OSMANLININ GENEL YAPISI Merkeziyeti bir ynetim anlayna sahiptir. Teokratik ( dini karakterli) bir devlettir.

vlettir. En uzun mrl Trk devletidir. ok uluslu bir devlettir. ktaya yaylan tek Trk devletidir. Tek bir hanedan tarafndan ynetilmitir. Hunlardan sonra a ap a kapatan ikinci Trk devletidir. Son Trk slam devletidir.

OSMANLI DEVLETNN KISA ZAMANDA BYME SEBEPLER Bizans'n snrlarnda kurulmu olmas (Corafi Konum) Hakimiyetin tek elde toplanmas (Merkeziyeti yap) Balangta gl Anadolu Beylikleri ile mcadele etmemesi. Bizans'n zayf duruma olmas. Balangta yetenekli padiahlar tarafndan ynetilmesi. Anadolu ve Balkanlarn siyasi birlikten yoksun oluu. Youn Trkmen gleriyle nfusun ve askeri gcn artmas. Baarl bir iskan siyaseti uygulamalar. Devlet tekilatlanmasnn baarl temellere oturtulmas. Hogry devlet politikas haline getirmeleri. Tmar sisteminin olumlu katklar. Baarl bir fetih politikas izlemeleri.(Gaza ve cihad anlay)

OSMANLI DURAKLAMA DNEM ISLAHATLARI (XVII.YY) Sokullu'nun lmnden (1579) Karlofa Antlamasnn imzalanmasna (1699) kadar geen dnemdir. Duraklama dnemi i ve d nedenleri unlardr : NEDENLER Devlet Ynetiminin Bozulmas Padiahlarn ynetimde yetersiz olmas ynetimin sadrazam ve saray kadnlarna kalmas Tahta geen padiahlarn kk yata ve tecrbesiz olmas. Sancak usulnn braklarak kafes usulne geilmesi. Devlet grevlerine rvet ve iltimasla yeteneksiz kiilerin getirilmesi. mparatorluun Genel Yaps mparatorluun ok uluslu bir karaktere sahip olmas. Duraklama dneminden sonra Osmanl maliyesinin bozulmas sonras milliyetilik akmnn da etkisi ile Osmanlya bal uluslarn ayaklanmas. Ordu ve Donanmann Bozulmas III. Murattan itibaren Yenieri Ocana usulne uygun olmayan askerlerin alnmas Yenieri Ocann bozulmas. Tmarlarn datlmasmdaki adaletsizlik, tmarl sipahilerin bozulmasna yol aar. (Yerini daha sonra iltizam sistemi alr.)

Padiahn ordularnn banda sefere katlmamas. Avrupada'ki askeri teknik gelimelerin takip edilmemesi, donanmaya gereken nemin verilmemesi.

Maliyenin Bozulmas Uzun sren savalardan dolay masraflarn artmas. Gelirlerin azalmasna karn israfn ve masraflarn artmas. Ulufe ve clus bahilerinin artmas (saray masraflarnn artmas) pek ve Baharat yollarnn nemini kaybetmesi. Kapitlasyonlarn olumsuz etkisi. Kapkulu askerlerinin saysnn artmas, Tmarl sipahi saysnn azalmas. Osmanl parasnn deer kaybetmesi. lmiye Tekilatnn Bozulmas lmi makamlara iltimasla atama yaplmas. Pozitif bilimlere nem verilmemeye balanmas (I. Ahmet sonras) Beik ulemalnn ortaya kmas. Ulema snfnn siyasi entrikalara karmas. Medreselerin yozlamas.- ( Sadece dini eitime nem verilmesi) DI NEDENLER

mparatorluun doal snrlarna ulamas. Avrupallarn Osmanlya kar ittifak oluturmalar. Avrupa'nn gelien bilim ve teknolojisine Osmanlnn ayak uyduramamas. Kapitlasyonlarn ngiltere,Fransa'ya tannan) olumsuz etkisi (Ticaret yollarndaki yn deitirme kapitlasyon verilmesine yol aar) Corafi keiflerin olumsuz etkisi. Avrupa da gl merkezi krallklarn olumas.

DURAKLAMA DEVR (XVII YY) ISLAHATLARI GENEL ZELLKLER Islahatlarn temel amac bozulan eski dzeni tekrar kurmakt. Islahatlar dnce aamasnda kalmtr. Avrupa'nn etkisi yoktur. Bask ve iddet uyguland iin benimsenmemitir.(yzeysel) Kkl zm yollan aranmam geici zmler alnmtr. Islahatlar devlet politikas olmam ahslara bal kalmtr. Islahatlar duraklamay durduramamtr. Islahatlara karlar zedelenen devlet adamlar ve yenieriler kar kmtr. Dnemin slahatlar ; I.Ahmet, II. Osman, Kuyucu Murat Paa, IV. Murat, Tarhuncu Ahmet Paa (Lks yasaklar,denk bte yapar, ldrlr. IV. Mehmet dnemi) IV. Murat, dneminde Koi Bey Risalesinde sorunlara kkl zmler sunulmu, kuvvet ve iddet yoluyla devlet otoritesi salanmtr.(iki,ttn ve gece sokaa kma yasa,kahvehanelerin kapatlmas) I.Ahmet dneminde "Ekber ve Erad" sistemi getirilmitir. Kuyucu Murat Paa, bask ve iddetle devlet otoritesini salam. (Celali isyanlarn bastrm) II. Osman, Yenieri Ocan kaldrmak istemi, saray d evlenmek istemi, ama ldrlmtr. Kprller (Kprl Mehmet Paa ,Fazl Ahmet Paa,Fazl Mustafa Paa) askeri ve mali dzenlemeler yapm, devlet otoritesini salamtr.

DURAKLAMA DNEM (XVII.YY) SYANLARI

stanbul (Merkez) syanlar Nedenleri: Kapkulu askerlerinin ve yenierilerin maalarnn zamannda denmemesi ve maalarn deeri dk akelerle denmesi. Yenieri Ocana uygun olmayan kiilerin alnmas. Clus datmndaki aksaklklar. Devlet adamlar ve karlar zedelenen ulemalarn orduyu kkrtmas. Sonular: Merkezi otorite zayflamtr. Ynetimde ordunun etkisi artmtr. Halkn orduya gveni azalmtr. stanbul'un huzur ve gvenlii bozulmutur. Celali syanlar (Anadolu- Tara) Nedenleri: Halktan alman vergilerin artmas. Tmar sisteminin bozulmas. Vergi toplanmasndaki usulszlkler. Kylnn ekonomik zorluklar yaamas. Eyalet sisteminin bozulmas. Sonular: Anadolu da halkn can ve mal gvenlii kalmamtr. Eyalet ynetimi bozulmutur. Devletin geliri azalmtr. Anadolu halknn devlete olan gven ball azalmtr. Eyalet syanlar XVIII. yy'da devlet otoritesinin zayflamas ile Erdel, Bodan, Eflak gibi bal beyliklerle Yemen, Badat, Basra, Trablusgarp gibi uzak eyaletlerde kan isyanlar. Ama Osmanldan ayrlarak bamsz olmak.

GERLEME DNEM (XVIII. YY) Karlofa Anlamasndan (1699) ,Ya Anlamasna kadar geen dnemdir. Karlofa Anlamas ile yitirilen topraklar geri alnmaya allm olunamam daha ok toprak kayb olmutur. lk kez batnn bilim ve teknolojisinden yararlanlmaya allmtr. Batnn her alandaki stnl kabul edilmitir. Askeri yenilgilerin zerinde durularak askeri alanda slahatlar yapld. Dnemin slahatlarndan; Lale Devri Islahatlar (1718-1730)

ama baarl

1718 Pasarofa Anlamasndan 1730 Patrona Halil isyanna kadar geen sredir. Dnemin padiahlar III. Ahmet,sadrazam Damat brahim Paadr. Dnemin yenilikleri: brahim Mteferrika ve Sait Efendi tarafndan ilk Trk matbaas ald.(1727) Matbaa'da dini kitaplarn basm yasaklanmtr. Baslan ilk eser "Vankulu Lgat'dr. Matbaa Avrupa'dan alman ilk teknik yeniliktir. Matbaann kat ihtiyac iin Yalova'da kat fabrikas ald. Yenierilerden oluan itfaiye tekilat kuruldu.(Tulumbaclar) lk iek as uygulamas yapld. Kuma fabrikas ve ini imalathanesi ald. Avrupa'nn nemli merkezlerine ilk geici elilikler kuruldu.(ilk eli elebi Mehmet) Dou klasiklerinden baz eserler Trke'ye evrildi .(Tercme brosu) Klasik Osmanl tarz mimari terk edildi. Avrupa tarznda Rokoko ve Barok tarz mimari eserler yapld. Askeri alanda nemli bir slahat yaplmamtr. Ktphaneler ald. Resim,minyatr,edebiyat ,azda olsa bilim alannda gelimeler oldu. Avrupa tarznda ilk slahatlar yaplmtr. Dnem Patrona Halil syan ile son bulmutur. I.Mahmut dneminde : Humbarac (topu) oca oluturuldu, ordu onlu sisteme gre dzenlendi, Mhendishane-i Berri-i Hmayun (Kara Mhendishanesi Avrupa tarznda ilk teknik okul) ald. Kont de

Bonneval(Humbarac Ahmet Paa) ocan bana getirildi. III.Mustafa dneminde : Mhendishane-i Bahri-i Hmayun(Deniz Mhendishanesi) ald. borlanmaya gidildi(Esham senedi). Gereksiz masraflar ksld. Hazine a kapatld. Srat topular oca kuruldu.(Baron de Tott) Sadrazam Koca Ragp Paa slahatlara destek oldu. I.Abdlhamit devrinde : Srat topular geliti, yenieri saym yapld, istihkam okulu ald. Sadrazam Halil Hamit Paa slahatlar desteklemitir. III. Selim Dnemi (1789-1807): III. Selim dnemi slahatlarna genel anlamda Nizam- Cedid denir. Bu dnem slahatlarnn arlk merkezi askeri slahatlar olmutur.Yapt yenilikler gerek anlamda reform nitelii tayan ilk Padiahtr. Yenierilerin yetersizlii zerine Nizam- Cedid ad verilen ordu kurulur. Bu ordunun ihtiyalarn karlamak iin rad Cedid hazinesi oluturulur. Nizam- Cedid ordusu yabanc subaylarla eitildi.(ilk baars Napolyon'a kar Akka Kalesi) Kara ve deniz mhendishanelerinde yeni dzenlemeler yapld. Yenierilere baz gnlerde eitim zorunlu hale getirildi. Avrupa'daki gelimeleri takip etmek amac ile daimi elilikler kuruldu. (Paris,Londra,Berlin,Viyana'ya eliler gnderildi) lkenin parasnn deerini korumak iin yerli mal zendirildi. Franszca devletin ilk yabanc dili oldu. Askeri okullara Franszca dersi konuldu. Pek ok eser Trkeye evrildi. Resmi devlet matbaas kuruldu. Eyalet ynetiminde dzenlemeler yapld. eyhlislamn yetkileri kstland. III. Selimin slahatlar, yenierilerin tepkisi, rad Cedid iin konulan vergilerin honutsuzluu, devlet adamlarnn lks ve israfa dalmalar nedeni ile baarl olamam Kabak Mustafa isyan ile son bulmutur.

GERLEME DNEM (XVIII. YY) ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER Yaplan slahatlar genelde askeri alanda olmutur. Avrupa'nn gerisinde kalnd anlalm Avrupa rnek alnarak yenilikler yaplmtr. (lk kez bat ile ilikilere girilmitir) Duraklama dnemi slahatlarna gre daha kalc slahatlar yapld. Islahatlar padiahlar ve devlet adamlar tarafndan yaplm halkn destei ve istei olmamtr. Islahatlar ulemalarn ve yenierilerin tepkisi yznden devaml olamamtr.

XIX. Y.Y ISLAHATLARI : II. MAHMUT DNEM (1808-1839) Osmanl Devletinin her alanda slahatlar yapt dnemdir. Rusuk ayan Alemdar Mustafa Paann, Kabak Mustafa isyann bastrmas sonucu II.Mahmut padiah olur. Sened-i ttifak (1808): Padiah ile ayanlar arasnda yaplan szleme .Devlet otoritesine uymayan ayanlar zerinde devlet otoritesini glendirmek amac ile yaplm,ayanlar devlet denetimine alnmaya allm.Bu szleme ile: Ayanlar devlet otoritesini tanyacak slahatlar destekleyecek. Buna karlk aynanlar da halka adil davranacak bulunduklar yerde devlet adna vergi ve asker toplayacak. nemi ve zellikleri: lk demokratikleme hareketidir. lk defa padiahn yetkileri snrlandrlm ve padiah kendi otoritesi yannda bir gc kabul etmitir. (Magna Cartaya benzer) Osmanl ayanlar tanyarak hukukiletirmitir. Anayasal monariye ilk adm olarak nitelendirilebilir. Devletin kendi ayanlarna bile sz geiremeyecek kadar gsz bir durumda olduunu gsterir. Alemdarn lm ve merkezi otoritenin glenmesi ile gndemden dmtr.

ASKER ALANDA ISLAHATLAR Alemdar Mustafa Paa Nizam- Cedid'in devam olarak Sekban- Cedit adyla yeni bir ocak kurdu. Bu ocaa kar yenieriler ayaklanp, Alemdar ldrr ve ocak kaldrd.(1808) kinci Oca (1825) : Yenierileri disiplin altna almak amac ile II. Mahmud'un yeni mlerden belli bir grup alarak oluturduu ordudur. Baarl olamam, padiah kendi kurduu iin kendi kaldrmtr. Vaka-y Hayriye (1826) : II. Mahmut'un halk, renci, esnaf ve topu birlikleri ile yenieri ocana son vermesidir. Bu olay ile merkezi otorite glenmi, padiah ynetime egemen olmutur. Ayrca yeniliklere engel olan bir kurum ortadan kaldrlm, Bektailik tarikat'da yasaklanmtr. Asakir-i Mansure-i Muhammediye (1826): Yenieri ocann yerine kurulan askeri ocaktr. Redif Birlikleri: Eyaletlerde tmarl sipahilerin kalkmas ile doan boluu doldurmak amac ile kurulmu, daha sonra Mirliklere balanmtr. Ordu ynetimi iin seraskerlik( bakomutanlk) makam olutu. Tbbiye ve Harbiye adnda bat tarznda askeri okullar ald. Mzka-y Hmayun (bando) okulu ald. Askeri amal ilk nfus saym yapld. Askerlik ilerini dzenlemek iin Dar- ura-y Askeri kuruldu. lk silah fabrikas ald. DAR(YNETM) ALANDAK ISLAHATLAR Divan rgt kaldrlarak yerine Bakanlklar( Nazrlklar) kuruldu. Devlet memurlarna rtbe ve nian verilmesi kabul edildi Devlet memurlar dahiliye ve hariciye diye ayrld. Tmar ve zeamet kaldrlarak devlet memurlarna maa baland. Msadere usul ( lnce kiilerin mallarna devletin el koymas) kaldrld, miras hakk tannd zel mlkiyetilik iin adm atld. Osmanl uyruundaki herkese din ve mezhep zgrl tannd. ller merkeze baland ayanlk kaldrld. Valiler grevlendirildi. Posta ve polis rgtleri kuruldu. Karantina servisleri ald.(Toplumsal) Memurlara fes ve pantolon giydirildi.(Toplumsal) Ky ve mahalle muhtarlar kuruldu. Yurtdnda pasaport uygulamas balatld.(Toplumsal) Devlet dairelerinde padiah portresi asmak zorunlu oldu.(Toplumsal) Adalet ilerini dzenlemek, kanunlar karmak iin Meclis-i Vala-y Ahkam Adliye kuruldu. Maliye ilerini dzenlemek iin Dar- ura-i Bab- Ali kuruldu.(Dantay) ETM ALANINDAK ISLAHATLAR Medreseler yannda Avrupa tarz eitim kurumlar ald.(ikilik) stanbul'da ilkretim zorunlu oldu. Rtiye mektebi (ortaokul) ve Mekteb-i Ulum-u Edebiye ald.(Orta dereceli okul) lk kez Avrupa'ya renci gnderildi. Takvim-i Vekayi adl ilk resmi gazete karld. Devlet memuru yetitirmek iin okullar ald.(Mektebi Maarifi Adliye) EKONOMK ISLAHATLAR

Yerli mal elbiseyi giymek zorunlu hale getirildi uha imalathanesi kuruldu Vergi sistemi dzenlendi, herkesten gelirine gre vergi alnd. II. Mahmut lkeyi tanmak iin yurt gezisine kan ilk padiahtr. Sonu: Yenilikleri kabul ettirmek iin bask kullanlm, yinede yenilikler ekilden teye gidememi, eskiyle birlikte yaamas halk tarafndan iyi karlanmamtr. Ayrca yeniliklere sahip kacak kadroda yoktur. Yenilikler Tanzimat Fermannn olumasna ortam hazrlamtr. TANZMAT DNEM (1839-1876) Padiah Abdlmecit dneminde Mustafa Reit Paa tarafndan hazrlanan ve Glhane parknda okunan (Glhane Hatt-I Hmayunu) Tanzimat Ferman (3 Kasm 1839) u esaslar ierir: Mslman, hristiyan herkesin can mal gvenlii salanacaktr. ( Osmanl tarihinde ilk defa mslman hristiyan eitlii kabul edilmitir.) Vergiler herkesin gelirine gre alnacak. (Sosyal adalet salanmak istenmi) Askerlik ileri dzene konacak, askerlik meslek deil vatan grevi olacak. Mahkemeler halka ak olacak, herkes yasa nnde eit saylacak .Kimse yarglanmadan cezalandrlmayacak, haksz idam kalkacak. Herkese mlkiyet ve miras hakk tannacak. Rvet ve iltimas kaldrlacak. Padiah dahil herkes yasalara uyacak. (Buna gre padiah kendinden stn bir yasa kuvvetini kabul etmitir) Tanzimat Fermannn lan Edilme Sebepleri : mparatorluu dalmaktan kurtarmak ve devamn salamak. Avrupal devletlerin i ilerimize karmasn engellemek. Devleti toplumu demokratik yapya kavuturmak istei. Aznlklarn Osmanl'dan ayrlmasn engellemek. Avrupal devletlerin desteini (ngiltere-Fransa) salamak.(Msr sorunu zm iin) nemi ve Sonular: Padiahn kararlara uyacana dair sz vermesi kanun gcinn stnln gsterir. Anayasacla geiin ilk aamasdr. Ferman anayasa tasla olarak kabul edilmektedir. (ama anayasa deildir) Padiah kendi istei ile ferman yaynlamtr. (Padiah ile halk arasnda yaplan szleme deildir) En ok hukuk ve ynetim alannda slahat yaplmtr. Tanzimat Dnemi Yenilikleri : Yasalar hazrlama grevi Meclis-i Ahkam- Adliyeye verildi. Avrupa hukukundan yararlanarak ceza, memurlar ve ticaret yasalar karld. lk banka Bank- Derseadet (stanbul bankas) adyla alm, bunu takiben Bank- Osmani (Osmanl Bankas) ald. Askerlik herkes iin zorunlu hale getirildi. ltizam kaldrld, vergiler tahsildar denilen memurlar tarafndan toplanmaya baland. 1873'te Bank- ahane-i Osmani (Merkez Bankas) ald. Eyalet kaldrld. Memleket ynetim bakmndan il, sancak, kaza, nahiye ve ky birimlerine ayrld. (Vilayet Nizannamesi) l meclisleri kuruldu.( Valiye yardmc) Mahkemeler herkese ak hale getirildi. Arazi kanunu ile toprak mlkiyeti yaygnlat. Avrupa'dan ilk bor para alnd.(1854) lk niversite, kz retmen okulu, sanat okulu, idadi (lise) mlkiye mektebi, (ynetici yetitirmek iin ) ald. Ceride-i Havadis, Tasvir-i Efkar ve Tercman- Ahval gazeteleri karld. lk defa kat para basld. (Kaime) lk kez telgraf kullanld. Mecelle hazrland. Vatan, millet, eitlik gibi kavramlar yaygnlat. Trke sadeletirildi.Tiyatro ,roman,makale trleri edebiyata girdi. Yabanc devletlere okul ama izni verildi.(Robert Koleji) lk demir yollan yapld. irketi Hayriye denilen deniz yolu iletmesi kuruldu.

Avrupa etkisi ile Nizamiye Mahkemeleri kuruldu. Avrupa'ya ok sayda renci gnderildi. Avrupa da ki okullarda ve yeni alan modern okullarda eitim gren Osmanl aydn kadrosu(Gen Osmanllar) olutu. Batllama younlat. Sonu: Fermana Mslman Trkler tepkilidir. Avrupal devletler i ilerimize karmaya devam etmilerdir.

ISLAHAT FERMANI (1856) Tanzimat Fermannn tamamlaycs ve pekitiricisidir. Nedenleri: Krm Savanda ngiltere ve Fransa'nn Osmanl'ya yardm etmesi. Aznlklara yeni haklar vererek Osmanldan ayrlmasn engellemek. Osmanly dalmaktan kurtarmak. Avrupa kamuoyunun beenisini kazanmak. Paris konferansnda Avrupal devletlerin desteini kazanmak. Avrupal devletlerin i ilerimize karmasn engellemek. Hristiyanlara yeni haklar tannmas Trkler tarafndan ho karlanmamtr. (Fransa'nn isteiyi dorultusunda hazrlanmtr.)

Fermanla Aznlklara Tannan Haklar: Gayrimslmlere tam bir din ve mezhep zgrl tannd. Gayrimslmleri kk drc szler (gavur...) yasakland. Hristiyan ve Museviler devlet memuru olabilecek eitli okullara girebilecek.(En nemli ayrlk giderildi) Hristiyanlar iin bedelli askerlik uygulamas getirildi. Cizye kaldrld. kence dayak ve angarya yasakland. Hristiyanlar il meclislerine ye olabilecek Mahkemeler ak olup herkes kendi dinine gre yemin edecek. Yabanc uyruklular bedelini demek kayd ile mlk sahibi olabilecek. Herkes irket ve ticari amal kurumlar kurabilecek. nemi ve Sonular: Islahat ferman Tanzimat fermannda ki hkmleri teyid ve tekrar etmekle beraber onlar gelitirmitir. zellikle Hristiyan halka tand haklan aa kavuturmutur. Fermann amac mslman-gayri mslm eitliidir. Aznlklarn haklarnn gelitirilmesi amalanmtr. Bu slahat mslman Trk tebaaya hibir yenilik getirmemitir. Aznlklara en geni ayrcalklar veren belgedir. Btn bu haklara ramen batl devletler aznlk haklarn bahane ederek Osmanl i ilerine karmaya devam etmilerdir. I. MERUTYET DNEM (23 ARALIK 1876-14UBAT 1878) Nedenleri: Osmanly dalmaktan kurtarmak (temel neden) Avrupallarn Osmanlnn i ilerine karmasn engellemek. Aznlklar ynetime katarak Milliyetilik akmn ve Panslavizm abalarn engellemek. ( D etki stanbul konferans) Osmanl'da birlii salamak.( etki Gen Osmanllarn almalar) Halk ynetime katmak. Padiahn yetkilerini snrlamak. Demokratikleme abalan. Merutiyet: Padiahn bakanlndaki parlamentolu ynetim biimidir. Hkmdarn etkilerinin anayasa ve meclis ile snrlandrld bir ynetimdir. I. Merutiyetin ilannda etkin olan grup Gen Osmanllardr.Bu kiiler Mithat Paa, Ziya Paa, Avni Paa, Namk Kemal, Agah Efendi, inasi gibi fikir adamlaryd. Osmanlclk dncesi yaygnlk kazanmtr. Mithat Paann gayretleri ile Kanuni Esasi hazrlanarak I. Merutiyet ilan edilmitir. Osmanl'nn ilk anayasas Kanuni Esasiye Gre : Yasama yetkisi Mebuslar ve Ayanlar

meclisine , yrtme yetkisi padiah,sadrazam ve bakanlara yarg yetkisi, mahkemelere verilmitir. Kanuni Esasiye Gre Padiahn Yetkileri: Meclisi ama kapama, ayan meclisi yelerini atama, dilediklerini srgne gnderme, meclise kabul edilen yasalar veto etme hkmeti denetleme (hkmet padiaha kar sorumlu) nemi ve Sonular: I. Merutiyetle dolaylda olsa halk ilk kez ynetime katlmtr. lk kez anayasal dzene geilmitir. I. Merutiyetin en nemli zaaf padiahn milli iradenin zerinde olmasdr. II. Abdlhamit 1877-1878 Osmanl-Rus savan bahane ederek meclisi kapatr ve anayasay askya alr. Mithat paay ve Jn Trkleri srgne gnderir.

BASKIDNEM VE NEML OLAYLARI II. Abdlhamit'in 93 Harbini bahane ederek Meclis-i Mebusan kapatt 1878'den II.Merutiyetin ilanna kadar geen dneme verilen addr.(1908) Jn Trkler srgne gnderilmi basna sansr getirilmi. Donanma halite rmeye terk edilmi. Demiryolu yapmna hz verilmi. Halk zerinde monarik bask uygulanm. Mecelle Ahmet Cevdet Paa tarafndan hazrlanm lk Osmanl Medeni kanunu yrrle girmitir. Avrupallar alacaklarn tahsil iin (Muharrem Kararnamesi sonras) Duyun-u Umumiye idaresini kurmulardr. Meruti idareyi salamak iin ttihat-Terakki Cemiyeti kurulmutur. 1881 Tunus'u Franszlar , 1878'de Kbrs' ngilizler, 1882'de Msr' ngilizler igal ettiler. 1883'te Sanayi-i Nefise Mektebi(Gzel sanatlar), 1900'da yeni bir niversite(Darlfnun) ald. Halepa ferman ile Rumlara birtakm haklar verilmi, 1897'de Giritli Rumlarn ayaklanmas zerine yaplar Dmeke Meydan savaylada Yunanllar yenilmi ve stanbul antlamas imzalanmtr.Bu anlama ile : Girit'in ynetimi Yunan ailesinden bir prense verilmitir.(zerklik) Yunanllar Osmanlya tazminat demitir. Berlin Antlamas ile Dou Rumeli'ye Hristiyan vali atanmt. Bulgarlar valiyi uzaklatrp Dou Rumeli'yi topraklarna kattlar. lk kez Ermeni sorunu ortaya kar.(Berlin Anlamas)

OSMANLININ DAILMASINI NLEME ABALARI (FKR AKIMLARI) Osmanlclk: Tanzimat dnemi sonlarnda Gen Osmanllar tarafndan ortaya atlan fikir akmdr. Amac; Osmanl snrlar iinde yaayan btn milletleri dil, din, rk fark gzetmeksizin ayn hak ve yetkilere sahip klarak birlik ve btnl salamaktr.Osmanl iindeki aznlklarn bamszlk faaliyetleri ile Osmanldan ayrlmas ve Milliyetilik akmlar bu akmn etkisini kaybettirmitir. I. Merutiyet dneminde etkili olmutur. slamclk ( mmetilik) : 93 Harbi srasnda nem kazanmtr. Btn Mslmanlarn halifenin etrafnda birlemesi gerektiini savunmutur. II. Abdlhamit taraftardr. XIX. yy'm sonlarna doru etkili olmu. I. Dnya Savanda Araplarn ngilizlerin yannda yer almas ile etkisini kaybetmitir. Turanclk: Dnya zerindeki btn Trkleri bir bayrak altnda birletirmeyi amalar. En byk savunucusu Ziya Gkalp'tir. II. Merutiyet dneminde taraftar bulmu ttihat-Terakki desteklemitir. I. Dnya Savann kaybedilmesi ile etkisini kaybetmitir. Kurtulu Sava sonras tamamen reddedilir. Trklk ( Milliyetilik) : Bu akm milletleri dil ,din soy, kltr ve lk birliinin oluturduunu savunur. Misak- Milli snrlar esastr. Kurtulu Savann kazanlmasnda rol oynamtr. Halen geerlilii devam etmektedir.Irk deildir. Batclk: II. Merutiyet dneminde dnce akm haline geldi. Batllama, batnn bilim ve teknolojisini alma ve yenilikler akmn amacdr. Adem-i Merkeziyetilik (Federalcilik) Merkezi hkmetin yetkilerinin azaltlmas yerel ynetimlerin yetkilerinin artnlmasdr.(Temsilcisi Prens Sabahattin)

XIX. YZYIL SYAS OLAYLARI Srp syan: Milliyetilik akmlar, Ruslarn kkrtmalar, Osmanllarn Srplar zerindeki basks nedeni ile kan Srp isyan sonras Srplar Bkre Anlamas ile ayrcalk elde etmi, Edirne Anlamas(1892) ile zerk duruma gelmi, Berlin Anlamas ile bamsz olmutur. Bamszlk amac ile Osmanlya kar ayaklanan ilk millet Suplardr. Yunan syan : Milliyetilik akmlar ve Ruslarn kkrtmalar, Etniki Eterya Cemiyetinin almalar, Avrupal devletlerin yardmlar sonucu ayaklanan Rumlar ngiltere, Fransa ve Rusya'nn desteiyle Edirne Anlamas ile bamszln kazanrlar.(1829) Anlama ncesi Navarin olay ile Osmanl donanmas yaklmtr. (1827) Msr Sorunu-Mehmet Ali Paa syan: Nedeni ; Mora ve Yunan isyann bastran Mehmet Ali Paaya Mora ve Girit valiliklerinin verilmemesi.Sonucu: syan kar .Mehmet Ali Paann Anadolu'ya girmesi ve stanbul'u tehdit etmesi zerine II. Mahmut Rus donanmasn stanbul'a arr. Bunun zerine ngiltere Fransa devreye girer ve Osmanl ile Mehmet Ali Paa arasnda Ktahya Anlamas imzalanr. Bu anlama ile Msr, Suriye, Girit valilii Mehmet Ali Paaya Cidde ve Adana valilii olu brahim Paaya verilir.(1833) Hnkar skelesi Anlamas: Ktahya Anlamas sonras Mehmet Ali Paa tehlikesine kar kendisine destek arayan Osmanl ngiltere-Fransa'ya gvenmeyerek Rusya ile anlaarak Hnkar skelesi Antlamasn imzalar. Bu anlamayla ; sava zaman iki lke yardmlaacak, Osmanl saldrya urarsa Rusya asker gnderecek Rusya saldrya urarsa Osmanl boazlan kapatacaktr. Bu anlama ile Boazlar sorunu ortaya kar. 1838 Balta Liman Ticaret Anlamas: Osmanlnn ngiltere'nin desteini almak iin ingiltere'ye tand ticari ayrcalk anlamasdr. Bu anlama ile gmrk vergisi ihracatta artm, ithalatta azalm, bunun sonucu yabanc mallar Trk pazarna egemen olmu, Trk tccarlar iflas etmi, Osmanl ak pazar ve smrge olmu, da baml hale gelmitir. Londra Konferans (1840) :Msr sorununu zmek amacyla imzalanan anlamadr. Bu anlamayla; Msr Osmanlya bal kalm, ynetimi Mehmet Ali Paaya braklm, Msr Osmanlya her yl vergi vermeyi kabul etmi, Suriye, Adana ve Girit Osmanl'da kalmtr. Londra Boazlar Szlemesi (1841) : Hnkar skelesi Anlamas ile Rusya'nn boazlar zerindeki hakimiyetini engellemek isteyen ngiltere ve Fransa'nn istei ile Londra Boazlar Szlemesi imzalanmtr. Bu anlama ile boazlar Osmanlnn egemenliine verilerek bar zaman boazlar sava gemilerine kapal olmutur. Bu anlama ile boazlar uluslar aras stat kazanm, Rusya boazlar zerindeki haklarn kaybetmitir. Krm Sava (1853-1856) : Nedenleri : Rusya'nn Hnkar skelesi Anlamas ile elde ettii haklar geri istemesi, Rusya'nn ngiltere'ye Osmanly paylama teklifi gtrmesi, ngiltere'nin bu teklifi kabul etmemesi. Kutsal yerler sorunu.( Fransa'nn Katoliklere Ruslar'n Ortodokslara haklar istemesi) Rus elisi Menikofun Ortodoks idaresini istemesi. ngiltere ve Fransa Rus'larn Dou Akdeniz'de stnlk kurmasn engellemek iin Osmanl ile anlaarak Rusya'ya sava ilan eder ve sava Avrupa'nn desteini alan Osmanl kazanr. Paris Anlamas (1856): Maddeleri: Osmanl Avrupa devletler hukukundan yararlanacak ve Avrupa devleti saylacak. (Osmanl ilk kez Avrupa devleti saylm) Bu karar Osmanl lehine bir karardr. Osmanl toprak btnl Avrupa'l devletlerin gvencesi altna almayacak.( Rusya'nn Osmanly paralamas engellenmi ve Osmanl devletinin gszl ve kendi topraklarn koruyamayacak durumda olduu grlmtr.) Karadeniz tarafsz olacak sava gemilerine kapal, ticaret gemilerine ak olacak. Osmanl ve Rusya Karadeniz'de sava gemisi bulundurmayacak ve tersane aamayacak. (Osmanl galip geldii halde yenik duruma dmtr)

Eflak ve Bodan' a zerklik verilecek.(Osmanlnn i ilerine karmasna neden olmu) Savata alman yerler karlkl geri verilecek. Avrupal devletler Osmanlnn Islahat Fermann kabul edecek. Boazlarla ilgili olarak 1841 Londra anlamas geerli olacak.

Sonu: Rusya birok hakkn kaybetmitir. Osmanl Avrupal devletlerle yaknlam. Osmanlnn XIX. yy'da galip olarak imzalad son anlamadr. Osmanl ilk defa dardan(ngiltere'den) bor almtr. ngiltere ve Fransa Akdeniz de ki karlarn gvence altna almtr. Bu sava Avrupa devletlerinin Osmanlya topluca fiili destek saladklar bir anlamadr 1877-1878 Osmanl Rus Sava Nedenleri: Rusya'nn Paris Anlamasndaki Karadeniz'in tarafszl ilkesini tanmamas. Rusya'nn Panslavizm politikas. Rusya'nn Bulgaristan' istemesi. Osmanlnn stanbul konferans kararlarn (i ilerine karma olarak grerek) kabul etmemesi. Savata ngiltere ve Fransa'nn desteini alamayan Osmanl ar yenilgi alr. Ayestefanos ve Berlin Anlamalar imzalanr. Ayestefanos Anlamasnda Byk Bulgaristan kurulmas Rusya'nn lehine bir durum yaratm bu durum dier devletler tarafndan kabul edilmeyerek Berlin Anlamas imzalanmtr. Berlin Anlamas (1878): Bulgaristan e ayrlacak, Bulgaristan zerindeki Rusya hakimiyeti snrlandrlacak. Bosna Hersek Osmanl topra saylacak ama Avusturya tarafndan ynetilecek, (zerk) Srbistan, Karada, Romanya bamsz olacak. Kars, Ardahan, Batum Rusya'ya Dou Beyazt Osmanlya verilecek. Girit ve Ermenistan da slahat yaplacak. ( Ermeni sorunu) Osmanl Rusya'ya sava tazminat deyecek. Teselya Yunanistan' a verilecek. Bu anlama ile ; Osmanl byk toprak kaybna uramtr. Osmanlnn dalmas hzlanmtr. Osmanlnn denge politikasnda ngiltere'nin yerini Almanya almtr. II.MERUTYET DNEM (1908-1918)

23 Temmuz 1908'den Osmanlnn I. Dnya savan kaybetmesine kadar (1918 Ekim) geen dnemdir. lan Edilme Nedenleri: ttihat ve Terakkinin almalar. 1908 Reval Grmeleri ile ngiltere ve Rusya'nn Osmanly paralamas ve Makedonya'nn zerkliinin istenmesi. II. Abdlhamit' in baskc ynetimine son vermek. Reval grmeleri haberini alan ttihat Terakkiciler ( Niyazi Bey, Enver Bey) ayaklanr, isyan kar. Bunun zerine II.Abdlhamit 23 Temmuz 1908' de II.Merutiyeti ilan eder. II. Merutiyet dneminde : Padiahn yetkileri daha ok snrlandrld. Padiahn meclisi datma yetkisi kaldrld. Meclisin stnl kabul edildi. Padiah ve Hkmet Meclise kar sorumlu oldu. Cemiyet ( dernek) kurma, toplant hakk verildi. lk defa ok partili yaama geildi.(ttihat Terakki, Ahrar Frkas, Hrriyet ve tilaf par.) II. Merutiyette ttihat ve Terakki en gl siyasi tekilat oldu.

II. Merutiyet lan Sonras: Bulgaristan bamszln ilan eder. Avusturya Bosna Hersek'i topraklarna katar. Yunanistan Girit'i topraklarna katar.

31 MART OLAYI Nedenleri: II. Merutiyetin getirdii zgrlk ortamndan yararlanan merutiyet kartlar Ahrar Partisini kurarlar. Gericiler (Merutiyet kartlar) merutiyete son vererek eski ynetime dnmek iin isyan karrlar. (Temel neden) (13 Nisan 1909) Ayaklanma Mahmut evket Paa ve Mustafa Kemalinde grev ald Hareket ordusu tarafndan bastrlr. Sonular: II. Abdlhamit tahttan indirilerek yerine V. Mehmet Reat getirilir. Padiahn yetkileri snrlandrld. ttihat Terakkinin etkinlii ve gc artt. 31 Mart olay sistemi deitirmeye ynelik ilk gerici ayaklanmadr.( eyh Sait syan ve Menemen olay ile benzerlii var)

TRABLUSGARP SAVAI (1911-1912) Sebepleri: Birliini ge tamamlayan talya'nn smrge elde etmek istemesi. Osmanlnn Trablusgarb' karadan ve denizden savunacak durumda olmamas. Trablusgarb'n ticaret blgesi olmas( yol zerinde) Blgenin talya'ya olan corafi yaknl. ngiltere ve Fransa'nn talya'ya onay vermesi( Tampon blge) talya'nn daha nceki Habeistan yenilgisini unutturmak istemesi. Yukarda saylan nedenlerden Trablusgarb'a saldran talyan'lara kar blge gnll subaylar tarafndan savunulmutur. (Enver Bey- Mustafa Kemal) Osmanlnn zaten blgeye karadan ve denizden asker gnderme imkan yoktu.(Msr ngiltere'de, donanma Halite rmeye terk edilmi) Baarl savunma savalar zerine talyanlar Osmanly bara zorlamak iin anakkale boazn topa tutarlar. 12 aday igal ederler. Fakat bu srada Balkan Savalarnn kmas Osmanlnn bar istemesine neden olur. Ui Anlamas imzalanr. Bu anlamaya gre: Trablusgarb ve Bingazi talya'ya braklr. Rodos ve 12 ada Balkan Savalar sonunda Osmanlya verilmek artyla geici braklr. (Adalar sava sonras geri verilmedi ve II. Dnya sava sonras Yunanistan adalar ald) (1947) Sonular: Osmanlnn Kuzey Afrika da ki son topra elinden kt. Osmanl Trablusgarpla dini ynden kltrel ban devam ettirdi. Bu sava Mustafa Kemal'in smrgecilie kar yapt ilk savatr.

