Professional Documents
Culture Documents
YÖNTEMLERE GİRİŞ
J. Colin Glass
ÇÖZÜMLÜ PROBLEMLER
Mehmet Balcılar
Murat Çokgezen
İstanbul, 2002
© COPYRIGHT
MEHMET BALCILAR & MURAT ÇOKGEZEN
2002
Tüm Hakları Saklıdır
İçindekiler
Önsöz ix
v
Şekiller Listesi
vii
Önsöz
Bu kitabın yazılma fikri her iki yazarında İktisat ve Ekonometri bölümlerinde verdik-
leri matematik ve matematiksel iktisat derslerinde karşılaştıkları ortak bir sorundan
kaynaklandı: Öğrencilerimiz sürekli olarak daha fazla örnek çözülmesini talep edi-
yorlardı. Ancak, verdiğimiz derslerin içerikleri ve derslerin kredi kısıtları çok sayıda
örnek çözmemize olanak vermiyordu. Bu sorun bizi çözümlü problemlerin toplandığı
kısa bir kitap yazmaya yönlendiren en önemli neden oldu.
Ortaya çıkacak kitabın ders materyallerimiz ile entegre olmasını ve problemlerin
ekonomik içeriklerinin daha yüksek olmasını istiyorduk. Der yayınları tarafından ya-
yınlanan Colin Glass’ın İktisatta Matematiksel Yöntemler başlıklı kitabı İktisat ve Eko-
nometri bölümlerinde matematik ve matematiksel iktisat derslerinde kullanılmak üzere
yazılmış en iyi Türkçe kaynaklardan biriydi ve kitapta çözümsüz olarak yer alan prob-
lemler tam istediğimiz türdendi. Glass’ın kitabında yer alan problemler matematiksel
kuralların mekanik olarak uygulanmasından çok öğrenciyi kendi matematiksel model-
lerini kurmaya, sonra da çözmeye yönlendirmektedir. Alışılmışın dışındaki bu tür prob-
lemler öğrenciler çözümünde en çok zorlandıkları problemlerdir. Bu nedenle, Glass’ın
kitabında yer alan problemlerin çözümlerini bir arada sunmak iyi bir çözüm olarak
göründü.
Bu kitapta Glass’ın kitabında çözümü bulunmayan problemler çözülüp kitabın öğ-
renciye yardımcı olunması hedeflenmiştir. Kitap sadece Glass’ın kitabı ile birlikte kul-
lanılacak bir yardımcı kitap olarak değerlendirilmemelidir. Sadece cevapları değil, so-
ruları da içerdiği için iktisattaki matematiksel uygulamalarla ilgilenen herkes tarafından
kullanılabilir.
Okuyucuya faydalı olması dileğiyle.
Mehmet Balcılar ve Murat Çokgezen
ix
Bölüm 3
(a) malın fiyatı (i) 3, (ii) 9, (iii) 99 olduğunda talep edilen miktarı;
(b) talep edilen miktar (i) 27, (ii) 20, (iii) 2 olduğunda malın fiyatını;
(f) malın fiyatı bir birim değiştiğinde talep edilen miktardaki değişmeyi bulunuz.
Ç ÖZÜM
(a) (i) Qd = f (3) = 36 − 13 (3) = 35, (ii) Qd = f (9) = 36 − 31 (9) = 33, (iii) Qd =
f (99) = 36 − 31 (99) = 3
(d) Ödenebilecek en yüksek miktar malın talebinin sıfır olduğu durumu ifade eder
(talep eğrisinin P eksenini kestiği nokta) bu fiyatın hemen altındaki bir noktadan
sözkonusu mal talep edilmeye başlar:
1 1
Q = 0 =⇒ Qd = f (P) = 36 − P = 0, P = 36, P = 108
3 3
2 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
(f) Değişimden önce Qd1 = 36 − 13 P1 dir. Fiyat değiştikten sonra ise talep Qd2 =
36 − 31 P2 olur. İkisi arasındaki fark
1 1 1
Qd1 − Qd2 = (36 − P1 ) − (36 − P2 ) =⇒ Qd1 − Qd2 = − (P1 − P2 )
3 3 3
olur. Buradan,
Qd1 − Qd2 1
=−
P1 − P2 3
buluruz. Sonuç: Fiyattaki bir birim değişiklik talep edilen miktarı ters yönde 1/3
oranında etkiler.
(a) malın fiyatı (i) 2, (ii) 5, (iii) 13 olduğunda arz edilen miktarı;
(b) arz edilen miktar (i) 2, (ii) 11, (iii) 88 olduğunda malın fiyatını;
(e) malın fiyatı bir birim değiştiğinde arz edilen miktardaki değişmeyi bulunuz.
Ç ÖZÜM
(a) (i) Qs = g(2) = −10 + 7(2), Qs = 4, (ii) Qs = g(5) = −10 + 7(5), Qs = 25 (iii)
Qs = g(13) = −10 + 7(13), Qs = 81
(c) Q = 0 eşitliğini sağlayan P düzeyinden itibaren mal arz edilir. Bu eşitliği sağla-
yan P değeri: 0 = −10+7P, 7P = 10, P = 10 7 dir. Dolayısıyla, malın az edileceği
fiyat kümesi P ≥ 10 7 dir
10
(d) Tanım Kümesi: 7 ≤ P, Değer Kümesi: 0 ≤ Q
(e) Değişimden önce Qs1 = −10 + 7P1 dir. Fiyat değiştikten sonra Qs2 = g(P) =
−10 + 7P2 olur. İkisi arasındaki fark
olur. Buradan
Qs1 − Qs2
=7
P1 − P2
buluruz. Sonuç: Fiyat bir birim değişirse arz edilen miktar da aynı yönde 7 birim
değişiyor.
3-15 Qd = g(P) = a − bP, a, b > 0 bir malın talep fonksiyonudur. Miktar libre (lb)
cinsinden ölçülmektedir. Eğer miktar kilograma (kg) çevrilirse, bu çevirmenin a ve b
paremetreleri üzerindeki etkisi nedir?
1
Ç ÖZÜM 1 kg = 2.2046 lb dir. Dolayısıyla, Qd lb = 2.2046 Qd kg olur. Dolayısıyla, talep
denkleminin sağ tarafını 2.2046 ile bölersek sol taraftaki miktar kg cinsinden ölçülmüş
olur:
a b
Qs = − P
2.2046 2.2046
a b
Qs = a∗ − b∗ P, a∗ = , b∗ =
2.2046 2.2046
Sonuç olarak, arz fonksiyonun hem sabiti hemde eğimi azalmaktadır.
3-17 Problem 3-16a daki piyasa modelinde aşağıdaki şıklar için aşırı talebi bulunuz.
(a) P = 14 (b) P = 2
Ç ÖZÜM
(a) (b)
Q Q
Qd
Qs
9 Qd
Qs
22
6
12 P P
-2 -3
-9
3-18 Aşağıdaki piyasa modelleri için P̄ ve Q̄ değerlerini bulunuz. P̄, Q̄ > 0 olduğunu
garantilemek için hangi varsayımların gerekli olduğunu da belirtiniz.
(a) Qd = Qs (b) Qd = Qs
Qd = a + bP (a, b) > 0 Qd = a − bP (a, b) > 0
Qs = −c + dP (c, d) > 0 Qs = c + dP (c, d) > 0
Sonuçlarının grafiğini çiziniz. (a) şıkkındaki talep (b) şıkkındaki arz fonksiyonunun
ekonomik anlamlılığı hakkında yorumda bulununuz.
