BYOTEKNOLOJ

ENZM TEKNOLOJS
Prof.Dr. Aysegl TOPAL
SARKAYA
MKROORGANZMALARIN RETTKLER
YKSEK MOLEKL AGIRLIKLI BLESKLER
W Mikroorganizmalarn mikrobiyal teknoloji asndan
nemli olan yksek molekl agrlkl makromoleklleri
proteinIer ve poIisakkaritIerdir.
W er iki tip makromolekln de mikroorganizmalarca
retimi gnmzde artan bir sekilde devam etmektedir.
W Rekombinant DNA teknolojisi ile normalde az miktarda
retilen proteinlerin miktarlar artrlmaktadr.
W Ticari olarak mikrobiyal retimi yaplan proteinler iki
esittir.
W Enzimler ve teraptik proteinler.
W Enzim uyguIamas ok geIismistir. 1980'Ierin
sonundan itibaren Pazar payIar 10.000 ton
ve 1 miIyar $ a uIasmstr.
W ProteinIerin modifikasyonunu ieren
rekombinant DNA teknoIojisi uyguIamaIarnn
enzim retiminde nemIi pay vardr. rnegin
gIukoz izomerazn pH optimumunun
dsrImesi yksek fruktoz surubu
eIdesinde nemIi oIan normaI enzimin yoI
atg karameIizasyonu (kahverengiIesme)
ortadan kaIdrmstr.
MKROORGANZMALARIN RETTKLER
YKSEK MOLEKL AGIRLIKLI BLESKLER
W Tedavi edici zellikte olan baz proteinler ve
peptidler insan ve hayvanlardan yeteri kadar
saflkta ve yksek verimlilikte elde edilemezler.
W Bu nedenle rekombinant DNA teknolojisi
proteinlerin biyolojik fabrikalar olarak
nitelenebilecek bakteriler (en sk kullanlan E.
coli ve mayalar (en sk kullanlan
Saccharomyces cerevisiae iinde retilmelerine
olanak vermistir.
MKROORGANZMALARIN RETTKLER
YKSEK MOLEKL AGIRLIKLI BLESKLER
W Teraptik proteinlerin sahip olmas gereken
zellikler sunlardr:
%95'den daha fazla saf olmaldrlar,
kontaminant DNA 10 pg/doz'dan daha az olmal,
endotoksinler belirtilen dzeyin altnda olmal,
saflastrmada kullanlan toksik kimyasallar belirlenen
dzeyin altnda olmal,
spesifik aktivite minumum dzeyin stnde, tercihan
maksimum olmal,
mikroorganizma iermemelidir.
MKROORGANZMALARIN RETTKLER
YKSEK MOLEKL AGIRLIKLI BLESKLER
W Polisakkaritler normalde bitkilerden, su
yosunlarndan elde edilirler.
W Bitkiler gibi dogal kaynaklardan dogal olaylara
bagl olarak seneden seneye rn miktarn
etkileyen degisimlere bagl olan verimlilikte elde
edilirler.
W Mikroorganizmalar ise srekli istenen
miktarlarda uniform kimyasal ve fiziksel
zelliklere sahip olan polisakkaritleri
retebilmektedirler.
ENZM TEKNOLOJS
W Enzimler canl organizmalarda substratlarn
kimyasal degisimini katalizleyen kompleks
protein moleklleridir.
W Enzimler in vitro kosullarda da katalitik aktivite
gsterdiklerinden, mikroorganizmalarn bu
proteinleri bol miktarda retmeleri sonucu izole
edilerek esitli endstriyel alanlarda
kullanlabilirler.
W Enzimlerin bu sekilde endstriyel srelerde
kullanlma islemleri topluca enzim teknoIojisi"
olarak adlandrlr.