BALKAN SAVALARI (1912-1913) I.BALKAN SAVAI: Genel Nedenleri: Rusya'nn Panslavizm politikas. Fransz ihtilali sonras Milliyetilik akmlar. Osmanlnn zayflamas ve bu durumun Trablusgarpta ortaya kmas. Balkan devletlerinin Osmanlnn Balkanlardaki topraklarn alarak paylamak istemesi. Avrupallarn Balkan uluslarn desteklemeleri.

Osmanlnn batya ayak uyduramayp bilim ve teknolojik adan an gerisinde kalmas. Trablusgarb Sava devam ederken Rusya'nn gayretleriyle Bulgaristan, Yunanistan, Srbistan ve Karada Osmanly Balkanlarda atmak iin ittifak kurarlar. Yaplan sava Osmanl ar bir yenilgi alarak kaybeder. Osmanlnn I. Balkan Savan kaybetme nedenleri:

Orduda particilik ve ikicilik olmas.(En nemli neden) Ordunun terhis edilmi olmas. Osmanlnn bir ok cephede savam olmas. Cepheler aras haberleme imkannn salanamamas. Ordunun ihtiyacnn karlanamamas ve gerekli destein verilmemesi.

Sava ynetiminde hatalar yaplmas. ( Savunma yerine gereksiz saldrlarn yaplmas) Sava sonunda Bulgarlar atalca'ya kadar ilerler, Osmanl bar ister, sonunda Londra Anlamas imzalanr.

Bu anlama ile ; Midye-Enez izgisinin batsndaki tm Balkan topraklan kaybedildi.(Osmanlnn Balkan varl sona erdi) Osmanlnn sava ncesi elinde bulunan Arnavutluk, Bat Trakya, Makedonya ve Ege adalar elinden kt. Arnavutluk bamsz devlet oldu. Bab- Ali Baskn : Londra Konferans sonras ttihat Terakki Partisi konferans bahane ederek askeri bir darbe ile Hrriyet ve tilaf partisine ait Kamil Paa hkmetini devirip ttihat Terakki partisine ait Mahmut evket Paa hkmetini kurmutur.( Darbe nitelii tar) Bu olayla ttihat Terakki iktidar ve arl I. Dnya Sava sonuna kadar devam eder. ILBALKAN SAVAI Nedeni:Osmanly Balkanlardan karan Balkan devletleri ele geirdikleri topraklan paylaamayarak Londra Anlamas ile en byk pay ald dnlen Bulgaristan'a saldnr. Osmanl durumdan yararlanr Edirne ve Krklareli'yi geri alr. Sava sonunda u anlamalar imzalanr: Bkre Anlamas Balkan devletlerinin kendi aralarnda imzalad anlamadr. Bu anlamayla Londra Anlamasnda Bulgaristan'n ald topraklar dier Balkan devletleri arasnda paylalr. stanbul Anlamas Osmanl ile Bulgaristan arasnda imzalanmtr. Edirne ve Krklareli Osmanlya braklm( Dimetoka dahil) Meri snr kabul edilmi. Bu anlamayla Bulgaristan da ki Trk aznla mlkiyet, Trke renim hakk ve din zgrl tannd. Atina Anlamas Osmanl ile Yunanistan arasnda yaplmtr. Girit, Selanik ve Yanya Yunanistan'a braklr. Gkeada ve Bozcaada hari dier adalar Yunanistan'a braklr. Yunanistan da ki Trklere aznlk stats tannmtr. stanbul Anlamas: Osmanl ile Srbistan arasnda imzaland. Srbistan'da yaayan Trk ve Mslman aznln haklarn korumak iin yaplm ve Mslmanlara aznlk stats tannmtr. Sonular: Osmanlnn Balkan hakimiyeti sona erdi. Osmanlnn Ege Denizi hakimiyeti sona erdi. Osmanlclk fikri nem kaybetti Trklk fikri nem kazand. Aznlk sorunlar ortaya kt. Osmanl Almanya yaknlamas balad. Ordudaki bozulma grlerek orduda yenilemeye gidildi.

I. DNYA SAVAI (1914-1918) Genel Nedenler : Sanayi inklab sonras smrgecilik yans. Fransz ihtilali sonras Milliyetilik akmlar. Devletler aras ekonomik yar. Hammadde ve pazar aray. zel Nedenler : Almanya ve ngiltere arasndaki ekonomik yar.(En nemli neden) Rusya'nn Panslavizm politikasnn Avusturya Macaristan' rahatsz etmesi. Fransa'nn Almanya'dan Alsas Loren'i almak istemesi. Japonya'nn Asya da yaylmak istemesi. Silahlanma yar ve bloklama. Avusturya Macaristan'n Srbistan'n i ilerine karmas.

I. Dnya savandaki bloklar itilaf Devletleri ingiltere Fransa Rusya Sonradan katlanlar Srbistan Romanya Yunanistan Japonya ABD talya

ittifak (Balama) Devletleri Almanya Avusturya Macaristan italya Sonradan katlanlar Osmanl ve Bulgaristan

Not: talya sava srasnda tarafsz olur daha sonra itilaf grubuna girer. Avrupa da gler dengesinin bozulmasna Almanya ve talya'nn ortaya k neden olmutur. I. Dnya savan Avusturya-Macaristan veliahdnn Srpl bir milliyeti tarafndan ldrlmesi balatmtr. Avusturya-Macaristan'n Srbistan'a sava amas zerine dier devletler (itilaf-ittifak gurubu) birbirlerine sava ilan eder. nce Fransa'y saf d etmek isteyen Almanya Marn Savanda Fransa'ya yenilir. Almanlar bundan sonra Rusya zerine yrr. Savaa en son Yunanistan katlr. Osmanlnn Savaa Girme Nedenleri: Kaybettii topraklan geri alma dncesi. ttihat Terakkinin Alman hayranl. Osmanlnn kapitlasyonlardan, borlardan kurtulma istei. Osmanlnn siyasi yalnzlktan kurtulma istei. ttihat Terakkicilerin Turanclk dncesini gerekletirmek istemesi. Alman hayranl ve sava Almanlarn kazanaca dncesi. ngiltere ve Fransa'nn Osmanlya gven vermeyen politika izlemesi. Emperyalist devletlerin smrgesindeki Trk ve Mslman lkelerin bamszlna kavuturabilecei dncesi. Osmanl sava ncesi tarafszln ilan etmi, boazlan kapatm, kapitlasyonlar tek tarafl kaldrm, genel seferberlik ilan etmitir. Bu srada 2 Alman sava gemisinin Osmanlya snmas ( Goben ve Breslav) ve bu gemilerin Ya\"uz ve Midilli adn alarak Rus limanlarn topa tutmasyla Osmanl savaa girer. ( Kasm 1914) Almanya'nn Osmanly Kendi Yannda Savaa Sokma Nedenleri: Yeni cepheler aarak savan kendi zerindeki ykn hafifletmek.

Osmanlnn jeopolitik konumundan yararlanmak ( En nemli neden) Halifelik gcnden yararlanmak ngiltere'yi smrgelerinde zor durumda brakmak. Osmanlnn Orta Dou petrollerinden yararlanmak. (Musul- Kerkk) Osmanlnn insan ve asker gcnden yararlanmak. ngiltere'nin smrge yollarn kesmek, boazlan kapatmak. tilaf devletlerinin Rusya ile balantsn kesmek.

OSMANLININ SAVATII CEPHELER SALDIRI CEPHELER Kafkas Cephesi: Osmanlnn at ilk cephedir. Al nedeni: Almanya'nn doudaki ykn hafifletmek. Enver Paann Turanclk dncesini gerekletirmek istemesi. Baku petrollerini ele geirmek. Kaybedilen topraklar alma (Kars, Ardahan, Batum) Rus saldrlarn nlemek.

Geliimi: Ruslarn saldrs sonucu cephe alr. Osmanl bu saldrlar durdurduktan sonra kar saldrya geer. (22 Aralk 1914) Sarkam Harekat ad verilen bu saldr baarszlkla nulanr. ( Ulam yetersizlii, hastalklar, uygunsuz hava koullan) Bunun zerine Ruslar ckrar saldrya geerek Erzurum, Mu, Bitlis, Trabzon ve Erzincan' ahrlar.(1916 balar) .kkale savandan sonra Dou cephesine grevlendirilen Mustafa Kemal Ruslardan Mu ve 3tlsi geri alr.(1916) Ayrca anakkale cephesinden beklenen yardm alamayan Rus arl 1917 Ekimde kan Bolevik ihtilali somas yklr. Bunun zerine 3 Mart 1918'de Birest Litovvsk anlamas imzalanr. Bu anlamaya gre ; Rusya I. Dnya savandan ekilmi, Kafkas cephesi kapanm, Osmanl 1878 de Berlin anlamasyla kaybettii Kars,Ardahan,Batum'u geri almtr. Tehcir Kanunu (1915): Rus igali ile birlikte Ermeniler Dou Anadolu da byk bir katliama pr.tiler. Osmanl bu katliam nlemek iin Tehcir Kanununu kararak Ermenileri Suriye'ye zorunlu ge tabi tuttu. Kanal (Msr) Cephesi: Al nedenleri ; Almanya'nn istei ile almtr. ngilizlerin smrgeleri ile balantsn kesmek, Msr' geri almak, Geliimi: Cemal paa komutasndaki Trk birlikleri Svey Kanalna saldnr.Ancak erekli Alman desteinin gelmemesi sonucu yaplan saldnlar ngilizler tarafndan durduruldu. SAVUNMA CEPHELER anakkale Cephesi: tilaf Devletlerinin saldrs sonucu almtr. Nedenleri: stanbul ve Boazlar ele geirerek Osmanly sava d brakmak. Sava ksa srede bitirmek. Rusya'ya askeri ve teknik yardm gtrerek Rusya'nn savaa devamn salamak. Savaa girmeyen Balkan devletlerini kendi yanlarna ekmek. Geliimi: tilaf devleti 1915 ubat'mda anakkale Boazna saldrr. Baarl olamaz. Daha sonra karadan Gelibolu yarmadasna asker karr. Bu savata 19.Tmen Komutan Mustafa Kemal, Anafartalar, Arburnu, Kiretepe, Conkbayn, Seddlbahir mevkilerinde baarl olur. tilaf Devletleri anakkale'yi geemeyeceklerini anlaynca Ocak 1916'da geri ekilir. Sonular: I. Dnya savann sresi uzamtr.( Ksaltan ABD'nin savaa girmesi) Bolevik ihtilaline zemin hazrlam, Rus arlnn ykl hzlanmtr. Osmanl tarihindeki en byk savunma savan yapmtr. Bulgaristan ittifak grubunda savaa girmi, Osmanlnn Almanya ile kara balants salanmtr. Yarm milyona yakn insan lmtr. Mustafa Kemal'in ite ve dta tannmasn salamtr. Bu sava Kuvay-i Milliyenin domasnda etkili olmutur. stanbul ve Boazlar igal tehlikesinden kurtuldu. Irak Cephesi: Nedeni * Kara yolu ile Rusya ile birlemek ve yardm gtrmek.

Irak ( Abadan-gney ran) petrollerini ele geirmek. Osmanlnn Hindistan'a ulamasn engellemek. ( Smrge yollarn koruma) Geliimi: ngilizler Basra'ya asker karr. Osmanl Kt'l Amare de baarl olur ve ngiliz tmenini esir alr. Bunun zerine ngilizler blgeye kalabalk yedek kuvvetler gnderirler ve Badat'a kadar ilerlerler. Cephe ngilizlerin stnl ile sonulanr. ngilizler bu cephe ile Musul harici btn Irak topraklarn ele geirirler. Mondros sonrasmdada Musul'u igal ederler.

Suriye-Filistin Cephesi: Kanal cephesinde yenilen Osmanl geri ekilerek Suriye-Filistin hattnda savunmaya geer. Bu cephe Mustafa Kemal'in I. Dnya savanda grev ald son cephedir. Mustafa Kemal bu blgede 7. ordu komutan olarak ngilizleri Halep nlerinde durdurmutur. Cephe Mondros'la kapanmtr. Hicaz Yemen Cephesi: Trk kuvvetleri bu cephede kutsal yerleri korumak amacyla ngilizler ve Mekke erifi Hseyin ile savamlar ama baarl olamamlardr. YARDIMCI CEPHELER Osmanl snrlar dnda mttefikleri olan Avusturya Macaristan, Almanya ve Bulgaristan'a yardm etmek amacyla Galiya, Makedonya ve Romanya' da mcadele etmilerdir.

I. DNYA SAVAINDA YAPILAN GZL ANLAMALAR stanbul (Boazlar) Anlamas (Nisan 1915): ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda yaplmtr. ;.-.giltere ve Fransa'nn anakkale Boaz'na saldrmas zerine Rusya'nn istei ile yaplm bir gizli anlamadr. Bu anlama ile boazlar ve evresi Ruslara braklmtr. Londra Anlamas (Nisan 1915): tilaf Devletleri'nin talya'y kendi yanlarnda savaa :nek iin yaptklar anlamadr. Bu anlama ile talya'ya; Rodos, Oniki Ada, Antalya Konya, Libya ve Somali verilir. Mac Mahon Anlamas ( Ocak 1916): ngiltere'nin Msr valisi Mac Mahon ve Hicaz Emiri >erifi Hseyin arasnda imzalanmtr. Bu anlama ile ngiltere Araplara bamszlk vaat ederek Araplar kendi yanna ekmitir. >aint Petersburg ( Petograd Szlemesi) Anlamas ( Mart 1916) : Bu protokolle ngiltere E Fransa boazlara ek olarak Dou Karadeniz kylarn da (Trabzon'a kadar ) Rusya'ya - rakt. Rusya da Sykes Picot Anlamas'n kabul etti. ^\kes Picot Anlamas (Nisan 1916) : ngiltere ve Fransa arasnda yapld. Bu anlama ile Arap topraklar ve petrol blgeleri ngiltere ve Fransa arasnda paylald Saint Jean Maurienne Anlamas ( Nisan 1917) : talya ile ngiltere, Fransa arasnda lm. Bu anlamayla talya'ya; zmir, Aydn, Antalya ve Konya verildi. talya Sykes Picot --.iamasn kabul etti. Sonu: Gizli anlamalar Rusya'nn savatan ekilmesi sonras 1918 ilkbaharnda Bolevikler -rafndan dnya kamuoyuna aklanmtr. Bu durum ngiltere'nin, Araplar ve batl devletlerle masn amtr. Ayrca ngiltere'nin yapt igaller anlamalar geersiz klmtr.

I. DNYA SAVAI SONULARI Dnya haritas (Avrupa) yeniden ekillendi. Osmanl, Almanya, Avusturya Macaristan ve Rus arl paraland. Polonya, ekoslovakya, Yugoslavya, Avusturya, Macaristan gibi yeni devletler kuruldu. Cemiyet-i Akvam kuruldu. Yani siyasal rejimler ortaya kt. (Cum. Sos.) Savatan en karl kan devlet ngiltere oldu. Avrupa ekonomik ynden zayflad, enflasyon ve isizlik artt.

Yenilen devletlere uygulanan ve ar artlar ieren bar anlamalar II. Dnya Sava'nm balamasna neden oldu. lk kez kimyasal silahlar, denizalt ve tank kullanld. Smrgecilik ekil deitirdi; manda himaye oldu.

WLSON LKELER ( 8 OCAK 1918) ABD bakan Wilson'un, I. Dnya Sava sonlarna doru yaplacak olan bar anlamalarnn esaslarn belirlemek amacyla yaynlad programdr. lkelerin Yaynlan Amalar: ABD'yi dnya politikasnda n plana karmak. Emperyalist devletlerin yeni smrgeler elde etmelerine engel olmak. (Glenmelerini nlemek) Dnyada kalc bir bar salamak. Sava ksa srede bitirmek (Bu bildiri ile ttifak Devletleri'ne gvence vererek sava bitirmek). tilaf Devletleri aleyhine olan bu maddeleri ABD'nin desteini almak iin kabul etmiler, sava sonras ilkeleri karlarna uygun olarak deitirmiler ve uygulamlar. ABD savaa girmek iin bu artlar (ilkeleri) ne srmtr. lkeler: Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacak. Devletler aras, gizli anlamalar yaplmayacak, (ak diplomasi) Sava sonras dnya barn korumak amacyla Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kurulacak. Boazlar btn devletlerin gemilerine ak olacak. (komisyon var) Uluslararas ekonomik engeller kaldrlacak. Silahlanma braklacak smrgecilik yaplmayacak. Belika ve Rusya'ya ait topraklar boaltlacak. Almanya Alsas Loren'i Fransa'ya geri verecek. Polonya Devleti kurulacak. Osmanl'da Trk nfusunun ounlukta bulunduu blgelere egemenlik hakk tannacak Her millete kendi devletini kurma hakk verilecek (ounlukta olduu yerlerde) Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacak maddesi smrgecilie kar bir madde olup emperyalist devletlerin glenmesini nlemeye yneliktir. Her millete (aznlklara) ounlukta olduu yerlerde devlet kurma hakk verilmesi Osmanl'y paralamaya yneliktir. Boazlarla ilgili madde Osmanl'nn boazlar zerindeki hakimiyetini sona erdirmeyi amalamtr.

MONDROS ATEKES ANLAMASI (30 EKM 1918) Osmanlnn I. Dnya savan kaybetmesi zerine Talat Paa hkmeti 8 Ekim'de istifa eder. (ttihat terakki dnemi sona erer) Yerine ttihat olamayan Ahmet zzet Paa hkmeti kurulur. Wilson ilkelerine gvenerek Bahriye Nazn Rauf Orbay atekesi imzalamakla grevlendirilir. Osmanl Egemenlik Haklarn Kstlayan Hkmler anakkale ve stanbul Boazlar itilaflara braklacak( stanbul ve Osmanlnn varl tehdit altna girmitir. Ayrca Anadolu ve Trakya'nn balants kesilmitir) tilaf devletleri gvenliklerini tehlikede grdkleri herhangi bir stratejik blgeyi igal edebilecekler^ Atekesin en tehlikeli maddesidir. Zaten igallerde bu maddeye dayanlarak yaplmtr. Wilson'a ters dmemek iin gvenlii salamay gereke gstermiler Trk ulusuna hayat hakk tanmamlardr. Doudaki alt vilayette (Van, Bitlis, Sivas, Elaz, Erzurum, Diyarbakr) karklk karsa itilaf devletleri bu illeri igal edebileceklerdir.(24.madde) (Bu madde ermeni devleti kurulmasna ortam hazrlar) Tm haberleme istasyonlar ( telsiz, telgraf vb.) itilaf devletlerinin denetiminde braklacak (tilaf

Devletleri haberleme hatlarn ele geirerek kendilerine kar hareketleri ve direnileri bastrmay amalar. Trk halknn rgtlenmesi nlenmeye allr.) Osmanlnn dier devletlerle ilikilerine tilaf Devletleri mdahale edecek Askeri Hkmler Snrlarn korunmas ve i gvenliin salanmas dndaki birliklerin harici terhis edilecek Btn sava gemilerine, ordunun tat ara gere silah ve cephanesine el konulacak. (Osmanl askeri ynden savunmasz braklmak istenmitir. Bu durum igalleri kolaylatrr.) Osmanlnn elindeki sava esirleri serbest kalacak, buna karlk Trk tutsaklar tilaf Devletlerince tutuklanacak.(sava sulusu) (Devletlerin eitlii ilkesine uyulmam bar anlamas gibi hareket edilmitir.) ran ve Kafkasya'ya giren Osmanl birlikleri derhal geri ekileRek, terhis edilecek Anadolu dndaki Osmanl birlikleri en yakn tilaf Devletleri komutanlklarna teslim olacak Tm askeri malzemelere el konacak Ekonomik Hkmler: tilaflar tm liman ve tersanelerden yararlanacaklar. lkenin ihtiyalar karlandktan sonra geri kalan kmr, akaryakt ve deniz gereleri dar satlmayacak. tilaflar bu kaynaklan Osmanldan karlayacak. Demiryollar denetim altna alnacak. Bu maddeler ile tilaf devletleri ar ekonomik ykmllkler koyarak Osmanlnn ekonomik bamszln elinden almlardr.)

Sonular: Osmanl fiilen sona ermitir.( Egemenlik haklarn kstlam) tilaf Devletleri Mondros'un 7. maddesine dayanarak igale balarlar. Osmanlnn tamamnn igal edilebilmesine ortam hazrlamtr. Kaytsz artsz teslimiyeti ieren bir anlamadr. Atekesten ok bar anlamas nitelii tar. galler Kuvayi Milliyenin domasna neden olmutur. 24. madde ile Ermeni Devleti kurulmasna ortam hazrlanmtr.

MONDROS SONRASI GALLER Mondros sonras anlamaya itiraz eden Mustafa Kemal 13 Kasm 1918'de stanbul'a gelir. Ayn tilaf Devletleri filosu stanbul limanna demirledi. Boazlar ngilizlere teslim edildi. galler ngiltere: Musul (ilk igal edilen yer) daha sonra Urfa, Antep, Mara (Fransa'ya verilir) Giresun, Merzifon, Batum, Kars, zmit, Boazlar, skenderun, (asker gndermiler) Batum ve Kars'n igali Ermeni devletini kurulmasn salamak. Fransa: Trakya demiryolunun nemli istasyonlar, Adana, Drtyol, Mersin ve Afyon (Hatay) talya:Antalya, Konya , Bodrum, Kuadas, Fethiye, Marmaris Yunanistan: Paris bar konferans kararlan gereince zmir ve evresi Dou Trakya da baz yerler.

PARS BARI KONFERANSI( 18 OCAK 1919) Konferansn toplanma amalar: I. Dnya Sava sonras yaplacak ban anlamalarnn temel ilkelerini belirlemek. Osmanlnn paylamn grmek. Konferansa 32 lke katlmtr. ngiltere ve Fransa Konferansa Yunanllar, Ermenileri ve araplar ararak ounlukta olduklar blgeleri iddia ettikleri yerlerde haklarn . savunmalarn istedi. Bu uluslarn getirdikleri sahte belgeleri gerek gibi kabul ettiler. Alman Kararlar: Bat Anadolu da gl bir talya istemeyen ngiltere Fransa'yla anlaarak sahte belgelerle ABD'yi kandrarak zmir ve evresini Yunanllara brakmtr. Bu durum talya'y rahatsz etmi ve tilaflar arasnda ilk ayrlklar balamtr. Milletler Cemiyetinin kurulmas kararlatrld. I. Dnya Savanda malup olan devletlerle yaplacak anlama artlan belirlendi. Sava onarm (tazminat yerine) manda himaye (smrgecilik yerine) sistemi ngiltere ve Fransa tarafndan

ortaya atlr. Dou Anadolu da Ermeni Devletinin kurulmas kabul edildi. Gizli anlamalar gerei paylamalar yapld. ABD Monroe Doktrinine gre Avrupa siyasetinden ekildi. Bundan sonra ngiltere ve Fransa dnya siyasetinde etkili oldu. Ege Blgesinin Yunanllarca igali kararlatrld.(Gereke Trklerin Rumlar katlettii ve Rumlarn okluu)

ZMRN GAL (15 MAYIS 1919) Paris Bar Konferansnda Ege Blgesinin Yunanllara verilmesi sonras Yunanistan Mondrosun 7. maddesine dayanarak Ege'deki Rumlarn gvenliini salamak amacyla igale giriti. Yunanllarn amac Megola ideay gerekletirmekti. gallerde Yunanllara ilk kurunu Hasan Tahsin skt. Sonular: zmir'in haksz igali, yaplan katliamlar, Osmanlnn kaytsz kalmas milletin uyanmasna, uurlanmasma, mitinglerin yaplmasna ve silahl direnie geerek Kuvay-i Milliye hareketinin balamasna neden oldu. Ulusal bamszlk bilinci gelimitir. gal Kurtulu Savann balamasn hzlandrmtr.

Amiral Bristol Raporu (11 Ekim 1919) Osmanlnn bavurusuyla Amerikal Amiral Bristol'n bakanlnda hazrlanan rapordur. Rapora gre: Yunanllarn katliam bildirilerinin gerek olmad, Yaplan katliam ve zulmlerin sorumluluunun Yunanllara ait olduu, Yunanllarn zmir'i haksz yere igal ettii bildirilir. nemi: Bu raporla Trk milli mcadelesinin hakll uluslar aras bir komisyon tarafndan dnya kamuoyuna aklanmtr. Trk milli mcadelesini destekleyen uluslar aras ilk belgedir. Milli mcadeleciler belgeyi mcadelelerin hakllnda kullanmlardr. tilaflar raporu dikkate almadlar. Mondros'tan sonra tilaf Devletlerinin igali, Osmanly denetim altna almalar, ordularn terhisi aznlklarn faaliyetleri gibi nedenler Anadolu'nun eitli yerlerinde zararl ve yararl cemiyetlerin kurulmasna yol at. Cemiyetler milli mcadele kart (zararl) ve milli mcadele yanls (milli cemiyet yararl) olmak zere iki ana guruba ayrlr. ZARARLI CEMYETLER Aznlklarn Kurduu Zararl Cemiyetler Mavri Mira Cemiyeti Pontus Rum C. Etnik-i Eterye C. Kordos Cemiyeti Tanak ve Hnak C. Musevi Alyans C. Trk ve Mslmanlar Kurduu Zararl Cem. Sulh ve Selameti Osmaniye Frkas Teali slam C. Krt Teali C. ngiliz Muhbirler C. Wilson lkeleri C. Hrriyet tilaf Frkas YARARLI CEMYETLER Trakya Paeli Cemiyeti zmir Mdafai Hukuk C. zmir Reddi lhak C. Trabzon Mdafai Hukuk C. Kilikyallar cemiyeti Milli Kongre Cemiyeti Dou Anadolu Mdafai Hukuk Cemiyeti

INLIKLARIN KURDUU ZARARLI CEMYETLER Mavri Mira Cemiyeti: Bizans mparatorluunu yeniden canlandrmak ( Megola dea) ve Yunan igalini kolaylatrmak amac gder. Alt kollar unlardr:

 Rum zcilik Okullar Fener Rum Patrikhanesi Kordos Cemiyeti Yunan Trakya Komitesi Cemiyet Rum Aznlklar tarafndan stanbul'da kurulmutur. Pontus Rum Cemiyeti: Dou Karadeniz'deki eski Pontus Rum Devletini yeniden kurma amac tayordu.(Fatih - 1 "de almt)

Etnik-i Eterya Cemiyeti: 1814'te kuruldu. Yunanistan'n bamszln kazanmasnda rol oynad. Bir sre almalarna T verdi. 1894'te Yunan subaylar tarafndan tekrar kuruldu. Yunanllarn tarihi cemiyetidir. Rumlarn yaad btn topraklan ( Rum-Bizans mparatorluu) Yunanistana balamak amac tar.Rum dernekleriyle ortak almtr. Kordos Cemiyeti: Amalarn gizlemek iin "Rum Gmenleri Merkez Komutanl" adn kullanmlardr, Amac dzeni bozmak Yunanistan'dan gelen grevlileri gmen gibi gsterip Karadeniz'e yerletirip Rum aznln saysn arttrmaktr. Ermeni Tanak ve Hmak Cemiyetleri Wilson ilkelerinden yararlanarak Dou Anadolu'da bamsz bir Ermeni Devleti kurma amac tar. Ermeni Patrii Zaven Efendi himayesinde kurulmutur Musevi Alyans( srailit) Cemiyeti Amac; Osmanlnn yklmas durumunda Filistin'de kurulacak olan srail Devletine yardmc olmaktr. Fazla etkili olmamtr. stanbul'da Yahudilere haklar istemitir. Aznlk Cemiyetlerinin zellikleri: tilaflar tarafndan kkrtlm ve desteklenmitir. Osmanlnn paralanmasn amalamlardr. Trk topraklarnn igallerini kolaylatrmlardr. ete faaliyetleri ile halkmz zor durumda brakmlardr. Bamsz devlet kurmay amalamlardr. Wilson ilkelerini kendilerine temel almlardr.

TRK VE MSLMANLARIN KURDUU ZARARLI CEMYETLER Sulh ve Selameti Osmaniye Frkas Osmanlnn kurtuluunun padiah ve halifeye sk skya uyulmas ile salanacan savunmulardr. Damat Ferit Hkmetine tam destek vermilerdir. ttihat ve Terakki kart olup Hrriyet ve tilaf Frkasyla uyum iinde olmulardr. Bar yanldrlar. Teali slam Cemiyeti eriat ve slam birliini savunmu Kurtuluun dini esaslara bal kalmakla mmkn olacan ileri srmlerdir. Krt Teali Cemiyeti: Wilson ilkelerine dayanarak bamsz Krt Devleti kurmay amalar. Bu amac ile dier cemiyetlerden ayrlr. Blcdr. ngiliz Muhipler Cemiyeti: ngiliz mandasn savunmulardr. ngiltere ile Osmanl arasndaki dostluu kuvvetlendirmek amac ile kurulmutur. Cemiyetin gizli amac milli bilinci yok etmek, yabanc mdahalesini kolaylatrmaktr. Rahip Frew desteklemitir. Vahdettin ve Damat Ferit yeleridir. Wilson Prensipleri Cemiyeti Amerikan mandasn savunan gazeteci ve yazarlar kurmutur. yelerin bir ksm daha sonra Milli Mcadelecilere

katlmtr. Sivas kongresinde tam bamszln kabul edilmesi karsnda etkili olamamtr. Hrriyet ve tilaf Frkas: ttihat ve Terakkiye kar kurulmu partidir.(1911) Amac lkede ok partili bir ynetim oluturmaktr. Milli mcadelenin karsnda yer almtr. zellikleri Bu cemiyetlerden bazlar itilaf devletleri ile i birlii yapmlar. gallere kar sessiz kalmlar, igalleri kolaylatrmlar. Bamszlk mcadelesine zarar vermilerdir. Saltanat ve halife yanldrlar. Manda ve himaye taraftardrlar. MLL CEMYETLER Trakya Paaeli Cemiyeti galler sonra kurulan ilk yararl cemiyettir. Merkezi Edirne, amac Trakya'daki Rum taknln nlemek, Trakya'nn Yunanistan'a katlmasn nlemektir. Osmanlnn yklmas durumunda bamsz bir devlet kurmay amalamlardr. Daha sonra Anadolu ve Rumeli Mdafai Hukuk cemiyetinin ubesi olmutur. zmir Mdafai Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti zmir ve evresinin Yunanistan'a verileceinin duyulmas zerine kurulmutur. Amac zmir ve Bat Anadolu'nun Yunanistan'a katlmasn nlemek, basn yayn yolu ile seslerini duyurmaktr. zmir - Reddi lhak Cemiyeti: zmirin igalinden bir gn nce (14 Mays 1919) kurulmutur. galden sonra silahl direnie gemitir. Balkesir ve Alaehir Kongrelerinin toplanmas ve Kuvayi Milliyenin olumasnda Kilikyallar Cemiyeti: Fransz ve Ermenilerin Adana ve evresindeki igallerine kar kurulmutur. Trabzon Mdafai Hukuk-u Milliye Cemiyeti Pontus Rum Cemiyetinin kurulmasn engellemek amacyla kurulmutur. Dou Anadolu Mdafai Hukuk Cemiyeti Dou Anadolu'da Ermeni Devleti kurulmasn engellemek amacyla kuruldu. Erzurum . esini dzenledi. Dou Anadolu'nun Trk yurdu olduunu ispatlamaya alt. Bunun iin lmeyecek, Dou Anadolu'nun Trk yurdu olduu duyurulacak, Dou vilayetlerinin urayaca bir saldrya kar direnilecek. Milli Kongre Cemiyeti Amac:Trkler aleyhine yaplan propagandalara basn yayn yolu ile kar koymak, Trklerin savunmakt. Kuvayi Milliye tabirini ilk defa kullanan siyasi tekilat Milli Kongre Cemiyetidir. Cemiyetleri tek at altnda toplamay da amalar. Cemiyetlerin Ortak zellikleri Blgesel amalarla kurulmulardr. Milliyetilik dncesi n plandadr. Trk milletinin hak ve hrriyetini koruyan milli bir harekettir. Basn yayn yoluyla haklarn savunmular. Gerektiinde silahl direnie bavurmulardr. igal gleri aznlklar ve stanbul Hkmetiyle mcadele etmilerdir. Birbirinden kopuk olan bu cemiyetler Sivas kongresinde Anadolu ve Rumeli Mdafai Hukuk Cemiyeti ad altnda birletirildi. KUVAY-I MLLYE Oluma Nedenleri: Osmanlnn I.Dnya savandan yenik kmas. Mondros'a gre Trk ordusunun terhis edilmi olmas. Osmanlnn igallere tepkisiz kalmas tilaf Devletlerinin Anadolu'yu igal etmesi.

Kuvay- Milliye (Milli Kuvvetler) dzenli ordunun kurulmasna kadar igal glerine kar silahl mcadele eden direni kuvvetidir. gallere kar ilk silahl direni Gney cephesinde Franszlara kar (Hatay Drtyol) balad. gallere kar ilk cephe ise Bat Anadolu'da(Ayvalk, Soma, Akhisar, Nazilli) kurulan Bat cephesidir. zmir'in igali sonras milli kuvvetler arasndaki beraberlii salamak amacyla Balkesir'de kongre topland. ( Ali Fuat Paa bakanlnda) Kongrede milli mcadelenin ete sava grnmnden karlmas kararlatrld. Alaehir ve Nazilli'de yaplan kongrelerde bat cephesinde tekilatlanma almalar 'yaplmtr. Kuvay-i Milliyenin grevi dzenli ordunun kurulmas ile sona erdi.

Kuvay- Milliyenin Yararlan ve zellikleri: Yunanllarn rahata ilerlemelerini engellemitir. Trk kylerini Ermeni ve Rum etelerine kar korumulardr. ayaklanmalar bastrmlardr. Dzenli orduya zaman kazandrmlardr. galci glere kayplar verdirmilerdir. Gney cephesinde Urfa, Antep, Mara' Ermeni ve Franszlardan alrlar. htiyalarn kendi imkanlar ile karlamlardr. Kendi blgelerini kurtarmaya almlardr. Ulusal bilincin uyanmasna yardmc olmulardr. Dzenli ordunun temelini oluturmulardr. Kuvay- Milliyenin Kaldrlmasnn Nedenleri:

galleri kesin olarak durduramamalar, htiyalar iin halka bask yapmalar, Hukuk d davranmalar, Dzenli ve disiplinli olmamalar, Anadolu'nun kesin igalden kurtarlmak istenmesi,

KURTULU SAVAI HAZIRLIK DNEM M. Kemal'in stanbul'a Gelii: Son olarak Suriye cephesinde grev yapan M. Kemal Mondrosun imzalanmas sonras 13 Kasm 1918'de stanbul'a gelir. Ayn tarihte ngiliz donanmas stanbul'a gelmitir. (Geldikleri gibi giderler) M. Kemal A. zzet Paa kabinesinde Harbiye nazn olup, ordunun terhisine silah ve cephanenin itilaf Devletlerine teslimine engel olmak istemi ama bu istei gereklememitir. M. Kemal'in stanbul'da vatann kurtulmas ile ilgili giriimleri, Padiah ve evresinin kurtuluu ngiliz mandasnda grmeleri nedeni ile baarl olamam ve kurtulu iin arad destei bulamamtr. M. Kemal'in Samsun'a k: Dou Karadeniz'de (Samsun ve evresi) Pontusu Rumlarla Trkler arasnda atma olmu, ngilizler atmalarn durdurulmasn ve bu olaylar hakknda inceleme yaplmasn Osmanl'dan istemilerdir. M. Kemalin giriimleri ile bu grev 9. Ordu mfettilii ile kendisine verilir. Grevin M. Kemale verilme nedenleri unlardr: I. Dnya savama girilmesine kar kmas. ttihatlardan ayrlmas. I. Dnya sava ve anakkale'de gsterdii basanlar. Vahdettin'in Almanya gezisinde M. Kemalin yannda gtrmesi ve onu tanmas, Askeri ve sivil yetkilere de emretme yetkisi alarak 19 Mays 1919'da (Kurtulu Savann balang tarihi) Samsun'a kan M. Kemal'in gerek amac, ulusu uyandrp, ulusal bilinci salayarak vatann bamszln gerekletirmektir.Halk rgtlemek) stanbul hkmetinin M. Kemal'e verdii grevler unlardr: Grev blgesinde asayii salamak,

 "

Trk ordusunun terhisini tamamlamak, Trk halknn elindeki silah ve cephaneyi toplamak, gallere kar milli kurulular ortadan kaldrmak,

Samsun Raporu (22 Mays 1919) : Kemal'in Samsuna ktktan sonra genel durumu stanbul hkmetine bildirmek amacyla stanbul'a gnderdii rapordur. Bu raporda M. Kemal unlar dile getirmektedir: Karadeniz'de Rumlar siyasi isteklerinden vazgeerse olaylar nlenebilir. zmirin igali ordu ve milleti derinden yaralamtr. Ulus bu igali kabul etmeyecektir. Trkln yabanc gdmne ve kontrolne tahamml yoktur. Trk milleti hakimiyeti ve Trk milliyetiliini kabul etmitir. Samsun raporu ile M. Kemal hem stanbul hkmetiyle hem de ngiltere ile ilk defa gr ayrlna dm fakat stanbul Hkmeti ve ngilizler henz M. Kemal'e kar herhangi bir tepki gstermemitir.

HAVZA GENELGES (28-29 MAYIS 1919) Samsun'un ngiliz igalinde olmas, Rum ete faaliyetleri ve gvenliinin yetersiz olmas nedeniyle M. Kemal 25 Mays'ta Samsun'dan Havza'ya geer. Yaynlanma Amac: zmir'in igalini Anadolu'nun her tarafna duyurarak milli bilinci _> andrmak, ulusal bilinci salamak. Genelgede yer alan esaslar unlardr: zmir'in igaline kar protesto ve mitingler yaplmaldr.

Yaplacak mitingler de aznlklara kt davranlmamaldr. ( Bu madde ile artan igallerin durdurulmas amalamtr.) Anadolu'nun her yannda direni cemiyetleri oluturulmaldr. nemi ve Sonulan: Ulusal bilincin olumasnda atlan ilk admdr. Trk Milletinin Kuvayi Milliye etrafnda btnlemesi istenmitir. Ulusal birliin salanmasna katks olmutur. Genelge sonras ilk miting 30 Maysta Havza'da daha sonra da stanbul ve Anadolu'nun her tarafnda yaplmtr. Genelgenin yaynlanmas ( tilaf devletinin stanbul Hkmetine bask yaparak) M. Kemal'e stanbul'a geri dnmesi emri verdirtmi, ama M. Kemal bu arya uymayarak Amasya'ya gemitir(12 Haziran 1919)

AMASYA GENELGES( 22 HAZRAN 1919) M. Kemal Havza'dan Amasya'ya getikten sonra genelgeyi yakn arkadalar Ali Fuat (Cebesoy), Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele)'e imzalatmtr. ( Kazm Karabekir bilgilendirilmi) Ama Trk Kurtulu Hareketini kiisellikten kurtarmak, milli bir hareket haline getirmektir. Genelgenin ok imzal olmasndaki dier bir amata halk zerindeki etkisinin arttrlmak istenmesidir. Genelgenin yaynlanmasndaki bir amata Mdafai Hukuk cemiyetlerini tek at altnda toplamak, ulusal kongre dzenlemektir. Genelgenin Kararlan: 1. Vatann btnl milletin bamszl tehlikededir. Yorum: Kurtulu savann gerekesi belirtilmitir. Resmi bir belgeyle vatann kt durumu millete duyurulmutur. Blgesel kurtuluu arayanlar uyarlmtr. Kurtulu iin birlik ve beraberlik ans yaplmtr. 2. stanbul hkmeti zerine ald grev ve sorumluluklar yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok olmu gstermektedir.

