzn elinde, iki tanesi Avrupa Birlii destekli, sekiz tanesi de kendi kaynaklarmzla yaptmz toplam on tane projemiz 2010 ve 2011 ylnda hayata geirilecek, gerekletirecek ve bir hedefimiz KOBlerde i kazas ve meslek hastaln azaltmaktr. Sahada, fabrikalarda veya dier i yerlerinde risk deerlendirmesi yapacak ve bu konuda yetimi eleman veya uzman ok az. Risk deerlendirme ynetmeliimizi kararak o uzmanlarn yetimesiyle ilgili almalar da nmzdeki bir iki ay iinde sonulandrlacaktr. Risk deerlendirmesi yaplmas ok lazm olan, art olan i kazas meslek hastal, zellikle i kazas ynnden gze batan tane sektrmz var, maden, inaat ve metal i kolu. En fazla i kazas olan inaat i kolu maalesef birinci srada. Bunun eitli faktrleri veya unsurlar vardr. alan insanlarn da i sal, gvenlii konusunda almalara katlmasn, ilgi duymasn bekliyoruz, istiyoruz. Bunun iin dn bir alma yaptk, balattk. lke apnda yayn yapan, televizyonlarnda spot filmler, skeler ve byk ehirlerimizin, sanayilemi ehirlerimizin sokaklarndaki, caddelerindeki bilboardlarnda tantc mesajlar vermeye alacaz, 2010 yl bizim kendi tabirimizle, Bakanlmz ve Genel Mdrlmz olarak bir hamle yl olacak ve alanlarmz bu noktada bilgilendirmeye ve ilgilendirmeye alacaktr. Sanayilemi lkelerde olduu gibi, kaza olmadan, hastalk olmadan, patlama olmadan nce ne gibi tedbirler alnr, oturup deerlendirmesini yapp buna gre tedbiri almak noktasnda iverenlerimizi bilgilendirmeye ve ilgilendirmeye alyoruz. AB projelerinde be il setik, bunlardan biri Zonguldaktr. yeri hekimliiyle ilgili i gvenlii ve uzmanlyla ilgili 2003 ylnda bir ynetmelik yaymland. Fakat gerek Trk Tabipler Birlii gerekse Mimar ve Mhendis Odalar Birlii Dantaya dava aarak ynetmeliimizin maalesef iptali gerekleti. Dolaysyla 2006 ylnda gerekleen bu ounluk maddelerinin iptali, yani ama, kapsam ve yrtme maddeleri hari dier maddeleri iptal edilince ynetmeliin sanki hepsi iptal edilmi gibi oldu. 2006dan 2009a kadar yaplan bu alma 5160 sayl Kanundan bu desteini ald, istihdam paketi diye bilenen 4857de yaplan deiiklikle iki maddeyi birletirdik, i yeri hekimi, i gvenlii uzman tek bir dzenleme altnda ilem grmekte ve Bakanlmzn da bu profesyonellerin yetitirilmesi, seilmesi, eitimleri, altrlmalar, belgelendirilmeleriyle ilgili yetkilendirildii bir maddemiz vard 3146da deiiklik yaptk. Dolaysyla, bu iki deiiklie istinaden biz Yeri Salk Birimleri ve Ortak Salk Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelik diye 15 Austos 2009 tarihinde bir ynetmelik kardk ve bu ynetmeliin gerei i yeri hekimi ve i gvenlii uzmanl eitimini btn Trkiyeye atk. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 521 Hlbuki 2003teki ynetmelik sadece Bakanlmza yetki vermiti. Bakanlmzn eitim kurumu olan ASGEM eliyle yrtlyordu ve ihtiyalara cevap veremiyorduk kapasite olarak. Bakanlmzdan yetki olan, btn artlar tutan kurumlar bu eitimi vermekte ve u anda 43 tane eitim kurumumuz mracaat etmi, 26 tanesi fiilen eitim vermektedir. 1089 arkadamz C snf sertifika alabilecek, imtihana girebilecek ekilde eitimini tamamlam, dier sertifikalar iin de eitimler devam etmekte ve 4 Temmuzda Mill Eitim Bakanlmzla yaptmz bir protokol erevesinde merkez sistemde bu arkadalarmz imtihana tabi tutulacaklar ve imtihan geenleri biz i yeri hekimi, i gvenlii uzman eitimi sertifikasn verilecektir. Eitim programmz genileterek etkin hle getirdik ve YKn uygulad, btn Bat lkelerinde de uygulandn grdmz uzaktan eitim modelini de programn iine ekledik. 180 saatin te 2sini uzaktan eitim modeliyle grebilecekler. On on iki gn yaklak rgn eitim, birebir eiticiyle katlmclnn birebir alt ve yirmi gn, yirmi iki gn duruma gre kurumlarn uzaktan eitimle yerine getirebilmekteler. Burada kriter zerinde durduk: Birisi, eitim mekn, ikincisi eiticinin zellikleri, ncs de eitim program. Eitim programn paydalarmz olan bizim alma Bakanl olarak sosyal paydalarmz ok fazladr ve biz onlarla almaktan son derece huzur duyuyoruz, memnunuz, nk yaptmz btn dzenlemeleri sosyal taraflarn bilgisine bandan arz etmi oluyoruz. i iveren kurulular, meslek kurulular, o yaplacak olan dzenlemeyle ilgili kamu kurumlar, niversiteler, mutlaka ama mutlaka bizim yaptmz dzenlemelerde, ta bandan sonuna kadar yer alrlar, temsilci gnderirler, fikir beyan ederler ve biz bu ekilde yaptmz ynetmeliin daha salkl olduunu biliyoruz, inanyoruz ve hakikaten faydalarn grlmektedir. 2008 yl Tuzladaki i kazalaryla ok gndeme geldi ve orada ok dillendirilen, zikredilen mesleki eitim almad iin i kazalar youn oluyor tehis ve tespitinde 4850 sayl Kanunun 85inci maddesine bir cmle eklendi Yapt ile ilgili mesleki eitim almayanlar alamazlar. diye. Bununla ilgili biz mevzuatmz tamamladk, kanunun gerei uygulamasnn nasl olacana dair bir teblii yaymladk. Teblide 3308 sayl mesleki eitim kanunu zaten o kanun erevesine giren iyerlerinde mesleki eitim almadan ii altrlamayaca hkmn getirmi. Burada sknt, bu Kanun dnda kalan iyerleri. Yine bir madencilik rnei vermek isterim: Baavu, kazmac bunlar Zonguldak tabirleridir, madencilie mal olmutur, 3308 sayl Mesleki Eitim Kanununda bunlar yeri yoktur. Yani modl tanmlanmam, tanm yaplmam. Bunun gibi baka i kollarnda da baka sektrlere de 3308 dnda kalan meslekler var. 3308e gre sertifika alanlarn belgeleri geerlidir dedik, 4447 sayl Kanuna gre -KURun verdii mesleki eitimler geerlidir dedik, zel eitim kurumlarnn vermi olduu eitimler var. Mesela src kurslarnn verdii G snf operatr belgesi veyahut da G snf src belgesi gibi belgeler de o meslei yapmak zere mesleki eitim olarak kabul edilmitir. Bunlarn dnda bir de patlayc madde kullananlara verilen ateleyici yeterlik belgesi geerli kabul edilmitir. LPGyle ilgili Enerji Bakanl bir meslek kuruluuna yetki veriyor, Meslek kurulularnn, ii iveren kurulularnn veya bunlarn iktisadi iletmelerinin veya iverenin kendisi tarafndan, kendi elemanlar tarafndan Mill Eitim Bakanlyla yaplacak olan bir kk protokol ile bir szleme ile bu eitimlerin verilebileceini ve bu eitimlerin sonunda verilen belgelerin geerli olacan bu teblile beyan ettik. 01.01.2009da yrrle giren bu kanun hkmnden nce alan, yirmi sene alan, on sene alan, be sene alan insanlar yeniden mesleki eitime mi tabi tutulacaklar? diye bir serzeni geldi. Hlbuki bunlar eitim verecek kiiden belki pratiini daha iyi bilir diyorlar, yirmi yllk yirmi be yllk usta veyahut da tekniker. O zaman, biz, yine bahsettiim sosyal taraflarla yaptmz almada yle bir maddeyle 01.01.2009un ncesini telafi etmeye altk. Demin saydm kurulu kanunlarnda yetkisi olanlar veya Mill Eitim Bakanlyla szleme yapacak olan kurumlar 32 ila 40 saat arasnda alaca eitimin veya meslein arlna gre, tehlike durumuna gre 32 ila 40 saat gibi bir eitim sonucunda Mill Eitim Bakanlnn dzenleyici Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 522 belgeler geerli belge kabul edilerek mesleki eitim problemini bu ekilde zmeye altk. Bugnlerde, 2009un sonlarnda 2010 balarnda ortaya kan baka bir tartma konusu da ar ve tehlikeli ilerle ilgiliydi. Ar ve tehlikeli ilerden bazlarn biz bu tartlara ve bize gelen talepler, tenkitler ve sorulardan sonra oturduk yeni bir komisyon kurduk ilgili taraflarla. Ar ve tehlikeli iler bugnn artlarna cevap veriyor mu, hitap ediyor mu diye. 1948 ylnda tanmlanm bir liste var elimizde hangi ilerin ar ve tehlikeli ilerden saylacana dair, 1937da karar alnm, ama 48de tzk karlm, daha sonra 1973 ylnda tekrar yenilemiiz ve 2004 ylnda yeniden 4857ye gre bu tz ynetmelik ekline evirdik. Ancak hkmleri hemen hemen hi deimemi, listeler deimemi ve biz oturduk bunlarn bugnn artlarna uyarlamaya altk tabiri caizse. Yani, yaplan iin ortaya karabilecei tehlike veya arlk derecesi nedir? Bugn hl ar ve tehlikeli i tanm iinde olsun mu olmasn m? alanlar ynnden baktmzda yaplan i ynnden, ortaya kan rn ynnden ve iin arl ynnden yaplan kriterler ve bir de o sektrde meydana gelen i kazas ve meslek hastal saylar da kriter olarak gz nnde bulundurularak baz sektrleri ar ve tehlikeli iler kapsamnn dna kardk. Listede yer alan 43 i kolunu kapsam dna kardk, 110 i kolu, ar ve tehlikeli iler olarak, gerekten ar olan, yani madencilik, inaat, kimya veya gerekten tehlikeli olan, kard rnler ve zararl maddeler ynnden 110 maddeyi kapsamda braktk. zellikle karlan i kollarn, tekstil ve giyim, gda, toprak sanayisinde anak mlek ileri diye tabir edilen bir i kolu vard, orasn sadece topraktan kardk. Ar ve tehlikeli ilerde daha nce 550.980 i yeri varken 360.635e dyor i yeri says, kadn ii says 263 bine, toplam ii ise 3 milyon 127 bine. Yani, 3 milyon 127 bin iinin mesleki eitim almas, ar ve tehlikeli ilerde alr hli rapor almas gibi sorumluluklar kalyor. Bunun haricinden 1 milyon 800 bin kiinin bu ykmlln kaldrm olunmaktadr. Gerek Avrupa Birliinin normlarnda gereke ILOnun ar ve tehlikeli i diye bir tabir veya bir ayrm yok. Proaktif nleyici tedbir risk analizi yaplarak alan insanlarn muhtemel zararlardan veyahut da kazalardan korunmas iin alnacak tedbirleri nceden belirlemek ve buna gre i yerini dizayn etmek ekl zerine kurulmu Avrupa Birliinin btn felsefesi ve mevzuat budur. Ynetmelik kapsamnda tehlike snflar teblii yaymladk. Daha nce risk gruplar tebliiydi, ancak bakanlk olarak ve mevzuat olarak risk gruplar diye kadn, erkek, ocuk, ihtiyar ve dier gruplar da saydmz iin bir kavram kargaas olduundan bu tabiri deitirdik, tehlike snflar diye bir tanm getirdik: Az tehlikeli, tehlikeli ve ok tehlikeli diye i yerlerini gruba ayrdk. Yapt ie gre, kulland makine ve tehizat oranna ve iin tehlike arz eden gerek ham madde gerek mamul maddesi ve gerekse kulland metot itibaryla gruba ayrdk. Mesela maden kmr iletmecilii, rnek verirsek ok tehlikeli bir snfta yer alrken, buna benzer bakrdan eya imali tehlikeli snfndan yer almakta, dondurulmu gda rnn az tehlikeli grupta deerlendiriyoruz. gvenlii uzman veya i yeri hekimlerinin ncelikle bu tehlike snflarna gre almasn programladk ve dedik ki, az tehlikeli snfta yer alan bir i yerinde, i gvenlii uzman en az on iki saat ve buna ilave olarak da ii bana ayda en az be dakika bir zaman ayrabilmeli. Tehlikeli snfta ie bu saat 24e kyor, ok tehlikeli de ise 36ya kyor ve ii bana ayda on dakika buna ilave ediyoruz. Yani 50 tane ii alan ok tehlikeli bir i yerinde bir maden ocanda diyelim, ayda i gvenlii uzman 36 saat art 500 dakika, yani 12 saat yaklak ilave edersek, elli saate yarn ayda, i yerinde mesai harcamas gerekiyor. Ancak eer az tehlikeli snfta yer alan i yeri binin zerinde ii altryorsa o zaman tam gn almas gerekiyor i gvenlii uzmannn. Tehlikeli snfta 750, ok tehlikeli snfta da 500 ii alyorsa tam gn bir i gvenlii uzmannn istihdamn istiyoruz. 500 geen i yerlerinde, 750 ise eer ok tehlikeli bir snfta, o zaman o 750 iinde yukardaki hesaplamaya gre bir hesap yaparak ilave bir ikinci i gvenlii uzmannn mesaisini istiyoruz. A snf i gvenlii uzmann btn tehlike snflarnda hizmet vermesi Ynetmelikin bir hkm, B snf belge sahip olanlarn tehlikeli ve az tehlikeli, C snf belgeye sahip olanlarn ise az tehlikeli snfta yer alan iyerlerinde hizmet vermesini ngryor ynetmeliimiz, eer orada bir A snf uzman var ise C snf belgeye sahip bir arkadamz yardmc olarak alabilmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 523 49 ii altran bir i yeri, i yeri hekimi ve i gvenlii uzman altrmak zorunda deil. Ama 50 ii altryorsa, ii saysyla ynetmeliimizde belirttiimiz sreyi denkletirerek, belli bir sre ayda, ite 50 iiyse 12 saat veyahut da 24 saat veya 36 saat, art ii saysyla dakikann arpm, yaklak 30 saat ile 50 saat arasnda ayda bir hizmet vermesi gerekiyor. Bunu haftann gnlerine blerek de yapabilir, baka ekilde de ayarlama yapabilmektedir. 50 ve daha fazla i yerinde iinin alt i yerinde i yeri hekim veya uzman altrmamann cezas var, ancak, bir aylk szlemeye kar verecei cretten daha az olduu iin iverenlerimiz o yolu tercih ediyor. Yaptmz kanun tasarsnda ortalama bir i yeri hekiminin altrlmasnda, eer, bugnk parayla sylyorum, 2 bin lira ie her ay 2 bin lira ceza verilir diye bir hkm yazdk tasarya. Yani i yeri hekimi altrlmas m krl altrlmamas m krl eklinde bir mnazara yapan iveren bugn altrmamay krl gryor. Yani ben ayda 500 milyon, ylda 6 milyar i yeri hekimine vereceime, alma Bakanl mfettileri bir sene iinde ya gelir ya gelmez, gelirse 1 milyarm verir geerim mant budur. yeri hekimi veya i gvenlii uzman altrlmayan i yerine ayda 2 bin lira ceza verilir dedik, yani ayda 2 bin lira hekime vermek daha mantkl olacaktr. Tekstil ile ilgili i kollarndan yedi i kolu ynetmelik dna karld iin burada alacak olan arkadalarmzn, bayan arkadalarmzn problemi zlm durumda, bayan erkek toplam iilerin de mesleki eitim ve ar ve tehlikeli iler raporu alma mecburiyeti ortadan kalkm durumdadr. JEOLOJ MHENDSLER ODASI YNETM KURULU YES HSEYN ALAN 31.03.2010 Mevcut Maden Kanununa baktmzda drt ana unsur zerinde ina edildiini gryoruz. Teknik dzenlemeler, idari dzenlemeler, mali dzenlemeler ve sonu olarak da hukuki dzenlemeler olmak zere drt ana unsur zerine ina edildiini gryoruz. Teknik dzenlemeler asndan baktmzda sz konusu Kanunun en sorunlu maddeleri arasnda bunlarn yer aldn gryoruz. Kanunun 2, 3, 10, 17, 24, 29, 31 ve 32nci maddelerin teknik i ve ilemlere ynelik ilemleri ve ileri tanmladn gryoruz. Teknik dzenlemelere ilikin sorunlara baktmzda madenlerin gruplandrlmasn dzenleyen 2nci maddesinin baz maddelerinin doru olarak tanmlanmadn gryoruz. Kanunun 3nc maddesindeki tanmlarn ok yetersiz olduu, yaplan tanmlamalarn uluslararas norm ve standartlara uygun yaplmad, bu nedenle dzenlenen raporlarn yetersiz olduu, yetersiz olarak dzenlenen raporlara dayal ruhsat sahalarna banka veya fonlarn kredi vermedikleri, Kanunun Beyanlar blm dzenleyen 10uncu maddesinin ok yetersiz olduu, beyanlarn ounun eksik ve yetersiz olarak idarelere verilmesine ramen hibir idari denetimden geirilmeden bunlarn doru kabul edildii, yanl ve hatal beyanlarda bulunanlarn cezalandrlmamas zerine kurulu bir sistemin, kurulduu ve iletildii grlmektedir. Yine Kanunun arama faaliyetlerini dzenleyen 17nci maddesinden kaynaklanan sorunlara baktmzda, arama faaliyetlerine iki yl sonunda verilen belge olarak bakld, arama faaliyetleri srasnda yaplmas gereken i ve ilemlerin Kanun iinde yeterince tanmlanmad, Kanun erevesinde verilen raporlarn uluslararas norm ve standartlara uygun olmad, dileyen herkesin ruhsat harcn yatrmas kaydyla hibir arama faaliyeti yapmadan arama sresi boyunca ruhsat sahasn elinde bulundurduu, bu nedenle bir ruhsat pazarnn olutuu, arama faaliyetlerinin idarenin denetimi dnda tutulduu veya hemen Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 524 hemen hibir denetimin yaplmad, zellikle metalik maden aramaclnda arama srenin yetersiz olduu. Yani yl veya ilave iki yl verilmi ama zellikle gerekten byk apl, byk maden potansiyeline sahip sahalarda bunu iki, veya be yllk aramalarla ortaya karmak mmkn deildir. rnein Hasan elebi demir cevherindeki arama srelerinin otuz be yl olduunu biliyoruz. Uakta yine Efem ukuru altn madenindeki srelerin on yla yaklatn biliyoruz. Erzincan plerdeki yine deerli altn madeni sahasnn on yl akn sredir arama srelerinin devam ettiini ama yasal sreler iinde bunlarn yetersiz olarak verilmektedir. Kanunun letme Ruhsat ve Madenin letilmesini dzenleyen 24nc maddesine ilikin olarak; iletme ruhsat ncesi yaplmas gereken i ve ilemlerin tamamlanmadan iletme geildii -ki biliyorsunuz, zellikle Dantayda alan davalarn birounun nedenlerinden bir tanesinin bu olduunu ifade edebiliriz- madenlerin iletilmesi srasnda arama faaliyetine devam edilmemesi nedeniyle birok maden iletmesinin ekonomik olarak iletilmedii grlyor. Ekonomik olarak iletilmeyen maden sahalarnn kenarlarnda dev maden atk ve pasalarn olutuu, bunun da evre kirliliine sebebiyet verdii, maden iletmelerinde; jeoloji, yapsal jeoloji, tektonik, hidrojeoloji, jeoteknik gibi almalarn yeterince yaplmamas nedeniyle nemli gk ve kazalarn meydana geldii, bunlarn birounun da lmle sonulandn belirtmekte yarar vardr. Kanunun Teknik Nezaret blmn dzenleyen 31inci maddesi ile Ruhsatn Hkmden Dmesi ve Alnacak Tedbirler blmn dzenleyen 32nci maddesine bakldnda, Kanunda maden gruplarna uygun teknik nezareti bulundurma zorunluluunun getirilmedii, teknik nezaretilik sisteminin sadece maden mhendislerinden temin edildii, oysa maden gruplarna bakldnda zellikle nc grup madenlerde -ki bunlar tuzlar oluyor veya- jeoloji ve kimya mhendislerinin, yine bir, iki ve drdnc grup madenlerde jeoloji mhendisinin de maden mhendisleri ile ortaklaa teknik nezareti olabilmesinin salanmasnn gerektiini, madenlerin iletilmesi sonrasnda sahalarn doaya yeniden kazandrlmas almalarnda Yasann 31inci maddesi ile evre Bakanlnn Yeterlilik Teblii ile arasnda aykrlklarn bulunduu, bu nedenle yasann 31inci maddesinin yanl olan blmlerinin deitirilmesi gerektiini, teknik nezaretilik sisteminin iletilmedii veya yetersiz iletildii de yine grlen dzenlemeler arasnda eksik bulduumuz konulardr. dari dzenlemelere baktmzda ise Ruhsatlandrmada yaanan skntlar, izinler, denetim, devir ve intikal sz konusudur. dari dzenlemelere ilikin sorunlara baktmzda, her dileyen kii veya kuruma niteliine, ekonomik kapasitesine, teknik altyapsna baklmakszn ruhsat verildii, bunun da sanal madencilie neden olduu, lkenin koruyarak gelecek nesillere aktarmas gerekli su havzalar, sulak alanlar, ormanlar, tabii, doal ve kltrel sit alanlar, kentsel yerleim alanlar gibi zelde insan, genelde canl yaam iin son derece nemli olan alanlarn hukuk tanmaz bir ekilde her trl madencilik faaliyetine almtr. Kurumlarn yetki snrlarnn tam olarak belirlenemedii, kurumlar aras atmalarn yaand, bunun da yaplmas gereken faaliyetleri engelledii, madencilik gibi doaya mdahale eden, deitiren, dntren ve kirleten bir faaliyetin ok sk bir ekilde denetlenmesi gerekirken hemen hemen hibir denetimin yaplmad, kurumlarn teknik ve bilgi altyapsnn yetersiz olduu tespit ettiimiz eksiklikler arasnda grlmektedir. Mali dzenlemeler asndan baktmzda, har ve teminatlarn dk olduu, bu nedenle caydrclk zelliklerinin bulunmad, madencilikte zellikle arama faaliyetinin yksek maliyet ve risk unsuru iermesine ramen arama faaliyetinin Devlet tarafndan maalesef hi tevik edilmedii, devlet hakknn yetersiz olduu, buluculuk hakkndan zel sektrn de yararlanmas gerektii, inceleme ve denetim giderlerinde kurumlar aras farkl uygulamalar vardr. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 525 Hukuki adan baktmzda mevcut Kanunun yukardaki idari, teknik ve mali konular, birbiriyle ilikilerini ak bir ekilde tanmlayamadn gryoruz. Dzenlemenin kanun dzenleme norm ve standartlarna aykr, birbiriyle elien dzenlemeler ierdii, Kanunun kamusal yarar esas alan, kaynaklarn verimli ve entegre kullanmn tevik eden, arama ve iletme dneminde uluslararas norm ve standartlara gre almay ilke edinen, evreye, insana ve doaya saygl, btncl bir ekilde yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Sonu olarak, madenler, kalknma iin zorunlu en nemli doal kaynaklar ve bu nedenle en nemli ulusal servetler arasndadr. Madenler, oluumlar milyonlarca yl sren yenilenemez kaynaklardr. Bu bakmdan onlardan azami toplumsal fayda tretecek ekilde yararlanmak gerekir. Bu bak asyla yaklaldnda madenlerimizin; evreyle uyumlu, en verimli ekilde ve gelecek kuaklar dnerek toplum yararna uygun iletilmeleri, yurt iinde yksek katma deer yaratan ara ve u rnlere dntrlmelerinin ulusal karlarmzn gereidir. Doada uygun jeolojik koullar altnda kendiliinden olumas ve bu oluum srecinde bir emek harcanmam olmas doal kaynaklarn en nemli zelliidir. Bu nedenle bu kaynaklarn tasarruf hakk kamuya aittir. Kamuda olan bu tasarruf hakknn, kamunun olanaklarnn olmad, olabildiince hzl devreye alnmasnn i alan yarataca, retimden kaynaklanacak vergi ve benzeri gelirleri nedeniyle lke ekonomisine kaynak yarataca ynndeki grnr gerekelerle, plansz-programsz bir biimde sermayenin tasarrufuna braklmas, ham madde yamas olmas dnda bir anlam ifade etmemektedir. Bu nedenle mevcut kanuni dzenleme lke ihtiyalarna cevap verebilir bir dzeyde deildir. Ayrca u an Meclise sunulan tasar da madencilik sektrnde yaanan teknik, idari, mali ve hukuki sorunlar zme konusundan olduka uzak, sadece Anayasa Mahkemesinin iptal kararna dayal olarak ileride byk evre tahribatna neden olabilecek bir madencilik anlaynn lkede egemen olmasna neden olabilecek dzenlemeler iermektedir. Ksa dnemde: Meclis htisas Komisyonunda grlmekte olan ve idari i ve ilemlere ynelik olarak dzenlenen tasarya, youn ikyetlerin geldii teknik dzenlemeleri de kapsayan, Kanunun 3nc maddesine aada belirtilen kavram ve tanmlamalarn eklenmesi ve Kanunun 17, 24 ve 31inci maddelerinde tanmlanan bu kavramlarn ilevlendirilmesi konusunda dzenleme yaplmaldr. zellikle 3nc maddesinin Tanmlar blmnde mesela Kanun iinde hemen hemen hi kullanlmayan ekonomik cevher tanm kaldrlmal. nk hi kullanlmam ama tanmlar ierisinde maalesef byle kavramlar da gryoruz. Arama faaliyet raporu, prospeksiyon, grnr rezerv, faaliyet raporu, nezareti tanmlar uluslararas standartlara uygun olarak deitirilmeli ve maden arama projesi, kaynak raporu, arama yatrm raporu ve muhtemel rezerv tanmlarnn eklenmesi gerektiini dnyoruz. nk bugn btn Avrupa Birlii lkeleri, Kanada, Amerika, Gney Amerika ve Avustralyann tamamnda Yeni Zelanda da dhil olmak zere ortaklaa oluturduklar Chimney diye bir komite var, bu komite uluslararas norm ve standartlar tanmlyor. Sz konusu tanmlamalara aykr raporlarn hibiri maalesef kabul edilmiyor. Bugn lkemizde ulus tesi irketler tarafndan iletilen madenler iin dzenlenen raporlar konusunda dzenlenen raporlar maalesef bu lke mhendisleri dzenleyemez hle gelmilerdir. Mesela arama faaliyet raporlar konusunda faaliyet gsteren sadece 3 kiidir. Kanunun zellikle 17nci maddesine ynelik olarak, 3nc maddesinde belirttiimiz tanmlara uygun bir ilevlendirmenin yaplmaldr. Yine, zellikle iletme ruhsat ve madenin iletilmesini dzenleyen 24nc maddesinin birinci fkrasnn mutlaka evre mevzuatyla uyumlu hle getirilmeli, Teknik nezaretinin de mutlaka gruplara gre yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 526 Orta dnemde, Trkiye Byk Millet Meclisi, Enerji Bakanlnn tekilat ve grevlerinde deiiklik yaparak madencilik ras toplanmas konusunda yetki vermeli. Sektr, meslek odalar, niversiteler, sivil toplum rgtlerinin katlm ile madencilik ras dzenlemeli ve ulusal madencilik strateji plan ortaya koyabilmelidir. Kanadada 1969da Poseidon skandal diye geen Gelimi lkelerde ve lkemizde de son yllarda hzla madencilik irketleri borsa ve halka alyor. rnein, Kanadadaki bir irket Trkiyede ben altn madeni buldum. dedii zaman otomatik olarak frlyor ve Poseidon skandalnda 2,2 dolardan 69 dolara kyor bir aylk zaman diliminde. Sonra tabii o ilemi yapmad tespit ediliyor ve orada yatrmclar nemli zararlara sebebiyet veriyorlar. Bunun zerine Birlemi Milletler ve Gelimi lkeler kendi aralarnda uluslararas norm ve standartlar yaratma konusunda bir aba iine giriyorlar. En son Birlemi Milletlerin 2009 maden rezervlerinin snflandrlmasyla ilgili bir yayn da kt, standard da kt. 2004 ylnda JORC dediimiz yani Avrupa Birlii, Kanada, Amerika, Gney Afrika, Avustralya blgesinin ortaklaa bir araya gelerek oluturduklar standartlar var. Yani basn aklamas dahi bile yapsanz, o standartlara uygun norm ve bir alma, norm ve standartlarda bir alma ve altyapnn mutlaka var olmasn istiyorlar. Aksi takdirde irketlere nemli cezalar kesiyorlar. Btn dnya artk bu standartlara uygun, raporlama tekniine uygun raporlar istiyorlar. rnein, lkemizde de yatrm yapan ok uluslu irketler sz konusu. Bunlar ancak ve ancak raporlarn dzenlerken, bu norm ve standartlara uygun vermek zorundalar. Ancak lkemizdeki Madencilik Kanununa baktmzda, gerek tanmlarn kendisinin gerekse ieriinin bu standartlara uygun olmadn biliyoruz hepimiz. Yani bizde prospeksiyon farkl tanmlarken orada farkl, arama faaliyet raporu bizde farkl tanmlamas, kiilerde farkl; maden arama projesi farkl, o adamlarda farkl tanmlar ve terminolojiler geiyor. Mutlaka bu kavramlarn bir an nce bu standartlara uygun hle getirilmesi gerekmektedir. zellikle arama dneminde ok czi bir rakamla ve nfuz czdannn fotokopisini ektirip gtrdnzde size o sahay kapatyorlar, koordinatlarn da verdiimizde hemen o sahay ruhsatlandrabiliyorsunuz, arama ruhsat alyorsunuz ve hibir ilem yapmadan iki yl sonunda. Bir tane arama faaliyet raporu da rnek olsun diye getirdim. erii, ite, Ispartada bir metalik maden, drdnc maden ki ok nemli, madenle ilgili hibir ey yok. ki yl boyunca hibir faaliyet yrtmeden o sahay elinde bulunduruyor, niye bulunduruyor? Benim elimde byle bir saha var, ite onu kime pazarlayacam diye gezip duruyor. Bugn 3 binin zerinde ruhsat olan kiiler, ahslar veya kurumlar sz konusu. Mutlaka arama dneminin ilevlendirilmesi ve arama dnemine yatrmn zendirilmesi gerekiyor. Bugn Trkiyede 45 bine yakn ruhsat sz konusu. Bunun 35 bin tanesinin arama olduunu biliyoruz ama aramadan iletmeye geen ruhsat saysna baktmzda ok czi miktarlarda olduunu grlmektedir. Onun dnda, zellikle ruhsat pazarn engellemek iin mutlaka herkese deil belirli bir teknik, mali, ekonomik boyuta sahip insanlara madencilik yapabilir izni vermek gerekiyor diye dnyoruz, bu da ok nemli. Yani herkes Trkiyede madenci olabilir veya her 250 lira yatrp nfus czdann veren maalesef Trkiyede madenci kabul ediliyor, en nemli dezavantaj budur. ANADOLU MADENCLER DERNE BAKANI MUSTAFA TTNC 31.03.2010 Derneimiz Anadolu Madenciler Dernei yeleri fiilen madencilik yapan, retim yapan, yeni yeni teebbslerde bulunan, artlarn zorlayarak, birok fedakrlklara katlanarak i ve istihdam oluturmak iin alan mteebbislerden meydana gelmektedir. Arlkl olarak metal madencilii yaplmaktadr. Sektrde ye says en ok olan derneklerden birisidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 527 Trkiye'de madencilik politikalarn tam anlam ile belirleyen ve yrten bir kurulu mevcut deildir. Maden leri Genel Mdrl hlihazr yaps ile madencilik faaliyetlerini mmkn olduu kadar engellemekte, madenciler ve madencilik sektr iin gereksiz bir yk olarak grlmektedir. lkemizin maden rezervleri sabittir, deimezler ancak aranp bulunmasyla oalabilirler. Maden rezervlerinin mmkn olduu kadar ekonomik retilmesi ve yer altnda braklmamas gerekmektedir. Madencilerin bu ilerle uramas, yaanlan zorluklar ve problemleri ap zmesi gerektii hlde, bir arama ruhsatnn alnp o sahada retime geinceye kadar binlerce sayfa kt evrak tanzim edilmekte, yzlerce imza attrlmakta bylece tm ekonomik g ve zaman heba olup gitmekte, insanlarn teebbs azmi krlmaktadr. Aslnda madencilik vasfsz insanlara en nemli i kaps, ekmek kaps, ayn zamanda bulunduu yerlerin kalknmasna, eitimine, sosyal standardnn ykselmesine frsat veren bir i koludur. Madencilik vasfsz ie girenlerin kalifiye eleman olmalarna imkn hazrlamakta kasac, atei, ofr, a, delici operatr, i makinesi operatr gibi ilerde alan yz binlerce kii meslek sahibi olmaktadr. Madencilik faaliyetlerinin yol, su, elektrik, haberleme gibi altyaplara ihtiyac vardr. Bu ihtiya Devlet tarafndan karlanmamaktadr ancak her madenci yolunu kendisi yapmaktadr. Madenlerin bulunduu yerler genellikle krsal blgelerdir, ii ihtiyac bu blgelerden karlanmakta bylece kyden ehre g snrlandrlmaktadr. inde bulunduumuz istikrarsz ortam nemli yer alt kaynaklarmzn ham olarak ucuza yurt dna karlmasna sebep olmaktadr. Krom, inko, kurun, bakr gibi madenler yar mamul veya nihai rn olarak elde edilip sanayinin istifadesine sunularak, ortaya karlacak katma deer ve faydalar onlarca katna ykseltecek tesislerin kurulmas ve yatrmlarn tevik edilmesi gerekirken bu konuda yllardr herhangi bir tedbir alnmamtr. Dnyann hemen her yerinde maden aramalarna milyarlarca dolarlk destek verilerek madencilik sektr tevik edilmektedir. Bizde ise yaplabilecek ncelikli tevik madencilerin ayaklarna vurulan prangalarn zlmesi, teebbs azminin canlandrlmas ve bu organizasyonu salayacak kanunun karlmas gerektiine inanyoruz. Madencilik yatrmlarnda yaklak olarak on drt civarnda izin alnmas gerekmektedir. zin ve izinler madenciler iin zlemeyen ve iinden klamayan bir sorun hline getirilmitir. ncelik sras arlm, kimin kimden izin alaca konusu madenci ve lke aleyhine zlm ve madenci her durumda ikinci snf insan muamelesine layk grlmtr. Orman ve orman saylan alanlardan alnan izinler hukuk problemi sebep gsterilerek gereksiz yere durdurulmutur. Sanki madencilie sekte vurmak iin frsat kollanyormu imaj verilmektedir. Ayrca izin iin istenen drt nsha, be nsha, ok nshal noterden tasdikli belgelerin eski usullerle, bundan otuz yl evvelki usullerle tanzim edilmesi art devam etmektedir. Lzumsuz ve gereksiz belgeler istenilmemelidir. Hazrlanan dosyalar emekli veya alan orman mhendisleri tarafndan imza edilmekte, ayrca imzalar Orman Mhendisleri Odasnca tasdik edilmektedir. Her bir ilem iin binlerce TL bedel dettirilmektedir. Orman izni iin fahi bedeller tespit edilmitir. Aalandrma bedeli gerekli ve normal kabul edilse de, arazi tahsis bedeli niin her yl yatrlmaktadr. Bir defa yatrlmas yeterli olmaldr. u sralarda Orman Kanununun 16nc maddesi deitirilerek madencilerin izin almalar tamamen orman iletme memurlarnn insafna braklmak istenilmektedir. Bu tasar Meclisten geerse iinde bulunduumuz kaos ortam daha da byyecektir. Burada unu da belirtmek durumundaym: Madencilere ve madencilie byk vefaszlk yaplmaktadr. u an orman tekilat varln madencilere borludur. nsanlar enerji, yakt, snma ihtiyacn karlayabilmek iin ormanlar yok ediyordu. Madencilerin almas, azmi, gayreti sayesinde kmr, petrol, doalgaz gibi yer alt kaynaklar bulunarak ormanlarmz yok olmaktan kurtulmu ve orman tekilat kurulmutur. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 528 Mevcut orman alanlarnn yaklak binde 1i, 2si madencilik faaliyetleri iin kullanlmak istenilmektedir. Grevlerini layyla yapmayp bir adet orman yangn kmasna sebep olanlar Trkiye'deki btn maden sahalarnn toplamndan daha byk alanda orman yok etmektedirler. Mill parklarda madencilik faaliyetlerine izin verilmemektedir. Bir alann mill park olarak ilan edilmesine sebep olan tabii veya tarih eserlerle ilgisi bulunmayan, altrld zaman hibir ekilde olumsuz etkisi olmayacak ve bu blgeden kilometrelerce uzaklktaki maden iletmelerindeki faaliyetlerin devam etmesi engellenmemelidir. evre ile ilgili izinlerde abart vardr. Dorusu evre bilinci her insanda gelitirilmelidir. Tabii ki evreye zarar veren ve evreyi kirleten faaliyetlere tedbir alnmaldr ancak madencilik faaliyetleri sonucunda evreye zarar verilmemektedir. Yaplan arama ve retim faaliyetlerinin sonucu olarak ortaya kan pasalarn evreye zarar verdiini sylemek ve dnmek doru deildir. Bazen atk ve pasa ayn anlamda kullanlmak sureti ile zararl ve faydal eyler birbirine kartrlmaktadr. Atk iinde kimyasal madde bulunduran tm canllara zarar verebilen maddelerdir. Pasa ise bir btn olarak duran kayalarn paralanm eklidir. Yol yapmnda, dolgu maddesi olarak, inaat malzemesi olarak ve daha deiik amalarla kullanlan, faydalanlan maddelere pasa denilmektedir. Yer alt kaynaklarnn aranp bulunmas, insanln istifadesine sunulmas da ok nemlidir. evre ile madencilik arasnda kabul edilebilir denge kurulmaldr. Doaya yeniden kazandrma, rehabilitasyon projelerinde abartmaya kalmamaldr. Bulduun gibi brak veya eski hline getir gibi tabirler madencilii tamamen yasaklamak anlam tamaktadr. Rehabilite etmek ve doaya yeniden kazandrmak o blgeyi aalandrmak olmaldr. Her yapnn bir zellii ve gzellii vardr. Dorusu, gzel bakan gzel grr, gzel gren gzel dnr. Maden arama faaliyetleri her trl izinden muaf tutulmaldr. Sondaj yapmak bir iletme faaliyeti deildir. Sondajla ancak maden rezervleri bulunabilir, daha sonra iletmeye geilir. Arama faaliyetleri zorlatrlmamal, aksine tevik ve destek verilmelidir. Arama ruhsatl maden sahalar her trl izinden muaf tutulmaldr. Madencilik iletme faaliyetleri ile ilgili izinler Maden leri Genel Mdrl tarafndan verilmelidir. Madencilerin dier kamu kurumlarna aylarca, yllarca baml kalmamalar iin gerekli dzenleme yaplmaldr. Yllardan beri yrrlkte, dm, ihalelik veya madencilik faaliyetlerine kapal alanlar nternetten grlecei duyurulduu, her yere ilanlar asld hlde bu uygulamaya geilmemitir. Derhl balanlmaldr, balamamann ok mahsurlar vardr. Hkmden den, kltlen, terk edilen alanlar ihaleye karlmamakta, binlerce ruhsat sahas atl hale getirilmektedir. Maden leri Genel Mdrlnn bu kanuna aykr uygulamasndan dolay lke milyonlarca lira zarara uratlmaktadr. Bu keyf uygulamaya derhal son verilmelidir. Aramaya alacak alanlarn sratle mracaata hazr hle getirilmesi iin tedbir alnmaldr. Her kurumun madencilik mevzuat olmamaldr. Her trl izin, kontrol, denetleme, ynetim, faaliyetleri durdurma veya cezalandrma tek elden yrtlmelidir. Madencilik Bakanl kurulmaldr. Madenlerin tamam iin her zaman ayn politika yrtlemez. Her madenin lkemiz asndan ayr ayr bir nemi vardr ve ayr ayr deerlendirilmelidir. inko, kurun madeni ynetimi ile krom madeni ynetimi, demir madeni ynetimi, mermercilik ynetimi, kmr ynetimi gibi ayr ayr ve kendine has politikalarn uygulanmasn gerektirir. Ortak problemlerde vardr, mesela demir yolu tama bedeli ok yksektir, drlmelidir. Demir cevheri ithalat yerine ncelik yerli retimlere verilerek yeni yeni maden rezervlerinin bulunmas tevik edilmelidir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 529 u anda komisyonlarda olan tasar ok acil dzeltilmelidir. Aslnda maddi kaynaklarmz etkili kullanmamza imkn verecek, refahmz artracak, rekabet ortamn gelitirecek politikalar retmek gerekirken, kanunlar, ynetmelikleri birilerine avantaj yaratacak ekilde uygulamaktan vazgeilmelidir. Madencilik sektr mill ekonomiyi oluturan en nemli i koludur. Sektrmz bata sanayi olmak zere ekonominin dier sektrlerinin ihtiya duyduu temel girdileri salarken zellikle krsal blgelerde yeni istihdam imknlar yaratr. Bir baka ynden madencilik rnleri ihracat lkeye dviz kazandran nemli bir kaynaktr. Bugnn gelimi sanayi lkelerinin hemen hepsinde madencilik sektr ekonomik kalknmay balatan nc sektr olmutur. Madencilik bu lkelerin mill gelirlerinin % 1015'ini kapsamaktadr, bizde ise bu oran % 1-2 civarndadr. Bu durumu dzeltmek ve aradaki fark kapatabilmenin yolu arama ve rezerv gelitirme yatrmlarn artrmaktan gemektedir. Trkiye'de maden arama faaliyetlerini yapmas gereken kurulu MTA gerek yaps, hantall, gelimelere yeteri kadar intibak edememesi gibi sebeplerle grevini yerine getirememektedir. MTA'ya ayrlan kaynan % 80 gibi bir ksm personel giderlerine harcanmakta, arama faaliyetlerine ayrlan denek minimum seviyede kalmaktadr. Devletin maden aramalarna ayrd kaynak MTA'y ancak ayakta tutabilmekte, i yapmasna imkn vermemektedir. Dorusu maden arama faaliyetleri ekonomik faaliyetlerdir. Devlet ekonomik faaliyetlerden ekilmektedir, maden arama iini de zel sektre brakmaldr. Zaten MTA miadn doldurmutur. MTA'nn arama maliyetleri zel sektre gre kyaslanmayacak kadar yksektir. MTA arivleri zel sektre almaldr. Yabanc sermayeli irketler madencilik sektrne yatrm yapmas iin tevik edilmelidir. Arama faaliyetleri iin gerekli olan teknoloji ve sermayenin getirilebilmesi iin istenen gvence ve teminat verilmelidir. Ruhsat gvencesi her yatrmc iin vazgeilmez bir husustur. Ruhsat saysn artracak tedbirler alnmaldr. Bunun iin Maden Kanununun 2nci maddesi deitirilerek ruhsat verilen grup says artrlmaldr. Drdnc grup madenler 4a, 4b, 4c olarak gruplandrlmaldr. Bylece ayn anda altrld hlde birbirini etkilemeyen madenlere ruhsat verilerek atl bekletilen rezervler retime geilebilecektir. Madencilik faaliyetlerinin kontrol, devamll, retim, istihdam, alma gibi konularda hibir faydas olmayan, madencinin zaman kaybna, ekonomik g kaybna sebep olan GSM izni iptal edilmelidir. Maden iletmelerinde GSM kaldrlmaldr. Hlen uygulanmakta olan Maden Kanununun 12nci maddesi deitirilmelidir. Vergi dairelerinden alnan sevk irsaliyeleri ile cevher nakli yaplabilmelidir. ED ve orman izni alnm sahalarda sevk irsaliyesi alnmas gereksiz ve brokratik bir engeldir, kaldrlmaldr. Madencilik sektr kendine has zellikleri olan zorluklar olan sektrdr. Beklenmeyen giderleri ok olur. Yol, su, elektrik tamamen madenci tarafndan karlanr. Hibir destek verilmez, hatta Devlet bunlar yapt diye bedellendirir. sizlie en nemli zm getiren bir sektr olduu da deerlendirilirse destekleme yaplmas gerektii anlalr. Maddi destek verilmelidir. Ayrca Maden Kanununda belirlenen cezalar ile devlet hakk % 50 orannda drlmelidir. Arama ruhsat dneminde yaplacak retimler tespit edilen grnr rezervin % 10'u ile snrlandrlmaktadr. Bu madde madencileri ve teknik elemanlar gerek d ve yanltc beyana zorlamaktadr. Bu uygulamadan tamamen vazgeilmelidir. Kanunun 17nci maddesi uygulamas fiilen mmkn olmayan bir maddedir. Bu husus Maden leri Genel Mdrl tarafndan da bilinmekle beraber madencinin baml kalmas, sulu kalmas gibi bir sonucu dourmaktadr, acilen dzeltilmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 530 Bir maden mhendisine ylda 10 adet arama faaliyet raporu hazrlama yetkisi verilmelidir. Arama ruhsat sresi ierisinde arama faaliyetleri srasnda zorunlu olarak kan cevherler ile teknolojik ve kimyasal test amal cevherlerin nakledilmesine herhangi bir ceza uygulanmamaldr. letme izni kaldrlmaldr. letme ruhsat ile btn faaliyetler yaplabilmelidir. letme ruhsat alanlar 500 hektar gememelidir. Daha byk alanl arama ruhsatlarna madencinin talebi ile iki veya daha fazla iletme ruhsat verilmelidir. Aksi takdirde 500 hektardan fazla alanlar taksir edilip, ihale edilmelidir. Ruhsatsz maden kaakl yapanlara uygulanan cezalar artrlmaldr. Yakalanan aralara ve madenlere el konularak satlmaldr. Maden ruhsatlar arama ve iletme yapmak zere verilmektedir. Ancak baz kii ve irketler hibir arama ve iletme faaliyetinde bulunmadklar hlde binlerce saha kapatmak sureti ile bu sahalarn atl kalmasna sebep olmaktadrlar. Bundan dolay bir dzenleme yaplarak 1-30 aras ruhsat olanlar normal har ve teminatlarn yatrmallar. 30-60 aras olanlar yllk harcn 5 katn yatrmallar. 60-200e kadar ruhsat olanlar yllk harcn 10 katn yatrmallar. 200den fazla ruhsat bir kurum ve kurulua verilmemelidir. Snrsz sayda ruhsat verilmesi doru deildir. Madencilik yapan firmalarda en fazla on sahada alabilen firmalar vardr, yirmi saha belki maksimum gemez. Snrsz sayda ruhsat vermek sahalarn tamamen atl kalmasn ve kapatlmasn gsteriyor. Bir snrlama getirilmesi gerekmektedir. Doru yaplm, lzumsuz brokratik engellerden arndrlm bir maden kanunu ile bu lkede ne 1 tane yoksul ne 1 tane isiz kalr. Ancak maden kanunu hazrlayclar arasnda hayatnda hi ruhsat almam, hayatnda -madencilik nedir- sahaya gitmemi, grmemi insanlar ile ahsi karlarn her eyin stnde tutan insanlar bulunmamaldr. Dnyann en riskli ii madenciliktir. Kumar oynarsnz 2 kii karlkl, % 50, % 50 ansnz vardr. Ama madencilikte byle bir ey yok, % 5tir ansnz. yle bir ince damar takip edersiniz, 100 metre gidersiniz, 100 milyarlarca para harcarsnz, boa kar. Kumar gerekten buna gre ok garantidir. Cezalar eksik, yetersiz, yaptrm gc de yok saylr. Yani orada yakalanmas gerekiyor, orada banda yakalayamazsanz o adam, kim, nasl ispat edeceksiniz. Banda yakalanmas lazm yoksa makineyle geliyor, vuruyor, kayor. Hatta bazen yle durumlar oluyor ki ruhsat sahibinin kard madenleri bile alp gtryor. Ruhsat sahibi alamyor, izinle urayor, brakyor, buraya geliyor, Ankaraya, Kayseriye, diyelim Konyaya gidiyor, ruhsat sahibi izin almaya alyor. Orada ite bir ey var m yok mu diye uraarak, bir sr emek vererek ta yer altna girip kard madenleri o burada urarken br gtrmektedir. MTAnn, malumunuz olduu zere bir snrlamas yok. MTA Trkiyenin her kar topranda, hibir izne tabi tutulmadan arama, ett yapma faaliyetinde serbesttir, istedii yerde, benim sahamda da bakasnn sahasnda da hibir kstlama olmakszn arama yapar. MTAnn ruhsat alma zorunluluu yok. Bir de u taraf var: Madencilikte arama faaliyetleri ekonomik bir faaliyettir. MTAnn yapt 1 metre sondaja zel sektr 20 metre yapar ve yapmaktadr, bu bir ekonomik faaliyettir. MTAnn maliyetleri ok yksek. Yapmasa, birisiyle parasyla yaptrsa ondan daha dorudur. GEN MADEN LETMECLER DERNE YNETM KURULU BAKANI CEML KTEN 14.04.2010 stanbul metropoliten alannn ciddi anlamda bir yer alt kaynann varl vardr. Maden varlklar yenilenemezler, tanamazlar ve bulunduklar yerde deerlendirilmek zorundadrlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 531 stanbul ve Trakya blgesinde enerji madenleri, endstriyel mineraller ve ta oca malzemeleri, agrega diye o blgenin madenlerini tanmlamak mmkndr. Endstriyel ham maddeler: Kuvarsit, cam, seramik, gaz betonu, anmaya dayankl beton, kuvars kumu, kil mineralleri de enerji kaynaklar da kmr ve doal gaz olarak Trakyada son zamanlarda yeni rezervlerin bulunduu alanlardr. Ta oca malzemeleri kullanm amalarna gre: imento ham maddesi yap ta, agrega ve ky tahkimatlarnda ana amenajman malzemesi olarak kullanlmaktadr. stanbul ve Trakya blgesindeki kmrlerle ilgili faaliyetler 1940-1950li yllara dayanan faaliyetlerdir. Elli ksur yldr, son on-on be yl hari stanbulun % 100 nfusunun snma ihtiyacnn karland kaynaklarn retildii blgelerdir. Faaliyetler bu blgede Almanlar ve Franszlarn retimiyle balam, SK blgesinde enerji retim amacyla kullanlm. Daha sonra MTA ve ondan sonra da zel sektr eliyle iletilmesi devam etmitir. Bunun son krk yl zel sektr tarafndan retilmi bir madencilik blgesidir. Trakya ve stanbul, blgenin orman alanlar 300 bin hektar civarndadr. O tarihlerde 300 bin hektarn nemli miktarda snma ihtiyac odunla karland iin, 70li yllar petrol krizinin olduu dnemler ve 80li yllarda bu blgelerde retilen kmrn alternatif olarak kullanlmas nedeniyle bu blgelerdeki orman envali kesilip yaklmaktan kurtulmutur. Kmr oluumlar Eyp, Gaziosmanpaa, atalca, Silivri ve ile blgelerinde dalmaktadr. Tonaj olarak blgedeki dalm stanbulun tmnde 258 milyon ton, Silivri dhil bir grnr muhtemel rezervi vardr. letilen ksm da 66 milyon tonluk alandr. Parasal deerle arptmz zaman da kmrn kalitesine bal bugnk deeri 20 milyar dolar civarnda bir kmrn rezerve bal bir deerinden bahsedilebilir. Madencilik projesinin elli-yzyllk bir projeksiyon ierisinde ynetilmesi gerekmektedir. Dolaysyla da bundan etkilenen btn dier etkenleri, o btn ierisinde planlamak gerekmektedir. Madencinin bu projeksiyonu ngrebilmesi iin o arazilerde, madencilik faaliyeti yapt sonraki kullanmlar ve bu noktada yerel ynetimlerin buradaki tasarruflarn bilmesi gerekmektedir. Madencilik, evre veya dier sanayiyle ilgili de birbiriyle olan olumsuz etkileimini bertaraf edebilmek iin nce arazi kullanm planlaryla ilgili sorunun zlmesi lazmdr. Ergene havzasndaki TRAKAP projesindeki bir evre dzeni plannda tm blgenin maden retiminin yasaklanmas ve enerji yatrmlarnn yaplmamas gibi bir sonu kmaktadr. O nedenle yerel ynetimler tarafndan bu planlamalar yaplrken merkez ynetimin mutlaka iinde olmas lazmdr. nk bir blge iin nemsiz olan bir maden retimi ulusal anlamda, lke genelinde nemli olabilir ve yerel ynetimlerin tercihlerini deerlendirirken bu lekteki ihtiyalarn da bir arada deerlendirilmesi lazmdr. stanbulda 152.340 hektar arama ruhsat vardr, letme ruhsat 103 bindir. Arama iletme ruhsatlarnn akk olduu alan da 18 bin hektar civarndadr. n iletme ki 3.213ten 5.777ye geerken artk olarak kalan 347 hektardr. Byle baktmz zaman yine deminki iletme 103 bin, n iletme 347, arama 152 bin, arama iletme 18 bindir. Toplam iletme ruhsat alan 121 bin hektardr. 122 bin hektar alann iinde sadece ve sadece 1.812 hektar da madencilik izni vardr. Toplam 121 bin hektar alann 30.402 hektar orman d, 91.466 hektar orman ii. 30 bin hektar yani % 25i orman d alanlardr. % 75i orman alanlardr. zerinde izin bulunmayan, yani madencilik yaplmayan bu alanlarn orman alanlar iinde maden yaplmayan ise % 97si, yani % 97sinde maden ruhsatnn orman alannda kalan ksmnda madencilik yaplmamaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 532 Ormanda izinli alan, yani madencilik yaplan alan, maden iznine tabi olan, tamamnn % 2sidir. 1.812 hektar, Temdit talepleri ve yeni izin talep edilen alanlarda 822 hektardr. Madenciliin 69 bin hektar havza dnda kalyor, bu da % 57si yapyor. Uzak koruma alan % 36s, orta kuak % 4, ksa % 2, mutlakta ise sadece % 1lik bir alan vardr. Maden ruhsatlarnn sadece % 7si orta, ksa ve mutlaa giriyor. Dier % 90a yakn havza d ve uzak korumadr. Bu blgenin alan olarak ise tamam 27.724 hektardr. Yani btn buradaki ruhsatlarn tamam 27 bin hektardr. Bu alann 24 bin hektar kara alan, 2.900 hektar deniz alandr. Yani deniz derken, orada farkl bir madencilik de yaplmtr. Birka yl iinde tamamlanmak zeredir. Denizin tabannda 1,5 kilometre kadar iinden, aa yukar eksi 40larda, denizin tabannn eksi 40 metre altnda kmr cevheri retilmitir bu blgede. Dolaysyla byle deniz ii retim gibi biraz da bize zg bir retim uygulamas vardr. lke ve toplum ihtiyalarnn pik olduu dnemlerde balatlm ve yaplmtr, toplum ve ynetimin de talebiyle yaplmtr. Biz madenciler yasa gerei aslnda ormandan aldmz yerlerin aalandrma, arazi kullanma bedelini, sonradan dikim bedelini, araziyi kullandmz sre iinde arazi kiralama bedeli demekteyiz. Bizim yasal ykmllmz araziyi evreyle uyumlu hlde dzelterek iade etmekten ibarettir. Yani bu, tesviye, dzeltme, aalandrmaya uygun hle getirme kapsamndadr. Buna ramen hem sektrdeki arkadalarn duyarll hem madencilik sektrnn zerinde oluan evre kayglarnn bertaraf edilmesi amacyla bu 5.500 hektar alanda 1.123 hektar, zel aalandrma ve madenciler tarafndan yaplmtr. Hlen de bakm srdrlmektedir. Orman idaresinin bitirmi olduu aalandrma u anda aa yukar 3 bin hektar civarndadr. 1.123 hektar zel aalandrlan alandr. Aalandrmann salkl yaplabilmesi iin st rt toprann muhafaza edilmesi ve tekrar zerine serilmesi sreci ierisinde madencilik faaliyetiyle bu faaliyet entegre yrtlmesi gereken faaliyettir. Son zamanlarda, zellikle son be yldr zel aalandrma talepleri tevik edilmemekte, desteklenmemektedir. Maden ocaklarnda meydana gelen ukurlarn rehabilitasyonu srecinde hafriyat atklarnn ynetilmesi probleminden kaynaklanan bir dolgu alan olarak kullanlmas ihtiyac vardr. Maden izin alanlarndaki bu tarz ukurlarn orman amal rehabilitasyonu srecinde ilgili idarelerin, madenciden habersiz veya madenciyle hibir i birlii olmakszn rehabilitasyonu olmas gerekmektedir. Arazi rehabilite edilme aamasnda yer alt sular, arazinin eimi ve toprak yaps dikkate alnarak ev duyarll analizi yaplmaktadr. Madencilik faaliyetinin aslnda madencilik ncesi var olan koullar da rehabilite edebilen bir zellii de vardr. Terkos Gl stanbulun en byk problemlerinden bir tanesidir. Kuzey rzgrlaryla beraber denizden ilerleyen kumun etkisini Terkos Gl havzasnn durdurmas ve gneydeki bitki rtsn yok etmesi problemidir. Bununla ilgili hem SKnin hem belediyenin hem de orman idaresinin ok ciddi nleme almalar vardr. Madencilik faaliyeti srasnda doadaki bu st rt tand, kumlar alnd, alttaki maden cevheri retildi. Bu 76-87-90 arasndaki dnem. 94ten itibaren zel aalandrma mevzuat ktktan sonra blgemizde ciddi bir etkin rehabilitasyon sreci balad. Madenci maden alanlarnn aalandrlmasna bizzat katld ve kendi rehabilite ettii alanlar da aalandrma srecine dhil olmutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 533 MADENCLK MAVR MHENDSLER BRL DERNE BAKANI MER YENEL 14.04.2010 MADENBR, Madencilik Mavir Mhendisleri Birlii bir buuk yldr kurulmutur ve amac Trkiyeye de madencilik ve madencilik raporlar konusunda uluslararas standartlar yerletirmektir. Uluslararas madencilik raporlama standartlar yirmi otuz yldr sren bir almann sonucunda olumu durumdadr, hl da devam etmektedir. Uluslararas akreditasyon zincirine mutlaka girmemiz lazmdr. MGEM Genel Mdrlmzn nderliinde, Jeoloji Mhendisleri Odamz ve dier odalarmzla birlikte bir kere bu standartlar Trkiyeye getirdik, JORC benzeri standartlar btn dnyann kabul ettii standartlardr. % 95 hepsi ayn. Btn akreditasyon kurumlarnn kabul etmi olduu standartlar birbirinden hemen hemen % 5 ayrlmaktadr. MGEM Genel Mdrl ve hepimizin almalar sayesinde bir konsenss olutu, Trkiyede bu var artk. Trkiyede madencilik alanndaki btn taraflarn bu standartlar kabul etmesi lazmdr. Bunlar mevzuat koyucu rgtler: MGEM, MTA, stanbul Menkul Kymetler ve yurt d PERC, CRIRSCO gibi. Sektr temsilcileri. TOBB -Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii- Trkiye Bankalar Birlii, stanbul hracatlar Birlii ve dier rgtler, Yurt Madencilii Vakf, Trkiye Madencilik Konsey Bakanl, Meslek rgtleri. Bu standartlarda rapor yazmay btn taraflarn kabul etmesi gerekiyor. Btn taraflar kabul ettikten sonra, nk bu raporlar sonunda bu standartlara gre kabul ettiimiz zaman, bankaya gittii zaman da bankann kabul etmesi lazm, bu standartlarda rapor istemesi lazm ama onun da bunda taraf olmas lazm. imdi, biz mesela kendimiz bu standartlar MGEM olarak yaparz, MGEM kabul eder ama Bankalar Birlii ya da borsa kabul etmeyebilir. Dolaysyla hepsinin taraf olmas ve bu sistemin iinde olmas gerekiyor. Onun iin biz diyoruz ki: Trkiye Ulusal Maden Arama ve Raporlama Kurulu diye bir kurul oluturmamz gerekmektedir. Trkiye Ulusal Maden Arama ve Raporlama Kurulunda Mevzuat dzenleyiciler, sektr temsilcileri ve meslek rgtleri olacak ve bir de dnyadaki standartlarda da sivil bir inisiyatif olacak, Yani bir kanunla kurulmu sistem olmayacaktr. Bakanlar Kurulu kararnamesiyle bu kurulu oluturmamz lazmdr. Bu kurulu oluturduktan sonra bu raporlar, konsenss temin ettiimiz raporlama sisteminin o kurul tarafndan belki biraz daha deitirilebilir, bir standardn mutlaka oluturulmas lazmdr. Madencilik uluslararas oldu ve madencilik ok byk arama yatrmlar, hatta iletme yatrmlar gerektiren byk yatrmlar hline dnmtr. Dolaysyla madencilik artk insanlarn cebindeki parasyla yaplabilir halden kt, borsaya, bankadan kredi almak gibi byk finans ihtiyalar dourdu. Buralarda da bu raporlara ihtiya var. Trk mhendisliinin yapm olduu raporlar akredite olmad iin geerli olmuyor. Trkiyedeki madencilik sektr, madencilik projeleri akredite olmu yabanc mhendislerin inisiyatifine gemeye balamtr. Trkiye zerindeki madenlerin zerinde yabanclarn gelitirdii projelerle bizim gelitirdiimiz projeler ayn olmayacak. Dolaysyla bizim akredite olmamz lazm ki Trkiyeye zg, Trkiyeyi bilen, Trkiye'nin kaynaklarna daha uygun projeler gelitirebilelim hatta Trkiye'nin ulusal menfaatlerine daha uygun projeler gelitirilebilsin. Standartlara uygun projeleri dnya akreditasyon birliine gre akredite olmu ve o vasflar tanyan mhendisler ve teknik elemanlar hazrlayacaktr. Bizim birliimiz zaten maden, jeoloji, jeofizik mhendislerinin tmn ieren bir birliktir. Devaml meslek ii eitimi var ve onlara snavdan sonra Qualified Person diye unvan veriliyor. Bu unvan tayabilmesi lazm mhendisin ve bu unvan tayabilmesi iin de lkelerin eitli durumlarna gre ylda bir tekrar snava giriyor, yani kendini yetitirmesi gerekiyor, sreklilik arz etmesi gerekmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi (S. Says: 544)

- 534 Bu raporlarn altna imza atacak insanlarn da standartlara gre belirlenmi olmas lazmdr. Sivil toplum inisiyatifi ierisinde snavlar gelitiriliyor ve hibir ekilde yasal bir sorumluluu olmadndan QP eer bu standartlara uygun olmayan, yalan yanl raporlar yazarsa ihra ediliyor ve deifre edilmektedir. Odalarmzn yeleri kaydetme mecburiyeti vardr. Odann kimseye sen bu imzay atarsn, atamazsn gibi bir ey syleme hakk da yok yasal olarak sylyorum nk kamu kuruluu niteliinde- yelikten atma konusu mahkemelere tanyor, ite ondan sonra bir sr problem oluyor. Hlbuki burada katlm gnll olduu iin ayn rgt, sen bu standartlara uymadn, seni deifre ediyoruz, aynen yeminli mali mavirlikte olduu gibi, dlyoruz kardeim, sen yoksun, iptal ettik seni deme hakkna sahip olmaktadr. IRNAK TCARET VE SANAY ODASI BAKANI OSMAN GEL 14.04.2010 rnak ilinde MTA verilerine gre 82 milyon ton kmr rezervi grlmektedir. Bizim blgemiz maalesef yaanan olumsuzluklardan dolay ok byk maddi manevi zararlar grmtr. Maalesef tarm hayvanclktan, madencilikten mahrum ve blge iin hazrlanan tevik yasalarndan faydalanamamaktadr. Eer nmzdeki demokratik alm gzel bir huzur ortam yaratrsa o blgenin sosyal yardmlamadan gelecek yardmlara ihtiyac olmayacan ayn zamanda lke ekonomisine katk sunacaktr. Zonguldakta bugn 12.500 dz ii, 1.200 tane teknik maden mhendisinin grev yapt bir yerde TTKnin rnak iline, bizim nasl okul-eitime ihtiyacmz varsa, byle madencilik eitimine de ciddi el atlmasna ihtiya duyuyoruz. Orada kapal iletmeye msait ok byk rezervi olan ocaklar vardr. Bu geici asker gvenlik blgelerinin Meclis uzatma srelerinde, maden blgesinde gvenliin artrlarak maden rezervlerinin karlmas, retilmesi iin o konuda sre uzatmlarnda biraz daha hassas deerlendirilerek, ilgililerle grerek ne alnmas lazmdr. Bizim TTK ve MTAya o blgede ciddi bir aratrma yapmalar iin Komisyondan zel ricamz vardr. AFRASIA A JEOLOJ MHENDS AKF MEM MADEN MHENDS DR. ZAFER TOPER 06.05.2010
Maden rezervleri asndan dnyann en zengin lkelerinden birisi olan Gney Afrika, altn, platin grubu metaller, manganez, krom, alminyum, silikat ve vanadyum rezervleri asndan dnyann nde gelen lkelerindendir. Titanyum, zirkonyum, antimon ve fluorpar retiminde lider olup, kesilmi elmas mcevheri retiminde de dnyann en byk reticisidir. Gney Afrika, elmas retiminde dnyada beinci sradadr. 130 yldan beri kmr, Gney Afrika Cumhuriyeti'nde madenciliin nemli bir temel ta olagelmitir. Kmr madenleri, enerji ihtiyacnn youn olduu byk lekli elmas, altn, platin gibi madencilik iletmelerine ucuz enerji salamaktadr. lkede demir elik endstrisi ve termik santrallerin ihtiyacn salayacak kalite ve miktarda kmr rezervleri mevcut olup, Sasol 2 ve 3 blgesindeki damarlardan retilen kmrlerden ise petrol elde edilmektedir. 2009 ylnda GACda ihra gelirlerinin % 30dan fazlas madenlerden olumakta olup, retilen madenlerin nemli bir ksm ihra edilmektedir. Gney Afrika Cumhuriyeti'nde zellikle yer alt madencilik faaliyetleri, zorlu artlar altnda yaplmaktadr. Yer alt platin ocaklarnda 3.500 mlere varan derinliklere inilmi olup, 5.000 mlere kadar inilmesi planlanmaktadr. Bu derinliklerde emniyetli ve salkl bir i ortam yaratmak iin kapsaml aratrma ve gelitirme almalar yaplmaktadr. GACda madencilik sektrnde retime ynelik tevik uygulanmamakta olup, maden arama ve iletme ruhsat almak isteyen firmalar ruhsat alabilmek iin faaliyet gsterecekleri blgede yaayanlarn konut, okul, salk oca gibi ihtiyalarn karlamay stlenmek zorundadr. GACda nfusun desteklenmesi iin siyahlar ekonomik olarak glendirme politikas erevesinde, ruhsat bavurusunda bulunan irketlerin itirakinin en az % 26snn siyahlara ait olmas art aranmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 535 GAC madencilik sektrnden Mineral Kaynaklar Bakanl sorumlu olup, anlan bakanln madenlerden kartlan cevherlerin ilenmesi (mcevherat yapm vs.) ile maden gvenliinin glendirilmesi ve denetlenmesine ilikin kstl miktarda tevik uygulamas olan baz programlar mevcuttur. Madencilikle ilgili resm kurumlar, zel sektr ve sendikalar bir araya getiren MIDGETT (Mining Industry Growth Development and Employment Task Team) isimli bir platform da, sz konusu Bakanln himayesinde madencilik alannda yaanan sorunlarla ilgili tm taraflarn katksyla zm salamak amacyla faaliyetlerini srdrmektedir. GAC da SAMREC, SAMVAL ve VALMN standartlar ve rapor teknikleri ile gerek maden kaynak ve rezerv deerleri tespit edilmektedir. Ayrca, Gney Afrika Madencilik Kaynaklar ve Maden Rezervleri Arama Sonularnn Raporlanmasnn (SAMREC) akreditasyonu, Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Enstitsnn salad uzman kiiler (competent person) tarafndan gerekletirilmektedir. SAMVAL ve VALMN kodlar (Gney Afrika maden varlklarn deerlendirme raporlar) ise SAMREC kodu ile birlikte uygulanan bir deerlendirme raporu olup Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Komisyonu tarafndan maden deerlendirmelerini yapabilmek amacyla oluturulmutur. Bu balamda, sz konusu maden raporlama kodlar, kodun kabul edildii ilgili borsa sisteminde listeleme yntemi ile finansman salama olanana kavumaktadr. SAMREC, SAMVAL, VALMN kodlarndan biri ile durumunu belgelendirmi ve listelenmi bir irket, rezervkaynak durumu, verimlilik ve ekonomiklik gibi unsurlar kabul edilen kodlara ilikin raporlar leinde maden yatrmclarna almaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 536-

EK-5
DNYADA YAPILAN RNEK MADENCLK UYGULAMALARI

Raporun bu ksmnda dnyada uygulanan kod standartlar ve madencilik ile ilgili rnek raporlar verilmitir. Sz konusu kod ve raporlar bir tercman tarafndan dorudan eviri yntemiyle evrilmi olup, Komisyonumuzca bilgi olarak sunulmutur. Madencilikte Gelimi Olan lkelerin rnek Kod Standartlar EK-5.1. Uluslararas Raporlama Kodlar EK-5.2. Avustralya Maden Arama Sonular, Mineral Kaynaklar ve Cevher Yataklar Rapor Etme Standartlar (JORC Kodu) EK-5.3. Gney Afrika Maden Kaynaklarn ve Maden Rezervlerini Rapor Etme Standartlar (SAMREC Kodu) EK-5.4. Borsada Maden irketlerinin Yapt Bilgilendirmelere likin Standartlar Standartlara Gre Gelitirilmi rnek Raporlar EK-5.5. Bamsz Jeoloji Danmanlk irketinin Dzenledii rnek Teknik Rapor EK-5.6. ehir Planlama Biriminin Madencilikte Arazi Kullanm le lgili rnek Rapor EK-5.7. rnek Bir Projenin Teknik Raporu EK-5.8. Bamsz Yetkili Uzman Mhendisin rnek Raporu EK-5.9. Bir irketin Aklad Cevher Rezervleri ve Mineral Kaynaklar le lgili rnek Rapor EK-5.10. Petrol ve Doalgaz Alannda rnek Bir Deerlendirme Raporu EK-5.11. Bamsz irketlerle Yaplan rnek Bir Gizlilik Anlamas EK-5.12. evre ve Doal Kaynaklar Koruma Teklif ars rnei EK-5.13. Dnya Madencilik Sektrnde Kullanlan Global Kaynak & Rezerv Tespit Standartlarnn Madencilik Yatrmlarna Finans Salama Fonksiyonu ve Trkiye Uygulamas

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 537 EK-5.1. ULUSLARARASI RAPORLAMA KODLARI Madencilik sektrnde, yerel ve uluslar aras olarak btn nemli uluslar aras raporlama kodlar ile ilgili olarak imdi bileik kaynaklar bulunmaktadr. Aada byk uluslar aras raporlama kodlarnn listesi verilmitir. AVUSTRALYA Keif Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Rezervleri Raporlamas ile ilgili olarak Avustralya Kodu. JORC Kodu-2004 Basks; ve o Maden ve Petrol Varlklarnn Teknik Deerlendirilmesi ve Bamsz Uzman Raporlar Gvenlii Kodu VALMIN Kodu-2005 Basks. o KANADA o Ulusal Enstrman 43-101, Form 43-101F1 ve Ortak Politikas 43-101CPDeiikliklerin zeti- Ek A o Ulusal Enstrman 43-101in yorumcular listesi, Maden Projeleri ile ilgili olarak Aklama Standartlar Form 43-101F1, Teknik Rapor ve Ortak Politikas 43-101CPEk B, o Ulusal Enstrman 43-101, Maden Projeleri ile ilgili Aklama Standartlar, Ortak Politikas 43-101 CP ve Form 43-101 F1- Yorumlarn zeti- Ek C, o Ulusal Enstrman 51-102, Srekli Aklama Taahhtleri Dzeltme Enstrman- Ek D; o Kalifiye Kiinin Aklama Sertifikas ile ilgili ablon o Madencilik, Metalurji ve Petrol ile ilgili Kanada Enstits (CIM), Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri ile ilgili Tanm Standartlar, 11 Aralk 2005. o Madensel zelliklerin Deerlendirilmesi ile ilgili Standartlar ve Klavuzlar, Madensel zelliklerin deerlendirilmesi konusunda Kanada Enstits Madencilik, Metallurji ve Petrol zel Komitesi (CIMVAL)-ubat 2003 (Son srm) o Ulusal Enstrman 43-101e Ortak Politikas 43 101- CP, Maden Projeleri ile ilgili Aklama Standartlar. o Elmas Kefi Sonular Raporlamas ile ilgili Klavuz.- Nihai. o Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri Tahmini-En iyi Uygulamalar Klavuzu- 30 Mays 2003 o En iyi Keif Uygulamalar Klavuzu o Bir NI43-101 teknik Raporu hazrlanrken gz nne alnmas gereken Sorular ve Yorumlar Dizisi.- Teknik Rapor erii. o Ulusal Enstrman 43-101 - Maden Projeleri ile ilgili Aklama Standartlar. o Ulusal Enstrman 43-101 - Maden Projeleri ile ilgili Aklama Standartlar Form 43101 F1 ve Ortak Politikas 43-101CP-Kurallar ve Politikalar Ksm 5 (30 Aralk 2005) o Form 43-101F1 Teknik Raporu Kurallar ve Politikalar- 23 Aralk 2005, o Ulusal Enstrman 43-101e Ortak Politikas 43 101- CP, Maden Projeleri ile ilgili Aklama Standartlar-Kurallar ve Politikalar-23 Aralk 2005 ve o Ulusal Enstrman 43-101e yaplan teklif edilen deiiklikler Maden Projeleri ile ilgili Aklama Standartlar, Doal Kaynaklar Blteni Haziran 2005

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 538 L o Keif zellikleri, Maden Kaynaklar ve Cevher Rezervleri ile ilgili Belgeleme KoduInstituto de Ingenieros de Minas de Chile Aralk 2004 GNEY AFRKA o Keif Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri Raporlar ile ilgili Gney Afrika Kodu ( SAMREC Kodu) 2007 Basm ve o Maden Varlklar Deerlemesi Raporlamas ile ilgili Gney Afrika Kodu (SAMVAL Kodu)-2007 basks BRLEK KRALLIK o Maden Keifleri Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri Raporlamas ile ilgili Kod (Raporlama Kodu)- Ekim 2001. AMERKA BRLEK DEVLETLER o Madencilik, Metallurji ve Keifler Inc. le ilgili Cemiyet (SME). Raporlama Keif Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri ile ilgili Rehber. (2007 SME rehberi) CRIRSCO o Maden Rezervleri Uluslar aras Raporlama Standartlar Komitesi- Keif Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri Kamu Raporlar ile ilgili Uluslar aras Raporlama ablonu Temmuz 2006. o Uluslar aras Maden Ynetimi 2006 Konferans Melbourne, Ekim 2006 ile ilgili P.R. Stephenson ve N. Wheatherstone tarafndan hazrlanm Uluslar aras Maden Kaynaklar ve Rezerv Raporlamasnda gelimeler ve o Uluslar aras Maden Kaynaklar ve Rezerv Raporlamasnda gelimeler- Hesaplar ve tablolar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 539 EK-5.2. MADEN ARAMA SONULARI, MNERAL KAYNAKLARI VE CEVHER YATAKLARI RAPORLARI N AVUSTRALYA KODU

~ JORC Kodu ~ 2004 Basks

Bu belgeye ek olarak, 21 il 31 inci sayfalar arasnda, Avustralya Menkul Kymetler Borsas irketlerinden drdnn 03/08, 11/07, 03/07, 05/04 tarihli Gncellemelerinden JORC Kodu ile ilgili zetler yer almaktadr. Kodun yaynlamasnn ardndan yaplan bu Gncellemeler Kodunun anlalmas ve yorumlanmasnda nemli ilkelerdir ve Kodla birlikte okunmaldr.

