TRKE

indekiler NTELER 1. Szckte Anlam KONULARI 1. Szckte Anlam Temel Anlam, Yan Anlam, Mecaz Anlam, Terim Anlam, Deyim Anlam, Ataszleri, kilemeler 2. Anlam zelliklerine Gre Szckler Somut ve Soyut Anlaml Szckler, E ve Yakn Anlaml Szckler, Kart Anlaml Szckler, Seste Szckler, zel ve Genel Anlaml Szckler, Nicel ve Nitel Anlaml Szckler, Anlam Daralmas, Anlam Genilemesi, Baka Anlama Gei, Deyim Aktarmalar, Ad Aktarmalar, Argo 2. Cmlede Anlam 1. Yarglarna Gre Cmleler 2. Anlatmlarna Gre Cmleler 3. Anlamlarna Gre Cmleler 4. eriklerine Gre Cmleler 5. Anlam likilerine Gre Cmleler 3. Paragrafta Anlam 1. Paragrafta Anlam Paragrafn Yaps, Balayc eler, Paragrafta Konu, Ana Dnce, Yardmc Dnce, Paragrafta Tema, Paragrafta Balk, Konularna Gre Paragraflar, Anlatmn Temel Nitelikleri 2. Anlatm Biimleri Aklayc Anlatm, Tartmac Anlatm, Betimleyici Anlatm, ykleyici Anlatm, Dnceyi Gelitirme Yollar, Tanmlama, rnekleme, Karlatrma, Benzetme, Tank Gsterme, liki Kurma 4. Ses - Biim - Noktalama - Yazm Konular 1. Ses Bilgisi 2. Biim Bilgisi 3. Noktalama aretleri 4. Yazm Kurallar 5. Szck Trleri 1. Eylemlerde Kip ve Kii 2. Eylemlerde at ve Eylemsi 3. Adlar 4. Zamirler 5. Sfatlar 6. Zarflar 7. Edat - Bala - nlem 6. Cmle Bilgisi 1. Cmlenin eleri Cmlenin Tanm, Yklem, zne, Nesne, Dolayl Tmle, Zarf Tmleci, Edat Tmleci, e zmlemesi 2. Cmle Trleri Kurulularna Gre Cmleler, Yklemine Gre Cmleler, Yaplarna Gre Cmleler, Anlamlarna Gre Cmleler 7. Anlatm Bozukluklar 1. Anlatmla lgili Anlatm Bozukluklar Gereksiz Szck ve Ek Kullanm, Yanl Anlamda Kullanlan Szckler, Yanl Yerde Kullanlan Szckler, Anlamca elien Szckler, Mantksal Tutarszlk, Deyim ve Atasz Yanllklar, Karlatrma Yanllklar 2. Dilbilgisi Kurallaryla lgili Anlatm Bozukluklar Yklem Yanllar, zne Yanllar, Nesne Yanllar, Tmle Yanllar, Tamlama Yanllar, Yaplar Yanl Olan Szckler, Yanl Ek Kullanm, Noktalama Yanllar

SZCKTE ANLAM
Szck Nedir? Szck : Bir kavram birimidir. Bir varln, bir nesnenin ya da bir durumun zihinde
canlanabilmesi iin onu karlayan bir gsterimdir.

Szcklerin Anlam Almlar Temel Anlam : lk Anlam (Temel Anlam)

Bir szck sylendiinde aklmza ilk gelen, kavraymzda ilk uyandrd anlamdr. Ksacas, bir szcn biimlenmesinde, kuruluunda esas olan anlamdr. rnek : Boazmda bir yanma var. (Temel Anlam) ienin boaz krlm. anakkale Boaz'nda mthi bir tipiye yakalandk. Babam yedi boaza bakmaya alyordu. Ali, boazna dkn bir ocuktur. Bir szce temel anlamnn dnda yeni yeni anlamlar ykledike anlamnn da derece derece soyutlat grlr. rnek : Trende, Kurdeleyi kyn muhtar kesti. (Somut temel anlam) Patates dorarken parman kesti (Somut yan anlam) Oyun kadn ortadan kesti. (Somut yan anlam) Onunla olan btn ilikisini kesti. (Soyut mecaz anlam) Bir szck tek bana kullanldnda temel anlamn korur. Ancak cmle iinde temel anlamndan uzaklaabilir. rnek : "Kamak" szcnn temel anlam "bir yerden gizlice ve abucak uzaklamak"tr. "Ben almaktan hibir zaman kamam." cmlesinde temel anlamndan uzaklamtr.

Szcklerin Temel Anlamlaryla lgili Dikkat Edilecek Noktalar :

Temel anlam somut olan szckler, ncelikle somut ve mecaz anlamlar kazanr. rnek : "ate" szc, temel anlamyla dnldnde "bir nesnenin etrafa s ve k yayarak yanmas" biiminde aklanabilir, temel anlam somuttur. Genler, kumsalda byk bir ate yakmlard. (Temel anlam) Hastann atei sabaha kadar dmt. (Somut yan anlam) u yaan kar bile yreimdeki atei sndremez. (Soyut mecaz anlam)

Yan Anlam :
Szcklerin ilk konulu anlamna bal olarak zaman iinde kazandklar yeni anlamlardr. Bu anlama, kullanl anlam ya da yan anlam ad verilir. rnek : ocuk kapy sessizce at. (amak : Bir eyi kapal durumdan kurtarmak.) Gmleinin dmelerini yarya kadar at. (amak : Sarlm, katlanm, rtlm, burumu veya iliklenmi olan eyleri bu durumdan kurtarmak.) Okulun karsna bir bfe daha at.(amak : Bir kurulu, bir iyerini iler duruma getirmek.) Annem ok gzel baklava aar. (amak : Kaln bir nesneyi yayarak ince duruma getirmek.) Komumuz tkanan lavaboyu at. (amak : Tkal bir eyi, bu durumdan kurtarmak.)

Szcklerin Yan Anlamlaryla lgili Dikkat Edilecek Noktalar :

Her szcn genel olarak tek temel anlam varken, birden ok yan anlam olabilir. Bir szck, temel ya da yan anlam verecek biimde kullanldnda gerek anlamyla kullanlm olur. O halde gerek anlam, hem temel hem de yan anlam kapsayan genel bir addr. Yan anlamlarn bir blm mecazsz, somut anlam tarken (l yan anlam) bir blm de mecazl, soyut anlam tar.

Mecaz Anlam :
Szcklerin cmle, dize veya deyim iine girdiklerinde, gerek anlamlarndan tamamen syrlarak baka bir szck ya da kavram yerine kullanlmasyla kazand anlama mecaz (deimece) anlam denir. Mecaz anlam, Szcn srekli olmayan, kullanm iinde geici olarak stlendii anlamdr. rnek : Mteriden para szdrmak iin elinden geleni yapard. Satcnn o ince ve tiz sesi kulaklarmzda patlyordu. Bugnlerde havasndan yanna varlmyor. Bu hayrsz evlat iin insan kendisini atee atar m?

Mecaz Trleri

Benzetme (Tebih) :
Aralarnda benzerlik bulunan iki varlktan (kavramdan) nitelii zayf olann, nitelii stn, belirgin olana benzetilmesidir. Benzetme, Sz daha etkili ve gzle grnr klmak amacyla kullanlan bir mecaz trdr. Benzetmenin drt esi vardr : 1- Benzeyen (nitelii zayf olan) 2- Benzetilen (nitelii, stn, belirgin olan) 3- Benzetme yn (benzerlik ilgisi gsteren) 4- Benzetme edat (gibi, kadar, sanki, misali) rnek : Kzn deniz gibi masmavi gzleri vard. Benzetilen Benzetme Benzetme Benzeyen Edat Yn

Benzetmeyle lgili Uyarlar :

Benzetmenin oluabilmesi iin benzeyen ve kendisine benzetilenin kullanlmas arttr. Bunlar, benzetmenin temel eleridir. Drt esinin drdnn de kullanld benzetmelere ayrntl benzetme, benzetme edatnn olmad benzetmelere ksaltlm benzetme, yalnzca temel elerin kullanld benzetmelere tebih-i beli denir. rnek : Sular yle temiz ki annemin yz gibi. (Ayrntl Benzetme) Benzeyen Benzetme Benzetilen Benzetme Yn Edat Adam cesurlukta asland. (Pekitirilmi Benzetme) Benzeyen Benzetme Benzetilen Yn Bin Atl o gn dev gibi bir orduyu yendik. (Ksaltlm benzetme) Benzetilen Benzetme Benzeyen Edat Gider oldum kmr gzlm elveda. (Tebih-i beli) Benzetilen Benzeyen

Eretileme (stiare) :
stiare : Arapa bir szck olup "bir eyi ireti, dn alma" anlamndadr. Ya benzeyenle ya da benzetilenle yaplan benzetmedir. rnek : Aslan gibi gl bir adamd. (benzetme) Soruyu doru yantlaynca "Aslan be!" dedi. (eretileme) Eretileme eittir. Ak Eretileme : Yalnzca kendisine benzetilenin kullanlmasyla yaplan eretilemedir. rnek : Havada bir dost eli okuyor tenimizi. Benzeyen:Rzgar(yok) Benzetilen:Bir dost eli Kurban olam kurban olam Beikte yatan kuzuya Benzeyen : Bebek, ocuk (yok) Benzetilen : Kuzu Kapal Eretileme : Yalnzca benzeyen ile yaplan, benzetilenin de bir zelliinin belirtildii (genel olarak benzetme yn) eretilemedir. rnek : Olu byynce yuvadan uup gitti. Benzeyen : Oul Benzetilen : Ku (yok) Benzetme yn : Uup gitmek Ay zeytin aalarnn arasndan yere damlyordu. Benzeyen : ay Benzetilen : su (yok) Benzetme yn : yere damlamas Yaygn (Temsili) Eretileme : Benzetmenin temel eleriyle birlikte, birden ok benzetme ynnn bulunduu eretilemedir. Yaygn eretilemede bir "gizleme" vardr. Aka sylenmeyen ya da sylenmek istenmeyen szler, benzetme yoluyla ve szlk anlamna gizlenerek sylenir, airler bunu ou kez gzel ve etkili bir anlatm iin kullanrlar. rnek : Artk demir almak gn gelmise zamandan Mehule giden bir gemi kalkar bu limandan Eretileme Yollar nsana zg kavramlarn, doaya (d dnyadaki varlklara) aktarlmasyla; rnek : nsan Derinden derine rmaklar alar. Kapal Eretileme Benzetilen Benzeyen

Doaya zg kavramlarn insana aktarlmasyla; rnek : Askerin lm Bir hilal uruna ya Rab ne gneler batyor. Ak Eretileme Benzeyen Benzetilen Doadaki bir varla ait zelliin, bir baka varla aktarlmasyla; rnek : Yce da banda bir top pamuk var. Kapal Eretileme Bulut Benzeyen Benzetilen Bir duyuya ait bir kavramn bir baka duyuya aktarlmasyla; rnek : Scak baklaryla strd iimizi. Kapal Eretileme Ad Aktarmas : (Mrsel Mecaz) Bir sz benzetme amac gtmeden bir baka sz yerine kullanmaktr. Szcklerin yeni anlamlar yklenmesinde bir etken de ad aktarmasdr. rnek : "Sinema" iin "beyaz perde" "seime katlmak" yerine "sandk bana gitmek" Ad aktarmas u ilikiler erevesinde kurulabilir : Sanat verilir, yapt anlatlr. rnek : Yaar Kemal'i lise yllarmda okudum. (Yaar Kemal'in romanlarn) teki varlk verilir, dndaki anlatlr ya da dtaki varlk verilir iindeki anlatlr. rnek : Haberi duyunca btn ev ayaa kalkt. (Evin iindeki insanlar) Ayan karmadan ieri girme. (Ayakkabn) Para verilir, btn anlatlr ya da btn verilir, para anlatlr. rnek : Bu acl haberi ona hangi dil syleyebilir? (nsan) Gemi Mersin'e yanat. (Mersin Liman) Bir yer ad verilir, o yerde yaayan insanlar anlatlr. rnek : Btn ky meydanda topland. (ky halk) Erzurum, Mustafa Kemal'e kucak at. (Erzurum Halk) Bir yn ad verilir, o yndeki blgeler ya da lkeler anlatlmak istenir. rnek : Bat bu duruma mdahale etmedi. (Bat lkeleri) Bir eya ad verilir, onu kullananlar anlatlmak istenir. rnek : Kotu, yoku aa bir apka. (nsan) Soyut bir ad verilip, somut bir varlk anlatlr. rnek : Bu sonucu Trk genliine armaan ediyorum. (Gen insanlar) Gurbet eken gnller kuatmt oca. (insanlar) Sonu verilir, bunun nedeni kastedilir. rnek : Gkten sicim gibi bereket yayor. (bereket, sonutur, nedeni yamur anlatlmtr) Kinaye (Dolayl Sz Syleme) : Szcklerin ok anlaml olarak kullanlmasnda kinayenin de byk bir nemi vardr. Kinaye bir szn hem gerek hem de mecaz anlamn dndrecek bir biimde kullanlmasdr. Kinayede gerek anlam verilir, mecaz anlam kastedilir. rnek : Bu ocuun elinden tutsan ne kaybedersin? Bulmadm dnyada gnle mekan Nerde gl bitse etraf diken u karma gs geren Ta barl dalar msn? Tariz (Talama) : Bir kimseyi inelemek, onunla alay etmek amacyla bir sz gerek anlamnn tam kart bir anlamda kullanmaktr. rnek : Randevuna sadkmsn, beklemekten kk saldk. O kadar ok konutu ki sylediklerinden hibir ey anlamadk. Biraz daha hzl yrrsen karncalar bile bizi geecek.

Tehis - ntak (Kiiletirme - Konuturma) :

nsana zg nitelikleri insan dndaki varlklara aktarmaya kiiletirme denirken, bu varlklarn insan gibi konuturulmasna da konuturma denir. rnek : Gne nda yamurunu dken bulutlar sanki glyordu. (Tehis) Ufukta gnn boynu bkld. (Tehis) Dal, bir gn dedi ki tomurcuuna : Tenimde bir yara iler gibisin. (ntak)

Abartma (Mbalaa) :
Bir durumu olduundan ok ya da az gstermektir. rnek : Btn gn almaktan ine iplie dnd. Alem sele gitti gzm yandan Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsn? Gmelim gel seni tarihe desem smazsn. Szcklerin Terim Anlam : Bilim, Sanat, Meslek ve bir spor dalyla ilgili kesin anlam olan zel bir kavram gsteren gerek anlaml szcklere terim denir. rnek : Bu snfa yirmi sra yerletirelim Toplumsal snflar arasndaki elikileri inceliyor. Bu iein kk tamamen kurumu. Szck kklerini ve gvdelerini tanyalm. kilemeler : Anlam ve anlatm glendirip pekitirmek amacyla ayn ya da sesleri birbirine benzeyen szcklerin art arda yinelenmesiyle oluan sz gruplarna ikileme denir. kilemelerin anlamsal zellikleri yle sralanabilir: Anlam glendirip pekitirmek, anlam abartmak. rnek : Gzel mi gzel kz Demet demet iek uval uval fndk tr tr simit Alaya szlaya bir hal olmak Gle gle lmek Varn younu ortaya kartmak "yle byle, yaklak olma" anlam vermek. rnek : yi kt (bilmek) Aa yukar (anlamak) Hemen hemen (bitirmek) kilemelerin Kurulu (Yapl) zellikleri : Ayn szcn tekraryla oluan ikilemeler. rnek : ri iri - Koca koca - Yava yava - Uslu uslu Yakn anlaml szcklerin tekraryla oluanlar. rnek : Brek rek - Derli toplu - Sorgu sual - Doru drst - Sa salim Biri anlaml dieri anlamsz szcklerin bir araya gelmesinden oluanlar. rnek : al rp - Konu komu - Yrtk prtk - Eri br Her ikisi de anlamsz szcklerin yan yana gelmesiyle oluanlar. rnek : Ivr zvr - Abur cubur - Eci bc - Dangl dungul Kart anlaml szcklerden oluanlar. rnek : yi kt - Er ge - De kalka - leri geri Yansma szcklerin tekrarlanmasyla oluanlar. rnek : Vzr vzr - rl rl - Tkr tkr - Horul horul UYARI kilemeler daima ayr yazlr ve ikilemelerin arasna virgl iareti KONULMAZ.

Deyim Anlam :
Belli bir durumu, belli bir kavram gstermek iin kullanlan z anlamndan az ok ayr bir anlam tayan, kalplam, halkn ortak dil rn olan szlere deyim denir. rnek : ine ate dmek Pabucu dama atlmak Yrei azna gelmek ki gz iki eme Deyimlerin zellikleri Deyimler, kalplam szlerdir. Szcklerin yerleri deitirilemez ve bir szcn yerine e anlamls getirilemez. rnek : Szgelimi "Aykla pirincin tan" yerine "Se pirincin tan" denmez ya da "Pirincin tan aykla" gibi deyimi oluturan szcklerin yerleri deitirilemez. Deyimler, deiik kip ve kii ekleriyle ekime girebilirler. rnek : Kendini naza ek(mek) Kendini naza ek(iyor) Kendimi naza ek(tim) Kendilerini naza ek(erler)

Deyimi oluturan szcklerin arasna baka sz gruplar girebilir. Bu tip kullanmlarda deyim gzden karlmamaldr. rnek : Gz vitrinde duran krmz elbiseye takld. Deyimler genel kural bildirmez, yol gsterip t vermez. Yalnzca bir durumu en ksa yoldan ve en etkili bir biimde anlatmaya yarar. Deyim, bu ynyle atasznden ayrlr. rnek : leyen demir ldar. Akacak kan damarda durmaz Ataszdr, kural bildirir. Mum dibine k vermez. Armut pi, azma d. Ne kokar, ne bular. Deyimdir, kural bildirmez. At alan skdar' geti. Deyimler Anlamlar ve Kurulular (Biimleri) ynnden iki gurupta incelenir. Anlamlarna Gre Deyimler Gerek Anlaml Deyimler Baz deyimlerde szckler gerek anlamldr. Deyimin iletmek istedii durumu, deyimi oluturan szcklerin anlamlaryla dnrz. Bu tr deyimlerde anlatm gzellii dnlmez. Bunlar, Bir kavram belirtir. rnek : Alan raz satan raz - Ne var ne yok? - Olur ey deil! - Nerde akam orda sabah. smi var cismi yok - Ykte hafif pahada ar. Mecaz Anlaml Deyimler Deyimlerde genel olarak deyimi oluturan szcklerin ou ya da tm gerek anlamndan uzaklaarak tamamen farkl bir durumu ya da kavram anlatmak zere kullanlr. Dilimizde deyimler genel olarak mecaz anlam tar. Mecaz anlaml deyimler iki ekilde karmza kabilir. 1. litirme Anlaml Deyimler: Deyimi oluturan szcklerden bir ya da ikisiyle, deyimin ilettii durum arasnda dolayl bir balant vardr. Byle deyimlere "ilitirme anlaml" deyimler denir. rnek : Diline dolamak (srekli ayn eyi sylemekle, dil arasnda bir balant var.) Kulak misafiri olmak (dinlemek) Gz gezdirmek (bakmak) Ayaklarna kara sular inmek (yrmekten yorulmak) 2. Yummaca Anlaml Deyimler: Deyimi oluturan szcklerin anlamlar ile deyimin iletmek istedii durum arasnda hibir anlam balants olmayabilir. Bu tip deyimlere "yummaca anlaml" deyim denir. rnek : Ba gz etmek (evlendirmek) Burnu srtlmek (takn davranlarn cezasn ekip lml olmak) Can damarna basmak (bir eyin en nemli noktas zerinde durmak) Burnunun direi szlamak (ok zlp acmak) amur atmak (Bir kimseyi lekelemeye almak) Ya tahtaya basmak (tedbirsizlik edip sonu tehlikeli ie girimek) Yaplarna (Biimlenilerine Gre) Deyimler Deyimler kalplamtr. Belli bir syleyi biimi kazanmlardr. Bir deyimin sylenii her yerde ayndr. Hem biimce hem anlamca son syleyi biimini almlardr. Kimi deyimler yarg (cmle) biiminde ya da ikili yargl olarak kurulmutur. rnek : At alan skdar' geti. Hamama gider kurnaya, dne gider zurnaya ak olur. Hem sulu hem gl Geti Bor'un pazar, sr eeini Nide'ye Kimi deyimler ykck ya da konuma biimindedir. rnek : Deveye, "Boynun eri" demiler, "Nerem doru ki!" demi. Tencere dibin kara Seninki benden kara Deyimler genel olarak mastar biimindedir. rnek : Gnl koymak - i burkulmak - Kap dar etmek - Muradna ermek - d patlamak kzn altnda buza aramak Baz deyimler, szck bei (tamlama) biiminde kalplamtr. rnek : Kara al - Pskll bela - Para canls - Para babas - Elinin kr - mr trps Deyimler, genel olarak birden ok szcn kalplamasndan oluur. Ancak tek szckten oluan deyimler de vardr. rnek :

Akamc - gedikli - klkuyruk - kaarlanm Kimi deyimler ise ikileme biiminde kurulurlar. rnek : Abur cubur - Ak sak - Ar aksak - Ak pak - Apar topar - Az ok - Bata ka Ataszleri : Uzun deneyimler ve gzlemler sonucu olumu, yol gsterici, genel kural biiminde kalplaan, toplumca benimsenen ve anonim bir nitelik tayan zl szlerdir. Ataszlerinin Biim zellikleri : Deyimler gibi ataszleri de kalplamtr. Szcklerin yerleri deitirilmez ve bir szcn yerine e anlamls getirilemez. rnek : Ak ake kara gn iindir. - Kz beikte, eyiz sandkta. Ataszleri ksa ve zldr, az szle geni bir dnce ifade edilir. rnek : A ay oynamaz. - Su yatan bulur. - Ba kes, ya kesme. - Boaz krk boumdur. ivi iviyi sker. Ataszleri genel olarak bir yarg (cmle) biiminde kurulmutur. rnek : t rr kervan yrr. - yilik eden, iyilik bulur. - lm eek kurttan korkmaz. Karde kardei baklam, dnm yine kucaklam. - Kavgada yumruk saylmaz. Ataszleri genel olarak geni zaman kipinin nc tekil kiisiyle ya da emir kipinin ikinci tekil kiisiyle ekimlenmitir. rnek : nce dn, sonra syle. (II. tekil kii emir kipi) Pilav yiyen kan yannda tar. (Geni zaman kipi, III. tekil kii) Ataszlerinde genel olarak uyakl ve uyumlu sesler ve szckler vardr. rnek : Pekmezi kpten, kadn kkten al. - Sabreden dervi, muradna ermi. Sen dede ben dede, bu at kim tmar ede? Ataszlerinin Anlam zellikleri Ataszlerinin bir blm gerek anlamldr. Yani atasznn iletmek istedii dnceyi onu oluturan szcklerin anlamlar dndrr. rnek : ok yaayan bilmez, ok gezen bilir. - Allah bilir ama kul da sezer. Al maln iyisini ekme tasasn. - Bugnn iini yarna brakma. - At, yiidin yoldadr. Ataszlerinin bir blm mecaz anlamldr. Yani ataszlerinin iletmek istedii anlam, szcklerin gerek anlamlarndan tamamen bamszdr. rnek : Mum, dibine k vermez. - Altn, eli bak kesmez. - Kaynayan kazan kapak tutmaz. G dn topal eek ne geer. - Etle trnak arasna girilmez. Eei dama kartan yine kendi indirir. Baz ataszleri ilettii yarg ynnden kartlk ya da eliki gsterir. rnek : yilik eden iyilik bulur. kartlk yilie iyilik olsayd, koca kze bak olmazd. yi insan lafnn stne gelir. eliki ti an oma hazrla. Ataszlerinde ahenk ve sz sanatlar da vardr. rnek : (mrsel-mecaz) Alet iler, el vnr. Gvenme varla, dersin darla (tezat-kartlk) Elin az torba deil ki bzesin. (benzetme) El eli ykar, iki elde yz ykar. (tekrir) Dkme suyla deirmen dnmez. (kinaye)

Anlam zelliklerine Gre Szckler Somut ve Soyut Anlaml Szckler :

Bir szck, duyu organlarndan biri yoluyla alglanabilen bir varl gsterirse "somut anlaml", duyu organlar yoluyla alglanamayp da zihinde var olan kavramlar gsterirse "soyut anlaml" szck adn alr. rnek : Aa, ta, hava, ses, koku, iek. (somut anlam) Mutluluk, Sevgi, korku, kin, dostluk, insanlk. (soyut anlam) Somut ve Soyut Anlamla lgili Uyarlar : Bir szck temel anlamyla somutken cmlede kazand anlamyla soyut olabilir. Bu yzden szckler somutluk soyutluk ynnden deerlendirilirken cmle iinde kazand anlama gre deerlendirilir. rnek : Szgelimi "hava" szc dokunma duyusuyla ilgili somut bir anlam tarken "Eski eyalar salona ayr bir hava vermi." cmlesinde soyut bir anlam kazanacak ekilde kullanlmtr.

Aktarma yoluyla somut anlaml bir szck bir somut anlam daha kazanarak kullanlabilir. rnek : Organ ad olan somut anlaml "ayak" szc, "srann aya, masann aya, kprnn aya" gibi kullanmlarda yeni bir somut anlam kazanmtr. Soyut bir kavramn gzle grnr klnmas iin somut anlaml bir szckle anlatlmas sz konusu olabilir. Bu duruma somutlama denir. rnek : Bu szlerin onu krm. ("zmek","krmak" la somutlatrlmtr.) Sanki baklaryla bizi eziyordu. ("aalayp, kmsemek","ezmek" le somutlatrlmtr.) Kanunlar inemek sutur. ("ihlal edip, uymamak", "inemek" szcyle somutlatrlmtr.) Deyimlerimizin bir blm somutlamaya rnektir. rnek : kz altnda buza aramak (Akla uymayan bahanelerle su ve sulu bulma abas) p babann elini (beklenmedik bir durum) rmcek kafal (geri dnceli, yenilikleri kabul etmeyen) Soyut anlaml bir szck cmle iinde bir soyut anlam daha kazanarak kullanlabilir. rnek : Karnm henz doymu deil. (soyut-temel anlam) mr boyunca okudu, hala okumaya doydu diyemem. (Soyut-mecaz anlam)

E ve Yakn Anlaml Szckler :

E Anlaml Szckler (Anlamda Szckler) Ayn varl, nesneyi ya da kavram gsteren szcklerdir. Aslnda hibir dilde birbirinin tpatp ayns olan e anlaml szck yoktur. Bu tr szcklerin ilk bakta anlamlarnn ayn olduu sanlr. Fakat ok ince bir anlam ayrl vardr. Bugn dilimizdeki "evirmek, dndrmek", "yollamak, gndermek", "bkmak, usanmak" szckleri grnte e anlaml saylabilir. Fakat aslnda bu szler ayr kklerden tremi ve anlamca birbirine ok yaklam olan szcklerdir. rnek : ri - byk - kocaman / Bitmek - tkenmek / Cihan - dnya - alem znt - gam - keder / Diyar - lke Yakn Anlaml Szckler Anlamca ayn deil de birbirine benzer ve yakn olan szcklerdir. Dilimizde e anlamllktan ok yakn anlamllk daha yaygn bir kullanma sahiptir. E anlaml szcklerde anlam eitlii varken (seste-esesli, uramak-didinmek vb.) yakn anlaml szcklerde anlamca yakn olma zellii vardr. rnek: Szn onaylamadm iin bana darld. Toplantya arlmazsa bize gcenir. UYARI Szcklerin e ya da yakn anlaml olup olmadklar cmle iindeki kullanmlaryla belirlenir. rnein, "ak-beyaz" ve "siyah-kara" szckleri tek balarna kullanldklarnda e anlamldrlar. Fakat "Ak ake kara gn iindir." gibi bir kullanmda "ak ve kara" szcklerinin e anlamls "beyaz ve siyah" deildir.

Kart (Zt) Anlaml Szckler :

Anlamlar birbirine kart olan kavramlar bildiren szcklerdir. Birbirine kart yarglar verilirken kart anlaml szcklerden yararlanlr. Bu aklamadan u anlam kar. Kartln oluabilmesi iin, szcklerin u noktalarda bulunma zorunluluu vardr. Szgelimi "yaam - lm" iki u noktada bulunduu iin kart anlamlyken "zayf - dolgun" yaklak karl gsterir ve uzak anlaml olarak kabul edilir. rnek : Glmek - alamak / Dar - geni / Er - ge / Alak - yksek / Sert - yumuak UYARI Bir szcn olumsuz kullanlm ekli onun kart anlamn oluturmaz. Szgelimi "oturmak" szcnn kart "oturmamak" deil "kalmak" tr. Bir szcn kart anlamlsn o szcn cmle iinde kazand anlam belirler. "zor - kolay" Midesinden zoru var. (Bu cmlede "kolay" n kart deildir.) Bu ders olduka zormu. (Bu cmlede "kolay"n kartdr.) Kart anlamllk ilikisi "ad, sfat, zarf ve eylem" trndeki szckler arasnda olabilir.

Seste (E Sesli) Szckler :

Yazllar ve okunular ayn olduu halde, anlamlar tamamen farkl olan szcklere "seste" szckler denir. rnek : Yznde kan lekesi vard. - Sen hala onun sylediklerine kan. Ay'a bu ay yeni bir uzay arac gnderilecekmi. - Yzn asma, br snavda yz alrsn. Gl sen, gln olaym. - Kyn ortasndan geen ay, ay bahelerini suluyor.