Ç ÖZÜM
(a) Qd = Qs denkliğinden a + bP = −c + dP, (d − b)P = a + c elde ederiz. Buradan,
denge fiyatı
a+c
P̄ =
d −b
dir. Bunu arz yada talep denklemlerinden birinde yerine koyarsak denge miktarı
µ ¶
a+c ad − ab + ab + bc ad + bc
Q̄ = a + b = =
d −b d −b d −b
olması, bunun için de d > b olması gerekir. Bu modeldeki talep eğrisinin özelliği,
talebin fiyat ile doğru yönlü bir ilişki içinde olmasıdır. Yani, talep edenler fiyat
arttıkça taleplerini arttırmakta, azaldıkça taleplerini azaltmaktadırlar. Gösteriş
amacıyla tüketilen mallar ve Giffen malları bu tip bir talep fonksiyonuyla ifade
edilebilir.
(b) Qd = Qs denkliğinden a − bP = c + dP dir. Buradan, denge fiyatı
a−c
P̄ =
d +b
dir. Denge miktarı ise denge fiyatının talep yada arz denklemlerinden birinde
yerine konularak bulunabilir. Bu durumda denge miktarı
µ ¶
a−c ad + ab − ab + bc ad + bc
Q̄ = a − b = =
d +b d +b d +b
(a) (b)
Q Q
Qs
a Qs
ad+bc
d−b Qd ad+bc
d+b
a
c Qd
a−c
−c a+c
P d+b P
d−b
3-19 Problem 3-16a da verilen piyasa modeli için t = 3 kadar bir tüketim vergisinin
P̄ ve Q̄ üzerindeki etkilerini bulunuz. Bu tüketim vergisinden kaynaklanan fiyat artışı
t = 3 ten azmıdır?
6 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
3-20 Problem 3-16a ve 3-19 un sonuçlarını kullanarak (a) tüketiciler ve (b) üretici-
ler tarafından yüklenilen vergi oranını bulunuz. [İpucu: (a) için tüketicilerin vergiden
önce ve sonra ödedikleri birim başına fiyatı mukayase ediniz; (b) için üreticilerin ver-
giden önce elde ettikleri fiyat ile vergiden sonra elde ettikleri birim fiyatı (eksi develete
ödenen birim başına fiyatı) kaşılaştırınız.]
Ç ÖZÜM (a) Vergi konmadan önce tüketicinin ödediği fiyat 12 idi. Vergiden sonra
14 oldu. Bu durumda 3 birimlik verginin 2 birimi tüketiciye yansıtılmış, kalan bir
birimi ise üretici tarafından yüklenilmiştir. (b) Üreticiler vergi öncesi birim başına elde
ettikleri fiyat 14 eksi devlete ödedikleri vergi farkı 11 dir. Vergiden önce birim başına
elde ettikleri fiyat 12 idi. Dolayısıyla, üreticilerin yüklendiği vergi payı 12 − 11 = 1
dir.
3-21 Aşağıdaki milli gelir modelleri için (a) şıkkında Ȳ ve C̄, (b) şıkkı için Ȳ , C̄ ve T̄
değerlerini bulunuz.
(a) Y =C+I +G (b) Y =C+I +G
C = α + β Y (α > 0; 0 < β < 1) C = β (Y − T ) (0 < β < 1)
T = γ + tY (γ > 0; 0 < t < 1)
Ç ÖZÜM
(a) Tüketim fonksiyonunu milli gelir denkleminde yerine koyarsak
α +I +G
Ȳ = α + β Ȳ + I + G =
1−β
Y = β (Y − (γ + tY )) + I + G
Y (1 − β + β t) = −β γ + I + G
3-8 İlave Problemler 7
−β γ + I + G
Ȳ =
1 − β + βt
olarak bulunur.
3-22 Aşağıdaki piyasa modellerinin her biri için iktisaden anlamlı dengeleri bulunuz.
(a) Qd = Qs (b) Qd = Qs
Qd = 16 − 3P2 Qd = 11 − 4P2
Qs = −4 + 2P2 Qs = −1 + 8P2
Ç ÖZÜM
(a) 16 − 3P2 = −4 + 2P2 (b) 11 − 4P2 = −1 + 8P
5P2 = 50 4P2 + 8P − 12 = 0
P2 = 4 P2 + 2P − 3 = 0
P̄ = ±2 (P − 1)(P + 3) = 0
P̄ = {1, −3}
(a) çüzümünde sadece P = 2 iktisaden anlamlıdır. Çünkü fiyat negatif olamaz. P = 2
iken denge miktarı Q̄ = 16 − 3(22 ) = 4 olarak bulunur. (b) çözümünde sadece P = 1
iktisadi olarak anlamlıdır. P = 1 için denge miktarı Q̄ = −1 + 8(1) = 7 olarak bulunur.
3-23 Eğer tasarruf (S) milli gelirin (Y ) tüketime (C) girmeyen kısmı olaak tarif edilirse
lineer bir tasarruf fonksiyonu aşağıdaki gibi yazılabilir:
Ç ÖZÜM İlgili grafik Şekil 3.3 de verilmiştir. Şekil 3-9 daki denge gelir seviyesi plan-
lanan toplam çıktı (Y = C + I) ile toplam harcamaların (E = C + I) birbirine eşit olduğu
8 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
I, S
S = −α + (1 − β )Y
I I=S
I
0 Ȳ Y
−α
(E = Y ) noktada yer almaktadır. Tanım gereği toplam çıktının tüketilmeyen kısmı ta-
sarrufa gider, yani S = Y −C dir. Bunu Y = C + S şeklinde yazabiliriz. Buradan,
E =Y
C+I =C+S
I=S
elde edilir. Dolayısıyla, çıktı gelir denkliğinin (denge) sağlandığı durumda I = S olmak
zorundadır.
Bölüm 5
Qd = Qs
Qd = m − nP (m, n > 0)
T
Qs = −r + sP (r, s > 0)
T
P = P−t (t > 0)
sistemini elde ederiz. Çözümü için öncelikle |A| nın buluması grekir:
¯ ¯
¯ 1 −1 0 0 ¯¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ ¯ 0 n 0 ¯¯ ¯ 1 n 0 ¯
¯ 1 0 n 0 ¯¯ ¯ ¯ ¯
|A| = ¯¯ = (1) ¯ 1 0 −s ¯ − (−1) ¯ 0 0 −s ¯
¯ 0 1 0 −s ¯¯ ¯
¯ 0 −1
¯ ¯ ¯
¯ 0 1 ¯ ¯ 0 −1 1 ¯
0 −1 1 ¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ n 0 ¯ ¯ 0 −s ¯
= −¯ ¯ ¯ + ¯ ¯ = −(n + s) < 0
−1 1 ¯ ¯ −1 1 ¯
|A| 6= 0 olduğuna göre denklem sisteminin herbir değişken için tek bir çözümü vardır.