ENZM TEKNOLOJS
W Enzim teknoIojisi,
mikrobiyal islemler (retici suslarn seimi,
gelistirilmesi vb.,
enzimlerin fermentasyon yoluyla retimleri (byk
lekte retimi iin yaplan besiyeri, ortam kosullar
vb. dzeylerdeki optimizasyonlar,
katalitik etkinligin arttrlmas iin enzimlerin
boyutlu yaplarnn degistirilmesi (protein
mhendisligi,
izolasyonlar ve
immobilizasyonlar (enzimlerin znmeyen destek
materyaller yardmyla suda znmeyen hale
getirilmesi) alsmalarn kapsar.
W Enzimler binlerce yldr bilinsizce de olsa
insanlar tarafndan peynir, bira ve ekmek
yapmnda kullanlmslardr.
W nmzde enzimlerin kullanldg endstriyel
alanlar olduka esitlenmis ve
mikroorganizmalar kullanlarak her yl retilen
saf enzimlerin miktarlar 500 ton gibi degerlere
ulasmstr.
W 000 ylnda endstriyel enzimler iin pazardaki
toplam deger yaklask milyar dolardr ve
byme hz ylda % 5-10'dur.
W
W Mikrobiyal enzimler,
st rnlerinin retiminde,
biraclkta,
etlerin islenmesinde,
meyve sularnn berraklastrlmasnda,
fruktoz surubu retiminde kullanlmalaryla gda
sektrnde,
protein ve yag artklarn paralamak zere deterjan
endstrisinde,
deri ve dokuma ipliklerinin islenmesini kolaylastrarak
tekstilde,
teshis ve tedavi amacyla tpta kullanlmaktadrlar
ENDSTR ENZM KULLANI ALANLARI ZORLUKLAR
W ST RNLER Hayvan trevIi Peynir imaIat Renin retimi sadece gen
renin hayvanIardan eIde ediIebiIir.
YasIannca retim azaIr.
MikrobiyaI renin Hayvan trevIi reninin yerini
hzI bir sekiIde aImaktadr.
Lipaz Penicillum roquofertiden izoIe ediIen
Hcre ds Iipaz zeI bir peynir
retiminde
W BRA END. Arpadaki amiIaz Nisasta ve protein, seker ve aa. Ierin
ve proteaz ykm (maIt oIusumu srasnda)
End. retiIen amiIaz MaIttaki proteinIerin ve poIisakkaritIerin
proteaz, gIukanaz ykm
B-gIukanaz Maya hcre duvarnn ykm ve birann
BerrakIastrImas.
Proteaz Mayann paraIanmas ve birann berrak.
AmyIogIukosidaz Dsk kaIoriIi bira yapm iin sekerIerin
ykImas.
EKMEK ve PASTA Proteaz Biskuvit retimi iin dsk
ENDSTRS proteinli un retimi
Maya q-amilaz Undaki nisastann sekerlere
yklmas ve mayann
kullanmna hazr olmas
DETERJAN Bakteriyel ekstra- Organik lekelerin
selller proteazlar uzaklastrlmas
retimde alsanlarn
allerji omalar
mmobilizasyon kul.
SEKERLEME .subtulis q-amilaz Tatlandrc olarak glukoz
surubu eldesi
Nisasta Dekstrin
A. niger q-amilaz
mmobilize olarak srekli
kullanm
Tarm ve orman Ligninaz Odunsu atklardaki
lignosellozik yapdaki
sellozun hayvanlarn
kullanmasn saglamak ve
endstriyel organik
substrat olarak kullanmak
Tekstil Bakteriyel amilaz Dokumadan nce nisasta
banyosuna batrlan
ipliklerden nisastann
uzaklastrlmas.
Deri Mikrobiyal tripsin Deriden ty veya kllarn
uzaklastrlmas.
Tp Tripsin Kan phtlarnn
eritilmesinde ve yaralarn
temizlenmesi.
esitli enzimler Labaratuvar tanlarnda.
W Endstriyel enzim marketinin yaklask /3 n kapsayan
deterjan katks olan enzimlerin pazardaki pay 00 yl
iin 980 milyon dolardr.