Yorum: stanbul Hkmetine ilk defa kar klarak grevini yerine getiremedii millete duyurulmutur. Kurtulu Savann gerekesidir. Kurtulu Savann ihtilal safhas balatlmtr.

3. Ulusun bamszln yine ulusun azmi ve karar kurtaracaktr. Yorum: Kurtulu Savann yntemi belirlenmitir. Kurtulu Savann amac belirlenmitir. syan nitelii tamaktadr.(Padiah ve gal glerine kar) Cumhuriyet rejiminin kurulaca (dolayl olarak) anlalmaktadr. Ulusal egemenlikten ilk kez bahsedilmitir. Kurtarc olarak millet ve milliyetilik duygusu grlmtr. Bu karar Trk inklabnn evrensel olduunu gsterir. htilal nitelii tar yeni dzeni n grr. 4. Ulusun sesini tm dnyaya duyuracak her trl etki ve denetimden uzak milli bir kurulun .oluturulmas gereklidir. Yorum: lk kez Erzurum'da oluturulan ve Sivas'ta geniletilen Temsil Kurulundan (oluturulmasndan) ilk kez sz edilmitir. Kurtulu mcadelesi kiisellikten karlarak kurumsallatrlmaya allmtr. Milli mcadeleyi tek elden yrtmek amalanmtr. 5 Anadolu'nun en gvenilir yeri olan Sivas'ta Ulusal bir kongrenin toplanmas kararlatrlmtr. Yorum: Ulusal bir kongre olan Sivas Kongresine ar Amasya Genelgesinde yaplmtr. Mili bir kongre toplayarak milli birlik ve beraberlii salamak cemiyetleri birletirmek dnlmtr. stanbul Hkmetine kar milli bir hkmet oluturulmas dnlm, nitekim Sivas Kongresinde Temsil Heyeti Ali Fuat Paay bat cephesine atayarak hkmet gibi hareket etmitir. Bunun iin (kongre iin) btn illerden halkn gvenini kazanm delegenin mmkn olduunca sratle yola karlmas ve bu durumun ulusal bir sr olarak saklanmas gerekmektedir, (kimlikler gizlenecek) Yorum: Kararlar halkn istekleri dorultusunda alnmaya allmtr. Milli mcadelenin ilk aamada zarar grmemesi iin gizli tutulmutur.

Dou illeri adna 10 Temmuz'da Erzurum'da bir kongre toplanacaktr. Kongreye katlan :^eeler daha sonra Sivas Kongresine de katlacaklar. Delege seimlerini Mdafa-i Hukuk , Reddi lhak dernekleri ve belediyeler yapacaktr. Yorum: Milli cemiyetler ve yerel idareler etkin duruma getirilmitir. Milli cemiyetlerin gvenini kazanm milli mcadele yanls kiilerin seilmesine allmtr. Askeri ve ulusal birlikler datlmayacaktr. Yorum: Alnan kararlarn uygulanmas iin ordu grevlendirilmitir. Mondros sonras igallere kar klmtr. nemi ve Sonular: Kurtulu Savann amacn gerekesini ve yntemini bildirmitir(en nemli zelliklerden) Milli egemenlik kavramndan ilk kez sz edilmitir. Ulusal egemenlie dayal yeni bir Trk devleti kurulmas yolunda atlan ilk admdr. (Zemin hazrlama var) Bir isyan ve ihtilal bildirgesidir.(Anadolu ihtilalini balatr)

MLL CEMYETLER Trakya Paaeli Cemiyeti

gallerden sonra kurulan ilk yararl cemiyettir. Merkezi Edirne, amac Trakya'daki Rum taknln nlemek, Trakya'nn Yunanistan'a katlmasn nlemektir. Osmanlnn yklmas durumunda bamsz bir devlet kurmay amalamlardr. Daha sonra Anadolu ve Rumeli Mdafai hukuk cemiyetinin ubesi olmutur. zmir Mdafai Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti zmir ve evresinin Yunanistan'a verileceinin duyulmas zerine kurulmutur. Amac zmir ve Bat Anadolu'nun Yunanistan'a katlmasn nlemek, basn yayn yolu ile seslerini duyurmaktr. zmir Reddi lhak Cemiyeti: zmir'in igalinden bir gn nce (14 Mays 1919) kurulmutur. galden sonra silahl direnie gemitir. Balkesir ve Alaehir Kongrelerinin toplanmas ve Kuvayi Milliyenin olumasnda etkili oldu. Kilikyahlar Cemiyeti: Fransz ve Ermenilerin Adana ve evresindeki igallerine kar kurulmutur. Trabzon Mdafai Hukuk-u Milliye Cemiyeti Pontus Rum Cemiyetinin kurulmasn engellemek amacyla kurulmutur. Dou Anadolu Mdafai Hukuk Cemiyeti Dou Anadolu'da Ermeni Devleti kurulmasn engellemek amacyla kuruldu. Erzurum Kongresini dzenledi. Dou Anadolu'nun Trk yurdu olduunu ispatlamaya alt. Bunun iin g edilmeyecek, Dou Anadolu'nun Trk yurdu olduu duyurulacak, Dou vilayetlerinin urayaca bir saldrya kar direnilecek. Milli Kongre Cemiyeti Amac; Trkler aleyhine yaplan propagandalara basn yayn yolu ile kar koymak, Trklerin -aklarn savunmakt. Kuvayi Milliye tabirini ilk defa kullanan siyasi tekilat Milli Kongre Cemiyetidir. Cemiyetleri tek at altnda toplamay da amalar. Milli Cemiyetlerin Ortak zellikleri Blgesel amalarla kurulmulardr. Milliyetilik dncesi n plandadr. Trk milletinin hak ve hrriyetini koruyan milli bir harekettir. Basn yayn yoluyla haklarn savunmular. Gerektiinde silahl direnie bavurmulardr. gal gleri aznlklar ve stanbul Hkmetiyle mcadele etmilerdir. Birbirinden kopuk olan bu cemiyetler Sivas kongresinde Anadolu ve Rumeli Mdafai Hukuk Cemiyeti ad altnda birletirildi. stanbul Hkmetinin Trk milletine kar grevini yerine getirmedii ilk kez belirtilmi ve Trk milleti isyana davet edilmi. Genelgeden sonra stanbul Hkmeti M. Kemal'i bir kez daha stanbul'a arm dnmeyince de grevinden almtr. Zaten M. Kemal de 7-8 Temmuz'da grevinden istifa etmitir.(stanbul Hkmeti onu grevden almadan hemen nce) Genelge sonras M. Kemal stanbul'a ektii telgraflarda "Artk stanbul, Anadolu'ya egemen deil bal olmak zorundadr" demitir. Amasya Genelgesi M. Kemal'in resmi grevle yapt son almadr. Amasya Genelgesi, yeni bir Trk devleti kurulmasnda nemli bir katks olan hukuki ve siyasi bir belge deeri tar.

ERZURUM KONGRES (23 TEMMUZ -7 AUSTOS 1919) Kongrenin Toplanma Amalan: Dou Anadolu'yu Ermenilere kar savunmak. Dou illerinin gvenliini salamak. Dou Anadolu da ki Trkleri aznlklara oranla daha gl hale getirmek. Kongre Dou Anadolu Mdafa-i Hukuk Cemiyeti'nin almalar sonucu toplanr. (Blgesel olarak toplanmtr) Kongre ncesi tutuklanma emri karlan M. Kemali, Kazm Karabekir "Emrinizdeyim Paam" diyerek

karlam ve onun Kurtulu Sava lideri olmasna nclk etmitir. Kongrede 2 sorun ortaya kar. M. Kemal'in ve Rauf Orbay'm kongreye katlm ve bakan seilme sorunu. ki delegenin istifas ve M. Kemalin bakan seilmesi ile sorunlar zmlenmitir.Kongre 54 delegenin katlm ile almaya balamtr.

Kongrede Alnan Kararlar: 1. Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr blnemez. Yorum: Milli snrlardan ilk kez sz edilmi, Misak Milli kararlarna nclk etmitir. Trk vatannn blnmezliini bildiren ulusal bir karardr.

2. Her trl yabanc igali ve yabanc mdahalesine kar Osmanl dalacak olursa, millet hep birlikte savunma yapacak hakkn savunacak Yorum: Ulusal kurtulu iin ulusal direni ilkesi belirlenmitir. Kurtulu Savaann balatlmas gerei Amasya'dan sonra bir kez daha belirtilmitir. 3. Vatann ve bamszln korunmasnda stanbul Hkmeti baarsz olursa geici bir hkmet kurulacaktr. Bu hkmet milli kongre tarafndan seilecek kongre toplanmamsa seimi Temsil Kurulu yapacaktr. Yorum: lk defa geicide olsa yeni bir hkmetin kurulmasndan sz edilmitir. stanbul Hkmeti yok saylmtr. Ulusal hkmetin kurulmas iin ilk adm atlmtr. 4. Kuvayi Milliyeyi etken, milli iradeyi hakim klmak esastr. Yorum: Saltanatn kaldrlarak yerine millet egemenliine dayal yeni bir devletin kurulaca aklanmtr. Amasya Genelgesindeki "Ulusun bamszln yine ulusun azmi ve karan kurtaracaktr" maddesi karar haline dnmtr. Ulusal irade kavram yerletirilmeye allmtr. 5. Hristiyan aznla siyasi hakimiyetimizi ve sosyal dengemizi bozan ayrcalklar verilemez Yorum: Tam bamszlk amalanmtr. Tanzimat ve Islahat fermanyla aznlklara verilen haklara tepkidir. 6. 7. Manda ve himaye kabul olunamaz. Yorum: Tam bamszlk hedeflenmitir. Manda ve himaye ilk kez reddedilmitir.

Ulusal meclisin (Mebusan Meclisi) hemen toplanmas ve hkmet ilerinin meclisin denetimine alnmasna alacak. Yorum: Bu karar ulus egemenliine nem verildiini gsterir. Mebusan Meclisinin almas kararlatrlm, hkmetin faaliyetlerinin denetim altna alnmasna allmtr. 8. Ulusal irade ve ulusal gler padiahlk ve halifelik makamn kurtaracaktr. Yorum: Ulusal egemenlie ters den bu kararn alnmasnn temel nedeni ortamn byle bir deiiklie hazr olmamasdr. nemi ve Sonular: Toplan as bakmndan blgesel alman kararlar asndan ulusaldr. Kararlar Sivas Kongresi ve Misak Milliye nclk etmitir. ilk kez Temsil Kurulu oluturulmu bakanlna M. Kemal seilmitir. (Dou illeri adna blgesel 9 kiilik heyet) Milli egemenliin koulsuz olarak gerekletirilmesi kararlatrlmtr.(2.madde)

Ulusal mcadelenin kararlan belirlenmitir. (Kararlarn onaylanmas ile) M.Kemal'e Kurtulu Sava nderliini aan yoldur. Douda birlik salanmtr. (Doudaki tm cemiyetler birleti) Dier direni cemiyetlerine olumlu etki yapmtr. Cumhuriyet rejiminin kvlcmlarn sezmek mmkndr. Yeni Trk Devletinin kurulmas fikri ortaya atlmtr. Milli mcadele hareketi tekilatlanmaya balam.( Temsil Kurulu) tilaf Devletleri ve stanbul Hkmeti kongrenin engellenmesi ve tutuklanmas iin giriimlerde bulunduysa da baarl olamamtr.

M.

Kemal'in

BALIKESR KONGRES(26-30 TEMMUZ 1919) Erzurum Kongresinin devam ettii gnlerde Bat Anadolu'daki vatanseverlerde Yunan saldrlarna kar koymak, direnmeleri birletirmek, Kuvayi Milliye'ye yardmc olmak ve bu birliklerin dzenli hale getirilmesini salamak iin toplanmtr. Alman Kararlar ve nemi: Yunan hareketi srdke seferberlik devam edecek. Blgesel bir kongredir. Bat Anadolu'yla ilgili kararlar alnmtr. Amasya Genelgesini benimsemi, padiaha ball bildirmi.( fark) Bat Anadolu direni hareketlerinin rgtlenmesi ve Bat cephelerinin olumasnda nemli rol oynamtr. Kuvayi Milliyeye yardmc olmutur.

ALAEHR KONGRES (16-25 AUSTOS 1919) Erzurum ve Balkesir kararlarn gzden geirmek blgedeki direnii geniletmek, askeri tekilat gelitirmek amacyla toplanmtr.

nemi ve zellikleri: Amasya Genelgesi kararlar onaylanmtr. Blgeseldir. Gerekirse Yunanllara kar itilaf devletlerinden yardm istenecektir.(Bu madde yunanllarn zulm yaptn ayrca bamszlk bilincine ulalmadn gsterir) Bat cephesinin tekilatlanmasnda etkili olmutur. Kuvayi Milliyeyi desteklemitir.

SVAS KONGRES(4-ll EYLL1919) Amasya Genelgesinde yaplan ar dorultusunda ulusal gleri birletirmek ve mcadeleyi tek elden yrtmek amacyla toplanmtr. Kongrede baz sorunlarla karlald. Bu sorunlar unlardr: Kongre ncesi stanbul Hkmeti kongrenin toplanmasn engellemek ve M. Kemal'i tutuklatmak iin Elaz Valisi Ali Galip'i grevlendirmi, bu giriim M. Kemal'in ald tedbirlerle engellenmitir. M. Kemal'in kongre bakanlna bir grup kar km ama M. Kemal oylarn ounluunu alarak yine kongre bakan seilmitir. Manda ve himaye bir kez daha gndeme getirilmi ama M. Kemal'in tam bamszlk (ya istiklal ya lm) parolas dorultusunda kesin olarak reddedilmitir. Kongrede Alnan Kararlar: Erzurum Kongresi kararlar baz deiiklik ve ilavelerle kabul edilerek tm ulusa mal edilmi. Yorum: Erzurum Kongresi kararlan milli bir kongre tarafndan onaylanarak tm ulusa mal edilmitir. Erzurum Kongresi kararlan blgesellikten kurtarlm.

1.

2. Yurttaki btn milli cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti" ad altnda birletirilmilerdir. Yorum: Ulusal gler birletirilerek tek elde toplanmtr. Blgesel savunmann yerine millete savunma ve direnme karar alnmtr. 3. Manda ve himaye kesin olarak reddedilmitir. Yorum: Tam bamszlk amalanmtr. Ulusal bamszla ters dm reddedilmitir.

4. Temsilciler Kurulunun yetkileri btn vatan temsil edecek ekilde geniletildi. Yorum: Erzurum Kongresi sonucu kurula 6 yeni ye ilave edilmi ve say 15'e karlmtr. Temsilciler Kurulu yrtme yetkisini alarak Ali Fuat Paa'yi Kuvayi Milliye komutanlna tayin etmitir. (Hkmet gibi) Temsilciler Kurulu TBMM alncaya kadar hkmet gibi grev yapmtr. TBMM'nin almas ile grevleri sona erer. Sivas Kongresi sonras kurul stanbul Hkmetine bal olmadn gstermek iin Anadolu'ya atanan komutan ve valileri kabul etmemi stanbul ile ilikileri ve haberlemeyi kesmitir.

5. Misak Milli esaslar ve ulusal snr belirlenmitir. 6. Devletin ve milletin bamszl zedelenmemek kaydyla herhangi bir devletten ekonomik yardm alnabilir. 7. rade-i Milliye gazetesinin karlmas kararlatrld. Yorum: Bu gazete stanbul basnn aleyhte yaynlarna kar Temsil Kurulunun Ankara'ya gelii sonras "Hakimiyet-i Milliye" adyla yayn hayatna balamtr. 8. Osmanl Mebusan Meclisi derhal toplanmaldr. Yorum: Milli iradeyi temsil iin bu zorunluydu. Osmanl ile ulusal irade birletirilmeye allm. Ulusal egemenlie nem verilmi. stanbul Hkmetinin keyfi kararlar kstlanmak istenmi. Kongrenin nemi ve Sonular Kongrenin en nemli zellii her ynyle ulusal bir kongre olmasdr. Ulusal bir temsil kurulu oluturulmutur. Temsil kurulu bakanlna bir kez daha seilen M. Kemal ulusal lider olmutur. Padiahn izniyle deil, halkn kendi arzusuyla lkenin eitli yerlerinden gelen delegelerin katlm ile toplanm milli bir kongredir. Ulusal egemenlik ilkesinin saltanat ve hilafeti kurtaraca gr saltanatn stnde milli egemenlik ilkesinin olduunu gsterir. Sivas Kongresi kararlarnn izlerini Misak- Millide, TBMM'de milli mcadelenin tm aamalarnda grmek mmkndr. Kongrenin ald kararlar ve stanbul'la ilikinin kesilmesi sonucu Damat Ferit Paa Hkmeti ykld. Yerine milli mcadele yanls Ali Rza Paa hkmeti kuruldu. Bu olay Temsil Kurulunun stanbul Hkmetine kar ilk siyasi baarsdr.(2 Ekim 1919) Kongreden sonra M. Kemal Anadolu da millet temsilcilerinden oluan meclis toplamak, bu meclisin hkmeti ile milli mcadeleyi tek merkezden idare etmek iin almalarna balamtr.

AMASYA GRMELER (PROTOKOL) (20-22 EKM 1919)

 1. 2 3. 4. 5. 6.

Temsil Kurulu adna M. Kemal ile stanbul Hkmeti adna Salih Paa arasnda yaplm. Temsil Kurulunun amac, siyasi varln stanbul Hkmetine kabul ettirmek ve vatann bamszln salamak iin i birlii yapmakt. stanbul Hkmetinin amac, Temsil Kurulunu denetim altna alarak almalarna engel olmakt. Protokolde Alman Kararlar: stanbul Hkmeti Sivas Kongresi kararlarn kabul edecek. Hkmetle Temsil Kurulu arasnda uyuma olmu ve hibir anlamazlk kalmamtr. Trk illeri dmana terk edilmeyecek,Trk vatannn bamszl ve btnl korunacak Manda ve himaye kabul edilmeyecek. Mslman olmayan aznlklara siyasi ve sosyal dengemizi bozacak ayrcalklar verilmeyecek.

Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Temsil Kurulu hukuki bir kurulu olarak stanbul Hkmetince tannacak. 7. tilaf Devletleri ile Osmanl arasnda yaplacak bar grmelerine Temsil Kurulu tarafndan uygun grlen kiilerde katlacak. Temsil Kurulunun rzas olamadan bar grmeleri yaplmayacak. Yorum: Temsil Kurulu vatann gelecei ile ilgili kararlarda Trk milletinin temsilcisi olarak katlmak istemitir. stanbul Hkmeti merkezi otoriteyi korumak iin bu maddeyi kabul etmemitir. 8. Mebusan Meclisi derhal toplanmal ve millet vekili seimleri serbest ve mdahalesiz yaplmaldr. Yorum: stanbul Hkmeti bu karar kabul etmitir. tilaf Devletleri seimlerin yaplmasna ses karmamtr. 9. Mebusan Meclisinin gvenlikte olmayan stanbul'da toplanmas uygun deildir. Yorum: Meclisin nerede toplanaca anlama salanamayan tek sorundu. M. Kemal stanbul'da toplanacak meclisin grlerini zgrce ortaya koyamayacan dnyordu. Ayrca stanbul gvenilir deildi. M. Kemal'in bu konudaki hakll stanbul'un gali ile ortaya kar. M. Kemal ile Salih Paa arasnda gizli kararlarda alnmtr bunlar: zmir'in kurtarlmasna allacak. ngiliz Muhipler Cemiyetinin almalar snrlandrlacak. Zararl cemiyetlerin ve gazetelerin almalarna son verilecek. Salih Paa kararlan stanbul Hkmetine kabul ettireceini kabul edilmezse grevinden istifa edeceini syler. Mebusan Meclisinin stanbul'da toplanmas dnda hibir karar kabul ettiremez grevinden de istifa etmez. Protokoln nemi ve Sonular: stanbul Hkmeti Temsil Kurulunu resmen ve hukuken tanmtr. Taraflar ilk defa birlikte hareket etmilerdir. Artk stanbul Hkmeti tavrn Anadolu'ya gre dzenlemeye balar. Meclisin stanbul'da toplanmas dndaki kararlar kabul edilmemitir. tilaf Devletleri seimlere karmamtr sebebi ise; seimleri saltanat taraftarlarnn kazanaca dnmeleridir. Seimleri Mdafaa-i Hukukular kazanmtr. M. Kemal Mebusan meclisine Erzurum'dan millet vekili seilmitir.

TEMSL KURULUNUN ANKARA'YA GELMES (27 ARALIK 1919) M. Kemal ve Temsil Kurulu stanbul'da toplanacak Mebuslar Meclisinin almalarn yakndan izlemek iin Ankara'ya geldi.(27 Aralk 1919) Ankara'nn merkez seilmesinin nedenleri unlardr: stanbul'daki gelimeleri yakndan izlemek. Ankara'nn Anadolu'nun ortasnda merkezi bir yerde olmas. stanbul'la iletiim ve ulam imkannn olmas. Ankara'nn igal edilmemi gvenli bir yer olmas. stanbul'a ve Bat cephesine yakn olmas.

Ankara'nn Ali Fuat Paann kontrolnde olmas. Ankara halknn milli mcadele hareketini desteklemi olmas.

Ankara bundan sonra milli mcadelenin ve milli egemenliin merkezi durumuna gelmitir. 10 Ocak 1920'den sonra Temsil Kurulu rade-i Milliye gazetesini Hakimiyet-i Milliye adyla karmaya balad. Milli mcadele yanls dier gazeteler unlardr: t, Aksz, Albayrak, Tasviri Efkar, Vakit, ldam, leri,Yenign. Milli Mcadele kart gazeteler: Alemdar, Peyam- Sabah, Aydede, mit Amasya Grmesi sonras seimlerin yaplmasnn ardndan M. Kemal Mdafaa-i Hukuk yanls millet vekilleri ile Ankara'da meclis aldnda izleyecekleri politikalar kararlatrmtr. Bu politikalar dorultusunda alnan kararlar unlardr: Millet vekilleri stanbul'a gittiklerinde Mdafaa-i Hukuk grubunu kuracaklar ve M. Kemal'i bakan seecekler. Yorum: Millet vekilleri stanbul'a gidince szlerini tutmamlar, Padiahn ve tilaf Devletlerinin etkisinde kalarak Mdafaa-i Hukuk grubu yerine Felah- Vatan grubunu kurmular M. Kemal'ide bakan sememilerdir. M. Kemal'in bakan seilmeyi isteme nedeni Meclisin datlmas halinde bakan sfat ile meclisi baka bir ilde toplamaktr. Mdafaa-i Hukuk grubu oluturma nedeni vatann bamszl ynnde gruba kararlar aldrmakt. Misak- Milli kararlar meclise onaylatlacak. SON OSMANLI MEBUSAN MECLSNN AILMASI (12 OCAK 1920) MSAKI MLL (ULUSAL YEMN) (28 OCAK 1920)

1.

2.

3. 4. 5. 6.

Amasya Grmelerinde alman kararlar gerei Osmanl Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de stanbul'da toplanr. Mebusan Meclisi 28 Ocak 1920'de gizli bir oturumda vatann btnlyle ilgili olarak Misak- Milliyi kabul etmitir. Temeli Erzurum ve Sivas Kongresine dayanan Misak- Milli tam bamszlk bilincini yanstan ve raz olunabilecek asgari artlar belirlediinden bir bar tasla nitelii tar. Yaklak olarak bugnk yurt snrlarmz belirleyen Misak- Millide alman kararlar unlardr: Misak- Milli Kararlar: Mondros'un imzaland gn igal altndaki Arap memleketlerinin durumu yre halknn verecei oya gre belirlenecektir. Bunun dnda kalan o gn igal edilmemi Trk ve Mslman ounluun bulunduu topraklar bir btndr, paralanamaz. Yorum: Mondros sonras igaller reddedilmitir. Ulusal snrlar ierisinde vatann blnmez bir btn olduu Erzurum ve Sivas Kongresinden soma bir kez daha onaylanmtr. Vatann blnmez btnl Mebusan Meclisince onaylanmtr ve igalci devletlerle mcadele edilecei ortaya konulmutur. Trk devletinin milli snrlar belirlenmitir. Halk oyu ile anavatana katlan sancakta (Kars-Ardahan-Batum) gerekirse halk oyuna tekrar bavurulabilir. Yorum: Bu ehirlerde Trk nfusunun stn olduunu kantlar. Bat Trakya'nn hukuki durumunun belirlenmesi halkn tam bir serbestlikle verecekleri oylarla belirlenecektir. stanbul ve Marmara'nn gvenlii salanrsa Boazlar uluslar aras ticaret gemilerine ak tutulabilir. Boazlarn Trklerin denetiminde olmas gerektii vurgulanm. Aznlk haklar komu lkelerdeki Mslmanlara tannan haklar kadar olacaktr. Yorum: Devletin ve milletin eitlii ortaya konulmu. Trkiye'deki aznlklara verilecek haklarn ls belirlenmi. Komu lklerdeki Mslmanlarn haklan korunmaya allm. Siyasi, adli ve mali gelimemize engel olan snrlandrlmalar kaldrlmas gerekir.

(Ekonomik gelimeyi salamak iin) Paymza den d borlarn denmesi de bu esasa bal olacaktr. Yorum: Kapitlasyonlara tepkidir. Trkiye'nin gelimesini engelleyen faktrler ortadan kaldrlmaya allmtr. nemi ve Sonular Milli ve blnmez Trk vatannn snrlan izilmitir. Misak- Milli Osmanl parlamentosundan geen son karardr. Erzurum ve Sivas Kongresi kararlan Osmanl Mebusun Meclisi'nce kabul edilmitir. Trk milletinin en temel hakk istenmi. Kapitlasyonlar, boazlar, d borlar, snrlar, aznlk haklar ile ilgili sorunlar gndeme getirilmitir. lkenin gelecei ile ilgili nemli kararlar alnmtr. Trk ulusu tam bir bamszlk uuruna ulamtr. Trk milletinin kabul edebilecei asgari bar artlan belirlenmi. Misak- Milli, milli mcadelenin siyasi programdr. tilaf Devletleri hkmete (Ali Rza Paa Hkmeti) ve meclise bask yaparak Misak- Milli kararlarndan vazgeilmesini istemiler kabul edilmeyince Ali Rza Paa Hkmeti istifa eder Salih Paa Hkmeti kurulur.

STANBUL'UN GAL (16 MART 1920) Salih Paa hkmetinde de Misak- Milli kararlarnn iptal edememesi zerine tilaf Devletleri stanbul'u igal ederler.(16 Mart 1920) Mebuslar Meclisi datlr. Bir ok millet vekili tutuklanr ve srgne gnderilir. gal M. Kemal'in doruluunu ortaya koyar. M. Kemal Ankara'da meclis amak zere harekete geer. gali protesto ederek halk durumdan haberdar etmeye alr.

Ald nlemler unlardr: stanbul'la telefon ve telgraf grmeleri kesildi. Anadolu'daki itilaf devleti subaylar tutukland. Eskiehir ve Afyondaki ngiliz'lerin karlmas kararlatrld. tilaf Devletlerinin askeri sevkyatlarn nlemek iin Geyve ve Ulukla demiryollar ve kprler havaya uuruldu. Osmanl'ya ait Anadolu'daki para pul ve kymetli eyalarn stanbul'a gnderilmesi yasakland. (Resmi zel btn mali kurulularn gelirleri) gal sonras stanbul'daki milletvekillerinin haklarnn sabit tutulaca ve Ankara'daki meclise katlacaklar bildirilmitir.(Birlik beraberlik salanmak istenmi.) galin Sonular: stanbul'un igali M. Kemal'e ulusal mcadeleyi padiah adna yrtt olanan salamtr. gal stanbul'dan kaan aydn asker ve milletvekillerinin milli mcadeleye TBMM'ye katlmn artrmtr. Salih Paa Hkmeti de istifa etmi yerine 5 Nisan 1920'de Damat Ferit Paa Hkmeti kurulmutur. Mebusan Meclisinin kapatlmas milli iradenin yok sayldn gsterir. Damat Ferit Paa eyhlislam fetvasyla Kuvayi Milliye aleyhinde faaliyetlere balar. stanbul Hkmeti ve Padiah igalle tamamen tilaf Devletleri denetimine girer. Btn bu gelimeler TBMM'nin kurulmasna zemin hazrlar. gal Kuvayi Milliye hareketinin glenmesine neden olur. Osmanl'nn hibir fonksiyonu kalmamtr.

TBMM'NN AILMASI (23 NSANI920) I. TBMM yeni Trk Devletini kuran (kurucu), Osmanly ykan (ihtilalci) ve bamszl salayan bir meclistir. Kurulu amalar: Ulusal birlii gelitirmek, ulusal iradeyi hakim klmak. 23 Nisan 1920'de 120 milletvekilinin katlm ile I. TBMM ald. Mecliste memur, aydn, asker, din grevlisi, ifti, tccar, airet reisi gibi yeler bulunmaktayd. TBMM'nin ilk bakan M. Kemal'dir. M. Kemal bakan seildikten sonra yaplacak iler konusunda meclise

nerge vermitir.24 Nisan'da meclise sunulan nergede yer alan esaslar unlardr : TBMM'nin Ald lk Kararlar: 1. Hkmet kurmak gereklidir. Yorum: stanbul Hkmeti ile allamazd. Yasama yetkisi meclisteydi, yrtme yetkisini de almak gerekiyordu. Ayrca yeni hkmet milli egemenlik asndan daha yararlyd.

'2. Geici olarak bir hkmet bakan tanmak ya da padiah vekili atamak doru deildir. Yorum: Meclisin kararlarnda bamsz olmas dnlmtr. Kurulacak hkmetin srekli olaca belirtilmitir. 3. Mecliste toplanm milli iradeyi vatann geleceine hakim klmak temel ilkedir.TBMM'nin stnde bir g yoktur. Yorum: Bu karar ile saltanat iradesine kar klm TBMM'nin stnde bir g olmad belirtilerek Osmanl yok saylmtr. Millet egemenliinin gerekletirilmesine allmtr. 4. TBMM yasama ve yrtme yetkisine sahiptir. Meclisten seilecek bir kurul hkmet ilerini yrtr. Meclis bakan hkmetinde bakandr.(Bu hkmete cra Vekiller Hkmeti denir) Yorum: Gler birlii ilkesi ve meclis hkmeti sistemi kabul edilmi. Demokrasiye ters dmesine ramen milli mcadelenin olaanst artlarndan ve abuk karar alabilmek iin bu sistem seilmitir. TBMM yarg gcn stiklal Mahkemelerini kurarak kullanmtr. 5. Padiah ve Halife zerinde bulunduu baskdan kurtulduktan sonra meclisin karaca bir yasa ile yerini alr. Yorum: Vatann kurtuluuna ncelik verilmi birlik beraberlik salanmaya allmtr. TBMM'nin stnl belirtilir. nk padiahn durumunu belirleyen bir g olmutur. TBMM padiah taraftarlarnn tepkisini ekmek istememitir. I. TBMM'nin nemi ve zellikleri: yelerinin hepsi vatanseverdir. Dman yurttan atma konusunda gr birlii ierisindedirler. Kurucu bir meclistir. nklap ve ihtilalcidir. Ulusal egemenlie dayal yeni Trk Devletinin kurulmas salanmtr. Gler birlii esasna baldr. Meclis hkmet sistemini benimsemitir. Vatann bamszln salamtr. Kurtulu harekatnn zarar grmemesi iin padiahlk ve halifelik kurumlarna dokunulmam bu konular tartmalarn dnda tutulmutur. Olaan st yetkilere sahiptir. Gerekletirdii tek inklap saltanatn kaldrlmasdr. Aznlklara yer vermedii iin ulusal bir meclistir. Anayasasz kurulmu daha sonra (20 Ocak 1921) Tekilat- Esasiye Kanunu adyla yeni bir anayasa hazrlamtr. (Kurucu sfat verilmitir) Meclis 1921 anayasas ile "eriat hkmlerinin yrrln salama grevini" kendi zerine alm ve bylece devlet ynetimi tek organda toplanmtr. 2 Mays 1920'de TBMM hkmeti kurulmu, bu hkmet kendini tanmayanlara ve kar kanlara varln

tantmak iin 30 Nisan 1920'de Hyaneti Vataniye kanununu karmtr. TBMM'nin almasyla Temsil Heyetinin grevi sona ermitir. TBMM ad, yeni kurulan devletin milliyeti dnceler tadn Trk milletine dayandn gsterir. Kurucu meclis olduu halde bu ad kullanmamtr. 30 Nisanda TBMM'nin kurulduu tm dnyaya bildirilerek Osmanlnn yapaca anlamalarn tannmayaca sylenmitir. I TBMM zor artlar altnda ypranm ve 1 Nisan 1923'te meclisin yenilenmesi karar alnarak, 11 Austos 1923'te II. TBMM almtr.

TEKLAT-I ESASYE KANUNU (20 OCAK 1921) Yeni Trk devletinin ilk anayasasdr. TBMM'nin varl yasallatrlmtr. I. nn'nn kazanlmasndan sonra kabul edilmitir. 1921 Anayasasnn Baz Maddeleri Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Yasama, yrtme ve yarg gc TBMM'ye aittir. Trkiye devleti B.M.M. tarafndan ynetilir hkmeti de TBMM hkmeti adn alr. Meclis hkmeti sistemi benimsenmitir.

zellikleri: Olaan st koullarda hazrlanm ihtilal anayasas olup, demokratik niteliklidir. Resmi din belirtilmemitir. Meclis hkmeti ve gler birlii sistemini benimsemitir. Ulusal egemenlik anlayn benimsemitir. Seimler 2 ylda bir yaplr seme ya 18'dir TBMM'nin varln hukuki olarak belgelemitir. Anayasaya yaplan en nemli ekleme 1923'te " Trkiye Devletinin ynetim ekli Cumhuriyettir" maddesidir. Anayasaya daha sonra eklenen maddeler: Dini slam'dr, Dili Trke'dir, Devletin bakan Cumhurbakandr. Cumhurbakanl sresi 4 yldr. Semen ya 22'dir. Seimler 4 ylda bir yaplr. Kabine sistemi esastr. Bakenti Ankara'dr. 1921 Anayasas din ilerini yrtme yetkisini de TBMM'ye vermitir. Bundaki ama halifeliin kt amalarla kullanlmasn engellemektir.

TBMM'YE KARI IKAN AYAKLANMALAR 1919 ylnda balayan, 1920 ylnda yaygnlaan, 1921 sonlarnda byk blm bastrlan ayaklanmalar TBMM'yi ok zor duruma drmtr. Ayaklanmalar karanlar halkn dini duygularn, geleneklere balln, eitim dzeyinin dkln, uzun savalarn getirdii bkknl ve halkn padiaha halifeye olan balln kullanmtr. stanbul'un igalinden sonra kurulan Damat Ferit Paa Hkmeti halkn dini duygularn kullanarak halk TBMM'ye kar kkrtmtr. Nedenleri Anadolu halk zerindeki egemenliini yitirmek istemeyen stanbul Hk. kkrtmalar. Milli mcadelenin padiah ve halifeye kar yaplan bir hareket olduunun sylenmesi. ngilizlerin boazlarn her iki yannda tampon blge oluturmak istemesi(boazlar koruma) Askeri kaaklarn Anadolu'daki otorite boluundan yararlanmak istemesi.

Kuvayi Milliyenin dzenli orduya katlmak istememesi. stanbul hkmetinin milli mcadeleyi ittihat ve bolevik olarak nitelendirmesi. gallerden yararlanmak isteyen aznlklarn kendi balarna devlet kurmak istemeleri. M. Kemal ve arkadalarnn vatan haini ilan edilmeleri dinsizlikle sulanmalar ve haklarnda gyaben idam cezas verilmesi.(Drrizade Abdullah Efendinin fetvas var) TBMM'ye kar kan ayaklanmalar drt grupta inceleyebiliriz :

1. DORUDAN STANBUL HKMETNCE IKARILAN AYAKLANMALAR Ayaklanmalarn hepsinde stanbul Hkmetinin kkrtcl vardr. Ancak bazlar zellikle stanbul hkmeti tarafndan karlm ve yrtlmtr. Bu ayaklanmalar: Anzavur Ayaklanmas: ngilizlerin boazlar elde tutmak iin Kasm 1919'da Manyas, Susurluk, Gnen ve Ulubat dolaylarnda kard ayaklanmadr. (Ahmet Anzavur) Ama blgedeki milli kuvvetleri yok etmektir. Ayaklamay erkez Etem ve Ali Fuat Cebesoy bastrr. Kuvayi nzibatiye(Halifelik Ordusu) Ayaklanmas: Boazlarn gvenliini salamak Sakarya ve Geyve'deki milli kuvvetleri yok ederek blgenin gvenliini salamak iin karlan ayaklanmay(ngiliz yardm var)Ali Fuat Paa bastrmtr. ngilizler her iki ayaklanmada da boazlar ve evresinde tampon blge oluturmak istemitir. 1. STANBUL HKMET VE TLAF DEVLETLERNN KIKIRTMASIYLA IKAN AYAKLANMALAR

En yaygn ayaklanmalardr. eyhlislamn kkrtmas ve halkn dini duygularnn istismaryla kmtr. tilaf Devletleri milli mcadele hareketini yok etmek, boazlan denetim altnda tutmak, Anadolu'da karklk karmak, aznlklardan yararlanmak amacyla stanbul Hkmetini kullanarak ayaklanmalar karmlardr. nemlileri unlardr: Bolu,Dzce,Hendek ve Adapazar Ayaklanmas: ngizlerin istei ve desteiyle boazlarn gvenlii iin Adapazar'ndan Bolu'ya kadar olan blgelerde "din ve halifelik elden gidiyor" sloganyla karlan ayaklanmay Ali Fuat Paa ve Refet Bele bastrmtr. Yozgat Ayaklanmas: XVIII. yy'dan beri yar bamsz hayat sren apanolu ailesi tarafndan karlan isyan Kuvayi Milliye tarafndan bastrlmtr.( erkez Etem'in yardm da var) Afyon Ayaklanmas: Yunanllarn kkrtmas ve Fransa'nn destei ile opur Musa tarafndan karlmtr. Ayaklanma Kuvayi Milliye ve Refet Bele tarafndan bastrlr.(Musa Yunanllara snr) Konya Ayaklanmas: Konya halknn dini duygular istismar edilerek Yunan, Fransz ve talyan'larn desteini alan Deliba Mehmet'in kard isyandr. Dzenli ordunun almalar ile bastrlr.Deliba Mehmet Franszlara snr. Milli Airet(Urfa) Ayaklanmas: Urfa'y Fransz igalinden kurtaran Mili Airet bamsz Krt Devleti kurmak iin ayaklanr. (Franszlarla ibirlii yapar) TBMM'ye bal kuvvetler ve Kuvayi milliye tarafndan bastrlr Anadolu'da grlen dier ayaklanmalar: Ali Bat, eyh Eref, Cemil eto, Kokiri

3. AZINLIKLARIN IKARDII AYAKLANMALAR Bu ayaklanmalar en uzun sren ayaklanmalardr. Rum isyan ubat 1923'te bastrlmtr. 1920-1923 aras ) Kurtulu savann kazanlmasna paralel olarak bastrlmlardr. Bu ayaklanmalar daha ok Ermeni ve Rumlar tarafndan karlmtr.

