ETM BLMLER

PROGRAM GELTRME
Eitimin anlam: Eitim, insanlar belli amalara gre yetitirme srecidir. Eitim srecinde kazanlan bilgi, beceri, tutum ve deerler yoluyla insann kiilii farkllar. Eitim srecinin en nemli blm okullarda gerekleir. Ancak eitim yalnzca okullarda yaplmaz. Okul dnda ksa sreli eitim veren kurumlarda da genler ve yetikinleri meslee hazrlama ve yaama uyumu kolaylatrma almalar yaplr. Ayrca eitim ailede, asker ocanda, i yerinde ve eitli gruplar iinde gerekleir. En geni anlamyla eitim, toplumdaki kltrlenme srecinin bir parasdr. Kltrlenme: nsann kiilik yaps, iinde var olduu kltr tarafndan belirlenir. Kltr yoluyla toplumlar zelliklerin, yeni kuaklara geirirler. Toplumun bireyleri kendi beklentileri dorultusunda ekillendirmesine kltrlenme denir. Kltrlenmenin amal olarak yaplan blm eitimdir. Bu nedenle eitim kastl kltrlenme sreci olarak da tanmlanmaktadr. Formel eitim: Formel eitim bir program erevesinde plnl ve amal olarak hazrlanr ve eitim yoluyla gerekleir. Eitim sreci retmen tarafndan uygulanr. zel bir evre iinde kontroll olarak yrtlr. Okullardaki eitim formeldir. Halk eitim merkezlerinde alan kurslar, orduda asker yetitirme, yaz okullar birer formel eitim rnekleridir. rgn eitim: Belli ya grubundaki bireylere Mill Eitimin amalarna gre hazrlanm eitim programlaryla ve okulda dzenli olarak yaplan eitimdir. Okul ncesi eitim, ilkretim, orta retim, yksek retim rgn eitim sistemini meydana getirir. Formel olmayan eitim: Formel olmayan eitim; yaam iinde kendiliinden oluan bir sretir. Kii insanlarla etkileimde bulunduu srece farknda olmadan yeni eyler renir ve toplumsallar. Bu tr renme ailede, sokakta, i yerinde, TV izlerken ksaca yaam iinde kendiliinden meydana gelir. Formel olmayan eitim srecinin iki nemli renme yolu gzlem ve taklittir.

OKULDAK RENME VE RETM PROGRAMLARI Okul ve renme Tekin (2004) Okulda renme srecini ve retim program ilikisini u ekilde aklamaktadr: Birok renmenin, okul dnda ve bir retmen olmadan da gerekletiini belirtelim. ocuklar, bisiklete binme, yzme, futbol oynama, kendi giysilerini kardeininkilerden ayrtme etme, yemekten nce ve sonra ellerini ykama, gerektiren durumlarda "teekkr etme", oyuncaklarn kardeleriyle ya da arkadalaryla paylama gibi yzlerce davran kazanm olarak gelir okula. Okula girdikten sonra da, kii okulda rendiklerinin yan sra, okul dnda da bir sr ey renir. Okula gelmeden nce ailede, evrede sregelen eitim, okul dneminde de okulda ve okula parelel olarak okul dnda sregider. renme ille de okulda olmaz. Birey, okul dnda da, toplumsal ve kltrel evresiyle srekli etkileim iindedir. Bu etkileim sonunda birey bir eyler renmekte, yeni davranlar kazanmakta ya da onun eski davranlarnda baz deimeler olmaktadr. Ne var ki, okul dnda renilen bu davranlarn tm istenilen, hi deilse ncelikle istenilen

davranlar olmayabilir ve evre eleri arasnda tutarllk olmayabileceinden herhangi bir davrann kazanlmas g ve ge olabilir. Okullar, nceden saptanan belli zellikleri rencilere kazandrmaya alan maksatl retim kurumlardr. Maksat da, renci davranlarnda istenilen deiiklikleri oluturmak ya da ona yeni davranlar kazandrmaktr. renciler, okulda, nceden belirlenmi zellikleri kazandrc nitelikteki, seilmi ve kendi aralarnda rgtlenmi retim durumlar iine sokulur ve sz konusu zellikleri kazanp kazanmadklarn grmek iin sk sk yoklanr. Bu ise, (a) rencilere kazandrlacak zellikleri, (b) rencilerin bu zellikleri kazanmalarna hizmet edecek retim durumlarn ve (c) bu zelliklerin kazanlp kazanlmadn anlama olana verecek lme durumlaryla, deerlendirme ilkelerini ieren bir retim programn gerektirir. Bu itibarla okullar, belli retim programlarnn uyguland ya da uygulamaya konulduu yerler olarak grlebilir. retmenlerin okullardaki temel ilevinin ne olduu ya da ne olmas gerektii de, bu aklamalardan kolayca karlabilir. renci ile srekli etkileim halinde olan retmen, rencide konunun, onunla balantl olarak dersin ve Milli Eitimin amalar ynnde davran deitirmekle sorumludur. yleyse retmen, okulda ya da snfta renmeyi kolaylatrc ortam ve koullar salamak, rencinin etkileecei evreyi dzenlemek durumundadr. Bu ilevini yerine getirebilmek iin retmen; (1) rencilere kazandrmak istedii zellikleri (davranlar ya da davran rntlerini) saptayp belirginletirmek, (2) rencileri kendilerine bu davranlar kazanlp kazandracak retim ya da renme etkinlikleri iine sokmak, (3) ilgili davranlarn rencilere kazanlp kazanlmadn anlamak iin deerlendirme yapmak ve (4) elde ettii deerlendirme verilen nda, gerekiyorsa, ilk maddede belirtilen iler ya da ilemlerde deiiklikler, dzeltmeler yapmak zorundadr. retmenin yapmas gereken bu ileri, eitimin her dzeyine (ilk, orta, yksek), btn konu alanlarna (Trke, Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler, Matematik) ve belli sreli herhangi bir retim birimine (bir saatlik, bir haftalk, bir d-nemlik, bir yllk) uygulanabilecek bir "Genel retim Modeli(GM)" halinde aadaki gibi gstermek mmkndr. Dnt (Feedbacak) retimin Aday Hedefleri n Deerlendirme retim Hedefleri retim Etkinlikleri Deerlendirme Bu genel retim modeline (GM) bakldnda, aslnda onun, retmene hazr olarak verilen ya da retmence hazrlanan bir retim programn (ders ya da nite program gibi) uygulamaya konulmasn ve sz konusu uygulama sonular temelinde dzeltilip gelitirilmesini ierdii grlr, "okullar belli retim programlarnn uyguland ya da uygulamaya konulduu yerler olarak grlebilir." Buna gre, retmenim, okullarda belli retim programlarnn uygulaycs olduunu syleyebiliriz. retim Program renci davrannda istenilen deiiklik ya da deiiklikleri oluturmak ereiyle ayrntl olarak yaplan planlamaya retim program denir. Bu anlamda bir retim program, "Ne amalar, dersler ve konular listesidir; ne de retmenin eline verilen ve uymas istenen

basl bir kitaptr." retim program, "rencilerden beklenen renmeyi meydana getirebilmek iin planlanm faaliyetlerin tamam olarak tanmlanabilir." rencilere kazandrlacak zellikleri, yani eriilecek hedefleri, bu hedeflere ulamak iin yaplacak etkinliklerle kullanlacak ara ve gereleri, saptanan hedeflere ulalp ulalmadn anlama olana verecek deerlendirmeyi ieren bir retim program, retmen ve rencinin maksadna, tpk bir mimarinin plan gibi hizmet eder. Dikkatlice hazrlanm bir retim program, retmen ve renciye, nereye gideceklerini ve ilerlemenin her basamanda ne elde edeceklerini bilme olana verir. Bir retim programnda srasyla u sorularn ak-seik ve tutarl bir biimde cevaplandrlm olmas gerekir: Niin eitim? Neler, ne zaman ve nasl retilecek? Ne kadar renildiini nasl anlayacaz? Programn hedeflerinin saptanmas, saptanan hedeflere ulatracak eitim durumlarnn seilip dzenlenmesi ve hedeflere ulalp ulalmadnn aratrlmasnda ie koulacak deerlendirme ileminin belirlenmesiyle bu sorularn tm cevaplandrlabilir. Bu durum, daha ak bir ifadeyle, bir retim programnn hazrlanmas-uygulanma-sgelitirilmesi srasnda, aadaki sorularn ak-seik olarak cevaplandrlmas gereini vurgular: 1. Eitimin hedefleri neler olmal, yani rencilere hangi davranlar ya da davran rntleri kazandrlmaldr? 2. renciler, kendilerinde bu davranlarn gelimesi iin hangi renme yaantlarn geirmeli ya da hangi eitim durumlar iinde bulunmaldr? 3. renci davrannda istenilen deiikleri oluturmak ya da renciye istenilen davranlar kazandrmak iin belirlenen eitim durumlar nasl rgtlenmelidir? 4. stenilen davranlar oluturma ynnden, yrtlen retim etkinliklerinin ve rencilere salanan eitim durumlarnn etkililik derecesi nedir? 5. Drdnc maddede belirtilen ilemle sonucunda elde edilen deerlendin verileri nda, eldeki programla ve c programn uygulanmasyla ilgili ne gibi deiikler, dzeltmeler gereklidir? Eitim hedeflerinin saptanmasnda, yetitirilecek birey ya da bireylerin eitim gereksinmesi ve gcyle o bireyin iinde yaayaca toplumun gereksinmeleri, olanaklar ve ynelimlerini gz nnde bulundurmak gerekir. Ayrca, renci hangi konuda yetitirilecekse, o konu analiz edilerek konunun unutulmaya kar direnli, daha ileri ve st dzeydeki renmeler iin renilmesi zorunlu olan ksmlar ayklanp seilmelidir. Toplum, konu alan ve bireye bal kalnarak saptanan aday hedefler, renci davrannda oluturulmak istenen deiikliklerdir. rencilerin sahip olmas istenen zellikleri, yani programn hedefleri belirlendikten sonra, o zellikleri kazandrmaya hizmet edecek eitim durumlarnn seilip rgtlenmesi gerekir. rencinin etkilemesi dnlen evrenin ayarlanp dnlen evrenin ayarlanp dzenlenmesi demektir bu. Dzenlenmi eitim durumlar iine sokulan rencilerin uygun renme yaantlar geirmesi ve sonunda onlarn davranlarnda nceden saptanan deimelerin olumas beklenir. renci davranlarnda olumas beklenen deimelerin gerekleip gereklemedii, lme ve deerlendirme yoluyla aratrlr. yleyse, uygulamaya hazr bir retim programnda, ne zaman ve ne sklkta lme yaplaca, lme ileminde ne tr lme

aralarnn kullanlaca, lme sonularnn nasl yorumlanaca ve bu yoruma gre ne yaplaca da belirtilmi olmaldr. Programn uygulanmas srasnda elde edilen lme deerlendirme verilerine gre, gerektiinde, hedeflerin saptanmas evresinden deerlendirme evresine dein, her evrede yaplan iler ve yrtlen etkinlikler gzden geirilerek program daha etkili hale getirilebilir. ETM DURUMLARININ/RENME YAANTILARININ SEM Eitim Durumlarnn Temel zellikleri Hedefe ynelik (Eitim durumlar hedeflerle ilgili olmaldr.) renene grelik (Eitim durumlar renci dzeyine uygun olmaldr.) Ekonomiklik (Eitim durumlar, hem birden ok hedefe hizmet etmeli, hem de istenmeyen sonular ortaya karmaktan rak olmaldr.) Dier yaantlarla kaynaldk (Eitim durumlar dikey ve yatay biimde rgtlenmelidir.) stenilen renme yaantlarn oluturabilecek eitim durumlarn seilip dzenlenmesinde uyulmas gereken baz ilkeler vardr. Bu ilkeler yle sralanabilir (Tekin, 2004) 1. Eitim durumlar hedefle ilgili olmaldr. Hedefe ulalabilmesi iin renciye, hedefin dourgad davranlar yapma olana verilmelidir. Szgelimi hedef, problem zme gc ise, bu hedefe ancak rencinin kendisinin problem zmesiyle ulalabilir. stelik rencinin, o davran, ilikili olduu ierikle kenetli olarak yapmas gerekir. rnein; hedef, salk problemlerini zme gc ise, zlecek problemler de salk konusunda olmaldr. Dahas, renciler, (kendilerinden beklenen davranlarn rneklerini eitim durumunda grmelidirler. yklenmeyle (taklit) renme, insanolunun yeni davranlar kazanmasnda en etkili yollardan birisidir. rnek katlarn, bitmi projelerin istenilen davranlarn rencilere gsterilmesi, renmeyi kolaylatrabilir. Dzenlenecek eitim durumlarnn niteliini, sz konusu eitim durumlaryla renciye kazandrlmas dnlen davran belirler. nk, farkl davranlarn (bilgi, uygulama, deerlendirme, beceri, ilgi, tutum, alkanlk vb.) kazanlmas farkl renme biimleriyle olur. Farkl renme biimleri de farkl renme koullar gerektirir. retim ii, rencilerin kazanmalar istenilen davrann trne ve dzeyine gre ayarlanmaldr. rnein, eitli retim yntemlerini etkililik derecesi, renilecek davrana ve renme konusuna gre deiir. Her yntemin yelenebilecei bir durum vardr. Szgelimi, devinimsel alkanlklar anlamnda becerilerin (dans etme, piyano alma, yzme gibi) renilmesinde tekrarlanan altrmalarn yerini hibir ey tutamaz. Becerilerin renilmesinde tutulacak yol. beceriyi bir kez doru olarak yapmak ve sonra yetkin hale gelinceye dein ayn hareketi dzenli aralklarla tekrar etmektir. Becerilerin renilmesinde retmen, renciye rehberlik edecektir ve bu rehberliini giderek azaltacaktr. Bilisel renmede ise, tekrar, ancak renilenin unutulmasn nleyebilir. Bu nedenle, bilisel renmede renilmi bilginin aynen tekrar deil, renilenin yeni durumlara uygulanmas nemlidir. retmen belli bir sre iinde renmeyi oluturmas olas olan koullar ayarlayacaktr. Bunu, yerine gre bilgi aktarmakla, evreye yeni ve belli uyarclar sokmakla, snftaki etkileimi ynetmekle yerine getirebilir. retmen, renme srecindeki ilevini yerine getirirken hazr retim materyallerinden uygun olanlarn (kitap, film, radyo ve televizyon programlar) baka retim materyallerinden uygun olanlarn seerek kullanlr ya da gerektiinde kendisi yeni retim materyalleri hazrlama yoluna gidebilir. retmen, rencilerini evre incelemelerine gtrebilir, snfa bir koleksiyon getirebilir. Corafya dersinde, kentlerin adlarn yazma ve yerletirmek iin taslak haritalar oaltabilir; verileri yorumlama gcn gelitirmek iin eitim durumuna grafikler, tablolar sokabilir. Ksacas, neyin ve ne zaman kullanlaca, ulalacak hedef tipine gre deiir.

2. Eitim durumlar renci dzeyine uygun olmaldr. stenilen davran, rencinin gcnn stnde olursa, renci, baarszlk duygusuna kaplabilir. rencinin gcnn ok altndaki bu davran yapmak da, bilinenin tekrarland dncesiyle, rencinin ilgisini kreltebilir ve hatta ldrebilir. Bundan tr, eitim durumlar rencinin hazr bulunutuk dzeyine uygun olmaldr. Bu tatminsizlik ortamnda, rencide istenilen davran deiiklii gerekleemez; belki de istenilenin tersi davranlar geliebilir. Bu durum, retmenin, ilgi, gereksinme ve hazr bulunuluk bakmlarndan rencilerini iyi tanmasn gerektirir. Bloom, renme konusunda yaplm aratrmalarn bulgularna dayanarak okuldaki ya da snftaki renmeyi aklamaya ynelik bir kuram gelitirmitir. Bloom kuramnda, okuldaki renmeyi belirleyen etkenler, bilisel giri davranlar, duyusal giri karakteristikleri ve retimin nitelii adyla grupta incelenmektedir. Duyusal giri karakteristikleriyle kiinin akademik benlik tasarm (erime gds ya da baaracana inanp inanmamas gibi), ilgileri ve tutumlar dile getirilmektedir. retimin nitelii denilince de, retmenin zellikleri (hizmet ncesi eitimin sresi ve tr, meslekteki hizmet sresi) snf ya da okulun karakteristikleri (renci says, donatm, okul rgtnn ve ynetimin tutumu gibi) akla gelmelidir. Sadece snftaki retim dzeyinde ele alrsak, retmenin rencilerine verdii ynergeler, ipular, pekitireler, rencinin renme srecine etkin katlm, rencinin yapp ettikleriyle (renmesiyle) ilgili olarak retmen tarafndan kendisine bilgi verilmesi ve eer hatalar varsa en ksa zamanda dzeltilmesi gibi eler retimin niteliini olutururlar. Bu kuram zet olarak unu der: rencinin bir renme nitesindeki renme rnlerinin niteliini; onun (1) o nitedeki renme iin nkoul niteliindeki temel gereksinmeleri nceden renme derecesi, (2) renme srecine katlmaya gdlenmi olmas ve (3) yaplan retimin renciye uygun olma derecesi belirler. Buna bal kalarak eitim durumlarnn dzenlenmesinde u noktalar dikkate almak gerekir. a. renciler, yeni renme yaantlarna gemek iin ilgili nkoul davranlar edinmi olmaldr. reticiler, rencilerini yeni renme yaantlarna hazrlamaldr. Bir dersin ya da kursun balang evrelerinde, nceden renilmesi gerekenler gzden geirilerek, eksiklikler varsa giderilme yoluna gidilmelidir. retmen snfta bir ders konusu anlatmaya balamadan nce, o dersteki elerin daha iyi renilmesini salamak iin, dersin ilk birka dakikasnda nceki derslerde anlatlanlar tekrarlayarak "daha nce unlar sylemitik, bu derste de unlar ele alacaz" gibi cmlelerle ilenen konular arasnda ba kurmaldr. b. renciler, retilmek istenilene kar gdlenmi olurlarsa, yani retilecekleri renmek isterlerse renme daha kolay ve etkili olur. Bu istek, konu alannn ve o konuda renileceklerin deerine, yararna rencileri inandrmakla ve retim hedeflerine erienlere uygun dller (toplumsal onay,not gibi) vermekle salanabilir. rencilerin ilgi duyduu konular seme ya da seilen konunun o tr konularla ilikisini kurma, retim etkinliklerin planlanmasna rencilerin katlmasn salama, rencilerin renmeye kar isteini arttrabilir. Uzun sreli dnldnde, etkili retim, rencilerde konu alanna, retmene, renmeye ve daha genel olarak eitime kar olumlu tutumlar gelitiren retimdir. nk, renme konusuna ya da renmeye kar taknlan olumlu tutum renmeyi kolaylatrr, olumsuz tutum ise gletirir. c. renciye, renme srecindeki durumuyla ilgili sk sk bilgi verilmelidir. Yapp ettiklerinden, renme abalarnn sonularndan bilgili klnmaldr renci. Bir ii yaptktan hemen sonra, onun uygun olup olmadn bilmelidir. stelik renciye yalnzca hatalarn ve yanllarn bildirmek, renmeyi oluturmak asndan o denli etkili deildir. renci, baarsndan haberli klndktan sonra, eer eksik ya da yanl renmeleri varsa bunlarn bildirilerek eksikliklerin ve yanllarn dzeltilmesi, doru davranlarn kendisine gsterilmesi gerekir. nk, gerektiinde dzeltme yapmadan yalnzca dnt verme, ancak rencinin beklenen davran gstermesi halinde pekitirici bir rol oynayacaktr. Bu nedenle, retim srecinin eitli evrelerinde, rencilere, yanl renmeler ve eksiklikler bildirildikten sonra,

dorusunu grme ve yapma olana da salanmaldr. Szgelimi bir snav yapldktan sonra, snav sonulan en ksa srede rencilere duyurulmal, yanl ve eksik renmelere iaret edilmeli; eitli yollarla, rnein snfta tartma aarak ya da snav katlarnda gerekli dzeltmeleri yaparak "yanl" ya da "eksik" olanlarn dorular gsterilmelidir. d. Yaplan aratrmalar, renmenin ona neden olan yaantlarla ne denli kolay olacan gstermitir. Bu nedenle, eitim durumlar, rencilerin "zengin yaantlar" geirmelerini salayc nitelikte olmaldr. Bir yaantnn zengin saylabilmesi iin de, o yaantnn, en azndan, (1) ok sayda duyu organyla ilgili olmas, (2) yeni ve ilgin olmas, (3) kiisel bir baar duygusu verebilmesi gerekir. Bu tr yaantlar salamak iin, eitim durumunda griit aralarnn yerinde ve uygun olarak kullanlmas retmenin iyi bir evre ayarlaycs olmas gerekir. 3. Eitim durumlar, hem birden ok hedefe hizmet etmeli hem de istenmeyen sonular ortaya karmaktan rak olmaldr. Matematikte, problem zme gc hedefini gerekletirmeye ynelik bir eitim durumu, asl maksadn yannda ve onunla birlikte, rencide matematie kar bir ilgi ve sevgi de uyandrabilir ya da tam tersine matematie kar bir ilgisizlik ve olumsuz bir tutum da gelitirebilir. Bu nedenle, retmen, bir yandan dzenlenen eitim durumlarnn birka hedefe birden hizmet etmesini salamal te yandan da bir hedef iin dzenlenen bir eitim durumunun istenmeyen sonular ortaya karabilecei dncesiyle uyank bulunmaldr. Yaant, birey ile evresi arasndaki etkileimin bireydeki izlenimleri olarak grlebilir. renme yaants ise, "nispeten kalc izli bir deimeye vesile olan yaant"dr. (Tekin 2004, Ertrk, 1996) Tanmlardan da anlalaca gibi, renme yaants, konu ierii ya da retmenin yaptklar demek deildir. Bu nedenle, nemli olan, renciye neler sunulduu deil, onun hangi yaantlar edindiidir. renme Yaantlarnda Bulunmas Gereken zellikler rencinin gereksinimlerini karlaya-bilmeli Birden fazla hedefe hizmet etmeli (ekonomiklik) retimin hedef-davranlarn kazandrabilmeli Etkili (st dzey) renmeyi salamal rencinin ilgi ve zelliklerine uygun olmal nceki yaantlarla ilikili (tutarl) olmal retim ilkelerine uygun olmal ok sayda duyu organna dayanmal Yeni ve ilgin olmal Kiisel bir baar duygusu vermeli Benzer ve farkl durumlarda kullanabilmelidir. Yaantnn kkeninde etkileimin bulunmas, onun rencinin etkin katlmna dayandn gsterir. renci okumak, dinlemek, gzlemek, dnmek ve yapmak suretiyle etkinlii kendisi yrtebileceine gre, renme yaantlarnn rencilere kazandrlmasnda retmene den grev ne olacaktr? retmenin grevi, rencinin istenilen yaantlar geirmesini salayacak biimde evreyi dzenlemek, yani eitim durumlarn ayarlama olacaktr. Bu, bir yandan retmenin rencilerin bilgileri, ilgileri, tutumlar ve alkanlklar hakknda baz bilgilere sahip olmasn, te yandan da konu ierii, ders aralar, kendi davranlar gibi elerin oluturduu eitim evresine, renciyi istenilen davran yapmaya yneltecek biimde ekidzen vermesini gerektirir. Bundan da karlabilecei gibi, renme yaantsnn iki yan vardr: rencinin kendi i koullar ve rencinin etkileecei d koullar. D koullar, i koullara gre dzenlenmelidir ki, renci istenilen yaantlar geirebilsin. Aslnda bir renci ile evresi arasndaki etkileim demek, rencinin i koullar

ile d koullar arasndaki etkileim demektir. renci davrannda oluturulmak istenen deiikliin niteliine gre, belli i ve d koullar gerekir. Bu grten hareketle Gagne; aamal biimde sralad sekiz renme trnden her birinin gereklemesi iin gerekli olan renci iindeki koullara eitim durumu koullarn ak ve tutarl biimde belirtmi bulunmaktadr. Aada renci ve evresi arasndaki etkileim gstermektedir. renci ( Koullar) Genel salk durumu lgili n bilgi ve beceriler Zeka seviyesi Dil becerisi lgi nan ve deerler Tutum Gdmleme Alkanlk Kendine gven ve benlik tasarm evre (D Koullar) retmen Dier renciler Basl aralar Gr - iit aralar retim yntemleri Pekitireler Aydnlatc yank ya da dnt Hedefleri gerekletirecek retme durumlannn belirlenmesi Eitim durumlar hedeflerle ilgili olmaldr. Eitim durumlar rencinin dzeyine (seviyesine hazr bulunuluuna) uygun olmaldr. Eitim durumlar rencinin ilgi, yetenek ve gereksinimlerine uygun olmaldr. Eitim durumlar rencilerin retme-renme srecinde dikkatini ekmeli, katlmaya gdlemeli, ipucu, pekitire ve dnt-dzeltme etkinliklerini kapsamaldr. renme yaantlarnn (retme-renme srecinin) planlamasnda ve uygulanmasnda retmene den grevler: Planlanmasnda retim plann yapma renme yaantlarn dzenleme Fiziki evreyi dzenleme erii, retimin hedeflerine ve rencilerin ilgi-dzeyine gre dzenleme retme - renme, strateji, yntem-tekniklerini seme Ders ara-gerelerini (materyalini) salama Sreyi dzenleme Uygulama (Etkinliklerinin Gerekletirilmesinde) rencilerin dikkatini ekme rencileri renmeye hazrlama (gdleme) rencileri dersin hedeflerinden haberdar etme Dersi etkili sunma pucu kullanma Soru - cevap etkinlii rencilerin derse aktif katlmn salama rencilere pekitire verme

 rencilere dnt - dzeltme verme rencilere renmenin sonucuna ilikin bilgi verme rencilere renmenin sonucuna ilikin bilgi verme rencilerin rendikleri konular hayata transferini salayacak etkinlikleri dzenleme rencinin zgvenini, benlik kavramn glendirme st dzey zihinsel etkinlikleri (yaratc dnme, problem zme vb.) gelitirme Eitim Durumlarnn rgtlenmesi Yukarda belirtilen ilkelere uygun olarak seilen eitim durumlar, istenilen davran deiikliklerini oluturabilmeleri iin tutarl ve kaynak bir btn haline getirilmelidir. nk, renci davrannda istenilen nemli deiiklikler, ksa srede ve tek bir renme yaantsyla salanamaz. Birbirleriyle tutarl ve kaynak birok renme yaantsnn renci zerindeki etkisi, tpk, ayn noktaya srekli den su damlalarnn o noktadaki etkisine benzetilebilir. Eitim durumlarnn etkili olabilmeleri iin, onlar, birbirini pekitirecek biimde rgtlemek gerekir. Bunun iin de. pucu kullanma Soru - cevap etkinlii rencilerin derse aktif katlmn salama rencilere pekitire verme rencilere dnt - dzeltme verme rencilere renmenin sonucuna ilikin bilgi verme rencilere renmenin sonucuna ilikin bilgi verme rencilerin rendikleri konular hayata transferini salayacak etkinlikleri dzenleme rencinin zgvenini, benlik kavramn glendirme st dzey zihinsel etkinlikleri (yaratc dnme, problem zme vb.) gelitirme Eitim Durumlarnn rgtlenmesi Yukarda belirtilen ilkelere uygun olarak seilen eitim durumlar, istenilen davran deiikliklerini oluturabilmeleri iin tutarl ve kaynak bir btn haline getirilmelidir. nk, renci davrannda istenilen nemli deiiklikler, ksa srede ve tek bir renme yaantsyla salanamaz. Birbirleriyle tutarl ve kaynak birok renme yaantsnn renci zerindeki etkisi, tpk, ayn noktaya srekli den su damlalarnn o noktadaki etkisine benzetilebilir. Eitim durumlarnn etkili olabilmeleri iin, onlar, birbirini pekitirecek biimde rgtlemek gerekir. Bunun iin de, eitim durumlar arasnda dikey ve yatay esasta uygun ilikiler kurulmaldr. renme yaantlarnn etkisinin dnlmesinde, her iki iliki yn de nemlidir. Etkili dikey rgtlemenin balca etkeni, yaantlarn srekliliidir. Sreklilik, bir tr bilgi ve becerinin ardk eitim durumlar iinde tekrarlanmasdr. Yalnz, buradaki sreklilik, belli bir davrann ayn biimde ve ayn ierik iinde tekrarlanmas demek deildir. Sz konusu davrann tekrarlanmas, gittike artan karmaklktaki durumlar iinde olmak gerekir. Bunun iin, yaantlar sral bir aamalar dzeni iinde yer almaldrlar. u halde her renme yaants, kendisinden daha nce gelene dayal ve daha sonra gelene hazrlayc olmaldr ki, rencilerin istendik ynde gelimelerine yardm edebilsin. renme yaantlarnn bir aamalar dzeni iindeki yerleikliini salamak iin ise ilgili uyarclar yeter sklkla etkileime girmeli ve zaman getike artan bir karmaklkta olmaldr. Bununla ilgili olarak, rnein, konu alan basitten karmaa, bilinenden bilinmeyene, somuttan soyuta doru aamal biimde rgtlenmelidir. Basamaklar yle geilmeli ki,

renci, hem bir nceki basamakta rendiklerini bir sonraki basamak ya da basamaklarda daha kapsaml, daha karmak bir ierik iinde tekrarlayabilsin hem de her bir basamakta gc lsnde baarl olabilsin. Bylece, bir yandan renilenlerin unutulmaya kar direnci arttrlrken bir yandan da rencinin baarl olmas renci asndan bir dl olarak ileyecei iin renci, daha ileri renmeler iin gdlenmi ve istekli klnm olur. renme yaantlar arasndaki yatay iliki, kaynalk olarak adlandrlr. rencinin geirmekte olduu paralel yaantlarn, birbiriyle uyumlu bir btn oluturmalar, birbirini pekitirmeleri gerekir. Byle olduunda, renci, btnle sahip bir gr ve uralan konularla ilgili daha kapsaml bir davran gelitirebilir. Bylece, hem hedefe daha abuk ve daha kolay ulalr; hem de meydana gelen renme, unutulmaya kar direnli, btnsel bir renme olur. renme yaantlar birbirleriyle atma halinde olduklarnda ise, unutulmaya kar dirensiz, par-asal renme ortaya kar. Okulda eitim: Eitim sreleri kendi toplumuna uygun insan yetitirir. Bu nedenle eitim sreleri rastlantya braklmamtr. Toplum bilinci vermek iin eitim srecinin ierii ve amalar belirlenir. Bu nedenle eitim bir kamu hizmeti olarak kurumlamtr. Okulda eitimin zellikleri unlardr: a. Okulda eitim formeldir. b. Okulda eitim, belli amalara gre nceden hazrlanm programlara gre yrtlr. c. Okulda eitim plnldr. . Okulda ynetici, retmen ve rencilerin yapaca iler saatlere gre dzenlenmitir. d. Eitim sreci retmen tarafndan yrtlr ve deerlendirilir. e. Okulda formel sreler baskndr. f. renciler grup arkadalklar iinde rnek alma yoluyla yeni davranlar benimserler. Bu yolla informel sreler de etkilidir. Bu nedenle okulda bulunan eitmenler rnek davranlar sergilemek zorundadr. yerinde eitim: Toplumda etkisi grlen bir eitimde i yerinde eitimdir. Bu eitim lkemizde yar formel biimde yrtlmektedir. rak yetitirme: lkemizde ilkretim okulunu bitiren ocuklar raklk eitimiyle bir meslee hazrlanrlar. Usta bir retmen gibi davranr. nce meslekle ilgili basit davranlar retilir. Daha sonra yeni beceriler edindirilir. ran baars dllendirilir, yanllar dzeltilir ve ocua yanlma pay verilir. raklk ve meslek eitimi: lkemizde yaygn olarak yer alan i yerindeki eitim okul eitimi ile btnletirilmesi almalarna son yllarda hz verilmitir. Bu nedenle 1977 ylnda karlan raklk, Kalfa ve Ustalk Kanunu 1986'da gelitirilerek raklk ve Meslek Eitimi Kanunu olarak yeniden dzenlenmi, rak, kalfa ve ustalarn yetitirilmesi esaslara balanmtr. Hizmet ii eitim: Resm kurum ve zel i yerlerinde verilen eitim hizmet ii eitim ad altnda sistemletirilmitir. Hizmet ii eitim formeldir. Bu tr eitim maala alan personele grevleri ile ilgili beceri kazandrmay amalamaktadr. Ailede eitim: nsanlar kiiliklerini oluturan davranlar aile ortamnda kazanr. ocuklar sevdikleri aile byklerini taklit ederek onlarla zdeleir. Ailenin temel davran kalplarn kazanr. nformel eitim aile ortamnda etkindir. Aile eitimi amal olarak yrtr. ocuklardan beklenen davranlar eitli biimlerde duyurulur. dl ve ceza mekanizmas alr. ocuklar srekli ynlendirilir. Eitimin tanm: Bireylerin toplumun standartlarn, gereksinimlerini ve yaama yollarn kazanmasnda etkili olan tm sosyal srelerdir.

 Kiinin yaad ortamda deeri olan, yetenek, tutum ve dier davran biimlerini gelitirdii srelerin tmdr. Eitim, nceden saptanm esaslara gre insanlarn davranlarnda belli gelimeler salamaya yarayan plnl etkiler dizgesidir. Eitim bireyin davranlarnda yaananlar yoluyla istenilen deimeyi meydana getirme srecidir. Eitim sreci: Sre belli bir sonuca ulamak iin birbirini izleyen durumlarn akdr. Eitim srecini birbirini izleyen renme olaylar oluturur. renmenin olumasn salayan her trl etki eitim srecinin bir parasdr: 1. Ama: Amalar formel eitimin temel tadr. Eitim srecinde ne renilecei ve nasl retilecei konusunda eiticilere rehberlik eder. Amalarn saptanmasnda toplumun ve bireylerin ihtiyalar gz nne alnr. Ayrca toplumsal yaama uyum salanmasna amalarn ieriindedir. 2. renme - retme teknikleri: renme; insan dier canllardan ayran temel niteliktir. Dnyaya geldiinde hibir beceriye sahip olmayan insanolu yaamas iin gerekli olan tm bilgi ve beceriyi evresi yardmyla renir. renme bireyin evresiyle etkileim sonucunda bireyin davranlarnda meydana gelen kalc deiiklik olarak kabul edilir. renme kendiliinden ya da ynlendirmeyle meydana gelir. a. Bireyin yapt bir eylem ve yaadklar sonucu meydana gelen davran deiiklikleri kendiliinden renmedir. b. Ynlendirilmi renmede ise hazrlanm bir ortam ve ara sz konusudur. Ynlendirilmi renme, retme teknikleri sonucunda meydana gelir. renme reten kii ve bir aracn yardmyla gerekleir. rnein; snf ii renme gibi. retme: retme en geni anlamda renmeyi salama etkinlikleridir. retme bilinli ve amal bir etkinliktir. retme etkinlikleri bir kii ya da bir grup tarafndan yrtlebilecei gibi bilgisayar, TV, film, kitap gibi materyallerle de olabilir. Aile iinde anne babalar, grup arkadalar, kitle ileitim aralar bireyin srekli renmesini salayan etkinliklerde bulunur. Birey bu etkinlikler sonucunda yeni davranlar kazanabilecei gibi var olan davranlarn da gelitirebilir. retme etkinliklerinin en plnl biimi genellikle eitim kurumlarnda uygulanr. Okullarda yaplan plnl, kontroll ve rgtlenmi retme etkinlikleri ise retim olarak adlandrlr. Deerlendirme: Eitim srecinin bir paras da deerlendirme ilemidir. retme renme srecinin sonunda elde edilen rnn amaca uygun olmas istenir. Deerlendirme eitim srecinin nemli bir parasdr. ETM ALANINDA ARATIRMA KONULARI Eitim yntemlerinin ve aralarnn gelitirilmesi: Eitimin ayr bir bilim dal olarak ortaya kmasndaki en nemli etken retim yntem ve tekniklerinin gelitirilmesidir. "Eitimin amacna ulamas iin hangi yntem ve tekniklerle istenilen bilgi ve beceri kazandrlr?" sorusu en nemli konudur. renmeye etki eden faktrler: Eitim insanla, doal, sosyal ve kltrel evre ile ilikilidir. Dolaysyla retim ortamlarn kontrol etmek eitimci asndan son derece nemlidir. nsann biyolojik yaps renme snrn izer. renmede zeknn, gdlemenin, beklentilerin, ilgilerin ve sosyal evrenin roln ortaya karmak nemlidir. Program gelitirme: Uygulama deeri yksek bilgi retiminde nemli yere sahiptir. Eitim politikalarnn gelitirilmesi: Eitim biliminin nemli konularndan biri de eitim

politikalarnn gelitirilmesine ve eitimle ilgili kararlar verilirken gerekli olacak bilgileri derlemektir. Eitimde (kuram) teori gelitirme: Eitim bilimlerinde, renme retme, rehberlik ve ynetim alanlarnda kuram gelitirme almalar nemli yer tutar. lkenin koullar ve olanaklar dikkate alnarak dnya ile tutarl, bilimsel bilgilere dayal kuramlarn gelitirilmesi eitimde btnln salanmas ve baar iin gereklidir. Eitim yntemi ve maliyet analizi: Davran bilimleri srekli eitim kurumlarnn organizasyonuna, iletmesine dayal bilgi retmektedir. Kararlarn isabetli, plnlama, koordinasyon ve denetim gibi faaliyetlerle etkili olarak yrtlmesi iin gelien teknolojik olanaklar kullanarak lke koullaryla tutarl yaklamlarn gelitirilmesinde gereklidir. ETM BLMLERNN ALANLARI Aadaki eitim bilimleri lkemiz eitim fakltelerinde idar ayrm ve bilimlerin birbiriyle ilikileri dikkate alnarak 5 gruba ayrlmtr; A. Eitimin Temelleri 1. Eitim psikolojisi 2. Eitim sosyolojisi 3. Eitim ekonomisi 4. Eitim felsefesi 5. Eitim tarihi B. Eitim Programlan ve retim 1. Eitimde program gelitirme 2. Eitim teknolojisi C. Eitimde Psikolojik Hizmetler 1. Eitimde psikolojik danma ve rehberlik 2. zel eitim D. Eitim Yntemi, Teftii, Ekonomisi ve Plnlamas 1. Eitim yntemi ve teftii 2. Eitim ekonomisi ve plnlamas E. Eitimde lme ve Deerlendirme 1. Eitimde lme ve deerlendirme 2. Eitim istatistii ve aratrma

ETM KURUMLARININ LEVLER Eitim kurumlar toplumun baz gereksinimlerini karlamak zere ortaya kmtr. Temel amac, topluma yararl bireyler haline gelmeleri iin bireyleri eitmektir. Eitim kurumlarnn toplumsal, siyasal, ekonomik ve bireyi gelitir me olmak zere 4 temel ilevi vardr. A. Eitimin toplumsal ilevi: Toplumun geliimini ve srekliliini salamak eitimin toplumsal ilevidir. Eitim kurumlar bu amaca ulamak iin; a. rencilere toplumun kltrel mirasn aktarmaktadr. b. rencilerin toplumsallamasn salamaktr. c. Yeniliki ve toplumun kltrn gelitirecek bireyleri yetitirmektedir. a. Toplumun kltrel mirasn aktarma Kltr, bir toplumun yesi olarak insanolunun

kazand bilgi, sanat, gelenek, grenek, beceri ve alkanlklar kapsayan karmak bir btndr. Kltr yeni nesillere aktarmak insana zg bir olgudur. nsanolu kulland yazl ve szl sembollerle kltr mirasna gelecek nesillere aktarr. b. Toplumsallamay salama Bireyi toplumun bir yesi hline getirme srecine toplumsallama denir. Eitim kurumlar rencilere toplumdaki rollerinin gerektirdii davranlar retirler. Bunlar uygulamalarna olanak salarlar. Bylece toplumla uyumlu bireylerin yetitirmesi salanr. c. Yeniliki ve toplum kltrn gelitirecek bireyler yetitirme Eitim kurumlar rencilere deime ve gelime iin gerekli bilgi ve beceriyi kazandrarak onlarn toplumsal ve ekonomik gelimeye uymalarn kolaylatrr. Toplumda yenilikler yaratacak bireylerin yetimesine katkda bulunur. B. Eitimin siyasal ilevi: Toplumlarda devlet sisteminin ortaya kmasyla eitimin siyasal ilevi balam milliyetilik ve demokrasinin gelimesiyle nem kazanmtr. Eitimin siyasal ilevi 3 grupta toplanr. 1. Toplum yelerinde millet bilinci oluturma ve var olan siyasal dzeni koruma. 2. Lider yetitirme. 3. Semen yetitirme. 1. Mevcut siyasal dzeni koruma: Eitim ku rumlar toplum yelerine mill ideolojiyi ve idealleri alayarak var olan dzene bal hle getirir. 2. Lider yetitirme: Eitim kurumlar toplumun bireylerini sisteme bal hle getirir ken liderlerin yetitirilmesini de salar. 3. Semen yetitirme: Demokrasi ile top lumlarda eitimin dier bir siyasal ilevi iyi semen yetitirmektir. C. Eitimin ekonomik ilevi: Eitimin ekonomik ilevi bireyleri bilgi ve beceri ile donatarak onlarn retici durumuna getirmek ve gereksinim duyulan insan gcn yetitirmektir. Eitim kurumlar bu ilevlerini yerine getirerek, toplumun ekonomik olarak gelimesine ve kalknmasna katkda bulunur. D. Eitim bireyi gelitirme ilevi: Birey eitim kurumlarnda temel gereksinimlerini dengeli bir biimde karlama yollarn renir. Bireyin gelitirilmesi eitim kurumlarnn nemli grevidir. Dolays ile eitim kurumlar bireyin zihinsel, bedensel ve duygusal adan gelimesi iin almalar yapar.

TRK MLL ETM'NN TEMEL LKELER Genellik ve eitlik: Eitim kurumlar dil, rk, cinsiyet ve din ayrm gzetmeksizin herkese aktr. Eitimde hibir zmreye, aileye, kiiye ayrcalk tannmaz. Ferdin ve toplumun ihtiyalan: Mill Eitim hizmeti, Trk vatandalarnn istek ve yetenekleri ile Trk toplumunun gereksinimlerine gre dzenlenir. Yneltme: Fertler eitimleri sresince ilgi ve yeteneklerine gre eitli programlara ve okullara yneltilerek yetitirilir. Mill Eitim sistemi bu ynlendirme dorultusunda dzenlenir. Yneltme iinde rehberlik hizmetlerinden objektif lme ve deerlendirme metotlarndan yararlanlr. Eitim hakki: Temel eitim grmek her Trk vatandann hakkdr. Temel eitimden sonra vatandalar ilgi ve yetenekleri dorultusunda eitim kurumlarndan faydalanr.

Frsat ve imkn eitlii: Eitimde herkese kadn-erkek ayrm yapmakszn eit olanak verilir. Parasz yatllk, burs, kredi ve baka yollarla yoksul olan rencilere eitim olana verir. Sreklilik: Fertlerin yaam boyu genel ve meslek eitimlerinin devam esastr. Genlerin eitimi yannda hayata ve i alanlarna olumlu bir ekilde uymalarna yardmc olmak zere yetikinlerin srekli eitimini salamak iin gerekli tedbirleri almak da bir ei tim grevidir. Atatrk nklap ve lkeleri ve Atatrk Milliyetilii: Atatrk inklap ve ilkeleri ve ana yasada tanmn bulmu olan Trk milliyetilii tm ders programlarnda temel alnr. Mill kltrn bozulup, yozlamadan kendimiz zg ekli ile evrensel kltr iinde korunup gelitirilmesine ve retilmesine nem verilir. Demokrasi eitimi: Atatrk milliyetilii ne aykr olmamak kaydyla gnlk siyas tartmalara karmadan yurttalarn sahip olmas gereken demokrasi bilinci, yurt dnemine ait bilgi, anlay ve davranlar eitim kurumlarnda verilmeye allr. Liklik: Trk Mill Eitiminde liklik esastr. Din kltr ve ahlk retimi ilkretim okullar ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr. Bilimsellik: Eitim metotlar ve ders ara ve gereleri, bilimsel ve teknolojik esaslara, yeniliklere, evre ve lke ihtiyalarna gre srekli olarak gelitirilir. Plnllk: Mill Eitim programlar, iktisad, sosyal ve ekonomik kalknma hedeflerine uygun olarak tm alanlarda modernlemeyi ve teknolojik gelimeyi salayacak meslek ve teknik eitime arlk verecek ekilde plnlanr. Karma eitim: Okullarda kz-erkek karma eitim yaplmas esastr. Ancak koullara gre baz okullar yalnzca kzlara ya da erkeklere ayrlabilir. Okul ve aile i birlii: Okul ve aile arasndaki i birlii eitim kurumlarnn amalarnn gereklemesini kolaylatrr. Bu amala okullarda okul-aile birlikleri kurulur. Bu kurumun kurulu ve ileyii Mill Eitimin y-netmeliklerince dzenlenir. Her yerde eitim: Mill Eitimin amalar yalnz resm ve zel eitim kurumlarnda deil, ayn zamanda evde, evrede, i yerinde, her yerde ve her frsatta gerekletirilmeye allr.

PROGRAM GELTRME Eitim: Eitim: kiinin davranlarnda, renme ve yaantlar sonucu istendik davran gelitirme srecidir. Kii davranlar nm byk bir blmn, evresiyle etkileim sonucu kazanr. Yani eitim, seilmi ve kontroll bir evre iinde, bireyleri belli amalara gre yetitirmektir. Program gelitirme: Eitim programlarnn tasarlanmas, snanmas, deerlendirilmesi ve bu dorultuda yeniden dzenlenmesidir. Program dzenlenmesi duraan deil sreklilik isteyen almalardr. Program gelitirme okul iinde ve dnda mill eitimin ve okulun amalarn gerekletirmek zere tasarlanm etkinliklerin uygun ara gerele rin gelitirilmesine ynelik koordine aba larn tmdr. Bilimsel ve ada program gelitirme uzmanlk ve ekip almasn gelitirir. Bu ekipte program gelitirme ile lme ve

deerlendirme uzman, eitim felsefecisi, eitim psikologu, eitim ekonomisti, eitim sosyologu, eitim teknolou, bilim uzman ve retmen bulunur. Eitim program: Bir eitim kurumunda, rencilere nceden hedeflenen davranlar kazandrabilmek iin yaplan eitsel etkinliklerin tmdr. Bireye okul ii ve okul d gerekletirilmesi istenen plnlanm, eitsel etkinlikler yoluyla salanan renme yaan tlar dzenei olarak da tanmlanabilir. retim program: Okulun hedeflerine bal olarak, rencinin gereksinimlerini karlamas, yeteneklerini gelitirmesi ve davranlarn istenen ynde deitirmesi iin yaplan plnlama almalardr. retim program rencilerden beklenen ren meyi oluturabilmek iin plnlanm etkin liklerin btn olarak aklanabilir. retim program: Bir dersin zel hedef lerini ve zel hedeflere ulamak iin izlene cek retme renme etkinliklerinin amaca ynelik bir sra ve dzen iinde veren kaynaktr. Programn dzenlenip planlanmas srasnda snf iinde her bir renme retme srecinin incelenmesi, programn gelitirilmesi asndan olduka nemlidir. Bir eitim program renciye retilecek olan ilgili dersleri iermektedir. Bir retim program beli bir renci grubuna nelerin hangi sra ile uygulanacan gsteren plndr. Program gelitirmenin tarihsel temelleri: Son yllarda geleneksel ve sbjektif yarglara dayal bir tutumdan, bilimsel aratrmaya dayal, insan davranlarnn temellerini aratran ve bu davranlar gelitiren bir tutum benimsenmitir. Program gelitirme abalan 19. yy.n balarndan balayarak deneysel aratrma yntemlerinin gelimesiyle Avrupa ve Amerika'da hz kazanmtr. Btn lkeler eitim politikasn uygulamaya dntren politikalar benimsememilerdir. lkemizde program gelitirme almalar Mill Eitim Bakanlna bal Talim Terbiye Kurulu Bakanlnca yrtlmektedir.

ETM PROGRAMLARI 1. Eitim programlannn Mill Eitim sistemindeki yeri ve ilevi lkemizde Mill Eitim politikas merkezde oluturulmaktadr. Eitimle ilgili yasalar, ynetmelikler, eitim programlar ve bilumum kararlar merkezden uygulama yerine aktarlmaktadr. Eitim programlar, eitilenlerin davran standartlarndan, renme ve retim etkinliklerine dein, almalara klavuz etmekte ve bir arac rol oynamaktadr. Temel ama, Mill Eitim politikasnn programlar yolu ile uygulamaya dntrlmesidir Trk Ulusunun birlik ve btnlk iinde kalknmasna dayanan Mill Eitim politikasnn, lkenin en uzak kesine ka dar yaylmas ve gereklemesinde program lar kpr rol oynamaktadr. Eitim kurumu, programlarn uygulanmasndaki sorunlar merkeze yansttka gereken durumlarda yani uygulamalara gidilmektedir. Mill Eitim Bakanl devletin eitim politikas dorultu sunda, aratrma ve gelitirmeye yn izecek projeleri oluturur. l Mill Eitim Mdrlkleri bu projelerin uygulanmasnda nclk eder. Okullar ise bu projeleri gerekletirecek kurumlardr. levleri, retim etkinliklerini en etkili biimde gelitirmektedir. Bu dzen yle gsterilebilir: Mill Eitim Bakanl "aratrma gelitirme projeleri" l Mill Eitim Mdrl "projelerin il apnda uygulanmas" Okul "retim programlarn gelitirmek zere aratrmalara kaynaklk"

2. Eitimde program hiyerarisi Eitim program: bir eitim kurumunun, ocuklar, genler ve yetikinler iin salad Mill Eitimin ve kurumun amalarnn gereklemesine dnk tm etkinlikleri kapsar. retim, ders d etkinlikleri, zel gn lerin kutlanmas, geziler, ksa kurslar, rehberlik, salk vb. hizmetler ve fonksiyonlar bu ereve iine girer. Eitim program iinde retim program bilgi ve becerinin, donanmn plnl bir biimde kazandrlmasna dnk bir programdr. Konunun ematik grnm aadadr: Eitim program retim program Ders program nite program Konu pln Byle bir hiyeraride her bir program, bir st programlama, amalar ve ierik ynnden ilikili olduundan birbirinin kapsamna girer. 3. Program gelitirme kavram Program kategorileri; retmen eline verilmi materyallerle ilgilidir. Bu programda; a. renme koullan gerekletirilir. b. rencilerin yaantlar gelitirilir. c. retim olanaklar zaman, mekn, aralar ve gereler asndan gelitirilir. . retmenler ve dier ilgililer eitim ve deerlendirme gibi konularda bilgilendirilir. d. Eitim amalarnn gereklemesi iin ilgililerin istekli hle gelmesine allr.

PROGRAM GELTRMENN FELSEF TEMELLER Eitim program hazrlanrken yararlanlacak bir felsefeye ihtiya vardr. Setiimiz felsefeden eitim programmzn temel yaps oluturulurken, hedefler arasndaki tutarllk kontrol edilirken yararlanlr. Program hazrlamada eitim felsefemiz; eitime egemen dnya grnde st kapal olan ama ve varsaymlar aa karrken ve yorumlarken bizlere yardmc olmaktadr. Bunlar sralayacak olursak: dealizm: Gerein madd glerden ok zihin, dnce ile balantl olduunu ileri sren kuramdr. Realizm: D dnyann bilgi ve duyularmzdan bamsz olarak var olduunu savunan felsefe ekoldr. Empirizm: Tm bilgimizin deneyden kaynaklandn savunan felsefe trdr. Rasyonalizm: Bilgi edinmede akla ncelik veren felsefe akmdr. Pragmatizm: Bir kavram, ilke ve grn anlam ve doruluunu pratik yararlaryla belirleyen felsefe akmdr. Enistantializm (Varoluuluk): nsana nem veren bir felsefe akmdr. Bu akm da insan yaam boyunca ne yapacana kendisinin karar vermesi ve zgr olduu grlerinin arlk tad felsefe grdr.

Program gelitirmenin psikolojik temelleri: Program gelitirmenin her aamasnda, psikolojiden yararlanlmaktadr. zellikle hedefterin eitime uygulanabiiirlii belirlenirken psikolojiden yararlanlr. Program hazrlanrken rencilerin ilgileri, yetenekleri, eilimleri ve hazr olular arasndaki farklar dikkate alnmaldr. Bu farklar psikolojinin alma alanna girer. Psikoloji bu farklarn olup olmadn, varsa dalmn gzlem ve lme yoluyla saptar. Ulalan bilgiler nesnel ve olgusal nitelikte bilgilerdir. Programlar renci gereksinimlerini karlayacak nitelikte olmaldr. rencide renme gl yaratacak; anlamay, alglamay, gelimeyi olumsuz etkileyecek ynde olmamaldr. Program gelitirmenin toplumsal temelleri: Eitim program gelitirilirken bireylerin beklentileri toplumsal deerler, normlar ve kltrel deerler dikkate alnmaldr. Toplumda atma yaratacak programlar hazr-lanmamaldr. Bu nedenle toplum dikkatle deerlendirilmeli, deime eilimleri programda yer almaldr. Eitim programlar toplumsal yapdan uzak kalmamaldr. E:itim program, bireyin sosyal geliimini topluma uyum salayacak ekilde gelitirilmelidir. Okullar toplumun istedii bireyleri yetitiren ve topluma kazandran kurumlardr. Program gelitirme modelleri: Maddeler, objelerin en iyi ekilde temsil edildii taklitlerdir. Program gelitirme modelleri bilimsel teknik, bilimsel teknik olmayan modeller olmak zere ikiye ayrlr. Bilimsel teknik maddelere gre program gelitirme zaman, uzay, malzeme ve personel arasndaki koor-dineyi salayarak evreyi yaplandrma plndr. Bilimsel teknik olmayan modellere gre program gelitirme, znel bireysel, estetik ve geililik zelliklerine sahiptir. rencinin duyusal ynlerine arlk verilir. Baz program gelitirme yaklamlar unlardr: TYLER MODEL En aklc modeldir. Tme varm yntemi ni kullanr. Tyler ilerlemeci bir yaklam benimsemi ve konu, birey ve toplum zerinde ayr ayr almtr. Bunlarn birbiri zerine etkileri aratrlmtr. Tyler program gelitirmeyi okulun hedeflerini belirleme, hedeflerle ilgili eitim yntemleri saptama ve bu metotlarn organizasyonunu yapma hedefleri deerlendirme olarak sralamtr. TABA MODEL Programla ilgili herkesin program gelitir me etkinliklerine katlmas, program uygulayc tarafndan programn gelitirmesi tasarlanmtr. Model 7 aamadan oluur: 1. Gereksinimleri belirler. 2. renci hedefleri belirlendikten sonra ulalmak istenen hedefler belirlenir. 3. Program nitelerinin konu alan ve ierii hedefleri belirler. 4. retmenler tarafndan seilen ierik, rencilerin olgunluuna, ilgilerine, baarlarna gre dzenlenir. 5. Program ierii ile renciler arasnda ba kuran yntemler seilir. 6. renme etkinlikleri dzenlenir. 7. Deerlendirme ekillerine yer verilir. TAYLOR, ALDCANDER VE LEWS MODEL Bu model program gelitirmeyi sistematik bir yaklamla gelitirmitir. lk aamada genel ve zel hedefler belirlenir. kinci basamakta program deseni dzenlenir. Desen oluturulduktan sonra retmenler retim plnlarn hazrlar. GOODLAD MODEL Bu program gelitirme modeli var olan kltrel deerleri analiz ederek eitimsel amalar saptar. Saptanan eitim amalar davransal eitim hedeflerine dntrlr. Bu hedefler eitim frsatlarn ortaya koyar.

HUNKSN GELM MODEL Burada nemli olan insanlarn kendi felsefi yaklamlarna gre gelitirecekleri fikridir. Bu maddede 7 aama bulunur: 1. Programn kavramsallatrlmas 2. Tehisi 3. erik seimi 4. Yaantlarn seimi 5. Uygulama 6. Deerlendirme 7. Bakm ve koruma MLLER VE SELLER MODEL Bu madde eitim programlar rencilere, toplumun gereklerini, deimelerini, becerilerin kazandrlmasn hedeflemektedir. Bu modelde ilk ynelim iletme pozisyonu. ikinci ynelim etkileimini tanmas, nc ynelim sosyal ve kiisel deiimdir. Model 5 basamaktan oluur: 1. Oryantasyon 2. Geliimsel aralar 3. retim modelleri 4. Uygulama pln 5. Deerlendirme OLVA MODEL Model hem program gelitirme emas hem de retimin tasarlanmasn bir araya getirmektedir. Bu model retimin yaplaca alan ve gidi yollarn plnlamada olduu gibi okuldaki dersler aras nitelikler meslek eitim, rehberlik ve snf d etkinliklerde de kullanlabilir. WHEELER MODEL Deerlendirme srecinin btn evrelerde yer almasn savunur. Bu model Tyler mode linde yer alan aamalara yer vermi fakat deerlendirmenin btn aamalarda yaplmasn savunmutur. KERR MODEL Bu model iin bilgi, deerlendirme, okuldaki renme ve amalar nemlidir. ROGERS MODEL rnden ok yenilie ve deiime ak esnek bir program modelidir. Bu model iin retmen rencileri dinleyen, yeni dnceler arayan problemleri birlikte zmeye alan bir yap sergiler.

PROGRAM GELTRME YAKLAIMLARI Sosyal g yaklam: Bu yaklam eitim srecini etkileyen, sosyal yaantlarn aratrlmasn hedefler. Eitim bir sosyal sretir. Bireyin bu sre iinde bir eyler rendii ve aktif olduu oranda baarl olaca dikkate alnmaldr. Bu yaklam konuyu deil; renciyi, etkinlii, konu ve yaant arasndaki ilikiyi nemser. ekirdek (Core) program yaklam: Bu program yaklam zorunlu sosyal ihtiyalara programn merkezinde yer vermektedir. Bu yaklam okullarn toplumsal gelimede fonksiyonel olmayna kar bir tepki olarak domutur.

Geni alanlar yaklam: Benzer zellik tayan alanlar birletirilip, daha geni alanl program yapma desenine denir. Bu yaklamda yaklamlar arasndaki farklar kalkmakta, konu geni olarak ele alnmakta ve halen ilkretim dzeyinde uygulanmaktadr. Teknoloji yaklam: rencilerin en iyi ekilde renmesi ve baarl olabilmesi iin eitim ve ders programlarnn planlanmas ve gelitirilmesidir. Bu yaklam retim alannda gereksinim duyulan insan tipinin yetitirilmesine ynelik, zellikle meslek - teknik eitim alannda kullanlan bir yaklamdr. Teknolojik yaklamn temel ilkeleri; hedef, ilev, konu ve yntem, kapsam, program, personel, sre, evre, baar ve deerlendirmedir. Konu alan merkezli yaklam: Eitim uygulamalarnda en fazla kullanlan yaklamdr. Bu yaklam insann en nemli yetisi olarak akl grr. Akl bilgiye ulamada en nemli unsurdur. Konu yaklamnda program eitli disiplerden oluur. Fizik, kimya, matematik gibi her biri bir konu alann oluturur. Programn amac konunun yetitirilmesine yneliktir. Bu yaklamda dersler tamamen birbirinde bamsz verilir. Konu alan uzmanlar dzenlemede ok etkilidir. Fonksiyonel yaklam: Bu yaklam renci davranlarnn aka belirtilmesi temeline dayanr. Eitimde her davran bir sonraki aama iin giri davrann oluturur. Her bir adm iyi tanmlanm davransal ifadelerle aklanmaldr.

HEDEFLER Hedef: Belli bir alanda eitilecek bireylere eitim yoluyla kazandrlmas istenen zelliklerin tmdr. Bir dersin hedefi renciye yeni davranlar kazandrmak ya da var olan davranta deiim oluturmaktadr. renciye kazandrlmak istenen davranlar bilgi, beceri, alkanlk, tutum ve yetenekleilgili olabilir. Eitimde yer alan hedefleri bilisel, psikomotor ve duyusal alan diye sayabiliriz. Eitimde hedef kiide: bilgi, beceri, deer yarglar, ilgi, tutum, kiilik ve alkanlklar kazandrmak olabilir. stendik davranlann belirleyicileri aadakileri gz nne almaldr: a. Toplumsal gerek: Hedef davranlar, kltrel davranlar, toplumsal gereklerle uyumaldr. Toplumsal deerlerinize uymayan, ters den hedef davranlar programaalnmamaldr. Toplumsal gereklik, toplumsal, ekonomik ve siyasal sistem olarak ele alnmaldr. Bu durumda eitim sistemi toplumsal sorunlara ve zm yollarna dayal hedef ve davranlar, ierik, retim yntemleri, eitim durumlar ve snama durumlar saptanmaldr. b. Konu alan: Bir dier belirleyici de rencilere kazandrlacak ieriktir. Burada hedef davranlar bilim, sanat ve dnce alanlarndaki gelimelere ve deimelere uygun olmaldr. Hedef davranlar konu alanlarna gre seilmelidir. c. Birey: Hedef davranlar belirlenirken bireyin ilgi ve gereksinimleri gz nne alnmaldr. Her insan birbirinden farkl yeteneklere sahiptir. Bu yetenekler dorultusunda bireyler eitilmelidir. . Doa: Hedef davranlarn son belirleyicisidir. nsan doal bir ortamda doar ve bu ortamda byyerek yaamn srdrr. nsan iinde bulunduu doal ortam koruya rak ondan en iyi ekilde yararlanmaldr. Ak si hlde insan yaad ortam yok edebilir. Bu nedenle doay koruyacak ve onunla denge kuracak bireyler yetitirilmelidir. Aday hedefler bu drt belirleyiciyle uyumlu olmak zorundadr. Bunlardan birine uyumsuz

olan hedef olay. hedef listesinden elenir. Eitim szgeleri: Programa konulmas dnlen aday hedefler, programa konulmadan nce eitim szgelerinden geirilirler. lgili uzmanlar tarafndan deerlendirilirler. Eitim szgelerini, yle sralayabiliriz: 1. Eitim felsefesi szgeci: Aday hedefle-r eitim felsefesiyle tutarllk gstermelidir. Temele alnan felsefeye gre saptanan hedefler felsefenin mantna uygunluk gstermelidir. Eitimde hedef davranlar saptanrken, davrann ieriinin ve snanmasnn eitim felsefesine uygunluu zerinde durulur. Eitim felsefesine ters den aday hedef programdan karlr. 2. Eitim sosyolojisi szgeci: Eitimde istendik davranlarn belirleyicilerinden biri de toplumdur. Aday hedefler, toplumun genel zelliklerine, deer yarglarna, toplumsal normlar uygun ve onlara ters dmeyecek ekilde saptanmaldr. lkenin toplumsal gereklerine gre saptanan aday hedeflerin, bireyin yaad yerlere ve oralarn zelliklerine gre saptanmasna dikkat edilmezse, etkili bir eitimden bahsedilemez. 3. Eitim psikolojisi szgeci: Eitimde renme kiilerde oluan davran deiikliidir. Deiimlere baklarak kiilerin renip renmediine karar verilir. Eitimle psikoloji arasnda yakn bir iliki bulunmaktadr. Psikoloji davranlarn nasl ve hangi yollarla kazandrlacan aratran ve sorunlara zm reten uygulamal bir bilim daldr. Aday hedefler eitim psikolojisiyle rencilere kazandrabilir. ltlere uymayan bireylerin renmesini zorlatran hedefler listeden karlmaldr. 4. Eitim ekonomisi szgeci: Bu szgete aday hedeflerin ekonomik olmas nemsenir. Ekonomik olmayan ve ar ekonomik yk getiren hedefler daha batan programdan karlmaldr. Elimizdeki tm kaynaklardan en st dzeyde yararlanmalyz. Bu nedenle setiimiz hedef davranlar hem en ksa zamanda kazandrlmal hem de ekonomik olmaldr. Kii tutarl ve ekonomik bir tketici olmaldr. Tm bu hedefler aday belirlemede nemlidir. Okulun Genel levi Okul, iinde bulunduu toplumun kltr zelliklerini aksettirir. Bir lkenin mill eitiminin amalar, o lkede yaplacak bir toplum analizine dayanmaldr. Okul rencileri, toplumun kltrn tanmak kadar gelitirme ynnde de gelitirme sorumluluk tamaldr. Eitimin, birey ve toplum refah arasnda denge kurulmaldr. nk eitimin ortaya kan problemlerin zmnde byk sorumluluu vardr. Ekonomik kalknmann ve demokratik hayatn gereklemesi, bireylerin kaliteli anlamda eitimi ile mmkndr. lkemizde okuryazar oran aranrken dier yandan okuryazarln kazandra ca davranlarn nitelii ile ilgili almalara gereksinim vardr. Okul, eitimin eitici fonksiyonunun yannda koordine edici bir sosyal ortam hizmetini grr. Organize eitim kurumu olan okul, renciler ve veliler, eitimde temel eyi olutururlar. Program gelitirme bu ge arasndaki deerler korelsyonu saptamak ve izlemek zorundadr. Bu incelemeler, deneysel almalarn temelini olduu kadar ynn de gsterecektir. Gnmzde bireyin byme ve gelimesi yalnzca biyolojik bir olay deil, ayn zamanda kltrel bir olgu olarak grlmektedir. Bu kltrel fenomenin ayrntlar ile analizi, program gelitirme faaliyetlerinin teorik ve uygulamal temellerinin kurulmasna yardm edecektir.

Bilisel alan hedefleri unlardr: 1. Anmsama 2. Kavrama 3. Uygulama 4. Analiz 5. Sentez 6. Deerlendirme Psikomotor alan hedefleri unlardr: 1. Alglama 2. Kurulma 3. Klavuzla yapma 4. Btnletirme 5. Karmak etkinlik 6. Duruma uyma 7. Yaratma Duyusal alan hedefleri unlardr: 1. Alma 2. Karlkta bulma 3. Deer verme 4. Btnletirme 5. Nitelenme TRK MLL ETM SSTEMNN HEDEFLER UNLARDIR: a. Uzak hedefler: Politik felsefemizi yanstr. Fonksiyonu yn gstermek, eitim hizmetlerinin amalarn belirlemektir. Ama politik felsefemizin dnk olduu ideale uyum salayacak insanlar yetitirmektir. Bu tr hedefler ok zor deitirilir. lkede siyasal b. Genel hedefler: Belli bir eitim kuru iktidarlar deise bile bu hedefler ok zor deiir. munun genel hedeflerinden sz edilebilir. Genel hedefler eitim rn olarak yetimesi istenen ideal insann niteliklerinden oluur. Bir ulusal eitim sisteminin genel he deflerini belirleme ii lkenin gelecei asndan ok nemlidir. Genel hedefleri iki aamada dnebiliriz: 1. Eitimin genel hedefi 2. Okulun genel hedefi c. zel hedefler: Bir ders, bir disiplin ya da bir alma alan iin hazrlanm hedeflerdir. Dorudan rencide davransal olarak grlmek istenen hedeflerdir. Belli bir alanda rencilerin yetitirilmesi iin al malarn kararlatrlmas o iteki zel hedeflerdir. Hedeflerin genel zellikleri: Hedefler, renci davranlarna evrilebilir olmaldr. Hedef rencide gerekletirmek istenen davran deiikliidir. Hedefler sre sonunda rencinin hangi niteliklere sahip olacan gstermelidir. Hedef ifadeleri ak, seik ve anlalr olmaldr. Hedeflerin hangi konu ieriiyle ilgili olarak gerekletirilecekleri belirtilmelidir RETM ETKNLKLERN PLANLAMA Giri Blm a. Dikkati ekme: retmen derse balamadan rencinin dikkatini konuya ynlendirmelidir.

b. rencileri hedeften haberdar etme: renci o derste hangi hedef ve hedef davrana sahip olacan bilecek olursa, kendi plnlamasn ona gre yapabilir. c. rencileri derse motive etme (gdleme): retmenin bu dersten reneceklerinin bir sonraki derste ne ie yarayacann ifade edilmesidir. . n koul olabilecek renmelerin hatrlatlmas: Daha nceden renilen konularn n koul olarak anmsatlmasdr. Sonu etkinlikleri: Bu basamakta retmenler aadaki etkinlikleri yapmaktadr. 1. retmenler hem konular arasnda hem de konular ilenirken zetler yaparak davrann kalcln salamaldr. 2. rencileri yeniden gdler, ilginin devamn salar. 3. Ders tamamlandktan sonra ksa zdeyiler ve aktarmlarla konunun kapann yapar. Deerlendirme: rencilerin renme eksikliklerini saptamak amacyla yaplr. renme eksikliklerine zm yollar aranr. Bu tr deerlendirme de ama not vermek deil durumu deerlendirmektir. Gezi, gzlem, deney plnlan: Bunlar, gnlk ders plnlarnn paras durumunda dr. Gezi, gzlem pln, gezi - gzlem yoluy la bilgi ve beceri kazandrmaya ynelik al malarn plnlanmasdr. Deney pln ise bir gnlk ders plnnn bir paras olarak bir derste yaplacak bir deney etkinliini dzenleyen plndr.