W Nisasta isleme endstrisi ikinci byk pazar
olusturmaktadr. da katklar ve gda islenmesinde
kullanlan endstriyel enzimlerin pazardaki degeri 700
milyon dolardr (00.
W Endstriyel enzimler iin bir diger nemli alan hayvan
yemlerine katlan enzimlerdir. Yaklask 00 milyon
dolarlk (00 bir degere sahip olan enzimler yemlerde
paralama yaparak sindirimi kolaylastrmaktadr.
ENDSTRYEL ENZMLER
ENZM KULLANIM ALANI MKROORGANZMA
q-amilaz Maltoz ve dektrinin yklmas acillus subtilis
Leke karc Aspergillus oryzae
Unun zenginlestirilmesi . licheniformis
lukoz surubu
8-glucanaz 8-glukann paralanmas yoluyla A. oryzae
birann berraklastrlmas. .subtilis
Katalaz eceklerin buzulmasn nlemek iin A. Niger
Sellaz Deterjan katk maddesi Penicillum spp.
Atklarn degerlendirilmesi
lukoz izomeraz lukoz Fruktoz Aspergillus spp.
Streptomycetes spp.
lukoz oksidaz Biyosensor A.niger
Laktaz Laktoz lukoz+alaktoz Kluyveromyces laktis
(Peynir alt suyu
laktozsus gda retimi
Lipaz Deterjan katk maddesi da Mhendisligi ile
olusturulan
Peynir Endstrisi A. oryzae
Pektinaz Meyve suyu ekstraksiyonu Erwinia spp
Sarap ve meyve suyu
berraklastrlmas
.
Proteaz Deterjan katk maddesi B. Subtilis
Deri Endstrisi, et ekstraksiyonu
Renin Peynir Endstrisi Kluyveromyces lactis
Mucor spp.
Sukraz (invertaz Sekerleme Endstrisi Saccharomyces spp.
Mikrobiyal Enzim retimi:
W Mikrobiyal yolla enzim retiminin ilk asamas uygun katalitik zgllk
ve istenilen fiziksel zellikleri tasyan mikroorganizmann seimi ile
baslar.
W Mikroorganizma dzeyindeki modifikasyonlar genellikle hcre
basna retilen enzim miktarnn artrlmasna yneliktir. Ayrca kltr
ortam ve fermentasyon kosullar da enzim retim maliyetini
dsrmeye ynelik olan nemli parametrelerdendir.
W Sus seiminde uygun fiziksel zellikler tasyan enzimlerin seimi
genellikle bir organizmann optimum reme kosullar ile enzim
zellikleri arasnda pozitif korelasyonun varlg esasna dayanr.
rnegin reme temparatr ile hcreds proteazIarn stabiIitesi
arasnda pozitif bir iliski vardr. creii enzimler zerine evresel
kosullarn etkisi sz konusu degildir.
W Farkl mikroorganizmalar tarafndan ayn
reaksiyonu katalizleyen enzimlere
izofonksiyoneI enzimIer denir.
W Bu izofonksiyonel enzimler farkl p
optimumlar gibi degisik zellikler tasrlar.
Bu farkl zelliklerden istenenler
mikroorganizma seiminde kriter olur.
Mikroorganizma seiminden sonra susun endstriyeI kuIIanm
iin esitIi asamaIar dikkate aImak gerekIidir.
yi bir endstriyel rk enzimi yksek
konsantrasyonda retmelidir.
Kural olarak yabani tiplerin enzim retimi ticari
kullanm iin yeterli degildir. Bu durum
katabolit represyon nedeniyledir.
lukoz gibi karbon kaynaklarnn varlgnda
birok paralayc enzimin sentezi basklanr.
KATABOLT REPRESYON
Katabolit represyon besiyeri bilesimini degistirerek ya da genetik
olarak azaltlabilir.
-deoksiglukoza direnli
Trichoderma trlerinin sellaz fazla
miktarda sentezledikleri saptanmstr.
