Trkiye'nin Matematik Konumunun zerine Etkileri

klim

Drt mevsim belirgin olarak ya an r (Orta

ku akta). KYK'de orta ku a n gneyinde yer al r. Akdeniz iklim ku a ndad r. Bat rzgarlar etkili, hakim rzgar bat dan do uya do rudur.

MUSTAFA GNAY

Trkiye'nin Matematik Konumunun zerine Etkileri

klim

Yaz n, 30 enlemleri evresindeki alal c 30 hava hareketlerinin etkisinde kald iin byk blmnde kurakl k grlr. Gneyinden kuzeyine s cakl k azal r (gne nlar n n d me a s ). Da lar n gney yamalar daha s cakt r. Gneyden s cak, kuzeyden so uk hava ktlelerinin etkisinde kal r ve bunun iin cephe ya lar grlr,
MUSTAFA GNAY 2

Trkiye'nin zel Konumunun klim zerine Etkileri

Ayn anda farkl mevsim zellikleri ya an r. Denizellik ykselti, yer ekilleri gibi zelliklerden dolay iklim e itlili i fazlad r. klim e itlili ine ba l olarak, bitki rts, tar m rn ve toprak e idi fazlad r. evresindeki denizler, l manla t r c etki yaparlar ve ya miktar n art r rlar. evresindeki byk karalar, karasall n iddetini art r rlar. K n Avrupa ve Asya (Sibirya)'dan gelen so uk hava ktlelerinin etkisinde kal rlar. Yaz n ise, Kuzey Afrika, Arabistan ve Basra Krfezinden gelen s cak ve kuru hava ktlelerinin etkisinde kal r.
MUSTAFA GNAY

Trkiye'nin zel Konumunun klim zerine Etkileri Bat 'dan do uya ykseltinin artmas s cakl n azalmas na neden olur. K y ya paralel uzanan Karadeniz Da lar ve Toroslar denizin l man etkisinin i kesimlere ula mas na engel olur. Bat Anadolu'da ise da lar n k yaya dik uzanmas denizin etkisinin i kesimlere daha fazla sokulmas na neden olur. ve G. Do u Anadolu'da yer ekillerinin sade olmas , blge iinde iklim farkl l na engel olmu tur.
MUSTAFA GNAY 4

Trkiye'de Nem ve Ya

n Da l m Etkileyen Faktrler

DenizellikDenizellik-Karasall k: Genellikle k y dan i kesimlere do ru nemlilik ve ya azal r. Yer ekilleri: Da lar n k y ya paralel uzand , (Akdeniz ve Karadeniz Blgeleri) nemli rzgarlara dik ynde uzanan yerlerde ya miktar daha fazlad r. Fakat da lar n k y ya dik uzand Ege Blgesi'nde ise ya miktar azd r. Ykselti: Ykselti artt ka, so uma ve yo unla ma artt iin, ya miktar da artmaktad r. Rzgrlar: Nemli rzgrlara maruz kalan yerlerde ya miktar daha fazlad r.
MUSTAFA GNAY 5

Buharla ma
Gne lenmenin ve yaz s cakl n n en fazla oldu u Gneydo u Anadolu'da buharla ma daha fazlad r. Gne lenmenin en az oldu u Do u Karadeniz k y lar nda ise buharla ma en azd r.

Bulutlanma
Ba l nemin yksek oldu u yerde bulutlanma sresi fazla, ba l nemin az oldu u yerlerde ise bulutlanma sresi azd r. Gneydo u Anadolu'da bulutlanma en az, gne lenme sresi en fazlad r. Do u Karadeniz Blm'nde ise bulutlanma fazla, gne lenme sresi azd r.
MUSTAFA GNAY 6

Nemlilik
En nemli alan Karadeniz Blgesi'nin k y lar d r. K y dan i kesimlere do ru ve kuzeyden gneye do ru gidildike nemlilik genel olarak azal r. Nem a en fazla olan blge, Gney do u Anadolu'dur. (s cakl n ve maksimum nem miktar n n fazla) Nem a fazla oldu u iin, en iddetli buharla ma ve kurall kta Gneydo u Anadolu'dad r. Bu nedenlerden dolay bitki rts de ok c l zd r.
MUSTAFA GNAY 7

Gneydo u Anadolu Blgesi Anadolu Blgesi'nden daha fazla ya almas na ra men, iddetli buharla madan dolay daha kurakt r.