ETM BLMLER

RETM STRATEJLER YNTEM VE TEKNKLER

Strateji: Bir eyi elde etmek iin yol ya da plnn uygulanmasdr. Strateji dersin amacna ulamasn salayan yntem, teknik ve ara - gerecin belirlenmesine yn veren genel bir yaklamdr. kuram strateji yntem teknik Yntem: Bir amaca ulamak iin izlenen yoldur. Teknik: Bir retme yntemini uygulamaya koyma biimi ya da snf iinde yaplan ilemlerin btndr. Yntem tasarlama, teknik ise tasarnn uygulanmasdr. Balca retim stratejileri unlardr: a. Sunu yoluyla retim stratejisi b. Bulu yoluyla retim stratejisi c. Aratrma - inceleme yoluyla retim stratejisi Sunu yoluyla retim stratejisi: Bu strateji okullarda ok yaygn bir ekilde bilginin aktarlmas, kavram ilke ve genellemelerin aklanmasnda kullanlmaktadr. Uygulan; 1. renilecek kavramlarn dier yaplarla ilikilendirilmesi, 2. Kavram ya da kuraln belirlenmesi, 3. Kavram ya da kuraln zelliklerinin belirlenmesi, 4. Olumlu - olumsuz rnekler verme, 5. rencilerden rnekler isteme. retmen merkezli bir sistemdir. Bu yntemi benimseyen retmen, ders pln hazrlamadan derse girmemelidir. Anlatm yntemi grsel ve iitsel aralarla zenginletirilmelidir. Teknikler: a. Kk grup tartmas b. Byk grup tartmas c. Mnazara . Kart panel d. Panel e. Forum (ak oturum) f. Beyin frtnas (fikir taramas) Aratrma soruturma yoluyla retim stratejisi: 2-8 rencinin bir araya gelerek bir problemi ya da bir konuyu aratrmak ve rapor etmek amacyla yrtlen, rencilerin sosyal etkileime girmeleri ve birlikte alma alkanl kazanmalarn salayan yntemdir. Teknikler a. rnek olay b. Problem zme c. Gsteri . Rol oynama

d. Kubak renme (i birliine dayalrenme) e. Proje alma f. Gezi - gzlem g. Soru - yant a. rnek olay: Herhangi bir alanda karlalan sorunun zmne ynelik nerilerdir. b. Problem zme: Bu tekniin ncs John Dewey'dir. Aamalar unlardr: Problemin farkna varma Kaynak tarama ve bilgi toplama Denenceler kurma Veri toplama aralarn hazrlama Verileri toplama ve organize etme Denenceleri kabul ya da reddetme zme ulama nerilerde bulunma Bu tekniin en nemli yarar rencilerin karar verme, eletirel dnme ve yaratc dnme becerilerini gelitirmesidir. c. Gsteri: Snf iinde uzman kiilerce izleyici bir grubun nnde bir iin nasl yaplacan gstermek ve genel ilkeleri aklamak iin kullanlan bir tekniktir. Gsteride, etkinlii nce uzman yapar sonra rencilerin yapmasn ister. Bu teknikte renciler grerek, iiterek,yaparak renme olana bulurlar. . Rol oynama (dramatizasyon): J.J. Ro-ussaeau bu akmn ncsdr. rencinin kendi duygu ve dncelerini baka bir kla girerek ifade etmesini salayan bir tekniktir. Bu teknikte iletiim, renme ve elenme vardr. d. Kubak renme (i birliine dayal renme): rencilerin snf iinde kme oluturarak birbirlerinin renmelerine yardmc olacak ekilde almalardr. renciler kmeler durumunda dllendirilir. e. Proje almas teknii: renciler gerek yaam koullarnda birinci elden bir konunun nasl yaplacan deneme olana tanyan, zihinsel sreleri ve fiziksel etkinlikleri kapsayan bir tekniktir. Proje konusu kitaptan, televizyondan, gazeteden renci ya da retmen tarafndan saptanabilir. Bu tekniin en nemli yarar, gerek yaam koullarnda pratik deneyim kazandrmasdr. Workshop teknii: Genellikle i yaamnda iverenler tarafndan, i verimi artrmak iin kullanlan bir tekniktir. Tekniin uygulama basamaklar unlardr: Her grup kendisine bir ad bulur Konuyla ilgili problemleri grup kararyla sralarlar Her grup byk renkli kartonlara kendi problemlerini yazarlar Daha sonra gruplar zmlemek iin bir tek problemi alrlar Kartonun arka yzne setikleri problemi ve problemle ilgili sloganlarn yazarlar Daha sonra grup yeleri arasnda tartarak belirledikleri problemin zm nerilerini yazarlar Her grup, almasn snf ortamna sunar ve tartrlar. f. Gezi - gzlem: rencilere gerek dnyay grmelerini salayan, eitsel amalar gerekletirmek iin okul tarafndan dzenlenen geziye ilikin tm etkinliklere denir. rnein; Antkabir, mzeler, galeriler,fabrikalar gibi. Bu alma rencilerin ufuklarnn geliimi salanabilir. Gezi ncesi rencileri gezinin amac, pln, nelerin gzlenecei konusunda ayrntl bilgi verilmelidir.

g. Soru - yant: Bu teknik, retmenin daha nceden hazrlad sorular rencilere sorarak onlardan gelen cevaplar alarak,bu cevaplara gre eitim srecini srdrmeyi amalamaktadr. Soru - yant tekniinde iki nemli husus sz konusudur: 1. Soru sorma dzeyi: Bu retmenin bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve deerlendirmeyi bilmesidir. 2. Soru sorma teknii: Soru sorma teknikleri ise bekleme sresi, ipucu, pekitirme, irdeleme, yeniden odaklandrma davranlardr. Bu iki boyutu kullanan retmen, rencinin hem bilgileri hatrlamasn hem de dnmelerimi salar, yaratclklarn gelitirir.

RENME KURAMLARI renmeyi aklayan kuramlar u balklarda toplanabilir. Balamc kuram Getalt kuram (bilisel alan) Gdleme, kiilik, toplumsal arlkl kuram Bilgi ilem kuram. 1. Balama kuram: Temsilcileri Pavlov, Torndike, Skinner'dir. Bu kurama gre renme uyarm + davranm arasnda ba kurmadr. a. Yaparak yaayarak renme b. Tekrar c. Pekitirme . Gdleme d. Kazanlan davranmlar farkl durumlarda kullanlmaldr. Thorndike'nin renme ilkeleri unlardr: Etki ilkesi: renmede dl cezadan daha etkilidir. Altrma ilkesi: Ezber yerine tekrar yapmaldr. Anlama ilkesi: renme iin hazrlkl olmak etkilidir. 2. Gestalt kuram: Temsilcileri W. Khler ve Kaffka Ausubel'dir. renme: zek + gdleme + transfer lkeleri unlardr: a. eriin tutarl olmas b. Konunun basitten karmaa doru sralanmas c. Anlayarak - kavrayarak renme

. renilen bilgileri uygulama d. renciye eksik ve hatalarn bildirme e. renciyi hedeften haberdar etme 3. Gdleme kiilik, toplumsal, psikolojik arlkl kuram: Temsilcileri Piaget, M. Mller'dir. renme: yetenek + biyolojik kltr + geliim + toplum kltr + gdlenme + ilgi + renme ortam'dr. lkeleri unlardr: a. Aklama b. Gdleme c. Uygulama . Deerlendirme 4. Bilgi ilem sreci kuram: ncleri Allen Nevel, A. Simon'dur. lem sreci: girdiler + ilemler + ktlar + dnt'ten oluur. Bu gre gre retilen her davran insan zihninde sekiz aamadan geerek oluur. Bunlar; gdleme, farkna varma, kazanma, kollama, hatrlama, genelleme, davranma ve pekitirmedir. retme ortamnda u sra izlenmelidir: a. Dikkat ekme b. renciyi hedeften haberdar etme c. n renmenin hatrlatlmas . Ara - gerecin salanmas d. Rehberlik e. Davrann gzlenmesi f. Dnt verme (hatalar, eksikleri bildirme) g. Deerlendirme h. Tekrar ve uygulama

PROGRAMLI RETM nl psikolog Skinner'in pekitirme ilkeleri esas alnarak ortaya atlm bir retim tekniidir. retimin bireyselletirilmesini ve hatann en aza indirilmesini amalar. Programl eitimin ilkeleri unlardr: 1. Kk admlar ilkesi 2. Etkin katlm ilkesi 3. Baar ilkesi 4. Annda dzeltme ilkesi 5. Kademeli ilerleme ilkesi 6. Bireysel hz ilkesi Programl retim, bireyin kendi kendine renmesidir. Bir rencinin nceden belirlenmi hedef davranlara ulamasna yardm etmek zere, deneysel olarak gelitirilmi renme tekniklerinin sistematik olarak uygulanmasyla dzenlenmi sretir. Mikro eitim: 1960 ylnda Stanford niversitesinde gelitirilmi bir tekniktir. Bu teknikle

retmen adaylarna aratrma teknikleri, kiilik ve yetenek gelitirme amac gdlr. Mikro eitim yntemi retim sresi, snftaki renci says ve konu asndan kltlm ve younlatrlm bir retim deneyidir. retimde bir laboratuvar ortam salayan mikro eitimin en byk snrll tm retim becerilerini kazandrmaya uygun dmemesidir. banda eitim: zellikle beceri gerektiren elemanlarn yetitirilmesinde kullanlr. Bu yntem deneyerek, yanl yapa yapa renmeden, bir programa gre, reticinin gzetiminde renmeye kadar deiik ekillerde uygulanr. renci alma ortamnda karlaaca sorunlara nceden zm bulmaktadr. Bu yntemin baarl olmas iyi bir reticiye ve retim materyallerinin bulunmasna baldr. Benzetiim (simlasyon): Snf iinde rencilerin bir olay gerekmi gibi ele ald ve zerinde eitici almalarn yapld bir retim tekniidir. rnein; bir yangn srasnda alnacak nlemlerle, kurtulu yollarnn retilmesi veya bir deprem annda yaplmas gerekenlerin retilmesi gibi. Benzetiim teknii bir dnce deil, bir hareket olaydr. renciler bu olaya katlp onu ekillendirirler. renci problem zme, karar verme ve eletirel dnme durumundadr. Bu teknikte renciler aktiftir. Ekiple retim: Ekiple retimde retmenler, retim etkinliklerini sunmada i birlii yapmak zorundadr. Ekipte retim bir dzenleme biimidir. Etkinliklere retmen karar verir. Okulun olanaklar ile balantldr. rencilerin gereksinimleri merkeze alnr. Ekiple retim yntemi u ekillerde organize edilebilir: 1. Konu yaklam 2. Ortak merkezli yaklam 3. Birlikte sunulan konular yaklam 4. Art arda gelme yaklam

SON YILLARDA UYGULANMAKTA OLAN YNTEM VE TEKNKLER oklu zek kuram: Harvard niversitesi retim yesi psikolog Hovvard Gardner bu kuram gelitirmitir. nsann oklu zekya sahip olduunu ileri srm ve oklu renme programnda bireylerin becerilerinin daha fazla artacan savunmutur. Gardnner'in ileri srd sekiz zek tr yledir: 1. Szel 2. Mantksal (matematiksel) 3. Grsel 4. Mzikal 5. Bedensel 6. Sosyal (bireyler aras) 7. ze dnk (bireysel) 8. Doal oklu zek kuramnda renilecek konunun bir zekdan dierine nasl uygulanaca dnlr. Ayrca bireysel farkllklar zerinde durulmaldr. Tam renme Modeli Bu renme modelini ortaya koyan Amerikal eitimci Bloom'dur. Bloom'a gre olumlu koullar salandnda herhangi bir kii konu renebiliyorsa dier herkes de renebilir.

Tam renme modelinde okuldaki tm renciler, retilen her eyi renebilir. Tam renme modelinin ana deikenleri: 1. renci nitelikleri: renme srecini tamamlamak iin gerekli olan tm bilgi, beceri ve yeteneklerdir. 2. retim hizmetinin nitelii: pucu, pekitirme, katlm ve dnt, dzeltme etkinlikleridir. 3. renme rnleri: rencinin renme hz, duyusal zellikleri ve becerileridir. Tam renme modelinin ilkeleri unlardr: a. rencilere plnl ve olumlu renme koullar salanmaldr. b. Yeterli zaman verilmelidir. c. pucu, pekitirme, dnt ve dzeltme verilmelidir. . renci katlm salanmaldr. d. Tam renme lt belirlenmelidir. e. Bir nite renilmeden dierine geilmemelidir. Alt apka Teknii Edward De Bono insanlarn dnme ekillerini anlamann yolu olarak tadklar hayali apkalarla balant kurmak gerektiini savunur. Beyaz apka objektiftir. Krmz apka fke ve tutkuyu ifade eder. Siyah apka karamsarlk ve ktmserliktir. Sar apka iyimserlik ve aydnl ifade eder. Yeil apka yaratc ve yeni fikirlerle ilgilidir. Mavi apka serinkanll gsterir. renme Stratejileri 1. Tekrar gzden geirme: rencinin rendii konuyu yeniden gzden geirmesine dayanr. 2. rgtleme stratejisi: renci kendisine verilen materyali nceki bilgilerine dayanarak yeniden dzenler. 3. Anlamlandrma stratejisi: Yeni gelen bilgiler bireyin belleindeki bilgilerle karlatrlarak anlaml duruma getirilir.

SUNU YOLUYLA RETM STRATEJS lke, kavram ve genellemelerin retmen tarafndan dzenli bir ekilde sralanmas ve renciler tarafndan renilmeye hazr bir durumda verilmesi srecidir. Daha ok renme etkinliklerinin balangcnda (derslerin giri blmnde) ve bilgi dzeyinde hedef-davranlarn kazandrlmasnda kullanlr. retmen temel bilgi salaycdr ve rnekleri anlatr. Bu yaklamda nce soyut dnce sunulur sonra rnekler sunulur. Daha sonra da soyut kavramay salamak iin ek rnekler verilir. Bylece dersin banda retmen soyutlamay anlatr ve aklar. renci kendisi iin hangi bilginin nemli olduunu bilmedii iin renmesi gereken bilgi, ilke ve kavramlar kendisine sunulduu gibi renir. retmen bu yaklamda konu alanlarn (ierii) anlaml bir yap btnlne getirerek etkili bir ekilde sunar. retmen konular hiyerarik bir sra ile tmdengelim yoluyla uygun bir biimde yaplandrr ve uygun eitim yaantlarnn (etkili sunu tekniklerini) kullanarak sunar. Sunu yoluyla retimde, bilginin hiyerarik bir yap ierisinde anlamlandrlarak rencilere sunumu genelden zele (tmdengelim) yoluyla gerekletirilir. nce kavram ya

da ilke verilir sonra da rnek sunulur. Bu starateji renci asndan bakldnda al yoluyla renme, retmen asndan bakldnda sunu yoluyla retme olarak ifade edilir. Ayn zamanda "anlaml renme" stratejisi olarak kabul edilir. rencileri ezber renmeden kurtarmay amalar. Sunu yoluyla retim stratejisinde bilgi, kavram ve ilkelerin anlaml bir ekilde yaplandrlarak, btnden - paraya doru renilmesi salanr. Bylece renmeler temel kavramlara dayal olarak salanr.

BULU YOLUYLA RETM STRATEJS Bu yaklamn dayand temel anlay rencinin renmede konu alann yapsn kavramasdr. Bu nedenle rencinin aktif olmas ve bulu yapmas (kefetmesi) gerekmektedir. renci snfta aktif ve giriimci olmaldr. renci merkezli eitimin uygulamasna dayal bir yaklamdr. Bulu yoluyla renmede rencinin kendi gzlemleri ve etkinliklerine bal olarak bilgi, kavram, ilke ve genellemeye ulamas salanr. Bruner'e gre renci bilgiye kendisi ulamal ve ke-fetmelidir. Bireylerin renme doalarnda, aratrma, merak, bulma, kefetme istei vardr. renciler bir bilim adam gibi bilgiyi kendileri yaplandrmaldr. Bunun iin aktif olarak deney yapmaya, ilke ve kavramlar bulmaya ynlendirilmelidir. Bylece renciler kendisine gvenen, olumlu benlik gelitiren ve bamsz davranan bireyler olarak yetitirilirler. Konular zelden genele doru yani tmevarm yaklamyla ilenir. retimin tmevarm yaklamyla ilenmesinde, rencilerin sezgisel dnme gleri gelitirilerek konulara ilikin kantlarla tahminde bulunmalar ve bunlar sistemli olarak aratrarak test etmeleri salanr. Bu yaklam da rencilerin yaratc dnme ve yanstc dnme yetenekleri gelitirilir.

Aratrma nceleme Yoluyla retim Stratejisi J. Devvey tarafndan gelitirilen bu yaklamda rencilerin aratrma ve inceleme yaparak renmeleri salanr. Yani renciler aratrma etkinliklerini problem zme yoluyla renirler. rencilerin snf ii ve snf d etkinliklerle yapt problem zme srecidir, (yaklamdr) rencilerin problem zme (bilimsel yntem) becerilerini kullanarak retmenin saland renme yoludur. renci problem zmenin (bilimsel yntemin) aamalarn karlat durumlara (problemlere) uygular ve srete tamamen aktiftir. Ayn zamanda rencide yaratc dnme, eletirel dnme ve yanstc dnme yeteneklerini gelitirir. zellikle rencilere yaamlarnda karlaabilecekleri problem durumlarnda deiik zmler retmesini retir. Ayrca rendikleri konular deiik durumlarda denemelerine olanak salar. Aratrma-inceleme yoluyla retim stratejisi zellikle uygulama ve daha st dzeyindeki hedef alanlarnn renciye kazandrlmasnda etkilidir.. retmen srete rehberdir.

RETME-RENME YAKLAIMLARI TAM RENME STRATEJS (YAKLAIMI)

Bloom tarafndan gelitirilen ve okulda renme ad da verilen tam renme modeli (yaklam) okullarda retme-renme srecinde etkili btn eleri, rencilerin en etkili renme dzeyine ulamas iin sistemli olarak bir araya getiren bir yaklamdr. Tam renme yaklam her okulda ve snfta hzl renen ve renmeyen renci bulunduu ve her rencinin hazrbulunu-luk dzeyine gre retimin yaplmasn, her renciye ihtiyac olan ek retim zaman ve nitelikli retme hizmeti (ipucu, katlm, pekitire, dnt) salanrsa her rencinin renebilecei ve okulda tm rencilerin renebileceini temel saytllar olarak kullanlmaktadr. Tam renme modeli rencinin zgemiinin onun renmesindeki nemini vurgular. Bunun iin rencinin renme nitesini renebilmesi iin gerekli olan n koullan ne derece renmi bulunduuna yer verir. Bloom'a (zelik 1995) gre rencinin bir retim nitesini renebilmesi iin gerekli olan zaman ve aba eklini belirleyen renme gcnn (yeteneinin) nemli derecede deitirilebilmekte olduu ve ideal renme koullarnn salanmas, yani rencilerin renebilecek nitenin n artlar bakmndan tam olarak hazrlanm, renme iin gdlenmi bulunmalarn ve retimin de btn rencilerin ihtiyalarna uygun (onlar iin anlaml, ie yarar ve yeterli) bir hale getirilmi bulunmas halinde, rencilerin renme gc bakmndan birbirine benzeyecek ve aralarndaki renme fark azalacaktr. Tam renme modeline gre renciler arasndaki renme farkllklarnn nedeni doutan ve renme yetenekleri arasndaki farktan deil, evre koullarndan kaynaklanr. Bu nedenle "renci neden renemiyor?" sorusuna deil renmeyi etkileyen koullarn dzeltilmesi anlayna dayanr. Modelin amac renmeye etki eden faktrleri kontrol altna alarak kalc renmeyi gerekletirmektir. Buna gre zeka, genel yetenek, kiilik zellikleri, ailenin sosyo-eko-nomik dzeyi gibi retme - renme srecinde deitirilemeyen elerin yerine, n renmeler, derse kar tutum, ilgi, baar inanc, zaman, pekitire, renci katlm, dnt, ara - gere gibi deitirilebilir eler zenginletirilerek etkili renme salanabilir. Okullar rencilerin deitirilemez zellikleri deil, deitirilebilir zelliklerini gelitirerek renmeyi salamaldr. BRLKL (KUBAIK) RENME rencilerin kk gruplar oluturarak, bir grevi yerine getirmek, bir konuyu renmek, bir konuya zm getirmek ya da bir problemi zmek iin ortak bir ama dorultusunda birlikte almalar yoluyla gerekleen bir renme yaklamdr. Grup retiminde yeler (renciler) arasndaki etkileim nemlidir. En nemli faydas rencilerin birbirinden renmelerini salama, renciler arasnda ibirlii, grev paylam, uzlama, sorumluluk alma ve arkadalk balarn gelitirmesidir. Geleneksel snflardaki rencilerin yarna ve rekabetine son vermeyi amalayan ve baarya birlikte ulamay hedefleyen bir yaklamdr. birliine dayal renmelerde bir renci dier arkadalarnn neyi, nasl yaptna ilgi gstermek, bu sorumluluu almak zorundadr. Balca kurucular J. Devvey, Vgotsky, Slavin, Piaget, Bandura ve Kagan'dr. birliki retim zellikleri: rencinin renmeye gdlenmelerini ve dikkatlerini srdrmelerini salar. Snfta, yarmay ortadan kaldrd iin baar ve baarszlk grubun tm yelerince paylalr. rencilere etkili iletiim becerisi, bakalarnn dncesine sayg duyma, ok ynl dnme ve ibirliine dnk ballk (olumlu ballk) zelliklerini kazandrr. rencilerin psiko - sosyal ve duyusal geliimlerine katkda bulunur. z sayg ve z yeterlii gelitirir. Olumlu ballk gelitirir. (Grubun yelerinin baarsnn bireye, bireyin baarsnn gruba yarayacan, bireysel baar olmazsa, grubun baarl olamayacan alglama). rencilere bakalarnn bak alarndan (empati) yaklama, hogrl olma, fikirlere saygl olma vb. olaylara yaklama olana salar.

 Grup ierisinde, ibirlii, sorumluluk, paylama gibi deerleri gelitirir. rencinin hogrl olmasn, konular tartmasn, fikirlere saygl olmasn ve demokratik yaam alkanlklarn gelitirir. Dk yetenekli ve renme gl olan rencileri renme srecine kadar ve daha st dzey renme becerilerini kazandrr. birliki renme gruplar oluturulurken renciler arasnda farkl yetenek, cinsiyet, baar ve kiisel zellikleri bakmndan heterojen gruplar belirlenmelidir. birliki renmelerde renciler, oklu renme ortamlarnda kendi renmelerini yaplandrrlar. Bir arada eksiklikleri tamamlama, bildiklerini pekitirme, aralarnda tartma, problem zme, karar alma, dl paylama, st dzey zihinsel etkinliklerde bulunma gibi farkl etkileime geerler. Snfn fiziksel dzeni (oturma dzeni) renciler arasndaki ibirliini gelitirme amacyla kme almas oturma dzenine dntrlr. birliki retimde retmenin grevi, heterojen gruplarn olumas, gruplarda ibirliinin, veriminin artrlmasn salamak ve rnlerin deerlendirilmesindeki tm aamalar planlamaktr. Katlmcl ve oulcu zellikleri gelitiren demokratik bir retim yntemidir. Daha ok dk ve orta dzeyde yetenee sahip renciler ile ileri dzeyde rencileri kaynatrarak renme srecine katmay amalar. renme srecinde rekabeti kaldrr (Rekabet renciler arasnda gerilim yol aar.) birliki renmeyi (destek leyici olmay savunur.) Problem zme ve st dzey dnm yeteneklerini gelitirir. Grup amalara sahiptir. Ortak hareket edilir ve bireysel aba gerekir. Grubun baars, her yenin abasna ve sorumluluuna aittir. Gruptaki her ye dier yeler baarmadan kendilerinin de baaramayacaklarn bilir ve birbirlerine yardmc olur. birliki retimde deerlendirme; grup ii etkinliklerin deerlendirilmesi ve bireysel deerlendirme olmak zere iki trldr. Bireyin baars grubun baarsna dntrlr ve deerlendirme ltlere gre, retmen ve grupa birlikte yaplr.

OKLU ZEKA YAKLAIMI Zekann bilinen ve klasik tanm olan sadece dil ve matematik zekasn dikkate alan tanmlamann yerine zeka, bireyin bir ok alanda, mzikte, sporda, dansta, iletiimde, doada, resimde rn ve performans ortaya koyma yeteneine gre yeniden tanmlanmtr. Gardner'e (1983) gre zeka, bir veya daha kltrel yapda deeri olan bir rne ekil verme ya da problemleri zme yeteneidir. Dier anlatmla zeka, problem zme kapasitesi veya deerli bir ya da birden ok kltrel yap rn ortaya koyma kapasitesidir. Piaget ise zekay evreye uyum salama yetenei olarak aklamtr. Zekaya ilikin geleneksel yaklamlar ile ada yaklamlar arasndaki farklar: Geleneksel Yaklamlar Zeka blm Niceliksel Gerek yaamdan soyutlama Dsal gdleme lme Sayllatrma Doutan gelir ve sabittir. Bireyleri gruplama

ada (Yeni) Yaklam oklu zeka Niteliksel Gerek yaam etkinliklerine dayal olma sel gdleme Yorumlama, betimleme Zeka potansiyeli Deiebilir ve gelitirebilir. Bireyleri tanma, kefetme Zeka Alanlarnn Geliimini Etkileyen Faktrler: Kaltm ve evre etkileimi Tarihsel ve kltrel faktrler Kaynaklara ulama ans Corafi faktrler Ailesel faktrler Durumsal faktrler oklu zeka yaklam retim uygulamalarnda ve renmede her zeka alannn belirli oranlarda kullanlmas ilkesine dayanmaktadr. Her rencinin gl olan zeka alanlarnn gelitirilmesi deil, farkl olan birden fazla zeka alanlarnn glendirilerek retimde etkili hale getirilmesi zerinde durmaktadr. Balca zeka alanlar ve bu alanlarn temel zellikleri aada verilmitir. oklu zeka kuramnn en nemli saylts "Her ocuun bir veya birka alanda geliim potansiyeline sahip olmasdr." Ve bu yaklamn temel dayanaklar unlardr: nsanlar btn zeka alanlarna deiik miktarlarda sahiptir. Herkesin farkl bir kiilii, karakteri ve zeka profili vardr. retim srecinde rencilerin baskn olan zeka alanlarna gre deil, birok zeka alann ilevsel yapan retim teknikleri gelitirilmelidir. Bireyler kendi zekalarn arttrma ve gelitirme yeteneklerine sahiptirler. Zeka ok ynldr ancak kendi ierisinde bir btndr. Zeka bakalarna retilebilinir. Zeka glendirilebilir. eitli zeka alanlar bir arada ve belli bir uyum iinde alrlar. Kiisel altyap, kaltm, kltr, inanlar ve tutumlar zekann geliiminde etkilidir. oklu zeka yaklamnda lme ve deerlendirme, retmen - renci - veli ibirlii ile yaplr ve arlkla renci geliim dosyalar (portfolyo) kullanlr. renmeyi gerekletirmenin farkl (oklu zeka alanlarna bal) yollar vardr. ZEKA ALANLARI TEMEL ZELLKLER RETM ETKNLKLER Mantksal / Matematiksel Zeka Temel zellikleri Saysal ve mantksal yaplar kavrama Mantksal dnme Tmevarmsal ve tmdengelimsel akl yrtme Sonu karma Problem zme Hipotez kurma likileri bulma Genellemeler, snflamalar yapma, soyut yaplar tanma, balant ve ilikileri ayr-tetme karmak hesaplamalar yapabilme, bilimsel yntemi kullanma retim Etkinlikleri

 Bulmaca ve problem zme Zihinsel hesap yapma Bilimsel dnme Keifler yapma Saylarla oyun oynama Bilimsel Deneyler Eletirel dnme Gruplama ve snflama yapma Aratrma yapma Szel / Dilsel Zeka Temel zellikleri Szckleri yazl, szl ifade edebilme Dilin temel ilevlerini kullanabilme Kelimelerin ilevlerini kullanabilme Kelimelerin ilevlerine, anlamlarna, yapsna duyarllk Szcklerin anlamn kavrayabilme Mizaha dayal anlatm, Metalinguistik (dili aratrma iin kullanma) analiz retim Etkinlikleri Hikaye, yk anlatma, makale yaz yazma Konferans Beyin frtnas Bedensel / Ktaestefrik Zeka Temel zellikleri Bireyin vcut hareketlerini kontrol etmesi Duygu ve dncelerini ifade etmede, problem zmede beden dilini ve vcudunu kullanabilmesi retim Etkinlikleri Rol oynama, drama Dans Spor Gezi ve gzlem Yapma ve aklama Grsel / Uzamsal Zeka Temel zellikleri Grsel ve uzamsal dnyay doru alglayabilirle, algladn gnceletirebilme boyutlu bir nesneyi grmeden zihninde canlandrabilirle Renkler, ekiller, desenler, grafikler resimler ve grsel sembolleri retim Etkinlikleri Resim, grafik, matriks yapma Grsel sunumlar Sanat etkinlikleri Grsel dnme uygulamalar Aktif imgelem Hayalgc Zihinde canlandrabilirle Uzayda yol / yer bulma Mteiksel/Rimse! Zeka Temel zellikleri Ritim, ton ve tizler retme Ritim ve mzii kullanarak duygular ifade etme retim Etkinlikleri

 ark syleme, mrldanma Islk alma Ritim tutma Sosyal / Bireyler arasa Zeka Temel zellikleri Dier bireylerin isteklerini, gdlerini, tarzlarn, hareketlerini anlama ve tepkide bulunma Dier bireylerle ibirlikli renme, grup almas, paylama, empati, sempati letiim becerilerini kullanma retim Etkinlikleri kurma birlikli renme Akran retimi letiim becerileri Gzlem ve taklit Empati, sempati Bireysel/sel (e) Dnk - Zeka Temel zellikleri Kendini gerekletirebilme, kendi dnyasna eriebilme Gl ve zayf ynlerinin farknda olma Duygularnn farknda olma retim Etkinlikleri Bireyselletirilmi retim z sayg Bireysel hedefler Bireysel okuma, yazma Proje yapma Doa Zekas Temel zellikleri Doaya duyarl olma evreyi tanma Hayvan haklarna ilgili olma retim Etkinlikleri Gezi - gzlem Proje yapma oklu Zeka Kuramna Gre Balca Zeka Alanlan ve Uygun renme ve retme Etkinlikleri unlardr: Matematiksel / Mantksal Zeka Bu zeka alannda mantk kurallar, sebep - sonu ilikilerini kurma, sonu karma, akl yrtme ve saysal ilem yetenekleri iyi olan bireyler yer alr. Saylar kullanma, problem zme, akl yrtme yollarn kullanma, hipotez kurma, dnceler arasndaki ilikileri anlama yeteneklerini kapsar. Bilim adamlar, matematikiler, mhendisler, istatistikiler bu tr zekaya sahiptir. Nesneyi tanmlamada, analiz etmede ve matematiksel konularda baarldrlar. zellikleri: Matematiksel problemleri rahatlkla -zerler. Grafik ve istatistik ifadeleri rahatlkla yorumlayabilirler. Teknolojiyi iyi kullanrlar. Olaylarn oluumu ve ileyii hakknda aratrma yaparlar. Satran ve dama oynamay, bulmaca zmeyi, matematik dersini severler. Saylara, zamana, analitik dnme (ne-den-sonu ilikilerinde)

 Problemlere bilimsel zmler retme, deney tasarlama, neden-sonu etkinlikleri, eletirisel dnme, kavram haritas yapma, denkleme dntrme balca retim faaliyetleridir. Szel / Dilsel Zeka Szckleri yazl ve szl olarak etkili biimde kullanma, dilin temel ilevlerini kullanma, okuma-yazma, konuma ve dinleme becerileri bu zeka alannn temel zellikleridir. airler, yazarlar, politikaclar ve gazeteciler dil zekasn en st dzeyde sergilerler. Bilgiyi hatrlama, okuma, yazma, tartma, bakalarn ikna etme konularnda baarl olma ve mizah, iir, yaratc yazm ve hikaye anlatma konularnda da isteklidirler. zellikleri: iir okuma ve yazma, hikaye anlatma konularnda isteklidirler. Konumalarnda ikna edicidirler. Okuduklarn kolay anlar, yorumlar ve hatrlarlar. Okuma, yazma, dinleme ve tartma yoluyla reniler. Yalanna gre kelime hazineleri zengindir. Dil bilgisini etkili kullanrlar. yk yaratma, sunu yapma, kitap okuma, hikaye ve dergi okuma, mektup yazma balca retim faaliyetleridir. Bedensel / Kinestetik zeka Duygu ve dncelerini ifade etmede v problem zmede beden dilini ve vcudum iyi kullanma yeteneidir. Mimarlar, dans lar, sporcular, el ileriyle ilgilenenler ve pan domim sanatlar bu zeka alanna sahiptir Hz, denge, esneklik, koordinasyon, el bece risi vb. zellikleri: Sylenilenlerden ok yaplanlar hatrlatrlar. Hareketli olmay severler. Taklit etme yetenekleri gldr. Grd bir nesneyi dokunarak inceleme ve analiz etme eilimindedirler. Uzun sre ayn yerde kaldklarnda hareket etme ihtiyac duyarlar. Motor becerileri gereken etkinliklerde baarldrlar. Oyun ve dramalarda yer almaktan holanrlar. Bir ya da birden fazla sportif faaliyetlerde baarldrlar. Rol yapma, drama, hareketsel oyunlar, gezi - gzlem balca retim yntemleridir. Grsel / Uzamsal Zeka U boyutlu bir nesneyi grmeden o nesnenin grntsn zihinde canlandrabilme, ayrntlar fark edebilme yeteneidir. Renkler, ekiller, desenler, grafikler, resimler ve grsel'semboller kullanlr. Denizciler, heykeltralar, pilotlar, izciler, avclar, mimarlar bu zeka alanna sahiptir. Uzaya, ekillere, yaplara, izgilere ve renklere duyarldrlar. zellikleri: Yardm almakszn ynlerini bulabilirler. Gzlemleyerek ve grerek renirler. ekilleri, detaylar, renkleri ve yzleri kolayca hatrlayabilirler. Hayal gleri kuvvetlidir. lgin boyutlu modeller ve yaplar oluturabilirler. ekil kullanma, harita, grafik, resimlerle hikaye oluturma, heykel yapma, izme balca retim faaliyetleridir. Mziksel / Ritmik Zeka Mzii ve ritmi ara olarak kullanarak duygularn ifade ederler. Mzisyenler, orkestra

efleri, besteciler mzik zekas gl bireylerdir. Bu zeka alanna sahip bireyler melodilerdeki ritmi, tempoyu, hz ayrt etme, enstrman alma, ark syleme gibi etkinliklerden holanrlar. zellikleri: Mzik aletlerini alabilirler. ark szlerini ve melodilerini rahat hatrlayabilirler. Seslere duyarldrlar. nsan sesi, doa sesi ve mzie tepki gsterirler. ark syleme, mzik aleti kullanma, ritim tutma balca retim faaliyetleridir. Sosyal / Bireyler aras Zeka Bireyler aras ibirliki renme, paylama grup almas, duygular ve dnceleri alglama, etkili iletiim kurma yeteneidir. zellikleri: letiim becerileri yksektir. Ekip almasnda gnlldr. Yakn ve samimi insan ilikilerine girer. Bakalarnn duygu ve isteklerini dikkate alr. Grup almalar, tartma teknikleri, proje almalar, yarmalar balca retim faaliyetleridir. ze Dnk Zeka / te Dnk, Bireysel Zeka Bireylerin kendi duygularn ve dncelerini anlama, bireysel hedefler koyma, benlik deerleriyle ilgili zelliklere sahip olma durumudur. nsan kendisini, ilgilerini ve yeteneklerini tanr. zellikleri: Bamsz kalmay ve almay sever. Yalnzlktan holanr. Kendini gerekletiren birey olmaya alr. Bireysel hedefler oluturur. Bireysel sorumluluklar alr. Bireysel alma, bireysel okuma, bireysel yazma vb. almalar yapar. Amalar belirgindir. Bireysel baarlar peinde koarlar. Zayf ve gl ynleri hakknda gereki yorum yaparlar. Kendi kendine yetebilir. zgveni yksektir. Duygularn ve dncelerini ak ve net dile getirebilir. Gazete makalesi yazma, kendi kendini deerlendirme, hislerini aklama ve gnlk tutma balca retim faaliyetleridir. Doa Zekas Sonradan ilave edilen sekizinci ve son zeka alandr. Doal kaynaklara doaya, bitki ve hayvanlara ilgi duyan bireylerdir. zellikleri: Doay sever ve korur. Hayvan beslemeye ve bitki korunmaya dnktr. evre temizliine kar duyarldr. Okul d geziler, gzlem, mzelere gitme balca retim faaliyetleridir.

YAPILANDIRMACI RENME KURAMI Bu kuram bilisel ve fizyolojik yaklamlarn son yllarda zerinde en fazla durduklar bir kuramdr. Ayn zamanda bilginin doasn ve kaynan (Bilgi nedir?, renme nedir?) inceleyen bir kuramdr. renmeyi deneyime bal anlam oluturma sreci olarak ele almaktadr. Buna gre bilgi yaantlarn anlaml bir duruma getirmeye alma birey tarafndan etkin olarak yapland-rlmaktadr.nemli isimleri Piagat, Bruner, Vgotsky, Gestalt'dr. lerlemecilik (ve yeniden kurmaclk) eitim felsefesi akmlarna dayanmaktadr. rencilerin belli bir konuda bir anlay yaratmalar iin kendi deneyimlerini kullandklar bir renme yaklamdr. (Tok, 2006) Bilgi kiiden bamsz deil, duruma zg, bireysel ve balamsal bir yapdr. Birey bilgi yaplarn deneyimlerle ve sosyal etkileimiyle kendisi oluturur. Pozitivizme dayanan davran renme ve bilgi - ilem kuramclar bilginin renenden bamsz olduunu, biliin dnda nesnel bir geree dayandn, anlam yaratmann var olan bilgilere dayal olduunu kabul ederken, retme - renme srecinde d dnya gerekliine ilikin bilginin renene aktarmn savunmaktadr. Pozitivizm tesi (post modern) yaklamlar ise bunu reddetmekte, bilginin renen tarafndan aktif bir ekilde oluturulduunu, bilginin renenin znel etkileimine bal olduunu, renenin sosyal, kltrel yaps, deerleri ve zgemiinin nemli olduunu kabul ederek, retme renme srecinde renenin somut yaantlar zerinde dnerek znel gereini (bilgiyi) oluturmasn / yaplandrmasn savunmaktadrlar. Buna gre bilgi tam olarak gerei yanstamadndan, yaantlara dayal olarak yorumlanr. Her renenin gereklik kavram, yorumsal yaantlarna gre ekillenir. Eitim programlar tmdengelim yaklam ve temel kavramlara arlk verilerek dzenlenir. Program renci sorunlarna yneliktir ve birincil kaynaklar (ilenmemi ham veriler gerek renme ortam) ve materyaller zerinde renme gerekletirilir. renme srecini "renen" asndan ele almaktadr. renenin bilgiyi nasl yaplandrd (ina ettii - oluturduu) ile ilgilenmektedir. Bilginin yeniden yaplandrlmas ve transferi zerinde durmaktadr. Bilgi evrensel geerlii olan birimler olarak deil, "ileyen hipotezler" olarak grlr. Birey tarafndan oluturulan bilgi, kiinin rendiinden ve anladndan daha oktur. renmede bireyin n bilgilerini an sra kltrel ve sosyal ierikte nemlidir. Belli durumlarda doru olarak kabul edilen bilgi, baka koullarda yanl kabul edilebilir. rnein; eskiden dnyamzn dz olduu kabul edilmekteydi sonraki bulgular bu bilgiyi deitirdi. Bilginin doruluunu kiiye, kltrne, duruma gre deiebilecei iin, bilginin doruluundan ok retilmesi ve kullanl nemlidir. Bilginin renci tarafndan yaplandrlmasn (oluturulmasn) ifade eder. renci bilgiyi aktif olarak zmler ve davrana dntrlr. Anlaml renme, kefederek renme, balamsal renme, dnmeyi renme, aratrma - kefetme ve problem zme gibi bilisel beceriler gelitirilir. A Bilgi ve beceri kazandrmaktan ok, bireylerin dnmesi, anlamas, kendi renmelerinden sorumlu olmas, kendi davranlarn kontrol etmesi ve deneyimler yaamasn vurgular. A Yaplandrmac renmede "etkinlik merkezli" eitim uygulamalar gerekletirilir. Yaplandrmaahm temel varsaymlar (Olssen, M., (1966): 1. Bilgi evreden pasif biimde alnmaz, alglayan birey tarafndan etkin olarak yaplandrlr.

2. Bilgiyi ulamak bireyin yaamn dzenleyen bir uyum srecidir. Bilen kii, zihni dnda var olan bamsz bir dnyay kefetmez. 3. Bilgi bireysel ve toplumsal olarak oluturulur. Yaplandrmac (oluturmac) renmenin zellikleri: Yeni renilecekler nceki (mevcut) renilenlere baldr. Yeni bilgiler, mevcut bilgilere dayal olarak renilir. renme sosyal etkileimle (rencinin evre-retmen-arkada grubu-aileyle etkileimi) daha etkilidir. renciler kendi renmelerinden sorumludur. Kendi bilgilerini yine kendileri oluturur. Etkili ve anlaml renme gerek renme ortamnda gerekletirilir. Yaplandrmac renme kuramlar renmede iki temel kuram n planda tutmaktadr. Bunlar; 1. Bilisel yaplandrmaclk; J. Piaget'e gre renme zihinsel yapda meydana gelen denge (zmleme - uyumsama - adaptasyon) srelerinden oluur. 2. Sosyo - kltrel yaplandrmaclk; Vygotsk'ye gre renme ocuun evreyle etkileime gemesiyle oluur. Bir reninin kendi bana elde edebilecei performans dzeyi ile bir retici rehberliini de ulaabil-cei performans dzeyi farkldr. (Yaknsal geliim alan) ocuk retici rehberliinde (etkileimde) daha etkili renir. Bilgi evresel faktrler araclyla yaplandrlr. ocukta nce dil, sonra dnceler geliir ve dil araclyla evresini alglar ve bilgiyi yaplandrr. Yapsalc (Yaplandrmac) renme Aamalar I. Aama: nceki bilgiler harekete geirilir. rencilerin yeni yaplandracaklar bilgiler ile ilgili hazrbulunuluk dzeyi salanr. Bu amala n koul bilgiler tamamlanr ve gdlenme salanr. Bunun iin konu ile ilgili n bilgiler soru-cevap teknii ile ynlendirilir. II. Aama: Yeni bilgininin kazanlmas renme konularnn (bilgi) ezberlenmesi yerine anlama ve oluturma hedeflenmelidir. Bu dnceden hareket ile rencilerin "btn", onun "ilgili paralarn" ve paralardan "tekrar btn grmesi" gerekir. Konular (bilgi) birbirinden soyutlanm, ayr ayr, yzeysel ve geniliine deil, "derinliine" renilmelidir. III. Aama: Bilginin anlalmas Piaget'e gre, renci bilgi ile kar karya kaldnda, onun iin anlama ve kavrama sreci balam olur. Bu srete iki yol kullanlr. zmleme: Eer yeni bilgi, daha nce edinilen bilgilerle elimiyorsa ve var olan zihinsel yapya (emaya) uyuyor ise olduu gibi renilir. Uyma (Uyum kurma - dzenleme): Eer yeni bilgi daha nceki bilisel yapya (emaya) yerlemiyor ise ve uymuyor ise, bu defa zihninde yeni dzenlemeler yaplr, (emann nitelii deitirilir ya da yeni bir ema oluturulur.) Bylece denge (renme) oluur. IV. Aama: Bilgiyi uygulama renilen bilgi ilevsel hale getirilmelidir. Bilgi yalnzca renildii snf ve ortamda kalmamal (yani duraan bilgi olmamal) bilgi benzer ya da problem durumlarnda uygulanabilir, aktarlabilir (yani transfer bilgi) olmaldr. Bilgi gnlk yaamda karlalabilecek her durumda aktarlabilir olmaldr. V. Aama: Bilginin farknda olma rencilere sahip olduklar bilginin farknda olmalarn salayacak etkinlikler dzenlenmelidir. renci bilgisini hangi durumda kullanabileceini anlamaldr. Bu nedenle bilginin farkl durumlarda kullanlarak farknda olmay salayan drama, proje almas,

rnek olay incelemesi gibi zenginletirilmi retme-renme etkinlikleri gerekletirilmelidir. Yaplandrmac retim Yaklamnn retim Srecine likin Temel lkeleri rencileri, konuya ilgi uyandracak problemlere yneltir. Eki bilginin hareket egeirilmesi ve yeni bilgiyle ilikilendirilerek renme salanr. retim program tmdengelim yoluyla ve temel kavramlara arlk verilerek ilenir. Konular derinliine ve geniliine ele alnmaldr. Program rencilere okulda ve okul dnda faydal olacak bilgi, beceri ve deerlere gre hazrlanmaldr. retim program renci sorunlarna gre ynlendirilir. retme - renme etkinlikleri; ikincil kaynaklar (ders kitalar, dergi vb.) yerine birincil kaynaklara (gerek renme ortam, ilenmemi ham veriler) yneliktir. rencilerin bireysel grlerinin ortaya kmasn salama ve grlerine deer verme n bilgiler, retim iin balangtr. Etkinlikler, hatrlamaya ge deil, bilimsel aratrmaya (problem zme) ynelik olarak yaplmaldr. erik temel dncelere gre organize edilmelidir. Bilginin anlalmas ve uygulanmas gerekletirilir. Bilgi pasif deil, etkin yaplandrlmaldr. renme sreleri, bireysel bamszla ibirliine, reticilie, etkin katlma ve aratrcla dayanmaldr. retim programnn rencilerinin katlmyla ynlendirilmesi salanr. renme srecinde sosyal etkileim (ibirlii) salanmaldr. rencilerin zgn bilisel yap ve srelerini kendilerinin oluturaca etkinlikler (yaantlar) dzenlenmelidir. renme sorumluluu rencilere verilmelidir. Deerlendirmenin retim srecine dnk olarak yaplmas sz konusudur. rencilerin z deerlendirme yapmalarna olanak verir. Deerlendirme srecine renciyi, arkada grubunu ve aileyi de katar. Yaplandrmac retimin zellikleri Yapsalc anlayta renci renmeden sorumlu ve srete aktiftir. retmen bilginin ina edilmesinde renciye gerekli malzemeyi ve ortam hazrlar. retmen, renme ortamnda renciye uygulama - deneme ve kefetme frsatlar yaratr. retmen, renci zelliklerini ve giriimciliklerini retimde temel kabul eder. retmen retmez, deneyimler yaatr. renci deneyimlerle renir. retmenin rol rencinin ilgisini ekmek iin problemler, sorular ve kavramlar erevesinde bilgiyi yaplandrmay organize (rehberlik) etmektir. retmen, rencilerin yeni bak alar gelitirmelerine ve nceki renmeleri ile balant kurmalarna yardmc olur. renme birincil derecedeki kaynaklara (renme konusu ile ilgili doal ve gerek ortama) dayanr. renme temel kavramlar etrafnda yaplandrlr. Gzlem, koleksiyon, sergi, tartma gibi teknikler uygulanr. Deerlendirme sonu deil, srece yneliktir. retmen gzlemleri, renci almalarn toplanmas, rn (dev, proje, rapor) ve performansn sergilenmesi gibi lme yaklamlar kullanr (potfly deerlendirme). Deerlendirme sonular rencinin geliiminde kullanlr. retme deil, renme esastr. rencilerin derslerde geen temel kavramlar anlayp anlamadklar temele alnr. renci zerklie ve giriimcilie cesaretlendirilir. rencide doal merak desteklenir. retmen rencinin zgveninin ve sorumluluunun geliimine yardmc olur. Etkinliklerde renci merkezdedir. renciler bilgiye ulamak iin sorular sorar,

deneyimler yaar ve sonuca ular. birliine dayal retim yntemleri kullanlarak, birbirinden renme salanr. Yaplandrmaclkta sosyal etkileimi gerekletirerek renmeyi salamak temel zelliklerden biridir. rencilerin gelecee ynelik tahminler yapmas ve denenceler (hipotezler) retmesi zendirilir. rencilere neden-sonu ilikilerini kuracaklar yaantlar kazandrlr. Yaplandrmac retim uygulamalarnda; probleme dayal renme, ibirliine dayal renme, sorgulamaya dayal renme, bulua dayal renme gibi tekniklere yer verilir. TEMEL RETME MODEL (Glasser) Glasser, okulda etkili retimi gerekletirmede drt eden oluan bir model (temel retme modeli) gelitirmitir. Bu modelin drt temel aamas ve ilevleri u ekildedir: Hedeflerin Saptanmas retim hedefleri saptanr. Davran olarak ifade edilir. renme iin gerekli giri davranlarnn belirlenmesi Yeni renme konular ile nceki renme konular arasnda ba (nkoul -renmelerhazrbulunuluk) kurularak renmeyi saalama. renme-retme ortamnn seimi ve dzenlenmesi Uygun renme - retme ortam. retimi uygulama (strateji, yntem, teknik, retim hizmetleri). Deerlendirme renme srecinin sonunda, renme ne dzeyde gerekleti? renme eksiklikleri kalmsa, bunlar tamamlanr, yanllar dzeltilir. renciye baars hakknda dnt verilir.

BASAMAKLI RETM PROGRAMI Nunley tarafndan gelitirilen yeni bir -retme-renme yaklamdr. Bilgi toplumunun eitimde yeniden yaplanmas srecine bal olarak gelitirilmitir. Buna gre renci bilgiyi alan bir durumdan karlarak bilgiye ulaan, gerekli olanlar alan ve yeni bilgiler reten bir durumda ele alnmaktadr. Basamakl retim program rencilerin farkl ilgi ve yetenek alanlarna, farkl renme yollarna sahip olduu dncesi ile C, B ve A basamaklarnda belirlenmi olan bilgi edinme, bilgileri farkl problem durumlar zerinde kullanarak grevler belirlemesi ve bu grevleri baarmas esasna dayanan bir retme renme dzeneidir. Basamakl retim Program Modeli (Nunley) I. Kademe A Basama renme Yaratc dnme, etkin dnme, eletirisel dnme gibi st dzey dnme yollarnn kullanlmas rencilerin baardklar grevlerin sonularn tartmas II. Kademe B Basama renme Edinilen temel bilgilerin seilmesi, uygulanmas, farkl problem durumlar zerinde kullanmas rencilerin belirledii grevleri yerine getirilmesi

III. Kademe C Basama renme rencilerin temel bilgileri renmeleri aamas rencilerin ilgi ve yeteneklerine uygun grev alanlarn belirlenmesi. RETME - RENME SRECNDE YENDEN YAPILANMA Mill Eitim Bakanl, 21. yy'n bilgi toplumunun temel zellikleri, kreselleme, Avrupa Birlii'ne uyum almalar, davran bilimlerinde ve pedagojide meydana gelen son gelimeler nda yeniden yaplandrd retim programlarnda bireylerde bulunmas gereken zellikleri aadaki gibi belirlemitir: (MEB, 2005) 1. Her ocuun renebilecei, birey olarak kendine zg olduu ve renmenin bireyin gelecekteki yaamna k tutaca anlay. 2. Bilgi kavram, deer ve becerilerin gelimesi yoluyla "renmeyi enmenin" gereklemesinin n plana karlmas. 3. rencinin, dnmeye, soru sormaya ve gr alverii yapmaya zendirilmesi. 4. Mill kimlik merkeze alnarak, evrensel deerlerin benimsenmesinin salanmas. 5. rencilerin rf ve detlerimiz erevesinde ruhsal, ahlaki, sosyal ve kltrel ynlerden gelimesinin salanmas. 6. rencilerin, haklarn bilen ve kullanan, sorumluluklarn yerine getiren demokratik bireyler olarak yetimeleri. 7. Toplumsal sorunlara kar duyarlln n plana karlmas. 8. rencinin, renme srecinde deneyimlerini kullanmasna ve evreyle etkileim kurmasna frsat verilmesi. 9. renme-retme yntem ve tekniklerinde eitliliklere yer verilmesi. Anlay ve ilkeleri esas alnmtr. Yenilen retim programlar rencilere aadaki alanlarda yeterlikler kazandrmay hedeflenmektedir: Trkeyi gzel kullanma becerisi Bilimsel aratrma becerisi Yaratc dnme, eletirel dnme becerisi Problem zme becerisi letiim becerisi Giriimcilik becerisi Bilgi teknojilerini kullanma becerisi ada Eitimde (Ve Program Gelitirmede) Gz nnde Bulundurulacak renci Nitelikleri Her rencinin renebilir olduu retim srecinin merkezinde rencinin yer almas rencinin deneyimlerle (yaparak -yaarak) renmesi rencinin ilgi, yetenek ve gereksinimlerine yer verme renmeyi renme, bilimsel aratr ma yapma, problem zme, yaratc dnme, eletirel dnme, bilgi tek nolojilerini kullanma gibi st dzey zi hinsel yetileri gelitirme rencinin benlik kavramn, z gve nini, z saygsn gelitirme ve renc nin ok ynl geliimini salama Bilgiye ulama, bilgiyi retme, bilgi yorumlama, bilgiyi paylama zellik! rini gelitirme ada Eitimde (Ve Program Gelitirmede) Gz nnde Bulundurulacak lkeler Eitim bilimlerindeki yeni ve ada yaklamlar program gelitirmede ve retmerenme etkinliklerini dzenlemede gz nnde bulundurulmas gereken temel ilkeleri u ekilde belirlemitir: Evrensel deerlere, ulusal deerlere, eitimin genel amalarna ve lkenin eitim

felsefesine dayanma Birey (renci) merkezli olma rencileri dnmeye, paylamaya, aratrmaya zendirme rencilerin st dzey zihinsel yeteneklerini gelitirme rencilerin sosyal duyarllklarn gelitirme Her renciye uygun retim etkinlii (program) uygulama retimde farkl yntem ve teknikleri kullanma Dersler arasnda yatay ve dikey ilikilere dayal olma Aratrma - gelitirme faaliyetleriyle yrtlr olma Yaamla ilikili olma Demokratik (Eitim Sisteminde) retmenin Grevleri Her rencinin birey olarak nemini ve deerini kabul etme Bireylerin problem zme yeteneklerine ve performanslarna gvenme ve yer verme Demokratik sreci ilemek Bireysel farkllklara sayg duyma Bireyselletirilmi eitimi salama Yaratc Dnme Yaratc dnme, sorular tanmlama, duyarl olabilme, snrlar ama, belirsizliklerle ba etme, esnek ve zgn dnme gibi yeteneklerini kapsar. Yaratc dnme bireyin, yeni, farkl zgn (sentez dzeyi) ve alternatifli dnmesi, rnler ortaya koymasdr. Yaratc dnmenin gelimesi iin serbest ve hogrl bir retme renme ortam ve geni hayal gcn gelitirmeye olanak veren aktivitele-rin olmas gerekmektedir. Yaratc dnme becerisi; rencilerin bir temel fikir ve rn deitirme, birletirme, yeniden farkl ortamlarda kullanma ya da tamamen kendi dncelerinden yola karak yeni farkl rnler ve bilgiler retme, olaylara farkl bakabilme, kk apl da olsa baz bulular yapabilmesi kapsar. Ayrntl fikirler gelitirme ve zenginletirme sorunlara benzersiz ve kendine zel zmler bulma, fikirler ve zmler ortaya karma, bir fikre, rne ok farkl alardan bakma, btne bakma gibi alt becerileri ierir. Yaratc Bireylerin Balca Kiilik zellikleri unlardr: Geni Hayal Gc Yeniliki, aratrc, kefedici, estetik, esnek ok ynl dnme Bireysellii tercih etme Grup onayn aramaz zgveni yksek Risk alabilen Merakl sorgulayc Gerektiinde ie kapal Ani davranma Ani dnme Dnme yollarn kullanabilme Zaman zaman iletiime kapal Olumlu benlik algs Farkllklar seven dealleri olan Eletireye ak Estetik ve artistik davranma akac ve mizah Gizemli ayn zamanda kompleksli Kukucu Maceray sevme Heyecan duyma lgili olma Spontan (doal davranma) zgnlk Orta dzey bir zeka (yaratclk iin ok zeki olmak gerekmez).

Okullarda Yaratc Dnmeyi Gelitirme Yollan Bamsz ve serbest renme ortamlar Hogrl olma Merak, kefetme ve soru-sorma abalarn destekleme Yaratc problemlere arlk verme renci aktif retme yaklamlar Okullarda yaratcl gelitirmede kullanlan balca yntemler unlardr. lkretimde; rol yapma, drama, iir yazma, resim yapma, hikaye yazma Ortaretimde; bulu yoluyla retim, proje temelli renme, beyin frtnas, aratrmainceleme, an yazma, bilimsel hayaller kurma vb. kullanma Sanat, spor ve kltrel etkinliklere yneltme Eletirel Dnme Eletirel dnme nyarglar ve tutarl deerlendirme, fikirleri, dnceleri ve iddialar ayrt etme, birincil ve ikincil bilgi kaynaklar ayrt etme, dncelerin ve akla malarn yeterliini ve sonularn uygunluu nu belirleme ve deerlendirme gibi zihinse etkinlikleri kapsar. Zihnin geerli yntem tekniklere dayal olarak var olan neri ve dnceleri deerlendirmesi, ilgili tm etkenleri dikkate almas ve sonular deerlendirmesine dayanan dnme biimidir. Eletirel dnme, kuku temelli sorgula-yac bir yaklamla konulara bakma, yorum yapma ve karar verme becerisidir. Sebep-sonu ilikileri bulma, ayrntlarda benzerlik ve farkllklar yakalama, eitli kriterleri kullanarak ralama yapma, verilen bilgilerin kabul edilebilirliini, geerliliini belirleme, analiz etme, deerlendirme, anlamlandrma, karmda bulunma gibi alt becerilerini ierir. (MEB, 2005) Eletirel dnme, bireyin yapt gzlemlere ve rettii bilgilere dayanarak sonulara ulama srecidir. Birey bu srete bilgiyi etkili bir biimde elde ederek, deerlendirir ve kullanr. Eletirel dnme, bireyin kendi dncelerini farknda olmas, tutarl ve fark olanlar ayrabilmesi, bakalarnn dncelerini anlayabilmesi, farkllklar grebilmesi ve evreyi tanyabilmesine ilikin zihinsel sreleri kapsar. Bylece bireyler daha doru kararlar alabilir ve daha ok ynl dnebilir. Eletirisel dnme bireylerin bilgiyi retme, kullanma ve deerlendirme yapma etkinliklerinin bir sonucudur. Birey eletirel dnme srecinde; bilgi retme ve deerlendirme, tutarllk, uygulanabilirlik, yeterlik, btnletirme ve iletiim kurma gibi zihinsel etkinlikleri gerekletirilir. retme - renme sreci rencilerin konulara duyarl olmalarn ak, eksiksiz ve doru dnerek konu alanlarn (bilgi birimlerini) anlamalarn ve edindikleri bilgiyi gnlk yaamlarnda kullanmalarn salamaldr. Yanstc Dnme Dewey'e gre yanstc dnme, dikkatli, tutarl, alternatifli ve etkinlik dnme eklidir. zellikle okul renmelerinin yaama aktarlmasnn (yansltlmasnn) nemi yanstc dnmeye yn vermektedir. Yanstc dnme bireyin kendisinin ve bakalarnn grlerine ak olmas, dncelerini aklayabilmesi, ileriyi grebilmesi ve ak davranabilmesi gibi zihinsel srelere dayanr. Yanstc dnme srecinde retmen ve rencilerin grevleri renme srecini retmen ve renciler birlikte ynlendirilir. renciler renme sorumluluunu alr. renci renmede etken (aktif) dir. birliki renme gerekleir. Ak ve tutarl iletiim vardr. renci grlerini aka syler.

 renciler merak duygular ve aratrma becerileri zerinde alrlar. Eletiri, hogrl olma ve fikirleri ifade etme salanr. rencilerin bireysel ve sosyal geliimi salanr. Gelecei birlikte kestirirler. Hedeflet belirler ve aba gsterirler. st dzey zihinsel ilemler gerekletirilir. Analitik Dnme Bir btn paralara ayrabilme (tmden gelimsel) ve paralar ile btn arasndaki ilikiyi yorumlayabilme ve farklar ayrt edebilmeye dayal etkinliktir. Yaknsak Dnme Farkl dncelerin dayand ortak dnceleri (noktay) bulmaya dayal zihinsel etkinliktir. Iraksak Dnme Ortak dnceden (odak nokta) hareketle farkl dnceler ulaabilmeye dayal zihinsel etkinliktir. Etkin / Aktif renme rencilerin renme srecine yaparak -yaayarak (etkin) katlmn gerektirir. renciler merak duyarak ve kukuyla birlikte bilgiyi renmelidir. Bu nedenle eitim bilgi-ledirme deil, bilgiyi retme ve kullanma odakl olmaldr. Bu nedenle renciler dnen, dnd iin neyi, niin ve nasl yaptn bilmelidir. renci renme srecine zihinsel olarak katlmal ve yaparak etkin olmaldr. renci snfta bilginin pasif alcs deildir. renci, bizzat konuarak, yazarak, soru sorarak, dnce reterek, tartarak, iliki kurarak, problem zerek bilgiyi retir ve yaamnda kullanr. Geleneksel eitimde gerekli olan ezber bilgi ve aktarmac retimmodeli yerini merak, kukulanma, deneyimlere girme; aratrma ve uygulama yapma, ibirliki alma, ortak gr gelitirme gibi almalara brakmtr. Etkin renmenin gerekletirildii snflarda, ibirliki alma, karar alma, zdenetimi salama, enerjik olma ve zgven grlr. Bu nedenle her rencinin renmeyi renme stratejileri ve renme dzeyleri dikkate alnarak, uygun retim etkinlikleri (staretji-yntem) kullanlr. renci retimin merkezine alnr. renciler, aratrmac ve bilgi kaynaklarna kendileri ulaarak elde ettikleri bilgileri rgtleme ve sunma, bireysel ve grup olarak olarak sorumluluklar alma ve yerine getirme, etkileimde bulunma ve ortak bilgi retiminde yeterlik kazanrlar. Aktif renme, renenin renme srecinin sorumluluunu tad, renene renme srecinin eitli ynleri ile ilgili karar alma ve zdzenleme yapma frsatlarn verildii ve karmak retimsel ileri de renenin renme srasnda zihinsel yeteneklerini kullanmaya zorland bir renme srecidir. (Akgz, 2003, s. 17) Aktif renmenin Temel zellikleri renme srecinin sorumluluu rencidedir. renci st dzey ve karmak zihinsel sreleri kullanr. renci aratrma yaparak farkl kaynaklardan bilgiye ular. rencinin renmeyi - renme yetenei geliir. renme srecini sorgular. Bilgiyi kefeder, uygular ve deerlendirir. rencinin zdzenleme ve zgveninin artrr. renci dinleyen deil, katlmcdr. renmeye gdlenmeyi artrr. renciler ibirliki ve bireysel alr. Etkin renme srecinde renci; Bireysel retim hedeflerini belirler. renme etkinliklerini planlar. Uygun renme staratejilerini seme.

 Grev ve sorumluluk alma. st dzey zihinsel becerilerin kullanma. Etkinlikte bulunma. renme srecini deerlendirme gibi aktivitelerde bulunur.

ETM DURUMUNUN ZELLKLER retim ilkeleri, eitimin hedeflerinin gerekletirilmesinde, renme-retme etkinliklerinin planlanmasna ve uygulamasn rehberlik eden temel dncelerdir. retim lkeleri retme - renme srecinde yer alan retim ilkeleri aada verilmitir: Hedefe grelik renci dzeyine grelik renciye ynelik (ocua ynelik) Bilinenden - bilinmeyene Yaama yaknlk (dnklk) Hayatilik Yakn zamandan uzak zamana Yakn evreden - uzak evreye Somutta - soyuta Aklk (ayanilik) Ekonomiklik Gncellik (aktalite) Uygulanabilirlik (i-aktivite, yaparak-ya-arak renme) Tmdengelim ilkesi Transfer bilgi renci Dzeyine Uygunluk: renme - retme etkinliklerinin rencinin hazrbulunululuk (n koul bilgilere sahip olma, ilgi ve ihtiyalarna uygun) ve sahip olduu hedef-davran dzeyine gre dzenlenir. renciye Grelik (ocua Grelik) lkesi: retme - renme srecinde yaplacak tm etkinliklerin rencinin geliim zellikleri ve bireysel farkllklarna gre yaplmas ve renciyi merkeze almasdr. renme srecinde rencinin ilgi, gdleri ve tm bireysel zellikleri dikkate alnmaldr. renci merkezli eitim anlayna dayanr ve dier retim ilkelerinin temelidir. Hedefe grelik: Eitim durumlar ie koul-duu hedeflere hizmet edebilmeli, onlara ulalabilir olmaldr. Bilinenden - Bilinmeyene retim lkesi: renme-retme srecinde yeni retilecek bilgi ve becerilerin daha nce renilen bilgi ve becerilerden hareket edilerek retilmesidir. Bylece rencinin hazr bulunuluk dzeyi dikkate alnr ve salam bir alt yap oluturulur. Ksaca bu ilke, yeni renilecek konular ile nceki renilen konular arasnda balant kurmay gerektirir. Somuttan - Soyuta retim lkesi: Somut, gzlenen, incelenen ve llebilen nesne, olgu ve olaylardr. Soyut ise duyu organlarndan bamsz dnebilmelidir. zellikle kk yalarda (lkretim 1., 5. snf) bulunan rencilere yaplan retim etkinliklerinin

duyu organlarna bal olarak gerekletirilmesi nemlidir. Yaama Yaknlk (dnklk) lkesi: retim etkinliklerinin rencilerinin ilgi ve gereksinimlerini karlamaya uygunluu ve yaam ilgilendiren konularn kapsayabilmesidir. Hayatilik lkesi: Bu ilke okulu, rencileri yaama hazrlayan bir yer olmaktan ok, hayatn kendisi olmaldr anlayna dayanmaktadr. retme - renme etkinlikleri bireyin yaamda karlaaca problemlere ve durumlara ynelik olmaldr. retim rencinin yaamla balantsn kurmaldr. Yakndan - Uza retim lkesi: renmenin yakn evreden konulardan ve ilgilerden balayarak uzak evre, konulara ve ilgilere doru ynelmesidir. Aklk lkesi: Ayanilik ilkesi olarak da ifade edilen bu ilke renme konusu olan konu, nesne, olay ve olgularla rencinin direk etkileimini, kar karya gelmesini ve duyu organlarn etkin olarak kullanmay gerektirir. retmenin ak ve anlalr dil kullanmasn gerektirir. Ekonomiklik lkesi: Yaant, zaman, materyal asndan uygun olmaldr. renme yaantlar birden fazla davran gerekletirici olmaldr. Ayn zamanda dier yaantlarla tutarl olmaldr. Gncellik (Aktalite) lkesi: retme- renme sresindeki etkinliklerin yaamda geerli ve ilikisel olarak ele alnmasdr. rencilerin yaadklar hayatn gerekleriyle kar karya gelmeleri iin ders konularyla aktel (gncel) olay ve sorunlar arasnda ilikili kurularak retim yaplmaldr. Her derste, zellikle mihver derslerde, belirli gn ve haftalarda ve zel anlam ve nemi olan gnler, mahall etkinlikler, ilgili tarihlerde verilmelidir. Uygulanabilirlik (i-aktivite. yaparak - yaayarak renme) lkesi: retimin ya-parakyaayarak gerekletirilmesidir. Nispeten kalc izli davran deiiklii olarak nitelendirilen "renme" srecinde davrann kalcl yaparak ve yaarak gerekletirilen aktivitelerle kazanlr. Tmdengelim (Btn-Para-Btn likisi) lkesi: renme konular ana balklarda (btnden) alt balklara (paraya) ayrlarak dzenlenmelidir. Yani btn-para-btn ilkesine uygun olmaldr. Btnlk ilkesi: Eitimin hedefleri ve konu birimleri dzenlenirken bireyin btn olarak geliimini salayc zellikler dikkate alnmaldr. renme konular ve etkinlikleri birbirine bal ve tamamlar ekilde dzenlenmeli ve sunulmaldr. Transfer edilebilme (bilgi): Transfer, balangta kazanlan bilginin, ok eitli,' benzer, yeni durumlarda da uygulanmasdr. Transfer, bilgiyi geri getirmeyi ve balangta kodlad kapsamdan farl kapsamlarda da bilginin uygulanmasn gerektirir. Bireyde meydana gelen renmeler yalnzca snfta renilene ve bir duruma ilikin (duraan bilgi) olmamaldr. renciler rendii bilgiyi benzer ya da farkl durumlarla ilgili problemlerin zmnde kullanabilmelidir. retim srecini dzenlemede retim etkinliklerini belirleme kullanlan ilkeler renci dzeyine uygunluk Temel zellik: rencilerin hazrbulunu-luk, n koul bilgilere sahip olma ve hedefdavranlara sahip olma dzeyi

 Yaama Yaknlk (Dnklk) Temel zellik: rencinin gereksinimi (ihtiyac) olan bilgi ve becerilerin retilmesi. renme konularnn yaama dnkln salama renciye Grelik (Uygunluk) Temel zellik: rencinin ilgi, yetenek ve bireysel zelliklerine uygun renme Hedeflere Grelik (Uygunluk) Temel zellik: Hedeflere ulalabilir ve gerekletirebilir olma. Somuttan - Soyuta Temel zellik: rencinin duy organlarna dnk renme, retimde nesne, materyal ve yaant kullanma Sadelik Temel zellik: Ak ve net anlalr olma Yaparak-yaayarak renme (renci katlm) Temel zellik: renci retim srecine bizzat katlmal okumal, yazmal, tartmal ve bilgiyi nceki yaantlaryla ilikilendir-melidir. En etkili renme yoludur. Transefer Edilebilme (aktarma) Temel zellik: renilen bilgileri benzer ve farkl durumlarda kullanabilme Eitim Durumlarnda retme Etkinliklerini Uygulamada dikkat edilmesi gereken nemli noktalar: Kazanmlardan (hedef-davranlardan) haberdar etme rencinin dikkatini ekme ve ders boyunca srdrme Yeni bilgilerle n bilgiler arasnda ba kurma Gdleme Konulara gnlk yaamla ilikilendirme Yaam becerilerini gelitirme (evreyi tanma, dier bireylerle iletiim kurma, farkl becerileri renme, deiim ve geliime ayak uydurma) retim staratejisi, yntem ve teknilerini etkili kullanma st dzey zihinsel becerileri (aratrma yapma, yaratc dnme, problem zme, eletirel dnme) pekitirecek etkinlikler sunma Etkili bir iletiim ortam oluturma rencinin katlmn salama pular kullanma, pekitire kullanma, dnt dzeltme kullanma Dersi ve renmeleri deerlendirme renci renmelerini Salamada Temel lkeler renmede rencinin katlm (yapmas ve aklama) etkilidir. Pekitirilen davranlar daha kalc renilir. Hedeflerin (kazanmlarm) gereki ve ihtiyac karlayabilir olmas renmeleri etkiler. Yaant zenginliine ve olabildii kadar duyu organna bal renmeler daha etkilidir. renme yaants rencinin gereksinimini karlayabilir olmaldr. Eitim etkinliklerinin seimi, rtlen-mesi ve uygulanmasnda bireysel fark-lklar dikkate alnmaldr. Farkl yntem ve teknikleri kullanma etkili renmeyi salama. Snftaki farkl dzeydeki renciler iin her rencinin dzeyine uygun etkinlik (program) dzenlenmelidir. renme, (her) rencinin hzna gre ayarlanmaldr. rencinin hazrbulunuluu renmede nemlidir. renilen bilgiler transfer edilmelidir. pucu ve dnt-dzeltme retimi etki-liletirir ve renmeyi glendirir.