MUTASYON
Besiyeri bilesenleri degistirilir
Karbon kaynag azar azar
verilir ve katobolit represyon
krlr.
Kural olarak paralayc enzimlerin retilmesi iin indktrlere gerek
duyulur. ndktrler genellikle represr proteinlerin etkisiz hale gelmesi
iin gereklidir.
NEGATF KONTROL
Byk lekte retim iin indktr gereksinimi maliyeti artrr.
SORUNUN KONSTTTF MUTANT ELDES LE GDERLMES
Represrn baglanacag reglatr blgedeki ya da reglatr protein
genindeki bir mutasyon sonucu elde edilen konstittif mutantlarda indktr
gereksinimi ortadan kalkar.
Baz ticari enzimIer iin kuIIanIan indktrIer
Enzim Substrat ndktr
q-Amilaz Nisasta Nisasta/maltodekstrin
lukoamilaz Nisasta Maltoz/izomaltoz
nvertaz Sukroz Sukroz
Pullulanaz Pullulan Pullulan/maltoz
Ksiloz izomeraz Ksiloz Ksilan/ksiloz
W creii enzimlere gre hcreds enzimlerin
hcre dsna salglanmas iin birden fazla
genin rnne gereksinim duyulmas, zerinde
durulmas gereken baska bir sorundur.
W ogunlukla hcreds enzimlerin nclleri olan
polipeptidler hcre iinde hcre zarna yakn
olarak sentezlenirler. Ve daha sonra
posttranslasyonel modifikasyonlarla (proteolitik
kesimler, funguslarda glikolizasyon hcreds
hale getirilirler.
Endstriyel Enzim retim Metodlar
W Koji prosesi (SoIid-state fermentasyon): Klasik
yntemdir.
W Mikroorganizmalar kat ya da yar kat tavalardaki
besiyerlerinde retilirler. Bu kat substratlar bugday
kepegi, bugday sap, pirin kabugu, arpa, suyu karlms
seker kams vb. dir.
W ogunlukla bu kat substratlar proteazlar, lipazlar,
sellazlar ve oksidazlar gibi enzimlerin retiminde
funguslar iin kullanlr.
W Bu tip fermentasyonda kontaminasyondan korunmak,
uniform temperatr, havalandrma ve nemlendirme
saglamak zordur.
Endstriyel Enzim retim Metodlar
W Fermentr kuIIanm: Modern yntemdir.
Bu fermentrlerin kullanm yukarda
saylan olumsuzluklar ortadan kaldrr.
Mikrobiyal enzim retiminde baslca 4
esit fermentr kullanlr.
Karstrcl tank tipi fermentr,
bubble column,
air lift,
packed bed
Air Iift fermentrIer
KarstrcI fermentr packed bed"
mikroorganizma
W Bir enzim fermentasyonu prosesinin %50-80'i substrat
harcamasdr.
W Bu nedenle de mikroorganizmann ucuz besiyerlerinde
hzl bir biimde remesi nemlidir.
W Ucuz besiyerindeki baslca karbohidratlar;
melas, arpa, msr, bugday, hidrolize nisasta ve laktoz,
azot kaynaklar;
soya fasulyesi, pamuk tohumu, msr maserasyon svs, hidrolize
maya, gluten, jelatin, kesilmis sttr.
W Ayrca besiyerine inorganik tuzlar, iz elementler ilave
edilmelidir
MikrobiyaI EnzimIerin Genis
Iekteki UyguIamaIar
W Mikrobiyal enzim uygulamalarndan en
nemlileri
tatlandrc endstrisi,
deterjan endstrisi,
tekstil,
deri,
kagt,
ila endstrileri ile
diger tbbi uygulamalardr.