Seste Szcklerle lgili Uyarlar : Seste, szcklerde kimi zaman yalnzca anlam ayrl, kimi zaman da hem anlam hem de tr ayrl sz konusu olur. rnek : Sandaki kr ektii aclar gsteriyor. Hem anlam, hem de tr Elindeki barda drp krd. farkll sz konusudur. Ayakkabsnn ba zlm. Yalnzca anlam farkll Baa girdik, zm topladk. sz konusudur. E seslilik ou kez ok anlamllkla kartrlmaktadr. Oysa sestelikte, szcn kazand her farkl anlam temel anlam olup bu temel anlamlardan birine bal olarak ortaya kan yan ya da mecaz anlamlar sestelik deil ok anlamllk olarak adlandrlr. rnek : Gemideki tayfalardan biri kara grnd diye bard. Kara gecede bir tek yldz bile yoktu. Cmlelerinde geen "kara" szckleri e seslidir. "Kara yazm gene deimedi" cmlesinde "kara" szc bunlarn sestei deil, renk "kara" ya bal olarak yaplm bir ok anlamllktr. E sesli szcklerle "ortak kkler" kartrlmamaldr. nk ortak kkler arasnda bir anlam yaknl varken, seste szckler arasnda hibir anlam yaknl yoktur. rnek : boya Renkli boya, Duvar boyad. Al bir ata binmiti. eski Eski elbise, Araba eskidi. Ortak kk Bana da gmlek al. Seste Bar Bar yapld, Yaknda barrlar. Kr at yarmaya giremedi. unu da pe at. Seste bir szcn iki farkl anlamn da dndrecek biimde kullanlmasyla oluan sanata tevriye denir. rnek : (Siyah nokta, I. Tekil kii) Ak gerdana bir ben gerek. Ulusun, korkma nasl byle bir iman boar. (Yce - byk, barp ulumak) Seste szcklerin bir arada kullanlmasyla oluan sanata cinas denir. rnek : Getike bembeyaz giyinenler er beer Grdm ki ahiret denilen yerdedir beer.

zel ve Genel Anlaml Szckler :

Szcklerin zel ve genel anlaml karladklar kavramlarn kapsamllyla ilgilidir. Anlamlar snrl olan, kavramlar tek tek ya da kk paralar halinde gsteren szckler zel anlamlyken, aralarndaki ortak zelliklere gre daha ok varl gsteren, ayn trden kavramlar topluca dndren szckler genel anlamldr. UYARI Genel anlaml bir szck, cmle iinde genel anlamyla da dar anlamyla da kullanlabilir. ocuun bilinlenmesinde kitap nemlidir. (genel anlaml) Elinde kaln bir kitap vard. (dar anlaml)

Nicel ve Nitel Anlaml Szckler :

Bir szck, herhangi bir eyin, saylabilen, llebilen, artp azalabilen durumunu bildirirse nicelik anlaml olur. Szgelimi "Elinde byk bir paket vard." cmlesinde "byk" szc paketin llebilen durumunu gsterdii iin nicel anlam tar. rnek : Bu iten iyi para kazand. (Parann miktarn gsterir, nicel anlamldr.) Evin geni bir salonu vard. (Salonun llebilen zelliini gsterir.) Bahede byk bir kalabalk vard. (Kalabaln saylabilen durumunu gsterir.) Bir szck herhangi bir eyin nasl olduunu, ne durumda bulunduunu zelliini gsterirse nitel anlaml olur. rnein : "Kapda krmz bir araba vard." cmlesinde " krmz szc arabann saylabilen, llebilen durumunu deil de"nasl olduunu, rengini, zelliini" gsterir, nitel anlam tar. UYARI Ayn szck farkl cmlelerde nicelik ya da nitelik gsterebilir. Bu deime ok anlamlln bir sonucudur. Kapy kk bir kz at. (nicel anlaml) Beni kk drmekle ne kazandn? (nitel anlaml) Derin bir kuyudan su ekerdik. (nicel anlaml) Edebiyatmzn derin bir yazaryd o. (nitel anlaml)

Anlam Deiimlerine Gre Szckler Anlam Daralmas :

Szckler, anlamda daralma ya da genileme yoluyla baka bir anlama geerek yan anlamlar kazanabilir. Szcn eskiden anlatt eyin ancak bir blmn, bir trn anlatr duruma gelmesine anlam daralmas denir. Szgelimi "oul" szc balangta kz ve erkek anlamlarn ierirken sonradan yalnzca erkek ocuklar iin kullanlarak anlam daralmasna uramtr. "Erik" szc, eftali, kays, zerdali anlamn ierirken, sonradan bir tr meyve iin kullanlarak anlam daralmasna uramtr.

Anlam Genilemesi :
Bir varln bir trn ya da tekini anlatan, kullanm alanlar dar olan eyleri gsteren szcklerin zamanla o varln btn trlerini birden anlatr duruma gelmesine anlam genilemesi denir. rnein ; "alan" szc, "dz ve ak yer" anlamn ierirken anlam genilemesine urayarak "i, meslek, aratrma-inceleme" anlamlarn da kazanmtr.

Baka Anlama Gei (Anlam Kaymas)

Szcn eskiden yanstt kavramdan btnyle farkl, yeni bir kavram karlar duruma gelmesine baka anlama gei denir. rnein : "saknmak" szc Eski Trke de "dnmek, zerinde durmak, yaslanmak, kederlenmek" anlamn ierirken sonralar "tehlikeden uzak durmak" anlamna gemitir. Baka anlama geiin bir tr de anlam iyilemesi ya da anlam ktlenmesidir. Kt anlam olan bir szcn zamanla iyi bir anlam kazanmasna anlam-ktlenmesi denir. rnek : Kt yi . Mareal (nalbant) Mareal (Ordudaki en yksek rtbe) yi Kt . Canavar (Canl) Canavar (cana kyan, yaban hayvan, acmasz)

Deyim Aktarmalar
Aralarnda eitli ynlerden ilgi bulunan iki ey arasnda benzerlik ilikisi yoluyla, birinin adn dierine veren anlamlandrmaya deyim aktarmas denir. Deyim Aktarmas u yollarla yaplr : 1. Vcut paralar ve organ adlarnn doaya aktarlmasyla. rnek : Ba (vcut paras, organ ad temel anlam) Yokuun ba - Toplu inenin ba - ki ba soan - Da ba - Baa gremek 2. nsanla ilgili zelliklerin insan dndaki varlklara aktarlmas yoluyla. rnek : Alamak (gzya dkmek temel anlam) Gkyzndeki bulutlar, alyordu bu lme. 3. Doayla ilgili zelliklerin insana aktarlmasyla. rnek : Denek (bir tr sopa temel anlam) Kyman a zalmlar kyman Kr karnn bir denei (oul) 4. Doayla ilgili zelliklerin yine doaya aktarlmas yoluyla. rnek : Minik fare kkredi. (Aslana ait "kkreme" zellii fareye aktarlm.) Deniz btn gece kudurdu. (Kpee ait "kudurma" zellii denize aktarlm.) 5. Duyu aktarmas yoluyla. rnek : Ac (tad az yakan, tatma duyusuna ait olan) ac souk (dokunma duyusuna aktarlm) ac lk (iitme duyusuna aktarlm) scak (dokunma duyusuyla ilgilidir) scak bak (grme duyusuna aktarlm) scak konuma (iitme duyusuna aktarlm)

Ad Aktarmas
Bir szck ya da szn, benzetme amac gdlmeden, anlamca ilgili olduu baka bir szck ya da sz yerine kullanlmasdr. Bu mecaz trne, "dz deimece" de denir. rnek : Beyaz Saray bu olaya scak bakmyor. (Amerika Birleik Devletleri Bakanl) Soba yand (indeki odun - kmr) ankaya bu yasay onaylamaz (Cumhurbakanl) Okul geziye gitti. (Okuldaki renciler) Mozart' severim. (Mozart'n bestelerini) Dou kan alyor. (Dou ynndeki blgeler)

Argo
Genel dilin szcklerine yan anlamlar kazandrarak genel dilden ayrlan, bir meslek ya da topluluk arasnda kullanlan zel dile argo denir. Argo, tek szckten oluabilecei gibi sz bekleri ve deyimlerden de oluabilir. rnek : Okutmak (elden karp - satmak) racon (adet - usl) abanlk (aptallk - sersemlik) keklemek (kandrmak - aldatmak)

CMLEDE ANLAM
Yarglarna Gre Cmleler : E Anlaml (Anlamda) Yarglar : Anlam ynnden birbirine uyan, deiik szckler
kullanlmasna ramen ayn dnceyi, ayn yargy aktaran cmlelere e anlaml cmleler denir. E anlaml yarg bildiren cmleleri bulabilmek iin, her cmleyi ayr ayr deerlendirmek ve "Bu cmle okuyucuya ne demek istiyor?" sorusuna cevap aramak gerekir. rnek : ada Trk iiri bizim yurdumuzun, bizim Duygu ve dncelerini birka szck ile syleyebilmek, ancak yksek insanlara der. insanmzn sesini yanstmad srece gelime gsteremez. iirimizin sanatsal ynden geliebilmesi, her Az szle ok ey anlatabilmek ancak yetenekli eyden nce ulusal deerlerimizi insanlarn iidir. yanstabilmesiyle mmkn olacaktr. Yakn Anlaml Yarglar : Cmlelerin ilettii yarglar, anlamca birbirinin zdei olmasa da yakn anlamllk zellii tayabilir. Yakn anlaml cmleleri belirlemek, cmleleri doru yorumlamaya ve cmleden iletilen mesaj kavramaya baldr. rnek : Aydn insan, toplumu dnrken, toplumun Dalkavukluk, hibir zaman yksek ruhlu peinden gitmek zorunda olmayan biridir. kimselerde grlmez. Halk iin almak demek, onu her zaman Dalkavukluk, aalk ruhlu kimselere onaylamak demek deildir. zgdr.

zel ve Nesnel Yargl Cmleler :

znel Yargl Cmleler : znede, yani sz syleyen kiide oluan; nesnelerin gereine deil, kiilerin duygu ve dncelerine bal olan, bu nedenle de kiiden kiiye deiebilen yarglardr. znel anlatmda kii, cmleye kendi duygularn katar, bir yorum yapar. Bu tr yarglar, "bence, bana gre" anlam tar. Nesnel Yargl Cmleler : znenin, yani sz syleyen kiinin dnce ve duygularna deil, nesnenin, varln kendi gereine dayanan, dolaysyla kiilere gre deimeyen yarglardr. Bu tr yarglarn, yorum ve deerlendirme iermeme, kantlanabilir zellikte olma, herkes iin ayn anlam tama, akla ve manta dayal olma gibi zellikleri vardr. rnek Cmleler : Dostluun olmad yerde insanca hibir Oyunda drt kadn, erkek oyuncu rol alm. deerin geliebileceine inanmyorum. Dostluk, insann ve insanln en byk, ne yknn yan sra birok iir yazm, yce deerlerinden biridir. bunlardan bazlar bestelenmitir. airin, sesini daha geni kitlelere Kyden kente yaplan gler her yl biraz duyurabilmesi iin dergilerde daha sk daha artmakta, bu nedenle kentlerde konut sorunu ciddi boyutlara ulamaktadr. grlmesinde yarar var. En iyi yaplan tatil, ormanda yaplan tatildir. Fatih Sultan Mehmet, stanbul'u aldnda 21 yandayd. yi bir romanc, iir yazamaz; ama iyi bir air, Trkiye Avrupa Topluluu'na girebilmek iin roman yazabilir. eitli giriimlerde bulundu. Genel ve zel Anlaml Cmleler : Aralarndaki ortak zelliklere gre, daha ok varl kapsayan, ayn kavramlar topluca dndren szcklere genel; anlamlar snrl olan, kavramlar teke tek dndren szcklere zel anlaml szckler denir. Buradan hareketle genel anlaml szcklerin kullanld cmleler, genel, zel anlaml szcklerin kullanld cmleler ise zel anlaml yarg ierir. rnek : Geri kalm lkelerde spora hi nem verilmez. (Genel Anlaml) Hindistan, futbola hi nem vermeyen bir lkedir. (zel Anlaml) Dnyada en ok satan kitaplar, romanlardr. (Genel Anlaml) lkemizde en ok satan kitap tr, polisiye romanlardr. (zel Anlaml)

Anlatmlarna Gre Cmleler : Dorudan ve Dolayl Anlatml Cmleler

Dorudan (Dolaysz) Anlatm : Sylenenleri biimsel bir deiiklie uratmadan, kiilerin syledii ya da szn sylendii biimde, olduu gibi aktaran cmlelerin anlatmna denir.

Dolayl Anlatm: Bir szn kii, zaman, anlatc deiiklikleriyle aktarlan biimidir. Bu anlatm biimiyle kurulan cmlelere daha ok roman, yk gibi anlatmsal trlerde, olaylarn yazar tarafndan anlatlmasnda rastlanr. rnek : En iyi romanlar, bir bunalm dneminde yazlr, der Dostoyevski. (Dorudan) En iyi romanlarn bir bunalm dneminde yazlacan sylyor Dostoyevski (Dolayl) Turgut Uyar : "Nobel dln kazanan bu yazar, en iten dileklerimle kutlarm." Diyor. (Dorudan) Turgut Uyar, bir yazsnda , Nobel dl kazanan bu yazar en iten dilekleriyle kutladn belirtiyor. (Dolayl) Yorumlama Bildiren Cmleler : Yorumlama, grlp duyulanlardan anlatcnn kendince bir anlam karmas, aklama yapmasdr. Yorumlama, bu zelliiyle kiisel, znel bir deerlendirmedir. rnek : Edip Cansever'in iirleri srekli bir alm ve geliim iinde grlyor. Eitim bir okul sorunu deildir, o insann kendisinde tad bir eylemdir. Ne zaman yzne baksam gzlerini karyor, sanki benden bir eyler saklyor. Deerlendirme Cmleleri : Deerlendirme zellii tayan cmlelerde anlatc; bir yapt , bir sanat, bir olayla ilgili olumlu ya da olumsuz belirlemeleri anlatr. rnek : Yazarn bu romannda ok etkileyici bir anlatm var. Yazar, srekli gerilimler yaratarak okurun ilgisini hep canl tutuyor. Son sergideki resimlerinde, yeil tonlar krmz tonlardan daha ok kullanm. Tanm Cmleleri : Tanmlama; bir kavram, bir durumu nitelik ve zellikleriyle belirleme, ilevini gsterme ya da onu benzerlerinden ayran ayrc ynlerini gstermeye denir. Bu amala kurulan cmlelere de tanm cmlesi denir. Bir kavramn, bir varln anlatld cmleye "Bu nedir?", "Bu ey nedir?" sorusunu ynelttiimizde yant alabiliyorsak bu cmle bir tanm cmlesidir. rnek : Roman, olmu ya da olabilecek olaylar anlatan uzun bir edebiyat eseridir. Sanatsal yaratmn temeli, doay taklit etmek deil, yeniden biimlendirmektir. Cahillik ve bilgisizlik bir toplumu iten ie kemiren bir kurttur. Kartlk Bildiren Yarglar : Baz cmlelerde birtakm olay ya da olgularn kart zellikleri verilir. Kartlara yer vermek, anlatm belirgin klar. rnek : Dars gnlk gnelik, halbuki burada paltolarmz bile bizi stmaya yetmiyor. Alarm hatra geldike gltklerimiz. Bir vard, bir yok oldu; byledir dnyann hali.

Anlamlarna Gre Cmleler Olumlu Cmle : Yklemin bildirdii anlam, eylemin yaplmas dorultusundaysa bu tr
cmlelere olumlu cmle denir. rnek : Ne kadar geriye bakarsanz, o kadar ileriyi grrsnz. (Olumlu eylem cmlesi) z gerek yaam dayal tiyatro yaptlar, dorudur ve gzeldir. (Olumlu ad cmlesi) Sattnz mallarn dkmn karp kar hesaplayalm. (Olumlu eylem cmlesi) Olumlu Cmleler kiye Ayrlr : Biimce ve anlamca olumlu cmleler : Bu tr cmlelerde olumsuzluk bildiren hibir dil birimi kullanlmaz, yklemin yanstt anlamda olumlu olur. rnek : Ne zamandr gelmenizi bekliyorduk. Biimce olumsuz, anlamca olumlu cmleler : Bu tr cmlelerde cmlenin kuruluu olumsuz, anlamysa olumludur. rnek : Seni srekli eletiren ve senin kuyunu kazan bu insan nasl bilmezsin? (bilirsin) Bu kadar ok dversen hangi ocuk yaramaz olmaz? (yaramaz olur) Olumsuz Cmle : Bir eylemin gereklemediini, gereklemeyeceini ya da bir eyin yokluunu bildiren cmlelerdir. rnek : Aradnz kii burada yok. (Olumsuz ad cmlesi) Dnk davranlarnz hi tasvip etmedim. (Olumsuz eylem cmlesi) Kimse olayn nedenini bilmiyor. (Olumsuz eylem cmlesi) Olumsuz Cmleler kiye Ayrlr : Biimce ve anlamca olumsuz cmleler : Bu tr cmlelerde yklem ya olumsuz bir eylemdir ya da yarg bildiren ad soylu bir szcktr. rnek : Mutluluunu herkesle paylasan da yalnzln paylaamazsn. Baar, zannedildii kadar kolay elde edilen bir ey deildir. Biimce olumlu, anlamca olumsuz cmleler : Bu tr cmlelerde olumsuzluk anlam tayan ek ya da szck kullanlmad halde cmleler olumsuzluk bildirir. rnek :

Kim demi onu ok sevdiimi? (sevmiyorum) O kadar sinirli ki ona paray kaybettiini syle syleyebilirsen. (syleyemezsin.) Soru Cmlesi : Bir iin yaplp yaplmadn sormak, bir eyin nedenini renmek, durumla ilgili bilgi edinmek ya da kukuyu gidermek... gibi amalarla kurulan cmlelere soru cmlesi denir. rnek : Kardein eve geldi mi? Daha ok hangi kitaplar okuyorsunuz? Olanlar sana kim anlatt? Buraya nasl geldin? Soru eleri kullanlarak soru cmleleri kurulabildii gibi, bu yolla cmleye deiik anlam zellikleri de katlabilir. Bu adan soru cmleleri ikiye ayrlr : Gerek Soru Cmlesi : Yant gerektiren, soruyu sorann yant bekledii soru cmleleridir. Gerek soru cmleleri u amalarla kurulabilir : Cmlenin elerinden birini ya da birkan renmek iin, rnek : Bu elbiseyi mi aldnz? Hangi kitab ne zaman okudunuz? Eylemin yaplp yaplmadn sormak iin, rnek : Ismarladm kitaplar alacak msn? Anlalmayan bir dnceyi, bir duyguyu sormak iin, (Yineletme amal sorular) rnek : retmen gelmeyecek mi dediniz? Anlalmayan bir soruyu anlamak iin, rnek : Buraya neden mi geldim? Szde Soru Cmlesi : Yant gerektirmeyen, cmleye ama, kmseme, inanmay, beklenmezlik, zlem ... vb. anlamlar katmak iin kurulan soru cmleleridir. rnek : nne baksan kr msn? (Azarlama) Bugn retmen gelir mi ki? (Olaslk) Bu yksek notu almak sana m kald? (Kmseme) Nerde o gnler? (zlem) O zavall kime ktlk edecek ki? (Onaylatma) Dilek (istek) Cmlesi : Bir dilei, bir istei, bir arzuyu, bir temenniyi bildiren cmlelere, anlamlar ynnden dilek veya istek cmlesi denir. rnek : Yarn bizde toplanp bir gzel yemek yiyelim. ocuk tek kazansn da neresi olursa olsun. Umarm ileriniz yolunda gidiyordur. Ah u bahar bir gelse, ocuklar nee iinde koup oynasa. nallah btn dlerin bir gn gerek olur. Allah sana uyuz versin de trnak vermesin. Gzn kr olsun. Emir (Buyruk) Cmlesi : Emir kipiyle kurulan ya da gelecek zaman kipinin emir anlamyla kullanld cmlelere, anlamlar ynnden emir cmlesi denir. rnek : Sandalyeyi ek, sessizce oturup bekle. retmeniniz izinli, grlt etmeden ders aln. Herkes devlerini nmzdeki hafta getirecek, not alacak. uraya da bir hal ser, ortal topla. Sen de al ve para kazan artk. nlem Cmlesi : Korku, acma, arma, sevinme, kzma gibi anszn beliren duygular anlatmaya yarayan cmlelere, anlamlar ynnden nlem cmlesi denir. rnek : Ah, elim yand! Kapy atm ki bir de ne greyim! Oh, okul bitti, rahat bir nefes alalm! O... kimler gelmi, kimleri gryorum! Elimi cebime attm ki czdan yok!

eriklerine Gre Cmleler Varsaym eren Cmleler : Varsaym, gerekte olup olmadna, olmayacana
baklmakszn bir olay ya da durumu bir sre iin var kabul etmektir. Varsaym anlam tayan yarglarda genellikle "tutalm ki, diyelim ki, farz edelim, dn ki" gibi ifadelere yer verilir. rnek : Byk ikramiye sana kt diyelim, bana ne alrsn? Tut ki puann yetmedi ve niversiteye giremedin.

u anda kapnn alndn ve olunun geldiini farz edelim. Gzlerini kapa ve smscack bir odada darda yaan kar seyrederek ay itiimizi dn. nyarg Bildiren Cmleler : Bir eylem henz sonulanmadan, o eylemin nasl sonulanaca konusunda fikir yrten cmlelerdir. rnek : Bizi grr grmez yine barp aracak. Ben zaten onun sulu olduunu batan biliyordum. Greceksiniz, son iirlerinde de ayrlk ve lm zerine konuup bizleri hayal krklna uratacak. Bu ocuun bir baltaya sap olamayaca batan belliydi. neri Bildiren Cmleler : Bir sorunu zmek, herhangi bir konuda yol gsterip bilgi ve fikir vermek amacyla, ne srlen gr, dnceyi ve teklifi ieren cmlelere neri bildiren cmleler denir. rnek : Kitabn sonuna bir de kaynaka konsa iyi olur. Konuyu iyice anlamak istiyorsan, nce tekrar et, sonra da bol bol soru z. Oyunda gnlk yaamn derinliine fazlaca girilmeseydi, oyun daha derli toplu olurdu. Siyah etein stne mavi desenli gmleini giyersen sana daha ok yakr. slupla ilgili Cmleler : Bir yazar ya da bir eserin dil ve anlatm zelliklerine slup denir. slubun iki boyutu vardr. Biri yazarn teknii, kurgusuyla; dieri dil ve anlatm zellikleriyle ilgilidir. Herhangi bir metne ynelttiimiz "Nasl anlatlm?" sorusuna dil ve anlatmla ilgili bir yant alrz ve aldmz bu yant, yazarn slubunu ortaya koyar. rnek : lk kitabnda Halk edebiyat syleyiiyle yazd kk iirler vard. Tasvir blmlerinde dili iyice arlam; yazar sz oyunlarna sk sk bavurarak sfatl, mecazl ve sanatl bir anlatm kullanmtr. Ksa ve zl bir anlatm, devrik cmleler, eserine en belirgin zelliidir. Olaslk - Olabilirlilik Cmleleri : Olaslk, kesinlii olmakszn bir olay ya da durumun ortaya kmasnn beklenilmesidir. Bu tr yarglar kesinlik anlam tamaz. rnek : Yarn ie biraz ge gelebilirim. imdi bizim oralara da bahar gelmitir. Snav zaman yaklat, herhalde dzenli bir alma yapyordur. Durumu ok iyi, bu ocua kk bir yardmda bulunur sanyorum. Eitliin Sz Konusu Olup Olmadn Bildiren Cmleler : Kimi cmleler, herhangi bir eyin ortadan ya da eit biimde blnd anlam tar. Bu tr yarglarda eitlik sz konusudur. Ancak kimi cmlelerde herhangi bir eyin ortadan veya eit olarak blnmedii anlam vardr ya da eitliin olduuna dair herhangi bir ipucu verilmemitir. Bu tr cmleler de eitlik sz konusu deildir. rnek: Harlklarn karde pay yaparak birka gn idare ettiler. (Eitlik Anlam) Bir elmay yar yarya paylap yediler. (Eitlik Anlam) Kardeler, mirastan paylarna deni alp, sessizce ayrldlar. (Eitlik sz konusu deil) irketin karn hisseleri orannda paylatlar. (Eitlik sz konusu deil) Gereklememi Bir Beklentiyi Dile Getiren Cmleler : Beklenti, bir olgunun sonunda gereklemesi beklenen sonu, bireyin, belli art ve durumlarn alaca biimler veya kendisinden beklenenler konusundaki n gr anlamna gelir. Bu tanmlamaya bal olarak kimi cmlelerde bir beklentinin gereklemedii ynnde bir anlam ve yarg grlr. rnek : Ankara'ya geldiinde beni arar sanmtm. Bizi bu sefer daha scak karlayacan dnmtk. Yl boyunca alp didindiini grnce iyi bir okula gireceini zannediyordum. Bu iten daha ok para kazanacamz ummutuk. Gerekte Var Olmayp yle Sanlma Anlam Tayan Cmleler : Kimi cmleler, herhangi bir olgu gerekte var olmad halde, kiinin bu olgunun var olduunu zannetmesi anlamn tar. rnek : Ben onun kardei deil, dmanydm sanki. Adama bak, sanki para vermi de karln bekliyor. Arkada sorular zdke, kendisi zyor gibi seviniyordu. Hayflanma - zlme Anlam Tayan Cmleler : Hayflanma cmleleri bir olay, durum ve kii karsnda zlme ya da yerinme anlamlarn tar. rnek : Kular g ediyor, ne yazk ki k geliyor. O gzelim kz, birka ylda kp yaland. Yreinin acsn, yllarn izini tayordu yzndeki derin izgiler.

Zavall adam, ocuklarn yetitirebilmek iin ne aclar ekti.

Sitem - Kzgnlk Anlam Tayan Cmleler : Sz ya da hareketleriyle, birinin, bir

kimseyi krdn, zdn veya gcendirdiini fkelenmeden dile getiren cmleler sitem anlatml; sz syleyenin bir kiiye kzdn anlatan cmlelerse kzgnlk anlaml cmlelerdir. rnek : Her hafta sonu toplanp kra gidersiniz de beni armazsnz. nsan, kendisine bunca emei geen insan bir kere de olsa arayp sorar. Dediklerimi yapma da greyim seni! Sen kim oluyorsun da bana kar byle konuuyorsun! Yaptn Konusuna Deinen Cmleler : Bir anlatmda verilmek istenen z, dnce ve duygu btnne ierik ad verilirken kimi cmleler, herhangi bir yaptn konusuna ya da zn ne olduuna yani ieriine deinir. rnek : Cahit Stk'nn iirlerinde genel olarak lm ve yalnzlk temas ele alnyor. Romanda kent insanlarnn bireyci yaamlar ve bunun yaratt bunalmlar anlatlm. mer Seyfettin, kimi yklerinde ocukluk ve askerlik anlarn iliyor. Ziya Osman Saba, yaln ve iten bir anlatmla yoksul yaamlara kar duyduu eziklii anlatr bu iirinde. Aamal Bir Durumu Bildiren Cmleler : Aamal bir anlam ieren cmlelerde, bir durumun gitgide ilerlemesi anlam vardr. rnek : Zavall kadn srekli zayflyor, her geen gn biraz daha klyordu. Uak nce havaland, sonra yava yava bulutlarn arasnda kayboldu. Hastamz gnden gne iyiye gidiyor. Kurun srtndan girince, asker nce dizlerinin zerine kt, sonra boylu boyunca yere yld. Beenme - Takdir Etme Anlam eren Cmleler : Beenme, takdir etme anlam ieren cmleler, herhangi bir eye ynelik beeniyi, vgy dile getiren cmlelerdir. rnek : Akolsun delikanlya, rakibinin srtn bir hamlede yere getirdi. Her trl rezaletin yaand bu evrede drst ve tertemiz bir insan olarak yetiti. Eserlerinde yapayla kamadan iten ve yaln bir syleyile dile getirir duygularn. Bozkrn ortasnda alm sapsar bir iektir bu iirler. Anlam likilerine Gre Cmleler : Bileik ve sral cmlelerde birden ok yarg, nerme bulunur. Genellikle Bu yarglar arasnda ya da tek yargl anlatmlarda deiik amalarla deiik anlam ilikileri kurulabilir. Balalar, ilgeler ya da dier dil birimleriyle kurulan anlam ilikilerinin balcalar unlardr: Neden - Sonu likili Cmleler : Bir cmlede ifade edilen yarglardan birinin neden, dierinin sonu olabilecek biimde kullanlmasyla ortaya kan cmleler, neden sonu anlam tar. Bir cmlede neden sonu ilikisi genellikle "iin, ile, den dolay, den tr" ilgeleriyle kurulabilecei gibi "den / dan" eki ya da kimi bala ve szcklerle de kurulabilir. Byle cmlelerde "neden" bildiren ksm bata ya da sonda olabilir. rnek : Youn kar ya yznden Ankara - stanbul seferleri iptal edilmi. Elindeki ii bitiremediinden bir hafta kadar yeni bir i alamayacan syledi. Derslere srekli ge gelmesi ve devlerini zamannda yapmamas retmenini ok kzdryordu. UYARI : "-den" ekiyle "dolay" ve "tr" ilgelerinin birlikte kullanlmas genellikle gereksiz szck kullanmndan kaynaklanan anlatm bozukluu yaratr. Ancak anlatm bozukluu olmayan kullanmlar da vardr. rnek : Sizi sevdiimden dolay byle davranyorum. ("dolay" ilgeci gereksiz kullanlm) Bundan dolay akam size gelemeyiz. (anlatm bozukluu yok) Ama - Sonu likili Cmleler : Sonu bildiren bir yargyla o sonucun hangi amala yapldn anlatan bir baka yargdan oluan cmlelerdir. Bu iliki "-mek / -mak iin, -mek / mak zere" ilgeleri ya da "-e , -a" ekiyle kurulur. rnek : Biraz hava almak ve dinlenmek iin arkadalaryla Pazar gn piknie gideceklermi. Onunla bu durumu btn ayrntlaryla deerlendirmek zere tekrar bir araya geleceiz. Okula onu grmeye gittim.

Aklama likili Cmleler : Aklama, bilinmeyeni bilinir klmaktr. Bir kavram, durum ya
da olguyla ilgili bilgi vermek amacyla kurulan cmleler, aklama nitelikli cmlelerdir. Aklama belirten cmlelerde yarglar arasndaki balant balalarla kurulur. rnek : Bugn okula gitmeyeceim; nk hastaym. Yznden den bin para, anlalan zgnsn. Koul likili Cmleler : Bir durumun, yargnn olumasn, gereklemesini, bir dier yarg ile, anlatlan koulun olmasna balayan cmlelerdir. Bu iliki genellikle "-se / -sa" dilek koul kip ekiyle, "ise" ek-eylemi ya da balalarla salanr. rnek : Annem sana baktka genlik yllarn anmsadn sylyor. Sinemaya gideceksin; ancak nce devlerini bitir. stediin her eyi alrm, yeter ki snfn ge. Git; ama saat on ikiden nce evde ol. Buraya gelirse grebiliriz. Karlatrma Cmleleri : Karlatrma, birbirleriyle ilikili iki varlk, iki kavram ya da herhangi iki eyi, ortak olan ya da olmayan ynleriyle anlatmaktr. Karlatrma cmlelerinde; karlatrma ilikisi "gibi, kadar, daha, en..." gibi bala, ilge ve belirtelerle kurulur. rnek : Haber alma gereksinimini en iyi karlayan iletiim arac televizyondur. Hibirimiz onun kadar duyarl ve hogrl deildik. Kendi yat insanlardan daha gen ve daha diri bir grn vard. Cmle Tamamlama : Kimi zaman bir yarg btnlnden bir szck yada szck bei karlm olabilir. Yargnn anlamsal ve anlatmsal btnl gz nnde bulundurularak bu eksik tamamlanr. Tamamlanacak ve tamamlayacak cmleler ya da szler arasnda; Anlamsal iliki doru kurulmaldr. Zaman ve kii ynnden uyum olmaldr. Cmleleri anlamca balamak iin uygun balalar kullanlmaldr. rnek : nsanlar bilerek ya da bilmeyerek doann dengesini bozuyorlar, sonra ayn doay korumak iin sempozyumlar dzenleyip, dernekler kuruyorlar; nk... Doann kendileri iin yaamsal deerini biliyorlar. Yanl yaptklarnn bilincindeler. Kendilerini affettirmek istiyorlar. Doay taklit etmek istiyorlar.