 Aralkl tekrarlar ve pratik yapma renmeyi glendirir. Problem durumlar zerinden renme, aratrma yapma, problem zme renmeyi glendirir. Planlam renmeler kazanmlar (hedefleri) kazandrmada etkilidir.

RETM YNTEMLER Anlatm (Sunu) Yntemi retmenin merkezde olduu bir retim yaklamdr. Snf ortamnda bir konunun retmen tarafndan anlatlarak, retilmesi eklinde uygulanr. Sunu yoluyla retim sratejisinde ve daha ok bilgi dzeyindeki hedef alannn kazandrlmasnda kullanlr. En eski retim yntemi olarak kabul edilir. Anlatm yntemi bir dersin giriinde, rencileri gdlemek, konularn aklanmasnda, zetlenmesinde ve anlalmas g olan konularn aklanmasnda kullanlr. Anlatm yntemi ksa zamanda, fazla miktardaki konular (geni mfredat), kalabalk gruplara aktarabilmedeki avantajlardan dolay (ekonomiklik ilke) fazla kullanlan bir yntem olmasna ramen etkili renmeyi salamadaki gc zayftr. nk, renci daha ok pasif durumdadr. Bu neden (rencinin pasif kalmas) anlatm ynteminin en nemli snrlldr.Anlatma yntemi balca iki trldr. Formal retmen anlatm (dz anlatm): retmen ders plan ve retim tasarm erevesinde, tek ynl olarak.konuyu aktarr. letiim tek ynldr. renci katlm yoktur. nformal retmen anlatm (informal dz anlatm): retmen ders plan ve retim tasarm dnda, gnlk ve aktel konular da ieren, iletiimin ok ynl olduu anlatm tekniidir. rencilerin katlm sz konusudur. Anlatma Ynteminin Etkisi: Dersin giri blmnde, dikkat ekmede ve gdlemede kullanlr. Bu konunun temel kavramlarnn verilmesinde, konunun aklamasnda, karmak konularn aklanmasnda kullanlr. retmen dersi istedii hzda ve dzeyde gerekletirir. Dersin sonunda zet ve tekrar yapmada kullanlr. Duyusal hedef alanlarnn kazandrlmasnda kullanlr. Ekonomik bir yntemdir. Anlatma Ynteminin Uygulanmasnda Dikkat Edilecek Hususlar Ders plan iyi yaplmaldr. Dikkat ekme ve gdlenme salan maldr. Konular basit, ksa ve z ifadelerle su nulmaldr. Ara - gere kullanlmaldr. Sre iyi ayarlanmaldr. Beden dili, ses tonu etkili kullanlmaldr. Uygun rnekler verilmelidir. Soru - cevap ve tartma teknikleri kullanlarak etkisini artrmaladr.

Tartma Yntemi Tartma, bir konu zerinde rencileri dnmeye yneltmek, iyi anlalmayan noktalar aklamak ve verilen bilgileri pekitirmek amacyla kullanlan bir yntemdir. Bu yntem daha ok bir konunun kavranmas aamasnda karlkl olarak grler ortaya konurken, bir problemin zm yollarn ararken ve deerlendirme almalar yaparken kullanlr. Bu adan bakldnda bulu yoluyla retim staratejisinin kullanmnda ve kavrama dzeyindeki davranlarn kazandrlmasnda kullanlr. (Demirel, 2004) Belli bir konuda bir grup olarak tartma yoluyla dncelerin ortaya konmas ve tartlan konuya ynelik olarak zm retmek amacyla kullanlan bir retim yntemidir. Bulu stratejisiyle dersin ilenmesidir. Tartma ynteminin kullanm genellikle kavrama dzeyinde zihinsel etkinlik gerektirir. (Tan, 2005) Tartma ynteminde retmen - renci etkileimi salanarak rencilerin bir konu zerindeki dnmelerini ve dncelerini ifade etmelerine ve yorum yapmalarna olanak salanr. yi anlalamayan konular belirlenir, gerekli dzeltmeler yaplr ve pekitirme kullanlr. rencilerin konu zerinde analiz, sentez ve deerlendirme yapma gleri gelitirilir. Tartma ynteminin uygulanmasnda rencilerin karlkl anlay ve hogr ierisinde olaylara farkl bak as ve yorum getirmeleri salanr. rencilerde demokratik tutumu gelitirilir. Tartma ynteminin faydalar; zgr bir ortamda dnme ve dndn ifade edebilme Grup etkileimi salama Fikir birliine ulama Farkl dnceleri anlayabilme elikileri ortaya karma Konuya farkl ynlerden bakabilme rencinin gvenini gelitirme Eletirel dnmeyi ve yaratc dnmeyi gelitirmesi Tutumlarn tekrar gzden geirilmesini salama rencilerin konu ile ilgili bilgi ve deneyim kazanmalar Uzlatrma Zihinsel becerileri kullanma Sosyal becerileri gelitirme Aktif katlm salamas rencinin ilgi alanlarn belirleme Liderlik zelliklerinin ortaya kmas Tartma ynteminde kullanlan balca tartma eitleri (teknikleri) Mnazara: ki grubun bir konuyu tez-antitez eklinde (zt fikirler olarak) ele alarak dinleyicilerin ve jrinin nnde tartmas-dr. Jri fikirlerini en etkili savunma gcne ve konuma yeteneklerine gre gruplarn performansna karar verir. Dili etkili kullanma, neden-sonu ilikileri kurmay gelitirir. Snrll: Bireyleri inanmad dnceyi aklama ve savunma durumuna drmesidir. Panel: Belirli bir konuda 3-5 kiilik grup tarafndan dinleyicilerin nnde (aralarnda) tartmann yaplmasna dayal bir tekniktir. Panelin amac gerei bulmaktan ok, bir konunun eitli ynlerini aydnlatmak ya da konuyla ilgili eitli eilim ve grleri ortaya koymaktadr. Zt Panel: Snfta ilenilen konularn tekrar ve pekitirilmesi iin snf soru soran ve cevap veren (tartan) olarak iki gruba blnr ve ders ilenir. Ya da snfta soru soran ve sorularn cevabn aralarnda tartan iki konumac grup oluturularak uygulanr. Kollegyum: Snfa ya da panale misafir (uzman konumac) getirilir. Bir grubun uzman

kiilerden (kaynak grup), bir grubunda tartmaclardan oluturulduu iki grubun katlmna dayanr. Tartmac grubun gr ayrlnda ya da belirsizlie dtnde uzmanlardan oluan grubun grne bavurulur. Sempozyum: Bilimsel, sanatsal, dnsel arlkl konularn eitli ynleriyle bir grup tarafndan sunumudur. Grup yeleri uzmanlardan oluur ve konumalarna "tebli" ya da "bildiri" denir. Her ye belirli bir konuda konuma yapar. Sempozyumun sonucunda soru-cevap yaplr ve eletiri kullanlr. Ak Oturum: 3-5 kiilik grubun belirli konularla ilgili fikir ve grlerini srayla dinleyecilere aktard bir tekniktir. Panelden farkl yeler bakandan sz alarak konuurlar ve aralarnda tartmazlar. Sadece bir konu ile ilgili gr ve dncelerini aklarlar. Bakan yelere sz vererek oturumu ynetir. Sonunda tm snf tartmaya katlabilir. Forum: Deiik grlere sahip kii ya da gruplarn herhangi bir konudaki sorun lan tartarak bir sonuca varmak iir yaplr. Bir grup, bakann ynetimin de, dinleyiciler karsnda grlerin savunurla. Dinleyicilerde konuyla ilgil olarak kendi dncelerini aklayarak soru sorarak katlmnda bulunurlar. Toplantya katlanlara soru sormaya, eletiri yapmaya ve katkda bulunmaya alabilir. Bazen de panelden ya da ak oturumdan sonra yaplr. Seminer: Uzmanlk ve bilgi gerektiren konuda uzman bir kiinin sunu yapmasdr. retmenlerin snfta verdii ders bir seminerdir. Konferans: Belirli bir konuda uzman kiinin dinleyicilere bilgi vermesini ieren bir retim etkinliidir. Sylev: Dinleyicileri belli bir konuda duygusal olarak etkilemek iin yaplan bir konuma trdr. Belli zel gnlerde treninde yaplr. (rnein 10 kasm Atatrk' anma etkinliklerinde yaplan duygusal bir konuma). Brifing: Bir kurumun yapsnm ve ileyiinin tantm ya da teknik bir konunun yetkili bir kii ya da uzman tarafndan sunumuna dayanan tekniktir. Deme: Otoriter ya da yetkili bir kiinin belli bir konuda basn-yaym organlarna yapt zel konumadr. rnek olay, gerekleri ve sorunlan yanstan, yklemeler etrafnda organize edilmi renme yntemlerinin toplu halidir. Bu yntem, gerek ve aktif renmeyi salayarak, rencilere her konuyu kavratmak ve o konuda uygulama yaptrmak amacyla kullanlr. rencinin yakn evresiyle ilikilendi-relebilecei rnek olaylar gelitirerek olu-yan, ierisindeki sorunun nedenlerini ortaya karp, o soruna ilikin zm nerilerinin snf ortamnda tartlmasyla uygulanan bir yntemdir. rnek olay almalar, zel bir olayn, durumun, incelenmesi olarak da tanmlanmaktadr. (Tok, 2006, Nausmes, 1999) rnek olay inceleme rencilere dersin hedef davranlarna uygun olarak gerek bir olayn sunulup bu olayla ilgili olarak rencilerin tartma ve yorum yapmalarn ieren bir retim yntemidir. rencilerde, problem zme, tartma, empati, kritik dnme ve yaratcl gelitirir. (Tan, 2004) Gerek hayatta ortaya kan, gerek hayatta yaanma ihtimali olarak kullanlr. retmen tarafndan hazrlanan problemlerin snf ortamnda zmlenerek renmenin

gereklemesine dayanan bir yntemdir. Uygulamada rencilere rnek olay bir metin halinde datlmal ya da VCD ile gsterilmelidir. renciler rnek olay okur ya da izleyip anladktan sonra yorum yapar analiz eder ve deerlendirilir. renci merkezli bir yaklamdr. renciyi, gerek yaam sorun-larya yz yze getirir. rencilerde problem zme, karar verme, eletirel dnme, yanstc dnme, yaratc dnme gibi zihinsel becerileri gelitirir. evreleri, tp, hukuk, psikoloji eitiminde sk kullanlr. En nemli faydas; rencileri bildiklerini ve kavradklarn gerek duruma getirir. rnek olay gerek olaylardan ya da yazl olarak hazrlanan olaylar seilir. renciler rnek olay zerinde dnerek farkl bak alar gelitirerek problemi zmeye alrlar. Bulu yoluyla retim stratejisinde ve kavrama ve zerindeki hedef alanlar kazandrmada kullanlr. rnek Olay Ynteminin zellikleri renci merkezli bir yntemdir. Anlama, analiz etme, yorumlama, dnme, karar verme, yaratc dnme problem zme gibi yetenekleri gelitirir. renciler rendikleri bilgileri bir olay ya da durumda kullanarak sonu elde ederler. rnek olaylar dersin hedeflerine ve rencilerin geliim seviyelerine uygun olmaldr. retmen rencilerin srete dnmelerini salayacak anahtar sorular hazrlayarak ynlendirme yapmaldr. rencilerin problem zme becerileri geliir. rencilere yazl metinler datlrak ya da VCD'lerde izlemesi salanarak ynlendirilir. Bilisel alann uygulama ve zerindeki hedef alanlarn (analiz, sentez, deerlendirme) kazandrmada kullanlr. Duyusal (ilgi, tutum, sosyal etkileim) hedeflerin kazandrlmasnda da kullanlr. rnek Olay Ynteminin Aamalar rnek olayn hazrlanmas ve aklanmas Konunun ana hatlarn karma rnek olayn ve verilerinin toplanmas nceden bildikleri ile ba kurma Neden-sonu ilikilerini kurma rnek olay iin olas zm yollarnn nerilmesi rnek olayn zlmesi ve ortak karann alnmas Deerlendirmenin yaplmas GSTERP YAPTIRMA YNTEM retmenin bir beceriyi aama aama gstermesi, anlatmas ve rencilerin retmeni izledikten sonra, ayn beceriyi yeterli bir dzeye gelene kadar tekrar etmesi eklinde uygulanan retim yntemidir. Bolca uygulama sonucu rencinin beceriyi yeterli dzeyde yapabilmesi salanm olunur. (Tan, 2005) Gsterip - yaptrma yntemi, bir ilemin, bir deneyin nasl yapldn, bir ara-gerecin ya da makinenin nasl altn retmenin nce uygulama yaparak, gstererek ve aklayarak sonra da renciye yaptrarak (yapa-rak-yaayarak) renmeyi salad bir yntemdir. Davran model gsterilerek rencilerin bu modelden renmeleri (yapmalar salanr. Daha ok beceri (psikolomotor davranlarn, insan ilikilerinin, ahlak ve grg kurallarnn, karmak baz olaylarn gsterilerek renilmesine dnk bir yntemdir. Gsterip-yaptrma ynteminin en etkili yn bir becerinin ustaca ve en uygun bir ekilde nasl yaplabileceini retilmesi-dir. Gsterip - Yaptrma Ynteminin Uygulama tikeleri Gsterip yaptrma ynteminde her rencinin gsteriyi rahat ortam hazrlanmal, gerekli gvenlik nlemleri alnmal ve ara-gereler nceden hazrlanmaldr. Kazandrlacak davranlar nce retmen tarafndan rencilerin gz nnde her

aamas aklanarak yapl-maldr. Her bir renci gsterilen davran ve aamalar yapmaldr. retmen gerekli dnt-dzeltmeyi annda vermelidir. renci, davran beceri haline getirmelidir. renci, beceri haline getirdii davran deiik durumlarda kullanabilmelidir (transfer). DENEY YNTEM Deney bilimsel bir olay kantlamak iin yaplan deneme etkinliidir. Deney koullar belirlenmi ve denetlenebilir ortamlarda yaplr. (Gzlem teknii kontroll olarak yapld veyapar ortamda olay ya da varl oluturan ilikilerin ve aamalarn daha iyi anlalmasn salar.) Bilinmeyen bir gerei bulmak, bir varsaym, bir ilkeyi snamak iin kullanlr. rencilerde bilimsel dnceyi gelitirir. renci ilk elden bilgiyi duyu organlarn kullanarak edinir. Ayn zamanda yaratc dnmeyi salar. retmen deneyin hedeflerini dersin hedeflerini erevesinde belirledikten sonra gerekli ara-gereleri nceden hazrlar bir ya da birka kez n deneme yaptktan sonra snfta gerekli gvenlik nlemlerini de aldktan sonra deney uygulamasn gerekletirir. Deneyi retmen yaptktan sonra, mutlaka renciler yapmal ve bilimsel sre ile ulalacak sounlar tartlarak bulunmaldr. Deney Yntemi Niin Kullanlr? Bilimsel gerekleri bulmak Olaylar, olgular arasndaki balantlar ve bu balantlarla ilgili yasalar bulmak Varsaymlarn ispatn yapmak Gereklerin anlalmasn salamak Beceri gelitirmek renmeyi somutlatrmak lkelden deneyim yaatmak Deneyin Etkili Kullanlmas Planl yaplmas retmen nce yapmal (beklenmedik durumlarla karlamak iin) Sonra hem renci yapmal, retmen ynlendirici ve rehber alnmal Uygun ara - gere hazrlanmal Sre dikkatle kullanlmal Temel aklamalar yaplmal Deney sonucu tartlmal Deney Plan; Deneyin konusu, deneyin amac, deneyin zaman, ara ve gereler, sre (ilem) basamaklar, temel aklamalar, sorulacak sorular, sonucun bulunmas, sonucun raporlatlmas aamalarndan oluur.

PROBLEM ZME YNTEM Problem zme, nceki bilgi ve deneyimden faydalanarak veya aratrma souncu yeni bilgiler edinerek karlalan bir problemin zlmesidir. Problem zme st dzeyde zihinsel faaliyetleri gerektirir. Problem zme ynteminde karlalan sorunu net olarak kavrama nceki bilgi ve becerileri bu sorunun zmnde kullanabilme, problemin glne gre baz durumlarda, analiz ve sentez becerisini gerektirmektedir. ve akl yrtmeyi gerektirir. Karmak durumlarla ba etmede etkilidir. Bili-mel yntem, problem

zmenin basamaklar, eletirisel dnme ve sorgulama gibi etkinlikleri kullanarak renmeyi salar. J. Dewey tarafndan gelitirilmitir. st dzey ve karmak zihinsel beceriler gelitirilir. renciler karlatklar toplumsal durumlar zerinde yaratc dnerek, zm yollarn bulmalar ve sonu elde etmeleri salanr. Yeni bilgi ve becerilerin renilmesinde ve renilen bilgilerin kullanlmasnda etkilidir. Problem zme srecinde, snama-yanlma, igr oluturma, yaratc dnme gibi renme yollarn kullanlr. Probleme Dayal renmenin Temel zellikleri renci merkezli bir yntemdir. renenlerin yaratc dnme, karar verme ve problem zme (bilimsel aratrma) becerilerini gelitirme. Bilgiyi anlamdrarak, iselletirme. Gerek yaama uygun zgn almalar yapabilme, yaam becerilerini gelitirme. Yaratc dnme, yanstc dnme, eletirel dnme zelliklerini gelitirme. "Yaparak-yaarak renme" ilkesine dayanma ayn zamanda "renmeyi renme" srecini gerekletirme. rencilerin nceden edindikleri bilgileri ortaya karmada gerek yaamlarnda karlaabilecekleri durumlar zerinde renmenin gereklemesini salama, bilgiyi anlaml bir ekilde organize ederek renme. Problem zme Ynteminde Aadaki Basamaklar Kullanlr: Problemin hissedilmesi (farkna varma) Problemi tanmlama ve snrlama Problem durumu ile ilgili bilgileri toplama Problemin zmne ynelik denence-ler (hipotezler) oluturma Veri toplama, toplanan verileri analiz etme Denenceleri test ederek doruluklarn bulma zm uygulama ve nerilerde bulunma. Problem zme Yntemi ile renmenin zellikleri retimin her kademesinde kullanlr. Yanstc dnmeyi, yaratc dnmeyi, akl yrtmeyi gelitirir. renciler problemin zmnde bireysel ya da grup iinde sorumluluklar alr. st dzey zihinsel sreler ve dnme yollar kullanlr. Farkl (birden ok) zm yollar retilir. Bilimsel ve bamsz dnme olanan verir. renciler bilgi toplamada ve kullanmada etkindir. rencide sorumluluk gelitirir. Problem zme ynteminde tmdengelim, tmevarm, analoji (benzetim), analiz, sentez gibi st dzey zihinsel beceriler gelitirilir ve kullanlr. Tmdengelim: Genel kurallardan, yasalardan zel rneklere ve olaylara ulama yoludur. rnein; Btn madenler scakta genleir. Telefon kablosu bir madendir. Telefon kablosu scakta genleir. Tmevanm: rneklerden ve olaylardan genel kurallara ve yasalara ulama yoludur. rnein; Pnar oksijen alarak yaar. Pnar bir insandr. Btn insanlar oksijen alarak yaarlar. Analoji: (Benzetim yaparak dnme): Bir olay benzer bir olayla benzeterek renme yoludur. rnein; insan vcudundaki kan dolamn bir ehrin trafik akna benzeterek aklamak.

Analiz: Karmak ve btn halinde bulunar bir eyin, onu meydana getiren ele manlara ayrlmas ve ayr ayr ksmla rnn incelenerek btn tanmas yo ludur. rnein; suyu H2 ve O gibi ele manlarna ayrmak, bir saati paralar na ayrmak, bir cmleyi elerine ayrmak. Sentez: Elemanlar (paralar) toplayarak btne ulama yoludur. rnein; un, tuz, maya kartrlarak ekmek retmek, paralarn birletirerek bir bilgisayar retmek. Probleme zme ynteminde kullanlacak problem durumlannda (renme senaryolarnda) bulunmas gereken zellikler: Probleme dayal renme senaryolar uygulanabilir nitelikteki birden ok zm yollarn iermelidir. st dzey dnmeyi gzlem ve aratr-ma-inceleme yapmay salamaldr. Gerek yaamla ilikili olmaldr. lgi ekici ve merak uyandrc olmaldr. Problem zmenin Faydalar rencilere ileride yz yze gelecei sorunlara uygulayaca zmlerin modellerini salar. renciler sonulara ulamak iin nasl bamsz dnmelerini gerektiini renirler. lgiyle renme gdleme salar. Problem zmeyi renmek renmeyi renmektir. nk birey edindii bilgilerle yaamnda karlat problemleri zerek yeni problemler edinir; kendi yeteneklerini kullanarak kendi kendine renir. rencilerin karar verme, zm retme, gzlemleme, rapor etme, karlatrma, bilgileri dzenleme, yorumlama, deerlendirme, zetleme gibi yetilerini gelitirir. renciler problemleri analiz etmede ve ona byk bir istekle balamada kendilerine gven duyarlarsa btn durumlarda etkin bir biimde alma yolundadrlar. Yani deer durumlarda da sorunlarn kolayca hallederler.

PROJE TEMEL RENME YNTEM J. Devvey, Bruner ve Klipatrick'in renme yaklamlarnn bir sentezidir. lerlemeci eitim akmna ve pragmatizm felsefesine bal bir yntemdir. Ayn zamanda yaplandrmac renme yaklamnda kullanlmaktadr. rencilerin grup olarak ya da bireysel olarak gerek yaam konularna ve uygul-malarna ilikin olarak disiplinler aras (bilimsel alanlar-konular-etkinlikler) balant kurularak bir problem ya da senaryo zerinde yerine getirdii bir tr problem zme etkinliidir. rencilerin bilimsel yntem sre becerilerini gelitirir. rencilerin yaamda karlatklar problemleri zmeleri hedeflenir. Gerek yaamda karlalan sorunlar senaryo erevesinde verilerek bu sorunlara zmler bulmalar salanr.Farkl dersler arasnda iliik (ba) kurarak renmeyi salar. rencinin retmenin danmanlnda ve rehberliinde, bamsz etkinliklerle renmesini salar. Bu yntemin ana felsefesi rencinin etkileimde bulunduu evrede yaam kk

boyutta da olsa yaamasdr. Bu yntemin ana felsefesi rencinin etkileimde bulunduu evrede yaam kk boyutta da olsa yaamasdr. Bu yntemde genelde rencinin bireysel ve grup olarak gerekletirdii renme etkinliinin sonucunda bir rn ya da performans ortaya koymas sz konusudur. renci merkezli renmeyi temel alan bu yaklamda renci ders senaryolar ierisinde, st dzey dnme, problem zme, yaratclk, bilgiyi yeniden dzenleme, sorgulama, sentezle-me, eletirisel dnme irdeleme, bilimsel ve bamsz dnebilme gibi almalar yaparak etkin renmeye ular. Proje tabanl renme yaklamnda retmen planlama ve organizasyonda arka planda yer alr ve rehberlik yapar. renciler ise renme deneyimi yaar. Deerlendirme rne ve srece ynelik olarak yaplr. retmen ve renciler deerlendirmeyi birlikte yaparlar. Proje Temelli renme Ynteminin tikeleri Proje tasarsn retmen ve renci birlikte yapar. renenlerin ibirlii ierisinde yaamlarnda karlaabilecekleri problemleri zmeleri salanr. Genel kavramlara, dncelere ve bir disiplinin ilkelerine odaklanr. Proje tasarlar; rencileri st dzey dnmeye, bilimsel yntemi kullanmaya, ilgin ve ok ynl sorular kullanmaya, gnlk yaamla ilikilendir-meye, birden fazla dersi ve konu alann kapsamaya ve farkl kaynaklardan aratrma yapmaya ynlendirmelidir. Eitim program rencinin ilgi ve yeteneklerine gre dzenlenir. Program esnek ok ynl ve ok amaldr. erikten ok derinlemesine anlama nemlidir. Genel kavramlar ilkeleri ve dnceleri anlamak nemlidir. Problemlere birden ok zm yolu retilir. Proje temelli renmede tek zm yoktur. Birden fazla zm yolu zerinde allr. renci, bilgiyi kefeder ve kullanlr. Pratik deneyimler kazandrr. Okulda renilen bilgiler gerek yaamda snanr. Konular derinlemesine renilir. Disiplinler (bilim alanlar - konular) aras etkileime dayal retim yaplr. renciler bireysel ve grup halinde alr ve ibirlii,sorumluluk, paylama gibi zellikler geliir. renenler ile retmenler birlikte aratrmac rolne brnerek renir. Yava renen ve hzl renen renciler iin de kullanlr. Bireysel giriimcilii destekler. erik deil, derinlemesine anlama nemlidir. Aratrmac, sorgulama, yaratclk, problem zme gibi st dzey zihinsel beceriler kullanlr. renen merkezde, retmen ise danman ve yol gstericidir. Sre ve rn birlikte deerlendirilir. renciyi hayata hazrlar. rencinin bamszln kazanmasn bilimsel dnmesini ekip halinde alabilmesini ve problem zme yeteneklerini gelitirir. Sergi, drama, gazete pano vb. hazrlanarak rnler sunulur. Okulda farkl eitim birimleri (bilgi-i-lem merkezi bilimsel aratrma merkezi, gsteri merkezi, ktphane, mze, spor salonu, mzik odas, gzel sanatlar merkezi, i teknik merkezi vb.) kurulur.

 rencinin aktif olduu, derinlemesine alt, retimde bulunduu, renme yaklamdr. Farkl zeka alanlar kullanlr. renen bilgiyi aratrp, kefederek, oluturarak yorumlayarak ve evreyle etkileim kurarak yaplandrlr. Proje Tabanl renme Yaklam'nn aamalar alt basamaktr. Bu basamaklar ve bu basamaklarda yaplacak ilemler ile her basamaktaki retmen-renen rolleri aada verilmitir. 1. Aama: Konuyu ve alt konular belirleme, gruplar kendi iinde organize etme. Yaplacak ilemler: renenler kaynaklan aratrr, bir ereve proje iin sorular nerebilirler. retmenin Rol: Aratrmann genel konusunu sunar, konularn ve alt konularn tartlmasnda gruplara rehberlik eder. renenin Rol: lgin problemler yaratr ve sorunlar kategorize ederler, proje gruplarn oluturmasnda katkda bulunurlar. 2. Aama: Gruplarn proje planlarn oluturmas Yaplacak ilemler: Grup yeleri hep birlikte proje plann yaparlar. Nereye ve nasl gidecekleri, neleri renecekleri, sorular hakknda karar verirler. Kendi aralarnda i blm yaparlar. retmenin Rol: Gruplarn projelerini formle, etmelerine yardm eder, gruplara toplant yapar: Gerekli materyal ve kaynaklar bulmalarna yardm eder. renenin Rol: Ne alacaklarn planlar, kaynaklar seer, rolleri tanmlar, planlarn datmn salar. 3. Aama: Projeyi uygulama Yaplacak ilemler: Grup yeleri organize olur, veriler ve bilgiler analiz ederler. retmenin Rol: Aratrma ve alma becerilerinin gelitirilmesine yardm eder, temel sre ve gruplar kontrol eder. renenin Rol: Sorular iin cevaplar aratrr. Veri toplar. Bilgiyi organize eder. Kaynak kielerle grr. Bulgularn birletirir ve zetler. 4. Aama: Sunuyu Planlama Yaplacak ilemler: yeler sunulanndaki temel noktalar belirler ve bulgularn nasl sunacaklarna karar verirler. retmenin Rol: Sunu iin ders planlarnn tartlmasn ve sunularn organize edilmesini salar. renenin Rol: Sunun temel noktalarna karar verilmesini, nasl bir sunu yaplacann planlanmasn, sunu iin materyal hazrlanmasn salar. 5. Aama: Sunu yapma

 Yaplacak ilemler: Sunular snfta ve belirlenen dier yerlerde (baka snflarda, baka okullarda vb.) yaplr. retmenin Rol: Sunular koordine edilir. renenin Rol: Sunucular snf arkadalarna dnt verir. 6. Aama: Deerlendirme Yaplacak ilemler: renen projeleri hakknda dntleri paylarlar. retmenler ve renenler projeleri hep birlikte paylarlar. retmenin Rol: Proje zetleri ve renilenler deerlendirilir. renenin Rol: Grup yeleri olarak almay ve almada rendiklerini yanstrlar. almalarn deerlendirilmesinde rol alrlar. Proje tasarlannda (problem durumlannda) bulunmas gereken esaslar: Birden ok zm yolu (hipotez-de-nence) barndrma. rencinin dzeyine (seviyesine) uygun olma. st dzey zihinsel becerileri (yaratc dnme, yanstc dnme vb.) gelitirmeye ynelik olma. Bilimsel yntemi kullanabilme. lgin st dzey ve ok ynl sorular kullanabilme. Gnlk yaamla ilikili olma. Birden fazla dersi (disiplini) ilikilendirme. Farkl kaynaklardan aratrma yapmaya ynelme.

BREYSEL ALIMA YNTEM Bireysel alma, bir rencinin bir konuyu yaparak, yaayarak renme yoludur. Bu yntem, bir rencinin bir konuyu kendi bana renmek isetidi ya da kendi bana alma yapma yoluyla retme yaklamlarnda, ayrca uygulama, analiz ve sentez dzeylerdeki davranlar kazandrmada kullanlr. Tekniin balca zellikleri unlardr: 1. renci merkezlidir. 2. renci yaparak, yaayarak renir. 3. Her renci renme durumunu kendine gre ayarlar. 4. renme rencinin ilgi, yetenek ve ihtiyalarna uygun olarak yaplr. Baz renme konularn renci kendi bana alarak renmek ister. Bu durumlarda bireysel alma yntemini uygular. zellikle uygulama, analiz ve sentez dzeyindeki hedef alanlarn kazandrmada kulllanlr. renciler uygulama, analiz ve sentez dzeyindeki hedef alanlarn kazandrmada kullanlr. renciler bireysel alma yntemiyle bilgiye ular; bu srete i ve d disiplini kazanr. Hzl ve yava renen rencilerin renmelerini gelitirir. Bireysel alma ynteminin temel ilkeleri: renci konuyu kendi renme hz ve dzeyine gre renir. rencide sorumluluk duygusunu ve sistemli alma alkanln gelitirir.

 renci yaparak-yaayarak ve aratrmainceleme yolu ile renir. renci hedef belirleme ve z dzenleme yeteneini gelitirir.

RETM TEKNKLER Grupla retim Teknikleri Balca grupla renim teknikleri ve her bir tekniin nemli zellikleri aada ksaca aklanmtr. BEYN FIRTINASI (FKR TARAMASI) Yaratc problem zme gcn amalayan grup tartmas tekniidir. Katlmclar yaratc dnme ve hayal kurma yoluyla bir konuya zm getirmek zere fikirlerini zgrce sunarlar. Tekniin temel amac, rencilerin fikir retmelerini ve ifade etmelerini salamaktr. st dzey tartma teknii olarak ta kullanlr. Teknik A. Osbourne tarafndan gelitirilmitir. ki blmden oluur: 1. Fikir retme 2. Fikirleri deerlendirme Fikir retme aamasnda grupta problem zmekle grevlendirilen yeler mmkn olduu kadar ok fikir ileri srerler. Akllarna geleni sylerler. Zaman zaman lgn, ilgin, dnlmemi fikirler de ortaya kabilir. Fikirler ile igili yorum, yarglama, eletiri yaplamaz, dnceler ynlendirilmez, herkes birbirinin fikrini dinler, fikirler tahtaya ya da katlara yazlr oturumun sonunda genel bir deerlendirme yaplr. Doal konuma yaplr. Neeli bir ortam oluturulur. yi-kt, doru-yanl gibi yarglamalar kullanlmaz. Fikirlerin niteliinden ok nicelii nemlidir. Fikirlerin deerlendirilmei aamasnda ise katlmclarn fikirleri snflandrlr, yeni ilikiler kurulmaya allr, oylamaya yaplarak sralanr ve deerlendirme yaplr. Beyin frtnas tekniinin zellikleri Problemlere alk olunmayan, zgn ve beklenmeyen zmlerin bulunmas Yaratc problem zme, hayal kurma ve fikirlerini ifade etme becerisini gelitirir. Fikir retme ve fikirlerin deerlendirilmesi olmak zere iki blmden oluur. zgr ve gvenilir bir tartma ortam salanr. Fikirler ynlendirilmez, eletirilmez ve yarglanmaz. Aktif katlm salanr. Tartma konular rencinin ilgi dzeyine ve geliim zelliklerine uygun seilir. Tekniin uygulama aamalar Etkinliin amacn ve problem durumu aklama Etkinliin zaman snrn belirleme ve aklama (ortalama 5-15 dakika) Etkinliklere tm rencilerin katlm salanma Fikirler alnmal, eletiri ve yorum yaplmamal Elde edilen fikirler tahtaya ya da kartonlara yazlmal Olabildii kadar fazla miktarda fikir elde edilmeli Zevkli, elenceli ve katlmc bir ortam salanmal Etkinliklerin sonunda fikirler analiz edilerek (oylama ya da puanlama yaplarak) deerlendirme yaplmal GSTER (DEMONSTRASYON) Demonstrasyon bilgi edinmek, ilgi uyandrmak ve alma standardn gelitirmek, gze ve kulaa ayn anda hitap etmek suretiyle bir iin nasl yapldn gstermek iin bavurulan

bir gsteri tekniidir. Bir iin nasl yapldn gstermek yazl ve szel retimden ok daha etkilidir, bunlara ek olarak denilebilir ki: "Gvenilir bilgi elde etmede demonstrasyon yksek standarda sahip tekniklere rnek oluturur." (bilen 2006, Hatc-her ve Andrevvs, 963:117) "Belirli olgu veya olaylara ilikin ilkeleri aklamak, bir takm teknik ve becerileri gzetmek amacyla bir eyi bakalarnn nnde deneme veya yapma iine gsteri denir." (Ouzkan, 1985:120) Temel zellikler rencilere bir iin nasl yaplacan gstermek, genel ilkeleri aklamak ya da bir aracn nasl altn gstermede kullanlr. Hem grme hem de iitme duygularna hitap eder. Belli bir konudaki ilemleri gstermek ona kar ilgi uyandrmakk, belli retim becerilerini model olarak gstermek. Gsteri teknii, bir sreci, bilgiyi ya de olay inceleyerek renmek iin grse bir sunum olana salar. renme konusu ara-gere kullanla rak somutlatrlr. Gze ve kulaa hi tap ettii iin etkilidir. renme konularn somutlatrmadi anlalr hale getirmede, ilgi ekici du ruma getirmede kullanlr. Gsteri tekniinin zellikleri Beceri (psiko-motor) davrann nasl yaplaca gsterilerek beceri retimini salama. Gze ve kulaa ayn anda hitap eder. renme konularn somutlatrr. lgi ve merak uyandrr. Dikkati eker. retmen gstererek anlatr. (Gster-anlat ilkesi) Tm rencilerin gsteriyi izleyebilmeleri salanmaldr. Gsteri tekniinin etkili kullanlmas Plan yaplmas Materyalin nceden hazrlanmas Hedeflerin (kazanmn) nceden aklanmas Uyulacak kurallarn aklanmas Tm rencilerin grebilecei ortamn salanmas Etkinlik srasnda soru sorma, rencilerin katlmn salama Teknik kullanlrken beceri ya da grev nce normal hzda gsterilmesi sonra yava hzla tekrar edilmeli, her bir adm aklanmal, gsteri srasnda so-ru-cevap yaplmaldr. SORU-CEVAP (SOKRAT METODU) Soru - yant yntemi szel etkileim yntemidir. Bu yntem rencinin konuyu anlayp, anlamadn kontrol etmeye yardm eder; eletirel dnme becerilerini gelitirir ve dersin etkili olup olmadn deerlendirir, (Somun-cuolu, Yldrm, 2000, Tok, 2006) Bu yntemle; dnme, dinleme becerisi, hatrlamak, akl yrtme, yaratclk, geri bildirim verme, gdlenme, katlma, konuma alkanl sorgulama gibi zellikler gelitirilir. rencilerin derse katlmasn salayan, dnme ve konuma alkanlklarn kazandran nemli bir tekniktir. Sokrat yntemi olarak ta bilinir. Teknii uygulamada soru nce snfa sorulmal, renciler dndrlmeli, sonra soruyu cevaplayacak kii belirlenmelidir. Soru-cevap teknii renileri derse katmak, dnmeye yneltmek, retimin etkili ve yetersiz ynlerini belirlemek, anlalamayan konular belirlemek, nemli blmleri vurgulamak, pekitirme vermek ve konular belirlemek, nemli blmleri vurgulamak, pekitirme vermek ve konular aklayarak tekrar etmek iin retim srecinde kullanlr. Her rencinin cevaplayaca trden sorular sorulmaldr. Doru cevaplar hemen pekitirilmeli, yanl cevaplar yine ayn renciye ipucu ve ek sorularla dzelttirilmelidir. (Cevap, renciye bulundurulmaldr.) Doru cevap iin ipular kullanlmaldr. Farkl trden sorula; (kapal ulu bilgi sorular, ilikisel-birletirici sorular, geniletme

sorular) sorulmaldr. Soru-cevap teknii bir dersin giri blmnde daha ok dikkati ekme, etkinlikler blmnde daha ok rencinin derse katlmn salama, sonu blmnde ise daha ok renme eksikliklerini belirleme ve retimin etkinliini belirleme iin kullanlr. Bununla birlikte retmenin derste soru -cevab ska kullanmasnn balca nedenleri aadadr: / renciyi derse katma (aktif klma) / rencilerin giri davranlarn (n bilgileri) ortaya karma / rencileri gdlemek / rencileri pekitirme / rencileri dndrmek / nemli noktalar vurgulamak / lgi ve merak uyandrmak / Muhakeme, analiz, sentez, deerlendirme gibi zihinsel yetenekleri gelitirmek / Bilinmeyen baz konular rencilere buldurmak / nemli konular vurgulamak / Yanl renmeleri belirlemek / Tekrar olana salamak / renene dnt salamak / Snfta bir tr iletiimi salamak / rencilerin renme dzeyini belirlemek / rencilerin hatrlamasn salamak / Cevaplar renciye buldurmak / retimin kalitesi hakknda bilgi salama Sorularda bulunmas gereken zellikler Dersin hedeflerine uygun olma rencinin dzeyine (hazrbulunuluuna) uygun olma Ak ve anlalr olma nceki sorularla ilgili olmama Cevabma ilikin ipucu barndrmama Dnme, eletirme, kant getirme gibi zihinsel becerileri gelitirme renciyi renmeye istekli hale getirme Cevaplandrlabilir olma Snfta soru sorma etkinliklerinde u noktalara dikkat edilmelidir: Soru isme deil, snfa sorulmaldr. Her defasnda farkl rencilerden (gnll) cevap istenmelidir. renciler de soru-cevap tekniine katlacak psikolojik gven oluturmaldr. Doru cevapla annda pekitire verilmelidir. Yanl cevap gelmesi durumunda ayn renciye ipular vererek doru ona buldurulmaldr. Farkl tr ve zorlukta sorular sorulmaldr. rencilerin renme dzey ve hzlar dikkate alnmaldr. ROL YAPMA (Sosyo-Drama, Psiko Drama) Rol yapma, rencinin kendi duygu ve dncelerini baka bir kiilie girerek ifade etmesini salayan bir retme tekniidir. rencinin iyi rol yapabilmesi iin yaratc dnce nemlidir. (Demirel, 2004) Rol yapma, tekniinde konu ya da durum snfta dramatize edilir. renciler oynayacaklar role uygun bir karaktere brnerek empati yaarlar. Ayn zamanda tarafsz dnme yeteneklerini gelitirirler. renci kendisini (farkl bir kiiymi gibi) daha rahat ifade ederek gerek yaamda karlayabilecei birok durumu rol oynarak yaar. Rol yapma, rencinin belli bir durum, olay ya da dnceyi oyuna dntrerek anlatt ya da dramatize ettii bir etkinliktir.

 Rol yapmada birey bakasnn rolne girerek kendi duygu ve dncelerini oynar. Roller nceden datlr ve bireyler bu rolleri oynarlar. renci kendisini baka birisinin yerine koyar, duygu, sezgi, sempati, fke ve sevgi gibi zellikler yaar. renci merkezli fakat retmen tarafndan yaplandrlan ve ynetilen bir tekniktir. DRAMA (Bamsz rol yapma) Drama rencilerin hangi durumda nasl davranmalar gerektiini yaayarak renmelerini salayan bir retme tekniidir. Problem zme ve iletiim kurma yeteneini gelitirir. Bu teknik, bilinen en eski retme tekniklerinden birisidir. ok kullanl ve yararl olduu iin gnmzde okullarda yaygn olarak kullanlmaktadr. Drama tekniini yararlar yle sralanabilir: (Demirel, 2004) 1. Etkili ve dikkatli dinleme yeteneini gelitirir. 2. Kiinin kendine olan gvenini artrr. 3.Anlama yeteneini ve yaratcl artrr. 4. Akc konumay gelitirir. 5. Dile hakimiyeti ve iyi ifade yeteneini gelitirir. 6. Dile hakimiyeti ve iyi ifade yeteneini gelitirir. Dramada birey kendi asndan yaklar ve ne yapmas gerektiine ilikin (doalama) rol oynar. Bireysel beklenmedik durumlarda nasl davranmas gerektiini zer. rencinin kendi duygu ve dncelerini, baka bir kiilie girerek ifade etmesini salayan bir tekniktir. rencilerin aktif katlmn salayarak, yaparak-yaarak renmesini salar. rencinin nasl davranmas gerektiini yaayarak renmelerini salayan bir tekniktir. Rol Yapma ve Drama Tekniklerinin Temel zellikleri rencilerin yaratcklarn gelitirir. Empatiyi gelitirir. Duyusal ve sosyal davranlarn renilmesini salar. Sosyal etkileimi artrr. Kendini ifade etme gcn gelitirir. Farkl bireysel ya da sosyal durumlar anlamasn ve hazr olmasn salar. MKRO ETM Mikro retim renci tarafndan yaplan (ksa sreli olarak) bir davrann gzlemesi, gzlemin kayt edilip renciye hatalarnn belirtilmesi ve davrann belli bir yeterlik dzeyine gelene kadar renciye tekrar ettirilmesi ve her tekrarda hatalarn belirtilip dzeltilmesi yoluyla rencilerin davran belli bir yeterlik dzeyinde kazanmasn amalayan bir retim tekniidir. Anlalaca zere mikro retimin psikomotor becerilerin kazandrlmasna ynelik derslerde kullanm daha etkilidir. "ret-yeniden ret" sreci gerekletirilir. retim sresi, snftaki renci says ve konu bakmndan kltlm ve younlatrlm bir retim deneyimidir. Normal renme ve retim srelerinin karmakln basitletirmeyi amalayan bir laboratuar retim yntemidir. retmen adaylarnn meslein gerektirdii rol ve davranlar kazanmalarnda mikro retim uygulamalarnn katks byktr. (Kkahmet, 2003) Mikro retim teknii rencinin kendi performansn izleyip eksiklerini kendisinin (grsel ya da szel kayt araclyla) ve izleyenlerin katlmyla grp, performansn dzeltmesini salar. retmen eitimde kullanlan ve az saydaki rencinin (4-5 kiilik) grup almalaryla gerekletirdii bir tekniktir. Dersler ksa tutulur. (5-20 dakika) Tekniin aamalan renci ders plann yapar

 Konusunu sunar. Sunu, kamera, video, teyp vb. kayda alnr. Dersten sonra sunu birlikte izlenir, tartlr ve deerlendirilir. Alnan dnt nda dersler yeniden dzenlenir. Sunu tekrarlanr ve kayt yeniden yaplr. Son deerlendirme yaplr. ETSEL OYUNLAR Eitsel oyunlar, bireylerin fiziksel, zihinsel yeteneklerini, sanatsal ve estetik niteliklerini ve becerilerini gelitiren, yaanty zevkli klan (Bilen, 2006) renilen bilgilerin pekitirilmesini ve daha rahat bir ortamda tekrar edilmesini salayan etkinliklerdendir. Bilgilerin pekitirilmesi, zihinsel yeteneklerin gelitirilmesi iin kullanlan oyunlar neeli ve rahat bir ortam slamakta snf iin almalara da deiiklik getirmektedir. Eitsel oyunlarla derste konular daha ilgi ekici duruma getirilebilir, etkin olmayan rencilere, derse katlma olana salanr. (Tok, 2006) renciler oyun oynayarak renir. Okul ncesi ve ilk retim andaki ocuklarn geliim zelliine ok uygun olduundan onlarn ok ynl geliimlerini destekler. renilen bilgilerin pekitirilmesini ve daha rahat bir ortamda tekrar edilmesini salayan bir tekniktir. rencinin ok ynl geliimini salar. renciye neeli ve rahat ortam salanmakta, snf ii almalara da deiiklik getirmektedir. Konular oyuna dntrlerek ilgi ekici duruma getirilir. Eitsel oyunlar daha fazla renilen bilgilerin daha rahat ve elenceli bir ortamda tekrar edilerek pekitirilmesini salayan etkinlikleri kapsar. Konular ilgi ekici hale getirerek snftaki en pasif renciler bile etkinliklere katlarak ok ynl geliirler. ALTI APKALI DNME TEKN (E.BONO) Yaratc dnme becerilerini gelitirmede kullanlan grup tartmas bir tekniktir. Dnme retiminde kullanlr. Eletirisel ve ok ynl (farkl) dnmeyi salar. renci bir olay ya da olgunun tek ynnn olduunu deil birok (farkl) ynnn olduunu anlar. rencinin bir olayn tek bir zelliine taklp kalmasn nleyen bir tekniktir. Bu teknikte alt deiik renklerde apk-lar ve anlamlarn temsil eden dnceler bulunmaktadr. renciler sras ile kartondan yaplan btn apkalar takarak, grlerini belirtirler. Bylece olaylara farkl ynlerden yaklamay renirler. Beyaz apka: Tarafsz bir ekilde bilgiyi temele alarak dnr. Krmz apka: nsezilere dayal olaylara duygusal tepki vermeyi temel alr. Siyah apka: Olaylara eletirisel ve karamsal ynden bakar. San apka: iyimserlik, Olaylara iyimser ve yapc ynden bakar. Yeil apka: Olaylara yeni ve farkl zm yollar bulmak, yaratc ve yeniliki fikirler retmeye dayal dnr. Mavi apka:

Olaylarn tm olas ynleriyle gren ve deikenleri kontrol altnda tutan bak asdr. Bir olay verilir ve her rencinin fark apkay temsil eden dnceden bakarak olay yorumlamalar istenerek yaratc dnceler ortaya karlr. EKPLE RETM Birka uzmann ve retmenin etkinliklerini planlama, sunma, deerlendirme ve gelitirmede sistemli olarak almasdr. BALIK KILII TEKN Kurucusu K. shikawa'dr. Bir problemin (rnein enerji kullanm, nkleer enerji, sava kmas vb.) nedenlerini ve alt nedenlerini tanmlamada kullanlan bir tekniktir. rencilerin problemin eitli blmleri arasnda derin ilikileri kurma ve nesnel dnme gibi becerilerini gelitirir. Bu teknik rencilerin problemlere zm retmesini salamaz. rencilerin derin dnerek olaylar ve ilikileri organize etmesini salar. rencilerin birlikte almasn, gerek aramasn, farkl grlere ak olmasn ve kart grlerin ortaya kmasn salar. Problem tanmlandktan sonra, ksa ve z szckler kullanlarak, nedenlerin ne olabilecei belirlenir ve oklarn zerine yazlr. Daha sonra nedenlerin ayrntlar zerinde durulur ve katlmclarn birbirinin grne sayg duymas salanr. BENZETM (SMULASYON) Benzetim teknii, bir olay durum, nesne veya aktivitenin yapay olarak retim ortamnda tasarlanmasyla yaplan retim etkinliklerini ierir. Benzetim snf iinde rencilerin bir durumu geree benzer koullar yaratarak (bu durumla ilgili olarak) eitici alma yapmalarna olanak salayan bir retim tekniidir. rencilere, gerek durumlara hazrlk asndan iyi bir deneyim salar. (Tan, 2005) Geree uygun olarak gelitirilen yapay bir ortamda ya da model zerinde yaplan bir retim yaklamdr. renciler snf ierisinde bir konuyu gerekmi gibi alp, zerinde alma yaparlar. Gerek durumlarn boyutlar model zerinde (gerek durumlarn benzeri durum yaratlarak) ya da sembolik yolla retilir. rencilerin gerek uygulamalarnda tehlikeli ve maliyet gerektiren durumlarnda kullanlr. Snf iinde bir olay gerekmi gibi ele alarak zerinde eitici alma yaplarak uygulanan bir retim tekniidir. Gerek durumlarn nemli boyutlar bir model ya da resimler ve dier sembolik yollarla belirlenir. rnein; pilotlarn uu ncesi yapay koullarda eitim grmeleri, astronot eitiminn uzay koullarna benzer ortamda yaplmas, tehlike tayan bir deneyin bilgisayar benzetim programlaryla, bilgisayar zerinde gerekletirilmesi, askerlerin sava tatbikat yapmas, tp rencilerinin kadavra zerinde almalar birer benzetimdir. Benzetim tekniinde ayn zamanda sosyal konularda demokratik ortam, arkadalk ilikileri, uzmanlama, sava anlamalar gibi birok konunun snf ortamnda temsili yaplabilir. Benzetim teknii renciyi kendisini iinde bulunaca gerek bir durumda dnerek nasl davranacan planlamas, tehlikeli durumlarda riski azaltmak, mal ve can gvenliini arttrmak, maliyet ve karmak davranlarn aktarlmasndaki etkisinden dolay retme retme etkinliklerinde kullanlr. Benzetim tekniinin avantajlar Gerek koullarda tehlikeli olan durumlarn snf ortamna getirilmesi rencilere annda dnt salamas rencilerin aktif olmas

 renmede rencilerin sorumluluk olmas stendik renme dzeyine gelinceye kadar rencilere tekrar yapma olana salamas

BREYSEL RETM TEKNKLER Bireysel retim teknikleri ve zellikleri aada aklanmtr. Programl (Programlandrlm) retim (Skinner) Skinner'in ve davran kuramn gelitirdii retme tekniidir. retimi birey-selletiren bir tekniktir. retilecek her davran srasyla hi atlanmadan retilir. renci bu yntemde zel hazrlanm bir materyalle (bilgisayar yazlm, kitaplar vb.) etkileime girerek kendi kendine renir. renci materyaldeki bilgi birikimi okur, anlar, sorulara cevap verir ve geribildirimlere gre devam eder. Programl retim uygulamalarnda etkinlikler programl ders kitaplaryla ya da retim kanalyla (zellikle bilgisayar yazlmlaryla) sunulur. Programl retim yazlmlar dorusal programlama (renci belirli bir dzenleme ilerler. nkoul bilgileri, ilgi ve ihtiyalar dikkate alnmaz rencinin ilerlemesi ve almas program tarafndan salanr.) ve dallara ayrlan programlama (rencinin ilgi ve ihtiyalar ile n koul bilgileri dikkate alnr. renci ilerlemesi ve almasn bizzat kendi yapar. z programlama ad da verilir.) olmak zere iki trl hazrlanr. retimin bireylerin hzna gre dzenlenmesi esasna dayanr. Kk admlar, etkin katlm, baar, annda dzeltme, kademeli ilerleme, bireysel hz ilkeleri uygulanr. Programl retimin zellikleri retimi bireyselletirir. lgi ekici ve uyandrcdr. Annda dnt dzeltme salar. Zamandan ekonomiklik salar. Tekrar olana verir. Her renci kendi renme hzna gre hareket eder. Kademeli yaklatrma yoluyla renmeyi salar. renmede en etkili yaklamn pekitire olduunu varsayar. Bilgisayar yazlmlar, internet ve zel hazrlanm kitapklar ile verilir. Materyalin hazrlanmas profesyonellik ve uzmanlk gerektirir ve zaman alr. Okulda ve okul dnda uygulanabilir. Snrllklar: Her disiplin (konu) alannn retiminde etkili deildir. Snfta bireysel etkileimi (retmen--renci, renci-renci) snrlar. Bilgi ve kavrama dzeyi hedef alanlarn kazandrmada kullanlr. Daha st dzey hedef alanlarn kazandrmaz. Bireyselletirilmi retim (Keller Plan) Snftaki renci says arttka, her renciye den renme zaman ve hizmeti

azalmaktadr. Ayn zamanda bir snftaki renciler arasnda bireysel farkllklar bulunmaktadr. Bu durumda rencilerin tamam ayn etkinliklerle renemezler. renme dzeyi farkl rencilerin renmesi ancak retimin bireysellemesi ile mmkn olabilmektedir. retmen snftaki tm rencilere deil de, 3-5 renciden oluan kk gruplara ders yapar. Bir snf oluturan renciler arasndaki renme ve bireysel farkllklarnn giderilerek her renciye hzna uygun retim yaplmas tekniidir. Her renci kendine zg dzeylerde renir. retmen snfn tmne deil 3-4 renciden oluan kk gruplara (homojen gruplar) aklama yapar. renme stili, tarz nemlidir. Snfta farkl nedenlerden dolay renme gl yaayan ve snf ierisinde zel olarak ilgilenilemeyen kullanlan bir tekniktir. Bireysel dev ve almalar yaparlar. Bireysel gereksinimlere dnk grup almalarnda deiik etkinlikere yer verilerek rencilerin deiik almalar yapmalar salanabilir. Bunun iin; / Dnml gnlk almalar (snf gruplar halinde alr, grubun banda iyi bilen lider renci bulunur, deiik etkinlikler zerinde alma yaplr.) / Beceri gelitirme almalar (renciler arasnda be grup oluturulur bir grup rencileri ynlendirmek amaldr, dier drt grup etkinliklerde bulunur, bir renci farkl kmelerde bulunarak kendini gelitirebilir.) / Planl grup almalar (rencilerin bir yar ylda kazanmas gereken beceriler planl bir ekilde gruplar zerinde gerekletirilir.) / Dzey gelitirme almalar yaplar. (rencilerin hazrbulunuluk dzeylerine uygun ynetim etkinlikleri gerekletirilir.) (Demirel, 2004, Valette, 1972) Bilgisayar Destekli retim Bilgisayar retiminde retmene yardmc bir retim ara: olarak kullanlr. retimde oklu ortam salar. Gze ve kulaa hitap eden etkili bir retim aracdr. Genel anlamda renci renmesine ve baarsna olumlu ynde etki yapar. Fakat rencinin bir btn olarak geliimini salayamamas zel donanm ve beceri gerektirmesi, tm hedef alanlarn (sadece bilme ve kavrama dzeyini kazandrr) kazandrmadaki etkisizlii ve ierikte yer alan tm konular aktarmadaki yetersizlii nedeniyle snrldr. renciler iin, renkli, hareketli, animasyonlu olarak hazrlanan eitim CD'leri aracl ile renme zevkli ve ilgi ekici hale gelir. Bilgisayar retmenin yerine geen bir ara deil, retmene yardmc olan retimi tamamlayc bir destek aracdr. Bilgasayarla retim uygulamalarnn farkl trleri: Konu (ders) sunumlar Programl retim uygulamalar Similasyon (Benzetiim) Problem zme uygulamalar Problem zme uygulamalar retimsel oyunlar zel ders Altrma, tekrar ve uygulama Testler (snavlar) Bilgisayar destekli retimin avantajlar: eitli zihinsel becerileri gelitirmesi lgi ve dikkati ekmesi, merak uyandrmas renme srecinin devamll salamas Eksik renmelerin belirlenmesi ve giderilmesi Sk tekrar etme olanan vermesi

 Bilgi ve kavrama dzeyindeki hedef alanlarn kazandrmas Bilgisayar destekli retim programlarn (yazlmlarn) hazrlanmasnda dikkat edilecek hususlar: retimin hedeflerine uygun olmas Program ieriinin hedeflere uygun olmas renci ilgi ve yeteneklerine uygun olmas Uygun ipucu, renci katlm, pekitire uygulamalarna sahip olmas Programn ak, net ve anlalr bir dille yazlmas Dnt dzeltme etkinliklerine sahip olmas Uygun beceri ve davranlar kapsamas retmene yardmc olmas Grsel ve iitsel uyarc zenginliklerine sahip olmas. Tutor Destekli retim Tutar destekli retim, rencinin rendii konularda, anlamakta glk ektii ksmlarla ilgili olarak bireysel retim destei grmesidir. Tutar destei tamamen yardm isteyen rencilere retim olana, salayan bir retim etkinliidir. rencilerin renme gl yaad konular renmelerinde nemli katklar salayan bir bireysel retim etkinliidir. Anlalaca zere, tutor destekli retim hizmeti renci tarafndan cevaplanamayan sorularn cevaplanmasna olanak salar. (Tan, 2005) rnein fizik dersinde dev yapan bir rencinin yapm olduu hatalar kendisine bireysel olarak aklanarak, eksiklerini ve yanllarn grmesini salayacak bilgiler verilerek devini tekrar yapmas istenerek tekrar dnt verilir. Bu uygulamada daha ok renciye eksiklerini ya da yanllarn kendisinin anlayabilecei ipularn ve nbilgileri vermektir.

SINIF N RETM TEKNKLER Gezi Okul ve snf almalann tamamlamak, nitede geen konulan doal ortamnda grmek ve okul-yaam arasndaki ba kurmak amacyla yaplan planl ziyaret tekniidir. En nemli faydas ilk elden somut renme yaantlar salamasdr. Bu amala renciler renme konulannn gerekletii doal ortamda bulunmalan salanr. retim, snf ve okulda olduu kadar, okul d etkinlikler yoluyla da olumaktadr. Planl ve dzenli bir biimde yaplan etkinlikler rencinin yeni ve istendik davranlar edinmesine yardmc olur. Bu etkinliklerden birisi olan gezi, okul ve snf ii almalar tamamlamak daha anlaml klmak amacyla ugulanan planl ziyaretlerdir. Bu teknik olaylar, durumlar gerek grnmyle tanma, takdir etme ve bilgileri asl kaynandan elde etmek amacyla uygulanr. Bu teknik bir konunun ya da nitenin balangcndan ve sonunda uygulanabilecei gibi, bazen bir konu sadece gezi teknii ile de ilenebilir. (Bilen, 2006) zellikleri Olaylar gerek ortamda grlr ve ilk kaynaktan bilgi alnr. renme konusunun oluumu ve koullar ile nesne ve materyal doal ortamnda inceledii iin etkili bir tekniktir. Katlan tr rencilerin gzlemi yapmasna olanak salamaldr. Gezi iyi planlanmaldr. Gezi yaplacak kurumdan ve okul mdrlnden izin alna rak

gezi programnn btn boyutlar ren ilerle birlikte planlamal ve yrtlmelidir. Gezi sonular snfta tartlmal ve raporlatrlmaldr. Gzlem renclierin gerek hayat iinde ya da ortamlarda (laboratuar, snf) olaylar, nesne leri, insanlar bir plan dahilinde izlemeye da yal bir tekniktir. rencilerde aratrma eilimini ortaya karr. Dorudan bilgi ve deneyime ulatrr. Ayn zamanda birok duyu organn devreye soktuu daha salam ve kalc bilgiler oluur. Okul - evre ilikilerini gelitirir. Birok konu alannn retiminde kullanlr. Belirli bir nesne, olay ya da durumla ilgili bilgi toplama ve inceleme yapma amacyla yaplr. renciler renme konularyla ilgili, mze, fabrika, salk kuruluu, da, orman, gl gibi yerlere gtrlerek gerek ortamda bilgi toplanabilir. Etkili uygulanabilmesi iin; Gzlemin plan yaplmal Hedef aklanmal uygulama ve kurallar rencilerle birlikte planlanmal Tarih, zaman, sre, materyal iyi belirlenmeli rencilerin neye dikkat edecekleri ve ne yapacaklar nceden iyi belirlenmeli Gzlem sonular deerlendirilmeli Snrlklari; zin alma, prosedr uygulamadaki zorluklar Gzlem yaplacak yerlerdeki tehlikeli ve riskli durumlar rencilerin kontrol ve katlmnda zorluk Planlamas ve uygulanmasndaki ekonomik ve zaman sorunu Grme renme konusuyla ilgili bilgileri uzman kiilerden alarak snf ortamnda aktarmaya dayal bir tekniktir. Uzman kii snf ortamna getirebilir veya grme ziyaret etme eklinde gerekletirilir. Uzman kiinin aklamalar ve bilgileri konuyu yaayan birisi olmas sebebiyle daha gereki ve etkilayici olabilir. rencilerin bilisel ve duyusal geliimleri salanr. Sergi rencilerin, renim srecinde rettikleri rnlerin (resim, iir, komposizyon, heykel vb.) deerlendii ve paylamay salayan bir tekniktir. Yaplm ya da retilmi olan nesne, model, sanat eseri vb. rnlerin deerlendirilmesi yaplr. Hazrlanan rnler; snf sergileri, fuarlar, iir, kitap, resim, heykel sergileri gibi etkinliklerle ortaya konulur ve incelemeye sunulur. Bu teknikte rencilerin yaratcl, retkenlikleri, becerileri gelitirilir ve renme sreci ile ilgi ekici, doyum salayc bir anlama kavuur. renci ayn zamanda yaparak yaarak ve planl i yapma alkanlklar kazanr. Belli bir konunun aklanmas iin birok almann izleyicilere sunulmasdr. Snf ii retim etkinlikleri pekitirme amac iin faydal bir tekniktir. Sergide daha ok duyu organna hitap eden renim yaantlar salanr. Genelde dnem veya ylda bir yaplr. Resim dersinde bir yl boyunca yaplan almalarn sergilenmesi, rencilerin yl boyunca yaplan almalarn sergilenmesi, rencilerin yl boyunca yazd iirlerin sergilenmesi gibi. Sergiler genelde renciler tarafndan hazrland iin yaparak, yaayarak edinilen yaantlar ierir. Bu nedenle nemli bir tekniktir. Sergiler, grme yoluyla renme salar. rencinin aktif katlm, yaratclk, estetik, artistik ve yneticilik becerilerini gelitirir. (Tan, 2005) Sergi iyi plan, kapsami bir hazrlk, tm rencilerin katlmnn salayaca bir organizasyon, zaman ve emek ister. dev rencileri yeni renilecek nite veya konuyu hazrlamak konuyu birlikte ilemek, renmeyi kolaylatrmak, snfta ilenilen ve konularn tekrarn (pekitirilmesini) salamak iin yaptrlan almalara dev denir.

dev, rencilerin snf dnda yapt ek renme etkinlii olarak gerekletirilir. devin en nemli amac snfta anlatlan ve kavrann konular bir tr tekrar etme, pekitirme ve altrma olana salamasdr. devlerin zellikleri dev dersin hedeflerine (renci kaza-nmlarna) uygun olmaldr. dev, rencinin bireysel olarak yapabilecei ierikte rencinin dzeyine uygun olarak) verilmelidir. (dev vermede dikkat edilecek en nemli zellik bireysel olarak planlanmas, yaplabilmesi ve sonu alnabil-mesidir.) Zor ve karmak devleri yapamayan renciler bakalarndan yardm istemekte ve bu srede olumsuz psikolojik durumlar yaamaktadrlar.

ETM BLMLER

GELM PSKOLOJS
ou kez birbiriyle kartrlan "byme" ile "gelime" szckleri, gerekte birbirinden farkl kavramlardr. Yapsal art dile getiren "byme", bedende gerekleen saysal deiiklikleri iermektedir (kilo, boy art gibi). ocuk, sadece fiziksel olarak bymekle kalmaz, ayn zamanda onun beyniyle i organlarnn yap ve byklnde de deimeler olur. Beynin geliimi sonucu, ocukta giderek artan bir renme, anmsama ve muhakeme yetenei oluur. Bylelikle fiziksel byme ile birlikte, ocuk, zihinsel olarak da geliir. Bununla birlikte, geliim deiikliklerin nicelii yannda, niteliini de iermektedir. Geliim kavram, dzenli, uyumlu ve srekli bir ilerlemeyi dile getirmektedir.leriye dnk belirgin bir ilikiyi de kapsar. Baka bir deyile, geliim yzleri arasnda bir btnleme sz konusudur. Ksaca geliim, sadece saysal lmlerle aklanamayan, birok yap ve ilevi btnletiren karmak bir olgudur. Bu btnleme nedeniyle, geliimin her evresi kendinden bir sonraki evreyi de dorudan etkiler. Bylelikle hiyerari, btnleme ve yapsal bant, geliim evrelerinin temel zellikleri arasndadr. Yaplan gzlem ve almalar, belli geliim dnemlerinde ocuklarda ortak bir takm davran kalplarnn bulunduunu ortaya koymaktadr. Bu ortak yanlarn bilinmesinin ocuk eitiminde izlenecek yntemi belirleme asndan yarar byktr. Yakn zamana kadar ocuk geliimine ilikin almalar, ocuun doumuyla birlikte balarken, son zamanlarda, doumdan sonraki geliim biimini etkilemesi nedeniyle, doum ncesi dnemine de nem verildii grlmektedir. Bir yetikinin nitelii olan "Olgunluk", yapsal deiikliklerin tamamlanmas eklinde karakterize olur. Baka bir deyile, olgunluk, organizmann temelindeki potansiyel glerin greve hazr bir duruma ulatklarn gsterir. Geliimin baz yzlerinde yapsal ve ilevsel olgunluun olduka erken yalarda grlmesine karn, geliimin dier yzlerinin daha sonra tamamland dikkatimizi eker. rnein, duyu organlarnn ilevlerini doumla birlikte yapmalarna karlk, cinsel organlarn ergenlie kadar bu olgunlua eriemedikleri grlr. Tm davranlar temelde biyolojik yap iinde gerekleir. Bu nedenle biyolojik yap hakknda ne kadar ok bilgi edine bilirsek, davran anlamamz da o lde kolay olur. Beden oranlarndaki deiikliklere bakldnda, bu byme ve deiimlerin kkeninde kaltm ve evre faktrlerinin rolnn byk olduu grlr. Geliim sreci iinde tm ocuklar ayn geliim yolunu izlerler. ocuk komadan nce yrr, yrmeden nce emekler. Ancak ocuklarn geliim hzlarnn bu davranlar baarmak zere geirdikleri srenin bireyden bireye deitii grlr. Baz ocuklar, dierlerine oranla daha hzl geliirler. Bu avantaj, genellikle kalc ve sreklidir. rnein, geliimin ilk yllarnda uzun boylu olan ocuklar, bunu izleyen yllarda da bu zelliklerini korumay srdrrler. Yine akranlarna oranla becerileri daha fazla gelimi olan ve geliimin baz yzleri asndan daha erken olgunlam olan ocuklar, genellikle geliimin dier yzlerinde de stn olan ocuklardr.