Gda Endstrisinde EnzimIer
TatIandrc Yapm (nisasta isIenmesi)
Nisasta (glukoz polimeri = Amiloz (dogrusal bilesen + Amilopektin (dallanms bilesen
Nisasta
Asit (l
hidrolizi
lukoz surubu
Verim: %0 NK Polimerizasyon
Ntralizasyon iin NaO
3
kullanm
nedeniyle tuz birikimi
Asite dayankl ekipman kullanm
Sukrozun tatlandrclgnn %75'i glukozdan kaynaklanr.
Oysa glukoz izomeri olan fruktozun tatlandrc zelligi glukozun iki katdr.
Bu nedenle dsk kalorili gdalarda sukrozun yar agrlgndaki ancak iki kat tatlandrc
zellikteki fruktoz tercih edilir.
lukozun fruktoza evrilmesi alkali kosullarda ve yksek temparatrde kimyasal olarak
mmkndr. Ama bu kosullar istenmeyen yan rnlerin olusumuna neden olur.
Enzim kullanlarak nisastadan yksek fruktoz surubu eldesi ile bu problemler ortadan
kalkmstr.
Nisasta endstrisinde ticari olarak kullanlan en nemli
enzimlerden;
a-amilazlar molekln i tarafndaki q,1-
4 glikozit baglarn,
glukoamilazlar (amiloglukozidazlar q,1-4 ve
8- 1-4 glikozit baglarn,
pullulanazlar ve diger dallanma krc enzimler q,1-6
glikozit baglarn hidrolizlerler.
Nisastadan glukoz ve fruktoz surubu eldesinde ilk asama
Iiquefaction" (svIastrma) dr.
q -amilazlarla (acillus licheniformis nisastadan
maltoz, az miktarda glukoz ve esas olarak da dekstrinler
olusturulur.
Bu islem nisastann vizkozitesini dsrr ve znrlgn
artrr.
lukoamilazlar ise sekerlerin olusumuna yol aar. Bu olay ise
sakkarifikasyon (sekerIendirme) adn alr.
W Aspergillus niger glukoamilaz nisasta ve dekstrinlerde
q,1-4 glikozit baglarna etki ederek zincir ucundan glukoz
monomerlerini birer birer ayrrlar.
W q,1-6 glikozit baglarna da yavasa etki ederek
dallanmalar krarlar.
W acillus pullulonaz ise q,1-6 glikozit baglarn hzl bir
biimde krarlar.
W Bakteriyal glukoz izomeraz ile D-glukoz ok tatl olan D-
fruktoza evrilir. Normalde reaksiyon denge
durumundadr ve glukoz ile fruktozun esit karsm elde
edilir.
lukoz + fruktoz = gIukoz-fruktoz surubu ya da ksaca fruktoz surubu
Fruktoz surubu sv tatlandrc olarak sukrozun yerini almakta; marmelat, reel,
ukulata, coca cola gibi alkolsz iki yapmnda kullanlmaktadr.
Nisasta
idrolize nisasta
Svlastrma
q-amilaz
lukoz surubu
Sekerlendirme
lukoamilaz
lukoz
izomeraz
FRUKTOZ SURUBU
Rekombinant Kimozin
Dnya zerinde st endstrisinde, peynir yapm iin
ylda 100 milyon $ degerinde kimozin kullanlr.
Bu genis kullanm nedeniyle byk lekte rekombinant
kimozin retimi yoluna gidilmis ve inek kimozini E. coli'de
klonlanmstr.
Bu rekombinant kimozin Amerikan da ve la Dairesi
(FDA'nin 1990'da insan tketimi iin onayladg ilk
genetik mhendisligi rn olmustur.
nek kimozini E. coli'nin dsnda daha sonra esitli
mayalarda da klonlanms ve Trichoderma reesei'de aktif
rn eldesi arttrlmstr.
q -amiIazIar
W q -amilazlar nisasta endstrisinin yan sra esitli endstrilerde de kullanlr.
W Ekmek yapmnda, maya tarafndan kullanlmak zere nisastann glukoza
dnstrlmesinde kullanlr.