4.KUVAY MLLYE YANLISI OLUP SONRADAN AYAKLANANLAR

Dzenli ordunun kurulmasna kar kan baz Kuvayi Milliye efleri tarafndan karlmtr. nemlileri erkez Etem, Demirci Mehmet Efe, Yrk Ali Efe ayaklanmalardr. L nn'nn kazanlmasyla ayaklanmalar bastrld.

TBMM'NN AYAKLANMALARA KARI NLEMLER Hyaneti Vataniye kanunu karld. Kanunu uygulamak ve Meclisin otoritesini salamak iin 18 Eyll 1920'de stiklal Mahkemeleri kuruldu. Kuvayi Milliye kaldrlp dzenli orduya geildi. Milli mcadele lehine fetvalar yaynland. stanbul'la haberleme kesildi. (Her trl resmi ilikide kesildi) Ayaklanmalarn Sonulan TBMM'nin gc ve otoritesi artt. TBMM'nin Anadolu'ya hakim olmas saland. Milli Mcadelenin baarsn geciktirdi.(Kurtulu Sava gecikti) Yunanllarn igali kolaylat. Dzenli ordunun kurulmas hzland. lk TBMM'nin Yerine Getirdii nemli Grevler Hyaneti Vataniye kanununu karp stiklal Mahkemelerini kurarak ayaklanmalar bastrd. Kuvayi Milliyeyi kaldrp yerine Trk ulusunu zafere tayacak dzenli orduyu kurdu. Yeni Trk devletinin ilk anayasas (Tekilat Esasiye Kanunu ) hazrland. Kurtulu Savan kazand. (En nemlisi)

SEVR BARI ANLAMASI (10 AUSTOS 1920) Bu anlama tilaf Devletlerinin I. Dnya Savandan soma Osmanl ile imzaladklar son bar anlamasdr. Sevr Anlamasnn ge imzalanma nedenleri unlardr: tilaf Devletlerinin Osmanly aralarnda paylaamamalar, zmir'in Yunanllara verilmesi ile kan anlamazlklar, Anadolu' da kurtulu hareketinin balamas Sevr Anlamasnn mzalanma Nedenleri I. TBMM'nin almas, yeni Trk Devletinin kurulmas ve milli mcadele hareketinin baarl bir ekilde devam etmesi stanbul Hkmeti ve tilaf Devletlerini telaa drm bir an nce anlamay imzalayarak TBMM'yi ve milli mcadeleyi bitirmek istemiler. stanbul Hkmetinin varln srdrmek istemesi. Yunan kuvvetlerinin 22 Haziran 1920'de Bursa-Uak izgisini aarak taarruza gemesi San Remo Konferans (24 Nisan 1920) Sevr Anlamasnn taslan (ana hatlarn ) belirlemek amacyla tilaf Devletlerinin bir araya geldii konferanstr. Konferansta tilaf Devletleri Osmanl ile yapacaklar barn esaslarn saptarlar. Osmanl konferansa temsilci olarak Tevfk Paay gnderir. Tevfk Paa artlar ar bulur imzalamadan geri dner. Bunun zerine tilaf Devletleri Yunan igalini younlatmr. Telaa kaplan stanbul Hkmeti ve Padiah anlamay imzalamak iin 5 kiilik bir Saltanat uras oluturur. Saltanat urasnda alman kararla Sevr'e giden Hadi Paa bakanlndaki Osmanl Heyeti Trk tarihinin en ar anlamasn imzalar. Anlamann Maddeleri: stanbul Osmanlnn bakenti kalacak fakat Osmanl anlama artlarna uymazsa stanbul alnacak (Osmanly fiilen sona erdirmi) Boazlar sava zaman bile btn devletlerin gemilerine ak olacak ynetimi uluslar aras bir komisyona braklacak. Dou Anadolu'da Ermenistan ve Krdistan devletleri kurulacak. Aznlklara her alanda geni haklar verilecek. zmir, Ege Blgesi, Dou Trakya, Bat Anadolu Yunanllara;

Mardin, Urfa, Antep, Suriye, Lbnan Fransa'ya; Gneybat Anadolu, Antalya, Konya, Mula talya'ya; Arabistan, Musul, Hicaz, Irak, rdn, Filistin ngiltere'ye verilecek. Rodos ve 12 Ada talya'ya Ege adalar Yunanllara braklacak. Osmanlnn ordusu 50700' gemeyecek ar silahlar olmayacak. Kapitlasyonlar en ar biimde uygulanacak. Osmanl'ya stanbul ve dolaylan ile Anadolu'da kk bir blm braklacak. Sava tazminatlar tm igal devletlerine verilecek.

Anlamann nemi, zellikleri, Sonular Osmanl Devleti fiilen sona ermitir. (Osmanly fiilen sona erdiren dier gelimeler Mondros ve stanbul'un igali) Osmanlnn imzalad son anlamadr.(artlan en ar koullu anlama) Sevr Anlamas hukuken geerlilii olmayan bir anlamadr, nk; Kanun-i Esasiye gre Osmanlnn imzalad anlamalar Mebusan Meclisi tarafndan onaylanmalyd. Oysa meclis datlm stelik datlmadan hemen ncede Misak- Milliyi kabul etmiti. Osmanl igal altndadr yneticiler kararlarnda bamsz deillerdir.

TBMM Sevr'e byk tepki gstermi imzalayanlar vatan haini ilan etmi, Trk vatandalndan karmtr. Sevr uygulanamam kat zerinde kalm l bir anlamadr. Sevr Trk ulusunu kleletiren bamszln elinden alan bir anlamadr. Sevr Anlamasnn yerine Lozan Anlamas imzalanmtr.

DZENL ORDUNUN KURULMASI (KASIM 1920) Kuvayi Milliye birlikleri, her blgenin kendi olanaklar ile oluturduu yerel glerdi. Kuvayi Milliye; Yunan igallerini oyalyor ama durdurup geri pskrtemiyordu.( Kesin sonu elde edemiyordu) Balarna buyruk hareket ediyorlar, otorite altna alnamyorlard. Hukuk d davranlarda bulunuyorlar, halkta gvensizlie neden oluyorlard. Oysa igal kuvvetlerini yurttan karmak iin btn kuvvetleri byk ve disiplinli ordular haline dntrmek ve tek elden idare ve sevk etmek artt. Kuvayi Milliye ile Kurtulu Savan kazanmak imkanszd. Gediz Muharebelerinde Sivas Kongresi sonras Kuvayi Milliye komutanlna atanan Ali Fuat Paa baarl olamam grevinden alnarak Moskova eliliine atanmt. (Kasml920 )Yerine Bat cephesine smet Bey tayin edildi. Gediz Muharebesi dzenli ordunun gereksinimini iyice su yzne karm ve Kasm 1920'de TBMM'nin ald kararla Bat cephesindeki kuvvetler birletirilerek dzenli ordu kurulmutur. Dou Anadolu'da I. Dnya Savandan kalma tek dzenli ordu vard. Dou cephesi komutanlna 15. Kolordu komutan Kazm Karabekir getirildi. Bat cephesi kuzey ve gney olmak zere ikiye ayrld. Kuzey smet Bey'e, gney Refet Bey'e verildi. II nn'den sonra bu cepheler birletirilip smet Paaya verildi. Dzenli Orduya Geite Yaplanlar Asker kaaklarn nlemek iin sert tedbirler alnm.( stiklal Mahkemeleri) Dzenli orduya katlmak istemeyen Kuvayi Milliyeciler ikna edilmeye allm, katlmayanlara kuvvet gnderilmitir. Ordunun ats yetenekli subaylardan oluturulmu. (Subay Mektebi) Halkn dzenli orduya katlmas istenmi. gvenlik amacyla seyyar jandarma birlikleri kurulmu.

KURTULU SAVAINDA CEPHELER VE SAVALAR DOU CEPHES Ermeniler XIX. yy'm sonlarna kadar Osmanl'ya ballklarn srdrmlerdi. Ancak ngiltere ve Rusya'nn kkrtmalar, Milliyetilik akmlarnn etkisi gibi nedenlerle Ermeni sorunu ortaya kt. Berlin Anlamasndaki" Ermenilerin bulunduu yerlerde slahat yaplacaktr" maddesi Ermeni sorununu resmen balatmtr.

Kkrtmalarla bamsz devlet kurmak isteyen Ermeniler eteleti komiteler kurarak isyanlar kard. I. Dnya savanda Ruslarn kkrtmalar ile Ermeniler katliamlara giriince Osmanl Techir Kanununu kararak ( Nisan 1915) Ermenileri zorunlu ge tabi tutarak Suriye'ye gnderdi. Birest Litowsk Anlamas ile Rusya savatan ekilince Kars, Ardahan, Batum Osmanlya braklm, Ermenilerde Kafkasya'ya ekilmeye balamlardr. Mondros imzalannca Osmanl Kafkasya'dan ekilmek zorunda kald. Bunun sonucunda Kafkasya da Ermenistan ve Grcistan Devletleri kuruldu. 1920 ylma gelince Ermeniler Kars ve Ardahan' igal etmilerdi. Bunun zerine Kazm Karabekir komutasndaki (XV.kolordu)

TBMM'nin emri zerine Ermenilere kar taarruza geerek Gmr'ye kadar ilerlediler. Ermeniler bar istemek zorunda kald ve 3 Aralk 1920'de Gmr Anlamas imzaland. Bu Anlamaya gre; Kars, Sarkam ve dr Trklere verilecek. ( Ardahan,Artvin,Batum Grclerde) Ermeniler Sevr Anlamasn tanmayacak. Ermeniler Trklere dmanca bir tutumda bulunmayacak. Karlkl olarak askeri ve siyasi yardmlama olacak. nemi ve Sonular TBMM hkmetinin imzalad ilk anlamadr. TBMM'nin uluslar alandaki ilk baarsdr.(Askeri,siyasi) Trk ordular ilk askeri baary Dou Cephesinde Ermenilere kar almlardr. Sevr Anlamas ile kendisine tannan haklardan ilk vazgeen Ermeniler olmu, bylece Sevr'in uygulanamayaca anlalmtr. Dou cephesi kapanm birlikler batya kaydrlmtr. Ermeniler Sevr'in geersizliini kabul etmiler. TBMM'nin siyasal varln ilk tanyan Ermeniler olmutur. Anlamada Osmanl ad kesinlikle gememitir. Cephenin kapanmas dier askeri birlikleri rahatlatm. TBMM'nin uluslar aras alandaki varl ilk kez kantlanm. 5 Aralk 1920'de Sovyet'lerin Ermenistan' igal etmesi nedeni ile Gmr Anlamas yrrle giremedi. Ayrca Grclerle yaplan Batum Anlamas da (23 ubat 1921) yrrle giremedi. Bu anlamalarn kesinlemesi Sovyetlerle imzalanan Moskova Anlamas ile saland.(16 Mart 1921) ubat 1921'de Grcistan'la yaplan Batum Anlamas ile Ardahan, Artvin Trklere brakld. 16 Mart 1921 Moskova anlamasyla Batum Grcistan'a iade edilmi( Grcistan Rusya igalinde)Ardahan ve Artvin Trklere verilmitir. Daha sonra yaplan Kars Anlamas ile (13 Ekim 1921) Kafkas Cumhuriyetinin topraklan belirlenmi ve bugnk dou snrmz kesin olarak izilmitir. NOT: TBMM'ye eli gnderen ilk devlet Grcistan'dr. GNEY CEPHES Bu cephede asl mcadele Franszlarla olmutur. Mondros'tan sonra Urfa, Antep, Mara yrelerine nce ngilizler girmi sonra da buralar Franszlara brakmlard. Franszlar yredeki Ermenileri Trk halkna kar kullandlar. Bunun zerine blge halk ve Kuvayi Milliyecilerle ibirlii yaplarak byk bir mcadele balatld. Franszlar ubat 1920'de Mara'tan, Nisan 1920'de Urfa'dan karld. Antep ise ubat 1921 'de Fransz igalinden kurtarlamad ve teslim oldu. Franszlar amalarna ulaamayacaklarn anlaynca 20 Ekim 1921'de TBMM ile Ankara Anlamasn imzalam blgeyi terk etmi, bu anlama ile Hatay dnda bu gnk Suriye snrmz izilmitir. Gney cephesini dier cephelerden ayran en nemli fark bu cephenin dzenli ordunun katks olmadan yresel direnilerle kurtarlm olmasdr.(Mara'ta St mam, Antep'te ahin Bey, Urfa'da Ali Saip Bey) Bundan dolay TBMM daha sonra bu illerden Urfa'ya anl, Antep'e Gazi, Mara'a Kahraman unvan vermitir. Gneyde Antalya cephesinde ise talyanlarla silahl atmaya girilmedi.(Sebebi Paris Bar Konferans) talyanlar II nn savandan sonra Anadolu'dan ayrlmaya balamlar Sakarya Sava sonras Anadolu'yu tamamen boaltmlardr. BATI CEPHES Trk ulusunun kaderini belirleyen savalar genelde Bat Cephesinde Yunanllara kar yaplmtr. Bu cephede dzenli ordu savamtr. Kurtulu Savann sona ermesinde bu cephede kazanlan baarlar etkili olmutur. erkez Ethem Olay:

Milli mcadelenin balangcnda i ayaklanmalar bastrm, Kuvayi Milliyenin kurulmasnda etkili olmutu. TBMM'nin hogrl durumundan dolay maran erkez Ethem Yunan saldrlarnn durdurulamamasndan ve ayaklanmalardan TBMM'yi sorumlu tutmaya balad. Bat cephesi komutanlna smet Beyin atanmas sonucu dzenli orduya katlmak istemeyen erkez Ethem isyan eder. Aralk 1920 sonlarnda harekete geen smet Paa karsnda tutunamayan erkez Ethem Yunanllara snr. (5 Ocak 1921)

I. NN SAVAI (6-10 OCAK 1921) I. nn sava ncesi Yunanllarn amac unlard; Sevr'i TBMM'ye kabul ettirmek. Eskiehir'i alarak s yapmak. tilaf Devletinin gvenini kazanmak,gcn gstermek. erkez Ethem isyanndan yararlanmak erkez Ethem'le ibirlii yaparak ona yardmc olmak. Ankara'y alarak milli mcadeleyi sona erdirmek. smet Paa komutasndaki dzenli ordu baarl bir savunma sava yaparak Yunanllar geri pskrtmtr. (10 Ocak 1921) nemi ve Sonular TBMM'nin dzenli ordusunun Bat cephesindeki ilk askeri baarsdr. Halkn meclise ve orduya olan gveni artmtr. TBMM'nin gc ve otoritesi artmtr. erkez Ethem olay tamamen bitmitir. Kuvayi Milliye yerini tamimiyle dzenli orduya brakmtr. Trk ordusuna katlmlar artmtr. Trk ulusunun Kurtulu Savan kazanacana olan inanc artm. tilaf Devletleri arasnda gr ayrlklar ortaya kt. tilaf Devletleri Sevr'i yeniden grmek zere Londra'da bir konferans dzenlerler ve konferansa TBMM'yi de arrlar. I. ve II. nn Zaferleri Arasndaki nemli Gelimeler : Yeni Trk devletinin ilk anayasas (Tekilat- Esasiye Kanunu) yrrle girmi. (20 Ocak 1921) Londra Konferans topland.(23 ubat 1921) Afganistan ile dostluk anlamas imzaland. (1 Mart 1921) stiklal mar kabul edildi.(12 Mart 1921) Sovyet Rusya ile Moskova Anlamas imzaland.(16 Mart 1922)

LONDRA KONFERANSI (23 UBAT -12 MART 1921) Konferansn toplanma amac: Yunan ordusunun cephede yapamadn masa banda yapmak ve TBMM'ye Sevr benzeri bir anlamay imzalatmaktr.(Sevr'in koullarn hafifleterek) talya ve Fransa aracl ile TBMM konferansa arlr. (ncelikli olarak talya vastasyla arlmtr. Zaten ilk olarak resmi teklif yaplmam ,TBMM'de tannmak iin resmi teklif yaplmasn istemitir.) tilaf Devletleri hem TBMM'yi hem de Osmanl'y konferansa armlardr. Byle davranmalarndaki amalar unlardr: ki hkmet arasnda anlamazlk yaratmak, ki hkmet arasnda ikilikten yararlanmaktr.

Tevfk Paa konferansta sz hakkn TBMM temsilcisi Bekir Sami Beye brakarak itilaflarn bu oyununu suya drmtr. TBMM'nin konferansa katlma amalan: TBMM'nin hukuken tilaf Devletleri tarafndan tannmasn salamak,

 Misak- Milliyi dnya kamuoyuna duyurmak , Bar yanls bir politika izlediini gstermek, Bekir Sami Bey konferans da Sevr benzeri olan tasla kabul etmemi ve sonu almamadan konferans dalmtr. nemi ve Sonular TBMM ilk kez tilaf Devletleri tarafndan resmen tannmtr. Misak- Milli tm dnyaya duyurulmutur. Trk milleti hakl davasn tm dnyaya duyurmutur. tilaflar arasndaki anlamazlk grlmtr.( zellikle talya ve Fransa'nn tutumuna kar ngiltere ve Yunanllarn tutumlar farkl) Konferans somas Bekir Sami Bey tilaf Devletleri ile "esir deiimi ve ekonomik konularda" anlamalar yapm, TBMM bu anlamalar" milli hakimiyet ve eitlik prensibine "aykr bulduu iin (kapitlasyonlar gibi) kabul etmemi Bekir Sami Bey'i D leri Bakanl grevinden almtr. Konferans tilaf Devletlerinin Sevr Anlamasndan taviz vereceklerini ortaya koymutur. Konferanstan soma tilaflar Yunanllara tekrar taarruz emri vermilerdir. NOT: tilaf Devletinin konferanstaki bir amalan da TBMM'nin Sovyetlerle yaknlamasn engellemek ve Yunan ordusuna zaman kazandrmaktr. MOSKOVA ANLAMASI (16 MART 1921) 1917 devrimiyle arlk dzen yklm yerine sosyalist bir dzen kurulmutu. Devrim sonras SSCB tilaflara kar TBMM'nin yannda yer alm ve TBMM'ye yardmda bulunmutu. TBMM'nin Ermenilere kar baars ve I. nn'nn kazanlmas sonras TBMM ile SSCB arasndaki ilikiler yeniden dzenlenmi ve 16 Mart 1921'de Moskova Anlamas imzalanmtr. Bu Anlama ile : SSCB Misak- Milliyi, TBMM'yi tanmtr.(Misak- Milliyi tanyan ilk byk devlettir) SSCB Sevr Anlamasn kabul etmemi ,tanmamtr. Osmanl ve Rus arlnn sona erdii kabul edilmi ve daha nce yaptklar anlamalar geersiz saylmtr. Daha nce arlk Rusya'ya tannan kapitlasyonlar kaldrlmtr. Bir tarafn tanmad bir anlamay dier tarafta tanmayacaktr. Batum Rusya da kalmak kaydyla (Grcistan'a iade edilir)dou snn izilmitir. ( Misak- Milliden ilk taviz : Batum) Her iki tarafta aralarndaki ilikileri gelitirmeye alacak. II. NN SAVAI (23 MART-1 NSAN 1921) Londra Konferansndan bir sonu elde edilememesi zerine Yunanllar tekrar taarruza geer. Amalar Eskiehir zerinden Ankara'ya ynelmek, TBMM'yi datmak, Sevr Anlamasn zorla kabul ettirmekti. Yaanan sava bir kez daha Yunanllar kaybetti. Savan kazanlmas sonras M. Kemal smet Paaya " Siz orada yalnz dman deil Trk ulusunun makus talihini de yendiniz" telgrafn ekmitir. Sonular TBMM'nin kendine olan gveni ve otoritesi daha da artmtr. Cephenin kuzey ve gneyindeki birlikler birletirilerek rtbesi generallie ykseltilen smet Paa komutasna braklm bu blgedeki Refet Bele'nin grevine son verilmitir. talya yava yava Anadolu'dan ekilmeye balar ve ekili Sakarya sonrasna kadar tamamlanr. Fransa Zonguldak blgesini boaltma karan almtr. Fransa TBMM'ye bar teklifi yapm ancak ar artlar ierdii iin kabul edilmemitir. Trk ordusu Yunanllar datmak iin Aslhanlar ve Dumlupnar yrelerine saldrdysa da bir sonu alnamad. Bu durum Trk ordusunun henz saldn gcne ulaamadn gsterir. Zaten nn savalar dman oyalamak suretiyle zaman kazandrma asndan nem tar.

KTAHYA -ESKEHR MUHAREBELER (10-24 TEMMUZ) Aslhanlar ve Dumlupmar saldnsyla Yunanllarn datlamamas zerine Yunanllar kar saldrya geerek Ktahya, Eskiehir ve Afyon'u alarak Polatl'ya kadar ilerlediler. M. Kemal savan kaybedilmesi zerine Trk ordusuna Sakarya'nn dousuna ekilme emrini verir.(25 Temmuz 1921) Sonulan

Ktahya Eskiehir savalar TBMM'nin dzenli ordusunun Yunan kuvvetlerine kar ald ilk ve tek yenilgidir. Fransa bar teklifinden vazgemitir. Yenilgi zerine TBMM'de sert tartmalar yaanmtr. M. Kemal kartlar yenilgiden M. Kemali sorumlu tutarlar. Meclisin Kayseri'ye tanmas tartlr. Mustafa Kemal'in yenilgiden sorumlu tutulmas zerine ordunun bana gemesi istenmi, M. Kemal'de bu grevi TBMM'nin tm yetkilerinin 3 ay sre ile (Bakomutanlk yetkisi) kendisine verilmesi kouluyla etmi ve bu yetki Meclis tarafndan kendisine 5 Austos 1921 'de kanunla verilmitir. M. Kemal Bakomutanlk yetkisi ile ilk olarak ordunun ihtiyalarn karlamak iin 8 Austos 1921'de Tekalifi Milliye emirlerini yaynlad. Bylece top yekn seferberlik ilan edildi. Emirlerin yerine getirilmesi iin stiklal Mahkemeleri yetkili klnd.

SAKARYA MEYDAN MUHAREBES ( 23 AUSTOS-13 EYLL 1921) Yunanllar Ktahya-Eskiehir savanda yenilen Trk ordusuna son bir darbe vurmak amacyla Sakarya nehrinin dousundan saldrmaya balarlar. 22 gn sren savata M. Kemal "Hatt- Mdafaa yoktur, sath- mdafaa vardr, o sath btn vatandr" diyerek btn yurdun savunulmasn istemitir. Sava Trkler kazanr. nemi ve Sonular Bu sava Trk ordusunun kazand en nemli savalardan biri olup Trk milletinin var olu mcadelesidir. Trklerin 1683 Viyana bozgunundan bu yana Avrupa karsndaki geri ekilii sona ermi, Trkler saldn Yunanllar savunma konumuna gemitir. Sakarya Sava Trklerin son savunma savadr. tilaf Devletleri dalm ngiltere politik yalnzla dmtr. tilaflarn Yunanllara olan gvenleri sarslmtr. TBMM Mustafa Kemal'e Mareallik rtbesi, Gazilik unvan vermitir. talya igal blgesini tamamen terk etmitir. SSCB'nin isteiyle TBMM ile Kafkas Cumhuriyeti arasnda ( Ermenistan, Grcistan, Azerbaycan) Kars Anlamas imzaland. Kafkas Cumhuriyetinin snrlan belirlendi dou snrmz kesin olarak izildi.(13 Ekim 1921) ngilizler 22-26 Mart 1922'de sunduklar bar nerisinde zellikle "Trkiye ve Yunan ordularnn tilaf devletlerinin denetiminde olmas" maddesi nedeniyle TBMM'ce reddedilmitir. Bu madde bamszlk ilkesine ters dmektedir. Aslnda tilaf devletlerinin atekes nerisinin asl amac Yunan ordusuna zaman kazandrmakt. ngilizlerle esir deiimi anlamas yaplmtr. M. Kemal'in istei ile bakomutanlk yetkisi uzatlmtr. Fransa ile Ankara Anlamas imzaland.(20 Ekim 1921) Bu anlama ile ; Fransa Hatay ve skenderun hari btn gney illerinden ekilmi, gney cephesi kapanm, Hatay Fransa'ya bal zerk bir blge olmu, ancak resmi dil Trke olmutur.(Bu durum Misak- Milliden verilen bir dndr.) TBMM' yi tanyan ilk tilaf Devleti Fransa' dr. tilaf blou paralanmtr.

BAKOMUTANLIK MEYDAN MUHAREBES BYK TAARUZ (26 AUSTOS-9 EYLL 1922) Sakarya'dan sonra Trk ordusu dmana son darbeyi vurabilmek iin taarruz hazrlklarna balam bu hazrlk gizlilik iinde yaklak bir yl srmtr. 20 Temmuz 1922'de Mustafa Kemal'in Bakomutanlk mcadelesi sresiz uzatld. Taarruz ncesi sefer hazrlklar unlard: Seferberlik ilan edildi, askerlere eitim verildi, tilaf Devletlerinin depolarndan silahlar ele geirildi, silah cephane eksikleri giderilmeye alld. 26 Austos sabah Trk topusunun youn ateiyle balayan taarruz Yunanllar akna evirir.( Afyon Kocatepe de sava balar) 30 Austos Dumlupnar'da Yunan ordusu meydan savanda yenilgiye uratlr.(imha, yok etme sava) mhadan kaan Yunanllar hzla geri ekilir ve M. Kemal bu srada u tarihi emri verir.

"Ordular ilk hedefiniz Akdenizdir ileri" Yunanllar katklar yerdeki evleri tarlalar yakarlar. Son olarak Trk ordusu zmir'e girer. 18 Eyll'e kadar lke tamamen temizlendi. Byk Taarruz sonras Kurtulu Savann silahl atma dnemi sona ermi siyasi aama balamtr. tilaf Devletleri artsz atekes teklifinde bulundu.

MUDANYA ATEKES ANLAMASI ( 11 EKM 1922 ) Atekesin imzalanmasna ortam hazrlayan etmenler: Yunanllarn kesin olarak yenilgiye uratlmas. ngiltere'nin yeni bir sava olasl karsnda yalnz kalmas. ngiltere smrgelerinin savamak istememesi. Fransa ve talya'nn sava bitirmesi iin ngiltere'ye bask yapmas. M. Kemal'in abalar ile SSCB'nin Trklerin yannda yer alacan dnya kamuoyuna duyurmas. Bat Anadolu'nun temizlenmesinden sonra sra Boazlar, Trakya ve stanbul'un alnmasna gelir. Bu amala boazlar zerine Trk ordusunun yrmesi karsnda ngilizler yukarda saylan nedenlerden dolay atekes ister. Atekes grmelerine ngiltere, Fransa, talya ve TBMM (smet Paa) katlr.Yunanllar grmelere katlmam ancak daha sonra Atekesi onaylamtr.( smet Paann ilk diplomatik etkinliidir.) Alman Kararlar 14-15 Ekim gecesinden balayarak silahl atmalar duracak. Yunan ordusu 15 gn iinde Dou Trakya'y boaltacak. Meri nehri Trk Yunan snr saylacak blgenin gvenlii iin Dou Trakya'ya Trk jandarma birlii gnderilecek.Dou Trakya en ge 1 ay ierisinde TBMM'ye teslim edilecek. Bar imzalanncaya kadar tilaf Devletleri askerleri stanbul'da kalacak. Boazlar ve stanbul TBMM'nin ynetimine braklacak.( tilaf Devletlerinin Osmanly hukuken sona erdirdiini gsterir.) nemi ve Sonular Askeri zaferi tamamlayan siyasi bir zaferdir. stanbul Dou Trakya ve Boazlar savalmakszn kurtarld. tilaflar TBMM' yi resmen tanmlar .(stanbul' u TBMM' ye brakarak) Osmanl devleti tilaflar tarafndan hukuken sona ermitir. Lozan Bar Anlamasna zemin hazrlamtr. ngiltere'de hkmet deiiklii olmutur. Kurtulu savann scak atma dnemi sona ermitir. Damat Ferit Paa grevden alnr Tevfk Paa Hkmeti kurulur.

LOZAN BARI ANTLAMASI ( 24 TEMMUZ 1923) Mudanya Atekes Anlamasnn imzalanmas sonras sra bar anlamasna gelmiti. TBMM konferansn zmir'de toplanmasn ister fakat devletler aras geleneklere gre tarafsz bir lkede yaplmas gerektii iin Lozan'daki grmeleri kabul eder. Konferansa Mudanya'da gsterdii diplomatik baardan dolay smet Paa, Hasan Saka ve Rza Nur temsilci olarak gnderilmi. Rauf Bey saltanatn kaldrlmas srasndaki tavrndan dolay tercih edilmemitir.( Ayrca Mondros'u imzalamas da olumsuz etki yaratr.)

lk konferans 22 Kasm 1922 - 4 ubat 1923 tarihleri arasnda toplanm; "kapitlasyonlar, devlet borlar, aznlklar, Irak snn(Musul), boazlar" konusunda anlama salanamad iin kesilmitir. Konferansa katlan devletler; TBMM, ngiltere, Fransa, talya, Yunanistan, Yugoslavya, Japonya, Romanya ve boazlarla ilgili olarak da SSCB ve Bulgaristan katlmtr.(ABD gzlemci) lk grmelerin kesilmesinin ardndan Trk ordusu boazlar ve Musul zerine yrme karar alr. Bunun zerine 23 Nisan 1923'te grmeler yeniden balar ve 24 Temmuz 1923'te Lozan Anlamas imzalanr. Konferansta grlen konular: Snrlar (Suriye, Irak, Bat, Dou, Ege Adalar)-KapitlasyonlarAzmlklar-Sava tazminatlan- D borlar-Boazlar-Patrikhane. Konferansta taviz verilmeyen konular: Kapitlasyonlar, Ermeni sorunu Konferansta Fransa ile d borlar ve kapitlasyonlar; ngiltere ile Musul ve kapitlasyonlar konusunda youn tartmalar olmutur.

ANLAMA HKMLER Snrlar Suriye Snr (Gney) : 20 Ekim 1921 Ankara Anlamas esas alnmtr. Hatay dnda gney snrmz izilmitir.(Hatay Misak- Milliden taviz verilen yerdir) Irak Snr : Musul sorunu nedeniyle anlama salanamam, daha sonra (9 ay iinde) ngiltere ve Trkiye'nin bu konuda anlamalar istenmitir.( zme kavuturulamam) Musul daha sonra 1926 Ankara Anlamas ile ngiltere'nin smrgesi olan Irak'a braklr ve Irak snn izilir. Bat Snr: Dou Trakya ( Edime Krklareli) Trkiye'de kalacak, Bat Trakya Yunanistan'da kalacak, Karaaa sava tazminat olarak Trkiye'ye braklacak, Gkeada ve Bozcaada haricindeki adalar silahszlandrmak artyla Yunanistan'a braklacak . Meri nehri Trk Yunan snn olacak. Ayrca tm abalara ramen Rodos ve 12 ada alnamam talya'ya braklmtr. Dou Snr: SSCB ile 1921'de yaplan Moskova ve Kars Anlamalar ile belirlendi. Kapitlasyonlar: Her trl kapitlasyonlar kaldrlmtr.( Duyun-u Umumiye idaresi dahil) Bylece ekonomik bamszln salanmasnda nemli bir adm atlmtr. Aznlklar : Trkiye snrlarnda yaayan btn aznlklar Trk vatanda kabul edildi. Ayrca stanbul'daki Rumlarla, Bat Trakya'daki Trkler dnda, Yunanistan'daki Trklerle Anadolu'daki Rumlarn deitirilmesi kabul edilmitir. Aznlklar konusunda dn verilmemitir. D Borlar: Borlar Osmanldan ayrlan devletlere paylatrlacak Trkiye'nin payna den bor taksitlendirilerek kat para eklinde denecek. Fransa ile d borlar konusunda tartlm, borlar 1954'te bitmitir. Sava Tazminat: Yunanistan verdii zararn karl olarak Karaaa' vermitir Yabanc okullar: Yabanclar tarafndan alan okullar ve dier kurumlar Trk yasalarna uyacak. Uymayanlar kapatlacak. Boazlar Bakan Trk olan uluslar aras bir komisyon ynetimine braklacak.Boazn her iki yakas askerden arndrlacak Uluslar aras ticarete alacak. Ermeni sorunu: tilaf Devletleri Ermenistan konusundaki isteklerinden vazgemilerdir. stanbul'un boaltlmas: Anlamann TBMM'de onaylanmasndan sonraki 2 ay iinde stanbul tilaf Devletleri tarafndan boaltlacak. Patrikhane sorunu: stanbul'daki Fener Rum Patrikhanesi kaldrlamam, stanbul'da kalmtr. nemi ve sonular Yeni Trk devletinin varl, bamszl, toprak btnl, tm dnya tarafndan tannm. Kurtulu Savan sona erdiren son bar anlamasdr. Misak- Mili byk lde gereklemitir. Osmanl Devleti uluslar aras alanda tamamen sona ermitir. Geerliliini gnmze kadar devam ettiren tek anlamadr. Trk d politikasnn temelleri belirlenmitir. Bamszlk sava veren milletlere rnek tekil etmitir. Ermeni sorunu ve Rum iddialar ortadan kalkmtr. nklaplar iin uygun ortam olumutur.

Lozan'da istediimiz ekilde zlemeyen sorunlar: Boazlar, Hatay sorunu, Bat Trakya ve Ege Adalar, Patrikhane, Musul Lozan'da zlemeyip sonraya braklan tek sorun Musul sorunudur.

CUMHURYET DNEM NKLAPLARI VE SYASAL GELMELER Trk nklabnn Nedenleri zellikleri ve Amalar: Nedenleri Osmanl mparatorluundaki bozukluklar. Fransz htilalinin olumsuz yada olumlu etkileri. Osmanl Devletindeki yenileme hareketlerinin sonusuz kalmas. Osmanl Devletinin ykl srecine girmesi. Emperyalizmin Osmanl zerindeki olumsuz etkileri. ada uygarlk seviyesine ulama gereklilii.

zellikleri nklap da kar bamszlkla balamtr. Ulusal Egemenlik ilkesine dayanr. Gerektii takdirde "zor" kullanlmtr. (Tepeden inme) ada bir devlet ve toplum oluturmay amalar. kili uygulamalara son vermitir. Ezilen halklara rnek olmutur. Batllamay rnek alm, modern zihniyet getirmitir. Milli uuru ve millet olma ruhunu uyandrmtr. Kurtulu ve kurulu aamalarndan gemitir.(Hazrhk safhas yok) nklaplarda akl ve bilim n planda olmu, sras geldike yaplmtr. D kayna: Aydnlanma a ve Fransz devrimidir.

Amalar Genel Amac: Bamszlk temelinde ada uygarlk dzeyine ulama. Siyasal Amac: Kii egemenlii yerine ulus egemenliini getirme gelitirme. Toplumsal Amac: Eit ve ada bir toplum oluturma. Kltrel Amac: Kltrel eleri, adalk ulusallk temelinde oluturma kltr ikiliine son verme. Hukuksal Amac: ada, laik, eit hukuk dzeni oluturma hukuk ikiliine son verme. Ekonomik Amac: Milli bir ekonomik yap gerekletirme halkn ekonomik refahn arttrma. Devrimlerin yapld alanlar : Siyasal -Hukuksal-Toplumsal-Eitim-Ekonomik

SYASAL ALANDA YAPILAN NKILAPLAR SALTANATIN KALDIRILMASI (1 KASIM 1922) Nedenleri 23 Nisan 1920'de kurulan TBMM'nin milli egemenlik esasna dayanmas saltanatn milli egemenlik esasyla badamamas. Saltanatn milli mcadeleye kar olmas dmanla ibirlii yapmas. Osmanl hkmetinin hala kendisini meru bir hkmet gibi grmesi. Lozan Grmelerine stanbul Hkmetinin de arlmas (Kaldrlmasn hzlandrmtr) Saltanatn i isyanlar karm olmas. Devlette ve ynetimde ikilik olmas, (ift hkmet var) Cumhuriyet ynetimine gei iin bir engel tekil etmesi. Bu nedenlerden dolay TBMM 1 Kasm 1922'de saltanat kaldrd. Vahdettin 17 Kasmda ngiltere'ye snd. Barn yaplmam olmas, halkn hazr olmamas, etkili kiilerin halife yanls olmas nedeniyle halifelik kaldrlmam. Osmanl ailesinden Abdlmecit baz artlara uymak koulu ile halife olmutur. Ayrca Meclis saltanatn aslnda 16 Mart 1920'de sona erdiini karara balamtr. nemi ve Sonular Osmanl resmen sona erdi. Cumhuriyete giden yolda nemli bir adm atld.