10 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
¯ ¯
¯ 10 0 0 ¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ 1
m n 0 ¯ ¯ m n 0 ¯¯
¯ ¯ ¯
¯ −r
0 0 −s ¯ ¯ −r 0 −s ¯¯
¯ ¯ ¯
¯ −t −1
0 1 ¯ ¯ −t −1 1 ¯
Q̄s = =
|A| |A|
¯ ¯ ¯ ¯
¯ 0 −s ¯ ¯ −r −s ¯ ¯
m ¯¯ ¯−n¯
¯ ¯
−1 1 −t 1 ¯
=
|A|
− [ ms + n(−r − st)] [ms − n(r + st)]
= =
−(n + s) (n + s)
¯ ¯
¯ 1 0 −10 ¯¯ ¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ 1 m 00 ¯¯ ¯¯ 0 m 0 ¯¯ ¯¯ 1 m 0 ¯¯
¯
¯ 0 −r −s ¯¯ ¯¯ 1 −r −s ¯¯ + ¯¯ 0
1 −r −s ¯¯
¯
¯ 0 −t 01 ¯ ¯ 0 −t 1 ¯ ¯ 0 −t 1 ¯
P̄ = =
|A| |A|
¯ ¯ ¯ ¯
¯ m 0 ¯ ¯ −r −s ¯
− ¯¯ ¯+¯ ¯
−t 1 ¯ ¯ −t 1 ¯
=
−(n + s)
−(m + r + st) m + r + st
= =
−(n + s) n+s
¯ ¯
¯ 1 −1 0 0 ¯¯ ¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ 1 0 n m ¯¯ ¯¯ 0 n m ¯¯ ¯ 1 n m ¯
¯ ¯ ¯
¯ 0 1 ¯
0 −r ¯ ¯ 1 ¯ 0 −r ¯ − (−1) ¯¯ 0
¯ 0 −r ¯
¯ ¯
¯ 0 0 −1 −t ¯ ¯ 0 −1 −t ¯ ¯ 0 −1 −t ¯
P̄T = =
|A| |A|
¯ ¯ ¯ ¯
¯ n m ¯¯ ¯¯ 0 −r ¯¯
− ¯¯ +
−1 −t ¯ ¯ −1 −t ¯ m + r − nt
= =
|A| n+s
5-6 İlave Problemler 11
denklem sistemini elde ederiz. Her iki piyasada dengeyi sağlayacak P̄1 ve P̄2 değerleri-
nin bulunması (1) ve (2) nolu denklemlerin eşanlı olarak çözülmesini gerektirir. Bu iki
denklemi matris formunda yazarsak
· ¸· ¸ · ¸
11 −1 P1 27
=
−2 6 P2 30
Ax = b sistemini elde ederiz. Bu sistemin çözümü için öncelikle |A| nın bulunması
gerekir:
¯ ¯
¯ 11 −1 ¯
¯
|A| = ¯ ¯ = 64 6= 0 (dolayısıyla tek bir çözüm vardır)
−2 6 ¯
çözümlerini elde ederiz. Buradan birinci piyasadaki denge miktarı Q̄d1 = Q̄s1 = −7 +
3(3) = 2 olur. İkinci piyasadaki denge miktarı ise Q̄d2 = Q̄s2 = −11 + 2(6) = 1 olarak
bulunur.
5-13 Aşağıdaki milli gelir modelini çözmek için Cramer kuralını kullanınız.
Y =C+I +G
12 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
Buna göre her bir değişken için tek bir çözüm vardır. Bu çözümler Cramer kuralını
kullanarak aşağıdaki şekilde bulunur.
¯ ¯
¯ G −1 −1 0 ¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ α 1 0 β ¯¯ ¯¯ G −1 −1 ¯¯
¯
¯ γ 0 1 0 ¯¯ ¯¯ α 1 0 ¯¯
¯
¯ 0 0 0 1 ¯ ¯ γ 0 1 ¯
Ȳ = =
|A| |A|
¯ ¯ ¯ ¯
¯ −1 −1 ¯ ¯ G −1 ¯
γ ¯¯ ¯+¯ ¯
1 0 ¯ ¯ α 1 ¯ G+α +γ
= =
|A| 1 − (1 − t)β − δ
¯ ¯
¯ 1 G −1 0 ¯¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ −β α 0 β ¯¯ ¯ G −1 0 ¯ ¯ 1 G −1 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ −δ γ 1 0 ¯ t ¯¯ α
¯ 0 β ¯ + ¯ −β α 0 ¯¯
¯ ¯ ¯
¯ −t 0 0 1 ¯ ¯ γ 1 0 ¯ ¯ −δ γ 1 ¯
C̄ = =
|A| |A|
µ ¯ ¯ ¯ ¯¶ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ 0 β ¯¯ ¯¯ α β ¯¯ ¯ G −1 ¯¯ ¯ 1 −1 ¯
t G ¯¯ + + β ¯¯ ¯
+α ¯ ¯
1 0 ¯ ¯ γ 0 ¯ γ 1 ¯ −δ 1 ¯
=
|A|
5-6 İlave Problemler 13
β [(1 − t)(G + γ )] + α (1 − δ )
=
1 − (1 − t)β − δ
¯ ¯
¯ 1 −1 G 0 ¯¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ −β 1 α β ¯¯ ¯ −1 G 0 ¯ ¯ 1 −1 G ¯¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ −δ 0 γ 0 ¯ t ¯¯ 1 α
¯ β ¯ + ¯ −β 1 α ¯¯
¯ ¯ ¯
¯ −t 0 0 1 ¯ ¯ 0 γ 0 ¯ ¯ −δ 0 γ ¯
I¯ = =
|A| |A|
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ −1 0 ¯ ¯ −1 G ¯ ¯ 1 −1 ¯¯
¯
−t γ ¯ ¯ ¯
−δ ¯ ¯ + γ ¯¯
1 β ¯ 1 α ¯ −β 1 ¯
=
|A|
δ (G + α ) + γ [1 − (1 − t)β ]
=
1 − (1 − t)β − δ
¯ ¯
¯ 1 −1 −1 G ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ −β 1 0 α ¯ ¯ 1 −1 ¯ ¯ 1 −1 −1 ¯
G
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ −δ 0 1 γ ¯ t ¯¯ 1 0 ¯ + ¯ −β
α 1 0 ¯¯
¯ ¯ ¯ ¯
¯ −t 0 0 1 ¯ ¯ 0 1 ¯ ¯ −δ
γ 0 1 ¯
T̄ = =
|A| |A|
µ ¯ ¯ ¯ ¯¶ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ 1 G ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
t (−1) ¯¯ ¯+¯ 1 0 ¯
− δ ¯ −1 −1 ¯ + ¯ 1 −1 ¯
1 α ¯ ¯ 0 1 ¯ ¯ 1 0 ¯ ¯ −β 1 ¯
=
|A|
t(G + α + γ )
=
1 − (1 − t)β − δ
5-14 Aşağıdaki milli gelir modelini çözmek için Cramer kuralını kullanınız.
Y =C+I +G+X −M
C = α + βY (α > 0; 0 < β < 1)
M = n + mY (n < 0; 0 < m < 1)
Ax = b denklem sistemini elde ederiz. Çözümün varlığnı kontrol etmek için öncelikle
|A| yı belirlememiz gerekir:
¯ ¯
¯ 1 −1 1 ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ ¯ ¯ −1 0 ¯ ¯ 1 −1 ¯
¯
|A| = ¯ −β ¯
1 0 ¯ = −m ¯ ¯ ¯ + ¯ ¯ = 1−β +m > 0
¯ −m ¯ 0 1 ¯ ¯ −β 1 ¯
0 1
|A| 6= 0 olduğuna göre her bir değişken için tek bir çözüm var demektir. Cramer kuralını
kullanarak bu çözümler aşağıdaki şekilde elde edilir:
¯ ¯
¯ G + I + X −1 1 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ α 1 0 ¯¯ ¯ −1 1 ¯ ¯ G + I + X −1 ¯
¯ n ¯ ¯+¯ ¯
¯ n 0 1 ¯ ¯ 1 0 ¯ ¯ α 1 ¯
Ȳ = =
|A| |A|
G+I +X +α −n
=
1−β +m
¯ ¯
¯ 1 G+I +X 1 ¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ −β α 0 ¯¯ ¯ G+I +X 1 ¯¯ ¯ 1 1 ¯
¯ β ¯¯ ¯
+α ¯ ¯
¯ −m n 1 ¯ n 1 ¯ −m 1 ¯
C̄ = =
|A| |A|
β (G + I + X − n) + α (1 + m)
=
1−β +m
¯ ¯
¯ 1 −1 G + I + X ¯¯
¯ ¯ ¯ ¯ ¯
¯ −β α ¯ ¯ G + I + X ¯¯ ¯ 1 −1 ¯¯
¯ 1 ¯ −m ¯ −1 + n ¯
¯ −m 0 n ¯ ¯ 1 α ¯ ¯ −β 1 ¯
M̄ = =
|A| |A|
m(G + I + X + α ) + n(1 − β )
=
1−β +m
Ȳ ve C̄ nin pozitif olması için ilave kısıta gerek yoktur. M̄ nin pozitif olması için
m(G + I + X + α ) > −n(1 − β ) olması gerekir.
5-15 Ticaret yapan iki ülkenin milli gelir modeli aşağıda verilmiştir.