Hazrlayan: Avustralasya Madencilik ve Metalrji Enstits, Avustralya Yerbilimciler Enstits ve Avustralya Maden Konseyinin Cevher Yataklar Ortak Komitesi (JORC)

NSZ 1. Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar Raporlar iin Avustralasya Kodu (JORC Kodu veya Kod), Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher yataklarnn Avustralyada Kamusal Raporlar iin asgari standartlar, nerileri ve prensipleri belirler. Cevher Rezervleri Ortak Komitesi (JORC) 1971 de kurulmu ve JORC Kodunun 1089 daki ilk basksnn yaymlanmasndan nce Cevher Yataklarnn Kamusal Raporlar ve snflandrma hakknda neriler ieren eitli raporlar yaynlamtr. Kodun revize ve gncellenmi basklar 1992, 1996 ve 1999 da yaymlanmt. Bu 2004 basks nceki tm basklarn yerini alr. JORC Kodunun geliimi ile ezamanl olarak, Ortak Rezervler Uluslararas Raporlama Standartlar Komitesi (CRIRSCO), balangta, Madencilik ve Metalrji Enstitleri Konseyinin (CMMI) bir komitesi 1984ten beri, JORC Kodunu rnek alan, Maden Kaynaklar ve Maden (Cevher) Yataklarn raporlamada standart bir uluslararas tanmlar oluturmaya almaktayd. Katlmc lkelerdeki (Avustralya, Kanada, Gney Afrika, ABD ve ngiltere) kurumlardan gelen temsilciler 1997 de raporlama standart tanmlar zerinde n kabule ulatlar. Bunun ardndan 1998 de, Birlemi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) tarafndan gelitirilen Kat Yakt ve Maden Emtialar Yatak ve Kaynaklar iin Uluslararas ereve Snflandrmas ile CMMI tanmlarn birletirme anlamas geldi. CRIRSCO/CMMI giriiminin sonucu olarak, dnya apnda uyumlu raporlama standartlarnn yaygn biimde uyarlanmasna doru nemli ilerlemeler kaydedilmitir. Bunlar, Avustralya, Kanada, Gney Afrika, ABD, ngiltere, rlanda ve Avrupadaki birok lkede yaynlanm ve uyarlanm benzer kodlar, prensipler ve standartlarla birletirildi. JORC Kodunun bu basksndaki tanmlamalar, bu uluslararas tanmlara ya tamamen benzer ya da onlardan materyal olarak farkl deildir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 540 GR 2. JORC Kodunun bu basksnda, nemli terim ve bunlarn tanmlar kaln olarak vurgulanmtr. Prensipler, girintili italik kullanlarak ilgili Kodun maddelerinin ardndan verilmitir. Bunlar, okuyucuya kolaylk ve rahatlk olsun diye, girintili yazlmtr. Bunlar, Kodun bir paras deildir ama Kodu yorumlarken ikna edici olarak alnmaldrlar. Girintili italikler ayrca Ek 1 - Jenerik Terim ve Edeerleri ile Tablo 1 Deerlendirme ve Raporlama Kriterlerinin Kontrol Listesi iin de bunlarn prensiplerin paras olduunu aklamak ve prensiplerin raporlama amal olarak zorunlu olmadn ortaya koymak iin de kullanlmtr. 3. Kod, Avustralasya Madencilik ve Metalrji Enstits (AusIMM) ile Avustralya Yerbilimciler Enstits (AIG) tarafndan uyarlanm ve bu nedenle bu kurulularn yelerini balaycdr. Avustralya Maden Konseyi ile Avustralya Menkul Kymetler Enstits tarafndan Kod iyi bir uygulamaya katk olarak desteklenmitir. Kod ayrca Avustralya (ASX) ve Yeni Zelanda (NZX) Borsalarnda tabelaya alnma kurallarna uyarlanm ve dhil edilmitir. ASX ve NZX, srasyla 1989 ve 1992den beri, Kodu kendi tabelaya alma kurallaryla birletirmitir. Bu tabelaya alnma kurallarna gre, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar hakknda bir deerlendirme ierirse, Kamusal Rapor Koda gre hazrlanmak zorundadr. Kodun birletirilmesi, ASX ve NZXe rapor verirken, madencilik veya arama irketleri zerine belli zel artlar ykler. Kodun 2004 basksnda, daha nceden sadece Arama Sonularnn rapor edilmesi ve Yetkili Kiinin belirlenmesiyle ilgili tabelaya alnma kurallarnda bulunan ilgili materyalin birou dhil edilmitir. Bu materyalin Koda dhil edilmesine ramen, Kodu kullananlarn, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarnn Kamusal Raporlar ile ilgili bu tabelaya alnma kurallarna kendilerini altrmalar nemle tavsiye edilir. JORC Kodu, almalar Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarnn Kamusal Raporlarna dayanan Yetkili Kii/kiilerin raporda adlarnn belirtilmesini gerektirir. Rapor veya ekli beyan, kiinin, bilgilerine esas olan konularn raporda yer ald ekil ve ierikle rapora alnmasna izin verdiini ifade etmeli ve kiinin irketi veya ivereninin ad da yazlmaldr. Kodun 8inci Maddesine baknz. KAPSAM 4. JORC Kodunun almas ve uygulamasn yneten ana prensipler; effaflk, nem derecesi ve yeterliliktir. effaflk, Kamusal Raporlar okuyanlara, raporun anlalmas iin sunumu ak ve kesin olan, yanltc olmayan yeterli bilgi verilmesini gerektirir. Gerekleebilirlik, Kamusal Raporlarn, yatrmclarn ve bunlarn profesyonel danmanlarnn rapor edilen Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar hakknda gerekeli ve dengeli kararlar vermek iin, normal olarak bekleyebilecei ve normal olarak raporda bulabilecekleri ilgili tm bilgileri iermesini gerektirir. Yeterlilik, Kamusal Raporlarn, uygulanabilir mesleki etik kurallarna uyan yeterince kalifiye ve deneyime sahip kiilerin sorumluluundaki almalara dayandrlmasn gerektirir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 541 5. Koddaki Kamusal Rapora veya Kamusal Raporlamaya referans, yatrmclar veya potansiyel yatrmclar ve bunlarn danmanlarn bilgilendirme amal olarak hazrlanm, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar hakkndaki rapor veya raporlamalardr. Bunlara, yasal artlarn yerine getirilmesi iin hazrlanan rapor veya raporlamalar dhildir. Kod, Kamusal Raporlama iin gerekli asgari standarttr. JORC ayrca, dier raporlamalar iin de asgari bir standart olarak kabul edilmesini tavsiye eder. irketlerin, Kamusal Raporlarnda olabildiince kapsaml bilgiler vermeleri tevik edilir. Kamusal Raporlara, bunlarla snrl olmamak kaydyla, aadakiler dhildir: Avustralya ve Yeni Zelanda Borsalarna veya yasa gerei verilen, irket yllk raporlar, aylk raporlar ve dier raporlar. Kod, hissedarlar, borsa brokerleri ve yatrm analistleri iin bilgilendirmeler ve irket web sitelerinde ilan eklindeki kamuya ak dier irket bilgilerinde uygulanr. Kod ayrca, 5inci Maddede belirtilen amalar iin hazrlanmlarsa, aadaki raporlara da uygulanr: evresel raporlar; Bilgi Notlar; Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarna deinen Uzman Raporlar ve teknik makaleler. Ksa yllk raporlar veya dier zet raporlar yaynlayan irketler iin, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklaryla ilgili tm maddi bilgilerin dhil edilmesi nerilmektedir. zet bilgilerin sunulduu durumlarda, bunun bir zet ve zete esas olan Kamusal Raporlar veya Kamusal Raporlamaya uygun Kodun yerini veren ekli bir referans olduu aka belirtilmelidir. irketlerin, bu Koddan farkl olabilecek uyum standartlarnda, birden fazla idari makama rapor vermeleri gerekebilir. Bu raporlarn, bu durumu hakknda okuyucularn uyaran bir aklama iermesi nerilir. AusIMM ve AIG yelerinin, dier makamlara rapor vermeleri gerektiinde, bunlarn sz konusu mercilerin artlarna uymalar zorunludur. Madde 5de kullanld ekilde yasal artlar terimi, yatrmclara bilgi vermenin birincil ama olmad yasal amalarla Eyalet ve Federal Hkmet kurulularna verilen raporlar kapsamaz. Bu raporlar kamuya ak hale gelirse, normal olarak bunlar JORC Kodu altndaki Kamusal Raporlar olarak kabul edilmezler (19 uncu ve 37 inci Maddelerdeki prensiplere de bkz). Koddaki belgeleme terimi, Kamusal Raporlara esas olan veya destekleyici olarak hazrlanm irket ii belgelerdir. irket ii veya benzeri kamusal-olmayan amalar iin Yetkili Kiilerce hazrlanm belgelerin JORC Koduna uygun olmad durumlarn sz konusu olabilecei kabul edilir. Bylesi durumlarda, belgenin bu durumu aklayan bir ifadeyi iermesi nerilir. nk 8inci Maddede Yetkili Kii tarafndan hazrlanan Kamusal Raporlarn Maden Arama Sonularn, Maden Kaynaklar ve/veya Cevher Yataklar tahminlerini drste yanstmasn gerektirdiinden, uyumlu-olmayan belgelerin Kamusal Raporlarn derlenmesinde kullanlmas olasl olmayacaktr. Kamusal Raporlamalarda karlalmas olas hemen her durumu Kod ve Prensipler iinde kapsamak iin her trl aba gsterilirken, uygun aklama ekli ile ilgili kukularn sz konusu olduu durumlar olabilir. Bylesi durumlarda, Kod kullananlar ve Koda uygun raporlar derleyenler, Kamusal Raporlama iin asgari standart sunmak ve her raporlamann, yatrmclar ile bunlarn profesyonel danmanlarnn, rapor edilen Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklaryla ilgili gerekeli ve dengeli kararlar almalar iin normal olarak talep ettikleri ve normal olarak raporda bulmay umduklar tm bilgileri iermesini salamak amal olarak dnmelidirler. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 542 6. Kod, Avustralya ve Yeni Zelanda Borsasnn talep ettii Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarnn Kamusal Raporlanmas iin, elmas, dier mcevher talar, endstriyel madenler ve kmr dhil, tm kat minerallere uygulanr. JORC Kodu, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarnn kamusal raporlanmas iin uygulanabilir standart olarak, "Bamsz Uzman Raporlar iin Maden ve Petrol Varlklar ve Maden ve Petrol Menkul Kymetlerinin Teknik Deerlendirilmesi ve/veya Deer Biilmesi iin Kod ve Prensipler (VALMIN Kodu) tarafndan referans yaplmaktadr. JORC Kodundaki teknik ve ekonomik aratrmalar ve fizibilite almalar referanslar, VALMIN Kodunda tanmlanan Teknik Deerlendirme veya Deer Bime referanslar ile ayn amal deildir. 7. JORC, zaman iinde Kodun ve Prensiplerin tekrar gzden geirilmesi gerekeceini kabul eder. YETERLK VE SORUMLULUK 8. Bir irketin Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklaryla ilgili Kamusal Raporu, irketin Ynetim Kurulu kanalyla yerine getirdii sorumluluudur. Bu raporlar, Yetkili Kii veya Kiilerce Hazrlanan bilgi ve belgelere dayanmal ve bu bilgileri drste yanstmaldr. Bir Kamusal Rapor yaymlayan irketler Yetkili Kii veya Kiilerin isim/isimlerini aklayacak ve Yetkili Kiinin irkette tam zamanl olarak altn belirtecek, tam zamanl almyorsa, Yetkili Kiinin ivereninin adn belirtecektir. Rapor, Yetkili Kii veya Kiilerin raporun ekli ve ieriine ilikin yazl izni ile yaymlanacaktr. Uyum beyanlarnn uygun ekilleri aadaki ekillerde olabilir (uygulanmayacak noktalarn nndeki madde iaretlemesini siliniz): Eer, rapordaki gerekli bilgiler: Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar ile ilgili, bu rapordaki bilgiler, Avustralasya Madencilik ve Metalrji Enstits veya Avustralya Yerbilimciler Enstits veya zaman iinde ASX tarafndan yaymlanan listede yer alan Kabul Grm Denizar Profesyoneller Kuruluu (ROPO) yesi veya Bilim Kurulu yesi olan (Yetkili Kiinin adn yazn) tarafndan derlenen bilgilere dayanmaktadr (uygun olan sein ve eer bir ROPO ise, ROPOnun adn yazn): veya Eer gerekli bilgi, ekli bir beyanda yer alyorsa: Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar ile ilgili, bu beyann eklendii rapordaki bilgiler, Avustralasya Madencilik ve Metalrji Enstits veya Avustralya Yerbilimciler Enstits veya zaman iinde ASX tarafndan yaymlanan listede yer alan Kabul Grm Denizar Profesyoneller Kuruluu (ROPO) yesi veya Bilim Kurulu yesi olan (Yetkili Kiinin adn yazn) tarafndan derlenen bilgilere dayanmaktadr (uygun olan sein ve eer bir ROPO ise, ROPOnun adn yazn).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 543 Eer Yetkili Kii irketin tam zamanl bir alan ise: (Yetkili Kiinin adn yazn), irketin tam zamanl bir alandr. Eer Yetkili Kii irketin tam zamanl bir alan deilse: (Yetkili Kiinin adn yazn), (Yetkili Kiinin ivereninin adn yazn) tarafndan istihdam edilmitir. Tm raporlar iin: (Yetkili Kiinin adn yazn), sz konusu mineralleme ekli ve tortul tipiyle ve Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarnn Raporlanmas iin Avustralasya Kodunun 2004 Basksnda tanmlanan Yetkili Kii olarak kalifiye olaca aktiviteyle ilgili yeterli deneyime sahiptir. (Yetkili Kiinin adn yazn), yer ald ekil ve ierikle kendi bilgilerine dayanan konularn rapora alnmasna izin vermektedir". 9. Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar hakkndaki Kamusal Raporun dayand, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarnn tahminlerini ayrntl olarak veren belgeler, Yetkili Kii veya Kiiler tarafndan veya onlarn talimatlar dorultusunda hazrlanmal ve imzalanmaldr. Belgeler, rapor edilen Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarnn drst betimlemesini vermek zorundadr. 10. Yetkili Kii, Avustralasya Madencilik ve Metalrji Enstitsnn veya Avustralya Yerbilimciler Enstitsnn veya zaman zaman yaymlanan bir listede yer alan Kabul Grm Denizar Profesyoneller Kuruluunun (ROPO) bir yesi veya Bilim Kurulu yesi olan bir kiidir. Yetkili Kii, ilgili mineralleme ekli ve tortul tipiyle ve sz konusu kiinin stlenecei aktiviteyle ilgili asgari be yllk bir deneyime sahip olmas zorunludur. Eer Yetkili Kii Maden Arama Sonular hakknda bir rapor hazrlyorsa, ilgili deneyim maden arama alannda olmaldr. Eer Yetkili Kii Maden Kaynaklarn tahmin ediyor veya tahminini denetliyorsa, ilgili deneyim Maden Kaynaklarnn tahmini, deerlendirilmesi ve deer biilmesi alannda olmaldr. Eer Yetkili Kii Cevher Yataklarn tahmin ediyor veya tahminini denetliyorsa, ilgili deneyim Cevher Yataklarnn tahmini, deerlendirilmesi, deer biilmesi ve ekonomik bakmdan karlmas alannda olmaldr. Yetkili Kiinin tanmndaki anahtar nitelik, ilgili szcdr. lgili deneyimi neyin oluturduunun belirleyicisi farkl bir alan olabilir ve bu durumda, saduyu ne gemelidir. rnein, damar halindeki altn cevherlemesi iin Maden Kaynaklarn tahminde, kalay, uranyum, vb damar tipli, byk kleli cevherlemelerdeki deneyim olaslkla ilgili olacaktr, oysa (faraza) kitlesel maden yataklarndaki deneyim ilgili olmayabilir. kinci bir rnek, alvyonal altn yataklar iin Cevher Yataklar tahmininde Yetkili Kii olarak kalifiye olmak iin, bu tip cevherlemenin deerlendirilmesi ve ekonomik olarak karlmasnda byk (olaslkla asgari be yl) deneyim sahibi olmak gerekir. Bu durum, altnn alvyonal sistemlerdeki karakteristiklerinden, ana tortulun parack ebadndan ve iindeki Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 544 dk kaliteden dolaydr. Altn dnda mineral ieren alvyon yataklar ile deneyim, her zaman uygun ilgili deneyimi vermeyebilir. lgili anahtar szc ayrca, sz konusu kiinin baka tortul tiplerinde ilgili deneyime sahip olmas halinde, kiinin Yetkili Kii olarak alabilmesi iin her zaman her tortul tipinde be yl deneyime sahip olmas gerekmediini de gsterir. rnein, metallik demirli sert maden yata tr iin Maden Kaynaklarn tahminde (faraza) 20 yl deneyimi olan birinin, Yetkili Kii olarak almak iin, (faraza) porfiri bakr yataklarn be yllk zel deneyime sahip olmas gerekmeyebilir. Dier yatak tiplerindeki ilgili deneyim, porfiri bakr yataklaryla ilgili gerekli deneyime saylabilir. Cevherleme eklindeki deneyime ilaveten, Maden Arama Sonular veya Maden Kaynaklarnn tahminlerini derleme sorumluluunu alan Yetkili Kii, verilerin gvenirliliini etkileyebilecek sorunlarn farknda olarak incelenen yatakla ilgili rnekleme ve analitik tekniklerde de yeterince deneyim sahibi olmaldr. Sz konusu yataa uygulanacak karma ve ileme tekniklerinden de biraz anlamak nemli olabilir. Genel bir kural olarak, Yetkili Kiiler olarak greve arlacak kiiler kendi dncelerine gre, incelenen durum ve yatak tipi ve emtiada yeterlilik gsterebilecekleri ve rakipleriyle yz yze gelebilecekleri konusunda akas emin olmaldrlar. Eer kuku varsa, kii, yeterince deneyimli meslektalarnn dncelerini almal veya Yetkili Kii olarak grevlendirilmeyi kabul etmemelidir. Maden Kaynaklarnn tahmini bir ekip almas olabilir (rnein, bir kii veya ekip numune toplarken, bir bakas veya baka bir ekip tahminleri hazrlar). Cevher Yataklarnn tahmini, hemen her zaman, eitli teknik disiplinleri ieren bir ekip almasdr. Bir ekip iinde ak sorumluluk paylamnn olduu durumlarda, her Yetkili Kiinin ve onun katksnn tanmlanmas ve sz konusu bu zel katk iin sorumluluk kabul edilmesi nerilir. Maden Kayna veya Cevher Yata belgesini sadece bir tek Yetkili Kii imzalarsa, o kii, Koda gre belgenin tamamndan sorumlu ve hesap verecek kiidir. Bu durumda, dierleri tarafndan ksmen veya tamamen hazrlanan Maden Kayna veya Cevher Yata tahmini ve destekleyici belgeler iin tm sorumluluu kabul eden Yetkili Kiinin dier katk sahiplerinin almalarnn kabul edilebilir olaca konusunda tatmin olmas nemlidir. Bir Yetkili Kiinin profesyonel almas bakmndan yaplan ikyetler, Yetkili Kiinin bal olduu mesleki kuruluun disiplin prosedrlerine gre ele alnacaktr. Denizar menfaatleri olan, Avustralya veya Yeni Zelanda Borsas tabelasndaki bir irket, AusIMM, AIG veya bir ROPO yesi olmayan bir kii tarafndan hazrlanm denizar Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar tahminini rapor etmek istediinde, irketin, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar tahmini iin sorumluluk alacak Yetkili Kii veya Kiileri bulmas gerekmektedir. Bu faaliyeti stlenecek Yetkili Kii veya Kiiler, Borsa listeleme kurallarna gre tahmini ve destekleyici belgelerin tm sorumluluunu kabul etmekte olduklarn anlamalar ve sreci sadece bir "kaeleme" ilemi olarak grmemeleri gerekmektedir. RAPORLAMA TERMNOLOJS 11. Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar il ilgili Kamusal Raporlar sadece, ekil 1de belirtilen terimleri kullanmak zorundadr. Deitirici Faktrler terimi, madencilik, metalrjik, ekonomik, pazarlama, yasal, evresel, sosyal ve resmi grleri iermek zere tanmlanmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 545 ekil 1, farkl jeolojik gven dzeylerini ve farkl teknik ve ekonomik deerlendirme derecelerini yanstacak tonaj ve kalite tahminlerini snflama erevesini belirler. Maden Kaynaklar esasnda, dier disiplinlerden verilerle yerbilimsel bilgiler esasna gre bir jeolog tarafndan tahmin edilebilir. Gsterilen ve llen Maden Kaynaklarnn (ekil 1de kesik izgiler iinde gsterilen) deitirilmi bir alt-seti olan Cevher Yataklar, karmay etkileyen Deitirici Faktrlerin dikkate alnmasn gerektirir ve ou durumda, eitli disiplinlerden verilerle tahmin edilmelidir. llm Maden Kaynaklar, ya Kantlanm Cevher Yataklarna ya da Olas Cevher Yataklarna dnebilir. Yetkili Kii, Maden Kaynaklarndan Cevher Yataklarna dnmde dikkate alnan Deitirici faktrlerin bazlar veya tamamnn getirdii belirsizlikler nedeniyle, llm Maden Kaynaklarn Olas Cevher Yataklarna dntrebilir. Bu iliki, ekil 1de kesik izgili okla gsterilmitir. Kesik izgili okun gidiinde dikey bir bileen olmakla birlikte, bu durumda, jeolojik bilgi veya gven dzeyinde bir azalma olduunu gstermez. Byle durumlarda, bu Deitirici Faktrler tamamen aklanmaldr. Ayrca 31 inci Madde prensiplerine baknz. ekil 1. Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar arasndaki genel iliki (Maden Arama Sonular; Maden Kaynaklar; Cevher Yataklar; karsamal; Gsterilmi; lm; Olas; Kantlanm; Artan jeolojik bilgi ve gven dzeyi; Madencilik, metalrjik, ekonomik, pazarlama, yasal, evresel, sosyal ve resmi gr faktrleri (deitirici faktrler)) RAPORLAMA - GENEL 12. Bir irketin Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklaryla ilgili Kamusal Raporlarnda cevherlemenin ekli ve nitelii tanmlanmaldr. 13. irketler, bir maden yatann irkete olan ekonomik deerinin maddi olarak etkileyebilecek sz konusu yataa ilikin tm ilgili bilgileri aklamak zorundadr. irketler, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarndaki her trl maddi deiiklii hemen bildirmek zorundadrlar. 14. irketler, kendi Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarn en azndan ylda bir kez gzden geirmeli ve kamusal olarak rapor etmelidirler. 15. Kod iersinde, uygun yerlerde, kalite, ayar/derece/grad szcyle, hacim ise tonaj ile deitirilebilir. (Genel Terimler ve Edeerleri Tablosu iin Ek 1e baknz). MADEN ARAMA SONULARININ RAPORLANMASI 16. Maden Arama Sonular, yatrmclar tarafndan kullanlabilecek olan, arama programlarnn salad veri ve bilgileri ierirler. Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarnn resmi aklamasnn paras olabilir veya olmayabilirler. Bu bilgilerin raporlanmas, genellikle mevcut veri miktarnn Maden Kaynaklarnn kabul edilebilir tahminlerine izin vermeye yetmeyecek kadar az olduu, aramann ilk aamalarnda normaldir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 546 irketler, bir Maden Kayna veya bir Cevher Yata olarak snflandrlmayan cevherlemeyle ilgili Maden Arama Sonularn rapor ederse, bu durumda, 18inci Maddeye girmedii srece ki bu takdirde kesinlikle sz konusu maddenin artlarna gre olmak zere, cevherleme iin tonaj ve ortalama kalite tahmini verilmemelidir. Maden Arama Sonularnn rnekleri iine, mostra rneklemesi sonular, sondaj kuyusu kesime analizleri, jeokimyasal sonular ve jeofizik aratrma sonular dhildir. 17. Maden Arama Sonularnn Kamusal Raporlarnda, bunlarn nemi hakknda kabul edilebilir ve dengeli bir karar vermeye yetecek kadar bilgi olmak zorundadr. Maden arama artlar, rnekleme tipi ve yntemi, rnekleme aralklar ve yntemleri, ilgili rnek yerleri, tm ilgili verilerin dalm, boyut ve greli yerleri, veri toplama yntemleri, bir deerlendirmeye materyal olacak Tablo 1de listelenen dier kriterler hakknda bilgiler ve arazinin kullanm durumu gibi, ilgili bilgiler raporda yer almak zorundadr. Maden Arama Sonularnn Kamusal Raporlar, potansiyel olarak ekonomik cevherlemenin bulunmu olduunu gereksiz yere ima edecek ekilde sunulmamaldr. Eer cevherlemenin gerek kalnlklar rapor edilmezse, Kamusal Raporda uygun bir niteleme yer almak zorundadr. Analiz ve analitik sonular rapor edildiinde, Yetkili Kii tarafndan en uygun olarak seilen, aadaki yntemlerden biri kullanlarak rapor edilmelidir: Ya rnek aralklar ile birlikte tm sonular listeleyerek (veya ktlesel rneklerin sz konusu olmas durumunda ebad bildirerek) veya Kalitelerin nasl hesaplandn aka belirterek, cevherleme zonlarnn llm ortalama kalitelerini rapor ederek. zole analizler, izole sondaj delikleri, kreklenmi konsantrelerin veya sper gen zenginlemi toprak veya yzey rneklerinin analizleri gibi seilmi bilgilerin bir perspektife yerletirilmeden rapor edilmesi kabul edilmez. Tablo 1, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar hakknda rapor hazrlayanlarn bavurmas gereken prensipler ile kontrol listesidir. Kontrol listesi, kural koyucu deildir ve her zaman olduu gibi, uygunluk ve nem, hangi bilgilerin kamusal olarak rapor edilmesi gerektiini saptayacak ncelikli prensiplerdir. 18. irketlerin hedef byklk ve tip bakmndan maden aramalar hakknda gr bildirmeleri ve bunlar tartmalarnn genel bir uygulama olduu kabul edilmektedir. Maden arama hedefleriyle ilgili bu bilgiler, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarnn bir tahmini olarak yanl sunulamayacak veya yanl alglanamayacak ekilde ifade edilmelidirler. Bu balamda Kaynak/kaynaklar veya Yatak/yataklar terimleri kullanlmamaldr. Hedefin potansiyel miktar ve kalitesiyle ilgili beyanlar, aralklar olarak ifade edilmeli ve (1) beyann esasnn ayrntl aklamas yer almal ve (2) potansiyel miktar ve kalitenin doada kavramsal olduu ve bir Maden Kaynan tanmlamak iin yetersiz arama yapldn ve daha fazla aramann bir Maden Kaynann saptanmasna yol ap amayacann kesin olmad yaklak olarak ifade edilmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 547 MADEN KAYNAKLARININ RAPOR EDLMES 19. Bir Maden Kayna, ileride ekonomik karlmas iin makul beklentilerin olduu ekil, kalite ve miktarda, Yer kabuu iinde veya stnde zgn ekonomik deeri olan materyallerin younlamas veya oluumudur. Bir Maden Kaynann yeri, miktar, kalitesi, jeolojik zellikleri ve sreklilii zel jeolojik kant ve bilgilerden bilinir, tahmin edilir veya yorumlanr. Maden Kaynaklar, artan jeolojik gven srasna gre, karsamal, Belirtilmi ve llm kategorilerine ayrlrlar. leride ekonomik karlmas iin makul beklentilere sahip olmayan yatak ksmlar Maden Kaynana dhil edilmemelidir. leride ekonomik karmaya karar verme test edilmemi uygulama veya varsaymlara dayanyorsa, bu durum bir kamusal raporda aklanmas gereken materyal bir konudur. Maden Kayna" terimine, maden arama ve rnekleme yoluyla tanmlanan veya tahmin edilen ve iindeki Cevher Yataklar Deitirici Faktrlerin dikkate alnmas ve uygulanmasyla tanmlanabilecek ynlar ve uzantlar dhil, cevherleme girer. leride ekonomik adan karlmas iin makul beklentiler terimi, uygun madencilik parametreleri dhil, ekonomik adan karlma beklentisini etkilemesi olas teknik ve ekonomik faktrler bakmndan Yetkili Kii tarafndan verilen bir karar (taslak olsa da) ima eder. Bir baka ifadeyle, bir Maden Kayna, snr tenr, olas maden bykl, yeri veya srekliliine baklmakszn sondaj yaplan veya rneklenen tm cevherlemenin bir envanteri deildir. Varsaylan ve gerekeli teknik ve ekonomik koullarda, tamamen ve ksmen, ekonomik adan karlabilir hale gelen cevherlemenin gereki bir envanteridir. Yetkili Kii tarafndan uygun grldnde, Maden Kayna tahminleri, Maden Kaynaklarnn kartlmas iin en uygun yaklam dndrecek uygun byklk ve sreklilikteki cevherleme ktlelerinden olutuunu garanti edecek ekilde seilmi snr tenr altndaki materyalleri ierebilir. Maden Kayna tahminlerinin belgelendirmesi, mevcut her trl seyreltici maddenin aka tanmlamal ve Kamusal Raporlarda materyal olduu dnlen konularda erh dlmelidir. leride ekonomik adan karlmas iin makul beklentileri belirlemede yaplan materyal varsaymlar Kamusal Raporda aka ifade edilmelidir. Bu balamda leride szcnn yorumu, sz konusu emtia veya madene bal olarak deiebilir. rnein, baz kmr, demir cevheri, boksit ve dier ktlesel maden veya emtia iin, 50 yl akn bir sreyi kapsayacak kadar ekonomik adan ileride karlmay ngrmek makul olabilir. Bununla birlikte, altn yataklarnn byk blm iin, kavram normal olarak belki de 10 il 15 yl ile snrl kalabilir ve genellikle ok daha ksa sreler sz konusu olabilir. Maden Yata tahmini yapma amac bakmndan verilerde yaplacak dzeltmeler, rnein, kalitenin drlmesi veya arplmas, Kamusal Raporda aka ifade edilmeli ve tanmlanmaldr. Belli raporlar (rnein, kmr envanter raporlar, hkmete verilen arama raporlar ve ncelikle yatrm amal bilgi verme amal olmayan dier benzeri raporlar) ekonomik adan ileride karlmas beklenilmeyen baz materyaller dhil, tm cevherlemelerin tam aklanmasn gerektirebilir. Bu cevherleme tahminleri JORC Kodu bakmndan Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar olarak nitelenmez (5 inci ve 37 nci Madde prensiplerine de baknz).

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 548 20. Bir karsamal Maden Kayna, tonaj, kalitesi ve maden ierii dk gven dzeyi ile tahmin edilebilen bir Maden Kayna blmdr. Jeolojik kantlardan karsanabilir ve jeolojik ve/veya kalite sreklilii varsaylabilir ama teyit edilemez. Mostralar, yarmalar, ukurlar, iletme ve sondaj kuyular gibi yerlerden uygun tekniklerle snrl veya kesin olmayan kalite ve gvenirlikte toplanan bilgilere dayanr. karsamal bir Maden Kayna, Belirlenen bir Maden Kaynana uygulanandan daha dk dzeyde bir gvene sahiptir. karsamal kategori, bir maden younlamas veya oluumunun tanmland ve snrl lm ve rneklemelerinin tamamland ama jeolojik ve/veya kalite srekliliinin gvenle yorumlanabilecek kadar yeterli verinin olmad durumlar kapsamak iindir. Genellikle, karsamal Maden Kaynaklarnn ounluunun devam eden aramalarla Belirlenen Maden Kaynaklarna ykseltilmesini beklemek mantkl olur. Ancak, karsamal Maden Kaynaklarnn belirsizlii nedeniyle, bu ykseltmenin her zaman olaca varsaylmamaldr. karsamal Maden Kaynaklarnn tahminindeki gven, genellikle ayrntl planlamada kullanlacak teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasnn sonularna izin vermeye yetmez. Bu nedenle, bir karsamal Kaynaktan Cevher Yataklarnn herhangi bir kategorisine dorudan balant yoktur (Bkz. ekil 1). Bu kategori teknik ve ekonomik almalarda dnlecekse, dikkat edilmelidir. 21. Bir Belirlenen Maden Kayna, tonaj, younluu, biimi, fiziksel nitelikleri, grad ve maden ierii makul gven dzeyinde tahmin edilebilen bir Maden Kayna blmdr. Mostralar, yarmalar, ukurlar, iletme ve sondaj kuyular gibi yerlerden uygun tekniklerle elde edilen arama, rnekleme ve test bilgilerine dayanr. Yerler, jeolojik ve/veya grad srekliliini teyit etmeye yetmeyecek kadar ok geni alana veya uygun olmayan ekilde dalmtr ama sreklilii tahmin etmeye yetecek kadar yakndrlar. Belirlenen bir Maden Kayna, llen bir Maden Kaynana uygulanandan daha dk bir gven dzeyine, ama karsamal bir Maden Kaynana uygulanandan daha yksek bir gven dzeyine sahiptir. Verilerin nitelii, kalitesi, miktar ve dalm jeolojik erevenin gvenle yorumlanmasna izin verecek ve cevherlemenin srekliliini varsaymaya yetecek kadar olduunda, cevherleme, Belirlenen bir Maden Kayna olarak snflandrlabilir. Tahmindeki gven, teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasna ve ekonomik kapasitenin deerlendirilmesine izin vermeye yeterdir. 22. Bir llm Maden Kayna, tonaj, younluu, biimi, fiziksel nitelikleri, grad ve maden ierii yksek gven dzeyinde tahmin edilebilen bir Maden Kayna blmdr. Mostralar, yarmalar, ukurlar, iletme ve sondaj kuyular gibi yerlerden uygun tekniklerle elde edilen ayrntl ve gvenilir arama, rnekleme ve test bilgilerine dayanr. Yerler, jeolojik ve grad srekliliini teyit etmeye yetecek kadar yakndr. Cevherleme, verilerin nitelii, kalitesi, miktar ve dalm kukuya yer brakmad, Yetkili Kiinin dncesine gre, Maden Kaynann cevherlemesinin tonaj ve grad yakn snrlar iersinde saptanabilecei ve tahmindeki varyasyonlarn, ekonomik potansiyel kapasitesini nemli lde etkilemesi olanaksz olduunda, llm bir Maden Kayna olarak snflandrlabilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 549 Bu kategori, maden yatann jeolojisini ve kontrollerinde ve bunlarn anlalmasnda yksek dzeyde gven gerektirir. Tahmindeki gven, Belirlenen bir Maden Kaynana dayanan deerlendirmeden daha byk bir gvene sahip ekonomik kapasitenin deerlendirilmesine olanak veren ve teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasna yetecek kadardr. 23. Maden Kaynann uygun kategorisinin seimi, mevcut verilerin miktar, dalm ve kalitesine ve bu verilere duyulan gven dzeyine baldr. Uygun Maden Kayna kategorisi Yetkili Kii veya Kiilerce saptanmaldr. Maden Kayna snflamas, beceri isteyen bir karar verme konusudur ve Yetkili Kiiler, Maden Kayna tahminindeki gvenle ilgili olarak, Tablo 1deki bu maddeleri dikkate almaldrlar. llm Maden Kaynaklar ile Belirlenmi Maden Kaynaklar arasnda karar verirken, Yetkili Kiiler, 21inci ve 22nci Maddelerdeki jeolojik ve grad srekliliine ilikin iki tanmlamadaki ifadelere ilaveten, llm Maden Kaynaklar tanm prensiplerindeki ifadeyi de dnmeyi yararl bulabilirler. .... tahminden herhangi bir sapma, potansiyel ekonomik kapasiteyi nemli lde etkilemesi olanaksz olur. Belirlenmi Maden Kaynaklar ile karsamal Maden Kaynaklar arasnda karar verirken, Yetkili Kiiler, 21inci ve 22nci Maddelerdeki jeolojik ve grad srekliliine ilikin iki tanmdaki ifadelere ilaveten, Belirlenmi Maden Kaynaklar tanm prensiplerini dikkate almak isteyebilirler. karsamal Maden Kaynaklar tanmnn prensiplerinin aksine, tahmindeki gven, ekonomik kapasitenin deerlendirilmesine frsat verecek ve teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasna yetecek seviyededir: karsamal Maden Kaynaklarnn tahminindeki gven, genellikle ayrntl planlamada kullanlacak teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasnn sonularna izin vermeye yetmez. Ve Bu kategori teknik ve ekonomik almalarda dnlecekse, dikkat edilmelidir. Yetkili Kii, jeolojik ve grad srekliliini deerlendirirken, cevherleme ekli ve snr tenr konularn dikkate almaldr. Tahmin iin seilen Snr tenr, cevherleme ekline gre gereki olmaldr. 24. Maden Kayna tahminleri, oluumun yeri, biimi ve sreklilii hakkndaki snrl bilgilerin yorumuna ve mevcut rnekleme sonularna bal olarak, kesin hesaplamalar deildir. Tonaj ve kalite rakamlarnn rapor edilmesi, uygun biimde nemli basamaklara yuvarlayarak ve karsamal Maden Kaynaklar durumunda ise, yaklak olarak gibi terimlerle niteleyerek tahminin greli belirsizlii yanstlmaldr. ou durumda, ikinci nemli basamaa yuvarlamak yeterli olmaldr. rnein, yzde 8,23de 10.863.000 ton, yzde 8,2de 11 milyon ton olarak ifade edilmelidir. Bununla birlikte, tahmindeki belirsizlikleri doru olarak yanstmak iin, ilk nemli basamaa yuvarlamann zorunlu olaca durumlar olacaktr. Bu, genellikle karsamal Maden Kaynaklaryla ilgili bir durum olacaktr. Bir Maden Kayna tahmininin kesin olmayan durumunu vurgulamak iin, kesin sonuca her zaman bir hesaplama deil, bir tahmin olarak atfta bulunmak olacaktr. Yetkili Kii, uygun hallerde, Maden Kayna tahmininin greli doruluu ve/veya gvenini tartmaya tevik edilir. Beyanda, kresel veya yerel tahminlerle mi ilgili olduu ve yerelse, ilgili tonaj veya hacim belirtilmelidir. Greli doruluk ve/veya gven beyannn mmkn olmad hallerde, belirsizliklerin kalitatif tartmas verilmelidir (Tablo 1e baknz). Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 550 25. Maden Kaynaklarnn Kamusal Raporlar, "karsamal", "Belirlenmi" ve "llm" kategorilerinden bir veya birden fazlasn belirtmelidir. Kategoriler, bireysel kategorilerin ayrntlar da verilmedike, birleik bir ekilde rapor edilmemelidir. Maden Kaynaklar, karlk gelen tonaj ve kaliteler de sunulmadka, iindeki maden veya cevher ierii bakmndan rapor edilmemelidir. Maden Kaynaklar, Cevher Yataklaryla bir araya toplanmamaldr. Kod tarafndan ele alnan kategoriler dndaki tonaj ve gradlarn Kamusal Raporlanmasna, sz konusu durum 18inci Maddede ele alnmadka -ki bu takdirde sadece kesinlikle bu maddenin artlarna gre izin verilir- izin verilmeyecektir. Kod tarafndan ele alnan kategoriler dndaki tonaj ve gradlarn tahminleri, bir irketin kendi hesaplamalar ve deerlendirme sreleri asndan yararl olabilir ama bunlarn Kamusal Raporlara dhil edilmesi karklklara neden olabilir. 26. Tablo 1, zet olarak, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar hakknda rapor hazrlanrken, dikkate alnmas gereken ana kriterlerin bir listesini vermektedir. Bu kriterler, Maden Kaynaklarnn tahminini veya snflandrlmalarn materyal olarak etkilemedike, Kamusal Raporlarda tartlmak durumunda deildir. Kamusal raporlama yaplrken, Tablo 1deki her madde zerinde yorumda bulunmak gerekli deildir ama okuyann rapor edilen sonular veya tahminleri anlamasna veya yorumuna materyal adan etkileyebilecek konular tartmak gerekir. Bu durum, yetersiz veya belirsiz verilerin Arama Sonularnn beyanna veya Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar tahminine gveni veya gvenirlii etkiledii hallerde zellikle nemlidir; rnein, kt rnek alma, deney veya laboratuar sonularnn iyi tekrarlanamamas, kitlesel younluklar konusunda snrl bilgi, vb. Ne rapor edilmesi konusunda kuku varsa, ok az bilgi vermektense ok fazla bilgi verme tarafnda yanla dmek daha iyidir. Kaynaklarn hak ettiinden daha az veya daha fazla beyan edilmesine yol aabilecek olan, Tablo 2de listelenen kriterlerdeki belirsizlikler aklanmaldr. Maden Kayna tahminleri bazen, retim verileri ile mutabakattan sonra yaplan dzeltmelerle rapor edilirler. Bu dzeltmeler, Maden Kaynaklarnn Kamusal Raporlarnda tanmlanan dzeltmenin veya ayarlamann niteliiyle birlikte aka ifade edilmelidir. 27. 'Cevher ve yataklar/rezervler szckleri, Maden Kayna tahminlerini belirtmede kullanlmamaldr, nk bu terimler teknik fizibilite ve ekonomik kapasite ima ederler ve sadece, tm ilgili Deitirici Faktrler dikkate alndklar zaman uygundurlar. Rapor ve beyanlar, teknik fizibilite ve ekonomik kapasiteler tesis edilinceye kadar, Maden Kaynaklarnn uygun kategori veya kategorilerine atfta bulunmaya devam etmelidir. Eer, yeniden deerlendirmeler, Cevher Yataklarnn artk geerli olmadn ortaya koyarsa, Cevher Yataklar Maden Kaynaklar olarak yeniden snflandrlmal veya Maden Kayna/Cevher Yata beyanlarndan kartlmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 551 Cevher Yataklarndan Maden Kaynaklarna veya tersine yeniden snflandrma, ksa vadeli veya geici nitelikte olarak beklenen deiikliklerin sonucu olarak veya irket ynetiminin ekonomik olmayan esaslara gre bilerek iletme karar ald durumlarda, uygulanmak zere deildir. Bylesi durumlarn rnekleri, emtia fiyatlarndaki ksa sreli olmas beklenen dalgalanmalar, kalc olmayan madencilik acil durumlar, nakliye grevi, vb. olabilir. CEVHER YATAKLARININ RAPOR EDLMES 28. Bir Cevher Yata, llen ve/veya Belirlenen Maden Kaynann ekonomik olarak iletilebilir ksmdr. Buna, maddenin iletilmesi srasnda oluabilecek kayplar ve seyreltici materyaller dhildir. Uygun deerlendirmeler ve almalar yaplm ve gereki olarak madencilik, metalrjik, ekonomik, pazarlama, yasal, evresel, sosyal ve resmi faktrlerin varsaylmasyla uyarlama ve ele alma dhildir. Bu deerlendirmeler raporlama srasnda cevherin karlmasnn makul gerekelerini gsterir. Cevher Yataklar artan gven srasyla Olas Cevher Yataklar ve Kantlanm Cevher Yataklarna ayrlrlar. Cevher Yataklarn raporlamada, tahmini maden ileme geri kazanm faktrleri hakkndaki bilgiler ok nemlidir ve Kamusal Raporlarda her zaman yer verilmelidir. Cevher Yataklar, tm madencilik faktrlerinin uygulanmasndan sonra, tahminleri yapan Yetkili Kiinin dncesine gre, ilgili tm Deitirici Faktrlerin dikkate alnmasndan sonra, ekonomik bir projenin temelini oluturabilecek tahmini tonaj ve grad veren Maden Kaynaklar ksmdr. Cevher Yataklar, marjinal ekonomik deerde materyal ve ilem iin gnderilen veya ilem grmeksizin madenden sevk edilen seyreltici materyaller olarak rapor edilirler. Ekonomik bakmdan iletilebilir terimi, Cevher Yatann iletilmesinin makul mali varsaymlara gre ekonomik olarak grldn ifade eder. Gereki olarak varsaylan terimini neyin oluturduu, yatan tipine, yaplan almann derecesine ve sz konusu irketin mali kriterlerine bal olarak deiir. Bu nedenle, ekonomik bakmdan iletilebilir terimi iin sabit tek bir tanm olamaz. Deitirici Faktrlerde yeterli gven dzeyine ulamak iin, Cevher Yataklarnn saptanmasndan nce uygun almalar yaplm olacaktr. almalar, Cevher Yataklarnn kartlabilecei, teknik olarak uygulanabilir ve ekonomik adan mmkn bir iletme plan ortaya karm olacaktr. Bu almalarn kesin bir fizibilite almas dzeyinde olmas gerekmeyebilir. Cevher Yata terimi, cevher karma olanaklarnn yerinde veya alr olmasn veya tm gerekli onaylarn ve sat kontratlarnn alnm olduunu belirtmesi zorunluluu yoktur. Bu onay veya kontratlarn beklenmekte olduunu belirtir. Yetkili Kii, karmann bal olduu nc ahslara bal zmlenmemi konularn nem derecesini dikkate almaldr. Ne rapor edilmesi konusunda kuku varsa, ok az bilgi vermektense ok fazla bilgi verme tarafnda yanla dmek daha iyidir. Cevher Yata tahmini yapma amac bakmndan verilerde yaplacak dzeltmeler, rnein, kalitenin drlmesi veya arplmas, Kamusal Raporda aka ifade edilmeli ve tanmlanmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 552 Kamusal Raporlarnda, rnein, endstriyel madenleri rapor ederken veya Avustralasya dnda raporlama iin, irketlerin Maden Yataklar terimini kullanmay tercih etmeleri halinde, bu kullanmn, bu Kodda tanmlanan Cevher Yataklar anlamyla ayn anlamda kullanldn aka ifade etmelidirler. Rapor eden irket tarafndan tercih edilirse, kmr iin 'Cevher Yata' ve 'Maden Kayna' tahminleri Kmr Yata ve Kmr Kayna tahminleri olarak rapor edilebilir. JORC, bir Maden Kayna ile bir Cevher Yata arasnda bariz bir ayrm yapmaya yardmc olduundan, Cevher Yata terimini tercih eder. 29. Bir Olas Cevher Yata, Belirlenmi ve baz durumlarda, llm bir Maden Kaynann ekonomik bakmdan iletilebilir ksmdr. Buna, seyreltici materyaller ve maddenin iletilmesi srasnda oluabilecek kayplar dhildir. Uygun deerlendirmeler ve almalar yaplm ve gereki olarak madencilik, metalrjik, ekonomik, pazarlama, yasal, evresel, sosyal ve resmi faktrlerin varsaylmasyla uyarlama ve ele alma dhildir. Bu deerlendirmeler raporlama srasnda madenin karlmasnn makul gerekelerini gsterir. Olas bir Cevher Yata, Kantlanm bir Cevher Yatandan daha dk gven dzeyine sahiptir ama yatan geliimi hakknda bir karar vermeye temel tekil edecek yeterli kalitede deildir. 30. Bir Kantlanm Cevher Yata, llen bir Maden Kaynann ekonomik olarak iletilebilir ksmdr. Buna, seyreltici materyaller ve maddenin iletilmesi srasnda oluabilecek kayplar dhildir. Uygun deerlendirmeler ve almalar yaplm ve gereki olarak madencilik, metalrjik, ekonomik, pazarlama, yasal, evresel, sosyal ve resmi faktrlerin varsaylmasyla uyarlama ve ele alma dhildir. Bu deerlendirmeler raporlama srasnda madenin karlmasnn makul gerekelerini gsterir. Kantlanm bir Cevher Yata, rezerv tahmininde en yksek gveni temsil eder. Cevherleme ekli ve dier faktrler, Kantlanm Cevher Yataklarna baz yataklarda eriilemeyebileceini gsterebilir. 31. Cevher Yatann uygun kategorisinin seilmesi, temel olarak, Maden Kaynandaki ilgili gven dzeyince ve Deitirici Faktrlerdeki belirsizlikler gz nne alndktan sonra saptanmaktadr. Uygun kategori seimi Yetkili Kii veya Kiilerce yaplmaldr. Kod, Belirlenmi Maden Kaynaklaryla Olas Cevher Yataklar arasnda ve llm Maden Kaynaklaryla Kantlanm Cevher Yataklar arasnda dorudan bir karlkl iliki ngrr. Bir dier anlatmla, Olas Cevher Yataklarnn jeolojik gven dzeyi Belirlenmi Maden Kaynaklarnn saptanmas iin gerekene benzerdir ve Kantlanm Cevher Yataklarnn jeolojik gven dzeyi de llm Maden Kaynaklarnn belirlenmesi iin gerekene benzerdir. Kod ayrca, llm Maden Kaynaklar ile Olas Cevher Yataklar arasnda karlkl bir iliki ngrr. Bu, Maden Kaynaklarn Cevher Yataklarna dntrrken dikkate alnan Deitirici Faktrlerle gelen belirsizliklerin, Cevher Yataklarndaki gven dzeyinin karlk gelen Maden Kaynaklarndakinden daha dk dzeyde olmas halindeki durumu kapsar. Bylesi bir dnm, jeolojik bilgi veya gven dzeyinde bir azalmaya iaret etmez. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 553 llm bir Maden Kaynandan treyen Olas bir Cevher Yata, Deitirici Faktrlerdeki belirsizlikler ortadan kaldrlacak olursa, Kantlanm bir Cevher Yatana dntrlebilir. Bir Maden Kaynan bir Cevher Yatana dndrmek iin Deitirici Faktrlerdeki gven miktar, Maden Kaynanda mevcut olan st dzey gveni asla geemez. Hibir durumda, Belirlenmi bir Maden Kayna dorudan Kantlanm bir Cevher Yatana dntrlemez (bkz. ekil 1). Kantlanm Cevher Yataklarnn kategori uygulamas, raporu okuyanlarn akllarndaki ileriki beklentilerle, tahminde en yksek gven derecesine iaret eder. Maden Kaynaklarn llm olarak kategorize ederken, bu beklentiler, aklda tutulmaldr. Maden Kaynaklarnn snflandrlmasyla ilgili olarak 23nc Maddedeki prensiplere de baknz. 32. Cevher Yata tahminleri kesin hesaplamalar deildir. Tonaj ve grad rakamlarn raporlama, tahminin greli belirsizliini uygun biimde nemli basamaa yuvarlayarak yanstr. Madde 24e de baknz. Bir Cevher Yatann kesin olmayan durumunu vurgulamak iin, kesin sonuca her zaman bir hesaplama deil, bir tahmin olarak atfta bulunmak olacaktr. Yetkili Kii, uygun hallerde, Cevher Yata tahminlerinin greli doruluu ve/veya gvenini tartmaya tevik edilir. Beyanda, kresel veya yerel tahminlerle mi ilgili olduu ve yerelse, ilgili tonaj veya hacim belirtilmelidir. Greli doruluk ve/veya gven beyannn mmkn olmad hallerde, belirsizliklerin kalitatif tartmas verilmelidir (Tablo 1e baknz). 33. Cevher Yataklarnn Kamusal Raporlar, Kantlanm ve Olas kategorilerinden birini veya dierini veya her ikisini de belirtmelidir. Raporlar, her bir kategorinin ilgili rakamlar da verilmedike, birletirilmi Kantlanm ve Olas Cevher Yata rakamlar iermemelidir. Raporlar, karlk gelen tonaj ve grad rakamlar da verilmedike, metal veya maden ierii rakamlar sunmamaldr. Kod tarafndan ele alnan kategoriler dndaki tonaj ve gradn Kamusal Raporlanmasna, sz konusu durum 18inci Maddede ele alnmadka -ki bu takdirde sadece kesinlikle bu maddenin artlarna gre izin verilir- izin verilmeyecektir. Kod tarafndan ele alnan kategoriler dndaki tonaj ve gradlarn tahminleri, bir irketin kendi hesaplamalar ve deerlendirme sreleri asndan yararl olabilir ama bunlarn Kamusal Raporlara dhil edilmesi karklklara neden olabilir. Cevher Yataklar, orijinal Maden Kaynann paras olmayan materyal (seyrelti) ierebilir. Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar arasndaki bu temel farkn unutulmamas ve ikisinin karlatrmasndan sonular karmaya alrken dikkat edilmesi zorunludur. Revize edilmi Cevher Yata ve Maden Kayna tahminleri kamusal olarak raporlanrken, nceki beyanlarla uygun olarak bir arada verilmelidirler. Rakamlar arasndaki farklarn detayl hesaplamas zorunlu deildir ama okuyucu tarafndan nemli deiikliklerin anlalmasn salamak iin yeterli yorum yaplmaldr. 34. Hem Maden Kaynaklar hem de Cevher Yataklar rakamlarnn rapor edildii durumlarda, Maden Kaynaklar iine Cevher Yataklarnn dhil olup olmad veya Cevher Yataklarna ilaveten mi olduklarn aka belirten bir ifade raporda yer almaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 554 Cevher Yata tahminleri, tek bir birleik rakam vererek Maden Kayna tahminleri ile abartlmamaldr. Bazen Maden Kaynaklarna Cevher Yataklarnn dhil edildii ve bazen de Maden Kaynaklarnn Cevher Yataklarna ilaveten verildii durumlar vardr. Hangi tr raporlama eklinin kullanld aklanmaldr. Uygun aklama ifadeleri unlar olabilir: llm ve Belirlenen Maden Kaynaklar, Cevher Yataklar oluturmak zere deitirilen Maden Kaynaklarn da ierir' veya llm ve Belirlenen Maden Kaynaklar Cevher Yataklarna ilavetendir. lk ifadede, eer llm ve Belirlenen Maden Kaynaklar ekonomik veya baka nedenlerle Cevher Yataklar oluturmak zere modifiye edilmemilerse, bu deitirilmemi Maden Kaynaklarnn ilgili ayrntlar rapora dhil edilmelidir. Bu, deitirilmemi llm ve Belirlenen Maden Kaynaklarnn ileride Cevher Yataklarna dntrlme olaslnn kararn vermesi iin raporu okuyanlara yardmc olmak iindir. karsamal Maden Kaynaklar, tanm itibariyle her zaman Cevher Yataklarna ilaveten verilir. Madde 33n prensiplerinde ve bu paragrafta ifade edilen nedenlerle, rapor edilen Cevher Yata rakamlar, rapor edilen Maden Kayna rakamlar ile abartlmamaldr. Sonutaki toplam yanltcdr ve irketin beklentileri hakknda yanl imaj verecek, yanl anlamalara veya yanl kullanmlara aktr. 35. Tablo 1, zet olarak, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar hakknda rapor hazrlanrken, dikkate alnmas gereken kriterlerin bir listesini vermektedir. Bu kriterler, Cevher Yataklar tahminini veya snflandrlmalarn materyal olarak etkilemedike, Kamusal Raporlarda tartlmak durumunda deildir. Tek bana ekonomik veya politik faktrlerdeki deiiklikler Cevher Yataklarndaki nemli deiikliklere esas olabilir ve buna gre rapor edilmelidirler. Cevher Kayna tahminleri bazen, retim verileri ile mutabakattan sonra rapor edilirler. Bu dzeltmeler, Cevher Yataklarnn Kamusal Raporlarnda tanmlanan dzeltmenin veya ayarlamann niteliiyle birlikte aka ifade edilmelidir. CEVHERLEM DOLGU, KALINTILAR, DKMELER, DK GRADLI CEVHERLEME, STOK YIINLARI, YIINTI VE UZANTILAR 36. Kod, potansiyel olarak ekonomik tm cevherlemi materyallerin rapor edilmesine uygulanr. Buna, Maden Kaynaklar durumunda ileride ekonomik maden karmann makul beklentilerinin olduu ve karmann Cevher Yataklar durumunda yeterince kantlanabilir olduu durumlardaki cevherlemi dolgu, kalntlar, dikmeler, dk gradl cevherleme, stok ynlar, yntlar ve uzantlar (kalnt materyaller) dhildir. Aksi belirtilmedike, Kodun tm dier maddeleri (ekil 1 dhil) uygulanr. Bu maddede tanmlanan cevherlemi materyaller, Maden Kaynaklarn ve Cevher Yataklarn rapor etme amalar bakmndan in situ (yerinde) cevherlemeye benzer olarak kabul edilebilirler. Bu cevherlemi materyallerin maden kapasitesi hakkndaki kararlar ilgili deneyime sahip profesyonellerce alnmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 555 Eer bu maddede tanmland zere, cevherleen materyalin tmnn veya bir ksmnn ilerideki ekonomik iletilmesinin makul beklentileri yoksa bu takdirde bu materyal Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar olarak snflandrlamaz. Cevherlemi materyalin baz ksmlar mevcut durumda tam ekonomik deilse ama ekonomik olaca ynnde belli beklentiler varsa, bu takdirde bu materyal bir Maden Kayna olarak snflandrlabilir. Eer teknik ve ekonomik almalar gereki varsayml koullarda ekonomik iletmenin hakl olabileceini gstermise, bu takdirde bu materyal bir Cevher Yata olarak snflandrlabilir. Yukardaki prensipler, bazen cevherlemi atk veya marjinal gradl materyal olarak atfta bulunulan ve sklkla stok yn ve madenin mrnn sonuna doru karlmas dnlen, dk gradl in situ cevherlemelere ayn ekilde uygulanr. Anlalmasn kolaylatrmak iin, bylesi materyallerin, toplam Maden Kayna ve Cevher Yata rakamlaryla birlikte olsa da, tonaj ve kalite tahminlerinin Kamusal Raporlarda ayrca belirtilmesi nerilir. Stok ynlar, maden ukurlarndaki krk cevherler dhil, hem yzey hem de yer alt ynlarn kapsayacak ekilde tanmlanrlar ve mevcut cevher depolama sistemindeki cevheri de kapsayabilir. Eer rapor edilmise, ilem grme (ztleme (leaching) dhil) aamasndaki cevherlemi materyal ayrca rapor edilmelidir. KMR KAYNAKLARI VE YATAKLARININ RAPOR EDLMES 37. Kodun 37 nci il 39 uncu Maddeleri, zellikle Kmr Kaynaklar ile Yataklarnn Kamusal Raporlanmasyla ilgili konular ele alr. Aksi belirtilmedike, bu Kodun 1 il 36nc Maddeleri (ekil 1 dhil) uygulanr. Tablo 1, prensiplerin paras olarak, Kmr Kaynaklar ve Yataklarn raporlarken ikna edici kabul edilmelidir. Kamusal Raporlama amalar asndan, kmr iin artlar, sadece maden yerine kmr ve grad yerine kalite gibi terim deiiklikleriyle genellikle dier emtialar iin olanlara benzerdir. Kmr Kaynaklar ve Yataklarnn tahmini ve birincil olarak yatrm amal bilgi verme niyetiyle olmayan yasal raporlamalar konularndaki prensipler asndan, okuyucularn Kmr Envanteri, Kmr Kaynaklar ve Kmr Yataklarnn Tahmini ve Rapor Edilmesi iin Avustralya Prensiplerinin 2003 basksna bavurmalar nerilir. Bu prensipler, Kamusal Raporlama iin JORC Kodunun hkm ve nedenlerinin yerine gemez. Planlama ve arazi kullanm zerindeki etkisi nedeniyle, hkmetler, ksa ve orta vadeli ekonomik dncelerle zorlanmayan, kmr envanteri tahminlerini isteyebilir. JORC Kodu bu tahminleri ele almaz. Ayrca 5inci ve 19uncu Madde prensiplerine baknz. 38. Maden Kayna/Kaynaklar ve Cevher Yata/Yataklar terimleri ve bunlarn yukarda tanmlanan alt kategorileri kmr raporlamasna da uygulanr ama rapor eden irket tarafndan tercih edilirse, bunlarn yerine Kmr Kayna/Kaynaklar ve Kmr Yata/Yataklar terimleri ve uygun alt kategorileri kullanlabilir. 39. letme, seyreltme ve ileme nedeniyle modifikasyonlarn dnld durumlarda zenginletirilmi veya bir ekilde gelitirilmi kmr tanmlayan, Pazarlanabilir Kmr Yataklar Cevher (Kmr) Yataklarnn rapor edilmesiyle balantl olarak, ama onun yerine deil, kamusal olarak rapor edilebilir. Pazarlanabilir Kmr Yataklarna ulamak iin ngrlen verimin esas belirtilmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 556 ELMAS ARAMA SONULARININ, MADEN KAYNAKLARININ VE CEVHER YATAKLARININ RAPOR EDLMES 40. Kodun 40 il 43nc Maddeleri, zellikle elmas ve dier mcevher talar iin Maden Arama Sonularn, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarnn Kamusal Raporlanmasyla ilgili konular ele alr. Aksi belirtilmedike, bu Kodun 1 il 36nc Maddeleri (ekil 1 dhil) uygulanr. Tablo 1, prensiplerin paras olarak, elmas ve dier mcevher talar iin Maden Arama Sonularn, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar rapor edilirken ikna edici kabul edilmelidir. Kamusal Raporlama amalar asndan, elmas ve dier mcevher talar iin artlar, sadece maden yerine elmas ve grad yerine grad ve ortalama elmas deeri gibi terim deiiklikleriyle genellikle dier emtialar iin olanlara benzerdir. Kalite terimi, grad yerine kullanlmamaldr nk elmas yataklarnda bunlarn kesinlikle ayr anlamlar vardr. Elmas kaynaklarnn ve yataklarnn tahmini ve raporlanmasnn dier endstriyel prensipleri yararl olabilir ama hibir koulda JORC Kodunun hkm ve nedenlerinin yerine gemeyeceklerdir. Elmas yataklarnn birok karakteristii, rnein, tipik metalli ve kmr yataklarnnkinden farkldr ve bu nedenle zel ilgi gerektirir. Bunlar arasnda, genellikle dk maden ierikli ve primer ve alvyonal yataklarn eitlilii, elmaslarn zel nitelikleri, elmasa deer biilmesinin zel artlar ve elmas kaynak ve yataklarnn tahminindeki doasndan gelen glk ve belirsizlikler vardr. 41. Numune alma programlarndan elde edilen elmas raporlar, numunenin aln esas, elde edilme yntemi ve elmaslarn alnmasyla ilgili maddi bilgiler sunmaldr. Alnan elmaslarn arl, sadece, ticari adan ok kk olduklar dnldnde, raporda ihmal edilebilir. Bu alt snr ebad belirtilmelidir. Elmas ve dier mcevher talarnn fiyat ve ta ebad dalm kaynak ve yatak tahminlerinin nemli bileenleridir. Erken arama aamasnda, byk apl sondaja ve zellikle kitlesel numune almaya dayal, numune alma ve niteleme sondaj genellikle bu bilgileri vermez. Bir kaynan ekonomik iletme iin kabul edilebilir beklentilere sahip olduunu gstermek iin, olas ta ebad dalm ve fiyatn takdir edilmesi, her ne kadar hazrlk niteliinde olsa da, zorunludur. Basit, tek-grnml veya tek-aamal yataklardaki karsamal Kaynaklar saptamak iin, bu bilgiler temsil edici geni-apl sondajla elde edilebilir. Daha ok, kuyu kazma ve yarma ama gibi, kitlesel numune alma ekilleri daha byk numune paralar temin etmek iin kullanlr. Belirlenmi bir Kaynaa ve buradan da bir Olas Kaynaa doru ilerlemek iin, ok daha kapsaml kitlesel numune almann ta ebad dalm ve deeri tamamen belirlemede gerekmesi olasdr. Genellikle bylesi kitlesel numuneler, gvenli bir fiyat tahmini yapmak iin yeterli elmas alnmas iin tasarlanm yeralt geliimiyle elde edilir. Karmak yataklarda, alnan kitlesel numunelerin tm yata gerekten temsil ettiinden emin olmak ok zor olabilir. Dorudan kitlesel numune almann olmay ve ebat ve fiyat ilikilerinin alansal srekliliini gstermedeki belirsizlik uygun kaynak kategorisini belirlemede inandrc olmaldr. 42. Elmas Maden Kayna veya Cevher Yata gradlarnn (karat/ton), mikro-elmaslarn oluumu ile ticari ebattaki talarn oluum sklklar arasndaki ilikilere dayand durumlarda, bu durum belirtilmelidir; prosedrn gvenirlii aklanmal ve mikro-elmaslar iin snr elek ebad belirtilmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 557 43. Elmas veya dier mcevher talar cevherlemesiyle ilgili Kamusal Raporlar iin, elmas veya mcevher talar parselinin rapor edilen biilen deerle birlikte, deer bimenin bamszln teyit eden bir beyan verilmesi gerekmektedir. Deer bime, aka saygn ve kalifiye bir uzmandan alnan bir raporu esas almaldr. Bir elmas parseline biilen deer rapor edilirse, ierikteki elmaslarn karat cinsinden arl ve alt snr ebad belirtilmeli ve elmaslarn deeri karat iin ABD dolar cinsinden verilmelidir. Elmas Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarnn tahmininde deer bimenin kullanlmas durumunda, deer bime yataktaki elmas mevcudunun ebat, biim ve renk dalmlarnn temsil edildii parseli esas almaldr. Biilen elmas deerleri, toplam liberasyon yntemleri kullanlarak ilenen elmas numuneleri iin rapor edilmemelidir. Tablo 1, zet olarak, elmas ve dier mcevher talar iin Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar hakknda rapor hazrlanrken, dikkate alnmas gereken ana kriterlerin bir listesini vermektedir. ENDSTRYEL MADENLERN ARAMA SONULARI, MADEN KAYNAKLARI VE CEVHER YATAKLARININ RAPOR EDLMES 44. Endstriyel madenler, Kodun 5inci ve 6nc Maddelerinde belirtilen kriterlere uyuyorlarsa, JORC Kodu tarafndan ele alnrlar. JORC Kodunun amac iin, endstriyel madenler, kil, fosfat, kireta, talk, vb. emtialar kapsad dnlebilir. Endstriyel madenler iin bilgi ve tahminleri rapor ederken, JORC Kodunun nemli prensipleri ve amac uygulanr ve aklda tutulmaldr. lmler her zaman ilgili olmayabilir ve dier kalite kriterleri daha uygulanabilir olabilir. Zararl madenler veya fiziksel zellikler gibi kriterler, kitlesel madenin kendisinin bileiminden daha fazla ilgiliyse, bu takdirde bunlar buna gre rapor edilmelidirler. Endstriyel madenler iin Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarnn tahminini destekleyen faktrler JORC Kodu tarafndan ele alnan dier yatak tipleri iin olanlarla ayndr. Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarn rapor etmeden nce, olas rn nitelikleri, piyasalara uzaklk ve genel rn pazarlanabilirlii gibi belli nemli karakteristiklere veya niteliklere zel nem verilmesi gerekebilir. Baz endstriyel madenler iin, geleneksel olarak Cevher Yata olarak kabul edilen, kartlan rnden ziyade satlabilir rn rapor etmek genel bir uygulamadr. JORCun tercihi, eer satlabilir rn rapor edilirse, Cevher Yatann yerine deil, Cevher Yatayla bir arada rapor edilmesidir. Bununla birlikte, ticari hassasiyetlerin her zaman bu tercih edilen raporlama ekline izin vermedii bilinmektedir. Satlabilir rnn rapor edildii tm durumlarda, okuyucunun neyin rapor edildii hakknda tam olarak bilgilendirilmesini salayacak aklayc bir ifadenin olmas nemlidir. Baz endstriyel maden yataklar, bir uygulama ve/veya zellikten daha fazlasna uygun rn verme kapasitesine sahip olabilir. Rapor eden irket tarafndan dnlen materyal byle ise, bu oklu rnlerin miktar ya ayrca belirtilmeli ya da kitlesel yatan yzdesi olarak belirtilmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 558 TABLO 1 DEERLENDRME VE RAPORLAMA KRTERLERNN KONTROL LSTES Tablo 1, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklar hakknda rapor hazrlayanlarn bavuru olarak kullanmas gereken prensipler ile kontrol listesidir. Kontrol listesi, kural koyucu deildir ve her zaman olduu gibi, uygunluk ve nem, hangi bilgilerin kamusal olarak rapor edilmesi gerektiini saptayacak ncelikli prensiplerdir. Bununla birlikte, rapor edilen sonularn veya tahminlerin okuyucular tarafndan anlalmas veya yorumlanmasn materyal adan etkileyecek noktalarn rapor edilmesi nemlidir. Bu durum, bir Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar tahmininin veya Maden Arama Sonularnn beyannn gvenirliini veya bunlara duyulan gveni etkileyen yetersiz veya belirsiz verilerin olmas halinde zellikle nemlidir. Tablo 1deki kriterlerin sras ve gruplanmas, maden aramaya ve deer bimeye normal sistematik yaklam yanstr. lk grup olan Numune Alma Teknikleri ve Veriler iindeki kriterler tm sonraki gruplara uygulanr. Tablonun geri kalannda, daha nceki gruplarda listelenen kriterler genellikle sonraki gruplara uygulanr ve tahmin ve raporlamada dikkate alnmaldrlar.

Kriterler

Aklama Numune Alma Teknikleri ve Veriler (bu gruptaki kriterler sonraki tm gruplara uygulanr)

Numune alma teknikleri Sondaj teknikleri

Numune almann doas ve kalitesi (rnein, yarma ama, rastgele para, vb.) ve numunenin temsil zelliini salamak iin alnan nlemler. Sondaj tipi (rnein, karot, ters dolam, ak-delik eki, dner hava pskrtme, matkap, Bangka, vb.) ve detaylar (rnein, karot ap, l veya standart tp, elmas uzantlarnn derinlii, yz-numune paras veya dier tip, karot ynl m ve yleyse, hangi yntemle, vb.). Karot ve para numune almnn doru ekilde kaydedilip kaydedilmedii ve sonularn deerlendirilip deerlendirilmedii Numune almn maksimize etmek ve numunelerin temsil zelliklerini temin etmek iin alnan nlemler Numune alma ile grad arasnda bir ilikinin olup olmad ve ince/kaba materyalin tercihan kayb/kazanm nedeniyle numune sapmasnn oluup olumad

Sondaj numune alm

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 559 Log alma Karot ve para numunelerin uygun Maden Kayna tahminini, iletme almalarn ve metalrjik almalar destekleyecek kadar ayrntl kaydedilip kaydedilmedii Log almann doasnn kalitatif veya kantitatif oluu Karot (veya kostean, yarma, vb.) fotoraf Alt numune alma Eer karotsa, kesilip kesilmedii veya biilip biilmedii ve karotun teknikleri ve tamam, yars veya eyreinin alnm olmas numune Eer karot deilse, yivli, tp numunesi, dner kym, vb. oluu ve hazrlama slak veya kuru numune alnm olmas Tm numune tipleri iin, numune hazrlama tekniinin zellii, kalitesi ve uygunluu Numunelerin temsil zelliklerini artrmak iin tm ikincil rnekleme aamalar iin uyarlanan kalite kontrol prosedrleri rneklemenin in situ materyal birikimini temsil etmesini salamak iin alnan nlemler Numune alnan materyalin tanecik boyunun uygun ebatta rnek alnp alnmad lm verilerinin ve laboratuvar testlerinin kalitesi rnekleme ve lmlerin teyidi Kullanlan lmleme ve laboratuvar prosedrlerinin doas, kalitesi ve uygunluu ile tekniin ksmi veya total olarak alnp alnmad Uygulanan kalite kontroln doas (rnein, standartlar, formlar, kopyalar, harici laboratuvar kontrolleri) ve kabul edilebilir doruluk (rnein, sapma olmamas) ve hassasiyetin temin edilmi olup olmad Bamsz veya alternatif irket personeli tarafndan nemli noktalarn teyidi kiz deliklerin kullanlmas Veri noktalarnn yeri Sondaj delikleri (kuyu az ve kuyu dibi incelemeleri), yarmalar, maden almalar ve Maden Kayna tahmininde kullanlan dier yerleri saptamada kullanlan lmlerin doruluk ve kalitesi Topografik kontroln kalitesi ve doruluu Veri aral ve dalm Maden Arama Sonularn raporlama iin veri aral Veri aral ve dalmnn, uygulanan Maden Kayna ve Cevher Yata tahmini prosedr/prosedrleri ve snflamalar iin uygun jeolojik ve grad sreklilii derecesini tesis etmeye yeterli olup olmad Numune bileimi oluturmann uygulanp uygulanmad

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 560 Jeolojik yapya gre verilerin oryantasyonu Yatak tipini gz nne alarak, rneklemenin oryantasyonunun, olas yaplarn sapmasz rneklemesini yapp yapmad ve bilindii kadaryla ne kadar yapt Sondaj oryantasyonu ile nemli cevherlemi yaplar arasndaki iliki bir rnekleme sapmasna neden olmu kabul edilirse, bu deerlendirilmeli ve materyal deeri varsa, rapor edilmelidir Denetim veya gzden geirmeler rnekleme teknikleri ve verilerin denetimi veya gzden geirmelerin sonular Maden Arama Sonularnn Rapor Edilmesi (nceki grupta listelenen kriterler bu gruba da uygulanr) Maden altrma ve arazi kullanm durumu Tip, referans ad/numaras, yeri ve mlkiyeti ile birlikte nc ahslarla anlamalar veya materyal konular (ortak giriim, ortaklk, ncelikli haklar, asli hak menfaatleri, tarihi yerler, yaban hayat veya ulusal park ve evresel konum) Sahada iletme iin ruhsat almann nndeki bilinen engellerle birlikte raporlama srasnda mevcut mlkiyetin gvencesi Bakalarnca yaplan aramalar Jeoloji Veri kmeleme yntemleri Bakalarnn maden aramalarnn bilgisi ve deerlendirilmesi

Yatak tipi, cevherlemenin jeolojik konumu ve ekli Arama Sonularn rapor etmede, ortalama alma tekniklerini tartma, maksimum ve/veya minimum grad yuvarlamalar (rnein, yksek gradlar kesme) ve kesik gradlar genellikle materyaldir ve belirtilmelidir Kme kesiim yerlerinin, yksek grad sonulu ksa mesafeleri ve dk grad sonulu uzun mesafeleri birletirdii yerlerde, bu kme iin kullanlan prosedr belirtilmeli ve bu kmelerin baz tipik rnekleri ayrntl olarak gsterilmelidir. Metal edeeri deerleri raporlamada kullanlan varsaymlar aka ifade edilmelidir

Cevherleme kalnlklar ile kesime uzunluklar arasndaki iliki

Bu likiler, Arama Sonularn raporlamada zellikle nemlidir Cevherlemenin sondaj delii asna gre geometrisi biliniyorsa, bu zellik rapor edilmelidir Bilinmiyorsa ve sadece kuyu derinlii rapor edilirse, bu bakmdan ak bir ifade olmaldr (rnein, 'kuyu derinlii, gerek genilik bilinmiyor)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 561 izimler Mmkn olan durumlarda, eer izimler rapora aklk getirecekse, haritalar ve kesitler (lekli) ve kesimelerin tablo halinde getirilmesi rapor edilen her trl materyal bulgu dhil edilmelidir Tm Arama Sonularnn kapsaml rapor haline getirilmesinin pratik olmad durumlarda, Arama Sonularnn yanltc raporlanmasndan kanmak iin, hem dk hem de yksek gradl ve/veya geniliklerin temsil edici raporlamas uygulanmaldr Dier arama verileri, anlaml ve materyal iseler, unlar da dhil edilerek (ama bunlarla snrl olmamak zere) rapor edilmelidir: Jeolojik gzlemler; jeofizik aratrma sonular; jeokimyasal aratrma sonular; kitlesel numuneler ebat ve muamele yntemi; metalrjik test sonular; kitlesel younluk, yer alt sular, jeoteknik ve kaya karakteristikleri; potansiyel zararl veya kirletici maddeler Planlanan ilave almann doas ve lei (rnein, yatay uzantlar veya derine uzantlar iin testler veya byk lekli adm adm sondaj)

Dengeli raporlama

Dier nemli arama verileri

lave almalar

Maden Kaynaklarnn Tahmini ve Rapor Edilmesi (ilk grupta listelenen kriterler ile ikinci gruptaki ilgili olanlar bu gruba da uygulanr) Veri taban Verilerin ilk toplanmas ile Maden Kayna tahmin amal kullanm btnl arasnda, rnein, yazma veya girme hatalaryla bozulmam olduundan emin olmak iin alnan nlemler Kullanlan veri dorulama prosedrleri Jeolojik yorumlama Maden yatann jeolojik yorumlamasndaki gven (veya aksine, belirsizlik) Kullanlan verilerin ve yaplan varsaymlarn doas Maden Kayna tahmini hakknda, varsa, alternatif yorumlarn etkisi Maden Kayna tahminine nclk ve kontrol etmede jeolojinin kullanm Grad ve jeolojinin srekliliini etkileyen faktrler Ebatlar Maden Kaynann uzunluk olarak aklanan uzanm ve deikenlii (dorultu boyunca veya baka ekilde), Maden Kaynann harita genilii ve alt ve st snrlarnn derinlii

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 562 Tahmin ve modelleme teknikleri Uygulanan tahmin teknik/tekniklerinin ve anahtar varsaymlarn doas ve uygunluu ile ar grad deerlerinin deerlendirilmesi, alan kaplama, ara kestirim parametreleri, ara kestirimin veri noktalarndan maksimum uzakl Kontrol tahminlerinin, eski tahminlerin ve/veya maden iletme kaytlarnn mevcudiyeti ve Maden Kayna tahmininin bu verileri doru biimde hesaba alp almad Yan rnlerin alnmasyla ilgili yaplan varsaymlar Ekonomik deeri olan zararl elementlerin veya dier kaliteli olmayan deikenlerin tahmini (rnein, asit maden drenaj belirlemesi iin slfr) Blok Model ara kestirimi durumunda, kullanlan ortalama numune aral ve aratrmaya gre blok ebad Semeli maden iletme birimlerinin modellemesinin ardndaki varsaymlar Deikenler arasndaki karlatrma hakknda varsaymlar Dorulama sreci, kullanlan kontrol sreci, model verilerin sondaj verileri ile kyaslamas ve varsa, mutabakat verilerinin kullanm Nem Snr parametreleri Maden iletme faktrleri ve varsaymlar Tonajn kuru olarak m yoksa normal nemli olarak m tahmin edildii ve nem ieriinin saptanma yntemi Uygulanan snr tenr/tenrleri veya kalite parametrelerinin temeli Olas maden iletme yntemleri, asgari iletme ebatlar ve dhili (veya uygunsa, harici) iletme seyreltisi ile ilgili yaplan varsaymlar. Maden Kaynaklarn tahmin ederken iletme yntem ve parametreleriyle ilgili varsaymlar yapmak her zaman mmkn olmayabilir. Varsaym yaplmamas durumunda, raporda belirtilmelidir.

Metalrjik faktrler ve varsaymlar Ktle younluu

Metalrjik sorumlulukla ilgili varsaymlar veya ngrler iin temel Maden Kaynaklarn raporlarken, metalrjik ilem sreleri ve parametreleriyle ilgili varsaymlar yapmak her zaman mmkn olmayabilir. Varsaym yaplmamas durumunda, raporda belirtilmelidir. Varsaylan m yoksa saptanan m olduu. Varsayldysa, varsaymlarn esas. Saptandysa, kullanlan yntem, slak veya kuru mu olduu, lmlerin skl, numunelerin doas, ebad ve temsil kabiliyetleri.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 563 Snflama Maden Kaynaklarnn deiik gven kategorilerine snflandrma esas. Tm ilgili faktrlerin (rnein, tonaj/grad hesaplamalarndaki greli gven, jeoloji ve metal deerlerin srekliliine gven, verilerin kalitesi, miktar ve dalm) doru ekilde hesaba alnp alnmad. Sonucun, Yetkili Kii/Kiilerin yatak hakkndaki grn doru biimde yanstp yanstmad Denetim veya gzden geirmeler Greli doruluk/gven tartmas Maden Kayna tahminlerinin denetimlerinin veya gzden geirmelerinin sonular Uygun durumda, Yetkili Kii tarafndan uygun kabul edilen bir yaklam veya prosedr kullanarak Maden Kayna tahminindeki greli doruluk ve/veya gvenin ifadesi. rnein, istatistiksel veya jeoistatistiksel prosedrlerin ifade edilen gven snrlar iersinde kaynan greli doruluunu nitelemede kullanlmas veya eer byle bir yaklam uygun kabul edilmezse, tahminin greli doruluu ve gvenini etkileyebilecek faktrlerin kalitatif tartmas. * Beyanda, kresel veya yerel tahminlerle mi ilgili olduu ve yerelse, teknik ve ekonomik deer bimeyle ilgili olmas gereken, ilgili tonaj veya hacim ifade edilmelidir. Belgelerde, yaplan varsaymlar ile kullanlan prosedrler yer almaldr. Bu tahminin greli doruluu ve gvenini ifadeleri, mevcut hallerde, retim verileriyle karlatrlmaldr. Cevher Yataklarnn Tahmini ve Rapor Edilmesi (ilk grupta listelenen kriterler ile nceki dier gruplardaki ilgili olanlar bu gruba da uygulanr) Cevher Yataklarna dntrmek iin Maden Kayna tahmini alma stats Bir Cevher Yatanda dntrmek iin esas olarak kullanlan Maden Kayna tahmininin tanm. Maden Kaynaklarnn Cevher Yataklarna ilaveten mi yoksa onlar da ierecek ekilde mi rapor edildiinin ak ifadesi. Maden Kaynaklarnn Cevher Yataklarna dntrlmesi iin yaplan almann tipi ve dzeyi. Kod, Maden Kaynaklarnn Cevher Yataklarna dntrlmesi iin son bir fizibilite almasnn yaplm olmasn gerektirmez ama teknik adan ulalabilir ve ekonomik bakmdan uygulanabilir bir maden iletme plann belirleyecek ve tm Deitirici Faktrleri dikkate alacak uygun almalarn yaplm olmasn gerektirir. Snr parametreleri Uygulanan snr tenr/tenrleri veya kalite parametrelerinin temeli

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 564 Maden iletme faktrleri ve varsaymlar *Maden Kaynan bir Cevher Yatanda dntrmede kullanlan yntem ve varsaymlar (rnein, uygun faktrlerin optimizasyonla uygulanmasyla veya hazrlk veya ayrntl tasarmla). Seilen maden iletme yntemi/yntemlerinin seimi, doas ve uygunluu ve ama ncesi, eriim, vb. gibi birleik tasarm konular dhil dier maden iletmecilii parametreleri. Jeoteknik parametrelerle (rnein, hendek yamalar, cevher ukuru, vb.), grad kontrol ve retim ncesi sondajla ilgili yaplan varsaymlar. Yaplan nemli varsaymlar ve hendek optimizasyonu iin kullanlan Maden Kayna modeli (uygunsa). Kullanlan maden iletme seyreltici faktrler, maden alma faktrleri ve asgari iletme genilikleri. Seilen iletme yntemlerinin altyap artlar Metalrjik faktrler ve varsaymlar nerilen metalrjik proses ve bu prosesin cevherleme ekline uygunluu. Metalrjik prosesin doasnn iyi test edilmi teknoloji mi yoksa yeni bir teknoloji mi olduu. Yaplan metalrjik test almasnn doas, miktar ve uygunluu ve uygulanan metalrjik geri kazanm faktrleri. Zararl elementler iin yaplan varsaymlar ve hesaplamalar. Kitlesel numune veya pilot lekli test almasnn mevcudiyeti ve bu numunelerin cevherin tamamn temsil etme derecesi. Maliyet ve gelir faktrleri Hedeflenen sermaye ve iletme maliyetleriyle ilgili yaplan varsaymlar veya karsamalar. Head-grad, metal veya emtia fiyat/fiyatlar, dviz kurlar, nakliye ve ilem masraflar, cezalar, vb. dhil gelirlerle ilgili yaplan varsaymlar. Hem Devlete hem de zele denecek haklar iin yaplan varsaymlar. Piyasa deerlendirmesi Gelecekteki arz ve talebi etkilemesi olas tketim trendleri ve faktrleri, zel emtia iin arz, talep ve stok durumu. rn iin olas piyasa penceresinin tanmlanmasyla birlikte, bir mteri ve rakip analizi. Fiyat ve hacim ngrleri ve bu ngrlerin temeli Endstriyel madenler iin, bir tedarik szlemesinden nce, mteri artnamesi, test ve kabul artlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 565 Dierleri Cevher Yataklarnn tahmini ve snflandrlmas hakknda ve/veya bir projenin olas uygulanabilirlilii hakknda doal risk, altyap, evresel, sayal, pazarlama, sosyal veya resmi faktrlerin, varsa, etkisi. letme kiralar, atk ruhsatlar, resmi ve yasal onaylar gibi, projenin uygulanabilirlilii iin nemli mlkiyet ve onaylarn stats. Snflama Cevher Yataklarnn deiik gven kategorilerine snflandrma esas. Sonucun, Yetkili Kii/Kiilerin yatak hakkndaki grn doru biimde yanstp yanstmad llm Maden Kaynaklarndan tretilmi Olas Cevher Yataklarnn oran (varsa). Denetim veya gzden geirmeler Greli doruluk/gven tartmas Cevher Yata tahminlerinin denetimlerinin veya gzden geirmelerinin sonular Uygun durumda, Yetkili Kii tarafndan uygun kabul edilen bir yaklam veya prosedr kullanarak Cevher Yata tahminindeki greli doruluk ve/veya gvenin ifadesi. rnein, istatistiksel veya jeoistatistiksel prosedrlerin ifade edilen gven snrlar iersinde kaynan greli doruluunu nitelemede kullanlmas veya eer byle bir yaklam uygun kabul edilmezse, tahminin greli doruluu ve gvenini etkileyebilecek faktrlerin kalitatif tartmas. * Beyanda, kresel veya yerel tahminlerle mi ilgili olduu ve yerelse, teknik ve ekonomik deer bimeyle ilgili olmas gereken, ilgili tonaj veya hacim ifade edilmelidir. Belgelerde, yaplan varsaymlar ile kullanlan prosedrler yer almaldr. Bu tahminin greli doruluu ve gvenini ifadeleri, mevcut hallerde, retim verileriyle karlatrlmaldr.