TRK YE'DE YA I OLU UM EK LLER

Yama ya Cephe ya Konveksiyonel Konveksiyonel

Karadeniz Blgesi Akdeniz Blgesi Anadolu Blgesi ErzurumErzurum-Kars Blm

MUSTAFA GNAY 8

Trkiye'de Fazla Ya

Alan Yerler

Do u ve Bat Karadeniz K y lar Toroslar Hakkari Da l k Yresi Y ld z Da lar Blm Bat Toroslar Mente e Yresi
MUSTAFA GNAY 9

Trkiye'de Az Ya

Alan Yerler

Denizin nemli etkisine kapal olan, Tuz Gl, Konya, Malatya, I d r ve oruh-Kelkit havzas gibi oruhyerler Ergene Havzas ve Gneydo u Anadolu'nun gneyi Trkiye bir yar mada lkesi olmas na ra men, ya miktar n n i kesimlerde az olmas n n temel nedeni, da lar n k y ya paralel uzanmas ndan dolay denizlerin nemli etkisinin i kesimlere ula mamas d r.
MUSTAFA GNAY 10

TRK YEN N KL M
1. SICAKLIK Y ll k Ortalama S cakl k

Trkiye'nin btn k y lar nda y ll k s cakl k

ortalamas i kesimlerden fazlad r. Bunda denizlerin l t c etkisinin rol byktr. S cakl klar enlemin etkisi ile kuzeyden gneye do ru art gsterir. Bat dan do uya do ru gidildike s cakl klar n d t grlr. Bu durum ykselti ve karasall ktan kaynaklan r.
MUSTAFA GNAY 11

YILLIK ORTALAMA SICAKLIK

Y ll k ortalama s cakl klar 4 - 20 C aras nda de i ir. En yksek y ll k ortalama s cakl klar Gneydo u Anadolu Blgesi'nin gneyi ile k y kesimlerde grlr. Do u Anadolu y ll k ortalama s cakl klar n en d k oldu u blgedir.
MUSTAFA GNAY 12

Ocak Ay Ortalama S cakl k

Ocak ay nda, k y blgelerimiz ve Gneydo u Anadolu'nun d nda kalan yerlerin s cakl k ortalamas 0 C nin alt ndad r. Ocak ay ortalamalar zerinde karasall k, ykselti ve enlem faktr rol oynar. K y larla i kesimler aras nda byk s cakl k fark vard r. En yksek s cakl klara Akdeniz k y lar nda rastlan r. Bu k y larda ortalama s cakl k 10 C civar ndad r. En d k s cakl klar Kuzeydo u Anadolu'da grlr. Erzurum - Kars platolar nda ortalama s cakl klar - 10 C ye kadar d er.
MUSTAFA GNAY 13

TEMMUZ SICAKLIK

Karasall k ve ykselti temmuz ay s cakl klar zerinde belirleyici rol oynar. Bu ayda, s cakl klar genel olarak lkemizin her yerinde yksektir. En yksek s cakl klar Gneydo u Anadolu Blgesindedir. Bu blgeyi Akdeniz ve Ege blgeleri izler. En d k s caklara Kuzeydo u Anadolu ile Karadeniz Blgesi'nin k y kesimlerinde GNAY MUSTAFA rastlan r. 14

A a dakilerden hangisi Trkiye'nin s cakl n etkileyen faktrlerden biri de ildir? ildir?

A) B) C) D) E)

Ykselti Rzgrlar Yer ekilleri Okyanus ak nt lar Gne nlar n n d me a s

MUSTAFA GNAY

15

ND RGENM

SICAKLIK HAR TASI

Gneyden kuzeye genel olarak enlemden dolay s cakl k azalmaktad r. En yksek s cakl klar; enlem, karasall k ve ykselti azl ndan dolay Gneydo u Anadolu'da grlr. En d k s cakl klar ise, karasall k ve so uk rzgarlardan dolay Erzurum-Kars ErzurumBlm'ndedir.
MUSTAFA GNAY 16