PARAGRAFTA ANLAM
Paragrafta Anlam : Paragrafn Yaps : Paragraflar genel olarak blmden oluur.
Giri Blm : Giri Cmlesinin zellikleri : Giri cmlesinde konu ve konuya bak as belirtilir. Giri cmlesi: Ksa ve ilgi ekici bir cmledir. Balayc elerle balanmaz. Paragrafta ele alnacak konuyu tantr; yazarn konuya nasl bir yaklam getireceini sezdirir. Genelden zele (tmden gelim) yazlm paragraflarda, paragrafn giri cmlesi ayn zamanda paragrafn ana dncesidir. Tanmlama, aklama, soru cmlesi biiminde kurulabilir. Paragraf giri cmlelerine rnek: Herhangi bir halk iiri antolojisini bandan sonuna okumay hi denediniz mi?... iir, ne sylediinden ok, nasl sylendii ile ekicilie ular... Softalk, bir dnce, bir bilgi kanseri diye anlatlabilir... Gelime Blm : Gelime Blmnn zellikleri : Gelime blm; konuyu aklayan, ana dncenin ortaya kmasna katkda bulunan yardmc dnceleri ierir. Konu, bu blmde alr. Bunun iin de rneklerden benzerliklerden, kartlklardan, tank gstermelerden yararlanlr. Ayrntlar, gelime cmlelerinde birbirini tamamlayarak, birbirine, balayc elerle balanarak sralanr. Gelime blmndeki cmlelerden her biri, dil ve dnce ynnden kendisinden nceki ve sonraki cmleye baldr. Tme varm yntemiyle kurulan paragraflarda an dnce, gelime cmlelerinden biri olabilir. Paragraf gelime blmlerine rnek 1: Yazarken, kitaplar bir yana brakr, aklmdan karrm; kendi gidiimi aksatr diye. (giri cmlesi) Gerektende iyi yazarlar stme fena abanr, yreksiz ederler beni. Hani bir ressam varm, kt horoz resimleri yapar ve uaklarna, dkkana hi canl horoz sokmamalarn sk sk tembih edermi, ben de yle... Hatta algc Antigenides'in bulduu are benim daha ok iime gelirdi Antigenides bir ey alaca zaman, kendinden nce ve sonra halka uzun sre kt arklar dinletirmi... (gelime blm) Paragraf gelime blmlerine rnek 2: Tiyatronun grevi yeni kelimeleri tantmak ve dile yerletirmek deildir... (giri blm) Bu grev televizyon gibi yayn aralarna der. zellikle gereki oyunlarda yeni tretilen ve halkn henz kullanmad kelimelerin kullanlmasna karym. inasi : Tiyatroda kiilerin, kiiliklerine gre konumas gerektiini sylerken en doru ilkeyi gstermiti. Allmam kelimeler sahnede kullanldnda halkta tepki yaratyor. Bugn Trke'yi ok iyi kullanan yazarlarn yan sra, ar ve z Trke kelimelerle dolu eserlerle de karlayoruz. Tiyatro eserlerinde bunu yapamazsnz. Tiyatroda rol alan her oyuncu, kahramann mensup olduu toplum kesimine uygun biimde konuur... (gelime blm) Sonu Blm : Sonu cmlesi, belli bir bak as dorultusunda gelitirilen konunun akland, amalanan sonuca ulatrld, konunun bir yargya baland cmledir. Sonu Cmlesinin zellikleri : Dil ve dnce ynnden kendinden nceki cmleye baldr. Ksa bir biimde kurulan bu cmle toparlayc ve zet niteliinde olan balayc elerle (ksaca, zetle, denilebilir ki) balayabilir. Tme varm yntemiyle yazlm paragraflarda, ana dnce cmlesi nitelii tar. yk, roman, an gibi trlerde anlatlan olayn biti durumunu ierir.

Sonu blm iin rnek : Bir Kurban bayram daha... 1930'lar ok ok gerilerde kald. O gnlerin ocuu da ld gitti. Sanlr ki, kii bir kez lr. yle deil oysa! Kii, yaam boyunca pek ok kez lr. Bakarm zaman zaman eski resimlere: te Phobus Fotorafhanesi'nde ekilmi resimler. Golf pantolonlu, ya da ksa pantolonlu bir ocuk... Ne oldu ona? ld gitti. Daha sonra ilkokul, ortaokul, lise sralarndaki ocuklar, genler... Hepsi yok oldular. Yok olmak deil mi lmek? yle ise boyuna lyoruz, biimden biime giriyoruz, bambaka bir insan oluyoruz zamanla. Altmndaki kiiyle sekiz, on, on be yalarn kiisi nasl olur da ayn insan olur, olabilir? Zamann bir oyunu bu bize. Hep lyoruz, le le byyor, deiiyoruz, son lme doru gidiyoruz. Paragrafta Balayc eler : Paragraf ncelikle, onu oluturan cmlelerin anlamsal btnldr. Ancak anlamsal btnln oluabilmesi iin anlatm btnln de salamak gerekir. Bunun iin de cmlelerin hem anlam, hem de biim olarak balanlarna dikkat etmek ve bu balant elerini doru olarak saptamak gereklidir. Paragraf oluturan cmleler arasndaki balayc eleri doru saptayamazsak, ne okuduumuz paray btn olarak anlayabiliriz ne de paragraf oluturan temel ve yardmc dncelerin neler olduunu tam olarak alglayabiliriz. Biimsel Balant eleri : Paragraf oluturan cmlelerin anlamca kaynamasn salamak iin kullanlan szck, sz bei ve cmlelere, biimsel balayc e denir. "Ama, fakat, nk, lakin, geri, ayet, zira, meer, belki, stelik, hatta, sanki, oysa, yoksa, yle ki, nitekim, ksaca, bununla birlikte, gel gr ki" gibi szck ya da sz bekleri cmle ba balayc eleri olarak kullanlabilir. rnek : Yabanc dilde yazlm romanlar zgn biimleriyle okumak istiyordum. Ama yabanc dil bilmiyordum ve renmek iinde gerekli olanaklardan yoksundum. Bu nedenle romanlar szlklere baka baka okumaya altm. Balangta okuduklarm anlamadm., bir ok yanl yaptm ama ylmadm. Sonunda yabanc dille yazlm bir roman szlksz okuyabilir duruma geldim. Anlamsal Balant eleri : Kimi paragraflarda cmleler, biimsel balant eleri kullanlmadan, anlamca birbirlerini btnleyerek de paragraf oluturabilir. Bu tr paragraflarda cmleler arasndaki anlam ilikisi olabildiince fazladr. Bu cmleler, aralarna herhangi bir biimsel balant esi almadan da birbirlerinin anlamlarn btnleyici niteliktedir. Biimsel balant esi olmayan paragraflarda anlam btnl daha belirgindir. Ana dnce ile yardmc dnceler i iedir. Oysa biimsel balayc elerle kurulmu paragraflarda cmleler arasndaki anlam ilikisi daha zayftr. rnek : Karagz oyunu Osmanl Trk toplumunun, yzyllarca yaam sanat dallarndan biridir. Tanzimat'tan bu yana, zellikle Cumhuriyet dneminde yerini, Bat'dan gelen sinema ve tiyatroya brakmtr. Bu sanat dal, bugn bize ok uzak ve yabanc gelen slam uygarl dneminde, halkn dilini, inanlarn, geleneklerini, zanaatlarn, siyasal ve toplumsal olaylar karsndaki dnsel ve ruhsal durumunu yanstan zengin bir kaynaktr. Gemii tanmak ve renmek isteyenler bu kayna deiik alardan deerlendirebilirler. Paragrafta Konu : Bir yazya temel olan duygu, dnce, durum,yarg ya da olaya konu denir. Bir paragrafa yneltilen; "Bu paragrafta ne anlatlmtr?" sorusuna alnan yant, konuyu verir. rnek : Deneme ve eletiri, edebiyatn en az deerlendirilen, buna karn en gerekli alanlarndandr. Sanld kadar kolay olamayan , engin bir bilgi birikiminin yan sra; sentez yetenei, saduyu ve hatta sezgi gerektiren alanlardr. Hele hele bir eletiri yazarnn cesaretli olmas gerekir. evresindekilerin ne diyeceklerinden korkmayacak, neye inanyorsa onu ekinmeden syleyecek. Bu cesareti kendinde bulamayanlar ise, ne kadar eletiri yaptn sanarsa sansn, bakalarna vgler dizmekten teye gidemeyeceklerdir. rnek 2: Trk krsal kesimini ilk kez ykye, romana sokmu, masalcl atmtr. Nabizade Nazm, edebiyatmzda Gerekilik akmnn ncleri arasndadr. Bat tekniini lkemize tam, ruhsal analizlere yer vermi, dildeki kargaay gidermek iin aba gstermi nemli bir yazarmzdr. Paragrafn Ana Dncesi : Ana dnce, bir yaznn ya da yaptn oluturulmasnn temel nedeni, amac ve yazda ya da yaptta ne srlen, savunulan grtr. Bir konunun

belli bir gr asndan ele alnmasyla ortaya kan genel bir yarg cmlesidir. Paragrafn konusu saptandktan sonra; "Bu konudan hangi sonu karlr?" ya da "Bu parada hangi dnce savunulmaktadr?" sorularna alnacak yant ana dnceyi verir. rnek : Ben gnlmce yazabilmek iin evime ekiliyorum. Kimsenin bana el uzatamayaca, benden sz edemeyecei yabanc bir memlekette oturuyorum. yle bir yer ki, tandm hi kimse okuduu duann Latince'sini bilmez, hele Franszca'sndan hi anlamaz. Baka yerde yazsam daha iyi yazardm, ama yazdm ey daha az benim olurdu. Oysaki benim yazmda asl aradm tam anlamyla kendimin olmasdr. rnek 2: Medyann toplum zerinde kurduu egemenlik, gnlk hayat, bireysel yaanty her gn daha derinden etkiliyor. zel yaantlara, bireye dnk alanlara dek uzanan medya, yabanclamann ve uzaklamann en nemli nedenini oluturmakta, kurduu tek ynl iletiim ayla sarlatrcln ve krletiriciliini youn ve etkin bir biimde srdrrken, toplumun bireyleri arasndaki paylac iletiimi hzla kesmektedir. Paragrafta Yardmc Dnceler : Her biri ana dncenin bir ynn oluturan, onu ortaya karp destekleyen dncelere (yarglara) yardmc dnce denir. SS 'de ok kullanlan sorular olan "Bu paragrafta aadaki yarglardan hangisine deinilmemitir?" gibi sorular, paragraftaki btn yardmc dncelerin dikkate alnmasyla doru olarak zlr. rnek : Gelecekte mziin, her trl romantik alamadan ve kendini beenmilikten, dizginsiz duygulardan ve gsterili propagandadan kurtulacan, dinleyicisinin ne ok heyecanl ve sinirli ne de duyguca tembel olacan, etkisinin artc olmaktan ok, dzen getirici bir nitelik tayacan, dncelere bulanklk deil, aydnlk getireceini umabiliriz. Paragrafta Tema (Ana Duygu) : Tema, edebiyat trlerinden zellikle iirde; verilmek istenen, gelitirilen, seilen ve ilenen konuya yklenen duygu ve anlamdr. rnek : Akan suyu severim ben Ildayan kar severim Bir yeil yaprak, bir telli bcek Gnei grsem sevin dolar iime Paragrafta Balk : Bir yazya verilen ada balk denir. Kitabn ad, blmn ad, konunun ad, paragrafn ad... birer balktr. Balk, bir yaznn neyi anlattn, ya da bu yaznn yazlma gerekesini sezdirecek bir zellik gsterir. Ksaca konuyu tantan, ana dnceyi birka szckle yanstan szdr. Baka bir deyile balk; konu - ana dnce uyumunu yanstan bir zellik gsterir. "Bu paragrafa en uygun balk hangisi olabilir? eklindeki sorularda, bu aklamalar dikkate alnarak balk saptanmaldr. Konularna Gre Paragraf eitleri : Paragraflarda ok deiik konular ilenebilir. Kimilerinde bir olay ya da duygu anlatlabilir. Her yaz tr, konusuna uygun paragraflardan oluur. Makalede yer alan paragraflar dnce arlklyken, anda yer alan paragraflar, gerek bir yaantdan kaynaklandklar iin duygu arlkl olurlar. Paragraflar, ierdikleri konunun zelliine gre deiik adlar alabilir. Dnce Paragraf : Belli bir konu zerinde belli bir bak as olan, bu bak asn ortaya koyan, bunu savunan ve tartan bir paragraf trdr. Ksaca, bir dncenin bakalarna ulatrlmas amacyla oluturulan paragraflara dnce paragraf denir. Daha ok makale, fkra, deneme gibi yaz trlerinde dnce paragraflar kullanlr. Dnce paragraflar, genellikle aklayc ve tartmac anlatm biimleriyle kurulur. Bu paragraflarda bir ana dnce ve bu ana dnceyi destekleyen yardmc dnceler yer alr. rnek : Kiisel gzlemlerin ne kt yazlarn getirdiini, bilimsel aratrmalar getiremez. Aydnlar iin ok nemli olan bilimsek aratrmalar, yazarlara yetmez; onlar iin kiisel saptamalar ok daha nemlidir. nsann insandan alabildiini; deneylerin saylarn almas olanakszdr. Olay Paragraf : Olmu ya da olabilecek trdeki olaylar, kii, yer ve zaman gstererek anlatan cmlelerden olumu paragraflardr. Bu paragraflarda belli bir olay yer alr. Olay paragraflarna, roman, yk, masal gibi edebiyat trlerinde rastlanr. Bu paragraflarda temel ama okuru olay iine ekmek, olay iinde yaatmaktr. Olay paragraflar genellikle ykleyici anlatm biimi kullanlarak kurulur.

rnek : lk dinlediim konserdi bu. algclar ynetenin mzik retmenimiz Suat Bey olduunu grmeyeyim mi? Hem de smokin giymiti. Penguen gibi bir grn vard. Elindeki ef denei ile sahnedeki algclar deil de, sanki dnyay ynetiyormu gibiydi. Nasl oluyor da byle bir adam, bizim gibi bacakszlara mzik dersi vermeye geliyor. Biz de onunla alay etmeye kalkyorduk. Duygu Paragraf : Olay anlatan kiinin i dnyasnn, duygularnn ne kt bir paragraf eididir. Yazar duygularn, kimi zaman ykleyici, kimi zaman da betimleyici anlatm biimlerini kullanarak okura ulatrr. Bu tip paragraflarda kiinin i dnyasna ynelik zellikler, tutkular, davranlar, arlk kazanr. rnek : Daha elli yana gelmemitim; zengindim, nlydm; salm yerindeydi, akl banda ocuklarm vard. Birdenbire hayatm duruverdi. Soluk alabiliyor, yiyip iiyor, uyuyordum. Ama yaamak deildi bu. Hibir ey istemiyordum artk. stenecek bir ey olmadn biliyordum. Hayat, birinin yapt sama bir aka gibi geliyordu bana. Krk yl boyunca al didin, ilerle; sonra da ortada hibir ey olmadn gr. Betimleme Paragraf : Bir olay, bir varl, durumu, evreyi ya da bir kavram gz nnde canlandracak biimde anlatan paragraflara betimleme paragraf denir. Gzlemlenen her varln, tasarlanan her kavramn duyu organlarmz ve duygularmz zerinde brakt iz betimlenebilir. Bu tr paragraflar ounlukla roman, yk, gezi ve an gibi yaz trlerinde kullanlr. rnek : Akakavaklarn, dibudaklarn arasndan geerek yeil am ormanna giriyorum. Youn bir reine kokusu duyuyorum. evrem yeilin deiik tonlaryla donanm. Az ileride kaln gvdeli, yal bir am aac gryorum. Altna oturuyorum. Kekik kokular geliyor burnuma.

Anlatmn Temel Nitelikleri : zllk : Duygunun, dncenin ya da gerein en ksa yoldan anlatmna zllk denir.
Ksaca zllk az szle geni bir dnceyi ifade etmektir. Gereksiz szcklerden arnm, gereksiz ayrntlara inilmemi olan paragraflarda zllk vardr. Sz gelimi; zdeyi ve ataszleri zl anlatmn en gzel rneklerini olutururlar. rnek : Adam ba ile doruldu. Daha bir saat olmutu. Bitmek bilmeyen saatler geecekti. Nasl geecekti? Ban cama dayad. Kk bir insan istiyordu. Ona yalnzln unutturacak bir ocuk. Herkese uygun grlen ans neden ona glmemiti. Hangi suun cezasn ekiyordu? ay bardan verirken yenisini istedi. Daha kimbilir ka ay, ka sigara iecekti?... Yalnlk : Duygunun, dncenin ya da gerein sade, sssz ve gsterie kamadan iletilmesine yalnlk denir. Roman, yk gibi sanatsal yazlardan ok, bilimsel retici yazlar yalnla dayanr. nk bunlarda temel ama, bir dnceyi ne srp savunmak, bir gr ne srmek ya da okura herhangi bir konu zerinde bilgi vermektir. rnek : Okuma, ok ynl iletiimsel bir etkinlik, alkanla dayanan bir yetidir. Bu yetinin kazanlmas, gelitirilmesi, alkanla dayanan bir davran biimine dntrlmesi g bir itir. G olduu kadar srekli bir itir de. Yaamn belli bir aamasnda balayp, belli bir aamasnda biten bir i deildir. Geothe'nin yaamnn son yllarnda, 1830'larda syledii bir sz anmsayalm: "Okumay renmek sanatlarn en gcdr. Hayatmn seksen yln bu ie, doru drst okumay renme iine verdim, yine de kendimden memnun olduumu syleyemem." Akclk : Duygunun, dncenin ya da gerein anlatmnda dildeki przlerin, okumay ve anlamay gletiren unsurlarn ortadan kaldrlmasna ve cmlelerin syleni ve okunuundaki kolaylk ve rahatlna akclk denir. Cmlede seilen szcklerin ses zellikleri ve cmlenin kuruluundaki zen akcl salar. Ayrca, anlatlan dnce ve duygularn kolayca sezilebilir trden oluu, akcla yardmc olur. Akc olmayan paragraflarda anlatlmak istenen dnce ve duygu belirsizleir, tam olarak anlalamaz. rnek : Her zaman k ve temiz giyinen, nazik, insanlar olduu gibi kabul etme olgunluuna sahip bir yazardr. Beyolu civarndaki evi, kk bir mze grnmndedir, birok sanatnn urak yeridir. Sanat dnyasna adm atmaya abalayan genlere kapsn ve yreini amaktan kanmam, alakgnll bir beyefendidir. Bu nitelikleri, tkenmekte olan bir neslin balca zelliklerini kiiliinde bir araya getirmitir.

Doallk : Duygunun veya dncenin hibir yapmaca kamadan iten, scak, olduu gibi anlatlmasna doallk denir. Doallkta sanatsal bir kayg gdlmez. Kendi kendine oluyormu gibi scak ve iten bir anlatm vardr. rnek : Bugn, sen belki hatrlamazsn ama, senin lmnden bu yana tam iki yl geti. Bu sre iinde ben daha iyi ve akll olamadm; bu frsat da kullanamadm. Oysa yllar nce, baz zamanlar sen olmasaydn birok ey yapabileceimi dnrdm. imdi artk suun kendimde olduunu grmek zorundaym. Evet babacm, belki hatrlamazsn; ama bugn sen leli tam iki yl oluyor. Kimseye asl amacm belli etmeden seni yaatmaya alyorum. zgnlk : Duygunun, dncenin, kavramn ya da gerein anlatmnn, anlatcya zg zellikler tamasdr. zgn yaptlarda bakalarn taklit etme ve onlardan etkilenme yoktur. Sanat btnyle kendi yetenekleri, zevkleri ve beenileri dorultusunda, bakalarnn yaptlarndan farkl rnler ortaya koyar. Bir sanaty anlatmndaki biim, konuya yaklam ekli, kulland dil ve kurduu cmleler zgn yapar. nandrclk : Anlatlanlar olmu ya da olabilir olduuna okuyucuyu inandrabilen anlatm zelliine inandrclk denir. Bir anlatmn inandrc olabilmesi iin akla aykr olmamas, kiisellik ve duygusallktan syrlp nesnel yarglar iermesi gerekir. Makale gibi retici yan ar basan trlerde bu anlatm zellii n planda tutulur. rnek : slamiyet'in kabulnden nce Trklerin, baka hibir toplumun etkisinde kalmam bir dilleri ve edebiyatlar vard. Her ilkel edebiyatta da iirle by birlikte yrmekte ve dinsel trenler nemli bir yer tutmaktayd. Bunun yan sra ozan, baks, aman gibi adlarla anlan airlerde olaanst gler bulunduuna inanlrd. ou ortak ve szl rnlerden oluan bu edebiyatn en nemli blmn destanlar oluturmaktayd. Anlatm Biimleri Anlatm Biimleri: Anlatm Biimleri : Bir dnceyi, bir duyguyu, bir tasary, bir olay szle ya da yazyla
ifade etmeye anlatm denir. Birbirinden farkl konular, olaylar, gzlem ve izlenimleri anlatrken kullanlan yntemlere ise anlatm biimi denir. Aklayc Anlatm : Bu anlatm biiminde temel ama, okura herhangi bir konu zerinde bilgi verme, iyice anlalmayan ya da yanl anlalan bir sz, bir dnceyi akla kavuturmaktr. Bu anlatm biiminde temel ama bilgi vermek olduu iin belirtilen yarg tartlmaz; konuyla ilgili kart grlere yer verilmez. Anlatm olduka ciddi, kuru ve reticidir. Aklamann yaplabilmesi, bir bilginin tam ve eksiksiz olarak verilmesi iin tanmlamalardan, rneklemelerden, karlatrmalardan ve saysal verilerden yararlanlr. Fkra, makale, deneme, gezi, eletiri, rportaj gibi yaz trlerinde aklayc anlatm biimi youn olarak grlr. rnek : ada eitim, bireyi bilgi ile donatmaktan ok, ona kendi kendine bilgi edinme yollarn retmeyi amalar. Bireyde, salkl dnme, doru anlama, toplum iinde trl durumlara olumlu uyum salayabilme yeteneklerinin gelitirilmesini ister. Salkl dnme, ncelikle dilin ileyi dzeninin kavranmasna baldr. Bu sebeple kiinin eitimi ile ana dili arasnda dorudan bir balant vardr. Tartmac Anlatm : Bu anlatm biiminde birbirine kart dnceleri, bir konuyla ilgili kanlar deitirmek, rtmek ya da onlarn yerine yenisini koymak amalanr. Tartmac anlatmda yazar, inandrcl salayabilmek iin ciddi ve arbal bir anlatm yerine sohbete varan rahat bir anlatm kullanr. Yazarn sk sk sorular sorup bunlara yantlar vermesi, bu anlatmn ayrt edici bir baka zelliidir. Tartmac anlatm, bilimsel inceleme ve aratrmaya dayal yaptlar bata olmak zere eletiri, fkra, deneme, makale, rportaj gibi yaz trlerinde de sk sk rastlanan bir anlatm biimidir. rnek :

Gene bir eski zlemdir, gidiyor. Yeniye kt kt bakyorlar, mana yokmu, gzel deilmi, dnmekten, almaktan kanan kimselerin ne yaptklarn bilmeden ortaya attklar eylermi. Gemiin byk eserlerini inceleyip de onlardan rnek almalymz. Oysa ki asl, yeni zordur; yeninin manasn anlamak, gzelliini duymak zordur. Bunun iin alkanlklarmz amak, dikkatimizi iletmek gerekir. Betimleyici Anlatm : Varlklarn kendilerine zg ayrc niteliklerini, bu niteliklerin duyu organlarmz zerindeki etki ve izlenimlerini grnr klmaya, onlar szckler araclyla resimlendirmeye betimleme denir. Bir anlatmn betimlemelere dayandrlmas ve betimlemenin ama olarak kullanlmas ile oluturulan anlatm biimine betimleyici anlatm denir. Betimlemede, grme, iitme, tatma, dokunma ve koklama duyularna ynelik bir anlatm vardr. Herhangi bir varln, nesnenin, olayn veya evrenin, duyu organlarmz zerinde brakt izlenimler belirli bir plana gre okura aktarlr. Betimleyici anlatm biimi, amacna gre iki eittir: Aklayc Betimleme : Bu tr betimlemelerde ama bilgi vermektir. Betimlenen varlk yada nesne tantc ve ayrc zellikleriyle nesnel bir tutumla okura aktarlr. Sanatsal Betimleme : Bu betimlemede temel ama, izlenim kazandrmaktr. Anlatmda, genel ayrntlardan, ayrc ayrntlara doru gidilir. Ksaca gzlemlenen varlk ya da nesnenin anlatc zerinde brakt etki yanstlr. rnek : Burada mthi karasinek vard. Hele kebapnn bulunduu yerde... Bir dkkanda ve etrafnda bu kadar sinek olmasnn bir hikmeti vardr, elbette... ykleyici Anlatm : Tasarlanan, gzlemlenen ya da yaanan bir olay yer, zaman ve kii kavramlarna balayarak anlatan anlatm biimine ykleme denir. O halde yklemede drt temel kavram bulunur: yklemede, konuyu gelitiren olgu ya da olgular vardr ki buna olay denir. yklemede, olayn getii evre ya da yer kavram bulunur. Olayn ak iinde aklmzda yarattmz kavram, zaman esini oluturur. Olayn iinde yer alan veya bu olay yaratan elere kii ad verilir. ki farkl ykleme biimi vardr: Aklayc ykleme : Birtakm bilgileri zamansal oluuma (kronolojiye) gre anlatan ve sanatsal bir kaygnn gdlmedii bir ykleme biimidir. Temel ama herhangi bir eyi tarihsel geliimi iinde okura aktarmak, bu konuda onu bilgilendirmektir. Sanatsal ykleme : Bu yklemede bilgilendirme amac yoktur. Temel ama bir olay anlatp okuru o olayn iine ekmek, onun iinde yaatp okuru duygulandrmaktr. yk, roman gibi yaznsal trlerin kullanld yklemeye sanatsal ykleme denir. rnek : Hamdi amcam en son 1960-1961 yllarnda grdm. Bir i nedeniyle Ankara'ya gelmiti. Beni grmeden gitmeyi iine sindirememi, telefon edip geleceini sylemiti. Tpk ocukluumda babam beklediim gibi, camdan cama koup geliini bekledim. Uzun yllar sonra birbirimizi grp konuacaktk. Amca yeen birbirimize sarldk. Hem sevinten hem de annemi babam anmsayp aladk. ocuklarm kucana ald. Onlar pp pp sevdi. Kardeim Leman Hanm, bunlar grseydi, dedi. O gn onu son grm oldu. ldn duyduum zaman ne yapacam ardm... Dnceyi Gelitirme Yollar (Anlatmda Bavurulan Yollar) : Bir dncenin, bir konunun, bir aklamann tam olarak anlatlabilmesi iin yararlanlan ynteme "dnceyi gelitirme yolu" ya da "anlatmda bavurulan yol" ad verilir. Bir paragrafta dnceyi gelitirme yollarndan yalnz biri kullanlabilecei gibi, bunlarn birka da kullanlabilir. Dnceyi Gelitirme Yollar : Tanmlama : Bir varln, bir nesnenin ya da bir kavramn zel ve deimez niteliklerini sralayarak onu tantmaktr. Tanmlama, genellikle, paragrafn giri blmnde yer alr. Gelime ve sonu blmlerinde tanmlamalara pek rastlanmaz. Tanmlama, daha ok aklayc ve tartmac anlatm biimlerinde kullanlan bir dnceyi gelitirme yoludur. rnek : Roman, insanlarn bandan geen ya da geebilecek trdeki olaylar yer ve zaman belirterek anlatan uzun yaz trdr. Yazarn stn bilgisi, salam gzlemi, duygusu romann baarl olmasn salayan en nemli etkendir. rnekleme : Genellikle soyut bir dnceyi ya da kavram somutlamak; onu grnr, bilinir klmak iin bir yapt, bir kiiyi, bir olay paragrafa aktarmaya rnekleme denir. rnekleme,

dnceyi somut klaca iin onun hem daha kolay anlalmasn, hem de inandrclk kazanmasn salar. rnek olarak verilen ey, anlatm somutlayacak nitelikte genel ve bilinir bir ey olmaldr. rnekler, bir paragrafn daha ok gelime blmnde yer alr. nk bu blmde konu alacak ve ona somutluk ve inandrclk kazandrlacaktr. rnek : Kltr, bir toplumun yaama biiminde, davranlarnda belirginleir, giyiniine, yiyip imesine, almasna, hatta jestlerine yansr. Bir Trk 'hayr' anlamnda ban yukar kaldrr. Amerikan kltrnde ise ayn ama iin ba iki yana hareket ettirilir. ki erkeim kol kola girip gezmesine Anglosakson lkelerinde rastlayamazsnz. Karlatrma : Nesneler, kavramlar, olay ya da durumlar arasndaki benzerlik veya farkllklarn dile getirilmesidir. Dolaysyla karlatrma, yalnzca iki kavram arasndaki kartlklar gsterme deildir. Benzerlikleri gsterirken de karlatrmalardan yararlanlabilir. Bylece sz edilen kavram daha grnr, daha somut bir zellik kazanm olur. rnek : Hayvanlarn koullanmaya ve denem yanlma etkinliine dayanan renmeleri yannda, insan renmesinin ayr bir nitelii vardr. nsann her reni aamas bedence belirli bir olgunlamay gerektirir. Sz gelimi; konumay renmek yalnz ses karmak deildir. Benzetme : Bir durumu, bir kavram aklarken bilinen ve ondan daha etkin benzerinden yararlanmaya benzetme denir. rnek : Bo braklm topraklar, gbreli ve bereketli ise, yz bin eit otla dolar. Yararl olabilmeleri iin onlara kazma vuruyor, ie yarar tohumlar ekiyoruz. Ruhlar da byledir. Onlar bir fikirle uratrp dizginlerini tutmazsanz, usuz bucaksz bir hayal dnyasnda babo, teye beriye dolap dururlar. Bir amaca balanmayan ruh, yolunu yitirir. Tank Gsterme : Anlatma somutluk ve inandrclk kazandrmak amacyla bakalarnn dnce ve szlerinden yararlanmaya tank gsterme denir. Ancak tank gsterilen kii, bilinen ve kabul gren bir zellikte olmaldr. Yoksa sradan bir insann tank gsterilmesi, dnceyi inandrc klmaktan uzak der. Tank olarak seilen, kii deil de bir sz ise bu, trnak iine alnarak verilmelidir. Ayrca hem kii ad kullanlp hem de onun konuyla ilgili szleri verilecekse, bu szler trnak iine alnmaldr. rnek : Jan Paul Sartre yle der: "nsan baz eyleri sylemeyi setii iin yazardr." Bu gre katlmamak mmkn m? Sz sanats dediin, herkesin sylemek isteyip de syleyemedii szleri, kendine zg biimler arasndan seerek syleyivermeli ve okuyucuya : "Benim sylemek istediimden daha gzel" dedirtmeli. liki Kurma: Paragrafta ortaya konan dncenin aklanmas iin, herhangi bir durumun ya da olayn ortaya kn, onun nedenini gemite olan bir baka duruma veya olaya dayandrarak aklamaktr. Bu anlatm yolunda gemiteki bir olay anmsatlarak asl anlatlmak istenen daha net ve inandrc bir biimde ortaya konmu olur. rnek : Ben, hasta ruhlar ve sinirli insanlar daima yzlerinin tebessml olup olmamasyla tehis ederim. Sinirli adamlarn yzleri glmez. Tebessmden mahrum bir ehre grdm zaman, derhal bunun bir sinir hastasna ait olduunu anlarm. Tebessm, ruhun salaml kadar, saadetin de mjdecisidir. Saysal Verilerden Yararlanma : Bir dnceyi aktarabilmek iin anlatlmak istenen nesnenin ya da kavramn nicelik zelliklerinden yararlanmadr. Bu dnceyi gelitirme yolu, daha ok teknie ve istatistie dayal bilgilerin anlatmnda kullanlr. rnek : rencilerin alrken ara verip dinlenmeleri gerektiini dnenlerdenim. Mola verilmeden yaplan uzun soluklu bir alma, verimi drr. Ellier kiiden oluan iki ayr gruba yz soruluk bir test uygulanr. Grubun biri, testi hi ara vermeden yantlarken, dier gruba elli sorudan sonra 15 dakikalk dinlenme verilir. Dinlenme almayan grubun baars, alan grubun baarsndan % 30 dk kar.