Y1 = C1 + I1 + X1 − M1 Y2 = C2 + I2 + X2 − M2
C1 = c1Y1 (0 < c1 < 1) C2 = c2Y2 (0 < c2 < 1)
M1 = m1Y1 (0 < m1 < 1) M2 = m2Y2 (0 < m2 < 1)
X1 = M2 X2 = M1
formunda yeniden yazınız, ve daha sonra her ülkenin denge gelir değerlerini (Y1 ve Y2
olarak gösterilmektedir) elde ediniz. Ȳ1 ve Ȳ2 nin her ikiside pozitif midir, bulunuz.
Ç ÖZÜM Öncelikle C1 M1 ve X1 i Y1 ile ilgili denklemde; C2 M2 ve X2 i de Y2 ile ilgili
denklemde yerine koyarak aşağıdaki iki denklemi elde ederiz
ȳ = (I − B)−1 e
· ¸
(1 − c1 + m1 ) −m2
(I − B) =
−m1 (1 − c2 + m2 )
|I − B| = (1 − c1 + m1 )(1 − c2 + m2 ) − m1 m2
· ¸
(1 − c2 + m2 ) m2
Adj(I − B) =
m1 (1 − c1 + m1 )
1
(I − B)−1 = Adj(I − B)
|I − B|
· ¸ · ¸
Ȳ1 1 I1
= Adj(I − B)
Ȳ2 |I − B| I2
(1 − c2 + m2 )I1 + m2 I2
Ȳ1 =
(1 − c1 + m1 )(1 − c2 + m2 ) − m1 m2
(1 − c1 + m1 )I2 + m1 I1
Ȳ2 =
(1 − c1 + m1 )(1 − c2 + m2 ) − m1 m2
Ȳ1 ve Ȳ2 nin pozitif olması için (1 − c1 + m1 )(1 − c2 + m2 ) > m1 m2 koşulunun sağlan-
ması gerekir.
5-16 Bir mal piyasası ve bir para piyasası olan ekonominin modeli aşağıda verilmiştir:
Y =C+I +G Md = Ms
C = α + βY (α > 0; 0 < β < 1) Md = σ + λ Y + µ r (σ , λ > 0; µ < 0)
I = γ +δr (γ > 0; δ < 0) Ms = M0
(1) ve (2) nolu denklemleri eşanlı olarak çözen Ȳ ve r̄ değerlerini bulmak için bu denk-
lemleri matris formunda yazalım.
· ¸· ¸ · ¸
(1 − β ) −δ Y α +γ +G
=
λ µ r M0 − σ
Bu denklem sitemini Ax = d şeklinde gösterirsek |A|
¯ ¯
¯ (1 − β ) −δ ¯
¯
|A| = ¯ ¯ = µ (1 − β ) + δ λ
λ µ ¯
olur. Buradan ilgili çözümler
¯ ¯
¯ α + γ + G −δ ¯
¯ ¯
¯ M0 − σ µ ¯ µ (α + γ + G) + δ (M0 − σ )
Ȳ = =
|A| µ (1 − β ) + δ λ
¯ ¯
¯ (1 − β ) α + γ + G ¯
¯ ¯
¯ λ M0 − σ ¯ (1 − β )(M0 − σ ) − λ (α + γ + G)
r̄ = =
|A| µ (1 − β ) + δ λ
olur.
Ax + d = x
x̄ = (I − A)−1 d
7
1 0 0 1
8
1
3
1
4 8 − 13 − 14
(I − A) = 0 1 0 − 1
2
1
6
1
4
= − 12 5
6 − 14
1 1 1
0 0 1 4 6 4 − 14 − 16 3
4
¯ ¯ ¯ 1 ¯ ¯ 1 ¯
¯ 5
− 41 ¯¯ ¯ − − 14 ¯¯ ¯ − 5 ¯
¯ 6 − ¯¯ 12 ¯ 2 6 ¯
¯ − 16 3 ¯ 3 ¯ ¯ −1 − 16 ¯
¯ 4 ¯ ¯ − 74 4 ¯ ¯ 47 ¯
¯ − 13 − 41 ¯¯ ¯ 1 ¯
−4 ¯ ¯ − 13 ¯
C=
− ¯¯ 3 ¯
¯ 18
¯ − 3 ¯ − ¯ 81
¯ −
¯
¯
¯ − 16 4 ¯ ¯ 74 4 ¯ ¯ 47 − 16 ¯
¯ − 13 − 41 ¯¯ ¯ 1 ¯
−4 ¯ ¯ − 13 ¯
¯ − ¯¯ 18 ¯ 8 ¯
¯ 5
−1 ¯ −2 − 14 ¯ ¯ −1 5 ¯
6 4 2 6
7 7 7
7 7 7
12 − 16 24 12 − 24 24
C= 7
− 24 9
32
11
− 48 CT = 7
− 16 9
32
11
− 32
7 11 9 7 11 9
24 − 32 16 24 − 48 16
¯ 7 ¯
¯ 1 1 ¯
¯ 81 − 53 − 41 ¯
|I − A| = ¯¯ − 2 6 − 4 ¯¯
¯ −1 −1 3 ¯
4 6 4
µ ¶¯ 5 ¯ µ ¶¯ ¯ µ ¶¯ ¯
7 ¯¯ 6 − 14 ¯¯ 1 ¯¯ − 21 − 14 ¯¯ 1 ¯¯ − 12 5 ¯
¯
= − − + − 6
8 ¯ −6 1 3
4
¯ 3 ¯ −4 1 3
4
¯ 4 ¯ − 4 − 16
1 ¯
µ ¶µ ¶ µ ¶µ ¶ µ ¶µ ¶
7 15 1 1 3 1 1 1 5
= − + − − − +
8 24 24 3 8 16 4 12 24
7
=
24
2 1 1
1
(I − A)−1 = CT = 32 2 67
|I − A|
1 79 2
3 15
x̄ = (I − A)−1 6 = 81
4
3 27
2
Sonuç olarak tarım sektörünün çıktı düzeyi 15, imalatınki 81/4, hizmetlerinki 27/2
olmalıdır.
Bölüm 7
7-10
(a) Talep fonksiyonu Qd = f (P) = 16/P2 nin genel şeklini P > 0 için çiziniz.
(c) Talep fonksiyonunu P = h(Q) şekline getiriniz ve Q > 0 için genel şeklini çiziniz.
Ç ÖZÜM
7-11
(a) Arz fonksiyonu Qs = g(P) = −27 + 6P + P2 nin P ≥ 0 için genel şeklini çiziniz.
(a) (b)
Q P
√
Qd = 16/P2 P = 4/ Q
16
1
1
1 4 P 1 16 Q
Ç ÖZÜM
(a) limP→∞ Q → ∞ ve Qs (0) = −27 sonuçlarını elde ederiz. Dolayısıyla, fonksiyo-
nun sabiti -27 olup, P sonsuza giderken Q da sonsuza gidecektir. Ayrıca P = 0
iken Q = 3 olduğundan fonksiyon yatay ekseni Q = 3 noktasında kesecektir.
dQ
dP = 6 + 2P birinci türevi P > 0 için her zaman pozitiftir. Bu nedenle talep eğri-
2
sinin eğimi pozitiftir. ddPQ2 = 2 ikinci türev P > 0 için her zaman pozitiftir. Bunun
anlamı pozitif eğimin artmakta olduğudur. Buna göre, arz fonksiyonunun grafiği
Şekil 7.2 de çizilmiştir.
dQ P 3 36
(b) Es = = 6 + 2(3) = =∞
dP Q −27 + 6(3) + (3)2 0
7-12
(a) Aşağıdaki arz fonksiyonlarının fiyat esnekliklerini bulunuz.
(i) Qs = a, (ii) Qs = bP, (iii) P = c. Burada a, b ve c pozitif sabitlerdir.
(b) (a) da verilen arz fonksiyonlarının grafiğini, dikey eksene önce Qs i daha sonra
P yi koymak suretiyle çiziniz.