Elmas ve Dier Mcevher Talarnn Tahmini ve Rapor Edilmesi (dier ilgili gruplarda listelenen kriterler bu gruba da uygulanr; ilave prensipler Kanada Madencilik, Metalrji ve Petrol Enstitsnce kurulan Elmas Arama En iyi Uygulamalar Komitesi tarafndan yaymlanan Elmas Arama Sonularnn Raporlama Prensiplerinde mevcuttur) Gsterge madenler Kimyasal/fiziksel olarak ayrc granat, ilmenit, krom spinel ve krom diopsit gibi gsterge madenlerin raporlar uygun kalifiye laboratuvar tarafndan hazrlanmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 566 Elmaslarn kaynaklar Numune koleksiyonu Elmaslarn form, biim, ebat ve renk detaylar ve kaya tipi ve jeolojik ortam dhil elmaslarn kaynann doas (birincil veya ikincil). Numunenin tipi, mostra, kaya blou, sondaj karotu, ters dolam sondaj dkntleri, akl, nehir tortulu veya topra ve ama, rnein, birim hacim bana ta oluturmak iin geni apl sondajlar veya ta ebad dalmn oluturmak iin kitlesel numuneler. Numune ebad, dalm ve temsil zellii Numune almas Tesisin tipi, muamele hz ve akreditasyonu Numune ebad kltme. Alt elek delik genilii, st elek delik genilii ve yeniden paralama. Sreler (youn ortam ayrmas, gres, X-ray, elle ayklama, vb.). Sre etkinlii, kalntlarn denetimi ve tane boyu dalm Mikro-elmaslar iin proses tipi, kullanlan laboratuvar be akreditasyon. Karat Numune grad Gramn bete biri (0,2) (genellikle metrik karat veya MC olarak tanmlanr). Tablo 1in bu blmndeki numune grad, ktle, alan veya hacimdeki karat olarak kullanlmaktadr.. Belirtilen alt snr elek delii ebadndan byk numune grad, kuru metrik tondaki karat ve/veya 100 kuru metrik tondaki karat olarak rapor edilmelidir. Alvyon yataklar iin, hesaplamada arln hacmi esasyla birlikte verilirse, metre karedeki karat veya metre kpteki karat cinsinden verilen numune gradlar kabul edilebilir. Hacim ve younluu deerlendirmenin genel artlarna ilaveten, numune gradn (ton bana karat) tretmek iin ta sklnn (metre kp veya ton bana ta) ta ebadna (ta bana karat) ilikisine ihtiya vardr. Maden Arama Sonularnn Rapor Edilmesi Fasiyes bana standart elek delii ebatlarnn geliimini kullanan tam elek verisi seti. Kitlesel rnekleme sonular, Fasiyes bana global numune grad. Alansal yapsal analiz ve grad dalm. Ta ebad ve saysnn dalm. Numune head-grad ve uzantlardaki parack granlometrisi. Numune younluunu saptama. Yzde konsantrasyon ve numune bana elek-alt. Alt snr elek delii ebadnda deiiklikle numune grad. Ticari lekte performans ve numune tesis performans iin ebat dalmnda yaplan ayarlamalar. Uygunsa veya uygulanmsa, karlan elmas numunelerinin ebat dalmndan ta ebad, dalm veya sklk model oluturmada kullanlan jeo-istatistiksel teknikler. * Elmaslarn arl, sadece, ticari adan ok kk olduklar dnldnde, raporda ihmal edilebilir. Bu alt snr tenr belirtilmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 567 Maden Kaynaklar ve Cevher Yataklarn raporlamada grad tahmini Numune tipinin tanm ve grad tahmini iin tasarlanan sondaj veya rneklemenin alansal dzeni. Numune paralama ebad ve bunun, ticari ileme tesisinde yaplabilmesinin ilikisi. Belirtilen ve rapor edilen alt snr elek ebadndan byk elmaslarn toplam says Belirtilen ve rapor edilen alt snr elek ebadndan byk elmaslarn toplam arl Belirtilen alt snr elek ebad stndeki numune grad. Deer tahmini Genellikle arama numunelerinin ileminde kullanlan, toplam liberasyon yntemi kullanlarak ilenen elmas numunelerine biilen deerler rapor edilmemelidir. Aadaki bilgiler ticari adan hassas saylmad srece, Kamusal Raporlarda yer almaldr: Fasiyes veya derinlik bana uygun elek ebad ile elmaslarn miktarlar. Deer biilen parselin detaylar. Fasiyes veya derinlik baznda talarn says, karatlar, alt snr tenr. Seilmi alt snrdaki ortalama $/karat ve $/ton deeri ABD dolar cinsinden rapor edilmelidir. Beher karat deeri, projenin deerini gstermede ok nemlidir. Fiyatn dayand esas (rnein, satc al fiyat, satc sat fiyat, vb.). Elmas krlmasnn deerlendirilmesi Gvenlik ve btnlk Akredite sre denetimi Numunelerin hafriyattan sonra mhrlenip mhrlenmedii Eksperin yeri, koruma, teslimat, temizleme kayplar, kaytl numune karatlarna uygunluk ve talarn says. Mikro-elmaslarn ilenmesinden nce ykanm karot numuneleri. Alternatif tesislerde ilenmi denetim numuneleri. Kalnt kontrollerinin sonular rneklemede ve ilemede kullanlan izleyici monitrlerin geri kazanm Jeofiziksel (kaytl) younluk ve parack younluu Numune arlklarnn apraz dorulamas, sondaj hacmi ve younluuyla, slak ve kuru ve nem faktr. Snflama Hacim ve younluu deerlendirmenin genel artlarna ilaveten, gradn (ton bana karat) tretmek iin ta sklnn (metre kp veya ton bana ta) ta ebadna (ta bana karat) ilikisine ihtiya vardr. Bu tahminlerdeki belirsizlik unsurlar dikkate alnmal ve snflandrma buna gre yaplmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 568 EK 1 GENEL TERMLER VE EDEERLER Kod iersinde, endstri iindeki zel emtia gruplarnca kendilerine daha zel bir anlam yklendiinde, belli szckler genel anlamda kullanlmaktadr. Gereksiz tekrardan kanmak iin, aada genel terimlerin tam kapsaml olmayan bir listesi, bu belgenin amalar dorultusunda eanlaml kabul edilebilecek dier terimlerle birlikte tablo halinde sunulmutur. Genel Terim Tonaj Eanlamllar ve Benzer Terimler Miktar, Hacim Kastedilen Genelletirilmi Anlam lm birimlerine (rakamlar rapor edilirken belirtilmelidir) baklmakszn, ilgilenilen materyalin miktarnn ifadesi Numunelerdeki veya rndeki ilgilenilen materyalin karakteristiklerinin fiziksel veya kimyasal lm Kalite teriminin, elmas ve mcevher talar iin zel anlam olduuna dikkat ediniz. l birimi, rakamlar rapor edilirken belirtilmelidir. lgilenilen bileenlerin byk materyal ktlesinden fiziksel ve/veya kimyasal yollarla ayrlmas; kartlan materyaldeki pazarlanabilir son rn hazrlamada uygulanan yntemler. rnekler arasnda, eleme, yzdrme, manyetik ayrma, ztleme (leaching), ykama, frnlama, vb. saylabilir. Maden iletilmesi ve/veya ileme srasnda kartlan esas ilgilenilen materyalin yzdesi; Maden iletmesi veya ilemesinin etkinlik ls. Ekonomik adan ilgilenilen bir ktlede veya yatakta oluan tek bir maden veya madenler kombinasyonu. Terim; yatan snf, oluum ekli, kkeni veya bileimiyle, cevherlemenin oluabilecei tm ekilleri iine almak zere kullanlr. Cevher Yataklar JORC Kodunda tercih edilmektedir ama Maden Yataklar dier lkelerde genel bir kullanm ekli ve genel kabul grm halidir. Dier tanmlayclar, kmr yataklar, elmas yataklar, vb. gibi, anlam aklamak zere kullanlabilir. Ekonomik bakmdan iletilebilir olarak nitelenen ve belli bir yatakta mevcut olan cevherlemi materyalin en dk grad veya kalitesi. Makul bir rn zelliini tanmlayan fiziksel veya kimyasal niteliklere veya ekonomik deerlendirme esasna gre tanmlanabilir.

Grad

Kalite, lm, Analiz (Deer)

Metalrji

lem, Zenginletirme, Hazrlama, Konsantrasyon

Kazanm

Verim

Cevherleme

Yatak tipi, cevher ktlesi, cevherleme ekli

Cevher Yataklar

Maden Yataklar

Snr grad

rn zellikleri

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 569 -

AvustralyaMenkulKymetlerBorsas irketGncellemeleri:03/08;11/07;03/07;05/04 (JORCKodunailikinzetler)

JORC uyumu Tm ASX Limitet (ASX) listeli irketlerin te birinden fazlas madencilik ve arama kuruluudur. ASX, listeli kurulular tarafndan yaplan tm duyurular takip eder ve Aralk 2007 eyreinde, ASXin irketlere daha fazla nclk etmesiyle ASXin yardmc olacana inand bir dizi JORC Kodu (PDF 335KB) uyum raporlamas konusunu saptamtr. Bu konular arasnda unlar vardr: 1. n situ deerlerin raporlanmas 2. Eski veya JORC d uyum tahminlerinin raporlanmas 3. Yetkili Kii beyan 4. Arama hedeflerini raporlama 5. Sondaj bilgilerinin olmay 6. Kaynak ve yataklarn birleik kategorileri 7. Sonular tanmlamada kaynaklarn veya yataklarn yanl kullanm 1. Yer alt deeri veya in situ deer raporlanmas Aralk 2007 eyreinde, irketlerin genellikle karsamal Kaynaklarn byk blmn iine alan yataklarn deerlendirilmesi veya arama sonularnn raporlamalarnda, ASX yer alt deeri veya in situ deeri kullanmnda art olduunu grd. Buna bal olarak, ASX, arama sonularn raporlarken yer alt deeri" veya "in situ deeri" kullanmnda aklama yapmak istedi. irketlerin yer alt deeri veya in situ deeri raporlama deneyimi, arama sonularnn veya yatan nemini bir dolar tutarna evirerek yatrmc kitleye ulatrma abasdr. Bununla birlikte, yer alt deerleri ifadesinin kullanmnn, yatrmclar iin ekonomik gerekleebilirlik, deer veya potansiyel geri dnle neredeyse hibir ilikisi yoktur ve bu nedenle yanltc olabilir. Terim, zellikle madencilik, metalrjik, ekonomik, pazarlama, yasal, evresel, sosyal ve resmi dnceler gibi, Deitirici Faktrlerin (JORC Kodu Madde 11 ve 28) uygulanmasn dnmeden ekonomik gerekleebilirlii ima eder. Projenin uygulanabilirliini saptamada, cevherlemeden kartlabilecek ekonomik deeri saptamak iin tm makul Deitirici Faktrleri (JORC Kodu Madde 28) dhil etmek zorunludur. Byk yer alt deerleri olan birok yatak asla gelimedi, nk tm makul Deitirici Faktrler gz nne alndnda, bunlar negatif bir Net Mevcut Deere sahiptiler. Arama sonular iin yeralt deeri veya in situ deer rapor ederek veya ounlukla byk karsamal kaynak ksmlarn ieren yataklara deer bierken, irketler projenin ekonomik gerekleebilirliini veya cevherlemeden elde edilebilecek net ekonomik deeri doru olarak yanstmyorlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 570 Uygulamada, bir maden kaynann ekonomik bakmdan gerekleebilir ksm sadece tm Deitirici Faktrler hesaba katldktan sonra cevher yataklarna dntrlr. JORC Kodu (PDF 335KB) Madde 27 yledir: Cevher ve yataklar/rezervler szckleri, Maden Kayna tahminlerini belirtmede kullanlmamaldr, nk bu terimler ekonomik gerekleebilirlik ima eder ve sadece, tm ilgili Deitirici Faktrler dikkate alndklar zaman uygundurlar. karsamal Kaynaklar Cevher Yataklarna dntrlemez ve ayrca Belirlenen ve llen Kaynaklarn da ne Cevher Yataklarna dntrlememesi ne de deer bime srasnda belli bir cevherlemenin Net Mevcut Deerine katkda bulunmamas da mmkn olabilir. n situ veya yer alt deerlerin yaynlanmas, bu terimlerin kullanm gibi, JORC Kodu prensiplerini de ihlal edebilir: a. effaf deildir, burada okuyucuya yeterli bilgi verilmi, sunusu raporu anlamaya yetecek aklk ve netlikte ve yanltc olmayan deildir (JORC Kodu Madde 4) ve b. nemden yoksundur, yeralt deerleri ifadesi iinde yatrmclar onlarn profesyonel danmanlarnn normal olarak isteyecei ve gerekeli ve dengeli bir karar vermek amacyla, normal olarak raporda bulmay umduklar tm ilgili bilgileri ierir (JORC Kodu Madde 4) yoktur. Bunun sonucunda, yeralt deeri veya in situ deer terimlerinin kullanm da Kodun 27nci Maddesinin amacna aykrdr ve irketler tarafndan rapor edilmemelidir. 2. Eski veya JORC Koduna uygun olarak rapor edilmemi mevcut tahminlerinin raporlanmas ASX tabelasnda yer almak isteyen, tantm kitapklarna JORC uyumlu olmayan bilgiler eklemek isteyen irketler ASXden bir muafiyet istemek zorundadrlar ve belli koullara bal olarak, muafiyetler verilebilir. JORC Koduyla uyumlu olmayan bilgileri duyurmak isteyen tabeladaki irketler de ASXdan muafiyet almak zorundadrlar ve belli koullara bal olarak, muafiyetler verilebilir (5 Aralk 2007 tarihli irketlerin Gncellemesine bkz.). irketlerin, JORC Koduna gre rapor edilmemi ve ASXden muafiyet alnmasna gerek olmayan veya JORC Kodunun 18inci Maddesine girmeyen, eski tahminlere dayanan duyurular yapmas halinde, ASXin, irketten eski duyurularda yaplan yorumlar geri eken ek bir duyuru yapmasn istemesi olasdr. Ayrca, ASX ilave denetim ilemi yapabilir. 3. Yetkili Kii beyan Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve/veya Cevher Yataklaryla ilgili bilgi ieren kamusal raporlar aklamada, irketlerin JORC Kodunun 8inci Maddesine gre aadakileri yapmas gerekir: Yetkili Kii veya Kiilerin isim/isimlerini aklamak ve Yetkili Kiinin irketin tam zamanl alan olduunu belirtmek ve tam zamanl almyorsa, Yetkili Kiinin ivereninin adn/adlarn vermek; Yetkili Kiinin, ilgili mineralleme ekli ve tortul tipiyle ve sz konusu kiinin stlenecei aktiviteyle ilgili asgari be yllk bir deneyime sahip olmasn salamak ve Kamusal Rapor, Yetkili Kii veya Kiilerin raporun ekli ve ieriine ilikin nceden yazl izni ile yaymlanmasn salamak. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 571 3 Mays 2007 tarihli ASX irketlerin Gncellemesi, izin formunun verilmesini iyi bir uygulama olarak kabul eden ve tamamlanan formu (ASX tarafndan nerilen formda veya edeeri baka bir formda), gerekli yazl iznin alnmasnn kant olarak kabul edecek ASX grn zetlemitir. ASX, irketin, Yetkili Kii tarafndan hazrlanm bilgilerin, kamusal raporda yer alaca ekil ve ierikle, dhil edilmesine yetkili kiinin izninin alndnn kantn piyasaya aklamasn isteyebilir. ASX, baz durumlarda, tabeladaki irketlerin Kurullarna, irketin kurallara uyduuna ASXin inanp inanmadn saptamak iin, tabela kural 18.7 uyarnca ilave bilgi almak zere yazl talepte de bulunabilir. Bu durumlarda, talep ve cevap piyasaya aklanacaktr. 4. Arama Hedefleri JORC Kodunun 18inci Maddesi kamusal raporlarda arama hedeflerinin rapor edilmesini kolaylatrr. Bununla birlikte, bir arama hedefinin rapor edilmesinden nce yerine getirilmesi zorunlu olan bir dizi raporlama koulu vardr. Raporlama koullarnda unlar vardr: a. Maden arama hedefleriyle ilgili bu bilgiler, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarnn bir tahmini olarak yanl sunulamayacak veya yanl alglanamayacak ekilde ifade edilmelidirler. b. Hedefin potansiyel miktar ve kalitesine atfta bulunan ifadeler aralklar eklinde aklanmal ve unlar iermelidir: i. fadenin dayanann ayrntl aklamas ve ii. Potansiyel miktar ve kalitenin doal olarak kavramsal olduu ve Maden Kaynan tanmlamak iin yetersiz arama yapld ve daha ileri aramalarn Maden Kaynann belirlenmesiyle sonulanp sonulanmayacann belirsiz olduuna yakn ifadeler. kinci raporlama koulunda istenilen bilgilerin tmn de aklamadan, bir arama hedefinin aklanmas yeterli deildir. Bir arama hedefinin rapor edilmesi halinde, ASX, 2nci raporlama koulunu yerine getiren bilgilerin arama hedefi ile ayn belirginlikte ve yaklak yeriyle aklanmasn ister. Bir arama hedefinin bir irket sunumunda rapor edilmesi halinde, ASX, 2nci raporlama koulunu yerine getiren bilgilerin, sunum slytlarna da dhil edilmesini bekler. Kamusal raporlarn 18inci Maddeyle uyumlu olmamas durumunda, ASX irketin bir geri ekme veya aklayc duyurusu yapmasn isteyecektir. 5. Sondaj bilgilerinin olmay ASX, izole lm ve izole sondajlarn belli bir perspektif iine oturtulmadan rapor edilmelerinde bir art olduunu gzlemitir. JORC Kodunun 17nci Maddesine gre, irketler tm ilgili lm veya sondajlardan elde ettikleri sonular da aklamadan izole lm veya sondajlar rapor etmemelidirler. irketin tm lm veya sondajlar rapor etmelerine gerek yoktur, yeter ki sonularn neden ilgili grlmediklerinin (rnein, snr grad) aklamas yaplm olsun. Arama Sonularn raporlamada, irketler 17 nci Madde artlarna uymak zorundadrlar. 6. Kaynak ve yataklarn birleik kategorileri JORC Kodunun 25, 33 ve 34nc Maddeleri, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarnn sadece toplam rakamlarn veren kamusal raporlarda beyanlara izin vermez. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 572 Maden Kayna tahminleri, llm, Belirlenmi ve karsamal olarak tanmlanan kategorilere yerletirilmek zorundadr. Cevher Yata tahminleri, Kantlanm ve Olas olarak tanmlanm kategorilere yerletirilmek zorundadr. Maden Kayna tahminleri, tek bir birleik rakam vererek Cevher Yata tahminleri ile abartlmamaldr. Hem Maden Kaynaklar hem de Cevher Yataklar rakamlarnn rapor edildii durumlarda, Maden Kaynaklar iine Cevher Yataklarnn dhil olup-olmad veya Cevher Yataklarna ilaveten mi olduklarn aka belirten bir ifade raporda yer almaldr. 7. Sonular tanmlamada kaynaklarn veya yataklarn yanl kullanm Arama Sonularnn raporlanmas, genellikle veri miktarnn Maden Kaynaklarnn kabul edilebilir tahminlerine izin vermeye yetmeyecek kadar az olduu, aramann ilk aamalarnda normaldir. Maden Arama Sonularnn Kamusal Raporlar, potansiyel olarak ekonomik cevherlemenin bulunmu olduunu, gereksiz yere ima edecek ekilde sunulmamaldr. irketlerin, Arama Sonular hakknda rapor hazrlarken dikkate alnmas gereken ana kriterlerin listesi iin JORC Kodundaki Tablo 1e bakmalar nerilir.

ORTAK PYASA DURUMU - ASX ve JORC Eski tahminler ve JORC Koduna gre rapor edilmemi yabanc kaynak ve yatak tahminleri Giri Baz durumlarda, ASX tabelasndaki madencilik irketleri, JORC Koduna gre halen rapor edilmemi, eski tahminleri veya yabanc kaynak ve yataklarn tahminlerinin materyal beyanlarn rapor etmek isteyecekleri veya rapor etmeleri gerektiine inandklar bir konumdadrlar. Eski tahminler, JORC Kodunun ASX Tabela Kurallarna bir Ek olarak ilave edildii 1989dan nce hazrlanm olanlardr. ASX ve JORC tarafndan yaplan bu Ortak Beyan, ASXin JORC Kodu ncesi eski tahminlerin raporlanmasn dzenlemek iin, JORC Koduna gre olacak madencilik kurulularnca hazrlanm raporlarn istendii tabela kural 5.6ya gre irketi ykmllnden muaf tutmay dnecei durumlar dzenler. Bu Beyan ayrca, bylesi tahminlerle ilgili bilgilerin aklanmas iin asgari artlar da belirler. Bu Beyan, JORC Kodu uyumlu olmayan eski raporlamalarn ne zaman ve nasl yaplaca konusunda piyasaya aklk getirmek amaldr. Ayrca, ASXin JORC Kodunun artlarna gre olmayan raporlamalar dzenleyecei sadece olaanst snrl koullarn olduunu desteklemek amaldr. Bu raporlamalar asgari olarak, bu Beyann artlaryla ve ASXin irkete ykleyecei dier koullara uyumlu olmaldr. Bu beyandaki hibir ey, ASXin tabeladaki irketlerin tabela kural 5.6 veya dier tabela kurallarn ihlaline giriimde bulunmasn etkilemez.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 573 Bu Beyann uygulanaca Durumlar Daha nceden hazrlanm raporlarn (yaynlanm veya yaynlanmam olabilir) eski (JORC Kodu ncesi veya Yetkili Kii belirlenmesi artndan nce) tahminleri veya halen JORC Koduna gre rapor edilmemi olan yabanc kaynak ve yatak tahminlerinin beyanlarn ierdii durumlar. Bu Beyann uygulanmayaca Durumlar Arama ve deerlendirme programlarnn eksik olduu ve irketlerin hazrlk kaynaklarn rapor etmek istedikleri durumlar; almalarn, henz maden kaynaklarn cevher yataklarna dntrmeye izin verecek kadar tamamlanmad durumlar; irketin, halen JORC Koduna gre rapor edilmemi ve irketin arazilerinin yaknnda veya bitiiindeki alanlarla ilgili kaynak veya yatak tahminlerine atfta bulunmak istedii durumlar; Hibir koul altnda irketler, rnein, eski tahmini ekonomik analizlere veya irketin mevcut kaynak veya yatak tahminlerine dhil ederek, eski tahminleri gncel kaynak veya yatak olarak ele alamaz. irket, eski tahminin bir gncel kaynak veya yatak olarak ilem grebilmesi iin, bu tahminlerle ilgili tabela kurallarnn 5inci Blmne gre uygun JORC Kodu aklamalarn yapmak zorundadr. irketlerin JORC Koduna gre raporlamadan kanmaya alaca ve bu Beyann zndeki eski veya yabanc tahminlerin raporlanmasn iermeyen, dier durumlar. JORC Koduna Uyumlu olmayan Eski ve Yabanc Raporlamalarn artlar Eski tahminleri veya halen JORC Koduna gre rapor edilmemi olan yabanc kaynak ve yatak tahminlerinin beyan edilmesini raporlama amalaryla tabela kural 5.6dan muafiyet talep eden irketler asgari olarak unlar yapmaldr: 1. Eski veya yabanc tahminin JORC Koduna gre rapor edilmediinin ve deerlendirme ve/veya daha fazla aramann kaynak veya yatan JORC Koduna gre rapor edilmesine olanak salayacann kesin olmadnn aka beyan. 2. Tm eski tahmin/tahminlerin kaynak/kaynaklar ve tarihlerinin aka belirtilmesi ve aklanmas. 3. Eski tahminin ilgili olduunun teyidi ve neden ilgili olduunun ifade edilmesi. 4. Tahminin gvenirliini anlamakla ilgili olan JORC Kodundaki Tablo 1deki maddelere referansla eski tahminin gvenirlii hakknda yorum. zellikle, eski tahminin dayand eski alma programlarnn ve eski tahminin temelindeki anahtar varsaymlar ve parametreler hakknda yorum. 5. Aadakilere referans yaparak, eski tahminin gerekleebilirlii hakknda yorum: a. Tahminin neden gerek olabilecei; b. irketin yapmak istedii arama veya deerlendirme programlar; c. irketin program nasl fonlayaca/finanse edecei; d. Halen dier arama projelerine ayrlm kaynaklar zerindeki etkiler. 6. Eski tahminin, JORC Kodunda belirlenenlerden baka kategoriler kullanp kullanmadnn belirtilmesi ve kullandysa, farklarnn aklamasnn dhil edilmesi. 7. irketin elindeki daha yeni tahmin veya verilerin dhil edilmesi Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 574 8. irket tarafndan, JORC Koduna gre ve irketin bu faaliyetleri rapor etmek istedii zaman erevesi iinde bunlar rapor edebilmesi iin Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarnn tahminlerinin sorumluluunu alacak Yetkili Kiiye izin verme amalar asndan tahmin ve/veya arama yapmayla ilgili olan, JORC Kodundaki Tablo 1de listelenen (tabela kurallar, Ek 5A) bu konular irketin deerlendirme niyetinin aklanmas. 9. Raporun, Bu irketler Gncellemesi ile (aadaki) irketler Gncelleme no. 05/04 25 Mart 2004te kapsanan klavuzla uyumlu olduunun belirtilmesi. 10. Yukardaki 2 il 9uncu maddelerde verilen bilgilerin doruluunun sorumluluunu kabul eden bir Yetkili Kiinin beyannn dhil edilmesi. Bu on artn amac, yatrmclara ve onlarn profesyonel danmanlarna, irket tarafndan aklanan bilgilerin JORC Koduna gre olmad konusunda, yeterince uyarda bulunmaktr. Aklanan tahminlerin gerekleebilirlii bu nedenle, bu balamda ele alnabilir. Alnt: irketler Gncellemesi no. 05/04 25 Mart 2004 JORC Kodu Uyumu, ASX Tabela Kurallar, Blm 5 Son aylarda, ASX, irketlerin maden kaynaklar ve cevher yataklarn raporlamalar srasnda, JORC Kodunun artlarna uyumlu olmayan kaynaklar ilan ettii baz durumlarla karlamtr. Baz durumlarda, duyurular JORC uyumlu olmayan xx ton ve yy gradl kaynak referansna sahiptir. ASX, JORCa danarak, bunun, ASX Tabela Kurallar Blm 5 artlarna uyumlu, JORC Koduna gre kabul edilemez bir uygulama olduu grn benimser. ASX Tabela Kurallar Blm 5, ASX tabela irketlerinin arama sonular ile maden kaynaklar ve cevher yataklar tahminlerini JORC Koduna uyumlu olarak hazrlamasn gerektirir. Bir kaynak veya yatak tahmininin JORC uyumlu olmayan kaynak veya yatak tahmini olarak tanmlanmas ASX tarafndan kabul edilemez. Tabela irketlerinin ASXe danmakszn bir JORC uyumlu olmayan kaynak veya yatak tahminini piyasaya aklad durumlarda, ASX, sorun akla kavuuncaya/dzeltilinceye kadar kuruluun borsada kaytl menkul deerlerinin alm satmn durdurmay dnecektir. Bir tabela irketinin, ASX Tabela Kurallarnn Srekli Aklama artlarna gre bir JORC uyumlu olmayan kaynak veya yatak tahmini vermeye gerek olduuna inand snrl haller olabilir. Bylesi durumlarda, irketler byle bir aklama yapmadan nce ASXe danmak zorundadrlar.

ASX/JORC GRMLER Otuz yldan daha fazla sre, ASX Limitet (ASX) ile Ortak Cevher Yataklar Komitesi (JORC), madencilik endstrisi iin pratik ve etkin bir asgari raporlama standartlar ve prensiplerinin seti oluturmak iin almaktadrlar. Bu standartlar ve prensipler, JORC Kodu (DOC 339KB) iine yerletirilmi ekilde, iyi dzenlenmi ve denetimli bir piyasa sunmada Avustralyann saygnlna byk katk salamaktadr. Bu btnlk saygnl Avustralyann kresel sermayeye cazip hale gelmesi iin nemlidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 575 Avustralya piyasasnn btnlne kar gveni koruma, piyasa operatrleri, endstri kurulular ve tabela irketleri dhil tm katlmclarn ortak karnadr. Buna gre, ASX ve JORC, ASX tabelasndaki kurulular tarafndan JORC Koduna yksek uyum standartlarn korumak iin tasarlanan bir dizi giriimde birlikte almaktadrlar. ASX tabelasndaki tm irketlerin te biri madencilik ve kaynak kurululardr. yi alan bir JORC Kodu bir madencilik merkezi olarak sadece Avustralya'nn statsn desteklemekle kalmaz, ayrca piyasann genel cazibesini de artrr. Baars tm katlmclarn desteine baldr. Mart 2007 eyreinde, ASX irketlerin karlatklar ve baz ilave prensiplerin gerektii bir dizi raporlama konusunu belirlemitir. Buna bal olarak, bu irketler Gncellemesi aadaki konularn netlie kavumas iindir: metal edeerlerin raporlanmas, Maden Kaynaklarnn raporlanmasnda ara kestirim kullanm, Yetkili Kii Beyanlarnn dhil edilmesi ve Yetkili Kiilerden kamusal raporlarn aklanmas iin yazl izin alma. Bu irketler Gncellemesi unlarla ilgilidir: 1. Metal edeerlerinin raporlanmas; 2. Maden Kaynaklarnn raporlanmas, Ara kestirim ve rnekleme; 3. Yetkili Kiinin Beyan ve zin formu ile 4. JORC Kodu ile uyumlu olmama iin ASX tarafndan yaptrm giriimi.

1. METAL EDEERLERNN RAPOR EDLMES ASX tarafndan, arama sonularn raporlarken irketlerce metal edeerlerinin artan kullanm olduu gzlenmitir. Metal edeerleri, irketler tarafndan, altn veya bakr gibi nemli bir metalin tek edeer grad asndan oklu metalik arama sonularn rapor etmek iin kullanlmaktadr. Bu metal edeeri grad, genellikle, bireysel metallerin her birinin in situ deerini (grad arp fiyat) alp, bu deerleri toplayarak ve rapor edilen birincil metalin ayn deerinin gradn hesaplayarak elde edilmektedir. Bu raporlama, metal kazanlabilirlii tahminleri gibi ilave ayrntlar da verilmedike, yanltc olabilir. JORC Kodu, Tablo 1de, Veri Kmeleme Yntemleri prensibini - metal edeeri deerlerin raporlamasnda kullanlan varsaymlar aka ifade edilmelidir - verir. Metal edeerlerinin raporlamas, JORC Kodunun 4nc Maddesinde verildii ekilde, effaflk, gerekleebilirlik ve yeterlilik prensiplerine de bal olmaldr. Aadaki asgari bilgiler, bu prensiplere uymak iin metal edeerlere referans ieren raporlarda olmaldr. Metal edeeri hesaplamasnda ele alnan tm metaller iin bireysel lmler; Tm metaller iin varsaylan emtia fiyatlar. (irketler gncel varsaylan fiyatlar aklamaldr. Metal edeerini hesaplamada kullanlan fiyat aklamadan bir spot fiyata atfta bulunmak yeterli deildir); Tm metaller iin varsaylan metalrjik kazanmlar ve varsaylan kazanmlarn tretildii (metalrjik test almas, ayrntl mineraloji, benzer yataklar, vb.) esaslar; Metal edeerleri hesaplamasna dhil edilen tm elementlerin kazanlmas iin makul potansiyel olduunun, irketin gr olduunun aka ifade edilmesi ve Hesaplama forml. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 576 ou durumda, bir edeer baznda raporlama iin seilen metal, metal edeeri hesaplamasna en ok katk yapan olmaldr. Durum bu deilse, baka bir metal semenin mantnn net aklamas raporda yer almaldr. Her metal iin metalrjik kazanm tahminleri zellikle nemlidir. Arama Sonular aamasndaki birok proje iin, metalrjik kazanm bilgileri mevcut deildir veya kabul edilebilir gvenle tahmin edilemez. Bu nedenle, Arama Sonular aamasndaki birok proje iin, metal edeerleri asndan raporlama uygun olmayabilir. 2. MADEN KAYNAKLARININ RAPORLANMASI, RNEKLEME VE ARA KESTRM Maden Kaynaklarnn tm raporlar, JORC Kodunun 19uncu Maddesinin artlarn, zellikle, ileride ekonomik karma iin makul beklentiler olduunu, yerine getirmek zorundadr. Maden kaynaklarnn tahmini iin gereken zel jeolojik kantlar arasnda, karsamal, Belirlenmi ve llm Maden Kaynaklarnn tm snflandrmalar iin rnekleme verilerinin yer almas, JORC Kodunun amacdr. Maden Kaynaklar, rnekleme bilgileri olmadan tahmin edilemez. JORC Kodunun yorumlanmas amalar asndan, numune yle tanmlanabilir: Byk grup veya younluun karakteristiklerini tahmin etmek iin uygun bir teknikle llen veya endstrinin kabul ettii bir yntemle seilen ve analiz edilen, istatistiksel neme sahip bir alt kme. JORC, rnekleme teknikleri konusunda JORC Kodundaki Tablo 1deki yol gsterici notun, rneklemenin geni anlamn snrlama olarak alnmamasn ASXe tavsiye etmitir. Tablo 1de atfta bulunulan rnekleme teknikleri aadaki gibi yorumlanmaldr: Tablo 1. rnekleme teknikleri ve veriler rnekleme teknikleri rneklemenin doas ve kalitesi (rnein; yarmalar, rastgele paralar, incelenen madenlere uygun kuyu dibi gama sondalar ve anlk fizyon ntron delgi sondajlar, vb. gibi zel uzmanlam endstri standard lm gereleri). Numune temsil zelliini ve kullanlan lm alet veya sistemlerinin uygun kalibrasyonunu salamak iin alnan nlemlere referanslar dhil.

rnekleme teknikleri ve verilerin raporlanmas konusunda daha fazla rehberlik iin, ltfen JORC Kodundaki Tablo 1e baknz. JORC, JORC Kodu ve Prensiplerin gelecek basklarnn bu rnekleme tekniklerinin yorumlanmasn ele almasn tavsiye etmitir. Rapor edilmekte olan Maden Kaynann arlkl olarak karsamal bir Kaynak (tonaj, grad ve maden ieriinin dk gven dzeyi ile tahmin edilebilecei bir Maden Kayna ksm) olmas halinde, yatrmcnn rapor edilen Maden Kayna ile ilikili risk deerlendirmesi ve deer bimesine frsat verecek yeterli destekleyici bilgi verilmek zorundadr. karsamal Kaynan tahmininin ara kestirim esasna gre sunulduu hallerde, yani numune verilerin tesindeki bir sahaya geen bir tahmin, JORC Kodu 26nc Maddesi ve Tablo 1 ve JORC Kodu gerekleebilirlik ve effaflk prensipleri yatrmcnn aadakilerden haberdar edilmesi iin raporun yeterli bilgiye yer vermesini gerektirir: Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 577 Kaynan numune noktalarnn tesinde ara kestirim yapld maksimum uzaklk; Kaynan ara kestirimli verilere dayanan ksm; Kaynan bu snrlara ara kestirim yapld dayanak ve Tahmin edilen kaynan ara kestirimli ksmn aka gsteren, karsamal Kaynan izimle gsterimi. 3. YETKL KNN BEYANI VE ZN FORMU JORC Kodunun 5inci Maddesi, Kamusal Raporun, yatrmclar veya potansiyel yatrmclar ve bunlarn danmanlarn bilgilendirme amal olarak hazrlanm, Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar hakkndaki rapor veya raporlamalar olduunu gsterir. Bunlara, yasal artlarn yerine getirilmesi iin hazrlanan rapor veya raporlamalar dhildir. JORC Kodu, kamusal raporlar olarak alnabilecek rapor tipleri iin klavuzlar vermeye devam eder. Bunlarn iinde, irket yllk raporlar, aylk raporlar ve ASX'e verilen dier raporlar da vardr, ancak bunlarla da snrl deildir ve web sitesi notlar ile hissedarlar, borsa brokerleri ve yatrm analistlerini bilgilendirmeler eklinde olan, hakla aklanan dier irket bilgileri de dhildir. Maden Arama Sonularn, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarn rapor eden irketlere, kamusal raporlarn irketlerin Ynetim Kurullar kanalyla sorumluluu olduu, oysa JORC Kodunun 8inci Maddesi ile bu raporlarn Yetkili Kii veya Kiilerce hazrlanan bilgi ve destekleyici belgelere dayanmas ve bunlar yeterince yanstmasnn zorunluluu hatrlatlr. Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve/veya Cevher Yataklaryla ilgili bilgi ieren kamusal raporlar aklamada, irketlerin JORC Kodunun 8inci Maddesine gre aadakileri yapmas gerekir: Yetkili Kii veya Kiilerin isim/isimlerini aklamak ve Yetkili Kiinin irketin tam zamanl alan olduunu belirtmek ve tam zamanl almyorsa, Yetkili Kiinin ivereninin adn/adlarn vermek; Yetkili Kiinin, ilgili mineralleme ekli ve tortul tipiyle ve sz konusu kiinin stlenecei aktiviteyle ilgili asgari be yllk bir deneyime sahip olmasn salamak ve Kamusal Rapor, Yetkili Kii veya Kiilerin raporun ekli ve ieriine ilikin nceden yazl izni ile yaymlanmasn salamak. Yetkili Kiilere ve irketlere bu artlara uymalarnda yardmc olmak ve materyallerinin kamusal rapora grndkleri format ve ierikle dhil edilmeleri iin irketlerin Yetkili Kiilerden yazl izin alma ihtiyacn vurgulamak iin, JORC ile birlikte ASX JORC Kodunun artlarn bir araya getiren Yetkili Kiinin zin Formunu gelitirmitir. ASX uyarmaktadr ki: zin formunun verilmesini iyi bir uygulama olarak kabul eden ve tamamlanan formu verilen formatta veya edeeri baka bir formatta, gerekli yazl iznin alnmasnn kant olarak kabul eder ve irketin, Yetkili Kii tarafndan Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar ve/veya Cevher Yataklaryla ilgili olarak almalarna dayanan bilgilerin, kamusal raporda yer ald format ve ierikle, dhil edilmesine yetkili kiinin yazl izninin alndnn kantn piyasaya aklamasn isteyebilir. Yetkili Kiinin zin Formunun doldurulmu olmas, eer ASX daha sonra iznin piyasaya aklanmasn talep edecek olursa, yazl iznin kantnn kolaylkla hazr olmasn salayacaktr. Yetkili Kiinin zin Formu/Formlar veya Yetkili Kiinin yazl izninin dier kantlar, talep edildiinde yazl iznin hemen verilebilmesi iin irket tarafndan saklanmaldr. Yetkili Kiinin zin Formu, asx.com.au adresinden indirilebilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 578 4. JORC KODUNA UYUMSUZLUK N ASX TARAFINDAN YAPTIRIM UYGULAMA ASX irketlere, ASX Tabela Kurallar 5inci Blmnn, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklar tahminlerini raporlamak iin tabela irketlerinin JORC Koduna uyumlarn gerektirdiini hatrlatr. irketlerin tabela kural 5.6ya uyumlu olmadklarnn anlald durumlarda, ASX tabela kural 18.7 uyarnca daha fazla bilgi almak ve cevabn piyasaya aklanmaya uygun bir formatta verilmesini talep etmek iin irkete yazabilir. ASXin, olas uyumsuzluk durumlarnn dzensiz veya bilgilendirilmemi piyasaya yol aabilecei endiesi tamas halinde, ASX irketin menkul deerlerinin kotasyonunu askya alabilir ve/veya ele almalar iin konuyu Avustralya Menkul Kymetler ve Yatrmlar Komisyonuna havale edebilir. ASX, Maden Arama Sonular, Maden Kaynaklar veya Cevher Yataklarn raporlamadaki yksek standartlar korumaya yardmc olmada irketinizin ibirliini beklemektedir.

JORC Kodu Uyumu, ASX Tabela Kurallar, Blm 5 Son aylarda, ASX, irketlerin maden kaynaklar ve cevher yataklarn raporlamalar srasnda, JORC Kodunun artlarna uyumlu olmayan kaynaklar ilan ettii baz durumlarla karlamtr. Baz durumlarda, duyurular JORC uyumlu olmayan xx ton ve yy gradl kaynak referansna sahiptir. ASX, JORCa danarak, bunun, ASX Tabela Kurallar Blm 5 artlarna uyumlu, JORC Koduna gre kabul edilemez bir uygulama olduu grn benimser. ASX Tabela Kurallar Blm 5, ASX tabela irketlerinin arama sonular ile maden kaynaklar ve cevher yataklar tahminlerini JORC Koduna uyumlu olarak hazrlamasn gerektirir. Bir kaynak veya yatak tahmininin JORC uyumlu olmayan kaynak veya yatak tahmini olarak tanmlanmas ASX tarafndan kabul edilemez. Tabela irketlerinin ASXe danmakszn bir JORC uyumlu olmayan kaynak veya yatak tahminini piyasaya aklad durumlarda, ASX, sorun akla kavuuncaya/dzeltilinceye kadar kuruluun borsada kaytl menkul deerlerinin alm satmn durdurmay dnecektir. Bir tabela irketinin, ASX Tabela Kurallarnn Srekli Aklama artlarna gre bir JORC uyumlu olmayan kaynak veya yatak tahmini vermeye gerek olduuna inand snrl haller olabilir. Bylesi durumlarda, irketler byle bir aklama yapmadan nce ASXe danmak zorundadrlar. Yeni Tabela Listelemeleri, Tabela Kural 1.16

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 579 Bir kaynak veya yatak tahmininin, resmi tabelaya giri bavuruyla ilgili veya onunla balantl olarak, JORC uyumlu olmayan kaynak veya yatak tahmini olarak tanmlanmas ASX tarafndan kabul edilemez. Bir irketin, irketler Yasas ve/veya ASX Tabela Kurallarnn Srekli Aklama artlarna gre bir JORC uyumlu olmayan kaynak veya yatak tahmini vermeye gerek olduuna inand snrl haller olabilir. Bylesi durumlarda, giri bavurusu sahibi bunu yapmadan nce ASXye danmaldr. JORC Kodu hakknda tm bilgiler JORC web sitesinde mevcuttur. ASX, maden arama sonular, maden kaynaklar veya cevher yataklarn raporlamadaki yksek standartlar korumaya yardmc olmada irketinizin ibirliini beklemektedir. ASX/JORC GRMLER ASX ile JORC, ASX tabela kurulular tarafndan JORC Koduna yksek uyum standardnn korunmasn salamay stlenmiler ve buna bal olarak, bu hedefe doru bir dizi giriimde birlikte almaktadrlar. Daha fazla ayrnt, bu giriimlerin sonulandrlmasnn hemen ardndan gelecek irketler Gncellemesinde verilecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 580 EK-5.3. GNEY AFRKA MADEN KAYNAKLARINI VE MADEN REZERVLERN RAPOR ETME STANDARTLARI (SAMREC KODU)

Bu Standartlar Gney Afrika madencilik ve metalurji kurumunun himayesi altnda Gney Afrika maden kaynaklar komisyonu tarafndan hazrlanmtr. Mart 2000 basks esas alnmtr. NOT: Kod normal yaz karakterindedir, ynergeler ise ierlektir ve italik yaz karakterindedir NDEKLER 1. 2. 3. 4. 5. NSZ GR AMA YETK VE SORUMLULUK RAPOR ETME TERMNOLOJS 5.1 Tanmlar 5.2 Rapor Etme Genel 5.3 Aratrma Sonularn Rapor Etme 5.4 Maden Kaynaklarn Rapor Etme 5.5 Maden Rezervlerini Rapor Etme 5.6 Cevherlemi ukur dolgusunu, Kalntlar, Topuklar, Dk Tenrl Cevherlemeyi, Stok Sahalarn, Ynlar ve Artklar Rapor Etme KMR N EMTAYA ZEL RAPOR ETME 6.1 Genel 6.2 Kmr Kaynaklarn Rapor Etme 6.3 Kmr Rezervlerini Rapor Etme 6.4 Topuklar ve Kalntlardaki Kmr, Stok Sahalarndaki, Ynlardaki ve Artklardaki Atk ve Iskarta Kmr Rapor Etme ELMASLAR N EMTAYA ZEL RAPOR ETME 7.1 Genel 7.2 Elmas Kaynaklarn Rapor Etme 7.3 Elmas Rezervlerini Rapor Etme DEERLENDRME VE RAPOR ETME KRTERLER KONTROL LSTES ELMASLAR N DEERLENDRME VE RAPOR ETME KRTERLER KONTROL LSTES 1. Tanmlar 2. Kontrol Listesi Trkiye Byk Millet Meclisi

6.

7.

EKLER I. II.

(S. Says: 544)

- 581 1 1.1 NSZ: Gney Afrika Maden Kaynaklarn ve Maden Rezervlerini Rapor Etme Standartlar (Samrec Kodu veya Kod), Gney Afrikadaki Aratrma Sonularnn, Maden Kaynaklarnn ve Maden Rezervlerinin Kamusal Raporu iin minimum standartlar, tavsiyeler ve ynergeler ne srer. Gney Afrika Madencilik ve Metalurji Kurumunun (SAIMM) himayesi altnda Gney Afrika Maden Kaynaklar Komisyonu (SAMREC) tarafndan kaleme alnmtr. SAMREC komisyonu, SAIMM, Gney Afrika Doal Bilimsel Meslekler Konseyi (SACNASP), Gney Afrika Jeoloji Cemiyeti (GSSA), Gney Afrika Jeoistatistik Birlii (GASA), Gney Afrika Profesyonel Arazi Toporaflar ve Teknik Toporaflar Konseyi (PLATO), Gney Afrika Hukuk Dernekleri Birlii, Gney Afrika Barosu Genel Konseyi, Maden ve Enerji Bakanl, Johannesburg Menkul Kymetler Borsas (JSE), Jeobilim Konseyi, Gney Afrika Bankalar Konseyi ve Gney Afrika Maden Komisyonu (CoM) temsilcilerinden oluur. SAMREC 1998de kurulmutur ve Kodunu, Avustralya Maden Kaynaklarn ve Cevher Rezervlerini Rapor Etme Standartlarn (JORC Kodu) rnek alarak oluturmutur. 1992 ylnda ilk Gney Afrika Maden Kaynaklarn ve Maden Rezervlerini Rapor Etme Standartlarn derlemek iin, Madencilik ve Metalurjik Kurumlar Konseyine (CMMI) cevaben, GSSA ve GASA tarafndan bir komisyon oluturuldu. Nihai taslak (Taslak 6), tartlmas iin SAIMM ile mtereken 1994te yaplan Sun Citydeki CMMI Konferansnda ve JSE Kotasyon Komisyonuna sunuldu. 1994 ylnda CMMI, Maden Kaynaklarn ve Maden Rezervlerini rapor etmenin uluslararas bir tanmlar kmesini oluturmak iin, Amerika Birleik Devletlerindeki (SME), Avustralyadaki (AusIMM), Kanadadaki (CIM), ngilteredeki (IMM) ve Gney Afrikadaki (SAIMM) madencilik ve metalurji kurumlarnn temsilcilerinden oluan geici bir Uluslararas Tanmlar Grubu kurdu. Esas ilerleme, CMMI Uluslararas Tanmlar Grubunun Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri tanmlar zerinde geici bir mutabakata (Denver Anlamas) vardklar Ekim 1997 Denver, Colorado toplantsnda kaydedildi. Ayn zamanda, Birlemi Milletler Avrupa Ekonomik Konseyi (UN-ECE), Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri iin 1992den beri uluslararas bir ereve snflandrmas gelitiriyor. CMMI Uluslararas Tanmlar Grubu ile UN-ECE alma Kolu, 4 Ekim 1998de Cenovada ortaklaa bir toplant yaptlar. CMMI Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri standart rapor etme tanmlarn UN ereve Snflandrmasna dahil etme konusunda mutabakata varld. Bylece CMMI tanmlarna tam anlamyla bir uluslararas stat verilmi oldu. SAMREC Kodundaki tanmlar, Denver Anlamasnda CMMI katlmclar tarafndan kabul edilen tanmlarla birbirini tutar.

1.2

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 582 2. GR 2.1. SAMREC Kodunun birinci basksnda, okuyucularn Kodu yorumlamalarna yardm ve rehberlik salamak iin, ynergeler ilgili olduklar Kod maddelerinin arkasna yerletirilmilerdir. Bu ynergeler ierlektir ve italik yaz karakterindedir. Ayn ierlek italik yaz karakteri Kodun ek blmne de uygulanmtr. 2.2. Kod, SAIMM ve SAMREC ye kurulular tarafndan benimsenmi ve Kotasyon artlarn ve Devam Eden Ykmllkleri dikkate alan JSE kurallarna dahil edilmitir. 2.3. SAMREC Kodunun alma ve uygulama tarzn yneten ana prensipler, effaflk, maddiyat ve yeterliliktir. effaflk, bir Kamu Raporu okuyucusunun raporu anlamas iin ona yeterli, ak ve kesin bilgiler salanmasn ve yanl ynlendirilmemesini gerektirir. Maddiyat, yatrmclarn veya onlarn profesyonel danmanlarnn rapor edilmi cevherlemeyi dikkate alarak makul ve dengeli bir muhakeme yapmalar amacyla ihtiya duyduklar ve bulmak istedikleri tm bilgileri bir Kamu Raporunun iermesini gerektirir. Yeterlilik, Kamu Raporunun nitelikli, sorumluluk sahibi ve tecrbeli bir kiinin almalarna dayanmasn gerektirir. Bu kii, uygulanabilir profesyonel etik kurallarna bal olmaldr. 2.4.: Kod, 1991 tarihli 50 sayl Madenler Kanununda tanmland gibi tm madenlere uygulanabilir. Bunun iin JSE, Aratrma Sonularnn, Maden Kaynaklarnn ve Maden Rezervlerinin Kamu Raporu olarak sunulmasn gerektirir. Bu kanunda madenler yle tanmlanmtr: yeryznn iinde veya zerinde, suyun iinde veya altnda, artklarda veya ynlarda doal olarak bulunan ve suyu iermeyen fakat kum, ta, kaya, akl, kil ve st toprak dndaki topra ieren bir jeolojik srece maruz kalm ya da bu sre tarafndan oluturulan kat, sv veya gaz biimindeki tm maddeler. 2.5.: SAMREC, Kod hakknda zaman zaman ileri bir gzden geirme yaplmas gerekeceini kabul eder. 2.6.:Kodun, herhangi bir zel maden iin gerekebilecek, emtiaya zel rapor etme artlarna Blm 6dan itibaren deinilecektir. 3. AMA 3.1 Kod, Kamu Raporu iin gerekli minimum standartlar dzenler. Kodda bir Kamu Raporuna veya Kamusal Raporlamaya yaplan atf, raporun veya raporlamann Aratrma Sonularnn, Maden Kaynaklarnn veya Maden Rezervlerinin (a) yatrmclar veya potansiyel yatrmclar ve onlarn danmanlarn bilgilendirmek (b) mevzuat artlarn yerine getirmek amacyla hazrlanmasdr. irketlerin Kamu Raporlarnn mmkn olduu kadar kapsaml olmas tevik edilir. Kamu Raporlar, bunlarla snrl olmakszn, irket yllk raporlarn, eyrek dnem raporlarn ve JSE iin veya kanunun gerektirdii dier raporlar ierir. Kodun aadakilere de uygulanmas nerilir: tantm dkman; Aratrma Sonularnn, Maden Kaynaklarnn veya Maden Rezervlerinin rapor edilmesine ilikin uzman raporlar ve teknik evraklar. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 583 Aratrma Sonularnn, Maden Kaynaklarnn ve Maden Rezervlerinin Kamusal Raporlamasnda karlalabilecek tm durumlar Kod ve Ynergelerin iermesi konusunda tm aba gsterildiyse de, uygun prosedr izlenmesinde pheye dld durumlar olacaktr. Byle durumlarda, Kodun ve Koda bal derleme raporlarnn kullanclarna Kodun amac yol gsterici olacaktr. Bu ama, Kamusal Raporlama iin minimum bir standart salamak ve ayn zamanda byle bir raporun yatrmclarn veya onlarn profesyonel danmanlarnn rapor edilmi cevherlemeyi dikkate alarak makul ve dengeli bir muhakeme yapmalar amacyla ihtiya duyduklar ve bulmak istedikleri tm bilgileri iermesini salamaktr. 3.2. Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri hakknda makul ve dengeli bir muhakeme yaplmas iin Kamu Raporlar, gerekli tm ilgili ve zaruri bilgileri salamaldr. Kodun sonuna eklenmi Ek I, bir projeyi deerlendirirken hesaba katlacak eleri ana hatlaryla anlatr. Her enin nemi projeye gre deiir ve baz projeler iin listede olmayan dier eler nemli olabilir. Ek I, deerlendirmeye makul ve dengeli bir yaklam kolaylatrmak iin bir rehber olarak dnlmelidir. Yine de, aratrma ve madencilik profesyonellerinin, materyali bir Maden Kayna ya da bir Maden Rezervi olarak snflandrmak gibi zor kararlar alma gereksinimi hala vardr. Kararlar bilgi, tecrbe ve i pratiklerine dayal bir profesyonel muhakeme meselesidir. Ek Ide bulunan, raporda yaplan deerlendirmelerin kesinliini etkilemeye en yakn elerin kamuya aklanmas gerekir. Raporlarn yazarlar, raporlarndaki bu nemli faktrleri hem tanmlamal hem de deerlendirmelidir. Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri hakkndaki deerlendirmeler, hali hazrdaki eksik bilgilere dayanan gelecekte ne olacana ilikin kestirimler, doal olarak bir miktar gvenirlilik dzeyine baldr. Gvenirlilik dzeyleri, Kodun 5.4.6 ve 5.5.4 sayl Bentlerinde anlatlmtr. 4. YETK VE SORUMLULUK 4.1. Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri zerine bir Kamu Raporunun hazrlanmasnda kullanlan Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri kestirimlerini detaylandran dkmantasyon, bir Yetkili Kii tarafndan veya onun direktifleri ile hazrlanmal ve onun tarafndan imzalanmaldr. 4.2. Bir irketin Aratrma Sonularna, Maden Kaynaklarna ve/veya Maden Rezervlerine ilikin bir Kamu Raporu, Ynetim Kurulu vastasyla hareket eden irketin sorumluluudur. Byle bir rapor, bir Yetkili Kii tarafndan hazrlanan bir Maden Kayna ve/veya Maden Rezervi raporuna ve tamamlayc dkmantasyona dayal olmaldr ve bunu yeterince yanstmaldr. Bir Kamu Raporu Yetkili Kiinin adn, niteliklerini, mesleki yeliklerini ve ilgili deneyimlerini ifa etmelidir. almasnn rapora dahil edilen ksmlar iin Yetkili Kiinin yazl onay gerekir. Bir Kamu Raporunda herhangi zel bir rapora bavurulduunda, Kamu Raporunda bu raporun dahil edilme biimi ve dahil edilecek ierik iin raportrn yazl onay alnmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 584 4.3.Bir Yetkili Kii, Gney Afrika Doal Bilimsel Meslekler Konseyinin (SACNASP) veya Gney Afrika Mhendislik Konseyinin (ECSA) veya Gney Afrika Profesyonel Arazi Toporaflar ve Teknik Toporaflar Konseyinin (PLATO) veya SAMREC tarafndan tannan dier bir yasal Gney Afrikal veya uluslararas kuruluun bir yesi olan kiidir. Bir Yetkili Kii, zerinde dnlen cevherleme tarz ve maden yata tr ile ve stlendii aktivite ile ilgili en az be yllk tecrbeye sahip olmaldr. Eer Yetkili Kii Maden Kaynaklar kestirimi yapyorsa veya bu kestirimi denetliyorsa, ilgili deneyim Maden Kaynaklarnn kestirimi, deerlendirmesi ve deerlemesi zerine olmaldr. Eer Yetkili Kii Maden Rezervleri kestirimi yapyorsa veya bu kestirimi denetliyorsa, ilgili deneyim Maden Rezervlerinin kestirimi, deerlendirmesi, deerlemesi ve ekonomik karlmas zerine olmaldr. Bir Yetkili Kiinin tanmndaki anahtar niteleyici kelime ilgili dir. lgili deneyimi neyin tayin edeceini belirlemek zor olabilir ve saduyu kullanlmaldr. rnein altn cevherleme damar kestiriminde masif-tr yataklardaki deneyim ilgili olmayabilirken kalay, uranyum gibi bir ar-kle, damar-tr cevherleme deneyimi muhtemelen ilgili olacaktr. kinci bir rnek olarak, alvyonlu altn yataklar zerine deerlendirme yapmaya ve rapor vermeye yetkili olarak dnlen kiinin bu tr bir cevherlemede nemli bir deneyime sahip olmas gerekmektedir. Alvyonlu sistemlerdeki altn karakteristikleri, ana keltinin parack boy ayrm, miktar belirlenmi dk tenrler nedeniyle bu deneyime ihtiya vardr. Altn dnda mineraller ieren alvyonlu yataklardaki deneyim, mutlaka ilgili deneyimi salamayabilir. Anahtar kelime ilgili, eer bir kii dier maden yata trlerinde ilgili deneyime sahipse, o kiinin Yetkili Kii olarak hareket etmesi iin her tr maden yatanda be yllk deneyimi olmasnnn her zaman gerekli olmad anlamna da gelir. rnein, metal ieren sert kayal eitli yatak trlerinde Maden Kayna kestirimi konusunda yirmi yl deneyimli bir kiinin, bir Yetkili Kii olarak hareket etmesi iin somaki bakr yataklarnda be yllk deneyime sahip olmas gerekmeyebilir. Dier yatak trlerindeki ilgili deneyim, somaki bakr yataklarna ilikin gerekli deneyim olarak saylmaldr. Maden Kaynaklarn rapor eden bir Yetkili Kiinin, cevherleme biimi konusunda deneyime ek olarak, verilerin gvenirliini etkileyebilecek sorunlara kar tetikte olmas iin incelenmekte olan yatakla ilgili numune alma ve teknikler deneme konularnda da yeterli bilgiye sahip olmas gerekir. Bu yatak trne uygulanabilir karma ve ileme tekniklerinin biraz muhakemesini yapmak da nemli olmaldr. Genel olarak, Yetkili Kii olarak imza atmas iin arlan kiilerin meslektalaryla kar karya gelebilmeye ve zerinde dnlen emtiada, yatak trnde ve durumda yetenek sergileyebilmeye zihinsel olarak hazr olmalar gerekmektedir. Maden kaynaklarnn kestirimi bir takm almas olabilir (rnein, bir kii veya takm veri toplarken dier bir kii veya takm Maden Kayna kestirimi hazrlar). Maden Rezervlerinin kestirimi, genelde birok teknik disiplin ieren bir takm almasdr. Raporu imzalayan Yetkili Kii, Kod gereince raporun tmnden sorumludur. Yine de, bir takm iindeki sorumluluklarn ak bir ekilde bltrld durumlarda, her kiinin katkda bulunduu

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 585 iin sorumluluunu stlenmeyi kabul etmesi tavsiye edilir. rnein bir kii Kaynak verisi toplamada, bir dieri Kaynak kestirim srecinde, bir dieri maden karlabilirlik almasnda ve proje lideri de raporun geneli iin sorumluluk stlenebilir. Bir btn olarak veya dier kiiler tarafndan blmler halinde hazrlanan bir Maden Kayna veya Maden Rezervi raporu iin tm sorumluluu stlenen Yetkili Kiinin, dier katlmclarn almalarnn kabul edilebilir grmesi ve raporun btnn oluturan blmlerin bu katlmclar tarafndan imzalanm olmas nemlidir. Maden Kayna veya Maden Rezervi raporlama iini stlenen Yetkili Kii rapor iin tm sorumluluu kabul etmelidir ve sreci sadece basmakalp bir uygulama olarak grmemelidir. Yetkili Kiinin profesyonel almasna ilikin bir ikayet olursa bu ikayet, Yetkili Kiinin kaytl olduu SAMREC tarafndan tannan kurulua sevk edilecektir. 5. RAPOR ETME TERMNOLOJS 5.1. Tanmlar 5.1.1 Maden Kaynaklar ve/veya Maden Rezervlerinden bahseden Kamu Raporlar sadece, ekil 5.1de sergilenen terimleri kullanmaldr. ARATIRMA SONULARI

Artan jeobilimsel bilgi ve gvenilirlik dzeyi

MADEN KAYNAKLARI
Yerindeki cevherleme kestirimleri olarak rapor edilen

MADEN REZERVLER
karlabilir retim kestirimleri olarak rapor edilen

MMKN

MUHTEMEL

OLASI spatlanm

GRNR

Madensel, metalurjik, ekonomik, pazarsal, yasal, evresel, sosyal ve idari faktrleri gz nne alma (deitirici faktrler)

ekil 5.1 Maden Kaynaklar ile Maden Rezervleri arasndaki iliki ekil 5.1 farkl jeobilimsel gvenilirlik seviyelerini ve farkl teknik ve ekonomik deerlendirme derecelerini dnmek iin, bir tonaj ve tenr kestirimleri snflandrma erevesi sergiler. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 586 Maden Kaynaklar, ilgili bilim dallarndan gelen bilgiler ile birlikte jeobilimsel bilgiler baznda kestirilebilir. Muhtemel ve Grnr Maden Kaynaklarnn deitirilmi bir alt kmesi olan Maden Rezervleri (ekil 5.1de kesik izgili ereve iinde gsterilir), madensel, metalurjik, ekonomik, pazarsal, yasal, evresel, sosyal ve idari faktrler (deitirici faktrler) dahil olmak zere madeni karmay etkileyen faktrleri gz nne almay gerektirir. Maden Rezervlerinin kestirimi ou zaman bir dizi bilim dalndan gelen bilgiler nda yaplmaldr. Baz durumlarda, Maden Kaynaklarnn Maden Rezervlerine dnmnde hesaba katlan deitirici faktrlere ilikin belirsizlikler sebebiyle Grnr Maden Kaynaklar, Olas Maden Rezervlerine dnebilir. Bu iliki ekil 5.1de kesik izgili okla gsterilmitir. Kesik izgili okun yn bir dikey bileen ierse de bu, jeolojik bilgi ve gvenilirlik dzeyinde bir azalmay gstermez. Byle bir durumda bu deitirici faktrler tam olarak aklanmaldr. Ayn zamanda Bent 5.5.4teki ynergelere de bavurun. 5.2. Rapor Etme - Genel 5.2.1 Bir irketin Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri hakkndaki Kamu Raporu, cevherleme tarznn ve doasnn bir aklamasn iermelidir. 5.2.2 Bir irket, bir maden yatann ekonomik deerini maddi olarak etkileyebilecek durum ve zellikler hakkndaki ilgili bilgileri ifa etmelidir ve Aratrma Sonularndaki, Maden Kaynaklarndaki ve Maden Rezervlerindeki maddi deiimleri acil olarak rapor etmelidir. 5.2.3 Kmr Kaynaklar ve Kmr Rezervleri iin emtiaya zel gereksinimler zerine rapor yazarken Blm 6ya bavurulmaldr. Bu Blm, deiiklikleri ve eklemeleri ierir ve Blm 1den Blm 5e kadar tm genel bentler zerinde stnl vardr. 5.2.4 Elmas Kaynaklar ve Elmas Rezervleri iin emtiaya zel gereksinimler zerine rapor yazarken Blm 7ye bavurulmaldr. Bu Blm, deiiklikleri ve eklemeleri ierir ve Blm 1den Blm 5e kadar tm genel bentler zerinde stnl vardr. 5.2.5 Kodun bandan sonuna kadar, uygun olan yerlerde, kalite kelimesi tenr kelimesinin yerine ve miktar kelimesi tonaj kelimesinin yerine kullanlabilir. Bu Kodda, uygun olan yerlerde, tekil blme her bavuru, oul blme bir bavuru iermelidir.

5.3. Aratrma Sonularn Rapor Etme 5.3.1. Eer bir irket Aratrma Sonularn, Maden Kayna veya Maden Rezervi olarak snflandrlmam cevherlemeye ilikin rapor ediyorsa, tonaj ve ona bal ortalama tenr rapor edilmelidir. Kamu Raporlarnda verilen aratrma hedeflerinin veya aratrma potansiyelinin aklamalar, onlar Maden Kaynaklar veya Maden Rezervlerinin bir kestirimi olarak yanl sunulmayacak ekilde ifade edilmelidir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 587 5.3.2 Aratrma Sonularnn Maden Kayna veya Maden Rezervi olarak snflandrlmam cevherlemeye ilikin Kamu Raporlar, sonularn anlam zerinde makul ve dengeli bir muhakeme yapmaya imkan tanmak iin yeterli bilgi iermelidir. Jeolojik devamllk, numune alma sonular, konumlar gibi konulardaki yorumlar maden arama bilgilerinde yer almaldr. Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri hakknda raporlar hazrlayanlar iin bu Kodun sonunda yer alan Ek I, bir kontrol listesi ynergesidir. Kontrol listesi sk kurallar koymaz ve ilgililik ile maddiyat, her zamanki gibi ar basan ilkelerdir ve kamuya rapor edilmesi gerekli bilgileri belirler. 5.4. Maden Kaynaklarn Rapor Etme 5.4.1 Bir Maden Kayna, Dnyann yer kabuu iinde veya zerinde ekonomik yarar salayc bir materyalin, muhtemel ekonomik karm iin makul ve gereki beklentiler oluturacak biimde, kalitede ve miktarda younlamasdr [veya olmasdr]. Bir Maden Kaynann konumu, miktar, tenr, devamll ve dier jeolojik zellikleri bilinir, zel jeolojik kantlar ve bilgiler sayesinde kestirilir veya iyi snrlanm ve tasvir edilmi bir jeolojik model kullanlarak aklanr. Maden Kaynaklar, jeobilimsel kantlara ilikin artan gvenilirlik dzeyine gre, Mmkn, Muhtemel ve Grnr kategorilerine ayrlmtr. Bir maden yata, Dnyann yer kabuu iinde veya zerinde ekonomik yarar salayc bir materyalin younlamasdr [veya olmasdr]. Maden yatann muhtemel ekonomik karm iin makul ve gereki beklentiler oluturmayan ksmlar, Maden Kaynana dahil edilmemelidir. Eer makul ve gereki beklentiler deerlendirmesi kesin deilse, bu belirsizlie bal endieler ve dahil edilmi olan bu tr kaynaklarn detaylar aklanmaldr. Maden Kayna terimi, yerinde cevherlemeyi ayn zamanda ynlar ve atklar kapsar. Bunlar, teknik, ekonomik, yasal, evresel, sosyal, pazarsal ve idari faktrlerin uygulanmasyla elde edilebilen Maden Rezervlerinden, aratrma/deerlendirme yapma ve numune alma yoluyla belirlenmi ve kestirilmitir. Muhtemel ekonomik karm iin makul ve gereki beklentiler terimi, ekonomik karm beklentisini etkileyebilecek, madencilik parametrelerinin yaklak deerlerini de ieren ekonomik faktrlere ilikin Yetkili Kii tarafndan varlan bir yargy belirtir. Dier bir deyile bir Maden Kayna, snr tenrlerine, olas madencilik boyutlarna, konuma veya devamlla baklmakszn sondajlanm veya numunelendirilmi tm cevherlemenin bir dkm deildir. Gereki bir cevherlemenin dkm, varsaylan ve savunulabilir teknik ve ekonomik koulllar altnda ekonomik olarak karlabilir hale gelir. Bu balamda muhtemel kelimesinin yorumu, ilgili emtiaya veya madene bal olarak deiir. rnein, ou kmr, demir cevheri, boksit ve dier ynsal madenler veya emtialar iin muhtemel ekonomik karm teriminin 50 yl zeri zaman dilimlerini kapsamasn ngrmek makul olabilir. Bunun yannda, altn yataklarnn byk bir ounluunda, konseptin uygulanmas normal olarak 20 ila 30 ylla ve sklkla ok daha ksa zaman dilimleriyle snrlandrlmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 588 Baz raporlar (rnein devlete verilen envanter raporlar, aratrma raporlar ve yatrm amalar iin bilgi salama niyeti ile yazlmam benzer raporlar), muhtemel ekonomik karm iin makul ve gereki beklentilere sahip olmayan baz materyaller de dahil olmak zere tm cevherlemenin tam aklamasn gerektirebilir. Bu tr cevherleme kestirimleri, Maden Kaynaklar veya Maden Rezervleri olarak yeterlilik kazanmamaldr. Maden Kaynaklar kestirimleri bazen, yksek tenrleri snrlama yoluyla ayarlamann ardndan rapor edilir. Eer kestirim yapmak amac ile herhangi bir veri ak bir ekilde ayarlanm veya deitirilmi ise bu, Kamu Raporunda ve tanmlanan ayarlama veya deitirmenin niteliinde aka ortaya konmaldr. Yetkili Kii tarafndan uygun grlen yerlerde, Maden Kayna kestirimleri, seilmi snr tenrden dk cevherlemeleri ierebilir. Bunun sebebi, Maden Kaynaklarnn, kaz iin herhangi bir minimum kaz geniliinin gereksinimleri sonucu olan tm seyreltmeler dahil en uygun yaklam tam anlamyla deerlendirmek iin yeterli boyutta ve devamllktaki cevherleme ktlelerinden olutuundan emin olmaktr. Maden Kayna kestirimlerinin dkmantasyonu bu tr ilaveleri aka belirlemelidir ve Kamu Raporlar dnlen materyal hakknda yorumlar iermelidir. 5.4.2 Maden Kayna kestirimleri, vakann konumu, ekli ve devamll konusundaki snrl bilgilerin yorumlanmasna ve mevcut numune alma sonularna dayal olduundan, kesin hesaplar deildir. Tonaj ve tenr rakamlarnn rapor edilmesi, uygun ekilde anlaml rakamlara yuvarlayarak ve Mmkn Maden Kaynaklar mevzubahis olduunda yaklak gibi terimlerle nitelendirerek kestirimin doruluk durumunu yanstmaldr. Yuvarlama, kestirimdeki belirsizlikleri iletmelidir. Bir Maden Kayna veya Maden Rezervi kestiriminin kesin olmayan yapsn vurgulamak iin nihai sonulara bir hesaplama olarak deil her zaman bir kestirim olarak bavurulmas tavsiye edilir. 5.4.3 Bir Mmkn Maden Kayna, tonajn, tenrn ve maden ieriinin dk bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Maden Kayna ksmdr. Jeolojik kantlardan ve varsaylan ama dorulanmayan jeolojik ve/veya tenr devamllndan karsanmtr. Bir Mmkn Maden Kayna yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi konumlarda yaplan uygun teknikler vastasyla toplanm, snrl veya belirsiz kalitede ve gvenilirlikte olabilen bilgilere dayanr.

Bir Mmkn Maden Kaynann gvenilirlik dzeyi bir Muhtemel Maden uygulanan dzeyden dktr.