SES - BM - NOKTALAMA - YAZIM

Ses Bilgisi : Dil ve Ses : Dil, seslerden oluan bir iaretler dizgesi olup duygu, dnce ve istekleri
aktarmaya yarayan aratr. Trke'nin Sesleri : Kulan duyabildii titreimler ses olarak adlandrlrken seslerin yazdaki hallerine harf denir. Trke'nin yaz dilinde 29 harf vardr. Bu harfler, ses zellikleri ynnden nl ve nsz harfler olmak zere iki grupta incelenir. nller (sesliler) : Ses yolunda herhangi bir engele uramadan kan seslerdir. nller tek balarna sylenebilen, tek balarna hece ya da szck olabilen seslerdir. Trke'de btn nller ayn deerdedir. Uzun ya da ksa nl olmaz. Bu nedenle iinde uzun nl bulunan szckler Trke olamaz. nller, kaln-ince, dz yuvarlak, geni-dar olma zelliklerine gre aadaki emada olduu biimde gruplandrlr. Dz Yuvarlak Dar Geni Dar Geni Kaln a u o nce i e Byk nl Uyumu : nl harflerin, kalnlk-incelik ynnden uyumudur. lk hece Dier heceler a,,o,u a,,o,u e,i,, e,i,, rnek : Uyan Kaln aa iek nce Uymayan Domates vcut Srahi insan Byk nl Uyumuyla lgili Kurallar : Byk nl uyumuna uymayan ok az Trke szck vardr. rnek : ana (anne), alma (elma), kang (hangi), karnda (karde) Byk nl uymuna aykr szckler genellikle yabanc kkenlidir. rnek : Silah, gazete, mevcut, insan Szcklere eklenen ekler de genellikle bu kurala uyar Ancak Trke'deki alt ek byk nl uyumuna uymaz. rnek : akl-l, imen-ler, ocuk-da, eviniz-de, yr-yor, bakar-ken, akam-ki, sabah-leyin, yeilimtrak, turun-gil Bileik szcklerde byk nl uyumu aranmaz. rnek : Atakule, Kadky Kk nl Uyumu : Bir szckteki nllerin dzlk-yuvarlaklk ynnden uyumudur. Trke bir szcn ilk hecesinde dz nllerden (a,e,,i) biri bulunuyorsa, dier hecelerdeki nllerde dz olur. lk hece Dier heceler a,e,,i a,e,,i rnek : bilge, slak, azgn, incirler Trke bir szcn ilk hecesinde yuvarlak nllerden (o,,u,) biri bulunursa ikinci ve dier hecelerde ya dz-geni (a,e) ya da dar-yuvarlak (u,) nller yer alr. lk hece Dier heceler o,,u, a,e,u, rnek : oduncu, glmsemek, kmrlk, renci Kk nl Uyumuyla lgili Kurallar : Dilimizde "o," yuvarlak nlleri yalnzca ilk hecede kullanlabilir. rnek : Uymayanlar : doktor, motor, otobs Uyanlar : zm, kmr, soba Yuvarlak nllerden biriyle balayarak bir hecede "a,e" dz nllerine geen bir szck, dz nlden sonra dz nl gelir kuralna gre ",i" dz nllerine de geebilir. rnek : by-le-si-ni, oy-ma-c-lk Trke szcklerin ncelikle byk nl uyumuna uymas gerekir. Byk nl uyumuna uymad halde kk nl uyumuna uyan szckler Trke szck olmaz.

rnek : misafir, tasvir, kalem Byk nl uyumuna uymayan "-ki" eki, yuvarlaarak kk nl uyumuna uyar. rnek : dnk, bugnk UYARI : ki heceli olup orta hecelerinde "b,m,v" nszleri bulunan kimi Trke szckler, bu nszlerin yuvarlaklatrc etkisiyle kk nl uyumuna aykr der. rnek: Yamur, amur, kabuk, tavuk, kavun nszler (Sessizler) : Tek balarna sylenemeyen, ancak bir nlnn yardmyla sylenebilen seslere nsz denir. Trke'de 21 nsz vardr. nsz Harflerin zellikleri : Trke'de normalden kaln ya da ince okunan bir nsz yoktur. rnek : rzgar, kagir, lazm Yansmalarn dnda Trke szcklerin banda "c,,l,m,n,r,z" nszleri bulunmaz. Trke szcklerde "j,f" nszleri hi kullanlmaz. rnek : fare, jambon, jilet Trke szckler iki nszle balamaz. rnek : krem, spor, tren, plak, trafik Bileik szckler ve zel isimler dnda Trke szcklerde "n-b" sesleri yanyana gelmez. rnek : stanbul, Safranbolu, Sonbahar, Ambar, Kumbara, Perembe nszler karlrken ses tellerinde titreimli olmalarna karn, kimi nszlerin knda titreim olmad grlr. Bu adan deerlendirildiinde nszler, sert ve yumuak nszler olmak zere iki grupta incelenir. nsz Benzemesi Kural : Sert nszlerin (f,s,t,k,,,h,p) biriye biten szcklere c,d,g yumuak nszlerinden biriyle balayan bir ek getirildiinde, bu eklerin bandaki C, 'ye D,T' ye G,K' ye dnr. nsz sertlemesi kuralna aykr yazmlar yazm yanl yaratr. rnek : Giri-gen giriken Dost-dur dosttur Arap-ca Arapa 1) nsz sertlemesi, zel adlara ve saylara getirilen eklere de uygulanr. rnek: Yanl Deiim Doru Sinop'da "d","t" 'ye Sinop'ta Mehmet-cik "c","" 'ye Mehmetik 1970 'den "d","t" 'ye 1970'ten 1923 'de "d","t" 'ye 1923 'te rnek : Beklediimiz otobs Ulus'dan kalkp, Kzlay'dan geecek. Bu saatte oraya oktan varmdr. 2) Szck biiminde olan de / da balac, nsz sertlemesi kuralndan etkilenerek, te / ta biiminde yazlmaz. rnek : Yanl Doru Hi te hi de Olup ta olup da 3) nszlerin benzemesi kuralna aykr olan baz ekler vardr. rnek : Yanl Doru - ken - gen ocuk - caz ocuk - az nsz Yumuamas (Deiimi) Kural : Bir szck p,,t,k sert nszlerinden biriyle biterken, bu szce nlyle balayan bir ek getirildiinde, sert nszler yumuayarak; p,b 'ye - ,c 'ye - k, 'ye - t,d 'ye dnr. rnek : Balk baln Kitap kitaba Aa aac Kat kad nsz Yumuamasyla lgili Kurallar : 1) Kimi Trke ve Trke'ye girmi szcklerde yumuama grlmez. rnek : Konut konutun (Trke) hilafet hilafeti (Yabanc) (Trke) barikat barikatn (Yabanc) Tat tata 2) Tek heceli szcklerde de genellikle yumuama olmaz. rnek : sa sam

Ka kaa 3) zel adlarn sonuna gelen p,,t,k set nszleri yalnzca okunurken yumuatlr. Bu yumuama yazmda gsterilmez. rnek : Okunu Yazl Ayval'a Ayvalk'a Ahmed'in Ahmet'in

Trke'de Meydana Gelen Ses Olaylar:

Ses Dmesi : Kimi szcklerin ekimleniinde veya treyiinde, bir sesin dt grlr. a) nl Dmesi : ki heceli olan kimi szckler nlyle balayan bir ek aldklarnda ikinci hecelerinde bulunan nly drrler. Buna orta hece dmesi de denir. Omuz um omzum oul u olu kahrol seyir et seyret Kahr ol Ayr nt ayrnt syr k syrk Yaln z yalnz yanl yanl b) nsz Dmesi : Baz szckler, eitli etkilerle birleirken szcn sonundaki nsz harf debilir. Bu olaya nsz dmesi ad verilir. Yumuak ck yumuack scak ck scack Yksek l yksel kk l kl Rast gelmek rasgelmek ast temen astemen Baz bileik szcklerin oluumunda bir hece veya ses dmesi meydana gelir. Ses Tremesi : Szckler kimi eklerle birleirken zaman zaman araya baka yeni sesler girer. Trke'de ses tremesi olayna fazla rastlanmaz. Ses tremesi yaratan baca durumlar; a) nlyle biten szcklere, nlyle balayan bir ek geldiinde, Trke szcklerde iki nl yan yana gelemeyecei iin bu nllerin arasna "y,,s,n" nszlerinden uygun olan biri gelir. Bu ses tremesine kaynatrma da denir. rnek : Oku-y-an okuyan Baba-s- babas Yedi--er yedier Elma-n-n elmann b) Yardmc eylemle yaplan bileik eylemlerde ad soylu szckte ses tremesi grlr. rnek : his etmek hissetmek Red etmek reddetmek Bu szcklere nlyle balayan bir ek getirildiinde szcklerde ayn treme ortaya kar. rnek : Af- aff Had-i haddi c) Kimi szckler pekitirilirken ses tremesi meydana gelir. rnek : Yalnz yap-a-yalnz Salam sap-a-salam Dar-a-ck darack Bir-i-cik biricik Ses Daralmas : "a,e" geni nlsyle biten szcklere "-yor" imdiki zaman eki getirildiinde, bu geni nller daralp deierek ",i,u," olur. rnek : bekle-yor bekliyor Oyna-yor oynuyor "-ma,-me" olumsuzluk ekleri de "-yor" ekiyle birletiinde daralarak "-m, -mi, -mu, -m" olur. rnek : gelme-yor gelmiyor Bakma-yor bakmyor Ulama : nsz harfle biten szcn son nsz harfinin kendisinden sonra gelen ve nl harfle balayan szcn ilk hecesiyle birletirilerek okunmasdr. rnek : Dnlmez akamn ufkundayz vakit ok ge Bu son fasldr ey mrm nasl geersen ge

Biim Bilgisi : Trke'nin Szck Yaps : Dilimizde szckler ayr ekilde yaplr ve farkl
yaplanma ad alr : 1) Kk durumunda olabilir (Basit Szck) 2) Kklere ve gvdelere getirilen eklerle tretilebilir. (Tremi Szck) 3) ki ya da daha ok szcn birlemesinden meydan gelebilir. (Bileik Szck)

Kk : Bir szcn zerinde bulunan btn ekler atldnda anlaml olarak kalabilen en
kk paradr. rnek : Bal, ka, gz, el Dilimizde szck kkleri genel olarak tek hecelidir; ancak iki ya da heceli olan szck kklerine de rastlanr. rnek : Otur, yr, iek, emek, sar, kelebek UYARI : Dilimizde, kkle ek arasnda anlam ilgisi bulunur. Bu nedenle, szcn kkn bulmak iin ek varsaydmz ksmlar attmzda, kalan kkle, szcn ilk ekli arasnda anlamca bir ba yoksa, atlan ksmlar ek deildir. Ksacas bu, kk halinde bir szcktr. rnek : yk - k bil - gi bal - k balk gl - ge glge kk ek kk ek ek deil kk ek deil kk Szck Kkleri Grupta ncelenir : 1) Ad (isim) Kkleri : rnek : el, oda, ot, balk, pat, fs, cz 2) Eylem (fiil) Kkleri : rnek : ko-, git-, bak-, sus-, a3) Ortak (ikili) Kkler : rnek : bar, gven, eski, boya, sva, damla rnek : Bir damla su bile kalmad. Ad eme sabaha kadar damlad. eylem UYARI : Ortak kkler arasnda bir anlam yaknl olduuna dikkat edilmelidir. Hem ad hem de eylem kk olup da anlamca ilgisiz olan szck kklerine seste (esesli) kkler denir. rnek : Bu kz beni kzdryor. Ad (gen kadn) Eylem (sinirlenmek) Satrlarma son verdim. Satrla kolunu kesti. Ad (dz yazda dize) Ad (kesici bir alet) Ek : Szck kk ve gvdelerine getirildiinde onlarn anlamlarn deitiren, kimi zaman anlamlaryla birlikte trlerini deitiren ya da szcklerin cmle iindeki grevini belirleyen hece ve seslerdir. Bir ekin szck zerinde farkl ilevi vardr. Bunlar : 1) Eklendii szcn anlamn deitirmek, 2) Eklendii szcn anlamyla birlikte trn deitirmek, (Addan-eylem, eylemden-ad gibi) 3) Eklendii szcn cmle iindeki grevini belirlemek. (Nesne, Yklem, Tmle gibi). levlerine gre ekler ikiye ayrlrlar: Yapm Eki : Eklendii szcn kk anlamyla balantl bir biimde yeni anlamda bir szck tretmeye yarayan eklerdir. Yapm ekleri eklendii szcn anlamyla birlikte kimi zaman trn de deitirir. rnek: balk rt bal k rt balk bal rt rt Yapm Eki eitleri : Addan Ad Yapm Ekleri : Ekler rnekler Ekler rnekler -k, -ak, -ek Orta-k,sol-ak -z,-iz,-uz,z Yaln-z,-z -lik,-lk,-luk,-lk Gen-lik,bir-lik -em n-em -li,-l,-lu,-l Ses-li,ev-li -cak,-cek Oyun-cak,rm-cek -da,-ta Arka-da,ses-te -ck,cik,-cuk,-ck Sz-ck,sr-ck -ce,-ca,-e,-a Trk-e,aile-ce -ay,-ey Ad-ay,dz-ey -cil,-cl Ev-cil,ben-cil -dz,-diz,-duz,-dz Gn-dz,uval-dz -c,-ci,-cu,-c -an,-en Kk-en,dz-en Yol-cu,i-i -,-i,-u,- -gen-,gan -gen,drt-gen -men,-man Trk-men,g-men -sz,-siz,-suz,-sz Ev-siz,dil-siz -t,-ti,-tu,-t kr-t,fsl-t Addan Sfat Yapm Ekleri : Ekler rnekler Ekler rnekler -c,-ci,-cu,-c aka-c,ezber-ci -li,-l,-lu,-l Toz-lu,ocuk-lu -cl,-cil,-cul,cl Ben-cil (insan) -deki,-daki Ev-deki,bahe-deki -l,-il,-ul,l Kr-l (kuma) -lik,-lk,-luk,-lk Ka-lk,turu-luk -inci,-nc,-nc,-uncu Bir-inci(snf),iki-nci -msar,-msar Kt-mser,kara-msar -den,-dan Can-dan,sra-dan -s,-si,-su,-s ocuk-su,kadn-s -de Gz-de,sz-de -sz,-siz,-suz,-sz Say-sz,akl-sz

Addan Zarf Yapm Ekleri : Ekler rnekler -leyin,-layn Sabah-leyin,akam-leyin -ce,-ca Gizli-ce,usul-ca -e-,a ok-a,yava-a -ken Er-ken -tan,-ten,-den,-dan Sabah-tan,erken-den -n,-in K-n,yaz-n Addan Eylem Yapm Ekleri : Ekler rnekler -de,-da,-te,-ta Grl-de,l-da -e,-a Ya-a,tr-e -el,-al Dz-el,az-al -r,-ar Kara-r,ya-ar -imsa,-msa Ben-imse,az-msa -le-,-la -ba-la,el-le -le-,-la Bir-le,kat-la -se,-sa Su-sa,anm-sa -kr,-kir,-kur,-kr F-kr,t-kr -r,-r Deli-r,f-r Eylemden Ad Yapan Ekler : Ekler rnekler Ekler rnekler -e,-a Yar-a,kes-e -acak,-ecek Ye-y-ecek,yak-acak -ak,-k Dur-ak,tara-k -anak,-enek Ol-anak,se-enek -,-i,-u,- Say-,bat- -s,-si,-su,-s Yat-s,tt-s -ge Spr-ge,bil-ge -r,-ar,-er Yaz-ar,dn-er -g,-gi,-gu,-g Duy-gu,bil-gi -mer,-mur Ya-mur,kat-mer -nt,-inti,-untu,-nt Aln-t,grn-t -m,-im,-um,m Se-im,yor-um -n,-in Ek-in,bas-n -n,-in,-un,-n Bil-in,v-n -t,-ti Toplan-t,belir-ti -al Kur-al,at-al -me,-ma Ky-ma,dondur-ma -maca,-mece Bil-mece,bul-maca -mek,-mak Ye-mek,al-mak -gn,-gin,-gun,-gn Yan-gn -it Kes-it,um-ut -kn,-kin,-kun,-kn Bit-kin Eylemden Eylem Yapan Ekler : Ekler rnekler -t Uyu-t,yka-t -ar,-er,-r,-ir Pi-ir,kop-ar -dr,-dir,-dur,-dr,-tr,-tir,-tur,-tr Bil-dir,in-dir -l,-l Sar-l,yaz-l -n,-n Giy-in,yaz-l - Ala-,bekle- -,-i,-u,- Kaz-,sr- Yapm Ekleriyle lgili zellikler : 1) Yapm eki, bir szcn kkne getirildiinde o szc gvdeye dntrr. rnek : Ba : Ad Kk Ba-la : Eylem gvdesi 2) Bir szck birden ok yapm eki alabilir. lk yapm eki, kk gvdeye dntrrken, dier yapm eklerinin gvdeye getirildii kabul edilir. rnek : Gz : Ad Kk Gz-lk : Ad Gvdesi Gz-lk- : Ad Gvdesi 3) Bir szckte yapm eki ekim ekinden nce gelir. rnek : ya - a - dk - lar - mz Yapm eki ekim eki 4) Seste ekler birbirine kartrlmamaldr. rnek : Yaz--s--n- ok beendik. ekim Eki : Eklendii szcn anlamn deitirmeyip, yalnzca cmle iindeki grevini belirleyen eklerdir. ekim ekleri, szckleri birbirine eitli grev ve anlam ilgisiyle balar ve cmleyi oluturur. rnek : Karde kitap kitap al.

Adlara Gelen ekim Ekleri : Ekin ad rnek ekimler oul Ekleri : -ler, -lar Ev-ler, ocuk-lar,biz-ler Tamlama Ekleri : -n,in,-un,-n,-,-i,-u,- Duvar-n,boya-s-, kz-n, salar- Ad Durum Ekleri . -i,-e,-de,den Kap-y-,ev-e,masa-da,anta-dan yelik Ekleri : -im,-in,-i,-imiz,-iniz,-leri Kalem-im,akl-n,anne-si,okul-umuz Kii Ekleri : -im, -sin,-dir,-iz,-siniz,-dirler Trk-m,Trk-sn,Trk-tr,Trk-z Ek eylemler : -dir,-idi,-imi,-ise Gzel-idi,tatl-imi,benim-ise Eylemlere Gelen ekim Ekleri : Ekin ad rnek ekimler Bildirme Kipleri : -yor,-acak,-r(-z),-d,-m Oku-yor,bak-acak,yr-r,bitme-z,gel-di,anla-m Dilek Kipleri : -a,-e,-sa,-se,-mal,-meli,-sin Bak-a-lm,git-e-y-im,oku-sa,bil-se,yaz-mal Kii Ekleri : -im/-m,-i/-sin,-k/iz,-siniz/niz,-ler Bak--yor-um, bil-di-n,bekle-di-k,gel-i-yor-uz Olumsuzluk Ekleri : -ma,-me Dn-me,bak-ma,konu-ma Ek eylemler : -dir, -idi, -imi Bil-i-yor-dur,al-m-idi-m,syle-yor-imi Gvde : Yapm eki alan szcklere gvde denir. Yapm eki bir szcn kkne getirildiinde o szc kk olmaktan kararak gvdeye dntrr. rnek : nce l incel(mek) Kk yapm eki eylem gvdesi Sz lk Kk yapm eki Utan ga Kk yapm eki Gece leyin Kk yapm eki szlk ad gvdesi utanga sfat gvdesi geceleyin zarf gvdesi

Yaplar Ynnden Szckler :

Basit Szckler : Herhangi bir yapm eki almam ya da bir szckle birlememi olan szcklere yaplar ynnden basit szck denir. rnek : Kularn kanadna yazdm akm. kanat n a yaz - d - m . Ku - lar - n oul tamlayan tamlanan kaynatrma ynelme grlen 1. tekil Eki Eki Eki nsz durum eki gemi ahs Zaman eki eki m . 1. tekil belirtme iyelik eki eki Tremi Szckler : Yapm ekleri alarak yeni bir anlam ve biim kazanm olan szcklere yaplar ynnden tremi szck denir. rnek : lmn anlam deiti birden. l m - n an - la m - de i - ti bir - den. Eylemden ad addan eylem eylemden ad eylemden eylem addan zarf Yapm eki yapm eki yapm eki yapm eki yapm eki Bileik Szckler : ki ya da daha ok szcn birleip kaynamasndan oluan szckler yapca bileiktir. Kurulularna Gre Bileik Szckler : a) Belirsiz ad tamlamas biiminde yaplanlar : rnek : Buzdolab, rekotu, Aslanaz, Dilbilgisi b) Taksz ad tamlamas biiminde yaplanlar : rnek : Atatrk, Konutkent, Kadky, Antkabir c) Sfat tamlamas biiminde yaplanlar : rnek : Sivrisinek, Akdeniz, Yalnayak, Kocatepe d) Cmle biiminde kalplaanlar : rnek: Gecekondu, Klbast, Mirasyedi, mambayld e) Bir ad, bir eylem kknn birleip kaynamasndan yaplanlar : rnek : Erol, enol, Seyret, Karnyark f) ki eylem kknn birleip kaynamasndan oluanlar : rnek : ekyat, Uyurgezer, Gelgit, Bierdver Ak -

g) ki yansma szcn birleip kaynamasndan oluanlar: rnek : tt, Grgr, Crcr, Prpr h) Ses deiimiyle oluan bileik szckler : rnek : Ne + iin Niin Pazar + ertesi Pazartesi Kahve + alt Kahvalt Kaynana Kayn + ana Anlamlarna Gre Bileik Szckler : a) Bileik szcklerin byk ounluunda, birleen her iki szck de kendi anlamnn dna kaymtr. rnek : Hanmeli, Aslanaz, Kuba, Kadnbudu b) Bileik szc meydan getiren szcklerden biri kendi anlamnda, dieri kendi anlamnn dnda kullanlm olabilir. rnek : Atebcei, Basmevi, Aba, Baavu c) Bileik szc oluturan her iki szck de kendi anlamnda kullanlm olabilir. rnek : Bilirkii, Uyurgezer, Buzdolab, Toplumbilim

Noktalama aretleri : Nokta ( . ): Nokta iaretinin kullanld yerler unlardr :

A) B) Anlamca tamamlanm cmlelerin sonunda : rnek : teki sanat eserleri gibi, roman da sanatnn duyduu yaratma gereksiniminin rndr. Bir uzak sis iinde yrr gibiyim yorgun. Cmle deeri tayan anlatmlarn sonunda : rnek : - Sen de benimle gelecek misin? - Mutlaka. C) Baz ksaltmalardan sonra : rnek : Prof. (profesr), vb. (ve benzerleri) D) Sra gsteren say ve harflerden sonra : rnek : IV. Murat, 20. Yzyl E) Belli bir gn gsteren tarihlerin yazmnda : rnek : 9.12.1986, 26.02.1995 F) Saat dakika gsteren rakamlarn arasnda : rnek : Akam 17.20'de, sabah 9.05'te G) Bir yaznn alt blmlerini gsteren rakam veya harflerden sonra : rnek : 1. , 5. , B. , H. H) Rakamlar arasnda arp iareti yerine : rnek : 21.10=210 UYARI : Nokta iaretinin kullanlamayaca yerler unlardr : Her szcn ilk harfinin alnd, byk harfle gsterilen ksaltmalarda : rnek : TBMM, THY, TCDD, DMO Gazete, kitap, yaz blm balklar sonunda : Kara Kitap (roman) , Yazko Edebiyat (dergi) , ehitler Destan (iir) Tabela ve levhalardaki yazlardan sonra : rnek : Kzlrmak Sinemas, Ziraat Bankas, Yksel Caddesi Virgl ( , ): Virgl iaretinin kullanld yerler unlardr : A) Cmlede sralanan e grevli szckleri ve szck gruplarn ayrmada : rnek : nce ayaa kalkt, yava yava elini kaldrd, konumaya balad. (eylemleri) Evini, arabasn, eyalarn, hereyini rehin verdi. (nesneleri) ocuun bymesi, topluma yararl bir birey olmas, gelecei yaratmas epeyce zor bir i. (eit sz gruplarn) B) Anlama g katmak iin tekrarlanan szcklerin arasnda : rnek : Ona bir daha, bir daha sarlp ptm. C) Hitap szcklerinden sonra : rnek: Sevgili yavrum, Canm arkadam D) Seslenmelerden sonra : rnek : ocuklar, yerinize oturun. E) Sral cmleleri ayrmada : rnek : Babas iyi bir avukatt, ailenin gelecek korkusu yoktu. F) Cmlede vurgulanmak istenen eden sonra : rnek : Souk, olduka souk bir gecede yola ktlar. Evimiz, her skntda sndmz scak bir yuvadr. G) Ara szl cmlelerde, ara szn banda ve sonunda : rnek :

Geen hafta, aramba gn, yine toplantya gelmemitim. Annem, yaammdaki en yakn arkadam, bana yz evirmiti. Adla soyadn yer deitirip, soyadn baa yazld durumlarda : rnek : Gntekin, Reat Nuri. Cmle banda onay bildiren "evet" ya da red bildiren "hayr" szcklerinden sonra : rnek : Evet, ben biliyorum. Hayr, seninle gelemem. Adlam sfatlar cmlede bir addan nce gelirse adlam sfat ayrmada : rnek : Yal, kadna bireyler sylemek istedi. Tembel, arkadalarn kmsyordu. aret zamirlerinin bir addan nce geldii cmlelerde, iaret zamirlerinin ardndan : rnek : Bu, kitabn nszne eklenecek. u, duvara aslacak. Yazda, trnak iine alnmam, aktarma cmlelerde, kapama trna yerine : rnek : Ben bu ii yapamazsam ok zlrm, diyordu. Yarn akam bizde toplanalm, dedi. Cmle banda kullanlan balalardan sonra . rnek : Kald ki, bu ehir onu mutsuz etti. Ne var ki, adam byle ilere alk deildi. Ondalk saylarda kesirleri belirtmede : rnek : 15,300 - 10,50 Noktal Virgl ( ; ): Noktal virgl iaretinin kullanld yerler unlardr : A) Biimce bamsz olmalarna karn (ortak eleri olmayan) anlamca birbirine bal olan cmleleri ayrmada : rnek : Eve bir sessizlik hakimdi; kimse kimsenin yzne bakmyordu. Elim ayam dolat; ne diyeceimi ardm. B) Bir cmlede virglle ayrlm rnek kmeler, eit blmler arasnda : rnek : Roman, yk, an, yaratc yazlara; makale, fkra, eletiri dnce yazlarna rnektir. Bir yanda yal anas, babas; br yanda kars ve ocuklar vard. C) Bamsz cmleleri, neden-sonu, kartlk, tamamlama gibi zelliklerle balayan "ama, fakat, nk, yleyse, bylece, yle ki..." balalarndan nce : rnek : ok aradm; ama senin gibisini bulamadm. ocuu okula gndermedim; nk ok hasta. D) eleri arasna virgl konmu sral cmlelerin arasnda : rnek : At lr, meydan kalr; yiit lr, an kalr. ki Nokta ( : ): ki nokta iaretinin kullanld yerler unlardr : A) Bir szck ya da cmleden sonra aklama yaplacan veya rnekler verileceini gstermek iin : rnek : Sfat : Adn nne gelip onu niteleyen ya da belirten bir szck eididir. nsz harfler iki grupta incelenir : 1. Sert nszler, 2. Yumuak nszler. B) Bir kiiden ya da bir yerden alnm bir szn yazlacan belirtirken, trnak iaretinden nce: rnek : Yahya Kemal kltrmzle ilgili yle der : "Her eyin en iyisini yapmay bilmiiz de, bunlar yaatamamz." C) Yaz iinde bir kiinin konuacan belirtmek iin kullanlan uzun izgi ( - ) iaretinden nce: Yal kyl : - Yakla bakalm evlat! Osman : - Buyur day. D) Blme ilemlerinde blenle, blnen arasna konur : rnek : 100 : 4 = 25, 16 : 2 = 8 UYARI : ki nokta iaretinden sonra gelen blm bir cmle nitelii tayorsa byk harfle balar. rnek ve sz bei biimindeyse kk harfle balamas uygun olur. Bir annenin en nemli grevi : ocuklarn bedensel ve ruhsal ynden salkl yetitirmektir. Pazarda ne yok ki : zm, soan, patates, marul... Nokta ( ... ): ki nokta iaretinin kullanld yerler unlardr : A) Olaylar, nitelikler, adlar ve rnekler sayldktan sonra, szn benzeri rneklerle srdrlebileceini gstermek iin : rnek : Kyller, pazara, bir ok ey gtryordu : Tereya, yumurta, st, yourt ... B) Herhangi bir nedenle tamamlanmam cmlelerden sonra : rnek : H) ) J) K) L) M) N)

 Ona yle kzyorum ki... Cumartesi gnleri Kzlay o kadar kalabalk ki.. C) Bir yazda sylenmek istenmeyen szler ya da adlar yerine : Ulan ... Buras babann yaylas m? Arkada, A...'y kandrp sinemaya gtrr. D) Bir yazdan alnan blmlerde atlanan yerleri gstermek iin . rnek : "... Klasik edebiyatn, ada edebiyata bir temel oluturduunu asla dnemezsiniz." UYARI : nokta ve sra noktalardan sonra gelen blm, bir cmle zellii gsteriyorsa byk harfle balatlr. Sra Nokta ( ..... ): Bir alntnn atlanm blmlerinin bulunduunu belirtmek iin kullanlr : rnek : "..... kahramanlar, soylulardan uaklara dek deiir. Komedinin yalnzca elendirici deil, eitici olmas gerektiini dnenlerdenim..." Soru areti ( ? ): Soru iaretinin kullanld yerler unlardr : A) Soru bildiren cmlelerden ve soru anlam tayan szcklerden sonra : rnek : Bu soruyu hangi yoldan zeyim? Nereye ? B) Verilen bilgilerin kesin olmadn, kuku tadn gstermekte kullanlr. Bu amala kullanlan soru iareti ayra iine alnr : rnek : air ( ? - 1413 ) yllar arasnda yaam. Bir gecede be yz sor zdn ( ? ) sylyor. C) Cevap gerektirmeyen, szde soru cmlelerinin sonunda kullanlr : rnek : nne baksana kr msn? Bunca yk bir bama nasl srtlanrm ben? UYARI : Soru iareti u durumlarda kullanlmaz : inde soru edat da olsa soru anlam tamayan cmlelerin sonunda: Bunu anlad m anlamad m bilmem. O geldi mi sen gidersin. Soru szcnn yan cmleye yneldii bileik cmlelerde : Beni niin aradn anlayamadm. Gelecek gnlerin ne getireceini kimse bilmez. Kesme areti ( ' ): Kesme iaretinin kullanld yerler unlardr : A) zel adlara gelen ekim eklerini ayrmada : rnek : Atatrk'n, Kbrs'a, ukurova'da B) Ksaltmalardan sonra gelen ekleri ayrmada : rnek : TRT'ye, TV'de, AET'nin C) Saylara gelen ekleri ayrmada : rnek : 1933'ten sonra, 13'n karesi D) Bir harfe ya da bir eke gelen ekleri ayrmada : rnek : A'nn kaln, dz, geni olmas -lk,-lik'in bir yapm eki olduu E) Bir szck iinde bir nlnn dtn belirtmek iin : rnek : N'aber (ne haber) N'olur (ne olur) nlem areti ( ! ): nlem iaretinin kullanld yerler unlardr : A) nlemlerden, nlem anlam tayan cmlelerden ve seslenilerden sonra : rnek : Ay! Babam geliyor. Bir de baktm ki ne greyim! Defol ! Hey komu ! B) Birini kmseme, onunla alay etme gibi durumda parantez iinde nlem iareti ( ! ) kullanlr : rnek : nsan ancak ok alarak ( ! ) bu kadar zengin olabilir. Ne kadar drst olduu ( ! ) ald rvetlerden belli. Trnak areti ( " " ): Trnak iaretinin kullanld yerler unlardr : A) Bakasndan aktarlan sz ya da yazlarn banda ve sonunda : rnek : Ne demi atalarmz "leyen demir ldar." B) Cmle iinde zellikle belirtilmek istenen bir szck, bir terim, trnak iinde gsterilir : rnek: Son gnlerde bir "temiz toplum" sz dolayor, herkesin aznda.