Ç ÖZÜM
(a) (i), (ii) ve (iii) için arz esneklikleri, sırasıyla
dQ P P
(i) Es = =0 =0
dP Q a
7-5 İlave Problemler 21
Q = −27 + 6P + P2
0 3 P
-27
dQ P P
(ii) Es = =b =1
dP Q bP
dQ P P
(iii) Es = =∞ =∞
dP Q Q
olarak bulunur.
(b) (i), (ii) ve (iii) için arz fonksiyonlarının grafikleri sırasıyla, Şekil 7.3, Şekil 7.4
ve Şekil 7.5 de çizilmiştir.
7-13
(a) (b)
Q P Qs = a
Qs = a
a
P a Q
(a) (b)
Q Q
Qs = bP
P = Qs /b
P a P
(d) MPC ve MPS nin Y ile aynı yönde değişip değişmediğini belirleyiniz.
Ç ÖZÜM
dC 0 · (9 +Y ) − 1.7200 7200
(b) MPC = =− =
dY (9 +Y )2 (9 +Y )2
7-5 İlave Problemler 23
(a) (b)
Q P
P=c
P=c
c
c P Q
C = 1200 − 7200/(9 +Y )
1200
400
Y
olduğundan
7200 7200
MPC(91) = = = 0.72
(9 + 91)2 10000
24 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
buluruz.
dC 7200
(c) MPS = 1 − MPC = 1 − = 1−
dY (9 +Y )2
olduğundan
7200 7200
MPS(91) = 1 − = 1− = 1 − 0.72 = 0.28
(9 + 91)2 10000
buluruz.
dMPC 14400
(d) =− < 0, ∀Y > 0
dY (9 +Y )3
olduğundan, MPC Y ile ters yönde deişmektedir. Ancak,
dMPS 14400
= > 0, ∀Y > 0
dY (9 +Y )3
7-15 Bir firma lineer bir AR fonksiyonu, P = h(Q) ile karşı karşıyadır ve burada
h0 (Q) < 0 dır. Buna göre:
(a) MR nin Q nun lineer bir fonksiyonu olduğunu,
Ç ÖZÜM
(a) AR = P = h(Q) ise TR = PQ = h(Q)Q şeklinde ifade edilir. Bu ifadeden,
dTR
MR = = h0 (Q)Q + h(Q)
dQ
buluruz. h(Q) lineer ise h0 (Q) bir sabittir, h0 (Q) = c. Bu durumda MR = h0 (Q)Q =
cQ eğimi h0 (Q) = c olan bir lineer fonksiyondur. Bu ifadenin yine bir lineer
fonksiyon olan h(Q) ile toplamı h0 (Q)Q + h(Q) da bir lineer fonksiyondur.
(b) AR nin eğimi
dAR
= h0 (Q)
dQ
dMR
= h00 (Q)Q + h0 (Q) + h0 (Q) = 2h0 (Q)
dQ
dur. Çünkü h00 (Q) sıfıra eşittir (h0 (Q) nun bir sabit olduğunu hatırlayalım). So-
nuç olarak MR nin eğimi (2h0 (Q)), AR nin eğiminin (h0 (Q)) nun iki katıdır.
(c) Sorudan ve cevabın (a) şıkkından AR ve MR nin lineer olduklarını ve (b) şıkkın-
dan AR ve MR nin eğimlerini biliyoruz. Buradan AR ve MR nin genelleştirilmiş
şekli
AR = h0 (Q)Q + k
MR = 2h0 (Q)Q + k
7-16 Firmanın karşılaştığı talep fonksiyonu P = h(Q) = a/Q dur ve a, Q > 0 dır. Buna
göre:
(a) fiyat değişirken firmanın toplam gelirinin nasıl değiştiğini belirleyiniz.
26 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
Ç ÖZÜM
(a) Buradan Toplam gelir fonksiyonu TR = PQ = (a/Q)Q = a şeklinde yazılabilir.
Fiyattaki değişmenin toplam gelir üzerindeki etkisini dTR/dP gösterir. Buradaki
TR fonksiyonu için dTRdP = 0 dır. Yani, fiyattaki değişmeler geliri etkilemez.
dQ a
=− 2
dP P
dir. Bu ifadeyi
P P P2
= =
Q a/P a
³ 2
´
ifadesiyle çarparsak Ed = − − Pa2 Pa = 1 buluruz.
(c) Eğer talep esnekliğinin değeri 1 ise fiyattaki değişmeler geliri etkilemez, çünkü
fiyattaki yüzde değişme talepte ters yönde eşit bir değişmeye neden olur. Dolayı-
sıyla, (b) elde edilen sonuç (a) daki sonucu açıklamaktadır. Talep fonksiyonunu
grafiği Şekil 7.7 de çizilmiştir.
dQ < 0 dır, çünkü (β − 1) ifadesi negatif diğer terimler pozitif olduğu için
buluruz. dMU
sonuç negatif çıkar. Bu nedenle bu fayda fonksiyonu azalan marjinal fayda özelliği
gösterir.
7-18 Bir firmanın üretim ve ortalama gelir fonksiyonları sırasıyla, Q = g(L) = 4L1/2
ve P = h(Q) = 120 − 2Q olarak verilmiştir. Buna göre,
7-5 İlave Problemler 27
P = a/Q
P
Ç ÖZÜM
dQ 1
(a) MPPL = = 2L−1/2 =⇒ MPPL (16) = 2(16)−1/2 =
dL 2
(b) AR = P = 120 − 2Q olduğundan TR = PQ = 120Q − 2Q2 buluruz. Buradan
dTR
MR = = 120 − 4Q
dQ
dQ P 1 P
Ed = − = − dP
dP Q dQ
Q
28 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
dP
dır. − dQ = 2 elde ederiz. Bu değerleri yerine koyarsak Ed = 12 60
30 = 1 olarak
bulunur. Bu sonuç iktisat kitaplarındaki “MRnin Q eksenini kestiği noktadaki
talep esnekliği 1 e eşittir” ifadesini de doğrulamaktadır.
7-19 Bir firma Q = g(L) = − 32 L3 + 10L2 şeklinde bir üretim fonksiyonuna sahiptir.
Bu üretim fonksiyonu işgücünün azalan marjinal verimi özelliğini taşımakta mıdır, bu-
lunuz.
7-20 Aşağıdaki toplam maliyet fonksiyonları için marjinal maliyetin üretim miktarının
artan veya azalan bir fonksiyonu olup olmadığını bulunuz.
Ç ÖZÜM
dC
(a) Marjinal maliyet MC = dQ = 12Q2 − 480Q + 800 olarak bulunur. Buradan
dMC
dQ = 24Q − 480 buluruz. Dolayısıyla,
dMC
Q > 20 için > 0 =⇒ MCnin eğimi pozitif
dQ
dMC
Q < 20 için < 0 =⇒ MCnin eğimi negatif
dQ
dır. Dolayısıyla Q > 20 için MC üretim miktarı Q nun artan bir fonksiyonu,
Q < 20 için ise azalan bir fonksiyonudur.
(b) MC = 20Q + 3 ve dMC dQ = 20 > 0 buluruz. Dolayısıyla, MCnin eğimi tüm Q de-
ğerleri için pozitiftir. Yani MC üretim miktarının sürekli artan bir fonksiyonudur.
7-21 Bölüm 3 teki denklem (3-25) verilmişken, t deki küçük bir değişimden kaynakla-
nan P̄ deki değişimin hem yönü, hem de büyüklüğünü belirlemek için d P̄/dt i bulunuz.
7-5 İlave Problemler 29
7-22 Bölüm 3 teki tüketim fonksiyonu (3-27) verildiğinde, marjinal tüketim eğilimini
bulunuz. Keza, Bölüm 3 teki denklem (3-30) veri iken, I daki küçük bir değişimden
kaynaklanan Ȳ deki değişmenin yönü ve büyüklüğünü belirlemek için yatırım çarpanı
dȲ /dI yı bulunuz.