Kaynana

Bu kategori, bir maden younlamasnn veya oluunun tespit edildii ve snrl hesaplamalar ile numulendirmelerin tamamland fakat, verilerin jeolojik ve/veya tenr devamlln gvenilir bir ekilde yorumlamay mmkn klmad durumlar kapsamak iin tasarlanmtr. Baz Mmkn Maden Kaynaklarna bal olabilecek belirsizlik yznden, devam eden aratrmalar sonucu olarak bir Mmkn Maden Kaynann tmnn veya bir ksmnn Muhtemel veya Grnr Maden Kaynana terfi edecei varsaylamaz. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 589 Kestirimin gvenilirlii, uygun teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasn mmkn klmak veya ekonomik yaayabilirlik deerlendirmesine olanak salamak iin genelde yetersizdir. Ekonomik almalarda bu kategori dnlyorsa ihtiyatl olunmaldr ve eer dahil edilmi ise, eksiksiz aklama ve ekonomik almalarn sonular zerindeki etkisi beyan edilmelidir. Dahil edilmi ve dahil edilmemi iki senaryo arasndaki karlatrma, yatrmclar yanl ynlendirmeyecek ekilde Kamu Raporunda tmyle aklanmaldr (Bent 5.4.6ya da baknz). 5.4.4 Bir Muhtemel Maden Kayna tonajn, younluklarn, eklin, fiziksel zelliklerin, tenrn ve maden ieriinin makul bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Maden Kayna ksmdr. Muhtemel Maden Kayna konumlarda yaplan yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi uygun teknikler vastasyla toplanm, aratrma, numune alma ve test bilgilerine dayanr. Konumlar, jeolojik ve/veya tenr devamlln dorulamak iin ok geni veya uygunsuz aralklarla ayrlrlar ama devamllk varsaymak iin yeterince yakndrlar. Bir Muhtemel Maden Kaynann gvenilirlik dzeyi, bir Grnr Maden Kaynana uygulanan dzeyden dktr fakat, bir Mmkn Maden Kaynana uygulanan dzeyden yksektir. Bir Muhtemel Maden Kayna, verilerin yapsnn, kalitesinin, miktarnn ve dalmnn Yetkili Kiinin jeolojik ereveyi gvenle yorumlamasna ve cevherlemenin jeolojik devamlln varsaymasna olanak salayacak ekilde olmasn gerektirir. Kestirimin gvenilirlii, uygun teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasn mmkn klmak ve ekonomik yaayabilirlik deerlendirmesine olanak salamak iin yeterlidir. 5.4.5 Bir Grnr Maden Kayna tonajn, younluklarn, eklin, fiziksel zelliklerin, tenrn ve maden ieriinin yksek bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Maden Kayna ksmdr. Grnr Maden Kayna konumlarda yaplan yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi uygun teknikler vastasyla toplanm, detayl ve gvenilir aratrma, numune alma ve test bilgilerine dayanr. Konumlar, jeolojik ve tenr devamlln dorulamak iin birbirlerine yeterince yakndrlar. Bir Grnr Maden Kayna, verilerin yapsnn, kalitesinin, miktarnn ve dalmnn Yetkili Kiinin hibir phesi kalmadan cevherlemenin tonajn ve tenrn yaklak snrlar iinde kestirilebilmesini ve bu snrlar iindeki herhangi bir deiikliin potansiyel ekonomik yaayabilirlii nemli lde etkilememesini gerektirir. Bu kategori, jeoloji ve maden yatann denetimleri iin yksek bir gvenilirlik dzeyi ve kavray gerektirir. Kestirimin gvenilirlii, yksek bir gvenilirlik dzeyi ile, uygun teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasn mmkn klmak ve ekonomik yaayabilirlik deerlendirmesine olanak salamak iin yeterlidir. 5.4.6 Uygun Maden Kayna kategorisi seimi mevcut verilerin miktarna, dalmna ve kalitesine ve verilere ilikin gvenilirlik dzeyine baldr. Uygun Maden Kayna kategorisi bir Yetkili Kii tarafndan belirlenmelidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 590 Maden Kayna snflandrmas bir vasfl muhakeme meselesidir ve Yetkili Kii, Maden Kayna kestirimindeki gven, doruluk (rn. nyarg eksiklii) ve hassasiyet ile ilgili olan Ek Ideki eleri hesaba katmaldr. Grnr Maden Kayna ile Muhtemel Maden Kayna arasnda seim yaparken Yetkili Kii, Bentler 5.4.4 ve 5.4.5teki jeolojik ve tenr devamllyla ilgili iki tanmdaki cmlelere ek olarak Grnr Maden Kaynaklar tanmnn ynergesindeki cmleyi de ....bu snrlar iindeki herhangi bir deiikliin potansiyel ekonomik yaayabilirlii nemli lde etkilememesini gerektirir dikkate almay yararl bulabilir. Muhtemel Maden Kayna ile Mmkn Maden Kayna arasnda seim yaparken Yetkili Kii, Bentler 5.4.3 ve 5.4.4teki jeolojik ve tenr devamllyla ilgili iki tanmn cmlelerine ek olarak Muhtemel Maden Kaynaklar tanmndaki ynergeyi de: Kestirimin gvenilirlii, uygun teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasn mmkn klmak ve ekonomik yaayabilirlik deerlendirmesine olanak salamak iin yeterlidir. hesaba katmay isteyebilir. Bu, Mmkn Maden Kaynaklar tanmnn ynergesiyle karttr: Kestirimin gvenilirlii genelde, uygun teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasn mmkn klmak veya ekonomik yaayabilirlik deerlendirmesine olanak salamak iin yetersizdir. Ekonomik almalarda bu kategori dnlyorsa ihtiyatl olunmaldr ve eer eklenmi ise, eksiksiz aklama ve ekonomik almalarn sonular zerindeki etkisi beyan edilmelidir. laveli ve ilavesiz iki senaryo arasndaki karlatrma, yatrmclar yanl ynlendirmeyecek ekilde Kamu Raporunda tmyle aklanmaldr. 5.4.7 Maden Kayna kestirimleri kesin hesaplar deildirler ve kestirimlerin doruluk durumunu uygun durumdaki anlaml rakamlara yuvarlayarak iletmek iin raporlardaki tonaj ve tenr rakamlar aklanmaldr. Yuvarlama, kestirimdeki belirsizlikleri iletmelidir. Bir Maden Kayna kestiriminin kesin olmayan yapsn vurgulamak iin, nihai sonulara bir hesaplama olarak deil her zaman bir kestirim olarak bavurulmas tavsiye edilir. 5.4.8 Maden Kaynaklarnn Kamu Raporlar Mmkn, Muhtemel veya Grnr kategorilerinden bir veya daha fazlasn belirlemelidir. Raporlar, ayn zamanda ayr kategoriler iin rakamlar da salanmadka iki veya daha fazla kategoriyi birletiren Maden Kayna rakamlar iermemelidir. lgili tonaj ve tenr rakamlar da beraber sunulmadka bir Maden Kayna, ihtiva edilen maden ierii ynnden rapor edilmemelidir. Ek I Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri hakknda raporlar hazrlarken uygulanmas gerekli ana kriterlerin zet eklinde bir listesini temin eder. Bu kriterler Maden Kaynaklarnn ve Maden Rezervlerinin kestirimini veya snflandrmasn aka etkilemedike, bunlarn bir Kamu Raporunda ele alnmasna gerek yoktur. Bir Kamu Raporunda Ek Ideki her e zerinde yorum yapmak gerekli deildir. Fakat, okuyucunun rapor edilen sonular ve kestirimleri anlamasn veya yorumlamasn aka etkileyebilecek hususlar ele almak gereklidir. Yetersiz veya kesin olmayan veriler Aratrma Sonularnn bir ifadesinin veya bir Maden Kaynaklar ve/veya Maden Rezervleri kestiriminin gvenilirliini etkiledii yerlerde bu bilhassa nemlidir (rnein yetersiz numune geri kazanm, tahlil veya laboratuvar sonularnn yetersiz tekrarlanabilmesi, tonaj faktrleri hakknda snrl bilgi vb.). Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 591 5.4.9 Cevher ve rezervler kelimeleri Maden Kayna kestirimlerini belirtirken kullanlmamaldr. nk bu kelimeler, teknik verimlilii ve ekonomik yaayabilirlii ima eder ve sadece tm ilgili deitirici faktrler deerlendirildikten sonra kullanlmalar uygundur. Raporlar ve ifadeler, teknik verimlilik ve ekonomik yaayabilirlik tesis edilene dek, Maden Kaynaklar kategorisini veya kategorilerini uygun bir ekilde adlandrmaya devam etmelidir. Eer yeniden deerlendirme, herhangi bir Maden Kaynann artk yaayabilir olmadn gsterirse, byle bir Maden Kayna yeniden snflandrlmaldr. Deiikliklerin ksa dnemli veya geici yapda olmas beklentisinin bir sonucu olarak veya irket ynetimi ekonomik olmayan bir temelde planl bir geici alma karar aldnda, Maden Rezervlerinden Maden Kaynaklarna yeniden snflandrmann veya tersinin uygulanmas planlanmamtr. Bu tr durumlara rnek olarak, bir emtiadaki fiyat dnn ksa sreli olmas beklentisi, kalc olmayan bir yapdaki maden oca acil durumu ve ulam sektrndeki grevler verilebilir. 5.5 Maden Rezervlerini Rapor Etme 5.5.1 Bir Maden Rezervi, bir Grnen ve/veya Muhtemel Maden Kaynandan salanan, ekonomik olarak karlabilir materyaldir. Maden Rezervi seyreltici materyalleri kapsar ve materyal karlrken meydana gelebilecek kayplara olanak tanr. Gereki olarak varsaylan madensel, metalurjik, ekonomik, pazarsal, yasal, evresel, sosyal ve idari faktrlerin deerlendirilmesi ve bu faktrler tarafndan gerekleen deiim de dahil olmak zere, verimlilik almalarn da ierebilen uygun deerlendirmeler yaplmtr. Bu deerlendirmeler, rapor yazld srada, karmann makul bir ekilde savunulabilir olduunu gsterir. Maden Rezervleri, artan gvenilirlik dzeyine gre, Olas Maden Rezervleri ve spatlanm Maden Rezervleri kategorilerine ayrlmtr. Maden Rezervleri, Maden Kaynaklarnn tm madencilik faktrleri uygulandktan ve tm ilgili metalurjik, pazarsal, evresel, yasal, sosyal ve idari faktrler (deitirici faktrler) hesaba katldktan sonra, kestirimleri yapan Yetkili Kiinin fikrine gre yaayabilir bir projenin temeli olabilecek bir tonaj ve tenr kestirimi ile sonulanan ksmlardr. Maden Rezervleri, muamele iin veya madenden muamele grmeden tevzi edilmi ok az ekonomik deeri olan materyali ve seyreltici materyali kapsayc olarak rapor edilir. Maden Rezervlerini rapor ederken karkl nlemek iin muamelenin tanm, metalurjik sre ncesi veya bu sre srasnda gerekleen tm ham rn zenginletirmeleri olarak verilir. Kullanlan deerlendirme teknikleri (ilgili olduu yerlerde blok boyutlar da dahil olmak zere) ve yaplan nemli varsaymlar bildirilmelidir. Ekonomik terimi, makul finansal varsaymlar nda Maden Rezervinin karlmasnn yaayabilir ve savunulabilir olduunun gsterildiini ima eder. Mmkn Maden Kaynaklarndan elde edilen rezervleri bir maden nakit akna veya dier bir deerleme modeline dahil ederken tedbirli olunmaldr. Yetkili Kii tarafndan uygun grldnde, bu rezervleri istisnai durumlarda dahil etmek kabul edilebilir. Dahil edilmi ve dahil edilmemi iki senaryo arasndaki karlatrma, yatrmclar yanl ynlendirmeyecek ekilde Kamu Raporunda tmyle aklanmaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 592 Maden Rezervleri terimi, mutlaka karma tesislerinin yerinde veya iliyor olduu ya da tm idari onaylarn alnd anlamna gelmemelidir. Maden Rezervleri terimi, bu tr onaylar iin makul beklentilerin olduu anlamna gelir. Maden Rezervlerinin rapor edilmesinde, kestirilmi metalurjik dzelme faktrleri hakkndaki bilgiler ok nemlidir ve bunlar Kamu Raporlarna her zaman dahil edilmelidir. Neyin rapor edileceine dair phe varsa, ok fazla bilgi salayarak hata yapmak ok az bilgi salayp hata yapmaktan daha iyidir. Maden Rezervi kestirimleri bazen, yksek tenrlerin aa doru ayarlanmasnn, maden veya maden ileme tesisi ar faktrleri gibi indirim faktrlerinin ve benzer deitirme faktrlerinin uygulanmasnn ardndan rapor edilir. Eer kestirim yapma amacyla herhangi bir veri bariz bir ekilde ayarlandysa veya deitirildiyse, bir Kamu Raporunda ve aklanan ayarlamann veya deiimin yapsnda bu aka belirtilmelidir. Kodun, bir ekonomik operasyonun spatlanm Maden Rezervlerine gereksinimi olduunu kastetmediine dikkat edilmelidir. Olas Maden Rezervlerinin karmay dorulamaya kendi bana yeterli olabildii durumlar doabilir. rnein baz kalay veya altn yataklarnda bu durum gerekleebilir. Bu, Yetkili Kiinin muhakemesine baldr. irketler, Kamu Raporlarnda Cevher Rezervleri terimini kullanmay tercih ettikkleri yerlerde, bu terimin bu Kodda tanmland ekli olan Maden Rezervleri ile ayn anlama geldiini belirtmelidirler. 5.5.2 Bir Olas Maden Rezervi, bir Grnen ve/veya Muhtemel Maden Kaynandan salanan, ekonomik olarak karlabilir materyaldir. Bir spatlanm Maden Rezervinden daha dk bir gvenilirlik dzeyi ile kestirilir. Olas Maden Rezervi, seyreltici materyalleri kapsar ve materyal karlrken meydana gelebilecek kayplara olanak tanr. Gereki olarak varsaylan madensel, metalurjik, ekonomik, pazarsal, yasal, evresel, sosyal ve idari faktrlerin deerlendirilmesi ve bu faktrler tarafndan gerekleen deiim de dahil olmak zere, verimlilik almalarn da ierebilen uygun deerlendirmeler yaplmtr. Bu deerlendirmeler, rapor yazld srada, karmann makul bir ekilde savunulabilir olduunu gsterir. 5.5.3 Bir spatlanm Maden Rezervi bir Grnen Maden Kaynandan salanan, ekonomik olarak karlabilir materyaldir. Yksek bir gvenilirlik dzeyi ile kestirilir. spatlanm Maden Rezervi, seyreltici materyalleri kapsar ve materyal karlrken meydana gelebilecek kayplara olanak tanr. Gereki olarak varsaylan madensel, metalurjik, ekonomik, pazarsal, yasal, evresel, sosyal ve idari faktrlerin deerlendirilmesi ve bu faktrler tarafndan gerekleen deiim de dahil olmak zere, verimlilik almalarn da ierebilen uygun deerlendirmeler yaplmtr. Bu deerlendirmeler, rapor yazld srada, karmann makul bir ekilde savunulabilir olduunu gsterir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 593 5.5.4 Uygun Maden Rezervi kategorisi ncelikli olarak ilgili gvenilirlik dzeyi tarafndan belirlenmelidir ve bu kategorinin seimi Yetkili Kii tarafndan yapmaldr. Kod, Muhtemel Maden Kaynaklar ile Olas Maden Rezervlerine uygulanan kriterler arasnda ve Grnen Maden Kaynaklar ile spatlanm Maden Rezervlerine uygulanan kriterler arasnda dorudan bir iliki temin eder. Dier bir deyile, Olas Maden Rezervlerinin jeobilimsel gvenilirlik dzeyi, Muhtemel Maden Kaynaklarnn belirlenmesi iin gereken ile benzerdir. spatlanm Maden Rezervlerinin jeobilimsel gvenilirlik dzeyi, Grnr Maden Kaynaklarnn belirlenmesi iin gereken ile benzerdir. Mmkn Maden Kaynaklar her zaman Maden Rezervlerine ilavedir. Kod ayn zamanda, Grnen Maden Kaynaklar ile Olas Maden Rezervleri arasnda iki ynl bir iliki temin eder. Bu, Maden Rezervlerinde ilgili Maden Kaynaklarndakinden daha dk bir gvenilirlik dzeyi oduunda, Kaynaklar Rezervlere dntrrken hesaba katlan deitirici faktrlere bal belirsizlikler sonucu olabilecek durumlar kapsamak iindir. Byle bir dntrme jeolojik bilgi veya gvenilirlik dzeyindeki bir azalmay gstermez. Deitirici faktrlere bal belirsizlikler ortadan kaldrlrsa, bir Grnen Maden Kayna bir spatlanm Maden Rezervine dntrlebilir. Bir Maden Kaynan bir Maden Rezervine dntren deitirici faktrlerdeki hibir gvenilirlik dzeyi, Maden Kaynanda varolan daha yksek gvenilirlik dzeyini geersiz klamaz. Hibir koul altnda bir Muhtemel Maden Kayna dorudan bir spatlanm Maden Rezervine dntrlemez (bkz: ekil 5.1). spatlanm Maden Rezervleri kategorisinin uygulanmas, rapor okuyucularnn bunun sonucu oluan beklentileri ile kestirimdeki en st dzey gvenilirlii beraberinde getirir. Bu beklentiler, bir Maden Kayna Grnen olarak snfladrld zaman hatrlanmaldr. Ayrca, Maden Kaynaklarnn snflandrlmasn dikkate alan Bent 5.4.6daki ynergelere de bavurun. 5.5.5 Maden Rezervi kestirimleri kesin hesaplamalar deildir ve raporlardaki tonaj ile tenr rakamlar uygun ekildeki anlaml rakamlara yuvarlanarak, kestirimlerin doruluk derecesini iletecek ekilde ifade edilmelidir. Yuvarlama, kestirimdeki belirsizlikleri iletmelidir. Bir Maden Rezervi kestiriminin kesin olmayan yapsn vurgulamak iin, nihai sonulara bir hesaplama olarak deil her zaman bir kestirim olarak bavurulmas tavsiye edilir. 5.5.6 Maden Rezervleri raporlar spatlanm ve Olas kategorilerinden birini belirlemelidir. Raporlar, her kategori iin ilgili rakamlar ayn zamanda salanmadka, birleik spatlanm ve Olas Maden Rezervleri rakamlarn iermemelidir. Raporlar, ilgili tonaj ve tenr rakamlar da ayn zamanda verilmedike, maden ierii rakamlarn sunmamaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 594 Maden Rezervleri, Maden Kaynann orjinal ksm olmayan materyali (seyrelti) dahil edebilir. Maden Rezervleri ile Maden Kaynaklar arasndaki bu temel farkn hatrlanmas ve bu ikisi arasndaki karlatrmadan sonular karmaya allrsa tedbirli olunmas gereklidir. Kodun ierdii gibi, tonaj ve tenrn kategoriler dnda Kamu Raporlarna eklenmesine izin verilmez. Bunlar bir irket iin kendi i hesaplamalarnda ve deerlendirme srelerinde faydal kestirimler olabilir. Fakat, bunlarn Kamu Raporlarna eklenmesi karkla sebep olur. Revize edilmi Maden Rezervi ve Maden Kayna ifadeleri kamuya rapor edildiinde, bunlarn yannda nceki ifadelerle uzlama da olmaldr. Rakamlar arasndaki farklarn detayl bir hesab gerekli deildir. Fakat, nemli deiikliklerin okuyucu tarafndan kavranmasn mmkn klmak iin yeterli yorum yaplmaldr. 5.5.7 Hem Maden Kaynaklar hem de Maden Rezervleri rakamlarnn rapor edildii durumlarda rapora, Maden Kaynaklarnn Maden Rezervleri retmek iin deitirilmi Kaynaklara dahil mi yoksa ilave mi olduklarn aka gsteren aydnlatc bir ifade eklenmelidir. Baz durumlarda Maden Kaynaklarn Maden Rezervlerine dahil olarak rapor etmenin ve dier durumlarda Maden Kaynaklarn Maden Rezervlerine ilave olarak rapor etmenin sebepleri vardr. Hangi biimdeki raporlamann benimsenecei ak olmaldr. Aydnlatc ifadelerin uygun biimleri u ekilde olabilir: Grnen ve Muhtemel Maden Kaynaklar, Maden Rezervleri retmek iin deitirilmi Maden Kaynaklarna dahildir. veya Grnen ve Muhtemel Maden Kaynaklar, Maden Rezervlerine ilavedir. nceki durumda, eer herhangi bir Maden Kayna, ekonomik veya dier sebepler yznden, Maden Rezervleri retmek iin deitirilmemi ise, bu deitirilmemi Maden Kaynaklar ile ilgili detaylar rapora dahil edilmelidir. Bu, deitirilmemi Grnen ve Muhtemel Maden Kaynaklarnn Maden Rezervlerine dntrlme olasl hakknda bir muhakeme yapmalarnda rapor okuyucusuna yardmc olmak iindir. Bent 5.5.6nn ilk ynergesinde ve bu paragrafta belirtilen sebeplerden dolay, rapor edilmi Maden Rezervi rakamlar rapor edilmi Maden Kayna rakamlarna eklenemez. Toplam sonu yanltcdr, yanl anlalmaya ve daha da ciddisi, bir irketin aramalarna yanl tesiri olacak yanl kullanma aktr. 5.5.8 Ek I Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri hakknda raporlar hazrlarken gz nne alnmas gerekli ana kriterlerin zet eklinde bir listesini temin eder. Bu kriterler Maden Kaynaklarnn ve Maden Rezervlerinin kestirimini veya snflandrmasn aka etkilemedike, bunlarn bir Kamu Raporunda ele alnmasna gerek yoktur. Bunun yannda, ekonomik veya politik faktrlerdeki deiiklikler tek balarna Maden Rezervlerindeki nemli deiikliklerin temeli olabilirler ve bu yzden rapor edilmedirler. Ek Ideki referanslar dikkate alarak Bent 5.4.7deki ynergelere baknz. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 595 5.6 Cevherlemi ukur dolgusunu, Kalntlar, Topuklar, Dk Tenrl Cevherlemeyi, Stok Sahalarn, Ynlar ve Artklar Rapor Etme 5.6.1 Maden Kaynaklar mevzubahisken nihai ekonomik karm iin makul ve gereki mitlerin olduu yerlerde ve Maden Rezervleri mevzubahisken ise karmn makul bir biimde savunulabilir olduu yerlerde Kod, cevherlemi ukur dolgusu, kalntlar, topuklar, dk tenrl cevherleme, stok sahalar, ynlar ve artklar da dahil olmak zere tm potansiyel ekonomik mineralize materyallerin raporlanmasn kapsar. Aksi belirtilmedike bu Kodun 1. ila 5. Blmleri uygulanr (ekil 5.1 ve Ek 1 dahil). Cevher ukuru dolgusunun, kalntlarn ve topuklarn karlabilirlii hakknda muhakemelerde bulunurken bir maden mhendisinin veya ilgili bir profesyonelin fikri alnmaldr. Cevher ukuru dolgusunun veya stok sahalarnn, ynlarn, kalntlarn, topuklarn ve artklarn belirli bir ksmnn ekonomik karm iin makul mitler yoksa bu materyal Maden Rezervleri olarak da Maden Kaynaklar olarak da snflandrlamaz. Cevher ukuru dolgusunun, kalntlarn ve bunun gibi materyallerin bir ksm halihazrda ekonomik deilse fakat ekonomik olacana dair makul bir beklenti varsa, bu materyal bir Maden Kayna olarak snflandrlabilir. Eer teknik ve ekonomik almalar, ekonomik karmn gereki olarak varsaylan koullarda makul biimde savunulabilir olabileceini gsterirlerse, materyal bir Maden Rezervi olarak snflandrlabilir. Yukardaki ynergeler eit bir ekilde, genelde stok sahalar ve maden oca mr biterken muamele iin planlanan dk tenrl cevherlemeyi ierir. Daha anlalr olmak iin byle materyallerin tonaj ve tenr kestirimleri, toplam Maden Kayna ve Maden Rezervi rakamlarnda kmelenmi olsalar da, Kamu Raporlarnda ayr ayr listelenmelidir. Stok sahalar, cevher ukurlarndaki bozuk cevher de dahil olmak zere hem yzey hem de yeralt stok sahalarn ierir ve cevher depolama sistemine gncel olarak cevher dahil edebilir. lenme esnasndaki mineralize materyal (ztleme dahil), rapor edildiyse, ayrca rapor edilmelidir. Potansiyel olarak karlabilir mineralize kalntlar, kuyu topuklar ve topuklar Maden Kaynaklarna ve Maden Rezervlerine dahil edilmelidir. Potansiyel olarak karlabilir olmayan mineralize kalntlar, kuyu topuklar ve maden topuklar Maden Kayna ve Maden Rezervi ifadelerine dahil edilmemelidir. 6 6.1
6.1.1

KMR N EMTAYA ZEL RAPOR ETME Genel

Kodun 6. Blm, Kmr Kaynaklar ve Kmr Rezervlerinin Kamusal Raporlamasna zel konular irdeler. Kodun 6. Blmnde aksi belirtilmedike Kodun 1. ila 5. Blmleri de Kmr Kaynaklar ve Kmr Rezervlerinin Kamusal Raporlamasn kapsar. Fakat, ynergeler dahil uygulanabilecek her yerde Kmr terimi Maden terimi ile, kmr yata cevherleme ile, kmr kalitesi tenr ve mineral ierii ile yer deitirmelidir. Kmr Rezervleri mevzubahis olduunda metalurjik deitirme faktrlerine tm bavurular kmr ileme deitirme faktrleriyle yer deitirmelidir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 596 6.1.2. Okuyucu, ilgili terimlerin tanmlar ve kmr yataklarn deerlendirme metodolojisi iin South African Guide to the Systematic Evaluation of Coal Resources and Coal Reserves (Kmr Kaynaklar ve Kmr Rezervlerinin Sistematik Deerlendirmesi Gney Afrika Klavuzu) (SABS 0320) kaynana ynlendirilir. Koddaki Ek 1e yaplacak herhangi bir bavuru yukarda belirtilen Klavuza ynlendirilmelidir. 6.1.3. Bent 5.1.1deki ekil 5.1in yenisiyle deitirilmesi

Kmr Kaynaklar ve/veya Kmr Rezervleri ile ilgili Menkul Kymetler Raporlama amalar iin yazlan Kamu Raporlar, sadece ekil 6.1de gsterilen terimleri kulanmaldr. ekil 5.1e yaplacak herhangi bir bavuru ekil 6.1e ynlendirilmelidir.

KMR KAYNAKLARI
Yerindeki kestirimleri olarak rapor edilen

KMR REZERVLER
Yerinde karlabilir, tvenan kmr ve satlabilir kestirimler olarak rapor edilen

MMKN
Artan jeobilimsel bilgi ve gvenilirlik dzeyi

MUHTEMEL

OLASI

GRNR

spatlanm

Madensel, kmr ileme, ekonomik, pazarsal, yasal, evresel, sosyal ve idari faktrleri gz nne alma (deitirici faktrler)

ekil 6.1 Kmr Kaynaklar ile Kmr Rezervleri arasndaki iliki

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 597 6.1.3. Bent 5.5.8e deiiklik South African Guide to the Systematic Evaluation of Coal Resources and Coal Reserves, Kmr Kaynaklar ile Kmr Rezervleri hakknda raporlar hazrlarken dikkate alnmas gereken ana kriterleri temin eder. Deerlendirme kriterleri Kmr Kaynaklarnn ve Kmr Rezervlerinin kestirimini veya snflandrmasn aka etkilemedike, bunlarn bir Kamu Raporunda ele alnmasna gerek yoktur. Bunun yannda, ekonomik veya politik faktrlerdeki deiiklikler tek balarna Kmr Rezervlerindeki nemli deiikliklerin temeli olabilirler ve bu yzden rapor edilmedirler. 6.2. Kmr Kaynaklarn Rapor Etme 6.2.1 Bent 5.4.3te deiiklik Bir Mmkn Kmr Kayna, tonajn ve kmr kalitesinin dk bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Kmr Kayna ksmdr. Jeolojik kantlardan ve kmr kalitesi devamll olsun veya olmasn, varsaylan ama dorulanmayan fiziksel devamllktan karsanmtr. Bir Mmkn Kmr Kayna yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi konumlarda yaplan uygun teknikler vastasyla toplanm, snrl veya belirsiz kalitede ve gvenilirlikte olan, aratrma, numune alma ve test bilgilerine dayanr. Gvenilirlik dzeyi, bir n-fizibilite almas yapmay mmkn klmaya genelde yetersizdir. 6.2.2 Bent 5.4.4te deiiklik

Bir Muhtemel Kmr Kayna tonajn, younluklarn, eklin, fiziksel zelliklerin ve kmr kalitesinin orta bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Kmr Kayna ksmdr. Muhtemel Kmr Kayna konumlarda yaplan yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi uygun teknikler vastasyla toplanm, aratrma, numune alma ve test bilgilerine dayanr. Konumlar fiziksel devamll dorulamak iin uygundur ama kmr kalitesi devamlln dorulamak iin ok geni veya uygunsuz aralklarla ayrlrlar. Yine de kmr kalitesi devamlln varsaymak iin yeterince yakndrlar. Gvenilirlik dzeyi, bir n-fizibilite almas veya Fizibilite almas yaplmas arasnda karar vermek iin yeterli olmaldr. 6.2.3 Bent 5.4.5te deiiklik

Bir Grnr Kmr Kayna tonajn, younluklarn, eklin, fiziksel zelliklerin ve kmr kalitesinin yksek bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Kmr Kayna ksmdr. Grnr Kmr Kayna konumlarda yaplan yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi uygun teknikler vastasyla toplanm, detayl ve gvenilir aratrma, numune alma ve test bilgilerine dayanr. Konumlar, fiziksel ve kmr kalitesi devamlln dorulamak iin birbirlerine yeterince yakndrlar. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 598 6.3 6.3.1 Kmr Rezervlerini Rapor Etme Bent 5.5.2ye ilave Olas Kmr Rezervinin ana tanm iin Bent 5.5.2ye baknz.

Bir Olas Kmr Rezervinin ekonomik olarak karlmaya elverili olduu, bir n-fizibilite almas tarafndan gsterilebilir. 6.3.2 Bent 5.5.3e ilave: spatlanm Kmr Rezervinin ana tanm iin Bent 5.5.3e baknz. Bir spatlanm Kmr Rezervinin ekonomik olarak karlmaya elverili olduu, bir Fizibilite almas veya gerek madencilik faaliyeti tarafndan gsterilebilir. 6.3.3 Bir Yerinde karlabilir Kmr Rezervi jeolojik kayp faktrlerinin uygulanmas ile karlmas dnlen, kmr damarlarnda veya damarlarn kesitlerinde bulunan belirli nem ieriindeki tonaj ve kmr kalitesidir. Kavramsal veya detayl maden karma planlamasn mmkn klmak iin yeterli bilgi mevcut olmaldr ve bu tr bir planlama stlenilmelidir. Deerlendirmeler, karmann raporlama srasnda makul bir ekilde savunulabilir olduunu gstermelidir. Yerinde karlabilir Kmr Rezervi kestirimleri yzey ve yeralt karmalar iin ayr ayr belirtilmelidir ve nerilen maden karma metodunun bir zeti salanmaldr. Yerinde karlabilir Kmr Rezervleri artan gvenilirlik dzeyine gre, Olas Yerinde karlabilir Kmr Rezervleri ve spatlanm Yerinde karlabilir Kmr Rezervleri kategorilerine ayrlmtr. Yerinde karlabilir Kmr Rezervleri rapor edilebilir. 6.3.4 Bir Tvenan (ROM) Kmr Rezervi tm jeolojik kayplar, maden karma kayplar, madencilik seyreltmesi, kirlenme ve nem ierii faktrleri uygulandktan sonra geri kazanlmas beklenen, Yerinde karlabilir Kmr Rezervlerinin tonaj ve kmr kalitesidir. Deerlendirmeler, karmann raporlama srasnda makul bir ekilde savunulabilir olduunu gstermelidir. Tvenan Kmr Rezervleri, Blm 5teki Maden Rezervlerine edeerdir. Tvenan Kmr Rezervleri artan gvenilirlik dzeyine gre, Olas Tvenan Kmr Rezervleri ve spatlanm Tvenan Kmr Rezervleri kategorilerine ayrlmtr. Tvenan Kmr Rezervleri rapor edilmelidir. 6.3.5 Bir Satlabilir Kmr Rezervi, belirli bir nem ieriine sahip ham tvenan mevzubahis olduunda veya belirli bir kmr kalitesine, nem ieriine ve boyut aralna sahip bir rn veya rnler retmek iin Tvenan Kmr Rezervlerine uygulanan kmr ileme operasyonlar sonucundaki zenginletirmeden sonra satlmaya msait olacak tonaj ve kmr kalitesidir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 599 Deerlendirmeler, rnleri pazarlamann raporlama srasnda makul bir ekilde savunulabilir olduunu gstermelidir. Satlabilir Kmr Rezervini gerekletirmek iin gerekli olan tahmini gelir temeli belirtilmelidir. Ham Tvenan rnler mevzubahis olduunda pratik rn geliri genellikle %100dr. Satlabilir Kmr Rezervleri artan gvenilirlik dzeyine gre, Olas Satlabilir Kmr Rezervleri ve spatlanm Satlabilir Kmr Rezervleri kategorilerine ayrlmtr. Satlabilir Kmr Rezervleri rapor edilmelidir. 6.3.6 Tm Kmr Kayna ve Kmr Rezervi kategorileri iin uygun kmr kalitesi rapor edilmelidir. Kmr kalitesi parametrelerinin rapor edilmesinin temeli (hava kurutmal, kuru, vb.) raporlanmaldr. Uygun olan yerlerde Satlabilir Kmr Rezervleri, ilgili kmr rn trlerine ayrlmaldr. Kmrn kalitesi, zel uygulamalarla (rn: buhar kmr, metalurjik kmr trleri vb.) ilgili parametrelere gre ifade edilmelidir. Parametrelerin seimi Yetkili Kiinin sorumluluundadr ve kl, uucu madde, slfr, koklatrma zellikleri, kalori deeri vb. gibi kalite parametreleri dahil edilmelidir. Daha fazla ynerge iin South African Guide to the Systematic Evaluation of Coal Resources and Coal Reserves kaynana bavurun. 6.4. Topuk ve Kalntlardaki Kmrn ve Stok Sahalar, Ynlar ve Artklardaki Iskarta ve Defolu Kmrn Rapor Edilmesi

6.4.1. Bent 5.6.1de deiiklik

Kmr Kaynaklar mevzubahisken nihai ekonomik karm iin makul ve gereki mitlerin olduu yerlerde ve Kmr Rezervleri mevzubahisken ise karmn makul bir biimde savunulabilir olduu yerlerde Kod, topuk ve kalntlardaki kmr ve stok sahalar, ynlar ve artklardaki skarta ve defolu kmr de dahil olmak zere tm potansiyel ekonomik kmr yataklarnn raporlanmasn kapsar. Aksi belirtilmedike Kodun 1. ila 6.3. Blmleri uygulanr (ekil 6.1 ve South African Guide to the Systematic Evaluation of Coal Resources and Coal Reserves dahil). Iskarta ve Defolu Kmr, maden karma operasyonlar veya kmr ileme operasyonlar sonucu oluan, halihazrdaki satlabilir rn aralnn uzandaki kmr kalite parametrelerine sahip, kmr ve/veya karbonlu materyal olarak tanmlanr. Bir kmr ileme tesisinin veya madencilik operasyonlarnn gelecekteki retiminin bir paras olarak retilen Iskarta ve Defolu Kmr, sadece ekonomik karmn savunulabilir olduu durumlarda, Satlabilir Kmr Rezervi kategorisinde ilave bir rn olarak rapor edilebilir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 600 7. ELMASLAR N EMTAYA ZEL RAPOR ETME 7.1. Genel Kodun 7. Blm, Elmas Kaynaklar ve Elmas Rezervlerinin Kamusal Raporlamasna zel konular irdeler. Kodun 7. Blmnde aksi belirtilmedike Kodun 1. ila 5. Blmleri eit bir ekilde elmaslar kapsayacaktr. Uygulanabilecek yerlerde Elmas terimi doal olarak Maden terimiyle ve tenr ve ortalama elmas deeri terimi ise tenr ve mineral ierik terimi ile yer deitirmelidir.

7.1.2 Elmas yataklarnn aada verilen zellikleri, tipik metal ve kmr yataklarnn zelliklerinden farkldr ve elmasa zel bir kod ihtiyacn vurgular:

Birincil ve plaser elmas yataklarnn dk elmas ierii ve onlarn deikenlii, Elmaslarn parackl yaps, zel elmas deerleme alan, Ortalama elmas deeri ile temel elmas boyutu dalm arasndaki iliki, Elmas ieren yataklarn ve onlara benzer cevherleme biimlerinin ok deiken yaplar ve bunlarla ilgili kestirim teknikleri, 7.1.3 Bent 5.2.5te deiiklik Elmaslar mevzu bahisken, elmas kalitesi ile karmamas iin, kalite terimi tenr terimi yerine kullanlmamaldr. 7.1.4 Elmas ieren yataklarn deerlendirmesi iin genel bir klavuz olarak okuyucu Ek IIye ynlendirilir. Ek II, Elmas Kaynaklar ve Elmas Rezervleri hakkndaki Kamu Raporlarnda kullanlacak bir dizi tanm ve ynerge ierir.

7.2.

Elmas Kaynaklarnn Rapor Edilmesi 7.2.1. Bent 5.4.3te deiiklik

Bir Mmkn Elmas Kayna, tonajn, tenrn ve ortalama elmas deerinin dk bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Elmas Kayna ksmdr. Jeolojik kantlardan ve varsaylan ama dorulanmayan jeolojik ve/veya tenr devamllndan karsanmtr ve elmas eitliliinin makul bir sunumunu temin etmek iin yeterince byk bir elmas parseli mevcut deildir. Bir Mmkn Elmas Kayna yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi konumlarda yaplan uygun teknikler vastasyla toplanm, snrl veya belirsiz kalitede ve gvenilirlikte olabilen bilgilere dayanr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 601 7.2.2 Bent 5.4.4te deiiklik

Bir Muhtemel Elmas Kayna tonajn, younluklarn, eklin, fiziksel zelliklerin, tenrn ve ortalama elmas deerinin makul bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Elmas Kayna ksmdr. Muhtemel Elmas Kayna konumlarda yaplan yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi uygun teknikler vastasyla toplanm, aratrma, numune alma ve test bilgilerine dayanr. Konumlar, jeolojik ve/veya tenr devamlln dorulamak iin ok geni veya uygunsuz aralklarla ayrlrlar ama devamllk varsaymak iin yeterince yakndrlar. Ortalama elmas deerinin gvenilir bir kestirimini mmkn klmak iin yeterli elmas geri kazanlmtr. 7.2.3 Bent 5.4.5te deiiklik

Bir Grnr Elmas Kayna tonajn, younluklarn, eklin, fiziksel zelliklerin, tenrn ve ortalama elmas deerinin yksek bir gvenilirlik dzeyinde kestirilebildii bir Elmas Kayna ksmdr. Grnr Elmas Kayna konumlarda yaplan yzlekler, ukurlar, kuyular, kazlar ve sondaj delikleri gibi uygun teknikler vastasyla toplanm, detayl ve gvenilir aratrma, numune alma ve test bilgilerine dayanr. Konumlar, jeolojik ve tenr devamlln dorulamak iin birbirlerine yeterince yakndrlar. Ortalama elmas deerinin gvenilir bir kestirimini mmkn klmak iin yeterli elmas geri kazanlmtr. 7.2.4 Bent 5.4.8de deiiklik

Tahmin edilen Izgara Alt Snr Boyutu belirlenmeden, ortalama elmas deeri rapor edilmemelidir. 7.3 Elmas Rezervlerini Rapor Etme Bent 5.5teki tanmlara gre yaplr fakat Maden terimi Elmas terimi ile deitirilir.

EK I DEERLENDRME VE RAPORLAMA KRTERLERNN KONTROL LSTES Ek I, Aratrma Sonular, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri hakknda raporlar hazrlayanlarn bir referans olarak kullanmalarnn gerekli olduu bir kontrol listesi ve ynergedir. Kontrol listesi sk kurallar koymaz ve her zamanki gibi ilgililik ve maddiyat kamusal olarak rapor edilmesi gereken bilgileri belirleyen baskn ilkelerdir. Yine de, bir okuyucunun rapor edilen sonular veya kestirimleri kavramasn veya yorumlamasn ak bir ekilde etkileyebilecek tm durumlar rapor etmek nemlidir. Aratrma Sonularnn bir ifadesinin veya Maden Kaynaklarnn ve/veya Maden Rezervlerinin bir kestiriminin gvenilirliini yetersiz veya kesin olmayan verilerin etkiledii yerlerde bu bilhassa nemlidir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 602 Ek Ideki sralama ve gruplandrma, aratrma ve deerlendirmeye normal sistematik yaklam yanstr. lk gruptaki (Numune Alma Teknikleri ve Veriler) kriterler sonraki tm gruplara uygulanr. Kontrol listesinin kalan blmnde, nceki gruplarda listelenen kriterler sonraki gruplara sk sk uygulanmaldr ayrca, kestirim yaparken ve rapor ederken gz nne alnmaldr. KRTER AIKLAMA NUMUNE ALMA TEKNKLER VE VERLER (Bu gruptaki kriterler sonraki tm gruplara uygulanr.) Sondaj teknikleri Loglama Sondaj tr (rn. karotlu, ters sirklasyon, vb.) ve detaylar (rn. karot ap). Numune geri kazanmn maksimize etmek ve numunelere temsil edici yap salamak iin yaplan lmler. Numunelerin uygun Maden Kayna kestirimini, madencilik almalarn ve metalurjik almalar desteklemek iin bir detay dzeyine loglanp loglanmad. Loglamann yap olarak niteliksel mi niceliksel mi olduu. Karot (veya ukur, kanal vb.) fotorafl. Sondaj numune geri kazanm Numune geri kazanmlarnn doru bir ekilde kaydedilip kaydedilmedii ve sonularnn deerlendirilip deerlendirilmedii. zellikle, numune geri kazanmyla tenr ve numune sapmas arasnda bir iliki olup olmad (rn. ince/iri materyalin sekili kayb/kazanc).

Dier numune Numune almann yaps ve kalitesi (rn. kanallar kesme, rasgele alma talalar vb.) ve numunenin temsil ediciliini temin etmek iin teknikleri yaplan lmler. Alt-numune alma teknikleri ve numune hazrlama Karotlu ise, kesilmi mi biilmi mi olduu ve karotun eyrei mi, yars m tamam m alnd. Karotsuz ise, yivli mi, tp numuneli mi, rotary yarma m olduu ve numunenin slak m kuru mu alnd. Tm numune trleri iin numune hazrlama tekniinin yaps, kalitesi ve uygunluu. Numunelerin temsil ediciliini maksimize etmek tm alt-numunelendirme aamalarna uygulanan kalite kontrol prosedrleri. Numunenin yerinde toplanan materyali temsil etmesini salamak iin yaplan lmler. Numune boyutlarnn numunelendirilen materyalin tane byklne uygun olup olmad.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 603 Analiz verileri Kullanlan analiz ve laboratuar prosedrlerinin yaps, kalitesi ve ve laboratuar uygunluu ve tekniin ksmi mi btn olarak m dnld. aratrmalar Uygulanan kalite kontrol prosedrlerinin yaps (rn. standartlar, boluklar, kopyalar, harici laboratuvar kontrolleri) ve kabul edilir dzeylerde doruluk ve kesinlik tesis edilip edilmedii. Sonularn dorulanmas Veri konumu Seilmi arakesitlerin bamsz veya alternatif personel tarafndan dorulanmas. kizlenik delikler, defleksiyonlar veya kopya numuneler kullanm. Maden Kayna kestiriminde kullanlan sondaj delikleri, ukurlar, maden kazlar ve dier konumlar yerletirmek iin kullanlan ettlerin doruluk ve kalitesi. Topografik denetimin kalitesi ve yeterlilii. Civar planlar. Aratrma Sonularnn raporlanmas iin veri younluu. Veri younluu ve dalmnn Maden Kayna ve Maden Rezervi kestirim prosedrne ve uygulanm snflandrmalara uygun jeolojik ve tenr devamllk dzeyini tesis iin yeterli olup olmad. Numune birletirme uygulanp uygulanmad. Numunelendirme teknikleri ve veriler hakkndaki tm teftilerin ve gzden geirmelerin sonular.

Veri younluu ve dalm

Teftiler ve gzden geirmeler

ARATIRMA SONULARININ RAPOR EDLMES (Bir nceki gruptaki kriterler bu gruba da uygulanr.) Maden haklar ve arazi mlkiyeti Tr, referans ismi/numaras, konum ve anlamalar ieren mlkiyet veya ortak giriimler, ortaklklar, tarihi yerler, kr veya ulusal park ve evresel dzenlemeler gibi nc ahslarla ilgili nemli konular. zellikle, araziyi ileme lisansn almann nndeki tm bilinen engeller ile birlikte rapor edilme srasnda elde olan teminat. Maden haklar ve mlkiyetlerin konum planlar. Baka ahslar tarafndan yaplan aratrmaya teekkr ve takdir.

Baka ahslar tarafndan yaplan aratrma almas

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 604 Jeoloji Jeolojik bilgilerin (kaya trleri, tabaka, bozulma, cevherleme ve bilinen cevherleme blgeleriyle iliki, vb.) yapsnn, detaynn ve gvenilirliinin aklamas. Jeofiziksel ve jeokimyasal verilerin aklamas. Yorumlamay destelemek iin olmas gerekli jeolojik haritalar ve enkesitler. Aratrma Sonularnn rapor edilmesinde, ortalama alma teknikleri, maksimum ve/veya minimum tenr krpmalar (rn. dk tenrleri snrlandrma) ve snr tenrleri genelde nemlidir ve belirtilmeleri gerekir. Birleik kesme noktalarnn, yksek tenr sonularnn ksa uzunluklarn ve dk tenr sonularnn daha uzun uzunluklarn birletirdii yerlerde, byle bir birletirmenin prosedr belirtilmelidir ve byle bileimlerin tipik baz rnekleri ayrntlaryla gsterilmelidir. Herhangi bir metal benzeri deerin rapor edilmesinde kullanlan varsaymlar aka belirtilmelidir. Aratrma Sonularnn rapor edilmesinde bu ilikiler zellikle nemlidir. Sondaj delii asna bal cevherleme geometrisi biliniyorsa, bunun yaps rapor edilmelidir. Eer bilinmiyorsa ve sadece alt-delik uzunluklar rapor edildiyse bu husus iin ak bir ifade olmaldr (rn. altdelik uzunluu, gerek geniilik bilinmiyor). Mmkn olan yerlerde, kefi raporlanan her materyal iin haritalar, planlar ve kesitler (lekli) ve kesme noktalarnn tablolar, eer rapora aklk getiriyorsa eklenmelidir.

Veri birletirme (kmeleme) metodlar

Cevherleme genilikleri ile kesme uzunluklar arasndaki iliki Diyagramlar

Dengeli raporlama

Aratrma Sonularnn kapsaml rapor edilmesinin uygulanabilir olmad yerlerde, Aratrma Sonularnn yanl ynlendirici rapor edilmesini nlemek iin hem dk hem de yksek tenrlerin ve/veya geniliklerin temsil edici raporlanmas gerekletirilmelidir. Dier aratrma verileri, anlaml ve nemlilerse, rapor edilmelidir. Bu verilere unlar dahildir (ama sadece bunlarla snrl deil): jeolojik gzlemler; jeofiziksel ett sonular; jeokimyasal ett sonular; ktle numuneleri ilemin boyutu ve metodu; metalurjik test sonular; ktle younluu, yeralt suyu, jeoteknik ve kaya zellikleri; potansiyel istenmeyen veya kirletici maddeler. Gemiteki operasyonlar mevcut operasyonun bir altyaps olarak tanmlanmaldr. Eski baarlar veya baarszlklar deerlendirilmeli ve yeni almalarn neden ticari olarak yaayabilir olmas gerektiinin sebepleri ortaya konmaldr. Mmknse, tarihi eilimleri gstermek iin tarihi performans istatistikleri sunulmaldr. Hangi istatistiklerin sunulmas gerektiini belirlemede Yetkili Kiinin takdir yetkisi etkili olmaldr. Planlanm ileri almann yaps ve lei (rn. ilave aratrma). ngrlen ykmllklerin evresel aklamalar. (S. Says: 544)

Dier nemli aratrma verileri

Madene ilgi hakknda tarihi bilgiler Performans parametrelerinin tarihi dorulamas leri alma

Trkiye Byk Millet Meclisi

- 605 -

MADEN KAYNAKLARININ KESTRM VE RAPOR EDLMES (lk grupta listelenen kriterler ve ikinci gruptaki ilgili kriterler bu gruba da uygulanr.) Veritaban btnl Verilerin uyarlama veya anahtarlama hatalar yznden bozulmadndan emin olmak iin, onlarn ilk toplanmas ile onlarn Maden Kayna kestirimi amacyla kullanlmas arasnda yaplan lmler. Kullanlan veri dorulama prosedrleri. Jeolojik modelin ve bu model kullanlarak yaplan karmlarn aklamalar. Cevherlemenin devamlln salamak ve kullanlan kestirim prosedr iin yeterli veritaban salamak iin yeterli veri younluunun tartlmas. Uygulanan kestirim tekniklerinin ile nemli varsaymlarn yaps ve uygunluu. Bu teknikler ve varsaymlara, ekstrem tenr deerlerinin dzeltilmesi, etki alan, interpolasyon parametreleri ve veri noktalarndan maksimum ekstrapolasyon mesafesi dahildir. Kontrol kestrimlerinin, eski kestirimlerin ve/veya maden retim kaytlarnn mevcudiyeti. Maden Kayna kestirminin byle bir veriyi uygun bir ekilde dikkate alp almad. Yan rnlerin geri kazanm hesaba katlarak yaplan varsaymlar. Blok modelinde interpolasyon mevzubahisken, kullanlan aratrmayla ve ortalama numune aralyla ilgili blok boyutu. Semeli madencilik birimlerinin (rn. dorusal olmayan kriging) modellemesi arkasndaki tm varsaymlar. Dorulama sreci, kullanlan kontrol sreleri, model verileri ile sondaj delii verilerinin karlatrlmas ve mevcutsa mutabakat verilerinin kullanm. Tonajlar ve tenrlerin kestirimini yapmak iin kullanlm metodlarn ve yaplm varsaymlarn detayl aklamas (kesit, poligon, ters mesafe, jeoistatistiksel veya dier metod). Jeolojik yorumlamann kaynak kestirimlerini denetlemede nasl kullanldnn aklamas. Tenr alt snr veya st snr kullanma veya kullanmama temelinin tartlmas. Bir bilgisayar metodu seildiyse kullanlan programlarn ve parametrelerin aklamas. Jeoistatistiksel metodlar ok deikendir ve detayl bir ekilde aklanmaldr. Seilen metod savunulabilir olmaldr. Variogram dahil olmak zere jeoistatistiksel parametreler ve onlarn jeolojik yorumlamaya uygunluu tartlmaldr. Benzer yataklarda edinilen jeoistatistik uygulama deneyimi hesaba katlmaldr. Uygulanan snr tenrlerinin veya kalite parametrelerinin temeli ve eer uygunsa edeer metal formlnn temeli. (S. Says: 544)

Jeolojik yorumlama

Kestirim ve modelleme teknikleri

Snr tenrler veya parametreler

Trkiye Byk Millet Meclisi

- 606 -

Madencilik faktrleri veya varsaymlar

Olas madencilik metodlarn, minimum madencilik boyutlarn ve dahili madencilik seyreltisini (veya uygulanabilirse, harici) dikkate alarak yaplan varsaymlar. Maden Kayna kestirimi yaparken, madencilik metodlarn ve parametrelerini dikkate alarak varsaymlar yapmak her zaman mmkn olmayabilir. Varsaymn yaplmad yerler belirtilmelidir. Metalurjik sorumluluu dikkate alan varsaymlarn veya tahminlerin temeli. Maden Kayna kestirimi yaparken, metalurjik dzeltme ilemlerini ve parametreleri dikkate alarak varsaymlar yapmak her zaman mmkn olmayabilir. Varsaymn yaplmad yerler belirtilmelidir. Varsaylm m belirtilmi mi olduu. Varsaylm ise varsaymlarn temeli. Belirlenmi ise kullanlan metod, lmlerin skl, numunelerin yaps, boyutu ve temsil edicilii. Maden Kaynaklarnn deiik gvenilirlik kategorilerine snflandrlmasnn temeli. Tm ilgili faktrlerin (rn. tonaj/tenr hesaplamalarnda greceli gvenilirlik, jeoloji ve metal deerlerinin devamllnda gvenilirlik, verilerin kalitesi, nicelii ve dalm) hesaba katlp katlmad. Sonucun, Yetkili Kiinin yatak hakkndaki grn uygun bir ekilde yanstp yanstmad. Maden Kayna kestirimleri hakkndaki tm teftilerin ve gzden geirmelerin sonular. Gemiteki operasyonlar mevcut operasyonun bir altyaps olarak tanmlanmaldr. Eski baarlar veya baarszlklar deerlendirilmeli ve yeni almalarn neden ticari olarak yaayabilir olmas gerektiinin sebepleri ortaya konmaldr. Mmknse, tarihi eilimleri gstermek iin tarihi performans istatistikleri sunulmaldr. Hangi istatistiklerin sunulmas gerektiini belirlemede Yetkili Kiinin takdir yetkisi etkili olmaldr. ngrlen ykmllklerin evresel aklamalar. Maden haklar ve mlkiyetlerin konum planlar.

Metalurjik faktrler veya varsaymlar

Tonaj faktrleri (yerinde ktle younluklar) Snflandrma

Teftiler ve gzden geirmeler Madene ilgi hakknda tarihi bilgiler Performans parametrelerinin tarihi dorulamas Dierleri

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 607 -

MADEN REZERVLERNN KESTRM VE RAPOR EDLMES (lk grupta listelenen kriterler ve nceki dier gruplardaki ilgili kriterler bu gruba da uygulanr.) Maden Bir Maden Rezervine dnm iin bir temel olarak kullanlan Rezervlerine Maden Kayna kestiriminin aklamas. Maden Kaynaklarnn dnm iin Maden Rezervlerine ilave olarak m Maden Rezervlerini Maden Kayna kapsayarak m rapor edildii. Bir Mmkn Maden Kayna iin kestirimleri kestirimin gvenilirlii, uygun teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasn mmkn klmak veya ekonomik yaayabilirlik deerlendirmesine olanak salamak iin genelde yetersizdir. Ekonomik almalarda bu kategori dnlyorsa ihtiyatl olunmaldr ve eer dahil edilmi ise, eksiksiz aklama ve ekonomik almalarn sonular zerindeki etkisi beyan edilmelidir. Dahil edilmi ve dahil edilmemi iki senaryo arasndaki karlatrma, yatrmclar yanl ynlendirmeyecek ekilde Kamu Raporunda tmyle aklanmaldr. Maden haklar ve mlkiyetlerin konum planlar. Tesis ve ekipman Mevcut operasyonlar iin nemli olan, tesis ve ekipman deerinin, mlkiyetinin, trnn, boyutunun ve durumunun deerlendirmesi. ngrlen oranlarda maden karmay baarmak iin gerekecek nemli ilave tesis ve ekipman hakknda bilgi bunlarn deeri. Yenileme ve kurtarma deerinin gsterimi. Snr tenrler ve parametreler Uygulanan snr tenrlerinin veya kalite parametrelerinin temeli ve eer uygunsa edeer metal formlnn temeli. Snr tenr parametresi, tenr bana yerine blok bana ekonomik deer olabilir. Maden Kaynan Maden Rezervine dntrmek iin kullanlan metod ve varsaymlar (rn. uygun faktrlerin uygulanmasyla, optimizasyonla ya da n veya detayl tasarmla). Seili madencilik metodlar ve dier madencilik parametrelerinin (n kaz, giri,vb. ilgili tasarm konular dahil) seimi, yaps ve uygunluu. Jeotekniksel parametreleri (rn. kuyu eimleri, ukur boyutlar, tenr denetimini ve n retim sondajn dikkate alarak yaplan varsaymlar. Yaplan nemli varsaymlar ve kuyu optimizasyonu iin kullanlan Maden Kayna modeli (eer uygunsa). Madencilik seyreltme faktrleri, madencilik geri kazanm faktrleri ve kullanlan minimum madencilik genilikleri ve seili madencilik metodlarnn altyap gereksinimleri. Performans parametrelerinin tarihi gvenilirlii. Diyagramlar madencilik altyapsnn, Maden Rezervlerinin ve Maden Kaynaklarnn mekansal ilikisini, planlanm maden retim kapasiteleri ile birlikte aka gstermelidir. Madencilik faaliyetinin balad veya balamasnn beklendii tarih. (S. Says: 544)

Madencilik faktrleri veya varsaymlar

Trkiye Byk Millet Meclisi

- 608 -

Yneticilerin ngrleri leme iin hacim ve kapasite kestirimleri

Tm madencilik, teknik ve ekonomik ynetici ngrlerinin akla yatknl. retim hacimleri ve kapasiteleri diyagram ve tablo eklinde aka gsterilmelidir. retimin birden ok kesitten kaynakland yerlerde, farkl madencilik parametrelerinin tenrler ve maliyetler zerindeki etkisini gstermek iin yeterli detay salanmaldr. Atk madenciliinin ve dier seyreltme konularnn ilgili olduu yerlerde, farkl kaynak alanlar iin bunlar da sunulmal. Madencilik retim bilgisini, metalurjik tesis beslemesine ve sonra nihai satlabilir rnlere ve atklara balayan bir ktle dengesi plan ematik bir biimde sunulmaldr. Satlabilir materyallerin farkl kimyasal ve fiziksel zelliklere gre fiyatland oklu retim operasyonlarnda bu zellikle nemlidir. nerilen metalurjik sre ve bu srecin cevherleme stiline uygunluu. Metalurjik srecin iyi test edilmi mi yoksa orjinal bir yapda m olduu. stlenilen metalurjik test almasnn ve kullanlan metalurjik geri kazanm faktrlerinin yaps, miktar ve temsil edicilii. stenmeyen elementler iin yaplan tm varsaymlar ve toleranslar. Herhangi bir ktle numunesi veya deneme lekli test almas ve bu tr numunelerin cevher ktlesini bir btn olarak ne derecede temsil ettii. Maden Rezervleri iin rapor edilmi tonajlar ve tenrler, bunlarn tesise giden materyale mi yoksa geri kazanmdan sonraki materyale mi ilikin olduunu aka belirtmelidir.

Ktle dengesi plan ve aklama

Metalurjik faktrler veya varsaymlar

ngrlen ykmllklerin evresel aklamalar

Bir deerlemeye etki edebilecek evre veya slah konular. Tanmlanm evresel restorasyon ykmllkleri ve onlarn finansal etkisi.

Tesis ve ekipman Mevcut operasyonlar iin nemli olan, tesis ve ekipman deerinin, mlkiyetinin, trnn, boyutunun ve durumunun deerlendirmesi. ngrlen oranlarda maden karmay baarmak iin gerekecek nemli ilave tesis ve ekipman hakknda bilgi bunlarn deeri. Yenileme ve kurtarma deerinin gsterimi.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 609 -

Maliyet, kazan faktrleri ve fonlama

Planlanm sermaye ve iletme maliyetleri dikkate alnarak yaplan varsaymlar veya bunlarn kayna. Ba tenr, metal veya emtia fiyatlar, dviz kurlar, ulam ve ilem masraflar, cezalar, vb. dahil, kazan dikkate alnarak yaplan varsaymlar. denecek iletme haklar iin hem Hkmet hem de zel sektr tarafndan yaplan hakediler. Temel nakit ak girdileri ve fonlama gereksinimleri aklanmaldr. Bunlar enflasyon tahminlerini, para birimi trlerini, rn sat fiyatlarn, artlar, vergileri, risksiz kymetleri ve aksi takdirde nakit akn etkileyecek dier tm ekonomik parametreleri ierir. Gemiteki operasyonlar mevcut operasyonun bir altyaps olarak tanmlanmaldr. Eski baarlar veya baarszlklar deerlendirilmeli ve yeni almalarn neden ticari olarak yaayabilir olmas gerektiinin sebepleri ortaya konmaldr. Mmknse, tarihi eilimleri gstermek iin tarihi performans istatistikleri sunulmaldr. Hangi istatistiklerin sunulmas gerektiini belirlemede Yetkili Kiinin takdir yetkisi etkili olmaldr. Belirli emtia iin arz, talep ve stok durumu. Tketim eilimleri ve gelecekte arz ve talebi muhtemelen etkileyecek faktrler. rn iin muhtemel pazar vitrinleriyle birlikte bir mteri ve rakip analizi. Fiyat ve hacim tahminleri ve bu tahminlerin temeli. Doal risk, altyap, evre, yasal, pazarsal, sosyal ve idari faktrlerin bir projenin yaayabilirliine ve/veya Maden Rezervlerinin kestirimi ve snflandrmas zerine olas etkisi. Projenin yaayabilirlii iin kritik olan mlkiyetlerin ve onaylarn (maden kiralar, dearj izinleri, idari ve kanuni onaylar gibi) durumu. Yetkili Kii, benzer bir yapdaki dier faaliyetlere veya operasyonlara bavurmadan hibir proje deerini gstermemelidir. Benzer olarak, pazarla ilgili uygun indirim oranlarna bavurmadan hibir deer sunulmamaldr. Deer raporlar, operasyonlarn gelir potansiyelleri iin gereki olmayan beklentiler hibir zaman sunmamaldr. Maden Rezervlerinin deiik gvenilirlik kategorilerine snflandrlmasnn temeli. Sonucun, Yetkili Kiinin yatak hakkndaki grn uygun bir ekilde yanstp yanstmad. Grnen Maden Kaynaklarndan (eer varsa) salanan Olas Maden Rezervlerinin oran. Maden Rezervi kestirimleri hakkndaki tm teftilerin ve gzden geirmelerin sonular.

Madene ilgi hakknda tarihi bilgiler Performans parametrelerinin tarihi dorulamas Pazar deerlendirmesi

Dier deitirici faktrler

Mukayeseli deerler

Snflandrma

Teftiler ve gzden geirmeler

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 610 EK II ELMASLAR N DEERLENDRME VE RAPOR ETME KONTROL LSTES 1.Tanmlar

Snr Izgara Boyutlar Alt Snr Izgara Boyutu elmas kazanm iin artlacak rnden elek alt materyali ayrmak iin kullanlan zgara boyutudur. Orta Snr Izgara Boyutu elmas kazanm iin yeniden artmdan nce tekrar krlacak elek st materyali ayrmak iin kullanlan zgara boyutudur. st Snr Izgara Boyutu elmas kazanm artmndan nce krlacak elek st materyali ayrmak iin kullanlan zgara boyutudur. Elmas Tenr birim hacim bana veya kaynak alan veya rezervin birim arl bana karat arl eklindeki ieriktir (karat/m3, karat/m2, ton bana karat veya 100 ton bana karat olarak gsterilir). Elmas Ktlesi bir elmasn karat arldr, bir karat 0.2 grama eittir. Elmas Deeri belirtilmi bir alt snr zgara boyutunda, yataktaki elmaslarn US$/ton veya US$/karat eklinde ifade edilen ortalama deeridir. Gsterge Mineraller, ilgili elmas iermeyen kaya trlerinde bulunan benzer minerallerden ayrmak iin gerekli kimyasal ve fiziksel zelliklere sahip lal ta, krom spinel, ilmenit, krom diyopsitlerdir. Makro Elmaslar 0.5 mm kare elek zgaradan gemeyecek elmaslardr. Mikro Elmaslar 0.5 mm kare elek zgaradan geen elmaslardr. Plaser Elmas Yataklar dier birincil kaynaklardan tretilmitir ve tipik olarak elvyal, nehirle ilikili, plaj alvyal veya deniz alvyaldir. Birincil Elmas Yataklar elmas ieren volkanik kayalardr. Bunlar kimberlit bacalarn, dayklar, fkrmalar veya fisrleri ve lamproitleri ierir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 611 -

KRTER

AIKLAMA ARATIRMA SONULARININ RAPOR EDLMES

(Birok aratrma teknii zel bilgi olarak kald iin aadaki kriterlerin elmas aratrma sonularn raporlamada ynergeler olarak kullanlmas nerilir.) Cevherleme aklamas Yatak trnn aklamas, birincil veya plaser. Jeografik konum ve biim. nceleme dzeyi (keif, blgesel veya detayl). Operatrlerin amalar ve olas madencilik metodu. Yzey alan ve st tabaka kalnl. Yzey veya sondaj rnekleri. Toplama tarihi, numunelerin says. Kullanlan numune konum koordinat sistemi. Sondaj tr, delik ap ve matkap ucu tr. Numune boyutu, yerinde zgaralama, numunelerin arl ve elek alt materyallerin arl. zel granlometri iin krnt numuneleri. Jeolojik loglama iin krnt numuneleri. Cevher zenginletirme iin krnt numuneleri. Tesis tr, artma oran ve akreditasyon. Numune boyutu azaltma. Alt zgara boyutu, st zgara boyutu ve tekrar krma. DMS, Gres, X-n ve elle ayrma. lem etkinlii, artk denetimi ve granlometri. Kullanlan laboratuar, mikro elmaslar iin ilem tr ve akreditasyon. Cevherleme yzey alan, akl kalnl ve anakaya topografisi. Su derinlii, kelti kalnl, ayrma derinlii. st tabaka kalnl. Numune bana derinliklerden ve derinliklere delik boyutu (kumpasl). Islak ve kuru numune arl. Konsantre verim, DMS verimi. Elek alt arl (yerinde zgaralanmsa). Ktle matkap ucu testleri, jeolojik loglama (rn. fissr yataklar iin). Sondajn penetrasyon oran. Krnt veya karot litolojik loglamas, kelti tr. Ana kayacn ve etrafndaki kayacn yaps, jeoteknik bilgiler. Tanmlanan nemli fasiyesleri rapor edin. Jeofiziksel loglama, hidrolojik loglama. Cevher parack tenr, younluk, biim, parack says, kimberlit yzdesi ve boyut snf bana parack arl. Boyut kategorisi bana talarn ktlesi ve says. Elmas krlmas. Mikro elmaslarn zgn arlklar ve biimleri, en az fasiyes bana alt snrn zerindeki toplam say ve arl rapor edin. Mikro elmas numunelendirmesi durumunda, fasiyes bana tanmlanan 0.5 mm zerindeki ve altndaki toplam say ve arlk. Mikro elmaslarn deerleri, deerlenen toplam arlk, tesis ve bilirkii. Akredite ilem denetlemesi. Kazdan sonra numuneler muhafazaya alnd m. Bilirkii konumu, koruma, teslim etme, temizleme kayplar, kaytl numune karataj ve talarn saysnda mutabakat. Mikro elmaslarn artm ncesi ykanan karot numuneleri. Alternatif tesisde ilem gren denetim numuneleri. Artk kontrollerinin sonular. Numune alma ve artmada kullanlan izleyici monitrlerinin geri kazanm. Jeofiziksel (loglanm) younluk ve parack younluu. Delik hacmi ve younluu ile slak ve kuru numune arlklarnn apraz dorulamas, nem faktr. Belirtilen inceleme dzeyine (detayl, keif veya blgesel) uyumlu olmal. Tenr potansiyeli, deer potansiyeli, tonaj ve hacim potansiyeli, elmas boyutu dalm, numunelerin temsil edicilii, jeolojik detay, devamllk ve elmas dalmn etkileyen faktrler, st tabaka ve dier madencilik kstlamalar, iklim, su, evresel ve jeoteknik konular asndan yaplmal. Topgrafi ve ehirlere ve kasabalara yaknl

Numune toplama

Numune artma

Kayt edilen bilgiler

Gvenlik ve btnlk

Sonular ve yorumlama

Dierleri

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 612 leri alma leri almay gerekeleme (aratrma btnl kontratlarn hesaba katn). Bir sonraki numune programnn bykl, ama ve aratrmalar. ngrlen numunelendirme tr ve ulalacak karat hedefi. (nceki blmde, yaplm iin detay raporu ile gerek sonularn arasnda bir ayrm olduuna dikkat edilmelidir. Kod, aday ulalan sonularn etkisinde brakmak istemez, bunun yerine yatrmcya uygun prosedrlerin ve yetkinin yeterli teminatn salar.) ELMAS KAYNAKLARININ RAPOR EDLMES (Bir nceki blmde listelenen, elmas aratrma sonularnn rapor edilmesi blm altnda belirtilen ilgili konular bu blme eit olarak uygulanr. Aadaki parametrelerden hepsinin mevcut olmamas kabul edilir.) Jeoloji Ayrlm potansiyel alan. Hedefin greceli ncelii. Petroloji ve petrografi, jeokimya, jeokronoloji ve mineraloji. Cevher/atk temas modeli, yerletirme modeli, fasiyes modeli ve atk modeli. Elmas para-jenezi. Jeoteknik Oryantasyon ve hidroloji ile jeoteknik sondaj delikleri. Yapya gre loglama. Ayrma testi ve hidrolojik parametre modeli. Fiziksel parametre testi iin karot seimi. Eim ve balang maden tasarm. Tenr kestirimi Fasiyes bana mikro ve makro elmaslar. Ktle numunelendirme sonular, fasiyes bana genel tenr. Mekansal yap analizi ve tenr dalm. Ta boyutu ve say dalm. Numune ana beslemesi ve artklarn parack granlometrisi. Numune younluu belirlenmesi. Younluk yzdesi ve numune bana elek alt materyal. Alt Snr Izgara Boyutunun deiimiyle tenr. Uygulanm jeoistatiksel teknikler. Deer kestirimi Fasiyes veya derinlik bana biriken elmaslar. Parsel bana deerleme, parsel deeri ve boyut dalm. Boyut kullanarak deerin kestirimi. Elmas krlmas. Alt snr deerin deiimiyle ortalama US$/ton ve US$/karat deeri. Uluslaras kabul grm bilirkii tarafndan elmas deerlemesi. Kaynak hacmi Fasiyes, fasiyes bana hacim ve younluk, basamak veya kestirim blou elerine bakarak jeolojik model. Fasiyes bana seyreltme. Fasiyes iin litolojik kesiim noktalar says ve temas aklamas. Metalurji Konsept tesis tasarm. Fasiyes bana veya genel olarak ufalanma zellikleri. Tekrar krma, st, Orta ve Alt Snr Izgara Boyutu. Cevher zenginletirme almalar referans veri taban. Snflandrma Kaynak snflandrmasn, bilgi dzeyini gz nnde tutarak belirleyin. En nemli zellikleri hesaba katn, jeolojik, tenr boyutu dalm, deer, numune artm, numunelendirme younluu ve kestirimi. Koulsuz veya koullu mekansal simlasyon sonular. Fasiyesler arasnda farkllk gsteren tenr bykl, deer ve ortalama elmas boyutu. ELMAS REZERVLERNN RAPOR EDLMES Jeotekniksel Fasiyes bana tm eim alarn belirtin. Yeralt madeniyse, haddeleme denetim stratejisini belirtin.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 613 Maden planlamas Maden plannn i plan stratejisini ve mrn tanmlayn. Dnlen madencilik metodlar. Sermaye maliyet kestirimleri. alma maliyeti kestirimleri ve mteahhit stratejisi. Derinlik ve blok katklaryla fasiyes bana gelir. Madenciliin etkinlii ve seyreltme faktrleri. Delici u optimizasyonu. Yeralt plan. Cevher harmanlama, maden stok sahas stratejisi. evresel kstlamalar. Atk tasfiyesi. Makine yer deitirme plan. Kapama plan. Risk analizi. Metalurji Tesis konumu ve tasarm. Fasiyes bana geri kazanm faktrleri. Fasiyes bana ufalama faktrleri. Tesis sermayesi ve iletme maliyetleri. Fasiyes bana stok sahas/artklar stratejisi. Gncel artma akm emas. Fasiyes bana artma oranlar. Tm fasiyesler iin cevher harmanlama aklamalar. Ana besleme tonaj. Ekonomik deeri olmayan mineral bileimi ve davran. Balang maden planlama ibirlii. Maliyet ve kazan Pazar boyutlar Snflandrma Fasiyes bana Maliyet ve Kazan modelleri. Kontratlar. Rezervi belirleyin. Yksek ve dk riskli alanlar belirleyin. Yksek/dk risk iin sebepler belirleyin. Olas ve spatlanm Elmas Rezervlerini belirleyin. Olasdan spatlanm Elmas Rezervleri snfna gei iin daha fazla bilgiye ihtiya duyan eleri listeleyin. Elmas Rezervlerini spatlanmtan Olasya deitirebilecek eleri listeleyin.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 614 EK-5.4. BORSADA MADEN RKETLERNN YAPTII BLGLENDRMELERE LKN STANDARTLAR TORONTO BORSASI MADEN/MNERAL ARAMA, GELTRME VE RETM LE LKL RKETLER N BLGLENDRME STANDARTLARI

indekiler I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII XIV XV Giri Basn Aklamas Srekli Bilgilendirme Dokmanlar Web Siteleri Arama Sonularnn Genel Koullar n Sonular Gelimi Sonular Test Sonular Kaynaklar ve Rezervlerin Tanmlar Kullanm Gelitirme Fizibilite almalar Deerleme Mlkiyet ve zinler retim

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 615 I. Giri Maden ve mineral zellikleri hakknda arama ve gelitirme faaliyet sonularnn aklanmas, Toronto Borsas bilgilendirme politikasna, Ontario Menkul Kymetler Kanununa, Ontario Menkul Kymetler Komisyonunun yrrlkteki tm politika ve kurallarna, borsada listelenen irketler zerinde etkisi bulunan dier menkul kymetler dzenleyici kurallara mutlaka uygun olmaldr. zellikle, NI 43-101 gereklilikleri takip edilmelidir. Standartlarn amac, Toronto Borsas gerekliliklerine gre bir irketin yatrmclara, dzenleme kurumlarna ve/veya medyaya bilgi salamasn dzenlemektir. Bu bilgiler basn aklamalar, yllk rapor ve dier iletiim trleri ile snrl kalmakszn, basl yatrmc ilikileri dokmanlar ve internet siteleri gibi elektronik yaynlar da ieren srekli bilgilendirme dokmanlarn da kapsamaktadr. Bu standartlar, izahnameler veya liste uygulamalar iin geerli olmayp Menkul Kymetler Komisyonlar ile Borsann politika ve kurallar iindir. Ayn zamanda teknik raporlarn ieriini oluturmak iin de deildir. irket tarafndan veya irket adna yaymlanan herhangi bir bilgi bu standartlara uymak zorundadr. Bir irket, yatrmclarn nemli lde maden/mineral zellikleri ile ilgili yanltc bilgilerinin bakalar tarafndan yaymlandnn farkna varrsa, bu tr bilgileri dzeltmek iin gerekli ilemleri yapmaldr. Aksi hlde bilginin bilindii kabul edilerek irketin bu tr bilgilerin yaymlanmasnda sorumluluu ve bu tr ifadeleri kabul etme zorunluluu yoktur. Maden/mineral zellikleri ile ilgili aklamalarda NI 43-101de tanmlanan uzman mhendisin (qualified person) kim olduu belirtilmelidir. Bu kii sz konusu madenle ilgili raporun oluturulmasndan sorumludur ve borsaya verilen teknik bilgilendirmeyi okuduunu ve onayladn beyan eder. II. Basn Aklamalar Bu standartlar, basn aklamalarnn ieriine klavuzluk etmektedir. Bununla birlikte NI 43101 gereklerine gre daha kapsaml aklamalara ihtiya duyulabilir. Daha fazla zaman ve para gerektiren byle bir alma, geniletilmi basn aklamas sonucunu doururken kamuoyuna da daha fazla ve daha iyi bilgi verilerek iyi bilgilendirilmi yatrm karar alnabilmesine olanak salar. Belirli bilgiler nceki basn aklamalar veya dier dokmanlar referans olarak gsterebilir. Bu durumda bu bilgiler irketten kolaylkla fax, posta veya internet sitesinden ulalabilir olmaldr. rnein, irket madendeki arama faaliyetleri sonucu ile ilgili ilk duyurusunda madenin jeolojik evresini tanmlamaldr. Bununla birlikte, ayn madenle ilgili sonraki basn aklamalarnda ayn bilgileri tekrarlamak zorunda deillerdir. Bunun yerine sonraki aklamalarda, nceki aklamalar veya dier dokmanlar ilgi gsterebilirler. III. Srekli Bilgilendirme Dokmanlar Yllk ve er aylk raporlar gibi dokmanlarda bilgilendirme, mmkn olduunca eksiksiz olarak bu standartlara ve NI 43-101 standartlarna uygun olmaldr. Periyodik raporlar, madenlerdeki tm faaliyetler hakknda zet bilgi vermelidir. almann yarm kald madenlerde, nceki bilgilendirmeyi yapan irket, herhangi bir aklanmam sonu ve almann kesilmesinin nedenlerini anlatan ilave bilgilendirmeyi salamaldr. Maden hakknda daha fazla bir bilgi olmasa bile, byle bir bilgilendirme, irketin faaliyetleri hakknda irket hissedarlarnn doru bir ekilde bilgi edinmesini salamaldr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 616 IV. nternet Siteleri Kurumsal internet sitelerini srdren irketler, tm kurumsal bilgilendirme materyallerini internet adresinde salamaldr. Bir bilgilendirme yapldktan hemen sonra internet sitesinde duyurulmaldr. Maden yata arama bilgisini ieren tm basn aklamalar internet sitesinde, irketin madencilik almalarnn durdurulduu veya madendeki paynn kalmad hususu bu bilginin yerine yeni bir almann bilgisi alncaya kadar yaymlanmaldr.

V. Arama Sonularnn Genel Koullar Madendeki arama faaliyet sonularn aklandnda kaynak irketin kendisi tarafndan salanmyorsa bu kaynak bilgisi aklanmaldr. Arama programnn yrtlmesinden ve dizaynndan sorumlu uzman mhendis isim(ler)ini firma belirtmelidir. Ayn zamanda bu uzman mhendislerin firma ile ilikisi de aklanmaldr. Arama faaliyet sonularnn aklanmas dnda daha fazla detay gerektiren, son derece dzensiz sonular veya nemli metalurjik zorluklar gibi bilinen potansiyel sorunlar ieren jeolojik evrenin genel tanmlar aklanmaldr. Eer irket ksmi sonular aklyorsa rnein alt sondaj programnn ilk iki sondaj aklandnda zaman cetveline gre pozitif veya negatif olup olmad belirtilmelidir. Mmkn olduunda irket, anlay kolayl iin tablo, harita bilgileri vermelidir. Daha kolay anlalmas iin form tablo ve haritalar, planlar veya blmler hlinde madenin gelitirilmesine uygun olarak bilgiyi salamak zorundadr.

VI. n Sonular lk arama faaliyeti; olas minerallerin varl, yeri, jeofiziksel deerlendirmeler, yzey rnekleme deerleri gibi verimlilik bilgisi iin tasarlanmtr. Aklama yapldnda n almann doas ve maden yata oluum olaslnn kesin olmayan kantlar ak bir ekilde tanmlanmaldr. Aratrma veya rnekleme metotlar tipinin tanmlarn mutlaka iermelidir. irket program, kim yneteceini ve irket ile ilikisini aklamaldr. Analitik sonular, zamannda ve sorumlu bir ekilde rapor edilmelidir. Olduka yksek kalite/snfa rastlanld durumlarda, uzman mhendisin gemi sonular ile veya eer daha nce hi sonu yoksa jeoloji temelinde beklenen sonular ile mevcut sonularn karlatrlabilirlii eklinde aklama salamas asndan nemlidir. Raporlanan yksek kaliteli maden sektrdeki en iyi uygulamalar ile ton bana gram veya ons eklinde tanmlanmaldr. Mineralizasyon snf veya miktarnn grsel tahminleri rapor edilmemelidir. Kaya uzants, kuyu ya da sondaj rneklerinden gelen mineralizasyon gzlemleri, sadece analitik sonular kolayca elde edilemiyorsa ve projeden sorumlu uzman mhendis tarafndan mineralizasyon varl kabul edilirse raporlanmaldr. Rapor edilenler dikkatlice ve tamamen aklanm olmaldr. Zira deneyimsiz yatrmclar iin bu bilgi, analiz sonular, ayn gven derecesinde yorumlanr. Benzer ekilde, polimetalik madenler iin arama sonular "metal elenei" olarak rapor edilmemelidir. Sadece snrl durumlarda, NI 43-101 ve CIM Mineral Kaynaklar ve Rezerv Standartlar dhilinde kaynaklar veya rezervler aklanabilinir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 617 Eer irketin birden fazla madeni var ise irket bilgilendirme yapaca maden hakknda bamsz rnekleme veya denetim programlarn kim tarafndan ve hangi nitelikler ile stlenileceini aklamaldr. stlenilen veri dorulama programlar aklanmaldr. Bu programlar rnekleme yntemlerini, konum ve rnek says ile irketin kendi sonularnn ile karlatrmalarn iermelidir. leri arama almalar, nerilen programda tanmlanmaldr. Bu program; teklif edilen metotlar, zaman izelgesi ve maliyetleri de iermelidir. irket, program uygulayp uygulamayacan, bunun iin yeterli fona sahip olup olmadn belirtmelidir.

VII. Gelimi Sonular irketler gelimi sonularla ilgili bilgi verdiinde, n sonular iin yapld ekilde programn kim tarafndan yrtld ve kullanlan metotlar ilgili detaylar ieren ve ii tanmlayan bilgilendirme yaplmaldr. Sonular seici olarak aklanmamaldr. rnein 6 kuyunun sondaj yapld ve nde mineral varl tespitinde bulunuldu. Aklama bu 6 kuyunun tamam hakknda, karlalan yer, yn, jeolojik oluumlar gibi, okuyucularn resmin tamamn grebilmesini yardmc olacak ekilde olmaldr. Snflamalar sektrdeki en iyi uygulamalara, rnein deerli metaller iin ton bana gram gibi, uygun olmaldr. Ayrca, kesin ve tam olarak sondaj detaylar verilmelidir. Maden yata hakknda, aklama yapan irket, bamsz rnekleme veya denetim programlar ve bu programlarn kime ve hangi niteliklere sahip olduunu da belirtmelidir. rnekleme metotlar, lokasyon, rnekleme says ve irketin kendi sonular ile karlatrmay ieren veri dorulama program da aklanmaldr. Arama programnn sresi boyunca istikrarl raporlanmann yaplmas salanmaldr. Bu standartlarn kaynak ve rezerv tanmlar blmnde belirtildii ekilde, kaynaklarn hesaplamas yaplncaya kadar minerilizasyon snflandrlmas ve tonaj ile ilgili tahminler raporlanmamaldr.