W Biraclkta arpa tanelerinden elde edilen maltn gtlp su ile
karstrlmasndan sonra ilave edilen q -amilazlarla alkolik fermentasyon iin
mayann kullanacag sekerler olusur.
W Tekstilde dokuma ipliklerinin kopmasnn engellemek iin
sertlestirilmelerinde (hasIIama) kullanlan q -amilaz etkisinde braklan
nisastann dokuma sonunda ortadan kaldrlmasnda (hasI kaIdrma)
kullanlr.
W Kagt endstrisinde ise iyi kalite kagt (przsz yzeyli eldesi iin nisasta
banyosuna sokulan kagt zerindeki fazla nisastann uzaklastrlmasnda q -
amilazlar kullanlr.
Deterjan Endstrisi'nde EnzimIer
W Deterjan endstrisinde
enzimler nemli yer tutarlar.
W amasr deterjanlarnn % 80'i
agrlklarnn % 0.015- 0.05'i
kadar proteolitik enzim
ierirler.
W Yine bulask deterjanlarnda
kullanlan M-amilazlar nisastal
artklarn uzaklastrlmas iin
kullanlmaktadrlar.
W Proteolitik bir enzim olan subtilizin
acillus'tan elde edilir ve 65H'n
zerindeki scaklklarda bile etkindir.
W Bu enzimin termostabilitesini
arttrmak iin genetik mhendisligi
alsmalar yaplms ve protein
moleklnn 18. amino asidi olan
aspartik asit, serin ile degistirilmistir.
W Yine 104. amino asit olan tirozin,
fenil alanine dnstrlerek p
11'de aktif olan subtilizin elde
edilmistir.
W Deterjan endstrisinde yagl kirlerin
uzaklastrlmas iin kullanlan
lipazlarn byk lekte retilmesi
iin bir mantar olan umicola'nn
alkali p'da alsan ancak retimi az
olan lipaz enzimini kodlayan gen,
fermentrde kolaylkla reyen
Aspergillus oryzae'ye genetik
mhendisligi teknikleriyle aktarlms
ve byk lekte lipaz elde
edilmistir.
MMOBLZE ENZMLER
W Enzimlerin znmeyen destek grevi gren materyaller
(matriksler yardmyla suda znmeyen hale
getirilmeleri immobilizasyondur.
W Mikrobiyal hcreler de enzimler gibi immobilize edilir.
W Tm hcrelerin immobilize edilmesi saf enzimin gerekli
olmadg proseslerde kullanlan ucuz ve hzl bir
metoddur.
W mmobilize hcreler atklarn kullanmnda, azot
fiksasyonunda, steroid sentezinde, yar sentetik
antibiyotikler ve diger tbbi rnlerin eldesinde kullanlr.
Enzim immobiIizasyonunda kuIIanIan bes temeI
yntem vardr.
W KovaIent bagIama: Enzimler kimyasal olarak
kovalent baglarla selloz, sefadeks, agaroz,
poliakrilamid, porlu seramik gibi suda
znmeyen tasyclara baglanrlar.
W apraz bagIama: Enzimler glutaraldehit, alifatik
diaminler gibi bifonksiyonel reaktiflerle apraz
baglanrlar. Bu reaktifler enzim moleklleri
arasnda bag olustururlar. lutaraldehit enzim
molekllerinin amino gruplarndan, diaminler ise
karboksil gruplarndan apraz baglarlar.
apraz baglama
W Adsorbsiyon: Enzim molekllerinin tasyclarn
yzeyine adsorblanmalar esasna dayanr. Kolay bir
yntemdir. Agaroz, sefadeks trevleri, selloz trevleri,
metal tuzlar ve mineraller adsorban olarak kullanlrlar.
W TutukIama: Enzimler yapay ya da dogal polimer
kafesleri iinde tutuklanrlar. Polimer kafesler iine
substrat girer ve rn dsar kar. apraz bagl
poliakrilamid jeller, a alginat, kappa karragenan bu
polimerlerin rneklerindendir.