Siyasi otorite ve dini otorite ayrld. Laiklik iin ilk adm atld. I. TBMM'nin gerekletirdii en nemli inklaptr. CUMHURYETN LANI (29 EKM 1923) Nedenleri Ulusal Egemenliin gerekletirilmek istenmesi. Saltanatn kaldrlmasndan sonra ortaya kan devlet bakanl sorununu zmek. Baz evrelerin eski dzeni geri getirme abalan. Meclis Hkmeti sistemi nedeniyle hkmet bunalm yaanmas, hkmet kurulamamas yrtme grevinin aksamas (lan hzlandran gelime) TBMM'nin almasyla kurulan yeni devletin rejimini belirleme ve bu konudaki tartmalara son verme. TBMM'nin almas ve 1921 anayasasyla egemenliin millete verilmesi.

nemi ve Sonular Rejimin ad konulmu . Devlet bakanl sorunu zlm. Kabine sistemine geilerek hkmet bunalm ortadan kalkm. Yrtme hz kazanm. nklaplar iin ortam hazrlanm. Eski dzen yanllarnn umutlan tkenmitir. 29 Ekim 1923'te Anayasada bir deiiklik yaplm" Trkiye Devletinin ynetim ekli Cumhuriyettir" maddesi eklenmitir.Ayrca dini slam, bakenti Ankara, dili Trke ilaveleri de yaplmtr. Trkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhurbakan Mustafa Kemal, ilk Babakan smet nn ilk Meclis Bakan Ali Fethi Okyar'dr. HALFELN KALDIRILMASI (3 MART 1924) Halife: slam devletinde din ve devlet bakan. Halifelik Osmanlya Yavuz dneminde gemitir. Gerileme dneminde padiahlar bu makam slam unsurlarn devlet iinde tutmak iin kullanmtr. I. Dnya savanda etkisini kaybetmi, milli mcadele dneminde ulusalclara (fetva vererek) kar kullanlmtr. Kaldrlma Nedenleri Saltanatn kaldrlmas, Cumhuriyetin ilanndan sonra nemini yitirmesi. Devrim kartlarnn umudu haline gelmesi, (sndklar yer olmas) mmet toplumundan ulusal topluma geilmesi. Devlet bakanlnda ikilik yaanmas. (Halifeyi devlet bakan gibi grmeleri) Abdlmecit'in devlet bakan gibi hareket etmesi, kurallara uymamas, gsterili ve masrafl cuma alaylar dzenlemesi. Laikliin ve adalamann nnde nemli bir engel olmas. Rejime kar olanlarn "Halife meclisin, meclis halifenindir" grn yaymas. Bu nedenlerden dolay 3 Mart 1924'te halifelik kaldrlm. Ayn gn ; Seriye ve Evkaf Vekaleti (Din ileri Bakanl) kaldrld yerine Diyanet leri Bakanl ile Vakflar Genel Mdrl kuruldu.(Laiklikle ilgili) Erkan- Harbiye Vekaleti (Sava Bakanl) kaldrld. Genelkurmay bakanlnn siyaset dna kmas saland. Tevhid-i Tedrisat Kanunu karld. Bu kanun ile retim birlii saland.Btn okullar M:E.B.'na baland. (Laik eitim) Osmanl hanedannn yurtdna karlmas kararlatrld. Ancak "Devletin dini slam'dr" cmlesi anayasaya eklendi. nemi Laik dzene geite en nemli engel ortadan kalkt. nklaplarn nndeki en nemli engel ortadan kalkt.

Devlet bakanlndaki ikilik ortadan kalkt. Eskiye dnme midi olanlarn mitleri yok oldu. OK PARTL HAYATA GE DENEMELER ok partili hayata gemekteki asl ama, halkn deiik emelleri ve dncelerinin meclise yansmasn salamak, hkmeti denetlemek ve demokrasiyi tam olarak yerletirmektir. Mecliste muhalefetin yer almas demokratik ynetimin temel kouludur. Kurtulu Sava yllarnda gruplar vard (I. Grup M. Kemal yanls, II Grup kart) ama siyasal partiler Kurtulu Savama zarar verecei iin yoktu. Kurtulu Sava kazanldktan sonra M. Kemal devrimleri gerekletirmek iin yeni bir meclis ve kadroya ihtiya duyup II. TBMM'yi at. A.R.M.H.C yerine Halk Frkas kuruldu.(9 Eyll 1923) Bir lkede demokrasinin olabilmesi iin u koullar gereklidir. Tam bamszlkUlusal EgemenlikKii haklarna saygDnce zgrl rgtlenme hakkKanun nnde eitlikSeme ve seilme hakkKatlm ve oulculukounluk kurallarna uyma, aznlk haklarna sayg. Cumhuriyet Halk Frkas (9 Eyll 1923) A.R.M.H.C'nin siyasal partiye dnmesi ile kurulmutur. Yeni Trk Devletinin ilk siyasal partisidir. Cumhuriyetin ilanndan sonra Cumhuriyet Halk Frkas adn almtr. M. Kemal lmne kadar partiye bakanlk yapmtr. Devrimler bu partiye dayanlarak yaplmtr. Ekonomide devletilik benimsenmitir 1935'te Atatrk'n alt ilkesi tze alnmtr. Laiklik ve Cumhuriyetilik ilkesi benimsenmitir. 1923-1950 arasnda iktidar partisidir.

Terakki Perver Cumhuriyet Frkas (17 Kasm 1924) Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet partisidir. Cumhuriyet Halk Frkasnn meclisteki basksn ortadan kaldrmak muhalefet oluturmak amac ile Cumhuriyet Halk Frkasndan ayrlan milletvekilleri tarafndan kurulmutur. Kurucular: Rauf Orbay, Kazm Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Adnan Advar CHF ile aralarndaki temel gr ayrl laik devrimlerdir. CHF laik devrimlerin bir an nce yaplmasn isterken TPC Frkas bu devrimlerin zamana braklmasn ister. (Evrimci) Halifeliin kaldrlmasna tepkilidirler. Liberal ekonomik modeli savunmulardr. Dine saygl olduunu belirtmitir. Yeni kurulan parti M. Kemal'i memnun etmi (gerekte demokratik dzen istiyor) ancak partinin "Partimiz din kurallarna saygldr" parolas partiye halifelik yanllarnn ve devrimlere kar olanlarn szmasna neden olmutur.Bu srada eyh Sait isyannn kmas ve isyanda parti ileri gelenlerinin de parmann da olduu dncesi nedeniyle parti Takriri Skun Kanununa dayanlarak kapatlr. CHP'nin tek Parti Kalmasnn nedenleri: Devrimlerin yerlemesini salamak. Halkn belli bir siyasal olgunlua erimesini beklemek. Kalknmay hzlandrmak. Ulusal birlik beraberlii salamak. (1946'ya kadar tek partili sistem uyguland) eyh Sait Ayaklanmas (13 ubat 1925) Laik devrimlerden dolay, dorudan rejimi ykmaya ynelik dini karakterli bir ayaklanma syan kmasnda Terakki Perver Partisinin uygulad politika, dini propaganda ve ngiliz ajanlarnn kkrtmalar etkili olmutur. syan Musul iin yaplan Trkngiliz mcadelesinin en kritik dneminde kmtr. syann i boyutu Laiklik, d boyutu Musul'dur. Ayaklanmaya Kar nlemler ve Ayaklanmann Bastrlmas

Ayaklanma karsnda etkisiz kalan Fethi Okyar Hkmeti istifa etti yerine smet Paa Hkmeti kuruldu. 4 Mart 1925'te Takrir-i Skun Kanunu karld. 4 yl yrrlkte kald. Ksmi seferberlik ilan edildi.stiklal Mahkemeleri ald. Ayaklanma konusunda hkmete tam yetki verildi. TCF'nn parti ubeleri kapatld. Takrir-i Skun Kanunun katksyla muhalefetsiz bir ortamda (1925-1929) bir ok devrim gerekletirildi. Ayaklanma bastrld, isyanclar cezalandrld, TCF kapatld, Musul kaybedildi. NOT: Tarihimizde stiklal Mahkemeleri 3 kez kuruldu.

Ayaklanmalar srasnda Hyanet-i Vataniye Kanununu uygulamak iin, Sakarya Sava ncesinde Tekalifi Milliye Kanununu uygulamak iin, eyh Sait syan sonrasnda Takrir-i Skun Kanununu uygulamak iin. M. Kemal'e Suikast (zmir Suikast) (16 Haziran 1926) Nedenleri Devrimlerin derinlik kazanmas devrim kartlarnn bu durumu ilerine sindirememeleri. ttihatlarn ynetimde etkinlik kazanmak istemeleri. M. Kemal'e kar duyulan kiisel fke.(TCF'nm baz yeleri ve ittihatlar) Sonulan M. Kemal'in zmir'e 1 gn ge gitmesi suikast plannn ortaya kmasna neden olmu, suikastiler yakalanm, suikast gereklememitir. ( Benim naiz vcudum elbet bir gn toprak olacaktr ama T.C ilelebet yaayacaktr.) Suikastilerle snrl kalmayan tutuklamalarn TCF'nin kurucularna kadar uzanmas halkta huzursuzluk yaratnca Kazm Karabekir, Ali Fuat gibi paalar serbest braklmtr. ttihatlarn etkinliklerine son verilmitir. 1. 2. 3. Serbest Cumhuriyet Frkas (12 Austos 1930) M. Kemal'in nerisi ile Fethi Okyar tarafndan kurulmu, Trkiye'nin nc siyasi partisi, ikinci muhalefet partisidir. Kurulma Nedenleri 929 Dnya ekonomik bunalmnn Trkiye'yi olumsuz etkilemesi. Hkmetin mecliste tek parti olmas, denetlenememesi ve demokrasiye geme dncesi. Yeni bir ekonomik modele (Liberal ekonomi) ihtiya duyulmas Parti Program Devletilie kar liberal ekonomiyi benimsemesi. Cumhuriyetilik ve Laiklik esaslarna bal kalmas. Kadnlara siyasi haklarn tannmas gibi kararlar almtr. Bu partininde laiklik kartlarnn oda haline gelmesi zerine parti kendisini fes etmitir. (17 Aralk 1930) Menemen Olay (23 Aralk 1930) Serbest Cumhuriyet Frkasnn kapatlmasndan sonra rejim kart bir grubun Dervi Mehmet nderliinde dini propaganda yaparak kard ayaklanmadr. Ayaklanmann amac dini kurallara dayal dzen kurmaktr. Olaya mdahale eden yedek subay Kubilay ehit edilir. Sulular cezalandrlr. (31 Mart olay, eyh Sait syan, Menemen olay benzerlik gsterir.)syanlar bastrlr bu olaylar ok partili hayata hazr olunmadn gsterir. Bu olaydan sonra II. Dnya Savann kma tehlikesi belirince ok partili hayata geilememi. Ancak II. Dnya Savandan sonra Demokrat partinin kurulmasyla (1946) tekrar ok partili hayata geilebilmitir. Demokrat Parti meclise muhalefet olarak girmi 1950'de seimleri kazanarak iktidar olmutur.

HUKUK ALANINDA YAPILAN NKILAPLAR Osmanl hukuk sistemi iki temele dayanyordu. Bunlardan er'i hukuk kaynan Kur'an ve hadislerden alrken, rfi hukuk tre ve padiah fetvalarna dayanyordu. Osmanlda hukuk birlii yoktu. er'i mahkemeler, karma mahkemeler, konsolosluk mahkemeleri, bat tarz mahkemeler vard. Osmanl slam hukukuna dayal olarak Mecelle ad verilen Medeni Kanunu hazrlad ama kanun Snni mezhebe gre hazrland iin yetersiz kald. Halbuki devlet btn vatandalar iin ayn hukuku uygulamalyd. Hukuk birlii olmalyd. Yeni kurulan Trk Devletinde Osmanldan farkl ilkelere dayand iin yeni kurallar koymak, yeni hukuk dzeni oluturmak gerekiyordu.

Yeni Trk devleti mezhep ayrl olmakszn herkese uygulanacak laik hukuk sistemine gemeliydi. Hukuk Alannda nklabn Nedenleri Hukuk birliinin olmay. Eski hukuk sisteminin modern hayatn gereksinimlerine cevap verememesi. Devletin laik bir hukuk sistemine ihtiya duymas. Kadn haklar ile ilgili kanunlarn yetersizlii. Ekonomik ve ticari hayat dzenleyen kanunlarn yetersizlii. Yeni Trk devletinin milliyetilik esasna dayanmas.

Trk Medeni Kanununun Kabul (17 ubat 1926) Medeni Kanun zel hukukun en nemli blmdr. Kii haklan, nian, evlenme, boanma, miras paylam, mal, kii ilikileri kanun kapsamndadr. Osmanlda bu alan er'i hukuk kurallarn dzenliyordu. 19. yy'daki Mecelle kii haklan, miras ve aile kanunlarna yer veriyordu. Bundan dolay Trk medeni kanunu svire'den alnarak Trk toplumuna uyarland ve yrrle girdi. Medeni Kanunun Kabul Edilme Nedenleri (svire) Avrupa'daki medeni kanunlarn en iyisi olmas. Aklc ve pratik zmler getirmesi. Kadn erkek eitliine dayanmas. Avrupa kanunlarnn tmnden yararlanm olmasDemokratik olmas Trk toplumunun yapsna uygun olmasHakimlere geni hak tanmas Medeni Kanunun Getirdii Yenilikler Kadn erkek arasnda sosyal, ekonomik eitlik saland. Kadnlar her meslekte alabilecekti. Tek elilik getirildiEvlenmede kadnn rzas art kouldu. Boanma hakk kadna tannd. Resmi nikah zorunlu olurken dini nikah istee baland. Mirasta ve ahitlikte eitlik getirildi. Vatandalar din, mezhep, hak ve ykmllk bakmndan eit hale geldi. Anne babaya ailevi ykmllkler getirildi. Hukuk Alanndaki Yenilikler Seriye ve Evkaf Vekaleti kaldrld.(3 Mart 1924) Seriye Mahkemeleri kapatld. (8 Nisan 1924) 1924 anayasas kabul edildi. Kanuni Esasiye son verildi. Ankara Hukuk Mektebi ald.(5 Kasm 1925) Medeni kanun kabul edildi.(22 Nisan 1926) Mecelle kaldrldCeza kanunu kabul edildi. (talya 1 Mart 1926) svire'den borlar kanunu alnd. (22 Nisan 1926) Devletin dini slam'dr hkm anayasadan karld, anayasa laikleti. (10 Nisanl928) Atatrk ilkeleri Anayasaya alnd.(5 ubat 1937) Kadnlara Siyasal Haklarn verilmesi Kadnlara, 193 O'da Belediye seimlerine katlma,1933'te Muhtarlk seimlerine katlma, 1934'tede milletvekili seilme ve seme hakk verildi. Trkiye'deki kadnlar siyasal haklarn bir ok Avrupa lkesinin kadnlarndan daha nce kazanmtr.

SOSYAL (TOPLUMSAL) ALANDA NKILAPLAR Ama: ada, laik, ulusal kltr deerlerine sahip toplum oluturmak.Kanun nnde eitlii salama Ayrcalksz eit toplum oluturma. Klk Kyafet Devrimi (apka Kanunu) (25 Kasm 1925) Osmanlda her aznlk grubunun, her din ve mezhep topluluunun kendine zg bir kyafeti vard. Kyafet

birlii yoktu. Kyafet devrimindeki ama; sel deiimin yannda biimsel deiimi tamamlamak, ada grnml bir toplum oluturmak, kyafet ve balklarn belli bir toplumsal staty gstermesine son vermektir. ' M. Kemal bu amala Kastamonu gezisinde foter apkasn halka tantm ve 25 Kasm 1925'te apka Kanununu karmtr. Kadn bal ile ilgili yasal dzenleme yaplmam, bu durum zamana braklmtr. 1934 ylnda karlan bir kanunla Diyanet leri Bakan ve ruhani liderler haricinde hangi din ve mezhepten olursa olsun bir din adamnn mabetler ve ayinler dnda dini kyafetlerle dolamalar yasaklanmtr. 1935'te pee, rt, araf yasaklanmtr. Tekke Zaviye ve Trbelerin Kapatlmas (30 Kasm 1925) Osmanlnn kurulu ve gelimesine katks olan tarikatlar zamanla siyasi ilikiler a iinde yer alarak bozuldular. Toplum gelimesini engelleyen kurumlara dntler. Tarikatlar aras mcadele toplum yapsn bozmaya balad. Baz tekke ve zaviyeler hurafe ve kar oca haline gelmiti. Ayrca halk trbelerden medet umarak onlara kurtarc gzyle bakyordu. 30 Kasm 1925 'te karlan kanunla ;

Tarikatlar yasaklanm, tekke zaviye ve trbeler kapatlm, trbedarlk yasaklanmtr Fatih, Kanuni, Mevlana vs. kiilerin trbeleri ak tutulmutur. ehylik, dervilik, mritlik, dedelik, seyitlik, falclk, byclk, frklk yasakland. Sonu: Bu kanunla; Cumhuriyet kart kiilerin rgtlendii kurumlar kaldrlm, Trk toplumunun adalamas ve laiklemesi yolunda nemli bir adm atlmtr.(Laiklikle ilgili) Soyad Kanunu (1934) Osmanlda soyad yoktu. Bu durum zellikle devlet ve toplum yaamnda karmaaya neden oluyordu. Ayrca baz aileler kendilerini stn gsteren unvanlar kullanyordu. Bu durum toplumda snf ayrcalklarna neden oluyordu. 21 Haziran 1934'te karlan bir kanunla; Her Trkn soyad tamas, Soyadnn Trke olmas, Gln ve ahlaka aykr soyad kullanlmamas karara balanmtr. Bu kanundan sonra TBMM bir kanunla M. Kemal'e "Atatrk" soyadn verir.( Bu soyadn baka kimse kullanamaz) Kasm 1934'te karlan bir kanunla aa, bey, paa, molla, hac, efendi vs. gibi ayrcalklar belirten unvanlar yasakland. Sonu: Bu kanunla ; devlet ve toplum yaamndaki karmaklklar kaldrlmaya allm halk arasndaki eitsizliklerin ortadan kaldrlmas amalanmtr. (Atatrk ilkelerinden Halklkla rtr) Takvim Saat ve llerde Deiiklik : Avrupa ile olan ticari ilikileri kolaylatrmak amac ile ; 1 Ocak 1926'da Miladi Takvim kabul edildi. Yeni saat sistemine geildi. Latin rakamlar kabul edildi (24 Mays 1928) 1931 'de arlk ve uzunluk lleri deitirildi. 1935'te hafta tatili Cuma'dan Pazar'a alnd. Bu yenilikler adalamayla ilgili olup nklaplk ilkesini gerekletirmeye yneliktir.

ETM ve KLTR ALANINDA NKILAPLAR Osmanlda eitimde birlik yoktu .Bu durum kltr atmalarna neden oluyordu. Eitim sistemi dine dayanyordu. Yabanc okullar ve cemaat okullar devlet denetimi dndayd. Atatrk'n Eitim Politikasnn Esaslar unlardr : Eitim milli ve ada olmaldr. Eitim ulusun yaamsal ihtiyalarn karlamaldr.

Eitim milli, laik, bilimsel dnen nesiller yetitirmelidir. Eitim lke btnl ve bamszl dncesini alamaldr. Eitimde birlik olmal merkezi bir birlik tarafndan yrtlmelidir. Trke eitim kltr dili olmal, bilimsel ve karma olmaldr. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) Btn eitim retim kurumlar Milli Eitim Bakanlna balanmtr. Eitim ve retimde birlik salanmtr. Kltr atmasna son verilmitir. Aznlk ve yabanc okullarn dini ve siyasi retim yapmalar nlenmitir. Eitim retime milli ve laik bir karakter verilmitir.

Medreselerin kapatlmas: Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile medreseler Milli Eitim Bakanlna balanmtr. Medreselerin grevini slenecek din adamlar yetitiren lahiyat Fakltesi ve mam Hatip okullarnn almas zerine medreseler kapatlmtr. Medreselerin kapatlmasyla eitimde ikilie son verilmitir. Maarif Tekilat Hakknda Kanun (2 Mart 1926) Bu kanun ile eitim hizmetleri Tevhid-i Tedrisat Kanununun ilkeleri dorultusunda yeniden dzenlendi.Bylece eitim sisteminin ana hatlar ortaya kt. Devlet izni olmadan okul alamayaca belirtilerek ilk ve orta retimin temel kurallar belirlendi. adala uymayan dersler programdan karld. Harf nklab (1 Kasm 1928) Arap harfleri ses uyumu ynnden Trke'ye uygun deildi. Okuma yazma gl douruyordu .Bu durum Trk kltr hayatn zorlatryordu. Yeni Harflerin Kabul Edilme Nedenleri: Trk dilinin okunup yazlmasn kolaylatrmak. Eitim ve retimin yaygnlamasn salamak . Halkn kltr dzeyini ykseltmek. Eitimi adalatrmak. Sonular: Okuma yazma kolaylat, okur yazar oran artt. Millet mektepleri alarak (1929) yeni harflerin ksa srede geni halk kitlelerine retilmesi saland ve bylece okuma yazma oran artt. 1932'de Halk Evleri alm kltr politikalar topluma yaylmaya allmtr. 1951'de kapatlmlardr. (Not :Ky Enstitleri 1940'ta almtr) Ankara Hukuk Mektebi, Yksek Ziraat Enstits, Devlet Konservatuar ,Gzel Sanatlar Akademisi, stanbul niversitesi ald.(1933) Trk Tarih Kurumu'nun Kurulmas (12 Nisan 1931) Osmanlda Tarih: Osmanlda slam tarihi ve Osmanl tarihi okutuluyordu. mmeti, Osmanlc bir tarih anlay vard. Ulusu tarih anlaynn retilmesi gerekiyordu. Bat kamuoyu Trkler aleyhine yanl bilgiler veriyordu. Bunlarnda aslsz olduunu ispatlamak gerekiyordu. Trklerin dnya medeniyetine katklar ve dnya medeniyeti iindeki yerlerinin belirlenmesi gerekiyordu. Bu nedenlerden dolay yaplan almalar sonucu ilk olarak 1930'da "Trk Tarihinin Ana Hatlar"adl bir eser bastrld. 1931'de tarih konusunda bilimsel aratrmalar yapmak zere TTK kuruldu. TTK'nm grevi Trk tarihini ulusalc bir anlayla aratrmak ve sonulara varmakt. Trk Dil Kurumu'nun Kurulmas (12 Temmuz 1932) Osmanlda dil birlii de yoktu. Halk Trke aydnlar Osmanlca konuuyordu.

Trk dili Arapa ve Farsa'nn etkisi altndayd. Bu nedenlerlen dolay dil birliini salamak iin; Trke eitim ve retim dili oldu. Arapa ve Farsa, etkisinden kurtarld, Trkenin kurallarn belirlemek, terimlere karlk bulmak, sadeletirmek. bilim dili yapmak iin TDK kuruldu.

EKONOMK ALANDA NKILAPLAR M. Kemal siyasi bamszln ekonomik bamszla bal olduunu ok iyi biliyordu. Bunun iin daha Kurtulu Sava yllarnda ekonomi almalarna balad ve 1 Mart 1922'de TBMM'de ekonomik program belirlenirken u kararlar alnd: Tarm ve sanayi kurulular korunmal ve gelitirilmeli. Madenler ulusal karlar dorultusunda iletilmeli. Halkn yararna olan ekonomik rgtler devletletirmeli. ada ara gerelere tarma dayal endstri gelitirmeli. Bte ekonomik yapya uygun olarak denkletirilmeli.

MLL EKONOM LKES zmir ktisat Kongresi (17 ubat 1923 ) Ama: Yeni devletin ekonomi politikasnn temel ilkelerini belirlemek ve ekonomik bamszla ulamada izlenecek yolu belirlemek. Misak- ktisadi: Kongrede siyasal bamszlktan dn vermeden ekonomik kalknmay gerekletirmekle ilgili kararlar alnd ve bu Misak- ktisadi (Ekonomi Yemini) adyla yaynland. Alnan Kararlar : Yerli kaynaklara dayal ulusal sanayi kurulmal. Yabanc tekellerden kanlmal. Kk iletmelerden sratle fabrikalara geilmeli. zel teebbse yaplmayan iler devlete gerekletirilmeli. zel teebbse kredi salayacak devlet bankas kurulmal. Milli bankalar ve Anonim irketler kurulmal. Sanayi tevik edilmeli, yerli mal kullanlmal. ilerin haklarn dzenlemek iin sendikalar kurulmal. Alnan bu kararlar ekonomik politikann temelini oluturmu Trk milletinin milli bamszlndan taviz vermeden ekonomik gelimenin ve kalknmann milli bamszlk dorultusunda gerekletirilmesi karara balanmtr. KALKINMA ABALARI Tarm Alannda Gelimeler Aar vergisi kaldrld, devlet halk niteliini ortaya koydu. (1925) Ziraat Bankas kylye kredi vermekle grevlendirildi. Tarm Kredi Kooperatifleri kurularak kylnn kooperatiflemesi saland. Yksek Ziraat Enstits alarak kylye tarm konusunda yardmc ve rehber olacak elemanlar yetitirildi.( Tarm uzman) 1929'da Toprak Reform Kanunu (topraksz iftiye toprak datmak iin) karld ancak uygulanamad. Devlet retme iftlikleri ve tohum slah istasyonlar alr. 19231929 dneminde en ok tarm geliir. Bunda sava sonras erkek nfusun tarma dnmesinin, tarma dnk olumlu siyaset izlenmesinin ve en nemlisi de Aar'n kaldrlmasnn rolleri vardr. Ticaret Alannda Gelimeler : Lozan'da kapitlasyonlarn kaldrlmasyla ticaret alannda en nemli engel ortadan kalkmtr. 1924'te yerli tccara kredi vermek amacyla Bankas(ilk zel banka) kuruldu. 1925'te ticaret ve sanayi odalar kuruldu. 1926'da Kabotaj Kanunu karld.Deniz bank kuruldu.( Trk denizlerinde yalnzca Trk gemileri yk ve yolcu tayabilir) 1930'da Trk parasnn deerini korumak para ilerini dzenlemek iin Trkiye Cumhuriyeti Merkez bankas kuruldu. Ticaretin gelimesiyle bankaclk, sigortaclk geliti, yeni irketler ve sektrler olutu. Ticaretin gelimesi iin yeni demiryollar yapmaya baland, yabanclarn elindeki demiryollar

milliletirildi. Sanayi Alanndaki Gelimeler Cumhuriyet dnemine kadar sanayi alannda yeterli almalar yaplmamt.(Birka dokuma fabrikas var) Bundan dolay kalknmak iin sanayilemeye arlk verilmeliydi. lk olarak 1924'te sanayiciye kredi vermek iin Sanayi Bankas kurulur. Tevik-i Sanayi Kanunu (28 Mays 1927) Cumhuriyet'in ilk yllarnda milli ekonomiyi gerekletirmek iin daha ziyade "zel Giriimi Destekleme Politikas" izlenmitir. zel sektrn sanayi alannda etkin rol oynamas iin Tevik-i Sanayi Kanunu karld. Fakat bu kanun ve politikalar; sermaye yetersizlii, yetimi i gc olmay, deneyim ve bilgi eksiklii ve 1929 Dnya Ekonomik buhran nedeniyle baarl olamamtr. zellikle Tevik-i Sanayiden olumlu sonu alnamamas ve dnya ekonomik bunalm Devletilik'e geite etkili olmutur. 1929 Dnya Ekonomik Bunalm nedeniyle hammadde ihracatmz geriledi. Bu durum devletin ekonomi zerindeki etkisini arttrd. 1933 ylnda I. Be yllk Kalknma Plan hazrlanarak planl ekonomiye geildi.(Devlet eliyle) 1934-1939 yllan arasnda plan uyguland ve zel sektrn yapamad iler devlet eliyle yaplmaya balad. Bu amala dokuma, demir, kat, cam, kimya alannda bir ok fabrika ald. II. Be yllk Kalknma plan ise II. Dnya Savandan dolay uygulanamam. Bu sava devletilik ilkesinin uygulanmasna da engel olmutur. 1933'te Smerbank, 1935'te Etibank ve MTA Enstits 1939'da Karabk Demir-elik Fabrikas alarak sanayide devletilik ilkesi iyice yerlemitir.

CUMHURYET DNEM POLTK GELMELER Vagon-Li Olay : Vagon-li isimli bir Fransz irketinin Trkiye'deki brolarnda Franszca konuma zorunluluu olmas Trk halk tarafndan tepkiyle karland. Bir gn irketten bir memura Trke konutuu iin hakaret edilmi,ceza verilmitir.Bu olayn duyulmas zerine olaya genlik tepki gstermi, irkette bulunan Atatrk resmi alnarak halk evine teslim edilmitir.(25 ubat 1933). Olay Trk ulusunun diline sahip kmas ynnden nemlidir. Razgard Olay (1933): Bulgaristan'da Trk'lerin mezarlarnn yamalanmas zerine Trk genlii olay protesto ederek Bulgar mezarlna siyah elenk koyar. Atatrk'e kinci Suikast (1935) : Ekim 1935'te erkez Ethem ve kardei Atatrk'e suikast dzenlemek amac ile yetitirdikleri 5 kiiyi gizlice yurda sokar. Bu kiilerden biri yakalannca olay renilir. niversite genlii olay knamak iin byk bir gsteri yapar. Trk genliinin M. Kemale balln gsteren bir olaydr. Bursa Olay (1 ubat 1933) : M. Kemal Trke'ye nem vermi ve 1930'dan balayarak Trke'yi bilimkltr dili haline getirmeye almtr. Bu amala smet nn'nn isteiyle 1 ubat 1933'te Bursa Ulu Cami'de ezan ve kamet Trke okunmutur. Halkn bir ksmnn olaya tepkisi zerine olay bymeden nlenmitir. Tunceli Olaylar: 1937 ilkbaharnda Cumhuriyet Hkmeti Tunceli'ye yol, okul, karakol yapm gibi imar faaliyetlerine balar.Blgedeki baz airet reisleri bu faaliyetleri kendi karlar dorultusunda beenmedikleri iin ayaklanrlar. Ayaklanma ksa srede bastrlr. ATATRK DNEM TRK DI POLTKASI Temel lkeler Yurtta bar, dnyada bar.(Ulus yaam tehlikede olmadka savamamal) Her koulda siyasal bamszl korumak. Bamszla sayg duyan lkelerle ilikileri gelitirmek. ilerine karlmasn nlemek, baka lkelerin i ilerine karmamak. lke snrlarna sayg duymak. yi komuluk ilikilerini gelitirmek. Uluslar aras sorunlar silahsz diplomasiyle zmek. 19231932 Dnemi D Politika

Bu dnemde Lozan'n salad dzeni devam ettirme, Lozan'dan kaynaklanan sorunlarn zmne ncelik vermek amaland. Trkiye bu dnemde; Yabanc okullar, Musul sorunu, Nfus mbadelesi sorunlar ile uramtr. Yabanc Okullar Sorunu (1925) Lozan'daki zm: Trk kanunlarna tabi olacaklar. Osmanl Dneminde: Ticaret ve misyonerlik amac ile Osmanlya gelen yabanclarn amac kendi kltrlerini yaymakt. Denetimsizlikten dolay bu okullar Trk devleti aleyhine yetitiriliyordu. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile btn okullar M.E.B.'na baland. Yabanc okullara getirilen dzenlemeler unlar: Okullarda en az bir Trk idarecinin olmas. Trk mfettiler tarafndan denetlenmesi. Tarih, Corafya ve Trk dili derslerinin Trk retmenler tarafndan okutulmas. Misyonerlik almalarnda bulunulmamas. Ders kitaplannda Trkiye aleyhine yazlar olmamas.

Bu koullara uymayan ve kabul etmeyen bir ok okul kapatlmtr. Yabanc okullarn ou Fransz olduu iin bu konuda Fransa ile sorun yaanm bu nedenle iyi ilikilerin kurulmas gecikmitir. Fransa yabanc okullarla ilgili dzenlemelere karmak istemi ama Atatrk bunu iilerine karmak olarak grm kabul etmemitir. Musul SorunuIrak Snn (5 Haziran 1926) Lozan'da zm: Trk ngiliz grmelerine braklmtr.(9 ay) ngilizler zengin petrol yataklarnn bulunduu Irak'ta manda ynetimi kurmu bu nedenle Musul'u Trkiye'ye vermek istememitir. Trkiye, Trk nfusunun olmasndan dolay halk oylamas nerisinde bulunmu bu teklifte kabul edilmemitir. Lozan hkmleri gerei sorunun zm iin Milletler Cemiyetine bavurulur. Cemiyet Musul'u Irak'a verir. Trkiye bu duruma sosyal ve ekonomik kalknmaya ncelik verme ve eyh Sait isyan nedeniyle gz yummutur. Bunun zerine Trkiye ile ngiltere arasnda Ankara Antlamas imzalanr. Buna gre: Musul ve Kerkk Irak'a braklacak, Irak blge petrolnden salanan gelirin %10'nu 25 yl sreyle Trkiye'ye verecek, Hakkari snrnda Trkiye lehine baz dzeltmeler yaplacaktr. Musul'da yaayan Trklerle ilgili nemli bir karar alnmamtr. Nfus Mbadelesi (10 Haziran 1930) Lozan'da zm : stanbul'daki Rumlarla, Bat Trakya'daki Trkler dnda, Yunanistan'daki Trklerle, Trkiye'deki Rumlar deiecek. Anlama sonras Yunanistan stanbul'da daha fazla Rum brakmak isteyince ilikiler gerginleir. Sorun Milletler Cemiyetine, Lahey adalet divanna gtrldyse de sonu alnamad. Bunun zerine karlkl olarak mlklere el konulur. 1930 ylnda anlama saland ve stanbul Rumlar ile Bat Trakya Trkleri yerleik saylarak mbadele dnda tutuldu. Bunun dndakiler mbadeleye tabi tutuldu. Bu sorunun zm sonras iyi ilikiler kuruldu.(1930'dan 1954'e kadar) 1954'te Kbrs sorunu ilikileri yeniden bozmutur. 19321939 Dnemi D Politika Bu dnemde blgesel ittifaklara ncelik verilmi. Yeni dengelerin olumas Lozan' tekrar gndeme getirmitir. Savan politika arac olmasna kar kurulan paktlara ye olunmu. Dnemin olaylar; Milletler Cemiyetine Giri, Balkan Antant, Montr Szlemesi, Sadabat Pakt, Hatay Meselesidir. Boazlar ve Hatay bar yollarla zlmtr.

Trkiye'nin Milletler Cemiyetine Girii (18 Temmuz 1932) Milletler Cemiyeti Wilson ilkeleri ve Paris Bar Konferans kararlan sonras 1920'de kurulmutur. Musul Sorununun zlmesi, mbadele sorununun ban bir yolla halledilmesi Trkiye'nin davet edilmesine neden olmutur. Trkiye'de bar ve gvenlik iinde varln devam ettirmek istiyordu. Bu nedenlerle 18 Temmuz 1932'de Trkiye dnya barna katkda bulunmak iin Cemiyeti Akvam'a ye olmutur.(Bu cemiyetin ngiltere ve Fransa lehine politika izlemesine ve Musul Sorununu Trkiye aleyhine zmesine ramen) Balkan Antant (9 ubat 1934) Glenen Almanya ve talya'nn dnya barn tehdit eden yaylmac emelleri paktn imzalanmasnda nemli bir rol oynamtr. talya'da Faist Partisi (Mussolini), Almanya'da Nazi Partisi (Hitler) Balkanlarda egemenlik kurma siyasetini gtmeye balamlar. Bunun zerine Trkiye nclnde Yunanistan ,Yugoslavya ve Romanya'nn katlmlaryla Balkan Antant imzalanr. NOT : Bulgaristan'da Balkanlarda egemenliini geniletmek istedii iin pakta girmemitir. Pakt le: Snrlara saygl olunacak, Balkanlar dndan gelebilecek saldrlara birlikte kar konulacak, Balkanl olmayan lkelerle yaplacak anlamalar iin birbirlerine danlacak, Sonu: Ortak savunmay n gren bu pakt ile Trkiye bat snrlarn gvence altna almtr. Balkanlarda bar dnemine katkda bulunmutur. Montr Boazlar Szlemesi (20 Temmuz 1936 ) Japonya'nn Manurya'ya saldrmas, talya'nn Habeistan' igal etmesi, Almanya'nn Versay Anlamasn tanmayacan ilan etmesi gibi olumsuz gelimeler Lozan Boazlar szlemesinin yeniden gndeme gelmesine neden olmutur. Lozan'da boazlarn silahlandrlmasnn yasak olmas dier devletlerden gelebilecek saldr karsnda boazlarn nasl korunaca sorununu ortaya karmtr. Trkiye bunun zerine ilgili devletlere nota vererek szlemenin yeniden dzenlenmesini ister.Bu istek uygun bulunur ve svire'nin Montr ehrinde konferans toplanr (Haz 1936) Alnan Kararlar Lozan'daki komisyon kaldrlacak boazlarla ilgili btn yetkiler Trk devletine braklacak. Trkiye boazlar ve evresinde asker bulundurabilecek. (En nemli maddesi) Ticaret gemilerinin geii serbest olacak. Sava gemilerinin geii snrlandrlacak. Trkiye savaa girerse boazlan istedii gibi kapatp alabilecek. Sonular: Trkiye'nin boazlar zerindeki egemenlik haklar tam olarak salanmtr. Trkiye'nin uluslar aras alanda yeri ve nemi artmtr. Ulusal egemenliimizi snrlayc maddeler kaldrlmtr. Gnmzde geerli olan bir szlemedir.

Sadabad Pakt ( 8 Temmuz 1937 ) Ortadou'da egemenlik kurma politikas gden talya'ya kar yaplmtr. Snr gvenlii salanmtr. Yakn douda bar ve gvenlii salamak amacyla Trkiye, ran, Irak ve Afganistan arasnda Sadabad Pakt kurulmutur. Sonu: Bu anlama ile Trkiye dou snrn gvenlik altna almtr. NOT: II. Dnya Savann kmas bu paktlarn (Balkan ve Sadabad ) ilevlerini yitirmelerine neden olmutur. Hatay'n Trkiye'ye Katlmas (30 Haziran 1939) 1921 Ankara Anlamas ile Hatay'da Trk haklan gvence altna alnm ve Hatay Fransa'nn mandas Suriye'ye braklmtr. 1936'da Fransa Suriye mandasn Almanya'nn saldrgan tutumu nedeniyle brakr. Suriye'de Hatay'a sahip kar. Bunun zerine Trkiye Milletler Cemiyetine bavurarak halk oylamas ister.

1938'de halk oylamasn Trkler kazanr ve Hatay Trk Devleti kurulur. 1939'da Hatay Meclisi Trkiye'ye katlma karan alr.(30 Haziran) Lozan'da Trklerin aleyhine zlen Suriye snr Hatay'n anavatana katlmas ile Misak- Milli dorultusunda gereklemitir. Atatrk son dnemlerinde en ok bu konu ile uramtr. Almanya ve talya'nn saldrgan Mumlan Trkiye'nin lehine gelimelere neden olmutur. (Montr ve Hatay)

II. DNYA SAVAI ( 19391945 ) Nedenleri I. Dnya Savandan sonra yaplan ar koullu anlamalar. Almanya'nn Versay Anlamasna uymamas. I. Dnya Sava sonras izilen smrlann atmalara neden olmas (Milliyetilik esaslanna uyulmam) Almanya'da Nazizmin talya'da Faizmin etkili olmas. Irklk ve saldrganln n plana kmas. Rusya ile Almanya arasndaki ideolojik sava. Milletler Cemiyetinin baansz olmas ve ngiltere karma hizmet etmesi. Emperyalist lkeler aras rekabet. Mihver Devletler : AlmanyatalyaJaponya Mttefik Devletler: ngiltereFransaABDSSCB Savan Geliimi: Almanya'nn Polonya'y igali ile sava balar. Ksa srede Almanya Balkanlar, Fransa ve Belika'y igal eder. Japonya pasifikte ABD'ye saldrr. Almanya "Rusya seferini balatr. 1943'ten sonra sava Almanya aleyhine dner. Normandiya karmas ile Almanya de balar. (Fransa ve ABD'nin asker karmas) Trkiye ve Sava: Trkiye savan dnda kalmak iin aba verir. Almanya'nn snrlarmza dayanmas zerine sava hazrlklarna balanr. AlmanTrk saldrmazlk anlamas yaplr. Mttefiklerin basklarna ramen Trkiye tarafsz kalmaya devam eder. 23 ubat 1945'te Trkiye Mihver Devletlere sembolik sava ilan eder. Sonular Irk akmlar etkisini kaybetmi. Smrgeci devletler smrgelerini brakmtr. (Msr,Pakistan,Hindistan,Cezayir, Libya, Tunus) Milletler Cemiyeti Birlemi Milletler ad ile kuruldu. Almanya ikiye aynld. (Dou ,Bati) ABD Japonya'ya atom bombas kulland. Dnya lkeleri NATO ve Varova Pakt diye ikiye aynlr. Souk sava dnemi balar. (19551990) Trkiye: ok partili siyasal yaama geer.(Birlemi Milletlere ye olmann koulu) 1951 'de Kore Savama katlr, 1952'de NATO'ya ye olur. Locarno Pakt (1925) Avrupa barn korumak, I. Dnya Sava sonunda ortaya kan dzeni srdrmek amacyla yaplm bir dizi anlamadr. Almanya, Belika, Fransa, ngiltere, talya anlamalar. Anlamalar 1938'de Almanya tarafndan ihlal edilmitir. KellogBriand Pakt (1928 ) Sava yasaklamak amacyla ABD-Fransa Dileri Bakanlar tarafndan yaplm, Birlemi Milletler ncesi

bar korumak iin yaplan nemli bir giriimdir. Sava sulan konusunda ortaya koyduu ilkeler sava sular mahkemelerinin kurulmasnda etkili olmutur.Trkiye 1929'da pakta ye olur. NATO (Kuzey Atlantik Pakt) (1949) Birlemi Milletler erevesinde yelik gvenliini salamak istikrarn gelimesine yardm etmek amacyla kurulmutur. ye says 16 olup savunma ittifak amacn tar. Sovyet yaylmacln nlemek iin Avrupa lkelerinin oluturduu savunma gcdr. Varova Pakt (1955) NATO'ya kar Rusya'nn nclnde kuruldu. Bu pakta ye (dou blou) devletler Polonya, Dou Almanya, Macaristan, Romanya, ekoslovakya ve Bulgaristan'dr. Bu pakt 1990'larm banda SSCB'nin dalmasyla sona erer.