VIII. Test Sonular Malzeme rneklerini tahlil eden laboratuvarlarn ismi, eer varsa irketle ilikileri ile birlikte aklanmaldr. Her laboratuvarn akreditasyon durumu ve eer varsa eksik ynleri belirtilmelidir. Test sonular, uygulanan tahlil metodlarn iermelidir. Eer kullanlan metodlar (bulunmas beklenen) mineraller iin standart yntemler deilse bunlarn neler olduu ve kullanlma nedenleri aklanmaldr. Tahlil sonularnn tmnn halka aklanmas (ifa edilmesi) zorunlu deildir. Ancak alnan sonularn doruluunu test eden yntemler aklanmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 618 IX . Kaynak ve Rezerv Tanmlar Kaynak ve rezerv terimleri, Kanada Madencilik, Metalurji ve Petrol Enstits (CIM) tarafndan yaymlanan NI 43-101deki tanmlarla uyumlu olmaldr. Buradaki tanm, kaynaklar iin lmlenen, beklenen ve sonulanan alt kategorileri ve rezervler iin ispatlanm ve bekleneni iermektedir. Yerinde bulunan kaynaklar ve jeolojik rezervler endstrisinde kullanlan dier terimler halka aklanmak zorunda deildir. Eer varln yeri Toronto Borsas tarafndan tannan bir kaynak ve rezerv tanm yaplan baka bir yetki alan ierisinde ise NI 43-101 dnda bu tanm da kullanlabilir. Kullanlan tanmn CIMdan farklar varsa tanmlanmaldr. Bu standartlarn amac iin tannan tanmlamalar ngilterenin IMMsi, Amerikann USGSsi ve Avustralyann JORC kodunu iermektedir. X. Kullanm Tm kaynak ve rezerv tahminlerini yapan uzman kiinin ismi ve irketle ilikisi aklanmaldr. irket ayrca, kullanlan tasdikleyici tm verileri belirtmelidir. Ayn kavramlar olmadndan, rezerv ve kaynak arasndaki belirgin farka mutlaka dikkat edilmelidir. Kaynak ve rezervle ilgili olarak yatan bykl hakknda bilgi verecek aklama yaplmaldr. Kaynak ve rezervlere ait bilgiler mutlaka ayr ayr, birletirilmeden aklanmaldr. Rezerv eer ilk kez ortaya karlacaksa operasyonel ve sermaye maliyetleri ve retilecek madene ilikin giderler gibi ekonomik parametreler aratrlmaldr. Fiyatlarn, projenin ekonomiklii zerindeki etkisini daha iyi anlayabilmek iin duyarllk analizi yaplabilir. Kaynak ve rezervlerin bykl tonaj ve grat olarak verilmelidir. rnein bir yataktan birden fazla maden kmas durumu hari altn, tonaj ve grat dnda, ons olarak verilmemelidir. retimde olan ve olmayan mineraller birbiriyle kartrlmamaldr. Polimetalik kaynak ve rezervler, NI 43-101, F1, 19(k) ve CIMn mineral kaynak ve rezervlerine ilikin standartlarndaki istisnalar dnda, metal e deerleri olarak ifade edilmemelidir. Kaynak ve rezervlerin brt ve yerindeki deerleri cinsinden ifade edilmeleri de uygun deildir. Operasyonel maliyetleri ve dier ekonomik deerleri ortaya karmadan sadece kaynak ve rezervin brt deerlerinden bahsetmek anlamsz olacaktr. XI. Gelitirme Gelitirme aamasnda olan irketler, almalarn ifa etmemelidir, nk nemli olan retimin olup olmamasdr. Planlanan ve gerekleen retim arasndaki farka dikkat edilmelidir. lem kapasitesi ve retim oran, maden endstrisinde kullanlan llerle ve kolayca brt gelir olarak ifade edilmelidir. nemli miktarlardaki tama maliyetleri, vergiler, cezalar aklanmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 619 XII . Fizibilite almalar Fizibilite almalar, bir maden yatann, iletilmeye deer olup olmadna karar vermek amacyla yaplr. Fizibilite almas aklanrken, sonularn yan sra almann ama ve kapsam da aklanmaldr. raporu hazrlayan kii yada kurumun irketle ilikisi belirtilmelidir. Kaynaklarn raporlanmas ksmnda anahtar parametreler kullanlmaldr. XIII. Deerleme: Madenin deerleme raporlamasnda kullanlan tm parametreler, deerleme metotlarn iermelidir. Deerlemenin amac ve kapsam mutlaka aklanmaldr. Deerlendirmeyi yapan kiinin profesyonel nitelikleri ve varsa irket ile ilikisi aklanmaldr. XIV. Mlkiyet ve izinler Bir maden yata ortaya karldnda, irketler arama ve minerallerin kendi karlar iin kullanlmas konusundaki haklarn garanti altna alan dzenleyici sisteme ilikin temel ilkeleri aklamaldrlar. Bu aklama, gerekli evresel deerlendirmeyi ieren izin prosesinin ak bir tanmn, arama ve gelitirme program esnasnda uygulanacak ilemleri (ilerlemeleri) iermelidir. irketler maden yata gelitirme aamalarndaki baar oranlarn, belirgin kst ve sorumluluklarn aklamaldr. Paylam oranlar, kontratlar ve retimdeki devlet hakk belirtilmelidir. irketin anlamazl nasl zeceini ve bir zme ulamann ne kadar sreceini ierecek ekilde maden yata zerindeki haklarla ilgili herhangi bir iddia ya da anlamazlk varsa bu tarif edilmelidir. Yabanc lkelerde yer alan maden yataklar, mlkiyet ve izin konularnda ok daha ayrntl aklama gerektirir. irketin maden zerinde olan veya olmayan haklarn ieren madeninin mlkiyet eriimi ili ilgili kstlamalar ve bu kstlamalarn irketin maden yatandaki aramasn ve madeni karmas zerinde nasl etkisi olabileceini aklamaldr. XV. retim retim maliyetlerini veya beklenen maliyetleri yaymlayan irketler, her bir birim baznda hesaplamalar ieren ve iermeyen maliyetleri aka gstermelidir. Bu, yatrmclara deiik hesaplamalar kullanan farkl firmalarn sonularn karlatrma imkn verecektir. Altn Enstits, listelenen firmalar tarafndan kullanm nerilen altn madenleri iin raporlama standard yaymlamtr. Maliyetleri de ieren retim rakamlar aklanrken belirli bir mineralin eiti baznda (rnein gm miktar, eiti olan altn miktarna dntrlmeli.) ikincil mineralin retim miktarn ve kullanlan dnm deerlerini iermelidir. Bu tarz dnmler, benzer emtialarla snrl olmaldr. rnein baz metaller ile deerli metallerin dnmnde kullanlmamaldr. rn retiminde benzer bir detayl hesap yaplmaldr. Burada ilave gelirden ziyade, maliyet azatlm ile ilgili bilgiler salanmaldr. irketler, madenin % 100ne sahip deilse kendi payna den net rakamlar ortaya koymadan, madenlerin ilenmesinden elde edilen retimin tamamn aklamaktan kanmaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 620 EK-5.5. BAIMSIZ JEOLOJ DANIMANLIK RKETNN DZENLED RNEK TEKNK RAPOR

Asmara Projesi (Hamasian Altn Yata)/ ERTRE Bamsz Danman Jeolou: Geoff Blackburn, FAusIMM, CPGeo, MMICA, FSEG, MASA. Tarih: 15 Eyll 2003 1. zet Eritredeki Asmara Projesi hakkndaki bu rapor Sunridge Gold Corp. irketinin istei zerine hazrlanmtr. Proje halihazrda Sub-Sahara Resources NL ve Africa Wide Resources Limited arasndaki bir ortak giriimin konusudur. Sunridge, proje zerinde aratrma faaliyetlerine balamak ve dolaysyla bir ounluk pay kazanmaya balamak iin yakn zamanda bir Niyet Mektubu imzalamtr. Sub-Sahara, gayrimenkul ve proje sahasn dzenleyen bir uygulamay gz nnde bulundurarak ok miktarda bilgi temin etmitir. Bu bilgiler, yksek deer biilen Debarwa Bakr/Altn yatana ve gemi birka yl boyunca dier irketler tarafndan aratrlm dier sahalara referanslar da ierir. Asmara Projesi mkemmel jeolojik potansiyele sahip bir alan kapsar ve bu tarihe kadar yaplm olan i, baz esaslarn yeni hedeflerini ana hatlaryla belirtmekte ok baarl olmutur. Buna kar, Eritre gibi bir nc dnya lkesinde kaynak aratrmas yrtme, politik veya farkl, riski hesaba katlmaldr. Ben bu riskleri hesaba kattm ve bana gre lisansn mkemmel jeolojisi, politik riskler gibi var olabilecek dier riskleri byk bir oranda telafi ediyor. Debarwa projesinde Sub-Sahara tarafndan salanan en son elmas sondaj sonular arazinin potansiyelini vurguluyor ve bana gre, eitli aramalara ayrlan giderler bundan sonra madencilik projelerine kayacak. Blgesel program daha ileri kalite hedefleri oluturmak iin yeterince etkili ve projenin genel potansiyeli ok pozitif. 2. Giri ve Grev Talimat Bu rapor, Kuzey Dou Afrika konumlu bir bamsz lke olan Eritrenin Prekambriyeninin altn ynnden zengin Volkanojenik Masif Slfr (VMS) cevheri yataklarna sahip olma potansiyeli hakkndaki benim ak profesyonel fikrimi temsil eder. Ayrca rapor, u aralar tartlan her arazinin VMS ve altn potansiyelleriyle ilgilendikleri iin, Sub-Sahara Resources NL (Sub-Sahara) aratrma arazilerinin -toplu olarak Asmara Projesinin- imdiye kadar iinde olduu esaslar hakkndaki ak mtalaam da temsil eder. Bu raporda ele alnan her arazi dier emtialar iin ilave aratrma potansiyeline sahip olabilir, fakat bu boyut genel olarak dikkate alnmamtr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 621 Bu raporda ele alnan jeolojik ve dier teknik veriler, birok profesyonelin uzun bir zaman periyotu almasnn sonucudur. Bu almann bir blm yaynland ve geleneksel kaynaklardan elde edilebilir. Dier raporlar belirli alanlarda gerekletirilen aratrma almalarnn sonucu olarak derlendi ve bu raporlar bilahare Eritre Enerji Bakanl, Madenler ve Su Kaynaklar (Maden Bakanl) blmne, Eritredeki madencilik gayrimenkullerinin tanzimiyle ilgili rapor etme artlar altnda arz edildi. Bu Bamsz Jeologlar Raporunu derlemek iin kullanlan raporlar ve yaynlar, raporun sonundaki e 21 (Referanslar) blmnde listelenmitir. Yine de, varlan sonularn ve fikirlerin ifade edildii yerler bana aittir. Sunridge Gold Corp. irketinin (Sunridge) istei zerine, ben (Geoff Blackburn) SubSahara Resources NL (Sub-Sahara) ve Africa Wide Resources Limited irketlerinin hissedar olduu, Eritrede bulunan Asmara Projesinin jeolojik zelliklerini ve maden beklentisini -esas olarak altn ve bakr- aklayan bu Bamsz Jeolojik Raporu hazrladm. Eritrede bulunan Asmara Projesi halihazrda 80:20 orannda Sub-Sahara Resources (Eritre) Limited (Avustralya Menkul Kymetler Borsasna kote bir irket olan Sub-Sahara Resources NLnin yzde yz itirakidir) ve Africa Wide Resources Limited (Saint Luciada kaytl zel bir irket) irketleri tarafndan elde tutuluyor. Sub-Sahara Resources (Eritre) projenin yneticisi ve operatrdr ve Sunridge bu raporu, Sub-Sahara ve AWR ile bir Opsiyon/Farm-in anlamasn gvenceye almak amacyla gereksinim duyduu TSXin bir paras olarak grevlendirdi. Bu rapor Avustralya Menkul Kymetler Borsasnn Kotasyon Kurallarnda, ASIC Uygulama Notlar 42 & 43te ve Bamsz Uzman Raporlar iin Mineral Varlklarn ve Mineral Menkul Kymetlerin Deerlendirme ve Deerleme Ynergelerinde (Valmin Kodu) bulunan ilgili artlara gre hazrlanmtr. Bu kod Avustralya Maden ve Metalurji Kurumu yeleri zerinde balaycdr ve BC Securities Comissions Nation Instrument 43-101 (Maden projelerini kamuya aklama standard) ile uyumlu olmas iin deitirilmitir. Geoff Blackburn (Jeolog) Avustralyal bamsz bir jeoloji ve maden aratrma danmandr ve bu raporu Sub-Sahara tarafndan salanan bilgilerle hazrlamtr. Ayn zamanda ben de bu veri paketinin btnl iin makul bamsz bir tahkikat yaptm. Geoff Blackburn, Bat Avustralyadaki Curtin niversitesinden bir jeoloji lisansna sahiptir. O 1968den beri, en ok Bat Avustralyada olmak zere, srekli olarak maden aratrma endstrisinde almtr. 1974ten beri Avustralya Maden ve Metalurji Kurumunun (AIMM) tzel bir yesidir ve 3 Nisan 1986da bir Fellow ye olarak seilmitir ve 5 Nisan 2000de bir Yetkili Pratisyen Jeolog olarak seilmi ve daha fazla yetkilendirilmitir. 28 Ekim 1991de kurulduundan bu yana Madencilik Endstrisi Danmanlar Birliinin (MICA) bir yesidir. O ayn zamanda 1988den bu yana Ekonomik Jeologlar Cemiyetinin (SEG) de bir yesidir ve 28 Austos 1992de Avustralya Yazarlar Cemiyetinin bir Asil yesi olarak seilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 622 1988 ile 1991 arasnda Madencilik ve Aratrma irketleri Birliinin (AMEC) seilmi Bakanln veya Bakan Yardmcln yrtmtr. ASIC uygulama notlar 42 ve 43n ve Valmin Kodunun salad tanmlar nda bir Uzman olarak deerlendirilmesi iin ilgili deneyime ve yeterlilie sahiptir. Jeoloun veya onun ailesinin Sunridge veya Sub-Sahara irketleriyle veya bu rapora dahil olan bir maden arazisiyle veya baka bir Sunridge veya Sub-Sahara mlkyle dorudan, dolayl veya koullu hibir maddi ba yoktur ve gemiten gelen bir ba da yoktur. Jeolog, raporu tam anlamyla bamsz bir uzman olarak yazmtr. Sub-Sahara jeologa, tm materyalin kendi mlkiyetinde olduunu ve bu bilginin eksiksiz, kesin ve doru olduunu garanti eder. Sub-Sahara tarafndan salanan hibir bilginin gizli olduu ve iliikteki rapora eklenmemesi gerektii belirtilmemitir. Jeolog gayrimenkullerin durumunu dorulamamtr. Gayrimenkullerin yasal durumlar, uygun uzmanlar tarafndan derlenen ayr bir durum tespiti raporunun konusudur ve jeolog bu konular bamsz olarak dorulamamtr. Bu raporun hazrlanmas iin gerekli cretler ticari tarifelerle fiyatlandrlrken harcamalar maliyet olarak geri denir. Bu cretlerin ve harcamalarn denmesi hibir ekilde raporda ulalan sonulara bal deildir. Asmara Projesini oluturan maden arazileri Eritrededir. Bu araziler jeolog tarafndan 1994-96 arasnda farkl zamanlarda ziyaret edilip jeolojik olarak tefti edilmitir. O zamandan bu yana yaplan ii anlatan verilerin teftii, o ziyaretlerden beri arazilerin yzeylerinin ok az deitiini gsterir ve bundan dolay yeni bir ziyaretin yersiz olduu ve bu aralar Asmara Projesine yaplacak bir ziyaretin fazla bir getirisi olmayaca dnlmtr. Bu mektupla jeolog, kendi Bamsz Raporu yaynna ierdii biimde ve balamda yazma onay vermitir ve TSX ile bildirim yapmadan nce onayn ekmemitir. Jeoloun fikirleri unlardr: Sunridge irketi tatmin edici ve aka tanmlanan aratrma ve gider programlarna sahiptir. Bu programlar irketin belirtilen hedefleri gz nne alnnca makuldur ve Bu yeterli aratrma almas, btelenmi aratrmay ve gider programlarn gerekelemek iin gemite yaplmtr. Sunridge irketinin aratrma programlar iki yl iinde safhalara blnmtr ve her safha, ilerleyen safhalarda ulalan sonulara tabidir. Her aratrma programnn herhangi bir safhasndaki baar veya baarszlk, genel btenin paras olan dier programlarn ilerlemesini etkileyebilir. Deien emtia pazarlar ile birlikte bu faktrler, mevcut nceliklerin nemini deitirebilir. Sayglarmla, GEOFF BLACKBURN FAusIMM, CPGeo, MMICA, FSEG, MASA. Tarih: 15 Eyll 2003 Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 623 EK-5.6. EHR PLANLAMA BRMNN MADENCLKTE ARAZ KULLANIMI LE LGL RNEK RAPOR

PERSONEL RAPORU

Yayn Tarihi: 27 Kasm 2007

OTURUMLAR:

Planlama ve Zoning Komisyonu: 10 Aralk 2007 Yerel Planlama Ajans: 9 Ocak 2008 le dare Kurulu: 9 Ocak 2008 le dare Kurulu:

BAVURAN:

Florida Crushed Stone Company Darryl W. Johnston

DOSYA NUMARASI: CPAM 07-09 KONU: GENEL KONUM: YASAL AIKLAMA: DOSYA DURUMU: KAMU TEPKS: Yerleimden Madencilie Arazi Kullanm Haritasnn Deitirilmesi US 98 Karayolu bats, Yontz Karayolu Gneyi, CSX Demiryolu Hattnn Kuzeydousu 15. ve 16. Ksmlarn bir blm, Kasaba 22 Gney, Saha 19 Dou, Hernando lesi, FL Florida Ak duruma yapmak iin gerekli tm koullar yerine getirildi. Bu rapor tarihi itibaryla yazma alnd m? Hayr

TEKLF EDLEN PROJENN AIKLAMASI VE DEKLKLER: Teklif edilen deiiklik, Florida Crushed Stone ve Timothy D. Boysel, Jr. tarafndan dava konusu edildi ve toplamda yaklak 157 akr [ng. Dnm ls] arazinin alt ayr parseli iin, Arazi Kullanm Haritasnn Yerleimden Madencilie deitirilmesinden olumaktadr. Parseller, Arazi Kullanm Haritasnda hlihazrda gsterilen menkullere bitiiktir ve genel olarak, CSX demiryolu hattnn kuzey ve dousunda, Yontz Karayolunun gneyinde ve US 98in batsnda, Brooksville ehrinin kuzeybatsnda yer almaktadr. Tm parseller halen tarma ayrlmtr. Alt parselin boyutu bir akrdan 56,2 akra deimektedir. Bavuru sahibinin anlatmna gre, alt parselde sert ve yumuak kireta kaynaklar bulunmaktadr ve bitiikte bulunan Florida Crushed Stone Company mlk, Arazi Kullanm Haritasnda maden olarak gsterilmekte ve orada madencilik yaplmaktadr. Fazla depolama ile maden karma ilemi, alt adet parsel iin teklif edilmitir. Arazi Kullanm Haritas deiiklii onaylandnda, parsellerin mteakip bir Tarmdan Madencilie geii gerekecektir. Buna ek olarak, parseller stnde herhangi bir karma ilemi yaplmadan nce, Hernando le Ynetmelik Yasasnn 19. Blmnn (Madencilik Ynetmelii) gerekliliklerine uygun ekilde, bir Mastr Madencilik Plan Onay (MAMPA) ve Madencilik Operasyonlar Plan Onay (MOPA) gerekli olacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 624 Hernando lesi Planlama Blm GER PLAN BLGLER: Florida Crushed Stone madenleri, le iin bir istihdam kayna eklinde hizmet vererek, yerel ve Florida blgeleri alanlarnda bymeyi destekleyip bir rn sunarak (ta agregas ve imento), 70 yldan fazla sreden beri bu alanda srekli olarak almaktadr. Orta Floridada, Suwannee Kireta Formasyonu, sert kaya agregas malzemesinin ana kaynadr. Hernando lesi Brooksville Ridge, Brooksvillein kuzeybatsndaki kaya madenlerinin toplanmas sayesinde, Suwannee kiretann deerli rezervinin ounu iermektedir. Florida Eyaletinde, sadece yerde FDOT tarafndan kabul edilen derecede agrega bulunmutur. Bunlar Dade lesi, Lee lesi ve Hernando lesidir. Herhando lesinden gelen malzemenin kayna, kabul edilebilir yol yapm agregas iin blgesel bir gereksinimi karlamaktadr. Buna ek olarak, kireta, imento retiminde temel bir bileen olarak kullanlmaktadr. Alt adet parsel, 1980lerin sonundan beri, Arazi Kullanm Haritasnda ve Madencilik zonunda maden olarak gsterilen araziye dorudan bitiiktir. Arazi Kullanm Haritasnn Madencilie dntrlmesi, parceller stnde kaynaklarn bulunduu kantlandnda ve bunlarn bitiik mlklere ve kamusal tesislere etkisinin en dk dzeyde olmas durumunda ya da azaltlabilecei durumda, geen son 15 yl iin onaylanmt. Bu deiikliklerin ou, dorudan mevcut madencilik ilemlerine bitiik olan parseller iin yaplmt. ALTYAPI: Bavuru sahibi bu karma amal alt parselin ayrca eklenmesinin, karma ilemi konusunda net arta neden olmayacan belirtti. Bu parseller zerinde karma ilemi, Florida Crushed Stone mlk zerinde bulunan dier ukurlardan operasyonun nihai azaltlmas iin bir yedek olarak hizmet verecek. Bu nedenle, madenin gnlk iletimi, kamu tesislerinin kullanmnda herhangi bir arta neden olmadan, ayn deiiklik ncesi gibi olacaktr. Aada belirtilenler, sz konusu parsel iin mevcut olan kamu tesislerinin bir zetidir: Shhi Kanalizasyon: zel iletilen bir atk su artma tesisi, eer nerilen deiiklik onaylanrsa kullanlmaya devam edecek olan Gregg Maden Sahas bitiiindedir. Ek shhi kanalizasyon talebi olmayacaktr. me Suyu: zel iletilen bir kuyu sistemi, eer nerilen deiiklik onaylanrsa kullanlmaya devam edecek olan Gregg Maden Sahasndadr. Buna ek olarak, ilem tesisi iin bir su artma sistemi bulunmaktadr. Deiiklikten kaynaklanan ekilde, madencilik faaliyetinde herhangi bir art ya da ilem olmayacandan, ime suyuna olan talep deimeyecektir. Trafik Sirklasyonu: lem mevcut saha iinde yer alacandan ve Florida Crushed Stone madencilik ilemlerinin madencilik faaliyetlerinde art ya da hzlanma olmayacandan, trafik sirklasyonu zerinde hibir etkisi bulunmayacaktr. Florida Crushed Stone madencilie eriim, u an mevcut maden iletimi iin olduu gibi, CR 485 (Cobb Yolu) yoluyla olmaya devam edecektir. En son Hernando lesi MPO verileri, Cobb Yolunun u anda iletme kapasitesinin % 50si ile altn gstermektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi

Personel Raporu: CPAM-07-09

(S. Says: 544)

- 625 Drenaj: Mlk iin drenaj ilemi, yerinde tutma alanlaryla yerine getirilecektir. Potansiyel k yeri, mevcut kanal ve keltme havuzunun geniletilmesiyle yaplacaktr. Kat Atk: Hernando lesi Shhi Dzenli Depolamas, ngrlebilir gelecekte lenin ihtiyalarna hizmet vermesi bekleniyor. Sadece tesis ofislerinin almasyla vs. retilenlerin dnda ve ek madencilik alanndan olmamak zere, hibir ek kat atk, nerilen deiiklik ile retilmeyecektir. EVRE: le veri kaynaklarna gre, sz konusu mlkiyet Snf I, sulak alanlar ierir. le'nin kapsaml plannda belirtildii ekilde, LKE 6.05A (3): Snf I Sulak alanlar iinde kaldrma, deitirme veya ihlal, arazinin makul kullanmna izin veren baka fizibl ya da uygulamal alternatiflerin olmad durumda ya da stn bir kamu yararnn bulunduu durumda, izin verilebilir. Bu ilkenin uygulanmas amacyla, stn bir kamu yarar gzetilir: geni apta halka hizmet vermesi gerekmeyen kamu otoyollar ya da aksi durumda kara ile evrili olan mlke eriim salamak iin gerekli olan otoyollar ierir; kamu sal projelerinin geni apta halka hizmet gtrmesi gerekir; Herhando lesi halknn saln, gvenliini ya da genel anlamda refahn korumak iin gerekli olan projeler iin. Snf 1 Sulak Alanlarn korunmas, srdrlmesi ve srdrlebilir deerlilii, bu sulak alanlarn nerilen tm deiiklikleri, modifikasyonlar ya da kaldrlmalarnn gzden geirilmesi iin temeli ve ana hedefi olacaktr. Bavuru sahibi, mlk zerindeki mevcut sulak alanlarn imdiki snflandrmasn belirleyecektir. Bu belirleme, profesyonel bir Sulak Alan Bilimcisi tarafndan yerine getirilmeli ve madencilik konusunda zoning ncesinde gzde geirme iin, lenin planlama blmne sunulmaldr. Kapsaml bir vahi yaam aratrmas, mlk zerinde bulunan kayda geirilmi trleri belirlemek zere, madencilik konusunda zoning ncesinde yerine getirilecektir. Alanda bulunan kayda geirilmi trler, saha deiiklikleri ncesinde, Florida Balk ve Vahi Yaam Koruma Komisyonu (FWC) iznine gerek duyabilir. Dileke sahibi bu nedenle, gereken tm FWC ynetmeliklerine uymak zorundadr. KONULARIN GRLMES: nemli grme, istenen deiikliin nerilen bir deiiklik olarak nakledilip nakledilmedii konusunda kkl bir deerlendirmeye gerek duyar. Belirleme, tutarlla, arazi kullanm uyumluluuna, yer alt suyuna ve evre etkilerine ve mali etkilere gre olmaldr. tutarllk, uyarlanan Kapsaml Plan iin, genel ynelimi salayan Hedeflere, Amalara ve lkelere kar llr. Tutarllk ayrca, Blm 163 F.S. ve Kural 9J-5 FAC gerekliliklerine kar da llr. Uyumluluk, evreleyen arazinin kullanmna ve evresel koullara gre belirlenir.

TUTARLILIK VE UYUMLULUK: A. Plan Tutarll

Talep edilen deiiklik, aadakilerle ilgili olarak, Hernando lesi Kapsaml Plannn genel ynelimini ileri gtrr: Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 626 Maden Maddesi Blm 2 AMA 1.10B: MADEN KATEGORSNN HEPS VE KELNEM OLAN N, EKOLOJK ZELLKLER VE DOAL KAYNAKLARI, KAYNAK IKARMA LEMNN TERS ETKLERNDEN KORUMAK. LKE 1.10B (1): Arazi Kullanm Haritas stnde maden kategorisine arazi eklemek iin kapsaml plan deiiklik sreci boyunca, nerilen arazi kullanm kategorisi deiikliinin uygunluunu belirlemek zere, sz konusu parselde bir evre incelemesi yerine getirilmelidir. Bu inceleme toprak haritalarn, takn yata haritalarn, Florida Arazi Kullanm Kapsam ve Snflandrma Sistemi (FLUCCS) verilerini, Florida Doal Alanlar Envanteri (FNAI) saha meydana gelme dosyalarn, Florida Balk ve Vahi Yaam Koruma Komisyonu Stratejik Habitat Saklama Alan ve Kayda Geirilmi Trler iin ncelikli Sulak Alanlar ve hava fotoraflar dhil olmak ve bunlarla snrlanmamak zere, mevcut verileri kullanacaktr. Buna ek olarak, parselde, herhangi bir evresel zelliini var olup olmad ve geniletildiini belirlemek zere yaya olarak aratrma yaplacaktr. LKE 1.10 B(2):Bir evre Deerlendirmesi, madencilik izin srecinin bir paras eklinde yerine getirilecek ve deerlendirilecektir. LKE 1.10 B(3): Kaynak karm, tehdit edilen ve tehlike altnda olan trlerin deerli poplasyonunu destekledii bilinen habitat alanlarnda yaplamayacaktr. LKE 1.10 B(4): Kaynak karmna, geri kazanlmas mmkn olmayan nehirler, dereler, gller ya da membalar gibi yerlerde izin verilmeyecektir. Buna ek olarak, kaynak karmna, nehirler, dereler, gller ya da membalarn blgesel olarak nemli olduu sulak alanlarda karlmasna izin verilmeyecektir. Geri kazanm, maden karma ncesinde mevcut bulunan ekosistemin trnn, doasnn ve ilevinin geri kazanlmas eklinde tanmlanr. LKE 1.10 B(5): Kaynak karm, zayflatma ve geri kazanmn baarlamad dier etkilenen alanlarn sulak alanlar (yukardaki lke 1.10B(4)de belirtilenin dnda), takn yataklar ve zel nem derecesindeki trlerin habitatlar olarak tanmland yerde, dier etkilenen yerler eklinde yetkilendirilmez. Sz konusu hafifletme gereklilikleri, su ynetim yeri, evre Koruma Bakanl ve Florida Balk ve Vahi Yaam Koruma Komisyonunun hafifletme gereklilikleri ile tutarl olmaldr. Koruma Maddesi Blm 10 HEDEF 6.06 : MNERAL KAYNAKLARINI, KORUMA, UYGUN EKLDE KULLANIM. TOPRAI VE AALARI

AMA 6.06 A: HERNANDO LES ERSNDEK NEML SERT KRETAI REZERVLERNE ULAILABLRL KORUMA LKE 6.06 A(1):Ekonomik olarak fizibl sert kireta kaynaklarnn haritalanmas. LKE 6.06 A(2): lke 6.06.A (1)de tanmlanan alanlarda, dier youn toprak kullanmna izin verilmeden nce sert kireta rezervlerinin deerlendirilmesi gerekir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 627 Ekonomik Geliim Blm 14 AMA 10.01 A: MEVCUT LER DESTEKLEYEREK VE YARDIMCI OLARAK VE HEDEFLENEN YEN LER OLUTURARAK EKONOMK GELM TEVK EDN. LKE 10.01 A(4): nde gelen sanayiler, yerel ekonomi iin yaamsal derecede nemlidir ve lke 10.01F(1) tarafndan gerek duyulan ekonomik gstergelerin kullanm yoluyla izlenir. Madencilik azalrsa, le, temel sanayi kollarn canlandrmak ve kalc yapmak iin kendi ekonomik geliimini kullanmak zere strateji gelitirir. Arazi Kullanm Haritas Haritalama Kriterleri ve zin Verilen Arazi, Kullanmlar- Blm D: MADENCLK Haritalama ltleri. Bu snflandrma, 7 Haziran 1989 itibaryla mevcut olan madencilik blgesi zelliklerinin d snrlar ierisinde ve 7 Haziran 1989 tarihinden sonra madencilik arazisi kullanm iin kapsaml plan deiiklii onay alan arazilerden, S.R.50nin kuzey tarafndan olumaktadr. En fazla Zemin Alan Oran 1 olacaktr. Ama: ou mesken alanndaki etkinin en dk dzeyde bulunduu mineral kaynaklarnn karlmasna izin vermek. Arazi Kullanm zni Verilir. Madencilik ve yardmc madencilik faaliyetleri ve tarm. B. Yasal Durum ve Kurallarla Tutarllk Talep edilen deiiklik, Blm 163 F.S. ve Kural 9J-5 F.A.C. ile tutarldr. C. Uyumluluk Alt parsele ilikin olarak talep edilen deiiklikler erevesinde mmkn klnan arazi kullanmlar, gelimemi ve tayin edilmi batya uzanan komu madencilik alanlar ile uyumludur. US 98 bat kenarnda, teklif edilen B ve C parsellerinin dousuna paralel olarak ticaret ve ikamet amal kullanmlar sz konusudur. Sz konusu kullanmlara ilikin olumsuz etkilerin hafifletilmesi iin gerekli koruma salanmaldr. laveten Yontz Yolunun ve US 98in gneybat kesinde, yzlerce ok aileli birimler iin ana imar planl bir parsel yer almaktadr. Bu alan, dorudan parselin kuzeyinde uzanmaktadr. Onaylanan bu arazi kullanm iin yrtlecek madencilik faaliyetlerinin douraca olumsuz etkilere kar yeterli koruma salanmaldr. Madencilik iin gerekli izinlerle balantl koruma salanabilir. Yukarda evre blmnde ifade edildii zere, madencilik almalarnn balangcndan nce teklif edilen deiiklik alan iin sulak alan ve doal alan hususlarnn da ele alnmas gerekecektir. Bu raporda daha nce akland zere, teklif edilen parseller zerinde madencilik faaliyetlerinin balangc, Eyalet Kanunu Blm 19 uyarnca parselin madencilik almas iin yeniden imarn ve madencilik ana plannn onaylanmasn ve faaliyet iznini gerektirecektir. Uyumluluun ne ekilde ele alnacana ilikin detaylar, onay srecindeki sonraki aamalara tabidir. Gelecek Arazi Kullanm aamasnda, uyumluluk ve evre etkileri, bavuru sahibinin yukarda ifade edilen maddelere deinmesi ve kabul etmesi yoluyla ortaya konulabilir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 628 PERSONEL BULGULARI: Sunulan deiikliin, kabul edilen Kapsaml Planda yer alan nemli Hedefler, Amalar ve lkelerle uyumlu olduu grlmektedir. Tespit edilmi olan maden kaynaklarndan yararlanma hedefi gtmektedir ve madencilik faaliyetleri iin onaylanm olan araziye komu arazi eklenmesi yoluyla kaynaklardan etkin yararlanlmas hususunu ortaya koymaktadr. Kamu tesislerine ilave talep sunulmakszn lede srdrlen faaliyete devam edilmektedir. Son olarak, Hernando lesinde uzun sredir devam etmekte olan faaliyet geniletilmektedir; bu, yerel ekonominin nemli bileeninin srdrlmesine yardmc olacaktr. Mlk zerinde maden karma faaliyetlerinin balamas ncesinde, onay srecinde ana ilave aama yrtleceinden (imar, ana madencilik plan, madencilik faaliyeti izni), detayl uyumluluk hususlarn ou, bu deerlendirmeler esnasnda ele alnacaktr. Bu aamada, detaylarn sonraki deerlendirmeleri ile beraber yeterli uyumluluk ortaya konulmutur. PERSONEL TAVSYELER: Planlama & mar Komisyonunun teklif edilen Kapsaml Plan Deiiklii Florida Crushed Stone taslan deerlendirmesi ve gz nnde bulundurmas, kamu yorumlarn kabul etmesi ve Yerel Planlama Kuruluuna (LPA) ve le Temsilciler Kuruluna kabul edilmi olan Kapsaml le Planna ilikin talep edilen deiikliklerin deerlendirme talebi ile beraber Florida Topluluk leri Bakanlna ve ilgili deerlendirme kurulularna bildirilmesi tavsiye edilmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 629 -

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 630 EK-5.7. RNEK BR PROJENN TEKNK RAPORU

PLATMINLIMITEDMPHAHLELEPROJESLIMPOPOEYALET,GNEYAFRKATEKNKRAPORUVE DEERLEMEBELGES
DERLEYENLER: YETKL:

F. HARPER B. Sc. Hons (Jeoloji) Pr Sci Nat, MGSSA MNERAL ENDSTRS DANIMANI

A.N. CLAY M. Sc. (Jeoloji), M. Sc. (Maden Mhendisi), Dip. Bus. M. M. Ins. D., AAPG, MCIMMP YNETM MDR

D.R. DE WIT Pr Tech Eng, B Tech (Kimya Mhendisi) MAP (WBS), MSAIMM, MIASSAP, MAusIMM KURUMSAL MNERAL DANIMANI

Referans Nihai rapor Geerlilik tarihi

D584R Mphahlele 17 Nisan 2009 2 ubat 2009

DAR ZET

Platmin Limited (Platmin) direktrleri, Venmyn Rand (Pty) Ltd (Venmyn) tarafndan Gney Afrika Limpopo Eyaletinde Mphahlele gelitirme projesi (Mphalele projesi) hakknda bamsz Teknik Rapor ve Deerleme Belgesi (Teknik Rapor) hazrlanmasna ilikin bir talep sunmulardr. Platmin, hem Toronto Menkul Kymetler Borsasnda (TSX) hem de Londra Menkul Kymetler Borsasnda (LSE) listelenen bir maden arama ve gelitirme irketidir. Teknik Rapor, Platminin JSE Limited (JSE) erevesinde yer almas teklifini destekleyen dokmantasyonun bir parasn oluturmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 631 Teknik Rapor, 43-101 Kanada Ulusal Belgesi Maden Projeleri fa Standartlar, Gney Afrika Maden Kaynak Kanunu (SAMREC) ve Maden Varlk Deerlemesi Raporlamas Gney Afrika Kanunu (SAMVAL) hkmleri uyarnca hazrlanmtr. Platmin arama ve gelitirme almalar, platin grup bileenleri (PGEler) odakldr ve irket, yksek kaliteli PGE projelerinin gelien boru hatt ile bamsz PGE reticisi olma amacna ynelik olarak konumlandrlm olup deneyimli ve teknik bir ekip almalara hazrdr. Platminin be ana projesi, Pilanesberg Platin Madeni (PPM), Mphahlele, Grootboom, Loskop ve Dier Platmin Arama Projeleridir ve bunlarn tm, Gney Afrikada PGE-rich Bushveld Kompleksinde srdrlmektedir. Mlk ve Lokasyon Mphahlele projesi, Gney Afrikann Limpopo Eyaletinde BC Dou Kolunun kuzey blmnde yer alan, 11.725 hektarlk (ha) Locatie van MPhatlele 457KS (Mphatlele) sahasn ieren bir PGE gelitirme projesidir. Proje, Polokwane (Limpopo Eyaletinin ba kenti) ilesinin +/- 50 km gneyinde yer almaktadr. Mlkiyet Eyll 2006 tarihinde saha btn iin Son Dzenlemelerle Uyumlu Arama Hakk (LP 30/5/1/1/2/905 CPR) alnmtr. Kasm 2002de haklar, Tameng Mining&Exploration (Pty) Ltde (Tameng) verilmitir. Platminin bu irketteki pay % 54.29dur. Yeni Dzenlemeye Tabi Madencilik Hakk konusunda 12 Aralk 2007de Maden ve Enerji Bakanlna (DME) bavuruda bulunulmutur (LP 30/5/1/2/2/87). lgili bavuru, 20 Aralk 2007de kabul edilmitir ve Yeni Dzenlemeye Tabi Madencilik Hakk henz verilmemi olmasna ramen, Platmine, olas evresel ykmllkler hakknda mali hkm dzenleme ykmll verilmitir. Jeoloji ve Mineralizasyon Mphahlele birikintisi, dou bat ynnde, Dou BC kolunun kuzey ksmnda yer almakta olup dnyadaki en geni tabakal volkanik kompleksi (67.000 km2) olup ve en geni PGE, kromium (Cr) ve vanadyum (V) birikintilerini iermektedir. Proterozoik (2.06Ga ila 2.058Ga) BC, ultramafik ve mafik kayalardan oluan aa Rustenburg Katmanl Yapsndan, Lebowa Granit Yapsndan (LGS) ve Rashoop Granofir Yapsndan (RGS) olumaktadr. PGE mineralizasyonu, UG2 Kromitit Tabakasnda (UG2) ve RLS st Kritik Blgesinde uzanan Merensky Resifinde ortaya kmaktadr. Ana Blge kayalar ve Kritik Blgenin st ksmlar, Mphahlele projesinin temelini oluturmaktadr. Dou Kolunun ana yapsal kontrol noktalar, Mphahlele projesinden geen Wonderkop ve Dwarsrand faylardr. Lebowa Platin Maden blgesinde yer alan projenin dou ksmnda (daha nce ATOK olarak bilinen), volkanik stratigrafi, yzeysel olup kuzeybat ynnde uzanmaktadr. Fay blgesinin batsnda, Kritik Blge, doubat ynnde uzanmaktadr ve Mphahlele projesinde yaklak olarak 51 d gstermektedir, hlihazrda Lonmin Platinium Limpopo operasyonlar olarak bilinen nceki SouthernEra Resources Limited (SouthernEra) Messina Madeninde 20 km bat ynnde dikey saylabilecek bir ykselme gstermektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 632 Minerallemi Merensky Resifi ve UG2, ekonomik PGE ve esas maden miktar ieren magmatik birikintilerdir. BC boyunca, resifler yzlerce metrekarelik alanda yatay olarak uzanan yass yaplardr; sreklilikleri yllar sren arama ve madencilik almalar sonucunda ortaya konulmu olan yaygn maden kaynaklar oluturmaktadrlar. Mphahalele projesinde, hem Merensky Resifi hem de UG2, yaklak olarak 070 azimut ynnde uzanan ve gney-gneydou ynnde ortalama 51 d gsteren yuka yapsna sahiptir. 7.9 km zerinde genilie sahiptir; Merensky Resifi ve UG2 resif genilii 1 m ve 4 m arasndadr; resif boluu, ortalama 115 m geniliktedir. UG2, yaklak olarak 1.2 m kalnlnda kromit tabakasdr ve Dou Kolunun kuzey sahasnda, slfr bakmndan zengin olmas ile dier blgelerden ayrlmaktadr. Tipik olarak mineralizasyon, tabakann alt ksmnda zirveye ulamaktadr ve 4E seviyesi ile slfr ierii balantldr. Mernsky Resifi, tipik olarak 3 m ila 6 m kalnlnda piroksenit tabakasdr; mineralizasyon, en st piroksenit noktasnda yaylmtr. Mphahlele projesinde Merensky Resifi, ayr cephe iermektedir ve proje alann merkezi blgelerinde birok harzburjit girintilerine rastlanmaktadr; bu blgede Merensky resifinin elverisiz olmasna yol aan incelme, bu durumdan kaynaklanmaktadr. Fay ve ukurlar gibi resif engelleri, sondaj karotlarnda ayrt edilmektedir. Arama Konsepti Platmin tarafndan son be yl ierisinde gerekletirilen arama almalar, aadakileri iermektedir: Saysal ykseklik modelleri oluturmak amal havadan ekilen fotoraflarla hava kkenli manyetik ve radyometrik jeofiziksel aratrmalar. Sapmalar dahil olacak ekilde toplam 71.822 mlik alanda 306 sapma ieren 220 sondaj kuyusu almas. Bu sondaj sonucunda tm minerallemi karotlarn kaydedilmesi, rneklerinin alnmas ve zmlenmesi. Arama Durumu Karotlu sondaj program, ubat 2004de balamtr ve imdiye kadar 220 sondaj kuyusu tamamlanm, kaydedilmi ve rnekleri alnmtr; rnekleri alnan tm kuyularn zmleme sonular hazrlanmtr. Gelitirme ve Operasyonlar Hlihazrda SRK Danman Mhendisleri ve Bilim adamlar (SRK) tarafndan Mphahlele projesi zerinde nihai fizibilite almas (DFS) yrtlmektedir ve ngrlen tamamlanma tarihi, 2009 ylnn ikinci eyreidir. 2007 ylnn son eyreinde n fizibilite almas (PFS), nihai taslak aamasna getirilmitir; bu aamada, Platmin tarafndan Mphahlele projesi hakknda DFS balangc karar alnmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 633 PFS iin uzmanlarca ngrlen gerekliliklerinin etraflca ele alnmas iin, SRK tarafndan aada zetlendii ekilde bir danman mhendis firmalar birlii oluturulmutur. SRL, almaya ynelik genel veri karlatrma almasn stlenmitir ve sonular aada ele alnan alma raporunu derlemitir.

FAALYET Kullanm hakk ve Boynton izni Jeoloji Hidrojeoloji Metalurji leme Atk ve kaya ynlar tasarm evresel hususlar Su tedariki ilik gereklilikleri

SORUMLU RKET Boynton Investments SRK ile birlikte Tameng Africa Geo-Environmental Services Boynton Investments Mineral Development Services/DRA Epoch Resources Metago Environmental Engineers Boynton Investments SRK ile Services SRK ile Services birlikte Mineral Development

Sermaye ve iletme maliyetleri

birlikte

Mineral

Development

Bamsz Deerlendirme (SV T1.1) Minxon (Pty) Ltd (Minxcon), Mphahlele projesi hakknda srdrlen Bamsz Deerlemeyi tamamlad. Deerleme, Maden Varlklar Deerlemeleri hakknda SAMVAL Kanununda ngrlen raporlama ve deerlendirme kriterleri uyarnca derlenmitir (2008). Deerlemenin yrrlk tarihi, 2 ubat 2009dur. Minxcon, Mphahlele projesi deerlemesinde pazar ve maliyet yaklamndan yararlanmtr. Minxconun pazar yaklamndan yararlanmas, bilirkiinin maliyet yaklam sonularndan ok pazar yaklam sonularna yneltmitir. Ayrca Mphahkeke projesi DFSi tamamlanmak zeredir; bundan dolay, maliyet yaklam, proje deerlemesi hakknda daha az geerlidir. Sonu olarak, Mphalele projesi deerine ilikin nihai gr, aada belirtilen ekilde pazar yaklamna dayaldr:

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 634 Srasyla ZAR971.514m ve ZAR794.588M daha yksek ve daha dk deerleme aral; ve ZAR883.794Mlik adil deer. Platmine Mpahalele projesinde verilecek pay % 54.3 olduundan, Platmine Mpahalele projesinde verilecek adil deer, yalnzca ZAR479.900mdir. Sonular ve Tavsiyeler Mphahlele projesi, Dou BC Kolunun ana blmnde yer almaktadr; bu sahada, eitli irketler, Merensky Resifi ve UG2 aramalar yapmakta, maden almalar gerekletirmektedirler. Yeni Dzenlemeye Tabi Arama Hakk erevesindeki yasal kullanm hakk aktr. Yeni Dzenlemeye Tabi Madencilik Hakk uygulamas, kabul edilmitir ve ksa sre ierisinde onaylanmas beklenmektedir. Jeolojik olarak, Mphahlele projesi madencilik asndan uygundur; minerallemi resifler sreklidir (Merensky Resifinin harzburjit girintisi ierdii merkez blge dnda) ve 50 ila 55 nispeten dik bir ekilde d gstermektedir ve 115 mlik taban duvar ve tavan ta ile ayrlmaktadr. Mphahlele projesi arama yaklam, sistematiktir ve mineralizasyon tipine uygundur ve sondaj kuyusu bilgileri ve veritaban, gvenilirdir. Jeolojik bilgilerin nitelii ve nicelii, hem Merensky Resifinde hem de UG2de Tespit Edilen ve karlan Maden Kaynaklarnn ortaya konulmas asndan yeterlidir. Toplamda (Merensky Resifi ve UG2), 7.81Moz metal ierik iin 4.91 g/tde 49.5Mtlik 6 E Maden Kayna tespit edilmitir; bunun 4.24Mozu Platmin iin geerlidir. karlan 6E Maden Kayna, 10.04Moz metal ierik iin 4.34g/t 5PGE+Auda 71.9Mtdir. Takdir edilen Maden Kaynaklar, hlihazrda yrtlmekte olan DFSyi destekleyecek nitelik ve niceliktedir. Merensky Resifi ve UG2, iki resif arasnda yer alacak olan ini sistemi kullanlarak kazlacaktr. Dou ve bat inilerinde, ift varil sistemi kullanlacaktr ve merkezi inite, tek tnel sisteminden yararlanlacaktr. PFSde, iki maden retimi durumu incelenmitir; Temel Durum (karlan Merensky Kayna dnda), ve Geniletilmi Durum (karlan Merensky Resifi dahil). Temel ve Geniletilmi Durumlar iin retim oranlar, srasyla 200ktpm ve 240ktpmdir; srasyla % 28 ve % 42. Meresky Resifi ise % 72 ve % 58 UG2den olumaktadr. Her iki resifteki maden almalar, ayn anda balayacaktr ve madenin operasyonu (rom), konsantratre beslenecektir. Temel Durumda, 21 yllk maden mr iin (LoM), 3.81g/t 4E seviyesinde toplamda 31.9Mt (7.8Mt Merensky Resifi art 24.1Mt UG2) maden almas yaplmaktadr. Geniletilmi Durumda, elde edilen rakamlar, 3.45g/t 4Ede 21 yllk LoM iin 18.9 Mt Merensky Resifi ve 24.1Mt UG2dir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 635 Mineralizasyon, iyileme engellenmeksizin Merensky Resifinin ve UG2ye karma oranlarda tek bir tesisten mdahale edilmesine olanak tanmaktadr ve genel sre devresinin daha sert, temizleyici ve yeniden temizleyici hcreler yoluyla flotasyon (MF2) ile iki aamal frezleme gerektirmesi olasdr. Frezleme ve flotasyon devresinin tm karma oranlar iin gerekli olan retimin salanmas iin, imalathanenin 100 % Merensky Resifi uygulamas yapacak ekilde dzenlenmesi gerekirken, flotasyon tesisinin 100 % UG2 uygulamas yapacak boyutta dzenlenmesi gerekmektedir. Minxcon, yksek aralk ZAR971.514M ve dk aralk ZAR794.588M olacak ekilde toplamda ZAR883.794m Mphahlele proje adil deeri iermektedir. Platminin Mphahlele projesi pay % 54.3 olduu iin, Mphahlele projesi iin Platmine atfedilecek adil deer, sadece ZAR479.900mdir. Mphahlele ve Grootboom projeleri, geliim asndan, Platmin projelerinin PPMinin ardndan ikinci sradadr; hlihazrda DFSler her ikisinde tamamlanmaktadr. UYARI VE RSKLER Bu Teknik Rapor, Venmyn tarafndan hazrlanmtr. Venmyn raporun hazrlanmasnda, dardan salanan iletme yntemleri ve beklentiler hakkndaki bilgilerden yararlanmtr. Venymyn, mmkn olduunda, SAMREC ve SAMVAL Kanunlar ile JSE Liste Gerekliliklerine uyumun gerektirdii tm esas hususlar hakknda gerekli aratrmann yaplmasnn ardndan bu bilgileri bamsz kaynaklardan dorulamtr. Venmyn, dorulanamamasna ramen gvenilir kaynaklardan alnm olduu kabul edilen genel bilgilerden yararlanmtr. Venmyn ve direktrleri, bu raporda sunulan bilgilerin kullanmndan kaynaklanan kayplar hakknda herhangi bir ykmllk kabul etmemektedirler. LETME RSKLER Madencilik ve maden arama, gelitirme ve retim sektr, yaps itibariyle nemli iletme riskleri iermektedir. Sektr, dier hususlara ilaveten baarl arama programlar ve yetkin ynetime dayanmaktadr. Krllk ve varlk deerleri, iletme koullar ve teknik hususlarda ngrlmeyen deiikliklerden etkilenebilir. SYAS VE EKONOMK RSK Siyasi ve endstriyel engeller, dviz dalgalanmalar, emtia fiyatlar ve faiz oranlar gibi faktrler, gelecek operasyonlar zerinde etkili olabilir ve olas gelir dalgalar da sz konusu faktrlerden etkilenebilir. Bu faktrlerin ounluu, Platminin ve dier tesisin kontrol dndadr ve kontrol dnda olacaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 636 NDEKLER 1. GR (NI 4, SR T1.1, T1.2&T11, T5.4 SV T1.2, T1.11&T1.13) 2. DER UZMANLARDAN YARARLANMA (NI 5, SR T11, SV T1.11&T1.13) 3. MLK TANIMI VE LOKASYON (NI 6, SR T1.5, T1.7, T3.9&T5.6, SV T1.3) 3.1 Lokasyon, Saha ve Dier zellikler 3.2 Mlk Tanm ve Kullanm Hakk Onay 3.3 Dzenleyenin Unvan ve Kullanm Hakk 3.4 nemli Szlemeler 3.5 evresel Hususlar 3.6 Yasal ereve 3.7 Kullanm Bedelleri, cretler ve Vergiler 3.8 Hak Talepleri, rtifak Haklar ve Lisanslar 3.9 Mevcut Altyap 4. ERLEBLRLK, KLM, YEREL KAYNAKLAR VE FZK CORAFYA 4.1 Yer, Nfus ve Eriim 4.2 klim, Bitki rts ve Fiziki Corafya 4.3 Altyap ve Yerel Kaynaklar 5. GEM (NI 8, SR T1.&T8, SV T1.4) 6. JEOLOJK ORTAM (NI 9, SR T2.3, T4.1&T8, SV T1.5) 6.1 Blgesel Corafya 6.2 Yerel ve Mlki Corafya 7. BRKNT TR VE MNERALZASYON (NI 10-11, SR T2.3&T4.1, SV T1.5) 8. ARAMA (NI 12, SR T2.1, T2.3&T8) 9. SONDAJ (N1 13, SR T2.1, T2.2 T2.3, T3.1&T3.2) 10. RNEKLEME VE YAKLAIM (N1 14, SR T2.1, T3.1, T3.2, T3.3, T3.4&T4.2) 11. RNEK HAZIRLAMA, ANALZLER VE GVENL (NI 15, SR T2.4, T3.2, T3.3, T3.4&T4.2) Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 637 12. VER ONAYLAMA (NI 16, SR T2.1, T3.2, T3.4&T9) 13. KOMU MLKLER (NI 17, SR T1.5) 14. MNERAL LEME VE METALRJ TESTLER (NI 18, SR T3.2, T5.5&T5.6) 14.1 zet 14.2 Giri 14.3 Test almas Yorumlama ve Tesis Devre Seimi 15. MNERAL KAYNAK TAKDRLER (NI 19, SR T2.3, T2.4, T4.1, T4.2, T5.4, T5.7, T7&T8, SV T1.6) 15.1 UG2 Mineral Kaynak Takdiri 15.2 Merensky Resifi Maden Kaynak Takdiri 15.3 Maden Kaynak Takdirleri 16. GELM ZELLKLER HAKKINDA LAVE GEREKLLKLER VE RETM ZELLKLER (NI 25, SR T5.1 T5.8, T6, T10&T11) 16.1 Madencilik 16.2 Enerji ve Su Gereklilikleri 16.3 Pazar Deerlendirmesi (SV T1.18) 16.4 nemli Szlemeler 16.5 evresel Hususlar 16.6 Yasal ereve 16.7 Kullanm Bedelleri, cretler ve Vergiler 16.8 Sermaye ve letme Maliyeti Takdirleri 16.9 Gemi ve Gelecek Arama Giderleri 16.10 Ekonomik Analizi (SV T1.1-1.2, 1.7&1.19) 16.11 Risk Analizi (SR T6) 17. YORUM VE SONULAR (NI 21) 18. TAVSYELER (NI 22) 19. REFERANSLAR (NI 23, SV T1.11) Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 638 TABLO LSTES Tablo 1: Kaynak Dokmantasyon Tablo 2: Dier Uzmanlardan Yararlanma Tablo 3: Yasal Hususlar ve Kullanm Hakk Tablo 4: Deitirilmi Arama Hakknn nemli Maddeleri Tablo 5: Gemi Mlkiyet zeti Tablo 6: Gemi Maden Kaynak Raporu Tablo 7: Rustenburg Katmanl Saha Stratigrafik Blmleri Tablo 8: Teklif Edilen Balang Bloklarnn Sondaj Sonular Tablo 9: Engebeli Arazi yiletirmeleri Tablo 10: Kompozit Kalma Sreleri Tablo 11: zet Ekim 2008 Mphalele Maden Kayna Raporu (SRK 2008) Tablo 12: Mphalele Olas Etkileri Tablo 13: Mphalele Projesi iin Takdir Edilen Toplam Sermaye Maliyetleri Tablo 14: Gemi Arama Giderleri zeti Tablo 15: Gelecek Arama Giderleri Tablo 16: Maden Proje Deerlemesi iin Kabul Edilir Yntemler Tablo 17: Platin Endstrisi Deerleme Parametresi Matrisi Tablo 18: PEM arpanlar Tablo 19: Mphalele Projesi Deerlemesinde Deiim Parametreleri Tablo 20: Mphalele iin zet Pazar Yaklam Deerlemesi (Riskli durumlar hakknda geerli deildir) Tablo 21: Mphalele iin zet Pazar Yaklam Deerlemesi (Riskli durumlar hakknda geerlidir) Tablo 22: Mphalele iin zet Maliyet Yaklam Deerlemesi Tablo 23: Deerleme Girdi Parametreleri (Karlatrmal Deerleme Yntemi) Tablo 24: Be Platmin Projesi iin Konsolide Maden Kayna Raporu ve Platmin Yklenilebilir Maden Kayna zeti Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 639 EKL LSTES ekil 1: Platmin Kurumsal Yaps ekil 2: Platmin Platin Projelerinin Blgesel Yeri ekil 3: Mphalele Projesinin BC Dou Kolundaki Yeri ekil 4: Mphalele Lisans Kapsam, Mevcut Altyap ve Teklif Edilen Madencilik Altyaps Dzeni ekil 5: ekil 6: BC Dou Kolunun Blgesel Jeolojisi ekil 7: Mphalele Yerel Jeolojisi, Yaps ve Stratigrafisi ekil 8: Mphalele Arama almalar ekil 9: Mphalele 3D Modeli ve Kesiti ekil 10: Merensky Resifi ve UG2 Seviye Dalm Profilleri ekil 11: Mphalele iin Teklif Edilen ematik Sre Ak izelgesi ekil 12: Mphalele Maden Kayna Bloklar ekil 13: Teklif Edilen Madencilik Altyaps ekil 14: Alt Seviye Ak Kaz Madencilik Yntemi ekil 15: Uluslar aras Raporlama Kanunlarnn Karlatrlmas

EK LSTES Ek 1: SAMREC Kanunu ve Kanada NI 43-101 Karlatrmas Ek 2: Yetkili Sertifikalar Ek 3: Temmuz 2008 itibariyle Sondaj Sonularnn zet Tablolar Ek 4: Terim Szl

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 640 1 GR (NI 4, SR T1.1, T1.2&T11, T5.4 SV T1.2, T1.11&T1.13) Platmin direktrleri, Gney Afrikann Limpopo eyaletinde yrtlecek olan Mphahalele projesi hakknda Venymyn tarafndan bamsz Teknik Rapor hazrlanmasna ilikin bir talep sunmulardr. Platmin, hem TSX hem de AIM dahilinde listelenen bir maden arama ve gelitirme irketidir. Teknik Rapor, Platminin JSE Limited (JSE) erevesinde yer almas teklifini destekleyen dokmantasyonun bir parasn oluturmaktadr. Sz konusu listeleme amalar, aada belirtilmektedir: irketin itibarnn arttrlmas; Platmin hisselerinin likidite ve alm satm orannn ykseltilmesi; Platmin bnyesindeki Gney Afrika mukimlerine ve kurulularna dorudan yatrm olanann tannmas; ve Platmine dier olas sermaye kaynaklarnn salanmas. Teknik Rapor, Teknik Rapor, 43-101 Kanada Ulusal Belgesi Maden Projeleri fa Standartlar, Gney Afrika Maden Kaynak Kanunu (SAMREC) ve Maden Varlk Deerlemesi Raporlamas Gney Afrika Kanunu (SAMVAL) hkmleri uyarnca hazrlanmtr. Raporun her bir blm, ilgili NI 43-101 Madde numarasn 8NI maddesi), SAMREC Kanunu Tablo 1 referans numarasn (SR T) ve SAMVAL Kanunu Tablo 1 referans numarasn (SR T) ve SAMVAL Kanunu Tablo 1 referans numarasn (SV T) iermektedir. SAMREC Kanunu ve Kanada NI 43-101 Kanunu temelinde yatan esas kriterlere Ek 1de yer verilmektedir. Platmin kurumsal yaps, ekil 1de yer almaktadr. Arama ve gelitirme abalar, be ana proje alanndaki PGElere odaklanmtr; bunlar, PPM, Grootboom, Loskop ve Dier Platmin Arama Projeleridir; bunlarn tm, Gney Afrikann PGE-rich BC sahasnda yer almaktadr. Platminin en nemli projesi, PPMdir; bu proje, hlihazrda Geliim aamasnda olup anahtar projeler ierisinde en gelimi olandr; proje erevesinde DFS 2007 esnasnda tamamlanmtr. Konsantratr tesisi inaat, 2007de balamtr ve 14 ubat 2008de Yeni Dzenlemeye Tabi Madencilik Hakknn tannmasnn ardndan madencilik operasyonlar, Nisan 2008de rt tabakasnn kaldrlmas ile balamtr. Madenin tam retim aamasnn 2009un ikinci eyreinde gerekletirilmesi planlanmaktadr. Mphahale projesi, BC Dou Kolunda bir PGE gelitirme projesidir. DFSler, 2009un ikinci eyreine kadar hem Mphahale ve Grootboom projeleri iin tamamlanacaktr. Loskop ve dier Platmin Arama Projeleri, Arama aamasndadr. Platmin, gelimi PGE arama aamasndan geliim aamasna sorunsuz bir gei yapmtr ve yksek kalitede PGE projeleri boru hatt ve hizmete hazr ynetim ve teknik ekiple bamsz PGE reticisi olma konumundadr. Venymn, Teknik Raporun dzenlenmesinde, Tablo 1de ortaya konulan dokmantasyonu deerlendirmitir ve bundan yararlanmtr; buna ilikin onaylar, bamsz danmanlardan alnmtr. Bu raporlar ileri tarihe ata teknik bilgileri Platmin tarafndan salanmtr. Teknik Raporun yrrle konma tarihi, 2 ubat 2009dur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 641 Tablo 1: Kaynak Dokmantasyonu

DOKMAN ADI Ara Ynetimin Mali Koullar ve Operasyon Sonularn Grmesi ve Analiz Etmesi Platmin Limited tarafndan srdrlen Mphahale Projesi Maden Kaynaklar Takdiri hakknda Ekim 2008de gncellenmi olan NI 43-101 Teknik Raporu 29 ubat, 2008 ile biten Yl iin Yllk Bilgi Formu

DERLEYEN REFERANS TARH NUMARASI Platmin Limited SRK 10 Ekim 2008 1 Ekim 2008 22 Mays 2008 Kasm 2007 15 Mays 2006 -

Platmin Limited SRK RSG Global

MPhatlele Platin Madeni iin n Fizibilite almas (Taslak) Platmin Limited Gney Afrika Platin Mineralleri Nitelikleri hakknda Bamsz Teknik Rapor (Cilt 1&2) Platmine ait, kamuya ak gemi ve gncel kaytlar, ve Referans Listesinde ifade edilen dokmanlar

371760 -

eitli

PLATMN KURUMSAL YAPISI

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)


Locality Withi South Afrca: Gney Afrikadaki Yeri Legend: Lejand Road: Yol Railway: Demiryolu River: Nehir Town: le Scale: lek Platnum Mines: Platin Madenleri Alkaline Complex: Alkalin Kompleksi Reserves: Rezervler Eastern Limb: Dou Kolu Western Limb: Bat Kolu Lebowa (Atok Mine): Lebowa (Atok Madeni) Kennedys Valley: Kennedys Vadisi Two Rivers Project: ki Nehir Projesi

PLATN PROJELERNN BLGEDEK YER

Trkiye Byk Millet Meclisi

- 642 -

(S. Says: 544)

- 643 Bu Rapora katk salayan yetkili kiiler (yetkili mhendis/qualified person) aada belirtilmitir: Bay Andy Clay, M. Sc. (Jeoloji) M. Sc. (Maden Mhendisi), Dip. Bus., M., Pr Sci Nat, MSAIMM, FAusIMM, FGSSA, MAIMA, m. Inst.D. , AAPG, MCIMMP; Bay Derick de Wit, Pr. Tech Eng, B. Tech (Kimya Mhendisi), M.A.P., (Wits), MSAIMM, MIASSA, MAusIMM; Bayan Fiona Harper B. Sc. Hons (Jeoloji), Pr Sci. Nat, MGSSA, ve

Venmyn Teknik Raporun tamamlanmasnda Tablo 2de sunulan harici uzmanlarn bamsz fikirlerini temel almtr. Bu rapora katks olan Yetkili Kiilerden birisi de 2 Nisan 2009da mlk zerinde zel bir tefti gerekletirmitir. Ayrca bu Teknik Raporun dayand eitli raporlarn dzenleyicisi Dr. A. Martin (SRK), mlk Austos 2007de ve Mart 2004de ziyaret etmitir. Bay A van den Marwe (RSG Global), Mart 2004de ve Ocak 2005de Mphahale projesine saha ziyareti gerekletirmitir. Bilirkii J Odendaal (Minxcon), mlk, 2004de ziyaret etmitir. Venmyn, bamsz bir danmanlk irketidir. Danmanlarnn maden ve arama irketleri iin Teknik Raporlar, teknik danmanlk ve deerleme raporlar hazrlama konusunda byk deneyim sahibidirler. Venmyn danmanlarnn tmnn maden projelerinin deerlendirilmesinde ve 70 yldan fazla deneyimleri vardr ve ilgili meslek kurulularnda yksek pozisyonlara sahip yelerdir. Bu raporda imzas bulunan yetkililer, tanmlanan maden varlklarnn deerleri hakknda profesyonel fikirlerini ifade etmek konusunda yetkindirler. Bu amaca ynelik olarak, Yetkili Kiilerin Belgeleri, Ek 2de sunulmaktadr. Ne Venmyn ne de personeli, objektif gr sunabilmelerini etkileyebilecek olan bu projeden yarar salamamlardr ve normal danmanlk cretleri dnda bu grevle balantl olarak herhangi bir maddi yarar ya da dier alanlara ilikin yarar salamamlardr ya da salamayacaklardr. Platmin, yazl olarak Venmyne tm esasl bilgileri aka sunduunu; vakf olduu sz konusu bilgilerin tam, eksiksiz ve doru olduunu yazl olarak garanti etmitir. 2. DER UZMANLARDAN YARARLANMA (NI 5, SR T11, SV T1.11&T1.13) Venmyn, aadaki zet kapsamnda yer alan uzmanlarn bamsz fikirlerini temel almtr:

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 644 Tablo 2: Dier Uzmanlardan Yararlanma UZMAN RKET ALIMA TR TARH YARARLANILAN ALAN Gncellenmi arama sonular, konsolide Maden Kayna raporu ve genel bilgi

Astrup J

Platmin

Platmine ait olan, kamuya ak gncel kaytlar, ve Referans Listesinde ifade edilen dokmanlar SRK tarafndan Mphahlele Teknik Raporunda SRK tarafndan listelenen Hava Jeofizii sonular Unvana ilikin Yasal Gr

2009

Bell J.G.

Bell Geophysics

2006

Hava jeofizii Aratrmas Yorumu

Gouws H.

Hannes Gouws&Venn ote Inc

Eyll 2007

Deitirilmi Arama Hakknn Onaylanmas

Lomberg K.

RSG Global

Platinum Gney Afrika Platin Madenleri Mays zellikleri hakknda NI 2006 Teknik Raporu (Cilt 1&2) Mphalele Maden Kaynaklar hakknda NI Teknik Raporu

Gemi Maden Kayna Raporlar ve Dierleri

Martin A.

SRK

Ekim 2008 ubat 2009

rnekleme konusunda QA/QCden yararlanlmas, Maden Kayna takdiri Proje Deerlemesi evresel Etki Deerlendirmesi, ve evresel Ynetim Plan Metalrjik ve Maden tasarm

Odendal J.

Minxcon

SAMVAL Deerlemesi

Pheiffer A.

Metago Environmental MPhatlele Platinum Engineers Madeni n fizibilite almas (Taslak) SRK

Haziran 2008

Kasm 2007

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 645 3. MLK TANIMI VE LOKASYON (NI 6, SR T1.5, T1.7, T3.9&T5.6, SV T1.3) 3.1 Lokasyon, Saha ve Dier zellikler Mphahlele projesi, Polokwanenin (Gney Afrika Limpopo Eyaletinin bakenti) yaklak olarak 50 km gneyinde, Dithabaneng kynn dousunda yer almaktadr. MPHALELE PROJESNN BC DOU KOLUNDAK YER Legend: Lejand: Merensky Reef: Merensky Resifi UG2 Reef: UG2 Resifi Chromite Reef: Kromit Resifi Minetion Stone: Kesme Ta Fault: Fay Platinum Reef: Platin Resif Road: Yol Railway: Demiryolu River: Nehir Limit: Snr Town: le

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 646 ekil 3de ortaya konulduu zere, proje, BC Dou Kolunun kuzey blmnde yer almaktadr. Geerli idari snrlar gz nnde bulundurulduunda, proje sahas, Lepelle-Nikumpi Belediyesinin yetki alanna girmektedir. zin, Locatie MPlahatlele 457KS alannn btnn ieren 11,725halik bir alana ilikindir. Araziye ilikin tapu kayd, balangta Mphatlele adna verilmitir; ancak Platmin, Mphalalele Kabile Yetkilileri ile projenin Mphalele olarak adlandrlmas konusunda mutabk kalmtr. Gemi dokmantasyonlarn birounda balangtaki isim yer almaktadr; ancak bu Teknik Rapor dahilinde Mphalele nomenklatr kullanlacaktr. Proje sahas, Lonmin Platinum Limpopo Madenlerinin dousunda, Anglo Platinumun yeni Twickenham Hackney maden kompleksinin 40km kuzeybatsnda ve Anglo Platinumun Polokwane tasfiye ocann 40km gneyinde yer almaktadr. 3.2 Mlk Tanm ve Kullanm Hakk Onay Teklif edilen proje, krsal kesimdir ve ehir eteklerinde youn bir yerleim grlmektedir. Proje dahilindeki ve projeye komu temel arazi kullanmlar, yerleim, geim amal sert toprak tarm, kk apl ticari tarm ve hayvan otlatma amaldr. Tanmlanan maden kayna bloklar ve teklif edilen madencilik alt yaps, bu alanlardan yeterli uzaklkta bulunmaktadr ve bunlar zerinde hibir etkisi yoktur. Saha snrlar zerinde inceleme yaplmtr ve ilgili koordinatlar, Devletin idaresine tabi Tapu Kayd erevesinde yer almaktadr. Kullanm hakk, Hannes Gouws&Vennote Inc, Attorneys Notaries and Conveyancers, Pretoria tarafndan onaylamtr. 3.3 Dzenleyenin Unvan ve Kullanm Hakk Arama Hakk, MPhalele sahasnn btnn ieren 11,725halk bir alan kapsamaktadr (ekil 4). Mphahale projesi, Eyll 2006 tarihinde 7.9 kmlik alanda uzanan mineralizasyon gzlemlenen tek sahaya ilikin Yeni Dzenlemeye Tabi Arama Hakkn iermektedir (LP 30/5/1/1/2/905). Arama hakk, Eyll 2011e kadar geerlidir ve yenilenebilir. Tablo 3: Yasal Hususlar ve Kullanm Hakk Mphahlele

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 647 Hem alan hem maden haklar, Devlete aittir. Maden almalar iin gerekli olan yzey alan, hlihazrda Platmine ait deildir; bu hakkn verilmesinin yalnzca bir formalite olduu grndedirler. Yeni Dzenlemeye Tabi Madencilik Hakk, 12 Aralk 2000de DMEye verilmitir (LP 30/5/1/2/2/87 MR). Sz konusu bavuru, 20 Aralk 2007de kabul edilmitir. Yeni Dzenlemeye Tabi Madencilik Hakk henz verilmemi olmasna ramen, Platmin, 2008 ylnn sonlarnda evresel teminat hakknda mali hkm dzenleme konusunda ykml klnmtr; bu konuda Ocak 2009da bir banka teminat sunulmutur. Standart Yeni Dzenlemeye Tabi Arama Hakk, Tamenge verilmitir ve Tablo 4de ifade edilen esas hkmleri iermektedir.

Table 4: Material Clauses of the converted Prospecting Rihgt KALEM Dnem Arama cretleri MADDE Hakkn verildii tarih itibariyle 5 yl Kanun erevesindeki standart oranlar baz alnarak denecektir. Bu hak, irkete Kanun erevesinde tannmaktadr.

Madencilik Hakk Bavurusu letme Paylar

Geerli mevzuat uyarnca denecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

LEJAND

Ana Yol Tali Yol Maden Balant Yolu Enerji Nakil Hatt Nehir Yerleim Alan Alan Snr Mphalale Proje Snr Kaynak Alan Teklif Edilen Maden almas Dzeni

MPHALELE LSANS KAPSAMI, MEVCUT YAPI VE TEKLF EDLEN MADENCLK ALT YAPISI DZEN

Trkiye Byk Millet Meclisi

MPHALELE PROJESNN DOU BIC DAHLNDEK YER - 648 -

(S. Says: 544) Mphalele Tribal Office: Mphalele Kabile Brosu - School: Okul - Tailings Dam: Atk baraj - Plant and Office Block: Tesis ve Ofis Bloku Tailings Storm Water Dam: Atk Yamur Suyu Baraj - Development Ore Stockpile: Gelitirme Maden Cevheri Stoku - Waste Rock Stockpile: Atk Kaya Stoku, Declines: Dler - Mphalele

- 649 Hlihazrda, Platminin bilgisi dhilinde olan Mphahalele projesinin btnln, arama hakkn ya da maden arama almasn etkileyecek herhangi bir yasal ilem yrtlmemektedir. 3.4 nemli Szlemeler

NI 43-101, Madde 25 erevesinde ngrld ekilde, Blm 16.4de detaylar ile ele alnmaktadr. 3.5 evresel Hususlar NI 43-101, Madde 25 erevesinde ngrld ekilde, Blm 16.5de detaylar ile ele alnmaktadr. 3.6 Yasal ereve NI 43-101, Madde 25 erevesinde ngrld ekilde, Blm 16.6de detaylar ile ele alnmaktadr. 3.7 Kullanm Bedelleri, cretler ve Vergiler NI 43-101, Madde 25 erevesinde ngrld ekilde, Blm 16.7de detaylar ile ele alnmaktadr. 3.8 Hak Talepleri, rtifak Haklar ve Lisanslar Mphalele projesinin dnda yer alan sahipleri ile grlmesi gereken mlkiyet ya da hizmet hak talepleri Platminin bilgisi dahilinde yer almamaktadr. Platmin, Mphalele projesinin uygulanmas ncesinde, retime balamak iin gerekli olan izinleri ve lisanslar almakla ykmldr. Mphahale projesinin btnln, arama hakkn ya da maden arama almasn etkileyecek herhangi bir yasal ilemin yrtlmedii bilgimiz dahilindedir. 3.9 Mevcut Altyap Mphalele projesi geliim aamasnda olduu iin, herhangi bir madencilik, sre plan, atk gleti ya da madencilik altyaps bulunmamaktadr. Alandaki mevcut altyap, Eskom (ulusal elektrik salaycs) tarafndan salanan enerjiyi, telekomnikasyonu, evre madenleri destekleyen yollar ve demiryollarn iermektedir ve uygun nitelie sahiptir. Genel enerji tedariki amal grmeler srdrlmektedir. Platmin, Eskomun genel enerji salayamamas durumunda alternatif enerji salanmas (dizel ya da ar yakt (HFO) jeneratrleri) grndedir. Maden, enerjisini ya 33kV ya da 132kV olan komu Eskom g hatlarndan elde edecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 650 4. ERLEBLRLK, KLM, YEREL KAYNAKLAR VE FZK CORAFYA 4.1 Yer, Nfus ve Eriim Mphalele projesi, Mokopane ilesinin 70km dousunda ve Polokwanein 50km gneyinde yer alan krsal yerleim alanlar Mphalele ve Makurung dahilinde yer almaktadr. Youn nfuslu blgeler, proje alanndan uzakta bulunan mineralizasyonun kuzeyinde yer almaktadr ve gelecek kaynak kullanm asndan bir engel oluturmamaktadr. Teklif edilen proje alan, esasen krsal niteliklidir ve altyap, tesis ve atk barajlar iin tek opsiyonla snrl olmayan yeterli saha mevcuttur. Kapal yollar, proje alannn birka kilometrelik blm dahilinde eriime msaade etmektedir ve bunu dorudan Polokwane ve Mokopanee balamaktadr. Ana yollardan uzaktaki birka yol, proje alanna kolay eriim salamaktadr ve yerel kyler boyunca, gelecek operasyonlar iin kalifiye ve kalifiye olmayan iilik salamaktadr. 4.2 klim, Bitki rts ve Fiziki Corafya Proje alannn iklimi, tipik Gney Afrika Highveld iklimidir; yazlar lk ve scak; klar, serin ve souk gemektedir. Yazn grlen maksimum scaklklar, 28 C ila 32 C arasndadr; kn grlen minimum scaklklar, nadiren -4 C altna dmektedir. Yazn genellikle saanak ya grlmektedir. Sz konusu saanaklar, alak alanlarda takn riski dourmaktadr. Ancak Gney Afrika madenlerinin birounda bu hava gzlemlenmektedir ve birok operasyon iin rutin tedbirler alnmaktadr. Ortalama yllk ya, 380 mm ila 700 mm olup; Ocak ay, yal sezonun zirvede olduu aydr. Klar, kuru ve gnelidir. Ilman iklim, arama ve madencilik operasyonlarnn yl boyunca gerekletirilebileceini ve olaand tedbirlere ihtiya duyulmadn ifade etmektedir. Proje alan, drt habitat iermektedir; kayalk alanlar, ekilebilir dzlkler, yerel bitkilerin ve drenaj hatlarnn youn olduu dzlkler, bu kapsamda yer almaktadr (ekil 5). Alanlar, ekilebilir alanlara serpitirilmi aalarla allklardan olumaktadr. Alan, yalnzca geim amal dank tarmla hayvanclk iin kullanlmaktadr. Projenin gneyine doru aalk arazilere rastlanmaktadr. Proje alannda yksek insan younluuna bal olarak, kular ve kk srngenler dndaki yabani hayat snrldr. Blgesel topografi, deniz seviyesinden 900 m ila 1,100 m yksekliktedir (amsl); kuzey blgesinde Strydpoort Dalar bulunmaktadr. Strydpoort Dalarnn eteklerinin tesinde, Chunies Nehrine doru hafif bir eim gsteren Transvaal kntlerinden kaynaklanan alvyon yelpazesi ile kapl bir alan yer almaktadr. Chunies Nehri, mlkn gney snrna doru neredeyse paralel bir aka sahiptir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 651 4.3 Altyap ve Yerel Kaynaklar Enerji ve telekomnikasyon, kullanma hazrdr; ancak su tedariki, problem yaratabilir. Platmin tarafndan Eskomdan 22kV ve 5MVAlk geici g kayna salanmtr. Eskom tarafndan bu kapasitenin kullanma hazr olduu ifade edilmektedir. Fizibilite teklifi tamamlanmtr ve Eskoma bte teklifini hazrlamas ynnde bir talep sunulmutur. Alanda hrszlk problemlerine bal olarak ihtiya domas halinde geici materyal kurulumu yaplacaktr. Madencilik iin salanacak olan genel g kayna, yeni Eskom tedarik merkezinden salanacak olup 132kV kapasitesine sahip olacaktr. Platmin tarafndan 46.6MVA kapasite iin bir bavuru sunulmutur -2017de kadar 51MVAa tekabl edecek ekilde. Bu, madene yeni enerji a sisteminin kurulumunu ve dier a sistemlerinin salamlatrlmasn gerektirmektedir. Fizibilite teklifi, Eskom tarafndan kabul edilmitir ve taraflarnca geici bir bte teklifi hazrlanmaktadr. Su leri ve Orman Bakanl (DWAF), hlihazrda De Hoop Barajnn inas yoluyla hem madencilik hem tarm iin alana su tedarikini arttrmaktadr ve Flag Boshielo Barajndan ilave suyun tedarik edilmesine msaade etmektedir. Oliefants Nehri Ortak Su Forumu (ORJWF), Steelport, Groothoek ve Mogalakwena alanlarnda su kaynaklarnn datmnn ve gelitirilmesinin salanmas iin oluturulmu yetkili kurulutur. DWAF ile ORJWF alanna su sistemlerinin gelitirilmesi amal bir anlama imzalanmtr. Flag Boshielo Barajndan Pruizene uzanacak olan boru hattnn tasarm ve inas, tm ilgili taraflarca balang anlamalarnn imzalanmas ile beraber balayacaktr. Ham su tedariki, Immerpan noktasnda Flag Boshielo/Pruizen boyunca balang faaliyetini ierecektir. Su, Baobobda srdrlen faaliyete (Lonmin Platinum Limpopo) yaklak olarak 30 km uzakla; bunun ardndan da Mphalele projesinden yaklak olarak 18 km uzakla pompalanacaktr. Mphalele projesi, tespit edilen madencilik alannda yer almaktadr ve operasyon ve bakm konularnda ihtiya duyulan yeterli eitime ve deneyime sahip personelin salanmasnn problem yaratmayaca dnlmektedir. 5. GEM (NI 8, SR T1.&T8, SV T1.4) Mphalele projesi maden haklarnn gemi bilgisi ve ilgili taraflarca yrtlen arama faaliyeti, Tablo 5de zetlenmektedir. Tablo 5de ortaya konulan blgesel Kamu Aratrmalarnn sonular, yaymlanmtr; ancak Anglo Platinum arama faaliyetinin detaylar, henz hazr deildir. Bu tarihe kadar mlk zerinde herhangi bir madencilik faaliyeti gerekletirilmi deildir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 652 EK-5.8. BAIMSIZ YETKL UZMAN MHENDSN RNEK RAPORU

Sephaku Cemenr (PTY) Lmted (Sephaku) Cement Tarafndan letilen Kire Ta Maden Varl Ve imento Tesisleri Hakknda Venmyn Rand (PTY) Lmted (Venmyn) Tarafndan Hazrlanan Yetkili Raporu (CPR) REFERANS: D431R (b) LK TASLAK: 28 NSAN 2009 NHA TASLAK: JSE N NHA TASLAK TARH 11 Austos 2009 3. JSE SUNUMU: 15 TEMMUZ 2009 YRRLK TARH: 27 MAYIS 2009 (JSE 12.9 (a)) DAR ZET

Venmyne Sephaku Cement tarafndan Johannesburg Menkul Kymetler Borsas (JSE Limited) ana listesi iin gerekli olan dokmantasyonun bir paras olarak Gney Afrikadaki kire ta varlklar ve imento retim tesisleri hakknda bir CPR hazrlamas ynnde bir talep sunulmutur. Venmyn, yakn zamanda Gney Afrikada Kuzey Bat Eyaletinin Lichtenburg Blgesinde yer alan Itsoseng Projesi adnda komu imento tesisi ile kireta oca inas hakknda bir Teknik ve Ekonomik Durum Tespiti Denetimi eklinde Bamsz Teknik Deerlendirme yrtmtr. Bu deerlendirme, ayn zamanda, Delmas Projesi olarak bilinen Delmas, Mpumalanga Eyaletinde yer alan imento tme ve ufalama tesisini iermektedir. Venmyn, finansman salayan taraflara kolaylk salamak asndan, Fizibilite almas Raporu (FSR) (37 ubat 2008) ve lk FSR Revizyonu (30 Ekim 2008) dahilinde yer alan tahminlerin doru ve eksiksiz olmasnn dorulanmas iin kredi salayanlar adna bir denetim yrtmtr. ubat 2008 metni, lk FSR Revizyonu yerine kabul edilmitir. Bu nedenle, Venmyn, bu projelere vakf olup teklif edilen i modeli hakknda bamsz profesyonel fikir ortaya koymaktadr. Bu CPR erevesinde toplu olarak Sphaku imento Varlklar olarak adlandrlan Sephaku imento projeleri, aadaki projeleri iermektedir: Itsoseng Projesi (kire ta oca ve imento retim tesisi); Delmas Projesi (imento ufalama ve freze tesisi); ve nce Kl Snflandrma Projesi (Sephaku Ash tarafndan Eskomdan salanan uzun vadeli uucu kl tedarik anlamas erevesinde Eskom Kendal Santralinde kurulacak olan uucu kl tesisi).

Kuzey Bat Eyaletinin Litchenburg blgesi, ekonomik kire ta birikintileri iermektedir. Gney Afrika pazar asndan en yksek imento talebinin sz konusu olduu Gautenge ideal mesafede yer almaktadr. Bu, en byk imento reticilerine ait imento fabrikasnn faaliyetleri erevesinde ortaya konulmaktadr; bunlar, Pretoria Portland Cement Company Limited (PPC), Lafarge South Africa (pty) Ltd (Lafarge SA) ve Afrisam South Africa (Pty) (Afrisam)dr. Itsoseng Projesi, yeni imento retim biriminin inasn gerekli klan en son tespit edilen kire ta birikintilerinden birisidir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 653 Sephaku imento modeli, ana tesisi (Itsoseng Projesi), tme tesisini (Delmas Projesi) , uucu kl snflandrmasn iermektedir ve ynetim artan sermaye ihtiyacna ramen en yksek verimin bu erevede alnacana inanmaktadr. Yeni bir tesisin almas iin gerekli olan tm ana gereklilikler salanm olup, bunlar, aadakileri iermektedir: Hlihazrda dk mal arz ieren ve genilemekte olan pazar, imento tabakas ieren kireta birikintisi, Uygun katk maddelerine eriim, Tesisin faaliyeti iin gerekli olan elektrik enerjisi taahhd, Pazarlar asndan uygun konum, Uygun niteliklere ve uzmanla sahip kdemli personel, ve Blgede yer alan nceki tesislere gre rekabeti retim maliyet avantaj.