W KapsIIeme: Enzimler esitli tipteki membranlar iine
alnrlar. Bu membranlar yar geirgendir. Dsk molekl
agrlkl substrat ve moleklleri geirirler. egza metilen
diamin mikrokapsllemede kullanlar.
Ayrca bu yntemIerin kombinasyonIar da, tutukIama-apraz bagIama,
kapsIIeme-apraz bagIama gibi, enzim immobiIizasyonunda kuIIanIr.
Tutuklama
Kapslleme
Adsorbsiyon
mmobiIize enzim kuIIanmann avantajIar:
Enzimler tekrar tekrar kullanlrlar. zellikle retimi zor ve pahal
enzimler iin bu nemlidir.
rn enzimle kontamine olmaz, nk enzim matrikste tutulur.
Matriks enzimi fiziksel bir bariyer olarak korudugundan, enzim
ekstrem p ve temparatr gibi etkilere dayankl hale gelir.
Srekli fermentasyonlar iin enzimi daha kullansl hale getirir.
mmobilize enzimler ok daha dogru bir sekilde kontrol edilirler.
mmobilize hcrelerle bir ok enzim de immobilize olacagndan
ayn anda birden fazla reaksiyon gereklesebilir.
MKROBYAL POLSAKKARTLER VE
POLESTERLER
W Biyosferde en fazla bulunan polisakkaritler
Selloz, hemiselloz
Agar, karragenan
Bitkisel Algal
PoIisakkaritIer:
Sv akskanlgn degistirme
Sspansiyonlar stabilize etme
Partiklleri keltme
Materyal kapslleme, emlsiyon
olusumu, iyon degistirici
Yag geri kazanm
Jellerin retimi
Yiyecek katlastrlmas,
stabilizasyonu
Tp
W Uygun kltrleme kosullarnda birok bakteri tr yksek
molekl agrlkl mukoid maddeler salglarlar.
W Bu vizkoz maddeler hcre eperine bagl kalrlarsa
kapsI adn alrlar.
W Bu yaplar bakteriyi fagositozdan, immun sistemin
uyarlmasyla antikor olusumundan da korurlar.
W Ayrca hcrenin su kaybn da engellerler.
W Toprak, kaya gibi esitli yzeylerde tutunmay saglarlar. Bu
sekilde de bitki patojeni bakterilerin konak bitki yzeyine
tutunmasnda etkili olurlar.
W nmzde bitkiler ve yosunlar yerine
mikroorganizmalardan polisakkarit retimi gittike
artmaktadr.
Ticari kuIIanm oIan bakteriyaI ve
fungaI poIisakkaritIer:
DekstranIar: GIukoz monomerIerinin o-1,6 (baz
durumIarda o -1,2, o -1,3, o -1,4) gIikozid bagIaryIa
oIusturdukIar poIimerIerdir.
cetobacter trIeri, Leuconostoc mesenteroides
ve Streptococcus mutantIar tarafndan retiIirIer.
Ticari oIarak Leuconostoc mesenteroides in
inorganik fosfat, organik azot ve sukroz ieren
besiyerinde kesikIi fermentasyonu iIe retiIir.
Sukrozdan dekstran sukraz enzimi iIe gIukozIar
dekstran haIinde poIimerize ediIirken fruktozIar
serbest kaIr.
Kan pIazmas yerine 1000 ton/yI, kromatografik
ayrmIar iin 2000 ton/yI kuIIanm vardr.
AIginatIar: Pseudomdomonas aeroginosa ,
Azotobacter vinelandii tarafndan retilen
alginatlar mannuronik asit ve glukuronik asitlerin
tuz ieren polimerleridir.
Bakteri ve yosunlarca retilirler. Ylda 5.000 ton
retilen alginatlar besin jlesi olarak kullanlrlar.
urdIan: Alcaligenes faecalis in rettigi iki esit
beta-1,3 glukandan biridir. Digeri ise
succinoglukandr. Succinoglukan %10 suksinik
asit ve galaktoz ierirken curdlan sadece glukoz
polimeridir.