Ç ÖZÜM Bölüm 3 teki (3-27) de verilen tüketim fonksiyonu
olarak bulunur. 1−1 β ifadesi pozitiftir. Bunun anlamı yatırımlardaki değişmenin ge-
liri aynı yönde değiştireceğidir. Ayrıca ifadenin değeri 1 den büyüktür. Bu gelirdeki
değişmenin yatırımlardaki değişmeden daha büyük olacağı anlamına gelir.
Bölüm 9
9-26 Bir işadamı yoldan geçen deve kervanlarına su satmak üzere Sahra’da bir kuyu
açmaya karar verir. Tek maliyeti başlangıçtaki kazma maliyetidir. Bu işadamı Ed = 1
olan fiyatı uygulamaya koymaktadır. Maksimun kar için ikinci derece koşulun sağlan-
dığını varsayarak işadamının karını maksimize ettiğini gösteriniz.
Ç ÖZÜM Tek maliyet sabit maliyet ise toplam maliyet C(Q) = F, (F > 0), şeklinde
yazılabilir. F sabit maliyeti göstermektedir. R(Q) = P(Q)Q ifadesi de toplam gelir
fonksiyonunu göstermektedir. Bu durumda kar foksiyonunu
π (Q) = R(Q) −C(Q) = P(Q)Q − F
şeklinde yazılabilir. Karı maksimize eden Q seviyesini bulmak için birinci derece koşul
π 0 nin sıfıra eşit olmasıdır (ikinci derece koşulun sağlandığı varsayılmıştı). Birinci
derece koşulu olan
π 0 (Q) = P0 (Q)Q + P(Q) = 0
eşitliğinin sol tarafını
dP Q Q
1/Ed = − = −P0 (Q)
dQ P P
olduğunu dikkate alarak P(Q) parantezine aldığımızda yukarıdaki ifade
· ¸ · ¸
Q 1
π 0 (Q) = P(Q) 1 + P0 (Q) = P(Q) 1 − =0
P Ed
şeklinde yazılabilir. Bu eşitlikte sadece Ed = 1 için sağlanabilir. Dolayısıyla Ed = 1
olan fiyat karı maksimize etmektedir. Not: Bu durumun maliyetlerin tamamının sabit
maliyetlerden oluştuğu özel durumda geçerli olduğunu gözden kaçırmayınız.
9-27 Araba motorları üreten bir tekelci lineer bir ortalama gelir fonksiyonu ile karşı
karşıyadır. Başlangıçta her hafta tanesini 2500 pounddan sattığı 200 araba üretmekte-
dir. Bu fiyatta talep esnekliği 5 tir. Tekelci üretimini araba başına her hafta £(1800 +
32 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
9-28 Kar maksimize eden bir tekelci çıktının (Q≥0) monotonik olarak artan bir fonk-
siyonu olan bir toplam maliyet fonksiyonuna sahiptir. Talebin esnek olmadığı durumda
9-7 İlave Problemler 33
Buradan
· ¸
1
P(Q) 1 − = C0 (Q)
Ed
elde edilir. C0 (Q) nun pozitif olduğunu biliyoruz. Bu eşitlik sadece Ed > 1 olması
durumunda sağlanır. Talebin esnek olmadığı durumlarda ise birinci derece koşul sağ-
lanmamaktadır.
9-29
(i) Bir monopolcünün toplam gelir fonksiyonu R(Q) = 20Q − 3Q2 ve toplam mali-
yet fonksiyonu C(Q) = 2Q2 + 2 dir. (a) Karı maksimize eden çıktı düzeyini, (b)
maksimum karı, (c) bu çıktının satıldığı fiyatı bulunuz.
(ii) Eğer hükümet tekelcinin fiyatı marjinal maliyete eşitlemesini isterse bu durum
tekelcinin fiyatını ve karını nasıl etkileyecektir?
Ç ÖZÜM
20 − 3Q = 4Q
20
Q=
7
elde edilir. Bu değeri P = AR denkleminde yerine koyarak
³ 20 ´ 20 20
P = 20 − 3 =
7 7 7
bulunur. Bu değeri kullanarak
³ 20 ´ ³ 20 ´2 20 702
π = −5 +20( ) − 2 =
7 7 7 49
elde edilir.
³ 20 ´
π (2) > π
7
20
olduğundan, tekelcinin karı azalmakta uyguladığı fiyat ise 14 ten 7 ye azalmak-
tadır.
9-30 Bir tüketicinin faydasının (U) gelir (Y ) ve boş zamana (L) bağlı ve fayda fonk-
siyonun U = ALα Y β (α , β > 0) olduğunu varsayınız. Ayrıca tüketicinin sahip olduğu
zaman (H) çalışmak (W ) veya boş zaman için kullanabileceğini varsayınız. Saat başına
ücret oranı r ise ve tüketici faydasını maksimize ediyorsa hergün kaç saat çalışacaktır?
Ayrıca t oranında bir gelir vergisi konmasının cevabınızda yol açacağı düzeltmeleri be-
lirtiniz (0 < t < 1). Sonucumuzun ekonomik gerçekliği üzerinde yorumda bulununuz.
(U 00 (W ) < 0,U 0 (W ) = 0 olduğunu varsayınız.)
Ç ÖZÜM Tüketicinin geliri Y = rW şeklinde yazılabilir. Toplam çalışma zamanı H
saat olduğu için tüketicinin boş zamanı ise L = H − W şeklinde ifade edilir. Bunları
fayda fonksiyonunda yerine koyarsak
U = A(H −W )α (rW )β
elde ederiz. Fayda fonksiyonunun W ya göre birinci türevini sıfıra eşitlersek
dU
= −α A(H −W )α −1 (rW )β + β rA(rW )β −1 (H −W )α = 0
dW
elde edilir. Buradan W yu
βH
W=
α +β
olarak elde ederiz. İkinci derece koşulunun da sağlandığını varsaydığımız için bu tü-
keticinin faydasını maksimize eden çalışma saatini göstermektedir. Eğer t oranında bir
9-7 İlave Problemler 35
Buradan W yine
βH
W=
α +β
olarak elde edilir. Buradan çıkan sonuç gelir vergisi konmasının tüketicinin çalışma
saatini değiştirmediğidir. Bu modelde kullanılan fayda fonksiyonunun özel şekli W yu
r ve t den bağımsız yapmaktadır. Ancak boş zamanın fırsat maliyeti kaybedilen ücret
geliri olduğundan ekonomik olarak W nun r nin bir fonksiyonu olması gerekir. Dolayı-
sıyla, bu model ekonomik gerçek ile tutarsızdır. Özel bir durum olarak t = 1 alalım. Bu
durumda tüketicinin tüm gelirini devlet vergi olarak almaktadır. Buna rağmen tüketici
hala β H/(α + β ) çalışmakta, hiç birşey kazanmamakta ve pozitif fayda elde etmek-
tedir. Böyle bir durumda faydayı maksimize edecek seçim W = 0 dır. Bu da tekrar
göstermektedir ki, model ekonomik gerçek ile tutarsızdır.
9-32 Tam rekabetle çalışan bir firma tek değişken girdi emek (L) ile üretim yapmak-
tadır. Üretim fonksiyonu Q = g(L) dir. Emeğin sağlandığı piyasa eksik rekabet pi-
yasasıdır. W = W (L) emak arzı fonksiyonudur ve W ücret oranıdır. Eğer emeğin arz
esnekliği sabit ve θ ya eşitse:
(a) maksimum kar için birinci derece koşulunu (yani π 0 (L) = 0) bulunuz ve ekono-
mik olarak bu şartı yorumlayınız.
(b) ikinci derece koşulunu bulunuz ve g00 (L) nin işaretinin bu şartla olan ilgisini
açıklayınız.