Kireta madeni ve imento projesinin ngrlen sresi, 30 yl amaktadr. Bu, Sinemo International Engineering Company Limited (Sinoma) tarafndan salanan yeni garanti edilen ocak retimi rakamlar erevesinde 45 yla karlmas potansiyelini tamaktadr. Bu nedenle, retim maliyetinin minimum tutulmas iin faydalanabilecek olan en iyi teknolojiden yararlanlmas gereklidir. imento projesi esnasnda kmr ve elektrik maliyetinin byk lde art gsterecei phesizdir ve bu olaslk, gz nnde bulundurulmutur. MENTO ENDSTRS Gney Afrikada imento endstrisinde drt irket faaliyet gstermektedir: PPC Cement, Afrisam (nceki ad Blue Circle) ve Natal Portland Cement-Cimpor (Proprietary) Limited (NPC). 1988den bu yana, yasal kartel olarak faaliyet gsterdii sre ierisinde yapda ve kapasite byk bir deiim yaanmamtr. Ancak 1996da mlkiyet ve yapda deiiklikler gzlemlenmeye balamtr. Halihazrda, Gney Afrika imento reticileri, oligopol Pazar yapsnda faaliyet gstermektedirler. Ana tedarikiler, aada yer almaktadr: PPC AfriSam LaFarge SA; ve NPC.

Sz konusu irketler, cari pazara hkimlerdir ve Gney Afrika blgesindeki (Gney Afrika, Botswana, Lesotho ve Namibia dahil) toplam arzn yaklak olarak % 99unu oluturmaktadrlar. imento, sanayinin farkl sektrlerinde kullanlmaktadr; en yksek pay, yeniden satclar yoluyla gerekletirilmektedir. Esasen inaat ve alt yap gelitirme amacna ynelik olarak 15.3Mtlik imento rn, Gney Afrika blgesinde 2007 ylnda satlmtr. Bu, nceki yla kyasla, % 7,4lk bir bymeyi ifade etmektedir. 2009 yl ve sonras iin imento talebine ilikin sanayi beklentileri, halen pozitiftir; ancak bu erevede konut sektrnn daha yava bir ilerleme ortaya koyduu grlmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 654 2007 ve 2008de, PPC, NPC, AfriSam ve Lafarge SA arz kapasitesi, ykselen talebi karlamada yetersiz olmasna ramen, imento ithalatlar yoluyla pazar a karlanmtr. 2009 ylndan bu yana Gney Afrika ekonomilerine ilikin genel bakta byk ktleme sz konusudur. Ancak pozitif bir gelime olarak hkmet altyap harcamalarn srdrme taahhd vermitir ve bunun hem ksa hem de uzun vadede inaat geliimini desteklemesi beklenmektedir. KURUMSAL YAPI VE YNETM EKB Sephaku Cementin % 80,2lik ksmnn mlkiyeti Sephaku Holdings Limitede (Sephaku Holdings) aittir; kalan % 19,8lik ksm, Nijeryada yer alan Dangote Industries Limitede aittir. Mlkiyet yaps, projenin maden kaynaklarndan btnyle yararlanmak ve imentonun ilenmesi iin ihtiya duyulan jeolojik, teknik ve mali beceriler btnn beraberinde getirmektedir. Sephaku Cementin amac, imento retim endstrisine girmek ve nemli bir Gney Afrika reticisi olmaktr. GENEL ALTYAPI Itsoberg ve Delmas Proje alanlarnda genel altyap salanmtr. Ancak enerji, iletiim olanaklar, ime suyu, yol, sanayi suyu ve kanalizasyon gibi saha hizmetleri, halihazrda tamamlanm deildir ve geliim proje plan dahilinde yer almaktadr. Uucu Kl Snflandrma Tesisi, Kendal Santralinde yer almaktadr ve genel altyaps hazrdr. Itsoseng Projesi, Gney Afrikann en byk imento reticisi olan blgesinde yer almaktadr ve katranl ana ve tali yollarla evrelenmitir. Demiryolu a, kullanma hazrdr ve hlihazrda blgedeki dier imento operasyonlarna hizmet vermektedir. Sephaku Cement, ileride yzlerce kilometrelik hat inas yoluyla demiryolu a ile birleme opsiyonunu deneyecektir. YASAL KULLANIM HAKKI VE SZLEMELER Maden Petrol ve Kaynak Gelitirme Kanunu (MPRDA) Blm 23 (1) erevesinde Itsoseng Projesi madencilik hakk alnmtr ve bu proje iin Ulusal evre Ynetim Kanununun (NEMA) Blm 24 (2) (a)s erevesinde alnmtr. Verdwaal 57IO, Klein Westerford 78IO ve Stiglingspan mlkleri maden haklar, bu madencilik hakk erevesinde yer almaktadr ve 15 Ekim 2008 dzenleme tarihinden itibaren 30 yl geerlidir. Aadaki tablo, bu madencilik hakkna giren sahalarn detaylarn iermektedir. Bu hakkn dzenlenmesi yoluyla, Bakan, Sephaku Developmenta maden alan dahilindeki madenleri (kireta ve kil) bu madencilik hakk artlar ve koullar, MPRDA ve bu hakkn geerlii esnasnda yrrlkte olan kanunlar ve MPRDA hkmleri uyarnca irket yararna karma ve iyiletirme konusunda yegane hakk tanmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 655 SAHA ADI SAHA KISMI Kalan Saha ve 2. Ksm N/A Kalan Saha MADEN HAKKI Kire ta, dolomitik kire ta ve kil (genel) LSANS TR Yeni Dzenlemeye Tabi Madencilik Hakk DZENLEME TARH 15 Aralk 2008 BT TARH 14 Aralk 2038 LSANS NUMARALARI 602/2008 ALAN (Ha) 2.779

Verdwaal 57IO Stiglingspan Klein Westerford 78IO

2.025 329

TOPLAM

5.133

laveten, Sephaku Cement, hlihazrda Mpumalanga Eyaleti Tarm ve Arazi lerine (DALA) sunmak zere Witklip 232 sahasnn 22. ksmnda srdrlen Delmas Projesi iin EIA (evresel Etki Deerlendirmesi) derlemektedir. Farkl evre danmanlar, Haziran 2009 sonuna kadar tamamlanmas gereken hazrlanm olan bu almay yrtmek zere yetkilendirilmilerdir. Venmyne ilave bilgi sunulmamtr ve bu dokmanda ilave bilgi sunulmamtr. Mlk alan, 76.9ha olup imento tme tesisi ve gerekli altyapnn gelitirilmesi iin yeterli saha mevcuttur. Son olarak Uucu Kl snflandrma tesisi, Eskom Kendal Santrali lisans erevesinde kurulacak ve iletilecektir. Sonu olarak; Sephaku Cement, uucu kl snflandrma tesisinin iletilmesi iin ilave lisanslar gerekli klmayacaktr; nk uucu kller, evreye zarar vermeyecek ekilde ortadan kaldrlmaktadr. JEOLOJ VE MNERALZASYON Itsoseng Projesinin jeolojisi ve ilgili mineralizasyon almalarnn imento retimi konusunda uygunluu ortaya konulmutur. Proje alan, Gney Afrikada en byk imento reticisi blgenin ortasnda uzamaktadr. Jeokimyasal analizler sonucunda ortaya konulan arama almalarnn ve kalitenin nitelii, Arama Sonularnn, Maden Kaynaklar ve Maden Rezervleri Raporlamas Amal Kanunla (SAMREC Kanunu) uyumlu Maden Kayna ve Maden Rezervinin sunulabileceini gstermitir. Mineralizasyon nitelii, analiz edilmitir ve Venmyn tarafndan grlen eitli raporlarda sunulmutur. Karot rneklerinin jeokimyasal analizi gerekletirilmitir, gerekli kalite gvence ve kalite kontrolleri yaplmtr; bunlar, Venmyne projenin imento retim srecinde uygunluu konusunda yeterlii salamtr. ARAMA FAALYETLER Yeterli imento tabakal kire ta birikintisi alannn tespiti iin 1990 ve 1992 arasnda Anglo American Corporation (Anglo) tarafndan blgesel arama almas yrtlmtr. Balangta hedef alanlar tanmlanmtr ve ilave almalar erevesinde Verwall/Stiglingspan alannn en uygun alan olduu ortaya konulmutur. Sephaku Cement, iki aamal maden sondaj almas gerekletirmitir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 656 Maden almalar iin ayrlan kire ta bloklar, Anglo ve Sephaku Cementten alnan arama sondaj almas ve jeokimyasal analiz kombinasyonundan alnan detayl veritabanndan tanmlanmtr. Venmyn, en son veritaban gncellemesi, tonaj belirleme yntemleri ve jeokimyasal lm artnameleri asndan memnun kalmtr. Veritaban, srekli jeolojik modelleme, maden planlama ve optimizasyon iin elektronik modelleme paketi SurpacTMe aktarlmtr. Yakn zamanda, alan zerinde hava incelemesi yaplmtr ve havadan alnan fotoraflar dnda, dijital blge modeli elde edilmitir. Bu, sonrasnda, jeolojik modele uygun arazi yzeyi olarak dahil edilmitir. Austos 2007 tarihinde su tabakas seviyesinin ve yeralt suyunun miktarnn incelenmesi iin Yeralt Suyu almalar Bakanl tarafndan proje alannda bir baka jeofiziksel inceleme gerekletirilmitir. RNEKLEME METODOLOJS VE KALTE KONTROL Venmyn, Anglo tarafndan Lichtenburg Kireta projesi dahilinde gerekletirilen arama faaliyetlerine ilikin olarak hazrlanan jeolojik raporlara dayal arama sondaj almasnn nitelik sonularnn gvenirliinin salanmas amal yksek kalitede durum tespit denetimi bulgularn tatmin edici bulmutur. Detayl metodoloji, alan rnekleme sreci onay usulleri, mevcut deildir. Venmyn, Anglo gibi byk bir kuruluun bu tr almalar dzenlenirken uygun alma standartlarna sahip olaca grndedir ve bu, Sephaku Cement tarafndan gerekletirilen son aramalarla dorulanmtr. Bu nedenle, Venymn, bu arama almalarna gvenilebileceini ve bilgilerin yatrmclar asndan yanl ynlendirici olmayaca grndedir. SRK Consultingin (SRK) sondaj programnn ve elde edilen sonularn kontrol ve onaylanmas konusunda sorumlu olduu Venmynin bilgisi dahilindedir. SRKye gre, sondaj ve rnekleme sreci kontrolleri, yksek standarttadr. Bunlar, deerlendirilmitir ve byk lde uygun niteliklidir. MADEN KAYNAI VE MADEN REZERV SINIFLANDIRMASI Maden kaynaklarnn tespit edilmesi ve snflandrlmas iin kullanlan deerlendirme yntemleri, arama sondaj verilerinden ve jeokimyasal analiz temelli mineralizasyon nitelii sonucunda elde edilen jeolojik ve jeokimyasal gvenilirlik seviyelerinin deerlendirilmesini iermektedir. Venmyn, Sephaku Cemente SAMREC Kanunu ilkeleri ve ynergelerini takip ederek Ocak 2008de maden kayna takdiri ve snflandrmas yaymlamada yardmc olmutur. Bu kanun, maden projesi deerlemesi raporlamas asndan en iyi uygulama olarak kabul edilmektedir ve JSE Liste Gereklilikleri ile uyumludur. Itsoseng Projesi kireta birikintileri hakknda Maden Kayna ve Maden Rezervi Raporu, Venmyn tarafndan derlenmitir ve 31 Ocak 2008 tarihli Teknik Raporda sunulmutur. Bu rapor, 28 ubat 2009da gncellenmitir; nk en son blok modelleme almasndan itibaren nemli bir deiiklik yaanmamtr. Maden kaynaklar, maden rezervlerini iermektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 657 Aadaki tablo, 28 ubat 2009daki Itsoseng Projesi kire ta birikintileri hakknda Maden Kayna ve Maden Rezervi Raporunu ortaya koymaktadr.
MADEN KAYNAKLARI KATEGOR ALAN (ha) HACM (m3) YOUNLUK (KG/M3) llen Ortaya Konulan karlan TOPLAM/ ORT 672 24 36.67 1.52 2.27 2.27 83.24 3.45 spatlanan Olas TONAJ (Mt) KATEGOR MADEN REZERVLER OCAK ALANI (ha) 672 HACM (m3) 36.67 2.27 YOUNLUK (kg/m3) 83.24 TONAJ (Mt)

326 1022

16.30 54.49

2.27 2.27

11.10 97.79 TOPLAM/ORT 672 36.67 2.27 83.24

Not: Tm llen Kaynaklar, Olas Rezervlere dntrlmtr.

Sephaku Cement tarafndan maden kaynaklarnn takdirinde uygulanan kalite kontrol kesimleri (rejeksiyonun grld durumlarda) aadaki gibidir: <90 kireta Doygunluk Faktr (LSF); >%2.3 Magnezyum Oksit; Sodyum (Na) art >% 0.6 Potasyum (K); ve >6 Silika Oran (SR) (SR=SiO2/Al2O3+Fe2O3)

Sonraki aamada, Venmynin durum tespit srecinde, Sephaku Cement, daha uygun kireta maden kaynaklar ve maden rezervleri iin daha uygun tahminin salanmas iin SurpacTM uygulamasndan yararlanmtr. Modelleme sonucunda ortaya konulan mevcut gstergelere gre, maden kaynaklarnda art grlecektir; ancak bu raporun dzenlenme tarihinde, bu sonular nihai deildir. Bu nedenle, orijinal maden kayna raporu, bu teknik deerlendirme iin gncellenmitir ve bu rapor tarihinde byk lde uygun olduu grlmtr. Kalite kontrol kesimleri, Sephaku Cement ynetim ekibi arasnda deerlendirilmitir ve bu erevede kabul edilecek en uygun kriterin tespit edilmesi amalanmtr. Maden Kayna ve Maden Rezervi Raporu erevesinde sunulan rakamlarn ve snflandrmann deerlendirilmesinde kullanlan kriterlerin ve yntemlerin deerlendirilmesinde gerekli zen gsterilmitir. Ancak Sephaku Cement tarafndan madencilik yazlmndan yararlanma yoluyla blok modellemesini, maden planlamasn ve optimizasyonunu srekli olarak revize ettii gz nnde bulundurulmaldr. Bundan dolay, maden kaynaklar ve maden rezervleri ileride deitirilecek ve gncellenecektir. MADENCLK Teklif edilen madencilik yntemi ve dzeni, blgedeki dier imento reticilerinde kullanlan madencilik yntemleri ile yakn bir benzerlik gstermektedir. Madencilik almalar, madencilik almasnn kalnlna ve kimyasal bileime bal olarak deiken basamak ykseklii ile birlikte tek bir madencilik seviyesinde gerekletirilecektir. Madencilik sralamas, aadaki ekilde olacaktr: Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 658 rt tabakasnn kaldrlmas; Patlatma delii sondaj ve ayr cephenin doldurulmas; Patlatma ve Ykleme ve krlm olan filizlerin ana konkasre tanmas.

Madencilik ynteminin ve sralamann yzeysel ve yatay birikintilerin karlmas iin uygun olduu kabul edilmektedir. Mevcut esneklik, farkl maden cephelerinden karlan ynlarn deitirilmesi yoluyla materyallerin kartrlmas olanan yaratacaktr. Ak maden oca faaliyetleri, uygun harmanlamann gerekletirilmesi iin ayn anda srdrlecektir. Sephaku Cement, madencilik retim plannn srdrlmesi iin Mutual Construction Company Transvaal (Proprietary) grevlendirme srecindedir. Kireta kimyasnn kalite kontrol, cruf srecinde en nemli husustur ve Sephaku Cement, bu sreci btnyle kontrol edecektir. Bu, farkl madencilik alanlarnn planlanmas ve ezamanl madencilik almalarnn kontrol yoluyla salanacaktr. Venmyn, bu yaklamn uygun ve maliyet etkinlii salad grndedir. Maden gelitirme ve ekipman salama iin planlanan programn nceden tespit edilen aamalarn ve retim hedeflerinin karlanmasnda uygun olduu dnlmektedir; ancak nceki almalarn zamannda tamamlanm olmas gereklidir. MENTO TESS Hem ham karma hem de crufa ilikin kimyasal hesaplamalar, kontrol edilmitir. Sephaku Cement tarafndan kullanlan formller, imento endstrisinde standart niteliklidir. Hesaplama sonular, dorudur. Tahmin edilen cruf bileimleri, hedeflenen imento tabakalar iin uygundur. FSR ktle balanslar, byk lde uygun ve yeterlidir. 30 Ekim 2008 tarihli Sinoma ak teklifi ve revizyonu FSR ak izelgesi yerine kabul edilmitir. Tesise ilikin ak emas yeterli grlmektedir. Son dnemin en byk imento tesisat tedarikisi olan Sinomann imento endstrisinde maliyet etkinlii salayana tedariki olduu kabul edilmektedir. Yeni tesisin almasna ilikin tm nemli gerekliliklerin karland grlmektedir ve bunlar, aadakileri iermektedir: Hlihazrda mal arznn dk olduu ve gelimekte olan pazar; imento tabakasndan oluan kireta birikintisi; Gerekli katk maddelerine eriim; Tesisin iletilmesi iin elektrik enerjisi taahhd; Uygun lokasyon; Uygun niteliklere ve uzmanla sahip olan kdemli personel; ve Blgedeki nceki tesislerle karlatrldnda rekabeti retim.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 659 EVRESEL HUSUSLAR Marsh Environmental Servicese (MES), Venmyn tarafndan proje ile balantl tm evresel risklere ilikin yeterli tedbirlerin alnmasn salamak iin evresel durum tespit aratrmasn yapmas ynnde bir talep sunulmutur. EIA, deerlendirilen dokmantasyona dayal olarak, MPRDA ve NEMA hkmleri uyarnca stlenilmitir ve yksek standarttadr. Ancak en ok gze arpan ihmal, NEMA asndan listelendii zere evresel yetkilendirme gerektiren belirli faaliyetlere ilikindir. Madencilik faaliyetleri ya da normal madencilik faaliyetleri esnasndaki ani kesintilerin ortaya kard zararlarn rehabilitasyonu iin gerekli olan miktarn dk olmas beklenmektedir; nk irketin hedefi, madencilik alma cephesinin tesinde srekli rehabilitasyonun srdrlmesidir. Sanlama banka teminat ve sigorta teminat yoluyla ZAR6.5mlik tutar salanmtr. Tehdit altnda olan korumaya tabi bitki trlerinin mevcut olup olmadnn tespit edilmesi iin (ya da Krmz Veri trleri) ve sz konusu trlerin korunmas iin gerekli tedbirlerin alnmas iin projenin ina aamas ncesinde detayl biyoeitlilik deerlemesinin stlenilmesi tavsiye edilmektedir. alma gerekletirilmemitir; nk Sephaku Cementin grne gre, Sephaku Cement danmanlar, almann gerekli olmadn dnmlerdir. EIA hakknda karar kayd (ROD), bu erevede Sephaku Cemente 7 Ocak 2009da dzenlenmitir. Bunun kritik bir eksiklik olmad dnlmektedir. NSAN KAYNAKLARI Sephaku Cementin ynetim ve teknik ekibi, eitli kireta karma, imento retimi ve pazarlama alanlarnda byk deneyim sahibidirler; bu, irketin gelimi kireta madencilik faaliyeti srdrmesini ve imento tesis faaliyeti ve datm kolayl salamaktadr. Sephaku Cement ynetim yaps ve teklif edilen nsan Kaynaklar (K) gereklilikleri hakknda durum tespit almas gerekletirilmitir. Sephaku Cement ynetim personelinin imento endstrisinde eitli deneyimleri vardr. Gney Afrikadaki benzer imento irketlerinin cret yaps erevesinde yksek seviyede rekabeti temel cret ve hak tespiti yaplmtr. Kariyer, istihdam ve ilgili i deneyimi, uygun nitelikler, yeterlikler, konum, endstri yetkinlii ve deneyim iermektedir ve bu erevede i iin uygun kiiler istihdam edildii aktr. Alanda yeterli iilik bulunmaktadr. SERMAYE MALYETLER Genel sermaye takdirlerinin tek sermaye maliyeti vardr; bu, tesis bileenlerinin tedariki ve kurulumudur. ki proje iin (Itsoseng ve Delmas) toplam sermaye maliyet takdirlerinde deiiklik grlmemelidir; nk Sinoma Anahtar Teslimi szlemesinde % 83lk sermaye maliyeti karlanmaktadr. Taraflar, 274m maktu Amerikan dolar bedel zerinde mutabk kalmlardr; bu, 16 Ocak 2009 tarihli yazda ortaya konulmaktadr. Tutar, biri Itsoseng bir dieri Delmasta yer alan iki imento tesisine dayaldr. Lordsche tesislerinin kapasitesi, 3.200 Bleyn erevesinde 155tph olacaktr. Listelenen tutarda, anahtar teslimi szlemede retim kapsamndaki d gz nnde bulundurmaktadr. Ancak Sephaku Cement, dahili ulam salayacaktr ve 4.3mUSD bte ayrmtr ve bu tutar, yeterli grlmtr. Sephaku Cement ve kredi salayanlar asndan tek olas risk, ZAR/USD dviz kuru dalgalanmas ile gerekli olmas halinde istifleme gereklilikleri asndan Sinoma anahtar teslimi szleme deiiklikleri olacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 660 Sephaku Cement ve Sinoma arasnda szlemelerin dzenlendii gerei dikkate alndnda, mutabk kalnan fiyatlar temel alnmaldr. Listelenen son rakamlar, Sephaku Cement yerel koullarn (zellikle ykseklik seviyeleri) ve Sephaku Cement teknik standartlarn salamaktadr ve Gney Afrika dzenlemeleri ile uyumludur. LETME MALYET TAKDR imento retimi operasyonlar (Itsoseng ve Delmas) iletme maliyetleri, yaklak olarak ZAR910/t olarak takdir edilmitir -2011/2012 mali yl ortalamas. Madencilik, iletme, kullanm bedeli, genel idare ve merkez maliyetleri, listelenen maliyet dahilindedir. Sephaku Cement tarafndan imento retiminde en son teknolojinin kabul edildii, tesiste en verimli dikey tesisin kullanlaca gz nnde bulundurulduunda, Sephaku Cementin iletme maliyeti asndan yksek dzeyde rekabeti olaca ifade edilebilir zellikle yakt ve elektrik enerjisi tketimi anlamnda. Kl tesisi iin girdi maliyetleri ve iletme maliyetleri, olduka rekabetidir ve Sephaku Cement, Kl tesisinde Birleik Devletlerden en etkin snflandrma teknolojisini tercih etmitir. VENMYN MAL MODEL Venmyn tarafndan ifade edildiine gre; Itsoseng, Delmas ve Kl projesi, teknik ve ekonomik adan uygundur. Itsoseng ve Delmas Projelerinde skonto Edilmi Nakit Ak (DFC) temelli deerleme sonular ve maden ve retim tesislerinin tek nakit retim birimi olarak kabul edilmesi, aadaki tabloda ifade edildii zere Venmyn iin en tercih edilen deeri salamaktadr. Bu metodolojinin ilgili ticari yatrm hususlarnn temel alnmas yoluyla en uygun sonucu verdii grndeyiz. Sephaku Cement tarafndan gerekletirilen projeler hakknda zet deerleme sonular -Temel Durum (tam deer) baz alnarakaadaki tabloda ortaya konulmaktadr:

PROJE

DCF DEER (ZARm)

PAZAR DEER (ZARm) N/A N/A 2.073.68

MEE (ZARm)

TERCH EDLEN VENMYN DEER

Itsoseng ve Delmas Uucu Kl TOPLAM SEPHAKU MENTO DEER

2.510.41 108.17 2.618.58

N/A N/A 3.072.30

2.510.41 108.17 2.618.58

Temel Durum analizi, Delmas ve Kl snflandrma tesisi iin % 17lik arlkl sermaye ortalamas (WACC) erevesinde srasyla % 30 ve % 36 iskontal sermaye ak oran ve ZAR2.6BN ve ZAR108M net deer iermektedir. Bu raporda ortaya konulan deerleme sonular, yalnzca bu rapor dhilindeki tahminlerle, varsaymlarla ve koullarla snrldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 661 RSK DEERLENDRMES Bu proje iin tercih edilen Sinoma tesis teknolojisi, genellikle Gney Afrikadaki sanayi aktrleri tarafndan kullanlan mevcut teknolojiden daha ileridir. Bu nedenle, Sephaku Cement iletme maliyetleri ve verim tasarruflar asndan edinilecek olan olas maliyet avantajlardr. Dier operatrler asndan maliyet enflasyon hususlar grlmektedir ve Sephaku Cementin sz konusu risklerden mutlaka bamsz olmayaca ngrlmektedir. Yine de, proje riskinin genel olarak dier projelere benzer olduu dnlmektedir. retimde art gecikmelerinin ve genel art gecikmelerinin proje asndan en byk tehdit olduu dnlmektedir. SONULAR Venmynin durum tespit almasnn bir paras olarak deerlendirilen bilgilerden bu rapor dahilinde kritik kusurlar tespit edilmemitir. Proje, tespit edilen girdi parametrelerinde olas deiiklikler ve olas maliyet artlarnn ounun etkisi asndan gvenilirdir. Maliyet artlarnn birou, sat fiyat artlarndan dk olmaldr. UYARI VE RSKLER Bu Bamsz Yetkili Raporu Venmyn Rand (Pty) Ltd (Venmyn) tarafndan hazrlanmtr. Venmyn, raporun hazrlanmasnda taraflarna Sephaku Cement tarafndan sunulan iletme yntemleri ve beklentiler hakknda bilgilerden yararlanmtr. Venmyn, uygun olduunda, SAMREC Kanunu ve JSE Liste Gerekliliklerine uyum konusunda gerekli olan nemli hususlar hakknda gerekli incelemenin yaplmasnn ardndan bamsz kaynaklardan bu bilgileri dorulamtr. Venmyn ve direktrleri, bu raporda sunulan bilgilerin temel alnmasndan kaynaklanan kayplar konusunda ykmllk kabul etmemektedirler. LETME RSKLER Madencilik sektr ve maden arama, gelitirme ve retim faaliyetleri, yaps itibariyle nemli iletme risklerini beraberinde getirmektedir. Sektr, dier hususlara ilaveten etkin arama programlarndan ve yetkin ynetimden yararlanmaktadr. Krllk ve varlk deerleri, iletme koullarndaki ve teknik hususlardaki beklenmeyen deiikliklerden etkilenebilir. SYAS VE EKONOMK RSK Siyasi ve endstriyel faktrler, dviz kurunda dalgalanmalar ve faiz oranlar gibi hususlar Sephaku Cementin gelecek operasyonlarnda etkili olabilir ve olas gelir aklar, bu faktrlere maruz kalabilir. Sz konusu faktrlerin birou, Sephaku Cementin ya da dier iletme varlklarnn kontrolleri dndadr. RAPORLAMA KANUNLARINA UYGUNLUK Venmyn, CPR Blm 12de ve SAMREC Kanununda tanmlanan JSE Liste Gerekliliklerine tam uyum erevesinde hazrlamtr. Deerleme almalarnda da yeni SAMWAL Kanunu gz nnde bulundurulmutur. Raporun her bir blm, ilgili SAMREC Kanunu Tablo 1 referans saysn (SR T), SAMVAL Kanunu Tablo 1 referans numarasn (SV T) ve JSE Liste Gerekliliklerini (JSE 12.9) iermektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 662 NDEKLER (SR T1.1) 1.GR VE OPERASYONUN NTEL (SR T1.1, T1.2, SV T1.1, JSE 12.9 (c)) 2.GRN KAPSAMI (SR T1.1, SV T1.2, JSE 12.9 (e)) 3.YETKL KLERN BEYANLARI (SR T1.1, SV T1.13, T1.14, JSE 12.9 (c)) 4. LKE PROFL VE MENTO ENDSTRS DEERLENDRMES (SR T5) 4.1 Siyasi Ortam 4.2 Ekonomik Ortam ve Mali Sistem 4.3 Maden Politikas (SR T5.1) 4.3.1 MPRDA 4.3.2 Madencilik Szlemesi 4.3.3 Lisans cretleri Tasars 4.4 naat Endstrisi Deerlendirmesi (SR T5.8, SVC T1.18) 4.5 imento Endstrisi (SV T1.18) 4.5.1 Gney Afrika imento Tedariki ve Talebi 4.5.2 imento Tedarik Kaynaklar 4.5.3 imento Pazarlar ve Fiyatlar 4.5.4 imento Pazarnn Genel Durumu 4.5.5 Gney Afrika imento Endstrisine Giri Engelleri 5.KURUMSAL YAPI 5.1 Direktrler ve Ynetim Ekibi (SR T5.4, T5.5) 6. ITSOSENG PROJES 6.1 Genel Bilgi ve Lojistik (SV T1.3) 6.1.1 Lokasyon ve Eriim 6.1.2 Topografi ve Drenaj 6.1.3 klim (SR T1.6) 6.1.4 Genel Altyap (SR T5.6)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 663 6.2 Yasal Kullanm Hakk ve Anlamas (SR T1.7, SV T1.3) 6.2.1 tsoseng Projesi Madencilik Haklar 6.2.2 tsoseng Projesine ilikin evre zni (SR T5.2) 6.2.3 Yzey Haklar 6.2.4 rtifak Haklar 6.2.5 nemli Szlemeler 6.3 Jeoloji ve Mineralizasyon (SR T4.1, SV T1.5) 6.3.1 Blgenin Jeolojik Yaps (SR T4.1, SV T1.5) 6.3.2 Yerel Jeoloji 6.3.3 Mineralizasyon Yaps 6.4 nceki Arama almalar (SR T1.3, SV T1.4) 6.5 Son Arama almalar (SR T1.3, SV T1.4) 6.5.1 Jeolojik Veritaban (SR T1.3, SV T2.3) 6.5.2 Sephaku Cementin Mevcut Corafi Modeli ve Arama Felsefesi (SR T4.2) 6.5.3 Jeofizik ve Jeoteknik almalar 6.5.4 Jeolojik Harita Hazrlama 6.5.5 Arama Sondaj almalar (SR T1.3, T2.3) 6.6 rnekleme Metodolojisi ve QA/QC Usulleri (SR T3.1, T3.2, T3.4) 6.6.1 Denetimler ve Deerlendirmeler (SR T9) 6.7 Maden Kaynaklarnn ve Maden Rezervlerinin Snflandrlmas (SR T7, SV T1.6) 6.7.1 Tabaka Tahminleri (SR T5.5) 6.7.2 Nispi Younluk (SR T2.4) 6.7.3 Temel statistikler 6.7.4 Corafi Kayplar (SR T5.4)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 664 6.7.5 Deiim Faktrleri (SR T5.5, T5.7, T5.8, SV T1.7) 6.7.6 Maden Kayna Tahmin Metodolojisi 6.7.7 Maden Kaynaklar ve Maden Rezervi Raporu (SR T7, SV T1.6) 6.7.8 Blok Modelleme Yntemi 6.8 Kireta Maden almas (SR T5.4) 6.8.1 Maden almas Yntemi ve Sras 6.8.2 Maden Tasarm ve Planlamas 6.8.3 Maden Ekipman ve retim Planlar 6.8.4 Maden Drenaj 6.8.5 Maden nsan Gc 6.9 Maden lemleri: imento retimi (SR T5.5) 6.9.1 Itsoseng Projesinin Uygunluu ve Stratejik Avantaj 6.9.2 Ham Maddeler 6.9.3 Ham Madde tme ve Ham Maddelerin Hazrlanmas 6.9.4 Piro-ileme 6.9.5 Cruf Soutma 6.9.6 imento tme 6.9.7 Paketleme ve Ykleme 6.9.8 Ekipman Seimi 6.9.9 Kalite Kontrol 6.10 evresel Hususlar ve evre Etkisi (SR T5.2) 6.10.1 EMPR (SR T5.2) 6.10.2 evresel Mali Hkm (SR T5.2) 6.10.3 evresel Deerlendirme 6.10.4 imento Tesisine ilikin evresel Hususlar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 665 6.11 Itsoseng Projesi Sermaye Maliyetleri (SR T5.7, SV T1.7, JSE 12.9 (e) (i)) 6.12 retim Beklentileri ve letme Maliyetleri 6.13 Proje Geliim Plan 7. DELMAS PROJES (SR T1, SV T1.2) 7.1 Genel Bilgi ve Lojistik 7.1.1 Lokasyon ve Eriim (SR T1.5, SV T1.2) 7.1.2 Yollar (SR T5.6) 7.1.3 Enerji (SR T5.6) 7.2 Delmas Projesi iin evresel zin (SR T5.2) 7.3 Delmas Maden leme lemleri (SR T5.5) 7.3.1 imento tme 7.3.2 Paketleme ve Ykleme 7.3.3 Paketleme ve Ykleme 7.4 Delmas Projesi Sermaye Maliyetleri (SR T5.7) 7.5 Itsoseng ve Delmas Projeleri iin imento retim Operasyon Maliyetleri (SR T5.7, T10) 7.6 Itsoseng ve Delmas Projeleri iin retim ve Kazan Beklentileri 8. UUCU KL PROJES (KENDAL SANTRAL) 8.1 Genel Bilgi ve Lojistik 8.1.1 Lokasyon ve Eriim (SR T1.5) 8.1.2 Genel Altyap (SR T5.6) 8.2 Yasal Kullanm Hakk ve Mlkiyet (SR T1.7) 8.3 nemli Szlemeler 8.4 Kl retim Sreleri (SR T5.5) 8.6 Kl Konusunda Transfer Fiyatlandrma Mekanizmas 9. KONSOLDE PROJE DEERLEMES (SV T1.2, JSE 12.9 (F)) 9.1 Giri Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 666 9.2 Maden Varl Deerleme Yaklamlar ve Metodolojileri (SV T1.8) 9.2.1 Serbest Nakit Ak Sermayelendirme Yaklam 9.2.2 Gemi Arama Giderleri 9.2.3 Sat Karlatrma Yaklam 9.3 Sephaku Cement Geliim Mlkleri Deerlemesi 9.3.1 Arama ve Gelitirme Giderleri Katsays (SV T1.15) 9.3.2 Karlatrmal lem Deerlemesi (SV T1.15) 9.4 DCF Deerlemesi Mali Girdi lkeleri 9.4.1 skonto Oran 9.4.2 Vergilendirme 9.5 Itsoseng ve Delmas Projeleri iin DCF Deerleme Sonular (SV T1.15) 9.6 Uucu Kl Snflandrma Projesi iin DCF Deerleme Sonular (SV T1.15) 9.7 Sephaku Cement Projeleri iin zet Deerleme Sonular (SV T1.10) 9.8 Maden Varl Deerlemesi Riskleri ve Belirsizlikleri (SR T6) 10. SONU (SV T1.10) 11. REFERANSLAR EKL LSTES (SR T1.4) ekil 1: Sephaku Cement projelerinin Gney Afrikadaki dier imento tesisleri asndan blgesel konumlar ekil 2: 2007de Farkl Alc Sektrlere Satlan imento retim Oranlar ekil 3: Drt Ana Tedarikiden Blgesel imento Satlar ve hracat Trendi ekil 4: imento Endstrisi Kapasite Planlar ve ngrlen Talep ekil 5: Ocak 2003 ve 2007 arasnda Yerel Perakende imento fiyatlar vs CPI ekil 6: USD/ton uluslar aras imento fiyatlar 2008 ortalamalar ekil 7: Sephaku Cement Mevcut Ortaklk Yaps ekil 8: Itsoseng Projesi Blgesel Konumu, Jeolojisi ve Altyaps

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 667 ekil 9. Itsoseng Projesinin blgedeki altyapya gre konumu ekil 10: Itsoseng Projesi Altyap zellikleri, Arazi blmleri ve Yasal Kullanm Hakk ekil 11: Gzlemlenen Ana Tabakalar Ortaya Koyan oklu rnekleme Oca ekil 12: A Bloku Alan iin Arama Sondaj almalarndan karlan Maden Bloklar ekil 13: B Bloku Alan iin Arama Sondaj almalarndan karlan Maden Bloklar ekil 14: C Bloku Alan iin Arama Sondaj almalarndan karlan Maden Bloklar ekil 15: Arama Sondaj almas, Teklif Edilen Madencilik Bloklar ve Su Akna Dayal evresel Madencilik Kaygs ekil 16: A, B ve C Bloklarndan Oluan Itsoseng Projesi Maden Rezervi Raporu ekil 17: A, B ve C Maden Rezervi Bloklar ve Teklif Edilen Altyap ekil 18: Kavramsal Kireta retimi ve Ulam Dngs, Hizmet ve Kullanm ekil 19: Itsoseng Tesisi iin Teklif Edilen Tesis Dzeni Genel Diyagram ekil 20: Itsoseng Tesisi Revize Edilmi Bileenleri, Ak Oranlar ve Kapasiteleri ile Gsterilen imento Tesisi Ak emas ekil 21: Itsoseng Projesi Kritik Yolu ve Proje Geliim Zaman izelgesi ekil 22: Alan Altyapsna gre Delmas tme Tesisi ve Uucu Kl Tesisi Konumu ekil 23: Delmas tme Tesisi ve Uucu Kl Snflandrma Tesisi Ak Oranl ve Kapasiteli imento Tesisi Ak emas ekil 24: Proje mr Deeri ve Deerleme Metodolojisi Erisi ekil 25: Maden Projesi Riski ekil 26: skonto Oran Deiiklikleri ile NPV Projesi Deiiklikleri ekil 27: nemli Maliyet Bileenleri Duyarlk Analizi ekil 28: skonto Oran Deiiklikleri ile NPV Projesi Deiiklikleri (Kl Projesi) ekil 29: Fiyat ve NPV Deiiklikleri hakknda Duyarlk Analizi ekil 30: Kl Ktlesi ve NPV Deiiklikleri Duyarlk Analizi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 668 -

TABLO LSTES (SR T1.4) Tablo 1: Gney Afrikadaki Madencilik almalar Hak Trleri Tablo 2: Onaylanan ve Planlanan Ana Altyap Projeleri Tahmin Edilen imento Talebi ve Proje Deerleri (standart talebe ilaveten hacim) Tablo 3: Gney Afrika (lke ve Blge apnda) imento Satlar 2003-2008 Tablo 4: Gney Afrikada Faaliyet Gsteren Tesisler ve Cruf Kapasitesi Tablo 5: Sephaku Developmenta Verilen Madencilik Hakk zellikleri Tablo 6: Sondaj Yaplan Karotlarn ve Analiz Edilen rneklerin zet Analizi Tablo 7: 28 ubat 2009 Maden Kayna ve Maden Rezervi Raporu Tablo 8: Maden Bloklar ve ilgili Kimyasal Yap zeti Tablo 9: Btelenen retim iin Ham Madde Kararl Durum Gereklilikleri Tablo 10: Itsoseng Projesi iin Sermaye Maliyeti Tahminleri zeti Tablo 11: Delmas Projesi Sermaye Maliyeti zeti Tablo 12: Itsoseng ve Delmas Projelerinin lk Dokuz Yl iin imento retimi letme Maliyetleri zeti Tablo 13: lk Alt Yllk retim iin Sephaku Cement retim ve Kazan lkeleri Tablo 14: Uucu Kl Snflandrma Tesisi iin zet Mali Modeli Tablo 15: Gemi Maliyetlere ve Taahht Edilmi Gelecek Sermayeye Dayal Sephaku Cement Deerleme Sonular Tablo 16: Makro Ekonomik Enflasyon Tahminleri ve Ykselme Faktrleri Tablo 17: Nominal skonto Oran Hesap zeti Tablo 18: Itseoseng ve Delmas Projesi Deerleme Sonular Oran Tablo 19: Uucu Kl Tesisi Deerleme Sonular Aral Tablo 20: Uucu Kl Tesisi Deerleme Sonular Aral EK LSTES Ek 1: Yetkili Sertifikas (SR T11, SV T1.13, T1.14) Ek 2: Terim Szl ve Ksaltmalar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 669 1. GR VE OPERASYONUN NTEL Venmyne Sephaku Cement direktrleri tarafndan Gney Afrikada yer alan JSE Limited dahilinde ana listeleme iin gerekli olan dokmantasyonun bir paras olarak kireta maden varlklar ve imento retim tesisleri hakknda bir CPR hazrlamas ynnde bir talep sunulmutur. Venmyn, yakn zamanda Itsoseng Projesi adnda kireta oca ve komu imento tesisi geliimi ve inas hakknda Teknik ve Ekonomik Durum Tespiti Denetimi eklinde Bamsz Teknik Deerlendirme yrtmtr; ilgili proje, Gney Afrikann Kuzey Bat Eyaletinin Lichtenburg Blgesinde yer almaktadr. Bu deerlendirme, ayn zamanda Delmas Projesi adyla bilinen Delmas, Mpulanga Eyaletinde yer alan imento tme tesisini de iermektedir. Venmyn, finanse eden taraflar asndan kolaylk salamak amacyla Fizibilite alma Raporunda (FSR) (27 ubat 2008) ve lk FSR Deerlendirmesinde (30 Ekim 2008) yer alan tahminlerin doruluunu ve btnln onaylamak zere kredi salayan taraflar adna bu almay yrtmtr. lk FSR Revizyonu, ubat 2008 metninin yerini almtr. Bu nedenle, Venmyn, bu projelere btnyle vakftr ve teklif edilen ticari model hakknda bamsz profesyonel gr sunmaktadr. Bu CPR erevesinde toplu olarak Sephaku imento Varlklar olarak adlandrlan Sephaku Cement projeleri, aadaki projeyi iermektedir: Itsoseng Projesi (kireta oca ve imento retim tesisi); Delmas Projesi (imento tme tesisi); Uucu Kl Snflandrma Projesi (Sephaku Cement tarafndan Eskomdan salanan uzun vadeli uucu kl tedariki onay erevesinde Eskomun Kendal Santralinde kurulacak olan uucu kl tesisi).

Kuzey Bat Eyaletinin Litchtenburg blgesi, ekonomik kireta birikintileri iermektedir. Gautenburge ideal uzaklkta bulunmaktadr; Gauteng, Gney Afrika pazarnda en yksek imento talebini iermektedir. Bu durumu, en byk imento reticilerine ait imento fabrikasnn faaliyetleri ortaya koymaktadr; bunlar, PPC, Lafarge ve AfriSamdr. Itsoseng Projesi, yeni bir imento retim biriminin inasn douran bilinen kireta birikintilerinden birisidir. Itsoseng, Delmas ve Uucu Kl Projeleri, Sephaku Cementin tek varlklardr; % 80.2si, Sephaku Holdings mlkiyetindedir ve kalan ksma Dangote sahiptir. 2008 yl balarnda, Venmyn, Sephaku Cement iin derlenen Teknik Rapor halinde n maden varl deerlendirmesini tamamlamtr. 2007de Venmyn alanda ne kan bir dier kireta birikintisi iin bir maden varl deerlendirmesi tamamlamtr ve bu nedenle Itsoseng Projesinin srdrld evreden haberdardr. Genel olarak, imento retim tesisinin teknik ynleri, dikkatlice deerlendirilmitir. zetle: imento trlerinin teklif erevesinde yer almasn salayacak nicelik ve nitelie sahip kireta birikintisi bulunmaktadr. Kimyann ve ktle dengesinin tahmininde standart ve kabul edilir hesaplamalardan yararlanlmtr ve bu nedenle sonular, kabul edilir. Seilmi olan ak emas uygun kabul edilebilir. Tedarik edilmi olan genel ekipman, in rn olmasna ramen, bir dizi anahtar bileen, test edilerek onaylanm Bat rndr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 670 Yeni tesisin almas iin gerekli olan tm esas gerekliliklerin karland grlmektedir ve bunlar, aadakileri iermektedir: Hlihazrda mal arznn dk olduu ve gelimekte olan pazar; imento tabakas ieren kireta birikintisi, Uygun nitelikli katk maddelerine eriim; Tesisin iletilmesi iin gerekli elektrik enerjisi taahhd; Pazarlara kabul edilir yaknlk; Uygun niteliklere ve uzmanla sahip kdemli personel; ve Blgedeki nceki tesislere gre rekabeti retim maliyet avantaj.

2. GRN KAPSAMI (SR T1.1, SV T1.2, JSE 12.9 (e)) Venmyne Sephaku Cement Direktrleri tarafndan Gney Afrikadaki JSE Limited dahilinde ana listeleme iin gerekli grlen dokmantasyonun bir paras olarak kireta maden varlklar ve imento retim tesisleri katklar hakknda bamsz CPR dzenlemesi ynnde bir talep sunulmutur. Buna paralel olarak, Venmyn, Sephaku Cement tarafndan kurulumu stlenilen maden mlklerinin ya da haklarn ve teklif edilen imento tesisleri hakknda bamsz bir deerleme stlenmitir. Venmyn, bu CPR Blm 12de ve SAMREC Kanununda ifade edilen JSE Liste Gereklilikleri ile tam uyum ierisinde hazrlamtr. Deerleme almasnda, yeni SAMVAL Kanunu dikkate alnmtr. Venmyn, zellikle sondaj ve arama almalar hakknda nceki raporlar ve bilgileri hakknda kapsaml bir deerlendirme stlenmitir ve Sepahaku Cement tarafndan elde edilen bir dizi harita ve izelge derlemitir. irket, kapsaml arama sondaj almalar yrtmek ve ynetmek ve jeolojik modelleme ve maden kayna deerlendirmesi rnekleme veritaban hazrlamak iin Ocak 2006dan bu yana dahili yetkin arama ekipman mobilizasyonunu salamtr. rnekleme, ayn zamanda dorudan jeolog gzetiminde bir ekip tarafndan yrtlmtr. Venmyn, bu CPRn hazrlanmasnda teknik deerlendirme ile durum tespit almas maddelerini gz nnde bulundurmutur. Venmyn, bunun yannda bu alma iin zel kontrol listesinden de yararlanmtr. Bu kontrol listesi, doruluk, btnlk ve kurumsal raporlama iin tm Uluslar aras Maden Kayna ve Filiz Rezerv Kanunlarnda tespit edilen tm maddeleri iermektedir. 3 Nisan 2008 tarihinde Bay Michael Tyndall, Bay Godknows Njowa ve Bay David Gale tarafndan bir saha ziyareti gerekletirilmitir; sz konusu yetkililere, Sephaku Cement yetkilileri elik etmitir. Bu dokman, maden kaynaklar corafi yetki alanlarna den Gney Afrika Madencilik ve Metalrji Enstits (SAIMM) ve Gney Afrika Jeoloji Birlii (GSSA) tarafndan dzenlenen SAMREC ve SAMVAL Kanunu erevesinde Sephaku Cement iin hazrlanmtr. SAMREC ve SAMVAL ynergelerinin Venmyn tarafndan bu tr maden operasyonlar iin en iyi uygulama yntemlerinin ksa bir kabul olduu ve Kurumsal dare konusunda uluslar aras arenada tannan Kanunlarda ortaya konulan ak ve effaf ifa ilkeleri ile uyumlu olduu kabul edilmektedir. SAMREC ve SAMVAL Kanunlar, tm pratik amalar erevesinde JOREC Kanununa (Birleik Filiz Rezerv Komitesi) yakndr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 671 3. YETKL KLERN BEYANLARI (SR T1.1, SV T1.13, T1.14, JSE 12.9 (c)) Venmyn, bamsz bir danmanlk irketidir. Danmanlarnn madencilik ve arama irketleri iin yetkili, teknik danman ve deerleme raporlar hazrlama konusunda yaygn deneyimleri bulunmaktadr. Venmyn danmanlar, toplu olarak madencilik projelerinin deerlendirilmesi alannda 100 yldan fazla deneyime sahiplerdir ve ilgili meslek kurulularnda iyi konuma sahip yelerdir. Bu raporda yer alan imza sahipleri, sorumlu Yetkili kiilerdir ve ifade edilen maden varlklarnn deeri zerinde mesleki fikirlerini ortaya koyacak yetkinlie sahiplerdir. Bu amaca ynelik olarak, Yetkili Kii Sertifikalar Ek 1de sunulmaktadr. Ne Venmyn ne de personelin tarafsz gr bildirme yetkinliklerini etkileyebilecek ekilde proje dahilinde pay sahibi deildirler ve normal danmanlk cretleri dnda bu grevle balantl olacak ekilde maddi ya da dier trl hak sahibi deildirler ve olmayacaklardr. Sephaku Cement, yazl olarak Venmyne tm nemli bilgileri sunmutur; sz konusu bilgiler, bilgisi dahilinde eksiksiz ve dorudur. 4. LKE PROFL VE MENTO ENDSTRS DEERLENDRMES (SR T5) Gney Afrika, 1800lerin sonlarnda gerekletirilen altn ve elmas keiflerine dayal olarak gelimi bir maden endstrisine sahiptir. lke, dnyann en byk platin, krom ve vanadyum reticisidir ve elmas, altn, kmr, demir filizi, manganez ve dier baz metallerin retiminde st sralarda yer almaktadr. lkenin maden endstrisi, son yzylda en geni madencilik irketleri tarafndan byk lde gelitirilmitir. Gney Afrika Bushveld Kompleksi (BC) ve Witwatersrand havzas, bir dizi zel ve geni filiz topluluunu iermektedir. Hlihazrda Gney Afrikada madencilik, retim ve inaat endstrileri asndan en byk riskler, ulusal enerji kullanm irketi Eskom tarafndan ksa ila orta vadede madencilik, retim ve inat operasyonlar iin yeterli enerji salayamamasndan kaynaklanacak belirsizliklerdir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 672 Sephaku Cement (Pty) Limited CPR Bamszlnza inanabilirsiniz LEJAND: Yollar Maden Yollar Demiryolu Hatlar Dalm Depolar SEPHAKU PROJELERNN GNEY AFRKADAK DER MENTO TESSLER AISINDAN BLGESEL KONUMLARI

tme/Kartrma South Afrca: Gney Afrika - Atlantc Ocean: Atlantic Okyanusu Northern Cape: Kuzey Yakas - tsoseng Project Area: tsoseng Proje birimleri Alan North West: Kuzey Bat - Western Cape: Bat Yakas - Orange Free State: Orange Bamsz Devleti - Eastern Cape: Dou Yakas Delmas Project Area: Delmas Proje Alan - East London: Dou Londra - Port Elizabeth: Elizabeth Liman - Indan Ocean: Hint Okyanusu

retim Birimleri

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 673 Gney Afrika blgesindeki hzl ekonomik byme ve 2010 Futbol Dnya Kupas iin baz blgelerde srdrlen hazrlklara bal altyap inasnda bymeye bal olarak, g talebinde bir art olmutur; bu artn altyap geliimine bal olarak dnya kupas sonrasnda da srdrlmesi beklenmektedir. 2008in balarnda g kesintilerine yol aan yetersizliklere ramen, hkmet, lkedeki yetersizliin nne gemek amal yeni g kapasitesinin inas ve yeniden canlandrlmas iin gelecek drt yl ierisinde Eskoma ZAR60bn taahhdnde bulunmutur. G kesintileri balangta Gney Afrikada negatif etkilere yol amtr; ancak son zamanlarda ortaya kan global ekonomik yavalama, elektrik tedariki konusundaki basknn geici olarak hafifletildiini ortaya koymutur. Itsoseng ve Delmas Projeleri, 2011 ortalarna kadar faaliyet gstermelidir. Hlihazrda Eskomun faaliyete geecek nemli yeni g retim kapasitesine sahip olaca beklenmemektedir. Ancak Eskom, Sephaku Cemente g tedarik etme taahhdnde bulunmutur. 4.1 Siyasi Ortam Gney Afrika, ngiltereden 31 Mays 1910da bamszln kazanmtr ve 1961de cumhuriyet ilan edilmitir. 1948den 1990a kadar, Gney Afrika siyasi ve yasal sistemleri, apartayd kavram zerine kuruluydu; beyaz aznlk hkmeti tarafndan uygulanan ayr rksal geliim felsefesi. 1994de yaplan ilk ok uluslu seimler, apartayda sonlandrm, seimlere katlan farkl siyasi partilerle beraber Afrika Ulusal Kongresi (ANC) erevesinde siyah ounluun iktidarn getirmitir. lke, son zamanlarda, demokratik, barl, serbest ve adil seimler dzenlemitir; bu seimleri Jacob Zuma liderliinde ANC kazanmtr. Su, Gney Afrikada bir problemdir; zellikle hrszlk ve iddetli su tekil eden faaliyetler. Hkmet zellikle Dnya kupas futbol faaliyetine karlk gvenlik tedbirleri arttrma giriiminde olmasna ramen, bu anlamda yeterli seviyede baar salanamamtr. Bu faktrde, esasen arttrlan gvenlik maliyetleri, personel korumas ve sahtecilie ve yozlamaya kar ticari gvenlie odaklanma yoluyla Gney Afrika yatrmlarnda dikkate alnmaldr. 4.2 Ekonomik Ortam ve Mali Sistem nemli sanayilemi lkelerin byme beklentileri hakknda global gelimelerin ve kayglarn lke ekonomisi faaliyetlerinde zellikle ihracat sektrne ilikin olarak nemli etkisi olmutur. Apartayd dnemi nemli ekonomik problemleri beraberinde getirmitir -zellikle dezavantajl gruplarda grlen yoksulluk, ekonomik g yetersizlii ve kamu ulamnda yetersizlik. Gney Afrikann Gayrisafi Yurtii Haslas (GDP) 2008 yl iin USD490bn (CIA 2009) olarak hesaplanmtr; bu erevede yllk fiili byme oran, % 4.95tir. byme, 2004den 2008e kadar olan dnemde yksektir; bu dnemde Gney Afrika, makroekonomik istikrarn rnlerini toplamtr ve global emtialarda patlama yaanmtr; ancak emtia fiyatlar ve talep zerinde global mali krizin etkisine bal olarak 2008in ikinci yarsnda bu anlamda bir yavalama grlmektedir. Ancak isizlik, yksektir ve yenilenmeyen altyap, bymeyi snrlandrmtr. lke, gelimi mali, yasal ve adli sistemlere ve modern altyapya sahip orta gelirli bymekte olan pazar olarak snflandrlmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 674 Gney Afrika ekonomik politikas, mali olarak muhafazakrdr; ancak yararcdr; enflasyonun kontrol edilmesine, bte fazlasnn korunmas ve istihdam bymesinin ve hane gelirinin ykseltilmesi yolu olarak dk gelirli alanlara temel hizmetlerin sunulmas iin kamu kurulularndan yararlanlmas odakldr. Dviz ve enflasyon volatilitesi, Gney Afrikada ve gelien ekonomilerde yaygn olarak grlen bir durumdur, emtia irketleri gibi hedge edilen Rand stoklar, zel ve kurumsal yatrmclar tarafndan genel talep konusu olmutur. Gney Afrikadaki madenlerle ve madencilik endstrisi ile balantl en byk riskler, g krizi ve MPRDA, Madencilik Anlamas ve Lisans creti Kanun Tasars erevesindeki kullanm hakk gvenlii konusunda son zamanlarda ortaya kan ihtilafl belirsizliklerdir. Madencilik, retim ve inaat sektr iin dier esas kayglar, i gc zerinde HIV/Aids etkilerinin belirsizliidir. Hkmet, 6 Aralk 2006da Siyah Rengin Glendirilmesi (BEE) gerekliliklerini ortaya koyan yi Uygulama Kanunlarn onaylamtr. yi Uygulama Kanunlar, Geni Tabanl Siyahi Ekonomik Glendirme (BB BEE) Kanunu, 2003 (2003 tarihli 53 sayl Kanun) Blm 9 (1) erevesinde dzenlenmitir. Sz konusu kanunlar, mlkiyet, ynetim kontrol, istihdam eitlii, yetenek gelitirme, kurum geliimi, kk ve orta lekli kurulular ve z varln BEE irketlerine/ayr milletlerin bireylerine devri hakknda eitli ynergeler hakkndadr. Bu, bir kurulu bnyesinde BEE mlkiyeti, ynetimi ve istihdam, siyah Gney Afrikallarn eitilmeleri hedeflerini, BEE uyumlu irketlerden rn tedariki ve siyahlar tarafndan ynetilen irketlerin geliiminin tevik edilmesini ortaya koyacaktr. 4.3. Maden Politikas (SR T5.1) Gney Afrika maden endstrisine ilikin ilgili mevzuat, aada ortaya konulmaktadr: 4.3.1 MPRDA Gney Afrika hkmeti, 2004 ylnda MPRDAy yrrle koymutur; ilgili kanun, Gney Afrikadaki maden haklar ve maden operasyonlar hakknda devlet mevzuatn tanmlamaktadr. Kanun, hkmetin Gney Afrikada ikili devletin ve maden haklar konusunda zel mlkiyetin kabul edilmemesini vurgulamaktadr ve tm maden haklarnn devletin korumasnda bulunmas uzun vadeli hedefi oluturmaktadr. Hkmet, kullan veya kaybet ilkesini uygulamaya koymutur; bu ilke, 2004 yl ncesinde maden haklarna ve maden arama hakkna sahip irketler ya da bireyler hakknda geerlidir. zel mlkiyete tabi maden haklar, zaman ierisinde Kanun hkmleri erevesinde maden arama ve madencilik haklarna dahil edilecektir. Nihai olarak, Gney Afrikadaki tm madenler, Devlet mlkiyetinde olacaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 675 Kanunun bir dier amac, BEE irketleri ile z varlk anlamalar dzenlemek zere maden aramann ve madencilik irketlerinin tevik edilmesi yoluyla Gney Afrika maden endstrisi dahilinde BEEnin gelitirilmesini ieren devlet politikasnn takip edilmesiydi. Kanun, ayn zamanda maden kaynaklar irketleri tarafndan sosyal sorumluluk usullerinin ve programlarnn uygulanmasna ynelik hkmler iermektedir. zin ve lisans bavuru sahipleri, Plan II, Geici Anlamalar erevesinde bu kriterlerin detaylarnn sunulmas konusunda ykml klnacaklardr. Kanun erevesinde, Devlet, maden arama operasyonlar asndan kullanm hakknn temin edilmesi taahhdn yeniden ortaya koymutur. Bu durum, madencilik irketleri ile hkmet arasnda maden endstrisine yeni giriler dnda maden hakk stoklamann engellenmesine dair hkmet amalarnn en iyi ekilde yerine getirilecei tartmasn tetiklemitir. Halen aydnla kavuturulmas beklenen bir husus da arama izinlerinin ve maden lisanslarnn devredilebilirlii hakknda Bakann ihtiyari yetkisidir. Bu aamada, Bakann onaynn makul olmayacak ekilde askya alnmayaca grlmektedir. Kanunu Plan IIsi, belirli geici dzenlemeler iermektedir; bu erevede eski dzenlemeye gre hak sahibi olanlar -Kanunun yrrle girdii tarih ncesinde geerli olan haklar- bir yl ierisinde hak deiiminin yaplmas iin bavuruda bulunma konusunda ykml klnyorlard. Gney Afrikada madencilik endstrisi hakknda geerli olan hak ve izin trleri -MPRDAda sunulmu olan- Tablo 1de detaylaryla verilmektedir. 4.3.2 Madencilik Szlemesi Madencilik Szlemesinin esas amac; irketlere MPRDAnn Blm 2 (d) ve 2 (f)si uyarnca dzenlenen ykmllklere uyma konusunda yardmc olmak zere bir ereve sunmaktr. lgili blmler, madencilik irketlerini bu Kanun erevesinde yer alan yeni dzenleme haklar ile mevcut maden haklarn uyumlatrmada BEEnin tevik edilmesi konusunda ykml klnmalardr. Endstride sregelen tartmalar, irketin Szleme amalarn karlama abalar hakknda Puantaj Cetveli deerlendirmesini ortaya koymutur. Puantaj nicelik deerlendirmesi hakknda zlmesi gereken hususlar mevcuttur. Szlemenin yaymlanmas, uzun sredir devam eden tartmalarn ve mevzuat gerekliliklerine ilikin eitli yorumlarn sonunu getirmitir; bu erevede MPRDAnn eksiksiz uygulanmasna giden yol almtr. Birok maden irketi, hlihazrda srdrdkleri faaliyetler erevesinde zel glendirme stratejileri uygulamaktadrlar. Sz konusu stratejiler, hususlarn ele alnmas konusunda en iyi abalar ve nihai olarak tanmlanan gerekliliklerin yerine getirilmesi isteini ortaya koymaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 676 Tablo 1: Gney Afrikadaki Madencilik Faaliyetleri hakknda Geerli Hak Trleri LSANS TR Keif izni AMA SRE GEREKLLKLER ARTLAR

Keif aamasnda arama

2 yl (yenilenemez)

Mali yetkinlik Teknik yetkinlik ve alma program

Hak sahibinin Arama Hakkna bavuruda bulunulmasn ieren mnhasr hakk yoktur. Arama cretlerinin denmesi

Arama Hakk

Hedef tanmlama aamasnda arama

Balangta yla kadar

Bir kez 3 yllk yenilenebilir

Muhafaza zni

Arama ve Madencilik aamalar arasnda yasal haklara ballk

Balangta 3 yl. Bir kez 2 yllk yenilenebilir.

Mali yetkinlik Teknik yetkinlik Ekonomik program alma program ve evre plan Tamamlanan arama aamas Projenin hlihazrda uygulanr nitelikli olmamas ve Tamamlanan EMP.

Rekabetin, adil olmayan rekabetin ya da hak stoklamann nne geilmesi ile sonulanamaz. Devredilemez, iptal edilemez, satlamaz, ipotek edilemez ya da herhangi bir ekilde sorumluluk altnda braklamaz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 677 Madencilik Hakk Gelitirme aamas Balangta 30 yl. 30 yllk ilave yenileme sresi. LOM iin geerli. Mali yetkinlik Teknik yetkinlik Ekonomik program alma program; Sosyal plan; ilik plan ve evre plan. Lisans cretlerinin denmesi (2010 sonrasnda) Madencilik Szlemesine ve BBEE hakknda yi Uygulama Kanunlarna uyulmas. Lisans cretlerinin denmesi (2009 sonrasnda) Kiralanamaz ya da satlamaz; ancak ipotek edilebilir.

Madencilik zni Kk lekli Balangta 2 madencilik yl. Bir seferde 1 yl olacak ekilde 3 yllk yenileme sresi.

Projenin sresi <2 yl olmaldr; Alanlar <1.5Ha olmaldr ve evre plan

Niceliksel puantaj deerlendirmesi hakknda halen zlmesi gerekli olan hususlar bulunmaktadr. Esas gereklilik; tm madencilik ve arama operasyonlarnn % 26snn 2014 ylna kadar nceki durumlarda dezavantajl konumda bulunan Gney Afrikallarn mlkiyetinde bulunmasdr (bu, zencileri, madencilik topluluklarn ve kadnlar iermektedir.). Eski dzende madencilik haklarna sahip olan irketler, 2009 ylna kadar % 15lik; 2014 ylna kadar % 26lk mlkiyeti gerekli klmlardr. 1 Mays 2005 sonrasnda yeni dzenleme erevesindeki arama ve madencilik hakk bavurusunda bulunan irketler, nceki durumda zel mlkiyete tabidirler. BEE bileeninin yetersiz olmas halinde, bu durum, yeni madencilik lisansnn verilmesini nleyecektir. nceden dezavantajl konumda bulunan kiilerin katlmlarn ieren hedefler, irketler tarafndan gerekletirilmelidir. Ancak, irketler, irketin deer art amal sat frsatlar sunmas halinde mlkiyet hedefinde llln saland durumda irketler dengeleyici puan kazanabilirler. Zenginletirme Kanunun teviki, halen hazrlk aamasndadr ve bunun ilenmemi maden rnlerinin ihracatnn drlmesi ve yerel deer art salamak amacyla sat yatrmlar sunan retim irketleri iin yerel deer art teviki salamas beklenmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 678 Sephaku Cementin konumu, yeni maden datmndan yararlanmasna msaittir. Sephaku Cementte % 80,2lik paya sahip olan Sephaku Holdings, tam uyumlu BEE irketidir. Bunun anlam, Sephaku Cementin hlihazrda MPRDA mlkiyet gerekliliklerine tam uyumlu olduunu ifade etmektedir. Sonu olarak, Sephaku Development, en byk imento retim blgesi olan Kuzey Bat Eyaletinde Lichtenburg Blgesinde ve Gney Afrikann Delmas, Mpumalanga Eyaletinde tme tesisinde arama ve madencilik haklarn elde edebilmitir. imento retimi iin kireta kayna arama, deerlendirme ve uygunluk almalar tamamlanm olup; irkete bu mlkler dahilinde maden arama ve retim almalar yapma konusunda evresel onaylar verilmitir. Ancak irket, imento tesisinin inasnn finansman iin sunulan z kaynan tamamlanmas iin borlanma srecindedir. 4.3.3 Lisans cretleri Tasars Teklif edilen sz konusu mevzuat, hkmetin Gney Afrika maden retimi gelirlerine lisans creti getirilmesini amalamaktadr. Maden ve Petrol Kaynaklar Lisans creti drdnc tasars (MPRRB), Haziran 2008 tarihinde kamuya ak hale getirilmitir. Tasarnn esas amac, MPRDA sreci yoluyla tannan yeni dzenleme erevesindeki maden haklar asndan gelitirilen ve iletilen madenlerden lisans cretlerinin tahsili iin bir mevzuat oluturmaktr. Tasarnn ynetimi bir dizi problem sz konusudur; karllk forml erevesinde madencilik ve endstriyel vergi oranlarn aka ortaya koyan vergi mevzuat ile ilikilendirilmelidir. Hlihazrda ykmllk altndaki endstrinin ifte vergilendirilmesinin salanmas amalanmamaktadr. Bu mevzuat, birok tartmay beraberinde getirmitir ve sonu olarak, mevcut global durgunlua bal olarak Lisans creti Tasarsnn yrrle konulmas, 2010a ertelenmitir. Gei aamas, MPRDAnn 1 Mays 2009 tarihine kadar tamamlanmasn ngrmektedir. Hkmeti 2010un ilk yarsnda yrrle konulmas hedeflenen MPRDAy yrrle koyan MPRRB yoluyla lisans creti ykmlln getirmeyi hedeflemektedir; ancak bu tarihe ilikin belirsizlikler srmektedir. MPRDA, Devlete lkenin yenilenmeyen kaynaklarnn daimi kayb konusunda lkenin Maden ve Petrol Kaynaklarnn mlkiyetini elde bulunduran Devletin muhafaza eden olarak tazmin edilmesini ngrmektedir. Tasar, tasfiye edilmi ve tasfiye edilmemi maden kaynaklarn birbirinden ayrmaktadr; bu erevede tasfiye edilmi madenler, tasarda ngrlen koullar dnda tasfiye edilmitir ve tasfiye edilmemi madenler, tasarda ngrld ekilde snrl zenginletirmeye tabi tutulmutur. Lisans creti, belirlenen ylda maden kayna karcsnn brt sat deerinin lisans creti formlne gre tespit edilen yzde ile arplmas sonucunda hesaplanmaktadr. Hem direk iletme hem de sermaye masraflar, faiz ve vergi ncesi gelirlerin tespiti iin (EBIT) dlmektedir. Tm madenler hakknda gelir lisans creti miktar, aadaki forml erevesinde irketin krllna baldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 679 Lisans creti Oran = 0,5+(EBIT/Brt satlar (tasfiye edilmi)*12,5)*100 Tasfiye edilmi Maden Kaynaklar iin maksimum yzde, % 5tir. Tasfiye edilmemi Maden Kaynaklar iin forml yledir: Lisans creti=0,5 (EBIT/Brt Satlar (tasfiye edilmemi)*9)*100 Tasfiye edilmemi Maden Kaynaklar iin maksimum yzde, % 7dir. Bu nedenle Sephaku Cement tarafndan ocaktan retilecek kireta, tasfiye edilmemi forml erevesinde deerlendirilecektir. Kurumsal vergi oran, maden ve retim irketlerinin denecek gelirinin % 28ine tekabl etmektedir. denecek gelir, Gelir Vergisi Kanununda ngrlen belirli paylara gre dzenlenmi olan muhasebe krlarndan elde edilmektedir. Herhangi bir muhasebe dneminde ortaya kan vergi kayplar, nakledilebilir. Bu mahsuplara ilaveten, bir madencilik ve retim irketine geliim esnasnda ortaya kan tm giderleri kapitalize etmesine msaade edilmektedir. % 14lk Katma Deer Vergisi (KDV), Gney Afrikadaki ou mallar ve hizmetler iin denmektedir. Ancak rn satlarna yklenen KDVden muaf olduu iin, proje gideri oluturmamaktadr. Benzer ekilde, KDV etkisi, deerlendirme kapsamna alnmamtr. 4.4 naat Endstrisi Deerlendirmesi (SR T5.8, SVC T1.18) Gney Afrika hkmeti, altyap geliimine GDP byme seviyelerinin ilerlemesinin srdrlmesinde anahtar alan olarak odaklanmaktadr. 2007 ve 2010da uygulanmak zere ZAR416bn nceliklendirme plan, gelitirilmitir ve GDP byme seviyelerinin % 5 pa seviyesinde srdrlmesi yeterli grlmektedir. zellikle inaat materyalleri endstrilerinde son alt yl ierisinde benzersiz bir ykselme gzlemlenmitir ve Gney Afrikadaki mevcut imento reticileri, imento endstri blmnde detaylar sunulmu olan geerli kurulu kapasiteleri asndan beklenenden daha yksek talebi karlayamamlardr. naat sektr, genel olarak aadaki ekilde snflandrlabilir: Konut binalar: imentonun en youn kullanld sektrdr; imento, beton yaplar, beton yollar ve zeminler, har, sva, ap ve tula, kiremit ve lento gibi beton rnler iin tketilmektedir. Ulusal Kredi Kanununun yrrle girmesi ile ikiye katlanan 2006 ve 2008 arasndaki yksek faiz oranlar ile drlm konut net gelirinin bu srete emlak pazarndaki bymeyi azaltmas beklenmitir. Ancak faiz oranlarnn ve enflasyonun dmesine ilikin beklenti erevesinde 2009un ikinci yars itibariyle yava bir iyileme beklenmektedir; kamet amal olmayan binalar: Konut binalar ile kyaslandnda daha az imento kullanm gerektiren binalardr; imento, esasen beton altyapda kullanlmaktadr ve st yapda birok inaat materyalleri kullanlmaktadr. Perakende sahasnn konut binalar konusunda ykselen faiz oranlarna maruz kalabilmesine ramen, endstriyel saha bymesi, istikrarl retim sektr ile desteklenmektedir ve istikrarl reel ekonomik bymenin bir sonucu olarak ticaret sektrnde nemli bir byme tahmin edilmektedir ve Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 680 Mhendislik Yaplar: En az imento younluu olan sektrdr. Dierlerine ilaveten beton mhendislik yaplarn, yollar, boru hatlarn ve toplu toprak almalarn iermektedir. Mhendislik yaplar endstrisi, yollara, demiryolu ve liman altyapsna, elektrik ve su tedariki sektrlerinin gelitirilmesine ve stadyum, hava liman ve otel inasna odaklanarak nemli bymenin elde edilmesi amacn tamaktadr. naat sektrnde istikrarl reel bymenin devam edecek gibi grnmektedir. Mevcut ve tahmin edilen byme aamasn tetikleyen faktrler, dierlerine ilaveten aadakileri iermektedir: lkedeki neredeyse tm kamu altyaplarna yatrm gereklilii; stikrarl zenci orta ve st tabaka; Komu lkelerden g; Srekli kentleme; ve Gney Afrikann birikmi konut ihtiyacn karlama gereklilii.

Kaynak ve inaat temelli ekonomik byme ile beraber nispeten yksek i gveni, i dostu ekonomik ve mali politikalarla art gstermektedir. 2007 ve 2014 arasndaki dnem iin onaylanan ve planlanan ana altyap projeleri iin imento talebinin gstergesi ve tahmin edilen proje yatrm, aada Tablo 2de ifade edilmektedir: Tablo 2: Onaylanan ve Planlanan Ana Altyaplar iin Tahmin Edilen imento Talebi ve Proje Deerleri ( standart talebe ilaveten hacim)

Kaynak: PPC Intercem Cape Town 2007 Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 681 Aktr ki; konut inasnda byme, beklenen imento talebinin en yksek ve en nemli etkenidir. Konut sektrndeki anahtar byme faktr, istikrarl bir Zenci orta ve st snfnn ortaya kmas ve buna bal olarak konut saysnda art sonucunda orta snf konutlamas eklinde ortaya kmtr ve bunun bu ekilde srmesi beklenmektedir. Endstri analistlerinin ortak grlerine gre, Gney Afrika, son 25 ylda deneyimlenen dier hususlardan farkl bir byme dnemine girmitir. Hlihazrda planlanmakta olan lekteki esas altyap yatrmlar, son olarak Gney Afrikada 1960larn sonlarnda ve 1970lerin balarnda yaplmtr. 4.5 imento Endstrisi (SV T1.18) Drt irket, PPC, Afrisam (nceki ad Holcim ve Alpha), Lafarge SA (nceki ad Blue Circle) ve Natal Portland Cement, Gney Afrikadaki imento endstrisine hkimlerdir. 1988den bu yana, yasal bir kartel eklinde srdrlen faaliyetler esnasnda yap ve kapasite esasen ayn kalmtr. Ancak 1966da mlkiyet ve endstri yaps, deimeye balamtr. Halihazrda Gney Afrika imento reticileri, oligopol pazar yaps erevesinde faaliyet gstermektedirler. Drt esas tedariki, unlardr: PPC; AfriSam; Lafarge SA; ve NPC (Cimpor).