C) Yaz balklar, kitap, iir, ark adlarnn banda ve sonunda : rnek : F. Nafiz'in "Han Duvarlar" ok uzun bir iirdir. Uzun izgi areti ( ): Yazda karlkl konumalarda kullanlr. Bu nedenle konuma izgisi adn da alr : rnek : Sen misin Ali avu ? Benim komutanm, sessiz olalm. Saat ka oldu dersin? Gece yarsn epeyce gemitir. Ksa izgi areti ( - ): Ksa izgi iaretinin kullanld yerler unlardr : A) Satr sonlarna smayan szckleri hecelerden blerken: rnek : Bu ii senin yapacana gnlden inanyorum. B) ki szck ya da iki say arasndaki ilgiyi belirtmede : rnek : Ural - Altay dilleri Ankara - stanbul C) Szckleri kk ve eklerine ayrmada . rnek : At - - tr - an Se - enek - ler - imiz D) Cmle iindeki ara szlerin banda ve sonunda : rnek : Gelecek - ki gelir sanyorum - o zaman grrz. UYARI : D maddesindeki kullanmda virgl iaretiyle ksa izgi grevde olup, ara szleri ayrmada her ikisi de kullanlabilir. Gelecek, ki gelir sanyorum, o zaman grrz. Ayra areti ( ( ) ): Ayra iaretinin kullanld yerler unlardr : A) Cmle iinde bulunan, ancak cmle iinde grev almayan aklamalar, ayra iinde verilir: Ad soylu szckler de (sfat, zamir, zarf, edat, bala, nlem) yklem grevi stlenir. B) Cmle iinde bir szcn e anlamls ayra iinde verilebilir. rnek : Seste (e sesli) szcklerde birden ok temel anlamllk vardr. C) Bir kiiden sz ederken doum ve lm tarihi ayra iinde verilir : rnek : Tevfik Fikret (1867 - 1915) Servet-i Fnun edebiyatnn nl bir airidir. D) Tiyatro yaptlarnda oyuncularn yapaca hareketler ayra iinde gsterilir : rnek : Zlfikar (ellerini ovuturarak): - Buyur aam, beni emretmisin! E) Maddelerin sralanmasnda alt blmleri belirten say ve harflerden sonra kapama ayrac olarak kullanlr : rnek : 1) .... 2) ... 3) .... A) .... B) .... C) .... Ayra areti ( [ ] ):Ayra iine alnm bir aklama iin gereken yeni bir aklama, keli ayra iine alnr : rnek : Divan airlerimizin banda (Fuzuli [16. yy] , Baki [16. yy] , Nedim [18. yy] gelir.

Yazm Kurallar : "ile" Szcnn Ek Olarak Yazm: "ile" szc kendinden nce gelen szce
bitiik yazlrsa u kurallara dikkat edilir : A) nszle biten bir szce ile getirildiinde bandaki " i " sesi der ve nl uyumuna uyar. rnek : Okulla ev aras yarm saat sryor. (okul + ile okulla) Erzurum'a kadar trenle gittim. (tren + ile trenle) B) nlyle biten bir szce, ile getirildiinde, bandaki " i " sesi " y " ye dnr, yine nl uyumuna uyar. rnek : Buraya kendi ayayla geldi. (aya + ile ayayla) Silgiyle kalem istedi benden. ( silgi + ile silgiyle) "ki" nin Yazm: "ki" eer balasa; A) Genel olarak iki cmleyi balama grevi yapar. rnek: Hava o kadar gzeldi ki kendimi hemen sokaa attm. 1. cmle 2. Cmle Bir de baktm ki ortalkta kimse kalmam. 1. cmle 2. Cmle B) Kii ve iaret zamirlerinden sonra gelen "ki" de bala olup ayr yazlr. rnek : Ben ki, Bizler ki, Durum o ki Kii zamiri kii zamiri iaret zamiri C) Baz balalarla birlikte kullanlmasna kar, kalplam "ki" ayr yazlr. rnek : yle ki, yeter ki, kald ki

UYARI : "ki", eer balasa daima ayr bir szck olarak yazlr. Ayrca kendinden nce gelen szcn nllerine uyum gsterip "k" olmaz. Kendinden nce gelen szce bitiik yazlan "ki" ler ise unlardr : A) "de" durum ekinden sonra gelip addan sfat yapan "ki" : rnek : evdeki hesap, kafamdaki plan, yoldaki insanlar B) lgi zamiri olan "ki" : rnek Seninki, snfnki, bizimki C) Baz balalarla kalplaan "ki" : rnek : Oysaki, mademki, halbuki, sanki D) Zaman bildiren szcklerden sonra gelen "ki" : rnek : Dnk, akamki, az nceki

"de,da" Balacnn Yazm:

A) Genel olarak "dahi, bile" balalaryla ayn anlamdadr. Bala olup olmadn anlamak iin cmleden karmay deneriz. Cmleden karldnda, cmle yaps bozulmazsa bala olduunu anlarz ve ayr bir szck olarak yazarz. rnek : Buraya kadar gelip de ona uramamak olmaz. Sen de ok oldun artk! B) Bu bala kendinden nce gelen szcn nllerine kalnlk-incelik ynnden uyar. rnek: Genliimizle birlikte umutlarmz da uup gitti. Onu grdyse de grmezlikten geldi. C) Kendinden nce gelen szck, sert nszle bitse bile, bu bala sertleerek "te,ta" biiminde yazlamaz. Yazlrsa yazm yanl ortaya kar. rnek : Bu i kk te sen gznde bytyorsun. (Yanl) Bu i kk de sen gznde bytyorsun. (Doru) Bala olan "de, da" ile, ad durum eki olan "-de, -da" kartrlmamaldr. "-de, -da" eer ad ad durum ekiyse kendinden nce gelen szce bitiik yazlr. Cmleden karldnda cmlenin anlam da yaps da bozulur. rnek : Bir sre sessizce yolda yrdk. ieklerin kknde bir hastalk var. ki "de, da" stste gelirse birincisinin ad durum eki, ikincisinin bala olduu dikkate alnmaldr. rnek : Telefon ettim evde de yokmu.

"mi" Soru Edatnn Yazm:

A) "mi" soru edat, cmleye soru anlam katsa da katmasa da kendinden nce gelen szckten ayr yazlr : rnek : O da bizimle gelecek mi? Grdn m imdi yaptn! Konumaya balad m susmaz. B) "mi" soru edat, ayr yazlmasna karn kendinden nce gelen szce, kalnlk-incelik ve dzlk-yuvarlaklk ynnden uyum salar. rnek : Okudun mu? Gzel mi? Akll m? C) "mi" soru edatndan sonra gelen zaman ve kii eklentileri soru edatyla bitiik yazlr. rnek : Onunla sk sk gryor musunuz? Olanlar bilir miydi de?

Tarihlerin Yazm:
A) B) C) Gn ve ay adlar, yanlarnda rakam olmadan yazldnda, kk harfle balar. rnek : Olum aralk aynn souk bir gnnde dodu. nmzdeki hafta, sal gn onu grmeye gidelim. Belirli bir tarihi gsteren ay ve gn adlar her yerde byk harfle balar. rnek : 1986'nn Mart aynda balad greve. Cumhuriyet 29 Ekim 1923 'te ilan edildi. Gn ve ay bildiren tarihler u ekilde yazlabilir : rnek : 4 Aralk 1996 2.12.1996 4/12/1996 kilemelerin Yazm: kilemeler daima ayr yazlr ve ikilemeyi oluturan szcklerin arasna hibir noktalama iareti konulmaz. rnek : Sorular dne dne zmelisin. (Doru) Yava, yava yerinden doruldu. (Yanl)

Pekitirmelerin Yazm: Sfatlarn bana gelerek onlarn anlamlarn pekitirmeye

yarayan n ekler, daima sfata bitiik yazlr. rnek : Bembeyaz rt (Doru) Yapa yalnz adam (Yanl) Saylarn Yazm: Saylarn rakamlarla gsterilmesi ya da yazyla yazlmasna ilikin balca kurallar unlardr : A) Herhangi bir anlatm trnde (roman, yk, deneme, mektup) kesinlik anlam nem tamayan saylar, yazyla gsterilir. rnek : Bu kitab yazal be yl oldu. Bahede drt be ocuk oynuyordu. B) Kesinlik anlam nem kazanan konularda, bilimsel yazlarda saylar rakamla gsterilir. Marmaris'te 2000 hektar orman yand. Baktm, termometre 30 dereceyi gsteriyordu. C) ok sfrl saylarn ana saylardan sonraki basamaklar yaz ile gsterilebilir . rnek : 13 milyar, 20 trilyon UYARI : ek ve senetlerde say basamaklar bitiik yazlr.

Ksaltmalarn Yazm:
A) Tek heceli szckler, ilk harfleri alnarak ksaltlr. Ksaltmann sonuna nokta konur : Szck ksaltlm ekli Zarf z. Test t. B) ok heceli szckler, genellikle batan iki ya da harf alnarak ksaltlr : rnek : Szck ksaltlm ekli Cadde cad. Doent do. Blk bl. C) zel adlar genellikle her szcn ilk harfi alnarak ksaltlr. Ksaltmada harfler arasna nokta konmaz : rnek : zel Ad Ksaltlm ekli Posta Telefon Telgraf PTT Devlet Malzeme Ofisi DMO D) zel adlarn ksaltmalarna getirilen ekler, kesme iaretiyle ayrlr : rnek : Doru Yanl TV'de TV'da DMO'ya DMO'ne ODT'ye ODT'ne

Bileik Szcklerin Yazm:

Kurall (zel) bileik eylemler daima bitiik yazlr : rnek : Gidedur (mak), bakver (mek), leyaz (mak) Yardmc eylemlerle kurulan bileik eylemlerde : Birletirme srasnda ad soylu szckte herhangi bir ses dmesi veya ses tremesi olmuyorsa ayr yazlr : rnek : Terk et(mek), piman ol(mak) Birletirme srasnda ad soylu szckte bir ses dmesi ya da ses tremesi meydana gelirse bitiik yazlr. rnek : seyir- seyret(mek), kahr- kahrol(mak), his-hisset(mek) C) ki ya da daha ok szckten olumu yerleim merkezi adlar bitiik yazlr : rnek : Bahelievler, Sivrihisar, anakkale D) Bir heceli szcklerin bana geldii bileik szckler bitiik yazlr : rnek : lkbahar, Akdeniz, nsz, lknur E) Sfat ya da ad tamlamas biiminde olumu ve ylece kalplam olan bileik szckler bitiik yazlr : rnek : Sivrisinek, Atakule, Topkap, Beevler Deyimlerin Yazm: Deyimler ka szckten oluursa olusun, deyimi oluturan her szck ayr yazlr. rnek : Son gnlerde bu arky diline dolad. Btn gece gzme uyku girmedi. ok titizdir, her eyde ince eleyip sk dokur. Vurdumduymaz, kabaday, tkrldm. A) B)

nlyle Biten Eylemlerin Yazm: "a" ya da "e" geni nlsyle biten eylem kk ya da
gvdelerine gene bu geni nllerle balayan herhangi bir ek getirildiinde bu geni nllerde herhangi bir ses daralmas olmaz. rnek : Yanl Doru Gelmiyen gelmeyen Bilmiyerek bilmeyerek Anlamyan anlamayan

Kesme iaretinin Kullanm:

A) B) C) D) zel adlara gelen ekim ekleri kesme iaretiyle ayrlr : rnek : Hikmet'ten, Yardm Sevenler Dernei'ne Ksaltmalara getirilen ekleri ayrmada kullanlr. rnek : TRT'ye, TMO'nun, ODT'den Saylardan sonra gelen ekleri ayrmada kullanlr : rnek : 1963'ten, 3'n katlar, 5'inci kat zel adlara gelen ve adlara aile anlam katan "-ler" oul eki, kesme iaretiyle ayrlmaz. zel adlara gelen "ve benzerleri" anlam katan "-ler" oul eki kesme iaretiyle ayrlr : Akam Ayeler bize gelecek. (aile anlamnda) Bu topraklar daha nice Atatrk'ler yetitirir. (ve benzeri anlamnda) E) zel adlara gelen yapm ekleri kesme iareti ile ayrlmaz. rnek : Urfal, ince, Trklk F) zel adlara gelen yapm eklerinden sonra eklenen ekim ekleri kesme iaretiyle ayrlmaz. Adyamanllar, Franszcadan, Atatrklerden

Byk Harflerin Kullanm:

A) B) Her cmlenin ilk harfi byk yazlr. rnek : Ona her konuda yardmc olduk. lkemizde yedi blge vardr. iirde her dizenin ilk harfi byk olur : rnek : Bu ehirden gidiyorum Gzleri kr olmu krlanglar gibi C) Yaz balklarnn her szc byk olur : rnek : Sfatlarn Genel zellikleri Ziraatte Yeni Bulular D) Belli bir tarihi gsteren ay ve gn adlar byk harfle balar : rnek : 17 Mays, 1997, Sal E) Btn zel adlar byk harfle balar. Balca zel adlar unlardr: Kii ad ve soyadlar. rnek : Kemal Cantrk Hayvanlara verilen adlar. rnek : Tekir, Karaba Ulus, din, mezhep, tarikat adlar. rnek : Araplar, slamiyet, Alevilik lke adlar. rnek : spanya, Fransa l,ile,kasaba ve ky adlar. rnek : Manisa, Ayvalk, Glck Bulvar, cadde ve sokak adlar. rnek : Atatrk Bulvar, idem Mahallesi Kta, blge, okyanus, deniz, gl, rmak, da, ova ve orman adlar. rnek : Avrupa, Van Gl zel bir ada bal olarak kullanlan yn adlar. rnek : Dou Karadeniz, Anadolu Kurum, kurulu, dernek, makam ve iyeri adlar. rnek : Trk Tarih Kurumu, Bankas Yap, yapt ve ren adlar. rnek : Ankara Kalesi, nce Minare Kitap, Dergi, Gazete, Yasa adlar. rnek : Nokta, Yeni Yzyl, Medeni Kanun Btn dil adlar. rnek : ngilizce, Farsa, Almanca Bir zel ada bal olarak kullanlan nvan ve takma adlar. rnek :nce Memet, Uzun Hasan Tm gezegen adlar. rnek : Merkr, Vens, Mars zel adlardan treyen szckler. rnek : Trklk, Adyamanl, Kemalizm UYARI : Dnya, Gne ve Ay szckleri, gezegen anlamyla (corafi terim) kullanlrsa byk harfle, mecaz anlamda kullanlrsa kk harfle balar. Dnya Gne'in uydusudur, Ay da Dnya'nn Bamda dnya kadar i var. Pencereden ieri gne girdi.

SZCK TRLER
Eylemlerde Kip ve Kii : Eylemler (Fiiller) : , olu, hareket, durum ve kl bildiren; zaman ve kii eklerine gre
ekimlenebilen; zaman ve kii ekleriyle ekimlenmesi halinde cmle iinde yklem grevi stlenen szcklere eylem (fiil) denir. rnek : bak-, sus-, by-, ala-, koGel-di-m kopar--yor-uz Gel (eylem kk) kopar (eylem gvdesi) -di (zaman eki) -yor (zaman eki) -m (1. Tekil kii eki) -uz (1. oul kii eki) Eylemler, varlklarn yaptklar hareketlerin niteliklerine ve zelliklerine gre, u gruplara ayrlarak incelenir : ve Kl Eylemleri : znenin kendi iradesiyle bir nesne zerinde gerekleen ve bu eylemden nesnenin etkilendii tm eylemler i-kl anlamldr. rnek : Kadn gmlei tledi. Amak, ykamak, kesmek Olu Eylemleri : Gereklemeleri zneye bal olmayan, doal bir deiim iinde kendi kendine olan, nesne almayan tm eylemler olu anlamldr. rnek : Adam iyice yalanmt. Paslanmak, bymek, rmek Hareket Eylemleri : Belli bir enerjinin, znenin hareketlenmesine ya da yer deitirmesine ynelik olarak harcand ve nesne almayan tm eylemler hareket anlamldr. rnek : Bugn parkta uzun uzun yrdm. Yzmek, gitmek, kamak Durum Eylemleri : znenin kendi sitemiyle gerekletirdii, daha ok iinde bulunduu durumu gsteren ve bir duraanlk bildiren tm eylemler durum anlamldr. Durum eylemleri de nesne almaz. rnek : Burada biraz dinleniyorum. Yatmak, alamak, zlmek UYARI : -kl eylemleri, nesne ald iin bu eylemler geilidir. Olu, durum ve hareket eylemleri genellikle nesne almazlar. Bu nedenle geisizdir. Eylemlerin bir blmnn i-kl, olu ve durum bildirmesi, cmledeki kullanmna baldr. rnek : ocuk kapy at. (i-kl) Btn iekler at. (olu) Eylemlerde Zaman : Eylemin iinden getii, gemekte olduu ya da geecei sre zaman olarak adlandrlr. Zaman kavram, kii kavramyla birlikte eylemi adlandran ve biimlendiren temel edir. Gemi Zaman : Eylemin szden nce gerekletiini gsteren zamandr. rnek : Git-ti, git-mi nce eylem, sonra anlat imdiki Zaman : Eylemle anlatn ayn anda gerekletiini gsteren zamandr. rnek : bak--yor, gel-i-yor eylemle anlat ayn anda gerekleir. Gelecek Zaman : nce anlatn, sonra eylemin gerekleeceini gsteren zamandr. rnek : bak-acak, anlat-acak nce sz, sonra eylem Geni Zaman : Eylemin srekli ya da genellikle yapldn gsteren zamandr. rnek : okur-r, al-r srekli ya da genellikle yaplr. Eylemlerde Kii : Eylemin kim tarafndan yapldn, kiminle ilgili olduunu gsteren kavrama kii (ahs) denir. Kii kavram, eylem kk ve gvdelerinde kip eklerinden sonra eklenir. Eylemlerde temel kii vardr. Bunlar tekil ve oul olarak kullanlabilir. K TEKL OUL AIKLAMA RNEK Okudum I. Ben Biz Sz Syleyen Okuyoruz Gelirsin II. Sen Siz Sz Dinleyen 1 Gelirsiniz 2 Biliyor III. O Onlar Hakknda Konuulan Biliyorlar Uyar : nc tekil kii eki yoktur. nc tekil kiinin anlatmnda eyleme yalnzca kip eki getirilir. (bit-ti, git-mi, otur-u-yor) Eylemlere gelen kip eklerine gre kii ekleri de farkllaabilir. rnek : Yap--yor-uz (I. oul kii eki) Bekle-di-k (I. oul kii eki)

Eylem Adlar : D dnyadaki her varln ve her kavramn bir ad olduu gibi eylemlerin de bir ad vardr. Eylem kk ve gvdelerine getirilen -mak (-mek), -ma (-me), - (-i) ekleri geldikleri eyleme ad verip eylem ad olutururlar. Eylem ad durumundaki bu szcklere ad eylem (mastar) ad verilir. rnek : Buradan gitmek istiyor. Bu saatte gitmeye kalkma. Oraya gidiimiz zor oldu. Eylemlerde Kip : Eylemlerin i-kl, hareket ve durumu anlatabilmek iin haber ve dilek kipleriyle birlikte kii ekleriyle ekimlenmesine kip denir. rnek : Otur eylem kk Otur-acak-sn ekimli eylem Otur-sa-n ekimli eylem ekimli eylemler drt biimde kullanlabilir: Olumlu biim altm Olumsuz biim almadm Soru biimi altm m? Olumsuz soru biimi almadm m? Haber (Bildirme) Kipleri : a) Grlen (dili) Gemi Zaman : Eylem kk ya da gvdelerine -d, -di, -du, -d, t, -ti, -tu, -t) eklerinden biri getirilerek yaplr. Anlam : Gemite yaplan bitmi eylemleri kesinlie balayarak anlatr. Grlen gemi zamanda aadaki anlam zellikleri grlr : Grlen ve yaanan bir olayn anlatmnda bu kip kullanlr. rnek : renciler son snavlarna geen hafta girdiler. ocukluumda ciddi bir hastalk geirdim. Kesinlii, tarihi belgelere dayanan olaylarn anlatmnda da bu kip kullanlr. rnek: Osmanl Devleti 1299da kuruldu. Fatih, btn askeri dehasn kullanarak stanbulu fethetti. Dili gemi zamann kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL I. Baktm Baktk Baktnz II. Baktn Baktlar III. Bakt b) Duyulan (Mili) Gemi Zaman) : Eylem kk ya da gvdelerine -m, -mi, mu, -m eklerinden biri getirilerek yaplr. Anlam : Gemite yaplan bir eylemi kesinlie balamadan anlatr. rnek : O yllarda lkemizde byk ekonomik skntlar yaanm. Genlik yllarnda btn Avrupa lkelerini gezmi. Ksa bir gemi zaman diliminde de olsa, bakasndan duyulan eylemlerin anlatmnda kullanlr. rnek : Geen gn en yakn arkadayla kavga etmi. Erdal, dn sinemaya gitmi, ama filmi beenmemi. Farknda olunmayan bir eylemin anlatmnda kullanlr. rnek : yle bir dalmz ki, sabah olmu. Bir de ne greyim herkes gitmi. Gerekleen bir eyleme tank olma durumlarnda da kullanlabilir. rnek : Eline salk, ayda ay olmu. Ksa srede iyice ypranmsn. -dr, -dir ek eylemleriyle kullanldnda kesinlik ya da olaslk anlam kazanr. rnek : Gnderdiin mektubu dn almtr. (Olaslk) zr dilerim, kaytlarmz kapanmtr. (kesinlik) Mili gemi zamann kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL I. Okumuum Okumuuz II. Okumusun Okumusunuz Okumular III. Okumu c) imdi Zaman : Eylem kk ya da gvdelerine -yor ekinin getirilmesiyle yaplr. Anlam : inde bulunduumuz zaman dilimi iinde balam; ama henz bitmemi, srmekte olan bir eylemin anlatmnda kullanlr. rnek : ocuk btn dikkatiyle ders dinliyor.

Ayeye geen gn grdmz kazay anlatyordum. -dr, -dir ek-eylemiyle kullanldnda olaslk anlam kazanr. rnek : Bu saatte evde uyuyordur. imdiki zamann kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL I. Ayorum Ayoruz II. Ayorsun Ayorsunuz Ayorlar III. Ayor d) Gelecek Zaman : Eylem kk ya da gvdelerine -acak, -ecek eki getirilerek yaplr. Anlam : Henz yaplmam, iine girilecek bir zaman dilimi iinde yaplacak olan bir eylemin anlatmnda kullanlr. rnek : Yarn akam stanbula gideceiz. Akama misafir gelecek. -dr, -dir ek eylemiyle kullanlrsa, kesinlik anlam kazanr. rnek : Bu sorun en ge yarn halledilecektir. Gelecek zamann kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL I. Aacam Aacaz II. Aacaksn Aacaksnz Aacaklar III. Aacak e) Geni Zaman : Eylem kk ya da gvdelerine -r (-r, -ir, -ur, -r, -ar, -er) eklerinin getirilmesiyle yaplr. Anlam : Genel dorular gstermede kullanlr. rnek : Su testisi su yolunda krlr. Her canl doar, yaar, lr. Srekli ya da genellikle yaplan eylemlerin anlatmnda kullanlr. rnek : Geni zamann kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL TEKL OUL Aarz I. Aarm Amam Amayz II. Aarsn Amazsn Aarsnz Amazsnz Amaz Aarlar Amazlar III. Aar UYARI : -r eki yalnzca olumlu ekimlerde kullanlr. Olumsuz ekimlerde bu kipin olumsuzu -ma-z, -me-z ekiyle yaplr. Dilek Kipleri : a) stek Kipi : Eylem kk ya da gvdelerine -a, -e eki getirilerek yaplr. Anlam : Getirildii eyleme istek anlam verir. rnek : Akama ben de size geleyim. stein yan sra t ve gereklilik anlam verir. rnek : Kimsesizlere yardm edelim. (t) Derslerimize dzenli alalm. (Gereklilik) stek kipinin kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL I. Alaym Alalm Alasnz II. Alasn Alalar III. Ala b) Dilek art Kipi : Eylem tabanlarna -sa, -se ekinin getirilmesiyle yaplr. Anlam : Eyleme dilek anlam verir. rnek : Ben de seninle gelsem. Tiyatroya deil de, sinemaya gitsek. Koul anlamyla kullanlr. rnek : Bu ii baarrsa, gvenimi kazanr. Giderse, bir daha dnmez. Dilek-art kipinin kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL I. Gitsem Gitsek Gitseniz II. Gitsen Gitseler III. Gitse

Uyar : Dilek kipleri herhangi bir zaman kavramn tamad iin bunlarla yaplan bileik zamanl eylemler, gerekte ya tek zaman anlam tarlar ya da hi zaman anlam tamazlar. c) Gereklilik Kipi : Eylem kk ya da gvdelerine -mal, -meli ekinin getirilmesiyle yaplr. Anlam : Eylemin yaplmas, olmas gerektiini bildirir. Bu anlam, gerek, lazm, icap etmek szckleriyle de salanr. rnek : Onunla hemen konumalym. Bu ii yarna bitirmeliyiz. Gereklilik kipinin kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL I. Bilmeliyim Bilmeliyiz Bilmelisiniz II. Bilmelisin Bilmeli Bilmeliler III. d) Emir (Buyurma) Kipi : Emir kipinin eki yoktur. Bu nedenle I. ve oul kiilerde emir kipinin ekimi olmaz. nk kiiler kendi kendilerine emredemezler. Emir kipine II. Tekil kii dnda kii ekleri getirilebilir. Anlam : Eylemin yaplmasn emir biiminde belirtir. rnek : Derslerini bitirir bitirmez yat. (Olumlu emir) Eve zamannda gelin. (Olumlu emir) Dar kmayn. (Olumsuz emir) Bazen dilek anlamyla kullanlr. rnek : Tanrm, bana yardm et. Dnyada hi a insan olmasn. Emir kipinin kiilere gre ekimi yledir : K TEKL OUL I. Gelin II. Gel III. Gelsin Gelsinler UYARI : Haber (bildirme) kiplerinde belli bir zaman kavram varken, dilek kipleri zaman bildirmez. Eylemlerde Bileik Zamanllk : Bileik zaman, basit zamanl bir eyleme hikaye, rivayet ve koul eklerinin getirilmesiyle yaplr. Ksaca bileik zamanl bir eylem deiik ekilde kurulur : Eylem taban + Zaman eki + idi = Hikaye bileik zamanl eylem Eylem taban + Zaman eki + imi = Rivayet bileik zamanl eylem Eylem taban + Zaman eki + ise = Koul bileik zamanl eylem BAST ZAMANLI EYLEM + EK EYLEM =BLEK ZAMANLI EYLEM UYARI: Dilek kipleri herhangi bir zaman kavram tamad iin bunlarla yaplan bileik zamanl eylemler, gerekte ya tek zaman anlam tarlar ya da hi zaman anlam tamazlar. Bileik Zaman Tanedir : a) Hikaye Bileik Zaman : Haber ya da dilek kipi alm bir eyleme -d, -di, -du, -d eklerinden birinin getirilmesiyle yaplr. rnek : Dili gemi zamann hikayesi : bildiydim, aldydk ... Mili gemi zamann hikayesi : bilmitim, almtk... imdiki zamann hikayesi : biliyordum, alyorduk... Gelecek zamann hikayesi : bilecektim, alacaktk... Geni zamann hikayesi : bilirdim, alrdk... stek kipinin hikayesi : bilseydim, alsaydk... Dilek-art kipinin hikayesi : bilseydim, alsaydk... Gereklilik kipinin hikayesi : bilmeliydim, almalydk... b) Rivayet Bileik Zaman : Haber ya da dilek kip alm bir eyleme m, -mi, -mu, -m eklerinden birinin getirilmesiyle yaplr. rnek : Dili gemi zamann rivayeti yoktur. Mili gemi zamann rivayeti : bilmimiim, alyormuuz... imdiki zamann rivayeti : biliyormuum, alyormuuz... Gelecek zamann rivayeti : bilecekmiim, alacakmm... stek kipinin rivayeti : bileymiim, alaymz... Dilek-art kipinin rivayeti : bilseymiim, alsaymz... Gereklilik kipinin rivayeti : bilmeliymiim, almalymz...