Ç ÖZÜM
(a) Bu firmanın kar fonksiyonu
dQ dW
π 0 (L) = P − L −W = Pg0 (L) −W 0 (L)L −W (L) = 0
dL dL
şeklinde yazılabilir. Bu ifadeyi
olarak bulunur. Emek arzı fonksiyonu için W 0 (L) ve W 00 (L) pozitif olduğundan,
g00 (L) nin negatif olması ikinci derece koşulun sağlanması için yeterli bir koşul
olur.
9-33 Bir tekelcinin toplam gelir ve toplam maliyet fonksiyonları şöyledir: R(Q) =
43Q − 4Q2 ve C(Q) = Q3 − 9Q2 + 46Q + 4.
(a) AVC nin minimum olduğu üretim seviyesini
(b) karı maksimize eden çıktıyı ve bu seviyedeki karı bulunuz. (b) şıkkındaki üretim
seviyesi (a) dakinden daha düşük ise tekelcinin niye bu düşük seviyede üretim
yapacağını açıklayınız.
Ç ÖZÜM
(a) Verilen maliyet fonksiyonundan AVC fonksiyonu AVC(Q) = [C(Q) −C(0)]/Q =
[C(Q) − 4]/Q = Q2 − 9Q + 46 olarak bulunur. AVC nin minimum olduğu üretim
seviyesi dAVC(Q)/dQ = 0 ın Q için çözümüdür. Bu çözüm
9
AVC0 (Q) = 2Q − 9 = 0 =⇒ Q=
2
olarak elde edilir. AVC00 (Q) = 2 > 0 olduğundan bu çözüm AVC nin minimum
olduğu çözümdür.
(b) Kar fonksiyonu
olarak elde edilir. Bunun birinci türevini sıfıra eşitlersek Q için çözersek
9-34
(a) Bir firma R(Q) toplam gelir ve C(Q) toplam maliyet fonksiyonlarına sahiptir.
Maksimum kar için birinci ve ikinci derece koşullarını türetiniz ve sonuçlarını
ekonomik olarak yorumlayınız. MR ve MC eğrilerini çizerek cevabınızı tam
rekabet ve monopol için gösteriniz.
(b) Bir firmanın toplam gelir fonksiyonu R(Q) = Q ve toplam maliyet fonksiyonu
C(Q) = 4 + Q2/3 tür. Firma karını maksimize etmek isterse ne olur? Bu örneğin
ekonomik gerçekliğini değerlendiriniz ve cevabınızı R, C, MR ve MC grafiklerini
kullanarak açıklayınız. [Dikkat: π (8) = 0].
Ç ÖZÜM
(a) Toplam kar fonksiyonu
2
π 0 (Q) = 1 − Q−1/3 = 0
3
Q için çözüldüğünde Q = 8/27 elde edilir. İkinci derece koşul
2
π 00 (Q) = Q−4/3
9
9-7 İlave Problemler 39
(a) (b)
P P
MC MC
P = MR
MR P
Q̄ Q Q̄ Q
Şekil 9.1: Çözüm 9-34(a) için Kar Maksimizasyonun Birinci Derece Koşulunun Grafik
Gösterimi
(a) (b)
R(Q)
P
C(Q)
MR
4 1
π (Q)
8 Q
-4 MC
πmin
8 Q
9-35
(a) Q = g(L) bir firmanın üretim fonksiyonudur. AP maksimum olduğunda AP =
MP olduğunu gösteriniz.
(b) Marjinal maliyet ve ortalama maliyet (ortalama toplam maliyet veya ortalama
değişir maliyet şeklinde) arasındaki farkın niye her zaman ortalama maliyet eğ-
risinin eğimi ile aynı işarete sahip olduğunu gösteriniz.
(c) Karı maksimize eden bir tekelci için (P − MC)/P = 1/Ed olduğunu gösteriniz.
(İkinci derece koşulunun sağlandığını varsayınız.)
Ç ÖZÜM
(a) AP = g(L)/L olduğuna güre AP yi maksimum yapan birinci derece koşul
dAP g(L)
= g0 (L)L − 2 = 0
dL L
olur. Buradan
g(L)
g0 (L) = =⇒ MP = AP
L
elde edilir.
(b) Marjinal maliyet fonksiyonu
d(AC · Q) dAC
MC = = Q + AC
dQ dQ
olarak bulunur. Dolayısıyla, bu farkın işareti AC nin eğimi ile aynı işarete sa-
hiptir. Başka bir deyişle bu durum, marjinal ortalamanın altında olduğu sürece
ortalamanın azalmasının ve marjinal ortalamanın üstünde olduğu sürece ortala-
manın artmasını bir sonucudur. Yani,
dAC
MC < AC =⇒ <0
dQ
dAC
MC > AC =⇒ >0
dQ
dAC
MC = AC =⇒ =0
dQ
olmak zorundadır.
9-7 İlave Problemler 41
(c) Tekelcinin kar fonksiyonu π (Q) = P(Q)Q − C(Q) dır. Bunun maksimumu için
birinci derece koşulu
π 0 (Q) = P0 (Q)Q + P(Q) −C0 (Q) = 0
dır. Bunu
h Q i
P(Q) P0 (Q) + 1 = C0 (Q)
P
şeklinde yazabiliriz. C0 (Q) = MC ve −P0 (Q)(Q/P) = 1/Ed olduğundan, yuka-
rıdaki ifadeden
P − MC 1
=
P Ed
elde edilir.
Ç ÖZÜM
(a) Hükümet satılan çıktı başına t oranında bir vergi koyarsa arz fonksiyonu Qs =
3(P − t) olur. Qd = Qs denklemi (yani 20 − 2P = 3(P − t)) P için çözülürse ve
sonuç arz ve talep denklemlerinden birinde yerine konursa P̄ ve Q̄
3 6
P̄ = 4 + t Q̄ = 12 − t
5 5
olarak elde edilir. Hükümetin vergi geliri (T )
6
T = t Q̄ = 12t − t 2
5
şeklinde yazılabilir. Bunun birinci türevi sıfıra eşitlenir ve t için çözülürse
dT 12
= 12 − t = 0 =⇒ t =5
dt 5
çözümü elde edilir. d 2 T /dt 2 = −12/5 < 0 olduğuna göre vergi gelirini maksi-
mize eden vergi oranı t = 5 tir.
(b) t deki değişikliğin denge miktar ve fiyatı üzerindeki etkisi sırasıyla
d Q̄ 6 d P̄ 3
= − < 0 ve = >0
dt 5 dt 5
olarak bulunur.
Bölüm 11
11-10 (3-25) ve (3-26) daki denge fiyat ve miktarları için ∂ P̄/∂ b, ∂ Q̄/∂ b, ∂ P̄/∂ c
ve ∂ Q̄/∂ c kısmi türevlerini bulunuz. Her bir kısmi türevin anlamını açıklayınız ve
işaretini bulunuz.
Ç ÖZÜM (3-25) ve (3-26) da P̄ ve Q̄ sırasıyla
a + c + dt
P̄ = a, b, c, d > 0, 0 < t < 1
b+d
ad − bc − bdt
Q̄ = ad > bc + bdt
b+d
olarak verilmiştir. İstenen türevler bu ifadelerden aşağıdaki şekilde elde edilir:
∂ P̄ (0)(b + d) − (1)(a + c + dt) a + c + dt
= =− <0
∂b [b + d]2 [b + d]2
c arz fonksiyonunun sabitini belirler. c deki bir artış arzın azalması anlamına gelir.
Arzın azalması denge fiyatın artmasını ve denge miktarının azalmasını gerektirir.
α + β (1 − t)(I + G)
C̄ =
1 − β (1 − t)
t(α + I + G)
T̄ =
1 − β (1 − t)
Gelir vergisi oranındaki bir artış denge gelir seviyesini azaltmakla birlikte, devletin
vergi gelirini artırmaktadır. Bundan dolayı bu türevin işareti pozitiftir.