Pazara hkimlerdir ve Gney Afrika blgesindeki (Gney Afrika, Botswana, Swaziland, Lesoto ve Namibya) toplam tedarikin yaklak olarak % 99unu ellerinde bulundurmaktadrlar. imento, farkl sektrlerde kullanlmaktadr; en yksek oran, yeniden satclar tarafndan satlmaktadr. Tedarik yetersizlii, bir derecede ithalatlarla kapatlmaktayd; ancak bu, ithalatlarn byk lde azald Kasm 2008e kadar devam etmitir. ekil 1, Gney Afrikadaki ana imento reticisi tesislerin Sephaku Cement projelerine gre (Itsoseng ve Delmas) haritasn vermektedir. naat ve altyap geliimlerinden elde edilen ciro, 2007de beklentileri amtr. Bu, dierlerine ilaveten, 2010 Futbol Dnya Kupas iin stadyum almalarndan, King Shaka Havaliman almalarndan, srekli Gautrain Projesi inasndan, orta ve alt snf konutlamasndan, GDP bymesinin srdrlmesi amal yeni altyap ihtiyacndan ve Ingula pompa depolama planndan etkilenmitir. Hkmeti 2009 btesinde altyap harcamas iin ZAR787bn ayrmtr ve 2014 ylna kadar alt ve orta gelirli Gney Afrikallar iin 3 milyon konutun ina edilecei ngrlmektedir. Birok altyap projesinin balangcndaki gecikmelere ramen, bu sektrden gelen talepler, 2008de konut pazarndaki d neredeyse dengelemitir. Gelimi pazar konutlar, kredi krizinden olumsuz ekilde etkilenmitir; bu kriz sonucunda, Gney Afrika bankalar, 2008 ylnn son eyreinde en

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 682 fazla % 95lik konut bonolar sunmulardr. Bu durumun ksa vadede devam etmesi beklenmektedir. Yava ekonomik byme ve altyap dar boazlarnn bu endstri yatrmlarn etkilemesi kanlmaz olmasna ramen, konut d yap pazarnn hzl bymesini srdrmesi beklenmektedir. Alnan son projelerin deeri, inaat faaliyetlerinin ksa vadeli gstergesidir; hangi projelerin planlama ve teklif aamalarnda baar saladn ve inaata hazr olduunu ortaya koymaktadr. 2007 ylnda alnan inaat projelerinin toplam deeri, 2007de reel anlamda % 4.5 art gstermitir; ancak konut pazar, Tablo 2de ortaya konulduu ekilde % 35 orannda d gstererek negatif alana gerilemitir. Konut d sektrdeki gelimelerde, % 2.5 orannda ykselme kaydedilmitir; alnan kamu szlemenin deeri ise % 43 art ortaya koymutur (2010 futbol stadyumlarnn alnmasna bal olarak). Eskomun santral inas iin ayrm olduu ZAR1,000bn bte, Transnetin demiryolu hatt, liman ve petrol boru hatt inas ve zel sektr genileme programlar buna eklenebilir. Emtia fiyatlarndaki d de madencilik sektrndeki genilemeyi negatif etkilemektedir; bu durum, inaat endstrisini de etkileyecektir. 2007nin son eyreinde ve 2008 yllarnda onaylanan inaat planlarnn saysnn negatif alana gerilemesi, konut d pazar koullarn ktletirmitir. Perakende alan talebi, konut talebinin gerilemesine yol amaktadr; bu nedenle perakende alan iin orta vadede olumlu beklentiden sz edilemez. Perakende geliiminin yavalamtr ve bu yavalamann devam etmesi beklenmektedir; nk tketici harcamalar, yksek faiz oranlarna ve enflasyon basksna maruzdur. 4.5.1 Gney Afrika imento Tedariki ve Talebi Dokuz Afrika Eyaletindeki i satlar, 2008 ylnda % 4,6 gerilemitir; Mpumalanga (% 9 ykselme) ve Limpopo Eyaleti (% 0.6 ykselme) dndaki tm eyaletlerde negatif byme ortaya konulmaktadr. Ekonomik faaliyet asndan en yksek rakamlarn grld eyalet olan Gauteng, % 11 ile iki basamakl d gstermitir; daha kk eyaletler Dou Cape ve Kuzey Cape % 3,5lik negatif byme ortaya koymutur; ancak bu eyaletler, nispeten kk imento pazarlardr. 2008 ylnda Gney Afrikada yaklak olarak 13.5Mt imento rn satlmtr (Tablo 3); bu nceki yla gre % 4,6lk bir d ortaya koymaktadr. Ancak ifade edilmesi gereken bir nokta da tonajn yaklak olarak 1.6Mt uucu kl ile cruf ierdiidir; bunlar, beton karmlarn oaltlmas amac ile ykleniciler ve beton reticileri tarafndan satn alnmtr. Bu katk maddeleri, g ve izabe endstrilerinin yan rnleri olmasna karn imento retim kapasitesi gerektirmektedir ve imento talebi/kapasite karlatrmalarna dahil edilmelidirler. 2008 ylnda komu lkelere (Botswana, Lesoto, Swaziland ve Nambia) % 3.9 d gstermitir; Botswanadan yksek talep alnmtr(% 21 zerinde). Nambiya % 3lk ve Swaziland % 24lk d gstermitir; Lesoto ise 2007 seviyelerini korumutur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 683 Tablo 3: Gney Afrika (lke ve Blge Bazl) imento Satlar 2003-2008 BLGE Limpopo Eyaleti Mpumalanga Gauteng Bamsz Eyalet KwaZuluNatal Dou Yakas Kuzeybat Eyaleti Kuzey Yakas Dou Yakas TOPLAM Art (%) Lesoto Botswana Nambiya Swaziland BLGESEL TOPLAM GENEL TOPLAM 126,094 539,239 254,251 138,120 1,057,704 2003 770,469 2004 857,500 2005 939,965 2006 1,091,481 2007 1,092,174 2008 1, 098,865

626,461 3,209,474 388,718

748,324 3,809,759 459,791

874,027 4,318,569 508,177

979,637 4,948,010 522,885

1,050,725 5,461,198 546,890

1,140.586 4,857,830 532,945

1,440,235

1,617,193

1,854,289

1,991,682

2,123,780

2,156,964

731,008 695,760

938,651 723,388

867,683 786,353

874,977 884,805

985,360 906,684

951,208 910,462

156,854

179,512

163,793

222,515

250,342

251,178

1,086,487

1,356,147

1,621,969

1,735,971

1,707,118

1,572,817

9,105,466 10,690,265 11,934,825 13,251,963 14,124,271 13,472,855

% 17 111,427 531,285 261,275 135,748 1,045,735

% 12 108,913 458,541 286,958 186,022 1,040,434

% 11 109,781 385,740 228,631 170,919 1,008,071

%7 122,340 515,024 380,550 173,535 1,191,449

(%5 ) 121,999 624,048 368,152 131,600 1,245,799

10.163.170 11.736.000 12.975.259 14.257.034 15.315.720 14.718.654

Kaynak: imento ve Beton Enstits 2008

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 684 2009 yl ve sonrasna ilikin endstri tahminleri, belirsizdir ve ekonomik k sonucunda ktlemitir. Ancak ksa ila orta vadede hkmet tarafndan planlanan altyap harcamalar, imento endstrisini desteklemelidir. Konutlama, zellikle karlanabilir ve sosyal konutlama, daha pahal konutlamaya gre daha yksek imento oran kullanmaktadr ve bu sektrde talep seviyesi, byk lde bymeye baldr. ekil 3, ekonominin farkl sektrlerindeki imento retimini ortaya koymaktadr; bu erevede en yksek oran, yeniden satclar yoluyla satlmaktadr. Gney Afrika Rezerv Bankas verilerine gre; inaat almalarnn deeri, 2007 ylnda ZAR45bne ulat; bu, reel anlamda 2006 ylndaki, ZAR35BNe gre art ifade etmektedir ve 2009 yl bte raporuna gre Gney Afrikada altyap geliimine gelecek yl ierisinde ZAR787b harcama yaplacaktr. Bu derece yksek olan ciro, en son 1970lerin inaat patlamasnda grlmtr. naat Mhendislii Yklenicileri Gney Afrika Federasyonu (SAFCEC), 2008 ylnda ve 2009 balarnda inaat mhendisliinde art % 3 - % 6lk bir art beklentisi iindedir. naat mhendislii sektrn bekleyen en byk glk, kapasite snrll olacaktr (materyaller, g ve yetenekler). Hlihazrda uluslar aras inaat irketleri, zellikle byk projelerde yk ve deneyim eksiklii ile baa kamayan yerel irketlerle ortaklk kurmaktadrlar. Gney Afrikada, imdiye kadar nihai imento datmnn byk ksm, endstrideki demiryolu a tarafndan sunulan hizmet seviyesine gven duymamasna bal olarak kara yolu ile nakledilmektedir. Karayolu nakliyesi, rnn % 99unun pazaryerine tanmasn salamaktadr. ekil 2: 2007de farkl alc sektrlere satlan imento oranlar

Kaynak: Beton ve imento endstrisi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 685 Ancak datm depolar, kartrma birimleri ve retim birimleri arasnda demiryolu yoluyla tesisler aras imento ve cruf tamacl yksek seviyededir (% 50den daha yksek). hracatlar, son dnemde dk seviyede kalmtr; toplam imento satlarnn yaklak olarak % 1.4ne tekabl etmektedir. Son yllarda, sk yerel tedarik koullarna bal olarak, aada ekil 3de ortaya konulduu zere ihracat taahhtlerinin yerine getirilmesi iin ithal edilen rnlerden yararlanlmas gerekli grlmtr. ekil 3: Drt Ana Tedarikiden Blgesel imento Satlar ve hracat Trendi

Blgesel Satlar (Mt) Kaynak: Beton ve imento Endstrisi 4.5.2 imento Tedarik Kaynaklar

hracatlar (000 t)

2006 ve 2007de, PPC, NPC, AfriSam ve Lafarge SA tedarik kapasitesi, artan talebin tamamen karlanmasnda yetersizdi; ancak pazara imento ve cruf ithalat yoluyla karlanan ak ile beraber tam hizmet sunulmutur. NPC, Simuma, PPC ve Cimpor genileme projeleri, endstri kapasitesini byk lde arttrmaktadr. Endstri talebinin pozitif geliime ynelmemesi halinde, endstri kapasitesinin endstri talebini amas beklenmektedir. ekil 5, imento endstrisi tedariki ve talep tahmini arasndaki balanty ve beklenen proje uygulama plann iermektedir. NPC tarafndan yaklak olarak ZAR800mlik Simuma tesis gelitirmeye yaplan yatrmlar, tam entegre cruf ve imento retim sreci ile sonulanacaktr. NPC, PPC ve

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 686 Lafarge SA tarafndan yaplan en son genileme programlar, Gney Afrikada son 20 yl ierisinde kurulacak olan ilk yeni tesislerdir. NPC genileme almas, yeni bir oca ve 12.000t kapasiteli ok kompartman imento silosunu ve 7.500t kapasiteli yeni bir ham madde silosunu iermektedir. Yeni imento imalathanesi, 80 t/s retim kapasitesi ve saatte 3.000 torbalk iletim salayan yeni paketleme ve paletleme ekipman iermektedir. Yeni ocak, daha dk maliyette kapasitesini ykseltmitir ve KwaZulu-Natala yaplacak imento ithalatlarnn birounu ortadan kaldrmas olasdr. Endstri aktrleri tarafndan son zamanlarda balatlm olan yeni, multi milyarlk ZAR kapasiteli genileme projelerine ramen, yukarda ifade edilen yatrmlar srdrlmektedir. Bunlar, aadakileri iermektedir: Planlanandan sonra gereklemesine ramen Limpopo Eyaletinde ZAR1.4bn Dwaalboom-Batsweledi gelitirme almas. 2009un ortalarna kadar kapasitesini 1.6Mt ykseltecek olan Pretoriadaki Hercules tesisinde ZAR604mlik gelitirme; ve imento kapasitesinin ylda 1Mt arttrlmas amacna ynelik Lafarge SA ZAR1.2 bn harcamas. Yeni kapasite projesi, iki esas blm iermektedir. ncelikle Randfonteinda ZAR450mlik yatrm ifade eden 1Mtpa imento tme tesisi. kincisi, cruf retiminin 640,000tpa arttrlmas iin Kuzey Bat eyaletinde Lafarge SA Lichtenburg imento lerinin yeni cruf retim hatt. Bu, ZAR750mlik yatrm ifade etmektedir. Tahmin edilen imento retim tesisleri, ortalama cruf kapasitesi, ve drt ana imento reticilerinin tesisat tedarikileri, Tablo 4te sunulmaktadr: Tablo 4: Gney Afrikadaki Mevcut Tesisler ve Cruf Kapasitesi RETC TESSLER OCAKLAR SRE (YIL) ORTALAMA TESS CRUF TEDARKS KAPASTES (MT/YIL) 0.2 0.9 FLAS (12), Polysius (1) 0.8-1.3 FLAS (2), Polysius (1) 0.8-1.2 KHDS; Polysius

PPC

13

21 ila 47 21 -34

Afrisam

Lafarge SA

24 34 24

NPC

0.6 FLS

Kaynak: PPC Tahminleri Eyll 2007

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 687 Yukardaki tablo, 2007 PPC tahminlerine dayaldr ve son iki ylda, neredeyse tm imento reticileri, kapasite art iin kahverengi alan genileme projelerine yatrm yapmaktadrlar. Belirli blgelerde tedarik ve talep dengesizliklerinin ortaya kmas beklenmektedir; nk Kuzey Bat Eyaletinde en yksek ilave kapasitesi oluturulacaktr ve Dou Yakas net imento ithalats olarak kalmas beklenmektedir. Nakliye maliyetleri, nihai imento fiyatlarn etkileyecektir. Drt ana reticinin ortaya koyduu Gney Afrika retimi, ek projelere bal olarak daha yksek seviyelere ulaacaktr. Sz konusu projelerin orta vadeli 2010 taleplerinin karlanmas iin yrrle girmesi beklenmektedir. Proje boru hatt, talep tahminin karlanmas asndan yeterlidir ve imento ithalatlarnn 2008 sonuna kadar aama aama azalmas beklenmektedir. 4.5.3 imento Pazarlar ve Fiyatlar Yerel imento fiyatlar, zaman ierisinde enflasyon balantl byme ortaya koymutur. Fiyatlar, inaat endstrisi enflasyonunda % 7.8 ve retici Fiyat Endeksinde % 6.6 ile karlatrldnda % 10.9 art ortaya koymutur. Perakende imento fiyatlar, Tketici Fiyat Endeksi (CPI) enflasyon oran ortalamasn oluturan % 5 ile kyaslandnda % 9.5lik ykselme kaydetmitir. MENTO ENDSTRS KAPASTE PLANLARI VE BEKLENEN TALEP

Legend: Lejand - Industry Demand: Endstri Talebi - Industry Maximum Capacity: Maksimum Endstri Kapasitesi - Industry Maximum Capacity with Old PPC Kilns Retired: Eski PPC Ocaklarnn Faaliyetlere Son Verildii Durumda Maksimum Endstri Kapasitesi Contracted/Building: Szlemeli/Bina - Investigation Stage: Aratrma Aamas - Completed: Tamamlanan - NPC Simuna Expansion Project: NPC Simuna Gelitirme Projesi Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 688 PPC Mill: PPC malathanesi imento fiyatlar, inaat endstrisi btnnde % 7.8lik ykselme gsteren dier tamamlayc inaat materyallerinden daha yksek bir art kaydetmitir; bu oran % 3.1 ile % 1.7 arasndadr. ekil 5, CPI ile karlatrmal yerel perakende imento fiyat taslan ortaya koymaktadr. ekil 5: 2003 ve 2007 arasnda Yerel Perakende Fiyatlar vs. CPI

imento (Perakende) Kaynak: Beton ve imento Endstrisi

CPI: Tm maddeler

Gvenilir uluslar aras imento fiyat karlatrmalar, gvenilir tutarl bilgi kaynaklarnn eksikliine bal olarak gtr. irketler, fiyatlar farkl listelemektedirler ve tek yl verilerine dayanarak sonu karmak mmkn deildir. On alt lke zerinde 2008de dzenlenmi olan rnek dahilinde, Gney Afrika, ekil 6da ortaya konulduu zere en yksek sekizinci imento fiyatlarn iermektedir. Bu veriler erevesinde, bir ulusun geliim seviyesi ile imento fiyatlar arasnda bir balant karlamaz.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 689 -

ekil 6: USD/ton Global imento fiyatlar 2008 ortalamalar lke

Cibuti Suudi Arabistan Msr Umman Birleik A. Emirlikleri Katar Lbnan Trkiye Gney A. Letonya Nijerya Fas Rusya Ukrayna Etiyopya Liberya

Fiyat (USD/t) 4.5.4 imento Pazarnn Genel Durumu Global ekonomi g durumdadr ve ekonomi beklentileri belirsizdir. nemli altyap harcamalar ve 2010 Futbol Dnya Kupasna bal olarak son birka yl ierisinde imento talebi istikral bir gelime ortaya koymutur. Talep fiyatlarnn ve nakit aklarnn d gstermesi halinde blgedeki tm imento irketleri beklentilerinde d yaanacaktr. Bu aamada, altyap projeleri, yerli ekonomiyi desteklemektedir. 2008den bu yana Gney Afrika ekonomisi beklentisi global pazarlara paralel olarak d gstermitir. Petrol, kmr ve elektrik fiyatlarndaki ani ykseli, retici fiyat endeksini amtr ve zellikle 2008in ilk yarsnda faaliyet krlar zerinde bir bask oluturmutur. Maliyetler trmanrken imento endstrisi krlarnda d gzlemlenmitir. Endstrinin en yksek maliyet faktrlerinden biri olan enerji maliyetleri, baz irketler iin glk yaratmtr. Bu esnada, finansman borcu maliyetleri art gstermekte, borcun yeniden finansman iin kredi olananda d yaanmaktadr. Hkmet altyap harcamalarna devam etmeyi hedefledii iin, bunun hem ksa vadede hem uzun vadede inaat bymesini desteklemesi beklenmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 690 imento pazarnn 2013e kadar 18Mtpa orannda sata ulamas ynnde ihtiyatl bir beklentiden sz edilebilir; bu zamana kadar, Sephaku Cement imento tesisi retime gemi olacaktr. Bu nedenle Gney Afrikann imento gerekliliklerini karlamas iin minimum 4Mtpa retim ihtiyac vardr; bunun tamam, gelecek iki ila drt yl ierisinde ana reticiler tarafndan planlanan maksimum retim artlar yoluyla elde edilmesi mmkn deildir. Sephaku Cement, bu eksiklii 2.2Mtpa ile kapatmay ve mevcut reticilerden pazar pay almay planlamaktadr; rakipleri ile kyaslandnda olumlu corafi konumu, gelikin teknolojisi ve beklen verimlilik avantajlar, bu durumda etkilidir. 4.5.5 Gney Afrika imento Endstrisine Giri Engelleri Gney Afrika imento endstrisi, kurulu kapasitenin ulusal imento talebini at ilave sre ile tanmlanabilir. Buna ramen, 1994/1995e kadar varln srdren kartel dzenlemelerine bal olarak, imento reticileri byk kr elde etmilerdir ve talep, kapasiteye eitlenene ya da bunu ancaya kadar ykselme kaydederken, kr oranlarndan daha byk bir art yaanmtr. Aadaki nedenlerden dolay, pazarda nemli rakipler olarak nitelendirilebilecek yeni aktrler giri yapmamtr: Bir ekonomik tesis iin gerekli olan yksek sermaye yatrm; Uzun proje hazrlk sresi (normal artlarda yl aan); Sosyal ve siyasi ortamn istikrar konusunda belirsizlik; Tesis faaliyeti sresince kullanlr olacak kaliteli ham madde kaynaklarna ilikin kullanm hakk gereklilii ve gvencesi ve Mevcut reticiler tarafndan kontrol edilmeyen uygun nitelikli kireta birikintilerinin mevcut olmas. Pazara yeni aktrler girmediinden, hlihazrda grld zere yetersizliin sz konusu olduu durumda, tm esas aktrler, Pazar paylarn kaybetmemek iin ayn anda gelimekle ykmldrler. 5. KURUMSAL YAPI Sephaku Cement, Gney Afrikada ek Gney Afrika imento reticisi olmay hedefleyen yeni bir bamsz irkettir. Sephaku Cement, hlihazrda, proje planlana aamasndadr ve yakn zamanda Gney Afrikann en byk imento reticisi blgesinde imento tesisi retim aamasna geecektir. Ekim 2008 tarihli gncellenmi Fizibilite Raporunda ortaya konulduu zere, Sephaku Cementin % 80,2sinin mlkiyeti Sephaku Cemente aittir; kalan % 19,8lik ksmn sahibi Dangotedir. Sephaku Holdings, hlihazrda imento projesinin geliiminin btnyle finanse edilmesi iin gerekli olan zkaynak bakiyesini ykseltmektedir. Bu durum, hem Sephaku Holdingsin hem de Dangotenin irketteki paylarn zayflatacaktr. Ynetim yaps, Sephaku Cementin kireta maden kaynaklarnn btnyle kullanlmas iin ihtiya duyulan corafi, teknik ve mali yeterlilikleri beraberinde getirmektedir. Sephaku Cemente imento endstrisine girme ve nemli bir imento reticisi haline gelme olanann salanmas, hedef alnmaktadr. Dangote Cement, Nijeryann en byk eitli endstri grubu olan Dangotenin bir parasdr; Sephaku Cement ise florit, kmr, kalay, Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 691 altn ve nikel gibi eitli madenlerden oluan paylara sahip Sephaku Holdingsin endstriyel blmnn bir parasn oluturmaktadr. Dangote Cementi Afrikadaki operasyonlarn geniletmektedir; Dangote Cement tarafndan 2012 ylna kadar 50 mtlik retim kapasitesinin gerekletirilmesi iin gerekli altyapnn kurulmas erevesinde Nijerya ve Senegalde srdrlen projelerin yannda bir dizi Afrika lkesinde eitli grmeler yaplmaktadr. 5.1 Direktrler ve Ynetim Ekibi (SR T5.4, T5.5) Sephaku Cement ynetim ve teknik ekibinin kireta karma, imento retimi ve pazarlama alanlar gibi eitli alanlarda byk deneyimleri vardr; bu, irketin gelimi kireta madencilik operasyonu ve imento tesisi operasyonlar ve datm olanaklar sunmasn ve ynetmesini salamaktadr. Projenin imento retim aamasna ilerlemesi ile birlikte ilave deneyimler tanmlanacak ve istihdam edilecektir. Ana alanlarn paylar hissedar paylar ile uyumlu hale getirilirken tevik yaplar uygulanacaktr. Sephaku Cement direktrlerinin ve ynetim ekibinin ksa CVleri aada detaylandrlm ve yorumlanmtr. Aadaki kdemli yneticiler daimi olarak tayin edilmitir: Genel Mdr Pieter Fourie BCom (Acc), Global Liderler iin dari Gelitirme Blm (PRSIM) (svire) Pieter imento endstrisinde byk deneyim sahibidir; Blue Circlen (sonradan Lafarge SA ynetimine geen) pazarlama direktrln, LaFarge SAnn imento operasyon biriminin ynetici direktrln ve LaFarge SA, Fransann Afrika stratejik gelitirme direktrln stlenmitir. Pieterin Blue Circxledaki grevi, sat, datm ve pazarlamay ieriyordu ve esasen Blue Circlen yasal kartelden rekabeti ortama ynlendirilmesi konusunda sorumluluk tayordu. Bunun ardndan LarFarge SAnn imento operasyon birimine terfi edildi; o dnemde, irket, 1.7Mtpa imento retimi gerekletirmekteydi. Pieter, sonrasnda stratejik geliim grevi erevesinde LaFarge SA genel merkezine tayini kabul etti; bu erevede Afrikada yeni edinilmi operasyonlarn LaFarge SA portfyne dahil edilmesi ve yeni ticari frsatlarn yakalanmas hedeflenmekteydi. Ticari Mdr Duncan Leith BCom (UNISA), Gen Yneticiler Program (INSEAD, Fransa), MBA (GIBS) Duncann imento endstrisinin tm ticari ynleri asndan byk deneyimi vardr; 10 yl boyunca LaFarge SA (nceki ad Blue Circle) bnyesinde almtr. Duncann Blue Circledaki ilk grevi, 1994de kartelin dalmasnn ardndan tam entegre lojistik srecinin kurulmasyd. Blue Circlen LaFarge SA bnyesine katlmasnn ardndan, Duncan, lojistik ilemlerinden ve datm depolarndan sorumlu datm yneticiliine atanmtr. Bunun ardndan, pazarlama, sat, datm ve lojistik alanlarnda tam sorumluluk erevesinde ticari yneticilie atanmtr. Duncan, Sephaku Cemente katlm ncesinde, Imperial Grupta 3 yl geirmi ve Renault Trucks Frachise ynetimini stlenmitir. Duncan, projenin tamamlanmasnn ardndan, pazarlama, sattan ve datmdan sorumlu ticari ynetici pozisyonunu stlenecektir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 692 alma Yneticisi Duan Claassen BEng (Metalrji Mhendislii) (UP -Cum Laude), MDP (Duke niversitesi, ABD) Duan imento retimi asndan byk deneyim sahibidir; LaFarge SA ve PPC bnyesinde almtr -srasyla Lichtenburg almalar ve Dwaalboom operasyon yneticisi olarak. Esas grevleri, tesis performans ve gvenilirlii, insan ynetimi, retim planlamas, rn kalitesi, gvenlii ve maliyet kontrolyd. nsan Kaynaklar Yneticisi Puseletso Sithole letme (Endstriyel Psikoloji), MDP (UDW), MBL (UNISA) Puseletso Sitholeun nsan Kaynaklar Ynetiminde Uzman pozisyonunda byk deneyimi vardr; zellikle bankaclk sektrnde ve retim endstrisinde. nsan kaynaklar alannda farkl anahtar sorumluluk pozisyonlar stlenmitir; Nedcor Elektronik Bankaclk, Gney Afrika Kalknma Bankasnda ve LaFarge Gypsum bnyesinde almtr. SEPHAKU CEMENTN MEVCUT ORTAKLIK YAPISI

Dangote industries and other minorities: Dangote endstrileri ve dier aznlklar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 693 Mining rights: Madencilik Haklar Fly Ash Classification Project: Uucu Kl Snflandrma Projesi tsoseng Project: tsoseng Projesi Delmas Milling Project: Delmas tme Projesi LafargeGypsumda, Birimi bnyesinde nsan Kaynaklar Direktrln stlenmitir. Kariyerinde esas grevleri, K stratejilerinin ve sistemlerinin gelitirilmesini, i stratejilerine uyumlatrlmasn ve uygulanmasn iermektedir.

Mhendislik Proje Yneticisi Heinrich de Beer BEng Makine (PU/CHE), MDP (Pu/CHE), LDP (GIBS) Heinrich, kariyerine Mittal (Iscor), Vanderbijlarpark Karbonizasyon Tesisinde Proje Mhendisi ve Bakm Mdr olarak balamtr. LaFarge SA Kaalfontein birimine Depo Yneticisi olarak katlmtr. Bunun ardndan Depo Operasyonlar Yneticiliine atanmtr; LaFarge Cement datm tesisleri ve Richards Koyu tme Tesisi bnyesinde sorumluluklar stlenmitir. Heinrich, bunun ardndan Lichtenburg Tesisinde Gelitirme Mdrlne terfi etmeden nce SA grevini stlenmitir; bu erevede tm nemli proje (LaFarge SA yeni ocak hatt dahil), Otomasyon ve IT, Kalite ve evre hususlarnda sorumluluk stlenmitir. Heinrich, projenin tamamlanmasnn ardndan, Lichtenburgda alma ynetim ekibinin bir yesi olarak kalacaktr. Proje Yneticisi Delmas Andre Roleoffze BEng (Kimya Mhendislii) (UO), MDP (GIBS) Andrenin imento endstrisinin retim ve ticaret alanlarnda 12 yllk deneyime sahiptir. LaFarge SA bnyesinde ileme mhendisi, optimizasyon yneticisi, genel mdr (Richards Koyu tme Tesisi) ve datm yneticisi pozisyonlarn stlenmitir. Esas grevleri, sre optimizasyonunu ve gelitirilmeyi, fay sebep analizini, tesis ynetimini, ham madde satn almn, gvenlii, lojistii ve datm depolarn iermekteydi. Andre, projenin tamamlanmasnn ardndan Delmas tme tesisi genel mdrln stlenecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 694 Proje Finans Yneticisi Andrew Craik BCom ktisat, Muhasebe (Witwatersrand niversitesi) Andrew, Birleik Krallkta ve rlandada yedi yl boyunca yatrm bankacl arka ofisinde almtr; muhasebe ve genel ekonomi konularyla ilgilenmitir. 2002 ylnda LaFarge SAa Finansman Yneticisi olarak katlmtr; bu erevede LaFarge SA tarafndan seilmi olan JD Edwards, ERP (Tesis Kaynak Planlamas) sisteminin uygulanmasnda proje ekibinin ilevsel bir parasyd. Andrew, Sephaku Cemente katlm ncesinde Imperial Group (Pty) Ltdin Commercial Vehicle Holdings blmnde Finansman Ynetici olarak iki yl geirmitir. Andrew, Sephaku Cementin ERP sistemi, Microsoft Dinamiklerinin uygulanma srecini ynetecektir. Proje Asistan Christine Human Kimya Lisans Derecesi (PU/CHO), Lisans (Hons) Kimya (PU/CO), Lisansst Derecesi (R.A.U.), MBA (North West niversitesi) Christine, Imperial Group (Pty) Commercial Vehicle Holdings blmnde Pazarlama Analisti ve Grup Proje Yneticisi pozisyonlarn stlenmitir. Bilgi Teknolojisi, sre kontrol ve tesis otomasyonu Alwayn (AI) Hechter Al, 1992de balad kariyerinde Endstriyel Elektronik ve Microsoft letme ve Programlama Platformlarnda alm, Endstriyel letiim Protokolleri alannda uzmanlamtr. 2001de LaFarge SAa IT uzman olarak katlmtr; tesis, IP Ann tesis btnne geniletilmesi ve PLCler yoluyla Laboratuarda ve Tesiste Endstriyel Ekipman balants odakldr. Bunun yannda, Planlanan Bakm Sistemi uygulamas amal bir projeyi desteklemitir. Al, bu sre ierisinde ayrca Otomatik Sre Deiiklikleri Amal Tesis Kontrol Sistemlerine tam entegre Tesis LIMS Sistemi ve Tesis Historian yaplandrmalar gerekletirmitir. 2007de tesiste Sistem Yneticisi pozisyonuna gei yapmtr; bu erevede Siemens S5den ABBye Sre Kontrol Sistemi Revizyonu gibi tm IT ve Otomasyonu konularnda sorumluluk tamtr. Al, bu sre ierisinde Microsoft ve IBM Platformlarnda eitli teknik kurslara, GIBS Ynetim Gelitirme Program gibi Ynetim Kurslarna katlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 695 Tedarik Zinciri Yneticisi Wouter Loots Makine Mhendislii Yksek Diplomas, Maden Mhendislii Ulusal Diplomas Wouter imento satlar ve lojistik alannda 11 yllk deneyime sahiptir. Lafarge SA bnyesinde alt dnem ierisinde ana sat hesaplar yneticilii, lojistik yneticilii ve datm yneticilii grevlerini stlenmitir. Wouter, nemli mterilerle yksek seviyeli sat grlmelerinin yaplmasndan, lojistik optimizasyonundan ve planlamasndan (ithalatlar dahil), datm depolarndan sorumluydu. Sephaku Cementin ynetim personelinin imento endstrisinde eitli ve byk deneyimi vardr. Daimi kdemli yneticilerden ve teknik danmanlardan oluan mevcut ekip, hedeflenen yapsal tasarm ve kurulu felsefesi, gelikin otomatik modern srelerden ve teknolojilerden yararlanacak olan yksek performans gsteren kurulutan beklenen roller ve sorumluluklar gibi hususlar belirlemi ve bunlar zerinde mutabk kalmtr.

Teknik Ynetici Sephaku Ash Hennie van Heerden Hennie Birleik Krallkta Institute for Concrete Technologists (ICT) bnyesinde yer alan yetkin bir Beton Teknolojisi Uzmandr. Kariyerine Orange Fish Tnelinde bir mteahhit olarak balad. Bunun yannda Nambiyada Murray&Stewardda prekast alannda deneyim kazanmtr. All Concrete Works bnyesine katlmtr; sonrasnda Shaft Sinkersa ve Blue Circle Cemente gei yapmtr. Ayrca byk bir mteahhitlik irketinde R&Dde yer almtr. Hennie, Sephakuya katlmadan nce Chryso ve Admixture irketi iin almaktayd. 6. ITSOSENG PROJES tsoseng Projesi, Sephaku Cement tarafndan srdrlen esas ve tek nemli projedir. Bu imento projesinin esas amac, tsosengin 7 km gney batsnda yer alan Stigflingpan, Verdwaal ve Klein Westerford arazilerinde tespit edilmi kireta birikintisinden yararlanan yeni bir imento retim tesisi kurmak ve iletmektir. Birikinti, Gney Afrikann Kuzey Bat Eyaletinde Lichtenburg ve Mafikeng arasnda yer almaktadr (ekil 8). tsoseng Projesi, kireta madeni ile imento retim tesisi ierecektir. tsoseng projesinde srdrlecek olan operasyonlar, aadakileri ierecektir: Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 696 Esas ham maddeleri ieren madencilik faaliyetleri (kireta madencilik faaliyetleri); Cruf retimi iin ham maddelere ilikin kimyasal ilemler; ve Yaklak olarak % 50 orannda crufun tlmesi ve mamul imento retimi gerekletirmek zere dier bileenlerle kartrlmas.

Madencilik operasyonu, zemin operasyonlar ile snrlandrlacaktr ve kalkrit birikintisinin yzeyden alnarak ufalanmasn ve imento retim tesisinde kullanlacak olan ana ham maddeleri oluturmak zere kartrlmasn gerektirmektedir. 6.1 Genel Bilgi ve Lojistik (SV T1.3) 6.1.1 Location and Access (SR T1.5, SV T1.3) tsoseng Projesi, Kuzey Bat Eyaletinde Lichtenburg ilesinin yaklak olarak 25 km batsnda yer almaktadr. Sahaya Lichtenburgden eriim, Mmabathoya uzanan kartal R503 yoluyladr (ekil 9). Sahaya, R503den uzanan toprak yolla eriilmektedir. Bu toprak yol koullar, yal mevsimde ktlemektedir. Sephaku Cement mteahhitleri, inaatn balangcndan nce tesis sahasna yeni bir eriim yolu ina etmeyi planlamlardr. Tesis sahasna demiryolu balants opsiyonu, karayolu ulamna bir alternatif olarak dnlmtr. Blgedeki dier imento reticilerine demiryolu balants dzenlemesi opsiyonlar gz nnde bulundurulmaktadr; ancak FSRn bir parasn oluturmamaktadr. Mevcut ve teklif edilen eriim yollarn gsteren mlk yeri, ekil 9 dahilinde yer almaktadr. 6.1.2 Topografi ve Drenaj Mlkler, nispeten dz bir arazi zerinde yer almaktadr; tipik savana bitki rts ile kapl kk dalgalanmalar grlmektedir. nemli engebelere rastlanmamaktadr. Mlklerin kuzeydou ucundaki ykseklik, 1,500mamsldr (ortalama deniz seviyesi zeri metre); gneybatya doru 1,430mamsl hafif eim grlmektedir. Drenaj, bu eim ynn takip etmektedir. 2007de stlenilmi olan yeralt suyu almas, balangta teklif edilen tesis sahasnda yzeysel su tabakas seviyesi riskini ortaya koymutur. Bu nedenden dolay, tesis sahas hafif lde douya kaymtr. MES tarafndan gerekletirilen balang evresel durum tespit almas, mlkn kuzey snrnda yer alan Springbok Oluu ile beslenen ana drenaj ile olas bir problemi ortaya koymaktadr. Bu drenaj kanal, kuru olmasna ramen, ak gsterebilir ve A Blounda planlanan madencilik faaliyetlerini etkileyebilir. Alan, bu dnem sonrasnda madencilik planndan karlmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 697 6.1.3 klim (SR T1.6) Lichtenburg iklimi, Gney Afrika highveld iklimi ortaya koymaktadr; yazlar lk ve scak ve klar serin gemektedir. Yaz mevsiminde tipik maksimum scaklklar, 28 ila 32 Cdir; k mevsiminde minimum scaklklar, nadiren 4 C altna dmektedir. Ortalama yllk ya, 400 mm ile 700 mm zerinde deimektedir. Yal sezon, Ekimden Nisana yaz aylarna uzanmaktadr; en yksek ya, Aralk ve Ocak aylarnda grlmektedir. Yalar genellikle gk grltl saanak eklinde grlmektedir. Sz konusu ani yalar, alt blgelerde takn riski oluturmaktadr; ancak birok Gney Afrika madeninde bu tr hava hkimdir ve rutin tedbirler alnmaktadr. Ilman iklim, madencilik faaliyetlerinin yl boyunca gerekletirilebileceini ve istisnai tedbirlere ihtiya duyulmadn ifade etmektedir. 6.1.4 Genel Altyap (SR T5.6) tsoseng Proje alan altyaps, komu kireta madencilik ve imento retim tesislerine bal olarak salam yapdadr. Alana, blge dahilinde bulunan katranl yollarla demiryollar hatlar hizmet vermektedir. Elektrik, iletiim olanaklar, ime suyu ve sanayi suyu ve kanalizasyon henz daha dahilinde yer almamaktadr; ancak proje gelitirme plan dahilindedir. ekil 9, mevcut proje altyapsn ve teklif edilen eriim yollarn ortaya koymaktadr. Kuzeye doru PPC amur Fabrikas, ana Mafikeng-Zeerust Johannesburg demiryolu hattnda uygun bir konumda bulunmaktadr. Gneye doru, Lichtenburg ilesi, Colignyden 24 kmlik kol ile ana Delareyville-VentersdorpJohannesburg demiryolu hattna balanmaktadr (ekil 9). 22 kmlik zel hat, AfriSam Dudfield fabrikasn Lichtenburge balamaktadr; 49 kmlik ze hat yoluyla ise Tawana Kire oca Lichtenburgde yer alan LaFarge SA fabrikas ile birlemektedir. imento tesisi, ana ve tali katranl yollara yakn mesafede kurulacaktr. 6.1.4.1 .Yeralt Suyu ve Su Kaynaklar Kasm 2007de Yeralt Suyu almalar Enstits tarafndan hazrlanan jeohidrolojik rapor, Sephaku Cement tarafndan deerlendirme iin hazrlanmtr. Bu raporun evre blmnde suya ilikin tm hususlar, ele alnmaktadr. 6.1.4.2. Elektrik Enerjisi tsoseng Ky ve evredeki imento fabrikalarna Eskom enerjisi verilmitir. Sephaku Cementin gelecek operasyonlar iin ilave enerjiye ihtiya duyulacaktr. Proje tesis inaat aamasna ve sonraki aamalara getiinde, Sephaku Cementin ulusal g nakil ebekesine balanmas iin uygun bir alana ekstra elektrik altyapsnn kurulmas gerekecektir.
6.1.4.2ElektrikEnerjisi
tsosengKyveevredekiimentofabrikalarnaEskomenerjisiverilmitir.Sephaku Cementin gelecek operasyonlar iin ilave enerjiye ihtiya duyulacaktr. Proje tesis inaat aamasna ve sonraki aamalara getiinde, Sephaku Cementin ulusal g nakilebekesinebalanmasiinuygunbiralanaekstraelektrikaltyapsnnkurulmas gerekecektir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

 ITSOSENGPROJESNNBLGESELKONUMU,JEOLOJSVEALTYAPISI

Trkiye Byk Millet Meclisi

- 698 -

(S. Says: 544)

LEJAND:

Karayolu

DemiryoluHatt

EnerjiNakilHatt

AraziSnr

YerleikSaha

Dierimentoreticileri

SephakuCementMadenHaklarSahas

MadenRezervBloklar

Trkiye Byk Millet Meclisi

SAHALOKASYONU

- 699 -

(S. Says: 544)

NothernCape:KuzeyYakasSlurry:amurLaFargeQuarry:LaFargeOcaProposedPlantSite:TeklifEdilenTesisSahas

- 700 Eskomdan salanan geici 11kiloVoltluk (kV) enerji, jeneratr takviyesi ile beraber inaat aamas iin balanacaktr. Eskomdan srekli enerjinin salanmasnn ardndan, Caterpillar mobil 1 Megavolt Amper (MVA) 16 ton dizel jeneratr yedek elektrik enerjisi olarak kullanlacaktr. Eskomun 2008de elektrik talebine yant vermeye alt grlmesine karn, bu koullar zamanla deiecektir; nk hkmet, santraller iin yeni sermaye salamtr ve ekonomik k, enerji ihtiyacn hafifletmitir. Gney Afrikadaki olas g tedariki krizine bal olarak, Venmyn, bu alann problemli blge olarak ifade etmektedir. Proje alannn kuzeyinde Watershed alt istasyonundan yeni bir 132kVlk hat kurulacaktr. Sephaku Cement tarafndan sunulan 2*40MVA trafodan oluan yeni Sephaku Cement alt istasyonu tedariki iin bte teklifinin resmi kabl ve 4 Kasm 2008 yazs ile Eskoma ZRAR61m demesi, problemleri ortadan kaldracaktr. Bte teklifinin kabul edilmesi ve n deme, Eskomun imento tesisine elektrik salama taahhdn ortaya koymaktadr. Eskom, Sephaku Cementten ZAR2.763m banka teminat makbuzunu kabul etmitir. Venmyn, bu yaznn ve bte teklifinin Eskomun proje taahhdn ifade ettiini ortaya koymaktadr. Venmyn, Sephaku Cement ve Eskom arasnda balayc yasal dokman eklinde imzalanmas gereken anlamann taslan hazrlama srecinde olunduunu grmektedir. Eskomun proje taahhdn gerekletirip gerekletirmeyecei belirsizdir. 6.1.4.3. letiim Hlihazrda iletiim olanaklar mevcut deildir. Ancak inaatn balatlmasna ilikin izin verilir verilmez, gerekli iletiim ihtiyac karlanacaktr. 6.1.4.4. Ulam Olanaklar Sephaku Cement, tsoseng tesisine uzanan uygun yollar, ocak yollarn ve ocak ile ana krc arasnda balant yollarn planlayacak ve ina edecektir. Projenin mevcut trafik koullar zerinde etkisinin tespit edilmesi iin Sephaku Cement tarafndan bir trafik almas stlenilmitir. Aadaki tavsiyeler verilmitir: Teklif edilen geliim, ilgili yetkililer tarafndan trafik mhendisi deerlendirmesine tabi olarak onaylanmaldr ve Detayl iyiletirme tasarm, yeterli deneyime sahip profesyonel bir mhendis tarafndan gerekletirilmelidir. Kapasite analizi erevesinde ifade edilebilir ki; mevcut yol a, mevcut ve gelecek trafik talebi senaryolar iin beklenen ilave geliim dzeninin salanmas iin yeterlidir. Ancak mevcut yol koullar, bakm yetersizliine bal olarak ktlemektedir. Olas demiryolu balantlar planlar aratrlmaktadr ve eitli dzen opsiyonlar FSRda ortaya konulmutur; ancak bu, ilk inaat aamasnn bir paras deildir; bu nedenle bu hizmet iin bte ayrlmamtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 701 6.1.4.5. Karayolu Ulam Sephaku Cement, tm karayolu ulam operasyonlarn dardan temin edecektir. Bu srecin ardndan, Gney Afrikada yer alan nde gelen ulam operatrlerine sunulacak resmi teklif talebi takip edecektir. Imperial, Unitrans ve Supergroup ve Cargo Carriers gibi kurulular, binlerce araca sahip olan ve zel ulam anlamal operasyonlar alannda byk deneyime sahip byk nc taraf operatrlerine rnek olarak verilebilir. Tercih edilen tedarikilerle szleme yaplmas ncesinde resmi onay sreci sz konusu olacaktr. Sephaku Cement, ulam ve rn datm konusunda birden fazla ykleniciyi yetkilendirmeyi; daha az riskle karlamay hedeflemektedir. Sephaku Cement, bunun yannda uygun karayolu ulam operatr seerken yeterli BEE katlmn salayacaktr. 6.1.4.6 .Konaklama, Ofisler ve Yan Tesisler Hlihazrda proje alannda projeye ilikin herhangi bir bina bulunmamaktadr. Lichtenburgde bir proje ofisi yer almaktadr ve inaat sreci ve sonrasnda Lichtenburgde konaklama tesisleri salanacaktr. Uygun risk korumas ieren depolama, atlye, yangn suyu depolar ve retiklasyon hizmetleri ve genel binalar ve ofisler deerlendirilmitir. Sahadaki tm binalar, anahtar teslim tesis tedariki szlemesinin bir parasn oluturmaktadr. 6.1.4.7 . Gvenlik Gvenliin salanmas iin giri kapsn izleyecek bir gvenlik irketi istihdam edilecektir ve tesise yetkisiz giriin engellenmesi iin bir ncelikli olarak bir duvar rlecektir. Projenin geliimi ile beraber gvenlik gerekliliklerine uyulmas iin daha fazla gvenlik personeli grevlendirilecektir. Sephaku Cement, hlihazrda, gvenlik irketlerinin deerlendirilmesi aamasndadr. 6.2. Yasal Kullanm Hakk ve Anlamas (SR T1.7, SV T1.3) Verdwall 57 IO, Klein Westerford 57 IO, Stiglingspan 73 IO ve Lusthof IO mlklerine ilikin maden haklar, Sephaku Developmenta (ekil 10) Arama Hakk erevesinde arama aamasnda verilmitir. Sephaku Development, Lusthof zerinde baka bir arama almas yapmama karar almtr. Sonraki aamada, Sephaku Development tarafndan maden hakk bavurusu yaplmasnn ardndan, DME (Maden ve Enerji Bakanl), Sephaku Developmenta Verdwaal 57 IO, Klein Westerford 78 IO, Stiglingspan 73 IO (tsoseng Projesi) mlklerine ilikin olarak MPRDA Blm 23 (1) uyarnca madencilik hakk tanmtr. Bu raporda ifa edilen bilgiler, yasal gr nitelii tamamaktadr; ancak rapor srasnda Venmyna sunulan bilgilerdir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 702 6.2.1. tsoseng Projesi Madencilik Haklar tsoseng Projesi madencilik hakk, MPRDA Blm 23 (1) erevesinde verilmitir. Tablo 5, madencilik hakk erevesinde maden alanlar olarak ifade edilen alan detaylarn vermektedir (ekil 10). Bu hakkn Sephaku Developmenta tannmas yoluyla, Bakan, bu madencilik hakk artlarna ve koullarna, MPRDA ve bu hakkn geerlii esnasnda yrrlkte olan dier kanunlarn hkmleri erevesinde maden alannda irket yararna maden arama almas yrtme ve maden satma (kireta ve kil) mnhasr hakkn tanmtr. Tablo 5: Sephaku Developmenta tannm olan Madencilik Hakk Detaylar
ARAZ ADI Verwaal 57 IO ARAZ BLM Kalan blm ve Blm 2 N/A MADEN HAKKI Kireta, dolomitik kireta ve kil (genel) LSANS TR Yeni Dzenlemeye Tabi Madencilik Hakk DZENLENME TARH 15 Aralk 2008 BT TARH 14 Aralk 2038 LSANS NUMARALARI 602/2008 ALAN (HA) 2,779

Stiglingspan 73 IO Klein Westerford

2,025

Kalan blm

329

TOPLAM

5,133

Sephaku Development, madencilik faaliyetlerine madencilik hakknn MPRDA Blm 23 (5)si erevesinde yrrle girdii tarihte ya da Bakan tarafndan MPRDA erevesinde yaz olarak onaylanan Sephaku Development yazl talebi erevesinde sonraki tarihte balamaldr; bunun gereklememesi halinde, bu hak iptal edilebilir ya da askya alnabilir. Madencilik alanndaki madencilik faaliyetleri, Maden Faaliyetleri Program ve onaylanan evre Ynetim Program (EMP) erevesinde yrtlmelidir. Lisans cretleri, Blm 25 (1) (g) erevesinde ngrld zere Meclis Kararna tabi olarak Maliye Bakan tarafndan maden sat hakknda denecektir. Kireta faaliyetleri karllk formlne dayal lisans creti ngrlmektedir, bunun 2009da uygulamaya konmas beklenmektedir. Maliye Bakan, kredi krizine ve emtia fiyatlarndaki byk de bal olarak uygulama tarihini 2010a ertelemitir. Bu madencilik hakknn verilmesine ilikin artlardan biri de Sephaku Development tarafndan maden almalarndan elde edilen tm madenlerin ya da rnlerin rekabeti maden fiyatlar baznda elden karlmasdr. Bu, her durumda, eitliki fiyatlar ya da rekabeti olmayan pazar fiyatlarn ifade etmektedir. Madenlerin ayn grup ierisinde yer alan bir varla satlmas halinde, alc yazl ve koulsuz olarak madenleri ve madenlerden elde edilen rnleri rekabeti pazar fiyatlarna elden karmaldr. Venmyn, Sephaku Development tarafndan DME talebi zerine Etruscan Diamonds (pty) Ltd (Etruscan) ile ilgili taraf olarak grmeler dzenlendiini dorulamtr; bu erevede Etruscann yalnzca elmas arama ile ilgilendii ve tarafna verilmi olan arama hakknn kireta ve kilin madenlerden karlmas yoluyla deitirilmesine herhangi bir itiraznn olmad ifade edilebilir. Venmyne, DME tarafndan Etruscana gnderilmi olan Maden tanmna teklif edilen deiikliin uygulanmasn dorulayan yaznn bir nshas sunulmutur. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 703 6.2.2 tsoseng Projesine ilikin evre zni (SR T5.2) Tarm, Muhafaza ve evre Bakanl (DACE), tarafna Sephaku Cement tarafndan sunulan ve evresel izin artlar ile uyumlu bilgileri uygun grmtr. zin, Ulusal evre Ynetim Kanunu, 1998 (107 no. lu 1998 tarihli Kanun) (deitirilmi) blm 24 (23) (a) erevesinde verilmitir ve ayn zamanda EMPR onaylanmtr. Sephaku Cement evre zni aadaki inaatlar gerektirmektedir: Kanalizasyon/atk madde tesisi; Yanc/patlayc maddelerin yer altnda depolanmas; bu, ocakta yer alan 30 m3 dizeli, 20 m3 petrol; depolarda ve atlyelerde bulunan gaz silindirlerini, tesiste bulunan 40-50 m3 ar yakt ve 50-50 m3 parafini iermektedir. Telsiz iletiimi iin bir kule ile ofis binas Kaspteel yolundan tesise uzanan yaklak olarak 4km uzunluunda yol; Ham maddeler iin boaltma ve depolama alanlar, imalathaneler, krclar, tayclar, ocak, depolama ve datm tesisleri, park alan ieren ofisler gibi altyaplardan oluacak olan imento tesisi; ve Manevra alan ve Verdwaal snrna kadar olan demiryolu hatt.

Bu tesislerin ina edilecei toplam arazi alan, yaklak olarak 4,200Hadr. 20 Kasm 2008de DACE, Sephaku Cement ve Environmental and Energy Services (EES) temsilcileri tarafndan bir saha ziyareti gerekletirilmitir. Aada izin srecini takip eden aamada gerekletirilecek olan onay ve teslimat artlar ve koullar yer almaktadr: DACE tarafndan sunulacak ve onaylanacak olan ve saha ierisinde tutulacak olan, yklenicilere sunulacak olan ve her koulda uyulmas gereken nihai EMP; Yangnla mcadele tedbirleri uygulamaya konulmaldr; Maden sahas balant yolu ve Kapsteel Yolu kavann bir kenarna, en azndan 500m nce ar aralarn bulunduunu ortaya koyan grnr yol iaretleri; Saha faaliyetleri sonucunda yeralt ya da yzey sular kirletilmemelidir ve naat sonucunda ortaya kan genel atklar, uygun konteynerlerde depolanmaldr ve izinli yerel atk alanna boaltlmaldr.

Bu bavurunun bir paras olarak sunulan EMP tasla, evre zni artlarnn dahil edilmesi yoluyla deitirilmelidir ve bavuru sahibi, evre zni ve EMPR erevesinde ngrlen artlara uyulmasnn salanmas iin bamsz evre Kontrol Yetkilisi (ECO) atamaldr. ECO ad, DACEye inaatn en az iki (2) hafta nce sunulmaldr. Aksi ngrlmedike, evresel zin sahibi/bavuru sahibi, yukardaki artlara uyulmas iin gerekli olan tm maliyetlerden sorumlu olacaktr ve bu iznin artlarna uyulmasna ya da uyulmamasna ilikin kaytlar, dzenli tutulmaldr. Sz konusu kaytlar, DACEe yazl talebin alnmasndan sonraki yedi (7) gn ierisinde sunulacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 704 6.2.3. Yzey Haklar Fizibilite dokman, maden ve yzey haklar mlkiyeti erevesini raporlama tarihindeki hali ile (ubat 2008) uygun ekilde izmektedir. Sonraki aamada, Venmyne Sephaku Development tarafndan Sephaku Development adna kaytl Klein Westerford 78 IO Arazisinin Kalan Blmnn ve 8, 10 ve 11 no. lu blmlerinin mlkiyetini edindii bilgisi verilmitir. Verdwaal 57 IO ve Stiglingspan IO arazilerinin mlkiyeti, Devlete aittir ve arazinin madencilik almalarndan kullanlmasna ynelik bavuru, Kasm 2007de Mafikeng Arazi leri Bakanlna sunulmutur. Arama hakk erevesindeki gayrimenkul yzey haklarnn tam listesi, Venmyn iin hazrlanmtr; bu erevede irketin maden gelitirme hakk gz nnde bulundurularak yzey hakk sahiplerinin MPRDA gerekliliklerine uyum iin tespit edilebilecei gereinin ortaya konulmas amalanmtr. 6.2.4. rtifak Haklar FSR dahilinde mlkiyet haklar alanna ilikin irtifak haklarndan sz edilmemektedir. irketi madencilik ve ileme ve gelitirme faaliyetlerini srdrmekten alkoyacak herhangi bir fiziksel engel grlmemektedir. ekil 10, Verdwaal 57 IO arazisinin gney snr boyunca Sephaku Cement tarafndan bavuru konusu yaplmas gndemde olan irtifak hakk teklifinin sz konusu olduunu ortaya koymaktadr. Sephaku Cement evre danman, Venmyni proje alannda irtifak hakknn sz konusu olmad ynnde bilgilendirmitir. 6.2.5. nemli Szlemeler Sephaku Cement ve eitli ykleniciler arasnda bir dizi szleme ya sonulandrlmtr ya da finansman salanr salanmaz nihai hkme balanacak olan taslak formatndadr. Tesis inaatn etkilemeyecek olan faaliyet szlemeleri, uygun zamanda hkme balanacaktr. Sephaku Cement, belirli szlemelerin sonuca balanmas gereken zamana ilikin kritik yolu ortaya koyan proje sresi tespit etmitir. Birka tarafla beraber irket tarafndan imento satlar off-take szlemeleri grlmtr. Ancak, sz konusu off-take szlemeleri, gizlidir. Ayrca birok imento sat, fabrika kapsndan alan sat olarak gerekletirilmektedir ve uzun sreli szlemeler, kesinlik tamann tesinde istisnaidir. Kmr, imento sreci asndan hayati bir ham maddedir ve Sephaku Cement, Gney Afrikada uygun ekilde konumlanm bir dizi kmr iletmesinden buna ilikin ykmllkler konusunda bilgi sahibi olabilir. Eskom enerji krizi sonrasnda 2008 ylnn balarnda ulusal kmr rnleri konusunda endie sz konusu iken, bu durum, ilave kmr madeni kapasitesinin gelitirilmesini tevik etmitir ve rn sreklilii, Sephaku Cement asndan bir problem tekil etmemektedir. Bu nedenle hlihazrda tedarik szlemelerinden sz edilemez; ancak Sephaku Cement ynetimi bu anlamda herhangi bir problemin ortaya kmamas iin, kmr tedarikisi Exxaro (Exxaro Resources Limited) ile bu duruma ilikin grmelerin srdrldn dorulamtr. Exxaro, Sephaku Cemente kmr salama hedefini ortaya koymutur ve bu yln sonlarna doru nihai tedarik szlemesi sonulandrlacaktr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 705 Kl tedariki bir problem tekil etmemektedir; Sephaku Cement, Kendal Santralinde retilen kl haklarn almtr. Demir filizi de imento sreci iin nemli bir ham maddedir ve Sephaku Cement, Gney Afrikadaki bir dizi uygun konumlandrlm manyetit reticisinden buna ilikin ykmllkler hakknda bilgi edinebilir. Manyetit sknts sz konusu deildir ve ham karmn yalnzca % 0.95i manyetit ierecektir. Bir baka nemli ham madde olarak, yan rn kimyasal jips, hem Rustenburgda yer alan Protea Chemicalsdan hem de Potchefstroomda yer alan Oranje Mynbou Vevou gbre tesisinden elde edilecektir. Bu atk materyale ilikin tedarikin srdrlmesi beklenmemektedir. Doal jipse nadiren rastlanmaktadr ve bu madde, uzak alanlarda yer almaktadr; bu durum, yksek ulam giderlerine bal olarak imento retimine katlmasnn ekonomik olmamasna yol amaktadr. Almin ihtiyac domas olas olmasna karn, yalnzca en kt durum senaryosu erevesinde tedarik edilecektir ve materyal katk maddesi olarak kabul edilmemektedir. 6.3 Jeoloji ve Mineralizasyon (SR T4.1, SV T1.5) Itsoseng Proje alan jeolojisinin ve mineralizasyonun imento retimi iin uygun olduu ortaya konulmutur. Proje alan, Gney Afrikann en byk imento reticisi blgesinin ortasnda yer almaktadr. Jeokimyasal analizler erevesinde ortaya konulan arama almalarnn nitelii ve kalite seviyesi, SAMREC Kanunu ile uyumlu Maden Kayna ve Maden Rezervi gvencesi vermitir. 6.3.1 Blgenin Jeolojik Yaps (SR T4.1, SV T1.5) Teme gnays ve Kraaipan Oluumu yeil ist topluluu, blgedeki en eski kayalar olarak karmza kmaktadr ve Mafikengin gneybatsnda kk bir knt eklinde grlmektedir. Aadaki Paleozoik oluumlar, temel kayalar zerinde uyumsuz bir ekilde gzlemlenmektedir: Malmani Dolomit Altgrup dolomitleri, rtler ve ikincil istler; Siyah Resif Oluumu kuarzit ve ist; ve Ventersdorp Sper Grubu mafik lavlar ve ikincil tortul tabakalar. Blge dahilinde, Ventersdorp Sper Grubu ile zerinde uzanan Siyah Resif Oluumu arasnda uyumsuz bir iliki vardr ve Siyah Resif ile zerinde uzanan Malmani dolomitleri arasnda uyumlu bir iliki vardr. Malmani dolomitleri, rt tabakalarnn nispi yaygnlna bal olarak be oluuma ayrlmtr; en alt, orta ve en st oluumlar, rt asndan fakirdir. Transvaal Sper Grubu belirli blmlerinde, temel kiretalar, Oaktree Oluumunda korunmutur. Yapsal olarak, Transvaal Sper Grubu, Siyah Resih Oluumunu iermektedir ve Malmani Sper Grubu, proje alanna uzanan havza pay oluturmutur. Bu oluum, Slurry Bat blgesi, yoluyla hafife douya sapma gstererek kuzey-gney ynne uzanmaktadr; Lothlkane blgesinde neredeyse dzdr. Sonraki aamada Klein Westerford 78IO yoluyla dou-bat ynne uzanmaktadr, burada hafife kuzey ynne sapmaktadr. Dwyka ve Ecca Grup eklindeki Karo kntleri Lichtenburg ve Rooigrond balants oluturan katranl yol blgesinde ve Lichtenbergin dou ksmnda ortaya kmtr. En gen oluumlar, Lichtenberg kalkritleri -ge Pliosen dnemi oluumlar olduklar tahmin edilmektedir (5 milyon yl)- ve Mafikeng blgesindeki Kuaterner Kalahari kumlardr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 706 EK-5.9. BR RKETN AIKLADII CEVHER REZERVLER VE MNERAL KAYNAKLARI LE LGL RNEK RAPOR

CEVHER REZERVLER VE MNERAL KAYNAKLARI Xstrata Cooper standart olarak tm Mineral Kaynaklar, Cevher Rezervleri ve Aratrma Sonular ile ilgili kamusal raporlarnda olduu gibi 2004 Avustralya Aratrma Sonular, Mineral Kaynaklar ve Cevher Rezervleri Mevzuatn (JORC mevzuat) kabul etmitir. Cevher Rezervleri ve Mineral Kaynaklar Bildirimi, JORC mevzuat ile birbirine uymaktadr ve Aratrma Sonular, Mineral Kaynaklar ve Cevher Rezervleri Deerlendirme Kamu Raporlar iin belirtilmi olan klavuza dayanmaktadr. Aadaki tabloda belirtilen Cevher Rezervleri ve Mineral Kaynaklar ile ilgili bilgiler JORC Mevzuatnda tanmlanm Uzman Kiilerce hazrlanmtr. Her bir Uzmann JORC mevzuatndaki ekliyle Uzman Kii olarak tanmlanabilmeleri iin Mineral Kaynaklar ve/veya Cevher Rezervleri ile ilgili uygun profesyonel yelikleri ve konu ile ilgili deneyimleri bildirilmektedir. Uzman Kiiler raporlarnda yazmakta olan formdaki ve ierikte grlen tm bilgilere onayladklarn kabul etmilerdir. Cevher Rezervleri ve Mineral Kaynaklar belirtilen tarihlerdeki bilgiler nda sunulmutur. Daima l birimleri kullanlmtr. Sunulan tm veriler %100 temeline gre verilmitir. Arlk ve tenr bilgileri baz deerlendirmelerin greceli belirsizlikleri yanstmak asndan yuvarlanmtr; bu yzden toplamda baz farkllklar olabilir. Mineral Kaynaklar Cevher Rezervleri prosedrne dhilinde raporlanmtr. Cevher Rezervlerinin finansal kapasitesini lebilmek iin mal fiyatlar ve dviz oranlar uzun vadeli deerlendirmelere dayandrlarak deerlendirmelerin hesapland zamana gre uygulanmtr. Bu bildirim Xstrata Copper iin Queensland Xstrata Limited irketi Sekreteri Neal OConnor tarafndan aratrlm, incelenmi ve derlenmitir. Tanmlar: Aadaki tanmlar (JORC 2004 mevzuatna gre) Xstrata Coopern bu belgede ortaya koyduu Cevher Rezervlerinin ve Mineral Kaynaklarnn deerlendirmelerinde kullanlmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 707 Mineral Kayna: Yerkabuunun altnda ya da stnde ekli, kalitesi ve miktar asndan karlmas iin mantkl oranda ekonomik deeri olan younlukta olmas ve bulunmasn ifade eder. Mineral Kaynaklarnn yeri, miktar, tenr, corafi zellikleri ve devamll bilinmektedir, belirli bir deneyim ve bilgi ile deerlendirilmekte ve yorumlanmaktadr. Mineral Kaynaklar corafi gvenilirliine gre sonulandrlm, iaretlenmi ve grnr kategorilere gre parsellere ayrlmtr. Tahmini Mineral Kaynaklar: Bu Mineral Kaynaklarnn tonaj, tenr ve mineral ierii dk bir gven derecesi ile deerlendirilmitir. Bu bilgi jeolojik verilerle belirtilmi ve varsaylmtr fakat corafi ve/veya tenr sreklilii asndan dorulanmamtr. Bu bilgi snrl ya da kesin bir kalite tespitinden uzak bir yntemle bir knt, hendek, ukur, tesis ya da sondaj deliklerinin bulunduklar yerlerde uygun tekniklerle bir araya getirilmi bilgilere dayanlarak ortaya kmaktadr. Belirlenmi Mineral Kaynaklar: Bu tip Mineral Kaynaklarnn tonaj, boyutlar, ekli, fiziksel zellikleri, tenr ve mineral ierii mantkl derecede bir gven oran ile deerlendirilmitir. Bu bilgi knt, hendek, ukur, tesis ya da sondaj deliklerinin bulunduklar yerlerden uygun tekniklerle bir araya getirilmi bilgilerin incelenmesi, rneklendirilmesi ve test edilmesi ile elde edilmitir. Bu alanlar jeolojik ve/veya tenr devamlln teyit etmek iin geni ve biimsiz bir ekilde parsellenmitir fakat devamll tahmin edebilecek kadar da yakn mesafede parsellenmitir. Grnr Mineral Kaynaklar: Bu tip Mineral Kaynaklarnn tonaj, boyutlar, ekli, fiziksel zellikleri, tenr ve mineral ierii yksek derecede bir gven oran ile deerlendirilmitir. Bu bilgi knt, hendek, ukur, tesis ya da sondaj deliklerinin bulunduklar yerlerden uygun tekniklerle bir araya getirilmi bilgilerin ayrntl olarak incelenmesi, rneklendirilmesi ve test edilmesi ile elde edilmitir. Bu alanlar jeolojik ve tenr devamlln dorulayacak yaknlkta parsellenmitir. Cevher Rezervleri: Belirlenmi ve/veya Grnr Mineral Kaynaklarnn ekonomik adan kartlabilir ksmdr. Bu deerlendirmeye cevher karma ilemi gerekleirken oluabilecek seyreltme malzemeleri ve kayp hesaplar da dahil edilmitir. Uygun deerlendirmeler ve almalar gerekletirilmitir ve cevher karma, metalrjik, ekonomik, sat kapasitesi, hukuki, evresel, sosyal ve devlet ile ilgili unsurlar da gereki bir ekilde deerlendirmeye alan dnce ve deiiklikleri iermektedir. Bu deerlendirmeler raporlama zamannda karma ileminin mantkl bir ekilde dorulandn kantlamaktadr. Cevher Rezervleri, Muhtemel Cevher Rezervleri ve Grnr Cevher Rezervleri olarak parsellenmektedir. Muhtemel Cevher Rezervleri: Belirlenmi Cevher Rezervlerinin, baz durumlarda Grnr Cevher Rezervlerinin; ekonomik olarak karlabilir olan ksmn ifade eder. Bu deerlendirmeye cevher karma ilemi gerekleirken oluabilecek seyreltme malzemeleri ve kayp hesaplar da dahil edilmitir. Uygun deerlendirmeler ve almalar gerekletirilmitir ve cevher karma, metalrjik, ekonomik, sat kapasitesi, hukuki, evresel, sosyal ve devlet ile ilgili unsurlar da gereki bir ekilde deerlendirmeye alan dnce ve deiiklikleri iermektedir. Bu deerlendirmeler raporlama zamannda karma ileminin mantkl bir ekilde dorulandn kantlamaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 708 Grnr Cevher Rezervleri: Ekonomik olarak karlabilir durumda olan Grnr Cevher Rezervleridir. Bu deerlendirmeye cevher karma ilemi gerekleirken, oluabilecek seyreltme malzemeleri ve kayp hesaplar da dahil edilmitir. Uygun deerlendirmeler ve almalar gerekletirilmitir ve cevher karma, metalrjik, ekonomik, sat kapasitesi, hukuki, evresel, sosyal ve devlet ile ilgili unsurlar da gereki bir ekilde deerlendirmeye alan dnce ve deiiklikleri iermektedir. Bu deerlendirmeler raporlama zamannda karma ileminin mantkl bir ekilde dorulandn kantlamaktadr. Kuzey Queensland
letmeAd Mlkiyet Cevher karma Yntemi 100% OC CevherRezervi Kantlanm Muhtemel Mal (Mt) (Mt) MineralKaynaklar Grnr Belirlenmi Tahmini UzmanKii* (Mt) (Mt) (Mt) OR/MR

ErnestHenry Kesme(a)(30Haziran 2008) Yeralt(b) (30Haziran2008)

100%

UG

MountIsa X41Cevher1100&1900Cevher Ktlesi (30Haziran2008) letmeMadeni3000&3500Cevher Ktlesi(d) (30Haziran2008) 500CevherKtlesi (30Haziran2008) AkOcak(f),(g) (30Haziran2008) MineraAlumbrera

UG

Cevher %Bakr Altng/t Cevher %Bakr Altng/t Cevher %Bakr

25 0.9 0.4

27 2.1

14 0.9 0.4 10 1.1 0.6 17 1.8

25 0.9 0.4

51 2.1

14 0.9 0.4 50 1.4 0.7 21 1.8

1 0.5 0.2 6 1.3 0.7 4 2

RF/MC CC/MJ

WK/NB

UG

Cevher %Bakr Cevher %Bakr Cevher %Bakr

26 3.4

6 3.1

52 3.3

8 2.7 25 1.9

1 2 50 1 110 1

WK/NB

UG

ED

OC

98 1.4

69 1.2

JM

CevherRezervi Kantlanm Muhtemel

MineralKaynaklar Grnr Belirlenmi Tahmini UzmanKii*

letmeAd

BajodelaAlumbrera (h) (30Haziran2008)

Mlkiyet Cevher karma Yntemi 50% OC

Mal

(Mt)

(Mt)

(Mt)

(Mt)

(Mt)

OR/MR

Cevher %Bakr Altng/t %Molibden

370 0.41 0.41 0.013

10 0.33 0.29 0.015

JN

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 709 Peru CevherRezervi Kantlanm Muhtemel MineralKaynaklar

Grnr Belirlenmi

Tahmini UzmanKii*

letmeAd Antamina(i) (1Temmuz2008)

Mlkiyet Cevher 33.75%

karma Yntemi OC

Mal

(Mt) 100 1.14 0.17 8.7 0.036 42 0.99 2.30 19.5 0.009 63 1.21 0.16

(Mt) 454 1.05 0.17 9.7 0.031 149 1.05 2.07 17.9 0.008 51 1.24 0.17

(Mt) 132 0.98 0.16 7.7 0.036 56 0.86 1.92 16.9 0.012 74 1.19 0.16 139 0.77 0.15 1.8 0.006 2 3.01 0.28 10.40 0.012 100 0.67 167 0.05

(Mt) 579 1.00 0.16 9.3 0.029 170 1.05 1.99 17.5 0.008 70 1.23 0.16 217 0.74 0.15 1.6 0.006 30 3.20 0.33 11.90 0.016 560 1.00 188 0.07

(Mt) 489 0.83 0.13 9.7 0.017 96 0.86 1.62 15.9 0.006 14 1.16 0.14 164 0.67 0.13 1.8 0.006 60 3.06 0.28 13 0.013 240 0.81 197 0.08

OR/MR DG

BakrCevheri %Bakr %inko Gmg/t %Molibden

Tintaya(j) (Haziran2007) Antapaccay(k) (Haziran2008)

100%

OC

100%

OC

Coroccohuayco(l) (Haziran2008)

100%

UG

LasBambas(m) (Aralk2008)

100%

OC

Bakrinko Cevheri %Bakr %inko Gmg/t% Molibden Cevher %Bakr Altng/t Cevher %Bakr Altng/t Gmg/t% Molibden Cevher %Bakr Altng/t Gmg/t% Molibden SlfrCevheri %Bakr Molibdenppm Altng/t

LR

LR

LR

RR

Kanada
letmeAd Mlkiyet Cevher karma Yntemi OC Mal Kantlanm (Mt) Muhtemel (Mt) Grnr (Mt) Belirlenmi (Mt) Tahmini (Mt) UzmanKii* OR/MR

KiddCreekBlm(n) (Haziran08)

100%

Cevher %Bakr %inko %Kurun Gmg/t

16.1 2.06 5.41 0.18 60

3.8 2.02 3.23 0.11 31

19.5 2.20 5.51 0.19 60

3.6 1.85 5.63 0.16 42

6.6 1.73 5.10 0.24 73

AM/SG

Kuzeyili CevherRezervi Kantlanm Muhtemel (Mt) (Mt) MineralKaynaklar Grnr Belirlenmi (Mt) (Mt) Tahmini (Mt) UzmanKii* OR/MR

letmeAd

Mlkiyet

Collahuasi(o) (Aralk08)

44%

Cevher karma Yntemi OC

Mal

OC LomasBayas(p) (Haziran08) LomasBayasI LomasBayasII 100% OC

OC

SlfrCevheri %Bakr %Molibden OksidveKark Cevher%Bakr OksidveKark Cevher%Bakr %CznrBakr OksidveKark Cevher%Bakr %CznrBakr

3470.95 0.02 0.02 1.60 88.6 0.36 0.21 256.0 0.300.22

1,868 0.800.03 0.03 0.77 113.8 0.29 0.17 87.0 0.21 0.15

413 0.88 0.02 0.02 1.58 116.5 0.35 0.20 272.6 0.30 0.22

2,574 0.81 0.03 0.03 0.80 274.4 0.29 0.16 98.2 0.23 0.16

1,978 0.77 0.03 0.03 0.82 4.0 0.32 0.17 5.0 0.10 0.07

CR/JC

CR/JC NF

NF

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 710 DierProjeler CevherRezervi Kantlanm Muhtemel (Mt) (Mt) MineralKaynaklar Grnr Belirlenmi (Mt) (Mt) Tahmini (Mt) UzmanKii* OR/MR

letmeAd

Mlkiyet

ElMorro(q) Haziran2008

%70

Cevher karma Yntemi OC

Mal

BakrCevheri %Bakr Altng/t Cevher %Bakr %Molibden Gmg/t %Bakr Altng/t %Molibden

208 0.66 0.55 69 0,99 0,026 3,58 620 0,71 0,28 0,0081

El Pachon (r) Haziran2008

100%

OC

Tampakan (s) Aralk2008

62.5%

OC

Frieda River (t) Aralk2008 NEnaYksekSlfidasyonu HITPorphyry

75%

OC

BakrCevheri %Bakr Altng/t Cevheri %Bakr Altng/t

OC

274 34 0.55 0.42 0.22 0.53 299 612 0.48 0.59 0.015 0.015 2.22 2.40 700 860 0.5 0.58 0.2 0.22 0.0071 0.0060 14 37 1.80 2.67 0.42 0.63 90 750 0.61 0.53 0.37 0.26

RR

RR

PH

RR

Tanmlar OC=kesme;UG=yeralt

Notlar: Mineral kaynaklar iin yaplan tm tonaj ve tenr deerlendirmeleri bu Mineral Kaynaklarnn Cevher Cevherlerinin deerlendirmelerinin kapsamna alnm olan tanoj ve tenr deerlendirmeleri ile rapor edilmitir. Tm tonaj ve tenr bilgileri Uzman Kiinin karar verdii ekilde uygun derecede yuvarlanmtr. Cevher Cevherleri / Mineral Kaynaklar iin Uzman Kiilerin isimlerinin baharfleri verilmitir, ayn Uzman Kiiler trnak iareti konulmu olan tm kategoriler iin de sorumludurlar. Uzman Kiilerin tm aksi belirtilmedike Xstrata PLCnin itiraklerinin alanlardrlar.

Uzman Kiiler: AM - Andrianus Moerman (Ontario Profesyonel Mhendisler Dernei) CC - Chris Carr Xstrata Copper (AusIMM) CR - Cristian Rojas- (AusIMM) Compania Minera Dona Ines de Collahuasi alan DG - Dan Gurtler - (AusIMM)Compania Minera Antamina S.A. alan ED - Eamonn Dare, Xstrata Copper (AusIMM)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 711 JC - Jorge Camacho - Compania Minera Dona Ines de Collahuasi alan JM - Jeffrey Moncrieff, Xstrata Zinc (AusIMM) LR - Luis Rivera, Xstrata Copper (AusIMM) JN - Julio Bruna Novillo, Xstrata Copper (AusIMM) MC - Matt Clifford, Xstrata Copper (AIG) MJ - Myles Johnston, Xstrata Copper (AusIMM) NB - Nathan Bullock, Xstrata Copper (AusIMM) NF - Nicolas Fuster (AusIMM) PH - Phillip Hellman, Hellman & Schofield Pty Ltd (AIG) RF - Richard Forsyth Xstrata Copper (AusIMM) RR - Raul Roco Xstrata Copper (AusIMM) SG - Stuart Gibbins (Ontario Profesyonel Yerbilimcileri Dernei) WK - Warren Kropp, Xstrata Copper (AusIMM)

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 712 Aklayc Notlar (a) Ernest Henry Ak Maden Oca: Bakr ve altn mineralizasyonu gl bir ekilde deitirilmi ve yeniden yerletirilmi orta dereceli volkanik yapyla birlikte arlkl olarak mknatsl demir cevheri, kalkopirit ve karbonat ile matriks kurulum iinde gereklemektedir. Bakr kalkopirit olarak ortaya kmakta ve altn ise kalkopirit ile ciddi oranda ilikili olarak grlebilmektedir. Haziran 2007nin sonundan itibaren 15.2 milyon tonluk cevher karlmtr ve elde edilen cevherler ile Ak Maden Ocaklar Cevher Rezervleri ve Mineral Kaynaklar tkenmitir. Stok kapama ve hatal mal envanteri ile stoklar 11,5 milyon tonluk cevher tlerek 4 milyon tona karlmtr. Stoklanm olan cevher Grnen Cevher Rezervleri kategorisindedir. Ak Maden Oca Cevher Rezervi ve Mineral Kaynaklar deerlendirmeleri Ordinary Kriged block modeline dayandrlmaktadr. Mineral Kaynaklarnn snflandrlmasnda verilerin jeoistatiksel analizi ile birlikte yapsal ve jeolojik aklamalarla biraraya getirilerek yaplmtr. CU iin snr tenr pay % 0,27 olarak hesaplanmtr. 25 Austos 2008 tarihinde bu deerlendirmelerden sonra gelen EHM Ak Maden Ocann duvarlarnda ciddi bir yklma meydana gelmi ve sonucunda bu Ak Maden Ocandaki tm Cevher Rezervlerinin yeniden deerlendirilmesi zorunluluu ortaya kmtr. Cevher Rezervlerinin mevcut ocak alanndan karlp karlamayacana dair yaplan Mhendislik ve Jeoteknik deerlendirmeleri halen devam etmektedir. (b) Ernst Henry Yeralt Oca: Mineral Kayna tahminleri bakr ii snr tenr paynn edeeri 1,5% (Cu Ed. Cu% + 0,73 * Au g/t). Tm deerlendirmeler jeoistatiksel verilerin yapsal ve jeolojik aklamalar ile bir araya getirilerek Ordinary Kriged modelinden faydalanlarak yaplmtr. Yeralt Mineral Kaynaklar mevcut sondaj testlerine gre madenin planlanm mrnn dndaki tm mineralleri iermektedir. Fizibilite alma sondaj programnn sonucunda Tahmini olan kaynaklar Belirlenmi olarak deerlendirilerek kaynaklarn ciddi oranda arttrlmasnn salamtr. 50 000 metre civarnda bir sonda almas yapld ve mineral kaynaklarnn gncellenilmesi iin kullanld. Ek Mineral Kaynaklarnn Belirlenmi olarak snflandrlmas cevher ktlesinin bu blgede devam edecei konusundaki gveni yanstmaktadr. Daha ncesinde, halen yaplmakta olan sondaj testlerine dayanlarak Yeralt Cevher Rezervleri ile ilgili bir rapor yaynlanmt. Yeralt Cevher Rezervleri yeralt madencilii yntemlerinin Mineral Kaynaklarndan alnm maden karma ekline uyarlanmas ile deerledirilmitir. Maden karma yntemi ukur zemininin duvarlarndaki cevherlerin patlatlmas yntemi ve alt seviye maaralarnda tnellerin kazlmasyla birlikte yzeye karma maliyetlerini kapsayan bu iki yntemin bir araya getirilmesi ile olumutur. Seyreltme ve cevher kayplar, seyreltme modeline dayal Cevher Rezervleri deerlendirmesinde hesaba katlmtr. Yeralt ve Ak Maden Mineral Kaynaklar ve Cevher Rezervleri arasnda herhangi elikili bir nokta yoktur.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 713 (c) Mount Isa X41 Bakr Madeni 1100 ve 1900 Cevher Ktlesi: Mineralizasyon genel olarak byk paral veya yaylm bir ekilde pirit ile ilikili dolomotik silttana dnm "dolomotik siltta" iinde bulunan kayalar eklinde bulunan kalkopirit ile gerekletirilir. Mount Isa X41 Bakr Madeni 1100 ve 1900 Cevher Ktlesi: Mineral Kaynaklarn snflandrlmas cevher ktlesinin srekliliine, yapsal zorluuna ve yukardaki belirtilen verilerin yeterliliine dayanmaktadr. 110 ve 1900 cevher ktlelerinde maden karma kayplar ve arndrlmas sregelen maden boaltma ve sterilizasyon modelin gncellenmesi ile 7,3 milyon ton olarak belirlenmitir. 1100 ve 1900 cevher ktlelerindeki Mineral Kaynaklarn Snflandrlmasnn yeniden gzden geirilmesi ile Belirlenmi Mineral Kaynaklarnda 1,3 milyon tonluk bir art grlmtr. Madenin kuzeyine doru 1100 ve 1900 cevher ktlelerinde ek Mineral Kaynaklarn belirlemek iin almalar devam etmektedir. Maden karma kayplar ve sterilizasyon sonucu hesaplanan miktar 2,7 milyon ton Cevher Rezervi olarak hesaplanmtr. Mhendislerin yapm olduu yeniden gzden geirme sonucu Cevher Rezervlerinde 6 milyon tonluk bir d salanmtr. Farkl madencilik yntemleri ve ekonomik deikenleri kullanmakta olan Cevher Rezervlerinin, Grnr ve Belirlenmi Mineral Kaynaklarnn deerlendirilmesi iin almalar devam etmektedir. (d) letme Madeni 3000 ve 3500 Cevher Ktleleri: Mineralizasyon genel olarak byk paral veya yaylm bir ekilde pirit ile ilikili dolomotik silttana dnm "dolomotik siltta" iinde bulunan kayalar eklinde bulunan kalkopirit ile gerekletirilir. letme Madeni 3000 ve 3500 Cevher Ktlesi: Mineral Kaynaklarn snflandrlmas cevher ktlesinin srekliliine, yapsal karmaklna ve yukardaki belirtilen verilerin yeterliliine dayanmaktadr. Mineral Kaynaklarnda 2007 ve 2008 yllar arasnda yaplan herhangi nemli bir aklama ve snflandrma deiiklii gereklememitir. Cevher ktlesi 3000de yaplan ek sondaj almalar sonucunda Mineral Kaynaklarnda 1,3 milyon tonluk bir art salanmtr. Mineral karm ve sterilizasyonu ilemi sonucunda 4,0 milyon tonluk bir Cevher Rezervi ortaya kmaktadr ve mhendis hesaplamalar ile Cevher Rezervlerinde 0,1 milyon tonluk bir d belirlenmitir. Farkl madencilik yntemleri ve ekonomik deikenleri kullanmakta olan Cevher Rezervlerinin, Grnr ve Belirlenmi Mineral Kaynaklarnn deerlendirilmesi iin almalar devam etmektedir. (e) Mount Isa 500 Cevher Ktlesi: Mineral Kaynaklarn snflandrlmas cevher ktlesinin srekliliine, yapsal karmaklna ve yukardaki belirtilen verilerin yeterliliine dayanmaktadr. Mineral Kaynaklarnn deerlendirilmesi Ordinary Kriging ile tenr ara deer hesabnn kullanld blok modeli ile yaplmaktadr. Bu blok 2006 ylnda yaplan kapsam almas srasnda tanmlanm ve zel bir sondaj programn da iine alan n fizibilite almasna tabidir. Mineralizasyon genel olarak byk paral veya yaylm bir ekilde pirit ile ilikili dolomotik silttana dnm "dolomotik siltta" iinde bulunan kayalar eklinde bulunan kalkopirit ile gerekletirilir. Bakr minerilazasyonu daha ncesinde yaplm olan jeoteknik deerlendirmeler sonucunda belirlenmi ykanarak arndrma sistemi ile inceden orta dereceliye doru yaplmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 714 (f) Mount Isa Ak Maden Oca: Mineral Kaynaklarn snflandrlmas cevher ktlesinin srekliliine, yapsal karmaklna ve yukardaki belirtilen verilerin yeterliliine dayanmaktadr. Mineral Kaynaklarnn deerlendirilmesi Ordinary Kriging ile tenr ara deer hesabnn kullanld blok modeli ile yaplmaktadr. Mineral Kaynanda bildirilen maden blmlerinin optimize edilmi tenr kesme oran bakr iin 0,5% orannda raporlanmtr. Mineralizasyon genel olarak byk paral veya yaylm bir ekilde pirit ile "dolomotik siltta" iinde bulunan kayalar eklinde bulunan kalkopirit ile gerekletirilir. Bakr Mineral Kaynaklarnn yaklak %60 ncelikli kalkopiritlerdedir, kalan ksm ise oksidize olmu ya da ksmen oksidize olmutur; ok az bir ksm da yzeye yakn bir yerde bulunan kalkosit mineralizasyonudur.