Temmuz Ay

ndirgenmi S cakl k Haritas

Gneyden kuzeye genel olarak enlemden dolay s cakl k azalmaktad r. En s cak yerler, enlem, karasall k ve s cak rzgrlardan dolay Gneydo u Anadolu'dur. En so uk yerler ise enlem ve nemden dolay Karadeniz k y lar d r,
MUSTAFA GNAY 17

Ocak Ay

ndirgenmi S cakl k Haritas

En s cak yerler enlem ve denizellikten dolay Akdeniz k y lar d r. En so uk yerler ise, karasall k ve so uk rzgarlardan dolay Do u Anadolu'da Erzurum-Kars Blm'dr. ErzurumK y dan i kesimlere do ru karasall ktan dolay s cakl k azalmaktad r. Ocak ay nda karasall k, Temmuz ay na gre daha belirgindir.
MUSTAFA GNAY 18

SORU: A a daki harita Trkiye'de ocak ay n ortalama indirgenmi s cakl k da l gsterilmi tir.

Bu haritadan yararlanarak ula lamaz?

a a dakilerden hangisine

A) En d k s cakl klar Kuzeydo u Anadolu'dad r. B) Tm k y kesimlerinde s cakl klar 6 C'nin zerindedir. C) S cakl klar genelde bat dan do uya gidildike d mektedir. D) En yksek s cakl klar Akdeniz Blgesi'ndedir. E) K y lardan i kesimlere gidildike s caklar d mektedir.
MUSTAFA GNAY 19

4. Trkiye'nin Y ll k S cakl k Fark Haritas

Y ll k s cakl k fark en az, nemin fazla olmas ndan dolay Karadeniz k y lar ndad r. Y ll k s cakl k fark en fazla, karasall ktan dolay Do u Anadolu'dad r. K y dan i kesimlere karasall ktan dolay y ll k s cakl k fark artar. ndirgenmi s cakl k haritalar nda ykseltinin etkisi yoktur. Enlem, denizellik-karasall k ve denizellik20 rzgarlar n etkisi vard r.MUSTAFA GNAY

A a da verilen yerlerin hangisinde yaz mevsimi ile k mevsimi aras ndaki s cakl k fark daha azd r? A) Orta Karadeniz B) Orta F rat C) Konya D) Yukar Sakarya E) Yukar Murat-Van MuratMUSTAFA GNAY 21

Trkiye'yi Etkileyen Bas n Merkezleri 1- Srekli Bas n Merkezleri:

Trkiye'yi srekli olarak etkilerler. Dnya'n n eksen hareketi sonucu olu an dinamik bas n merkezleridir.  1. Asor Dinamik Yksek Bas nc : 30 30 enlemlerinde Atlas Okyanusu'nda Asor Adalar evresinde olu mu tur. lkemizde yaz n kurakl a neden olur. K n ise Akdeniz zerinden gelirse ya mura, Avrupa zerinden gelirse kar ya na neden olur.  2. zlanda Dinamik Alak Bas nc : 60 60 enlemlerinde zlanda adas evresinde olu mu tur. Yaz n lkemizde ya mura, k n ise, Avrupa'dan geerken so uk havay al r ve kar ya na neden olur. MUSTAFA GNAY 22

Mevsimlik Bas n Merkezleri

Trkiye'yi mevsimlik olarak etkilerler. Termik nedenlere ba l olarak olu mu lard r.  1. Basra Termik Alak Bas n Alan : Basra Krfezi evresinde, zellikle yaz n a r s nmaya ba l olarak olu ur, zellikle, Gneydo u Anadolu'da yaz n yksek s cakl k ve iddetli buharla maya neden olur.  2. Sibirya Termik Yksek Bas n Alan : Sibirya'da k n a r so umaya ba l olarak olu ur. K n zellikle Do u Anadolu'da so uk, kuru, ayazl ve donlu gnlere neden olur. Kar ya getirir.
MUSTAFA GNAY 23

Mevsimlere gre Bas n

KI MEVS M NDE  Genelde Sibirya yksek bas nc ile zlanda alak bas nc etkili olur.  lkemizin kuzeydo usundan Anadolu'ya kadar sokulan Sibirya yksek bas nc , Anadolu'nun i kesimlerindeki bas nc art r r. Bu dnemlerde, ya lar azal r ve hava s cakl klar ok d er. Gece ve gndz aras ndaki s cakl k farklar artar.  Sibirya yksek bas nc ok kuvvetli de ilse, zlanda alak bas nc lkemizde etkili olmaya ba lar. Bu durumda da k lar daha l k ve ya l geer.
MUSTAFA GNAY 24