GELMN TEMEL LKELER Geliimdeki 5 temel kavram yle zetlenebilir: 1. Geliim, dinamik bir olgudur. 2. Geliimde, genetik yapnn bir sonucudur. 3. Geliim, giderek artan bir zelleme srecidir. 4. Geliimde denge vardr. 5. Geliim, zamanla deien .dzenli bir sretir. Geliimi farkl evrelere ayrarak incelemek, pratik nedenlerden dolay gereklidir. Doum ncesi Dnem 1) Ovum Evresi: Dllenme anndan ikinci haftann sonuna kadar. 2) Embriyo Evresi: nc haftadan sekizinci haftann sonuna kadar. 3) Fetus Evresi: nc aydan douma kadar olan dnem. Doum Sonras Dnem 1) Yeni Doan Bebek: 0-4 hafta 2) Bebeklik: - 4 hafta - 2 yl 3) lk ocukluk: 2-6 yl. 4) Son ocukluk: 6-11 yl (Kzlarda); 613 yl (Erkeklerde) 5) Ergenlik: 11-20 yl (Kzlarda); 6-13 yl (Erkeklerde) 1. Doum ncesi Dnemde Geliim ocuk, doum ncesi dnemin bir oluum evresi olmas nedeniyle, bu dnendeki uyarmlardan byk lde etkilenir.Bu evrede zellikle kaltsal etkenlerin rol byktr. Ayrca, ocuun doum ncesi yaamn bilmemiz, onun geliim biimini anlamamz asndan nem tar. Byme ve geliimin balang noktasn oluturmas, bu evrenin nemini daha da artrmaktadr. Doum ncesi dnemle ilgili almalar ok g, bazen de olanakszdr. Yaayan "Fetus"la ilgili bilgiler drt kaynaktan elde edilebilir. Bunlar: Ftal hareketlerle ilgili olarak annenin ra-porlan, Tbbi aletlerle fetusun kalp atlar ve hareketlerinin izlenmesi, Fetusun anne karnndaki hareketlerinin dorudan doruya gzlenmesi, Hayvanlarla ilgili almalardr. nsan yavrusu, anne ve baba cinsel hcrelerinin (ovum ve spermium) birlemesiyle olumaya balar. Bu tek hcreye zigot denir. Dllenmi yumurta, yars anneden, yars babadan gelen 46 kromozomla, anne ve babann bir ksm genetik mirasn almtr. Embriyolojik dnemde, gelimesine bir zigot ile balayan her canl, hemen hemen ayn yolu izleyerek, kendi trnn biimsel ve ilevsel zelliklerini tayan bir bedene sahip oluncaya kadar ok hzl bir bakalama geirir. Bylece, kendi trnn biyolojik evrim dzeyine de erimi olur. Bir canlnn, embriyolojik dnemde bir hcre halinden kendi trnn biyolojik evrim dzeyine k ve bu dzeyde bir beden elde ediine ontogenez, ad verilir. Bir trden baka bir canl olumasyla ilk canl trnden balayarak, btn dier trlerin birer birer dnyaya gelmesine filogenez denir. Ontogenez yoluyla, bir insan zigotu, 280 gnlk bir embriyolojik evrimle, insan yavrusu hline dnr. Ontogenez aamalaryla, embriyo ve fetusun getii basamaklar, insan trnn daha nceki trlerden oluurken, getii aamalar zetleyen bir yoldur. Bu nedenle,

ontogenez, filogenezin ok ksa bir tekrar niteliindedir. sz ok hakl ve ok anlaml olmaktadr . ocuun kaltsal zelliklerini tayan, kro-mozomlardaki genlerdir. Her birey, bu kaltm zelliklerini tayan genlere sahiptir. Anneden ve babadan, bir yumurta ve bir spermatozoit yoluyla zigota gelmi olan genler, yeni bir bireyin kaltsal yazgsn olutururlar. Her insann somatik hcrelerinin her biri, ekirdeinde 46 ift kromozom ve bunlarn iinde bir milyondan fazla gen tar. Zigot, 24 saat iinde bir "mitoz" geirerek, iki hcre haline gelir. lk mitozu, sonraki gnlerde dierleri izler. Bylece oluan "Morula", kendine zg bir canl trdr. Zigottan tremitir, fakat artk zigot deildir. Dier bir deyimle, morula "tek hcreli" bir canl deil, "ok hcreli" bir canldr. nsan zigotu gibi, insan morula-s da, mr ksa bir varlktr. nk o, 275 gn sonra, bir insan yavrusu (yeni domu bebek) olmak zere, hzla deiecektir. Doum ncesi geliim , byme sreci, batan kuyruk sokumuna doru ynelir. Ovum dneminde, dllenmi yumurtada byklk asn dan nemli bir deime grlmez.nc haftadan ikinci ayn sonuna kadar olan embriyo dneminde hzl geliim ve byme grlr. Bu dnemin sonunda, embriyo insan organizmas iin gerekli olan tm i ve d zelliklere sahiptir. Yze ait zellikler olumu, parmaklar eklini bulmutur. Kalp daha nc haftann sonunda grevini yapmaya balamtr. Yaamn ilk iki aynda embriyo olduka kktr. kinci ay sonunda boyu ancak 3 cm.'ye kmtr. Embriyonun aa yukar bir insan grnn almas, sekizinci haftadan itibaren olur. Bedenin birok organ bu evrede olumaya balar. zellikle sinir sisteminin geliimi hzlanr. Bu nedenle bu evre, en kritik doum ncesi evresidir. Bu embri-yonik geliim evresinde, virs ya da uyuturucudan kaynaklanan, annenin karnndaki kimyasal deiiklikler, zellikle baz organlarn ekillenmesini olumsuz adan etkiler ve geliimde birtakm anormalliklere neden olur . kinci aydan sonra insan embriyosu artk "fetus" adn alr. nc aydan douma kadar sren bu dnemde byme ve organ sistemlerinin farkllamas ok hzlanr. Gelien organlarn bazlar, rnein, kan yapc sistem, dolam sistemi, fetusun gereksinmelezigot deildir. Dier bir deyimle, morula "tek hcreli" bir canl deil, "ok hcreli" bir canldr. nsan zigotu gibi, insan morula-s da, mr ksa bir varlktr. nk o, 275 gn sonra, bir insan yavrusu (yeni domu bebek) olmak zere, hzla deiecektir. Doum ncesi geliim , byme sreci, batan kuyruk sokumuna doru ynelir. Ovum dneminde, dllenmi yumurtada byklk asn dan nemli bir deime grlmez.nc haftadan ikinci ayn sonuna kadar olan embriyo dneminde hzl geliim ve byme grlr. Bu dnemin sonunda, embriyo insan organizmas iin gerekli olan tm i ve d zelliklere sahiptir. Yze ait zellikler olumu, parmaklar eklini bulmutur. Kalp daha nc haftann sonunda grevini yapmaya balamtr. Yaamn ilk iki aynda embriyo olduka kktr. kinci ay sonunda boyu ancak 3 cm.'ye kmtr. Embriyonun aa yukar bir insan grnn almas, sekizinci haftadan itibaren olur. Bedenin birok organ bu evrede olumaya balar. zellikle sinir sisteminin geliimi hzlanr. Bu nedenle bu evre, en kritik doum ncesi evresidir. Bu embri-yonik geliim evresinde, virs ya da uyuturucudan kaynaklanan, annenin karnndaki kimyasal deiiklikler, zellikle baz organlarn ekillenmesini olumsuz adan etkiler ve geliimde birtakm anormalliklere neden olur . kinci aydan sonra insan embriyosu artk "fetus" adn alr. nc aydan douma kadar sren bu dnemde byme ve organ sistemlerinin farkllamas ok hzlanr.

Doumla birlikte, ocuun yeni s ortamna ve nefes almaya uyum gstermesi beklenir. Onun yaamas, bu yeni ortama uyumunu salayacak olan solunum sisteminin almaya balamasyla gerekleecektir. Bu ilk tehlikeye bebein byk dayankll da dikkati eker. Uyarlan solunum merkezi birka dakika iinde bu sistemin almasn balatacaktr ve bebek ilk nefesini alp, ilk ln atarken, bu "doum tesi yeni dnya" da yaamaya balam olacaktr. Alamayla birlikte nefes alma ilemi balar. Balangta nefes alma ilemi, iyi yaplmad gibi, dzenli de deildir. ocuk haprp k-srrken, oksijen alma gereksinimini de karlar. Bebekte, sindirim sisteminin asl almas, doumdan sonraki ilk gnlerde "emme refleksf'nin faaliyetiyle balar. Normal hallerde bebein ilk besini "anne st", ilk gnlerde zel bir bileimdir. Emme ve yakalama gibi refleks mekanizmalarnn ok iyi gelimi olmas nedeniyle, bebekler beslenmeye kolaylkla uyum gsterebilirler. 2.Doum Sonras Dnemde Geliim ocuk psikolojisi kapsamnda doum sonras dnem, doumdan ergenliin sonuna kadarki sreyi kapsamaktadr. Geliim psikolojisi ise doumdan lme kadarki zaman zarfnda kiinin psikolojik zelliklerini ve geliimini incelemektedir. Geliim psikolojisi doumdan lme kadar, kiinin hayatn biyolojik, bilisel ve sosyal sreler balamnda inceleyen bilim daldr. Geliimi belirli dnemlere indirgeyerek incelemek, teorik adan baz aklamalara kolaylk getirdii iin tevik edilmektedir. Bu nedenle ergenlii de iine alarak geni yetikinlik dnemine kadarki geliimi be aamada incelemek mmkndr. Bu be aama: 1) Yeni Doan Bebek lk bir ay (0-4 hafta) 2) Bebeklik - Birinci ayn sonundan, iki yana kadarki yaam dilimi (4 hafta - 2 ya) 3) lk ocukluk - ki yandan alt yana kadarki yaam dilimi (2-6 ya) 4) Son ocukluk - Kzlarda alt onbir (6-11 ya); erkeklerde alt, n (6-13 ya) yana kadarki yaam dilimi. 5) Ergenlik- Kzlarda onbir yirmi (11-20 ya); erkeklerde on yirmi (13-20 ya) yana kadar ki yaam dilimidir. KISACA: nsan geliimi denildii zaman, dllenmeden balayarak, yaamn sonuna kadar yer alan sre anlalmaktadr. Organizmann zelliklerinin tmnn ortaya kmasnda, evre ve kaltmn ortaklaa etkisinin rol ald kabul edilmektedir. Organizmann gelimesinde nemi olan baka bir etken de, kritik zaman dilimleridir. Bu zaman dilimleri iinde, organizma gerekli kaltsal potansiyele sahipse, yeterli uyarc ile karlatnda, baz davranlar ya da baz organlar ve bunlarn ilevleri asndan en st dzeyde geliimin ortaya kmas mmkn olmaktadr. Geliimi salayan evresel ve kaltsal etmenler, dllenme anndan balayarak, yaamn sonuna kadar etkilerini gstermeye devam ederler. Doacak bebein biyolojik zelliklerini dllenme ile oluan ilk hcrede yer alan 46 kromozomun ierdii genler belirlemektedir. Ancak genetik zelliklerin organizma zerinde tam potansiyellerini aa karabilmeleri, organizmann geirdii yaantlarla, yani evresel koullarla byk lde ilikilidir. A- BEDENSEL GELM ocuun geliimini bir btn olarak kavrayabilmek iin psikolojik olduu kadar fizyolojik geliimi de bilmek gerekir. nk, fiziksel geliim, ocuun davrann hem dorudan, hem de dolayl olarak etkiler.Dorudan etkiler, nk bedensel geliim, ocuun snrlarn belirler. rnein, yalarna gre salkl bir gelime gsteren ocuklar, oyun ve spor faaliyetlerinde

akranlaryla eit koullarda yarrlar. yi gelimemi ocuksa, bu yarmalarda elverisiz durumu nedeniyle geri kalr ve gruptan atlr. Fiziksel gelime, davran dolayl olarak etkiler, nk ocuun kendine ve dierlerine kar tutumu bedensel geliiminin de etkisi altndadr. rnein, iman bir ocuk ksa srede kendisinden zayf olanlara ayak uyduramadn fark eder. Bu da ounlukla ocuun kiisel yetersizlik duygusuna kaplmasna yol aar. Buna ek olarak, eer akranlar kendisiyle yava davrand iin oynamay istemezler ve de eitli adlar takarak alay ederlerse, ocukta aalk duygusu geliebilir. Bu tr duygular ocuun kiilik geliiminde ok nemli rol oynarlar. OLGUNLAMA "Olgunlama dzeyi",bireyin fizyolojik ynden herhangi bir konuyu renebilecek ya da yapabilecek duruma yahut yeterlie erimesi demektir. rnein, ocuun sinir ve kas sistemi yeteri kadar gelimeden (buradaki anlam ile "olgunlama"dan) ocua ne kadar yrme altrmalar yaptrrsak yaptralm, ocuk yrmeyi renemez. "renme", bireyin "olgunlama dze-yi"ne baldr. evresel koullar da buna yardm eder. A.B.D.'de yaplan bir aratrma, bunu ak olarak gstermektedir. Kk ocuklardan oluan bir deney kmesine, 12 hafta sreyle, dme ilikleme,makasla kt kesme ve el merdivenin trmanma etkinliklerinde youn bir yetitirme ilemi yaptrlmtr. Aratrmada "denetim" ya da "karlatrma'grevi gren ocuk kmesine de, bu konuda hibir retim yaplmamtr. Deneme kmesindeki deneklere, retim sresi sonunda test uyguland zaman, bunlarn, btn testlerde, denetim kmesindeki ocuklardan stn olduklar saptanmtr. Bununla birlikte, bir haftalk bir aratrma ya da retimden sonra,denetim kmesindeki ocuklarn da trmanmada, 12 hafta sreyle zel altrma yapan kmenin baar dzeyine eritikleri grlmtr. Her ne kadar denetim kmesindeki ocuklarn, dme ilikleme ve makasla kt kesmede bir hafta sonunda bu iki etkinlikte elde ettikleri say,deney kmesinin saysna pek eriememitir. renilecek her nesne ya da konu, her eyden nce, fizyolojik bir temel olan "olgunlamay" gerektirir. Ksaca, olgunlama olmadan renme olamaz. "Olgunlama dzeyi" sz, renilecek her konu iin bir "olgunlama" durumunun sz konusu olduunu anlatr. Bu dncenin sonucu olarak yle diyebiliriz: Herhangi bir organ,bir renme durumu ya da konusu iin "olgunlam" olduu halde, baka bir durum ya da konu iin "olgunlamam'olabilir. rnein, kk bir ocuun eli, top tutmay renecek kadar olgunlam olduu halde; kalem tutmak iin olgunlamam olabilir. Bu ve benzeri deneylerden anlald zere, olgunlama, daha ok grsel ve "fizyolojik" bir nitelik tar. renmeye hazr bulunulukta olgunlama, insann bedensel, devimsel, bilisel, duygusal gibi tm geliim alanlarnda bir renim grevini yapabilecek bymeye ulamasdr. nsann olgunlamas bir btndr. rencinin yalnz bir geliim alanndaki bymesine bakarak bir renim grevini yapmaya hazr olduunu sylemek yanltc olabilir. Aratrmalara gre, eer bir renci bedensel ve devimsel olgunlamada yandan geride ise, br geliim alanlarnda da geri kalr. Ancak bedensel zrleri olan rencilerin, bilgiye dayanan renim grevlerini renmeye hazr bulunuluklar, yatlarndan biraz daha ileride olabilmektedir. Bu renciler, bedensel etkinliklere katlma yoksunluklarn, dnleme ve yceltme uyum mekanizmalar yoluyla hafifletebilmekte ve glerini daha ok okumaya, yazmaya, aratrmaya yneltebilmektedirler. Bir rencinin, zeka testlerinden ald dk puanlara bakarak, renmeye hazr bulunuluunun olmadn sylemek olanakszdr. rencinin zeka blm, renmeye hazr bulunuluunu kestirmeye yarayan etkenlerden yalnzca biridir.

ocuk bir geliim dneminden dierine bireysel hzyla, aamal olarak ilerler. Meydana gelen baz deimeler ncelikle olgunlamaya baldr. Olgunlama, renme yaantlarndan bamsz, biyolojik olarak kaltm tarafndan kontrol edilen bir deimedir. Olgunlama, vcut organlarnn kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek dzeye inmesi iin, renme yaantlarndan bamsz olarak, kaltmn etkisiyle geirdii biyolojik bir deimedir. Olgunlama, fiziksel geliime byk lde etki eder. Birok psikomotor davrann yaplmas olgunlamaya baldr. rnein; ocuun kas ve kemik yaps yeter olgunlua gelmeden, ne kadar yrme altrmas yaptrrsak yaptralm, ocuk yrmeyi renemez. Ayrca olgunlama, ocuklarn belirli bir yata gsterebilecekleri zelliklerdeki en fazla art salayabilir. Henz el kaslarn tam olarak kontrol edemeyen be ya ocuu, genellikle dokuz ya ocuu kadar dzgn ve kontroll bir ekilde izemeyecektir. ocuktaki ilk 18-24 ay iinde grlen temel deiiklikleri aklayabilmek iin olgunlama kavramna deinmek gerekir. Olgunluk tm bebeklerde grlen biyolojik deiimler sonucu gerekleen bir olgudur. Bu deiimler belirli evresel koullar iinde bir takm fizyolojik fonksiyonlarn gereklemesini salar. ocuun oturmas, emeklemesi ve ayakta durabilmesi geliiminde olgunlamann nemini ortaya koymaktadr. Bu faaliyetler, yaamn ilk iki ylnda kemik ve kas geliimine, sinir sistemindeki geliime ek olarak bedene tannan deneyim frsatlar sonucu grlr. Genetik yap ve evre etkileimi sonucu bireylerde grlen biyolojik deiikliklere olgunlama denilir (Organizma, fizyolojik olarak bir davran, bir i yapabilecek hale geldiinde, olgunlama gereklemitir. Olgunlama, bir "srenin" gemesi sonucunda bireyin ya da bir organn, fiziksel g ve kuvvet bakmndan, yaama uyumda belli bir durumu karlayabilecek (yeni durumlara uyum salayabilecek) bir dzeye erimesidir. Olgunlama, renme iin arttr. rnein, ayak ve bacaklarmz yrme iin yetere derecede olgunlamam ise, yrme renile-mez. Olgunlama, bireyin bir ii yapabilecek dzeye ulamasdr. Canl varln daha ok kaltmdan getirdikleri ile, zorunlu olarak, evreden kazandklarnn etkileimi sonucu ortaya kar. Genetik yap ve evre etkileimi sonucu bireylerde grlen biyolojik deiikliklere olgunlama denilir. Organizma, fizyolojik olarak bir davran, bir i yapabilecek hale geldiinde, olgunlama gereklemitir. Olgunlama, renme iin arttr. rnein, ayak ve bacaklarmz yrme iin yetere derecede "olgunlamam" ise, "yrme" renilemez. Olgunlama, bireyin bir ii yapabilecek dzeye ulamasdr. Canl varln daha ok kaltmdan getirdikleri ile, zorunlu olarak, evreden kazandklarnn etkileimi sonucu ortaya kar. ocuun oturmas, emeklemesi ve ayakta durabilmesi geliiminde olgunlamann nemini ortaya koymaktadr. Bu faaliyetler, yaamn ilk iki ylnda kemik ve kas geliimine, sinir sistemindeki geliime ek olarak bedene tannan deneyim frsatlar sonucu grlr. Genetik yap ve evre etkileimi sonucu bireylerde grlen biyolojik deiikliklere olgunlama denilir (Organizma, fizyolojik olarak bir davran, bir i yapabilecek hale geldiinde, olgunlama gereklemitir. Olgunlama, bir "srenin" gemesi sonucunda bireyin ya da bir organn, fiziksel g ve kuvvet bakmndan, yaama uyumda belli bir durumu karlayabilecek (yeni durumlara uyum salayabilecek) bir dzeye erimesidir. Olgunlama, renme iin arttr. rnein, ayak ve bacaklarmz yrme iin yetere derecede olgunlamam ise, yrme renile-mez. Olgunlama, bireyin bir ii yapabilecek dzeye ulamasdr. Canl varln daha ok kaltmdan getirdikleri ile, zorunlu olarak, evreden kazandklarnn etkileimi sonucu ortaya kar. Genetik yap ve evre etkileimi sonucu bireylerde grlen biyolojik deiikliklere olgunlama denilir. Organizma, fizyolojik olarak bir davran, bir i yapabilecek hale geldiinde,

olgunlama gereklemitir. Olgunlama, renme iin arttr. rnein, ayak ve bacaklarmz yrme iin yetere derecede "olgunlamam" ise, "yrme" renilemez. Olgunlama, bireyin bir ii yapabilecek dzeye ulamasdr. Canl varln daha ok kaltmdan getirdikleri ile, zorunlu olarak, evreden kazandklarnn etkileimi sonucu ortaya kar. alan oluturur. Bu alan oluturan doku, rencinin bilisel rntsdr. rencinin bilisel rnts yeni bir konuyu renmeye yetmediinde, konunun renilmesi iin gereken n bilgi ve becerilerin, renince kazanlmas gerekir. renci bu yeterlie ulamaz ise, retilecek konunun, btnln bozmadan, rencinin hazrbulunuluk dzeyine indirilmesi zorunludur. rencinin bilisel rntsnn eii, konunun glk dzeyine uyamad srece, konunun rencide alglanmas salanamaz. Gdsel renme Kuramlan'na gre hazr bulunuluk, rencinin geliiminin sonucudur. renci, douundan balayarak her yanda, belli geliim dzeyine ular ve bylece yana uygun dzeydeki konular renmeye hazr olur. Geliim kusurlar olan renci,yann gerektirdii tepkileri yapmada da kusurludur. rencinin, rendii konulara kar hazr bulunuluunda grlen kusurlarn kkeni, geliimde ok nemli olan ilk ocukluk evresindeki geliim bozukluklardr. Olgunlama, bireye yala birlikte artan yeterlikler salad gibi, renme frsatlar verildii taktirde bireyin yeni ve daha karmak davranlar kazanmas iin gerekli olan hazr bulunuluu da beraberinde getirir. Ancak hazr bulunuluk, bireyin sadece olgunlama dzeyini deil, ayni zamanda, bireyin nceki renmelerini, ilgilerini, tutumlarn, gdlenmitik dzeyini, yeteneklerini, genel salk durumunu da kapsar. rnein; bisiklet kullanmak iin yeterli hazr bulunuluk dzeyinde olan bir ocuk; bisiklet kullanmaya isteklidir, bisikleti kullanmak iin gereli olan kaslar ve dier organlar yeterli olgunlua erimitir, bisikletin nasl kullanlaca ile ilgili n koul renmelere sahiptir, genel salk durumu bisiklete binmesine uygundur. renme iin "olgunlama" gerekli ise de, "yeterli" deildir. Bireyin, renme iin hazr" bulunmas da gerekir. "Hazrlk" olgunlamadan daha karmak bir terimdir. Hazrlk terimi, ksmen "olgunlama" terimini de kapsar; fakat, hazrln "ruhsal" yn daha ar basar. Bunun iinde bir dereceye kadar, bireyin "ilgi ve hevesi" konu ile ilgili olarak yapt "aratrma" sonucu, yani bireyin yaantlaryla yeti ve yeteneklerinin bir bireimi vardr. Asl renme, ocuk "renmeye hazr" hale geldikten sonra balar. Okuma-yazmay renmek iin, ocuun bir ksm organlarnn olgunlamas yannda, ocuu buna heveslendirmek ve okuma-yazma altrmalar yaptrmak gibi hazrlk almalar da gereklidir. Btn renme durumlar iin ayn ey sylenebilir. Hazr bulunuluk, bireyin bir ii yapabilmesi iin gereken olgunlamaya erimesinin gereklilii yannda, bu i iin gerekli n bilgi, beceri ve tutumu da kazanm olmas demektir. O halde geliim, hem nicelik hem de nitelik ynnden belirli bir dzeye erimeyi anlatr. ocuklarda geliim, sreklilik gstermekte, fakat bu srekliliin iinde geliim ivmesi, dnemler halinde farkllamaktadr. Bu srecin aamalar, bireysel farkllklardan ve zelliklerden dolay, her dnem kendinden sonra gelen dnemle birletii iin, kesin snrlarla birbirinden ayrlamaz.. Hazr bulunuluk, canl varln herhangi bir eyi renebilecek duruma gelmesini anlatan bir terimdir. BYME DNEMLER ocuklarda bedensel geliim, dnemler halinde gelien bir sretir. Bunun anlam, fiziksel gelimenin dzenli bir hzla deil, belli dnemlerde, yzlerde ya da farkl hz derecelerine sahip "dalgalar" halinde gereklemesi, yani bazen hzl, bazen yava olmasdr. Byme temposunda ocuktan ocua farkllk olsa da, yani baz ocuklar daha dk,

bazlar normal, bazlarysa yksek byme hz gsterseler de, byme dnemleri dzenlidir ve nceden tahmin edilebilir. Bununla birlikte, her ocuk, gelimenin kritik noktalarnda erken ya da ge ulamada az ok de deimez bir eilime sahiptir. Byme konusundaki aratrmalar, ocuklarda iki yava, iki hzl olmak zere drt belirgin byme dnemi olduunu gstermitir. Doum ncesi ve doum sonrasnn ilk 6 ay byme hz yksektir. Yaamn birinci ylnn sonunda byme yavalar ve bunu ergenlie ya da cinsel olgunlua kadar sre gelen dzenli, fakat yava bir geliim izler. Bu byme evresi 812 yalar arasnda grlr. Bu evreden 15-16 yalarna kadar olan dnemdeki hzl geliim "ergenlik fkrmas" olarak nitelenebilir. Bu dnemi olgunlama zirvesine kadar dikleerek sregelen byme evresi izler. Bu drdnc byme evresindeki boy uzunluunun ileri yalarda da ayn kalmasna karlk arlk artabilir. Byme dnemlerini u ortak faktrler etkiler: Uyum zorluklan: Hzl byme dnemlerinin srekli deikenliine uyum salayabilmek, duygusal ynden rahatsz edicidir. Yava byme dnemlerindeyse, uyum salamak ok daha kolaydr. Enerji dzeyi: Hzl byme, enerji tketici olduun dan, bu dnemlerde ocuklar abuk yorulurlar. Bu da onlar huysuz ve tedirgin yapabilir. Yava byme dnemlerindeyse, ocua oyun ve dier faaliyetler iin daha ok enerji kalr ve ocuk daha neeli, birlikte yaanmas daha kolay bir davran iine girer. Beslenme gereksinmeleri: Yaamn ilk iki ya da aynda ve ergenlik dneminde hzl byme nedeniyle beslenme gereksinimleri en st dzeye ular. Byme gereksinimlerine gre yeterli miktarda ve gerekli trde gdalarla besle nemeyen ocuklar, yorgun ve huysuz olurlar. Oyuna ve okul devlerine az ilgi duyan bu ocuklarn sosyal uyumlar da genellikle bozuktur. Is dengesinin srdrlmesi: Yava byme dnemlerinde beden genellikle s dengesini korur. Hzl byme dnemlerindeyse bu denge bozukluundan, ocuk itahszlk, genel olarak bitkinlik, huysuzluk ve anti-sos-yal davran gstere bilir. Hzl byme dnemlerinde ocuk bece riksizce davranr. Daha nce hareketleri dzgn ve iyi olan ocuk, bu dnemde sakar davranlar gsterebilir. Bedensel Gelimeyi Etkileyen Temel Faktrler: Bedensel geliim iin yeterli beslenmeye, s ve nem ortam na gereksinim vardr. Ancak, bu koullarda genetik elemanlar ve hor-monal byme uyarlr ve gelime salanr. Kaltm faktr: Bu etkenin byme zerindeki nemi ok byktr. Genetik byme plan, bir bakma tm byme olgusunun ierdii fonksiyon ve kavramlar biiminde formle edilebilir. Irk faktr: Doumla birlikte siyahlarn beyazlara oranla iskelet geliimi asndan daha stn olduklar grlr. Bu farkllk zenci ocuklardaki di geliiminin daha nce bala masyla ortaya kar. Beslenme ve dier evresel koullarn yeterli olmas halinde, zenci ocuklar bu davranlarn 2-3 yl srdrrler. Beslenme: Yetersiz beslenme, bymeyi geciktirir. Yetersiz beslenmenin sreklilii byk bedensel zararlara neden olur. 1920-1940 yllarnda yaplan bir aratrmada, sava sonras yllarda besinin azalmasyla boy geliiminde belirgin bir dme saptanmtr. Hastalk: Ksa sreli hastalklar bymede kalc bir gerilemeye neden olmamakla birlikte, hastalkta izlenmesi gereken beslenme rejiminin (diyet) uzun sre aksamas ya da yetersiz olarak devam etmesi, ocukta birtakm geliim bozukluklarna yol aabilir. Geirilen byk bir

hastalk ocukta bymenin yavalamasna neden olur. Byle durumlarda ocuun salna kavumasyla birlikte akranlarna yetitii grlr. Hastaln eidine bal olarak yetiemedii durumlar olur. Psikolojik bozukluklar: Ruhsal zorlanma (stres) yava gelimeye, ender olarak da bedensel gelimede gerilemeye neden olabilir. Sosyo-ekonomik stat: Farkl toplumsal katmanlardan gelen ocuklar, her ya grubunda farkl beden lsne sahiptirler. Yaplan aratrmalar, ekonomik adan stn ve salkl koullarda byyen ocuklarn, ekonomik adan dk dzeyde yaayan ocuklara oranla daha gelimi olduklarn gstermitir. Bu farklln oluumunda beslenme, uyku, egzersiz ve bo zamanlarn deerlendirilmesi, uyarc fazlal gibi etkenlerinin rol oynad saptanmtr. LK BE YILDA KRTK YALAR Bu kritik ay ve yalar yle zetlenebilir: Birinci yln ilk aynda, bebekler gz krelerinin hareketini salayan kaslarn kontroln kazanrlar. Drt haftalk yeni doan, bann stnde asl duran bir objeyi hemen fark etmez, ama obje, ocuun grme izgisinin zerinde hareket ettirilirse, ocuk onu snrl bir alan iinde ba ve gz hareketleriyle izler. lk yln ikinci eyreini oluturan 4. ay ve 6.aylarda, ba ve bedenin st ksmn destekleyen kaslarla, el ve kollarn hareketini salayan kaslarn kontrol kazanlr. Bebek, yastklarla desteklenmi olarak oturmaktan holanr ve ban destek olmadan dik tutabilir, bazen bir kolunu bir objeye uzatabilir. lk yln nc eyrei olan 28. ve 40. haftalar arasn da, gvde ve parmaklardaki kontroln gelitii grlr. ocuun bu evrede baparman kullanabilmesi yakalama becerisini gelitirir. 40. ve 52. haftalar arasnda, ocuklarn bacaklaryla ayaklarn kontrol edebildikleri ve bu evrede destekle ayakta durup yryebildikleri grlr. Bacaklar gvdeyi tayacak kadar kuvvetlidir, ama vcuttaki denge zayftr. ocuk rahata oturabilir, vcudunu dndrebilir ve dmeden bir yana eilebilir. Yzkoyun yatarken oturabilir, yerde srnerek ilerleyebilir ya da emekleyebilir. kinci ylda yrme ve koma geliir, ocuklar kk ve byk tuvaletlerini kontrol etmeyi baarrlar. Konumaya balarlar ve kiisel kimlie sahip olmak isterler. ki ve yalannda ocuklar, dili bir dnce arac olarak kullanabilirler. Drdnc ylda ocuklar gerek kiisel yaamlarnda, gerekse ev ortamlarnda daha bamsz olmaya balarlar. Drt ya ocuunun motor davran daha mkemmellemi, her hareket tek bana yaplabilir hale gelmitir. Binci ylda motor kontrol olgunlam, dil olduka yeterli bir biimde ifade edilebilir hale gelmi ve sosyal uyum grlmeye balamtr. ocuun hareketleri gelimi, dengesi kusursuz hale gelmitir . Bedensel Gelimenin Yn Bedensel geliimi gsteren diyagramlar incelendiinde, geliim olgusunun dzenli bir biimde gerekletii dikkatimizi eker. Bebeklik ve ergenlik dnemindeki iki hzl byme evresi dnda, uygun koullar iindeki kz ve erkek ocuklarn geliimleri nceden tahmin edilebilecek bir dzen iinde olmaktadr. Arlk ve boy geliiminin yan sra, gerek kas, gerekse iskelete ve i organlara ilikin geliimde de benzeri dzenli lmler birbirini izler. Byk lde ergenlie bal olan hormonal deiiklikler davran etkiledii gibi, daha ftal dnem de hzl bir biimde gelimi olan beynin faaliyeti de, ocuun renme kapasitesini arttrr, evreyi taklit etmesini ve uyumunu salar. Hem doum ncesi , hem de doum sonras dnemlerde geliimde iki temel ilkenin varl kabul edilmektedir. Bu ilkelere gre, bedensel geliimde u iki yn izlenmektedir: Geliimde byme batan ayaa doru olur. Baka bir deyile, yapsal ve ilevsel geliim, ncelikle baa yakn blgede gerekleir.

 Geliimde bedensel geliim, bedenin i ksmlarndan da doru, merkezi blgelerden uzaktaki organlara doru gerekleir. rnein, kolun omuzla dirsek arasndaki ksm nkoldan nce, nkol da elden nce geliir. B- BLSEL GELM Piaget ve arkadalar, ocuun doumdan ergenlie kadar olan bilisel gelimesini ayrntl aratrmalarla incelemiler ve baz kavramlarla alglarn doutan itibaren kazanlm olabileceini belirlemilerdir. Piaget, bebeklik dnemin de ocuklarn, objelerin devaml olduklarn, deimezliklerini bile dnemezken, zamanla biim ve byklk kavramlarn tanmaya baladklarn sylemektedir. Bili szc, dnyamz renmeyi ve anlamay ieren zihinsel faaliyetler anlamna gelir. Bili szc, u sreleri kapsar: Alglama: Gerek i, gerekse d dnya dan edinilen bilgilerin yorumlanmas, organize edilmesi ve yeniden bulunmasdr. Bellek: Alglanan bilginin geri getirilmesi ve depo edilmesidir. Muhakeme: Bilgiyi belirli bir anlam karma ve sonuca varma amacyla kullanabilmedir. Dnme: Bilginin ve zmlerin nitelike deerlendirilmesidir. Kavrama: Bilginin iki ya da daha fazla ksmlar arasndaki yeni ilikileri tanyabilirledir. Bilisel geliime ilikin en nemli gr ileri sren svireli psikolog Jean Piaget'ye gre, ocuk, kendi dnyasna bir anlam kazandrabilmek iin evresindeki insan ve objelerle ilgili bir faaliyet iine girer. ocuk, ilkel koordinasyonlardan, daha karmak ve yksek dzeydeki yaplara doru belirgin bir aba iindedir. Piaget'nin kuramnn temel kavramn ilem (operasyon) oluturur. lem, ocuun zihinsel dzeyde balad yere geri dnebil-mesi anlamn tar. Operasyonlarn kazanlmas zihinsel geliimin en nemli aamasdr. rnein, bir bardak iindeki suyun farkl biimdeki bir baka bardaa boaltlmas halinde miktarnn deimeyeceini dnebilmek bir operasyondur. Piaget'ye gre, gerek basit organizmalarda olsun, gerekse insan organizmasnda olsun, birtakm sreler renmenin temelini oluturur. Bu temel srelerden biri, evreye uyum, dieriyse eylem (aksiyon), bellek, alg ve teki zihinsel faaliyet trlerine ilikin deneyimlerin organizasyonu'dur. Basit bir organizmada uyum, yaayabilmek iin temel gereksinmelere doyum salamakken, geliim srecindeki bir ocukta giderek karma-klaan bir organizasyon iinde evresine belirli bir yaklam gstermek anlamn tar. Gzlem ve deneyleri sonucu Piaget, doumdan itibaren bebeklerin baz reflekslere sahip olduklarn belirlemitir. Bu temel refleksler emme ve yakalama refleksleridir. Yine bebeklerin doumdan itibaren baz refleksler zerinde egzersiz yapabilme ve kendi hareketlerini dzenleme eilimleri vardr. Baka bir deyile, bebekler kaltm yoluyla baz zihinsel yeteneklere doutan sahip olmayp, bunun yerine, evreye yant verme biimlerine sahiptirler. Bu yantlarn banda da evreye uyum gelir. Uyum, yaayan canlnn varln srdrebilmesi iin gereklidir. Organize etme yetisi, ilk kez alkanla ilikin eylemlerin (aksiyonlarn) geliiminde grlr. Doumdan hemen sonra her bebek, evresindeki objeleri azyla aratrma eilimindedir. Bebek objelere dudaklaryla temas eder ve eline deen yaknndaki objeleri de avucunun btnyle yakalar. te art arda s-regelme zelliiyle belirlenebilen bu hareket ya da eylemlere Piaget, ema adn verir.

Piaget, kaba bir zihinsel tasarm olarak tanmlad emay, algsal-motor koordinasyonlar vurgulamak amacyla kullanr (objeleri aratrmak, topu tutmak gibi). ster basit, isterse karmak olsunlar, emalarn balca karakteristii, btn iinde organize edilmi olmalar, sk sk tekrar edilebilmeleri, bylelikle de dier davranlar arasnda kolaylkla ayrt edilebilmeleridir.

PIAGET'N BLSEL GELM KURAMI LE LGL TEMEL KAVRAMLAR Piaget bilisel geliimde, olgunlama ile renmenin etkileiminin nemini vurgular. ocuklar, geirdikleri yaantlarn, biyolojik olgunlama dzeyleri ile girdii karmak bir etkileim sonucunda, evrelerinde olup bitenlere anlamlar yklerler. Baka bir anlatmla, bir ocuun olaylar ya da durumlar aklama biimi, iinde bulunduu bilisel geliim dnemine bal olarak deiiklikler gstermektedir. Bilisel geliim dnemlerinin zelliklerine gemeden nce, Piaget'nin bilisel geliimini aklamadan nce kulland temel kavramlardan bazlarnn zerinde ksaca duralm: * emalar: "Organize olmu davran kalplan" anlamnda kulland emalar, Piaget'nin anlalmas daha kolay, ancak tanmlanmas daha zor kavramlarndan biridir. Bu kavram bir rnekle aklamaya alalm: U yandaki bir ocua oyuncak kpler verildiinde, onlar st ste koyarak ya da yan yana dizerek deiik dzenlemeler yapabilir. Kk bebeklerin ise ellerine ne verilirse verilsin azlarna gtrdklerini gzle-misinizdir. Dolaysyla ayn kp bloklar bir bebein nn koyulacak olursa, bebein yapaca hareket, onlardan birini alp azna gtrmek olacaktr. Bunun nedeni, bebeklerin dnyay kefetme biimlerinin emme yoluyla olmasdr. rnekteki emme eylemini, Piaget ema olarak adlandrmaktadr. Bebeklerin kullandklar dier emalar grme, iitme, tutma, vurma ve itmedir. emalar kendileri de deierek farkl alanlara uyarlanabilen biyolojik kkenli eylemler olarak tanmlanabilir. emalar renmeyi salayan aralardr. Olgunlama sreci iinde yeni yeni emalar gelitirilir. rnein, bebek balangta kp bloklar emme emas ile alglarken , bydke onlarn birbirine vurulabileceini vb. kavrayarak yeni emalar iinde kp bloklar alglamaya balar. * Adaptasyon: Bu kavramla, bireyin evresiyle etkileerek, evreye ve evresindeki deiikliklere uyum salayabilmesi kastedilmektedir, insanlarda var olan uyum yetenei birbirinin tamamlaycs olan iki sreci zmleme ve uyumsama srelerini iermektedir. * zmleme : Bireyin, yeni karlat durum, nesne ve olaylar kendisinde nceden var olan zihinsel yapnn iine yerletirmesi ilemidir. * Uyumsama : Yeni emalar yaratarak ya da nceden var olan emalarn kapsam ve niteliklerini deitirerek yeni edinilen deneyimlerin gerektirdiklerine uygun davranmak olarak tanmlanabilir. Baka bir anlatmla, yaplan bir zmleme sonucu, o zamana kadar allagelmi davran rneine uymayan yeni ve farkl bir davran ortaya koymaktr.

zmleme ve uyumsama mekanizmalar kullanlrken, yeni renilen bilgiler tpk besin maddelerinin sindirilmesi gibi, mevcut zihinsel yapnn iinde eritilir ve uygun eylemler ortaya konur. rnein kk bir ocuun eline ald kk nesneleri azna gtrerek yemek istemesi, o grnteki nesnelerin yiyecek olduu bilgisinin ya da deneyiminin zmlenmi olmasnn sonucudur. Ancak aza gtrlen nesne, sert bir cisimse, szgelimi kk bir ta paras ise, ocuun tepkisi o nesneyi tkrerek azndan atmak olacaktr. Burada zmlenecek yeni bir deneyim, birbirine benzer nesnelerin hepsinin yiyecek olmaddr. Kk ocuk bundan sonra eline yiyecee benzer bir ey geince, nce dilinin ucuyla yiyecek olup olmadn yoklayacaktr. Bu davran ise, kk nesnelerin bazlarnn yiyecek olmad deneyiminin zmlenmesine bal olarak ortaya kan uyumsama davrandr. Piaget'e gre ocuk, zmleme ve uyumsama srelerini, bilisel geliiminin ilk basamaklarndan balayarak kullanr. Srekli kullanlan bu iki sre sayesinde ocuk, d geree uyum salayarak, bilisel geliim dnemlerinde ilerler. * Dengeleme: zmleme ve uyumsama srelerinin birbirleriyle etkilemesi sonucu dengeleme sreci ortaya kar. Dengeleme ile bireyin yeni karlat bir durumla, kendisinde nceden var olan bilgi ve deneyimleri arasnda denge kurmak iin yapt zihinsel ilemler kastedilmektedir. Eer karlalan herhangi bir durum, bireyde var olan emalar ile zmlenemeyecek ise denge bozulur.Piaget'e gre, kiiler srekli dengede kalmay yelediklerinden, bir dengesizlik durumunda tedirginlik hissederler. Bu tedirginlii kaldrmak iin aba gstermek, yani deiiklikle ba edebilecek yeni bilgiler edinmeye almak, yeni duruma uyum yapmak gerekmektedir; bu da bilisel geliimi hzlandrmaktadr. Sonu olarak, bilisel geliim, dengenin bozularak yeniden kurulmasnn salanmasyla ortaya kar * Bilisel Yaplar: Bilisel yaplar ile kastedilen, ocuk ya da yetikinde o anda var olan zihinsel organizasyon ya da zihinsel yetilerdir. Bir ocuun bilisel yapsn, byk lde biyolojik olgunluk dzeyi belirlemektedir. ocuun bilisel yaps da neyi, ne zaman zmleyebileceini ve neleri uyumsaya-bileceini belirler. rnekleyecek olursak, -drt yalarndaki ocuklar "ben nereye gidersem gideyim, gne beni izler, ben hzlannca o da hzlanr, ben durunca o da durur..." trnden dncelere sahiptirler. "Ben merkezci" dnce olarak adlandrlan bu tr dnce biimleri, okulncesi ya dzeyi iin doaldr. O yataki ocuklara, gnein kendisini izlemediini, nedenleri ile ne kadar aklamaya alrsanz aln, bilisel yaps uygun olmad iin anlattklarnz kavrayamayacaktr. ocuklarn kulland zihinsel ilemlerin nitelii, bilisel yaplarna baldr ve ilerinde bulunduklar bilisel geliim dzeylerine gre farkllklar gsterir.

PAGET BLSEL GELM DNEMLER Piaget' e gre bilisel geliim, birbirini izleyen drt dnem iinde ortaya kmaktadr. Dnemler ilerledike, ocuklarn kavrama ve problem zme yeteneklerinde niteliksel gelimeler gzlenmektedir. Bilisel geliim byk lde biyolojik olgunlamadan etkilenmekle birlikte, bireyin yan bilmek, onun hangi dnemde olduunu bilmek iin kesin bir l olmamaktadr. te yandan, herhangi bir yata, bilisel olarak birden fazla dnemin zelliklerini tamak da olasdr. Piaget ergenlik dnemi ve sonrasna denk gelen son geliim dnemini, "soyut ilemler dnemi" olarak ifade etmektedir. Ancak, yine Piaget'e gre, bilisel geliim biyolojik olgunlama ile birlikte geirilen yaantlardan da etkilendii iin, baz yetikinlerin yalar ne olursa olsun soyut ilemler dnemine ulaamam olmas da mmkn olabilir. Bilisel geliim dnemlerinin zelliklerinden bir bakas da, her bir dnemin kendisinden nce gelen dnemlerin zelliklerini de iermesidir. Baka bir anlatmla, bir nceki dnemin zellikleri, yeniden dzenlenip formle edilerek bir sonraki dneme aktarlr.

Piaget bilisel geliim dnemlerini Duyu-sal-Motor, ilem ncesi, Somut lemler ve Soyut ilemler olmak zere drt dnem iinde incelemektedir. 1- DUYUSAL-MOTOR DNEM Doumdan iki yaa kadar olan dnem Duyusal-Motor Dnem olarak adlandrlr. Yeni domu bebek evreden gelen uyarclara sadece reflekslerle tepki verir, ancak iki aylk kadar olduunda istemli hareketler gstermeye balar. Bu dnem iinde bebek dnem iinde duyular ve motor faaliyetleri yoluyla d dnya ile iliki kurar, dnem iinde ilerledike evresinde olup bitenleri ve kendisinin evresinden farkl olduunu kefetmeye balar. Dnem iinde nesne devamllnn kazanlmas ile bilisel geliimde refleks dzeyinde tepki verilen dnemden zihinsel ilemlerin kullanlmaya balanmasna bir gei olur. Nesne devamllnn kazanlmas ile, bebeklerin gr alanlar dna kan nesne ya da kiilerin aslnda yok olmadklarn kavramalar kastedilmektedir. Nesne devamllnn kazanlmasndan nce, bebekler gzlerinin nnden yok olan eylerin kaybolduunu sanrlar. rnein, gzlerinin nnde oyuncaklar bir rtyle gizlenen bebekler, oyuncaklarnn gizlendiini grseler bile, rty ekip oyuncaklarn aramay dnemezler. Nesne devamllnn gelimesi ilk aydan yirmi drdnc aya kadar uzanan alt farkl dnem iinde gerekleir. 4 - 8. aylara denk gelen dnemde, bebekler gzleri nnde gizlenmi nesneleri bulmaya balarlar. Son dnem olan 18-24. aylarda, bebekler artk evrelerindeki nesneleri zihinlerinde canlandrabilecek dzeye ulamlardr. Bunun soncunda da, nceden grmeseler bile nerelerde olabileceini tahmin etmeye balarlar. Dnemin sonuna geldiinde bebek, karmak olmayan zihinsel ilemleri gerekletirmeye balayarak, ilem ncesi dneme geer. 2- LEM NCES DNEM Anaokulunda geirilen yllara da denk gelen bu dnem 2-7 ya arasn kapsar, ilem ncesi dnemin nemli bir zellii, ocuun tmyle ben-merkezci bir dnce yapsna sahip olmasdr. Bu yalardaki ocuklar, kendi grlerinin olabilecek tek gr olduuna inanrlar; evrelerindekilerin kendile-rinkinden daha farkl bak alarna sahip olabileceklerini anlayamazlar. rnein be yalarnda ki bir ocuk hrkasnn rengini herkesin bildiini sanr; st imeyi sevmiyorsa, ona gre hi kimse st imekten holan-myordur vb. Ben-merkezci gr, ocuun adalet anlayna da (vicdan geliimine) yansr. ocuk koullara deil, olaylarn sonularna bakarak karar verir; hakll ve hakszl sonuca bakarak deerlendirir. Bu adaki ocukta, konuma da ben-merkezlidir. Konumaya balad ilk dnemlerde, adeta monolog yapar gibi kendi kendine durmadan konuur. Birka ocuk bir arada olunca, hepsi ayn anda konuurlar, ancak aralarnda bir iletiim kurulmaz. 2-3 yalar arasnda yer alan monolog tarz konuma, 4 yatan balayarak yerini ben-merkezli konumaya brakr. Bu dnemde mantkl dnme ilemi henz gelimemi olduundan ocuklar nesnelerin grntlerinin etkisi altnda kalrlar. Henz bilisel yapt korunumu kavrayabilecek dzeye ulamamtr. Korunum, herhangi bir nesnenin biimi ya da mekandaki konumu deitiinde, miktar, arlk ve hacminde deiiklik olmayaca ilkesidir. Piaget' gre ilem ncesi dnemdeki ocuklar, bir nesnenin grnndeki herhangi bir deiiklie karn ayn kalabileceini kavrayamazlar. Korunumun ocuklar tarafndan anlalmas, bilisel geliimle ilgili olarak zerinde en ok aratrma yaplan konulardan biridir. Korunumun kavranmasyla ilgili olarak miktar ve hacim korunumuna ilikin deneylerden ikisine birer rnek verelim: Eit aralklarla dizilmi eit sayda iki sra boncuk ocua gsterildikten sonra, sralardan birindeki boncuklarn aras alr ve hangi srada daha ok boncuk olduu sorulur. Miktar korunumunu henz kazanmam ocuklar, geni aralkl sradaki boncuklarn daha ok olduunu sylerler.

ocuun gznn nnde, ilerinde eit miktarda sv bulunan birbirlerine benzer iki bardaktaki sv biri, daha dar ve uzun bir bardaa boaltlr. ocua hangi bardakta daha fazla sv bulunduu sorulur. Korunumu kavramam ocuk, dar ve uzun bardakta daha fazla sv olduunu syleyecektir. lem ncesi dnemdeki ocuklar korunumu kavramakta glk ekmelerinin yan sra, soyut kavramlar da anlayamazlar. Szgelimi, hareket etmeyen nesneler, onlar iin "lm", hareket ettiklerinde ise "canlan-m"tr. Bu dnemdeki dncenin bir baka zellii de, ocuklarn tek ynl bir mantk iletmeleridir. Hayal dnyalarnn ok geni olmas, bu ya ocuklarnn bir baka zellikleridir. Oyunlar gzlendiinde, kurduklar hayal dnyasnda saatlerce oynadklar, hayali arkadalaryla ya da oyuncaklar ile konutuklar gzlenebilir. "Cansz ya da d rn varlklara, canlym gibi anlam ykleme" olarak tanmlanabilecek bu zellikleri, ou kez yetikinler iin elenceli sonular dourur. ocuun oyuncak aysna "istediklerini yapmad iin darlmas" gibi davranlar, aile iinde espri konusu olabilir. Dnem sonuna doru ilerledike, benmerkezci dnce gitgide azalmaya ve yerini mantkl dnceye brakmaya balar. Bylece somut ilemler dnemine geilir. 3-SOMUT LEMLER DNEM 7-12 ya arasnda yer alan ve ilkretimin ilk be ylna denk gelen bu dnemde, benmerkezci konuma ve dnce nemli lde azalr, ocuk bilisel glklerin stesinden gelmeye balar. Somut ilemler dneminde ocuun ilemleri muhakeme edii mantkl bir hale gelir. lem ncesi dnemde zlemeyen korunum problemleri, bu dnemde zlr; ocuk ilemleri tersine e-virebilme kapasitesine eriir. ocuklar bu dnemde sralama, snflandrma ve karlatrma ilemleri iin emalar gelitirirler. Nesneleri renk, uzunluk, yapld madde gibi farkl zelliklerine bal olarak snflandrabilirler. Belirli nesneler arasndaki deimeyen ilikileri, nesneleri grmeden mantk yrtme yoluyla kavrayabilirler. rnein "Hasan, Aye'den uzun, Aye de Di-lek'ten uzun ise, Hasan'nn Dilek'ten de uzun olmas gerektiini" gzleriyle grmeden de bilebilirler. lkretim 3. snfn sonlarna doru, ocuklar toplama ve karmann bir arada kullanld basit matematiksel ilemleri zihinsel olarak yapabilir duruma gelirler. Somut ilemler dneminde ocuklarn bilisel yaplar, baz problemleri zihinsel olarak zebilecek dzeye gelmi olmakla birlikte, bu dnemde bir problemin zlmesi, somut nesnelerle balantl olmasna baldr. Problemlere, deiik yollardan giderek zmler bulmakta glk ekilir. Soyut dnce tam olarak gelimemi olduu iin, tmyle kuramsal olarak verilen bir problem karsnda baarszla uranabilir. Bu dnemdeki ocuklar "adalet, eitlik, zgrlk" gibi soyut kavramlar konumalar srasnda kullanabilmelerine karn, ieriklerini kavramada sorunlar vardr. 4- SOYUT LEMLER DNEM En st bilisel geliim dnemi olan soyut ilemler dnemi, 12 ya sonrasnda ergenlikle birlikte yer almaya balayarak, yetikinlik yllarna uzanr. Somut ilemler dnemi bir soruna deiik yollardan yaklamada glk ekilirken, soyut ilemler dneminde iinde greceli dnce gelierek, bir sorun deiik biimlerde ele alnabilir. Genelleme, tmdengelim, tmevarm gibi zihinsel ilemler yaplr. Hipotezler kurularak, doruluklar kontrol edilir. Soyut dnce gelitii iin, soyut kavramlar kullanlarak, zerlerinde fikir yrtlr. Bu dneme ulaan ocuklar tartmalara katlmay severler. te yandan resim, mzik, iir, dans duygu ve dncelerin sembollerle aktarld etkinliklere ilgi artarak sadece izleyici olmakla yetinilmez, ura alan olarak da seilir. Son dnem olan soyut ilemler dneminden sonra, bilisel yapda niteliksel bir gelime ortaya kmaz. Ancak geirilen yaantlara bal olarak niceliksel gelimeler her zaman mmkndr. ERGENLK DNEMNDE DNCE BM NASILDIR?

Soyut ilemler dnemi, dnmenin yetikinler dzeyine ulat dnemdir. Dnemin balangc ergenlik yllarna denk gelir. Bylece ergenlik dneminde hzl bedensel gelimeye paralel olarak zihinsel gelime de hzlanr. Soyut ilemler dnemi iinde ocukluk ana has dnce biimi, yetikinlik dnemindeki dnce biimine dnmekle birlikte, bu dnm birdenbire olmaz. Ergenlik dnemi iinde, yetikin dncesinin zelliklerini tmyle iermeyen, ergenlik dnemine has olarak kabul edilebilecek bir dnce biimi kendini gsterir. Ortaretim yllarna denk gelen ergenlik a iinde ergen ben-merkezcilii diye adlandrlan bir dnce biimi ortaya kar. Bu durum, soyut ilemler dnemi ile ergenlik dnemine giriin, aa yukar ayn zamanlara rastlamas ile aklanabilir. Dnceyle oynamaktan holanan gen, deiik alanlarda adeta kendine has kuramlar gelitirerek, bunlarn abartl bir savunucusu olur. Kendi dnce biiminin en dorusu olduuna inanarak, evresiyle gereksiz tartmalara girebilir. Ergenlerin sk sk kullandklar iki cmle, bu ben-merkezci dnce biiminin tipik ifadesidir. Bunlardan birincisi ben her eyle baa kabilirim, bana bir ey olmaz", dieri ise "yetikinler beni anlamyor" ifadeleridir. Bu yataki genler kendilerinin adeta dokunulmazl olduuna inanr ve olmadk riskler alabilirler. rnein ok hzl ve tehlikeli bir biimde araba kullanabilir, ok sevdii iin incecik bir montu en souk havalarda bile giymeye devam ederler vb... Ergenlerin, yetikinlerin kendilerini anlamadklarn dnmelerinin nedeni de, belli yaantlarn yalnzca kendi balarna geldiine inanmalardr. rnein, ilk kez ak olan bir gen kz annesine "Anne, sen ak olmann nasl bir ey olduunu bilmiyorsun..." dediinde buna itenlikle inanr. Yaadklar duygular iin de bu kural geerlidir. Yaadklar bir olay karsnda hi kimse onlar kadar fkelenmemi-tir ya da sevinmemitir. Sonu olarak, ergenlerde ben-merkezci dnce geliimsel bir zellik olarak ortaya kar ve gzlenmesi doaldr. Genlerin bu zelliklerini bilerek onlara yaklamak, tartmaya girmekten ok onlar anlamaya almak, kuaklar aras atmalarn iddetini azaltacaktr. Normal koullar altnda, ergenlik dneminin sonlarna doru ben-merkezci dnce biimi etkisini kaybetmektedir.

HENZ WERNER KURAMI Werner'n kuramnda temel olan kavram 'ortogenez'dir. Bu kavram geliimin iki temel karakteristii olan farkllama ve hiye-rarik entegrasyonu ierir. Farkllama prensibine gre, ilkel ve genellemi hareket sistemleri tekaml ederek farkllarken, ayn zaman da da dier sistemlerle kaynaarak daha btnc ve genellemi hareketler oluturur. Hiyerarik entegrasyon prensibine gre, entegrasyonda gelimeler olduka, bu gelimi sistemler kendisine gre daha az gelimi olan sistemlerin yerini alr. Her bir geliim safhas bir nceki aamaya baml olmakla birlikte, nitelik olarak farkldr ve nceki aamalarn davranlarn ynetimini stlenir. Hiyerarik entegrasyona paralel olan prensip, genetik spiral prensibidir. Bu prensibin ana hatlarna gre, ocuk olgunlua ularken kendi geliiminin son aamasna doru ilerleme

durumundayken, zaman zaman bir nceki geliim aamasna geici bir gerilemede bulunacaktr. Werner bymeyi safhada deerlendirir. Bunlar duyusal motor geliim, alg geliimi ve dnme geliimidir.

JEROME BRUNER KURAMI Bruner'in almalar bebeklik, okul ncesi, okul a ve erikinlik zerinde younlamtr. Bruner'in teorik yaklam Piaget'nin teorisin den farkllklar gstermekle beraber geliimin formulasyonunda farkl bak as getirmesi itibariyle incelenmeye deer bir yaklamdr. Her iki bilim adamnn bildirdii, hem fikir olduu temel, ortak yaklam insan geliiminin bir seri ilerleyici ve her biri nitelik itibariyle dierinden farkl safhalardan olutuu prensibidir. Bruner insan geliimini incelerken aamadan sz eder. Bunlar Hareket Dnemi, mgeleme Dnemi ve Sembolik Dnem'dir. a- Hareket Dnemi Bu dnemde bebein dnya hakknda bilgilenmesi aina olduu nesnelerle tekrarlayc motor faaliyetleri sayesinde gerekleir. Bakma, ynelme, avulama, yakalama gibi davranma biimleri bilgi kazanmada temel ilemlerdir. Bu ilemler esnasnda bebek evresini nesnelletirerek ilikilendirir. Bruner'e gre en temel bilgilenme sreci, bebein evresindeki nesnelere younlaarak bakmas sayesinde gerekleir. Bebekler gz hareketleri ve baklarn sabitletirerek evrelerindeki dnya hakknda temel bilgileri kazanrlar. Bebek motor yeteneini gelimesiyle nesneleri yakalamaya balar. Yakalama davran alg srecinde zenginlemeye neden olur. Bu noktada bebek grsel alg sayesinde ekil farkn; ayn zamanda yakalama davran ile de mesafe farkn btnletirir. Grme ve dokunma yoluyla gelen girdiler egdmle btnleir ve bebein bilgi kazanmasnda zenginleme salar. b- mgeleme Dnemi Bu dnemde ocuk gittike hayal gcn daha fazla kullanmakta dr. ocuk dnyasn nesnel olarak temsil edebilme kapasitesi kazanm tr. Bu nedenle evresini deerlendirip, yaarken ocuk dorudan fiziki temasa daha az baml kalr, hayal gcn kullanabilir duruma gelmi- tir. Bu ikinci safha, birincisinden daha gelimi bir aamadr ve bu nok tada ocuk, artk nesneleri belirli somut zelliklerine gre snflandrabilir. c- Sembolik Dnem Bu dnem de kii dnyay en st dzeyde temsil edebilme yeteneini kazanmtr. Sembolleri oluturur veya semboller aracl ile dnce gerekleir. Sembolik dnemde ocuun konuma becerisinde nemli deiiklikler olur. Bruner'e gre dil alt dnemlerden bamsz ilemekle birlikte, hareket ve imgeleme dnemlerinde olumu olan olaylarla ilikili sembolik dnemin bir sistemidir. Bu noktada Bruner ile Piaget'in grleri farkldr. Piaget'ye gre sembolik dnce dil geliiminin n kouludur. Dil, bilgi ve soyutlamann ifadesi iin bir vesiledir. Oysa Bruner'e gre dil bir soyutlama srecidir. Bu dnem, soyutlama yapabilme yeteneinin gelitii dnemdir. Kiinin nasl dnd erken dnemlerdeki Hareket ve mgeleme dnemlerinin deneyimleriyle belirlenir.

DL GELM Dil geliiminde de, tpk teki geliim alanlarnda olduu gibi, ayn yalardaki ocuklar benzer zellikler gstermektedirler. Ayn yalardaki ocuklarn kullandklar szcklerin says, kurduklar cmle yaplar, hatta ses tonlar ve vurgulamalar bile birbirlerine benzemektedir. Bu benzerlikleri dikkate alan geliim psikologlar, dil geliiminin bilisel geliime paralel olarak ortaya ktn kabul ederler. Birey, bilisel geliim dnemlerinde ilerledike dil kullanmndaki beceri ve yetenekleri de artmaktadr. Bilindii gibi yeni domu bebeklerin kardklar sesler, farkl tonlardaki alamalar ile snrl kalmaktadr. 3 aylk olduklarnda bebeklerin, keyiflerinin yerinde olduunu gsteren sesler de kardklarna tank oluruz. 6 aylk bebekler, daha uzun sreli sesler karmaya balarlar. Bir yaa doru ilerledike, bebeklerin kard seslerin tonlamalarnda, vurgularnda belirgin farkllamalar bekler. yle ki; anneler henz hibir anlaml szck karmam olsa da, bebeklerinin ne istediklerini kardklar seslerden anlarlar, adeta bebeklerinin kendileri ile szcksz bir iletiim kurduklarn hissederler. Bebekler 12 aylk kadarken ilk anlaml szcklerini sylerler. 12. ayn sonunda bebeklerin szck daarcnda ortalama 3, 18. ayn sonunda 20 kadar szck bulunmaktadr. 2 ya sonunda szck says 200 civarn, 5 ya sonunda ise 2000' bulur. Anlald gibi bir buuk yandan sonra, szck daarcnda hzl bir genileme ortaya kmaktadr. Bu durum dil geliiminin dier alanlardaki geliim ile yakndan ilikili olduunu gstermektedir. zellikle motor geliim ile dil geliimi arasnda sk bir iliki bulunmaktadr. Sonu olarak fiziksel geliim ile birlikte bilisel geliim, dil geliimine zemin hazrlamaktadrlar. Bebeklerin kard ilk ses, farkllamam seslerden oluan alama, nasl oluyor da zengin dilbilgisi kurallarn ieren bir yetikin konumasna dnyor? Bu soruyla ilikili olarak eitli aratrmalar ve gelitirilmi kuramlar bulunmaktadr. Dil geliiminin nasl ortaya ktna ilikin farkl grler vardr. imdi bu grlerden ikisine ele alrsak: A. Davran Gr Bu gre gre ocuklar konuulan dili, herhangi bir eyi rendikleri gibi renirler. Bebeklerin, kendilerini istendik sonulara gtrdn kefettikleri sesleri tekrar etmeleri ile, konuulan dil renilmeye balanr. Bebekler sesleri tekrar ederken, gnlk dildeki szcklere benzeyen sesler kardklarnda, evrelerindeki yaknlar tarafndan dllendirilirler. Bylece bebek, syledii zaman pekitirilen sesleri daha sk kullanmaya balar. Pekitirilmeyen seslerin kullanlma skl ise azalr. Sonuta da konuma ekillenir. Pekitirilmenin yan sra, bebeklerin sklkla duyduklar sesleri taklit etmeleri de dilin kazanlmasnda nemli olmaktadr. Ancak baz kuramclara gre, dil geliimi ni yalnz taklit ya da pekitirmeyle aklamak mmkn olmamaktadr. Ayn evde yetien ocuklarn farkl zamanlarda konumaya balamas, bunun yannda farkl kltrlerde yetien ocuklarn syledikleri ilk szcklerin benzer sesleri iermesi, hi iitemeyen ocuklarn zel eitimle konumay renebilmesi gibi nedenler, dil geliimine ynelik farkl bak alarnn ortaya kmasna yol amtr. B. Psikolinguistik Yaklam Chomsky ve Lenneberg gibi dilbilimciler, dil geliiminin biyolojik temellere dayandn ne srmektedirler. Ancak, evresel koullarn dil geliimi zerindeki etkilerini de gz ard etmemektedirler.

Dil Geliimini biyolojik ve psikolojik temellere bal olarak aklayan kuramlara "psikolinguistik kuramlar" ad verilmektedir. Bunlarn iinde en nemlisi Chomsky'nin kuramdr. Bu kurama gre insanlar doutan dil renebilmek iin zel bir mekanizmaya sahiptirler. Bu mekanizma, ocuun evresinde konuulan dili iselletirmesini, kurallarn anlayarak renmesini ve daha sonra da uygun dilbilgisi kurallar ile konumasn salar. Dil kurallarn kavrama ve kullanmay mmkn klan bu mekanizma sayesinde tm ocuklar ayn aamalardan geerek, biyolojik olarak belli bir olgunluk dzeyine geldiklerinde, tpk yrmeyi renir gibi konumay renmektedirler. Ksaca sylemek gerekirse, psiko-linguis-tik kuramlara ilikin olarak konumay renmede, szcklerin anlamlarn 'kavrama" ve "anlaml sesler karma ya da konuma" olmak zere iki farkl sreten sz edilebilir. Bu sreler birbirleri ile i iedir ve bilisel geliime paralel olarak gelime gsterirler. KISACA: Bilisel geliime ilikin olarak "dnme ve kavrama sisteminde ortaya kan gelimeler" biiminde genel bir tanm verilebilir. Je-an Piaget, bilisel geliimi aklamaya ynelik kapsaml bir kuram gelitirmitir. Pi-aget'ye gre bilisel geliimde nemli olan biyolojik olgunlama ile, geirilen renme yaantlarnn etkileimidir. Bilisel geliim byk lde biyolojik olgunlamadan etkilenmekle birlikte, bireyin yan bilmek, onun hangi dnemde olduunu bilmek iin kesin bir l olmamaktadr. te yandan, herhangi bir yata, bilisel olarak birden fazla dnemin zelliklerini tamak da olasdr. Piaget ergenlik dnemi ve sonrasna denk gelen son geliim dnemini, "soyut ilemler dnemi" olarak ifade etmitir. Ancak, yine Piaget'ye gre, bilisel geliim biyolojik olgunlama ile birlikte geirilen yaantlardan da etkilendii iin, baz yetikinlerin yalar ne olursa olsun soyut ilemler dnemine ulaamam olmas da mmkn olabilir. Bilisel geliim, birbirini izleyen drt dnem iinde ortaya kmaktadr. Dnemler ilerledike, ocuklarn kavrama ve problem zme yeteneklerinde niteliksel gelimeler gzlenmektedir. Bilisel geliim dnemlerinden ilki Duyu-sal-Motor Dnemdir. Doumdan iki yaa kadar olan bu dnem iinde bebekler, duyular ve motor faaliyetleri yoluyla d dnya ile iliki kurar, dnem iinde ilerledike evresinde olup bitenleri ve kendisinin evresinden farkl olduunu kefetmeye balarlar. Dnem iinde nesne devamllnn kazanlmas ile bilisel geliimde refleks dzeyinde tepki verilen dnemden zihinsel ilemlerin kullanlmaya balanmasna bir gei olur. 2-7 ya arasna denk gelen bilisel geliim dnemi lem ncesi Dnemidir. Bu dnemdeki ocuklar ben-merkezci bir dnce yapsna sahiptirler. Bu dnemde mantkl dnme ilemi henz gelimemi olduundan, ocuklar nesnelerin grntlerinin etkisi altnda kalrlar. Henz bilisel yaplar korunumu kavrayabilecek dzeye ulamamtr. Tek ynl bir mantk iletirler. Hayal dnyalar olduka genitir. 7-12 ya arasnda yer alan Somut lemler Dnemi'nde, ocuk bilisel glklerin stesinden gelmeye balar. Korunum problemleri bu dnemde zlr, ocuk ilemleri tersine evirebilir. Snflama ve sralama ilemlerini yapabilir. Bilisel geliim dnemlerinden sonuncusu Soyut lemler Dnemi'dir. Ergenlik dneminden balayarak, yetikinlik yllarna doru uzanr. Ergenlik dnemi iinde, ilem ncesi dnemdekine benzer ben-merkezci dnce biimi yeniden gzlenir. Bu dnemde soyut dnce yetisi gelitii iin, soyut kavramlar kullanlarak, zerlerinde fikir yrtlr. Genelleme, tmdengelim, tmevarm gibi zihinsel ilemler yaplr. Son dnem olan soyut ilemler dneminden sonra, bilisel yapda niteliksel bir gelime

ortaya kmaz. Ancak geirilen yaantlara bal olarak niceliksel gelimeler olabilir rencilerin okullarda gsterdikleri baar, zihinsel yeteneklerinin dnda birok farkl deikenle de ilgilidir. Okullarda rehber retmenleri katks ile, baar dzeyi arttrlabilir. Dil geliimi de, bilisel geliime paralel olarak ortaya kan bir geliim alandr. Dil geliiminin nasl ortaya ktna ilikin farkl grler bulunmaktadr. Bunlardan davran gre gre ocuklar konuulan dili, herhangi bir eyi rendikleri gibi renirler. kardklar seslerin pekitirilmesi ve evredeki seslerin taklidi ile konuma renilir. Dil geliimini biyolojik temellere balayan grlere gre ise, dil geliiminde biyolojik ve psikolojik temeller bir arada ie koyulmaktadr. Dil geliimini biyolojik ve psikolojik etkenlere bal olarak aklayan kuramlara psikolinguistik kuramlar ad verilmektedir. Psiko-linguistik kuramlarda, konumann renilmesinde, szcklerin anlamlarn kavrama ve anlaml sesler karma ya da konuma olmak zere iki farkl sreten sz edilmektedir. Bu sreler birbirleri ile i iedir ve bilisel geliime paralel olarak gelime gsterirler. Dil kullanmnda da yaa bal olarak deiiklikler ortaya kmaktadr. Bir yalarnda iki- szckle balayan konuma, be yalarnda 2000'i geen szck says ve gramer yaps ile, bir yetikininkine benzer biime dnr. retmenlerin bilisel geliimle birlikte dil geliimini de desteklemek iin, okulda her geliim dzeyinde alabilecekleri nlemler bulunmaktadr.