Avrupa Topluluu (AT) (1951) Avrupa'nn birlemesi ve btnlemesini amalar. Daha ileri bir hedef olarak da Avrupa'nn ekonomik gelimesini hedefler. yeleriBelika, Fransa, Almanya, talya, Lksenburg, Hollanda daha sonra Danimarka, rlanda, Yunanistan, spanya, Portekiz ye olur. Trkiye AT'ye tam yelik bavurmu ama henz kabul edilmemitir.Trkiye'nin durumu adaylk statsndedir. Avrupa Gvenlik birlii Konferans (AGK) Avrupa'da gvenlik, insan haklan, ekonomik dayanma konularnda lkeler arasnda ibirliini artrmak, bar istikrar ve refah salamak amacyla kurulmutur. 1973'te Helsinki'de 32 Avrupa lkesinin ABD ve Kanada'nn katlmyla yaplan konferans Helsinki Nihai Senedinin kabulyle sona erer. Trkiye AGK srecine katlm her safhasnda aktif rol oynamtr. Uluslar Aras Adalet Divan Birlemi Milletlerin yarg organdr. Uluslar aras anlamazlklarda taraflan bir araya getirir, zm retir. Avrupa Konseyi(1949) Teknolojik gelimelerin kiisel deer ve zgrlklere zarar vermesini nleyerek insani deerleri n plana karan bir Avrupa toplumu yaratma amac gder.20 Avrupa lkesi ve Trkiye yedir.

ATATRK LKELER Atatrklk: Temel esaslar Atatrk tarafndan belirlenen, devlet hayatna, ekonomik hayata, fikir hayatna, ilikin gereki fikirlere ve ilkelere denir. Ama ve hedefi: Trk ulusunu tam bamszla huzur ve refaha kavuturma, akln ve bilimin rehberliinde Trk milletini ve devletini ada uygarlk dzeyine karmay amalar. Bir dnce sistemidir. lerleme ve yenileme amac gder. Trk inklaplar fikir ve ideal yn olarak Atatrklk diye ifade edilir. Dardan alnm kalplam bir ideoloji deildir. Atatrklk bir kurtulutur, millete bamszla kavumadr, millete deer veren ve milli egemenlii benimseyen sistemdir. Kat donmu kurallar iermez, akla ve bilme dayaldr. Atatrk lkeleri 1935'de CHP kurultaynda kabul edilmi.1937 ylnda T.C Anayasasna dahil edilmitir.

Trk milletinin ihtiyalarndan domutur.(En nemli zellik) (Modern toplum olma) Ulusal bnyeye gre uyarlanm ilkelerdir.Yenileme amac gder. Hedefte ve uygulamada bir btnlk tar.Akla bilime dayanr. Milliyetilik btn ilkelerin temelidir. Milli mcadele dneminde olumaya balam sistemli ve planl bir biimde ilerlemitir. Trk milletini ada uygarlk seviyesine karma amac tar. Btnleyici lkeler Milli Egemenlik Milli birlik ve beraberlik, Milli bams; Yurtta bar-dnyada bar, eitlik Aklclk ve Bilimsellik, adalk lke kalknmas, ekonomik kalknma adalama, Batllama

Temel lkeler Cumhuriyetilik Milliyetilik Halklk Laiklik Devletilik nklaplk

--------------------

lke alan ilikisi Siyasal Kltr Eitim Sosyal Hukuk Ekonomi adalama

-------------------

Cumhuriyetilik Milliyetilik Halklk Laiklik Devletilik nklaplk

-------------------

(1919-1924) (1930-1933) (1926-1938) (1922-1926) (1929-1938) Dnemin tm

CUMHURYETLK Millet egemenliine dayanan, yneticilerin halk oyu ile belirli bir sre iin seilmesiyle oluan ynetim biimine "Cumhuriyet" denir. Bu ilke milliyeti, demokratik, zgrlk ve oulcudur. Devletin ynetimi, bir snfn, zmrenin, grubun elinde deil milletin elindedir. Bu ilke ve laiklik ilkesi tartma konusu yaplmamtr. Cumhuriyet eitleri(Sosyalist Cum.-slam Cum.-Aristokratik Cum-Demokratik Cum.) Cumhuriyet devletin temel yapsn ve biimini belirler. Cumhuriyetilik -Halklk ve milli egemenlik ile dorudan ilgilidir. Cumhuriyet hem devlet hem hkmet eklidir. Demokrasi iinde ileyen en ideal rejimdir. Demokrasi halkn kendi kendisini ynetmesidir. Demokrasinin gereklemesi cumhuriyet ile mmkndr. Her Cumhuriyet demokrasi deildir. Halkn karlar ne kadar gzetiliyor, halk ynetime ne kadar katlyorsa o kadar demokrasi olmaktadr. Temel ilke seimdir, ok partili siyasal yaam ngrr. Deimez, deitirilmesi teklif dahi edilemez. nklaplar TBMM'nin almas Saltanatn kaldrlmas 1921 Anayasas Cumhuriyetin ilan ok partili hayat (Siyasi partiler) Ordunun siyasetten ayrlmas Kadnlara seme seilme hakk verilmesi Halifeliin kaldrlmas (dolayl olarak)

MLLYETLK mparatorluk, Osmanlclk, mmetilik anlayna kar ortaya km baarl olmutur. Ayrc deil birletiricidir.

Misak- Milli ile belirlenen snrlar iinde temeli Trk olan bir devletin kurulmas ile ortaya kmtr. (1907) Eitlii savunur. Ama ait olduu milletin varln srdrmek ve yceltmektir. Manevi deerlere sahip kar.Btn ilkelerin temelidir. Birlikte yaama isteine dayanr.Irk deildir, din esaslarna dayanmaz. Milli birlik ve beraberlii destekler.Yaylmac deildir, Laiktir. Dini, mezhebi, soyu, dili ne olursa olsun kendini Trk hisseden herkesi Trk olarak kabul eder. Ortak kltr, dil, tarih, ideal, manevi deerler ve Misak- Milli milli birlik ve beraberlik ilkeyi glendiren unsurlardr. Trk Milletinin refah zenginlii ve mutluluunu srdrmeyi amalar.

nklaplar Milli bir Trk devletinin kurulmasTBMM'nin almas zmir iktisat kongresiKapitlasyonlarn kaldrlmas Kabotaj kanunuTTKTDKYabanc okullarn MEB balanmas (Tevhid-i Tedrisad Kanunu) Yabanc okullarda Trke, Tarih, Corafya derslerinin Trk retmenler tarafndan okutulmas. Yabanc iletmelerin satn alnmasKltrel inklaplar Anayasalar(Egemenliin millete verilmesi)Cumhuriyetin ilan Saltanatn kaldrlmasHalifeliin kaldrlmas

HALKILIK Bir ulusun iinde yer alan meslekler ve gruplarn (halk) yararna bir siyaset izlemesidir. Halklk; ynetimde, siyasette, kalknmada, gelirin dalmnda devlet ve ulus olanaklarnn kullanlmasnda halk yararnn gzetilmesidir. Halklk; Milliyetilik ve Cumhuriyetilik ilkelerinin dorudan sonucudur. Yasalar nnde herkes eittir, snf zmre ayrm yoktur. Snf mcadelesi yerine toplumsal dayanma vardr. alma ve yetenek lsnde herkesin ayn haklara sahip olmasn ngrr. Btnleyici ilkelerden eitlikle dorudan ilgilidir. Sosyal adalet ve frsat eitliini n grr. Halkn kendi kendisini ynetmesidir.(Demokrasi) Ulus yararn, kii ve grup kar zerinde grr. zellikle yoksul kesimin korunmasn amalar. Sosyal devlet anlayn n grrr. nklaplar Medeni kanunla kadn erkek eitlii. Soyad Kanunu ile ayrcalk belirten unvanlarn kaldrlmas. Kadnlara seme seilme hakk. Hukuk birlii kanun nnde eitlik. Aznlklarn Trk vatanda saylmas ayn haklara sahip olmas. Aar vergisinin kaldrlmas. Eitimde frsat eitlii. Okuma yazma eitlii. Klk kyafet kanunu.

DEVLETLK

Devletilik; devletin ekonomik alanda mdahalesini n gren bir sistemdir. Kamu yararna ncelik verir. Devletilik halkln zorunlu bir sonucudur. Devlet ekonomik, sosyal ve kltrel kalknmann temel faktrdr. Devletilik; zel sektrn yapamad toplumu ilgilendiren sahalarda devletin rol oynamasdr. Bunu yaparken devlet aslnda mteebbisine engel olmaz bilakis ilerini kolaylatrr. Onlar retim ve ticaret ilerine zendirir.(zel giriimi reddetmez) Atatrk'n devletilik anlay "karma ekonomi"olarak tanmlanr. Bu ilke Trkiye'yi ilk defa planl ekonomiye geirmitir. Tm retim aralarnn devletin elinde toplanmasn n grmez.( Sosyalist modele uymaz) 1931'den itibaren uygulanmaya balar. 1923-1929 aras uygulanan liberal politikann istenen kalknmay salayamamas zerine temel yatrmlarn devlet tarafndan gerekletirilmesi zorunluluundan domutur. Ksa srede sanayilemeyi gerekletirme amac gder.

nklaplar Merkez BankasKT'lerSmerbankMTAEtibankDemir elik FabrikasI. Be yllk kalknma plan Eitim salk yatrmlarFabrikalarDevlet Bankalar Faiz oranlarnn ve temel tketim mallarnn fiyatlarnn devlet tarafndan belirlenmesi Milli iktisat ilkesi ile da bamlln azaltlmas.

LAKLK Laiklik, devlet dzeninin ve hukuk kurallarnn dine deil, akla ve bilime dayanmasdr. Din ve devlet ilerinin ayrlmas. Kiinin dini inanc ve vicdan hrriyetine karlmamas, herkesin din ve inancnn gereklerini rahata yerine getirmesine olanak salama. Bu ilkeyle ilgili btnleyici ilkeler aklclk ve bilimsellik, adalama ve batllama Devletin resmi dini yoktur. Devletin egemenlik gc ilahi kaynaklara deil millet iradesine dayandrlr. Trk toplumunun batllamas ve adalamasna ortam hazrlamtr. Dini faaliyetlerin kar amacyla kullanlmasn nlemitir. nklaplar Saltanatn kaldrlmasHalifeliin kaldrlmasTevhid-i Tedrisad KanunuSeriye ve Evkaf Vekaletinin kaldrlmasMedreselerin kapatlmas eriat Mahkemelerinin kapatlmas. Tekke zaviye trbe ve tarikatlarn kapatlmasMedeni Kanun 1928'de "Devletin dini slam'dr" ibaresinin anayasadan karlmas. Laiklik ilkesinin anayasaya girmesi. Ekonomi, hukuk, eitim ve sosyal yaamda dinden kaynaklanan uygulamalara son verilmesi.

NKILAPILIK Batllama ve adalama yolunda ileriye ada uygarla ynelme. Bu ilke dier ilkelerin canl kalmasn salamtr. Atatrkln duraan bir dnce olmadn gstermitir. Deiimi gerekletirme, gerekleeni koruma gelitirme yenileme. an ihtiyalarna cevap verme. Dinamik kalma. TBMM'nin almas Trk inklabnn balangc olarak kabul edilir. Trk inklab bir btndr. Trk inklab insancl ve aklcdr.

 Bu ilke dier ilkelerin destekisidir, onlar korur. SLAMYET NCES TRK TARH Trk Adnn Kullanm: Trk adnn anlam hakknda iki genel gr vardr. lk anlam; doan treyen oalan, kinci anlam; kuvvetli kudretli olarak belirtilmitir. Trk ad ilk defa Gktrk Antlarnda "TRK" eklinde geer.

Trk Adn Tayan Devletler: Gktrkler, Trkiye Cumhuriyeti, Hatay Trk Devleti, Kbrs Trk Cumhuriyeti.Corafi terim olarak Trkiye ilk defa VI' c yzylda Bizans kaynaklarnda yer almtr. XII' ci yzyldan itibaren Anadolu'nun ismi bir daha deimemek zere Trkiye olmutur. Trklerin Ana Yurdu: Trklerin ilk ana yurdu Orta Asya'dr. Orta Asya kuzeyinde Sibirya, gneyinde Himalaya dalan, douda Kingan dalar, batda Hazar denizi ile snrlandrlr. Son aratrmalarla anayurdun snrlan Ural Altay dalan ile Aral gl geni iinde kalan blge olarak belirlenmitir. Corafi Koullar ve Sonular: Sert karasal iklimin hkm srd Orta Asya bitki rts bozkrdr. Bozkrlar hayvanclk yapmaya elverilidir. Otlak sulak aray halk gebe yaamaya zorlamtr. Tarm ok az yaplr.(evcilletirilen hayvanlara yonca ekimi) Bozkrlann zor koullar Trklerde gl irade zgven ve dayanklla neden olmutur.

ORTA ASYA KLTR MERKEZLER Anav Kltr: (M. 4 bin) Bilinen en eski kltrdr. Bat Trkistan'da grlen Trk kltrdr. Tarm, hayvanclk, dokuma gelimi. Afanesyova Kltr: (M. 3000- 1700) Altay dalar evresinde grlr. Orta Asya Uygarlnn temelini oluturur. Hayvanclk, kartal resimleri, bakr eya, kemik ineler. Kelteminar Kltr: (M. 3000) Aral Gl evresi. Balklk, baklar, avclk. Andronava Kltr: (M. 1700- 1200) Altay-Ural evresinde grlr. Bugnk Trklerin atalan olarak da kabul edilir. Bakr, bronz ilemecilii. Karasuk Kltr: (M. 1200- 700) Karasuk Irma ve evresi. Dnemin icatlan drt tekerlekli araba kee adr, demir. Tagar-Tatk Kltr: (M.. 700- 100) Altay evresi. En gen kltrdr. Metal silahlar ve hayvan slubu, sanat objeleri GLER Nedenleri: Otlak ve sulak alanlarn yetersiz kalmas klimin elverisizlii Nfus artna bal toprak yetersizlii Kuraklk atmalar Fetih arzusu D basklar Salgn hastalklar Sonular: G edilen yerlerde yeni devletler kurulmu ve Trk kltr yaylmtr. Trkler yerletikleri blgelerde yerli halk ile kaynaarak yeni kltrlerin olumasn salamtr.

Trkler yerletikleri blgelerin etkisiyle birbirlerinden farkl zellikler gsterdiler; bu durum Trk tarihinin btn olarak incelenmesini zorlatrd.

 Trkler kavimler gne neden olmu Avrupa'nn siyasal yapsnn deimesine neden olmulardr G etmeyerek ana yurtta kalanlar gl devletler kurmular. (Asya Hun, Gktrk, Uygur) Baz Trk boylan g ettikleri blgenin etkisi ile milli benliklerini kaybetmilerdir. Batya g eden topluluklar: Avrupa Hun, Avarlar, Hazarlar, Bulgarlar, Peenekler, Ouzlar, Macarlar, Kumanlar. Trk topluluklarnn gebe olarak yaamalar araba ve tekerlei kullanmalar, at evcilletirmeleri, gleri kolaylatrmtr. Trkler gler sonucu Mezopotamya, Anadolu, in, Hindistan, Orta Avrupa, Balkanlar ve Sibirya' ya yerlemilerdir. skitler(Sakalar): Trklerin etkin olduu ilk siyasal topluluktur. Halkn ounluu ran' ldr. Atl gebe uygarlnn yaratclardr. Hayvan slubu sanat tarzn yaratmlardr. skitlerin yaam tarzlar, gelenekleri, dilleri ve sanatlar dier Trk topluluklarna benzemektedir. Orta Asya kkenli olmalar Trk kavmi olduklarn glendirmektedir.

LK TRK DEVLETLER Asya Hun lan: Tarihte bilinen ilk Trk devletidir. Orta Asya 'da yaayan btn Trkleri bir bayrak altnda toplayan ilk Trk devletidir. lk askeri tekilat ve devlet tekilatn oluturmulardr. (Mete Han-onlu sistem) tken merkez olmak zere kurulmulardr. (M..220) Bilinen ilk hkmdarlar Teoman, en nemli hkmdar Mete' dir. Teoman dneminde Hun aknlarn durdurmak iin in eddi yaplmtr.(M..214)

Mete Han: Devlet ve orduda dzenleme yapm, ipek yolunu alm, in'i vergiye balam, Trk topluluklarn bir bayrak altnda toplamtr. Mete'nin lm, in entrikalar, ipek yolunun kaybedilmesi ile zayflayan Hunlara inliler ve Siyenpiler son vermitir. Milliyeti bir politika izlemitir. Mete ulusal kimliini korumak iin in'e yerlememi ve vergiye balamtr, (kalabalk in nfusu iinde eriyeceinden korkmutur.) KAVMLER G (375) Asya Hun devletinin bamszlndan sonra Kuzey Hunlar batya g ederek Orta Avrupa'ya kadar ilerlemilerdir. Bu g esnasnda Hunlarn nnde duramayan Avrupa kavimleri de g etmek zorunda kalrlar. Tarihte bu olaya Kavimler G ad verilir. Sonulan: Avrupa uzun yllar karklk iinde kald. Avrupa'nn etnik yaps deiti yeni milletler olutu.(ng. Fr. sp) Barbar kavimlerin topraklarna girmesini nleyemeyen Roma mp. 395'te Dou ve Bat olarak ikiye ayrlmtr. 476 ylnda Bat Roma mp. yklmtr. Germen kavimleri arasnda Hristiyanlk yaylm, Avrupa da klie ve papa n kazanmtr. Otorite boluu merkezi kralln g kaybetmesine neden olurken feodalite (derebeylik) rejiminin kurulmasna ve yaygnlamasna neden olmutur. lk a sona ermi Orta a balamtr. Skolastik dnce geliti. Avrupa Hun Devleti kuruldu.

AVRUPA HUN DEVLET (375- 469) Kavimler g sonrasnda kurulmutur.(Orta Avrupa)

Bilinen ilk hkmdarlar Balamir'dir. Uldz zamannda d siyaset belirlenmi, Rua zamannda topraklar genilemitir. En gl dnemi Atilla zamannda yaanmtr. Margos ve Anatolyos anlamalar yaplarak Bizans vergiye balanmtr.(Balkan seferi)

Atilla Bat Roma seferi ile (Galya seferi, talya seferi) Bat Roma'ya stnln kabul ettirmi papann ricas zerine bar yaparak geri dnmtr. Atilla'nn lmnden sonra oullan baarl olamam, bamsz topluluklarn ve Bizansn saldrlar ile yklmtr.(469)

GKTRK DEVLET(552-659) Trk ad ile kurulan ilk Trk devletidir. Bumin Han tarafndan Avar hakimiyetine son verilerek tken'de kurulmutur.(552) Bumin devleti dou bat olarak ikiye ayrmtr. Kardei stemi Yabgu'yu bat blmne atamtr. stemi Yabgu ipek yoluna sahip olabilmek iin Sasanilerle anlap Akhunlar ykm, sonrada Bizans'la anlaarak Sasanileri zayflatmtr. En parlak dnemi Mukan Kaan dnemidir. Bat Trkistan'n Trklemesini salamtr. mcadeleler in kkrtmalar sonucu ikiye ayrlmtr.(582) (Dou Gktrkleri 630, Bat Gktrkleri 659'da in egemenlii altna girdi). Kendilerine ait alfabeleri vardr.( 38 harf) Milliyeti bir politika izlemilerdir. Hunlardan sonra Trkleri bir bayrak altna toplayan ikinci Trk devletidir. II. GKTRK (KUTLUK) DEVLET (682- 745) Trk adn tayan ikinci Trk devletidir. 50 yl in egemenlii sonras Kutluk Kaan nderliinde ayaklanarak Kutluk devletini kurmulardr. (682 ).(ilteri unvan almtr). Kutluk Devleti; ini bask altnda tutarak, Orta Asya'daki dank halde yaayan Trkleri kendi bnyesinde toplama politikas gtmtr, (ulusu anlay) Bilge Kaan, Kltigin, Tonyukuk dneminde devletin snrlan genilemi onlarn lm ile Basmil, Karluk ve Uygurlann isyan sonucu yklmtr.(745) Orhun yaztlar bu dnemde dikilmitir. Bu yaztlar Trk tarihinin ve edebiyatnn ilk yazl rnekleridir. UYGURLAR (745 -840 ) Uygurlar, Basmil ve Karluk boylarnn yardmyla II. Gktrk devletini ykarak kendi devletlerini kurdular. Kurucusu Kutluk Bilge Kl Kaandr. Devletin bakenti Ordu-Balk (Karabalsagun) dur. Tala savanda in'in Araplara yenilmesiyle topraklarn genilettiler. B Kaan dneminde Mani dini kabul edilir. ( lk din deitiren topluluk) Mani dininin et yemeyi yasaklamas sonucu Uygurlann sava zelliklerini kaybetmesi, in'in politikalan, hanedan deiiklikleri, ekonomik sorunlar nedeniyle zayflayan Uygurlara 840 ylnda Krgzlar son verir. Dalan Uygurlar Kansu ve Turfan blgesine yerleerek yeni devletler kurarlar ve ticarette geliirler. Zamanla Mool egemenliine girerler. zellikleri: Yerleik hayat benimseyen ilk Trk Devletidir.

Trk tarihinde ilk defa kent ve kasaba kurarak mimarinin gelimesini salamlar. lk kez kat ve matbaay kullanmlardr. Bilim ve sanat alannda gelimilerdir. Deiik dinleri benimsemiler. (Manihaizm-Budizm) Tarm ve ticaretle uramlardr. Siyasi alandan ok kltrel alanda varlk gstermilerdir. Moollarn Trklemesinde, tekilatlanmasnda ve devlet ynetiminde etkili oldular.

DER TRK DEVLETLER Avarlar : stanbul'u kuatan ilk Trk devletidir. Orta Asya' da Gktrklere yenilmi Avrupa ya g etmilerdir. Slav topluluklarnn olumasnda devlet ve askeri tekilatlarnda rol oynamlar. Franklar tarafndan yklmlar.

Krgzlar : tken'i bakent olarak kullanan son Trk devletidir. Daha sonra tkeni terk ederler. 1207'de Mool egemenliine girerler. Manas destan Krgzlara aittir. Uygurlar' yktlar.(840) Hazarlar: Kafkaslarda Mslman Araplarla savatlar. Yahudilii benimseyen tek Trk devletidir. Din konusunda ho grl olmulardr. Ticarete nem vermilerdir. Ruslar devlet ve ordu tekilat ynnden etkilediler. Rus saldrlar sonucu ykldlar.(958)

Bulgarlar: Avarlarm basklarndan kurtulup Byk Bulgarya devletini kurdular, daha sonra Hazar basksyla Tuna ve til Bulgarlar olarak ikiye ayrldlar. Tuna Bulgarlar Hristiyanl kabul edip Trklk zelliini kaybederken .til Bulgarlar mslman tccarlarn etkisiyle slamiyeti kabul etmi, Mool hakimiyetine girmitir. Kazan Trklerinin temelini oluturmulardr. Trgiler: Emevilerle mcadele ederek Orta Asya'nn Araplamasn nlemilerdir.(Sulu Han) lk metal paray kullandlar. G etmemiler. Karluklar tarafndan ykldlar.

Sihirler ( Sabarlar): Sibirya ismi Sihirlerden gelir. Avar basksyla batya g etmi, Hazarlarn ekirdeini olutururlar.

Sibirya ve Kafkasya'ya

yerlemi,

Anadolu'ya girmilerdir.

Macarlar : Peenek basksyla Macaristan'a yerlemi 1000 yllarnda Hristiyanl benimseyerek asimile olmulardr. Buna ramen Trke kkenli birok szc kkenlerinde barndrrlar. Peenekler: Malazgirt savanda Seluklu yannda yer aldlar. Siyasi birlik kuramamlar dank halde yaamlardr. cretli askerlik yaptlar.

Hristiyanl benimsediler. Slavlarn birlemesini ve Karadeniz'e inmesini engellediler. Kumanlar (Kpaklar): Rus prenslikleri ile mcadele ettiler. Ruslarn Karadeniz'e inmesini engellediler. Hristiyanl kabul edip asimile oldular. Ouzlarla mcadeleleri Dede Korkut Hikayelerine konu olmutur. Karluklar : Gktrklerin yklmasnda rol almlar, Tala savanda mslman Araplarn yannda yer almlar, slamiyet'i kabul eden ilk Trk topluluklar arasnda yer almlardr. Ayrca Karahanllarm kurulmasnda etkili olmular Mool egemenliine girmiler.

Ouzlar: Trk milletinin en kalabalk ve en nemli topluluudur. Hun ,Gktrk ,Uygurlara bal yaamlar daha sonra Ouz Yabgu devletini kurmulardr. Toplu halde slamiyet'i kabul etmilerdir. nemli Trk devletlerini kurmulardr. Gnmz ran, Irak, Suriye, Azerbaycan, Trkiye ve Balkanlarda yaayan Trklerin atalar Ouzlardr. Mslman Ouzlara Trkmen ad verilirdi. LK TRK DEVLETLERNDE KLTR MEDENYET A -DEVLET YNETM : Devlet boylarn birlemesinden oluan feodal bir yapya sahiptir. Siyasi tekilatlanmann en st basaman "il" denilen devlet olutururdu. Hkmdara hkmdarlk grevinin Tanr tarafndan verildiine ve bunun kan ba yoluyla devam ettiine inanlrd.( Kut anlay) Bu durum hakana ball artrr. Ayrca kut anlayna gre lke hanedann ortak maldr. Hanedanln her yesinin hkmdar olma hakk vardr. Hkmdarn Grevleri: Ordu komutanl, halkn savunmak, doyurmak, oaltmak ve giydirmekti. ( Sosyal devlet anlay) Ayrca kurultay bakanl yapard. Kut anlay taht kavgalarna ve devletin ksa srede yklmasna sebep olmutur. Hkmdarn ei olan Hatun: Kaanlarn baz yetkilerini kullanabilme kaana vekalet etme kurultaya katlma, eli yollama ve kabul etme gibi yetkileri vardr. Hkmdarlk Sembolleri :Ota, tu, sancak, bayrak, taht ,davul, ferman ,buyruktur. Kurultay -Kenge : Danma ve devlet meclisidir. Ylda iki kez toplanr. Yasak koyar. Sava bara karar verir. yeleri : Hakan, hatun, hanedan mensuplar, boy beyleri hkmet yeleridir. Meclise katlma hakk olanlara toygun denir. Toy Meclisi : Kazanl seferler sonras verilen elence ve ziyafettir. Bu lende eitli sorunlarda ele alnr ve lenin sonunda hkmdarn evi yamalanrd.(Han yamalama gelenei) Bu durum sosyal dayanmay salar. lke ynetimi : lke sa-sol veya dou-bat olarak blnerek ynetilirdi .Byk kaan merkez dou yada sada otururdu. Solda ise (bat) yabgu unvan ile genellikle kaann kardei bulunurdu. Ayrca tigin ve ad denilen valiler lkeyi ynetirdi.

Hkmet : Banda Kaann bulunduu hkmet yeleri unlardr: Buyruk (Bakan) ,Bitigci (Katip) , Tamgac (D Politika) , Ayguc (Babakan) , Tarkan (askeri ynetici) , Apa (sivil ynetici) Tudun (vergi denetim), Al (hazine grevlisi) Trklerde ilk devlet ynetimini Mete Han yapmtr. (Orta Sa Sol) Toplum Yaps: Aile (ogu ), Urug (soy,slale), Boy, Budun, l. Aile :ekirdek aile-Ataerkil-tek elilik - Evlenen ocuk aileden ayrlr. Baba evi kk erkek ocua kalr. B-SOSYAL HAYAT Toplum salam bir aile yapsna dayanyordu. Hayat tarz gebe olup hayvanclkla urayorlard. Atn nemli bir yeri vard. 'Savalk ortak yetenekti. Yaylak ve klak hayat vard. Yerleik yaama geildikten sonra sosyal yaam deimi mimari kent kltr ortaya kmtr. Sosyal hayat snfszdr. Klelik soyluluk yoktu. Dini milli bayramlar lenler toplumsal dayanmay artrr.

C-EKONOM Orta Asya'da iklim ekilleri nedeniyle ekonominin temeli hayvancla dayanyordu. Elverili yerlerde tarmla da uralm arpa dar buday ekilmi. Yerleik yaamdan sonra tanmsal faaliyetlerde artar. Hun ve Gktrklere ait sulama kanal bulunmas ve saban kullanlmas tarma verilen nemi gsterir. Trkler ticaret yaptklar lkelere canl hayvan, konserve, et, deri, ksele, krk satmlar; tahl ve giyim eyas almlardr. pek ve krk yolu en nemli gelirdir. D-HUKUK Tre: Trklerin, adetleri, gelenekleri, kurultay kararlan ve toplum hayatn dzenleyen yazsz hukuk kurallarna tre denirdi. Tre toplum yaamn da siyasal yaam da dzenler. Tre kurallar zamanla oluur hakan, kurultay, boy beyleri kural koyabilir. Trenin deimez kurallar iyilik, eitlik, yararl olma ii idi. Yerleik hayata geince trenin baz kurallar yazl hale getirilmi.(Uygurlar) Hkmdar bata olmak zere herkes treye uymak zorundadr.(Kanunun stnl) Devlete kar kma, adam ldrme, ordudan kama gibi sularn cezas lmd. Trklerde gebe yaamdan dolay hapis cezas uzun sreli olmamtr. Cezalarn kesin hkme balanmas ve devlet tarafndan takip edilmesi kan davasn nlemitir. Uygurlarla birlikte yazl hukuk anlay da geliir. Yksek mahkeme hkmdar bakanlnda toplanr yarglar, yargucu ve yargan adn alrd. E-ORDU Trklerde her Trk savaa hazr olduu iin askerlik zel bir meslek deildi. Ordunun zellikleri: cretli deildir. Her Trk asker saylrd. Temeli atl askerden oluurdu. Ordu millet kavram vardr. Daimi dzenli ve disiplinli ilk Trk ordusunu onlu sisteme gre Mete Han kurmutur. in , Roma ve Bizans askeri alanda Hun ordusunu rnek almtr. Ayrca savalarda turan taktii kullanlmtr.

F-DN VE NANI Gk Tanr Dini: Trklerin en eski dinlerindendir. Tek tanrl cennet cehennem inanc olan ve en nemli ibadetin kurban kesme olduu bir dindir. Eski Trklerde tanr sonsuzdur her hangi bir ekle sokulamaz onun iin putuluk yoktur. Balangta tabiat kuvvetlerine inanma eklinde balayan din, lm atalarnn ruhlarna inanma eklinde (atalar klt) devam etmitir.

 amanizm de ise insanlarla ruhlar arasndaki ilikiyi kam yada aman ad verilen din adamlar salard. nancn kayna iyi yada kt ruhlar olmutur. Eski Trklerde l gmme trenlerine Yu ad verilirdi. len kiilerin mezarlarna ldrd kii kadar ta dikilirdi. Buna balbal, mezarlara da kurgan ad verilirdi. Din adamlar ayrcalkl deildi.(ruhban snf yok) Dini hogrden dolay Trkler arasnda Manihaizm, Budizm, Musevilik, Hristiyanlk Mslmanlk gibi dinlerde kabul edilmitir. Eski Trklerde cennete Uma, cehenneme Tamu ad verilirdi. Trklerde devlet ilerine din adamlar karmazd.(Laiklik) slamiyet dndaki dinleri benimseyen ve bulunduklar blgelerde aznlkta kalan Trkler zamanla Trklk zelliklerini kaybetmilerdir. Tek tanr inanc, dinsel hogr, corafi deiim, ticari ilikiler, siyasal hakimiyet Trklerin eitli dinlere girmelerine neden olmutur. Eski Trklerde din deitiren ilk devlet Uygurlardr.

G-DL VE EDEBYAT En eski Trk szl edebi eserleri destanlardr. Szl edebiyat rnlerinin dierleri Savlar(ata szleri), Sagular (at), efsaneler, kouklar (mzik eliinde sylenen iir), halk trkleridir. Destanlar milletlerin kahramanlklarnn ve yaam tarzlarnn anlatld manzum hikayelerdir. nemli Trk destanlar unlardr: Hun : Ouz Kaan Gktrk : Ergenekon ve Bozkurt Uygur : Treyi ve G skitler : Alper Tunga ve u Krgzlar : Manas Yaz: slam ncesi ilk yaztlara, Krgzlara ait Yenisey mezar talarnda rastlanr ama bu yaztlar bir alfabe oluturmazlar. Orhun Yaztlar: Tonyukuk (727), Kltigin (732), Bilge Kaan (735) adna dikilmitir. (II.Gktrk)Gktrk devletinin kuruluu, ynetici ve halkn karlkl grevleri, dnemin siyasi olaylar hukuk ve din hakknda bilgi verir. nemi: Trklerin ilk yazl belgeleridir. lk Trk alfabesi kullanlmtr. Trk devlet geleneini yanstan ilk milli kaynaktr. Ulusalc anlayla yazlmtr. Tarihi dneme bu yaztlarla geilmitir. Yneticiler halka hitabet ettii iin hitabet eseri de saylr.

Gktrk yaztlar Yollu tigin tarafndan yazlm Danimarkal W.Thomson tarafndan (1892) okunmutur. Dier nemli yaztlar ise Krgzlara ait Yenisey yaztlar ile Uygurlara ait Karabalsagun yaztlardr. lk Trk alfabesi Gktrk alfabesi olup 38 harften oluurdu. kinci Trk alfabesi 18 harften oluan Uygur alfabesidir. Bunlarn haricinde Trkler Sogd ,Kiril ,Arap ve Latin alfabesi kullanmtr. H-BLM VE SANAT Trklerde 12 hayvanl Trk takviminin olmas astronomi bilimi ile ilgilendiklerini ve bu alanda ilerlediklerini gstermektedir. lk Trk matbaas Uygurlar dneminde kurulur baz eserler (in, Hint) Trke'ye evrilir. Sanat: lk Trk devletlerinde gebe yaam sanat eserlerinin deri, metal, ahap, oymaclk ve ta iilii gibi tanabilir malzemelerden yaplmasna yol amtr.