YAZ MEVS M NDE, Basra ve Do u Akdeniz alak bas nlar ile Asor yksek bas nc etkili olur. Basra alak bas nc ok kuvvetli ise lkemizde yazlar ok s cak ve kurak geer. DA VE VAD MELTEMLER Trkiye'de zellikle kara ilerinde da lar ile vadilerin farkl zamanlarda s nmas sonucu ortaya kan bas n merkezleri aras nda vadi ve da meltemleri olu ur. KARA VE DEN Z MELTEMLER Deniz k y lar nda gn ierisinde, kara ve denizlerin farkl s nma zelliklerine ba l olarak da deniz ve kara meltemleri olu ur. zmir evresindeki deniz meltemine imbat ad da verilir.

MUSTAFA GNAY

25

RZGARLAR

Yerel s nma farkl l klar ndan do an meltemlerin d ndaki rzgrlar, genellikle kuzey ve gney ynlerden eser. Kuzeyden esen karayel, y ld z ve poyraz rzgrlar so utucu bir etkiye sahiptir. Gneyden esen lodos, k ble ve ke i leme rzgrlar da MUSTAFA GNAY 26 s cakl art r c bir etkiye sahiptir.

Karayel, Trkiye'nin kuzeybat s ndan, her mevsim belirli aral klarla eser. So uk ve kuru karaktere sahiptir. Ancak etkili oldu u yerlerde s cakl d rd nden, k mevsiminde kar ya lar na neden olur. Genellikle f rt na eklinde eser ve zaman zaman Marmara ve Karadeniz'de deniz ula m n engeller. Y ld z, Karadeniz zerinden Anadolu'ya do ru esen so uk karakterli bir rzgrd r. Deniz zerinden geti inden, bnyesine nem al r ve Karadeniz k y lar nda yama ya lar na neden olur. Poyraz, kuzeydo udan eser. zellikle Do u Karadeniz k y lar n n bol ya l olmas nda etkilidir. Yaz n serinletici GNAY yapar. MUSTAFA etki 27

Etezyen: Ege denizinde yaz n poyraz benzeri rzgrlar tam kuzeyden eser. Eski Yunanl lar bu rzgrlara ticaret rzgrlar anlam nda Etesia demi lerdir. Bugn de Dnya literatrnde Ege denizinde yaz n kuzeyden esen bu rzgrlara etezyen (etesien) denilmektedir. Lodos: Trkiye'nin gneybat s ndan eser. S cak ve kuru karaktere sahiptir. Ancak Akdeniz zerinden geti inden bnyesine nem al r ve zellikle gneybat Ege k y lar na bol yama ya b rak r. kesimlere do ru getike nemi azald ndan, s cak ve kuru olarak eser. K n etkili oldu u dnemlerde kar ya lar n n yerini ya mur ya lar al r. Kar rtsnn bulundu u yrelerde, karlar h zl bir ekilde eriyerek da zirvelerine do ru ekilirler.
MUSTAFA GNAY 28

K ble: Akdeniz zerinden geerek, gneyden Anadolu'ya do ru esen s cak yerel rzgrd r. Akdeniz k y -lar nda yer yer yama ya lar na neden olurken, i kesimlerde s cak ve kuru olarak eser. Ke i leme (Sam Yeli): Trkiye'nin gneydo usundan esen rzgrd r. S cak ve kuru zelliklere sahiptir. Suriye lnden Gneydo u Anadolu Blgesi'ne do ru eser. Gneydo u Anadolu Blgesi'nin yaz n en s cak blge olmas nda etkisi vard r.
MUSTAFA GNAY

29

3. Nemlilik ve Ya
 Trkiye, l man iklim ku a nda yer alan

bir lkedir. Ancak ya zellikleri, l man ku a n ya zellikleriyle ayn de ildir. bak m ndan blgeler aras nda byk farkl l klar vard r. Baz blgelerde ortalama ya 2500 mm'yi bulurken, baz blgelerde 250 mm'nin alt na inmektedir.
MUSTAFA GNAY 30