KLK GELM Kiilik Nedir? Kiilik teriminin yabanc dillerdeki ortak kkeni "persona" szcne dayanmaktadr. Persona szcnn asl anlam, Latin dilinde tiyatro oyuncularnn kulland "maske" anlamna gelmektedir. Psikolojide kiilik, bir insann btn ilgilerinin, tutumlarnn, yeteneklerinin, konuma tarznn, d grnnn ve evresine uyum biiminin zelliklerini ieren bir terimdir. Bununla birlikte, kiilik kendine zg ve ahenkli bir btndr. yle ki, bir insana ilikin her nitelik o insan anlamada bize ipucu verir. Onun bellei, d grn, direnme sreci, sesi ve konuma tarz, tepki hz, insanlara, doaya ya da makinelere kar ilgi duymas vb. zellikleri o insann kiiliini tanmlamada nemlidir. Anlatlmak istenen, kiiliin, bireylerin dier kiiler yannda gsterdii davran zellikleridir. Psikologlara gre kiilik, bireyin zel ve onu dierlerinden ayran davranlarn iermektedir. zeldir nk bireyin sklkla yapt ya da en tipik davranlarn temsil eder. Ayrt edicidir. nk bu davranlar bireyi bakalarndan ayrr. Bununla birlikte "kiilik" terimi, bireyi dier bireylerden ayran, farkl klan ve bireyin ilerdeki davranlarn ilgilendiren tah-minlerimizin dayanan oluturan, greceli olarak deimez zelliklerini belirtir. Kiiliin ortak ve genel bir tanmna varlamamtr. Kiilik retildii kurama bal deerler ve tanmlamalar kapsamaktadr. Kurumlarn hepsinin konusu ayn olup insan anlamaya almaktadrlar. Hepsinin sonuta varmaya altklar nokta bu bilinmeyenleri zp, pratik sonulara ulaabilmektedir.

SGMUND FREUD VE PSKANALTK KURAM nsanlk tarihinde ruh hastalklarnn tedavisi bazen insancl yollarla, bazen de insanlk d yollarla yaplmtr. Akl hastalarnn kafataslarna kt ruhlar dar kartmak iin delikler delinmi, kimisi de yaklmtr. Zamanla bu tutum deimi akl hastalna kar daha insancl bir tutum sz konusu olmaya balamtr. Psikoanalitik gre gre, kiiliin gelimesi ve davranlarn olumasyla determinizm (gerekircilik) arasnda bir balant vardr Doada nedeni olmayan hibir sonu yoktur. Ayn biimde insan kiiliindeki sreler de kendiliinden olumaz. Deiik nedenler deiik duygu, tutum davran ve kiilik yaplarna yol aar. Ksaca insann kiiliinden kaynaklanan her davrann bir nedeni vardr. Bu nedenin kkeni bebeklik, ocukluk, genlik alarna dayanr. Bu gr Freud ile balamtr. Baz davranlarmz kolaylkla aklarken bazlarn zorlukla aklarz, hatta bazen hi aklayamayz. Freud insan davrannn nedenlerinin bilin, bilinalt ve bilind olmak zere ayr blmden olutuunu ileri srer. Bilin: Alg ve bilgilerin ak seik izlendii duygu, dnce, tutum, heyecan ve davrana ilikin haberdarln bulunduu sre. Bu gre gre bilin o anda yaananlar ierir. Tm dikkatini dersine vermi renci o anda devinin bilincindedir. Dersini bitirdii an karn asa al, uykusu gelmise uykusuzluu bilinlenir. Dnceler insann aklndan arka arkaya bir sel gibi akp giderler: Bir anda ancak bir dnce ya da alg bilinlidir. Oysa bilin alt derin bir depo gibidir. Bilinalt: Gereklie ilikin sorunlar zmeye almak gibi gelimi dnce biimlerinin yan sra d kurma gibi ilkel sreleri de ierir. Bilince yakn olan, hemen bilinli olacak bilgiler, anlar ve dncelerden oluur. Srekli olarak bilinle balantldr. rnein siz u anda evrenizde olan her eyin bilincinde deilsiniz. Bunlarn sz edilir edilmez bu uyarlarn bir resmi, daha dorusu ans bilincinizde canlanacaktr. Bilinalt bilinlenme olana olan anlarn deposudur. Bilind, zorlansa bile bilinlenmesi yasaklanm yaantlarn tmn ierir. Bilind: Bilind, bilinli alglamann dnda kalan tm zihinsel olaylar, dolaysyla bilin altn ierir. Bunlar istendii anda. bilin alanna karlamaz. Konuma, tutum ve davrantaki eitli anlatm yollan ve simgelerle gnlk davrana yansrlar. Freud'a gre, ryalarda bilin d istekler doyum bulur. Ryann olumasnda bilin dnda yatan bir igd rol oynar. Freud'un grnn doruluu kiinin rya grmesi engellendiinde grlen bulgular gsterilerek savunulmutur. Bilind neden bylesine gl koruma altndadr? nk ruhsal dnyann dzeyinde 'Freud'un id dedii yap bulunur. Kendine zg 'dzeni, mant,' davran biimiyle, yaamnn ilk dnemlerindeki tm zellikleri koruyarak id bilindnda egemenliini srdrtr, Her ne kadar bilindna kar ylan enerji akm glyse de bir kapyla yine de bilince alr. Bu kurama gre insann kiilii biyolojik bir temele dayanmaktadr. Kiilii oluturan yap yani id, ego, sperego srekli etkileim halindedir. d: Kaltmsal olarak gelen igdleri ieren ve doutan varolan psikolojik gizil glerin tmdr. Ruhsal enerji kayna olan id, dier iki sistemin almas iin gerekli olan gc de salar. Enerjisini bedensel srelerden alr. d fazla enerji birikimine katlanamaz. Byle bir durum organizmada gerilim yaratr. Bu gerilimi giderebilmek iin id biriken enerjiyi boaltma eilimi gsterir. Buna id'in haz ilkesi denir. Ego: Douta varolan ve zamanla gelien ego insann biyolojik yapsna ters olan ya da gereklere uygun dmeyen eylemleri bilinaltna bastrr. Ego, kiiliin gereki yrtme organdr. Gcn id'den alr. Egonun grevi kendi iinde ve dnda uyum salamaktr.

Ego ayn zamanda id, sperego ve d dnya da atma halinde olan istekler arasnda bir uzlama salamakla da ykmldr. Sperego: Kiiliin nc ve en son gelien sistemi olan sperego toplum yasalarn kapsar. Douta varolmayan ancak gelimeyle beliren sperego iimizdeki yargtr. Speregonun balca ilevleri; 1. id'den gelen igdsel drtleri bastrmak ve ynlendirmek. Bunlar zellikle aklanmas toplumun ho karlamad nitelikte cinsel ve saldrgan drtlerdir. 2. Egoyu gereki amalar yerine trelerin amalarna ynlendirmeye ikna etmek. 3. Kusursuz olmaya abalamaktr. d kiiliin biyolojik blmn, ego psikolojik ye sperego toplumsal blmlerini oluturur. Bylece kiilik, bir btn olarak iler. Freud'a gre doutan varolan genel igdler gelimeyle ayrr. gdlerin yaamn ilk be, alt ylna kadar gelimesi sz konusu olduundan, psikanalitik gr kiiliin temelinin ocuklukta yattn savunur. ocuk dnyaya geldii anda libidonun (doutan gelen, yaam iin gerekli olan cinsel igd) gcyle davranta bulunmaya balar. Tm bedeni libidoya doyum salayabilecek niteliktedir. Bu ilkel doyum, bir ok dnem geirerek toplumsal bir nitelik kazanr. Libidonun gelime dnemlerine "Psiko-seksel gelime" denir. Her dnem bir ncekinden etkilenir ve bir sonraki dnemi etkiler. FREUD'UN PSKOSEKSEL GELM DNEMLER 1- Oral dnem: Doumla balar, bir buuk yana kadar srer. Balca haz kayna azdan besin almaktadr. Besin alnrken nce dudaklar ve az boluu uyarlr sonra yutulur, eer besin maddesinden holanl-mazsa darya tkrlr. Daha sonra diler belirdiinde az, srma ve ineme amacyla da kullanlr. Bu iki rol, etkinlik tr, yani aza alma ve srma, sonralar geliecek karakter zelliklerine ilk rnek olur. Azn dolmasndan tr duyulan haz daha sonralar bilgi ya da eya edinmeden salanan doyumla yer deitirebilir. Isrma ve oral saldrganln yerini gizli alay ve tartmaya eilim alabilir. Erken dnemde id vardr, ge dnemde ego olumaya balar. Oral dnem bebein annesine en baml olduu ve onun bakmna en ok gereksinim duyduu dnemdir. Bebek iin beslenmesi sevildiinin, karnnn doyurulmamas ise istenmediinin iaretidir. Yeterince beslenemeyen ya da tersine kendi bana beslenebilecekken bile annesi tarafndan uzun sre emzirilmeye devam edilen bebeklerde gvensiz ve baml bir kiiliin olumasnn temelleri atlm olur. Daha ileri yalardaki ego gelimesine karn bamllk eilimi yaam boyu srer ve kiinin kaygl olduu ya da gvenini yitirdii dnemlerde tekrar n plana geer. 2- Anal dnem: Bir buuk ile ya aras srer. Besin maddesi sindirildikten sonra atklar barsan son blgesinde birikir ve ans kaslar zerinde belirli gte basn yaptnda darya atlr. Dknn boalmas rahatszla son verir ve bir ferahlama duy gusu yaratr. Yaamn ikinci ylnda balayan dklama eitimi dneminde ocuk, ans blgesindeki gerilimi boaltmadan duyduu hazz ertelemeyi renmek zorunda kalr. Annenin bu dnemdeki tutumu ve dklama ilevine ilikin kendi duygular, ocuun ileride sahip olaca karakter zelliklerini nemli oranda etkiler. Eer anne kat ve baskl bir yntem uygularsa ocuk dksn tutar ve kabz olur. Bu tutum dier davran alanlarn da etkilerse ocuk tutucu bir karakter gelitirir, ileriki yaamnda inat ve cimri olur. Baskl yntem bazen ocuun kzgnlk yaamasna ve dksn sklkla ve en uygunsuz zamanlarda brakma alkanl gelitirmesine de yol aabilir. Bylesi bir tepki biimi de sonraki yaamndaki baz karakter zelliklelerine ilk rnek olur. Eziyet etme eilimi, ykclk, kzgnlk nbetleri, pasakllk ve danklk bunlar arasnda saylabilir. te yandan, dklamay. zendiren ve onaylayan bir annenin ocuunda dklama eyleminin ok nemli olduu kans uyanr. leriki yaamna egemen olacak yaratclk ve retkenlie

temel oluturur. Erken anal dnemde ego ge anal dnemde spe-rego gelimeye balar. 3- Fallik dnem: Geliimin bu dneminde cinsel organlarn ilevlerine ilikin cinsel ve saldrgan ierikli duygular nem kazanr. Bu dnemde oluan ve babasn ldrdkten sonra annesiyle evlenen Teb Kralndan adn alan Oedipus kompleksi, farkl cinsten olan ebeveyne kar cinsel duygularn, ayn cinsten olana kar ise dmanca duygularn olumasyla belirlenir. Erkek ocuk annesine sahip olmak ve babasn aradan karmak, kz ocuk annesini uzaklatrarak babasna yaknlamak ister. ile be ya arasndaki ocuun davranlar Oedipus kompleksi etkisi altndadr. Beinci yatan sonra bu etki ortadan kalkar ya da bastrlarak, yaam boyu kiilii etkileyen bir g olarak kalr. Kar cinse ve otoriteye, kar gelitirilen tutumlar Oedipus karmaas tarafndan belirlenir. Oedipus kompleksi erkek ve kz ocukta farkllk gsterir. Balangta her ikisi de gereksinimlerini karlad iin anneye baldr ve annenin sevgisini paylat iin babadan holanmazlar. Bu duygular erkek ocukta srer, kz ocukta ise deiiklie urar. Her ikisinde de beinci yldan sonra zmlenir ya da bastrlr. Bu dnemde speregonun gelimesini tamamlamas gerekir. Bu dnemde cinsel kimlik gelimeye balar. ocuk cinsiyet farkllklarn kefeder, sorular sorar, merak yznden cezalandrlan, sorduu sorular ve davranlar iin knanan ocuklar, yetikinlik dneminde uygun cinsel kimlii benimsemede sorunlarla karlaabilirler. 4- rtl dnem: Bu dnemde cinsel geliimin belli bir aamas yaanmamaktadr. Bu dnem ocuun ilkokul dnemini kapsar. 5- Genital dnem: Ergen, artk yalnzca kiisel amalarla deil, zgeci nedenlerle de dier insanlara yaklamaya balar. Cinsel ekicilik, toplumsallama, grup etkinlikleri, meslek planlamas ve yuva kurma istei bu dnemde belirir. Kendisine dnk olan ocuk, gereklere ynelik toplumsal yetikine dnr Freud yukarda tanmlanan drt dnemin birbirinden kesin bir biimde ayrlmadn ve kiiliin son dzenlemesinde her bir dnemin katksnn bulunduunu nemle vurgulamtr.

SAVUNMA MEKANZMALARI ki ayr tr savunmaya ynelik mekanizmadan sz edilebilir. Birinci grup psikolojik onarm mekanizmalar, ikinci grup davranlarmz hakl gsterecek bir neden bulma gibi ego savunma mekanizmalardr. Bir insann tek bir savunma mekanizmasn deil birok savunma mekanizmalarn bir arada kulland bilinir. nsann iinde bulunduu koullara gre bunlar deiir. Yaamnn bir dneminden dierine farkllk gsterebilir. Kii kulland savunma mekanizmalarnn farknda deildir. Zira bunlar bilin dndadr. SAVUNMA MEKANZMALARININ ETLER 1) Bastrma Uygun grlmeyen istek ve anlan bilinten uzaklatrma mekanizmasdr. Doktora gitmekten korkan birisi randevusunu unutabilir. Bu gibi durumlarda kiiler yapmalar gereken eylerin anlarn bask altna alrlar. Genellikle unutmalar, kamalar eklinde davranlardr. 2) Neden Bulma

Bu mekanizmada iki temel savunma esi bulunur. 1. Kiinin davrann hakl gstermeye allr. 2. Ulalmayan amalara ilikin d krldn rtmeye allr. Neden bulma gnlk yaamda herkesin olduka sklkla kullanld bir mekanizmadr. rnein; pahal ald eyann bir dier dkkanda daha ucuz fiyatla satlan eini gren kii ikisinin de ayn olduunu bilmekle birlikte arada mutlaka bir nitelik fark olduuna kendisini inandrmaya alarak aklanm olma olasln grmezlikten gelir, ya da dier birinin paras yoksa yaamda nemli olan eyin dostluk ve sevgi olduuna kendini inandrr.Sevmedii einin bulunmaz niteliklerini sayabilir. 3) Yanstma Gnlk yaamda insanlarn ok kullandklar bir mekanizmadr. Yanstma mekanizmas kiiyi anksiyeteden (kaygdan) iki biimde koruyabilir: 1. Kii kendi eksikliklerinin ve yenilgilerinin sorumluluunu ya da suunu bakalarna ykler veya 2. Sululuk duygular uyandracak nitelikteki drtlerini, dncelerini ve isteklerini dier insanlara ykler. Snavlarnda baarsz olan bir renci, retmenin haka davranmadna inanr. Oyuncak atnn zerinde sallanrken den bir ocuk dnp atn tekmeler. Amirine kzar, hrsn karsndan alr. Ben yapmadm o yapt der. Su srekli kendinde deil bakalarndadr. 4) dnleme Bazen belirli bir amac olan abaya ynelik davranlar biiminde de kullanlabilir. rnein: Bedensel bir sakatl olan bir insan, srekli abalar sonucu bu durumun olumsuz etkilerini dnleyebilir. dnleyici tepkiler daha ok dolayl bir biimde gelitirilir. Kr adam iyi bir hatip veya avukat olur. Sakatlnn ya da yetersizliinin etkilerini dorudan gidermek yerine kii bir dier ynn gelitirerek ya da ilgiyi bir dier ynne ekerek bu eksikliini dnleyebilir. Ne var ki tm dnleme tepkileri olumlu ve yararl deildir. 5) Yceltme Bu mekanizmada ilkel nitelikteki eilim ve tepkiler doal amalardan evrilerek toplumca beenilen etkinliklere dntrlr. Bu nedenle savunma mekanizmalar iinde en baarl ve olumlu olan yceltme mekanizmasnn oluumu yle zetlenebilir: 1. Cinsel ya da saldrgan niteliklerin etkisiz duruma getirilmesi, 2. Gerek amacn ketlenmesi, 3. Ego tarafndan enerjiye biim verilmesi. Yceltme mekanizmas srekli olarak pi-siik enerji ile beslenmeyi gerektirir.bundan tr yceltme mekanizmas enerjinin engellenmedii durumlarda kullanlabilir. rnein ocuu olmayan kadn yuva aabilir. Saldrgan adam cerrah veya kasap olabilir, okumayan renciler iin vakf kurabilir. 6) zdeleme Normal geliim sreci iinde ocuk ya da erginin benliine rnek olarak, erkekse babasna, kzsa annesine, ya da dier kiileri seip onlara benzemeye almas olarak izlenir. Birey model ald ve idealletirdii kii gibi olmak ister onun gibi giyinir konuur ve davranr 7) Yn Deitirme Belirli bir uyarnn neden olduu tepkinin aa vurulmas tehlikeli olduunda tepkilerinin o uyarandan bir bakasna yneltilmesine ya da o tepkinin yerine baka daha uygun bir tepki gsterilmesine denir. Ynetiminde glk ekilen duygu ait olduu nesne ya da duruma yneltilir. Ayrca tehlikeli varsaylan duygunun yaratt tepkinin yerine de bir dier tepki gsterilir. zellikle reddedilmeye ve eletiriye kar ar duyarl kiiler evrelerine kar gelitirdikleri uysal tutumlarn altndaki kzgnlk duygularn srekli bastrr ve sonradan nasl olsa kendilerine katlanmak durumunda olan "amar olanlarna" boaltrlar. Beklemek zorunda kalan askerlerin bazen snaklarndan birden frlayarak gzn dnm bir biimde

dmana saldrdklarn ve tepkisel davranlarnn da karln yaamlar ile dedikleri grlmtr.

ERK ERKSON'UN PSKOSOSYAL GELM DNEMLER Erikson klasik psikoanalitik kurama baz yeni grler eklemekle beraber temelde psikoanalitik kuramdan tam olarak ayrlmamtr. Erikson insan yaam dngsnde sekz evre belirlemitir. Dnemler incelendii zaman zde bir ayrlk olmad, ancak deyi ayrlklar ve baz eklentilerin bulunduu grlr. BEBEKLK DNEM 1- Gvene kar gvensizlik: Erikson semasndaki ilk evre, klasik psikoanalitik kuramda genellikle yaamn ilk yln kapsayan oral evrenin karldr. Erikson'un grne gre bu dnemde ortaya kan sosyal etkileim boyutu bir uta gven, dier uta ise gvensizliktir. ocuun dnyaya, baka insanlara ve kendine gvenme derecesi byk lde grd bakmn niteliine baldr. Gereksinimleri uyarldklar anda karlanan, rahatszlklar abucak giderilen, ba baslan, okanp sevilen, kendisiyle oynanan, konuulan bebek dnyann yaam iin gvenilir bir yer olduu ve insanlarn yardmc ve gvenilebilir olduklar yolunda bir duygu gelitirir. Bakmn tutarsz, yetersiz ve reddedici olduu zamansa bebekte genel olarak dnyaya, zel olarak da insanlara kar daha sonraki geliim evrelerine tayabilecei temel bir gvensizlik, korku ve kuku tutumu geliir. Bu duygu bir yandan evrenin gvenirliini yanstt gibi bir yandan da kendi benliinin sreklilik ve aynlk tayan baklmaya deer bir varlk olduunu gsterir. Yani hem evre hem de kendi varl gvenilir niteliktedir. evremdekiler bana bakyor, veriyor, varln tanyor. Onlarn srekli, tutarl ve ayn kiiler oluu gvenilir kesinliktedir. "Bende verilmeye baklmaya deer, gvenilen bir varlm" Bu evrede ocuk kendi varln kendisine verilenle e tutmaktadr. "Ben bana verilenim". ocua ok iyi bakm veren bakclarnda sreklilik olmas gerekir.Ve aynlk bulunmayan ocuk yuvalarnda en nemli sorun temel gven duygusunun gelimemesi ya da yklmasdr. Burada belirtmek gerekir ki, temel gven ya da gvensizlik sorunu yaamn ilk ylnda, bir daha karlamamak zere tamamen zmlenmi deildir. Birbirini izleyen geliim evrelerinin her birinde yeniden ortaya kacaktr. Bunun yle olmasnda hem umut hem de tehlike vardr. Gvensizlik, duygusu ile okula balayan ocuk, kendini gvenilir yapacak bir retmene ihtiya duyar. OKUL NCES DNEM 2- zerklie Kar Kuku ve Utan Bu ikinci geliim dneminde, ocuun yrmeye ve konumaya balamas ile annesine olan bamllnda azalma balamtr. Yrme, koma, istedii nesneleri eline alma, istediklerini brakma tuvalet kontrolnn ortaya kmasn da beraberinde getirir. Bylece ocuk zerk bir biimde davranmaya ve bu bamsz eylemlerinden zevk almaya balar. ocua eylemlerini kontrol etme olanan vermek, zerklik duygusunun gelimeye balamasn salayacaktr. Eer ana-baba kk ocuun yapabildiklerini yapabildii kadar istedii zamanda ve hzda

yapmaya olan gereksinimini bilir ona gre davranrsa ocuk kaslarn ve evresini kontrol edebileceine ilikin bir duygu zerklik duygusu, gelitirir. kendisine verilenle e tutmaktadr. "Ben bana verilenim". ocua ok iyi bakm veren bakclarnda sreklilik olmas gerekir.Ve aynlk bulunmayan ocuk yuvalarnda en nemli sorun temel gven duygusunun gelimemesi ya da yklmasdr. Burada belirtmek gerekir ki, temel gven ya da gvensizlik sorunu yaamn ilk ylnda, bir daha karlamamak zere tamamen zmlenmi deildir. Birbirini izleyen geliim evrelerinin her birinde yeniden ortaya kacaktr. Bunun yle olmasnda hem umut hem de tehlike vardr. Gvensizlik, duygusu ile okula balayan ocuk, kendini gvenilir yapacak bir retmene ihtiya duyar. Ar koruyucu ya da baskc bir ocuk yetitirme tutumu ile ocuunkiler yerine kendi istekleri ve kurallarn geerli klan, davranlarnn kontroln ocua brakmayan anne babalar, ocuun zerk olma abalarn engelleyeceklerdir. Anne-babann ar kontrol ocuun kendi kapasitesine ynelik kukulara dmesine ve utan duymasna yol aacaktr. ocuun davranlarn ok sk bir biimde denetleyen, hogrsz, "mkemmel" davran elde etmek iin sk sk cezaya bavuran anne baba tutumu, ocukta "tek bana hi bir eyi beceremem" duygusunu oluturur kuku ve utan duygularn ortaya kmasna yol aar. Eer ocuk bu evreyi zerklik duygusundan daha 'ar basan utan ya da kuku duygularyla geerse, bu onun daha sonraki ergenlik ve yetikinlik zerklik giriimlerini olumsuz ynde etkileyecektir Tersine bu evreyi utan ve kuku duygularnn ok stnde zerklik duygusu ile geen ocuk yaamn daha sonraki evreleri iin zerklik ynnden iyi hazrlanm demektir. te yandan, bu dnemde zerkliin kuku ve utanla oluturduu byle bir denge daha sonraki olaylarla olumlu ya da olumsuz ynde deiebilir. te yandan "ocuk zarar grr" kaygsyla, ocuun zgrce davranmasna olanak tanmayan ar koruyucu ana-baba tutumu da zerklik duygusunun gelimesini engelleyecektir. Kukusuz her ana babann ocuklarna yardmda telal olduu zamanlar vardr. ocuklar bu gibi masum yanllar balayacak kadar cesurdur. 3- Giriimcilie Kar Sululuk Bu dnemde artk yrme ve konumaya ilikin bir sorunu kalmayan ocuk, zerk yani bamsz bir biimde hareket edip, isteklerini, dile getirebilme dil geliimine ve rahatlkla hareket edip, evresini aratrabil-mesine bal olarak, ocuun etrafnda olup bitenlere ynelik merak da artar. evresinde olaylar anlayabilmek iin srekli sorular sorar, giriimlerde bulunur. Cinsiyet farkllklar da bu yata kefedilerek bu konuda da sorular sorulur. ocuun sorduu sorular yznden azarlamak, aratrma ve giriimlerine engel olmak, ocukta sululuk duygularnn gelimesine neden olacaktr. Bu dnemde yetikinlerin dnyasn da merak etmeye balayan ocuk, evresindeki bykleri de izlemeye balar. Ancak kendi fiziksel yapsnn ufakl, yetikini adeta birer "dev" gibi alglamasna neden olur. ocuklarn bu dnemde hayal dnyalar da olduka genitir. Baz ocuklar hayallerinde asla anne-babalar gibi olmayacaklarndan, bydklerinde de hep byle kk kalacaklarndan korkabilirler. ocuu srekli eletiren, sorular ve eylemleri iin sulayan bir yetikin tutumu, ocuun sulanmasna, kendi davranlarn daima hatal bulmasna yol aar ve "Asla bykler gibi olamayacam" trden korkular gelitirmesine neden olabilir. Sulanmann bir baka yan ise giriimciliin engellenmesidir. Sulanan ocuk aratrmadan vazgeerek kendi kabuuna ekilebilir. ocuun aratrma giriimlerini destekleyerek, sorduu sorulara anlayabilecei biimde uygun cevaplar veren, sevecen ve ilgili yetikin modeller olan anne-babalar, ocuun bu dnemi baaryla atlatarak bir sonraki dneme ilerlemelerine yardmc olurlar. Anaokullarnn Psiko-Sosyal Geliime Etkisi 3-6 yalar arasna denk gelen anaokulu yllar ile, psiko-sosyal geliim dnemlerinden giriimcilie kar sululuk karmaasnn yaand dnem, birbirleriyle akmaktadr. Erikson'a gre okul ncesi dnemde salanan uygun evresel koullar kendine gven,

bamszlk, zerklik, giriimcilik gibi kiilik geliimini olumlu ynde etkileyen duygularn kazanlmasnda byk nem tamaktadr. LKOKUL DNEM 4- alma ve Baarl Olmaya Karlk Aalk Duygusu Bu dnemde ilkokula balayan ocuk iin artk oyun oynamak eski ekiciliini kaybetmi yerini bir eyler retmek, yapt ilerle baarl olmak istei almtr Yapt iler iin beeni toplamak, arkadalar ve yetikinler tarafndan takdir edilmek, bu dnemdeki ocuklarn fiziksel ve zihinsel kapasiteleri asndan da artk yeni eyler renmeye ve retmeye hazrdrlar. Bu dnemde ocuklarda alma istei yaratmak ve onlara baar duygusunu tattrmak byk nem tamaktadr. Erkson, ocuklar "ben baarlym" duygusunu yaamalarn ana-baba tutumlarnn yan sra, okul ortamna da sorumluluk yklemekte. ocuklarn yaptklar ileri takdir eden, baarl olabilecei alanlarda ocuun kendini snamasna olanak veren anne-baba ve retmenler, bu geliim dneminde yer alan baarl olmaya kar aalk duygularna kaplma karmaasnn stesinden gelinmesinde ocua yardmc olurlar "Ben baarlym" inanc ile kiilik geliimi olumlu olarak etkilenmi ocuk bir sonraki geliim dnemine gvenle girer Aksi halde kendisi, yeterince baarl olarak alglamayan, yapt iler ve almalar ounlukla akranlar ve yetikinler tarafndan onaylanmayan ocuklarda aalk duygusunun tohumlar kiilik yapsna eklenmi olmaktadr. lkokullar ve Psiko-Sosyal Geliim Okul ana giren ocuklar gnlerinin byk bir ksmn okulda retmenleri, ve arkadalaryla geirmeye balarlar. Okul yaamnda, derslerinde baarl olma, ocuun kendine gvenmesi asndan nemli olmaktadr. Doal olarak kiiler yetenekli olduklar alanlarda daha kolay baarl olurlar. Okulda, ocuun kendisini tanmasna, yeteneklerinin farkna varmasna rehberlik yapmak gerekir. Yetenekli olduu alanda alma olanaklar, salanarak ocua baary tattrmak ocuun kiilik geliimine olumlu katklarda bulunacaktr. lkokulda baarl olmann sadece trke, matematik gibi temel derslerdeki baarya bal olmadn unutmamak gerekir. rencilerin bazlar matematikte, bazlar beden eitiminde daha iyidir. Baz ocuklar da sosyal ilikilerde ok baarldrlar. Ksaca, eer aratrlacak olursa, her ocuun baarl olabilecei bir alan mutlaka bulunabilir. Ancak, retmenlerin, rencilerinin baarl olabilecekleri alanlar kefedebilmeleri iin, iyi birer gzlemci olmalar, geliim dnemlerine uygun olarak hazrlanm farkl ortamlarda, rencilerini izlemeleri gerekir. te yandan rencinin baarl olmas kadar baarlarnn farknda olmas da nem tamaktadr. Ayrm yapmadan her renciyi desteklemek, zellikle gvensiz rencilerin kk ilerlemelerinin bile farkna varp, bunu renciye iletmek, psiko-sosyal geliimi olumlu ynde etkileyecektir. ERGENLK DNEM - ORTAOKUL LSE YILLARI 5- Kimlie Kar Kimlik Bocalamas Ergenlik dnemi ocukluktan yetikinlie doru bir gei dnemi olarak kabul edilmektedir. Ortaokul-lise yllar arasnda denk gelen ergenlik dnemi srasnda, organizmada gerekleen fizyolojik ve biyolojik deiiklikler, bu aa bir olarak giren bireyi, dnemin sonunda gen bir yetikin biimine dntrr. Kukusuz kk ocuu, gen bir yetikin yapan deiiklikler sadece fizyolojik ya da biyolojik etkenlere bal deildir. Bilisel yapdaki gelime, zihinsel yetilerin olgunlamas, d dnyay alglama ve kavramada deiikliklere yol aar. Ksaca bu dnemde hem ocuun kendisini ve dnyay alglay hem de dier insanlarn

ocuu alglay eskisi gibi deildir. Eskiden hep ocuk olarak alglanrken, imdi kimi zaman ocuk kimi zaman da yetikin olarak nitelendirilmektedir. Tm bu etkenler ocuu, bir kimlik aramaya doru itmekte ve sonuta ocuk ergenlik dnemini ya "kimliini kazanm" olarak ya da "kimlik karmaas" ile atlatacaktr. Ergenlik dneminde kimlik aray balamasna karn, dnemin sonunda mutlaka kimlik duygusunun kazanlm olmas da gerekmez. Baz durumlarda kimliin kazanlmas sonraki geliim dnemlerine ertelenmi olabilir. Her ergen bu dnemde belirli llerde kimlik oluturmakta, ancak baz ergenlerde bocalamann iddeti daha fazla olmaktadr. Kimlik bocalamasna yol aan etkenler grupta toplanabilir: 1. Dnce sistemindeki deiiklikler 2. Cinsel rollerdeki deimeler 3. Meslek seimine ynelme. Dnce sistemindeki deiiklikler: Ergenlik ayla birlikte, ergende fiziksel adan olduu kadar bilisel adan ortaya kan deiiklikler de dikkati ekmeye balar. Pi-aget'nin grne gre bilisel geliim birbirlerinden niteliksel farkllklar gsteren dnemlerle hiyerarik bir sra izleyen bir sre iinde kendini gsterir. Bilisel geliimde en son ulama dnem "soyut ilemler" dnemidir ve bireylerin bu dneme erime yalar,ergenlik ana girdii dnemle akr. Bu dneme kadar olaylar aras ilikiler ve neden sonu balantlarn, ancak somut ilemler erevesinde kavrayan ve dz bir mantkla bilisel ilemler yapan ocuklar, bir olaya bak alarnn farkl olabileceini anlk problemlerin deiik biimlerde zmlenebileceini grmeye, analiz, sentez, transfer, tmevarm, genelleme gibi st dzeydeki bilisel ilemleri yapabilmeye balarlar. Ancak soyut ilemler dnemine ergenlerin hepsinin ayn anda girmedikleri gibi, bir bilisel geliim dneminden tekine gei de aniden deil, belirli bir sre iinde gerekleir. Bu gei sreci ierisindeki ergenler ise, evrelerinde olup bitenlere ilikin fikir yrtlrken, "ergenlik dnemi tarz" denilebilecek bir mantk iletmektedirler. Bu mantk iletme tarznn bir zellii "ilem ncesi" bilisel geliim dzeyinin, bir zellii olan "ben-merkezci" dncenin yeniden ortaya kmasdr. Ergen iin nemli olann kendi dnceleri ve kendisinin dnyay alglay biimi olmas da, bu dnce tarznn bir rn olarak ortaya kar. Ergen bu dnemde kendi kendisini ok eletirir, kendisini ok eletirdii, iin de, herkes tarafndan eletirildiini sanr. Sanki, herkesin dikkati onun zerindedir, herkes onun d grnne ok nem vermektedir. Ergenin ben-merkezci dnce biiminin dier bir zellii de, kendi dncesinin, kendi inanlarnn en doru, en orijinal olduunu sanmasdr. Anlalabilecei gibi ergen bir elikiler dnyasnda yaamaktadr. Bir yandan, evresindekilerin kendisine ilikin dncelerine ok nem verirken, bir yandan da kendisini "herkesten daha akll" olarak grmektedir. Bu dnce tarz, ergen yetikinlie doru ilerleyip, kendine uygun bir kimlik gelitirdike azalmaya balar. Kimliini kazanmas, bir yetikin olabilmesi iin ergenin balangta bir yetikin modele gereksinimi vardr. evresinde,gvendii, sevdii, kendisini yarglamadna, olduu gibi kabul ettiine inand bir yetikin bulunduunda, nceleri ona benzemek, onun gibi olmak ister. Ancak, anne baba, retmen gibi yakn evresindeki 'yetikinler tarafndan srekli eletiriliyor, davranlar yarglanyorsa, byklerin "kendisini anlamadklarna" olan inanc pekierek onlardan uzaklar. Kendisini aralarnda rahat edebilecei, anlay ve hogr bulabilecei en yakn gruba yneltir. evremizde gzleyerek ya da kitle iletiim aralar yoluyla olduumuz gibi etelerin iine giren, tarikatlara katlan genler, kimlik bulma krizinde baarl olmayanlara rnek olarak verilebilir. Ergen, eer kendisine yaknlk gsteren hi kin bulamazsa, bu defa tek bana kalp iine kapanarak patolojik davran rntleri gelitirmeye balayabilir. Anlald gibi ergenler, kendilerini olduu gibi kabul eden, sevgi, sayg gsteren, gven

ve destek veren modelleri ile karlama ansna sahip olurlarsa, salklkl bir kimlik gelitirebilirler Aksi halde kimlik aray ya da kimlik karmaas uzun yllar boyu devam eder. Cinsel rollerdeki deimeler: Ergenlik dnemine gelindiinde, fiziksel olarak bedende erkek ve dii zelliklerinin belirginlemesi ile birlikte, kadn ya da erkek cinsel rollerinin benimsenerek kimlie katma ilemi hzlanr. Hzla deien sosyo-ekonomik koullar, geleneksel cinsel rollerdeki deiiklikleri de beraberinde getirmilerdir. Elli yl geriye gittiinizde toplumumuzda kadn ve erkek rollerinin 'ok daha belirgin olduunu grebilirsiniz, o dnemlerde kz ocuklar genellikle okullarn bitirince evlenirler, anne ve ev kadn olurlard. Meslek sahibi kadn says g nmze oranla ok daha snrl idi. Erkek ocuklar ise okurlar evlerinin ekonomik sorumluluunu yklenirlerdi. Gnmzde cinsiyet rollerine ynelik kalp yarglar olduka deimi durumdadr. Kadnlar i ve meslek yaamnda yklendikleri sorumluluklarla geleneksel olarak erkeklere has olduu dnlen rolleri de slen-meye, erkekler ise ev ilerinde ve ocuk bakmndan sorumluluklar eleriyle paylamaya baladlar. Dolaysyla kadn ve erkek rolleri arasndaki farkllklar gnmzde gitgide azalyor gibi grnmektedir. Bireyin gelitirecei cinsiyet rolleri iinde yaad toplum ve ailesi tarafndan benimsenmektedir.Yaplan aratrmalar kadn ya da erkek cinsiyetine ait olarak kabul edilen ve ounluk tarafndan benimsenen cinsiyet rolleri ile ilgili kalp yarglarn bulunduunu gstermektedir. Bu kalp yarglar cinsiyet rolnn kazanlmasnda da etkili olmakta, bireyler kendi cinsiyetlerine ilikin kalp yarglara uygun davranma eilimi gstermektedirler. Gnmzde genler arasnda cinsiyet rollerine ynelik kalp yarglarn yaygn olduu grlmektedir. Bu duruma bal olarak ergenler, cinsiyetler arasnda bir farkllk olmadn dnmelerine karn, kendi cinsiyetlerine has olan zelliklerden syrlamamlardr. Bu ikilem de ergenleri, eskiye oranla cinsiyet rollerine uygun davranlar benimsemede gle, dolaysyla kimlik kazanmada daha ok bocalamaya itmi grnmektedir Ergenlere, kimlik bocalamasnn stesinden gelebilmeleri iin, nyarglardan etkilenmeden kendi yetenek ve ilgilerini uygun davran zelliklerini benimsemelerinde yardmc olunabilir. Kadn ve erkek cinsiyet rollerine ilikin grler iki grupta toplanabilir. Bu grlerden birisi, kadn ve erkek cinsiyet rollerinin tek boyutlu olduunu, yani bireyin sadece kadn ve sadece erkek cinsiyet rollerine sahip olabileceini savunmaktadr. Dier gr ise kadn ve erkek cinsiyet rollerinin iki ayr boyutta olduunu ve bir bireyin deiik llerde kadns ve erkeksi zelliklere ayni anda sahip olabileceini savunmaktadr. Kadn ya da erkek kendi cinsiyetini reddetmeden, her iki cinsiyetin kimliine ilikin bir rol karmaasna dmeden her iki cinse ait ileri de yapabilir.rnein bir kadn taksi ofr olabilirken bir erkek ev ilerinde de sorumluluklar yklenir. Androjen davranlar ana-babalar ve retmenler tarafndan tevik edilecek olursa, ergenlerin nasl bir cinsiyet rol edineceklerine ilikin bocalama azalacaktr. Bylece de kz rencilerin eitim ve mesleklerinde ilerleme iin daha gdlenmi, erkek rencilerin ise kendilerine bakalarnn duygularna kar daha ak, insanlara kar daha yumuak ve sevecen olmalarna da yardmc olunabilir. Erikson'un zdeim kurma ve kimlik karmaas zerine grleri, ergen davrann anlamamz kolaylatrmaktadr. zellikle lise rencilerinin bir blm karar vermenin bunalts, cinsel rollere ynelik karmaa, hatta psiko-sosyal bir erteleme sreci yznden derslere ilgilerini kaybedebilirler. renciye yakn anlayl bir retmen tutumu ve okul aile ibirlii ile gence verilen psikolojik destek ve rehberlik, bu dnemde olumsuz bir kimlie ynelmeyi nleyecektir YETKNLK DNEM 6- Yaknla Kar Uzaklk (Yaltlmlk):

Eer birey ergenlik baaryla geirebilmesi iin gerekli yap talarna sahip demektir. Bu dnemde, bakalar ile yakn ilikiler kurabilme yeteneinin kazanlm olmas gerekir. Gen bu yetenei kazanm ise, kar cinsle ilikiler kurup bir aile olmaya doru ynelir. Erikson yaknl kimliklerin kaynamas olarak tanmlar. Ona gre yaknlk, sre iinde kendini yitirme korkusu olmakszn bir bakasyla paylaabilme ve bir bakasn sevebilme yetiidir. Burada da, kimlikte olduu gibi, toplumsal koullar yaknlk duygusunun geliimine yardm edebilir ya da bu gelimeye ket vurabilir. Yaknlk cinsellii iermek zorunda deildir, arkadalar arasndaki ilikiyi ierir En tehlikeli koullar altnda birlikte dvm askerler birbirlerine kar, yaknl en geni anlamyla rnekleyen, bir ballk duygusu gelitirirler. Yakn bireyler derin ve uzun sreli sevgi ilikileri kurar ve srdrrler. Sevgiyi zorunluluklar ve balar olmakszn sunarlar. Eer, arkadalarla ya da evlilikte ele bir yaknlk duygusu kurulup gelitiril-memise, Erikson'a gre, sonu, bir yaltlmlk, paylamak ya da bakp sevmek iin kimsesi olmamak yani yalnzlk duygusudur. Birey eer bu dnemde, dier insanlarla yakn ilikiler kurmay baaramaz ise insanlardan uzak kalmay grev ve zorunluluk gerektirecek ilerden kanmay tercih eder. Bu durum yalnzlk duygusunun benlie hakim olmasna yol aar. 7- zgecilie Kar Kendine Dnklk: Yedinci evre orta ya ya da aa yukar, ailedeki ocuklarn ergenlie ulat ve anababann i ve mesleklerinde yerletikleri dnemin bir ucunda zgecilik, br ucunda da kendine dnklk ve durgunluk duygular bulunan yeni bir boyutu birlikte getirir. zgecilikte, Erikson, kiinin dar anlamda, ailesinin ve tesindeki gelecek ara bu kuaklarn iinde yaayaca toplumla ilgilenmeye balamasn anlatmak ister. 8- Benlik Btnlne Kar Umutsuzluk: Erikson'un evreler emasnda sekizinci ve son evre aa yukar bireyin temel abalarnn tamamlanmak zere olduu, ciddi dncelere zaman bulunduu varsa torunlarla ho zaman geirildii dneme rastlar. Bu dnemde ncelik kazanan boyut bir ucunda benlik btnl teki ucunda ise umutsuzluk duygusu yer alr Benlik btnl duygusu, gemie yksek bir doygunlukla bakabilme yetisinden doar. Kiilie en uygun yaam biimini bulabilen bireyler btnlk duygusuna sahip olurlar. Bylece yalandklarnda, gemilerini tmyle gzden geirerek, geride braktklar yaantdan o gne dein rettiklerinden honut olurlar.

ROGERS VE BENLK KURAMI Cari Rogers, insan doasn temelde olumlu ve yapc olarak kabul eden, insann tek bana deerliliini ve gcn esas alan insanc (hrna-nistik) yaklamn balatcs ve temsilcilerindendir. Rogers ve Maslow gibi insanc yaklam benimsemi psikologlar kiilik geliimini aklarken, benlik yaps zerinde durmaktadrlar. Benlik Yapsn Etkileyen Etmenler nsanc gre sahip psikologlara gre zben ve benlik tasarm isel yaantlar kaynaklarn zbenden almaktadrlar nsanlarn tm zbenleri asndan baz ynleri ile birbirlerine benzerlerken baz ynleri ile de birbirlerinden ayrlmaktadrlar. Yeme, ime cinsel gereksinmeler gibi fizyolojik zellikler, sevilme, gven duyma, baarl olma gibi psikolojik zellikler asndan tm insanlar birbirlerine benzerlerken, mzik, resim, szel

yetenekleri gibi kiisel gler asndan da birbirlerinden farkllk gstermektedirler. zben, yap olarak "kt" deil "iyi"ye yneliktir. Kt olarak nitelendirilen tutum dnce ve davranlar temel gereksinimlerin doyurulmamas sonucu oluur. Benlik tasarm ile kastedilen ise, ok genel olarak kiinin kendisini alglay biimidir. Kiinin kendi grne gre zelliklerinin, yeteneklerinin, duygu, dnce, inan ve tutumlarnn dinamik bir grnts olarak tanmlanabilecek benlik tasarm, doutan balayan bir sre iinde yava yava biimlenmektedir. Benlik tasarmnn dinamik bir yapya sahip olmas geirilen yaantlara bal olarak kiinin benlik tasarmnda deimeler olabileceini ifade etmektedir. Rogers'in Eitim zerine Grleri Psikolojik danmann, danma sreci srasnda salad ortama benzer bir ortam retmen tarafndan da salanabilir. Rogers belirli koullarn saland bir snf ortamnn, rencinin bir btn olarak gelimesini kolaylatracan ifade etmektedir. renciler en kendilerini rahat hissettikleri bir snf ortamnda renmeye ak olurlar. Yaratc ve aratrc ynleri harekete geer. Snf ortamnn renmeye ak bir hale getirilmesinde anahtar kii retmendir. retmenin kabul edici, empatik ve yarglayc olmayan tutumu nem tamaktadr. retmen her renciye deerli ve yetenekli olduunu hissettirmeli, kendi sorumluluunu stlenmesi iin, renciyi tevik etmelidir Btn bunlarn yerine getirilebilmesi iin, kukusuz retmenin alanna bir biimde rencilerine bilgi aktarmas ve onlar sadece yzeysel bir biimde tanmas yeterli olmamaktadr. rencilerin tutumlar, deerleri, duygular, dnyay alglay biimleri ile tannabilmesi iin aba gstermelidir. renciyi tandka ve onu anladka anlald ve koulsuz olarak kabul edildii renciye hissettirildike, rencinin de igr kazanarak kendini kefetmesi kolaylaacaktr. Rogers'in eitim zerine grlerini okuduka, baz noktalara ilikin sorularmz olumu olabilir. Bunlardan bir tanesi renciyi hi kstlamadan tmyle zgr brakmann sakncal olup olmad olabilir. Rogers da renciyi balangta tmyle zgr brakmann sakncalarn kabul eder. Bunun yerine derece derece, rencilerin uyum salayabilme dzeyleri ile orantl bir art iinde zgrlk tannmasn nerir.

MASLOW VE KENDN GEREKLETRME TEORS nsanc grn (hmanistik) nemli temsilcilerinden biri de Maslovv'dur. "Kendini Gerekletirme" kavramn ilk kez kullanan Maslovv her insann deerli kendine zg duyarl ve iyiye ynelik bir zbene sahip olduu grnde Rogers ile birlemektedir. Maslovv' un inancna gre olanak salandnda, her insan eninde sonunda kendini gerekletirerek, gizil glerinin farkna varacaktr. Maslovv'un almalar salkl kiiliin nasl olutuu zerinde odaklamtr Salkl bir kiiliin geliebilmesi iin gerekli olan gereksinmelerden oluan piramit biiminde bir gereksinmeler hiyerarisi ortaya koymutur. Bu gereksinmelerin en tepesinde kendini gerekletirme gereksinmesi bulunmaktadr Ancak kiinin kendini gerekletirmek iin gdlenebilmesi, daha alt basamaklarda yer alan fizyolojik gvenlik ait olma ve saygnlk salama ile ilgili temel gereksinmelerin yeterince salamasna baldr Temel gereksinmelerine doyum salayan insan kendini gitgide daha zgr ve iyi hissedecek sonuta kendisinde varolan tm potansiyelleri aa karacaktr Yan gerek anlamda 'kendisi olacak Maslovv'un deyimiyle "neyi olabilirlerse onu olmallar", szn yerine

getirecektir. Psikopatoloji insann temel, doal kendini gerekletirici yaps engellendiinde ortaya kar yi ve doru olan bu gerekleme eiliminin desteklenmesi kt olana ise ket vurulmasdr. Maslovv'un piramidiyle ilgili nemli noktalar: 1. st dzeydeki bir gidebilmek iin alt dzeydeki btn gdlerin doyuma ulamas gereklilii yoktur. Belirli bir derecedeki doyumluluk insan br dzeye hazr hale getirebilir 2. Dzeyler arasnda bireyden bireye farkllklar olabilir, baz kimseler iin sosyal ilikiler kurarak insanlarla yaknlama gds emniyet ve korunmadan daha nce gelebilir 3. nsanlarn iinde bulunduu aile ortam ve kltrn deerleri hangi dzeydeki gdlerin daha belirgin ve baskn rol oynayacan saptar. Kendini Gerekletiren nsanlarn zellikleri Maslovv, kendini gerekletirme ve byme gereksinmesine zerine yapt almalarda, kendini gerekletirme srecine giren insanlarn, ortalama insanlardan daha farkl zellikler tadn ifade etmektedir Bu insanlar psikolojik adan salkldrlar. Psikolojik adan salkl olmann ne anlama geldiinin tam ve kesin bir tanm yoktur Ancak psikolojik saln ne olduunu bir para so-mutlatrabilmek iin, Maslovv'un kendini gerekletiren insanlarn zelliklerine ilikin belirledii aada ksaca zetlenmitir. 1. Kendilerini ve doay olduu gibi kabul ederler. Sal yerinde olan kimseler kendilerini kuvvetli ve zayf ynleri ile olduu gibi kabul ederler, kendilerinden honutturlar. Ancak kendinden honut olma, kendini beenmilikle ayn anlamda deildir. Psikolojik sal yerinde olan insanlarn kendilerine olduu kadar baka insanlara da sayglar vardr, Dier insanlarn farkl duygu ve dncelerini hogr ile karlayarak, onlar da olduklar gibi kabul ederler. 2. Gerei olduu gibi alglayp iinde bulunduktan ortama, iinde bulunduklar koullar nyargsz, olduklan gibi alglarlar. Bu nedenle gelecee ynelik, uygun tahminlerde bulunabilirler. evresel koullan evrelerinde bulunan kii zellikler, ile birlikte olduu gibi kabul edebilirler, eksikliklerinden ve hatalarndan ar dzeyde rahatsz olmazlar. 3. Daha derin kiiler aras ilikiler kurabilirler. Kendini gerekletiren kii herkese kar sevgi ve sempati duyabilirler. Kendilerine gvenli olduklar iin baka insanlarla derin ve seveceni ilikiler kurmakta zorlanmazlar. 4. Yaamdan gerekten doyum alrlar. Buinsanlar yeni gne keyifle balayabilirler. 5. zerk bir yaplar vardr. evrelerinden bamszdrlar. Temel gereksinmelerini gidermi olduklar iin kiisel psikolojik bymelerine ynelik gdlerine uygun davranrlar Dnce ve davranlarnda bamszdrlar neyin doru neyin yanl olduuna kendi zerk deerler sistemine uygun olarak karar verirler Yaamlarnda kendi ayaklar zerinde dururlar. 6. Yaratcdrlar. Kendilerine gvenleri tam olduu iin hemen dnp, retebilirler. 7. Sklkla doruk yaantlar geirebilirler. Doruk yaants ile yaantsnn anlam kavrad coku dolu anlardr Derin estetik yaantlar yaratclk anlar sevginin en youn hissedildii anlar doruk yaantlara rnekler olarak verilebilir. Geirilen byle doruk yaantlar kendini gerekletirmenin geici anlar olarak kabul edilmektedir. 8. Demokratik bir kiilik yapsna sahiptirler. Bilgilerinin snrl olduuna, her zaman herkesten bir eyler renebileceklerine inanrlar Koullar ne olursa olsun her insana saygldrlar, onlarn gr ve isteklerini dikkate almaya aktrlar.

9. Kendiliinden, doal davranrlar. Yapmack davranlara brnmek gereini hissetmezler, ilerinden geldii gibi doal ve saydamdrlar. 10. Kendileri dnda sorunlarla da ilgilenirler. Kendileri dnda, dier insanlara da katkda bulunabilecek bir amalar vardr. Dnceleri kiisel olmaktan ok evrenseldir. 11- Amalar ve aralar arasndaki uygun aynmlan yapabilirler. Davranlar amaca yneliktir. Varmak istedikleri amalar da "insanln zgrl" gibi daha soyut ve s dzey kavramlardr. Aralar amaca ulamak iin kullanrlar. rnein "para" onlar iin, sadece amaca ulamalarna yardm edebilecek bir aratr. 12. Yalnz kalabilme gcne sahiptirler. Zaman zaman tek bana kalmaktan holanrlar. Kendi kendilerine yetebilen insanlardr. 13. nsanlarla birlikte olmaktan holanrlar, ancak toplumsal kalplara kar karlar. nsanlara yardmc olmaktan, onlarla birlikte olmaktan da zevk alrlar. Ancak kendi davranlarnn toplumsal etkiler tarafndan biim-lendirilmesinden honut olmazlar. 14. Dmanca olmayan bir mizah anlayna sahiptirler. En skntl anlarda bile glnebilecek bir eyler bulabilirler. Olaylarn glnecek yanlarna hemen bulup karabilirler. Ancak yaptklar espriler bakalarn kltc deildir. Yukarda deinilen zellikler Maslovv'a gre psikolojik sal yerinde, kendini gerekletirmi insanlarn 'zellikleridir. Ancak hemen eklemek gerekir ki, ok az sayda insan, bu zelliklerin tmn kiiliinde toplamaktadr. KISACA: Bireyi dier kiilerden ayran, bireye zg ve tutarl olarak gsterilen davran zelliklerinin kiilii oluturduu kabul edilmektedir. Baz psikologlara gre kiilik geliimi farkl dnemler iinde ortaya kmakta ve bireyin belli bir dnemdeki kiilik zellikleri, onun dier geliim zellikleriyle ilikili bir biimde olumaktadr. Kiilik geliimini aklayan kuramlar iinde ad en ok duyulanlardan biri, Sigmund Freud'un psikoanalitik temele dayanan kiilik kuramdr. Freud'a gre yeni domu bebekler farkl aamalardan geerek kiiliklerini gelitirirler. Oral, Anal, Fallik, Latans ve Genital dnem olmak zere be aamada ortaya kan kiilik geliimi dnemlerine, psikoseksel geliim dnemleri ad verilmektedir. Psikoanalitik kuramda, yaamn ilk alt ylna denk gelen oral, anal ve fallik geliim dnemlerinde geirilen yaantlarn nemleri vurgulanarak, o dnemlerde geirilen yaantlarn izlerinin hibir zaman tmyle yok olmad ve yetikinlik yllarnda da davranlar etkilemeye devam ettii ne srlmektedir. Kiilik geliimini dnemler iinde ele alan bir baka kuramc Erikson'a gre de kiilik geliimi dnemleri, temellerinin biyolojik olarak belirlendii hiyerarik bir sra iinde ortaya kmaktadr. Kiiliin olumasnda olgunlama ile birlikte geirilen yaantlarn etkisi de byk olmaktadr. Yaam boyunca birey, geliim dnemlerinin her birinde, o geliim dnemine has bir karmaa ile yz yze gelir. Birey bu karmaann stesinden gelecek olursa, benliine yeni bir zellik kazandrarak, bir sonraki dneme daha da glenmi olarak geer. Erikson'un Psiko-Sos-yal Geliim Dnemleri olarak adlandrlan kiilik geliimi dnemleri iinde yaanlan karmaalar yle sralanabilir: Temel gvene kar gvensizlik (0-1 ya), zerklie kar kuku ve utan (2-6 ya), Giriimcilie kar sululuk (4-6 ya), alma ve baarl olmaya kar aalk duygusu (7-11 ya), Kimlie kar kimlik bocalamas (12-17 ya), Yaknla kar uzaklk (ilk yetikinlik dnemi), reticilie kar durgunluk (yetikinlik dnemi), Benlik btnlne kar umutsuzluk (olgunluk dnemi).

Rogers ve Maslovv gibi insanc yaklamn temsilcileri olan kuramclar ise, kiilik geliimini aklarken, benlik yaps zerinde durmaktadrlar. Benlik yapsn zben ve benlik tasarm bir arada oluturmaktadrlar. nsanc yaklama gre her insann benlik yapsnn temelinde doutan getirdii olumlu, iyi, yaratc,zellikler bulunmaktadr.Geirilen yaantlar uygun olduunda ,bu zellikler aa karak bireyin kendini gerekletirmesi sz konusu olabilir.

AHLAK GELM Hepimiz zaman zaman evremizdeki insanlarn davranlarn eletiririz. Eletirdiimiz kii hi karlamadmz bir politikac olabilecei gibi, ok yakn bir arkadamz da olabilir. Ayn biimde, baz davranlarmz evremizdekiler tarafndan ho karlanrken, bazlar da onaylanmayabilir. Hatta zaman zaman kendi kendimize bile "Acaba doru mu davranyorum?" diye sorabiliriz. Her insanda "doru .ya da yanl", "iyi ya da kt", "yaplmas ho karlanabilen ya da hibir ekilde kabul edilemeyen" davranlarn neler olduuna ilikin yarglar bulunmaktadr. Bu yarglar; bireyin kendi davran ve eylemlerini de belirleyen, neleri yapp, neleri yapmamas gerektii konusundaki, bireye zg inanlar ve deerler sisteminden kaynaklanmaktadrlar . Bireyde varolan deerler sistemi, geliimsel bir sre iinde, ortaya kmaktadr. Ahlak geliimi de denilebilecek bu sre, birok psikologun ilgi alan iine girmitir. Ahlak geliimine ynelik olarak ilk aklamalardan biri, speregonun psikoanalitik kuram erevesindeki oluumudur. Sperego ilk bata, ana baba tarafndan konulan kurallarn ve yasaklarn iselletirilmesi ile olumaya balar. Kurallara uyan davranlar doru, uymayanlar ise yanl olarak kabul edilir. Zaman iinde ana babann koyduu kural ve yasaklarn yan sra toplumun onaylad davranlar doru, onaylanmayan davranlar da yanl olarak iselletirilerek speregonun oluumu tamamlanr. Sperego bireyde var olan deerler sisteminin kayna olur. Davran gre sahip psikologlar da ahlaki yarglarn nasl olutuu zerinde durmulardr. Onlara gre ahlaki yarglar, bireyin dndaki etkenlere bal olarak ortaya kmaktadrlar. Ahlak uygulamas ve kanlmas gereken bir seri davranlardr. Bu davranlar ounlukla evrenin kabul ve reddi olarak ortaya kan dl ve cezalarla elde edilir. Davran yaklama gre genelde onay gren ve pekitirilen davranlar "doru", ho grlmeyen davranlar ise "yanl" olarak kabul edilmektedir. Psikoanalitik gr ile davran gr doru ya da yanla ilikin yarglarn nasl ortaya ktn aklamaya almakla birlikte, ahlaki geliim zerinde fazla durmamlardr.Bilisel geliim ile ilgilenen baz kuramclar ahlak geliimi zerinde de durarak bilisel geliim gibi ahlak geliimini de birbirinden niteliksel farkllklar tayan belirli dnemler iinde ortaya ktn ne srmektedirler Bu yaklam ahlak geliimini zihinsel bir ilev olarak kabul eder. JEAN PAGET VE AHLAK GELM Piaget'ye gre ahlak geliimi bilisel geliime paralel gstererek, birbirlerinden farkl nitelikler tayan ve hiyerarik bir sra izleyen dnemler iinde ortaya kmakta Ya ne olursa olsun her bireyin bilisel geliiminin en son basamaklarna kadar ulaabilmesi beklenmemektedir Biyolojik olgunlama ile renme yaantlar birlikte bilisel geliimde

ulalabilecek dzey zerinde belirleyici olmaktadr. ocuklarn dnce biimlerini her ynyle inceleyen Piaget, ocuklarn doru ve yanla ilikin yarglarn yalarna bal olarak deitiini gzlemlemitir Ayni ekilde kurallarn yorumlan biimleri de yalara gre deiiklikler gstermektedir. ocuklar 7 yalarna 'kadar, baka ocuklar izleyerek rendii oyunlar oynamakta bu arada ne anlama geldiinin farkna varmadan kurallara uygun davranlar da taklit etmektedirler. 7-10 ya arasndakiler ise oyunlarda kurallarn ne anlama geldiini kavramaya balamaktadrlar. Bu ya grubundaki ocuklar ounlukla oyunun kurallarna, 'kural" olduu iin hi sorgulamadan uygun davranmaktadrlar. 10 yalarndan sonra ise ocuklar, kurallarn 'durumsal gereksinmelere uygun olarak konulduunu ve koullar deiirse kurallarn da deiebileceini anlamaya balamaktadrlar. Bu de ocuklarn ok sk oynadklar saklamba oyunu ile bir rnek verelim: 10-11 yalarna kadar ocuklarn saklamba oynarken, baka ocuklardan rendikleri kurallar ayn biimde uyguladklar gzlenebilir. On yalarndan sonra ise ocuklarda, oyundan nce bir araya gelerek oyunun kurallarn kararlatrma davran gzlenmeye balar. rnein ebenin nasl seilecei, nerelere saklanlabilece-i. srenin ne kadar olaca vb. her oyundan nce yeniden tartlarak kararlatrlabilir. Piaget'ye gre on yalarna kadar ocuklar, oyunlarn dndaki gerek yaamda kar karya kaldklar kurallara da sorgulamadan uygun davranabilir. Ancak kural koyan kiiler evrede olmadnda, kurallar ineyebilirler. rnein annesi tarafndan misafirler iin ayrlan ekerleri yemesi yasaklanm bir ocuk, annesinin yokluunda btn ekerleri bitirebilir. 10-11 yalarndan sonra ise ocuklar kurallarn niin konulmas gerektiini anlamaya balamaktadrlar. Ancak bu yalarda zaman zaman, nceki dnemden farkl bir nitelikte, bakalar tarafndan konulan kurallara uymama davran gzlenmektedir. On yalarndan sonra ocuk daha nceleri hakim olan "Kural koyan kii yoksa, kurala uy-masam da olur" anlayndan ok kendi zerk dzenlemelerini yaparak, kendi kurallarn uygulamak istediklerinden, yetikinlerin kurallarna aykr davranabilmektedirler. Davranlarn 'iyi' ya da 'kt', 'doru' ya da 'yanl' olarak nitelendirilebilmesi iin davrann altnda yatan niyetin nemli olduunu da ocuklar on yalar civarnda kavrayabiliyorlar. Daha nceleri ise bir davrann iyi ya da kt olduuna karar verirken davran yapan kimsenin ne dndne dikkat etmiyorlar. O yalarda davrann kurallara uygun olup olmamas, ya da yaratt sonular bir davrann doru ya da yanl olarak nitelendirilmesi iin yeterli olmaktadr. Piaget'nin, ocuklarn yalarna bal olarak, yarglama sistemlerinde ortaya kan deimelere ilikin gzlemleri, onu daha sistemli bir aratrma yaparak, ahlak geliimi dnemlerini belirlemeye yneltmitir. Aratrma, yntemi olarak, deiik ya gruplarndaki ocuklara, deerlendirme yapmalar gereken ykler anlatlmaktadr. Daha sonra, ocuklarn ykyle ilgili olarak bir deerlendirme yaparken, akl yrtme biimlerini incelemitir. Bu aratrma srasnda kullanlan yklere, benzer ykler ile rnek verelim: - "Sinan isminde kk bir ocuk, babasnn masann zerinde unuttuu dolmakalemi ile oynamaya balam. O srada da masa rtsn, kk bir damla mrekkeple lekelemi". - "Ayhan isminde baka bir ocuk da, babasnn masann zerinde brakt dolmakalemin mrekkebinin bittiini grm. Babasna yardmc olmak iin kaleme mrekkep doldurmak isterken, mrekkep iesine eli arpm, masa rts zerinde kocaman bir leke olumu". ocuklara yukarda ykler anlatldktan sonra. "Bu ocuklardan hangisi daha sulu.?", "Niye yle' dnyorsun?" sorular yneltilmitir. ocuklarn deerlendirmelerinin analizleri sonucu,, ahlak geliimi ile ilgili olarak "da bal dnem" ve "zerk dnem" olarak iki dnem belirlenmitir.