 Dokumaclkta gelien Trk sanat haly dnya medeniyetine katmtr. Ayrca adr sanat, silah yapmnda gelimilerdir . skit kaynakl hayvan slubuda Trkler tarafndan eyalar zerine ilenmitir. Uygurlarla, yerleik yaama geince sanat eserlerinde de deiiklik olur. Saraylar, Manastrlar yaplmaya balar. ehircilik geliir, resim sanat geliir, Fresk (duvar resmi) minyatr (kat tahta zerine yaplan resim) eserleri ortaya kar. Uygur minyatrleri daha sonra gelien islam minyatrlerinin kaynan oluturur. Ayrca Uygurlarda heykeltralk ve maden ilemecilii de gelimitir. Eski Trklerde elencelerde kopuz ve davul kullanlrd. TRK SLAM TARH lk Trk slam likileri: lk Trk-slam ilikileri Hz.mer'in Sasani imparatorluuna son verip, Iran ve Irak'n bir blmn fethederek Horasanda yaayan Trklerle snr komusu olmas sonucu balamtr. Mslman Araplar Ceyhun nehrine ulanca Trklerle ilk savalar balamtr. Ama en youn Trk-Arap mcadelesi Emeviler dneminde yaand. Emevilerin rk ve baskc politikalar Abbasiler dneminde terk edilmi, hogr temel alnm, iki ulus arasnda in'e kar ittifak yaplmas Trklerin kitleler halinde mslman olmasna ortam hazrlamtr.(751 Tala Sava) Trk-slam devletinin kurulmas bu olaydan sonra balamtr. Tala Sava (751) : Orta Asya'da kurulan Uygur federasyonu tam anlamyla siyasi birlii salayamadan Orta Asya'ya egemen olmak isteyen in'in harekete getiini gryoruz. in ordusunu tek bana yenemeyeceini anlayan Araplar Trklerden yardm istediler. Trk ve Arap ordular Tala Nehri kysnda yaplan savata in ordusunu malup ettiler. Tala Savandan sonra Karluk, Yama ve iil Trkleri islamiyeti kabul eden ilk Trk boylandr. Trklerin mslman olmalarnda: Mslmanlarla ticari ilikilerin gelimesi Trkler arasnda tek tanr inancnn yaygn olmas ve aile yapsnn uygun olmas Trklerdeki cihan hakimiyeti anlaynn slamiyet'teki fetih anlayna benzemesi slam dini ile eski Trk inanlar arasnda benzerlik bulunmas (ahiret, cennet, cehennem, kurban kesme) Abbasilerin rk bir politika takip etmemesi slamiyet ncesi Trk toplumunda grlen eski ozan ve kamlarn, islam evliyalar ve dervileri ile benzerlik gstermesi etkili olmutur. Trkler slamiyet'i kabul ettikten soma; slamiyet daha geni bir alana yaylmtr.(Pakistan, Afganistan, Hindistan, Balkanlar) slam dnyasndaki ayrlklar ortadan kaldrarak Abbasi halifesini korumulardr. Hal seferlerine kar koyarak slam dnyasn korumulardr. Byk fikir, sanat ve bilim adamlar (Farabi, bni Sina, Mimar Sinan, Ali Kuu Akemseddin.) yetitirmilerdir. lk Trk slam Devletleri: l. Karahanllar (840-1212): lk Mslman Trk devleti olan Karahanllan Karluk, Yama , iil Trkleri kurmutur. Dou ve Bat Trkistan'da kurulmulardr. Satuk Bura Han dneminde islamiyeti kabul etmi ve islamiyetin yaylmasn hzlandrmlardr. Halkn tamam Trktr ve Uygur alfabesini kullanmlardr. slam kltr yannda Trk geleneklerini de devam ettirmilerdir. En parlak dnemini Yusuf Kadir Han dneminde yaamlar, lmnden sonra duraklama dnemine girmiler, dou ve bat olmak zere ikiye ayrlmlardr. Karahitaylar ve Harzemahlar tarafndan yklmlardr. Bu dnemde Trk-slam edebiyat gelimitir. Yusuf Has Hacip- Kutadgu Bilig Kagarl Mahmut -Divan Lgat-it Trk 2. Gazneliler (963- 1187) : Afganistan'n Gazne ehrinde Alp Tigin tarafndan kurulmutur. Sebuk Tigin zamannda glendiler. lnce yerine Gaznelilerin en byk hkmdar Sultan Mahmut geti. En parlak dnem S.Mahmut dneminde yaand. Hindistan'a 17 sefer dzenleyerek K.Hindistan'a hakim olmular ve slamiyeti yaymlardr. Gazneli Mahmut, Abbasi Halifesini ii Bveyhoullarnn basksndan kurtarm ve bu davranndan dolay Abbasi Halifesi kendisine "sultan" unvann vermitir. Trk hkmdarlarndan "sultan" unvann ilk kez Gazneli Mahmut kullanmtr. Sultan Mahmut lnce yerine olu Mesut geti. Bu dnemde Seluklular ile Gazneliler arasnda Dandanakan (1040) sava yapld. Bu savata yenilen Gazneliler dalma

srecine girdiler. Gaznelilerin bir ok ulusu (Trkler, ranllar, Gurlar) bnyesinde bulundurmalar paralanmalarnda ve yklmalarnda nemli rol oynamtr. Pakistan devletinin temellerini atmlardr. Sarayda Trke konuulduu halde ,bilim dili Arapa,edebiyat dili Farsadr. ok uluslu olduklar iin ar yasalar hazrlamlardr. 3. Tolunoullar (868-905) : Msr'da kurulan ilk Trk slam devletidir. Kurucusu Tolunolu Ahmet'tir. Tolunoullar dneminde Msr en bayndr ve zengin dnemini yaamtr. Abbasilere kar kurulmu Abbasiler tarafndan yklmtr. Kurucusu Trk halk Araptr. Ulu Cami (Tolunolu Cami) -Msr'daki Trk mimari eseridir. 4. Akidler: Msr'da kurulan ikinci Mslman Trk devletidir.Ferganal Mehmet tarafndan kurulmutur.Kutsal topraklar ( Hicaz) topraklarna katan ilk Trk devletidir.Fatmiler tarafndan yklmtr. Not: Tolunoullar ve Akidler'in yneticileri ve askeri gleri Trktr fakat hakim olduklar toplum farklyd. Bu sebeple ok abuk yklmlardr. Akitlerden sonra sras ile Msr'da Fatmiler, Eyyubi ve Memluk Devletleri kurulmutur.

BYK SELUKLU DEVLET (1040 - 1157 ) Ouz ad ve Anlam: Ouzlar, Trklerin bir kolu olup, slamiyet'ten nce ve sonra pek ok devlet kurmulardr. Araplarn Guz ,Bizanslarm Uz, Ruslar Tor adn verdikleri Ouzlar slamiyeti kabul ettikten sonra Trkmen adn almlardr.Ouzlar VI. Yy dan balayarak deiik blgelerde birok devlet kurdular.( Byk Seluklu .Devleti ,Anadolu Seluklu Devleti , Osmanl Devleti ,Trkiye Cumhuriyeti.) Seluklular Ouzlarn ok kolundan kinik boyuna mensuptur. Ouz Yabgu devletinde komutan olarak grev yapan Seluk Bey, Ouz Yabgusu ile anlaamam ve boyu ile birlikte Cend ehrine gelmitir. Daha sonra Maverannehir blgesine yerlemilerdir. Seluk Bey'in lmnden sonra yerine Arslan Yabgu geti. Kendisi Gazneli Mahmut tarafndan tutsak edildi ve tutukluluu srasnda ld. Bunun zerine yerine ar ve Turul Beyler geti. Devletin Kuruluu ve Ykselii Yurt edinmek iin Gazne Devleti ile mcadeleye giren Turul ve ar beyler,bir yandan da Anadolu'ya keif amacyla aknlar dzenledi. Dandanakan Sava (1040 ) : 1035 ylnda Horasan'a gelen Seluklular, Gazneli Mesuttan buraya yerlemek iin izin istediler.G.Mesut bunu kabul etmeyince sava yaand. Nesa(1035), Serah (1038) savalarn kazanan Seluklular Niabur da ilk kez bamszlklarn ilan ettiler. 1040 ylnda yaplan Dandanakan savan Seluklular kazand ve Gazneliler ar bir yenilgiye uratld.Bylece; Gazne devleti k srecine girerken ,Seluklular tm kurumlaryla bir devlet haline geldiler. Byk Seluklu Devleti resmen kurulmu oldu. Abbasi Halifesinin onay ile Sultan ilan edilen Turul Bey Rey ehrini bakent yapt ve Horasan'daki egemenlik kesinleti. Turul Bey Byk Seluklu Devletinin hkmdarln, kardei ar Bey ise askeri ileri slendi. ran , Irak ve Azerbaycan' ele geirdi. Turul Bey dneminde Bizans ,Grc ve Ermeni birleik ordusuyla 1048'de Pasinler Sava yapld ve Byk Seluklular bu sava kazandlar.Bu savala; Trabzon'a kadar olan yerler ele geirildi. Anadolu'da lk byk basan kazanlm oldu. Bu olay Trk -Ermeni ilikilerinin balangc oldu. Seluklular ile Bizans arasndaki ilk savatr ve Bizans bu savala Byk Seluklu'yu resmen tanmtr. Abbasi halifesi, ii Bveyhoullarma kar Turul Bey'den yardm istedi. 1055'te Badat'a giren Turul Bey; Bveyhoullarn ykarak halifeyi kurtard, Dounun ve Batnn Hkmdar unvann ald. Bylece Byk Seluklu Devleti slam dnyasnn siyasi liderliini slenmitir. Halifenin dini stnl devam etmitir. (Laiklik) Bu olay ileride Halife-Sultan ekimesine sebep olmutur. Seluklular Halifeliin koruyuculuunu slenmilerdir . Alparslan Dnemi: Turul Beyin vefatndan sonra tahta Alparslan geti. Bu dnemde, Bat ynndeki

seferler devam etmi Azerbaycan ,Grcistan ve Anadolu'ya seferler dzenlenerek Ani ve Kars kaleleri ele geirilmitir. Malazgirt Sava (1071) : Trklerin Anadolu'ya seferlerinin artmas sonucu Bizans harekete geti. Romen Diyojen komutasndaki Bizans ordusu ile Trk ordusu arasnda yaplan sava, Trkler kazand. Sonulan: Anadolu'nun kaplar Trklere ald ve Trkiye tarihi balad. slam dnyas zerindeki Bizans tehdidi son bulmu ve Anadolu Trklerin yeni yurdu olmutur lk Trk denizcilii balamtr. Hal seferlerine neden olmutur. Anadolu'da ilk Trk beylikleri kuruldu.(Saltuklular , Artuklular , Mengcekler , Danimentler, aka Beylii) Not Malazgirt Sava bu sonular itibari ile Anadolu'da gnmze kadar sren ve gnmzde de devam etmekte olan Trkiye Tarihi'nin balangc olarak kabul edilmitir. Not:Sultan Alparslan ,Malazgirt Savandan sonra Trkmen beylerini grevlendirerek Anadolu'ya fetihler dzenlemesini istemitir ve fethettikleri topraklarn kendilerine ait olduklarn belirtmitir. Bu durum Byk Selukluda merkezi otoriteyi sarsmsa da, Anadolu'nun hzl bir ekilde fethedilmesini salamtr.Anadolu'da kurulan birinci dnem Trk beylikleri de bu siyasetin sonucu olarak ortaya kmtr. Melikah Dnemi : Bu dnemde Byk Seluklular en geni snrlara ulatlar.Bat snrlar Marmara ve Akdeniz'e kadar uzanmtr. Gneyde topraklar Msr ve Basra Krfezine kadar genilemitir. zellikle bu dnemde Anadolu hzl bir ekilde Trklemitir. Melikah dneminde Batni mezhebinin taraftarlar zararl faaliyetlerini arttrmtr. Batmilik hareketinin amac Seluklular ieriden kntye uratmakt. Batmilik hareketine kar lke genelinde Nizamiye Medreseleri yaygnlatrlm ve insanlar bilinlendirilmeye balanmtr. Batmiler dzenledikleri faaliyetler sonucu bir suikast sonucu Nizam-l Mlk' (nl vezir) ldrmlerdir. Bu dnemde ayrca Byk Seluklu ynetiminde ran kkenlilerin ve ran kltrnn etkisi artmtr. Bu durum Trklerle saray arasndaki ban kopmasna , Trkmen isyanlarnn kmasna neden olmutur. Melikah dneminde mali ilerin dzenlenmesi amac ile gne yl hesabna gre takvim dzenlenerek uygulamaya konulmutur. Melikah'n lm ile taht kavgalar balad. Suriye , Anadolu , Kirman , Irak ve Horasan Seluklular merkezden ayrlarak bamszlklarn ilan ettiler. Dalma dneminde Byk Seluklu tahtna Berkyaruk , Mehmet Tapar ve Sencer gemitir .Sencer baa geince Byk Seluklular tekrar toparlanmaya baladysa da, doudan gelen Karahitay basks ve gebe Trkmen basks artmtr. Nitekim 1147'de Karahitaylarla yaplan Katvan Sava kaybedilince Byk Seluklularn ykl hzlanmtr. Sencerin'de lm ile (1157) devlet tamamen paralanmtr. Byk Seluklu Paralanma Nedenleri: Taht kavgalar ve Seluklu Prenslerinin ayaklanmalar. Atabeylerin zararl faaliyetleri Devlete kstrlen Ouzlarn ( Trkmenlerin) ayaklanmas ii Fatmilerin ve Batmilerin zararl faaliyetleri Hal seferlerinin zararlar Halifelerin ( Abbasiler ) eski gcne ulamak istemesi Mool basklarnn younlamas BYK SELUKLULARIN TARHTEK ROLLER Anadolu'yu Trk yurdu haline getirmiler ve Trkmen kitlelerini Anadolu'ya yerletirmilerdir Abbasi Halifesini ii tehdidinden korumulardr . slam dnyasn Hal seferlerine kar korumulardr. Kendilerinden sonraki Trk devletlerine rnek olmulardr. Trk siyasi tarihi ve sosyal hayat ,hukuk ,rf ve geleneklerinin slam dnyas -kltr ile kaynamas Byk Seluklular ile pekiti. Badat'ta atklar Nizamiye Medreseleri ile Dnya bilim ve kltr tarihine nemli katklarda bulunmulardr. (Nizam-l Mlk nl vezir) Byk Seluklu Devletinin Zayflamas ile Kurulan Devletler ve Atabeylikler

Devletler

Kirman Seluklular, Horasan Seluklular, Irak Seluklular, Suriye Seluklular Anadolu Seluklular, Harzemahlar ldenizoullan Atabeylii (Azerbaycan), Solgurlar Atabeylii (Fars) Brioullan Atabeylii (am) Zengiler Atabeylii (Musul) Begteginoullan Atabeylii (Erbil)

Atabeyler

Atabeylik Sistemi :Byk Seluklularda ehzadelerin (Melik) yetitirilmesinden sorumlu ,bilgili, tecrbeli kiilere "Atabey" denmitir. ehzadelere danmanlkta yaparlard. Bu sistemle ehzadelerin iyi bir devlet adam olarak yetitirilmesi salanmtr. Atabeyler merkezi otoritenin zayflad dnemlerde bamszlklarn ilan ederek devletin paralanmasna neden olmulardr. Batnilik: Hasan Sabbah'm ii temeline dayanarak kurduu bir tarikattr. Bunlar Kuran- Kerim'i kendi dncelerine gre yorumlamlardr. Merkezleri ran'daki Alamut Kalesi'dir. ii Fatmi Devletinden destek grmlerdir. Abbasilere ve Byk Seluklulara kar zararl faaliyetlerde bulunmulardr.

TRK SLAM DEVLETLERNDE KLTR VE UYGARLIK DEVLET YNETM slamiyet'ten nce Trkler arasnda yaygn olan hkmdarlarn tanr adna lkeyi ynettii gr slamiyet'ten sonrada devam etmitir.( Kut Anlay) slam devlet anlaynda hkmdarln halife tarafndan tasdik edilmesi kural Gazneliler ve Karahanllar'da iletildi. Ama devletin hkmdarlar hibir zaman hakimiyetlerini Abbasi Halifeleri ile paylamadlar. Seluklular Halifeyi dini lider olarak kabul etmilerdir. Devlet hkmdar ve ailesinin ortak mal idi. Devlet ok geniledii iin baz devletlerin ynetim ekillerinden yararlanarak gelimi bir devlet tekilat kurdular. Devlet yan bamsz eyaletlere ayrlyordu. Melik ve hne denilen prensler ynetiyordu. Hkmdarlar Bey, Sultan ve daha sonrada Sultan- Azam unvann aldlar. Nizam-l mlk zamannda devlet tekilat daha da geliti. nemli devlet ilerinin grlp karara baland yer "Divan"dr. Byk devlet ileri Divan- Saltanatta grlrd. Byk divana bal ikinci derecedeki divanlar unlardr : Tura Divan : Yazmalara bakar, stifa Divan: Maliyeye bakar, Arz Divan : Ordunun ihtiyalarna bakar, sraf Divan: Askeri ve hukuki iler hari dier konulara da bakar, ehzadelerin yetitirilmesi iin yanlanna Atabeyler verilirdi. Hkmdarlar Karahanllar'da "Han",Gazneli ve Seluklularda "Sultan" unvann kullanmlar.

Sultann Grevleri : Ar siyasi sular, onlarn bakanlndaki zel mahkemelerde hkme balanrd.Haftamn belli gnlerinde devlet ileri gelenleri ve komutanlar kabul ederdi.Halkn ikayetlerini dinler ve onlara are bulurdu. Kadlar tayin ve grevden alma , iktalann dalm, valilerin tayini ,ordulara bakumandanlk balca grevleriydi. Hacip saray divan ilikilerini yrtrd. Amil ise eyaletlere bakan sivil grevliydi. Orduda ranllarn ounluuna kar Trklerin says fazladr. Karahanllarn ordusunun temeli Karluk Yama ve iil Trklerinden olumutur. Gazne ordusu eitli lkelerden toplanm mslman askerlerden olumutur. Orduda cretli askerlerde bulunmaktayd. Devrin en byk ordusu Seluklularnd. Ordu u ekilde oluurdu : Guleman- Saray : eitli milletlerden seilerek toplanrd. Devirme usulne dayanan ordu dorudan sultana bal olup saray muhafz olarak grev yaparlard. Maaldrlar. Hassa Ordusu :Her an savaa hazr birliklerdir. eitli Trk boylarndan toplanan askerlerden meydana gelirdi. Her trl masraflar devlet tarafndan karlanrd. Tmarl Sipahiler : Eyaletlerdeki ikta sahiplerince yetitirilen atl askerlerdi. Bunlarn masraflar ikta sahiplerince

karlanrd.Sava zamannda ikta sahiplerinin komutasnda hkmdarn ordusuna katlrlard. Yardmc Kuvvetler: Bal beylik ve devletlerden gelen askerler gnlller ve Trkmenler bu gruba dahildi. Sava zamannda orduya katlrlard. ADALET SSTEM Hukuk Seri ve rfi hukuk diye ikiye ayrlr. Seri davalara (evlenme, boanma, miras vb.) kadlar bakard. Kadlarn banda Kad- l-Kudat bulunurdu ve kadlar kontrol ederdi. rfi yarg dzeni bozan ve kanunlara uymayanlarn davalarna bakard. rfi yargnn banda Emiri Dad bulunurdu. rf hukuk kamu hukukudur, devletin koyduu kurallardr. Ordu iindeki anlamazlklara Kadasker (Kazasker) bakard. Bunlarn dnda sultann bakanlk ettii Divan- Mezalim denilen yksek mahkeme vard. SOSYAL HAYAT Halkn ou gebe hayat yayordu.Yerleik hayat yaayanlar tarm,ticaret,el sanatlar ile megul oluyordu. Gebe yaayanlar hayvanclkla urayordu. Esnaf ve sanatkarlar kendi meslek gruplarna ait loncalar kurmulardr. Byk devlet memurluklar babadan oula geerdi.Ynetimde ranllarn etkisi vard. Toplumda kesin izgilerle belirlenmi bir tabaka sz konusu deildi. Herkesin ykselme ans vard. Kyl ve ehirli tam bir hrriyete sahipti. Gayrimslimlere adil davranlmtr. lk Trklerde maddi-manevi her alanda bir yap deiiklii yaadlarsa da Ordu-Millet uurunu smsk korumutur.

KTSAD HAYAT Tolunoullan ve Akidler tarma nem vermilerdir ve lkelerinden geen Baharat yolundan nemli gelirler elde etmilerdir. Karahanllarn egemen olduu Maverannehir nemli bir tarm blgesiydi. Bunun yannda satlan rnlerden ve gmrklerden alman gelirlerde nemli yer tutmaktayd. Trk-slam devletinde ekonomik hayat Seluklular dneminde byk gelime gstermitir. Ticaret yollan zerinde hanlar ve kervansaraylar ina edilmitir. Tccarlarn gvenlii saland Ev, bahe, al gibi yerler zel mlkiyete dahildir. Tarm arazisi, ormanlar, yaylak ve otlaklar devlet mal idi. Vergiler, ipek ve baharat yolu zerindeki kervanlarn brakt gmrk vergisi, orman , tuzla , maden , bal beylik ve devletlerin vergileri, ganimetler nemli gelir kayna idi. TOPRAK YNETM Kullan amalarna gre topraklar drde ayrlmtr : 1. Has toprak : Geliri hkmdar ve hanedan yelerine ayrlan toprak. 2. Mlk Topraklar :Kiilere ait satlabilen , miras braklabilen,ba yaplabilen topraklar. 3. kta Topraklar :Geliri hizmet karl komutanlara ,askerlere ve devlet adamlarna verilen topraklardr. Parann bir ksm ile asker beslenirdi .kta sahipleri kafalarna gre halktan vergi toplayamazd. kta sisteminin faydalan yledir: Hazineden para almadan byk ve gl ordu oluturulurdu. retimin sreklilii ve art salanmtr. Vergi verirler maa almazlard. kta sipahilerinin bulunduklar yerlerde idare ve gvenlik salanmtr. 4. Vakf Topraklan : Hayr kurumlarnn eitim ve sosyal messeselerin ihtiyalarn karlamak iin ayrlm topraklar . Ayrca Trk-slam Devletinde ticaret, tarm, demircilik, dokumaclk gibi sanayi dallan el sanatlar ve hayvanclk gelimitir. Asker ve memur maalar, sefer masraflan, sosyal tesislerin yapm ehir ve yollann bakm nemli gider kaynaklar idi. DL VE EDEBYAT Orta Asya da ilk Mslman-Trk devleti olan Karahanllar, Orta Asya Trk kltr ile slam kltrnn kaynamasn balatm bu etkileim Seluklular dneminde olgunlamtr. Trk-slam Devletleri edebiyatta Farsa'y, bilimde Arapa'y yaygn olarak kullanmlardr.Bu durum Trkenin gelimesini yavalatmtr. Halk Trke konumaya devam etmitir. Karahanllarda ise devlet, konuma ve edebiyat dili Trke olmutur. Resmi dilleri Trke'dir. Karahanllar Trkeye ok nem vermilerdir. Karahanllar dneminde nemli eserler verilmitir:

1. Kutadgu Bilig : Yazar Yusuf Has Hacip'tir. Mutluluk veren bilgi anlamndadr. lk Trke eserdir. Trke bir siyasetnamedir.Trk devlet anlay kanun ve siyasetleri zerine grler ve hkmdarlara eitli tler iermektedir. 2. Divan - Lgat-it Trk :Yazar Kagarh Mahmut'tur. Trk dilinin zenginliini ve gzelliini gstermek ve Araplara Trke'yi retmek amac ile yazlmtr. lk Trke ansiklopedi ve dilbilgisi kitabdr. Trkenin Arapadan stn olduunu savunur. 3. Atabetl Hakayk : Edip Ahmet tarafndan Hakaniye lehesi ile yazlmtr.Ahlak kitab niteliindeki eserde bilimin yol gsterici olduundan ve insanlar stn klan erdemlerden bahsedilmitir. 4. Divan- Hikmet: Yazar Ahmet Yesevi'dir. Tasavvuf iirlerini iermektedir. 5. Siyasetnane : Yazan Nizam-l Mlk'tr (Seluklu dnemi) 6. Rubailer :mer Hayyam -iirler yer alr. (Seluklu dnemi) 7. MuhakemetT Lugateyn : Ali ir Nevai - Trkenin Farsadan stnl(Timur Dnemi) anlatlr. 8. ehname :Firdevsi - Tarih-i Yemin : Utbi (Her ikiside Gazneliler dnemi) Gazneliler farkl milletleri ve kltrleri ilerinde bulunduruyordu. Bilim dili Arapa Edebiyat dili Farsa'dr. Halk ordu saray Trke konuurdu. Byk Seluklularda resmi dil ve edebiyat dili Farsa'dr. Eitim ve bilimsel almalarda Arapa kullanlmtr. Ancak halk ve ordu Trke'yi kullanmlardr.

BLM Bu dnemde balca eitim kurumlan medreselerdir. slami bilimlerin yan sra matematik, tp, astronomi, kimya, tarih, corafya gibi dersler okutuluyordu. lk Seluklu medresesi Turul Bey dneminde Niaburda ald. Trk-slam devletlerinin birok medrese kurmalarnda: Batnilerin ykc propagandalarn etkisiz hale getirme, Devletin din adam ihtiyacn karlama, Yoksul ve yetenekli rencileri topluma kazandrma, Snrlarn genilemesine bal olarak memur ihtiyacn karlama etkin olmutur. En tannm eitim-retim kurumlan Nizamiye Medreseleridir. (Nizaml Mlk-Badat 1067) Din ilimleri yannda edebiyat, dil felsefe ve matematik dersleri de okutulmutur. Bu adan dnyann ilk niversitesi saylr. Melikah dnemindede rasathane almtr. nemli Trk slam bilim adamlar unlardr : Harezmi (780 -850 ) Byk bir matematiki olana Harezmi, astronomi ve corafya alannda da dnemin otoriteleri arasnda yer almtr. Badat'ta Beytl Hikme de yneticilik yapm ve cebirle ilgili nemli almalarda bulunmutur. Cebr'i sistemletirmek matematii nemli bir hale getirmitir. Bu konu ile ilgili n eseri Kitab'l Cebr ve'l Mukabele'dir Farabi (870-950 ) slam felsefesinin ve siyaset biliminin kurucusudur. Aristo bata olmak zere eski yunan filozoflarnn dncelerini ok iyi aklam bu nedenle ikinci retmen adyla tannmtr. Felsefe, Matematik, Astronomi, Siyaset, Fizik alannda eserler vermi, bu eserler bat dillerine evrilerek pek ok niversitede ders kitab olarak okutulmutur. Pozitif bilimi balatmtr. hsa'l Ulum (ilimlerin Tasnifi ) :Bu eserinde ilimleri snflandrmtr. MedinetT Fazla (Erdemli Kent ) : Bu eserinde devlet bakannda bulunmas gereken zellikleri anlatmtr. Kitab'l Msiki'l Kebir :Bu eseri mzik ile ilgili yazd eserdir. Aynca Farabi birlemi milletler idealini de ileri srmtr. Biruni (973-1037) : eitli bilim dallaryla ilgilenmi pek ok dalda eser vermitir. Fizik alannda yapt almalarla 16 maddenin zgl arln geree yakn olarak tespit etmitir. Olaylara tarafsz yaklam gzlem ve deneylere dayanmtr. Serbest dnceye dayanmtr. Dnyann gne etrafnda dnnn bir ylda olduundan sz etmitir. Asakir'I Bakiye : Adl eserinde Asyal milletler hakknda bilgi vermi ve astronomiden bahsetmitir. bn-i Sina (980-1037) Farabinin rencisidir. Pek ok alanda birok eseri vardr. Doktor ve bilim adam olmasnn yan sra, siyaset ve seyyah adam olarakta bilinir. lk kez bedensel hastalklann psikolojik nedenlerine dikkat eken medikal psikologdur. Asl hretini tp alannda yapmtr. En nemli eseri "El-Kanun Fi't Tp"dr. Yapt almalarla

kk ve byk kan dolamn tespit etmitir. Gazali (1058-1111): Nizamiye medreselerinde mhendislik yapmtr. Sonradan Tasavvuf yolunu semitir. Ona gre din felsefeden stndr. Tehaft: adl eserinde slam fiazoflann tutarsz olmalaryla sulamtr. hyaT Ulmiddin nl eseridir. mer Hayyam (... 1123) Zamann bilim adamlarndan oluan bir heyet cetveli ile Celali Takvimini dzenlemitir. Seluklular dneminin nl bilgin ve airlerindendir. Rubaileri ile nldr. bn-i Batuta : Corafya bilgini Ulu Bey : Astronomi bilgini El Razi: Kimyager bn-i Haldun : slam Tarihisi SANAT Trkler slamiyet'i kabul ettikten sonraki dnemde Arap ve Fars sanatndan aldklar rnekleri kendi anlaylaryla devam ettirmilerdir. Trkler hat, tezhip, ta iilii, minyatr, seramik,, kuyumculuk gibi birok alanda sanat eserleri ortaya koymulardr. En fazla mimari gelimitir. lk Trk slam mimari rnei Tolunolu Ahmet Camiidir. slam mimarisinin ilk rneklerine Karahanllarda rastlanr. inicilik, hat, minyatr, ssleme sanat gelimitir.

Tezhip: El yazmas kitap ve levhalar iek ve naklarla ssleme sanat. Hat: Arap harflerini eitli ekillerde yazma sanat. Cami, trbe gibi mimarilerde kullanlmtr. Fresko: Resim ve heykel sanatlarnda insan ve hayvan biimi. Minyatr: Trk-slam sanatnda en ok kullanlan resim trdr. Kitap sayfalannda kullanlan resim trdr. Figrlerde kiinin nemine gre byklk kklk vardr.Uygurlar tarafndan gelitirilmitir.lk slam minyatr okulu Badat'ta Byk Seluklular zamannda kurulmutur. Heykeltralk: Trklerde slamiyetten nce var ama slamiyetten sonra terkedilmitir. Mzik: Hkmdarn kapsnda be vakit nevbet alnmas egemenlik anlayn yanstr.Trklerde mzik anlay Uygur-Ouz mzikleri ve ele geirilen lkelerden alman esintilerle gelimitir. Not: Byk Seluklular insan figrn kullanmlar fakat bitki ve hayvan figrn kullanmamlardr. Mimari: Trk-slam devletinde mimariye nem verilmi birok eser ortaya kmtr. Camiler, saraylar, hastaneler, arlar, han, hamam, kervansaraylar, trbe, oymaclk gibi pekok alanda mimari eserler verilmitir. Arap Ata Trbesi Karahanllar dnemine ait Zafer kuleleri, Leker-i Bazar'daki Ulu Cami Gazneliler dnemine aittir. Byk Seluklu Sanat Eserleri Byk Seluklunun mimariye getirdikleri yeni unsurlar st ste ift kubbe, silindirik minareler, be keli mihraptr. Dini Mimari Camiler: Mescidi Cuma Glpeyegan Cami Zavere Cami Nizamiye Medreseleri (Badat, Nizam- Mlk) Niabur'da yaplan medrese (Turul Bey ,Niabur) Horasan Hargt medresesi (Melikah tarafndan)

Medreseler:

Trbe ve Camiler :Kmbet-i Ali Cihil Duhteran kmbeti (Krgzlar) Harrekan Kmbetleri Demavent Kmbetleri Kmbet-i Surh Sultan Sencer Trbesi Sivil Mimari: Ribat- Zafarani Ribat- erif Ribat- Anuirvan Ribat: Konaklama ve savunma amal tesisler. Kmbet: Ant mezar

ANADOLU TARH Anadolu'ya ilk Trk aknlar, Avrupa Hunlan, Sibirler tarafndan yaplmtr. Ayrca Abbasi hizmetine giren Trklerde Anadolu'ya girmitir. Ama bu hareketler yerleme amac iermez. Anadolu'yu yurt edinmek amacyla keif hareketlerini balatan ar beydir.(1015-1021) Anadolu'ya sistemli ve planl Trk aknlar Turul Bey dnemi sonras (1038) balar. Alparslan'la devam eder. Malazgirt zaferi Trkiye tarihinin dnm noktas ve balangcdr. Anadolu tarihi u devirlere ayrlr: lk Trk Beylikleri dnemi Anadolu Seluklular devri Anadolu Trk Beylikleri devri Osmanl mparatorluu devri Trkiye Cumhuriyeti devri

ANADOLUDA KURULAN LK TRK BEYLKLER Alparslan'n emriyle Trk komutanlar Anadolu da fethe balarlar. Melikah'n emriyle bamsz hareket eden beylikler unlardr : 1. Saltuklular : Erzurum da kurulmu ilk Trk beyliidir.(Saltuk Bey) Grclerle savatlar. 2. Danimentliler : Sivas Kayseri dolaylarnda kurulur. Kurucusu Danimet Gazi'dir. Hal ve Bizansllarla mcadele eden en gl Trk beyliidir. 3. Mengcekliler : Erzincan dolaylarnda kurulur.Grclerle savamlar. 4. ArtukIular:Hasankeyf, Harput ve Mardin olmak zere kol halinde yaamlardr. aka Beylii zmir de denizcilikte gelimitir. (lk Trk denizcisi) Bu beyliklerin tamamna (Hasankeyf ve Mardin Artuklulan hari) Anadolu Seluklular son vermitir. Anadolu'da Kurulan lk Trk Beyliklerinin zellikleri Anadolu'nun feth edilmesinde nemli rol oynadlar. Anadolu'nun Trklemesini saladlar. Anadolu'daki Trk varln Bizans , Grc, Ermeni, Hal saldrlarna kar korudular. Anadolu'da kltr ve sanat eserleri meydana getirdiler. Anadolu'da yer adlarn Trkeletirmilerdir. ANADOLU SELUKLU DEVLET (1077-1308) Sleyman ah : Devletin kurucusu (znik) I. Klarslan : I. Hal seferi nedeniyle merkezi Konya'ya tad.aka beyliine son verdi.

I. Mesut:

II. Hal seferine kar baarl mcadele verdi.Adna ilk bakr paray bastrd.

II. Klarslan : Anadolu'da Trk siyasal birliini salamaya alt. Miryokefalon Sava: Bizans' yendi. Bu zaferle Bizans'n Trkleri Anadolu'dan atma istekleri tamamen sona erdi. Anadolu Trk yurdu oldu. Adna gm para bastrd. I. Gyaseddin Keyhsrev : Antalya'y ald. Venediklilerle ticaret anlamas yapt. Trabzon Rum mparatorluunu yenerek Karadeniz ticaretini gvence altna ald. Donanma kuruldu ve denizcilik faaliyetleri balad I. zzeddin Keykavus : Sinop'u ald. lk tersaneyi kurdu. Kbrs ile ticaret anlamas yapt. Kervansaray yapmna nem verdi. I. Alaaddin Keykubad : Devletin en gelimi dnemidir. Anadolu Trk birlii byk lde saland. Alanya'y ald tersane kurdu. Krm'n Sudak liman alnd. Harzemahlan Yassemen savanda yendi. Moollara kar ittifaklar arad. Kervansaray yaptrd. II. Gyaseddin Keyhsrev : Yeteneksiz bir hkmdardr. Baba shak isyan kt. 1243 Kseda Savanda Moollara yenildi. Devlet dalma dnemine girdi. Anadolu Mool hakimiyetine girdi. Anadolu Trk birlii dald. Siyasi ekonomik istikrar bozuldu. Beylikler ortaya kt. Anadolu Seluklularnn Yklma Nedenleri: Baba shak ayaklanmas Hal seferleri Kseda Savann etkisi Merkezi otoritenin bozulmas. Anadolu beyliklerinin kurulmas

kinci Beylikler Dnemi: Kseda savandan sonra baz beylikler kurulmu bu beylikler lhanl devletinin yklmas ile bamsz olmulardr. Beylikler unlardr : Osman oullar : St Domani (ilk Karacada ) Karaman Oullan : Konya Germiyen Oullar: Ktahya Karasi Oullar: Balkesir Hamit Oullar: Antalya Mentee Oullar: Mula Candar Oullar: Kastamonu , Sinop Aydn Oullar: Aydn Saruhan Oullar: Manisa Ertna Oullar: Sivas Kayseri Dulkadir Oullar: Mara Ramazan Oullar: Adana Sahip Ata Oullar :Afyon Pervane Oullar: Samsun Beyliklerin Genel zellikleri Mool ve Bizans'la savamlar. Anadolu Trk birliini kurmak ve Trkiye Seluklularnn yerini almak iin birbiriyle mcadele etmiler. Anadolu'nun u noktalarn Trkletirmiler, kltr ve uygarln yaylmasnda rol oynamlardr. Karasioullar ve Eretna Beylii dnda hepsi Ankara Sava sonras bamsz olmular. Yldrm dneminde birok beylik egemenlik altna alnm, Anadolu Trk birlii salanmtr.

Osmanl'ya ilk katlan beylik Karasioullar, Osmanly en ok uratran beylik Karamanoullar, Osm 'ya en ge katlan beylik Ramazanoullar'dr.

 Mentee, Aydn, Saruhan, Karasi, Hamit, Candar, Pervaneoullan beylikleri denizcilikle uramlardr. Karasioullarnn Osmanl donanmasna byk katks olmutur.

ANADOLU SELUKLULARI VE BEYLKLER DNEM KLTR VE MEDENYET DEVLET YNETM Devlet tekilat Byk Seluklular rnek alnarak dzenlenmitir. Anadolu Seluklularnda lke hkmdar ve ailesinin ortak mal idi. Sk Sk taht kavgalar grlyordu. Anadolu Seluklular Anadolu'nun corafi bir btn olmas sayesinde merkeziyeti bir ynetim oluturmaya almlardr. Hkmdarlar sultan unvann tayorlard ve yetkileri snrl deildi . Devlet ileri Byk Divan (Divan- Saltanat) ve dier alt divanlarda yrtlyordu. Niyabet-i Saltanat Divan : Hkmdar bakentten ayrldnda devlet ilerini yrtr. Hkmdara vekalet eder. Vezirden sonra nl komutan ve devlet adamlarnn oluturduu divandr. Divan- stifa : Mali ileri yrten divan. Divan- Arz : Ordunun ihtiyacn karlayan divan, Divan- sraf: Yazma ilerine bakar, Divan- Tura : ve d yazmalar denetler, Hkmdar ve vezirden baka divann dier yeleri: Mstevfi: Maliye ilerine, Pervaneci: Dirliklerin datlmasna, Turac: Yazma ilerine, Msrif: Askeri ve hukuki iler dnda devletin tm ilerini denetlerdi. Arz : Ordunun ihtiyac ile ilgilenir. Kadleker : Askeri davalara bakard. NOT: Byk Seluklulardan farkl olarak Anadolu Seluklu devletinde Niyabet-i Saltanat Divan vardr. Byk Seluklularda toprak kaytlarn tutan pervaneci denilen memur Anadolu'da vezirlik rtbesine ykselmitir. Anadolu Seluklularnda meliklerin yetkileri snrlandrlm Byk Seluklularda daha geni yetkileri vardr. Adalet ilerine bakan Emr-i Dad kararlarnda bamsz olmas iin divana dahil edilmezdi. Memleket ynetim bakmdan illere (eyalet) ayrlrd. Bu iller ynetim bakmndan e ayrlrd. Bunlarn birincisini Melikler, ikincisini Subalar, ncsn ise Bizans snrlarnda bulunan u beyleri ynetirdi. Melikler bakentte olduu gibi Divan kurarlard . Subalar bulunduklar yerlerin askeri komutanln yap tklan gibi asayi ve gvenlie de bakarlard. NOT: Byk Selukluda konumu nitelik kazanm U Beylii Anadolu Seluklular dneminde kurumlamtr. Sultanlar yeni gelen Trkmenleri Bizans snrlarna yerletirirdi. Onlarn beylerini resmen tanrd. Bey'in yannda sultann temsilcisi bulunurdu. (Mirliva) Kseda Savandan sonra birok beylik bu nedenden dolay ortaya kmtr. Bakent nce znik daha sonra Konya olmutur. Anadolu Seluklular mslman olduklar halde devlet ynetimi hibir zaman teokratik olmamtr. Devlet ileri byk bir dzen iinde yrtlrd. llerin ve kalelerin arazi mal ve nfusu ayrntlarna kadar deftere yazlrd. Belediye ilerine "Muhtesip" denen kiiler bakard. ORDU VE DONANMA Byk Seluklu tekilat ile aynyd. Anadolu Seluklularnda ordunun esasn Hassa birlikleri (Kapkulu askerleri) ve Tmarl sipahiler meydana getirirdi. NOT: Byk Seluklulardan farkl olarak Anadolu Seluklularnda deniz gc bulunuyordu. Deniz Kuvvetleri komutan Emir-i Sevahil 'dir. Ayrca Byk Seluklularda cretli asker yoktu Anadolu Seluklularnda vard. Sinop ,Alanya, Antalya ve Samsun gibi merkezlerde tersaneler kurmulardr. Ordu komutanna Emir'l mera donanma komutanna Reis'l Bahr denmitir. TOPRAK YNETM Toprak ynetimi de Byk Seluklularda olduu gibi drde ayrlrd.(Has,kta,Mlk,Vakf) Byk Selukludan farkl yanlar:

Anadolu fetihle alnd iin topraklarn byk bir ksm sultana ait saylmtr. Bu nedenle Mlk arazi azdr. Topraklar geni olmadndan ktalar snrlandrlmtr. Vakflara tahsis edilen araziler miktar bakmndan geni tutulmutur. Sebebi Kervansaray ve klliye yapm ve iletmesine ok nem verilmesidir. Byk Seluklularda zel toprak sahiplii yerine miri (mlkiyeti devlete iletmesi halka ait) toprak sisteminin uygulanmas byk bir yenilikti. Bu uygulama sayesinde Hristiyan halk klelikten kurtulmutur. Daha nce Bizans'n ynetiminde ezilen Hristiyan halk topraa , eve ve hrriyete kavutu. Trk ynetimini tercih edilerinin temel sebebi buydu. Toprakta kirac olarak bulunan kiilerden elde edilen rnler denecek vergiler "tahrir" defterine yazlrd. Kyl topra ekmezse, sipahi (memur ) grevlerini yapmazsa azledilir ve topra elinden alnrd. HUKUK SSTEM Byk Seluklular ile ayn zellikleri tayor. er'i Hukuk : Kadlar bakar ( Kad'l Kudad ba kad) rfi Hukuk : Emir -i Dad (Adalet bakan) Seluklu hanedan dnda her yneticiyi tutuklama ve sorgulama yetkisine sahip.Kadi'l Leker = Kazasker ( Askeri Kad) SOSYAL VE KTSAD HAYAT Halk gebe, ehirli ve kyl olmak zere guruba ayrlmaktayd. Tarm: Her trl tarm ve hayvanclk kyller ve gebeler tarafndan yaplyordu. ehir hayatnda ise meyveciliin ve bacln nemli bir yeri vard. Devlet kylye tohum, saban kz salamada yardmc oluyordu. Devletin bu yardmlarndan Gayri Mslimler de yararlanrd. Sanayi : Sanayi byk lde esnaf tekilat ( Ahiler ) tarafndan organize ediliyordu. Seluklu devletinde tm esnaf loncasna ye idi. Dokumaclk , inicilik, silah yapmcl madencilik ileri sanayi kollandr. Dericilik Trklerin ve Hristiyanlarn olduka ileri olduklar aland. Maden iiliiyle daha ok Ermeni ve Rumlar urayordu. Ahilik: Dini-ahlaki retinin erevesi iinde gruplaan zanaatkarlar topluluu. Loncalar eklinde rgtlemilerdir. (sendikal rgtlenme ) Her i kolunun ayr loncas vardr. Loncalarn banda Pir, eyh denilen genellikle tarikat ilikisi olan kiiler bulunur. Ahiler dergah denilen yaplarda bir araya gelir. Kazanlar ortak bir havuzda toplanr. Dergahlarda yabanclarda misafir edilir. Kseda Savandan sonra sarslan toplumu ayakta tutan en etkili kurum olmutur. Loncalar (sendikalar): Mesleki eitim verilir. retim kotalarn belirler. Fiyatlar denetim altnda tutarlar. Kalite kontrol yaparlar. Rekabeti nler. En gl olduklar kent Ankara'dr. NOT : Loncalar sadece ekonomik nitelik tar. Ahilik ekonominin yan sra dini, ahlaki, sosyal ve hukuki nitelik tamaktadr. Ticaret: Bu dnemde Anadolu ekonomik bakmdan dnyann en zengin ehirlerinden biri oldu. Ekonominin temelini de ticaret oluturuyordu. Anadolu'da ticaretin gelime sebepleri : Anadolu'nu dou-bat gney-kuzey ticaret yollar zerinde bulunmas ve ktalar birbirine balamas Ticaret yollar zerinde kervansaraylarn kurulmas. Anadolu'da ilk kervansaray II.Klarslan zamannda kurulmaya balamtr. Ticaret amal fetihlerin yaplamas. (Sudak ,Sinop ,Antalya,Alanya) Mallan zarar gren veya kervan soyulan tccarlarn zararlarnn denmesi.(Mallan sigortalanmas- ilk)

 Gmrk vergilerinin hafifletilmesi. Ticari nemi olan merkezlere Trk ve Mslman tccarlarn yerletirilmesi. Anadolu'da en ok ran, Suriye, Msr, Venedik, Ceneviz, Floransa gibi talyan cumhuriyetleri ile ticarette bulunuluyordu. hra rnlerinin balcalar tahl, pamuk, ipek, hal, kilim, eitli kumalar ile boyal ve ilenmi deri gibi mallardr. Koyun ve atta ihra ediliyordu. lk para I. Mesut , lk gm ve altn para ise II. Klarslan zamannda bastmld.Gm paraya "ake" deniyordu. Hazine-i Hassa (padiah hazinesi) ve Hazine-i Amirane (devlet hazinesi) olmak zere hazine ikiye ayrlrd. Devletin Balca Gelir Kaynaklar Mslman kyllerden alman r ve hayvan vergisi. Mslman olmayanlardan alman arazi vergisi. (Hara) Mslman olmayanlardan alman kafa vergisi. Gmrk gelirleri. Maden, tuzla, orman iletmelerinin gelirleri. Savatan elde edilen ganimetlerin bete biri. Bal beyliklerin gndermi olduklan vergi ve hediyeler. NOT : Mool istilas, Orta Anadolu kentlerindeki ticari faaliyetin Marmara blgesine (Bursa) kaymasna neden oldu.