 Y ll k ortalama ya

Trkiye'de y ll k ortalama ya

da l

MUSTAFA GNAY

31

 Trkiye'deki ya

da l haritas incelendi inde u sonular ortaya kar.  Do u Karadeniz k y kesimi, lkemizde en fazla ya alan yerdir. Rize evresinde y ll k ya miktar 2500 mm civar ndad r.  Do u Karadeniz k y lar ndan sonra en fazla ya alan yerler; Bat Karadeniz k y lar , Antalya civar ve Mente e yresidir.  Tuz gl civar , I d r ve Develi ovalar lkemizde en az ya alan yerlerdir. Buralarda y ll k ya 250 mm'den azd r.
MUSTAFA GNAY 32

 Trkiye'nin k y kesimlerindeki ya

kesimlerdekinden fazlad r. Ancak i kesimlerdeki ya lar ykselti artt ka o almaktad r.  Karadeniz ve Akdeniz k y lar nda da lar k y ya paralel uzand ndan, denize bakan yamalar bol ya almaktad r. Buna kar l k, i kesimlere bakan yamalarda ya miktar azalmaktad r. Ege Blgesi'nde da lar k y ya dik uzand ndan nemli hava ktleleri i kesimlere kadar sokularak ya b rak r.  Ya n mevsimlere da l m (ya rejimi) bak m ndan nemli farkl l klar grlr. Karadeniz Blgesi her mevsim ya l d r. Bunun d nda kalan blgelerde kurak ve ya l dnemlere rastlan r. Kurak dnem genellikle yaza rastlarken, yaMUSTAFA dnem k a rastlar. l GNAY 33

miktar i

Ba l nem oran n n yksek oldu u yrelerde y l boyunca hava kapal , bulutlu veya ya l d r.

Buna gre, haritadaki taral yrelerin hangisinde y l boyunca ba l nemin daha yksek oldu u sylenebilir? A)I B) II C)III D) IV E)V
MUSTAFA GNAY 34

B. TRK YE'DE KL M E TLER

Bu iklim, as l olarak Kuzey Anadolu da lar n n Karadeniz'e bakan yamalar nda grlr. Her mevsim ya l d r. Do u Karadeniz Blm'nde maksimum ya sonbaharda, minimum ya ilkbaharda d er. Y ll k ya miktar miktar 2000 - 2500 mm'dir.
MUSTAFA GNAY 35

Trkiye'de grlen iklim tipleri

MUSTAFA GNAY

36

Bat Karadeniz Blm'nde de maksimum ya sonbaharda, minimum ya ilkbaharda grlr. Y ll k ya miktar 1000 -1500 mm'dir. Orta Karadeniz Blm'nde ise maksimum ya k n, minimum ya yaz n olmaktad r. Y ll k ya miktar 700 -1000 mm'dir. Y ll k ortalama s cakl k 13-15 C'dir. 13Ocak ay ortalama s cakl 6 - 7 C'dir. Temmuz ay ortalama s cakl 21 - 23 C'dir. Y ll k s cakl k fark 13 - 15 C'dir. Tabi bitki rts ormand r. Yksek yerlerde Alpin ay r grlr. Kuzey Anadolu da lar n n gneye bakan kesimlerinde, deniz etkisinin azalmas nedeni ile ya lar azal r, s cakl klar d er. Karasal etki grlmeye ba lar (Kastamonu, Bayburt, Gm hane gibi).
MUSTAFA GNAY 37

MUSTAFA GNAY

38

Trkiye, matematik konumu nedeniyle l man iklim ku a nda, Akdeniz iklim blgesi iinde yer ald ndan yazlar s cak ve kurak iklim ko ullar na sahiptir. Ancak yerel faktrlerden dolay bu zellik her yerde ayn etkiyi gstermez. Buna gre, yaz kurakl a a daki co raf blmlerin hangisinde di erlerine gre daha az etkilidir? A) Bat Karadeniz B) Adana C) Orta F rat D) K y Ege E) Gney Marmara
MUSTAFA GNAY 39

Bu iklim tipi, lkemizde en belirgin olarak, Akdeniz k y lar nda grlmekle birlikte Ege ve Marmara blgelerinde de etkili olmaktad r. Genel zellikleri yledir: Yazlar s cak ve kurak, k lar l k ve ya l d r. Maksimum ya k n, minimum ya yaz n d er. Yaz ve k ya lar aras ndaki fark olduka fazlad r.
MUSTAFA GNAY 40