Da Bal Dnem: Ahlak geliiminde on yana kadar olan dnem, da bal dnem olarak kabul edilmektedir. Bu dnemde ocuklar ahlaki yarglar asndan bakalarna bamldrlar sorgulamadan kabul ederler. Dnemin sonuna kadar ocuklar iin, ilenen bir suun nem derecesini, sua bal olarak ortaya kan fiziksel sonular belirler. Sonuta daha fazla, zarara yol aan sular, daha az fiziksel zarar yol aan sulara gre daha ktdr. zerk Dnem: Onbir ya ve stne doru kldka ocuklarn yaptklar deerlendirmeler "grelilik" kazanmaya balamaktadr. inde bulunulan koullar dikkate alarak deerlendirmeler yapan ocuklarn, ahlaki yarglar ve kurallar uygulaylar esneklik gstermektedir . Bir davrann iyi ya da kt olduuna karar verirken davrann altn yatan niyet de dikkate alnr. Sonu olarak Piaget, ahlaki geliimle bilisel geliim arasnda bir paralellik kurarak, soyut ilemler dnemine doru ilerledike, ocuklarn da bal dnemden, zerk dneme doru getiklerini ifade etmitir; Piaget zerk dneme gei iin kesin bir ya snr vermemekle birlikte, ilkokul son snfa doru (10-11 ya ) ocuklarn ahlaki deerlendirmelerinde zerk dneme has zellikler ortaya kmaya balamaktadr. Daha sonraki yllarda yaplan aratrmalar da Piaget'nin grlerini desteklemektedir. Lickona yapt bir almada zellikle 6 ve 12 yalarndaki ilkokul rencilerinin ahlaki dnceleri arasnda belirgin farklar olduunu ifade etmektedir. Ancak bu fark 3, 4 ve 5. snflar arasnda azalmaktadr. Bu gruptaki renciler nceki yaantlara ve ilerinde bulunduklar koullara bal olarak kimi zaman da bal, kimi zaman ise zerk dnem dnce zellikleri ile deerlendirmeler yapmaktadrlar Garrod ve arkadalar Ezop yklerinden esinlenerek hazrladklar, kahramanlar konuturarak iinde hayvanlar olan ykleri ilkokul rencilerine anlatmlardr. Daha. sonra yk ile ilgili sorular sorularak, havyan davranlarnn deerlendirilmesi istenmitir. Daha sonra yk ile ilgili sorular sorularak, hayvan davranlarnn deerlendirilmesi istenmitir. Sonuta yaplan analizler, ilkokul rencilerinin verdikleri cevaplarn genellikle birbirlerine benzediini gstermektedir. Ancak soyut ilemler dnemine getii saptanan rencilerin, yklerin ana fikirlerini daha iyi kavradklar ve ana fikre daha uygun cevaplar verdikleri gzlenmitir. Yaplan aratrmalar ahlaki geliim dzeyi ile bilisel geliim dzeyi arasndaki paralellii destekler niteliktedir. Ahlak geliiminde, zihin geliimi evrelerinin kazanlmas n koulu oluturmaktadr. Mantk ve matematik ilemlerinin kazanlmasyla birlikte toplumsal bak asnn kazanlmasn da gerekli klmaktadr. Burada bir daha hatrlayalm ki, bireyin takvim yann ilerlemesi, bilisel geliim basamaklarnda ilerlemesi iin yeterli olmamaktadr. Ayn durum ahlaki geliim, iin de sz konusudur. inde bulunulan koullar, deneyim, 'renme yaantlar vb. geliimin her boyutunda nemli olmaktadr. KOHLBERG VE AHLAK GELM DNEMLER Kohlberg de Piaget gibi 'ahlak geliiminin dnemler iin ortaya, ktn ve bilisel geliime paralel olduunu ifade etmektedir. Piaget'nin iki dnemde incelemesine karlk Kohlberg ahlak geliimini byk dzey iinde ele almtr. Dzeyler iinde yer alan ve hiyerarik bir sra izleyen dnemler kmaktadr. Dnemler iinde ilerleme, takvim ya ile birlikte bilisel geliim dzeyindeki ilerlemeye bal olmaktadr. Kohlberg de Piaget gibi ahlaki geliim dzeylerini belirlerken, ahlaki deerlendirmeler yaplmas gereken yklerden yararlanmtr. Deiik ya gruplar ve sosyo-ekonomik dzeylerdeki bireylere ykler verildikten sonra, ykde anlatlan duruma ilikin bir karar vermeleri istenmitir. Kararn doru ya da yanl olmas zerinde durulmamtr. nemli olan, bireyin ykde anlatlan soruna zm bulurken kulland dayanak noktalar ve yapt deerlendirmedir. Kohlberg'in yklerinden uyarlanm iki yk ile, bireylerin kar karya brakld

sorunlara rnekler verelim. 1. Ali'ye babas, okuldan arta kalan zamanlarndan alarak 500 YTL biriktirebilirse, onu yazn kampa gndereceine sz verdi. Ali hafta sonlarna evlerinin yaknndaki pastanede alarak 500 YTL biriktirebildi. Ancak babas yaz gelince, fikir deitirerek, paray kendisine vermesini istedi. Ali'de babasna ancak 100 YTL biriktirebildiini syleyip, kalan para ile kampa gitmeye karar verdi. Kararn da kardei Aydn'a anlatt. Aydn gerei babalarna sylemelimi? 2. Ege blgesindeki bir ilede bir kadn kanserden lmek zeredir. O iledeki bir doktor da bitki zlerinden yapt bir ilacn kanseri tedavi ettiini sylemektedir. Gerekten ilac kullanan baz hastalar iyilemi grnmektedir. Ancak doktor ilac kendisine mal oluunun 10 kat fazla fiyata satmakta, bir doz ila iin 500 YTL istemektedir: Hasta kadnn kocas ilac satn alabilmek iin her trl areye bavurmu, gerekli parann ancak yarsn toplayabilmitir. Bunun zerine doktora giderek karsnn lmek zere olduunu anlatm ya kendisine ilac daha ucuz vermesini ya da ilacn kalan parasnn daha sonra demesini istemitir. Ancak doktor bunu kabul etmemi "Bu ilacn isteklisi ok fazla paras olana satarm" demitir. aresiz kalan koca sonuta bir gece gizlice ilac almtr. Sizce de ilac almal myd? rneklerde de grlebilecei gibi anlatlan durumlarla ilgili bir yorum yapmak olduka g 'grnmekte yknn sonu sorular cevaplandrlrken, pek ok bileen dikkate alnarak bir deerlendirme yapmak gerekmektedir. Sonuta verilen kararn dayanaklar, bireyin iinde bulunduu ahlaki geliim dzeyine gre ipular vermektedir. Kohlberk ahlak geliimini gelenek ncesi, geleneksel ve gelenek sonras olmak zere dzey iinde gerekletiini ne srmektedir. Her dzey de ayrca kendi iinde iki aama da gemektedir. Ancak geliim aa-. malar hiyerarik bir dzende olumaktadr. Aamalarn her biri kendisinden nce ve sonra gelenlerden izler tamaktadr. Aamalardan herhangi birini atlayarak daha stteki basamaklara ulamak sz konusu deildir. Kohlberg'in kiinin iinde bulunduu dzeyi saptamak iin sorunla karlaldnda bulunan zm ile deil, zme ulama yoluyla ilgilenir. Bir rencinin kopya ekmesinden ok, kopya ekmesine ilikin gsterdii neden, ya da bir ocuun yalan sylemeyi neden kt bir davran olarak kabul ettii, onun hangi ahlak geliimi dneminde bulunduunu gstermektedir. imdi ahlaki geliim dzeylerinin zellikleri zerinde biraz daha, ayrntl olarak duralm. KOHLBERG'e GRE AHLAK GELM DZEYLER VE ZELLKLER 1- Gelenek ncesi Dzey Gelenek ncesi dzeyde temel olan, bireyin kendi gereksinmelerini doyurma ynnde davranmasdr Bu dnemdekiler kendi karlarn n plana alrlar ve "kuvvetli olan kazanr" dncesine sahiptir.evrede trafik polisi yoksa krmz kta gemekte hi tereddt etmez ya da retmenlerin fark etmeyeceini dndnde snavda kopya ekmeyi doal kabul eder. Bu dnemde ilenen suun nemine ynelik alg da verilen zararn fiziksel sonulan ile dorudan orantldr. Gelenek ncesi dzeydeki bir kii iin kazanc fazla olan dkkandan paras denmeden bir paket ikolata gizlice alnabilir ancak bedeli fazla olan bir mal alnacak olursa o zaman su ilenmi olur Gelenek ncesi dzeyde bulunan kiiler ikinci ykye yle cevaplar verebilirler: - Evet, ilac almal zaten eczac o ilatan dnyann parasn kazanmtr... - Hayr; ilac almamal eer yakalanacak olursa, hapse girecek, ila belki de karsn iyiletirmeyecek, o da bo yere bir sr sknt ekecek. Geleneksel dzeye geildiinde, gelenek ncesi dzeydeki ben merkezci dnce, yerini

empatik dnceye brakr. Yani birey onlarn gznden dnyaya bakmaya alr. nc dnemdeki kiilerin, karar vermeleri gerektiinde grubuna uygun davranmak gerekir. Grubu davranma eilimi yaygndr gruptan bamsz davranma ve kararlar verme pek gzlenmez. "yi ocuk olma", grubun houna gitme istei n plandadr. Drdnc dneme geen bireylerin, nc dnemdekilerden farkl olarak iinde bulunduklar beklentilere gre, davranmaktan ok, geerli olan kurallara ve yasalara gre davranr. Geleneksel dzeydeki kiilerin yk ile ilgili cevaplar aadakiler benzer biimde olabilir: "Hayr, almamal; hrszlk nedeni ne olursa olsun yasalara aykrdr. lacn parasn bulmak iin daha baka yollar bulmaya almaldr. 2- Geleneksel Dzey Bu dzeydeki kii beklentiler ve kurallar dorultusunda davranr. Otoriteye sadk, otoriteyi destekleyici ve zdeim halinde bulunduu otorite figr ile uyum anlay doruyu belirler. nc aamada, "iyi ocuk" olma anlay hakimdir. yi ve kt otoriteyi honut eden ereve dorultusunda tanmlanr. Doru davranlar, ocuun yaknlarnn beklentileri dorultusunda ekillenir. "Sosyal uyuma ynelim vardr. kinci aamadan daha karmak bir dnce vardr. Bu aamada insanlar dier kiilerin ikilemi, hikayeleri nasl deerlendirdikleri dnlmeye balanmtr. kinci aamann egoizmi yerine empatik bir anlayla, dier kiilerin de nasl hissettikleri eklinde bir deerlendirmenin sz konusu olduu, "sosyal rol" almada bir art sz konusudur. Bu noktada "alma yanl bir eydir, nk toplumda, hemen hemen herkes almann yanl olduunu kabul etmektedir" eklinde olumaktadr. "Ben de ounluun grne uyarak deerlendireceim. ounluun grleri dnda kalmak, beni rahatsz eder." Bu anlamda ahlak davran bakalarnca ynetilmektedir. ocuk kendi dnyasna bakarak, bamsz karar alma durumunda deildir. 3- Gelenek Sonras Dzey Bu dzeye geildiinde ahlaki sorunlara ynelik deerlendirmeler yaplrken " greceli" olmak nem kazanr Bu dnemde tm insan zgrlk gibi soyut kavramlar nem kazanr ve bireyin deerler sisteminde nemli bir yer tutar. Varlabilecek en st dnem olan beinci dnemde ise birey, yazl kural ve yasalardan tamamen bamsz kendi zerk ahlak ilkelerine uygun olarak davranr. Ancak kiinin benimsedii ahlak ilkeleri insana sayg, tm insanlarn eitlii gibi soyut evrensel deerler demokratik toplumlarca konan, yasa ve kurallarla uyum gsterir ve birey genel yasalara uygun davranr. ykde yneltilen soruya gelenek sonras dzeyde yer alan bireyler yle cevap verebilirler. -"Evet, almal. Bu durum bir insan, yasalara kar gelmekle insan yaamn kurtarma arasnda bir seim yapma durumunda brakmaktadr. Byle bir koulda insan yaamnn devam etmesi iin aba gstermek, her eyin zerinde olmaldr". "Hayr, almamal. Byle bir durumda, bir insann yaam ile o ilaca gereksinmesi olan baka insanlarn yaam haklar arasnda bir tercih yapma sz konusudur. Yaam haklar sz konusu olduunda kii duygularn bir tarafa brakp, tm insanlarn yaam haklarn dikkate almaldr". Ahlak geliimi dnemleri gzden geirildiinde, Kohlberg'in yaklamnda kiinin iinde bulunduu dzeyi saptamak iin bir sorunla karlaldnda bulunan zm ile deil zme varhrkenki akl yrtme sreciyle ilgilenildii grlmektedir

ZHNSEL GELM Zek Nedir? Genel olarak zek yeni durumlara ve evreye uyum salayabilme soyutlama ve problem zebilme gc olarak tanmlanr. Tm kararlar zeknn genel, szel, grsel ve mekanik gibi farkl yeteneklerden olutuunu savunurlar. Bu nedenle zek testlerinde saysal ve szel yetenek performans gibi blmler bulunmaktadr. Zek Geliimi Asndan Bireysel Farkllklar Aada zek blmlerinde snflandrlmas yaplmtr: 0-24 Z.B. (idiot): Srekli bakma gereksinim duyan zrller, 2 yandaki bir ocuun zek dzeyini geemezler. ounlukla bakm yurtlarnda kalrlar. 25 - 49 Z.B. (embesil): Eitilebilir zek zrllerdir. Basit iler yapabilirler, sorumluluk duygusundan uzaktrlar. lkemizde baz il merkezlerinde zel okullarda eitimi verilmektedir. 50 - 69 Z.B. (moron): retilebilir zek zrllerde tm zek zrl olanlarn % 85'ini olutururlar. Normal insanlardan daha yava renirler. Zek dzeyleri 9-10 ya ocuun ki dzeyine ulaabilir. Baz okullarda bu tip ocuklar iin zel snflar almaktadr. 70 - 85 Z.B.: Bu gruba tutuk zekllar denir. Okullardaki normal program ar da olsa renebilirler. 85 - 110 Z.B.: lk ve orta retimdeki rencilerin te ikisini olutururlar. Ders programlar bu gruba gre hazrlanr. 110 - 130 Z.B.: stn zekldrlar. niversite eitimini rahatlkla tamamlayabilirler. 130 - 200 Z.B. (dehalar): Yatlarna gre ok kolay renirler. renmeye ok isteklidirler. Soyut dnceleri ok gelimitir. zel stn yetenekleri olabilir (resim, mzik, fen gibi). Gardner'in Sekiz Zek Alan Gardner'e gre sekiz zek alan bulunmaktadr. 1. Szel zek; konuarak, iiterek en iyi ekilde renirler. 2. Mantksal - matematiksel zek; soyut ilikiler zerinde alarak renirler. 3. Grsel zek; grselletirerek renkler ve resimlerle alarak renirler. 4. Mziksel - ritmik zek; ritm ve mzik ile en iyi ekilde renirler. 5. Dokunsal - kinetiksel zek; dokunarak, hareket ederek renirler. 6. Kiiler aras zek; paylaarak, i birlii hlinde renirler. 7. sel zek; yalnz alarak renirler. 8. Doa zeks; doal ortamlarda alarak renirler. Zeka Blm Deiebilir mi? ocuklarn zeka blmlerini deerlendirmek iin yaklak olarak onlarn 2 veya 3 yana gelmesi gerekmektedir. Stanford-Binet testinin en kk ya itemleri iki yandan

balarken, WISC testinin en kk ya dilimi de yandan balamaktadr. Bu yalarda deerlendirilen zeka blm, yaamn sonuna kadar sabit midir? Bu soruyu cevaplamada yardmc olacak baz almalar yaplmtr. Ancak yaam boyu gvenilir t sonular elde etmenin baz psikometrik glkleri vardr. lmden kaynaklanan psikometrik hatalardan dolay gerek devamllk deerini elde etmemiz pek mmkn deildir. Ancak genede bu konu irdelenmeye deer bir yaklam olarak ele alnmtr. Zeka testlerinde bireylerin gsterdikleri performans kaltmsal m yoksa evresel kaynakl mdr? Kaltmsal zelliklerle belirlenen bir faaliyet olduu taktirde ZB'nn (zeka blm) sabit ve evresel faktrlerden etkilenmemesi gerekir. Bu konuyu takip almalar yntemiyle inceleyen biri nemli aratrmanm sonularn incelemek yararl olur. Bu almada, alma kapsamndaki ocuklar bebekliklerinden 18 yana kadar incelenmitir. Kaan ve arkadalarnn (1958) gerekletirdii almada, rneklemi oluturan ocuklar 18 sene sresince her sene teste tabi tutulmulardr. Bu ocuklar ierisinde ZB puan itibariyle srekli dalgalanmalar gsteren ocuklar seilmitir. Aratrmaclar, bu ocuklarn 6 ile 10 ya lan arasndaki ZB puanlarn incelemilerdir. ZB puanlarnda srekli art seyri gsteren ocuklar ile ZB puanlarnda srekli azalma saptanan ocuklar ayrtrlmtr. ZB'lerinde istikrarl art gsteren grubun ortalama art puan 17 olarak bulunmu; ZB puanlarnda d kaydedilenlerin puanlar da 5 puan ini gstermitir. Aratrmaclar, bu iki gruba projektif testler aracl ile incelemilerdir. Ayrca, ocuklarn ebeveynle olan ilikileri de dorudan gzlem yaplarak veriler toplanmtr. Genellikle orta snf ailelerden oluan bu gruptaki anne babalarn nemli bir ounluu niversite eitimi grm kiilerdir. almann en arpc sonularndan biri, ZB puanlarnda azalma kaydedilen ocuklarn duygusal olarak ailelerine daha fazla bamllk gstermeleridir. ZB puanlarnda ykselme kaydedilen ocuklar ise daha fazla baarl olma arzusu olan ve projektif testlerde daha fazla saldrganlk ieren tepkilerde bulunanlardr. Aratrmaclar bu sonular yle yorumlamlardr: Duygusal bamll yksek olmayp, evreyle daha ok etkileime giren ocuklarda, zihinsel yetenekler zaman ierisinde gelime gstermektedir. yle ki aratrmalar da evresel faktrlerin ocuklar zihinsel baarya gdlemede belirleyici rol olduunu gstermitir. Kaltm ve evre Olumlu evre koullar zekann geliimi iin nemli bir deidir. Ancak olumlu evre koullarnn zekay hangi lde belirledii kaltmsal kodlamann snrlar ierisinde kalmaktadr. evre genlerle yklenmi olan potansiyel yetenei ortaya karabilir, ancak onun snrlarn aamaz. Kaltmla gelen zelliklerimiz zeka konusunda olduu boy uzunluu iin de geerlidir. Beslenme boy artn hzlandrc faktr olmakla birlikte ancak genetik kodlamann belirledii oranda ilerleyebilir. kiz eleri zerinde yaplan almalarda da grld gibi genetik kodlamaya sahip tek yumurta ikizleri ayr evrelerde yetitii durumlarda zeka blmleri, 79 iliki katsays gstermitir. kizlerin ayr koullarna ramen yakn zeka blmne sahip olduklar saptanmtr. Ayn ortamda byyen tek yumurta ikizlerinin zeka blm iliki katsays ise 87 bulunmutur. kiz olmayan kardeler ayn sosyal ortamda yetitikleri zaman iliki katsays 55; ayr ortamlarda yetitikleri zaman sfra yakn (-.01) iliki grlmtr. Bu veriler benzer evre koulunun zekay belirlemedeki roln somut olarak yanstmaktadr. Ev ortamnn nitelik ynndeki u zellikleri bilhassa nemlidir: - Evdeki kitap says ve dier renme malzemeleri - Akademik baarnn dllendirilmesi - Akademik baar konusunda ailenin beklentileri - Zekann geliimi konusunda gerek evrenin gerekse kaltmn rol inkar edilemez.

Zihinsel geliim, evre ile verimli yeterli uyarlma sonucu yaklak olarak 16 yanda maksimum seviyeye ulat kabul edilmektedir. phesiz, renme durumu zihinsel geliimin tamamlanmasndan sonra da devam eden bir sretir. Zeka Blm Ulara Yaklaan ocuklar Yatlarna gre farkl geliim ve davran zellii gsteren ocuklar psikologlarn ilgisini ekmi ve zerinde almaya deer bir konu olarak grlmtr. Bu ocuklar akranlaryla karlatrldklarnda zihinsel becerileri itibariyle daha ileri veya daha alt performans seviyelerinde olmalar sz konusudur. Toplum genelinde bilisel sreler normal dalm erisine gre yaylmaktadr. Erinin iki ucuna doru yaylan ocuklar zel eitim gerektiren ocuklar kapsamnda deerlendirilir. Bu durum psikologlarn yava renen geri ocuklar ile stn ve yaratc ocuklar incelemelerine sebep olmutur. a- Zeka Gerilii Olan ocuklar Zeka geriliin en belirgin zellii, ocuun zihinsel fonksiyon itibariyle akranlarndan daha az avantajl bir durumda bulunmasdr. ocuun yana uygun renme becerilerinden yoksun olmas ve kendi bakmn gerekletirememesi durumudur. Bir zeka testinden (bireyin yaad topluma adaptasyonu yaplm) 70m altnda zeka blm puan alm olan, ve gnlk yaantya uyum gl gsteren kiiler zeka gerilii gsteren kiiler olarak tanmlanr. Zeka blm 70m altnda olan bireylerin % 80'i hafif derecede zeka problemi olan kiilerdir. Bunlarn zeka blm 50 ile 70 arasndadr. Problemli grubun % 12'si orta derecededir ve zeka blmleri 35 ile 49 arasndadr. Problemli grubun sadece % 7'si ileri derecede zeka zr olan ve zeka blmleri 20 ile 34 arasnda olan ocuklardr. Geriye kalan % 1 ise daha ileri derecede zeka zrne sahip ve zeka blm 20'nin al tnda olan bireylerdir. Zeka geriliine sebep olan etmenler genel olarak iki grupta toplanmtr. Organik nedene bal gerilik durumu, sinir sisteminin doku veya organlarnda fiziksel hasar nedeniyle oluan zeka geriliidirKromozom anomalisi gibi fiziksel hasar ile oluan (organik kkenli) zeka gerilii durumunda, zeka blm ounlukla 0 ile 50 arasndadr. Zihinsel zrl ocuklarn ounluunda organik temelde bir gerilik veya beyin disfonk-siyonu grlmez. Bunlar zeka blm 50 ile 70 arasnda olan ocuklardr. Bu grupta geriliin temeli kltraile gerilii olarak deerlendirilir. Psikologlarn zellikle zerinde alp nedenlerini aratrd konu bu tr gerilii olan ocuklardr. Genlerle evrenin mterek etkileimi organik kkenli zeka geriliinde de zerinde durulan, incelenen bir konudur. Dk zeka blm olan ebeveyn ocuklar iki ynden avantajszdrlar. Birincisi kaltmsal olarak muhtemel dk zeka genlerini alrlar. kinci olarak da dk zekal ebeveyn ocuuna yeterince zengin uyar imkan tanyan bir evreyi oluturamaz. b- stn Zekal ocuklar stn ocuklar ortalamann stnde (zeka blm 120 veya st olan) zeka blmne veya her hangi bir eyde stn yetenei olan ocuklardr. Uzmanlar stn ocuk kavramn tanmlamada farkllk gstermektedirler. Bazlarna gre stnlk zekann ileri utaki konumunda kaltmsal olarak aktarlan bir zelliktir. Dier grup aratrmacya gre stnlk belirli yeteneklerin st dzeyde ser-gilenmesidir. Mevcut eitim kurumlarnn ou zihinsel adan stn olan ve akademik yeterlilii de st dzeyde olan rencileri seme eilimindedir. Oysa mevcut eitim kurumlar sanat alannda veya psikomotor becerisi st dzeyde olan rencileri dikkate deer stnlk yetenei olan renciler olarak deerlendirmemektedir. stn kiiler, kiisel sorunlar olan, duygu ve davran uyumsuzluu gsteren kiilerdir eklinde bir kanaat vardr. Bu durum baz (V.Gogh gibi) stnler iin geerli bir saptama olabilir. Ancak bu kiiler stnlerden oluan populasyonda istisnalar oluturur. stn olan kiiler evredekiler arasndan baar, yetenek, performans gibi faaliyetlerle farkllarlar. Bu durum beraberinde baz olumlu kiilik zelliklerini de nemli klar. Bireyin stn olma zellii beraberinde olgun ve daha az duygusal problemli olmay da kapsar.

c- Yaratc ocuklar Yaratclk, dncenin esnek, akc, armlarn youn olmas gibi zellikleri sonucu yeni, orijinal, allmn dnda dnce, davran veya rn gelitirme durumudur. amzda atlmlarn temel yaps yaratcln eseridir, nsanlarda doutan belli bir dzeyde potansiyel olarak var olduu sanlan bu zellik mmkn olduunca ortaya kmas, zerinde ilenmesi gereken bir yetenektir. Zeka ile yaratclk arasnda iliki olup olmad psikologlarn henz tam anlaamadklar ve tartmann sre geldii bir konudur. Yaratc rnlerin ortaya kmas iin muhakkak normalin st zeka dzeyi gereklidir gr geerli deildir. Bazen snrda zeka dzeyi olan bir ocuk veya kii normalin st snrndaki kiiden daha orijinal, yeni ve yaratc rnler sergileyebilir. Zeka yaratcl zorunlu klar eklinde bir iddiada bulunmak rabet grmeyen bir grtr. Alglama, dikkat, hafza, problem zmeanaliz, sentez yapma gibi zihinsel ilevleri birbirinden ayr kabul etmek mmkn deildir. Ayn ekilde birbirlerini hangi lde belirliyor olurlarsa olsun zeka ile yaratc kiilii de birbirinden bamsz zihin zellikleri olarak deerlendirmek mmkn deildir. ocuun iinde yaad ortam yaratclk zelliini ortaya karma ve gelimesinde olduka etkilidir, ocuun en yakn evresi aile ortamn da ocuun koulsuz sevgi, kabul, onay grmesi; elverili bir psikolojik ortamda yetimesi en temel zelliktir. Bu ortam ocuun benlik algsn olumlu ynde gelitirmesine olanak verir. Olumlu benlik kavram ocukta "ben deerliyim, nemliyim" grn, bu gr de "dncelerim de nemli' yklemesini temin edecektir. Bylece ocukta dnce ve davranlarnda ketlenme durumu gereklemeden, daha ok dnce retmesi sz konusu olacaktr. Daha ok dnce retebilme durumu, bu imkann temin edilmesi sadece ocuklarda deil, ileri yalardaki bireylerin yaratcln ortaya karma yntemlerinde, esas alnan bir yaklamdr. Beyin frtnas yntemi yaratcl ve problem zme becerisini gelitirmede esas alnan bir yaklamdr. Bu yaklamn esas daha ok dnce retmek, eletirmemek esasna dayanr. Beyin Frtnas ynteminin temel prensipleri unlardr: - Grupta gven ortamn ve psikolojik rahatl salamak, - Problemi oluturmak - Grup yelerinin problemle ilgili armlarn, dncelerini tevik etmek. - Grup ierisinde eletiri veya deerlendirme yapmamak - Mmkn olduu kadar ok fikir oluturmasn tevik etmek ve fikirleri olduu gibi kaydetmek. - Grup oturumu (hzl dnme ve arm zenginliinin oluumundan) sonunda fikirleri tekrar deerlendirmeye almak. ocuklarda yaratcln geliimi okul ncesi dnemden itibaren eitimle desteklenebilir.Yaratcln geliiminde "Yaratc Problem zme' , 'Yaratc Drama' ve 'Pan-domim' yararlanlan faaliyetlerdir.

ETM BLMLER RENME PSKOLOJS Bu blm szel olmayan renmenin en temel ilkelerini, yani gerek insan gerek hayvan renmesi iin geerli olan ilkeleri incelemektedir. renme yollarmz balk altnda toplanabilir;klasik koullanma , edimsel koullanma ve bilisel renme . Ancak, bunlara ait blmlere girmeden nce, renme konusunda anlatlmas gereken birka genel nokta vardr. Bunlardan ilki renmenin tanmdr. RENME: renme, tekrar ya da yaant sonucu davranta meydana gelen olduka devaml bir deiiklik olarak tanmlanabilir. Bu tanmda nemli e vardr: 1- renme davranta bir deiikliktir. Bu deiiklik iyiye doru olabilecei gibi ktye doru da olabilir. 2- Tekrar ya da yaant sonucu meydana gelen bir deiikliktir; byme, olgunlama ya da sakatlanma sonucu meydana gelen deiiklikler renme deildir. 3- renme adn alabilmesi iin deiikliin olduka devaml olmas gerekir; hayli uzun bir sre devam etmelidir. Bu ifade; gd, yorgunluk, fizyolojik uyum gibi kaynaklara bal deiiklikleri tanmn dnda brakmaktadr. RENMENN ZELLKLER 1. Davranta gzlenebilir bir deime olmas 2. Davrantaki deimenin nispeten srekli olmas 3. Davrantaki deimenin yaant sonucunda olmas 4. Davrantaki deimenin yorgunluk,hastalk, ila alma vb. etkenlerle geici bir biimde meydana gelmemesi. 5. Davrantaki deimenin sadece byme sonucunda olumamas GENEL UYARILMILIK HAL VE GD renme iin nemli koullardan biri genel uyarlmlk halidir.renebilmesi iin bir organizmann genel uyarlmlk halinde olmas gerekir; ancak ok fazla uyarlm da olmamaldr. Eer bir organizma ok zayf bir genel uyarlmlk durumunda ise, rnein uykuda ise, renemez. Her ne kadar uykuda bir miktar renme olabilecei ileri srlmse de sz konusu miktar o kadar azdr ki gerekten var olup olmad tartmaya aktr. renmenin verimli olabilmesi iin denein tamamen uyank ve tetikte olmas gerekir. Belli bir noktaya kadar, genel uyarlmlk hali ne kadar yksekse renme de o kadar iyi olur. O noktadan sonra, yani organizma ar derecede uyarlm ise, ou renme biimleri yavalar. u halde genel uyarlmlk ile renme arasndaki balant ters U biiminde bir eridir. Bir noktaya kadar, genel uyarlmlk halinin artmasyla renme daha iyi olur, ama o

noktadan sonra git tike ktleir. Yksek derecede uyarlmlk, ar kayg ya da iddetli heyecan haline geldiinde, renme ciddi ekilde engellenir. rnein bir fareyi, kpei ya da baka bir hayvan kanmaya koullayan deneyici, elektrik okunu ok kuvvetli yapmamaya dikkat etmelidir. Hayvan durumda tutan ve oktan kamak ya da kanmak iin yeterli gdy salayabilen zayf oklar kullanmak en uygun davrantr. ok kuvvetli bir ok hayvan o kadar heyecanlandrr ki kafesin iinde oraya buraya sramaktan uyar iaretine dikkat bile edemez. Bu durum renmeyi ylesine yavalatr ki ou kez hayvan istenileni hi renemez. Snavlara hazrlanan renciler de kendilerini ayn durumda hissedebilirler. almay ok geciktirirlerse kendilerini yle bir panik durumunda bulabilirler ki, orta derecedeki genel uyarlmlk durumunda kolayca renebilecekleri bir eyi, dikkatlerini toplayp renemezler. Baz rencilerin snav srasnda yaadklar tutulma durumu da benzer bir olaydr. Ancak bu durumda sz konusu olan, renmeden ok, renilmi olan hatrlama sorunudur. ok yksek bir genel uyarlmlk dzeyinin etkisi, okul baarsn drme biiminde olur. ou renme durumlarnda, denek sadece genel uyarlmlk halinde deil ayrca gdlenmi de olmaldr. Genel uyarlmlk hali ile gd arasndaki dairesel bir balant vardr. Genel uyarlmlk halinde olan bir denek, ses, koku, evredeki yeni nesneler gibi d uyarclarla kolayca gdlenir. Bu uyarclar denekte meraka ve aratrc davranmalara yol aar. Dier taraftan, alk, susuzluk gibi isel bir gds olan denek de, bu gdnn etkisiyle genel uyarlmlk haline gelerek faaliyet gstermeye ve evreyi aratrmaya ynelir. Gd nemlidir, nk organizmay, dllendirilmesine olanak salayan belirli ya da genel baz davranmlar yapmaya yneltir. Diyelim ki bir anne, biraz susam olan kk oluna, kendisine bir bardak su gsterildiinde "su demesini retmek istiyor. Bunu gerekletirmenin bir yolu, ocuk renmeye hazr duruma geldiinde annenin barda gstererek "su" demesidir. ocuk kelimeyi tekrarlarsa kendisine dl olarak bir yudum su verilir. Eer ocuk gdlyse birok eyi dener. Barda yakalamaya alabilir, alayabilir, ban sallayabilir, annesine dilini karabilir, ya da "su" kelimesini taklit edebilir ki bu doru davranm olur. Eer ocuk gd-l deilse, yani bu rnekteki gibi susamam-sa bu davranlarn yaplma olasl zayflar, yle ki ocuk doru davran yapmaz, dolaysyla da davran renme olanana sahip olmaz. u halde gd, renme iin son derece nemli bir kouldur; nk denei genel uyarlmlk haline getirmekte ve evrenin farkna vararak eitli davranmlar yapmasn salamaktadr. Bu durumda uygun bir davranm yaplnca da onu dllendirmek mmkn olmaktadr. renmeyle ilgili dier bir nemli nokta udur: Bir organizmaya ancak genetik donanmnn elverdii davranlar retebiliriz. Dier bir deyile, her organizma tr baz davranlar yapmak zere hazrlanmtr; fakat dier bazdavranlar yapmaya hazrlkl deildir. rnein bir kediye ya da insana umay retemeyiz, nk her ikisi de umak iin gerekli yapya sahip deildir. empanzeye konuma retemeyiz; nk konuma iin gerekli tre zg hazrlk, yalnzca insanlarn beyninde vardr. Her kpee av kpeklii retilemez, nk bazlarnn yaplar buna uygun deildir. Buna karlk, av kpei olarak retilmi kpeklere bu davranlar kolayca retilebilir. Dier ilgin bir rnek de "The Misbehavior of Organisms" adl makalede (Breland ve Breland, 1961) sz konusu edilen rnektir. Breland'lar ticari amala, rnein byk maazalar ya da televizyon reklamlar iin devaml olarak hayvan eitmektedirler. Bir keresinde, yine bir reklam iin, rakun denen bir hayvana, belli bir yerden alaca bozuk paralar kk bir kutuya 'banka'ya atmay retmek istemilerdir. Bu hayvanlar genellikle beceri kazanmaya ok yatkndrlar; ancak sz konusu durumdaki rakun eiticilerine hayli glk karmtr. Eiticiler her zamanki gibi yine hayvana uygun davran iin yiyecek biiminde dl vermekle ie balamlardr. Beklentilerine uygun olarak hayvann ilk paray almas ok kolay olmutur. Ancak sra bu paray kutuya atmaya gelince iler birdenbire glemitir. Rakun bozuk paray kk bir yiyecek paras yerine koyarak, tpk yiyecekleri yapt gibi paray da kutunun kenarna

srtp srtp sonra geri ekerek smsk tutmaya ve bu ilemi tekrarlamaya balamtr. Hayvann, sonunda paray kutuya atp dllendirilmesi iin hayli zaman gerekmitir. Ancak, deneyciler duruma ikinci bir para daha ekleyince iler bsbtn karmtr. Ra-kunun imdi oynayacak iki nesnesi olmutur ve hayvan bunlar cimrice bir tavrla smsk tutarak birbirine srtmeye balamtr. Deneycilerin sylediklerine gre bu davran bazen dakikalarca srmtr. Tabii rakunun bu davran amaca pek uygun olmamtr; nk rekreklamn amac paray bankaya koymann ne kadar kolay olduunu gstermektir. Bylece, ra-kunlar "banka'ya para yatrmak zere yetitirme projesi bir kenara braklmtr; nk tre-zg davran istenilen davrann renilmesini engellemitir. KISACA: renme, tekrar ya da yaant sonucu davranta meydana gelen olduka devaml bir deiikliktir. Her ne kadar renmenin yer aldn ancak icraya (performansa) bakarak anlayabilirsek de renmeyle icray birbirinden ayrt etmek ok nemlidir. renmenin yer alabilmesi iin genel uyarlmlk hali ve gd gereklidir; fakat ok yksek bir genel uyarlmlk hali bazen renmeyi gletirir. Her canl tr belli davran gizil-gleriyle donanmldr ve canllara ancak bu gizilglerin snrlar iinde olan davranlar retilebilir Birbirinden farkl birok renme durumu vardr; bunlarn her birinin de renmeyi meydana getirme tarz, tarihesi ve terimleri birbirinden farkldr. Bu renme eitlerinden , klasik koullanma, edimsel koullanma ve bilisel renmedir. Bu renme eidinin dndada renme eitleri vardr: Motor renme, taklit yoluyla renme, sosyal renme, kavrayarak renme gibi.

RENMEY ETKLEYEN FAKTRLER renmeyi" etkileyen etkenler ok eitli ve karmaktr. Bunlarn her birini,dierlerinden ayrarak incelemek pek zordur. Psikologlar, bu alanda saysz deneyler yapmlardr. Burada 'gd' bata olmak zere bunlarn nemlilerine gz atacaz. Gdlerin kayna, bireylerin gereksinimleridir. "Gereksinme" bedende herhangi bir nesnenin azalmasna ya da yokluuna dayanr. Gereksinme, kendini,giderilmesi gereken fizyolojik bir "g" ya da "gerilim "biiminde ortaya koyduu zaman "drt" (drive) oluur. rnein, a ve susuz kalmamak, bireyin bir "gereksinmesi" dir. Alk ve susuzluun organizmada yapt "fizyolojik gerilim" hali bir "drt" dr. Drtnn organizmada belli bir davrana ynelmesine de "gd" (motive) denir. Bylece, drt, daha ok fizyolojik; gd de, daha ok psikolojik bir terimdir. Gdlerin gereklerle temas sonucunda "davran" ortaya kar. Davrann nedeni, deiik tr ve iddetteki gdlerdir. 'Gdleme' halinde birey, daha ok iten gelen bir "itki" ya da "dr-tu'nn, kimi zaman da d etkenlerin de etkisiyle, baz etkinlikleri yapmaya alr. Bu bakmdan, renmede'de, gdlemeye, byk nem verilir. Anlalm olaca zere, "drtler" ya da "itkiler", gdlerin bedensel ya da fizyolojik temelini oluturur. Gdler ise, hem fizyolojik hem de toplumsal olabilir. lk filozoflar, kiinin herhangi bir ii yapmas iin istee nem vermilerdi. Byle bir davran bilimde, her hareketin bir nedeni olmas gerektiini belirten "nedensellik" ilkesine aykr der.

renmede gdler ynden nemlidir: 1. "Gd", davran oluturan en nemli kouldur. rnein, a olmayan organizmaya yiyecek gsterilsede, salya karmaz. 2. "Gd", "pekitirme" iin de gereklidir. Bu nedenle gd, renmenin temel kouludur. rnein, yiyecek a bir organizma iin uygun bir dldr; su da susam bir organizma iin. 3. "Gd", davrann deikenliini de denetler. Yani, davrann u ya da bu ynde olmasn salar. Bylece, organizmann doru tepkide bulunabilme olasl artar. renme srecinin anlalmas asndan nem tayan bir baka kavram da pekitirmedir. dllendirilen davranlarn daha abuk ve kalc biimde renildii ilkesine dayanan pekitirmede pek ok tartmaya yol am bir kavramdr. renme srecinde rol oynayan baka pek ok etken bulunduunu ne sren psikoloji bilginlerine gre arm kuram evrensel bir geerlilik tamaktadr. rnein,Getalt okuluna gre renme yalnzca arm yoluyla deil,evredeki ilikilerin yeniden yaplandrlmasyla gerekletirilir. Dil yetisinin psikolojik boyutlarn inceleyen ruh dil bilim uzmanlar dil reniminin arm kuramyla aklanamayacak kadar ok szck ve birletirme kuralnn renilmesi sonucunda olutuunu ileri srmlerdir. renmeyi etkileyen etkenler, genel olarak 4 blmde incelenir: 1. Fizyolojik etkenler 2. Psikolojik etkenler 3. Is,k,rutubet ve grlt gibi evresel etkenler 4. alma ynteminin yeterli ya da yetersiz oluu RENMEY ETKLEYEN FZYOLOJK ETKENLER renmede fizyolojik etkenlere,"fizyolojik gdler" de denir. Bunlar,canl varln bir "denge" halinde kalabilmesi iin gereklidir. Byle bir denge salanmad srece birey,kendini huzursuz hisseder;bu gereksinmelerini gidermek iin etkinlikte bulunur. Alk ve susuzluk gibi gdler byledir. renme iin en temel koul,organizmann en yksek derecede uyarlm olmasdr. Buna renme iin "duyarlk kazanma" da denir. Uyurken renme olabilirse de bunun ok yzeysel olabilecei kabul edilmektedir. Etkili bir renmenin olabilmesi iin organizmann,evresine kar uyank olmas gerekir .Bu da her ey den nce fizyolojik gdlerle salanr. Bireyin temel fizyolojik gereksinmelerine dayanan gdlere hayvansal gdlerde denmektedir. Fareler zerinde yaplan deneylerden anlaldna gre gdler duyurulmad srece,fare huzursuz olmakta ve bedensel etkinliklerini arttrmaktadr. 1. Alk gds: Alk,bireyin en nemli fizyolojik gdsdr. ok duyarl aralarla psikologlarn,bu konuda yapm olduklar deneyler ackan farenin,yiyecek aramak iin ok sayda beden hareketi yaptn gstermitir. Farenin hareketleri baka bir yere,bir arala kaydedilmitir. nsanlar zerinde yaplan deneylerde de alk duygusunun,mide kaslmalarnn saysn arttrd grlmtr. A iken kann kimyasal yapsnda da baz deiiklikler olduu sanlyor. Hayvanlarn yiyeceklere kar gsterdikleri istek,tamamen fizyolojik gd ya da gereksinmelerle aklanabilir. nsanlarn itah zerine byle bir genelleme yapmak olana yoktur. nk,insanlar herhangi bir yemee kar eitli etkenlere etkisi altnda itah belirtisi gsterebilirler. 2.Susuzluk gds: Susuzluk gds de davran zerine,alk gds gibi etki yapar. Beyaz farelerin bir gnde itii sureden yzeyi ile doru orantldr. Susadmz zaman azmz ve boazmz kurur. Bu, bedende ki su kaybnn bir belirtisidir. Bu halde mideye su verilince,bir sre sonra su gereksinmelerinin gittii grlmtr. Bedenlerinden eitli

miktarda su karlan kpeklerindir sre sonra bu suyu yeniden aldklar grlmtr. Bedende ki su miktarnn "hi-pofiz bezi"nin kard bir salg tarafndan ayarland bilinmektedir. Alk ve susuzluk gdlerine cinsellik gds de eklenebilir. nk cinsellikte fizyolojik gddr. 3.Dier fizyolojik gdler: Bireyi etkinlie gtren dier fizyolojik gdler arasna "oksijen gereksinmesi" , "yenen besinlerden sin dirilmeyen ksmlarn bedenden atlmas" gibi gdlerde katlmaktadr. Buna, "beden ssn koruma" gds de eklenebilir. Bu gereksinme,beynin altndaki "hipotalamus" blgesi tarafndan,kendiliinden salanmaktadr. Bununla birlikte bireyde fazla scakta souk eyler yemek ve imek,soutucu kullanmak suretiyle buna yardm ediyor. Soukta da -bunun tersine yiyecek ve giyeceini artrarak ayarlamay yapyor 4. Etkinlik ya da dinlenmi halde bulunmak gds: Bireyin etkinlik gereksinmesi de bir gd biiminde grlmektedir. Etkinlik araclyla kan dolam hzlanr,oksijen bedene daha ok girer Bu da canlnn ypranmasna engel olur, dinliini arttrr .zellikle oksijen,beyin hcreleri iin ok gereklidir. Buradan "insann renebilmesi" iin "dinlenmi halde bulunmaya yani yorgun olmamaya gerek olduu sonucu ortaya kar. Yorgun olduumuz zamanlarda verimli alamayz. Fizyolojik gdlerin etki oran : Yukardaki fizyolojik gdler, bireyin yaamna hangi oranda etki yapmaktadr? Bu konuda iki ynteme gre aratrma yaplmtr: l.Bir gdy baka bir gd ile karlatrarak bireyin hangi gdy setiini anlama yntemi 2.Engel koyma yntemi Gdleri, igdlerle kartrmamak gerekir. gd doutan getirdiimiz ve renme ile yani sonradan deitiremediimiz belirli davranlardr. Kularn yuva yapmas rmcein an rmesi,arn bal yapmas,yeni doan ocuun meme emmesi gibi. gdlerin renme ile ilgisi yoktur. Yaplan psikolojik aratrmalar, fareden insanlara doru ykseldike igd saysnn gittike azaldn gstermitir. nsan gibi yksek dereceli hayvanlarda,bunun yerine "uslamlama" yetenei gelimitir. nsanlar,davranlarn dnerek,uslamlama yaparak(akl yrterek) yaparlar. nsanlarda,bunu merkezi sinir sistemi salamaktadr. Beyin,insanlarda ok karmak bir hal almtr Sonuta,renme zihinsel geliimin rndr. nsanlarda,fizyolojik gereksinmelere dayanan davranlarn ou "renilmi" tir. Yani renme yolu ile kazanlmtr. O artk fizyolojik deerini yitirmi ve toplumsal bir biime brnmtr. Toplum,bu konularda bir ok kurallar ortaya koymutur. nsanlar,bu gdlerini toplumun kurallarna gre doyurmak zorundadrlar. nsanlarda, igd ve dier gdler, zamanla yerlerini alkanlklara brakrlar. Yani,bir tepki yinelendike artk o tepki,kendisini ortaya karan "gd" olmaktan karyor ve bir "alkanlk" haline geliyor. Bu nedenle,insanlar kimilerine gre, "alkanlklar ile yaayan bir yaratk" olarak kabul edilmektedir Eitim de, bu anlamda bir alkanlk kazandrma srecidir.

RENMEDE PSKOLOJK VE TOPLUMSAL GDLER

Psikolojik ve toplumsal gdler bireyi,renme davranna ynelten psikolojik ve toplumsal etkenlerdir. Fizyolojik gdlerin doutan var olmalarna karn psikolojik ve toplumsal gdler renme ile kazanlr ve kiinin iinde yaad topluma gre biim alr. Bu nedenle bunlar toplumdan topluma,kltrden kltre deiirler. Kimi psikologlar psikolojik ve toplumsal gdlerinde fizyolojik gdlere bal olduunu,bunlardan ktn sylerler. Bunlara gre,herhangi bir toplumun rnein,alk ve cinsellik gdlerini doyurma biimi bakadr. 1.Toplanma gds:Toplumsal gdlerden biri, toplanma gds dr. Bu insann dier insanlarla iliki kurmasn,onlarla bir arada bulunmasn salar. Bu,toplulukta yaplan kimi etkinliklerden insann holanmas ile kendini gsterir. Bir sinemada,tek bana film seyretmek ile toplu halde film seyretmek arasnda fark vardr. 2. stn olmak gds: Bu gd,herhangi bir grupta "kendini gstermek" biiminde grlr. Buda toplumdan topluma deimektedir. Bir ok toplumlarda,yaayan her kiide,az ya da ok stn olma gds vardr. nsanlarn,bir konu zerinde geceli gndzl almas,mr tketmesi baka trl nasl aklanabilir. Herkesin,bu gdsn doyurmak iin setii etkinlikler birbirine benzemez. Bu gdy,kimisi labratuarlarda alarak,kimisi radyoda ve meydanlarda konuarak,kimisi yazarak,kimisi deatlyesinde ya da tarlasnda alarak doyurur. nsanlar etkinlie,yaratcla gtren ve yaama balayan belki en kuvvetli gd budur. 3.Bakalarnn vgsn kazanmak gds: stn olmak ile ilgili baka bir gdde bakalarn vgsn kazanma gdsdr. Yaptmz her iin bakalar tarafndan beenilmesini ve kabul edilmesini isteriz. lerimize ona gre biim veririz. Yaplacak eletirileri nceden dnr ve ona gre davranta bulunuruz. Bu toplum kurallar ile de yakndan ilgilidir. retimde yukardaki iki gdden ok yararlanrz .renci,snftaki arkadalar iinde bir yer edinmeye alr, yapt her hareketi retmeninin beenmesine nem verir. renci bu gdlerini doyurduu zaman bundan doygunluk duyar ve sonuca ulamak iin aba harcar. "Gd" bireyi davrana ynelttii gibi renmenin de hzlanmasn ve srekliliini salar. Bu gdsz renme olmaz demektir. 4.Yenilik arama ve deiikliklerden holanma gds: Bu gdler, bireyi d dnyay tanmaya,aratrmalar yapmaya yneltir. nsanlar, gezilere,sinemalara,tiyatroya hatta kitap okumaya ynelten gd budur. Eitim ve retim etkinlikleri, bu gdlerden yararlanmaya ok elverilidir. Okulda retmene den nemli bir dev, ocuklarda gd yok ise, bunlar uyandrmak; az ise kuvvetlendirmektir. Bu amala zaman zaman yarmalar da yaptrlr; fakat, bunda ok da ileri gitmemek gerektir. KAYGI VE RENME Duygusal davranlar ve kayglar da renmenin verimi zerinde etkilidir. renme durumu ile ilikili olmayan kiisel sorunlar, dikkati, konu zerinde toplamaya ve etkili renmenin gerektirdii enerjinin ortaya kmasna engel olur. Belli bir dzeyde ki kayg, gdlemeyi artrarak, renme davrannn gereklemesini kolaylatrr; fakat, notlara fazla nem vererek yaplan bir renme baarszlkla sonulanabilir. ok kaygl renciler, yaln artl renme durumlarnda az kaygl olanlardan daha baarl olabilirler; fakat, karmak renmelerde daha az baarldrlar. ok kaygl, rencilerde ki "daha iyi yapma" basks, onlarn renme durumlarn engelleyebilir.

RENME ZERNDE DUYU ORGANLARININ ETKS Gz, kulak, deri, burun gibi duyu organlar bedenin darya alan birer pencereleridir. Canl, dardan bilgiyi bu organlar aracl ile alr. Gerek yani salam ve doru olan bilgilerimizin kayna, duyu organlar-mzdr. nk bilginin temeli olan alglar duyumlarn zihnimizde birlemesi ve bir anlam kazanmas ile oluur. Duyum ise duyu organlar aracl ile alnan izlenimlerdir. Hayvanlar, duyum dzeyinden yukar kamazlar. Duyumlarn zihinde birleerek bir anlam kazanmas demek olan alglarn, alglar yardm ile kavram ve akl yrtme gibi zihin ilemlerinin olumas insanlara zg birer zihin srecidir. Yukarda ki neminden dolay duyu organlarna ve onlarn salna nem vermek zorundayz. Bir kimsenin duyu organlar ne kadar normal alrsa o kimse o kadar salam bilgi sahibi olabilir. Duyu organlar, ayn nedenlerden dolay zekann gelimesine de etki yapmaktadr. Duyu organlarnn hepsi renme zerine ayn derecede etkili deildir. Bunlarn iinde en fazla etkili olan gz'dr. Gz aracl ile alnan uyaranlar dierlerine gre daha kuvvetlidir. Bunlarn zihinde saklanmas ve gerektiinde anmsanmas daha kolaydr. Bundan sonra, kulak gelir. Zihnimizde oluan kavramlarn byk ksm, bu iki organ tarafndan kazanlmtr. Her insann duyu organlar bakmndan kuvvetli olduu taraf birbirine benzemez. Kimi insanlar, gz yolu ile ald uyaranlar dierlerinden daha fazla sre saklar ve istenildii zaman anmsarlar. Kimileri de, daha ok iittiklerini saklar ve anmsarlar. Bir Duyu Organ Olarak Gz Yaplan incelemeler rencilerde %20-30 arasnda eitli gz bozukluklar olduunu ortaya koymutur. Bunlarn balcalari: 1.Miyopluk, 2.Hi-permetropluk, 3.Astigmatlk, 4.alk, 5.Renk krldr. Gz hastalklar, kaltm yolu ile kiiye bir "anklk" halinde geebilir; fakat, sonradan yanl alkanlklarla da ortaya kabilir. rnein, kitab gzlere iyice yaklatrmak ve az kta almak, gz merceinin biimini bozmasna uygun bir ortam hazrlar ve bylece, zamanla miyopluk oluur. Miyoplar yakn grrler, uza gremezler. Astigmatlk gz merceinin esnekliinin yitirilmesinden ve gelen nlar daha ok eitli biimlerde krmasndan ileri gelir. Bu hastalkta, kiinin grd eyler kark olur. alk gz kaslarnn birey tarafndan denetim altnda tutulmasnn sonucudur. Bu da ameliyatla ve gzlkle dzeltilebilir. Renk krlnde birey, kimi renkleri hi gremez ya da baka bir renk olarak grr. Bu gibilerin says toplum iinde pek azdr. Gz bozukluu olan ocuklar okulda tandktan sonra, doktora gndermek ve saaltmn salamak, retim iimizi kolaylatraca gibi;ocuu trl sknt ve baarszlklardan da kurtaracaktr. Gz hastalklar, ocuun baarszlna olduu kadar onun uyumsuz ve sinirli bir kiilik gelitirmesine de yol aar. Bir Duyu Organ Olarak Kulak Ayn titizlii, ar iiten ocuklara kar da gstermek gerekir. Sarlk ok deiik derecelerde olur. Bunlarn tannmas daha zordur. Bu gibi ocuklar,snf iinde retmenin azna ok dikkat ederler. Bylece kulak aracl ile alabilmi olduklar eksik uyaran-lar gz aracl ile tamamlamaya alrlar. Bunlarn da gzlerinin evresi ve alnlar genellikle krk olur. Ar iiten ocuklarn oran

da %3-%30 kadardr. retmen bu gibi ocuklar doktora gndermeli ve gerekli nlemlerin alnmasnda aileye yardmc olmaldr. DER BEDENSEL BOZUKLUKLARIN RENMEYE ETKS Bunlardan baka renmeyi etkileyen beden, yahut fizyolojik bozukluklar da vardr. renme iin bunlarn da giderilmesi gereklidir. Bu tr rahatszlklarn balcalar, bademecik, eklem rahatszlklar, vb. Bu gibi durumlarda da ocuun rahatszlklardan kurtulmas iin onu doktora gnderip tedavisini salamada evrede ki btn olanaklardan yararlanlmaldr. RENMEY ETKLEYEN BR ETKEN OLARAK YA Ya da renmeyi etkileyen fizyolojik etkenlerden saylr. Fakat bunda ok ileri gitmenin yanl olduu psikologlarn, zellikle Thorndike nin yapt aratrmalardan anlalmaktadr. Ya renme yetenei bakmndan bireyden bireye deien geni bir ayrlk gstermektedir. Kimi kimseler, uzun bir sre renme yeteneini srdrebiliyorlar. Bunlar renmeyi daha ok amata ararlar ve renme amacmza baldr derler. Bunlara gre insan gereksinme duyduu bir eyi her zaman renebilir. renme, renme konusunun trne baldr. Bu psikologa gre zihinsel abay gerektiren kimi konular, ancak 40 yandan sonra renilebilir. Beceriye dayanan konularn renimi de daha ok genlikte olabilir.

RENMEY ETKLEYEN DI ETKENLER renmeyi, kiinin dnda ki fiziksel etkenler de etkiler. rnein; hibirimiz soukta fazla bir renme gc gsteremeyiz. Bunun gibi ok scakta da alamayz. Isnn 20-22 santigrat derecesinde olmas iyi bir renme iin normal saylmaktadr. Rutubet orannn %50 civarnda olmas da normaldir. Havann kirli ya da temiz oluu renme zerinde etkilidir. Temiz havann bir dakika da , her bir insan iin 1350 cm3 olmas iyi bir lt saylyor. Az ve ok k da renmeyi olumsuz ynde etkiler. Bundan baka k soldan ya da yukardan gelmelidir. Bu durumda kii, okuma ve renmeye engel olan glgelerden kurtulmu olur. Grltnn renme zerindeki etkisi de nemlidir. Verimli almann olabilmesi iin, yaplabildii kadar grltden saknmak gerekir. Bununla birlikte, fazla sessizlik salamak olana bulunmadndan, ocuk, evin fazla olmayan grltsnden rahatsz olmayacak kadar bir alkanlk da kazanmaldr. renme zerine Dikkatin Etkisi Dikkat ederken btn zihinsel yeti ve yeteneklerimiz etkin hale geer. Bu da renme srecinin olumasn kolaylatrr. Dikkat, zellikle bilinli olan her renme iin gereklidir. Dikkat iki biimde olur: 1. Kendiliinden dikkat, 2. stekli dikkat. Kendiliinden dikkatin ilgi ve gdlerle ilikisi vardr. Herhangi bir konuya kar ilgi gsteren kimse, o konuyu renirken gerekli olan dikkati de kendi iinde bulur. stenli dikkate, bireyin bir amaca ulamak iin, kendini zorlamas sz konusudur. Bunun iinde bireyde, ie kar bir istek bulunmas ve dtan da olsa gdnn kuvvetli olmas

gerektir. renmeyi Etkileyen Etkenler Ve Eitim lkeleri 1. renme gdlere baldr. Bu nedenle, renme de, yaplabildike, ocuun gereksinme, ilgi ve gdlerinden hareket etmek gerekir. 2. Kiinin fizyolojik, psikolojik ya da toplumsal gdleri, renmeyi ynlendiren ve kalcln salayan bir gce sahiptir. 3. Kaygnn renme zerindeki etkisinden eitimde de yararlanlabilir. Fakat bunda pek de ar gitmemek gerekir. 4. renme zerinde gz ve kulak gibi duyu organlarnn etkisi vardr. 5. renmede kiinin "ama", ilgisi, dikkati,istei ve istenci nemlidir. Bunlar da uyank tutmak gerekir.

KLASK VE EDMSEL KOULLANMA KLASK KOULLANMA Klasik koullanma bu ad, deneysel olarak incelenen ilk koullanma tr olduu iin almtr. Bu koullanma tr, tbta, fizyolojiye ve psikolojiye nemli katklar olan Rus fizyologu lvan P. Pavlov'un nc almalar sayesinde "klasik" olmutur. Pavlov 1904'de sindirimin fizyolojisiyle ilgili almalar iin Nobel dl almtr. Kendisini koullanmayla ilgili deneylere ynelten almalar da bu almalar olmutur Salya koullanmas Yiyecein sindiriminde salyann roln inceleyen Pavlov, ou bilimcilerin bana gelen bir olayla karlamtr: ini gletiren bir ey vardr. Deney hayvan olarak kulland kpeklerde salya salglanmas yiyecek aza konmadan nce balamaktadr. Normal tepkisel davran, salglamann yiyecek aza konduktan sonra balamasdr. Oysa Pavlov, kpein standart deney ortamna getirilmesinin bile salglamann balamasna yettiini grmtr. Bylece, bir tr renmenin yer aldn fark eden aratrmac, bu olay sistematik olarak incelemeye karar vermitir . Pavlov kpekte salya salglanmasn lebilmek iin bir ameliyat teknii ve bir aygt gelitirmitir. Ameliyat, salyann azdan darya akmasn salamaktadr. Bu ilemden sonra, azdan gelen salya damlalar nce bir kapta toplanmakta, sonra da bir tpten aa akmaya balamaktadr. Bylece salya tpteki havay itmekte, hava da termometreye benzeyen bir aracn iindeki renkli svy itmektedir. Bu sistem sayesinde Pavlov, her salglamada salya miktarn dakik olarak lme olana bulmutur. Deneyin koullanma blm iin Pavlov, kpei, tek ynl saydam pencereli ve ses geirmez kk bir odaca koymu; bylelikle kendisi kpei rahatlkla gzlerken, onun kendisini seyrederek dikkatinin dalmasn nlemitir. Ayrca aygta, istendii zaman kpein erime alan iinde olabilen bir kap monte edilmitir. Yiyecek sunmak iin dier bir yol olarak da kpein azna yiyecek tozu pskrtme yolu kullanlmtr. Bunlara ek olarak,

istendii zaman kpee, zil, ngrak ya da metronom seslerinin sunulmasn salayacak bir dzenek de hazrlanmtr. Deneyin yrtl; zil, ngrak ya da metronom seslerinden birinin, araya ksa bir sre konarak yiyecekle eletirilmesi biiminde olmutur, rnein, Pavlov nce ngra alp birka saniye sonra da yiyecei vermitir. Bir yandan bu eletirme tekrarlanrken bir yandan da kpein ngrak sesine kar salglad salya miktar llmtr. Pavlov'un almasnda davrann kuvvet ls, bir tekrarda salglanan salya miktardr. Baka deneylerde davran kuvveti, bir kiinin belli bir testteki baarsyla ya da belli bir uyarcya yaplandavran saysyla llebilir. Klasik koullanma olay anlatlrken rnek olarak salya koullanmasnn seilmesi, bu olayn her gnk hayatta ok nemli bir rol oynamasndan deil, nemli koullanmalarn nasl meydana geldiine bir rnek olutur-masndandr. Aslnda oumuz bu tr koullanmaya maruz kalmzdr. Gnmzde artk, eski byk Amerikan iftliklerinde olduu gibi, alanlarda masaya kouma ve az sulanmas davranlarna yol aan byk sirenler ve ziller alnmyor ama, modern hayatta da yiyecein kokusu, yemekten sz edilmesi, hatta yemein dnlmesi bile azmz sulandrmaya yetiyor. Korku koullanmas Dier bir tr koullanma, korku koullanmas , gndelik hayatta daha nemli bir rol oynar. oumuz korku koullanmas trnde deneyimler geirmiizdir; bu deneyim ve korkular evreye yaptmz uyum (veya uyumsuzluun) temelini oluturmutur, insanlarda korku koullanmasnn psikolojide ok nl bir rnei, Albert adl 11 aylk bir erkek ocuun vakasdr (VVatson ve Rayner, 1920). Deneyin balangcnda Albert'in hayvanlardan korkusu yoktur. Kendisine beyaz bir tavan sunulduunda sevin gsterilerinde bulunmu ve hayvandan uzaklamak iin hi bir aba gstermemitir . Ancak daha sonra kendisine bir fare gsterilirken ok iddetli bir grlt duymas salanmtr. iddetli grltler genellikle ocuklar iin, hatta hepimiz iin, korku uyandrc uyarclardr . Ses Albert'in geriye doru ekilmesine neden olmutur. Beyaz farenin gsterilip hemen arkasndan iddetli bir grltnn verilmesi ilemi, birok kez tekrar edilmitir. Daha sonra, nceleri korku uyandrmam olan beyaz tavan Albert 'te yeniden gsterilince, bu kez tavann sadece grnmnden bile korkan Albert ondan uzaklamaya abalamtr. Hatta bu korku dier tyl beyaz nesnelere, rnein bir insann yzndeki beyaz sakala kar da gsterilmeye balamtr. Tavana ve dier tyl beyaz nesnelere bu gei, bir sonraki blmde ele alnacak olan uyarc genellemesi olayn gstermektedir. u halde, korkuyu koullanmak iin gerekli olan ey ntr bir uyarcy , doal ya da koulsuz bir korku uyarcsyla eletirmek-tir. Korku koullanmasnn nemli bir zellii ok abuk, adeta bir anda olumasdr. Salya koullanmasnn gereklemesi iin birok tekrar gerekir, oysa korku koullanmas birka tekrarda oluur. Boulma geiren bir insann suya kar ok iddetli bir korku gelitirmesi sk sk grlen bir olaydr. "The Locomotive God" (Leonard, 1927) adl kitapta yle bir yaka anlatlmaktadr: Evinden birka sokak uzakta dolarken tren raylarna ok yaklaan bir ocuk, geen bir trenin kard buharla halanmtr. Yllar sonra, bir profesr ve ozan olan bu aydn kii evinden ya da evinin yakn evresinden uzaklamas gerektiinde ok iddetli bir korku gstermektedir. Uyanc Genellemesi Pavlov bir kpei ngrak sesi duyunca salya salglamaya koulladnda, hayvann, zil sesi ya da metronom tkrts duyduu zaman da (daha az miktarda da olsa) salya salgladn kefetmitir. Yani koulludavran asl dier benzer uyarclara genellenmitir. Ayn ekilde, tek ve belirli bir nesneye koullanan bebek de btn tyl beyaz nesnelere kar korku tepkisi gstermitir .

ok iyi kontrol edilmi laboratuar deneylerinin dnda iki ortam hemen hi bir zaman birbirinin ayn olmaz. Ama biz yine de bir durumdan dierine devaml genelleme yaparz. Zaten bu tr genellemeler olmasayd, renme pek ie yaramazd. rendiimiz bir ey tpatp benzer bir durum ortaya kmadka uygulanamaz, bizim de ayn eyleri tekrar tekrar renmemiz gerekirdi. Neyse ki genelleme, renilmi birdavrann ok eitli durumlarda ie yaramasn salamaktadr. Laboratuarlardaki hayvanlarn renme yaantlan hemen hemen sadece bizim kendileri iin planladklarmzla snrldr. Bunun dnda, olduka rahat olmasna karn genellikle tatsz bir hayat geirirler. Yaadklar kutularda kendilerine yiyecek, iecek, arada srada da oynayabilecekleri ilgin bir ey salanr. Ama insanlar iin durum byle deildir. ocukluktan balayarak insanlar pek ok renme olana ile karlarlar. Gerek doa gerek dier insanlar onlara her gnn hemen hemen her saatinde bir eyler retirler. Yani insanlar, hayvanlar gibi bir iki alkanlk renmekle kalmazlar, yzlerce hatta binlercesini renirler. Bu renme durumlarndan bazlar dierlerine benzer; ite bu gibi durumlarda insann bir durumda rendii dier durumlara aktarlr.. Tutumlann Koullanmas Hepsi deilse bile ou tutumlar basit koullanmalarla oluurlar. Naho bir durumda bulunursak, bu durumun uyandrd olumsuz duygular o duruma ilikin uyarclar iin koulludavran haline gelir. Yoksulluun acsn yaam bir kimse, yoksulluk iareti saylabilecek uyarclar iin olumsuz duygulara sahiptir ve bu uyarclardan kanr. Koullanma olumlu tutumlar da doura bilir. Belli bir kiinin yannda iyi vakit geirmi, haz duymusak, o kii bize iyi duygular verecek, ona kar tutumumuz olumlu olacaktr. Bir ocuk pembe takml bir sofrada zevkli yemekler yemise pembe renge ho duygular koullanacaktr. KISACA: Klasik koullanmada, ntr bir koullanma uyarcs , belli birdavran uyandran bir koulsuz uyarcyla eletirilir. Sz konusu uyarclarn tekrar tekrar eletirilmesinden sonra, koullu uyarc, koulsuzdavrana benzer birdavran uyandrr hale gelir. Budavrana koulludavran denir. Bir uyarcya yaplan tepkiseldavranlarn hemen hemen hepsi koullanmada kullanlabilir. Burada verilen iki rnek salya salglamann ve korkunun koullanmasyd. Bir renme tr olarak klasik koullanma, zellikle duygusal ve heyecansal durumlar ile tutumlarn koullanmasnda nemli rol oynar. Uygun testlerle, uyarc genellemesi denilen bir olayn varl gsterilebilir. Bu olay, daha nce koulsuz uyarc ile hi eletiril-memi olduklar halde koullu uyarcya benzeyen uyarclara da koullu davrann gsterilmesi durumudur.