c) Koul Bileik Zaman : Haber ya da dilek kipiyle ekimli bir eyleme -sa, -se ekinin getirilmesiyle yaplr. Dilek kiplerinden yalnzca gereklilik kipinin koul bileik ekli yoktur. rnek : Dili gemi zamann koulu : bildiysem, aldysak... Mili gemi zamann koulu : bilmisem, almsak... imdiki zamann koulu : biliyorsam, alyorsak... Geni zamann koulu : bilirsem, alrsak... Gelecek zamann koulu : bileceksem, alacaksak... Gereklilik kipinin koulu : bilmeliysem, almalysak... Eylem Kipinde Anlam Kaymas : Bir kipin kendi anlam dnda, bir baka kipin anlamn verecek bir biimde kullanlmasna eylem kipinde anlam kaymas ya da zaman kaymas denir. Anlam kaymasna urayan balca kipler unlardr : a) imdiki Zaman Kipi : imdiki zaman kipi -yor gemi zaman, gelecek zaman ve geni zaman kipi yerine kullanlabilir. rnek : Onu yolda gryor ve selam vermiyor. (Dili gemi zaman yerine) Ninem, teyzeme bir mektup yazyor ve beni ikayet ediyor. (Mili gemi zaman yerine) Her Pazar buraya geliyor ve bizimle sohbet ediyor. (Geni zaman yerine) Ben yarn geliyorum. (Gelecek zaman yerine) b) Geni Zaman Kipi : Geni zaman kipi -r,-r,-ir,-ur,-r,-ar,-er gemi zaman, imdiki zaman, gelecek zaman ve emir kipi yerine kullanlabilir. rnek : Gnlerden bir gn kasabaya yal bal bir adam gelir. (Gemi zaman yerine) Merak etme, birazdan gelir. (Gelecek zaman yerine) imdi sen de beni dnr msn? (imdiki zaman yerine) Oraya gider, Hamzay bulursun. (Emir kip yerine) c) Gelecek Zaman Kipi : Gelecek zaman kipi -acak, -ecek gemi zaman, gereklilik ve emir kipi yerine kullanlabilir. rnek : Fatih stanbulu alacak ve Osmanllarn Balkanlardaki varl kesinleecek. (Gemi zaman yerine) Beni arayan Aye olacak. (Gereklilik kipi yerine) Buray derhal temizleyeceksin. (Emir kipi yerine) Ek-Eylem (Ek-Fiil) : Ad ve ad soylu szcklerin sonuna gelerek, onlarn belirli bir kesinlik kazanp yklem olmasn salayan eklerdir. rnek : Hava dn gece karl Hava dn gece karlyd. -dr Alinin boyu Erdaldan uzundur. -imi Babas olduka zenginmi. -d Durmadan beni arayp soran oydu. -m Ben de bir insanm. -sn Dikkat et, sen daha kk bir ocuksun. -iz Biz bu ie biraz isteksiz gibiyiz. Siz de dier insanlarla eitsiniz. -siniz -drlar Bu saatte evde yokturlar. -ise Ya, bizi muayene edecek bu doktorsa...! Yaplar Ynnden Eylemler : Basit (Yaln) Eylemler : Kk durumunda olan ya da yalnzca ekim eki alan eylemler biimsel ynden basittir. rnek : Git git-ecek-mi-im Uyu uyu-mal-y-d-k Bak bak-sa-y-d-nz Konu konu-uyor-mu-sunuz Tremi Eylemler : Ad ya da eylem kklerine eitli yapm eklerinin getirilmesiyle gvde durumuna geen eylemler biimsel olarak tremi eylemdir. rnek : Kara-r Addan eylem pi-ir- Eylemden eylem Oyun-a tremi a-l- tremi Bileik Eylemler : ki ya da daha ok szcn biimce veya anlamca kaynaarak tek bir yargy anlatacak hale gelmesiyle oluan eylemler, yaplar ynnden bileik eylem adn alr. Bileik Eylemler Farkl Biimde Oluur : a) Yardmc Eylemle Kurulan Bileik Eylemler : zellikle et(mek), eyle(mek), ol(mak), kl(mak), buyur(mak) eylemleri ounlukla bir eylemi bir yargy tek balarna ifade edemez, bu nedenle de tek balarna yklem olamazlar. Bu

durumda bu eylemler, kendilerinden nce gelen bir ad ya da ad soylu szckle birlemek suretiyle kesin bir yargy ifade edebilirler. Bu oluuma, yardmc eylemle kurulan bileik eylem denir. Ad/ad soylu szck + yardmc eylem = Yardmc eylemle kurulan bileik eylem rnek : Piman + ol(mak) Btn yaptklarna piman olacak. Yardm + et(mek) devlerimi yaparken bana yardm etti. His+et(mek) Olacaklar nceden hissettim. Kabul+eyle(mek) Dualarmz kabul eyle. kr+et(mek) Biz buna kredelim. Yardmc Bileik Eylemle lgili Uyarlar Et(mek), eyle(mek), ol(mak), kl(mak) szckleri, kimi durumlarda tam (asl) eylem olup, tek balarna kesin bir yarg bildirirler. Byle durumlarda yardmc eylem olarak kabul edilmezler. rnek : Bu masa buraya daha iyi oldu. (uydu) Yarn orada olurum. (bulunurum) Bu szckler tam (asl) eylem olduklarnda tek balarna yklem grevi stlenirler. rnek : Bahemizdeki meyveler iyice oldu. (olgunlat) Yardmc eylemle kurulan bileik eylemlerde, ad ve ad soylu szcklerde ses dmesi veya ses tremesi meydan gelirse, bunlar yardmc eylemle bitiik yazlr. rnek : Kahr+olkahrolZan+etzannetHapis+olhapsolRed+etreddetmek Ad ve ad soylu szck, yardmc eylemle birletiinde herhangi bir ses olay meydana gelmemise, bunlar yardmc eylemden ayr yazlr. rnek : Arz etHak etYetkili klhmal etb) Kurall (zel) Bileik Eylemler : ki eylem tabannn biimce ve anlamca birleip kaynamasyla oluan bir birleik eylem eididir. Bu birleimde iki eylem arasna -a, -e, -, -i, -u, - seslerinden biri girer. Bu birlemede ikinci eylem sabit olup gerek anlamndan tmyle syrlmtr. Kurall (zel) Bileik Eylemler Drde Ayrlr : Yeterlik Eylemi : Yapl : Eylem + (a, e) + bil(mek) Anlam : Eyleme yeterli olma, baarabilme ya da olaslk anlam verir. rnek : Akama size gelebilirim. (olaslk) Bu soruyu Ahmet zebilir. (baarabilme) Ben ngilizce konuabilirim. (yeterli olma) Yeterlik birleik eylemi ekilde olumsuz yaplr : ANLAM OLUMLU OLUMSUZ OLASILIK Yapabilirim Yapmayabilirim YETERL OLMAYI Yapabilirim Yapamayabilirim KESNLK Yapabilirim Yapamam Tezlik Eylemi : Yapl : Eylem + (, i, u, ) + ver(mek) Anlam : Eylemin abucak veya kolayca yapld n gsterir. rnek : Hastaln duyunca geliverdim. (abukluk) Sorular okuyuverdim. (abukluk kolaylk) Tezlik eylemi iki ekilde olumsuz yaplr : OLUMLU OLUMSUZ kverdi kmayverdi Bitiverdi Bitmeyiverdi Srerlik Eylemi : Yapl : Eylem + (a, e) gel(mek), kal(mak), dur(mak) Anlam : Eylemin bir sre aralksz srd, kesintisiz devam ettiini gsterir. rnek : Bu i byle sregelmi. Adamn arkasndan bakakaldm. Sen, verdiim ileri yapadur. Yaklama Eylemi : Yapl : Eylem + (a, e) yaz(mak) Anlam : Eylemin gereklemesine ok yaklald, ok az kaldn gsterir. rnek : Kazada babam da leyazd.

Yrrken deyazdm. c) Anlamca Kaynam Bileik Eylemler : Anlamca kaynam bileik eylemler, bir araya gelen ad ve eylemden kimi zaman birinin kimi zamanda her ikisinin gerek anlamlarndan uzaklaarak anlamca kaynamasyla oluan bileik eylemlerdir. Anlamca kaynam bileik eylemler, u yollarla oluabilir: Bir eylemin, eylemsi ya da yardmc eylemle birlemesiyle meydana gelebilirler. rnek : Gresi gel(mek) Alayaca tut(mak) Bu bileik eylemde, ikinci szck (eylem) gerek Bilmezlikten gel(mek) anlamndan uzaklamtr. Bitirmi ol(mak) Ad soylu szcklerle bir eylemin birlemesinden meydana gelebilirler. rnek : Hasta d(mek) Bu bileik eylemlerde, ad soylu szckler Ac ek(mek) gerek anlamn korurken, eylemler Nasihat ver(mek) gerek anlamndan uzaklar. Yalan at(mak) Hem ad hem de eylemin gerek anlamndan uzaklaarak bir deyim grubu oluturmasndan meydan gelen birleik eylemler. rnek : abay yak(mak) am devir(mek) Ba ge er(mek) Kakla yedirip sapyla gz kar(mak) UYARI : Ad eylemin gerek anlamn yitirdii ancak deyim oluturmayan ve bitiik yazlan Varsay(mak) birleik eylemler de vardr. rnek : Vazge(mek) Elver(mek) ngr(mek) Cmlenin elerine ayrlmasnda birleik eylemler bir btn olarak ele alnmal, ayn eyi oluturduklarna dikkat edilmeli, blnmemelidir. rnek : B u k o n u d a b u r n u n d a n k l a l d r m y o r. (yanl) Dolayl Tmle Nesne Yklem B u k o n u d a b u r n u n d a n k l a l d r m y o r. (Doru) Yklem

atlarna Gre Eylemler :

Eylemlerin znelerine ve nesnelerine gre gsterdikleri zelliklere, girdikleri biime at denir. at, eylem kk ya da gvdelerine getirilen at ekleri dediimiz eylemden eylem yapp eklerine bal olarak oluur. UYARI : at, yalnzca eylem cmleleri zerinde yaplan bir incelemedir. Ad cmlelerinin ats olmaz. Onda parann yannda aklda vard. ( Ad cmlesi ats olmaz.) Karanlk kmeden evine vard. (Eylem cmlesidir.) at ki Blmde ncelenir : Nesne Yklem likisi : Nesne Yklem likisi Ynnden Eylemler Drt Grupta ncelenir : Geili Eylemler : znenin yapt ii, baka varlklar zerine geirebilen, nesne alan eylemler geilidir. rnek : ocuk, yazl kadn dikkatlice inceledi. Belirtili Nesne Ona doum gn iin yn kazak aldk. Belirtisiz Nesne Geili eylemler, Ne?, Neyi?, Kim?, Kimi? sorunlarna yant veren eylemlerdir. rnek : Adam, elindeki ekmei bir yabancyla paylat. (Neyi paylat?) Ahmetin en kk kardeini yolda grdm. (Kimi grdm?) Yemee tuz attm. (Ne attm?) UYARI : Geili eylem, nesne alabilen eylemdir. Ama kimi durumlarda da cmlede nesne olmasa bile, o eylem geililik zellii gsterebilir. rnek : Saatlerce durakta bekledim (Neyi bekledim? Otobs; Kimi bekledim? Seni..) Televizyonda Mzeyyen Senar sylyordu. (Neyi sylyordu? arky...) Tekrar tekrar okudum. (Neyi okudum? Roman, yky, iiri...) Geisiz Eylemler : Nesne almayan eylemler, geisizdir.

rnek : Btn gn tembel tembel oturduk. (Neyi, kimi oturduk? Nesne almaz.) Yklem Yamur btn gece durmadan yad. (Neyi yad? Nesne almaz.) Yklem Souktan hepimiz mtk. (Neyi mtk? Nesne almaz.) Yklem UYARI : Kimi eylemler, cmledeki kullanma gre geililik veya geisizlik zellii gsterir. Btn gn, arda gezdik. (geisiz) Turistler, ehirdeki mzeleri gezdiler. (geili) Oldurgan Eylemler : Geisiz bir eyleme -t, -r, -dr eklerinden biri getirilerek geili yaplmasna oldurgan eylem denir. rnek : Geisiz Oldurgan Uyu Uyu-t ocuu ben uyuttum. Belirtili Nesne Yat yat-r ocuu erkenden yatrdm. Belirtili Nesne Gl gl-dr ocuu gldrdm. Belirtili Nesne Ettirgen Eylemler : Geili bir eyleme -t,-r, -dr eklerinden biri getirilerek eylemin yeniden geili yaplmasna ettirgen eylem denir. Ettirgen eylemde zne ii yapmaz, bir bakasna yaptrr. rnek : Geili Ettirgen Yka Yka-t Arabay ykattm. Belirtili Nesne -ir ocuklara st iirdim. Belirtisiz Nesne Yaz Yaz-dr Askerdeki oluna mektup yazdrd. Belirtisiz Nesne UYARI : Oldurgan eylemler, ettirgen eylem durumuna getirilebilir. Ancak bu geili bir eylemin yeniden geili olmas, birinci dereceden ettirgenlik meydana getirir. Geisiz Oldurgan Ettirgen l(mek) l-dr(mek) l-dr-t(mek) Yat(mak) yat-r(mak) yat-r-t(mak) Geili bir eyleme birden ok ettirgenlik eki getirildiinde, geililik derecesi artm, katmerli ettirgenlik meydana gelmi olur. Geili Ettirgen Katmerli Ettirgen Kr(mak) kr-dr(mak) kr-dr-t(mak) Oku(mak) oku-t(mak) oku-t-tur(mak) Baz eylem kklerine oldurganlk ya da ettirgenlik eki getirildiinde, kkte ses deimesi meydana gelir. Gel-ir getir. (l sesi, tye dnm) Git-ir gtr (i sesi, ye dnm) zne Yklem likisi : Eylemler zneyle ilikisi ynnden drt grupta incelenir : Etken Eylemler : Yklemin bildirdii eylemi yapan, yerine getiren belliyse (gerek zne varsa), o cmlenin eylemi etken atldr. rnek : Yal adam bir hamlede merdiveni trmand. Gerek zne Etken Kaymakam gelecek diye ky halk yollara dkld. Gerek zne Etken Vcudum, kaskat olmutu, kulaklarm duymuyordu. Gerek zne Etken Gerek zne Etken Edilgen Eylemler : Eylemi, yapan ve gerekletirenin belli olmad (gerek znenin olmad) eylemler edilgen atldr. Bir eylemin edilgen atl olabilmesi iin -l, -il, -ul, -l, -n, -in, -n, -un eklerinden birini almas gerekir. rnek : Buz olmasn diye yollara tuz dkld. (Dken belli deil) Snav sonular akland. (Aklayan belli deil.) Anadolunun cra bir kasabasna atanm. (Atayan belli deil.)

Edilgen Eylemlerle lgili Uyarlar Nesne alabilen bir eylem edilgen yapldnda nesne, szde zne grevi yapar. Szde zne, yklemde belirtilen eylemi yapan deil, yaplan eylemden (nesne) etkilenendir. rnek : Belediye, kokmu etleri imha etti. (etken) Gerek zne Belirtili Nesne Yklem Kokmu etler imha edildi. (edilgen) Szde zne Yklem Ona yeni bir kazak rdm. (ben) (etken) Belirtisiz Nesne Yklem Gerek zne Ona yeni bir kazak rld. (edilgen) Szde zne Yklem Nesne almayan (geisiz) bir eylem edilgen yapldnda szde zne de olmaz. rnek : Akama kadar arda gezildi. (Gezen belli deil, gezilen de yok.) Evde bir sre oturuldu. (Oturan belli deil, oturulan da yok.) Kimi durumlarda eylemi yapann (gerek zne) sonuna ya tarafndan, nedeniyle, etkisiyle szckleri ya da -ca, -ce, -dan, -den ekleri getirilerek rtl (mantksal) zne meydana gelir. Bu tr eylemler edilgen atldr. rtl zne, cmle iinde zarf tmleci veya edat tmleci grevi yapar. rnek : Yamur nedeniyle bahenin duvar ykld. (Edilgen) Adam mahkemece sulu bulundu. (Edilgen atl) Szde zne Zarf Tmleci -l,-il, -ul, -l, -n, -in, -n, -un ekini alan her eylem edilgen olmaz. Edilgenlii cmle iindeki kullanm belirler. rnek : Mahalleye yeni bir market ald. (edilgen) Szde zne Atei dnce hasta ald. (etken) Gerek zne Bayram nedeni ile snf sslendi. (edilgen) Szde zne Dne gitmek iin Aye sslendi. (etken) Gerek zne Dnl Eylemler : Bir eylemin dnl atl olabilmesi iin biimsel olarak eylemden eylem yapan n ekini almas; anlamsal olarak da eylemi yapann da, eylemden etkilenenin de zne olmas gerekir. rnek : Kadn, dizlerine vurarak dvnd. Gerek zne ( O ) Yorgunluunu atmak iin gzelce ykand. (Gizli) Gerek zne Zavall ku, son bir defa rpnd. Gerek zne UYARI :-n ekinin edilgenlik anlam da kattna dikkat edilmeli bu etkin edilgenlik mi dnllk m yarattn anlamak iin cmleye baklmaldr. rnek : memek iin battaniyeye smsk sarnd. (dnl atl) Yerler iyice silinmi. (edilgen atl) Dnl eylemlerle kurulu cmlelerde cmle nesne almaz. nk nesne, znenin yapt eylemden etkilenendir. Bu nedenle dnl eylemler geisizdir. ok az rnekte dnl eylem geili olabilir. rnek : ocuk koskoca uval srtland. (Dnl geili) Aye kpeler, kolyeler taknd. (Dnl geili) Belirtisiz nesne te Eylemler : te Eylem, eylem kk ya da gvdelerine - ekinin getirilmesiyle yaplr. te eylemler iki ayr anlamda kullanlr : rnek : Kadnlar cenazede alayordu. (Alama eyleminin birlikte yaplmas anlam vardr.) ocuklar bir sre sessizce bekletiler. (Bekleme eyleminin beraber yaplmas anlam vardr.) Eylemin birden ok zne tarafndan karlkl yaplmas anlam : rnek : Sinemann nnde arkadalaryla buluacak. (Buluma eylemi karlkl yaplmtr.) Yolda eski bir arkadayla selamlat. (Selamlama karlkl yaplan bir eylemdir.)

UYARI : -an, -en ekiyle treyen sfat-eylemler geni zamann yannda imdiki zaman ve gemi zaman anlam da tayabilir. ocuk giden arabaya el sallad. (imdiki zaman) Kaan balk byk olur. (gemi zaman) Eylemsiler (Fiilimsiler) : Eylem olma zelliini tam olarak yitirmemesine karn, ekime giremedii iin tam eylem olmayan; getirilen eklerle ad, sfat ve zarf grevlerinde bulunan; temel cmle iinde yan cmle kurma zellii tayan szcklere eylemsi denir. Eylemsilerin zellikleri : Kip ve kii ekleriyle ekimlenemezler. Bu ynleriyle tam eylem saylmazlar. Olumsuzluk eki -ma, -me ile ekime girerek eylem olma yanlarn srdrrler. Eylem tabanlarna getirilen birtakm eklerle ad, sfat ve zarf grevinde kullanlrlar. Bir temel cmle iinde yan cmle kurarlar ve yan cmlenin yklemi olurlar. Eylemsiler, Grevleri Ynnden Grupta ncelenir : Ad-Eylemler (sim-Fiiller) : Eylem tabanlarna getirilen -mak, -mek, -ma, -me, -, -i ekleriyle treyen ve eylem ad olarak kullanlan szcklerdir. rnek : Oraya gitmek ve bir sre dinlenmek istiyorum. Ders almay ve kitap okumay seviyor. Daa k zor, oradan ini kolay olur. Ad-Eylemlerin zellikleri : -mak, -mek, -ma, -me, -, -i eklerini alan szckler eylem anlamlarn yitirip varlk ya da nesne ad tretirse, ad-eylem olarak alnamazlar. rnek : Bakkaldan ekmek aldm. ocuklar dondurma yiyor. Yeni bir gr ne srd. Ben de kular gibi umak istiyorum. Bahede yrmeye ne dersin? Salondaki barlar yznden kimse kimseyi duymuyor. Ad-eylemler, ad grevli szckler olduklar iin oul eki ve ad durum ekleriyle ekime girer. Ayrca bir adla birleerek ad tamlamas kurarlar. Bu tamlamada tamlayan ya da tamlanan szck olarak kullanlrlar. rnek : almalar, baklar, glmeyi, okumaya, oturmamda, glmesinden, atlarn komas, almann yararlar, ocuun gl, okumann kurallar Ad-eylemler, ek-eylem olarak yklem grevinde kullanlabilir ve ad cmlesi kurabilirler. rnek : Btn amacmz niversiteyi kazanmakt. (Ad cmlesidir.) Yklem Beni zen anszn gidiiydi. (Ad cmlesidir.) Ad-eylemler cmle iinde zne nesne ve dolayl tmle grevinde kullanlr. rnek : Gitmek, sorumluluktan katm gstermez. zne Okumay ok seviyorum. Nesne Artk almaya balayalm. Dolayl Tmle Sfat Eylemler (Ortalar) : Eylem tabanlarndan treyerek sfat grevinde kullanlan szcklerdir. Ancak dier sfatlardan farkl olarak, adlar hareket ynyle nitelerler ve eylem olan yanlarn tam yitirmemi olurlar. Ad-eylemlerde herhangi bir zaman kavram olmamasna karn, sfat-eylemler yle snflanabilir. Geni Zaman Anlam Tayan Sfat-Eylemler : -an, -en, -r, -maz, -mez ekleriyle yaplan sfat-eylemler geni zaman anlam tar. rnek : Gren gzn grmez oldu. Her zaman gren Akarsu pislik tutmaz. Srekli akan ekilmez adam kim ekecek. Hibir zaman ekilmeyen. UYARI : Eylemsilerin kknde bir eylem olduu iin bunlar da at eki alabilir. atlar ynnden bir eylemin gsterdii (etken, edilgen, dnl, ite, oldurgan, ettirgen) btn at zelliklerini gsterir. rnek : Pazarda unutulan anta, polise teslim edildi. (Edilgen atl) Yan Cmle Sslenen kzlar, nee iinde dne gittiler. (Dnl atl) Yan Cmle

Dven ocuklar, zor ayrdk. (te atl) Yan Cmle Gelecek Zaman Anlam Tayan Sfat-Eylemler : -acak, -ecak, -as, -esi ekleriyle treyen sfat-eylemler gelecek zaman anlam tarlar. rnek : Yaplacak ileri srasyla gzden geirdi. (gelecek zaman) Yaanas gzellikler, bizi bekliyordu. (gelecek zaman) Gemi Zaman Anlam Tayan Sfat-Eylemler : Eylemlere getirilen -dk, -dik, -m, -mi ekleriyle tretilen sfat-eylemler gemi zaman anlam tar. rnek : O bildik tavryla yle bir glmsedi. (gemi zaman) zlm testleri tek tek dosyalad. (gemi zaman) Pimi aa su katlmaz. (gemi zaman) Sfat-Eylemlerin zellikleri : -acak, -ecak, -r, -maz, -m, -mi eklerinin kip eki olduuna da dikkat edilmeli, sfat eylemle kip eki kartrlmamaldr. rnek : Dnlmez akamn ufkundaym, vakit ok ge. (sfat-eylem) Dnlmez bir daha bu szden. (geni zaman kipi) Yklem Grr gzm grmez oldu. (sfat eylem) Grr, gzm; syler dilim. (geni zaman kipi) Yklem Yklem (sfat-eylem) Gemi zaman olur ki hayali cihan deer. Atm antasn srtna, gidi o gidi. (gemi zaman kipi) Yklem Sfat-Eylemler, kendilerinden sonra gelen adn yerini tutacak ekilde kullanlrlarsa, tr ynnden adlar ve adlam sfat olutururlar. rnek : Gelmeyen renci var m? Gelmeyen var m? Sfat Adlam Sfat Tekkeyi bekleyen dervi orbay ier. Sfat Tekkeyi bekleyen orbay ier. Adlam Sfat Eylemden-sfat treten btn ekler, sfat-eylem eki deildir. Sfat-eylem eylem anlamn tam olarak yitirmedii iin -ma, -me olumsuzluk ekeriyle ekimlenebilirler. rnek : Yrt-c ku Yor-gun insan Sfat-eylem ekleri deildir. Yan-k ekmek Bit-me-y-en ak Beklen-me-dik soru Grn-mez kaza Sfat-eylem ekleridir.

-dk ve acak ekiyle treyen sfat-eylemler, nc tekil kii iyelik eki alarak d ve aca biiminde kullanlabilir. rnek : bildik bildii kii yaplacak iler yapaca iler Ba-Eylemler (Ulalar) : Eylem kklerinden treyerek getirildii eylemle yklem arasnda anlam balants kuran ve zarf grevinde kullanlan eylemsidir. Balca ba-eylem ekleri unlardr : -p, ip : Tahtaya bakp soruyu zd. (Nasl zd?) -arak, -erek: Koarak yanma geldi. (Nasl geldi?) -ken : Televizyon izlerken uyumu. (Ne zaman uyumu?) -madan, -meden : Adam bilmeden konuuyor. (Nasl konuuyor?) -nca, -ince : Bunu gelince konuuruz. (Ne zaman konuuruz?) -dka, -dike : Yrdke yol tkenir. (Nasl tkenir?) -al, -eli : Buraya geleli huzurum kat. (Huzurum ne zaman kat?) -ir, -mez : Gelir gelmez uyudu. (Ne zaman uyudu?) Atlar ldresiye krbalad? (Nasl krbalad?) -asya, -esiye : -a, -a : Koa koa gitti. (Nasl gitti?) -e, -a : De kalka byd. (Nasl byd?) -e, -e : Gle gle gidin. (Nasl gidin?)

Eylemsilerin Yan Cmle Kurmalar : Eylemsiler, bir temel cmle iinde yan cmle kurma zellii gsterir ve temel cmleye herhangi bir e olarak balanr. Eylemsiler, yan cmlenin yklemi olurlar. Temel cmlenin yklemini olutururlarsa yan cmle kuramazlar. rnek : Yan Cmle Temel Cmle Sora sora Badat bulunur. Zarf tmleci Atlan ok geri dnmez. zne hi beenmiyorum. Bu gidii Belirtili Nesne Pencereye kana ta atyorlard. Dolayl Tmle AD : Varlklarn ve kavramlarn dilde var olan karlna, szck tr ynnden ad denir.

Anlamlarna Gre Adlar : Varlklara Verililerine Gre Adlar :

zel Adlar : Bir tek varl gsteren, bir tek varla verilmi adlardr. rnek : Mustafa Kemal Atatrk, Asya, Trkiye, Ankara, Kzlay, Merkr, Akdeniz, Trk Tarih Kurumu, Trke vb. Tr Adlar (Cins simleri) : Ayn trden olan varlklarn tmn birden gsteren adlardr. Vcut paralar ve organ adlar, akrabalk dallar, tm hayvan ve bitki adlar, tm ara ve gere adlar tr adlarn oluturur. rnek : Gvde, teyze, ylan, elma, kalem, sprge vb. Tr Adlarnn zellikleri : Bir tr ad, genel anlamda kullanldnda, o tr oluturan varlklarn tamamn anlatr. rnek : Balk suda yaar. Tm balklar gsterir. Kitap en yakn arkadatr. Tm kitaplar gsterir. Bir tr ad, bazen o trn yalnzca bir ya da birka bireyini gstermede kullanlr. rnek : Ku durmadan rpnyordu. Bir tek kuu gsterir. Kitap, sava yllarn anlatyor. Bir tek kitab gsterir.

Varlklarn Saylarna Gre Adlar :

Tekil Adlar : Biimce oullanmam, -lar, -ler eki almam adlardr. rnek : iek, bardak, toka, ocuk vb. oul Adlar : Ayn trden olan birden ok varl gsteren adlar, -ler, -lar oul ekiyel oullanr. rnek : insanlar, evler, hallar, aylar, geceler vb. Topluluk Adlar : Biimce tekil olduklar halde anlamca oul olan adlardr. rnek : Orman, ordu, sr, blk, millet, aile, takm, grup vb. UYARI : Tr adlar (aa, ocuk, insan) o tre ait olanlar tek tek dndrrken; topluluk adlar (orman, blk, kurul) o tre ait olanlarn tmn bir grup olarak dndrr. Topluluk adlar biimce tekil adlardr. Ancak (-lar, -ler) oul ekiyle oullanabilir. rnek : Ordular, ilk hedefiniz Akdenizdir, ileri ...! Toplumlar kendi kltrlerini kendileri yaratr. Kimi tr adlar mecaz- mrsel yoluyla topluluk ad olabilir. rnek : Btn snf, bu duruma zld. (Snfn iindeki renciler) Meclis konuyu gryor. (Meclisin iindeki Milletvekilleri)

Varlklarn Olularna Gre Adlar :

Somut Adlar : Be duyu organndan en az biriyle alglanabilen varlk ve nesneleri gsteren adlardr. rnek : Ses, hava, k, koku, su, rzgar, vb. Soyut Adlar : Be duyudan hibiriyle alglanamayan adlardr. rnek : cesaret, dnce, sevin, umut, zgrlk vb. ve Eylem Gsteren Adlar : Eylem tabanlarndan -mek, -me, -i ekleriyle treyen adlardr. rnek : yrmek, bakmak, soruturma, bak, anlay vb. UYARI : Eylem adlar baz durumlarda sfat olarak kullanlabilir. rnek : yapma bebek, takma di Baz kullanmlarda eylem adlar, eylem anlamn yitirerek dorudan ad olarak kullanlr. rnek : Deiik bir yemek yapm, annesi. imdi, bir dondurma olsa da yesek. Ad Tamlamalar : En az iki adn, aralarnda anlam balants kurarak oluturduu, bir nesnenin paras olduunu ya da bir nesnenin baka bir nesneyle tamamlandn gsteren ad takmdr. Ad tamlamalarnda kullanlan tamamlayc eye tamlayan, birinci nesnenin paras durumunda olan ikinci eye ise tamlanan denir. rnek : Denizin sesi bir melodi gibi geliyordu kulama.