Y ll k ya ortalamas 600 - 1000 mm aras nda de i ir. Y ll k s cakl k ortalamas 18-20 C'dir. 18Ocak ay s cakl k ortalamas 8-10 C'dir. 8Temmuz ay s cakl k ortalamas 28 - 30 C'dir. Y ll k s cakl k fark 15-18 C'dir. 15Ege Blgesi'nde da lar n k y ya dik uzanmas , Akdeniz ikliminin i kesimlere sokulmas n sa lam t r.
MUSTAFA GNAY 41

Marmara'da grlen Akdeniz ikliminde yazlar Akdeniz k y lar na gre daha serindir. K lar ise olduka so uk ve karl geer. Akdeniz ikliminin karakteristik bitki rts zeytin, zakkum, mersin, kocayemi , defne, kekik, v.b. bitkilerden olu an makidir.

MUSTAFA GNAY

42

lkemizde karasal iklim, i Anadolu, Do u Anadolu ve Gneydo u Anadolu blgeleri ile Bat Anadolu Blm'nde grlr. Karasal iklim bu blgelerde baz farkl l klar gsterir. lkemizdeki karasal iklimin zellikleri hakk nda unlar syleyebiliriz: Yazlar s cak ve kurak, k lar so uk ve kar ya l d r.
MUSTAFA GNAY 43

 Anadolu Blgesi'nde maksimum ya ilkbaharda, minimum ya yaz n d er. Anadolu'da ortalama ya 300 - 400 mm'dir. (Yksek yerlerde 500 - 600 mm'yi bulur.) Anadolu'nun k s cakl k ortalamas 1 - 2 C yaz s cakl k ortalamas 22 - 23 C, y ll k s cakl k ortalamas ise 10 -12 C'dir. Ege Blgesi'nin i Bat Anadolu Blm'nde ya lar k y ya nazaran ok azd r. Do u Anadolu'nun zellikle kuzeydo u kesiminde tipik karasal iklim grlr. Do u Anadolu'nun bu kesiminde y ll k s cakl k ortalamas 4 - 6 C'dir.
MUSTAFA GNAY 44

MUSTAFA GNAY

45

Kuzeydo u Anadolu'da k s cakl k ortalamas -7, -10 C yaz s cakl k ortalamas 17-19 C'dir. 17Y ll k ya miktar 500 - 600 mm'dir. Bu blmde maksimum ya ilkbaharda ve yaz n, minimum ya k n grlr.

MUSTAFA GNAY

46

Gneydo u Anadolu'da ise ortalama ya 400 -700 mm'dir. Gneydo u Anadolu Blgesi'nde k mevsimi pek donlu gememekle beraber, yaz mevsiminde iddetli kuru s caklar egemendir. Gneydo u Anadolu'da y ll k ortalama s cakl k 15-16 C, k s cakl 3 - 4 C, yaz 15s cakl ise 30 - 35 C'dir. Gneydo u Anadolu'da maksimum ya k n, minimum ya yaz n d mektedir.
MUSTAFA GNAY 47

MUSTAFA GNAY

48

Gneydo u Anadolu Blgesi'nde k mevsimi, di er i blgelerimize oranla pek so uk gemez. nk hem ykseltisi azd r, hem de gneyindeki Arabistan ktlesinden gelen s cak havan n etkisi vard r. Blgede yaz s cakl klar n n yksek olmas nedeniyle buharla ma ve kurakl k artar. Genel olarak karasal iklimin bitki rts i ne yaprakl ormand r. Ancak ya lar n azald yerlerde bozk rlar grlr.
MUSTAFA GNAY 49

SORU

 Trkiye'nin k y kesimlerinden i kesimlerine do ru be ayr noktadan hareket eden bir ki i, hangi ynde iklim ve bitki rtsnn en az de i ti ini gzler? A)I B) II C) III
MUSTAFA GNAY

D) IV

E)V
50

Trkiye taraf denizlerle evrili bir yar mada lkesi olmas na ra men, karasal iklim daha geni bir alanda etkilidir. Bunun nedeni; Da lar n k y ya paralel uzanmams Ortalama ykseltinin fazla olmas
MUSTAFA GNAY 51