EDMSEL KOULLANMA Edimsel koullanma durumundaki bir organizma bir takmdavranlar ortaya koyar , etrafta dolar, koklar, nesnelere bakar, onlar iter; fakat klasik koullanmada olduu gibi belirli bir uyandrlm davran gstermez. Sonunda yapt davranlardan biri bir dl alr ya da cezadan kanmasn salar. Btn bunlar zetle yle ifade edebiliriz: Edimsel koullanma, dle gtren ya da cezadan kurtaran bir davrann yaplmasn renmektir. Klasik ve Edimsel koullanma Arasndaki Farklar Edimsel koullanmay tanmladktan sonra, bu koullanma tryle klasik koullanma arasndaki farklara biraz daha yakndan bakalm. Belli bal fark vardr: 1- Uyarcnn tr,

2- renilendavrann tr ve 3- Davrann pekitirmeyle olan ilikisi. Uyarc: Klasik koullanmada uyarc bir k ya da ses gibi belirli bir olaydr ve ksa bir sre iin sunulur. Edimsel koullanmada ise uyarc belirli bir olay deildir; ok daha uzun sreli ve birok esi olan bir durumdur. Bu elerden sadece biri ya da birka renme ile ilikilidir. Davran: Klasik koullanmada davran da tpk uyarc gibi belirlidir. Ayrca bu davran, genellikle tepkisel olarak yaplan ve doutan gelme bir davrandr. Edimsel koullanmada ise davranlar, uyarc durumda yaplan rastlantsal davranlardr ve balangta eitlilik gsterirler. Davran ve pekitirme: En nemli fark, pekitirmenin yaplan davranla ilikisidir. Klasik koullanmada pekitirme daima, insan ya da hayvann yaptndan bamsz olarak, koullu uyarcnn sunulmasndan hemen sonra yaplr. Pekitirme, yaplan davrantan bamszdr. Edimsel koullanmada ise pekitirme davrana bamldr. Denek doru davran yaparsa pekitirilir, aksi halde pekitirilmez. Edimsel Bir Davrann renilmesi Edimsel koullanmay gstermenin en iyi yolu, nceleri Skinner kutusu diye bilinen fakat artk Profesr Skinner'e sayg gerei edimsel kutu adyla anlan bir kutuda olup bitenleri izlemektir. Bu aygt eitli gerelerle donatlabilen bir kutudur. Bir, iki ya da daha ok sayda manivelas, bir ya da birka k kayna, iine yiyecek paralarnn drlebilecei bir yiyecek kab, su sunmay salayacak bir su kab, elektrik oku uygulanmasna elverili madeni zgara biiminde bir taban olabilir. Bu kutu bize ok eitli renme durumlarn inceleme olana verir. Bununla beraber, en basite indirgenmi haliyle edimsel kutu, duvarlarndan birinde kutunun iine doru uzanan bir manivelas, (pedal) onun altnda da hayvan yiyecekle dllendirmeye olanak salayan bir yiyecek kab bulunan basit bir kutudan ibaret de olabilir. Elektrik devresiyle manivelaya balanm bir ara da sann manivelaya her basn kat zerine kaydeder. Bu araca birikici kayt arac denir; nk ilk davran kalemi bir birim, ikinci davran bir birim daha, nc davran bir birim daha ilerletir. Yani, davran kaytlar birbirine eklenir, birikir. Kayt kad da belli bir hzla hareket ettii iin, kayttaki dik bir izgi sann sk sk davran-da bulunduunu; greli olarak yatk bir izgi ise ok az davran da bulunduunu gsterir imdi diyelim ki a bir san, bir kayt aracna balanm olan edimsel kutuya koyduk. Hayvan kutuya yabanc olduu iin, yabanc eyler de hayvanlarda genellikle korku uyandrd iin, nce korku belirtileri gsterecektir. Fakat kutu aina hale geldike bu korku belirtileri kaybolacak ve san aratrc davranlarna balayacaktr.eitli davranlar gsterecek, duvarlar ve aralklar koklayacak, taban ve duvarlar trmklayacak, arka ayaklar zerine kalkacak, zemin boyunca koacak, en sonunda da manivelay hareket ettirecektir, Bunu belki stne abanarak, belki bayla vurarak, belki de n ayaklaryla tutarak yapacaktr. Manivela hareket edince de depodan otomatik olarak kan bir yiyecek paras yiyecek kabna decek, ayn anda yiyecek mekanizmasnn tkrts ve den yiyecein kard ses duyulacaktr. Bu, sann ilk doru davran ve kutudaki ilk dldr. Sann yiyecei grp yemesi iin ise bir dakika kadar bir sre daha gerekmitir. San bu ilk yaantdan pek fazla bir ey renmemitir. Fakat hayvan a olduu iin, yedii yiyecek paras onu genel uyarlm haline getirmi ve daha byk bir abayla etraf aratrmaya balamasna neden olmutur. Rastlant sonucu, san bundan sonra 20 dakika boyunca manivelay hi hareket ettirmemitir. Bu srenin sonunda, yani deneyin balamasndan itibaren toplam 35 dakika getikten sonra, san ikinci kez uygun davran gstermitir. nc davran 47., drdnc davran da 71. dakikada yaplmtr. Bu noktada san olup bitenleri "anlamaya" balamtr. Daha teknik bir dille

syleyecek olursak, koullanmtr, davranlar sklamtr. Bir noktadan sonra da, artk hayvan manivelaya basp yiyecei yeme davranlarn renmi olacaktr. Balangtan aa yukar 80 dakika sonra san manivelaya basarak yiyecek alabileceini anlamtr. O noktada hayvann davran skl yksek ve dzenlidir; yani hayvan koullanmtr. Bu deney edimsel davrann koullanmasna bir rnektir. Oturumun banda sann edimsel davranlar ok eitliydi: koklama, trmklama, koma, arka ayaklar zerinde durma, seyrek olarak da manivelaya basma. Fakat bu davranlardan ancak biri, manivelaya basma dllendiriliyordu. Bu davranla dln birka kez eletirilmesinden sonra da hayvan sz konusudavran renmiti.Burada dikkat etmemiz gereken nokta sann uygun davran kendiliinden ortaya koymas gereidir; klasik koullanmada olduu gibi uyandrlan tepkisel bir davran yoktur. Ayrdetmeyi renme Bir uyarcya belli bir davran, dier bir uyarcya baka bir davran yapmay rendiimiz zaman, buna ayrdetmeyi renme denir. Bu tr renme hem klasik hem de edimsel olabilir. Pavlov kpeklerine ngrak sesiyle zil sesini birbirinden ayrt etmeyi retebiliyordu. Bunu salamak iin yapt ey de sadece uyarclardan birini sunduunda pekitirme yapmak, dierini sunduunda ise yapmamakt. Genellikle kullanlan ilem yledir: nce bir kpek ngrak sesine koullu davran gsterecek ekilde yetitirilir. Daha sonra deneyci arada srada zili alar fakat arkasndan yiyecek vermez. nceleri kpek zil alnca da salglamada bulunur. Bu bir uyarc genellemesi rneidir, nk ngrakla zilin sesi birbirine benzer. Fakat zille yaplan tekrarlarn dlsz kalmas srdke, kpek, ngrak sesine salya salglamaya devam etmesine karn, zil sesine gittike daha az salglamada bulunur. En sonunda da zil sesine hi salya salglamaz, ngrak sesi ne ise her zaman salglar hale gelir. Hayvan koullu bir ayrdetme renmitir. Edimsel durumlar da ayrt etmeyi retecek ekilde hazrlanabilir. Deneyci edimsel kutudaki elektrik sistemini yle ayarlar ki manivelaya basmak, ancak kutu aydnlatlmken yiyecek salar. Bir sre sonra san aydnlkla karanl ayrtdetmeye ve manivelaya ancak kutu aydnlatlmken basmaya balar, ya da ayn noktadan ayrlan iki yoldan karanlk olann yiyecee gtrmesi, aydnlk olann ise gtrmemesi salanabilir. Yeterince tekrar yaptrlrsa a bir san aydnlk yolu karanlk yoldan ayrt etmeyi renir. Gndelik hayatmzda da renilmi ayrt etmeler pek oktur. Kk ocuk bir fincan st ekmek parasndan, kpei tavandan, anneyi babadan ayrt etmeyi renir. Daha byk ocuklar da krmz trafik lambasn yeilden, elmay portakaldan, ayy aslandan ayrdetmeyi renirler. Aslnda, yaptmz eyleri dnecek olursak, iinde renilmi ayrt etmenin yer almad bir durum bulmak hayli gtr. Eitimin byk bir blm de kelimeler ya da kavramlar arasnda bir takm ayrt etmelerin renilmesinden oluur. Bu eitlilie karn, btn ayrt etme renmelerinde yaptmz ey, farkl uyarclara farkl davranlar balamaktan ibarettir. Premack ilkesi: Byk annenin Kurallar Davran psikolog David Premack tarafndan gelitirilen bir ilkedir. Ancak bu ilke aileler tarafndan ok eski zamanlardan beri kullanld iin 'bykannenin kural' olarak da bilinmektedir. Bu ilkeye gre ok sk grlen (tercih edilen) davran pekitire olarak kullanlarak, az gsterilen (tercih edilmeyen) davran tip ortaya karlmaya allr (VVoolfolk, 1980). Bu ilke kullanlrken az gsterilen davrantan balanlr. rnein, sebze yemeini sevmeyen, ancak tatly ok seven bir ocua, sebze yedirmek iin "Sebze yemeini bitirdikten sonra, tatl yiyebilirsin" denebilir. Premack ilkesinin kullanlmas kolay olduu iin sk sk uygulanabilir. Okulda retmen, yaz yazmada isteksiz olan, ancak oyun oynamaktan zevk alan ocuklara 'Yaz

yazarsanz, teneffse kabilirsiniz" diyerek onlarn yaz az yazmalarn salayabilir. Ancak, bu ilke ok sk kullanlrsa, ocuk yapt her tr olumlu davrann karln istemeye balayabilir. Premack ilkesini kullanrken rencinin hangi davranlar ok sk, hangilerini daha az gsterdiinin belirlenmesi ve daima az grlen davrann ilk nce yaptrlmas gerekir. rnein renciye "Teneffsten dndkten sonra devini tamamla" dediimiz zaman, renci dln nceden ald iin davran gstermeyebilir. Kanma Koullanmas Bir kiiden, bir nesneden ya da bir durumdan kanmay renme hem klasik de edimsel bir renmedir. Ancak kanma durumunda bu iki tr renme bir biimde birbirine balanmtr. Kanma koullanmas olabilmesi iin nce korku ve kama koullanmasnn yer alm olmas gerekir. Daha nce grdmz gibi korku koullanmas klasik bir koullar yani ntr bir uya rc doal olarak korku uyandran bir uyarc eletirilir. Pavlov usul bu eletirme ksa srede koullu bir korku yaratr .Korkuya neden olan uyarc koullu koulsuz da olsa bu kural geerlidir. Ancak nasl kalaca tecrbesiz bir organizma iin her zaman pek ak deildir; genellikle organizmann bunu renmesi gerekir. abuk renilme hem korku hem de kama koullanmasnn ortak zelliidir. nsanlardaki kanma da ayn ekilde zmlenebilir. rnein ocuklarn scak nesnelerden kanmay renebilmeleri iin, birka kez kzgn nesnelere dokunmalar, sonra da tepkisel olarak ellerini ekmeleri (kamalar) gerekir. Bu srada ocuklar sobaya, sigaraya ya da aleve kar (dokunduklar nesne hangisiyse) koullu bir korku gelitirmilerdir. Bu korku da kanmaya neden olur. Yetikin insanlar da korku duyduklar durumlardan kanrlar nk korku ve kama koullanmalar yoluyla, kanmaya koullanmlardr. Sndrme ve Bastrma renme konusundaki almalar sadece davranlarn renilmesi ve kazanlmas ile deil, daha nce renilmi davranlarn zayflamas, ile de ilgilidir. Bu, olduka nemli bir konudur; nk gndelik hayatta, renilmi davranlarn zamanla zayfladklar ok sk grlen bir olay dr. Ayrca, insanlarn kazandklar pek ok alkanlklar da istenecek alkanlklar deildir; dolaysyla bunlar zayflatmak ya da bunlardan bsbtn kurtulmak istenir. renilmi bir davran nasl zayflatlabilir? Bu ekilde salanr: 1- Unutma: Bunu baarmak iin bir yol, kiinin sz konusu davran unutmasna olanak salamaktr. Herhangi bir eyi renmi olan denei, rendikten gnler ya da aylar sonra teste tabi tutarsak, rendii eyi, renme tekrarlarndan hemen sonraki kadar iyi bilememe olasl yksektir. renilmi bir eyin bu ekilde kaybolmasna unutma ya da hatrda tutamama denir. Bugn psikologlar unutma konusunda bir hayli bilgiye sahiptirler; ne zaman az olacan, ne zaman ok olacan kolayca kestirebilirler. Unutma daha ok szel renme durumlarnda kendini gsterir. Szel olmayan alkanlklarda ise unutma ok daha azdr. Szel olmayan bir alkanln gc, eer bu alkanlk uzun sre kullanlmamsa, bir dereceye kadar zayflar; fakat pekitirilmi birka tekrar, onu genellikle btn gcyle geri getirir. 2- Sndrme: Bir davran zayflatmann ikinci yolu onu sndrmedir. Sndrme bir ilem, snme ise bu ilemin sonucudur. lemin kritik esi, sndrmek istediimiz davran artk pekitirmemektir. Bu farkn dnda, snme srasndaki dier btn ilemler renme srasndakilerin ayndr. Pavlov usul ya da klasik dediimiz koullanmada, deneyci koullanm hayvana ngra alar fakat beraberinde yiyecek vermez. Edimsel koullanmada ise, deneyci hayvann manivelaya basmasna olanak verir fakat bu abasn yiyecekle dllendirmez. Sndrlecek renme, kanma renmesi de olsa, motor bir

renme de olsa, ayrdetme renmesi de olsa, ilem ayndr.davran sona erdirmek iin, hangi tr olursa olsun, pekitirmeye son verilir Sndrmenin sonucu, renilmi davrann zayflamasdr. Pavlov usul salglama koullanmasnda, ngrak sesi verildiinde salglanan salya damlalarnn says azalr. Manivelaya basma durumunda, baslar gittike seyrekleir. Labirent renmede ise kou hz yavalar, hatta hemen hemen sfra iner. Snmeyle ilgili bu ifadeler konusunda baz ek aklamalar yapmak gerekir. Sylenenler olumlu pekitirelerle yaplan renmeler iin dorudur; fakat itici uyarclarla yaplan renmeler iin pek doru deildir. rnein korku koullanmas, renilmesinin abukluuna karn kolay kolay snmez. Aslnda btn heyecansal davranlarn sndrlmesi gtr ve bu durum ar korkular ve kayglar olan kiilerin psikoterapisinde dikkate alnmas gereken nemli bir noktadr. Ancak klasik trdeki korku koullanmas ok yava bir biimde de olsa sner. Kanma koullanmas snmeye son derece direnlidir. Baz hayvanlarda ve durumlarda binlerce tekrardan sonra bile snmeyebilir. Bu durum, rnein, zil sesini duyunca bir blmenin zerinden atlamay renen kpeklerde gzlenmitir. Kanma koullanmasnda snmeyi gletiren iki zellik vardr. Bunlardan birincisi, kanmann korku koullanmasna bal oluudur ki bu tr koullanma kendisi de g sner, ikinci ve daha nemli olan zellik ise, kanma durumunda baarl bir denein pekitirecin kesildiinden haberdar olamaydr. Denek bir uyar iaretini grd (ya da duyduu) zaman davranda bulunmay renmitir. Dolaysyla cezann kaldrlmas denek iin hi bir ey ifade etmez; ta ki kanma davrann zamannda yapmasn ve buna karn okun gelmediini grsn. Aslnda bu gibi tek tk olaylar da pek etkili olmamaktadr. Deneye yeterince devam edilirse en sonunda bir dereceye kadar snme grlmekte, ama bu hi bir zaman tam bir snme olmamaktadr. 3- Bastrma: Bir davran zayflatmann nc yolu bastrmadr. Bu ilem yolunda daha nce renilmi bir davrann her yaplnda ceza uygulanr. Bastrma aslnda, daha nce koullanm davran zayflatan bir edilgen kanma renmesidir. rnein bir fare edimsel kutuda yiyecek iin manivelaya basmaya koullanm olsun. Bu davran zayflatmak iin, hem davran yapldnda yiyecekle pekitirmemek suretiyle sndrme uygulanabilir; hem de hayvan, manivelaya her basnda okla cezalandrlabilir. Genellikle ceza,davran geici olarak bastrr fakat srekli olarak ortadan kaldrmaz. Davran cezayla bastrmann kurallar da olduka karmak gibi grnmektedir. Kendiliinden geri gelme Davranlarn sndrlmesini ve bastrlmasn karmak hale getiren etkenlerden biri de davranlarn kendiliklerinden geri gelme eilimleridir. Pavlov, kpeklerine bir dizi snme tekrar yaptrdktan sonra, aradan bir iki gn geince, salglma davrannn geri geldiini grmtr. Bu davran, sndrme srecinin sonundaki duruma kyasla daha kuvvetliydi. Bu geri gelie kendiliinden geri gelme adn verdi. Bu olay tersine bir unutma da saylabilir; yani snmenin unutulmas olarak dnlebilir. Bylece unutma ve snmenin yaval ile cezann greli etkisizliine kendiliinden geri gelme faktr de eklenince renilmi davranlarn giderilmesi hayli glemektedir. Aralkl Pekitirme Davranlarn giderilmesini yavalatan dier bir etken de aralkl pekitirmedir. imdiye kadar anlatlan deneylerde pekitirme devaml olarak yaplyordu. Yani, koullanma ve renme tekrarlarnn hepsinde pekitirme uygulanyor, snme tekrarlarnda ise hi uygulanmyordu. Deneysel durumlarda bu mmkndr, nk psikologlar iste-diklerince tutarl olabilirler. Gndelik hayatta ise olaylar nadiren tutarldr. Atele oynayan bir ocuk her zaman atee yanacak kadar yaklamaz. Ana-baba-lar da, kendi psikolojik durumlar ve ocuklara dikkat

dereceleri deiebilecei iin dl ve ceza vermede her zaman tutarl olmazlar. Dolaysyla ocuklar ayndavran iin bazen dllendirilip bazen dllendirilmezler; ya da bazen cezalandrlp bazen cezalandrlmazlar. te aralkl pekitirme dedavranla-rn bazen pekitirilip bazen pekitirilmemesi-dir.davranlarn her yapllarnda pekitiril-melerine ise devaml pekitirme denir. Pekitirmenin devaml ya da aralkl olmasnn ne nemi vardr? Bu soruya, aralkl pekitirmenin dzenleni biimine gre eitli cevaplar verilebilir Aralkl pekitirmenin dzenleni biimine pekitirme tarifesi denir. Pratikte bu terim aralkl pekitirme ile hemen hemen eanlamda kullanlr. Bir tarife zamana o ekilde balanabilir kidavranlar, rnein 10 dakikalk aralklarla pekitirilir. Bu arada denein kadavran yapt nemli deildir; pekitirilmesi iin, belirlenmi sre getikten sonra tek birdavran yapmas yeterlidir. Bu tr tarifelere faslal tarife denir. Dier bir tarife trnde, oranl tarifelerde ise, pekitirme belli birdavran saysndan, rnein lOdavrandan sonra yaplr. Faslal tarifelerde pekitirmeler aras zaman, oranl tarifelerde de pekitirmeler arasdavran says eit tutulursa, bu eit tarifelere sabit tarifeler denir. Bu durumlarda psikologlar sabit faslal) ve sabit oranl tarifelerden sz ederler. Tabii deiken faslal ve deiken oranl) tarifeler de vardr. Bu tr tarifelerde pekitirmeler aras zaman ya dadavra-n says bir seferden dierine deiir. Pekitirme tarifeleriyle elde edilen sonulardan biri yle ifade edilebilir: Bu tarifelerle alan denekler devaml pekitirme tarifesiy-le alanlara kyasla daha fazla davran gsterirler. zellikle faslalar ya da oranlar bykse,davran says daha da ykselir. Devaml pekitirme tarifesiyle saatte yz dolaylarnda olandavran says bu tarifelerde binlere kar.davran saysndaki bu ykseklik aralkl pekitirme tarifelerinden sonraki snme srasnda kendini daha da belirgin bir ekilde gsterir; nk snme srasnda dl yoktur, dolaysyla da yemek ya da imekle vakit geirilmez. Ayrca, aralkl pekitirmeden sonraki snme devaml pekitirmeden sonraki snmeye kyasla ok daha uzun srer.

MOTOR RENME Basit edimsel renme, belli bir amaca varmak iin ne yaplmas gerektiinin renilmesidir. Bazen psikomotor renme de denen motor renmede sz konusu olan ise, bir eyin nasl daha iyi yaplacadr. Gndelik hayat, motor renme gerektiren faaliyetlerle doludur. Bunlar arasnda atal kakla yemek yemeyi, konumay, yaz yazmay, araba kullanmay, topu hedefe amay, bir mzik aletini almay sayabiliriz. Btn bu becerilerde, bireyin davranlarn hzl ve doru olarak yapabilmesi iin altrma gereklidir. Motor renmede de uyarclar, ayrtetmenin renilmesinde olduu kadar nemlidir; fakat burada durum biraz farkldr. rnein, iyi bir golf oyuncusunun, gzel bir vuru yapabilmek iin belirli bir uyarc durumuna gereksinimi vardr:Bileinde ve bacaklarnda belli bir duygunun olmas, baklarnn topun zerinde younlamas, sopasn kaldrrken omuzlarndan ve kollarndan d-nt uyarclarnn gelmesi gerekir. Piyanistler ve daktilo yazanlar da "her eyin yolunda olduu" duygusunu veren belli bir pozisyona girmedike ilerini yapamazlar. Dier bir deyile, motor becerilerde, evre, bedensel i uyarclar ve yaplacak i arasnda bir egdm sz konusudur. Ancak, motor renmelerde zerinde

daha ok durulan ey,davrann yapl tarzdr. Motor renme genellikledavrann yaplmasndaki hz ve hataszlkla llr. rnein, daktilo snavlarnda hz deerlendirilirken hatalar da hesaba katlr.

BLSEL RENME nsan renmesinin sz konusu olduu durumlarn hepsinde deilse bile ounda klasik ve edimsel koullanmay incelerken ele aldmz trden ilemler yoktur.insanlar baz eyleri sadece bunlara maruz kalarak renirler. rnein dn akam televizyonda haberleri izlemiseniz byk bir olaslkla bir eyler renmisinizdir; ve bunlar baka birisine anlatabilirsiniz. Burada bilisel renme vardr. imdi bu kitab okurken de ne klasik koullanmaya, ne edimsel koullanmaya ne de kama koullanmasna benzeyen bir durumda renme yapmaktasnz. Bu renme durumunun zellii, yeni bilgilerin depolanmas ve eski bilgilerin yeni anlamlar ve balar kazanmasdr. Pekitirecin ak biimde kullanlmad ve arlk noktasn bilgi depolama ve ilemenin oluturduu renme durumlar iin bir ad bulmak gerekir. "Bilisel" (cognitive) kelimesi psikologlar tarafndan, duyu organlarndan gelen girdilerin ilenmesini ifade etmek iin kullanlan bir kelimedir. "renme" ise daha nce de grdmz gibi, davranlarda yaant sonucu meydana gelen olduka devaml bir deiikliktir. Bu iki terimin tanmn bir araya getirince "bilisel ren-me"nin tanmn elde ederiz:

TAKLT VE RNEK ALMA YOLUYLA RENME nsan renmesinde yeri olan bir dier bilisel renme tr de baka bireyi taklit etme ya da trn baka bir yesinin davran larn rnek almadr . Bir kii bakasnn bir ey sylediini duyar ya da yaptn grr ve onu kopya etmeye alr. Neyin taklit edilebilir olduu tre zg yeteneklerle belirlenir. Baz kular, rnein papaan, insanlarn konumasn taklit edebilir. Baz kular da tlerini trlerinin daha yal yelerini dinleyerek gelitirirler. empanzeler ise genellikle birbirlerinin hareket ve jestlerini taklit ederler. ocuklar da kelimeleri sylemeyi, bir lde, ana-babalarn ve baka ocuklar duyarak renirler. Uzun yllar psikologlar, taklidi klasik ve edimsel koullanmann bir bileimi olarak aklamaya almlard. Oysa modern psikologlar taklit ya da rnek almay, baz hayvan trlerinin sahip olduu, doutan gelen bir yetenek olarak grmeye balamlardr. Yeni gre gre sz konusu hayvanlarn, bakalarnn davranlarn alglayarak aynn yapma konusunda doutan gelen bir yetenekleri vardr.

KAVRAMA YOLUYLA RENME Tipik bir kavrama deneyinde bir problem sorulur, grnrde hi bir ilerleme olmadan bir sre geer, sonra zm birdenbire gelir. Kavrama yoluyla renmenin bir erisi izilecek olursa, nce hi bir renme belirtisi grnmez; sonra da birdenbire tam ya da hemen hemen tam renme grlr. Kavrama yoluyla renmenin bir zellii de benzer durumlara byk lde genellenmesidir. Kavrama olay empanzelerle yaplan birok deneyde gsterilmitir. Bu deneylerin en basitleri, hayvann elle ulaamad yiyecei bir sopa kullanarak almasn gerektiren deneylerdir. Aadaki alnt Nueva adl bir empanzeyle yaplan byle bir deneyi betimlemektedir: Nueva geliinden gn sonra test edilmitir. Henz dier hayvanlar tanmamtr ve bir kafeste tek bana kalmaktadr. Kafesine kk bir sopa sokulur. Nueva bu sopayla yerleri kazr, muz kabuklarn iterek bir yn haline getirir, sonra da nemsemez bir tavrla sopay kafesin parmaklklarndan darya, aa yukar 75 santim uzakla atar. On dakika sonra kafesin dna ve Nueva'nn ulaamayaca bir uzakla bir meyve konur. Hayvan nce meyvaya uzanmaya alr fakat tabii baaramaz. Bunun zerine empanzelere zg ikayetlere balar dudaklarn, zellikle aa sarktr, gzlemciye yalvaran baklarla bakar, alama sesleri karr ve son olarak da baka durumlarda da gzlenen en ak aresizlik davrann gsterir, kendini srt st yere atar. Bylece k yaknmalarla, yalvarmalarla geen bir sreden sonra 7 dakikadan sonra sopaya bakar.Sopay yakalar kafesin dna uzatr, beceriksizce de olsa muzu eliyle ulaabilecei bir mesafeye getirir. Bu rnein en nemli noktas hayvann sopaya birdenbire bakmas ve hemen ardndan sopay uygun ekilde kullanmasdr.Yani deneme yanlmalarla uramadan kavramal bir davran gstermesidir ite bu kavrama yoluyla renmeyi iyi bir rnektir.

SOSYAL RENME Klasik ve edimsel koullanma kuramlar insan ve hayvan davranlarnn hangi uyarclarla azald ya da oaldn aklamaktadr. Ancak insanlarn greli olarak karmak davranlar, dorudan pekitirilmeden bir kerede tm zellikleri ile gsterdikleri gzlenmektedir. rnein renciler parmak kaldrarak sz istemeyi, retmen geldii zaman sessiz durmay genellikle dorudan pe-kitire almakszn renirler. Bu tr renmeleri aklayan en nemli kuramlardan biri, gzlem yoluyla renme kuramdr. Bu kuram deiik kaynaklarda taklit yoluyla, model alarak ya da sosyal renme olarak da anlmaktadr. Bu renme kuramnn ncleri N. E.Miller, J. Dollard ve A. Bandura'dr. Bu psikologlardan Miller ve Dollard'a gre ocuklar evrelerindeki kiilerin davranlarn ve bu davranlarn sonucunu gzlerler.Gzledikleri davranlardan pekitirilenleri taklit ederken, sonucu olumlu olmayan dayanlar taklit etmezler. Bu nedenle bir modeli taklit etme bir tr edimsel koullanmadr. Bu aklamaya gre bir davrann renilmesi iin, bireyin bu davrann sonucunu yaayarak renmesi gerekmez. rnein kpek tarafndan nlan ya da salncaktan den bir ocuu gzleyen biri, kpek ve salncaktan korka-bilir. Gnlk yaantmzda gzleyerek rendiimiz pek ok davran vardr. Sosyal renmenin nde gelen isimlerinden biri olan A. Bandura'ya gre, gzlem yoluyla

renme, pekitirilen bir davrann taklit edilmesi kadar basit bir olgu deildir. Gzlemin bireyi bilgilendirme ilevi de vardr. Bandura, insanlarn evrelerindeki kiilerin davranlarn gzlediklerini, bu gzlemlerden baz sonular kararak kendileri iin yararl olan durumlarda davran gsterdiklerini ne srmtr. rnein bir ofr nndeki arabann yoldaki bir ukura ya da kasise girerek sallandn gzleyebilir. Bu gzlemi sonucunda arabann getii yerde bir ukur olduu bilgisini edinir ve arabasna zarar vermemek iin gzledii davran taklit etmez. Bandura'ya gre model alnan davran saklanabildii ve deiiklie uratlabildiine gre, gzlenen davranlarn bireyin belleine kodlanmas ve gerektii zaman hatrlanmas gerekir. Bu zelliklerinden tr gzlem yoluyla renmenin bilisel boyutu da nemlidir. Sosyal renme Sreleri Bandura'ya gre, gzlem yoluyla renmede dikkat, hatrlama, yeniden retme ve pekitire olmak zere 4 temel sre vardr. Aada bu sreler ksaca aklanmaktadr. Dikkat: Model alnan davrann gsterilebilmesi iin ncelikle model alnan davrana dikkat edilmesi gerekir. Yaplan aratrmalar, insanlarn farkl, ilgin ve yksek statl kiilerin davranlarna dikkat ettiklerini gstermektedir. Hatrlama: Model almak iin modeli taklit etmeye niyetli olmak ve modelin davranlarn bellee kodlamak gerekir. nk gzlenen davran genellikle gzlemden hemen sonra ortaya kmayabilir. Birey gzledii davran yeri geldii zaman da kullanabilir. Davran bellee grsel, szel ya da sembolik olarak kodlanabilir. Yeniden retme: Model alnan davrann gsterilmesi iin bireyin gzlemlerini davrana dntrebilmesi gerekir. rnein bir seyirci bir basketbolcunun davranlarn gzleyip, belleine kodlayabilir. Ancak sahip olduu kas sistemi ile gzledii davranlar kendisi gsteremeyebilir. Okulda Gzlem Yoluyla renmenin Yeri Ve nemi 1. retmenler, rencilerin dikkatini gerek hayattan, roman ve film kahramanlarndan model alabilecekleri kiilere ekmelidir. 2. ocuklar film ya da masal kahramanlarnn davranlarn da taklit ederler. Aratrmalar ocuklarn zellikle saldrgan davranlar daha ok taklit ettiklerini gstermektedir. Bu nedenle ocuklarn izledikleri filmler dikkatle seilmeli, ocuklara kt model oluturacak filmler gsterilmemelidir 3. retmen en ok model alnan kiilerden biridir. Bu nedenle retmenin snfta ve snf dnda rencilere ok iyi bir model oluturmas gerekir. 4. rencilerde istendik davranlar oluturmak iin, doru davranan renciler pekitirilerek, bu rencilerin dier renciler tarafndan model alnmas salanmaldr KISACA: "Bilisel renme" yaant sonucu bilginin ileniinde meydana gelen deime olarak tanmlanr. Bu olayn varl, yer renme ve bilisel haritalarn olumas konularndaki aratrmalarla gsterilmitir. Bilisel renme yoluyla, baka kiileri model alp onlarn davranlarn taklit edebiliriz. Kavrama yoluyla renme de bir tr bilisel renmedir ve bireyin, yaantlarn algsal dzeyde yeniden rgtlemesi eklinde tanmlanabilir. Ayrca kavrama yoluyla renme, bir lde, bireyin daha nceki renmelerinden yapt aktarmalarla da aklanabilir; yani bireyin daha nceki yaantlar srasnda renme kurulumlar gelitirdii, dier bir deyile renmeyi rendii ve yeni renme durumunda bunlardan yararland dnlebilir.

GDLEME MOTVASYON Etkiletii evresi insan,davranlar renmeye zorlar.Zorlama ile hayvanlar da bazdavranlar renirler. Ama hayvanlar davranmaya iten gcn , i gd olduu varsaylmaktadr.nsan gelimeye iten g ise drt,gd,gereksinme ve gdlenme kavramlar ile anlatlmaktadr. gd bir canl trnn tm yelerinde ayn biimde grlen, kaltsal olarak rgtlenmi renmeye dayanmayan, davranma eilimidir. gd ile yaplan davranlar kendiliinden doal olarak ortaya karlar. Kimi kez i gd szc yerine itepi szc de kullanlr. Kimi psikologlar, saldrganlk,kskanlk, baar, gibi davranlarn kaynann insann i gds olduunu savunurlar. Ama insan,teki canllardan farkl olarak, evre etkilerinin dnda i glerinin zorlamas ile, doay deitirecek,teki canllardan stn gelecek, kendine kltr denilen bir ortam yaratacak gelimilie ular. nsan,yemek,imek gibi yaamas iin gereken davranlara ynelten ve doutan getirilen itici gce drt denir. Kimi psikologlar , drtleri fizyolojik gd ad altnda gdlerin alt dalna koyarlar. Gd (motive) insan bilinli olarak yaamas ve gelimesi iin bir gereksinimini karlamaya ynelten bir i gtr. Gdler, renilmemi (kaltsal) ya da doumdan sonra evrenin gereksinmesini kapsayan genel bir kavramdr. Gdnn aka gzlenen ya da gzlenmeyen bir ok tr vardr. Psikologlar gdleri teker teker saymaktan daha ok bunlar kmelendirerek adlandrrlar. nsan , baz gdlerinin farknda olmayabilir. Farkna varlan ya da varlmayan gdler, doumdan sonra birbirini etkileyerek ve evre deikenleri ile ekinik ya da baskn nitelik kazanarak insann gdsel rnts-n olutururlar. nsan, belli bir gdnn ynlendirmesinden ok gdsel rntnn ynlendirmesiyle gereksinimlerini karlar. Gereksinme insann bedensel, toplumsal, ruhsal nitelikte olan bir eyin (nesne,iliki ,duygu, bilgi gibi) yoksunluundan, yetmezliinden duyduu isel gerilimdir. Gnlk anlatmda gereksinme kavram gd ,drt kavramna gre daha ok kullanlr. Ayrca, gd ,drt ve gereksinme kavramlar , birbirinin yerine kullanlabilir. Drt ,gd ya da gereksinmenin insann, bir davran renerek ya da deitirerek gelimeye itmesi gerekir. Baka bir deyile insan gereksinmesini doyurmaya gdlemelidir. Gdlenme insann gereksinmesini (drtsn, gdsn) doyurmak iin eyleme geecek dzeyde isteklenmesidir. Gereksinmenin etkisiyle gdlenmeyi ,d etkilerle gdlenmeden ayrmak iin ,gerektiinde isel (doal)gdlenme deyimi kullanlr. Dsal (yapay) gdlenmeye eitimde gdleme denir. Gdleme, insan bir gereksinmesini doyurmaya ya da onda yeni bir gereksinme yaratmaya ynelik dtan yaplan etkidir. Kimi kez etkileme ile gdleme e anlamda kullanlr.retmenin rencide bir konuyu renmeye istek yaratmas gdlemedir.Eer retmen rencide, onu renme eylemine geirecek dzeyde istek yaratabilmise renci dtan gdlenmitir.

GDLER nsann amac , yaamn ve soyunu srdrmektir. nsann yaamn ve soyunu srdrmesi de gdlerini doyurmaktr.nsann baz gdleri kaltsaldr.Alk susuzluk,cinsellik,merak,oyun, devinme gibi gdler doutan gelir.Bunlara drt,birincil gd,temel gd ya da renilmemi gdler de denilmektedir. Bu tr gdlerin ,yekindiinde insan davrana itme gc yksektir. Alk,susuzluk gibi drtlerin doyurulamamas, insann yaamn sona erdirir. (Maslow,1971) nsann baz gdleri ise evre etkenleri ile oluur. Bunlar renilmi gdlerdir. evre etkenleri iinde zellikle toplum,insann yeni gdler renmesini salar. Buna kltrel ya da sosyal etkenler denir. evre etkenleri ile edinilenler ,bir topluma ilikin olma , toplumun onayn kazanma , bakasnn gzne girme ,sorumluluk alma, baarl olma ,toplumda bir konum edinme gibi gdlerdir. Bunlara ikincil gdlerde de denir. nsann renilmemi ve renilmi gdlerinin ne olduu konusunda pek ok aratrma yaplm ve ok sayda gd ,drt ve gereksinme ad bulunmutur. Bunlarn kmelere ayrarak snflandrlmas da yaplmtr. Bu snflandrmadan biri aadadr: 1. Fiziyolojik ihtiyalar: Alk, susuzluk. 2. Beden gvenliini salama: Yaama ,dinlenme, tehlikelerden,hastalklardan ve kazalardan korunma, alma gibi gereksinmeler. 3. Cinsel doyurulma: Kart cinsin dikkatini ve ilikisini salama, cinsel gerilimden kurtulma gibi gereksinmeler 4. Sevilme ve kabul edilme: Sevilme gven iinde olma arkada ve dost edinme , toplumca beenilme, bir kmeye katlma, bakalarn memnun etme , iyilik yapma , vlme gibi gereksinmeler 5 Toplum da yer edinme ve tannma : Mal edinme,edindiklerini koruma , nder olma, nderi izleme , bakalarn ynetme, bakalarn koruma, bakalarn yknme, saygnlk kazanma, knanmaktan,ayplanmaktan kanma gibi gereksinmeler 6. Bilisel yaam ve yaratclk: Bakalar ile ayn dncede olma ,kendini anlatabilme,zendirilme, desteklenme, dnme, bilgi ve beceri edinme, bunlar yorumlama, rgtleme , aklama, yollarn arama gibi gereksinmeler 7. Kendini bilme ve gelitirme: (z ger-ekletirim) Gelime, kusurlarn ve engelleri yenme, amacna ulama,ve zorlamalara kar koyma, kendini bilme ,tanma ve bulma gibi gereksinmeler Gereksinmelerin bu genel snflandrlmasnn yan sra , rencilerin asl gereksinmeleri de retmen iin nemlidir.rencilerin gizil glerini ve kiiliklerini gelitirebilmeleri iin, eitim yoluyla doyurmak istedikleri gereksinmeleri be balk altnda toplanabilir: 1. z gerekletirim gereksinimi: renci kendini tanmak, kendini kabul etmek,yeteneklerini yeterliliklere dntrmek,amalar ile yeterlikleri arasnda denge kurmak, sorunlarn bilimsel bilgilerle aklc yaklamla zmek,davranlarn istenci ile ynlendirerek dnce ve eylem zgrlne ulamak ister. 2. Anlatm ve iletiim gereksinimi : renci duygularn, dncelerini , konuarak, yaayarak, izerek, devinerek, renk ve madde kullanarak deiik yollarla anlatmak; anlatmda deiik aralar kullanmak,bakalar ile etkili bir iletiim kurmak ister. 3. liki, i birlii , birlikte yaama gereksinimi: renci, bakalar ile iliki kurmada , birlikte almada ve yaamada yeterli olmak bakalar ile iyi ilikiler kurmak ister. 4. Salkl yaama gereksinimi: renci,kendini ve evresini temizlemede dengeli beslemede ,salk kurallarn uygulamada , kaza ve hastalklardan korunmada yaamn ussal ve zenli dzenlemede yeterli olmak ister. 5. retim ve tutumluluk gereksinimi: renci geimini salamak iin bir meslek

edinmek, mesleini baarl yrtmek , gelir ve giderleri arasnda denge kurmak, rettiklerini ve elindeki kaynaklar tutumlu kullanmaklara gnler iin para biriktirmek,kaynaklarn savurmamak ister. Okul , bu gereksinmelerle gelen renciye gereksinmelerini doyurabilecei ortam hazrlayabilmeli ,bilgi,beceri,ve tutumu (davran) kazandrabilmelidir.

GDLENME Bir gd doyumsuzlua dntnde , yeterince doyurulamadnda, erimek istedii hedeften yoksun brakldnda hedefine ulamada yetersiz kaldnda insan gerilime iter.Bu i gerilim, insann gdsn doyurmak ya da gdnn hedefine ulamak iin gerekli davranlar yapmaya zorlar; gereken davranlar ona yaptrr. Eer insan gdsn yeterince doyurmada ya da hedefine eritirmede baarl olursa gerilimden kurtularak rahatlar. nsann bir gdsn karlanmas gereken bir davran yapmasna ve gdsn doyurarak gerilimden kurtarlmasna gdlenme sreci denir .Bylece gdlenme sreci , yekinme , davranma ve doyurulma olmak zere aamaldr. Bu aama em-bersel bir dn oluturur. nsann gdler , ister renilmemi,ister renilmi olsun, gerektiinde renme yoluyla deimeye uratlabilir. nsan renme yoluyla yeni gdler kazanarak yerlemi gdlerini deitirerek , kendine bir gdsel rnt gelitirir. nsann gdsel rnts,kiilii eliyle denetlenir. Yekinen bir gdnn, niin,nasl, nerede, ne zaman, hangi ncelikle doyurulacam insann gdsel rnts belirler. Ama insan gdlenmesinin kendi kiilik zelliklerine uygun olarak olumasn da denetim altna alr . rnein, bir insan alk gdsn doyurmada, kiilik zelliklerine gre, baka insanlardan ayrlr. Alk gdsn doyurduu yer, zaman gibi koullar nemlidir. nsan, evinde alk gdsn doyuruyorsa baka trl davranr. Eer insan aln bakalarnn yannda doyurmaya kalkarsa iinde bulunduu durumun gerektii gibi davranarak, alk gdsn bastrabilir, beenilme, kk dmeme, tok gzl grnme gibi gereksinmeleriyle az yemeyi ya da yememeyi yeleyebilir. nsann gdsel rnts hem yerleiktir hem de deime iindedir.Gdsel rnt ,kiilik zellikleriyle balantl olduu iin, kiilik zellikleri gibi yerleiktir, kolay kolay deimez. te yandan bir durum karsnda egemenliini yitirebilir ve yerini baka gdlere brakabilir.nsann yapt bir davran, bir nceki davranna benzese bile, bu davrannn nedeni olan gdler deiik bir rntde olabilir. nk insann gdsel rnts, her dzeydeki btn gereksinmelerinin ve kiilik zelliklerinin karmak bir etkileimi ile olumaktadr. Gdsel rntsnn deime iinde olmas yznden, insann hangi nedenle davrandn tanmak g olur. nsann gdsel rntleri birbirinden deiiktir. ki insan ayn davran yapsa bile davrannn nedenleri ayr olmaktadr. Szgelimi , snfta birka kez kavga karan bir renci her kavgada doyurmak istedii gdleri deiiktir. Kavgaya karan on renci varsa ,bu on rencinin kavga yoluyla doyurmak istedii gdleri de birbirlerinden deiiktir. nsan gdlerini doyurmas ou kez , evresinden gelen engellerle karlar. nsann gdlerini doyurup dengeye ulamas iin , bu engelleri yenip sorunu zmesi gerekir. Sorun zme, insann kendi yetenekleri ile evre koullarnn akla uygun biimde birletirerek, ihtiya duyulan gdsnn doyurulmasn zorlatran engeli kaldrmakla olur. Gdsel renme Gdsel renme kuramlar, insann yaamn srdrmek iin rendiini

savunurlar.nsann yaamasnn amac, gdlerini doyurmaktr.nsan gdlerini doyurmaya elverili davranlar renmeden bu amaca ulaamaz. Davranlar insann gdlerini aralardr.Gdsel renme kmesine girebilecek iki renme kuram vardr. Bunlar Psikodinamik ve levsel renme kuramlardr:

PSKODNAMK KURAM Psikodinamik renme kuramna gre renme insann doal bir gereksinmesi-dir.nsann kiiliini gelitirmek ve gereksinmelerini karlamak iin renmek zorundadr. nsan , doumuyla birlikte gereksinmelerini karlayarak kiiliini kazanmaya balar ve bunu yaam boyu srdrr. Bu sre iinde insan srekli renir. nsann renme sreci iinde ilk ocukluk evresi, kiiliini gelitirmede temel bir geliim evresidir. Bu evrede ocuk, kiilik zelliklerinin temelini oluturacak yaantlar kazanr, hzl bir renme sreci iinde bulunur. Bu yalarda edinilen yaantlar ve kazanlan kiilik zellikleri , etkilerini insann mr boyunca srdrrler. Bu kurama gre renme, renene haz vermelidir. nk insan elemden kaar,hazza ynelir. renilenlerin pekitirilmesi iin yaplan altrmalar,insana haz vermedii zaman, renme sakatlanr. Altrmalar insann gerilimini oaltmamak, tersine azaltmaldr. nsann gdleri tm eylemlerinin temeli olduu gibi , renmesinin de temelidir.nsan , gdlerinin doyurulmas engellendiinde , yeni doyurulma yollar aramak iin renme eylemlerine geer.Bylece doyurula-mamann yaratt kayglardan kurtulmaya alr. (Maslovv, 1971)

LEVSEL KURAM renmede ilevselcilik renmenin insana, bir amacn, gerekletirmek iin gerektiini savunur. levsel renme kuramna gre, insan bir ii yapmaya giritiinde iini iyi yapmak ve nne kan engelleri ortadan kaldrmak iin bildiklerini kullanr, bilmediklerini de renmeye alr. nsan bir ilevini yerine getirmek iin renir,renme ise insann bir ilevi iindir. nsann renmeye gdlemesi gereklidir. nsann renmeye gdlenmesi reneceklerinin amacn gerekletirmesinde bir ilevi olduunu grmesine baldr. renilecek davranlar, insann amacna ulamasn engelleyen engelleri ortadan kaldryor ise, insan renmeye, gdlenmeye balar, engel ortadan kaldrlncaya dek gdlenmesini srdrr. Bu kurama gre ilevsel olan bilgi ve beceriler baka alanlara gei yapabilirler.

MOTVASYON VE RENME Motivasyon (gdlenme), okuldaki renci davranlarnn ynn , iddetini .kararlln belirleyen en nemli g kaynaklarndan biridir. Okul ve snfta ortaya kan renme glkleriyle disiplin olaylarn nemli bir kayna gdlenme ile ilgilidir. renmek iin her renci retme-renme srecine istekli katlmak, renmenin gerektirdii ilkelere uymak renmesinden sorumluluk tamak ve almak zorundadr. Bu nedenle ,renme iin gerekli gdlenmeyi salamak okulun grevlerinden biridir. Gd, belli durumlarda belli amalara ulamak ve gerekli davranlarn yaplabilmesi iin organizmay harekete geiren, enerji veren, duyusal bir ykselmeye (coku,istek) neden olan ve davranlar ynlendiren bir "itici g" tr. Gdlenme, belli amalara ulamak iin bir g kazanma halidir. Mesela, Ali ortaokul 2. snf rencisidir. Sosyal Bilgiler dersine dzenli olarak girmez ve snfta dersle ilgilenmez. Derslerde arkadalarnn da dinlemesine engel olup pencereden dary seyreder. Sosyal Bilgiler dersinde verilen devleri yapamad zaman , cevap aramak istemez. retmen derste adapte etmekte zorlanr. Bu durumlar, Ali'nin Sosyal Bilgiler dersinden holanmadn ,bu dersle ilgili faaliyetlere istekle katlmadn ,gdlenmemi olduunu gsterir. Buna karlk, snf arkada Aye Sosyal Bilgiler dersi ile ok ilgilidir . Derslere her zaman nceden hazrlanr,srekli alr, devlerini byk bir zevkle yapar. Deiik kaynaklardan bulduu bilgileri snfa getirir. devlerini zamannda yapar ve zemedii her soruyu aratrr.Aye Sosyal Bilgiler dersinde yksek derecede gdlenmitir. Gdlenmi ile gdlenmemi renci davranlar arasnda nemli farklar vardr. Gdlenmi davranlarn yn bellidir,byk bir enerji ile yaplr. Hareketlerde kararllk, devamllk ve srar vardr. 1. lgi duyma ve dikkat etmede sreklilik 2. Davrann yaplmas iin aba gstermeye ve gerekli zaman harcamaya isteklilik 3. Konu zerinde odaklama . kendini verme ve glklerle karlaldnda istenilen davran yapmaktan vazgeme , sonuca gitmede srarl olmak ve kararllk. nsanlar bir izlenimde bulunurken az ok gdlenmilerdir. rnein, ders dinlemeyen ocuk dary izlerken veya arkadalar ile konuurken baka yne gdlenmi demektir. retmenler, rencilerin gdlenmemi olduklarn syledikleri zaman , bunu kendi hesaplar asndan yorumlamaktadr. Gdlenmenin Kurumsal Dayanaklar Gdlenmenin ieriini aklama konusunda psikologlar genellikle u sorular cevaplamaya alrlar: 1. nsan bir harekete balatan nedir? 2. nsan belli bir hedefe doru ilerlemesini salayan nedir? 3. nsann belli bir hedefe ulamak iin srarla uramasnn nedeni nedir? renme kuramlarnda olduu gibi gdlenmenin ne olduunu aklamaya ynelik kuramlar ok sayda ve eitlidir. Bazlarnda doutan birlikte getirdiimiz ynelimlere ,bazlarnda tamamen d etmenlere bazlarnda ise insanlarn i durumlarna arlk vermektedir. htiya yoluyla gdlenme: ki ihtiya kuramndan bahsedilecektir. Bunlar Murray ve Maslow'un yaklamlardr. htiya insann genel sal ve refah iin karlanmas gerekli , organizmann herhangi bir

eksiklik durumu veya kiinin arzu ettii ve karlanmas gerektiini dnd bir i durumdur. Murray ve Maslovv'un aklamalarna gre insanlarn, ihtiyalarnn tamamen ve mkemmel bir ekilde karland durumlar pek azdr.nsanlar ihtiyalarnn ortaya kard gerilimden kurtulmak iin bunlar gidermede etkili olacak hedeflere doru harekete geerler. Bu ynden okul eitimde ihtiya yaratmak ve ihtiyalardan yararlanmak rencileri gdlemede etkili bir rol oynar.

HTYA KURAMI Murray tarafndan ortaya atlm olan ihtiya kuram "evre ile birlikte kendi zelliklerimiz ve ihtiyalarmz bizim nasl davranacamz biimlendirir" fikri zerinde kurulmutur. nsanlarn onayn kazanmak isteyen bir kii farkl durumlarda farkl davranr. Bir ortam kabul grmeyi engelleyebilir, bir bakas ise arttrabilir. Kii ona gre davranr. Murray'a gre ihtiyalar fiziksel ve psikolojik kkenli olmak zere iki grupta toplanr. Fiziksel ihtiyalarmz,yiyecek, su, uyku gibi bireyin yaamn srdrmesi iin gerekli olanlard.Psikolojik kkenli olanlara ise , baarl olma ,arkadalk kurma , beenilme gibi rnek gsterilebilir.Murray 28 deiik psikoloji ihtiya belirlenmitir. Bunlarn en nemlisi "baarma ihtiyac"dr. htiya Hiyerarisi (Aamal Sralama ) htiyalar, hiyerarik bir sra iinde ortaya kar. htiya sralamasnn en alt dzeyinde yaam srdrme ve gvence ihtiyalar yer alr . Bunlar etki ynnden en nemli ve gl olanlardr. Bu ihtiyalar kiinin dier ihtiyalarn kontrol eder ve hakim olurlar. Bu ihtiyalarn karlanmas, doyurulmas durumunda bir st dzeydeki sosyal ihtiya lar ortaya kar.Bunlar gruba ait olma, kabul edilme ,sevme ve sevilmedir.Bu ihtiyalarnda karlanmasyla insanlar daha st dzeydeki ihtiyalarn stat kazanma ,onurunu koruma , kendini gerekletirme ve meraklarn gidermeye ynelir. Bunlarn iinde en nemlisi "kendini gerekletirme"dir. lk drt ihtiya giderildiinde bunlarla ilgili gdlerin iddeti azalr. Dier ihtiyalar karlandnda ise bunlar balatan gdlerin iddeti azalmaz, artarak devam eder. htiya srasnn en stndeki ihtiya grubuna "Gelime htiyalarfda denir.Bunlar hibir zaman tam olarak karlanmaz . Bunlar gerekletirme sonu gelmeyen bir hz ve enerji ile tazelenir. htiyalar arasnda ileri-geri gider gelirler. Baz hallerde alrken acktmzn farknda bile olmayz . Birka gn uykusuzda kalsak derslerimize srekli alabiliriz. Maslovv'un bu ihtiya sralamasnn okul eitiminde nemli yeri ve sonular vardr. 1. Okula a, hasta, yorgun ve huzursuz gelen rencileri renmeye yneltmek kolay deildir. 2. Snfn korku ve kayg veren bir havas varsa; renci kendini okulda rahat ve gven iinde hissedemez. Bu nedenle retimden beklenen sonucu almak gleir. 3. ocuklarn zellikle ortaokul anda akran gruplar oluturmas ve o gruplara katlma istei dier ihtiyalarn karlamaktan daha ok nem tar. 4. retmenin, anne ,babalarn istek ve beklentilerindeki tutarszlklar ocuklarda

gvensizlik duygularnn domasna ve yerlemesine neden olur. 5. renciler , bakalar nnde yeterli ve baarl olma ,bakalar tarafndan tannma , prestij sahibi olma gibi ihtiyalar karlamak iin byk gayret gsterirler. 6. Maslovv'un ihtiya sralamas , retmenin ocuklar daha iyi tanyarak onlarn hangi gdler altnda olduklarn bilirse onlara daha gereki yardm getirebilir,gdlenmesini salayabilir ve gereken rehberlii yapabilir.

RENLM ARESZLK renilmi aresizlik kavram ilk olarak Pennsylvania niversitesinde hayvanlarla yaplan renme aratrmalaryla tanmlanmtr (Overmier ve Seligman, 1967; Selig-man ve Maier, 1967). Seligman ve Maier (1967) l deney deseni iinde melez kpeklerle yaptklar almada farkl kpek grubunu, birinci grup kama, ikinci grup bal (aresiz) ve nc grup kontrol grubu olmak zere kpekleri, iki aamadan oluan iki farkl deneysel ileme tabi tutmulardr. lk aamada birinci gruptaki kpeklere bir kutu iinde kaabilecekleri elektrik oku verilmi, kutu iindeki bir pedala bastklarnda elektrik oku kesilmitir. Bu gruptaki kpeklere okun geleceini nceden belirten herhangi bir ayrt edici uyarc verilmeksizin ok verilmi ve kpekler bir ka tekrardan sonra oku durdurmay renmilerdir. Deneye katlan ikinci gruptaki kpeklere ise birinci gruptaki kpeklerle ayn zellik ve sayda ok verilmi, ancak, deney ortam bu gruptaki kpeklerin elektrik okunu kesemeyecei biimde dzenlenmitir. Deneye katlan nc grup kpeklere deneyin birinci aamasnda hi bir ilem uygulanmamtr. Deneyin ikinci aamasnda, gruptan kpekler kama-kanma eitimine tabi tutulmulardr. ki blmeli bir kutuya konulan kpeklere elektrik okundan bir dakika nce ayrdedici uyarc olarak k verilmekte ve kutunun elektrik oku olan blmnden gvenli blmne geen kpekler oktan kurtulmaktadr. Kama ve kontrol gruplarnn aksine, aresizlik grubundaki kpeklerin aresizlik davran gelitirdii gzlenmitir. Bu gruptaki kpekler elektrik okundan kamak iin ok az aba gstermiler, bu durum gdlen-medeki eksiklik olarak deerlendirilmitir. Ayrca bu gruptaki kpekler oku kesmek iin herhangi bir baarl davran gsterememiler (bilisel eksiklik ve kutu iinde yatarak okun gelmesini beklemilerdir (duygusal eksiklik). renilmi aresizlik modeli, aresiz gruptaki kpeklerin kutunun iinde hi bir kama kanma davran gstermeksizin elektrik oku verilmesini bekler hale gelmelerinin nedeni olarak kpeklerin kendi davranlaryla elektrik okunun verilmesi arasnda hi bir ilikinin bulunmadn renmelerine iaret etmektedir. Bir baka deyile, gsterilecek hi bir davrann elektrik okunu kontrol edemeyecei konusundaki renme, davran ve davrann sonucu arasnda bir iliki olmad konusunda gelecee ynelik bir beklenti oluturmakta ve bu beklenti yaamn eitli ynlerine genellenerek aresizlik davrann ortaya karmaktadr renilmi aresizlikle ilgili laboratuvar almalar daha sonra kediler, ve fareler,

zerinde de yaplm ve kpek deneylerinde-ki bulgulara benzer bulgulara ulalmtr. Bylece, renilmi aresizlik olgusunun belli bir tre zg bir davran deil, btn trleri kapsayabilecek genel bir zellik olduu anlalmtr. Hayvanlarla yaplan almalar; renilmi aresizlik aratrmaclarn insan deneklerle laboratuvar ortamnda almaya yneltmitir Birinci tr almalarda, laboratuvar ortamnda insan deneklerle temel renilmi aresizlik modeli aratrlmtr. Bu almalarda elektrik oku yerine zlemeyecek bulmacalar, kontrol edilemeyen iddetli grltler ve benzeri problem durumlar oluturulmu ve deneyler bu ortamlarda yaplmtr. nsan ve hayvan deneklerle laboratuvar ortamnda yaplan almalarn bir sonucu olarak ortaya kan renilmi aresizlik modeli, eitli davranlarn aklanmasnda nemli bir rol oynamtr. renilmi aresizlik modeline gre, davran ile sonucu arasnda balant olmadnn renilmesi, gdsel, bilisel ve duygusal alanlarda bozukluklar ortaya kartmaktadr. Gdsel alandaki bozukluk, istemli davranlarda azalmayla kendini gstermektedir. Ortaya kan bilisel bozukluk ise, yaplan davrann bir sonu ortaya karabileceini renmede glkle kendini gstermektedir. Birey, davrannn sonucunda ortaya kabilecek olas olumlu ve olumsuz sonular deerlendirmekte glkler yaamakta, sonucu kontrol etme konusundaki olas seeneklerini deerlendirememekte ve bunun sonucunda da bireyin dnsel srecinde bir tkanklk ortaya kmaktadr. rseleyici bir olayla kar karya kalan bir insan eer bu olay davranlaryla kontrol edemiyorsa, kontrol etme abalar, yerini belirgin bir knt duygusuna brakmaktadr. Bu durumun uzun sre devam etmesinde ise genel bir kknlk durumundan depresyondan sz edilmektedir Bu kknlk durumu duygusal bozukluk olarak nitelendirilmektedir. renilmi aresizlik modeli, davranlarn sonularn kontrol edememe nedeniyle ortaya kan bu kknlk durumuna bir aklama getirmesi nedeniyle bir depresyon modeli olarak nitelendirilmitir. Bu gr aratrma bulgularyla da desteklenmi ve aresizliin depresyonla ilikisini inceleyen almalar aresiz davran gsteren bireylerin depresyon seviyesinin de yksek olduunu gstermitir Orijinal aresizlik modeli olarak adlandrlan bu ilk modele gre, organizmann sadece kontrol edilemeyecek durumlara maruz braklmas aresizliin ortaya kmas iin yeterli deildir. Bunun yerine, aresizliin geliimi iin sonucun kontrol edilemeyeceine bireyin inanmas gerekmektedir. Eer birey belli bir davran gstermenin sonuca hi bir etkisinin olmadna inanrsa o davran gsterme sklnda azalma ortaya kacaktr. kinci tr almalarda ise, renilmi aresizlik hipotezi insanlarla ilgili eitli durumlar aklamak iin kullanlmtr. Akademik baar ve sosyal baarszlk hastalk gibi.

ETM BLMLER

LME ve DEERLENDRME
lme bir tanmlama ilevidir. Geni anlamda lme belli bir nesnenin belli bir zellie sahip olup olmadnn, sahipse olma derecesinin say sembolleriyle ifade edilmesidir. rnein; belli bir gndeki scakln ka derece ya da bir ocuun boyunun ka cm olduunu belirtmek birer lmedir. Belli bir zellie sahip olup olmama ya da sahip olu derecesi bakmndan bireyler arasnda farklar vardr. Fark kavram lme iin temeldir. Bir anlamda lme farktan domutur. Btn insanlar ayn zek dzeyinde olsayd, ayn uzunlukta olsayd lme diye bir ey sz konusu olamazd. Dorudan lme: Dorudan lmede, lme konusu olan nitelik dolaysz olarak llr. rnein; boy ve arlk kendileriyle ayn trden bir birimle llr. Uzunluk ayn trden iki nesne yan yana konulurak llr. ki arl dengelemekle de arlk llebilir. Dolayl lme: Baz nitelikler dorudan llemez. Dorudan llemeyen nitelikler, onlarla ilgili olduu sanlan baka bir nitelik gzlenerek dolayl olarak llr. rnein; zek ve baary lmek iin testteki sorulardan yararlannz. Sralama lekleri: Bu tr lekler de nesneler belli niteliklere sahip olu miktarlar asndan sraya konarak elde edilir. Bu lekte nesneler bir zellie en ok sahip olandan en az olana ya da en az sahip olandan en ok olana doru sralanr. Bu sralama ile bir rencinin boy uzunluu yada baar oran asndan grup iinde kanc olduu belirlenebilir. Eit aralkl lekler: Nesnelerin belli bir zellie sahip olma dereceleri bakmndan eit aralkla sraland dnlrse eit aralkl lee geilmi olunur. Bu leklerde deimez bir birim vardr. lek balang noktasndan itibaren her iki yana doru bu birimle eit olarak blnmtr. rnein; scaklk lmede kullanlan termometreler, eit aralkl lek esasna gre gelitirilmitir. Oranl lekler: Aralkl lek zerinde sfr noktas yerine doal ya da gerek sfr noktas konulabilirse elde edilen lee oranl lek ad verilir. Bu tip lekler daha ok fiziksel bilimlerde kullanlr. rnein; metre, kilogram gibi lme aralar bu tr lek esasna uygun olarak gelitirilmitir. Deerlendirme: Klsik tanmyla deerlendirme gzlem sonularnn bir ltle veya ltler takmyla kyaslanp bir karara varlmas iidir. Eitimde de renciler eitim program ve retimin kalitesi gibi pek ok konu hakknda karara varlr. Bu kararlar deerlendirme sonucunda elde edilir. Yukardaki tanmda geen gzlem sonularnn elde edilmesi lme yoluyla olur. Deerlendirme sonucunda varlan kararn isabetlilik derecesi lme sonularnn geerlilik ve gvenirliliine baldr.

Deerlendirme sonunda varlan kararn isabetlilii derecesine etki eden dier etken ltn lme amacna uygunluudur.

ETMDE KULLANILAN LME ARALARI YAZILI YOKLAMALAR rencilerin yneltilen sorularn cevaplarn dnp hatrlayarak ve cevab organize ederek yazd bir snav trdr. retmenlerin ve rencilerin alk olduu bir snav trdr. Hazrlanmasnn kolay olmas, uzun zaman almamas ve retmenlerce iyi biliniyor olmasnan dolay sk tercih edilen bir snav trdr. Bunun nedeni, hazrlanmasnn kolay olmas, iyi bilinen bir snav olmas dier snav trlerinin yeterince bilinmemesi ve bir uzmanlk gerektirmemesidir. Yazl yoklamalarn en nemli taraf (avantaj) bilgi dzeyinin stndeki st dzey zihinsel ilemler (uygulama, analiz, sentez, deerlendirme, organize etme, bilgileri deiik durumlarda uygulama, orijinal gr ve rnler ortaya koyabilme) gerektiren trdeki hedefleri lebilmesidir. Yazl Yoklamalarda Dikkat Edilecek Faktrler Az sayda soru sorulmas (bu nedenle geerlii ve gvenirlii dktr.) renciye cevap zgrl tanmas (renci bildiklerini zgrce dzenleyip sunabilir.) renciyi snrlandrmamas Hazrlanmas kolay, puanlamas g olmas ve zaman almas ans baars yoktur, (cevabn bilmedii halde soruyu doru cevaplayabilme olasl dktr.) Puanlamas zordur. Puanlanmas sbjektiftir, (puanlayc yanlln katabilir, zneldir.) Puanlama gvenirlii zayftr. renci cevabn bilmedii soruda iirme yapmas. Yazmada gl olar birisinin, yanl olma olasl olacak ifadelerden kanarak, yuvarlak ifadelerle cevaplama yoluna gidebilmesi. st dzey zihinsel hedef alanlarna (Problem zme, yeni ve orijinal fikirler retme, bilgiyi benzer ya da farkl durumlarda kullanma, fikirleri analiz etme, grleri deerlendirme) ynelik zellikleri lme. rencileri almaya yneltir. Konular ezberlemekten ok btnlne, derinliine ve ilikiselliine gre renmelerini salar. Yazl Yoklamalar Hangi Durumlarda Kullanlmaldr? rencilerin gelecekleri ile ilgili kritik kararlar gvenilir snavlara dayandrl-maldr. Soru saysnn az, puanlama gvenirliinin dk olmas nedeni ile yazl yoklama bu ama iin kullanlmamaldr. Snava girecek renci says az ise kullanlabilir. lkretimin ilk snflarndan balayarak retimin her kademesinde kullanlabilmektedir. Puanlamas zordur.

 Puanlanmas sbjektiftir, (puanlayc yanlln katabilir, zneldir.) Puanlama gvenirlii zayftr. renci cevabn bilmedii soruda iirme yapmas. Yazmada gl olar birisinin, yanl olma olasl olacak ifadelerden kanarak, yuvarlak ifadelerle cevaplama yoluna gidebilmesi. st dzey zihinsel hedef alanlarna (Problem zme, yeni ve orijinal fikirler retme, bilgiyi benzer ya da farkl durumlarda kullanma, fikirleri analiz etme, grleri deerlendirme) ynelik zellikleri lme. rencileri almaya yneltir. Konular ezberlemekten ok btnlne, derinliine ve ilikiselliine gre renmelerini salar. Yazl Yoklamalar Hangi Durumlarda Kullanlmaldr? rencilerin gelecekleri ile ilgili kritik kararlar gvenilir snavlara dayandrl-maldr. Soru saysnn az, puanlama gvenirliinin dk olmas nedeni ile yazl yoklama bu ama iin kullanlmamaldr. Snava girecek renci says az ise kullanlabilir. lkretimin ilk snflarndan balayarak retimin her kademesinde kullanlabilmektedir. Bylece soru yazmna zaman ayrlmamaldr. Cevap anahtar rencilere bildirilmelidir. Yazl yoklamalarn deerlendirilmesinde yaz gzellii sayfa dzeni, kompozisyon becerisi gibi llen zelliin dndaki zelliklere de puan verilmesi nce (lme konusu olan zellii baka zellikleri de kattndan dolay) geerlii sonra da (puanlamaya hata katt ve bilenbilmeyen rencileri birbirinden ayramadndan dolay) gvenirlii drr. Sorular kitaptan olduu gibi alnmamaldr. Ak kitap snavndan kanmak gerekir. Yazl snavlarn puanlarna karabilecek balca hata kaynaklar unlardr: rencilerin sorular cevaplamaya olan isteklilik derecesi Puanlamay yapan kiinin yanll lme ynteminin (yazl yoklamann) llen hedef-davranlara uygunluu Yazl yoklamann llen davranlara uygunluu Yazl yoklamann uyguland koullar ve ortamdan kaynaklanan nedenler Yazl Snavlarn Puanlanmas Puanlama ynergesi ve cevap anahtar kullanlmaldr. Mmknse snav kad birden fazla puanlayc tarafndan okunmal (puanlama gvenirlii) ve puanlarn ortalamas alnmaldr. Btn snav katlarndaki sorular sra ile okunmaldr. Yani 1. sorular btn snav katlarnda puanladktan 2. sorular puanlanmal sonra 3. sorulara geilmeli ve byle devam edilmelidir. Bir soruya rencilerin tmnn verdii cevaplar puanlandktan sonra dier soruya geilmelidir. Bunun iin cevabn deiik blmlerine verilecek puanlar ayr ayr belirlenmelidir. Puanlayc yanllndan kanlmaldr. retmen isimlere bakmamal, puanlamaya yaz gzellii, anlatm gc, sayfa dzeni, gibi llmesi amalanmayan etkenler katlmamaldr. SZL YOKLAMALAR Sorularn ve cevaplarn szl olarak ifade edildii snav trdr. Bu tr snavlarn temel zellikleri unlardr: Uygulamas ok zaman alr. Farkl sorularn hazrlanmas gerekmektedir. Her sorunun glk dzeyi farkl olmaldr.' retmenin yaklamndan, sorularn glk dzeyinden ve snavn yapld ortamdan (rencilerin huzurunda) kaynaklanan nedenlerden dolay psikolojik faktrler etkili olabilir.

 Puanlama gvenirlii dktr. rencinin kiilik zellikleri puan etkiler. Szl ifade yetenei, etkili konuabilme gibi zellikler retmeni etkileyebilir. Puanlara hata kart iin gvenirlii ve geerlii dktr. Her renciye farkl soru sorulmaldr. rencilerin kendilerini rahat hissedebilecekleri psikolojik ortam gerektirir. Daha ok analiz, sentez ve deerlendirme dzeyinde sorular sorulmaldr. Szl Snavlar Hangi Durumlarda Kullanlabilir? Szl snavlar ngilizce, Trke gibi szl ifade becerisinde gelitirmeyi ve lmeyi amalayan derslerde kullanlabilir. 3. KISA CEVAPLI TESTLER (BOLUK DOLDURMA TESTLER) Yazl yoklamann alternatifi olan bir snav trdr. zellikle alt dzey hedeflerin llmesinde kullanlr. Bu tr testlerde bilme dzeyindeki, ksmen de kavrama dzeyindeki davranlar llr. (Bu ayn zamanda ksa cevapl testin en nemli snrlldr nk renmeyi hatrlamaya ve ezbere yneltir.) Cevab bir kelime, rakam veya en ok bir cmle ile verilebilen snavlardr. Ksa cevapl bir test maddesi direkt soru cmlesi olarak ya da eksik cmleli (doldurmal test) olarak sorulabilir. Daha ok ilkretimin ilk snflarnda kullanlr. Ksa cevapl testlerin zellikleri Hazrlamas ve uygulanmas kolaydr, (bilme, hatrlama dzeyindeki davranlar lt iin) ok sayda soru sorulabilir. Bu neden le kapsam geerlii ve gvenirlii yk sektir. Cevaplama bamszl vardr. Ksa cevapl testler retimin her di zeyinde kullanlmaya uygundur. H( yataki renciye uygulanabilir. Puanlamas kolaydr, (nesneldir). ans baars dktr. Puanlama objektiflii yksektir. Alt dzey hedef alanlarna (bilme, k; rama) ilikin sorular kullanlr. Daha ok ilkretimin ilk snflarn (1. 2. 3. snflar) kullanlmas etkilidir Yaz gzellii, sayfa dzeni gibi deikenler ie karmad iin geeri yksektir. DORU - YANLI TESTLER rencilerin belli konulardaki yanl: dorulan seme gcn len test trdr. Testteki maddeler doru ve yanl nermelerden oluturulur. Hangi durumlarda kullanlr: lkelerin ve genellemelerin yoklanmas konu alanlarndaki genel dncelerin karlatrlmas, ne-den-sonu ilikili ifadeler, bir fikir ya da ilkenin rnekleri ve belli bir konuda seme yaplmas istenildiinde kullanlabilir. zellikleri Daha fazla sayda soru sorulabilir. Hazrlanmas ve cevaplanmas kolaydr. retimin her basamanda kullanlabilir. Puanlamas kolay ve objektiftir. ans baars yksektir. Doru cevab bulma ans 1/2 (%50) dir. Doru-yan-l testi eitimde kullanlan testler ierisinde ans baarsnn en yksek olduu testtir. Ayn zamanda renme eksikliini belirlemede ve retimin deerlendirilmesi amacyla yaplan re-meleri izlemeye dayal deerlendirmede kullanlmas uygun deildir.

Doru-yanl testinde ans baarsn gidermek iin yol kullanlr: - Cmle yanl ise yanl ksmlarn altnn izilmesini istemek, - Doru ve yanl cmleleri eit sayda belirleme - Cmle yanl ise yanl ksmlarn izerek doru yazmalarn istemek. - Dzeltme formln kullanmak (bir yanl cevap, bir doru cevab gtrr). Geerlii ve gvenirlii yksek test hazrlamak olduka zordur. Sorularda olumsuz ifadeler kullanlmamaldr.