(g) Yeralt Maden Oca ve Ak Maden Ocann stste Gelmesi: Mount Isa yeralt madeninde ve ak maden ocanda Mineral Kaynaklarnn belli noktalarda yukarda belirtildii ekilde st ste geldii bir durum sz konusudur. ki kere deerlendirilmi olan alann boyutu yukarda belirtilen ve ayn zamanda ak maden oca Mineral Kaynaklarn da ieren yeralt Mineral Kaynaklar tonajlarnda rapor edilmitir. (Belirlenmi: 24.3Mt 1.9% Cu, Tahmini 43.5Mt 1 %). (h) Bajo de la Alumbrera: Alumbrera cevher ktlesi mineralize edilmi ve dalm bir ekilde; damarl, atlakl kontrol edilmi kalkopirit olarak desit ve andesit asndan zengin olan bu alanda ana kayalar zerinde ufak kalkosit ve kovelitlerle tm bu faylar evreleyecek ekilde bulunmaktadr. 30 Haziran 2007 tarihinden itibaren gerekleen nemli deiikliklerle 38 milyon tonluk maden karm ve ileme oranlar 0,52% Cu, 0,66 gpt Au olarak aklanm ve buna ek olarak 38 milyon tonluk bir cevher daha nceki maden ukurunu evreleyecek ekilde altnda ve ierisinde bulunduu bildirilmitir. Mineral Kaynaklarnn bu yl ierisinde Cevher Rezervi kategorisinde olduu ile ilgili olarak herhangi bir rapor aklanmamtr. Molibden bu deerlendirmede bir net izabe dn hesab asndan Molibden kazanlar olarak ele alnmtr. Grnr Rezervler 74 milyon tondur ve madenin kalan alma mr sresi iin 0.31 % Cu, 0.35 gpt Au orannda orta ve dk seviyede malzeme bulundurmaktadr. Cevher Rezervleri deerleri jeolojik koullar ierisinde 116.000 metre elmas ulu sondaj ilemi ve 15.000 metre rezerv dng sondaj ile ilgili veritabann aklayan bir rapordan alnan, Mays 2007 ylnda yaplandrlan ALUN kaynakl Ordinary Kriging ara deerlendirme blok modelinden alnmtr. Cevher Rezervleri maden oca optimizasyonu temel alnarak ( Maden Oca 924) ayn blok modeli kaynana dayandrlmakta ve 0,19% bakr gibi ekonomik bir tenr kesme orann kullanarak rapor edilmektedir. Ekonomik snr iin uygun olan seyreltme unsurlarna ve matelurjik gelimelere dayanmaktadr ve Nisan 2008 sonrasnda Xstrata Coopern ngrd uzun vadeli toptan eya fiyatlarn kullanmaktadr. Dekapaj oran ise atk miktarnn maden ocandaki retim miktarna oran ile bulunan 1,76dr. Nihai maden verileri emas ise Call & Nicholas Inc. ve E-mining Technology S.A. nn Mart 2008 ylnda belirttii tavsiyeler ile birlikte Jeoloji ve Jeoteknik Departmanlarnn son birka yl ierisinde farkl blgelerdeki duvarlarda yapm olduklar incelemelere dayanmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 715 (i) Antamina (Compania Minera Antamina S.A.): Antamina ok madenli (Bakr, inko ve molibden arlkl olmak zere) skarn yata olup pek ok karmak sokulum hareketi sonucunu ortaya koymaktadr. Bakr mineralizasyonu toplam alann sadece % 5ini kaplayan iki bornit alan dnda temel olarak kalkopirit olarak yaplmaktadr. inko mineralizasyonu ise genel olarak sfalerit olarak yaplmaktadr. Dier nemli slft mineraller ise molibden ve pirit olup eitli oranda gm ve bizmut ieren minerallerin ve galenit (kurun slfit) blgelerinin de maden ocanda grlmektedir. Daha nce yaplm olan Haziran 2007 kaynak deerlendirmesinden sonraki deiiklikler ve 1 Temmuz 2008 Mineral Kaynaklar yeni optimize edilmi eklindeki maden oca tasarmn Antamina 2008 Kaynak Modeline gre aklamaktadr. Bu model 2006 sonlarndan Aralk 2008e kadar yaplm olan 105.000 metre merkezdeki verileri, yeni deikenlerin cevher snr tenrlerinde uygulanmas ile maden ocann kullanm sresi iinde yaplan deiiklikleri, Mart 2008 Antamina Fiyat Protokollerinin uygulanmasndan oluan yksek uzun vadeli metal fiyatlarn ve ilgili maliyet tahminlerini iermektedir. Maden iletim sresinin yeni belirlenmi hali sadece Grnr ve Belirlenmi Cevher Rezervlerini gz nne almakta ve Muhtemel Mineral Kaynaklarn atk olarak grmektedir. Deiken snr tenrleri maden ocann bugnk net deerini maksimize etmek adna her yl deimektedir. Yeni bir maden rezervi Whittle 4X yazlm ve COMET ve Choronos optimizasyon yazlmlar kullanlarak tasarlanmtr. Maden oca tasarmlar son model jeoteknik bilgilerle birlikte deerlendirilen yama tasarm gz nne alnarak hazrlanmaktadr. Grnr Kaynaklarn ierisinde dk tenrl stoklar da bulunmaktadr. Rezervlerdeki deiimler dk tenrl cevherlerin yeniden deerlendirmeler sonucunda 2008 yl ierisinde dk tenrl rezerv stouna dntrlmeleri ile deimitir. Bakr Cevherlerinden inko geri kazanm yaplmamaktadr ve genellikle Bakr-inko Cevherlerinden ya da yksek bizmut ieren Bakr Cevherlerinden molibden geri kazanm yaplmaz. (j) Tintaya: Tintaya cevher ktlesi bakr skarn yata olarak tanmlanmaktadr. Kire tortulu kayalardan olumaktadr ve temel bakr ieren mineral olarak bornit, kalkopirit ve bakr oksit iermektedir. Grnr ve Belirlenmi Cevher Rezervleri 30 Haziran 2007deki gibi maden ocann kullanm sresince ilenmek iin stoklanm 15 milyon ton 1,0% Cu Slfit ve Oksit malzeme iermektedir. Bu bildirim Kaynak Blok Modeli zerine kurulu olan ve Ordinary Krigging eklentisinin jeolojik snrlamalarla dahil edildii 651.000 metre elmas sondaj ve ters dolam sondaj ile elde edilen verilere dayanan bilgilerle deerlendirilmitir. Cevher Kaynaklar, Kaynak Blok Modelinde gerekletirilmi olan maden oca optimizasyonuna dayaldr ve ekonomik snr tenr 0,42% bakr edeeri olarak rapor edilmektedir. Ekonomik snr tenr deeri uygun metal fiyat tahminlerine, seyreltme unsurlarna ve metalurjik geri kazanmlara dayanmaktadr. Dekapaj Oran son maden oca iin 79; D.O. hesaplanrken maden iindeki atk arl ile maden iindeki cevher arl birbirine oranlanarak hesaplanmtr ve stoklu hibir cevher bu hesaplamaya dahil edilmemitir. Belirlenmi Mineral Kaynaklar maden oca optimizasyonu almalarndan toplanarak tamam ya da bir ksm kartlabilir olan minerilazasyonun tanmlanmasnda muhtemel teknik ve ekonomik senaryolarn kullanlmas oluturulmutur. Belirlenmi Mineral Kaynaklar karl olan 0,26% bakr edeeri tenr oranna dayanarak rapor edilmitir. 31 Aralk 2006 ylndan itibaren yaynlanm rezerv bildiriminde oluan temel deiiklikler u ekildedir: a) 2007nin ilk yarylna kadar 5,4 milyon tonluk ksmnn karlp ilenmesi, b) 1,9 milyon tonluk bir miktarn metal fiyatlarndaki deiime istinaden eklenmesi ve c) molibden kazanc olarak eklenen marjinal rezervler. En yksek yama eimi Tintayann jeoteknik kadrosunun tavsiyeleri dorultusunda tasarlanmtr. rampalarnn eimi 42 ve 50 arasnda deimektedir. Son rezerv bildirimlerine gre maden ocandaki drt blgede ortalama 2 derece artmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 716 (k) Antapaccay: Antapaccay cevher ktlesi mineralize slfit cevheri olarak deerlendirilebilir. Yaygn, damarl ve yarkl bir yapya sahip olmakla birlikte madenin st yzeyinde mineralize eksozgarn alanlar ve kk bakr oksit ve bakr karbonat alanlar bulunmakta ve bu yap ana kaya zerinde kalkopirit ve bornit alanlarn deiime uram kuartz- monzonit ve idyorit ve kire talarn barndrmaktadr. Mineral Kaynaklarnn ve tenrn snflandrlmas cevher ktlesinin devamllna, yapsal zorluuna, veri kalitesine, verilerin kapsamnn yeterliliine ve maden karmnn ekonomik olarak mantkl olmasna dayanmaktadr. Tabloda verilen sonular 2007 ylnda yaplan deerlendirmelerin sonucudur. Mineral Kaynaklar deerlendirmesi Ordinary Kriging ile tenr aa deerlendirmesini ieren blok modeline dayanmaktadr. Bu deerlendirme yapldndan sonra yeni kuyular ald ve yeni deerlendirmeler yapabilmek iin ilemeye balad. Kaynaklarn snr tenr toplam bakr ierisinde 0,4% olarak belirlenmitir. (l)Corroccohuayco: Corroccohuayco cevher ktlesi bakr skarn yata olarak tanmlanr. Ferrobamba ve Mara Kireta tortusu kayalar eklindedir. Jeol-Oligosen Andahuaylas-Yauri katmanlarndakinin Mozonit plutonlar arasndaki tabakaya gemitir ve ierisinde bornit, kalkopirit ve kalkosit gibi temel bakr madencilii minerallerini iermektedir. Coroccohuayco madeninin tm bilgilerinin gzden geirilmesi tamamlanmtr. Bu bilgilerin iinde SRK&AMEC tarafndan Mineral Kaynaklarn tanmlamak iin gerekletirilmi Grnr, Belirli ve Tahmini Kaynaklarn yaynlanmas ile JORCnin yaynlad klavuza uygun veriler kullanma hazrlanmtr. Coroccohuayco bakr-altn skarn madeni Tintayann 9 kilometre gney dousunda bulunmaktadr. Bu alanda toplam 315 sondaj noktas vardr. Kaynaklarn snr tenr toplam bakr ierisinde % 1,5 olarak belirlenmitir. (m) Las Bambas: Las Bambas blgesi gney Perudaki skarnporfir blgesinin ortasnda yer almaktadr. Skarn ile ilikili deiim ve mineralizasyon karbonat kayalarnn takm sokulumu ile olumutur. Porfir eklindeki mineralizasyon kuvartz-monozitden granodiyorit kayalara gei eklinde gerekleir. Hipojen bakr slfitleri yzeye yakn blgede ok nadir olarak bakr oksit ve karbonat ile az miktarda grlen temel bakr ieren minerallerdir. Daha nceki deerlendirmelere gre deien veriler 2008 ylnda elde edilmi olan yeni sondaj verilerinin etkisi byk olmutur. Kaynak aklama emas seimi verilerin younluunu ve cevher ktlesinin devamlln yanstacak eitli aradeerleme parametrelerinin bir araya getirilmi eklidir. Mineral kaynaklar snr tenr mevcut maden karma planndaki ayn hizada toplam bakr iinde % 0,4 olarak emalandrlmtr (n) Kidd Creek Maden Oca: Kidd Creek Volkanik Kkenli Masif Slfrl Cu-Zn-Ag maden ocadr. Minerilizasyon riyolitik volkanik/volkaniklastik blmde gereklemektedir ve boyuna sral bakr (kalkopirit) blgelerinin altnda youn olarak grlen pirit pirotin sfalerit galen zengin cevherler bulunmaktadr. Kidd Madeni D Blm 2 Rezerv ve Kaynaklar (88 katn altndaki) 2007 yl ncesinde ayr ayr rapor edilmiti ve u an buraya eklenmi bulunmaktadrlar. Blm 2nin ikinci seviyesinde (91L) maden karma ilemlerine balanmasna 2007 ylnn ikinci yarsnda onay verildi bylelikle blm 2de ksmen retimi karlayan 0,97 milyon tonluk rezervlere ek olarak grnrde karlmas beklenen 2,45 milyon ton @ 51 g/t Ag, 1,92 % Cu, 5,09 % Zn bir rezerv vardr (1 Temmuz 2007 ve 30 Haziran 2008 tarihleri arasnda). Dier 3 seviyede maden karma almalarnn balanlmas 2008 ilkbaharnda onay verildi, fakat bu malzemeyi rezervlere katabilmek iin ek sondajlarn yaplmas gerekmekteydi. Rezervler uzun dnemdeki mineral fiyatlar ve dviz oranlar gz nne alnlarak deerlendirildi. Kaynak/Rezerv tahminleri 2008in ilk 6 aynda (zellikle 90. ve 91. seviyede) 14.700 metrelik elmas ula yaplan sondaj almalarnn sonularn iermemektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 717 (o) Collahuasi: Deiken snr forml cevher tipine (slfit, oksit ve kark cevher) ve metal fiyatlar tahminlerine dayanlarak Mineral Kaynaklar ve Cevher Rezervlerine uygulanmtr. Capella Este ukuru blmleri arasna den kaynaklar hari tutularak her bir kaynak iin ayr ayr ocak blm optimizasyonu ierisinde deerlendirilmitir. 2008 yl ierisinde Rosario ve Ujina Kaynak Modelleri gncellenmi ve denetlenmitir. Rosario Oeste Kaynak Modeli de yeni sondaj deliklerinden gelen bilgiler dorultusunda gncellenmitir. Ujinann moliden modeli de dahil edilmitir. Ak ocaklardaki Cevher Rezerv blmleri Lersch Grossman algoritmasna dayal Whittle 4X yazlmn kullanan Ujina ve Rosario modeline ve uzun dnemli metal fiyatlar tahminlerine dayanmaktadr. Stokta bulunan Rosario ve Ujina malzemeleri yukardaki tabloda Tahmini Rezerv olarak belirtilmitir. Amalar aklarken operasyonel snr tenrleri uzun dnemli plan deeri 0,40% Cudr fakat daha nceki yllarda bu snr tenr biraz daha yksek olmutur. (p) Lomas Bayas: Lomas Bayasda mineralizasyon ieren ana bakr dk tenrl porfir tarzndaki cevher ktlesinin ufalama ve szme ilemleri sonucu elde edilen bakr oksit ve slfatlarn iermektedir. Lomas Bayas ve Lomas II deerlendirmeleri (Haziran 2008) 2000 ylndan nce yaplan aratrma almalarndaki delikleri ve 2001 2007 yllar arasnda yaplan 169 metre dolgu sondaj da dahil olmak zere toplam 586 metrelik bir sondaj verisini iermektedir. Tanmlanm olan 3 adet corafi birim vardr. Deerlendirme Ordinary Krigging modelidir. Snflandrma yntemi ise sondaj deliine olan uzaklk ve rneklerin miktar deerlendirilerek yaplmtr. Maden karma /metalurjik incelemeleri ieren dier etkenler maden yataklarnn mineralojik olarak blgelere ayrlmasdr. Maden yatanda tanmlanm olan drt farkl metalurjik blgenin metalurjik olarak geri kazanlmas ile snr tenr belirlenmitir. Yn lii malzemeleri minimum 0,18% orannda bir geri kaznm salamaktadr. Bunun altnda ROM malzemeleri 0,05% oran ile bakr geri kazanm salamaktadr. Cevher Rezervleri Mineral Kaynaklarndaki ayn blok modeline dayanmaktadr. Haziran 2007den itibaren raporlandrlm olan rezerv ve kaynaklar Haziran 2008 ylndan itibaren raporlanm olanlara gre aadaki belirtilen ekilde farkllklar gstermektedir: Haziran 2007de RSR LB06 rezerv modelinde raporlanmtr, Haziran 2008 raporu ise yeni bir Ters Model LB07 LOM yi kullanmtr (2008 yl iersinde denetlenmitir), LB07 LOM 82 yeni sondaj deliinde yaplan almalar sonucu ortaya km ek 5355 yazya dayanan gncellenmi bir jeolojik model kullanmaktadr. LB07 LOM ile daha nceki LB06 arasndaki farkllklar sonucunda Grnr Rezervlerde bir art gereklemi ve Tahmini Rezervlerde ise bir azalma gereklemitir. Haziran 2007 raporunda LB06 modelinden ortaya karlan operasyonel ve ekonomik ukurlar kullanlmaktayken Haziran 2008 deerlendirmesi ise LB07 LOM modeli ile ortaya kan ukurlarn kullanlmas ile ortaya kmtr. (q) El Morro: Bu proje orta-kuzey ilide bulunmaktadr ve La Fortuna maden oca bilinen iki maden ocandan daha byk olmakla birlikte altn asndan zengin bir porfir bakr arazisidir ve bu projenin kefi iin ncelik tannmaktadr. Belirtilen tm mineral kaynaklar La ortuna blgesinde bulunmaktadr ve toplam bakr iin snr tenr 0,3% olarak hesaplanmtr. Buradaki kaynak deerlendirme ilemi mevcut proje fizibilite almasna zel olup daha nceki deerlendirmeye dayanlarak herhangi bir deiiklik yaplmamtr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 718 (r) El Pachon: Arjantinin San Juan ehrinin gney batsnda bulunur ve ili snrna 3 km. uzaklkta olup ilideki Los Pelambresin 7 km. dousundadr. Projenin tek sahibi u an Xstrata Coopern bir yan kuruluu olan Pachon Minera S.A.dr. El Pachon cevher ktlesi tipik bir porfir bakr molibden maden yatann sahip olduu tm zelliklere sahiptir. Bakr porfir tarz mineralizasyon kontrol tonalit instrsif ve volkanik andesitik ana kayalar ile yaplan temaslar ile boyutlu olarak yaplmtr. En gl mineralizasyonun saland ounlukla kalkopirit ve pirit olduu atlak ve asal younluun daha fazla olduu yerlerde gereklemektedir. Yzeye yakn olgunlamam rt kalkolit ve kalkopitin yerini alan az miktarda kovelin ile birlikte balang cevherinin stnde bulunmaktadr. Mineralizasyon sistemi potasyumla deiime uram propilitik hale ile rtl ekirdek zellie sahiptir; sonrasnda her ikisi de phyllic deiimlerle basklanmtr. Burada belirtilen Mineral Kaynaklar projenin n fizibilite almalarn destekleyen 2007 Austos ayna ait Kaynak Modeline dayanmaktadr. Bu tablolar bugnk topografya ve Grnr, Belirli ve Tahmini Kaynaklarn kullanlmasyla hesaplanm ekonomik ukur blmleri ile snrlandrlmtr. Kaynak tahminleri zerinde yaplan bamsz denetim ise Geosystems Int. tarafndan gerekletirilmitir. (s) Tampakan: Yukarda tabloda belirtildii zere Mineral Kaynaklar 0,3% bakr tenrne sahip ve sadece ukur blm dahilinde bulunan bloklar iin belirtilmitir. ukur 37 43 derecelik ukur eimleri ve hazrlk maliyetleri, tutarl metal fiyatlar ve matalurjik gelimeler ile birlikte Whittle yazlm kullanlarak oluturulmutur. Yksek topolojik kabarmalar ve retim deerlendirme tahminlerinin derinlerde olumas ngrsnden dolay ukur blmnde Cevher Rezervlerinin deerlendirilmesi ihtimalinin az olduu rapor edilmitir. Deerlendirmede Ordinary Krigging kullanlmtr. Veriler drt alana blnmtr. Cunun azald alan (Alan 1) baskn oranda yksek slfrlenmenin olduu alann (Alan 2) zerine yaylm durumdadr. Bu iki alana arasndaki snr olduka keskindir. Slfrlenmenin baskn ekilde yksek olduu alan porfir alana (Alan 3) doru meillenmektedir. 2. ve 3. alanlar arasndaki snr kademelidir. Alan 4 ise bu alanlar evreler konumdadr ve zayf bir ekilde sondajlanm alanlar ile bloklarn 120 metre sondaj deliklerinin olduu yerler hari Tahmini ve Belirlenmi Kaynak snfndan karlmlardr. Deerlendirmeler As, Cu ve Au karm ilemleri iin bu drt alan gz nne almaktadr. Gvenilirlik snflandrmas jeolojik alanlarn, maden ocann gney dousundaki fay makasnn pozisyonunun, sondaj verilerinin geree yaknlnn, QA/QC verileri ve younluk lleri ile ilgili belirsizliklerin deerlendirilmesi gz nne alnarak belirlenmitir. Baskn oranda slfrlenmenin gerekletii alan iin Grnrlk snflandrmas 80 x 120 x 20 metrede deerlendirilen bloklara uygulanmtr; Belirlenmi snflandrmas 80 x 120 x 26 metrelerde deerlendirilen bloklara uygulanm ( gney batda aaya doru 10 derecelik ayla uzanan 230, 320, Z:azimutlarna); Tahmini snflandrmas 160 x 240 x 32 metre deerlendirilen bloklara uygulanmtr. Grnr, Belirlenmi ve Muhtemel bloklar iin porfir alan aratrma uzakl 100 x 120 x 40; 150 x 180 x 60 ve 200 x 240 x 80 metredir. Grnr, Belirlenmi ve Muhtemel bloklar sras ile asgari 10, 10 ve 6 metre bileenlerine dayanmaktadr. Mineral Kaynaklarn Grnr ve Belirlenmi snflar ana sondaj alan ile snrlanmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 719 (t) Frieda River: Frieda River projesi Papua Yeni Ginenin Sandaun ve East Sepik illerinin snrlar zerinde bulunmaktadr. Proje alannda birka bakr-altn maden yata bulunmakta ve yksek slfidasyonlu Nena Maden Yatan ve HIT porfir maden yatan snrlar iine almaktadr. Xstrata Cooper No.s 58 ve 1212 sayl madencilik lisans ile sermaye kazanma seeneine sahiptir ve HIT maden yatandaki fizibilite almalarn 2012den nce bitirerek ayn haklara burada da sahip olacaktr. u an % 75,1 hisseye sahiptir ve mterek giriim ortaklar Highland Pasific (% 16,7) ve OMRD (% 8,2) ile birlikte ynetim hakkna sahiptir. Nena ve HIT maden yataklar iin revize edilmi Mineral kaynaklar deerlendirmeleri Xstrata Cooper Ocak 2007 ylnda Frieda River projesi iin ynetim idaresini stlenmesiyle yaynlad deerlendirme bu iki maden yata iin hazrlanm ilk deerlendirme olma zelliini tamaktadr. Nenadaki toplam bakr iin yksek oranda slfrlenme ieren Mineral Kaynaklar % 0,5 snr tenr ile raporlanm ve HIT porfirleri iin ise % 0,3 orannda snr kullanlmtr. ou alanda bakr ve altn tenrleri iin Odinary Kriging deerlendirmesi kullanlmtr, Ters Mesafe Arlkl teknii ise baz alanlar iin kullanlmtr. Mineral Kaynaklar ise deliklerin says ve bloklarn arasnda bulunan en az saydaki bileik madde ile birlikte deerlendirilen geometrik kriterlere dayanmaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 720 EK-5.10. PETROL VE DOALGAZ ALANINDA RNEK BR DEERLENDRME RAPORU

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 721 -

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 722 EK-5.11. BAIMSIZ RKETLERLE YAPILAN RNEK BR GZLLK ANLAMASI GARTNER Gartner Gizlilik Anlamas (NDA) D politika ve ilemleri

NDA Politikas Gartner n i hayat sadece serbest bilgi ve gr akna bal olmayp gizli bilginin sorumlu vekili olabilme yeteneine de baldr. Satc ve son-kullanclar Gartner analistlerinden gizli olduu dnlen bilginin iletiiminden nce NDA larn kabul edilmesini isterler. Politika, analistlerimizin NDA ya girmeleri istenen ve bu istekler ile ilgili olan politika ve ilemlerini iinde bulunduran tipik durumlar tartmaktadr. A. Satc bilgilendirmeleri ile ilgili olarak yazl NDA lar.(VB ler) Gartner politikas, analistlerimizin her eyin kaytlolduu haber sektrnde olduu gibi mukaveleli mteri servisleri dnda temin ettikleri bilgileri serbeste kullanp yazabilmeleri iin satc bilgilendirilmeleri ile ilgili olarak NDA lara girmemektir. Muhtemel bir olayda bir bilgiye ambargo uyguland zaman azami 45 gnlk istisnalar gz nne alabiliriz. Byle bir istisna yapldnda, satc bilgilendirilmesi sresince ve azami 45 gnlk bir sre iin Gartnern NDA kapsamn aklanm belirli bilgileri gre snrlandrabilmesi iin sadece Gartner NDA almas kullanlabilir. Alternatif olarak, analist ve satc ambargo kaldrlncaya kadar satc bilgilendirmesini erteleyebilirler. B.Satc Bilgilendirilmeleri ile ilgili olarak fiili NDA lar. Bilgilendirme sresi safhasnda, satclar katlmc analistin gizli olduu dnlen belirli bilgiyi aklamamasn fiilen kabul etmesini her zaman istemez. Bir fiili anlama esasl bir bilginin alnmasn bir analist kabul ederse, gizli addedilen bilginin zellikle ne olduunun tayini satc iin kritik bir mesele olabilir.Byle bir fiili taahht, bilgilendirmeyi mteakip azami 45 gnlk sre iin geerli olacaktr. C.Mteriye Ballk Gnleri( CED ler) Bir satc veya son kullanc CED ile ilgili olarak bir yazl NDA yapmay arzu ederse, CED balamasndan nce istekte bulunmak ve NDA y imzalamak kendi sorumluluklarndadr. Gartner, azami bir yllk bir sre iin CED ile ilgili olarak NDA yapacaktr. CED bilgilendirilmesi sresince ve azami bir yllk gizlilik dnemi bir sre iin Gartnern NDA kapsamn aklanm belirli bilgileri gre snrlandrabilmesini teminen sadece Gartner NDA almas kullanlabilir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 723 NDA larn imzalanmayaca durumlar Bir sorgulama veya SAS sresi iinde alnp verilen gizli mteri bilgileri, Gartner Mteri ereve Anlamas artlar ile kapsam iine alnabilir. Baka bir ek gizlilik anlamas yaplmasna gerek bulunmamaktadr. Bilginin gizli olduunun tanmlanmas mteri sorumluluundadr. phe duyulmas halinde , satc ve son kullanc srenin balamasndan nce hangi bilgilerin gizli olduunu bildirmeleri gerekmektedir. NDA larn en iyi uygulamas 1) Gizlilik isteklerini vendor.briefings@gartner.com adresine nceden bildiriniz. Bu gerekli almay formalize etmek iin zaman tanr. 2) Gizlilik ieriini ak olarak belirtiniz. Ak olarak not ediniz: o Kullanm iin sadece Gartnern NDA almas onaylanacaktr. o Sadece Gartner Aratrma As bakan veya yukars NDA lar imzalar. 3) Gartner mterileri iin, Gartner Mteri ereve Anlamasn Gizlilik hkmlerini gzden geir. ! Notu: Satc bilgilendirilmeleri, Gartner Mteri ereve Anlamalar kapsam altnda deildir. 4) artlar nihayet buluncaya kadar gizlilik bilgilerini kartmayarak ihtiyatl olun. 5) Emin olmadnz zaman durumu analist ile grnz. mzalanm NDA lar ile ilgili ilem. 1) Satc ve son kullanc imzalanm NDA ile ilgili isteini vendor.briefing@gartner.com adresine bildirir. 2) Satc bilgilendirme ekibi, istekleri gzden geirir ve istei kabul veya ret eden analiste teslim eder. 3) Kabul edilen istekler ile ilgili olarak Satc veya son kullanc ve Gartner Aratrma As bakan yardmcs ve yukars arasnda Gartner NDA almas imzalanr. 4) Satc Bilgilendirme Ekibi, gizlilik ieriini paylamadan nce, satc veya son kullancya imzalanm elektronik nshasn teslim eder. Sorularnz aaya iletiniz : Vendor.briefing@gartner.com veya +1 203 316 6144 nolu telefon.

Harici belge

15 Mays 2008

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 724 EK-5.12. EVRE VE DOAL KAYNAKLARI KORUMA TEKLF ARISI RNE

evre ve Doal Kaynaklar Gven Fonu 2010 Teklif arlar (RFP) LCCMR No: 135-E1 Proje Bal: Blue Earth County Greenprint LCCMR 2010 Fon ncelii: evre ve Doal Kaynaklar Koruma Planlamas ve Uygulamas Toplam Proje Btesi: 137,000 $

Talep Edilen Fon in Teklif Edilen Proje Sresi: 2 yl, 2010 2012 Dier Devlet D Fonlar: zet: Bu proje, vahi yaam ortam, su kalitesi ve rekreasyon konusunda ncelikli doal kaynaklar korumak, gelitirmek ve iyiletirmek iin ncelikli alanlar belirleyerek, yerel planlar ve mevzuatlar gelitirecektir. sim: Sponsor Kurulu: Adres: Julie Conrad Blue Earth County 410 S 5th Street, Box 3566 Mankato, MN 56002 Telefon numaras: (507) 304-4381 E-posta: Faks: Web Adresi: Yer: Blge: SE Trkiye Byk Millet Meclisi

10,000 $

julie.conrad@co.blue-earth.mn.us (507) 304-4431 -

(S. Says: 544)

- 725 le smi: ehir/Kasaba: ANA TEKLF PROJE BALII: Blue Earth County Greenprint Plan Uygulamas Faz II I. PROJE SUNUMU Bu proje, ilenin ve blgenin ilgi alanlarn yanstan kapsaml bir doal kaynak vizyonunu uygulamak iin gereklidir. Blue Earth County, Greenprint doal kaynaklar plannn ilk faznn tamamlanmasnn son aamalarndadr. Projenin hedefi, vahi yaam ortam, su kalitesi ve rekreasyon konularnda ncelikli doal kaynaklar koruyarak, gelitirerek ve iyiletirerek, ncelikli alanlar tanmlayacak olan uyarlama iin, yerel planlar ve mevzuat gelitirmektir. Greenprint vahi yaam, sulak alanlar, su kalitesi, rekreasyon, arazi gelitirme, tarm ve madencilik dahil olmak zere, geni aptaki ilgi alanlarndan oluan yerel teknisyenlerden ve vatanda temsilcilerinden komisyonlar ve alma gruplarn gerektirmektedir. Sre, doal kaynak alanlarnn tanmlanmasn, deerlendirilmesini ve ncelikli duruma getirilmesini de gerektirmektedir. 550 millik nehirlere ve derelere, 153 millik kanallara ve 541 millik knkl kanala sahip ncelikli alanlarla beraber tarm egemen bir ilede, oklu doal avantaja ve rekreasyon frsatlarna ulamak, kritik nemde olacaktr. Ortam balanabilirlii, yksek ncelikleri tanmlamak konusunda nemli bir lt olma durumunu kantlamaktadr. Greenprint komisyonu ve le dare Komisyonu, vatandalarca srdrlen ve savunulabilir olan bir plana gerek duymaktadr. GIS destekli, yerel olarak belirlenen ve bilimsel tabanl yntemlerle modeller oluturulmutur. evrimii forumlar ve iki adet herkese ak toplant gerekletirilmi ve proje olumlu karlanmtr. Faz II, Maden Islah, Sulak Alan Ynetim Plan ve mevzuat iin bir Mastr Plan ile Park ve Rekreasyon Plan dhil olmak zere, oklu yetkilerle yerel uyarlama konusunda resmi planlarn ve mevzuatlarn gelitirilmesi eklinde olacaktr. Madencilik ve sulak alan planlar konusunda taslak almalar tamamlanmtr. Halk tabanl sre, her bir belediyenin, Planlama Komisyonu yelerinin, le ve ehir Parklar Kurullarnn, WCA TEP ve dier halk gruplarnn katlmyla yaplacak atlye almalarn ierecek ekilde geniletilecektir. Vatandalar arasnda anketler, gazeteler ve dier aralar, Faz IIde kullanlacaktr. Yerel hkmet yardmndaki kesintilerle, vatandalar, projeye yerel nakit para katlmnda bulunamayacaklar. Mhendislik, yasal ilemler ve dier hizmetler iin yaplacak belediye szlemeleri, saatlik cret eklinde olacaktr. II. PROJE SONULARI HAKKINDA AIKLAMA Sonu 1: Tm vatandalarn katlm plan Bte: 10,000 $ Blue Earth Mankato

Proje yneticisi ve dierleri, ayrntl bir vatanda katlm plan hazrlayacaklar.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 726 Yaplacak lemler 1. Katlm plan, reklam btesinin sonulandrlmas 2. Reklam almalar 3. Web sitesi oluturma 4. Halk anketleri, sunumlar, evrimii forumlar v.s. gelitirilmesi Sonu 2: Komple Sulak Alan Ynetim Plan ve Ynetmelik Tamamlanma Tarihi 1 Eyll 2010 Devam ediyor 1 Ekim 2010 Devam ediyor Bte: 55,000 $

WCA TEP, toprak gelitiriciler, vahi yaam ve dier koruma temsilcileri, kentleme mhendisleri, kent planclar ve dier grevliler, DNR, MNDOT, NRCS, BWSR, USFWS, MPCA gibi teknik temsilcilerle ve vatandalarla alma grubu toplantlar. Vahi yaam ve koruma temsilcileri, gelitiriciler ve dierleri ile birlikte, halk tabanl, odakl alma oturumlar gerekletirilecektir. Sonu 3: Madencilik Islah iin Komple Mastr Plan Bte: 50,000 $

WCA TEP, toprak gelitiriciler, vahi yaam ve dier koruma temsilcileri, kentleme mhendisleri, kent planclar ve dier grevliler, DNR, MNDOT, NRCS, BWSR, USFWS, MPCA gibi teknik temsilcilerle ve vatandalarla alma grubu toplantlar. Vahi yaam ve koruma temsilcileri, gelitiriciler ve dierleri ile birlikte, halk tabanl, odakl alma oturumlar gerekletirilecektir. Yaplacak lemler Tamamlanma Tarihi 1. stihdam danmanlar, i planlarnn gelitirilmesi, alma gruplar ile toplantlar: 2. alma grubu toplantlar, halk toplantlar ve ilk Sulak Alan Plan tasla: 3. alma grubu toplantlar, halk toplantlar ve ilk Madencilik Plan tasla: 4. Sulak Alan Plan, yorumlara ve nerilere gre sonulandrlacak: 5. Madencilik Plan, yorumlara ve nerilere gre sonulandrlacak: 6. Taslak Sulak Alan ynetmelii hazrlanacak: 7. alma grubu toplantlar, halk toplantlar ve dier vatanda giriimleri: 8. Nihai Sulak Alan ynetmelii: 9. Nihai Madencilik ynetmelii: Kasm 2010 Mart 2011 Haziran 2011 Haziran 2011 Austos 2011 Eyll 2011 Mart 2012 Nisan 2012 Mays 2012

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 727 Sonu 4: Komple le Park ve Rekreasyon Plan Bte: 17,000 $

le ve kent parklar kurullar ve grevlileri, DNR, dier ilgili vatandalar dhil olmak zere, vatandalarla ve teknik temsilcilerle alma grubu toplantlar. ledeki ve blgedeki parklar, yry yollar, rekreasyon ve ak alanlar hakknda vatandalarn fikirlerini ve grlerini almak zere anketler ve dier faaliyetler yaplacaktr. Yaplacak lemler Tamamlanma Tarihi Aralk 2010 Haziran 2011 Temmuz 2011 Austos 2011 Kasm 2011 Ocak 2012

1. stihdam danmanlar, i planlarnn gelitirilmesi, alma gruplar ile toplantlar 2. alma grubu toplantlar, halk toplantlar 3. Vatanda anketleri, herkese ak toplantlar, v.s. 4. lk Taslak Park Plan 5. alma grubu toplantlar, halk toplantlar 6. Yorumlara ve nerilere gre plan revizyonlar ve Nihai Taslak III: PROJE STRATEJS A. Proje Ekibi/Ortaklar

Bu proje, srekli bir Greenprint komisyonu katlmna ek olarak, iledeki on bir belediyenin temsilcilerin katlmn, SWCD grevlilerinin ve yneticilerinin katlmn, kasaba yneticilerinin ve halk gruplarnn katlmn da gerektirmektedir. alma gruplarna DNRden, BWSRden, MPCAdan, MNDOTtan ve dierlerinden yerel teknik grevliler dhil edilecektir. Proje yneticisi ve danmanlar, bu projeye dhil olmu olan teknik uzmanlarn ve vatandalarn uzman grlerini zellikle ortaya karacaklardr. Vatandalardan bazlar unlardr: Henry Quade, Scott Haefner, Bill Douglas, Wayne Krosch, Mark Bosaker. B. Zaman izelgesi Gereklilikleri Bu proje, bir arada yaplacak faaliyetleri gerektirmekte ve kamusal istihdama ve uyarlama hazr olma konusunda planlarn ve ynetmeliklerin tamamlanmas amacyla, iki tam yl srmesi beklenmektedir. C. Uzun Erimli Strateji Bu proje, ulamda, su kalitesinde ve dier planlamalarda kullanlmak zere, dzenlemeye ve hedeflemeye odaklanmaktadr. Yirmi yl ya da daha fazla devam etmesi beklenmektedir. Bilgiler ve teknoloji izin verdike gncellemeler yaplacaktr. Uygulama, hedeflenen sulak alan sralar ve hafifletme projeleri, su kalitesi uygulama fonu, Blue Earth lesi Slnleri grubu, zel giriimler, ehirler ve ileler ile Greenprint koruma vizyonununda rol almak isteyen dierleri tarafndan yaplacaktr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 728 Proje Btesi Blue Earth County Greenprint Faz II 2010 LCCMR Teklif Verme Formunuza MS-EXCEL formatnda bteyi ekleyiniz. IV. TOPLAM PROJE TALEP BTES, 2 yl BTE KALEM (S.13deki Seilebilir & Seilemez Masraflar listesine baknz) Personel: SW CD bir grevli - % 100 maal Szlemeler: Danman Toplam Madencilik, Madencilik Islah iin Mastr Plan, - tutulacak Danman Sulak Alan Ynetim Plan ve Ynetmelik tutulacak Danman le Park Plan - tutulacak Kent Mhendisleri, danmanlk mhendisleri saatlik bazda deme yaplacak. Mapleton, St. Clair, Good Thunder, Amboy, Eagle Lake, Madison Lake, Lake Crystal, Pemberton, Mapleton (9) dokuz kent. Ekipman/Ara Gere/kmal Malzemesi: Ek Bte Kalemleri: Halk bilgilendirme ve katlm, toplant masraflar, oda kiralama, reklamasyon, postalamalar ve hafif iecek/yiyecekler, web sitesi gelitirme ve gncellemeler ile halk forumlar. Fiyat tahmini, Greenprint planlama projesinin nceki aamasna dayanmaktadr. LCCMR TOPLAM PROJE BTES TALEB V. Dier Fonlar FON KAYNAKLARI Dier Devlet D Tutar Uygulanacak: Kaynak: TUTAR Projeye $ 10,000 Durum
le btesinin onaylanmas bekleniyor

TUTAR $ $ $ 30,000 $ 30,000 $ 12,000

10,000

$ 45,000 $

$ $

10,000 137,000

Proje

Sresince

le Dier Devlet D Para Proje Sresince Projeye Uygulanacak: Proje Sresinde Ayni Hizmetler: Proje Ynetimi:

le Arazi Kullanm Planlayc Haritalama ve GIS: GIS Uzman, alma Grubu Grevlileri: le Parklar Mdr, WCA Yneticisi, Blge Yneticisi, le Kanal Yneticisi, le Kamu Bilgi $ Uzman, 1.5 FTE avantajlar dahil. Belediyelerdeki grevliler ve seilmi yetkililer ve dier kurum d grevli alma grubu yeleri 30,000 $. Not: Yerel fonlarla salanan LIDARa, GISe, gncellenen hava grntlemeye ve dier verilere ayni deer verilmedi. Trkiye Byk Millet Meclisi

120,000

(S. Says: 544)

- 729 Mevcut Gven Fonu deneinden Kalan Tutar (eer varsa): Fon Gemii: Greennprint planlama projesi, birka yl nce BWSRden alnan 20,000$ ve DNRden alnan 20,000$ dhil, birka yl nce alnm olan hibe fonlar ile ksmi olarak balamt. Bu fonlardan harcama yapld ve taslak planlar ile ereve iler tamamland. Not: Bu miktar, Greenprint ile ilgili ile $ 40,000 parasn, LIDAR, GISi ve dier ayni denei iermemektedir. Julie Conrad Yeterlilik Proje Mdr Unvan: Kurum: ehir: Arazi Kullanm ve Doal Kaynak Planlaycs Blue Earth County, gney orta Minnesota Mankato

nceki yllarda harcand

Deneyim: Kat atk ynetiminde, besi nitelerinde, arazi kullanm planlar ve ynetmeliklerinde, hibe yazm ve idaresinde, su kalitesi ile ilgili planlarda 20 yllk deneyim, iki adet le Su Ynetimi Plan hazrlad, birka Temiz Su Ortakln koordine etti, Greenprint Plan srecini ynetti. Eitim: MSU-Mankato niversite Mezuniyeti ve Mastr Derecesi, Kent ve Blge Planlama, MSU-Mankato, Kent ve Blge almalar GARTNER Gartner Aklamama Anlamas (NDA) D politika ve ilemleri NDA Politikas Gartnern i hayat sadece serbest bilgi ve gr akna bal olmayp gizli bilginin sorumlu vekili olabilme yeteneine de baldr. Satc ve son-kullanclar Gartner analistlerinden gizli olduu dnlen bilginin iletiiminden nce NDA larn kabul edilmesini isterler. Politika, analistlerimizin NDA ya girmeleri istenen ve bu istekler ile ilgili olan politika ve ilemlerini iinde bulunduran tipik durumlar tartmaktadr. B. Satc bilgilendirmeleri ile ilgili olarak yazl NDA lar.(VB ler) Gartner politikas, analistlerimizin her eyin kaytlolduu haber sektrnde olduu gibi mukaveleli mteri servisleri dnda temin ettikleri bilgileri serbeste kullanp yazabilmeleri iin satc bilgilendirilmeleri ile ilgili olarak NDA lara girmemektir. Muhtemel bir olayda bir bilgiye ambargo uyguland zaman azami 45 gnlk istisnalar gz nne alabiliriz. Byle bir istisna yapldnda, satc bilgilendirilmesi sresince ve azami 45 gnlk bir sre iin Gartnern NDA kapsamn aklanm belirli bilgileri gre snrlandrabilmesi iin sadece Gartner NDA almas kullanlabilir. Alternatif olarak, analist ve satc ambargo kaldrlncaya kadar satc bilgilendirmesini erteleyebilirler. B.Satc bilgilendirilmeleri ile ilgili olarak fiili NDAlar. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 730 Bilgilendirme sresi safhasnda, satclar katlmc analistin gizli olduu dnlen belirli bilgiyi aklamamasn fiilen kabul etmesini her zaman istemez. Bir fiili anlama esasl bir bilginin alnmasn bir analist kabul ederse, gizli addedilen bilginin zellikle ne olduunun tayini satc iin kritik bir mesele olabilir.Byle bir fiili taahht, bilgilendirmeyi mteakip azami 45 gnlk sre iin geerli olacaktr. C. Mteriye Ballk Gnleri (CEDler) Bir satc veya son kullanc CED ile ilgili olarak bir yazl NDA yapmay arzu ederse, CED balamasndan nce istekte bulunmak ve NDAy imzalamak kendi sorumluluklarndadr. Gartner, azami bir yllk bir sre iin CED ile ilgili olarak NDA yapacaktr. CED bilgilendirilmesi sresince ve azami bir yllk gizlilik dnemi bir sre iin Gartnern NDA kapsamn aklanm belirli bilgileri gre snrlandrabilmesini teminen sadece Gartner NDA almas kullanlabilir. NDAlarn imzalanmayaca durumlar: Bir sorgulama veya SAS sresi iinde alnp verilen gizli mteri bilgileri, Gartner Mteri ereve Anlamas artlar ile kapsam iine alnabilir. Baka bir ek gizlilik anlamas yaplmasna gerek bulunmamaktadr. Bilginin gizli olduunun tanmlanmas mteri sorumluluundadr. phe duyulmas halinde , satc ve son kullanc srenin balamasndan nce hangi bilgilerin gizli olduunu bildirmeleri gerekmektedir. NDAlarn en iyi uygulamas: 6) Gizlilik isteklerini vendor.briefings@gartner.com adresine nceden bildiriniz. Bu gerekli almay formalize etmek iin zaman tanr. 7) Gizlilik ieriini ak olarak belirtiniz. Ak olarak not ediniz: Kullanm iin sadece Gartnern NDA almas onaylanacaktr. Sadece Gartner Aratrma As bakan veya yukars NDAlar imzalar. 8) Gartner mterileri iin, Gartner Mteri ereve Anlamasn Gizlilik hkmlerini gzden geir. Not: Satc bilgilendirilmeleri, Gartner Mteri ereve Anlamalar kapsam altnda deildir. 9) artlar nihayet buluncaya kadar gizlilik bilgilerini kartmayarak ihtiyatl olun. 10) Emin olmadnz zaman durumu analist ile grnz. mzalanm NDAlar ile ilgili ilem. 5) Satc ve son kullanc imzalanm NDA ile ilgili isteini vendor.briefing@gartner.com adresine bildirir. 6) Satc bilgilendirme ekibi, istekleri gzden geirir ve istei kabul veya ret eden analiste teslim eder. 7) Kabul edilen istekler ile ilgili olarak Satc veya son kullanc ve Gartner Aratrma As bakan yardmcs ve yukars arasnda Gartner NDA almas imzalanr. 8) Satc Bilgilendirme Ekibi, gizlilik ieriini paylamadan nce, satc veya son kullancya imzalanm elektronik nshasn teslim eder. Sorularnz aaya iletiniz : Vendor.briefing@gartner.com veya +1 203 316 6144 nolu telefon. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 731 EK-5.13. DNYA MADENCLK SEKTRNDE KULLANILAN GLOBAL KAYNAK & REZERV TESPT STANDARTLARININ MADENCLK YATIRIMLARINA FNANS SALAMA FONKSYONU VE TRKYE UYGULAMASI1 En ok katma deer yaratan sektr olmas sebebiyle madencilik, lke kalknmasnda stratejik neme sahiptir. Yaps gerei lkenin en cra noktalarna dahi ekonomik ve sosyal imknlar gtrebilmekte; bylece blgesel kalknma olanaklarn salamaktadr. Bu ynyle emek youn alan insanlar dikkate alndnda, isizlii giderici, mahalli refah seviyelerini ykseltici etkiler gstererek bir anlamda, ayrtrc unsurlar (terr v.s) nleyici bir fonksiyonu da iermektedir. Trkiye, nemli yer alt zenginliklerine sahip bir lke olmasna ramen bu zenginlikleri, kamu yararnn salanmas ve lke kalknmas iin stratejik hedef haline getirememektedir. Trkiyenin zengin maden yataklarndan sz eden ilgili ilgisiz teknik ve siyasi metinler, bu rezervlerin lkenin sanayisinde, ekonomik kalknmasnda ve yurttalarn refahnn arttrlmasnda nasl deerlendirileceine dair planlar gsterememektedirler. Global Kriz ve Madencilik 2007 yl ortalarnda sessiz bir ekilde balayan ve 2010 ylnda da halen devam eden, Dnya Finansal (reel sektr) Krizinin yatrmclar zerinde brakt derin etki, bu kriz sonrasnda sermaye sahiplerinin yatrm tercihlerinde artk retime dayanan yatrm aralarn semelerine neden olmaktadr. Dnya, kresel krizin sebebi olan hizmet sektr ve ona bal gelien trev rnlerden kaarak yeniden, aslnda olmas gereken ekliyle retim sektrne dnm, kazanc ve ederi somut kaynaklar tercih eder hale gelmitir. Bu dnm enerji ve madencilik sektrleri gibi somut ve retime dayal sektrlere kaynak ayran/ayracak lkelerin gelecekteki kalknmalarn ba dndrc hzlara ulatraca anlalmaktadr. Bu sebeple Trk Madencilik Sektrn global standartlara kavuturarak, gelecek planlar ile birlikte yatrm yapabilir duruma getirmemiz, sektrel sermaye birikimini salayarak, oluturaca istihdam ile isizlik, g ve dengesiz kalknma gibi yapsal sorunlar zmnde son derece etkili olacaktr. Analiz Madencilik sektrne hizmet veren mineral analiz laboratuarlar, lm cihazlarnn kalibrasyonunu ve analiz sonularnn gvenirliini salamak iin kalite ve gvenlik sertifikas sahibi olmaldrlar. Sektrn ana aktrleri olan yatrmclar ve bu yatrmclara kaynak salayan finans kurulular mineral analiz sonularnn gvenirlilii konusuna byk nem vermektedirler. Bu yzden sektr ve finans kurulular tarafndan kabul edilmeleri iin mineral analizlerinin yapld laboratuarlarn ISO/IEC17025 kalite ve gvenilirlik sertifikasna ve bunlar raporlara balayacak uzman mhendislere sahip olmas istenmektedir.

1 BEENKin almasndan alnmtr. BDDK Bakanlk Maviri Recep 1 BDDK Bakanlk Maviri Recep BEENKin almasndan alnmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 732 Trkiyenin en byk mineral analiz laboratuar olan MTA laboratuarlar uzun sre alan bu akreditasyon uygulamasn henz tamamlayamamtr. Global Raporlama Dnya madencilik sektr, maden kaynaklar ve rezervleri konusunda uluslararas standartlar oluturabilmek iin dnya genelinde kabul edilen minimum standartlar oluturma yoluna gitmitir. Bu amala ABD (SME), Avustralya (AusIMM), Kanada (CIM), ngiltere (IMMM) ve G.Afrika (SAIMM) nderliinde Madencilik ve Metalrji Kurulular Konseyini (CMMI) 1994 ylnda kurdu. CMMI, bu toplantda JORC, SAMREC ve SAMVAL gibi hali hazrda ilgili lkeler tarafndan kullanlan kodlamalar kabul etmitir. 1999 ylnda BM Avrupa Ekonomik Komisyonunun belirledii Rezervler ve Kaynaklar raporlama komitesi (PERC) ile kalc rapor yazm kurallarna ilikin inisiyatifi ele almtr. CMMInn belirledii standartlar Avustralya, Kanada, G.Afrika, ili, rlanda, ngiltere, ABD ve birok Avrupa lkesindeki ilgili meslek rgtleri tarafndan kabul edilmitir. 2002 ylnda Uluslar aras Maden Rezervleri Rapor Yazm Kurallar Komisyonu (CRIRSCO) olarak bilinen bir yap oluturulmu ve bu yap saydamlk, somutluk ve yeterlilik kriterlerini esas alan bir uluslararas rapor yazm standard gelitirmitir. Buna gre rapor, maden rezervlerinin rapora dklmesinde llm ve belirlenmi maden kaynann ekonomik olarak iletilebilirliinin bir parasn oluturmaktadr. Rapor, uygun deerlendirmeler ve almalarla yrtlm, gereki bir bak asyla tahmin edilen madencilikle ilgili metalrjik, ekonomik, pazarlamasal, evresel, sosyal ve devletle ilgili faktrlerin gz nnde tutulmasn ve bu faktrler erevesinde modifikasyonunu kapsar. Madencilik sektrnn temelinde maden kaynak&rezerv tespiti ve ekonomik karlnn olumas konusunda belirlenen raporlama esas aadaki ekilde gsterilmitir.

Maden kaynak & rezerv tesbitinde geilen aamalarn temel uluslar aras kod raporlarna gre oluturulmas yledir. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 733 Maden Kayna; Yer kabuu ierisinde veya zerinde ekonomik adan ilgi duyulan malzemenin son noktada ekonomik retim iin makul, mit veren nitelik ve nicelikteki zenginlemesi veya zuhurudur. karsanm Maden Kayna; Maden kaynann tonaj, tenr, mineral ierii dk gvenilirlik dzeyinde tahmin edilebilen blmdr. Jeolojik kantlardan karsanm, tahmin edilmi, dorulamas yaplmamtr. Mostralar, yarmalar, ak ocaklar, yer alt ocaklar sondaj kuyular gibi snrl sayda lokasyonlardan uygun tekniklerle elde edilmi kalitesi ve gvenirlii belirsiz bilgilere dayanr. Gsterilmi Maden Kayna; Bir maden kaynann tonaj younluklar, ekli fiziksel zellikleri, tenr ve mineral ierii makul bir gvenirlilik seviyesinde tahmin edilmitir. Mostralar, yarmalar, ak ocaklar, yer alt ocaklar sondaj kuyular gibi lokasyonlardan uygun tekniklerle elde edilmi arama, rnekleme ve snama bilgilerine dayanr. llm Maden Kayna; bir maden kaynann tonaj younluklar ekli fiziksel zellikleri tenr ve mineral ieriinin yksek gvenirlik seviyesinde tahmin edilmi blmdr. Mostralar, ak ocaklar, yer alt ocaklar sondaj kuyular gibi lokasyonlardan uygun tekniklerle elde edilmi arama, rnekleme ve snama bilgilerine dayanr. Lokasyonlar jeolojik ve tenr devamlln kantlamaya yetecek kadar yakn aralkldr. Kodlar Madencilik sektrnde sz sahibi lkeler oluturduklar standartlar ve raporlama teknikleri ile gerek kaynak & rezerv deerlerini tespit etmektedir. JORC CODE Avustralasya Madencilik ve Metalrji Enstits (AusIMM) ve Avustralya Yer Bilimciler Enstitleri (AIG) tarafndan kabul edilmi Avustralya Mineral konseyi ve Avustralya Menkul Deerler Enstits tarafndan desteklenmi olan JORC Kodu Avustralya ASX Yeni Zelanda NZX Menkul Kymetler borsalarnda maden irketlerinin maden yataklarnn listeleme ilemlerinin gerekletirilebilmesinde esas alnmaktadr. JORC Kodu Kamusal raporlamalar iin minimum standartlar getirerek listeleme ileminin yaplaca borsalarda maden arama sonularnn, maden kaynaklar ve maden rezervlerinin kamusal raporlamasn salar. Kamusal raporlama JORC koduna gre Maden arama sonular, maden kaynaklar ve maden rezervlerine ilikin btn detaylar ieren bilgi AusIMM ve AIG, ASX tarafndan yaynlanan listede yer alan ROPO (Deniz ar Profesyonel Organizasyonlar) bnyesindeki uzman kii veya kiiler tarafndan veya onlarn gzetimi altnda hazrlanmal ve imzalanmaldr. CIM/NI 43-101 CODE NI43-101, Kanada Maden Metalrji ve Petrol Kurumu (CIM) tarafndan maden rezerv &kaynaklarnn gerekliini salamak amacyla hazrlanmtr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 734 Maden Kaynaklar ve maden rezervlerine ilikin tahminler, veriler ve somut lmler erevesinde hazrlanan raporlamalarn btnn oluturan NI43-101 maden arama, gelitirme mineral tutar ve kaynaklarn tanma, n fizibilite yapabilme ve sair konularda lisansa sahip ve en az 5 yl tecrbeyi bnyesinde barndran uzman kiiler tarafndan hazrlanan raporlar ifade eder. Bir maden projesinin rantabilitesi konusunda teknik, mhendislik, yasal, ekonomik, sosyal ve evresel faktrlerin birletirilerek maden kaynann bir ksmnn ya da tmnn cevher rezervi olup olmayacann belirlendii, kapsaml bir almay ieren rapor, mineral kaynann fiziksel karakteri, younluu kaz ve sondaj almalar sonrasndaki Muhtemel, llm ve Kantlanm sonular Uzman Mhendis (Competent Person) tarafndan snflandrld andan itibaren NI43-101 halini alr ve bu haliyle Kanada, Avustralya ve G.Afrika borsalarnda listelenme imknna kavuur. SAMREC/SAMVAL CODE Gney Afrika Maden Kaynaklar Komitesi tarafndan hazrlanan ve G.Afrika Madencilik ve Metalurji Enstits (SAIMM) tarafndan himaye edilen SAMREC kodu G.Afrika Doal Bilimsel Meslekler Konseyi (SACNASP), G.Afrika Jeoloji Dernei (GSSA), G.Afrika Mhendislik Konseyi (ECSA) ile, Gney Afrika Konseyi Mesleki ve Teknik Arsa Haritaclar Birlii (PLATO), Johannesburg Menkul Kymetler Borsas (JSE), G.Afrika Bankalar Konseyi (BCSA) tarafndan oluturulmutur. SAMREC KODU (G.Afrika Madencilik Kaynaklar ve Maden Rezervleri Arama Sonularnn Raporlanmas) akreditasyonunu Gney Afrika Madencilik ve Metalurji Enstitsnn salad uzman kiiler tarafndan oluturulan raporlar ierir. Buna gre Genel Raporlama bir irketin mineral kaynaklar ve maden rezervleriyle ilgili mineralizasyon doasnn aklamasn iermelidir. Buna gre Samrec, effaflk (Ak, Kesin ve Anlalr olmak), nemlilik (yatrmclar iin geerli, doruluu azami lde salanm verilere dayanm olmak), Yetkinlik (Raporun ierii ve sonular bakmndan deer tamasna imkan tanyan yeterlilie sahip kiiler tarafndan hazrlanm olmak) iermelidir. SAMVAL&VALMN KODU (G.Afrika Maden varlklarn deerleme raporu) ise Samrec kodu ile birlikte uygulanan bir deerleme raporu olup G.Afrika Madencilik ve Metalrji komisyonu tarafndan maden deerlemelerini yapabilmek amacyla oluturulmutur. VALMN ise ayn amala Avustralya (AUSIMM) ve Kanada (CIM) tarafndan bir fizibilite etd olarak kabul edilmektedir. Dnyada Raporlama Standartlar & Uzman Mhendis Uygulamalar Finansal irketler, bankalar piyasa oyuncular ve yatrmclar bakmndan piyasann kabul ettii raporlamalarn yaplmamas halinde, yatrm karar yksek riskli olarak kabul edilmektedir. Risk oran yksek olarak alglanmasnn yan sra Trkiyenin zel koullar ile bir arada deerlendirildiinde yatrmcnn Trk maden varlna yatrm karar almas olduka zor olmaktadr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 735 Uluslararas politik koullar da yabanc yatrmcnn Trkiyeye yatrm karar almas zerinde derin etkiler brakabilmektedir. nemli lde enerji reten ve tketen bir sektr olan Madencilik sektrne; elektrik, su, yol, liman ve pazarlama gibi altyap hizmetlerinde yeterli ve etkileri hesaplanm tevik salanmamaktadr.

Dnyada Standart Sahibi lkeler ve Sistemin Geliimi

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 736 Global Raporlama Lisanslama, Akreditasyon ve Denetim Kurulular ROPOs (Lisanslama Kurulular ) Dnya Madencilik, Mineral Ve Metal Enstitleri Geological Society of London Institute of Geologists of Ireland European Federation of Geologists American Institute of Professional Geologists Engineering Council of South Africa South African Council for Natural Scientific Professions Geological Society of South Africa South African Institute of Mining and Metallurgy South African Council for Professional and Technical Surveyors Professional Engineers Ontario Association of Professional Engineers and Geoscientists of British Columbia Association of Professional Engineers and Geoscientists of Manitoba Association of Professional Geoscientists of Ontario Association of Professional Engineers and Geoscientists of Newfoundland Association of Professional Engineers, Geologists and Geophysicists of the Northwest Territories Ordre des Geologues du Quebec Sektr Paydalar

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 737 (Competent Person) Uzman Mhendis Madencilik sektrnn kaynak&rezerv birikimlerinin somut verilere dayal resmi bir deer unsuru olarak kabul edilebilmesi iin JORC, SAMREC, CIM/(NI43-101) standartlarndaki raporlama uygulamalarnn lkemize adaptasyonunun salanmas esastr. Bunun iin ncelikle uluslararas akreditasyonu salanm kii, enstit ve kurumlarn lkemiz maden kaynak&rezervleri iin raporlama yapabilecek koullara getirilmesi salanmal, bu kii enstit ve kurulularla ortak szlemeler yaplmaldr. Yetkili kii/Uzman Mhendis (Competent Person) yetkisine sahip kii kurulu ve enstitlerle yaplan szlemelerde Trk Mhendislerin JORC, SAMREC, CIM/(NI43-101) standartlarnda rapor yazabilecek hale getirilmesi salanmaldr. Yetitirilen Trk Mhendisleri ile Finans ve Sermaye piyasalarnn Dnya Madencilik Finans Merkezleri ile uyumlatrlmas salanarak Trk Mhendislerin akreditasyonun gerekletirilmelidir. Bylelikle, Trk maden kaynaklarnn finansman iin gerekli olan ilgili borsalarda listeleme uygulamasnn gvenirlilii salanm raporlar yazan kii ve rapor sahiplerinin sorumluluuna balanm olur. Competent Person Raporlarnn Sigortalanmas Trkiyedeki maden yataklar zerinde almalar yrten uluslararas akreditasyonu bulunan Uzman Mhendis (Competent Person) nitelikli kiilerin yazm olduklar raporlarn sigortalanmas salanmaldr. ABDde iverenler Uzman Mhendislerin yazm olduklar raporlar sigortalamalarn bir zorunluluk olarak istemektedirler. Kanada, Johannesburg, Londra ve Sidney Borsas ise NI43-101 ve JORC standartlarna gre yazlan raporlarn sigortalanmasn zorunlu hale getirmilerdir. Sigorta irketleri Uzman Mhendislerin yazm olduu raporlara denen cretleri sigorta ederek Maden sahiplerinin yatrm risklerini minimuma indirmektedirler. Yazm olduklar raporlarda belirtilen sonular % 90 ve st oranda yanl kan Uzman Mhendislerin raporlarna denen cretleri tazmin eden sigorta irketleri bu personelin daha sonra yazd raporlar sigorta etmekten kanmaktadrlar. Bu da raporlar hatal ve yanl yazan Uzman Mhendislerin piyasada i bulamamalar sonucunu douracandan mesleki disiplin salanm olacaktr. Madencilikte Finansman Modelleri

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 738 Borsa Yurt d borsalarda listeleme yntemi (Mining Board) halka arz yntemine gre daha temel bir uygulama yntemi olup, listelenen irketin gelimelerine paralel olarak finansman imknlarn artrmaktadr. yle ki, listeleme yntemi, borsann am olduu enerji ve madencilik bordlarnda uluslar aras alanda kabul edilen NI43-101, JORC, SAMREC, SAMVAL, VALMN kodlarndan biri ile -Borsalarn n artlar deiiklik gstermektedirdurumunu belgelendirmi gerek veya tzel kiilerin sahip olduu madenin listelenmesidir. Listelenen bu irket ya da madenin, rezerv-kaynak durumu, verimlilik ve ekonomiklik gibi unsurlar kabul edilen kodlara ilikin raporlar leinde maden yatrmclarna alm olmaktadr. irket kodlarla belirlenen raporlarn durumuna gre yatrmcsna yatrm yaplabilir olup olmad konusunda gelecee dair fikirler vermekte; bylece salanan finansman imkanlar, ilgili irket ya da maden yatann gelitirilmesinde kullanlabilmektedir. Trk Madencilik sektrnn MKB ile ilikilendirilmesinin alt yapsnda u ana kadar anlatlan kodlama ilemleri yatmaktadr. Dnyann belirli bir standart olarak kabul ettii maden raporlama kodlar, Kodun kabul edildii ilgili borsa sisteminde Listeleme Yntemi ile finansman salama olanana kavumaktadr. Listeleme yntemi halka arz yntemine gre daha temel bir uygulama yntemi olup, listelenen irketin gelimelerine paralel olarak finansman imkanlarn artrmaktadr. yle ki, listeleme yntemi, borsann am olduu enerji ve madencilik bordlarnda uluslararas kabul edilen NI43-101,JORC, SAMREC, SAMVAL VALMN kodlarndan biri ile durumunu belgelendirmi bir irket ya da maden yatann listelenmesidir. Listelenen bu irket ya da madenin, rezerv-kaynak durumu, verimlilik ve ekonomiklik gibi unsurlar kabul edilen kodlara ilikin raporlar leinde maden yatrmclarna alm olmaktadr. irket kodlarla belirlenen raporlarn durumuna gre yatrmcsna yatrm yaplabilir olup olmad konusunda gelecee dair fikirler vermekte; bylece salanan finansman imkanlar, ilgili irket ya da maden yatann gelitirilmesinde kullanlabilmektedir. 2009 yl itibariyle dnya borsalarnda durum ve listeleme artlar Kanada Borsas Johannesburg Borsas Sidney Borsas (NI43-101, JORC, VALMN) (JORC SAMREC/SAMVAL) (JORC, VALMN ) Zorunlu keif Zorunlu keif Zorunlu keif Balang sonular Srekli Aklama Arama Sonular Ara sonular Periyodik aklama Analiz Sonular Analiz Sonular Madencilik ve Sondaj Kaynak ve Rezerv Kaynak ve Rezerv tanmlamas faaliyetlerine ilikin raporlama tanmlamas Kullanm hakk ve zin Maden Arama Kullanm hakk ve zin Deerleme Varlk ve Deerleme Deerleme retim Analiz Sonular retim Kaynak ve Rezerv tanmlamas retim Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 739 Piyasalara Bak 2009 Listelenmi Maden irketlerinin Says Kayda alnan irket Says Piyasa Deeri(Milyar$) zkaynak Art(Milyar$) Toronto 1434 104 367.5 22.2 Londra 37 2 420 20.8 Avustralya 610 22 553.1 13.5 Johannesburg 55 0 378 0.7 Hong Kong 36 1 122.2 3 Newyork 118 1 1.051 4.5

Kaynak: Gamah nternational, Borsa web siteleri Toronto Borsas Listeleme uygulamasn gerekletiren borsalar gerek lke ii gerekse dnya genelinde faaliyet gsteren irketlerin akredite ettikleri kodlara dayanarak yazlan raporlarn zerinden listeleme gerekletirmektedirler. Aada Toronto Borsasnda 2009 Ylnda listelenen irketlerin dnya zerindeki dalm grlmektedir.

Bankalar Bankalar ve Fonlar, Uluslararas Kaynak/Rezerv Tespit Standartlar Kapsamnda, Ropolar tarafndan Lisanslanm ve Akredite Edilmi, Uzman Mhendislerin Hazrlad Sigorta irketlerince erii Sigorta Edilmi Raporlarn Yatrm Yaplabilir Sonular ermesi Halinde Maden Rezervlerini Ksmen veya Tamamen teminat olarak kabul ederek kredilendirmektedirler. Bu kredilendirme Yatrm Bankalar Araclyla Madencilik irketlerine Dorudan veya Dolayl Ortaklk eklinde de Gerekletirilebilmektedir. Dnya Genelinde nc Bankalar : RBC Capital Markets, Standard Bank, Investec Bank Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 740 Trk Madenciliinin Dnyadaki Yeri Fraser Aratrmas Bu blmde Trkiyede madencilik sektrnn dnyadaki yerinin grlebilmesine ilikin olarak 1974 ylnda kurulmu olan bamsz bir aratrma irketi olan Fraser Enstitsnn verilerini ele alacaz. Fraser Enstits 1997 ylndan beri maden sektrnn faaliyetleri ile ilgili aratrma almalar yrtmektedir. Enstit almalarn deerlendirme ierisine ald lkelerdeki sektr temsilcilerine birer anket gndererek geri dnm salanan anketler zerinden deerlendirmektedir. Toplamda 3000 kadar aratrma, gelitirme ve dier madencilik alanlarnda faaliyet gsteren irketin katld bu aratrmada Trkiyenin katlm oran %7 civarlarndadr. Aratrmaya katlan irketler madencilik sektrne ilikin arama faaliyetlerine 2008 ylnda 3.6 Milyar dolar, 2009 ylnda ise 2.9 Milyar dolar yatrm yapmtr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 741 * Uygulamalarn llmesinde deerlendirmeler 0 ile 100 arasnda ele alnmtr. Raporda kullanlan veriler zel sektr irketlerinden alnmtr. Politika potansiyel endeksi: Hkmetler iin bir karnedir. Hkmetlerin ynetimine ilikin mevcut dzenlemeler, evre dzenlemeleri, dzenleyiciler arasndaki tutarszlklar, vergilendirmede belirsizlik, koruma alanlar, altyap, sosyoekonomik anlamalar, siyasi istikrar, igc sorunlar jeolojik veritaban ve gvenlik konularn ieren Politika Potansiyel Endeksi sralamasnda 2010 yl iin yaplan deerlendirmede Trkiye 72 lke ierisinde 35. srada yer almaktadr. Bu sralama 2009 ylnda 71/50, 2008 ylnda 68/47dir. Geerli Mineral Potansiyel Endeksi Yatrm tevikleri ve yatrm iin msait olan alanlarla ilgili verileri ele almaktadr. Mevcut Ynetmelik ve Arazi kullanm kstlamalarna dayanarak geerli mineral potansiyeli hakknda bilgiler veren Geerli Mineral Potansiyel Endeksi yatrm tevikleri ve yatrm iin msait olan alanlarla ilgili verileri ele almakta; Mevcut Ynetmelik ve Arazi kullanm kstlamalarna dayanarak geerli mineral potansiyeli hakknda bilgi vermektedir. Trkiye Geerli Mineral potansiyeli sralamasnda 72 lke arasnda 20. srada yer almaktadr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 742 Madencilikte patlama yapmak iin radikal teviklerin art olduu ortadadr. Deiikliklerin yaplabilmesi iin sorunlarn bilinmesi ve zmlerin ksa srede hayata geirilmesi gerekmektedir.

Global Kaynak & Rezerv Tespit Standartlarnn Trk Finans ve Sermaye Piyasasna Uygulanmas MKB Madencilik sektrnn borsa ile ilikilendirilmesinin temelinde nceki sayfalarda anlatlan kodlama ilemleri yatmaktadr. Dnyann standart olarak kabul ettii maden raporlama kodlar, Kodun kabul edildii ilgili borsa sisteminde Listeleme Yntemi ile finansman salama olanan oluturmaktadr. Bu finansman yntemi MKBde oluturulacak bir madencilik board Trk Sermaye Piyasasnda da uygulanabilir. Bu dzenlemenin oluturulabilmesi iin standart raporlama kriterleri ve uzman mhendislerin (Competent Person) Sermaye Piyasas Kurulunca akredite edilme dzenlemeleri belirlenmelidir. Bu madencilik alannda yeniden dzenlenmesi gereken Trk Madencilik Mevzuatna gre maden arama ve iletme ruhsat alm gerek veya tzel kiiler, MGEM ve MKB tarafndan akredite edilmi, lisansl, uzman mhendisler tarafndan standartlara uygun raporlama yaplm olmas halinde yatrmlarn listeleme olanana kavuturulmaldrlar. MKB Banka, Finans ve Sigorta Kurulular Madencilik sektrnn banka, finans ve sigorta ile ilikilendirilmesinin temelinde de Rezerv&Kaynak tespit standard yatmaktadr. Bankalar Birliince akredite edilmi lisansl uzman mhendislerin yazm olduu teknik raporlarn sigorta irketleri tarafndan sigorta edilmesi (sigorta bedellerinin) halinde rezervin tamam veya kabul edilen ksm alacak krediye teminat olarak kabul edilebilmektedir. (Sz konusu sigorta cretleri ve teknik rapor cretlerinin bir blmnn hazine tarafndan tevik kapsamna alnmas da zendirici olarak dnlebilir.) Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 743 BDDK Bankalar kanunu, ilgili ynetmelik ve mevzuatlarda yukardaki raporlama artlarna sahip olan yatrmclara banka ve finans kurulular tarafndan alacak kredilere teminat olarak ilgili maden rezervlerinin teminata konu olmas ile ilgili dzenlemeleri yapar. Bir yatrm bankas (rnein Trkiye Kalknma Bankas) enerji ve madencilik ihtisas bankasna dntrlerek yukarda ifade edilen sistemin uygulanabilmesi iin nclk edebilir. Master Plan Bir lkenin herhangi bir maden rezervi konusunda zengin olup olmadna ilikin nfus ve kara parasna dayal deerlendirmeye gre Trkiye, iletmeye konu olduu kabul edilen 90 eit metalden 13 dndakilere eitli oranlarda sahip grnmektedir. Ancak bu veriler dnya kabulne ilikin deerlendirmelere tabi olmad iin salkl grnmemektedir. Bu aamada Trkiyenin maden rezervlerinin tespiti ve kullanlabilmesinin salanmas amacyla bir madencilik master plannn hazrlanmasna ihtiya duyulmaktadr. Master plan Trkiyenin maden kaynaklar konusundaki net ekonomik deerinin belirlenmesi iin esas olabilmelidir. Master plan sayesinde toplanan veriler dijital sinirleri olan bir veri taban zerinden takip edilmeli Trkiyedeki tm maden yataklarnn koordinatlar ve rezerv/kaynak durumlarna ilikin veriler burada toplanmaldr. Maden yataklarna ilikin ana ve alt planlamalar gerekletirmeli NI43-101 Jorc, Samrec bazl raporlamalarla oluturulan kaynaklarn Samval, Valmin gibi raporlama uygulamalar ile bir ekonomik deer olarak kullanlabilir hale getirilmesi salanmaldr. MGEMin Maden st Kuruluna Dnm

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 744 Madencilik st Kurulu Kurulmasnn Faydalar

Maden Tetkik ve Arama Kurumu Anonim irket statsne dntrlmeli ve Uluslararas akreditasyon uygulamalarn gerekletirebilme, Uzman Mhendis altrabilme Uluslararas standartlara uygun bir Trk standard gelitirme ve proje boyutuna getirilmi maden yataklarnn pazarlamasn salayabilme gibi grevleri stlenmeli, yan sra zel ve kamu sektrnn maden rezerv&kaynak tespitine ilikin faaliyetlerinin yrtlmesi hizmetlerini de salamaldr.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 745 -

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 746 Balangcn ngilterede grdmz ve devamnda da btn dnyada dorudan hissedilir etkiler yaratmaya balayan, ABD kaynakl Kresel kriz ve sonrasnda gelien reel sektr krizi, Trkiyeyi dier lkelerden daha farkl bir biimde etkilenmitir. Trk bankaclk ve finans sektrnn krizden etkilenme iddeti ile dier sektrlerde yaanan etkilenme oranlar bir birinden ok farkl gerekleme gstermitir/gstermektedir. Trkiye genel olarak kresel kriz etkisini sektrel olarak ayrdmzda farkl etkilenme oranlar dikkati ekmektedir. Ancak, kresel krizin - genel olarak - isizlik orannda yaratt etki dier sektrlere gre daha byk olmutur. Ekonomimiz genel olarak dier lkelere gre iyi durumda olmasna ramen, isizlik oranlarnda krizin merkezi olan lkelerden daha kt bir durumla kar karya kalnmtr. Konu ile ilgili ekonomistler, son sekiz ylda ekonomideki parasal genilemenin isizlik sorununu kalc bir biimde zmekten uzak olduunu, kkl ve kalc tedbirler uygulanmas gerektiini belirterek, siyasal iktidara yerine gre eletirilerde, yerine gre de sulamalarda bulunmaktadrlar. Trkiye ekonomisi GSMH geliimi bakmndan on yl ncesine gre ok daha iyi durumda olmasna ramen, isizlik oranlar bakmndan daha kt bir durumdadr. sizlik oranlar ekonomide yaanan olumlu genileme ve geliim trendine ters orantl bir gerekleme gstermitir. 2002 ylnda % 10,3 olan isizlik oran, 2010 ilk eyreinde ise, % 13,7 olarak gereklemitir. 2002 ylndan 2010 ylna kadar uygulanan ok farkl politikalara ve hkmetin gayretlerine ramen isizlik sorunu halen devam etmektedir. Ekonomistler ve isizlik konusu ile ilgilenenler, Trkiyede gerekleme gsteren isizlik orannn dnyada kabul edilen, makul oranlara ekilememesinin birok nedenini ve bu nedenleri giderecek tedbirleri saymaktadrlar. Trkiyede isizlii yaratan sorunlarn temelinde yapsal nedenlerin yattn, zm noktasnda meydana gelen yetersizliin bu yapsal sorunlardan kaynaklandn belirtmektedirler. Trkiye ekonomisinin yapsal deiim srecinde, baz sektrlerde, i gc kategorilerinde ve blgelerde gerileme olurken, dierleri gelimektedir. Sonu olarak; daralan sektrlerdeki i gc arz fazlas ve genileyen sektrlerdeki i gc talebi fazlas ile bir dengesizlik hali ortaya kmaktadr. Bu olgu bir tr yapsal isizlie neden olmaktadr. Bu tr isizlik, emek gcnn yaps, nfus hareketleri, corafi farkllklar, meslek, beceri ve endstri gibi faktrlerden hareketle emek talebinin genel yaps arasndaki uyumsuzluk olarak da isimlendirilebilir. rnein; Trkiye de tarm sektrndeki artan verimlilik, daralan kr marj ve dier sosyolojik nedenlerle, niteliksiz i gc arznn hzla kentlere doru akmakta olmas gsterilebilir. Trkiyede isizliin kronik ( Yapsal ) bir hal almasnn en nemli nedeninin bu olgu olduu dnlmektedir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 747 gc ile ilgili yapsal sorunlar;

Hzlnfusart Sermayebirikimindekiyetersizlikler/sermayesorunlar retimekonomisinegeememe, retimfaktrleriileekonomidekidierbileenlerarasndakiuyumsuzluk, Uzunvadelibirisizlikpolitikasnnolmay, Krsal ( Tarmsal ) i imkanlarnn artrlamamas ve bu gizli isizlerin kentlere srekli g, gsterilebilir.

Trkiyede isizlik sorunun kalc olarak zlmesi ve u anda temel bir sorun olarak grnen hzla artan gen nfusun bir avantaja dntrlebilmesi iin ; Trkiyenin yeni istihdam alanlar yaratacak politikalarn hzla hayata geirmesi gerektii dnlmektedir. Sz konusu yeni istihdam alanlarnn banda Trkiyenin GSMHnn % 1.5i orannda katk salayabildii oranda kullanabildii madencilik sektr gelmektedir. Trkiye maden varln tam anlamyla ve dnyann kabul ettii standartlarda henz tespit edememi olmasna ramen, yabanc yatrmclarn el dememi lke tanmlamalar bu bakmdan nem arz etmektedir. Trkiyenin sahip olduu maden eitlilii ve rezerv konusunda MTAnn tartmaya ak ve kesin olmayan verilerine ramen yabanc meneli bamsz aratrma kurulular ( rn. Fraser Ens. Gibi ) 2010 nisan aynda yaplan zel sektr kaynakl anket aratrmasnda dnya maden varl sralamasnda lkemizi 13. srada gstermektedirler. TBMM Madencilik Aratrma Komisyonuna nerilen Trkiye Madencilik Master Plan ve rezerv ve kaynak gvenlii sistemi, enerji ve madencilik ihtisas bankas ve dier tamamlayc projelerin; Trkiye Ekonomisinde; Blgesel gelimilik farkn azaltr. sizliin yapsal nedenlerini zer. Sermaye birikimi salar. Sabit yabanc sermaye giriini artrr. Trkiyenin gerek, etkin global oyuncu olmasn salar. Cari a ciddi bir oranda azaltr. Hkmetlerin itibar ynetimini salar. Etkin yatrmc ilikileri ynetimini gelitirir. Kyden - kente g azaltr. Byk lekli istihdam alan yaratr gibi alanlarda pozitif etkiler yarataca dnlmektedir. Yukarda saylan pozitif etkiler iinde phesiz her biri dierinden daha az nemli deildir. Ancak konjonktrel olarak en nemlisi, Trkiyede henz zlmeyen ve zlmesi biraz zor kabul edilen, yapsal nedenlerin yaratt kronik isizliktir. Dolaysyla kronik isizliin bilinen en temel zm ise, yeni istihdam alanlarnn yaratlmasdr. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 748 Trkiye maden varl ve nfus avantajlarn, madencilik sektrnde uygulayaca bu model ile ortaya karabilecektir. nerilen model kalknmasn byk oranda maden varlnn itici gc ile salam olan lkeler arasnda baz uygulama farkllklar olmasna ramen ayn temel ilklere dayanmaktadr. Trkiye bugn iin dezavantaj gibi grnen gen nfusu ve henz kullanmad maden varln baz lkeler tarafndan denenmi, sonular alnm ve Trkiye zelindeki artlarna uyarladmz bu modelin uygulamasna hzla geerek bu temel sorunlarn zebileceini dnmekteyiz.

Standartlar Ne Salar Maden kaynak ve rezervleri iin elde edilen aratrma sonularnn gvenilir genel raporlama asgari standartlarn belirler. Madenlerde i gvenliini maksimum dzeye karr Ekonomik teknik ve jeolojik tahminlere gre tonaja dayal zorunlu bir snflandrma sistemi salar. Mineral kaynaklar iin uluslararas anlamalara dayal bir rezerv snflandrmas salar Raporlama yapacak yetkili kiileri yetitirir. Mineral rezerv ve kaynaklarna ynelik keif sonularna ilikin etkin kural ve kriterler koyar. Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 749 -

1. Blgesel gelimilik farkn azaltr. 2. sizliin zm. 3. Kalc sermaye birikimi. 4. Gerek, etkin global oyunculuk. 5. Cari ak probleminin kesin zm. 6. Hkmetlerin itibar ynetimi. 7. Kyden kentlere g azaltr. 8. Byk lekli istihdam yaratr.

P R O J E I K T I L A R I

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 750 -

EK-6
MADENCLK SEKTRNDE YAPILACAK YATIRIMLARIN GSYH VE STHDAMA KATKI SALAMA POTANSYEL
Madencilik sektr ekonomik faaliyetler asndan gayri safi yurtii hsla ve istihdama katk salama asndan en etkili sektr olarak karmza kmaktadr. Madencilik sektrne yaplacak ek yatrmlarn deiik varsaymlar altnda ne kadar istihdam oluturaca tablolarda analiz edilmitir.

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 751 -

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 752 -

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 753 -

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)

- 754 -

Trkiye Byk Millet Meclisi

(S. Says: 544)