Ksantan:
W En fazIa tketiIen bakteriyaI
poIisakkarittir.
W anthomonas campestris
tarafndan retiIdigi 1950'Ierde
saptandktan sonra, 1964'de
endstriyeI boyutIarda
retiImeye basIanmstr.
W 1969'da ise besinIerde
kuIIanmna izin veriImistir.
W Ksantan stabiIize edici,
kaInIastrc, jeIIestirici ajan
oIarak sos, surup, tatI,
dondurma, peynir yapm iin
gda endstrisinde yaygn bir
kuIIanma sahiptir.
W Gdann dsnda boya, kagt,
seramik, endstriIerinde,
insektisit spreyIerinde ve
patIayc, deterjan,
deodorantIarda jeIIestirici
oIarak da kuIIanm vardr.
W Ksantan reinesinin primer yaps -1,4 gIikozid
bagIaryIa bagI gIukoz poIimeri oIusturur.
W EndstriyeI ksantan reinesi retimi aerobik
kesikIi fermentasyonIa, gIukoz, sukroz, nisasta
ieren besiyerinde yapIr.
W Yksek verim azot kaynag kstIamas iIe eIde
ediIir.
W ScakIk retimi etkiIeyen bir diger faktrdr.
HcreIer 24-27o'da rerIerken, fazIa miktarda
ksantan retimi iin gerekIi scakIk 30-
33o'dr. Bu nedenIe fermentasyon 28o da
yapIr.
W GeIIan: Pseudomonas elodea tarafndan retilir. Son
yllarda yar tropik agalarn dogal rn olan uar
sakznn yerini alan bakteriyal polisakkarittir. Besin
endstrisinde ylda 60.000 ton kullanlr.
W ScIerogIukan: lukoz monomerlerinin 8-1,3 nadirende
1,6 glikozidik bag ile olusturduklar polimerdir. Bir fungus
olan Sclerotium glutanicum tarafndan retilir. Besin
endstrisinde ve suyun akskanlgn degistirerek
petroln geri kazanlmasnda kullanlr.
W PuIIuIan: q-1,4 ve nadiren q -1,6 glikozidik bag olusumu
ile meydana gelen bir glukandr. Aebasidium pullulans
tarafndan %5'lik glukoz ortamnda %70 verimle
fermentasyonla retilir.
POLESTERLER
W Birok bakteri besin bakmndan dengesiz bir ortamda
retildikleri zaman fazla miktarda poliester yapda
maddeler retirler.
W Bu maddelerin tipi organizmann genotipine ve snrl
olan besin kaynagna bagl olarak degisebilir.
W Eger karbonun azota oran yksek ise ve azot veya
oksijen snrl ise birok bakteri glikojen ve/veya alifatik
poliesterler, poli-3-hidroksialkanatlar retirler.
W Poli-3-hidroksialkanatlar termoplastik (s ile sekil
verilebilen maddelerdir. Termoplastik polimerler syla
erirler, fakat sogutulduklarnda tekrar sertlesirler.
W Polietilen, polipropilen, polivinil klorit, polisteren,
polikarbonat ve naylon bilinen termoplastik
materyallerdir.
W Plastik objeler gnlk yasantmzda yzlerce ama iin
kullandgmz bir materyallerdir.
Biyolojik paralanabilen poliesterler
W PA polyhydroxyalkanoates
W PB polyhydroxybutyrate
W P polyhydroxyhexanoate
W PV polyhydroxyvalerate
W PLA - polylactic acid
W PL polycaprolactone
W PBS - polybutylene succinate
W PBSA - polybutylene succinate adipate
W AA - Aliphatic-Aromatic copolyesters
W PET - polyethylene terephthalate
W PBAT - polybutylene adipate/terephthalate
W PTMAT- polymethylene adipate/terephthalate
Alcaligenes eutrophus acillus megaterium