DL VE EDEBYAT Dil : Resmi dil ve edebi dil Farsa, bilim dili Arapa'yd. Ordu saray ve halk Trke konuuyordu. Anadolu Seluklularnn lhanl egemenliine girmesi ve ran'dan gelen airlerinde etkisi ile resmi dil Farsa olmutur. Bu durum Trke'nin geliiminde yavalamaya neden olmutur. Mool istilasndan dolay pek ok bilgin ve edebiyat Anadolu'ya gelerek bilim ve fikir hayatnn gelimesine katkda bulunmutur. Trke yazlr ve youn olarak konuulurdu. Karamanolu Mehmet Bey, yabanc dillere tepkisini Trke'yi ilk defa resmi dil ilan ederek gstermitir. Yunus Emre, Hoca Dehhani, Sultan Velet, Glehri, Ak Paa, Nesimi gibi Trk aydnlan eserlerini Trke yazdlar. Bu dnemde Anadolu Trk toplumunun inan, ahlak ve ruh yapsnn olumasnda Battal Gazi ve Daniment Gazi destanlarnn etkisi byktr. Edebiyat: Anadolu'da Trk edebiyat XIII yy. sonlarnda en parlak dnemini yaad. Bu dnemde Edebiyat; Halk, Tasavvuf ve Divan olmak zere kolda gelimitir. Din ve nan : Anadolu Seluklu ve Beylikler Anadolu'nun slamlamasna byk katk salamtr. Tekke ve zaviyeler kurulmu. Nakibendi, Mevlevi, Bektai, tarikatlar ortaya kmtr. BLM VE SANAT Anadolu da ilk medrese XII.yy'm yarsnda Danimendoullan oullar tarafndan Niksar'da kuruldu. (Yabasan Medresesi) Anadolu Seluklularnn ilk medresesi II. Klarslan tarafndan Aksaray'da kuruldu. Anadolu'da bilim hayatnn en ok gelitii dnem I. Alaeddin Keykubat zaman olmutur. slam dnyasnn nl dnrleri bu dnemde Anadolu'ya gelmitir. Bu dnemde yaayan nl fikir adamlar; l.Muhiddin-i Arabi : Trkiye'de tasavvufun gelimesinin temelini olumutur.Tasavvufla ilgili fikirleri son derece derin ve karktr. 2.Sadreddin Konevi: Byk bir filozoftu. rencisi olduu Muhuddin-i Arabi'nin fikir ve dncelerinin yaylmasn ve anlalmasn salad. 3.Mevlana : Tasavvufudur. ok hogrlyd. Mslman olmayanlarda kendine sayg duyuyordu. Eserlerini Farsa yazd iin fikirleri geni halk tabakasna yaylmamtr. 4Yunus Emre : Trke yazd iirleriyle n yapt. Tasavvuf ak ile Trke'nin aheserlerini yaratt. Arapa ve Farsa bilmesine ramen eserlerini Trke yazmas hretinin yaylmasnda etkili olmutur. Halk Edebiyat: Battalname, Cengizname, Danimendname Konusu kahramanlk olan destanlar, iirleri ozan denilen halk airleri kopuz veya saz alarak sylerdi. eyh Ahmed Glehri: Kularn dili ve felekname Ak Paa : Garipname Beylikler dneminde Farsa etkisini yitirmitir. Tasavvuf Edebiyat: Mevlana : Divan- kebir, Mesnevi, Fihi Mafih Yunus Emre : Divan , Risalet'n Nushiye

Divan Edebiyat: Hoca Ahmed Dehhani ile balamtr. Ahmedi, eyholu Mustafa Bilim : Kad Siraceddin : Kelam - mantk irazi: Corafya - Astronomi Hac Paa: Tp Mehmet Ravendi: Tarih bni Bibi: Tarih Sanat: En ok mimari gelimitir, (cami, mescit, medrese, kmbet ,klliye ,darifa, kpr...) Ayrca hal dokuma sanat, tezhip, minyatr, hat, inicilik, heykel ve kabartma sanatlar da gelimitir. Dier Trk devletlerinden farkl olarak resim sanat da gelimitir. Seluklular dneminde Konya, Kayseri, Sivas ve Tokat nem kazanrken ,Beylikler dneminde Bursa, znik, Kastamonu Devletin imar ve inaat faaliyetlerini "Emr-i Mimar" bakanlnda bir heyet yrtyordu. Yaplan eserler devlet btesinden, sultanlar, yaknlar veya devlet adamlar tarafndan ina ettiriliyordu. Yurdun her yerinde rencilere, yolculara, fakir halka sabah akam yemek datlan "imaretler" kurulmutur. Yol boyunca ina edilen zaviye han ve kervansaraylarda yolcular parasz olarak gne kadar yedirilir ve yatrlrd. Grlen "Kbik naat" Seluklu mimarisinin tipik zelliidir. Ta ve aa oymacl da n plandadr. Sslemeler : Ta ,Tula, ini, Ahap, Al, Bitki, Hayvan ,nsan,Geometrik ekiller ve yaz ayrca Anadolu Seluklular, Beylikler dneminde; dini mimari elerden kmbet (ant mezar) mimarl gelimitir. Orta Asya Trk adr sanat etkisini srdrmtr. ini : Duvar kaplamas olarak kullanlan renkli ve genellikle bezeli ve srl ince fakat saydam olmayan toprak ileri. Cami :Anadolu'da ilk cami Diyarbakr Ulu Cami lk Seluklu Cami: Konya'da Alaaddin Cami Asl Seluklu Cami: Erefolu (Beyehir) Cami Mengcek : Divrii Ulu cami Artuklular : Mardin Ulu Cami Bu eserlerin ou dikdrtgen ,st dz , ii bol stunlu ULU CAM tipidir. Mescitler : Mihrab olmayan mahalle camileri Konya Kk Karatay Medreseler : Anadolu'da ilk medreseler Yabasan Tokat-Niksar (Danimentler) Erzurum ve Sivas : ifte minareli Medrese Sivas : Gk-Buruciye Konya : Karatay nceminareli Krehir: Caca bey Kayseri : Huand Hatun En byk olan Erzurum ifte Minareli En zengin sslemeler : Gk ve Karatay Medreseleri Kmbetler : Silindirik gvdeli konik atl mezar ant En ok Van havzasyla, Kayseri civarnda var. Kayseri :ner Kmbet Ahlat: Ulu Kmbet Anadolu Seluklular mezar antlar kmbetlerdir. Osmanl'da yerini drt duvar zeri trbeye brakacaktr. Darifalar: Hastane -Tp okulu (cretsiz) Kayseri : Gevher Nesibe Sivas : Keykavus Kayseri : Keyhsrev Kervansaray: Ticari yaplar ( en yaygn eserlerdir) Konya : Sultan han (En byk olan) Kayseri Sivas Yolu : Sultan Han Aksaray Kayseri Yolu : Alay Han zgn yaplardr baka yerlerde benzeri yoktur. Korunakldr. gn cret alnmaz, sava srasnda orduda yararlanr. ehir dnda anayollar zerinde ina edilir. evrelerinde Trkmen pazarlar bulunur. Pazar szc Avrupa diline "Bazaar" olarak gemitir Kk ve Saraylar:Kayseri : Kubadiye Beyehir : Kubadabat Klliyeler: eitli ihtiyalar bir arada karlayan kompleks, kampus gibi. (Cami ,Medrese, Hastane, marethane, Hamam, Bedesten) Kayseri : Gevher Nesibe, Konya : Sahip Ata, Kayseri : Huand Hatun Klliyelerin ana yaps camidir. Hamam ve bedesten gelir getirici yaplardr. Dier yaplardan cretsiz yararlanlmtr. Bedesten : Deerli mal alverii yaplan korunakl yaplar.

Kpr-Liman-Tersane : Malabadi Kprs , Tercan Ktr Kprs; Alanya Tersanesi Askeri Kale ve Surlar : Nide ve Bayburt Kalesi. Anadolu'da Tarikatlar Yesevilik : Anadolu tarikatlarnn tmn etkilemitir. retisi Trke'dir.(Ahmet Yesevi'nin takipileri) Babailik: Gebe Trkler arasnda etkilidir. Devlet ile ilikileri olumsuzdur. Anadolu'da ilk dini siyasi ayaklanmay kardlar. Bektailik ".Hogr esasna dayanr. Konya dnda tarada etkindir. Mevlevilik: Mevlana eserlerini Trke yazmad iin etkisi zellikle Konya'daki Trk entelektel evresi ile snrl kalmtr. Bir ok bilgin ve air bu tarikatn iinden kmtr. Mevlana evrensel bir dnrdr. Ekberiye : Uzun zaman Anadolu'da kalmtr.Yunus Emre'yi etkilemitir. Saadettin Konyevi tarikatnn esaslarn belirlemitir. OSMANLI -KLTR-UYGARLIK Devlet Ynetimi: Osmanl devlet anlaynn temelinde Orta Asya Trk gelenei ile Trk-slam devletlerinin etkileri grlr. Osmanllarn gemiten aldklar ynetim, kltr ve medeniyet alanndaki miras yaadklar dnem koullarna uygulayarak gelitirdiler. Kut anlay egemendir. Yneticilere kurulu aamasnda "Bey" denirdi. I. Murattan itibaren "sultan" ykselme dneminde de "Padiah" denilmeye baland. Yavuz Sultan Selim'in Msr' fethi ilede "Halife" unvan kullanlmaya baland. Mutlak ynetici padiah gibi grnse de padiahn yetkilerini; gelenek-grenek, hukuk kurallar (islam) ve divan kararlar snrlandrrd. Ksaca Osmanl Trk gelenek ve grenekleri, slam hukuku ve fethedilen yerlerin kanunlarna gre ynetiliyordu. Memleket hanedann ortak malyd .Bu taht kavgalarna neden oluyordu. I. Murat dneminde "memleket padiahn ve oullarn ortak maldr"prensibi kabul edildi. Fatih sultan Mehmet kard bir yasa ile tahta kan ehzadeye kardeini ldrme yetkisi verdi. (Kanunname-i Ali Osman ) Ama taht kavgalarn nlemek.(Bylece Trk tarihinde merkeziyetilik kurulmu oldu.) I. Ahmet dneminde veraset sisteminde deiiklik yapld ve hanedann en yal en olgun yesinin tahta geme gelenei getirildi.(Ekber ve Ered yasas) Bu sistem devletin yklna kadar srd. Senedd-i ttifak (1808), Tanzimat Ferman (1839), Islahat Ferman (1856) ve Merutiyet (1876-1909) ile Padiah yetkileri snrlandrlmtr. Osmanl padiahlarnn erkek ocuklarna "ehzade" kz ocuklarna "sultan" denirdi. ehzadeler : Erkek ocuklar belli bir yaa gelince lala denilen hocalar gzetiminde vali olarak sancaklara atanrd. Bylece ynetim konusunda tecrbe kazanrlard. Fakat III. Mehmet'ten itibaren (1595-1603) sancaa kma usulne son verildi ve "Kafes Usulne"" geildi. Bu durum ehzadelerin tecrbesiz kalmasna neden oldu. Devleti ynetmek, savalarda komutanlk yapmak, yksek devlet memurlarn atamak gerektiinde divana bakanlk etmek, padiahn grevidir. Padiahn Egemenliini Kullanma Biimleri: Ferman : Padiahn buyruudur. Nianc tarafndan padiahn imzas atld andan itibaren resmiyet kazanr. Her konuda kartlabilir. Kanunname : lkini Fatih yapmtr. Pek ok kanun bir arada ele alnr. Tura ile yrrle girer. Adaletnemeler: Reayann (halkn) haklarn askeri snfa kar koruyan padiah fermandr. Msadere sistemi : Bir kimsenin mallarna el koyma. ledii suun durumuna gre mallar msadere edilir, (kanunsuz mal elde eden kiinin) Bu kii padiah tarafndan lm cezasna da arptrlabilir. Bu sistem zel mlkiyet gvencesinin olmadn gsterir.(II. Mahmut tarafndan kaldrlmtr.) Divan-Hmayun : Devlet ilerinin grlp karara baland, bu gnk bakanlar kuruluna benzer bir tekilat Hangi din ve mezhepten olursa olsun herkese aktr. En yksek yarg organdr.(nemli davalara bakar) Temeli Orhan Bey dneminde atlmtr. Son eklini Fatih verdi. Fatih'ten itibaren bakanla sadrazamlar getirilmitir.Bu durum sadrazamn nemini artrr. Divan-

Humayun'un gnmzdeki Bakanlar Kurulundan fark; Halk tarafndan seilmemi olmas ve mahkeme gibi alyor olmasdr. Haftann belirli gnlerinde Topkap Sarayn da toplanrd. Padiah alman kararlara uymak zorunda deildi. II. Mahmut tarafndan kaldrlmtr. Dier Divanlar: Ayak Divan :Padiahm halk ve askerle grt divandr. Galebe Divan: Asker maalarnn (ulufe) datldnda toplanlrd. Sefer Divan: Sava srasnda toplanrd. Divan yeleri: Vezir-i Azmam : Padiahn mutlak vekilidir. Onun adna tm yetkileri kullanabilir.Balangta 1 vezir vard.Topraklarm genilemesi ile says artt. Padiahn mhr ile atanr, mhrn geri alnmas ile grevinden alnrd. Vezirler : Gnmzdeki devlet bakan konumunda idiler.Vali olarak atanabilirlerdi. Vezir-i Azam seferde ise vezirlerden biri ona vekalet ederdi. Yenieri Aas: Yenieri ordusunun glenmesi ile birlikte divan yesi oldu. stanbul'un denetimi ve gvenlii ondan sorulurdu. Kaptan- Derya : Kanuni zamanndan itibaren divann yesi olmutur. Donanmadan sorumludur. Defterdar: Devletin mali ilerinden sorumludur. Anadolu ve Rumeli olmak zere iki tanedir. , Nianc: Padiah fermanlarn hazrlar. Beratlarn zerine padiahn turasn eker. Fethedilen arazinin kaytlarn tutar. Dirlikleri datr.Tapu ve kadastro ileri ile urar. XVII. yy'dan itibaren yerini Reis'l Kttaba brakmtr.

Kazasker: er'i ve rfi hukuk ilerinden sorumludur. Anadolu ve Rumeli olmak zere iki tanedir. Kad atamalar, mderris atamalar, din grevlisinin atanmas, Kad kararlarn bozma deitirme grevleri arasmdadr.XVI. yy'dan itibaren yetkilerinin ounu eyhlislama devretti eyhlislam: Halifeliin alnmasndan sonra gc olduka artt. Divann doal yesi olmamasna ramen kendisine danlmak zere divanda .bulunmutur. (Fetva verici) Atamasn Vezir-i Azam nerir yada padiahn kendisi yapard.Ulema snfnn ba olarak Din, Hukuk Yarg, Eitim alanlarn denetim altna almtr. (Ebu Suud Efendi XVI. yy'da nl eyhlislam) Fetva : eyhlislamn gcnn kaynadr. Dini alanla ilgili sorulara verilen cevaptr. Teokratiklemenin gelimesi fetvann gcn arttrr. Sava-bar yeni kanunlar padiahn tahttan alnmas gibi konularda fetva verilebilir. Reis'l Kttab : Divan- Hmayun katiplerinin badr. XVII. yy'dan itibaren dilerini ynetmitir.( Divan kararlarn mhimme denilen defterlere kaydederdi.)

MEMLEKET ( LKE ) YNETM lke Eyaletlere blnerek ynetilmitir. Eyaletler merkeze uzaklk, vergilendirme ekli, etnik yaps gibi zellikler temel alnarak oluturulmutur.Eyaletler blme ayrlrd: 1. Merkeze Bal Eyaletler: Dirlik sisteminin uyguland eyaletlerdir. Bu eyaletler dirliklere ayrlr asker ve grevlilere verilirdi. Bu eyaletlere yllksz (salyanesiz) eyaletlerde denirdi. ok yaygn olan bu eyaletlerin yneticileri dorudan merkezden atanrd. Bata 2 taneydi, (Anadolu ve Rumeli )sonradan saylan artmtr. (Anadolu, Rumeli, Bosna, am,Trabzon ,Kbns, Diyarbakr...) Eyaletlerin yneticisi " Beylerbeyi"(En yksek devlet grevlisi) Asayi <=> Suba Adalet <=> Kad Eyalet, sancak , kaza ve kylere ayrlrd. Sancak Ynetim <=> Sancakbeyi Asayi <=>Suba Asayi => Kad Ynetim <=> Suba Asayi <=> Kad Ynetim <=> Tmar Beyi

Kaza

Ky

Asayi Adalet

<=>Tmar Beyi <=> Kad Naibi

NOT : Beylerbeyine " Has" denilen dirlikler verilirdi. Sava zaman kendine bal sancakbeyleri ve askerlerinin banda orduya katlrd. NOT : ehzadelerin atand sancaklara sancakbeyi atanmazd. 2. zel Ynetimli ( Salyaneli ) Eyaletler: Merkezden uzak ve tmar sisteminin uygulanmad eyaletlerdir. Bu eyaletlerin vali ve askerlerine salyane denilen maa verilirdi. Bu eyaletlerin yllk vergileri iltizam yolu ile mltezimler tarafndan toplanrd.(Msr ,Badat, Yemen ,Cezayir,Tunus) ltizam Sistemi: Bir yerin vergisinin ak artrma yolu ile ihale edilmesidir. Mltezim devlete pein deme yapar zaman gelince devletin yerine blgenin vergisini toplard. 3.Bal ( mtiyazl) Eyaletler: ilerinde serbest (zerk) eyaletlerdir.Merkeze baldr.Yneticiler kendi halk tarafndan seilirdi.Yllk vergi verir, asker yollard. Bey , Han, erif, Voyvoda denilen kiiler tarafndan ynetilirdi.(Erdel, Eflak, Bodan, Hicaz, Krm, Lehistan) Hicaz vergi ve askerden muaft.(dini kent) Kurulu devrinde Osmanl merkezleri srasyla St, Bilecik, Yeniehir, znik, Bursa. Edime olmutur.

OSMANLI ORDUSU Osmanl ordusu Anadolu Seluklular, lhanllar ve Memlkller rnek alnarak oluturulmutur. Orhan Bey dneminde Yaya ve Atl (msellem) ordusu kurulmutur. I. Murat dneminde Kapkulu oca kurulmutur. XV. yy'da Osmanl ordusu kara ve deniz olmak zere iki blmden oluuyordu. 1- Kara Ordusu : cretli olup 3 ayda bir "ulufe" denilen maa alrlard. Merkez ordusudur ve padiah deitiinde "Culs" denilen bahi alrlard. Piyade ve Svari olmak zere iki ksmdan oluurdu. I Piyadeler (Yaya) : Acemi Olanlar Oca : Devirme sistemi ile toplanan Gayri Mslim ocuklar Trkslam kltr alarak yetitirildikten sonra nce Acemi olanlar ocana daha sonra da Yenieri ocana alnrd. Yenieri Oca: Kapkulu askerlerinin en nemli ksmdr. Sava ve barta padiah korumakla grevlidir.Evlenmeleri baka bir ile uramalar yasakt. Ocak II. Mahmut tarafndan kaldrld. Cebeciler: Ordunun silahlarn yapan, koruyan, onaran snf. Topu Oca: Toplar dken ve savata kullanan ksm. Humbaraclar : Havan topu ve el bombas yapan ocak. Laamclar: Kale kuatmalarnda tnel kazan patlayc deyen ocak. Svariler (Atl) Sipah ve Silahtar: Sava zaman hkmdarn sa ve sol yannda durarak hkmdar korurlar. Sa ve Sol Ulufeciler -.Savata sancaklar korurlar. Sa ve Sol Garipler: Savata ordunun arlklarn ve hazineyi korurlar. II Eyalet Askerleri (Tmarl Sipahiler) Dirlik sahiplerinin beslemek zorunda olduklar atl askerlerdir. Maalar dirlik sahiplerince karlanr. Bar zaman topraklarn ilenmesine katkda bulunurlard. Bu sistem devletin ekonomik ykn azaltmtr. Ordunun en kalabalk ordusu ve devletin dayand en byk kuvvettir. Her bir atl askere "Cebel" denirdi. III Yardmc Kuvvetler: Bal Beylik ve kuvvetler: Krm, Eflak, Bodan Yaya ve Msellemler.

Gnlller. Sakalar: Ordunun su ihtiyacn karlarlar. Azaplar : Bekar Trk genleri. Aknclar: U ve snr boylarnda keif hizmeti yaparlar. Derbentiler: Geitleri denetim altnda tutarlar. 2. Donanma : Karesi beyliinin ve daha sonraki dnemlerde Saruhanoullar, Menteeoullar ve Aydnoullan beyliklerinin alnmas ile Osmanl denizcilii gelimeye balad. lk byk tersane Osmanl tersanesi Yldrm dneminde Gelibolu'da kuruldu. En byk tersane Hali tersanesi idi. Donanma Kanuni dneminde en parlak zamann yaad. Osmanl donanmas ile son fethedilen yer Girit'tir.(1639) eme, Navarin, Sinop basknlarnda Osmanl donanmas Rus donanmas tarafndan yaklnca bir daha toparlanamad. II. Abdlhamit dneminde kara ordusuna arlk verilmitir. Donanma komutanna "Kaptan- Derya "deniz askerine de "Levent" denirdi

OSMANLI TOPRAK DZEN Ekonominin temeli topraa dayanyordu. Topraklarn byk ksm devlete ait olup iletmesi reayaya braklmtr. Topraklar mlkiyet hakk bakmndan 3'e ayrlmtr.(Mlk,Miri,Vakf) Mlk Arazi: Devlet kurulduunda mlk olanlar vard. Ayrca devlet hizmeti ve askeri alanda stn baar gsteren kimselere devletin balad topraklar da vard. Bu topraklar satlabilir, miras braklabilir, vakfedilebilirdi. Vakf Topraklar: Geliri dini ve sosyal kurulularn yapm iin ayrlm topraklard. Vergiden muaf tutulan bu araziler alnp satlamazd. Miri Arazi: Dorudan devlete ait arazilerdir. Ekilip-biilip ilenmesi amac ile eitli kiilere braklmtr. Miri arazi eitli blmlerden meydana gelmekteydi. Dirlik, Ocaklk, Yurtluk, Mukataa, Pamaklk ve Malikane. Dirik Arazi: Miri arazinin en nemli blmdr. Gelirleri komutanlara ve devlet memurlarna datlan topraklard. Bu araziyi ekip bienler devlete demeleri gereken vergiyi devletin gsterecei memurlara ve sipahilere derlerdi. Bylece devlet hazinesinden maa kmadan maalar denmi oluyordu. Dirlik araziler gelirlerine gre Has, Zeamet ve Tmar olmak zere 3'e ayrlmtr Has: Yllk geliri 100 bin akeden fazla olan dirliklerden padiah ve ailesine, ehzadelere, divan yelerine, sancak beylerine verilirdi.(st dereceli kiiler) Zeamet: Yllk geliri20 bin ile 100 bin ake arasnda olan dirliklerdir. Orta dereceli devlet memurlarna verilirdi. Tmar :Yllk geliri 3 bin ile 20 bin ake arasnda olan dirliklerdir. Savalarda yararllk gsteren sipahilere verilirdi. Ocaklk Arazi: Gelirleri kale muhafzlar ve tersane giderlerine ayrlan arazilerdir. Yurtluk Arazi: Gelirleri snrlan korumakla grevli askerlere ayrlan topraklardr. Mukataa Arazi: Geliri dorudan hazineye ayrlan topraklardr. Pamaklk Arazi:Geliri padiah hanm ve kzlarna ayrlan topraklar. Malikane Arazi: stn hizmet karl devlet grevlilerine verilen topraklardr. skeleler, Madenler, Pazarlar, Geitler, Mukataa konusu olabilir. Tmar Sisteminin Yararlan Nakit para harcamadan maalarn karlanmas. Gerekli insan gcnn altrlmas. Gvenliin salanmas. retimin srekli hale getirilmesi.

Bayndrlk ilerinin yrtlmesi. Devlet otoritesinin her tarafta hissedilmesi.

Tmar Sisteminde plak mlkiyet padiaha aittir. Kullanm hakk kylye aittir. Vergi geliri tmar sahiplerine aittir. Tmar Sistemin Bozulmas (II. Mahmut kaldrd) Tahrirlerin sk sk ve geree uygun yaplmamas. Rvetle tmar datlmas. Kylerin boalmas. ift bozanlarn artmas. Devletin giderlerinin oalmas nedeni ile iltizamn younluk kazanmasna yol amtr. ltizam Sisteminde; Devletin nakit paraya duyduu ihtiya yznden nce uzak sonra tm blgelerin vergileri iltizama verilir. Defterdarn denetiminde yaplan bir ihale ilemidir. Ak arttrmada kim devlete en yksek bedeli pein dyorsa o kii iltizama sahip olur. En nemli sakncas halk ile mltezimin kar karya kalmasdr.( Mltezim halktan daha fazla vergi toplayabiliyordu.) Halkn devlete gveni azald. 1839 ylnda kaldrld.

OSMANLI'DA HUKUK Osmanl'da hukuk Trk-slam devletleri ile ayndr.Yani ikili bir karaktere sahiptir. er'i Hukuk rfi Hukuk er'i Hukuk: slam zel hukukudur. Fetva ile yeni durumlara cevap aranmaya allr. Yarglama Usul Yarglamalar kad yapar. Kad kararlarna itiraz kazaskere yaplr. Kad er'i hukuku uygulayan yargtr. Dorudan kazaskere baldr. rfi Hukuk : eriatn dnda sultanlarn rf ve geleneklerine gre koyduklar kurallardr. Yarg Usul: Kadlar ve asker kadlar davalara bakar. tiraz yine kazaskere yaplr.rfi hukuka aykr eylemler genelde dorudan cezalandrlr. Askeri davalara bakan kad, asker deilse hkm verilmesini kazaskere brakr. Mahkemelerin verdii kararlar kabul etmeyenler bir st mahkeme olan Divan- Hmayun'a mracaat edebilirler.

OSMANLIDA ETM-RETM Sibyan/Mahalle Mektepleri: Eitimin ilk basamadr. Camilerin yannda bulunurdu. retmenler zel eitim grm kimseler deildi. Belli sre ve snf yoktu. slam ile ilgili ilk bilgiler verilirdi. Karma eitim yaplrd. Medrese: En nemli eitim kurumlardr.(htiyalarn vakflar karlyordu) lk Osmanl medresesi Orhan Bey tarafndan znik'te ald. Bilim-adalet-ynetim kademelerinde grev alanlarn nemli bir ksm medresede eitim grmtr. Giderleri vakf tarafndan karlanrd. Dersleri mderris denilen retmen verirdi. Eitim dili Arapa 'dr. Dini bilimler pozitif ve Sosyal Bilimler okutulurdu.

XVII. yy.'dan itibaren medreseler bozulmaya balad ve pozitif bilimler terk edildi. XIX. yy.'dan itibaren bat tarznda modern okullar ald. Medreselerinde varln srdrmesi eitim ve kltr alannda ikiliin ortaya kmasna sebep oldu. Aznlklar ve Yabanc Okullar: Aznlklar 1856 Islahat Ferman ile kendi okullarn amaya baladlar. Kapitlasyonlarn verildii imtiyazlara dayanan yabanclar da pek ok okul amlardr. Bu okullar ; Osmanl dmanln krklemi, Misyonerlik faaliyetlerinde bulunmu, Devlet bunlar denetleyememitir.

Enderun (Devlet Akademisi) Tam olarak Fatih dneminde kuruldu. nceleri gayr-i mslim ocuklar genler alnrd. Sonralar Mslmanlar da alnd. Eitim Trkeydi. Askeri iler, Saray ileri, Beden Eitimi, Sanat, slami bilimler konusunda eitim veren ve devlet adam yetitiren okullardr. Mezunlar idareci, komutan, usta ve sanatkar olurlard. 1909'da kapanmtr. Loncalar: Kalfalk-ustalk-raklk gibi eitimleri i iinde verirlerdi. Ahilik kltr retilirdi. -Ahlak temelinde eitim grrlerdi.

OSMANLI DEVLETNDE EKONOM DZEN Tarm: Ekonominin temelini olutururdu. Tarm yntemini belirleyen en nemli uygulama tmar sistemiydi. Vergilerin byk ksm tarmsal faaliyetlerden alnrd. Osmanl ekonomisine byk katk alamtr. Ticaret: Osmanl Devleti ticarete Anadolu Seluklular gibi bakmamtr. lkenin corafi konumlarnn salad avantaj lan kullanarak gmrk vergilerini arttrmtr. nk pek ve Baharat yollarnn nemli bir mesafesi Osmanl snrlar ierisindeydi. Ticari faaliyetleri birden fazla gmrk ile vergilendirmitir. Kervansaraylar, hanlar, bedestenler, kapal arlar ticarete ynelik almalardr. Sanayi: Maden kaynaklar iltizama verilmitir. Silah hammaddesinin karlmasna ncelik verilmitir. En nemli sanayi kurulular devlete aittir. Lonca tekilat nemlidir. Ekonomik hayatn temeliydi. Balca grevleri; rnlerin kaliteli yaplmasn salamak ve fiyat belirlemek, Esnaf ile hkmet arasndaki ilikiyi dzenlemek, rnlerin zararn karlamak ve kredi salamak, Batda balayan sanayi inklabnn etkisi ile yerli sanayi kt. Hayvanclk: lkede gebelik-yar gebelik hayat vard. Gebeler ve yar gebeler hayvan saysnn zerinden vergilendirilirlerdi. er'i Vergiler: r: Mslmanlardan alman rn vergisi. Alman oran blgeden blgeye deiir. 1925'te kaldrld. Hara: Gayr-i Mslimlerden araziye bal olarak alnan rn vergisidir. Islahat Ferman ile kaldrld. Cizye: Gayr-i Mslimlerden alman kafa vergisidir. Askerlik yapmaya uygun kiilerden

alnrd. Islahat Ferman ile kaldrld. rfi Vergiler: Avarz: Olaan st durumlarda topluluktan topluca alnan ve dorudan hazineye aktarlan vergidir. Anam: Hayvan vergisi olarak alnr.Domuzlardan da alnrd.(2 koyundan5 ake) spence: ift resminin Gayr-i Mslimlerden alnmas. ift Resmi: Topra kullanma karl olarak alnrd. ifte Bozan: Topra bo brakan kylden alnr. Para lk bakr para <=> Osman Bey lk gm para <=>OrhanBey lk altn para <=> Fatih lk kat para <=> Abdlmecit NOT: Kapitlasyonlar, Sanayi devrimi, Ticaret anlamalar Osmanl ekonomisinin kmesine neden olmutur. 1838'de ngiltere ile yaplan Balta Liman Antlamas ile Osmanl yerli sanayisi kmtr. Maliye: lk mali tekilat I. Murat zamannda hazrland. lk bte Tarhuncu Ahmet Paa tarafndan oluturuldu. Vergiler tahrir defterlerine yazlrd. Vergilere Tekalif denirdi.

Resim: Portresini yaptran ilk padiah Fatih'tir Resim renimi iin ilk kez Fatih tarafndan talya'ya renci gnderilmitir. XIX. yy.'dan itibaren askeri okullara resim dersi konulmutur. Bu nedenle ilk ressamlar asker kkenlidir.(eker Ahmet Paa) 1872'de ilk kez resim sergisi almtr. Daha ok manzara resimleri yaplmtr. Osman Hamdi Bey: Ressam, Arkeolog, Arkeoloji mzesi ve Sanay-i Mektebi Alisi kurucusudur. Eski Trk hayatn canlandran resimleri ile nldr. Matrak Nasu : Barbaros'un Akdeniz seferi ve Kanuni'nin Macaristan seferinin minyatrlerini izmitir. nemli minyatrcdr. Nigari (Haydar Reis) :Kanuni, Barbaros, II. Selim'in portrelerini izmitir. Levni: Son byk minyatr ustasdr. III. Ahmet dnemini canlandran minyatrleri vardr. eyh Hamdullah: Osmanl Hattatlarnn piri saylmtr. Hafz Osman: Yazd Kur'an oaltlarak slam dnyasna yaylmtr. Minyatr : Kitap resmidir, derinlik yoktur, kiiler mevkilerine gre izilir. Gelenekidir. Gerek olduu gibi yanstlmaya allr. Srname - Hnername : Minyatr kitaplar bu ad tar. Sanat alannda; ssleme, hat, tezhip, minyatr, inicilik ve ciltilik gelimitir. Bilimde; Matematik-Ali Kuu, Tp-Akemseddin, Tarih-Ltf paa, CorafyaPiri Reis nemli bilim adamlardr. Dil: Resmi dil : Trke Edebiyat dili: Farsa

Eitim dili : Arapa Bu dilin karmndan Osmanlca dili ortaya kmtr. Divan Edebiyat: Konu : Ak,gzellik,tasavvuf Nesimi,Ahmedi ,Fuzuli, Baki, Nef, Nedim (nemli temsilcileri) kaside, mesnevi, rubai, gazel, iir (iir biimleri) Halk Edebiyat: Szl gelenee dayanr. Saz airleri tarafndan temsil edilir. Pir Sultan, ksz Dede, Krolu, Karacaolan ve son dnemde Dadalolu Tekke Edebiyat: Dini deerleri temel alr. Hem halk edebiyat hem de divan edebiyat ile i ie bir gelime gsterir. Hac Bayram, Kaygusuz Abdal, eyh Galip.

OSMANLI TOPLUMU

Askeri Devlet alandr. kalanlar Vergi vermez. Mslman olmak ve Trke bilmek zorunludur. Islahat Fermanndan sonra Gayr-i Mslimlerde memur yapld. Mallan msadereye tabi tutulabilir. Seyfiye: Vezir ,Beylerbeyi ,Sancakbeyi Kalemiye: Nianc, katip, defterdar. lmiye : Kazasker, mft, eyhlislam.

Reaya Askeri snf dnda Kyl Gebe ehirli Tccar Vergi verirler.

l.Erken (ilk) Dnem Osmanl Sanat: Devletin kuruluundan 1501 tarihinde Klasik devrin balangcna kadar srmtr. 2.Klasik Dnem Osmanl Sanat: Osmanl Sanat alannda en parlak dnemini yaamtr.XV. yy'n ikinci yansndan XVIII yy.'a kadar srmtr. 3.Ge Dnem: Osmanl Mimarisi:XVIII yy.dan itibaren balar Lale devri ile balayan bu dnemde Batllamann etkileri grlmeye balar.Osmanl mimarisi batllama dnemine Lale devri olarak adlandrlan gei dnemi ile adm atar. Anadolu Hisar I. Beyazt tarafndan yaptrlmtr. Rumeli Hisar Fatih tarafndan yaptrlmtr.