K aylar burada olduka lman geiyor. Ona hediye olarak yn gmlek aldm. Ad Tamlamasyla lgili Bilgiler : Ad tamlamalarnda birinci szck, tamlayan; ikinci szck tamlanan adn alr. rnek : Tamlayan Tamlanan ocuklar-n ses-i Kf koku-s-u Ahap ev Tamlayann kii zamiri (ben, sen, o, biz, siz, onlar) olduu tamlamalara zamir tamlamas da denir ve tamlama ekleri deiir. rnek : Tamlayan Tamlanan Ben-im kitab-m Sen-in dnce-n Biz-im evi-miz Siz-in fikri-niz nlyle biten szcklere tamlayan eki getirildiinde araya n; tamlanan eki getirildiinde araya s kaynatrma nsz gelir. rnek : elmann yars Ad tamlamalarnda, asl zerinde durulan ve vurgulanan e tamlanandr. Szgelimi; kapnn kolu tamlamasnda zerinde durulan kavram koldur. UYARI : su ve ne szcklerine -n, -in, -un, -n tamlayan eki getirildiinde araya n deil y kaynatrma nsz girer. rnek : suyun hz neyin sesi Ad Tamlamas Trleri Belirtili Ad Tamlamas : Hem tamlayan hem de tamlanan eki alm olan ad tamlamalardr. rnek : Tamlayan Eki Tamlanan Eki -n, -in, -un, -n -, -i, -u, - cam- Saat-in Su-y-un gc- Felsefe-n-in sorunlar- Belirtili Ad Tamlamasnn zellikleri : Tamlayanla tamlanan arasna baka szck ya da szck gruplar girebilir. rnek : ocuun sabaha kadar sren alamas. Tamlayanla tamlanann yeri deiebilir. rnek : Vurur, deryalara adalarn. Tamlayan ya da tamlanan birden ok kullanlabilir. rnek : ocukluumun aclar, sevinleri, umutlar. Annemin, babamn ve kardeimin zlemi. Tamlayan ya da tamlanana bal bir sfat kullanlabilir. rnek : Yeil gmlein dmeleri. ocuun sar salar. Kii ve iaret zamirleri belirtili ad tamlamalarnda yalnzca tamlayan szck olarak kullanlr. rnek : Senin araban Bunun cezas Ad eylemler (mastarlar) hem tamlayan hem de tamlanan olur. rnek : Okumann yararlar ocuun yry Kimi durumlarda tamlayan ekinin yerini -den, (-dan) durum eki tutar. rnek : ocuklardan birka Aadakilerden hangisi Kimi durumlarda tamlayan ya da tamlanan szck der. Bu durumlarda ad tamlamas zellii ortadan kalkar. rnek : Umutlar suya dt. Onun umutlar Ev, onlarnm. Onlarn eviymi. Bir belirtili ad tamlamas bir baka ad niteleyecek ekilde kullanlrsa, bir sfat Anasnn gz adam tamlamasnn tamlayan olur. rnek : Sfat Ad Gzmn bebei olum Sfat Ad Belirtisiz Ad Tamlamas : Tamlayan szcn ek almad tamlamalardr. Tamlayan, ek almad iin belirsizlik ve genelleme anlam tar. rnek :

Tamlayan Eki Tamlanan Eki -, -i, -u, - Fndk kurt-u Akrep yuva-s- Fizik gc- Belirtisiz Ad Tamlamasnn zellikleri : Tamlayan, tamlanann niteliini gsterir. rnek: Anne sevgisi, kan krmzs Tamlayan, tamlanann ne ile ilgili olduunu gsterir. rnek : Sel felaketi, uak bileti Tamlayan, tamlanann neden yapldn gsterir. rnek : Portakal suyu, ttn kolonyas Tamlayan tamlanann neye benzediini gsterir. rnek :Parmak zm, sigara brei Tamlayan, tamlanann nedenini bildirir. rnek : Matematik korkusu, snav stresi Bir eyin yapldn ya da bulunduu yeri gsterir. rnek : Ky lokantas, uzay istasyonu Tamlayan tamlanann yapld arac belirtir. rnek : Sz sanat, makine rgs Tamlayan, tamlanann ortaya kt yeri belirtir. rnek : Amaysa elmas, Mara dondurmas Kii adlar tamlayan olduunda o kiilere ilikin yapt, bulu gibi kavramlar belirtir. rnek : Naima tarihi, Newton Kanunu Taksz Ad Tamlamas : Hem tamlayann hem de tamlanann tak almad bir ad tamlamasdr. rnek : Tamlayan Tamlanan Yn ceket Ta duvar Cam kavanoz Altn bilezik Taksz Ad Tamlamasnn zellikleri : Taksz ad tamlamasnn kuruluunda, en nemli zellik, birinci adn ikincisinin neyden yapldn gstermesidir. rnek : Gm kolye, kot pantolon, deri mont... Birinci ad, mecaz anlamda kullanlp, mecazl bir biimde ikincinin neye benzediini gsteriyorsa, yine taksz ad tamlamas oluur. rnek : Selvi boy, tun bilek, ta kafa Taksz ad tamlamalarnda tamlayana -den / -dan eki gelebilir. rnek : Tahtadan kpr, ynden yorgan... Zincirleme Ad Tamlamas : ki ya da daha ok ad tamlamasnn i ie kullanld bri tamlama eididir. Zincirleme ad tamlamasnda, tamlayan ya da tamlanan kendi iinde bir ad tamlamas oluturur. Szgelimi tamlayan bir ad tamlamas olabilir. rnek : A k a m s a a t l e r i n i n s e r i n l i i. Belirtisiz Ad Tamlamas Belirtili Ad Tamlamas Tamlanan bir ad tamlamas biiminde olabilir. rnek : o c u u n d e r i a n t a s . Taksz Ad Tamlamas Belirtili Ad Tamlamas Hem tamlayan hem de tamlanan ad tamlamas biiminde olabilir : rnek : Belirtili Ad Tamlamas s t a n b u l t i y a t r o l a r n n b u n a l m y l l a r . Belirtisiz Ad Tamlamas Belirtisiz Ad Tamlamas

Karma Tamlama : Tamlayan ya da tamlanan niteleyen bir sfat veya sfat grubunun kullanld bir tamlama trdr. rnek :

Belirtili Ad Tamlamas A d a m n i r i , s a r , a r p k d i l e r i. Sfat Grubu . Tamlayan Tamlanan . Karma Tamlama

Grevlerine Gre Adlar : Adlar, yaln durumda kullanldnda, cmle iinde zne veya belirtisiz nesne grevinde

bulunur. rnek : retmen baarl rencilere hediye datt. zne Belirtisiz Nesne Adlar, belirtme durumuyla ekimlendiinde belirtili nesne grevi yapar. rnek : Tablolar duvara astk. Belirtili Nesne Ynelme, bulunma, ayrlma (-e, de, -den) durumunda olan adlar cmlede dolayl tmle grevi yapar. rnek : Pencereden darya bakyor, darda olanlar seyrediyordu. Dol. Tmle Dol. Tmle Dol. Tmle Ek-eylem (ek fiil) alan adlar, yklem grevinde bulunur. rnek : Beni soran Ayeymi. Yklem Yaplarna Gre Adlar : Adlar, yaplar ynnden e ayrlr : Basit Adlar : Herhangi bir yapm eki almam, ya da baka bir szckle birleerek yeni anlamda bileik bir szck oluturmam adlardr. rnek : ta, balk, sopa vb. Tremi Adlar : Eylem ya da ad kkne bir yapm eki getirilerek yeni bir anlam kazanan ve gvde durumuna geen adlardr. rnek : sor-gu, rt-, se-enek vb. Birleik Adlar : Birden ok szcn birleerek yeni bir biim ve anlam kazanmas yoluyla oluan adlardr. rnek : bilgisayar, klbast, aslanaz vb.

Adlarn Dier zellikleri :

Adlar, anlamlar ynnden yle incelenebilir : a) Kesin anlaml adlar : Anlam bilimsel bir tanmla kesinleen adlardr. rnek : gen, say, iir vb.

b) Adlarn bazlar kendi anlamn, ilevini yanstr. rnek : tarak, kazma sprge vb. c) Adlarn bir blm, szck anlamn dndrmez. rnek : koltuk, havlu, elbise, tencere vb. Adlar, -cik, -ce, -cek,-caz gibi ekleri alr. Bu ekler, eklendii ada, u anlam katar. a) cik eki getirildii ada kltme, sevgi ve acma anlamlar katar. rnek : Soru kitapklar datld. Kltme anlam Kapy gler yzl ninecik at. Sevgi Kedicik btn gece darda kalm. Acma b) -ce eki getirildii ada, grelik, karlatrma, abartma, uygun ve yakr olma anlamlar katar. rnek : Gnlmce bir tatil yapamadm. Grelik Aklca stn biriydi. Karlatrma. Yzlerce sivrisinek beni srd. Abartma. Bize dosta davrand. Uygun, yakr olma. c) -caz ve -cek eki, eklendii ada acma anlam katar. rnek : adamcaz, yavrucak

CMLE BLGS
Cmlenin eleri
Cmle : Bir duygu, dnce veya istei ksaca bir yargy bildiren szck dizisine cmle denir. altm. Ders altm. Sabaha kadar durmadan ders altm. Uyar : Cmle yarg bildiren anlatm btnldr. Buna gre yarg bildirmeyen biz sz bei, cmle deildir. Szgelimi, Akll adam, bir sfat tamlamas olup, cmle deeri tamaz. Oysa Adam akllyd. Dendiinde bu bir yarg, bildirir ve cmle adn alr. Cmlenin eleri : Temel eler : Yklem : Cmlede i, olu, hareket, ksaca yarg bildiren szck veya sz grubudur. Bu tanma dayal olarak yklemin iki ekilde karmza kabileceine dikkat edelim. Eylem Taban + Haber Kipi + Kii Eki = Yklem Eylem Taban + Dilek Kipi + Kii Eki = Yklem Ad ve Ad Soylu Szck + Ekeylem = Yklem rnek : Gurbetten gelmiim, yorgunum hanc. uraya bir yatak ser, yava yava UYARI : Ad ve ad soylu szckler ekeylemle ekimlenmeden de yklem grevinde bulunabilir. rnek : imde tuhaf bir hzn vard. (var + idi) imde tuhaf bir hzn var. (var). Yklemin zellikleri : Yklem, tek szckten oluabilecei gibi sz beklerinden de (Ad ve sfat tamlamalar, deyimler, ikilemeler, bileik eylemler) oluabilir. rnek : Birinci vazifen Trk istiklalini, Trk Cumhuriyetini ilelebet muhafaza ve mdafaa etmektir. (Yardmc eylemle kurulan bileik eylem, yklem durumunda) Bu ev, krmz daml eski bir ky eviydi. (Yklem, sfat tamlamas durumunda) Sizinle konuan kadn, ocuun halasym.(Ad tamlamas, yklem durumunda) O sabah gne prl prld.(kileme, yklem durumunda) Bu kez galiba baltay taa vurduk. (Deyim yklem durumunda.) Yalnzca ad deil, ad soylu tm szckler ek-eylemle ekimlenerek yklem olur. rnek : Yurdumuzu kurtaran, Atatrktr (Ad, yklem durumunda) Bendim geen ey sevgili, sandalla denizden. (Zamir yklem durumunda) Biz niversiteye giderken o kkt. (Adlam sfat, yklem durumunda) Onun kaliteli mallar oktur. (Zarf, yklem durumunda) Ak ake kara gn iindir. (Edat bei yklem durumunda) Dilimizde ska kullanlan balalardan biri de ve dir. (Bala , yklem durumunda.) Azndan kan tek ey amand. (nlem, yklem durumunda) Eylemsilerden, adeylem ve sfateylemler, ek-eylemle ekimlenerek yklem olur. rnek : Btn dilei insanlarn birbirini karlk beklemeden sevmesiydi.(Adeylem, ek-eylemle ekimlenerek yklem olmu.) Adam, uzaktan bir tandklarym. (Sfat eylem, ek-eylemle ekimlenerek yklem olmu.) Yklem, pekitirilmi szcklerden de oluabilir. rnek : Btn gece konutu da konutu. Bayram sabah ehrin sokaklar bombotu. Btn ocuklar alkan m alkand. Sral cmlelerde, iki farkl yarg ayn ykleme uyum gsterirse ortak yklem kullanlabilir. rnek : Olan dayya, kz halaya eker. Bu baml sral cmleyi yarg ynnden tek tek incelersek. Olan dayya eker. Kz halaya eker. Bu cmlede eker yklemi ortak kullanlmtr. Kimi durumlarda yklemin anlatmdan dt grlr. Byle durumlarda okuyucu veya dinleyici yklemi zihninden tamamlar. rnek : Ev yapacaksan tuladan, kza alacaksan Muladan. Yukardaki anlatm tamamlanrsa : Ev yapacaksan tuladan yap. Kz alacaksan Muladan al.

UYARI : ki farkl yargnn tek eylemsiye ve tek ykleme balanmas ou kez yarglardan birinin eylemsiyle ya da yklemle uyumsuzluuna neden olur ve anlatm bozukluu yaratr. Bu anlatm bozukluuna yklem eksiklii ad verilir. Bu durumda her farkl yargy ayr bir yancmleye (eylemsiye) ya da ykleme balamak anlatm bozukluunu ortadan kaldrr. rnek : Sigaray az ikiyi de hi imez. Sigaray az (ier), ikiyi de hi imez. zne : Cmlede, yklemin bildirdii eylemi ya da yargy gerekletiren ve stlenen e zne adn alr. zne bir kii ya da birka kiiden oluuyorsa ykleme Kim? Kimler? sorular; kii dnda bir varlk, nesne ya da kavram ise ykleme Ne? Neler? sorular yneltilir. rnek : Yazar, bu romanda sradan bir olay anlatyor. (Anlatan kim? Yazar) zne Yklem Seni de anszn yakalar bir gn lm. (Yakalayan ne? lm) Yklem zne ki eit zne Vardr : Gerek zne : Yklemde bildirilen eylemi ve yargy yapan, yerine getiren veya stlenen varlk ve nesnedir. rnek : Divan edebiyatnda ilenen konular, genellikle soyuttur. (Soyut olan ne?) Gerek zne Yklem Hibir air, hibir hikayeci yalnz bugn iin yazmaz. (Yazmayan kim?) Gerek zne Yklem Szde zne : Yklemde bildirilen eylemi yapan deil, yaplan eylemden etkilenen kii, varlk ya da kavramlardr. Baka bir deyile gerek znenin olmad cmlelerde asl grevi, nesne olan szck szde zne grevi stlenir. rnek : Yeni retmenler, Dou Anadoluya atanm. (Atayan kim? Yok) (Atanan kim?) Szde zne Yklem Yerler, ok iyi temizlenmi. (Temizleyen kim? Belli deil?) (temizlenen ne?) S.zne Yklem UYARI : Szde zne, yalnzca ykleminde bir eylemin bulunduu eylem cmlelerinde yer alr. Ad cmlelerindeki zne, daima gerek znedir. rnek : Kltr mirasna sahip kmak, bilinli bir tavrdr. Gerek zne Yklem znenin zellikleri : Btn ad ve ad soylu szckler, cmle iinde zne grevinde bulunabilir. rnek : Balayn beni arkadalar. (Ad, zne durumunda) Yklem zne Ben, gl yanakl bir ocua benzerim. (Zamir zne durumunda) zne Yklem Tembeller baarl olamaz. (Adlam sfat, zne durumunda) zne Yklem Gece, bir tl gibi ehre iniyor. (Zarf zne durumunda) zne Yklem Gibi, szckler ve kavramlar arasnda benzetme ilgisi kurar. (Edat, zne) zne Yklem Fakat, kart yarglar balar. (Bala zne durumunda) zne Yklem Ey, seslenme anlam tar. (nlem, zne durumunda) zne Yklem Ad ve sfat tamlamalar, deyimler ve ikilemeler zne olabilir. rnek : Sanatnn yaratcl, sezgi ve duygu gcne baldr. (Ad tamlamas zne durumunda) Kimi air ve yazarlar, dncelerinin kolayca anlalmasn istemezler. (Sfat tamlamas, zne durumunda) Pot krmak, onun adetiydi. (deyim zne durumunda) Konu komu bu duruma ne diyecek. (kileme, zne durumunda) Kimi durumlarda ara sz, zneyi aklamak amacyla kullanlr. Bu kullanma aklamal zne denir. rnek : Annem, beni dourup byten o yce insan, artk yoktu. Snftan biri, gen bir kz, elini kaldrd. Kimi sral cmlelerde her cmle iin tek bir zne kullanlr ve ortak zne meydana gelir. rnek : Her canl doar, yaar, lr. Bu sral cmleleri ayrrsak. Her canl doar. Her canl yaar.

Her canl lr. Her canl ayr eylemi gerekletirdii iin ortak znedir. Eylemsiler ve eylemsilerin de yer ald eitli sz gruplar cmlede zne grevi yapar. rnek :

Yan Cmle Temel Cmle iir okumak / byk bir zevktir. Yklem zne Yan Cmle Temel Cmle ok Konuanlar / Dar ksn zne Yklem UYARI : ki cmlede tek zne bulunabilir. Byle znelere ortak zne denir. Ancak iki farkl yargnn tek zneye balanmas kim zaman yarglardan birinin zneyle uyum salayamamas sonucunu dourur. Bu anlatm bozukluuna zne eksiklii ad verilir. rnek : Hepsi ona glp gemi, onu dinelememiti. Hepsi ona glp gemi, (hibiri) onu dinlememiti. zne Yklem Uygunluu : Bir cmlede anlamn ak ve anlalr olmas iin zneyle yklem arasnda, tekillik- oulluk ve kii ynnden uygunluk olmaldr. zne ile Yklem arasnda iki ynden uygunluk vardr : Tekillik-oulluk Ynnden Uygunluk : a) Cansz varlklar, soyut kavramlar insan dndaki canl varlklar, organ ve zaman adlarnn oul ekilleri zne olduunda bunlarn yklemleri tekil olur. rnek : Btn eyalar kapnn nnde duruyor(lar). Bu dnceler oktan eskidi(ler). Kuzular uzaktan uzaa bart(lar). Aalar sonbaharda yapraklarn dker(ler). Gnler gittike uzuyor(lar). Ellerim tutmuyor(lar). b) zne birden ok sfatn oluturduu sfat tamlamas biimindeyse yklem genellikle tekil olur. rnek : Bu iki kafadar yine yola koyuldu(lar). c) Say sfatyla kurulan tamlamalar zne olduklarnda yklem tekil olur. rnek : ki adam seni aryor(lar). Snftan on kii dar kt(lar). d) Belgisiz zamirler zne olduklarnda yklem tekil olur. rnek : Hepsi seni sormaya gelmi(ler). Bazlar balk sevmez(ler). e) Mecaz- mrsel yoluyla oluan topluluk adlar, zne olduklarnda yklem tekil olur. rnek : Gol atlnca stad ayaa kalkt(lar). Kasaba yollara dkld(ler). f) nsanlar iin zne oul olduunda yklem tekil de oul da olabilir. rnek : renciler snfta ders dinliyorlar. renciler, ders bitince evlerine gitti. g) Cmlede birden ok zne varsa yklem de oul olur. rnek : A. Muhip Dranas da Cahit Stk da Fransz iirini rnek aldklarn kabul etmezler. UYARI : Belgisiz sfatlarn tamlayan olarak kullanld sfat tamlamalar zne olduunda yklem tekil de oul a olabilir. rnek : Kimi insanlar byle dnmez. Kimi insanlar byle dnmezler. Cansz varlklar kiiletirilip zne grevinde kullanldklarnda ve oul olduklarnda yklem tekil de oul da olabilir. rnek : Dalar, doan gne kar hatalarn dnyorlar. Nehirler burada arklar sylyordu. Kii Ynnden Uygunluk : a) kinci ve nc kiiler zne olursa bunlarn yklemleri ikinci oul kii olur. rnek : Sen ve Ahmet beni darda bekleyin. b) zne birinci ve ikinci kii ya da birinci ve nc kiiyse yklem birinci oul olur. rnek : O da ben de seni bekledik. O konuya sen ve ben alacaz. c) zne birinci, ikinci ve nc kiiyse yklem birinci oul olur. rnek : Oraya ben, sen ve Ahmet gideceiz. Yardmc eler :

Nesne : (Dz Tmle) znenin yapt eylemden etkilenen varlk ya da nesnedir. Nesne, cmledeki kullanmna gre ikiye ayrlr : Belirtili Nesne : znenin yapt iten etkilenen e adn i (gsterme, belirtme) durumuyla ekimlenirse belirtili nesne grevi yapar. Belirtili nesneyi bulabilmek iin ykleme Kimi? Neyi? Kimleri? Neleri? sorularndan uygun olan biri yneltilir. rnek : ocuun elindeki minik siyah kpei hepimiz sevmitik. (Neyi?) Belirtili Nesne Bu iin peinde olduunu biliyorum, saklama. (Neyi?) Belirtili Nesne Seni de onu da yakndan tanyoruz. (Kimi?) Belirtili nesne Belirtisiz Nesne : znenin yapt eylemden etkilenen e, ad durum eklerinden biriyle ekime girmise cmle iinde belirtisiz nesne grevi yapar. Belirtisiz nesneyi bulmak iin ykleme Ne?, Neler? sorusu yneltilir. rnek : Ona her zaman bir kucak dolusu iek gtrrdm. (Ne?) Her gece, Krmz Balkl Kz adnda bir masal anlatrd. Belirtisiz Nesne Nesnenin zellikleri : a) Nesne, yalnzca ykleminde eylem olan cmlelerde bulunur. Ykleminde ad ve ad soylu szcklerin bulunduu cmlelerde nesne olmaz. rnek : Bu adam, sorduum tm sorular yantsz brakt. Nesne Eylem b) Nesne, tek szck olabildii gibi szck grubu da olabilir. rnek : Kalemleri, defterleri, kitaplar, st ste yd. Nesne bei c) Baz cmlelerde ara sz, nesneyi aklamak iin kullanlr. Buna aklamal nesne denir. Bu sz, nesneyle birlikte tek e olarak deerlendirilir. rnek : Babam, o byk insan, bir daha grmeyecektim. Nesne Aklamal Nesne Yal kadn, ocuu o kuru, sska vcudu son bir kez kucaklad. Nesne Aklamal Nesne d) Kimi bileik cmlelerde birden ok ekimli eylemin ya da eylemsinin anlamn tek nesne tamamlayabilir, buna ortak nesne denir. rnek : Kitab eline ald, bir sre okudu, sonra yerine koydu. (Kitab belirtili nesnesi ald, okudu, koydu eylemlerinin ortak nesnesidir.) e) Eylemsiler ve eylemsilerin de yer ald eitli sz gruplar cmlede nesne grevi yapar. rnek : Yan Cmle Temel Cmle Onun buraya geliini / grmedim. Belirtili Nesne Yklem Yan Cmle Temel Cmle Ders almay / istemiyor. Belirtili Nesne Yklem Dolayl Tmle : -e, -de, -den Kime? Bunu bir de babama soralm. -e durum eki Ynelme Neye? ocuk bir sre kitaba bakt. Nereye? Okula dileke verdim? -de durum eki Bulunma Kimde? Neyde? Nerede? Kimden? Neyden? Nereden? Ahmette aynsndan var. Yazy kitapta grm. Onu geen gn sokakta grdm. Dedemden btn aile ekinirdi. ekerden bcek kt. Uzaktan bir ses duyuldu.

-den durum eki kma

Dolayl Tmlecin zellikleri : a) e, de, den durumuyla ekimlenen szckler, eylemi zaman deil, durum ynnden etkilerse dolayl tmle olmaz. Zarf tmleci veya edat tmleci grevinde bulunur. rnek : Sabaha orada oluruz (Ne zaman?)

Zarf tmleci Alt yanda okuma rendi. (Ne zaman?) Zarf Tmleci Sabaha kadar ders altk. (Ne zamana kadar?) Edat Tmleci b) Kimi cmlelerde ara sz, dolayl tmleci aklamak amacyla kullanlr ve aklamal dolayl tmle meydana gelir. rnek : Memleketine, zlemini ektii o yerlere, dnyordu. Dolayl Tmle Dolayl tmlecin aklaycs Yklem c) Sral cmlelerde dolayl tmle, birden ok cmlenin ortak esi olabilir. Buna ortak dolayl tmle denir. rnek : Ona ok kzyor, her grd yerde baryordu. Ona ok kzyor. Ona her grd yerde baryordu. d) Eylemsiler ve eylemsilerin de yer ald eitli sz gruplar cmlede dolayl tmle grevi yapar. rnek : Yan Cmle Temel Cmle Ondan duyduklarna / inanamayacaksn. Dolayl Tmle Yklem Yan Cmle Temel Cmle Buraya geldiine / bin piman oldu. Dolayl tmle Yklem Uyar : Dolayl tmleci bulmak iin sorular Neyden? sorusu ile zarf tmlecinin sorusu olan Neden? sorusu birbirine kartrlmamaldr. rnek : Bu dnceleri okuduu kitaplardan edinmi. (Neyden?) Skntdan ne yapacan arm. (Neden?) Yukardaki birinci cmlede Neyden sorusuna yant veren ve cmleye iinden anlam katan okuduu kitaplardan sz grubu cmlede dolayl tmle grevinde bulunurken, ikinci cmlede arma nedeni olan sknt szc, eylemin nedenini bildirdii ve Neden? sorusuna yant verdii iin cmlede zarf tmleci grevi yapmaktadr. Zarf (Belirte) Tmleci : Yklemi zaman, durum, miktar, l, yer yn ve soru ynnden gsteren szck ya da szck bekleri cmle iinde zarf tmleci grevi yapar. Ykleme yneltilen Nasl? sorusu durum zarf tmleciyle ilgilidir. rnek : nsan dndklerini aka syleyebilir. (Nasl syleyebilir?) Damlaya damlaya gl olur. (Nasl gl olur?) Olanlar alaya szlaya anlatt. (Nasl anlatt?) Ykleme yneltilen Ne zaman? sorusu, zaman zarf tmleciyle ilgilidir. rnek : O acl haberi duyunca ok zlmt. (Ne zaman zlmt?) Tren on be dakika sonra burada olur. (Ne zaman burada olur?) Gelecek ay yeni bir araba alalm. (Ne zaman alalm?) Ykleme yneltilen Ne yne? Ne taraf? sorular yer-yn zarf tmleciyle ilgilidir. rnek : Biraz bekleyip aa indim. (Ne yne?) Az nce dar kt. (Ne tarafa?) Korkudan bir adm geri ekildim. (Ne yne?) Ykleme yneltilen Ne kadar? Ka tane? sorular azlk-okluk zarf tmleciyle ilgilidir. rnek : Onu bir saat daha bekleyelim. (Ne kadar bekleyelim?) Bugn brak, yeterince altn. (Ne kadar altn?) ocuk ablasndan biraz daha alkand. (Ne kadar alkand?) Soru zarf tmleci, yklemi durum, zaman, yer-yn, miktar, l olarak soru biiminde etkiler. rnek : Nasl dayanrm sensizlie nasl? Neden yapmadn sylediklerimi? Niye bakp duruyorsun yzme? UYARI : Yer-yn bildiren szckler ad durum ekleriyle ekimlenirse zarf tmleci deil, nesne ya da dolayl tmle grevi yapar. rnek : Bir de aay temizle. (Neyi?) Belirtili nesne Sizi ieride bekliyor. (Nerede?) Dolayl tmle Yukardan grlt geliyor. (Nerden?)

Dolayl tmle Zarf Tmlecinin zellikleri : a) Ara sz, kimi cmlelerde zarf tmlecini aklamak amacyla kullanlr ve aklamal zarf tmleci meydan gelir. rnek : nmzdeki hafta, Pazartesi gn, yeni bir snav var. Zarf Tmleci Zarf tmlecinin aklaycs Yklem b) Ba eylemlerin yer ald eitli sz gruplar cmlede zarf tmleci grevi yapar. rnek : Yan Cmle Temel cmle Eve urayp / eyalarm alacam. Zarf Tmleci Yklem Yan Cmle Temel cmle Dnmeden / hareket etme. Zarf tmleci Yklem. c) Sral cmlelerde zarf tmleci birden ok cmlenin ortak esi olarak kullanlabilir ve ortak zarf tmleci meydana gelir. rnek : Sana her zaman gvendim, inandm. Sana her zaman gvendim. Sana her zaman inandm. d) Bir cmlede ayn veya ayr trden birden fazla zarf bulunabilir. Ayn trden olan ayn soruya yant veren zarflarn tm ayn e olarak alnr. Ancak sorular farkl olduu srece bunlar ayr ayr deerlendirilip ayr zarf tmleleri oluturur. rnek : Grmeden, bilmeden, vermeden akyorsun. Zarf tmleci (Nasl?) Ertesi sabah, dinlenmi bir biimde gverteye geldi. Zarf tmleci Zarf tmleci (Ne zaman?) (Nasl?) UYARI : Sral cmlelerde ortak kullanlan zarf tmleci ilk ykleme uygunken, dier ykleme uymayabilir. Bu anlatm bozukluu zarf tmleci eksiklii olarak deerlendirilir. rnek : Annem hibir zaman kendini dnmedi, bizim mutluluumuz iin alt. Annem hibir zaman kendini dnmedi; her zaman bizim mutluluumuz iin alt. Edat Tmleci : Cmleye ama sonu, zgrlk, benzerlik, eitlik, birliktelik, ara anlam katan ya da szck bekleri cmle iinde edat tmleci grevi yapar. rnek : Gemiler, gneye doru yneldi. (Nereye doru?) (yn) Babama gre alan kazanr. (Kime gre?) (grelik) Rahat uyumak iin lk bir du ald. (Niin?) (ama) ocuk, elindeki kk kovayla su tayor. (Neyle?) (ara) Okula annesiyle gidecekmi. (Kimle?) (birliktelik) Sen gelinceye kadar ileri bitiririm. (Ne zamana kadar?) (zaman) elerle ilgili Uyarlar : e Vurgulamas : Cmlede, yklemden hemen nce gelen e, kullanld yere gre en ok vurgulanan edir. rnek : Aye, yazd cmleyi arkadana yksek sesle okudu. Aye, yazd cmleyi yksek sesle arkadana okudu. Aye, arkadana yksek sesle yazd cmleyi okudu. Arkadana, yazd cmleyi yksek sesle Aye okudu. Soru edat mi cmlede hangi eden sonra kullanlrsa o eyi vurgulam ve o eyi buldurmaya ynelik kullanlm olur. rnek : Btn bunlar sana Aye mi syledi? Aye, sana btn bunlar m syledi? Aye, btn bunlar sana m syledi? Aye, btn bunlar sana syledi mi? Cmlede kullanlan soru szckleri herhangi bir eyi buldurmaya ynelik olabilir. rnek : Bu kitab benden sonra kim okumak ister? (Soru, zneyi buldurmaya ynelik) Bu etein stne ne giyeceksin? (Soru, belirtisiz nesneyi buldurmaya ynelik) Bu soruyu nasl zdn? (Soru, zarf tmlecini buldurmaya ynelik) Dn akam nereden geliyordun? (Soru, dolayl tmleci buldurmaya ynelik) Yerleri neyle sildin? (Soru, edat tmlecini buldurmaya ynelik) Bugn kimi grdn? (Soru, belirtili nesneyi buldurmaya ynelik)

e zmlemesinde Dikkat Edilecek Noktalar : Bir cmlede nce yklem bulunmal, yklem bulunduktan sonra ykleme yneltilen sorularla zne ve dier eler tespit edilmelidir. Ykleme, doru sorular yneltilmelidir; nk yanl sorular yanl sonular dourur. Cmle, elerine ayrlrken hibir szck ve szck grubu akta kalmamal, hepsi yklemle bir balant kurarak bir e deeri kazanmaldr. Yalnzca balalar bu kuraln dnda kalabilir. Balalar, cmle iinde tek balarna herhangi bir e olamazlar. Ancak balandklar bir sz grubu iinde grev kazanma zellikleri vardr. Bir cmle elerine ayrlrken, belirli sz gruplarnn (deyimler, ikilemeler, tamlamalar, bileik eylemler) kalp olduu ve cmlede tek e olarak deerlendirilmesi gerektii dikkate alnmaldr. Baz cmlelerde ayn e olan dil birliklerinin arasna baka sz gruplar da girebilir. Bu durumda dil birlii bozulur ve aradaki sz grubu farkl bir eyi oluturabilir. rnek : Babamn arda byle kk bir dkkan vard. Dolayl Tmle Ara cmleler, asl cmlelerin herhangi bir esi olamayacaklar iin cmle elerine ayrlrken farkl deerlendirme yaplmaldr. rnek : Hzl hzl yryordu, nk yamur yayordu, avluyu geip faklteye girdi. Ara cmle Ara szler, asl e ile birlikte deerlendirilmeli, ikisi de ayn e bei saylmaldr. rnek : Aalar, kayalarn diplerini, iyice aratrmal, Aklayc ara sz e Tablosu : ELER ANLAM YKLEME YNELK SORULAR Yklemi yapan ykleme konu olan ZNE Kim,Kimler,Ne,Neler Belirtisiz Nesne Ne NESNE Yklemin Etkisini zerine Alan Belirtili Nesne Neyi, Kimi Ynelmeli Neye, Nereye, Kime Yklemin Bulunduu, Yneldii Dolayl Tmle Bulunmal Neyde, Neyden, Nerede,Kimden Ayrld Kavramdr. kmal Neden, Nereden, Kimden Durum Nasl, Ne durumda, Ne biimde Zaman Ne zaman, Ne zamandr... Yklemi Trl Anlam l Ne kadar, Nice, Ne lde Belirte Tmle zellikleriyle Tamamlayan Yer-yn Nereye, Ne yne... edir. Neden Ne, Niin, Ne diye... Soru LGE TMLEC Cmlede ama, ara, birliktelik, Niin, Ne ile, Kiminle, Neye grelik, neden, yn zaman gibi (Neye) gre, Ne gibi, Ne iin, anlam ilgileri oluturur. Nereye doru, Ne zaman...