OKTAN SEMEL TESTLER oktan semeli testler bir sorunun doru cevabnn, verilen seeneklerden bulunmasn gerektiren bir test trdr. rencinin verilen sorular okumas ve seeneklerden doru cevab ya da seenekler arasndaki en doru cevab bulmas istenir. rencinin cevaplandrma zgrl yoktur. Verilen seenekler arasnda seim yapar. Hangi durumlarda kullanlr? Bilgi, kavrama, uygulama ve analiz dzeyindeki davranlar ve ksmen deerlendirme dzeyindeki davranlar lmede etkilidir. Sentez dzeyindeki davranlar lmede yetersizdir. ok sayda rencinin katld snavlarda kullanlr. Yaplacak snavn sonular renci iin ok nemli kararlar gerektiriyorsa kullanlr. (Bunun nedeni geerliin, gvenirliin ve puanlama gvenirliinin yksek olmasdr.) Snavda geni renme konulan llmek isteniyorsa kullanlr. (ok sayda soru sorularak, konulan temsil gc salanr-kapsam geerlii salanr). oktan semeli testlerin zellikleri Doru cevap verilerek bulunmas istenmektedir. ok sayda soru kullanlarak ve farkl hedef alanlarna ilikin lme yaplabilir (kapsam geerlii yksektir). Deerlendirmede objektiflik yksektir. Geerlii ve gvenirlii en yksek snav trdr. Hazrlanmas uzun zaman alr, uygulanmas ve puanlamas az zaman alr (kolaydr). Hazrlanmas ve test maddelerinin ifadesi uzmanlk gerektirir. ans baars vardr. Konuyu hi bilmeyen renci srf ansla cevab bulabilir. Bu durumda ans faktrn ortadan kaldrmak iin dzeltme forml kullanlr. Dzeltme forml ile rencinin dzeltilmi puan u ekilde ha-saplanr. dzeltilmi puan = doru cevap says Seenekler renci seviyesine uygun olarak belirlenir. lkretim 1. 2. 3. 4 snflar iin 2 seenek, 5. 6. 7. 8. snflar iin 4 seenek, daha st seviyeleri iin 5 seenekli sorular kullanlr. Elde edilen puanlar zerinde istatistiki ilemler ve madde analizi yaplabilir. Cevap anahtarlar, cevaplarn dalmnn uygun olduu ve belli bir rntye gre gelitirilmelidir. Bilgi-kavrama-uygulama gibi bilgi dzeyinde ve zerindeki hedef alanlar ile ilgili sorular kullanlr. eldiriciler:Soru ile llen davrana sahip olmayanlarn yani doru cevab bilmeyenlerin eksik ya da yanl bilgiye sahip olan rencilerin doru cevab bulmasn zorlatrmak iin yazlm seeneklerdir. Terslerde eldiriciler ip ucu vermemelidir. eldiriciler konuyu bilenleri deil bilmeyenleri yanltma-ldr. Yoklanan davran renmi olan renciler eldiricileri kolaylkla eleyerek doru cevaplara ularlar. eldiriciler madde olur ve bilenle bilmeyeni ayrt etme gc artar. Olumsuz zellikler ile ilgili eldirici bulmakta zorlanldnda, madde kk

olumsuz cmle format kullanlmaldr. ELETRMEL TESTLER Eletirmeli testler, oktan semeli testlerin farkl bir biimidir. ki blmde verilen bilgiler, kelimeler, numaralar, semboller eletirilir. rencilerin bilgiler, nesneler, olaylar hakknda iliki kurma gleri llr. ELETRMEL Testlerin Etkin Kullanm Eletirmeli testlerde, cevap seenekleri soru saysndan ok olmaldr. Bylece sorunun ansla cevaplanma olasl der. Kim?, Nerde?, Nasl?, Ne zaman? gibi sorularn cevabn gerektiren olgusal bilgilerin llmesinde daha etkilidir. Sorular ve seenekler iki kolonda dzenlenmelidir. Madde kkleri ile seeneklerinin uzunluklar ve anlatm biimleri benzer olmaldr. Seenekler, belli bir sraya veya dzene gre verilmelidir. Bir lme aracna (yazl yoklama szl yoklama, oktan semeli test, boluk doldurma vb.) karabilecek hata kaynaklar rencinin snava tutumu, isteklilii, yorgunluu, hastal Puanlamay yapan kiinin yanll, dikkatsizlii ve kiilik zellikleri lme aracnn llen hedef-davran-lar lmeye uygunluu ' lmenin yapld ortamdan (s, k, havalandrma grlt, kopya ekme olana vb.) kaynaklanan nedenler lme aracndan (sorularn anlalmamas, karmak sorular, okunamama vb.) kaynaklann hatalar Eitimde Kullanlan lme Aralar le lgili Genel Sonular Eitimde kullanlan lme aralar, lme ileminin amacna gre belirlenir. rnein; bir nite sonunda genel renme dzeyi ve eksiklikler belirlenmeye allacaksa geerlii ve gvenirlii yksek (oktan semeli test) bir snav yaplabilir. Ama; renciler arasnda iletiim becerileri, gzel konuma, diksiyon gibi zellikler bakmndan bir seim yapmaksa bu zellikleri lmede geerlii ve gvenirlii yksek olan szl snav yaplr. lme aralarnn etkili yn st dzey zihinsel ilem gerektiren davranlar (analiz, sentez, deerlendirme gibi) lebilmesidir. lme aralarnn snrllklar ise alt dzey zihinsel ilem gerektiren davranlar (bilgi-kavrama gibi) lebilmesidir. lme aralarnn dier bir etkili yn, geerlii (konu alann - kapsam rnekleyen sorularn olmas) ve gvenirlii (tesadfi hatalardan arnk olmas) yksek olma dzeyidir. Snrl ise geerliin ve gvenirliin dk olma durumudur.

LEKLERDE GEERLLK VE GVENRLLK 1. Geerlilik: Geerlilik bir lme aracnn lmeyi amalad zellii, baka herhangi bir zellikle kartrmadan, doru ve tam olarak llebilmesidir. Geerlilik llmek istenen deikenin, llebilmi olma derecesidir. Dorudan lmelerde geerlik, dolayl lmelere gre daha yksektir. Gvenirlik geerlik birbirinden tamamen ayr iki kavram olup elde edilen istatistik deerleri

arasnda hibir ilikisi yoktur. Ancak her ikisinin birlikte olmasyla lek anlam bulur. rnein; lein gvenilir olmas onun geerliini garantilemez. a. erik geerlii: lme aracnn tanmlanan davran tepki evrenini yeterince temsil edebilmesidir. erik geerlii llen konudaki tm boyutlarda oluan tepki evrenini lein temsil etme gcdr. b. Yzeysel geerlik: lme aracnn hangi deikeni lt hakkndaki uzman grdr. Geerlik seviyesini saysal deerle belirtme olana yoktur. Yalnzca kanaatlere gre kabul sz konusudur. Yzeysel geerlik lme aracnn hangi deikeni ltn deil, ler gibi grndn belirler. c. Uygulama geerlii: llmeye allan deikenin gerek yaamdaki gzlemlenebilir belirtileri ile lme sonular arasndaki uyum, uygulama geerliidir. lt, lmek istenen davran ne dereceye kadar yanstrsa bulunan iliki lme aracnn geerlii hakknda o derece salam bilgi verir. rnein; llen deiken bakmndan bireyleri tanyan baka kiiler onlar sralar, snflar (atlgan - ekingen) gibi ller bireyler hakknda gzlem yoluyla da ayn veriler toplanr. Elde edilen veriler arasndaki yksek uyum lein geerlii olduunu ortaya koyar. . Kestirici geerlik: Kestirici geerliin saptanmasnda izlenen yol yledir. lme arac uygulanarak sonular alnr. llen niteliin grlebilecei yeterli bir sre beklenir. Belirlenen l asndan durumun deerlendirilmeleri yaplr. Gelitirilen testin sonulan ile lt deiken sonulan arasnda anlaml bir iliki bulunmusa testin tahmin geerlii olduu kabul edilir. d. Yap geerlii: Soyut kavramlara ynelik lmelerde nce llen kavram tanmlayan kuramlardan biri tercih edilir. Bylece llmek istenen kavramn yaps belirlenir. Bu kuramsal yapya gre gzlenebilir deikenler ortaya konur. Son olarak gzlenebilir deikenleri ifadelendiren maddeler yazlarak lek hazrlanr. lek gelitirildiinde maddelerin hangi etkenleri temsilen yazldn aratrmac bilmektedir. Yani teorik yapya bal lek yaps belirlenir. lein uygulanmasndan elde edilen veriler "etken analizi" istatistik teknii ile ilenir. e. Ayrt etme gc: Bir maddenin ayrt etme gc llen deiken bakmndan birimler aras farkll ne lde ortaya karabildii ile ilgilidir. lmenin temel amac llen nesneler-deki fark yakalayabilmek olduuna gre ayrt etme gc ayr bir nem kazanr. Bir maddeye herkes ayn yant vermi ise dier zellikleri ve nemi ne olursa olsun kimseyi dierinden ayrt etmedii iin maddeyi lekte tutmann bir anlam yoktur. Ayrt etme gc zayf maddelerin ayklanmas ile lek daha ksa ama daha etkili bir hale getirilmi olur. Maddelerin ayrt etme gcnn analizi iin bireylerin, lekten aldklar toplam puan belirlenir ve bu toplam puana gre en bykten en ke doru sralanr. Ayrt etme gcn belirleme tekniklerindeki temel yaklam testin toplamnda yksek puan alanlarn incelenen madde de yksek puan almalar gereinin karlanp karlanmaddr. Ayn ekilde lein toplamnda dk puan alanlar grubunda yer alan bireylerin madde puanlarnda dk olmas gerekir. 2. Gvenirlik: Bir lme aracyla farkl zamanlarda elde edilen ve ayn nesnelerle ilgili olan bir grup lmle ikinci grup lm arasndaki tutarllk eilimine o aracn gvenirlii denir. Gvenirlik ayn deikenin bamsz lmleri arasndaki kararllktr. Ayn srelerin izlenmesi ve ayn ltlerin kullanlmas ile ayn sonularn alnmasdr. Gvenirliin yksek olabilmesi, lmede izlenen sreler ile kullanlan ltlerin ayrntl olarak belirlenebilmesine baldr. Dolayl lmelerin yaygn olarak kullanld sosyal bilimlerde gvenirlii ykseltmek iin ok sayda lt kullanlmaya allr. Madde veya soru says arttrlr. Bylece gvenirlii yksek sonular alnabilir.

HATA TRLER a. Sabit hatalar: Her lme iin miktar deimeyen hatalara sabit hatalar denir. Bir manavn terazisinin tartt her nesneyi arlndan 100 gr fazla gsterdiini ya da bir retmenin okuduu her snav kadna 5 puan fazla verdiini kabul edelim. Bu durumda lmler gerek lmler olmayacak, hatal lmler olacaktr. Yalnz bu hatalar her bir lme iin ayn ynde etkili olacaktr. Ve hata miktar her bir lme iin deimeyecektir. Sabit hatalar bireysel lmleri ve lmlerin ortalamasn gerekte olduundan byk ya da kk gsterir. b. Sistemli hatalar: Bir retmenin yalnzca kz rencilerin ktlarna 10 puan fazla verdiini dnelim. Bu hatalar her lme iin yorumlanabilir niteliktedir ve sistemlidir. Ancak tm lmler iin sabit deildir (rnein; erkek renciler). Puanlayc yanllklarn gsteren hatalar sistemlidir. c. Rastgele hatalar: Bu tr hatalar rastgele ortaya kan ve ne ynde etki ettii yorumlana-mayan hatalardr. Bu hatalar ou kez, bilinmeyen nedenlere baldr. Nedenleri iyi bilinmeyen ve lme sonularna rastlantyla karan hatalardr. lmelerde tutarllk: Bir lme aracyla farkl zamanlarda elde edilen ve ayn nesnelerle ilgili olan bir grup lmle ikinci grup lm arasndaki tutarllk eilimine o aracn gvenirlii denir. Birbirini izleyen lmelerde bireyin grup iindeki pozisyonundaki tutarllk, yani grup iindeki srann deimezlii aranr. Ayn nesnelerle ilgili iki lm arasndaki korelsyon hesaplanr. Bulunan korelsyon kat says, gvenirlik kat says olarak adlandrlr. Yaplan lmlerdeki deime, standart kayma olarak ifade edilir. Bu lmelerdeki gerek hata payn gsterir. Bu durumda ona, lmenin standart hatas denir. Gvenirlii etkileyen etkenler: Gvenirlik bir testin kendiliinden sahip olduu bir nitelik deildir. O ancak bir testin, bir gruba uygulanmasyla sahip olduu bir niteliktir. Bir testten alnan puanlarn gvenirliine bir ok etken etki eder. Bazlar unlardr:

TESTN KENDSYLE LGL ETKENLER Testin uzunluu: Bir testin ierdii madde says, testin gvenirlii ile dorudan balantldr. Gvenilirlii etkileyen dier etkenlerin tm kontrol edilmise ve teste sonradan katlan sorular, ncekiler gibi ayn davranlarla ilgiliyse, soru says arttrlarak testin gvenirlii arttrlabilir. rnein; retmenlerin yapt bir iki soruluk yoklamalardan ya da 10 - 15 maddelik doru - yanl testlerinden alnan puanlar tek bir puan iin toplanmadka gvenilir olmaz. Bu yzden belirtilen snavlardan birka birlikte tek bir snav gibi deerlendirilmelidir.Test ieriinin benzerlii: ltleri davran ve konu asndan homojen olan bir testten alnan puanlar, heterojen bir testten alnan puanlardan daha gvenilir olur. rnein; 100 maddelik bir sosyoloji testi, 100 maddelik sosyal bilimler testinden daha gvenilirdir. Konulan skca rlm olan derslerde (matematik - yabanc dil) gelitirilen testler konular skca rlmemi olan derslerde gelitirilen testlerden daha

gvenilir sonular verir. Ayrt edici maddelerden oluan bir testin gvenilirlii daha yksek olur. Bir maddenin ayrt etme gc, o maddenin ierdii dncenin salamlna, onun anlamnn aklna, oktan semeli maddelerde doru yantn yeterli yetersiz bilgiye sahip olan renciler iin ekici gelmesine de baldr. Puanlamadaki nesnellik: Bir testin gvenirliini, onun puanlamasnn nesnel olup olmay byk lde etkiler. Bir testten alnan puan, puanlaycya ya da puanlanan zamana gre deimiyorsa o testin puanlama gvenirlii yksektir. Puanlama gvenilirlii yksek olan bir testin gvenirlii de yksek olur. Puanlama gvenirlii, puanlamann nesnel olmasna ve puanlaycnn znel kansnn puanlamaya etki etmemesine baldr. Bu nedenle objektif testler en yksek puanlama gvenirliine sahiptir. Uygulama koullan: Testin uygulamasnda ana kural, uygulama koullarnn her renci iin ayn olmasdr. Testten alnan puan gvenirlii, uygulama koullarnn elverisizliinden ya da koullarn her renci iin ayn olmasndan dolay debilir. Testin uyguland koullar k, s, havalandrma gibi deikenler bakmndan elverili olmaldr. Testin uygulanmasndaki nemli bir konuda kopya sorunudur. Testin hazrlanmas, oaltlmas, saklanmas aamalarnda gizlilik ilkesine kesinlikle uyulmaldr. Uygulama srasnda renciler birbirinin yantlarn grmeyecek dzende oturtulmaldr. Testi uygulayanlar yansz davranmal, onlarn yantlarn etkileyecek herhangi bir iaret ya da davrantan kanmaldr. Testin Uyguland renci ya da Grup ile lgili Etkenler Testin gvenirliini etkileyen etkenlerden biri de test uygulanan rencinin llen zellik bakmndan her zaman ayn olmasdr. Eitimde llen zellikler gnden gne, saatten saate deiebilir. rencinin bir basan testinden ald puan onun hastalndan, yorgunluundan, uykusuzluundan ve gdlenmemi olmasndan etkilenir. Snava giren rencinin dinlenmi ve somlar yantlamaya gdlenmi olmas istenir. Doru yantn bilmedii maddelerde tahmine giden ren ilerden ansl olanlar puanlarn arttrabilirler. Teste tbi tutulan rencinin test puannn deimesine neden olan bireysel etkenler drt grup altnda incelenebilir. 1. Bireyin srekli ve genel karakteristikleri Bu tr etkenler bireyin yalnzca belli bir zaman da olmu olduu belli bir testteki, puann dei meine deil, herhangi bir zamanda alaca herhangi bir testteki puannda deimesine ne den olur. rnein; hzl okuma ve okunduun anlama yetenei... Testte bulunan problemleri benzerlerini daha nce zm olma gibi. 2. Bireyin srekli ve zel karakteristii: Bunlar yalnzca belli bir testle ilgili olan etkenlerdi rnein; testte bulunan bir okuma parasn daha nce okumu olma gibi. 3. Bireyin geici ve genel karakteristii: Herhangi bir testten alnacak puan etkileyen etkenlere denir. Snav yerindeki s, k, ve havalandrma durumu v.b. 4. Bireyin geici ve zel karakteristikleri: Bunlar belli bir zamanda alnan belli bir testteki puana etki eden etkenlerdir. En ok hataya etki eden etmenlerdir. rnein; zel bir testin neden olduu gdlenme eksikliidir. Bir testin gvenirlii, o testin uyguland grubun llen zellik bakmndan homojen ve heterojen olmasna baldr. Gvenirlii ayn kiilerin bir testten aldklar puanlarn tutarll ya da test sonularna gre kiilerin grup iindeki sralarnn deimezlii olarak

tanmlanr. Gvenirlik, geerlik iin gerekli kouldur. Bir testin gvenirlii dk ise geerlii de dktr. Ancak gvenirlii yksek olan bir testin geerlii yksek olmayabilir. Hatta dk olabilir. Gvenirlii dk bir testin geerlii ne denli uralrsa uralsn belli bir snrn stne karlamaz. Kullanllk Bir lme aracnn sahip olmas istenilen nc nitelik kullanllktr. Bir testin kullanll onun gelitirilmesi, oaltlmas, uygulanmas ve puanlanmasnn kolay ve ekonomik olmas demektir. ou kez testin kullanll ilk plnda dnlp onun geerlilik ve gvenirlii dikkate alnmaz. Byle yaplmas doru deildir. Bir testin gvenirlik ve geerlii n plnda tutulmaldr. Geerlik ve gvenirlikten vazgemeden kullanlk ileri karlanmaya allmaldr. Hazrlanan testin ya da sorularn snava giren her renciye bir nsha decek biimde oaltlmas testin kullanlln artrr. Ancak bu da olanaklara baldr. Baslan testlerde sorularn okunmas ve birbirlerinden ayn bir btn olarak alglanmas kolay olmaldr. Basm kt ve nerdeyse sorular birbirlerine karm olan bir test kullanllndan ok ey yitirir. Bu nedenle testler uygulanmadan nce okunamayan ya da yanl yazlan yerler olup olmad bakmndan byk bir zenle gzden geirilmelidir. Kopya ekmeyi engellemek iin snav yaplrken olanaklar lsnde fazla gzc kullanlmamaldr. Bir testin kullanlln artran etkenlerden biri de o testin uygulanabildii alann geniliidir. zerinde durulacak bir baka nokta testin puanlamasndaki kolaylktr. Bu konuya iki ynden baklabilir. a. Testi herhangi biri puanlayabilir mi? b. Testin puanlamas ok zaman alr m? Yazl yoklama tipi snavlarda bireysel testlerin bireysel testlerin puanlamas, kesinkes o konunun uzman tarafndan yaplmaldr. Semeli testlerin puanlamas hem kolaydr hem de daha az zaman alr. Aslnda bir test gelitirici, amacna hizmet edecek gvenilir, verileri daha kolay, daha ucuz ve daha az zamanda nasl elde edilecei, testin plnlama evresinde belirlemi, yani seimini yaparken kullanllk etkenini de dnm olmaldr.

LME SONULARI ZERNDE STATSTK LEMLER l.Mod; lmler arasnda tekrar en fazla olandr. Mod bir vasat ls olarak grubun performansn yanstr. Snflama leindeki veriler iin kullanlmas en uygun istatistiksel ilemdir. Bazen dalmn iki veya daha ok modu olabilir. Bu durumdan dalma iki modlu, modlu gibi isimler verilir. rnek 1. Trke snavndan 6 rencinin aldklar puanlar srasyla, 3, 4, 4, 5, 6, 7 olsun. Bu verilere gre mod "4" dir. nk tekrar en ok olan puandr. rnek 2. ngilizce snavndan 6 rencinin aldklar puanlar srasyla, 3, 4, 4, 5, 5, 6 olsun. Bu verilere gre mod "4" ve "5" dr.nk tekrar en ok olan puanlar "4" ve '5" dir. Bu durumda dalmn iki modu vardr. 2. Ortanca; ortanca sralanm bir dizi lm arasnda, tam ortada bulunan lmdr. Bir baka anlatmla zerinde ve altnda ayn sayda lm olan bir vasat lsdr. Puanlar

sralandktan sonra puanlan iki % 50 lik dilime ayran deerdir. rnein; 1, 3, 5,7,9vell lmlerine ait ortanca 6 dr. 6 ne nc kiinin ne de drdnc kiinin ald puandr. Bu durumda ortaya yakn olan 3.ve 4. kiilerin puanlan toplanp ikiye blnr. Bylece ortanca bulur. Veri says tek olduunda ise direkt olarak ortadaki veri ortanca olarak alnr. 3. Ranj; ranj, en yksek puanla en dk puan arasndaki farka denir rnein; 1,3,5,15, ve 17 puanlarna ait ranj: (17 1) = 16^dr. Ranj, gvenilir bir yaylma ls deildir. 4. Aritmetik ortalama; aritmetik ortalama rencilerin o dersten aldklar notlarn toplamnn renci saysna blnmesidir. Aritmetik ortalama renci notlarnn nerede yld hakknda bilgi verir. 5. Standart sapma; standart sapma, puanlarn aritmetik ortalamalarndan olan farklarnn karelerinin toplamnn puan adedine blmnn karekk olarak ifade edilebilir. Ya da aritmetik ortalamadan farkl olarak standart sapma renci puanlarnn birbirine ne kadar yakn ya da uzak olduunu yani rencilerin birbirine benzer notlar alp almad hakknda bilgi verir. Standart sapma ne kadar kk karsa renciler benzer notlar alm, ne kadar byk karsa da renciler o kadar farkl notlar alm demektir. Standart sapma her bir renci notunun snf ortalamasndan karlp, bu farklarn kareleri toplamnn renci saysna blnp bu deerin de karekknn alnmasna eittir.

ETM BLMLER

REHBERLK ve DANIMA
REHBERLK NEDR? Geleneksel eitim sistemlerinin retim ve ynetim srelerine nem veren, rencilerin akademik geliimlerini n plana alan yaklamlarnn yetersizliini gidermeyi amalayan, renci kiilik hizmetlerinin bir grubunu oluturan ve eitim srecinin tamamlayc bir paras olarak kabul edilen rehberliin ok eitli tanmlar yaplmtr. Bu tanmlardan bazlar aada verilmitir. "Rehberlik, bireye kendi istek ve imkanlar ile toplumda kendisine ak gelime imkanlar ve beklentileri tanmas ve bunlar en iyi biimde uzlatrabilmesi iin bireye yaplan profesyonel, sistematik bir yardmdr. "Rehberlik bireyin en verimli ekilde gelimesi ve tatminkar uyumlar salamasnda gerekli olan seimleri, yorumlar, planlar yapmasna ve kararlar vermesine yarayacak bilgi ve becerileri kazanma ve ulat bu seim ve kararlar uygulamas iin kiiye yaplan sistemi, profesyonel yardmdr". "Rehberlik, kendini anlamas, problemlerini zmesi gereki kararlar almas, kendine en uygun dzeyde gelitirmesi, evresine dengeli ve salkl bir uyum yapmas ve bylece kendini gerekletirmesi iin uzman kiilerce bireye verilen psikolojik desteklerdir." Tanmlar incelendiinde bir takm ortak unsurun yer ald grlecektir. rnein merkezde birey yer almakta ve tm abalar bireyin baz nitelikleri kazanmasna yneliktir. Bu nitelikler klasik eitim sistemlerinde ihmal edilen, ancak ada dnya da bireylerin mutlu ve retken olabilmeleri iin kazanlmas gereken niteliklerdir. Dier yandan tanmlarn tmndeki dier ortak unsur sz konusu niteliklerin kazanlmasna yardm srecinin profesyonellii gerektirdii hususudur. Buna gre daha zet bir tanm vermek gerekirse, rehberlik; bireylere ada dnyann ihtiyac olan, mutlu ve retken insanlar olabilmeleri iin gerekli niteliklere ulamalar amacyla, uzman kiilerce yaplan yardmlar ieren bir sretir. REHBERLN AMALARI Yaamay bir i olarak kabul edersek, her ite olduu gibi bu ite de baarl ve mutlu olmak iin baz niteliklere sahip olmak gerekecektir. Bireylerin yukardaki tanmlarda nemli bir ksmna deinilen bu nitelikleri kazanmalarna yardm etme, rehberliin amacdr. Aada 'yaama iinde" baarl ve mutlu bireylerin sahip olmas gereken niteliklerden bazlar verilmitir. Verimli alma ve snav becerileri kazanma, Zaman iyi kullanabilme. Etkili karar verme, problem zme ve plan yapma becerileri kazanma. Kendini tanma ve kendini kabullenme. Etkili iletiim becerileri kazanma, Meslekleri tanma, Kendi yetenek, ilgi ve kiilik zellikleri ile renme konulan ve meslekler arasnda ba kurabilme, renme ve almaya ynelik olumlu tutumlar kazanma,Toplum hayatna uyum salayabilme ve katkda bulunma iin gerekli sorumluluk. Bakalarna sayg ve yardmlama gibi deerler kazanma, Tm bu niteliklere ulamalar iin bireylere verilen yardmlarn, bir dier deyile rehberliin nihai amac bireyin kendini gerekletirmesidir. Hmanistik psikolojinin ortaya koyduu bir

kavram olan kendini gerekletirme ile kastedilen, bireyin btn kapasitesini gelitirerek tam olarak kullanabilmesi, daha verimli ve mutlu dzeye ulaabilmesidir. REHBERLK HZMETLER Klasik rehberlik uygulamalarnda rehberlik hizmetlerinin sunumu genellikle; 1. Psikolojik danma, 2. Oryantasyon 3. Bireyi tanma, 4. Bilgi verme, 5. Mavirlik 6. Yerletirme, 7. zleme, deerlendirme ve aratrma hizmetleri biiminde snflandrlr. Bu hizmet alanlar aada ksaca tantlmtr. Psikolojik Danma: Rehberlik hizmetlerinin merkezinde yer alan psikolojik danma hizmetleri, rehberliin tanmnda verilen tm amalarn gerekletirilmesinde temeli tekil eden bir hizmet alandr. Zaman ierisinde rehberlik alannn isminin "Psikolojik Danma ve Rehberlik" biiminde deimesine yol aacak kadar n plana geen bu hizmet alan rehberlik hizmetlerinde en fazla uzmanl gerektiren hizmet grubudur. Bireyin kendini tanmas, gelitirmesi, kendisine ve evresine uyum salamas, sorunlarn zmesi ve salkl kararlar verebilmesi iin bireylere yaplan yardmlar ierir. Oryantasyon: rencilere okulu,evresini ve buralarda yararlanabilecei imkanlar tantmaya ynelik etkinliklerdir. Bireyi Tanma: Her rencinin tm ynlerini, eitli lme ve deerlendirme yntem ve tekniklerini kullanarak ortaya karmaya ynelik faaliyetleri ierir. Bireyi tanma etkinliklerinin temel amac rencilerin kendilerini tanmalarna yardm iin gerekli verileri elde etmektir. Bilgi verme : rencilerin ihtiya duyaca eitsel ve mesleki nitelikli tm bilgilerin toplanmas ve bunlarn eitli yntemlerle rencilere duyurulmasna ynelik etkinlikleri ierir. Mavirlik: Okul personeli ve velilere ynelik olarak, okulun ve evin renciler iin renmeye daha uygun bir ortam olmasn salamaya ynelik etkinliklerdir. Bir baka deyile psikolojik danma ve rehberlik anlaynn tm personeli ve velilerce de benimsenmesini salayarak rencilerin geliimine katkda bulunmay amalayan etkinlikleri ierir Yerletirme: rencilerin kendi kiilik zellikleri, ilgi, yetenek ve ihtiyalarna uygun derslere, programlara ya da tam zamanl ya da yar zamanl ilere yerletirilmelerine ynelik etkinliklerdir. zleme, Deerlendirme, Aratrma: eitli ders, program ya da ilere yerletirilen rencilerin buralardaki baarlar ya da memnuniyetleri, okulda verilen rehberlik ve psikolojik danma hizmetlerinden elde edilen sonular, mezunlarn st eitim kurumlar ve i hayatlarndaki durumlarnn belirlenmesi ile okulun rehberlik ihtiyalarnn saptanmas gibi etkinlikleri ierir.

REHBERLN LKELER KONU ZET Rehberlik anlayn oluturan ilkeler dorudan doruya psikolojik danma ve rehberliin dayand temel ilkeleri iermektedir. 1- Her birey seme zgrlne sahiptir. Rehberlik, bireye seme zgrl tanyan evrelerde var olabilir. Rehberliin grevi, bireyin bu zgrln kullanabilmesi iin seenekleri alglayabilmesine ve doru tercihler yapmasna yardmc olmaya almaktr. 2- nsan saygya deer bir varlktr. Sayg bir bakasn, deerli bir varlk olarak alglamak, onun ihtiyalarna kar duyarl olmak demektir. 'Bir bakas" kavram; dinini, rkn, cinsiyetini, sosyal snfn, fiziksel ve psikolojik zelliklerini dikkate almakszn, tm insanlar kapsayacak kadar yaygn olmaldr. 3- Rehberlik hizmetlerinden yararlanmak istee baldr (Gnlllk). Rehberlik hizmetleri, birinci derecede bireyi hedef alr. Bireyin i dnyasnn daha iyi anlalmas amacn gden hizmetlerdir. Bu nedenle bu hizmetten yararlanmak kiinin isteine braklmaldr. Ancak grup rehberliinde isteksiz olan renciler de, snftaki herhangi bir rehberlik uygulamasna girmek zorunda kalabilmektedir. Bu gibi durumlarda uygulanan rehberlik tekniinin gerekleri, neden niin uyguland anlatlmal, isteksiz ilgisiz rencilerin merak ekilmeye allmaldr. 4- Rehberlik hayat boyu yararlanlabilecek bir hizmettir. Rehberliin fonksiyonu kiilik geliimini gerekletirmek daha dorusu geliimi kolaylatracak koullar salamak olarak tanmlanrsa, o zaman rehberlik hizmetlerinin kiiye, btn hayat basamaklarnda verilmesi gerekir. Geliim ve z gelitirme srekli bir durumsa, rehberlikte yardm srekli olmaldr. Ancak, rehberlik yardmnn srekli oluu kiinin her an bir bakasnn desteine ihtiya duymas her bunalm annda bir danmana bavurmak kadar baml olmak anlamnda anlalmamaldr. Burada kastedilen, anaokulu-ilkretim dneminden balayp formal eitimin sonuna kadar, hatta ondan sonra kiilere verile bilecek psikolojik yardm trleri bulunduudur. Geliim doumdan lme kadar devam eden bir sretir ve bu srete her geliir basamann kendine zg grevlerinin yer ne getirilmesinde bireyler zaman zaman yardma ihtiya duyabilirler. Bu nedenle rehberlii sadece belli ya dnemlerine zg bir hizmet olarak grmemek, ihtiyac olan herkese hangi geliim dneminde bulunursa bulunsun yardm salamak gerekir. (Toplu dosya da okulda rencilerle ilgili toplanan bilgiler saklanr. Her okul birey hakknda bilgi elde edebilir, bu nedenle bilgiler toplu dosya da saklanmal bir st eitim aamasna geen renci ile birlikte kuruma gnderilmelidir). 5- Rehberlik ve Psikolojik Danma da gizlilik esastr. Rehberlik ve Psikolojik Danmada Hizmetlerinin verilii srasnda danann mahremiyetine sayg duyulmal, onun srlarn saklamaya zen gsterilmelidir. Psikolojik danma durumlarnda danmann salad gven ortam iinde danan bazen kendisine itiraf etmedii, syleyemedii yaantlarn danmanla paylaabilir. Danana ait gizli bilgileri bakalarna aktaran bir danman, danana kar saygsz davranm demektir. Bu durum rehberliin en temel ilkesini zedelemek demektir. 6- Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri ilgililerin ibirlii ile yrtlmelidir Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri bu alanda yetimi uzmann, liderliinde

retmen ynelici ve dier okul personelinin ortak bir amac iin ibirlii ile almaldr Gerektiinde anne babalarn ibirlii gerekir. Danman kadar bilgili ve deneyimli olursa olsun okuldaki dier grevlilerin desteini salamad taktirde grevini etkili bir biimde yrtemez. retmenler rencilerle ilgili gzlemlerini danmana verirler danmanlarda rehberlik ilkelerini retim faaliyetlerine yanstmalar hususunda yardmc olurlar. 7. Rehberlik tm rencilere ak bir hizmettir. Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetlerinin hedefi bireyleri kendilerini gerekletirmelerine yardmdr ve kendini gerekletirme btn canllarda zellikle insanlarda grlen doal bir eilimdir, o halde bu hizmetler btn bireylerin yararlanmasna ak olmaldr. Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetlerini sadece normalden ayrlanlara zrl ya da uyumsuz kimselere verilen bir hizmet olarak grmek, hizmetin snrlarn ok dar tutmak anlamna gelir. Gnmzde rehberliin ilevinin dzeltme, are bulma olmaktan ok koruma ve gelitirme olduu kabul edilmektedir. O hlde bu hizmetlerden, gelime abalarnda skntya den herkes yararlanabilir. 8. Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetlerinde bireysel farkllklara sayg esastr. Bu ilke bireye sayg ilkesi ile yakndan ilgilidir. Her birey kendine zg bir varlktr, ilgi yetenek, deer ve tutumlar ile bakalarndan farkllk gsterir. Farkl yaradl olan, farkl evrelerden gelen bireylerin ihtiyalar da farkl olacaktr. Rehberlik ve Psikolojik Hizmetleri bireylerin birbirinden farkl eitim ihtiyalarna duyarl bir ortamda gerek anlamda ilevini srdrebilir. Rehberlik byle bir eitim ortamnda var olabilecei gibi, rehberlik uzmanlar bireysel farklara saygl eitim ortamlarnn salanmas hususunda aba gstermelidir. 9. Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri hem bireye hem de topluma kar sorumludur. Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri bireyin hem kendi isteklerini yerine getirmesine yardmc olmal, hem de topluma uyum salamasn kolaylatrmaldr. 10. Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri eitim retimin ayrlmaz bir parasdr. Eitim srecinde dier fonksiyonlarla rehberlik ahenk iinde yrtlmelidir. Rehberlik eitimden ayr, ama eitim iin yrtlen bir hizmet olarak anlalmaldr.

REHBERLN ETMDEK YER Gnmzde rehberlik ve psikolojik danma ve eitim srecinin ayrlmaz ve tamamlayc bir yann oluturduu ounlukla kabul edilmektedir. Bu durum rehberlik ve eitim arasndaki yakn ilikiyi vurgulamaktadr. ada bir eitim, rehberlikten hz alan bir anlay desteklemektedir. Bu nedenle modern okullarda rehberlik hizmetleri vardr. 1- Rehberlik ve Eitim Gnmzde eitim program kavram rencinin gelimesi iin dzenlenen etkinlik ve yaantlar ieren geni bir anlam kazanmtr. Geleneksel olarak konu renci kiilik hizmetleri eitim programnn iinde ve onun ayrlmaz ve tamamlayc bir yan olarak

benimsenmektedir. Eitimin amac ile bireylerin kendini gerekletirmelerine yardm etmek olarak zetlenen psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinin esas, ortak noktas, bireylerin davranlarn deitirmeye dnktr. Rehberlik ile eitimin, ayn amalar gerekletirmeye ynelmesi, bir davran deiiklii noktasndan kaynaklanmaktadr. Eitim srecinin tamamlayc bir yan olarak psikolojik danma rehberlik, eitimin amalarnn gereklemesine yardm etmektedir. Buna gre, rehberlik ve eitimin amalan ayndr. Ancak rehberlik ve psikolojik danma ile eitimin ulalmak istenen bir sonu olarak amalara dnk olmas, kukusuz bunlarn ayn anlama geldii biiminde yorumlanamaz. Sonu olarak; eitim srecinin dier boyutlarnda hizmetler ile psikolojik danma ve rehberlik hizmetleri arasnda trl ynlerden ayrlk olduuna iaret edilmitir. rnein: Eitimin dier boyutlarndaki hizmetlerde denetim, disiplin, yarglama, bilgi aktarma, snav, not verme gibi ilemler ve uygulamalar vardr. Psikolojik Danma ve Rehberlik Hizmetlerinde bu ilem ve uygulamalarn yeri yoktur. Yine eitimin dier boyutlar benimsenen yaklam biimleri ve teknikler, rehberlik hizmetlerinde kullanlan yaklam biimleri ve tekniklerden nemli ayrlk1ar gsterir. Yneticiler retmenler ile, uzman personel meslee hazrlanlar bakmndan da ayr programlardan gemek durumundadrlar. Rehberlik ve eitim arasndaki iliki eitim srecini oluturan boyut bakmndan daha belirgin olarak ortaya konulabilir.Genellikle eitim srecinde alan ,srecin btnln oluturmaktadr. 1- Ynetim ya da (liderlik) denetim 2- retim 3- renci kiilik hizmetleri a- Ynetim ve Denetin, Alan Eitim srecinin fonksiyonlarn yerine getirebilmesi iin gerekli olan liderliin alnmas, yetki ve sorumluluklarnn kullanlmas ile ilgilidir. Eitimde ynetimin grevi, kurum amalarna gre altrmak ve devam ettirmektir. Eitimde ynetim ile retim almalar, psikolojik danma ve rehberlik ve dier renci kiilik hizmetleri arasnda yakn ilikiler kurulmak zorundadr. Bunun iindir ki eitim ynetimi akademik bir retime dayal, eitimin iinde ayr bir uzmanlk dal haline gelmitir. b- retim Alan Eitim srecinin en nemli ve en geni boyutudur. Akademik renme ile ilgili tm bilgi ve becerilerin kazandrlmas bu alan iine girer. retim genellikle snf-ii etkinliklerle yrtlr. retim alannn en sorumlu kiisi retmendir. Eitimin amalarnn gerekletirilmesinde retim alannn nemli bir yeri vardr. retim almalarnn rencinin ilgi ve yetenekleri dorultusunda rehberlikten hz alan bir anlayla dzenlenmesi ada eitim grnn bir gereidir c- renci Kiilik Hizmetleri Okul denen eitim kurumu, toplumda gen kuaklara retilecek eylerin "dzenli ve etkili" bir ekilde "yetkili" kimselerce verilmesi amacyla ortaya km ve gelimitir. O hlde okul, esas itibariyle, gen kuaklara, kiinin ve toplumun muhta olaca dnlen bilgi ve becerileri retmek amacna yneliktir. Bu faaliyetler renci retmen ekseni etrafnda dnmektedir. Gnmzde "rgn" eitim grme ii, toplumun her tabakasndan fertlerin hakk saylnca, okullar her eit kabiliyet, ilgi ve ihtiyataki ve sosyo-kltrel yapdaki ocuklarla dolmaya

balad. Psikolojideki yeni bulgular da, kiiler arasnda geni ferdi farklar olduunu ve ocuklarn eitiminin bu ferdi farklar dikkate alnarak yaplmas gerektiini ortaya koymutur. Bu durumda okullardaki retim ve ynetim faaliyetlerinin, renciyi tm bir varlk olarak eitme iine yeterli olmad grlmtr. Bu suretle okullarda bir nc faaliyet grubu ortaya kmtr. Bu grup; renci seimi ve okula altrlmas, renci salk ileri, renci kol faaliyetleri, disiplin ileri, beslenme ve yatma durumu, burs ve mli yardm sosyal faaliyetler rencinin kiisel, mesleksel, eitsel ve dinsel sorunlarnda kiisel yardm ve benzeri faaliyetleri iine alr. Bu faaliyetler rencinin tm ve optimum derecede geliip bymesi iin gerekli ortam hazrlayan faaliyetlerdir. Okulda bu nc faaliyet grubuna da "renci Kiilik Hizmetleri" denir. Eitimde ynetim ve retim almalarnn dnda kalan ve rencinin kiisel geliim ve gerekleim ihtiyalarn karlamaya ynelik tm yardm hizmetlerini kapsamaktadr.

2- Rehberlik ve retim Rehberlik bilgi verme ilevi ile retime ok yaklarsa da, ikisi arasnda farklar vardr. retim ile rehberlik arasndaki farklar yle sralanabilir. 1- retim, toplu halde bulunan, olduka kalabalk gruplara verilen bir hizmettir, rehberlik ise bireysel bir yardmdr. Rehberlikte ncelikle bireye, baz haller de kk gruplara yardm sz konusudur. Ancak eitim bireyselletirildii lde rehberlik ve arasnda bu ynden gzlenen fark azalacaktr. lkemizde rehberliin bilgi verme hizmetlerinde grup rehberlii programlan erevesinde, normal snflarda yrtld iin, rehberlik ile retim arasndaki, grubun bykl asndan bir fark kalmamaktadr. Rehberlik servislerinde, psikolojik danma hizmetlerinin mutlak surette bireysel ya da hi deilse kk gruplar halinde bireylere verilmesi gereklidir. O hlde rehberlik ile retim arasndaki hizmet verilen grubun bykl asndan gzlenen fark zellikle psikolojik danma hizmetleri iin geerlidir. Rehberliin bilgi verme ilevi retime ok benzer. Okulun koullar iyi bir retim iin ne kadar elverili ise rehberlik iin o kadar elverili olacaktr. 2- Rehberlik Hizmetlerinden yararlanmak zorunlu deildir, oysa retim zorunludur. Rehberlik gnlllk esasna gre hizmet veren bir rgttr yani bu hizmetlerde, isteyen yararlanr. Ancak baz hallerde rehberlik zorlayc olabilmektedir. Rehberlik hizmetleri snflarda yrtld zaman, rnein bir meslek okulu tantm program uygulanrken snfta bulunan btn rencilerin ilgi duymadan da, bu program izlemeleri beklenmektedir. Ayn ekilde okullarda toplu test uygulamalar, gzlem fileri ve dier renciyi tanma ilemleri de btn rencileri kapsayan hizmetlerdendir. Burada gnlllk ilkesinin daha ok psikolojik danma hizmetleri iin geerli olduunu grmekteyiz halbu ki, retmen ya da okul yneticisi tarafndan danmana gnderilen, gnlsz bireylerde psikolojik danma hizmetleri ilkesine gre almak mmkn olamamaktadr 3- retimde deerlendirme vardr.

rencinin mfredat programnda saptanan davranlar ne lde gelitirdii bir snavla deerlendirilir Rehberlikte ise deerlendirme yoktur. Rehberlikte deerlendirme byle olmay onun gnlllk ilkesine dayal bir hizmet oluundan kaynaklanmaktadr. retim hizmetlerinin rehberlik anlayna gre yrtld bir eitim sisteminde deerlendirme mutlak ltlere gre deil de rencinin kapasitesine ve gelime hzna gre yaplacandan, retim ile rehberlik arasndaki fark giderek azalmaktadr. 4- Rehberlik bireyin i dnyasna yaantlarna ksaca duygusal alemine ynelmi hizmetlerdir. retim; toplumun, insanln kltr mirasn bilgi olarak aktarr. Ama rencinin bu bilgilerden yararlanarak dnme, problem gcn gelitirmektir. Rehberlik ise eitli derslerde kazanlan bilgilerin btnletirilmesi ve belli hayat amalar asndan deerlendirilmesinde renciye yardmc olur. Eitimin amac problem zme gcn gelitirmektir. retim bu nesnel olgular zerinde dndrerek, rehberlik ise znel yaantlar zerinde dndrerek gerekletirir. Yani, retim etkinlikleri bireye nesnel konularda dnme ve problem zme gcn kazandrrken, rehberliin amac kiinin bilgiyi ve bilgi edinme yollarn tanmasna, zmlemesine ve davrana dntrmesine yardmc olmaktr. Rehberlik, kiiye kendini ve baka insanlar anlama, yetenekleri kullanma, frsatlar deerlendirme insan ilikilerinde karlat sorunlara zm bulma becerisi kazandrr. retim faaliyetlerinin de kiinin kendini tanma ve anlamasnda, insan ilikilerinde de beceri kazanmasnda katks olabilir, ama asl ama bu deildir. Eer bir retmen konusunu anlatrken bunun rencileri zerindeki etkisini (anlayp anlamadklarn, holanp holanmadklarn), inceliyor, renim yaantlarn btnletirmelerinde ve belli amalar asndan nemini deerlendirmelerine yardmc oluyorsa zaten bir anlamda rehberlik yapm saylr. Ancak btn renim yaantlarnn deerlendirilmesi ve anlamlatrlmasn ders retmeninin yapmas beklenemez. Byle bir ilev retim ilerinin arl ile badamaz. amzda insan hakknda bilgiler giderek zenginlemekte, insan davrann etkileyen yntemler giderek gelimektedir. Bunun iin rehberlik, bir teknikler btn ve ayr bir uzmanlk alan olarak ortaya kmtr.

REHBERLK VE DER ALANLAR Psikolojik Danma ve Rehberlik, eitimden baka dier sosyal bilimler arasnda da yakn iliki ve ibirlii vardr. Rehberliin dier bilim dallar, ile olan ilikisi rehberliin "disiplinler aras" temellerini oluturmaktadr. Psikolojik Danma ve Rehberlik bireyin kiisel geliim ve gerekleim ihtiyalarn karlamaya dnk psikolojik yardmlar konu ald srece, zorunlu olarak insan davranlar ve insan evresi ile olan btn disiplinlerde, yararlanmak zorundadr. Psikolojik Danma ve Rehberlik alanna katkda bulunan disiplinler arasnda psikoloji, sosyoloji antropoloji, ekonomi, eitim, psikiyatri, felsefe biyoloji gibi disiplinler saylmaktadr. Bunlardan zellikle psikoloji, sosyoloji, kltrel antropoloji ve ekonomi ile

rehberlik arasnda ok yakn ilikiler vardr. Rehberlik ve psikolojik danma bu alanlarla bir grup olarak ele alnmakta son zamanlarda bu meslekler iin topluca yardm meslekleri sz kullanlmaktadr. 1) Psikoloji: nsann davranlarn inceleyen bir bilim olarak Psikolojik Danma ve Rehberlik alan ile ok yakndan ilgilidir. nsan davranlarnn, trl ynlerini rehberliin temel ilke ve kavramlar aklamaktadr. Zeka, yetenek ve ilgi llmesinden kiilik yaps ve dinamii bireylerin byme ve gelime modellerine kadar Psikolojik danma ve Rehberlik alannda da kullanlan bilgilerin ou kaynan da psikolojiden almaktadr 2) Sosyoloji: Davran bilimi olarak, insann toplumsal yaamn aklar. Sosyoloji ile toplum ve toplumsal yaam daha iyi anlalabilir. Bireyin toplum iindeki rollerini inceleyerek bireyin dier bireylerle ilikilerini inceleyerek bireyin davranlarn etkileyen toplumsal etmenlerin neler olduunu sosyoloji ortaya koyar. 3) Antropoloji: Toplumlarn yaama yollarn yeni kltrleri inceler. Birey davranlar ile kltr arasnda yakn iliki vardr. Bu nedenle bireylere yardm ederken Psikolojik Danma ve Rehberlik Hizmetleri onlarn iinde bulunduu toplumun kltrn tanmak gerekir. zellikle kltrel antropoloji bize bu bilgileri salamaktadr. 4) Ekonomi: Toplumlarn insan gc ihtiyac i ve mesleklerin gerekleri otomasyon gelecekte i ve meslek alannda ortaya kacak yeni gelimeler ve eilimler konusunda geerli bilgileri salar. Rehber'iin nemli hizmetlerinden biri de bireylerin i ve meslek seimi ile ilgili sorunlarna yardm etmektir. Ekonominin salad bu tr bilgilerden rehberlik geni bir biimde yararlanr.

REHBERLK HZMETNDE RETMENN GREV VE SORUMLULUKLARI 1- rencilerini duruma altrr: retmenler derslerini ilerken, rehberlik hizmetleri kategorisine giren baz hizmetleri de yerine getirmi olurlar. yi bir retmen ders yl banda hemen derse balamaz. rnein, bir retmen dersine ilk balad gn rencilerine kendisini tantr. Onlarn kendilerini tantmalarn salayabilir ve bylece snfta samimi bir havann yaratlmas iin bir balang yapm olur. Derse balamadan nce, ileyecei konularn kazandraca bilgi, beceri ve tutumlar, bunlarn gelecekteki nemi ve yararlar, ksaca dersin amac hakknda aklama yapmaldr. nk, renci retmenin amacn bilirse o konuya kar ilgisi artar. Ayrca, hangi konular nasl ileyeceini, ne zaman snav yapacan, snavn tipini, ne gibi bir dev veya ek alma istediini anlatmal, bunlar yazl olarak da vermelidir. Yine retmen ilk saat, o derste baarl olmak iin derse nasl almak gerek tii, ders aralarnn neler olduunu ve bunlarn nasl kullanlaca hakknda bilgi vermelidir. Geri verimli alma yntemleri konusunda okul danmanlar veya snf retmenleri rencilere zaman zaman aklamalar yapabilir, ancak her konunun kendine zg bir renme yntemi bulunmaktadr. Ders retmeninin bu konuda neler yapaca aklamalar ayrca, onun hangi becerilerin kazanlmasn nemli grd hususunda bir fikir verebilir. Bu arada, rencilerin derse kar tutumlarna dersin konusuna ilikin beklenti ya da yaantlarn ifade etmelerine imkan veren bir retmen, renim yaantlarn rencilerin ihtiyalarna daha uygun bir ekilde dzenlemek iin yararl baz

fikirler edinebilir. Bu bakmdan ders ylnn ilk gnlerinden ders saatlerinin bir sohbet eklinde gemesi, rencilerle retmenin birbirlerini daha yakndan tanmalar ve o derse almalar asndan yararl olacaktr. 2- rencileri tanmaya alr: retmenin retme iini baar ile yrtebilmesi iin, her eyden nce, rencisini, "renen" bir varlk olarak tanmas gereklidir. retim ortamnda en nemli zellikler yetenek ve ilgilerdir. Bu zellikler eitli alanlarda bilgi edinmekle ve problem zmekle geliir. Derslerde yrtlen retim faaliyetleri srasnda yeteneklerin ve ilgilerin tannmas iin de pek ok uygun frsatlar kabilir. Bir retmen rencilerin davranlarn derslerde, ders d faaliyetlerde ve dinlenme saatlerinde gzlem olanana sahiptir. rencilerini tanmaya istekli bir retmen bu frsatlar deerlendirebilir, tesadfi gzlemlerle yetinmeyip sistemli gzlemler yaparak rencilerin deiik ortamlarda nasl davrandklar hakknda bir fikir edinebilir. Gzlem sonularn her renci iin tuttuu kiisel dosyasna ileyecei gibi, danmanlarn hazrlayaca formlara da iaretleyebilir. Yaplacak rehberlik yardmnda retmenlerin renci hakkndaki gzlem ve yarglar byk nem tamaktadr. Bir renci hakknda bir veya birka retmenin gzlem yetersizlii ya da yanl gzlemi yznden yanl, hatal yarglara varmas sz konusu olabilir. Ama ok sayda retmenin yarglarnn bilekesi bize retici hakknda geree olduka yakn bir fikir verir. 3- rencilerin geliimini salayan bir ortam hazrlar: Snfnda rencilerin geliimlerini destekleyen bir ortam hazrlama, iyi bir retmenin, her ders saati ve ders d etkinlikler iin, gerekletirmeyi zledii bir amatr. yi bir retmen, kiinin beden ve ruh sal asndan, en az, snftaki masa, sra, tahta, hava, s, k, ara-gere vb.nin oluturduu maddesel ortam kadar da kiiler aras ilikilerin nem tadn bilir. rencileriyle ilikilerinde karlkl saygya, dnce ve duygularn itenlikle ortaya konulmasna zen gsterir. Kusurlar da olsa, her renciyi deerli birer varlk olarak grr. rencilerini, kiisel glerine inandrmaya, kendileriyle ilgili kararlar vermeye ve verdikleri kararlarn sorumluluunu tamaya iteklendirir. Bunlar yaparken kendisine, gerektiinde yardm edileceini de sezdirir. ten, scak toplumsal ilikiler iinde onlarn kendi zayf ve gl yanlarn tanyarak benliklerini glendirmelerine yardmc olmaya alr. Bylece snf gerginlik ve kayg yaratan durumlardan uzaklaarak karlkl sayg, sevgi,anlay, hogr ve paylamaya dayanan bir toplumsal ortam durumuna getirir. 4- ncelikleri ders konularna deil, rencilerin kiilik geliimine verir: Ders konularnn renilmesinde, bu amacn gerekletirilmesini salayan etkinliklerden biri olarak bakar. Ders d etki ve sosyal etkinlik almalarndan yararlanarak rencilerini grupsal etkinliklere katlmaya zendirir. Bu yolla onlarn kendi ilgi, yetenek ve deer yarglarm; toplumsal ilikilerdeki gl ve eksik yanlarnn tamamlanmalarna, deerlendirmelerine ve bunlar gelitirmelerine yardmc olur. 5- rencilerini bilgilendirir: Dersiyle ilgili mesleki rehberlik yapar. Okulda meslek rehberliinin en ekonomik biimde alan retmenleri aracl ile yaplaca sylenebilir, retmen, derste yeri geldike, bir gezi gzlem srasnda, konularnn i alanlar ile ilikilerini belirtebilir. Alannn alma koullar, i bulma olanaklar, gerektirdii yetenek ve ilgiler konusunda bilgi verebilir. 6- rencilerin salt derse ilikin sorunlaryla ilgilenmez, baka sorunlaryla da lgilenir: rencilerin birou, okulda kendisini anlatacak birisinin yokluunda ya da azlndan yaknmaktadrlar. retmenin, rencilerinin sorunlarn ilgiyle ve itenlikle dinlemesi onlarda gven yaratmaktadr. lgiyle ve itenlikle dinlenme, onlarn gerginliklerini atmasna

kendilerini aresiz grmekten kurtararak zmne ynelmelerini salayabilmektedir. renciler gvensizlik duyduklarnda, psikolojik gereksinmeleri karlanmadnda, sevilmediklerinde, kendilerini deersiz ve yalnz hissettiklerinde alma istekleri kalmaz. Byle zamanlarda retmenin renciye retme abalar boa gider. rencileri ile yakndan ilgilenen bir retmen onlarn genellikle okul ve retimden kaynaklanan gnlk kayglarn, ufak tefek sorunlarn onlar dinleyerek, yardmc olabilir. Genellikle renciler byle scak yumuak ve iten davranan retmenlerine kar gven duymakta ve ilerini aarak yardm ve tavsiyelerini beklemektedirler. 7- zel yardma gereksinimi olan rencilerle yakndan ilgilenir: yi bir retmen, zel yardma gereksinimi olan rencileri, sorunlar derinlemeden yardm grmeleri iin, rehberlik uzmanna ya da baka ilgililere yollar. rencilerin geliim sorunlarnn zm iin, uzmanlarla ve br retmenlerle sk sk grr, gerektiinde ibirlii yapar. 8- rencinin ailesiyle grmeye steklidir: Grevinin bilincinde olan retmen, rencinin kendisine tantlmas amacyla tannmas ve gelien sorunlarnn zlmesi iin, rencinin ailesiyle grmenin renciyi aile iinde gzlemenin yararllna inanr. 9- Snav sonularn rencinin yetenek ve baarsn lmek amacyla deerlendirmez: rencinin baarsn deerlendirirken onun konulardan ne kadarn bildiini lt alma yerine gemiteki baarsn ,geliimini ve olanaklarn gz nnde tutar. Bireysel ayrlklara kar duyarllk gsterir. 10- Rehberlik grevlileriyle ibirlii iinde olur: yi bir retmen, eitimin okuldaki tm grevlilerin ortak bir gr ve anlayla salayacaklarn, ibirlii sonucu gerekletirilebileceini bildii iin rencileriyle ilgili bilgileri, rehber retmen ve rehberlik uzmanlaryla paylar. Bunun yansra, o rehberlik brosunun gerekli grd bilgilerin toplanmasnda yardmc olmay ve nerilerini gz nnde bulundurmay grevlerinden biri sayar.

REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIK NEDEN GEREKLDR Rehberlik ve psikolojik danmann ne olup ne olmad, ilkeleri, amalar, snrllklar ve yararland bilim dallarndan yukarda bahsedilmitir. Bunlara dayanarak rehberlik ve psikolojik danmann okullarda neden gerekli olduu hususlarna bir gz atalm. Bu hususlar yle sralayabiliriz: Okul eitlerinin artmas; Yaamn gittike karmak bir yap almas, hayata adam yetitirmek ve hazrlamakla ykml olan okullarn eidini de artrmtr lkretimi bitiren bir ocuun girebilecei bir ok orta dereceli okul mevcuttur. Bu okullarn her birisinin giri koullar ve renciye salad avantajlar farkl farkldr. ocuun ve ailesinin bu hususlarda yanl bilgiler edinmemesi ve bocalamas iin rehberlik hizmetlerine ihtiya vardr.

rencinin karlat sorunlar yalnzca okul seme problemi deildir. Girdii okulun dallar arasndan kendi yetenek, ilgi ve kiilik yapsna en msait olan semesi gereklidir. Ayrca girdii programda bir ok semeli ders olabilir. renciler bir ok semeli ders arasndan kendi amalarna en uygunlarn seme, program aksatmadan zamannda mezun olamama problemleri ile karla-mamaldrlar. ocuklarn bu hususlarda da rehberlik hizmetlerine ihtiyalar vardr Okul yapsndaki deime ve gelimeler; bilim ve yaamdaki deiiklerin bir sonucu olarak gnmz okullarnda da kendi yaplarnda deiikliklere gitme ihtiyac duymaktadrlar. Ders says artrlabiliniyor veya baz derslerin sresi ksaltlyor, baz dersler konulup bazlar kaldrlyor. Bu deiklie en gzel rnek olarak; bilgisayar ve yabanc dil derslerinin ilkretimin birinci kademesinde zorunlu hle getirilmesini verebiliriz. Yine herkesin ocuunu okutmak istemesi ve yetersiz imkanlardan dolay snflar kalabalklamakta byle olunca da herkese ayr ayr program uygulanamamaktadr. Bundan dolay da sorunlar ortaya kmaktadr. Okullarn bir baka ilevi de ocuu demokratik yaama hazrlamaktr. ocuk okuldayken bakalarnn haklarna saygl olmay renecektir. Tm bunlar yaama etkin bir ekilde uyum gsterebilmek iin gerekli birer davrantr. ocuun bu davranlar kazanmasnda rehberlik hizmetleri zorunludur. Bo zamanlan deerlendirme gereksinimi; bilim ve teknikte salanan gelimeler alma hayatnda insan gcnden daha fazla tasarruf etmeyi salamtr. Byle olunca da insanlarn daha fazla bo zamanlar olmutur. nsanlarn bu bo zamanlarn kendilerini gelitirmek iin kullanmalar gerekir. Bu alkanln da en iyi verilebilecei kurum okullardr. Okullarda da bu alkanln kazandrlabilmesi iin rehberlik ve psikolojik danma hizmetlerine ihtiya vardr. Meslek seiminin nemi; nsanlarn hayatlarnda en nemli dnm noktalarndan birini yapacaklar ii semeleri oluturur. Bu bir anlamda girecei okulu semek demektir. Bunun iin ocuun zellikleriyle yapaca iin badamas gereklidir. Bunu yapabilmek de ancak bilimsel bir inceleme yapmakla mmkn olur. Okulda rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri ile renciye bu konuda da yardm edilmi olunur. Okullarda uyumsuzluk sorunlar; okullardaki renci saysnn artmas bilim ve teknikteki ilerlemeler kyden kente glerin artmas gibi eitli nedenlerden dolay yaam her geen gn karmak bir hl almaktadr. Bu da insann evresi ile etkin ve baarl uyum salamasn gletirmektedir. Bunun sonucunda hrszlk, yalan syleme, okuldan kama, kabadaylk gibi uyum sorunlar ortaya kmaktadr. Tm bu sorunlar ortadan kaldrabilmek iin iyi bir rehberlik ve psikolojik danma hizmeti uygulanmaktadr. renci baarszlklar; okullarda nemli sayda renci baarsz olmaktadr. Bu baarszln nedenleri okul koullar, retmen kiilii, retim yntemi, aile, evre hatta retim programnn yetersizlii de olabilir. Sebep ne olursa olsun bu baarszln sonucunda lkemiz ekonomisi zarar grmektedir. Okul rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri ile bu konuya da eilerek sorunun zmne kendi imkanlar dahilinde yardmc olabilmektedir.

REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMADA KULLANILAN YNTEM VE TEKNKLER A- Gzlem Gzlem insann var olduu gnden beri evrendeki canl ve cansz varlklar ve bunlarn zellikleri hakknda bilgi toplamak iin kullanlan bir yntemdir.Gzlem, gnmzde bilimsel almalarda bavurulan modern bir tekniktir. Gzlem, bilimsel almalarda veri toplamada ilk teknik olarak kullanld alma sonunda toplanan bilgilerin gvenirliliini, geerliliini kantlamak ve kontrol etmek iinde kullanlmaktadr. Gzlem Trleri: 1- Geliigzel gzlem 2- Sistemli gzlem ya da sistematik gzlem B- Olay Kayd Olay kayd bir olayla ilgili gzlemin kaydedilmesi tekniidir. ounlukla retmenlerin rencilerini gzlemlerken kullandklar bir tekniktir. Amac renciyi tanmak problemlerini belirlemek,rencilerin yaratt ya da kart olaylar saptamak ve bu olayn nedenlerini aratrmak ve bu olay yorumlamaktr. Bir baka deyile olay kayd rencinin olumlu ve olumsuz davranlarn, bandan geen olay ve bunlarn, nedenlerini yerinde ve annda kaydetme yntemidir. Olay kayd, olay kayt fiine ilenir. retmenin kayda deer bulduu her olay olay kayd fiinde yer alr.Her renim dneminin sonunda bu filerden elde edilen bilgiler deerlendirilmelidir. Bu deerlendirme sayesinde rencinin tutum ve davranlar hakknda karara varabilir. C- Mlakat - Grme Grme belli bir amaca hizmet etmek iin yaplan konumadr. Grme gnmzde toplum bilim aratrmalarnda ve eitimbilim almalarnda ok sk bavurulan bir tekniktir. Grme soru yoluyla veri toplama tekniklerinden biridir, szl ve yz yze olmak artyla grmecinin cevap almak amacyla grlene soru yneltmesidir. Grme bir tr karlkl konumadr. Ancak bu karlkl konuma rastgele bir konuma deil, planl ve amal bir konumadr. D- Anket Anket soru sorarak bilgi toplama yollarndan biridir. Ankette sorular szl olarak sorulmadndan anketi uygulayan ile uygulanann kar karya gelmesi gerekmez. Anket bireyin belli bir konu veya kendisi hakknda yazl olarak bilgi vermesidir. Sorular deneklere katlarda yazl veya basl olarak verilir. Bunlara yazl cevaplar istenir. Baz hallerde de toplu olarak bulunan bireylere grup anketleri uygulanr. Anket yoluyla bilgi toplama olduka eski bir yntemdir. Anketin olumlu bir teknik olduuna inanan uzmanlara gre anket grmeden daha gvenilir sonular veren bir yntemdir. nk anket dolduran, anketr ile yzyze gelmediinden, ekinmeden ve sklmadan kendini rahat bir ekilde ifade edebilir, deildir. Anket ile elde edilecek bilgiler grmeye oranla daha snrldr. nk anket grmeye oranla daha ksa bir sre iinde tamamlanmak zorundadr. Bunun temel nedeni de anketin dikkat ve ilginin dalmasn nleyecek gdleyici elere sahip olmamasdr. Anket grme gibi konuya batan sona btn canllyla ayakta tutacak bir karlkl konuma ortamnda deil, bilgi veriliinin geni lde kendiliinden gdlenmek zorunda kald bir ortamda geer. Anket grmeye oranla daha yzeysel bilgiler kazandran ve derinliine bilgiler iin yeterince elverili olmayan bir tekniktir. Bunun balca nedeni ankete verilen yantlar kontrol etme o kstl olmasdr. Alnacak yantlarn itenlii ve derinlii konusunda anket ile grme tekniinin sahip olduu stnlk ve sakncalar hala tartma konusudur. Anketin hazrlanmas, grme sorularnn hazrlanmas kadar gtr.

E- Sosyometrik Teknikler Sosyometrik teknik bir grubu oluturan bireyler arasndaki toplumsal ilikileri inceleyip ortaya karmay amalayan tekniklerdir. Sosyometrik tekniklerin okullarda snf ii toplumsal yapy incelemede zellikle renciler aras yaknlk ilikilerini belirlemede nemli bir yeri vardr. Sosyometrik teknikler ile elde edilen bilgi tm sosyal bilim dallarnda, zellikle eitim ve rehberlikte ve bireyi ynlendirmede kullanlabilir. Snf ya da grup iindeki yeler arasnda mevcut ilikileri belirlemek amacyla kullanlan Sosyometrik teknikler unlardr: 1) Sosyometri 2) Bu kimdir teknii 3) Rol datm teknii Sosyometri: Bir snf veya grubun sosyal durumunu incelemek, rencinin snf iindeki yerini belirlemek veya grubu oluturan yelerin yaps hakknda bilgi edinmek iin kullanlr. Bilgili ve tecrbeli bir uzman tarafndan kullanldnda bir snf iindeki rencileri,, arkadalk durumlarn lider durumundakileri, izole olanlar, en ok ve en az sevilen rencileri ortaya karabilir. Hatta gzlemle fark edilemeyen baz durumlar bu teknikle saptanabilir.. Sosyometrinin ok kalabalk olmayan gruplara uygulanmas daha iyi olur, 30- 40 kiiyi geen gruplarda iyi sonu vermeyebilir. Kalabalk snflarda sonularn snflandrlmas ve deerlendirilmesi gtr. Kimdir Bu Soru Listesi: Sosyometrinin bir baka ekli olan bu tekniin amac bir grubun iindeki sosyal ilikileri, arkadalk ilikilerini, bireyin grup iindeki durumunu belirlemektedir Kimdir bu teknii grubu oluturan bireylerin birbirlerini nasl grdklerini bireyin kendisini nasl grdn, bireyin grubun dier yelerini nasl deerlendirdiini ve onlar tarafndan nasl grldn gsteren bir tekniktir. Bu teknikte sorular u ekilde yneltilir u ifadeleri okuyun, hepsinin yanna uyan arkadanzn adn yazn Eer verilen, ifadenin birine renci kendini uygun gryorsa, kendi adn da yazabilir. 1) ok alkandr. Kimdir bu? Snfta yerinde durmaz kimdir bu? gibi. F- Derecelendirme lekleri lkemizde ok yaygn olmamakla birlikte baz niteliklerin saptanmasnda ve bu niteliklerin derecelerinin belirlenmesinde kullanlan bir tekniktir. zellikle tavr tutumlar kanaatleri deerlendirmek iin kullanlan, derecelendirme leinde birey, kendi zellik veya zelliklerinden biri hakknda bilgi sahibi olmak islediinde cevaplandrlabilir. Birey, bakas veya bakalar hakknda dndklerini derecelendirmek iin bu teknikten yararlanabilir. Derecelendirme lekleri kurumlarn rehberlik servisi, klinik, ordu ynetim ve endstride sk kullanlan bir tekniktir. G- Problem Tarama Listeleri Problem Tarama Listeleri bir grubun yelerini, zen, dndren, baarlarn etkileyen, gelimelerini engelleyen sorunlar bulmak ve gerekli nlemleri almak iin bavurulan bir yntemdir. Ankete benzer bir tekniktir. Sorularn yerini, maddeler hini alm sorunlar alr. Problem Tarama Listelerinde sorunlar birka alanda toplanmtr. 1) Beden geliimi ve salkla ilgili sorunlar. 2) Okul ortam ve okul baars ile ilgili olanlar. 3) Ev ortam ve aile ile ilgili olanlar. 4) Gelecee ynelik ve meslek tercihleri ile ilgili olanlar 5) Arkada ilikileri ve kar cinsle ilgili sorunlar

6) Ruhsal ve duygusal sorunlarla kiisel z hakkndaki problemler 7) Bo zamanlarn deerlendirme ile ilgili tercihler ounlukla rencilere sunulan Problem Tarama Listelerinde, pek ok problemi ieren cmleler sralanmtr. Genellikle bu cmleler ya ok ksadr, ya da problemler maddeler halinde verilmitir. Problem Tamna Listelerini dolduran rencilerden istenen, kendisinde var olduuna inand problem karsna bir iaret koymasdr. Problem Tarama Listeleri bireysel rehberlik ve grup rehberliinde kullanlr. H- istek Listeleri stek Listeleri genellikle ocuklara uygulanan bir tekniktir. ocuklarn rahatlkla belirtemedikleri isteklerini veya aa karamadklar arzularn ortaya karan bir tekniktir. Burada ocuklara olas olan ya da hayali durumlarla ilgili soru ve cmlelerden oluan bir liste verilir. ok paran olsayd ne alrdn? Hayatta en ok istediin ey nedir? stek Listelerinden elde edilen verilerle ocuklarn en yaygn ya da gizli kalm istekleri belirlenebilir. I- Cmle Tamamlama Listeleri Cmle Tamamlama Listelerinin bir baka eklidir. ocuun okul, ev arkada ve aile yaamyla ilgili konular seilir. Bu konulara ilikin Cmleler yazlr. ocuklara ya bir cmlenin balangc verilip tamamlamas istenir ya da iinde boluklar, bulunan cmleler verilir. Bu boluklar iinden geldii gibi doldurmas istenir. En yaygn olan birer cmle tamamlama listesidir. Keke babam. Babam kzar.. Samimi olarak cevaplandrldnda rencinin istekleri, tatmin olma arzular, umutlan, beklentileri, gizli kalm duygulan aa karlabilir. Bu teknik de szl ya da yazl olarak uygulanabilir 1- Biyografi ve Otobiyografi Biyografi bireyin bir bakasnn yaamn anlatmas veya yazmas otobiyografi bireyin kendi yaam yksn anlatmas ya da kaleme almasdr. Otobiyografi bireyin kendisini, zelliklerini ve sorunlarn nasl algladn gsteren deerli ipular veren bir tekniktir. Son yllarda okulda rehberlik derslerinde rencilere ok sk kullanlan bir yntemdir.