Cmle Trleri
Kurulularna Gre Cmleler : Dz (Kurall) Cmle : Yklemi sonda olan cmlelere, kurulular ynnden, dz cmle denir. rnek :Gnler gnleri, aylar aylar kovalad. Sembolistler, anlamdan ok iirde ahenge nem vermilerdir. Ksa ve zl szle, ok ey anlatma sanatna icaz denir. nemli olan etkiyi amak, kendine zg bir iire ulamaktr. Devrik (Kuralsz) Cmle : Yklemi sonda olmayan cmlelere devrik cmle denir. Devrik cmlede yklem bata da ortada da olabilir, ama sonda olamaz. Kurall cmlelere gre daha akc olduundan, devrik cmleler genellikle iir trnde kullanlr. rnek : Neden byle dman grnrsnz, yllar yl dost bildiim aynalar? ki kapl bir handa, gidiyorum gndz gece. Gezer badan baa, oban emesi. Grdm, sihirbaz gibi getiini kzn. Ara Szl Cmle : Bir cmlenin anlamna aklk getirmek amacyla, o cmlede aklayc bir sz ya da bir cmle kullanlr. Bu aklayc unsurlar sz biimindeyse ara sz, cmle biimindeyse ara cmle adn alr. Ara sz, yklem dnda daima bir enin aklaycs olarak kullanlrken o eyle ayn grevde bulunur. rnek :

 Snftaki birka kii, tembel olanlar, bu duruma itiraz etti. Bu ie Ayeyi herkesin dedikodusunu yapan o kz - kartrmayn. Sana, en yakn arkadama, gvenmekle hata etmiim. Ara cmle ise yalnzca cmlenin anlamna aklk kazandrr. Cmlenin herhangi bir esi olamaz. rnek : O zaman vecd ile bin secde eder varsa tam. lkemiz, yan denizlerle evrilidir, yava yava le dnyor. Bizim patron, yalnzca grdne inanr, bu dedikoduya inanmayacaktr. UYARI : Ara sz ve ara cmlelerin banda ve sonunda ya , ..., ya da - ... iaretleri kullanlr. Ara sz ve ara cmlelerin cmleden atlmas cmleyi biimsel ynden etkilemez, yalnzca anlam etkiler. Kesik (Eksiltili) Cmle : Bata yklem olmak zere herhangi bir e (zne, nesne, tmleler) anlatdan dtnde eksiltili cmleler oluur. Eksiltili cmle ou zaman bir sorunun karl olarak kullanlr. rnek : - Ali geldi mi? - Gelmedi. - Kitab beendin mi? - Beendim. - Sinemaya gidelim mi? - Gidelim. - Kim okuyacak? - Ben. Eksiltili cmlede bir olgunun nemi belirtilebilir veya bir konuya dikkat ekilebilir. Ancak bu, genel olarak yklemin dmesiyle ortaya kar. rnek : Haydi ocuklar bize (gidelim). Ev yapacaksan tuladan (yap), kz alacaksan Muladan (al). Tarlay tal yerden, kz kardeli yerden (alma). Kimi zaman, ki balacndan sonra gelmesi gereken szler kullanlmaz. Anlatm g kazanr ve eksiltili cmle oluur. rnek : Ona yle bir baktm ki... Adam ieri bir girdi ki... Yklemlerine Gre Cmleler : Bir cmlenin ykleminde ekimli bir eylem ya da ekeylemle ekimlenmi bir ad veya ad soylu szck olabilir. Bu szck trne gre cmleler iki grupta incelenir. Ad (isim) Cmlesi : Yklemi ekeylemle ekimlenmi bir ad ya da ad soylu szcn bulunduu cmlelerdir. rnek : Bu yal kadn, olayn tek tanym. almak, baarnn temelidir. Bayraklar bayrak yapan stndeki kandr. Toprak eer urunda len varsa vatandr. Eylem (Fiil) Cmlesi : Yklemi ekimli bir eylem ya da eylem grubu olan cmlelerdir. Her trl hareket i, olu eylem cmleleriyle karlanr. Bu nedenle eylem cmleleri, ad cmlelerine oranla daha fazla kullanlr. rnek : Bir adm daha yaklanca tandm. Anlatt fkralarla ocuklar gldrd. Bu kaza deil, krmz olan tercih ederim. Utuk Moha ufkunda grnmek hevesiyle. Yaplarna Gre Cmleler : Bir cmle yaps ynnden, iinde tad yarg saysna gre incelenir. Basit Cmle : Bir duyguyu, bir dnceyi gsteren; ksaca bir tek yargy anlatan cmleler yaplar ynnden basittir. Basit cmleler yan cmle ve i cmle iermez. rnek : Tatl dil ylan deliinden karr. Kahvaltdan nce tm renciler, ellerinde sprgeler, derslikleri ve spor salonunu temizliyorlar. Bileik Cmle : Birden ok duygu, dnce ve yargy anlatan cmleler yaplar ynnden bileiktir. Bileik cmlelerde bir temel cmleyle, bir ya da birden ok yan cmle bulunur. Bylece ayn cmlenin iinde birden ok yarg olumu ve bileik cmle ortaya km olur. rnek : Yazn ba pienin, kn a pier. Yan Cmle Temel Cmle Bileik Cmle u Yollarla Yaplabilir : Eylemsilerle Kurulan Bileik Cmle : Yan cmlesi eylemsilerle (adeylem, sfateylem, baeylem) oluan bileik cmlelerdir. rnek : Oraya gitmek iin / sabah erken kalkmalyz. Yan cmle Temel Cmle Erken kalkan / yol alr. Yan cmle Temel cmle

Onu grdke / yreim szm szm szlyor. Yan cmle Temel Cmle UYARI : Bir cmledeki yan cmle says, eylemsilerin temel cmlenin yklemiyle kurduu anlam ilikisine gre belirlenir. Temel cmlenin yklemiyle dorudan anlam ilikisi kuramayan eylemsiler yan cmle olarak kabul edilmez. Aada verilen rnei bu aklama nda inceleyelim : Kapdan kn / sokan kesini dnn / yerden gazeteleri savuran rzgara kar glkle kar koyuunu / gryorum. Yukardaki cmlede drt eylemsi olmasna karn yan cmle bulunmaktadr. Bu cmledeki yan cmlelerin yklemle balantsn incelersek : Kapdan kn (gryorum) Sokan kesini dnn (gryorum) Yerden gazeteleri savuran rzgara kar glkle kar koyuunu (gryorum) savuran sfat eylemi rzgar nitelemi ve sfat olmutur. Ancak gryorum yklemiyle bir anlam ilikisi oluturmad iin yan cmle kurmamtr sadece eylemsidir. Cmlelerle Kurulan Bileik Cmle : Yan cmlesi i cmleden oluan ve bu yan cmlenin temel cmleye herhangi bir e greviyle baland cmle yapca bileik cmledir. rnek : Adam, karsna, sen bu ie karma, dedi. cmle ocuktur, de kalka byr. cmle Sinemada Gne Erken Doar izledik. cmle Koullu Bileik Cmle : Yan cmlesi dilek koul kipiyle (-se, -sa) kurulan ve temel cmleye koul ilgisiyle balanan cmlelere koullu (artl) bileik cmle denir. rnek : Oraya bir daha gidersen / karmam. Yan cmle Temel Cmle Seni ararsa / ona kzdm syle. Yan cmle Temel cmle Ne kadar urarsan ura, / babadan kalma bir eyler yoksa / zengin olamazsn. Yan cmle Yan cmle Temel Cmle Ki Bileik Cmle : iki cmlenin ki balacyla birbirine balanmasyla oluan bileik cmlelere denir. rnek : yle bir bardm ki sesimden ben bile rktm. Yan cmle Temel cmle imdi alyor olmallar ki hi sesleri kmyor. Yan cmle Temel cmle ki istediini bulaym. Bekle Yan cmle Temel cmle UYARI : ki den sonraki yancmle temel cmlenin bir esi olabilir. rnek : Bu iin sonunun gelmeyeceini anladm. Anladm ki bu iin sonu gelmeyecek. Belirtili Nesne Yklem Mi Soru Edatyla Kurulan Bileik Cmle : Yan cmlesi mi soru edatyla kurulan ve temel cmleye koul ilgisiyle balanan bileik cmlelerdir. rnek : lkbahar geldi mi / doa yemyeil olur. Yan cmle Temel cmle Elimdeki ii bitirdim mi / hemen tatile karm. Yan cmle Temel Cmle UYARI : mi soru edatyla kurulan yan cmleler, temel cmleye zarf tmleci greviyle balanr. Sral Cmle : Sral cmleler, kurulua bamsz cmlelerin e ortakl ya da balan zelliinden dolay bir araya getirilmesinden meydana gelir. Bu zelliklerine gre sral cmleleri iki gruba ayrarak inceleyebiliriz: Baml Sral Cmleler : Herhangi bir esi ortak olan (yklem hari) cmlelere baml sral cmle denir. rnek : Bu ark, dillerden dmeyecek, yllar boyu sylenecek, hi unutulmayacak. ocuu yanna ard, san okad, kucana ald. Bamsz Sral Cmleler : Hibir ortak esi olmad halde, anlamca birbirini tamamlayan, anlamca birbirinin devam niteliinde olan cmlelere bamsz sral cmle denir. rnek : At lr, meydan kalr; yiit lr, an kalr.

1 2 3 4 renciler top oynuyor, retmenler bahede ay iiyordu. 1 2 Bal Cmle : Ve, veya, ya da, ile, fakat, ama, nk gibi herhangi bir balala birbirine balanan yarglara yaplar ynnden bal cmle denir. rnek : Ortalk kakarnca lambay yakt ve mutfaa geti. 1 2 Okula gelemedi nk ok hastaym. 1 2 Oraya gider gitmez beni arayacakt fakat aramad. 1 2 Sral Bal Cmle : Virgl ya da noktal virglle ayrlan, ayn zamanda birbirine balalarla balanan cmleler sral bal cmle adn alr. rnek : Gentim, bekardm ve stanbulda bir yurtta kalyordum. Sral cmle . Sral bal cmle Anlamlarna Gre Cmleler : Cmleler, anlamlar ynnden cmlede anlam nitesinde ele alnp incelenmitir. Biz bu blmde yalnzca rneklerle bu cmleleri tekrar edelim. Olumlu Cmle : rnek : Her ey gibi bu ac da unutulup gider bir gn. Senin ne dolaplar evirdiini bilmiyor deilim. Olumsuz Cmle : rnek : Kim demi, onun tembel bir renci olduunu. nsan vatanna hizmet etmekten usanr m hi. Soru Cmlesi : rnek : Davet etsek bizim eve gelir mi dersiniz? Bu soruyu hangi yoldan zeceksin? Koul (art) Cmlesi : rnek : Derdini sylemeyen derman bulamaz. Ona baktka seni hatrlyorum. Dilek (stek) Cmlesi : rnek : Biz de onunla gidelim. Hayrlsyla askerliini bitirip gelsin de... Emir (Buyruk) Cmlesi : rnek : Buray derhal terk edin. ini bitirir bitirmez yanma gel. nlem Cmlesi : rnek : Th, nasl unuttum! mdat, kurtaran yok mu!

ANLATIM BOZUKLUKLARI
Anlamla lgili Anlatm Bozukluklar
Gereksiz Szck ve Ek Kullanm : yi bir cmlede yeterli sayda szck kullanlr. Baka bir deyile gereksiz szcklere yer verilmez. nk, gereksiz szck kullanm cmlenin duruluunu bozar ve anlatm bozukluu yaratr. Bu anlatm bozukluu u ekillerde olabilir : E ve Yakn Anlaml Szcklerin Ayn Cmle inde Kullanlmas : rnek : Atatrkn yapt yeniliki devrimler, sosyal ve siyasal yaammz kknden deitirmitir. Atatrkn yapt devrimler, sosyal ve siyasal yaammz kknden deitirmitir. Yatmadan nce dilerini fralamay unutma. Yatmadan dilerini fralamay unutma. Giyimlerinde, konumalarnda ve davran biimlerinde bir gariplik yoktu. Giyimlerinde, konumalarnda ve davranlarnda bir gariplik yoktu. Yardmc Eylemlerin Gereksiz Kullanlmas : Et, ol yardmc eylemlerinin yerini ad ve ad soylu szcklere gelen herhangi bir yapm eki tutuyorsa, ya da bunlar cmleden karldnda, bir anlam deiimi veya daralmas olmuyorsa, yardmc eylemlerin kullanlmas gereksizdir. rnek : Kendine iyi bakmad iin sk sk hasta oluyor. Kendine iyi bakmad iin sk sk hastalanyor. Doktorun btn hastalarn iyi ettiini duydum. Doktorun btn hastalarn iyiletirdiini duydum. Bu iin en ksa srede biteceini umut ediyordum. Bu iin en ksa srede biteceini umuyorum. Gereksiz Ek Kullanm : rnek : haleye birok yerli ve yabanc firmalar katlmt. haleye birok yerli ve yabanc firma katlmt. Bu bestesi onun en tannm eseridir. Bu beste onun en tannm eseridir. Babamn ba ardnda aspirin ierdi. Babam ba ardnda aspirin ierdi. Yanl Anlamda Kullanlan Szckler : Kimi szckler ayn kkten tredii iin yazl ve okunu olarak birbirine benzer; ancak bunlarn anlamlar farkldr. Bu szckler kartrlp birbirinin yerine kullanlrsa, anlatm bozukluu ortaya kar. Ayrca kimi durumlarda cmlenin anlamyla, o cmlenin iinde yer alan bir szck anlamaca uyumaz, eliir. Szck yanl anlamda kullanld iin de anlatm bozukluu ortaya kar. rnek : Gzelliinin farknda olduunu belirten davranlar sergiliyordu. Gzelliinin farknda olduunu gsteren davranlar sergiliyordu. Bu kadar ekimser olmana gerek yok; aralarna katl, giriken ol. Bu kadar ekingen olmana gerek yok; aralarna katl, giriken ol. Kimi uyarc ilalar, sporculara yarardan ok zarar salamaktadr. Kimi uyarc ilalar, sporculara yarardan ok zarar vermektedir. Yanl Yerde Kullanlan Szckler : Bir cmlede her szcn yerli yerinde, baka bir deyile her szcn kullanlmas gereken yerde olmas gerekir. Cmle iindeki bir tek szcn bile yerini deitirmek farkl anlamlar, farkl yorumlar ve yarglar oluturur. Kimi zaman da mantksal tutarszlklara yol aar. rnek : Ekonomik ve sosyal ynden geri kalm lkemizin belli blgelerine kalknmada ncelik tannacak. lkemizin ekonomik ve sosyal ynden geri kalm belli blgelerine kalknmada ncelik tannacak. Ankarada Kzlayn yaplan yeni binas grkemli olacak. Kzlayn Ankarada yaplan yeni binas grkemli olacak. Okulu bitirince doktor olarak doduu kasabada almaya balad. Okulu bitirince doduu kasabada doktor olarak almaya balad. Anlamca elien Szckler : Anlamca, cmlenin yargsyla uyumayan, cmlede iletilen yargyla elien ya da kartlk yaratan szlerin bir arada kullanlmas nemli bir anlatm kusurudur. Cmlenin anlamnda eliki, genellikle kesinlik ve olabilirlik anlam tayan szlerin bir arada kullanlmasndan kaynaklanr. rnek : Kapnn nnde tam tamna be nbeti vard.

Kapnn nnde be nbeti vard. Eminim ki bunca grlt patrt en ok onu zm olsa gerek. Bunca grlt patrt en ok onu zm olsa gerek. Kukusuz btn almalarnn dln sonunda belki alacaksn. Kukusuz btn almalarnn dln sonunda alacaksn. Mantsal Tutarszlk : Bir cmlede, iletilmek istenen anlamn eksiksiz olabilmesi iin dnce ve mantk son derece nemlidir. yi bir anlatmda salam bir dnme ve mantk yrtme temel kouldur. Mantksal hatalar ve tutarszlklar ieren cmleler, dil bilgisi kurallarna uygun olsalar bile anlam ve yargy eksiksiz iletmezler. Bu tr yanllar genellikle dikkatsizlik sonucu ortaya kar. rnek: nmzdeki haftann nemli programlarndan bazlarn sizlere hatrlatmaya altk. nmzdeki haftann nemli programlarndan bazlarn sizlere tantmaya altk. nlem alnmazsa bu hastalk lme, hatta ksmi felce neden olabilir. nlem alnmazsa bu hastalk ksmi felce, hatta lme neden olabilir. Son turda atlet, arkasndaki yary bir hamlede geti. Son turda atlet, nndeki yary bir hamlede geti. Deyim ve Atasz Yanllar : Deyim ve ataszleriyle ilgili iki tr yanllk yaplabilir : Deyimler ve ataszleri, kalplam sz gruplardr. Bu kalplarn bozulmas ve bir szn yerine e anlamlsnn getirilmesi anlatm bozukluu yaratr. Bir deyimin ilettii anlamla, cmlenin tad anlam arasnda bir uyumsuzluun olmas anlatm bozukluuna neden olur. rnek : Bir koyundan iki deri kmaz. Bir koyundan iki post kmaz. Haydi bakalm se pirincin tan. Haydi bakalm aykla pirincin tan. Tm itirazlara gz yummutu. Tm itirazlara kulak tkamt. Karlatrma Yanllar : Kimi durumlarda varlklar, nesneler ve kavramlar arasndaki benzerlik ve farkllklar gstermek iin yaplan karlatrmalar ya ikili bir anlam, iki farkl yorum yaratr ya da manta uymaz. Byle durumlarda cmlede anlatm bozukluu ortaya kar. rnek : Kardeim annemi babamdan ok sever. Sen futboldan benden daha ok holanrsn. Srma gibi siyah salarn toplayp topuz yapt.

Dil Bilgisi Kurallar le lgili Anlatm Bozukluklar :

Yklem Yanllar : Yklem Eksiklii : ki farkl yargnn tek eylemsiye veya tek ykleme balanmas, ou kez yarglardan birinin eylemsiyle ya da yklemle uyumsuzluuna neden olur ve bu durum anlatm bozukluu yaratr. Bu durumda her farkl yargy ayr bir yan cmleye (eylemsiye) ya da ykleme balamak anlatm bozukluunu ortadan kaldrr. rnek : ok az veya hi almadan snava girdiler. ok az alarak veya hi almadan snava girdiler. konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez. konusunda ben onu etkilemek istemem, o da beni etkilemek istemez. Hava ak; ama scak deildi. Hava akt; ama scak deildi. Yklem Uyumazl : Sral cmlelerde yklemlerin kip ve kii ekleri ynnden uyumlu olmalar gerekir. Bu eklerin uyumsuzluu anlatm bozukluu yaratr. rnek : Sabahlar bana urar, okula birlikte giderdik. Sabahlar bana urard, okula birlikte giderdik. Badana boya bitmi, evi yerletirecektik. Badana boya bitmiti, evi yerletirecektik. Bu konuda seyircilerle biz eletirmenler bir kez daha ters dt sanrm. Bu konuda seyircilerle biz eletirmenler bir kez daha ters dtk sanrm. Birleik cmlelerde, yan cmlenin yklem atsyla temel cmlenin yklem ats, etkenlik ve edilgenlik ynnden uyumlu olmaldr. Birinin atsyla temel cmlenin yklem ats, etkenlik ve edilgenlik ynnden uyumlu olmaldr. Birinin ats etkenken dierinin edilgen olmas, at uyumsuzluuyla ilgili anlatm bozukluu oluturur. Sral cmlelerde yer alan yklemlerin de atlarnn etkenlik edilgenlik ynnden uyumlu olmas gerekir. rnek : Toplantda hep ayn konu tartlyor, saatlerce ayn eyler konuuyordu.

Toplantda hep ayn konu tartlyor, saatlerce ayn eyler konuuluyordu. Midesinden ikayeti olanlara fazla kzartma yememesini tavsiye ediyorlar. Midesinden ikayeti olanlara fazla kzartma yememelerini tavsiye ediyorlar. zne Yanllar : Sral ve bal bileik cmlelerde ortak olarak kullanlan znenin btn yklemlere uymas gerekir. zne, bu eylemlerden birine uymazsa cmlede zne yklem uyumazl ortaya kar. Bu tr anlatm bozukluklar, her farkl yargya ayr bir zne kullanlmasyla giderilebilir. Ayrca zneyle yklem arasnda, kii ynnden ve tekillik oulluk ynnden bir uygunluk da olmaldr. rnek : Kitaptaki yanllar dzeltilecek ve ikinci baskya girecek. Kitaptaki yanllar dzeltilecek ve kitap ikinci baskya girecek. O resimlerinde pastel renkleri kullanm, bu nedenle ok abuk satlm. O resimlerinde pastel renkleri kullanm, bu nedenle resimleri ok abuk satlm. Nesne Yanllar : Nesne-Yklem Uyumazl : Bu uyumazlk, bileik cmlelerde nesnenin, ilk cmlenin yklemine uymamasndan kaynaklanr. Bu bozukluk ikinci cmleye dolayl tmle, edat tmleci veya nesne eklenerek giderilebilir. rnek : Beni hibir zaman unutmad, her zaman mektup yazd. Beni hibir zaman unutmad, her zaman bana mektup yazd. ocuun gzlerindeki ya silip, yerine oturttu. ocuun gzlerindeki ya silip, ocuu yerine oturttu. Nesnelerin Yapsal Uyumazl : Bir cmlede ayn eklerle tretilen birden ok eylemsi, nesne grevinde kullanlabilir. Bu nesnelerin ekleri farkl kullanlmsa bunlar arasnda yapsal uyumsuzluk oluur ve bu uyumsuzluk anlatm bozukluu yaratr. rnek : Seni anladm ve onaylaym gzden karmazdn sanmtm. Seni anladm ve onayladm gzden karmazdn sanmtm. Ne geliini ne de gittiini grdm. Ne geliini ne de gidiini grdm. Tmle Yanllar : Dolayl Tmle-Yklem Yanllar : Bileik cmlelerde ortak olarak kullanlan dolayl tmlecin, ilk cmlenin yklemine uyarken ikinci cmlenin yklemine uymad grlebilir. Bylece tmle-yklem uyumazl ile ilgili anlatm bozukluu ortaya kar. rnek : Kadna her frsatta baryor, srekli aalyordu. Kadna her frsatta baryor, kadn srekli aalyordu. Sana her konuda gveniyor ve yardm bekliyoruz. Sana her konuda gveniyor ve senden yardm bekliyoruz. Zarf Tmleci-Yklem Yanllar : Bileik cmlelerde, zarf tmleci ortak olmad halde, btn yklemler iin ortak e kabul edilirse, anlatm bozukluu ortaya kar. Bu anlatm bozukluu, ikinci cmleye bir zarf tmleci ilavesiyle giderilebilir. Bu nedenle bu anlatm bozukluunun dier ad, zarf tmleci eksikliidir. rnek : Her zaman senin yanndaym, seni yalnz brakmayacam. Her zaman senin yanndaym, hibir zaman seni yalnz brakmayacam. Hibir zaman kendini dnmedi, ailesinin mutluluu iin alt. Hibir zaman kendini dnmedi, her zaman ailesinin mutluluu iin alt. Edat Tmleci-Yklem Yanllar : Bileik cmlelerde, edat tmleci durumundaki e, ortak olmad halde ortak kabul edilirse anlatm bozukluu meydana gelir. Bu uyumazlk ikinci cmleye uygun bir tmle ya da nesne eklenerek giderilebilir. Ayn ekilde bir dolayl tmle, nesne ya da znenin yklemle uyum salamay nedeni bir edat tmleci eksiklii olabilir. rnek : Akamlar kitapya urar, saatlerce sohbet ederdi. Akamlar kitapya urar, saatlerce onunla sohbet ederdi. Arkadamn babas geldi, bir sre sohbet ettik. Arkadamn babas geldi, bir sre onunla sohbet ettik. Tamlama Yanllar : Tamlamas Yanllar : Bir ad tamlamasnda; Tamlayan ya da tamlanan szcklerden birinin eksiklii, Tamlayan veya tamlanan eklerinden birinin kullanlmamas dolaysyla tamlayan eksikliinin anlam belirsizlii yaratmas, ad tamlamasna ilikin belli bal yanllklardr. rnek : Onun byle ilerle uramaya ne vakti vard ne de zamandr.

Onun byle ilerle uramaya ne vakti vard ne de bunun zamandr. Sfat Tamlamas Yanllar : Sfat tamlamasna ilikin yanllklar u ekilde oluabilir; Bir den byk say sfatlaryla kurulan sfat tamlamalarnda adn oul eki almas yanllk yaratr. Bu tr sfat tamlamalarnda adn tekil kullanlmas gerekir. rnek: Toplantda ya da daha ok konumaclar sz alacakm. Toplantda ya da daha ok konumac sz alacakm. Darda iki insanlar seni soruyordu. Darda iki insan seni soruyordu. Birok, biraz, herhangi, birka, hibir, her gibi belgisiz sfatlarn tamlayan olduu sfat tamlamalarnda, adn tekil kullanlmas gerekir. rnek : haleye birok yerli ve yabanc firmalar katld. haleye birok yerli ve yabanc firma katld. Hibir anne ve babalarn buna itiraz edeceini sanmam. Hibir anne ve babann buna itiraz edeceini sanmam. Her belgisiz sfatnn tamlayan olduu sfat tamlamalarnda, yklemin olumsuz olmas anlatm bozukluu yaratr. rnek : Bu mevsimde her eit ku avlanmayacaktr. Bu mevsimde hibir eit ku avlanmayacaktr. Bu tarihlerde her grup snavlarn aksatmayacak. Bu tarihlerde hibir grup snavlarn aksatmayacak. Yaplar Yanl Olan Szckler : Kimi zaman yapm eklerinin szcklere, kurallara uygun olarak seilmemesinden dolay, kimi zaman da eklerin yanl seilmesi nedeniyle szcklerin yaplar bozuk olur. Yanl yaplandrlm szckler, dil bilgisi kurallarna uymaz ve anlatm bozukluu yaratr. rnek : ocuu iyi bir doktora baktmak gerekiyor. ocuu iyi bir doktora baktrmak gerekiyor. Alkoyulan paketleri yarn postaya verelim. Alkonulan paketleri yarn postaya verelim. Bu eyalar pahallatmak mteri kaybna yol aar. Bu eyalar pahallatrmak mteri kaybna yol aar. Yanl Ek Kullanm : Bir szce, gelmesi gereken ekin dnda yanl bir ekin getirilmesi de kimi zaman anlatm bozukluuna yol aar. rnek : Sorun arkadalarmzn bizi bu konuda iyi aydnlatmam olduundan kaynaklanyor. Sorun arkadalarmzn bizi bu konuda iyi aydnlatmam olmasndan kaynaklanyor. Okuduklarn ezberlemek deil, tartarak zmlemesine salamak gerekir. Okuduklarn ezberlemek deil, tartarak zmlemesini salamak gerekir. Her ne kadar ehir dna tanmsak bile beklenen rahatla kavuulmamtr. Her ne kadar ehir dna tanmsak bile beklenen rahatla kavuamadk. Noktalama Yanllar : Noktalama iaretlerinin eksik ya da yanl yerde kullanlmas; cmleleri bir anlam belirsizliine srkleyebilecei gibi cmleden birden fazla anlam kmasna da yol aabilir. Bu nedenle noktalama iaretlerinin anlama etkileri ve kullanld yerler iyi bilinmelidir. Yanl kullanmlar ortaya karsa amalanan anlama ulamak mmkn olmaz. Bu durumlar da cmlede bir anlatm bozukluu yaratr rnek : Yabanc dkkand eyalar beenmedi. Yabanc, dkkand eyalar beenmedi. Bebekler iin, alamak, alk ve korku gibi durumlarn en doal ve tek anlatm biimidir. Bebekler iin alamak, alk ve korku gibi durumlarn en doal ve tek anlatm biimidir. Kadn ofr yle bir szd. Kadn, ofr yle bir szd.