Ç ÖZÜM
∂ Ȳ (0)(1 − β + m) − (1)(α − n + I + G + X)
=
∂m [1 − β + m]2
(α − n + I + G + X)
=− <0
[1 − β + m]2
Burada m marjinal ithalat eğilimidir. Marjinal ithalat eğiliminin artması harcama akı-
mından daha büyük bir sızıntı (yurt dışına) anlamına gelir. Bu da denge gelir seviyesini
azaltır.
Ç ÖZÜM
∂ Ȳ [(1 − β )µ + λ δ ]µ µ
= = >0
∂G [(1 − β )µ + λ δ ]2 (1 − β )µ + λ δ
∂ Ȳ [(1 − β )µ + λ δ ]δ δ
= = >0
∂ M0 [(1 − β )µ + λ δ ]2 (1 − β )µ + λ δ
∂ r̄ (−λ )[(1 − β )µ + λ δ ] λ
= =− >0
∂G [(1 − λ )µ + λ δ ]2 (1 − β )µ + λ δ
∂ r̄ (1 − β )[(1 − β )µ + λ δ ] 1−β
= = <0
∂ M0 [(1 − β )µ + λ δ ]2 (1 − β )µ + λ δ
Bu işaretler α , γ , λ , σ > 0, δ , µ < 0 ve 0 < β < 1 olmasının bir sonucudur. Devlet har-
camaları ile gelir ve faiz doğru orantılı, para arzı ile faiz oranları ters orantılı, para arzı
ile gelir ise doğru orantılıdır. Devlet harcamları çoğaltan yoluyla denge gelir seviyesini
artırır, gelirdeki artış ise para talebini artıracağından faiz oranları da yükselir. Dola-
yısıyla, ilk iki türevin işareti politika bakımından anlamlıdır. Para arzındaki artış faiz
46 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
oranlarını azaltır, faiz oranlardaki artış yatırımları artırmak yoluyla çoğaltan etkisiyle
denge gelir seviyesini artırır. Dolayısıyla son iki türevin işareti de politika bakımından
anlamlıdır.
Ç ÖZÜM
bulunuz.
Ç ÖZÜM
∂ Q1 P1 FP P1
E11 = − = 1
∂ P1 Q1 FQ1 Q1
yazabiliriz.
FP1 6Q1
=
FQ1 6P1 + 3
olduğundan
elde edilir.
11-5 İlave Problemler 47
∂ Q1 P2 FP P2
E12 = =− 2
∂ P2 Q1 FQ1 Q1
ve
∂ Q1 P3 FP P3
E13 = =− 3
∂ P3 Q1 FQ1 Q1
FP2 2
− =
FQ1 6P1 + 3
ve
FP3 4
− =−
FQ1 6P1 + 3
olduğundan, bu elastikiyetler
2 P2 2 2 1
E12 = = =
6P1 + 3 Q1 6(2) + 3 4 15
4 P3 4 1 1
E13 = − =− =−
6P1 + 3 Q1 6(2) + 3 4 15
olarak bulunur.
∂ Q1 Y FY Y
E1Y = =−
∂ Y Q1 FQ1 Q1
şeklinde yazılabilir.
FY 5
− =
FQ1 6P1 + 3
olduğundan, bu elastikiyet
5 Y 5 12
E1Y = = =1
6P1 + 3 Q1 6(2) + 3 4
olur.
48 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
elde edilir.
∂Q K ∂Q L ∂Q R
EQK = , EQL = , ve EQR =
∂K Q ∂L Q ∂R Q
olarak bulunur.
f (λ K, λ L) = λ f (K, L)
(a) sermaye (emek) girdisi belirli bir seviyede sabit tutulduğunda emek (sermaye)
girdisi arttıkça azalan emek (sermaye) marjinal ürün özelliğine
(b) ölçeğe göre artan getiri özelliğine sahip olduğu söylenir. (a) ve (b) birbirine
zıt deyişlermidir? Cobb-Douglas üretim fonksiyonunu dikkate alarak cevabınızı
açıklayınız.
50 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
Q = AK α Lβ
olsun.
(a) Sermayenin marjinal ürünü
∂Q
MPK = = α AK α −1 Lβ
∂K
olur. Marjinal ürünün sermaye arttıkça nasıl değiştiğini bulmak için ∂ MPK /∂ K
kısmi türevi bulunur.
∂ MPK ∂ 2Q
MPKK = = = α (α − 1)AK α −2 Lβ
∂K ∂ K2
MPKK < 0 olması için yeterli koşul α < 1 olmasıdır. Bu durumda sermayenin
azalan marjinal ürün özelliğinden sözedilir. Benzer şekilde emek girdisi için
marjinal ürün ve bunun emeğe göre değişimi sırasıyla
∂Q
MPL = = β AK α Lβ −1
∂L
ve
∂ MPL ∂ 2 Q
MPLL = = = β (β − 1)AK α Lβ −2
∂L ∂ L2
MPLL < 0 olması için yeterli koşul β < 1 olmasıdır. Bu durumda emeğin azalan
marjinal ürünü özelliğinden söz edilir.
Problem 12-19-12-25 için kar maksimizasyonu için ikinci derece koşulun sağlandığını
varsayınız.
12-19 Tam rekabetçi bir firmanın toplam gelir ve toplam maliyet fonksiyonları şöyle-
dir: R(Q1 , Q2 ) = 36Q1 + 86Q2 ve C(Q1 , Q2 ) = Q21 + 4Q1 Q2 + 5Q22 + 23. Firmanın her
ürün için karını maksimize eden çıktı düzeyini ve maksimum karını bulun.
Ç ÖZÜM Firmanın kar fonksiyonu
π = R −C = 36Q1 + 86Q2 − Q21 − 4Q1 Q2 − 5Q22 − 23
şeklinde yazılabilir. Maksimizasyon için birinci derece koşul kar fonksiyonun Q1 ve
Q2 ye göre birinci türevlerinin alınıp sıfıra eşitlenmesidir:
π1 = 36 − 2Q1 − 4Q2 = 0
π2 = 86 − 4Q1 − 10Q2 = 0
Bu iki denklemi
2Q1 + 4Q2 = 36
4Q1 + 10Q2 = 86
12-20 Bir tekelcinin iki ürünü için talep fonksiyonları sırasıyla Q1 = 20 − 5P1 + 3P2 ve
Q2 = 10 + 3P1 − 2P2 dir. Toplam maliyet fonksiyonu ise C(Q1 , Q2 ) = 2Q21 − 2Q1 Q2 +
52 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
Q22 + 37.5 dir. Her ürün için karı maksimize eden çıktı düzeylerini ve maksimum karı
bulun.
Ç ÖZÜM Problemde verilen talep fonksiyonları önce aşağıdaki şekilde yazılır ve bura-
dan Q1 ve Q2 cinsinden yeni talep fonksiyonları elde edilir.
−5P1 + 3P2 = Q1 − 20
3P1 − 2P2 = Q2 − 10
P1 = −2Q1 − 3Q2 + 70
P2 = −3Q1 − 5Q2 + 110
elde edilir. Yeni talep fonksiyonlarını Q1 ve Q2 ile çarparak toplam gelir fonksiyonunu
elde ederiz:
Kar maksimizasyonu çin birinci derece koşul kar fonksiyonunun birinci derece türev-
lerinin sıfıra eşitlenmesidir. Bunlar
π1 = −8Q1 − 4Q2 + 70 = 0
π2 = −4Q1 − 12Q2 + 110 = 0
olarak elde deilir. Buradan Q1 = 5 ve Q2 = 7.5 karı maksimize eden çıktı seviyeleri
olarak bulunur (ikinci derece koşulların sağlandığı varsayılmıştı). Bu değerleri yerine
koyduğumuzda maksimum kar
olarak bulunur.
12-21 Bir üretici fotokopi makinesinin iki türünde tekele sahiptir. Ürünlerin talep
fonksiyonları sırasıyla Q1 = 1700− 61 P1 ve Q2 = 1533 31 − 31 P2 = 4600 1
3 − 3 P2 dir. Toplam
2 2
maliyet fonksiyonu C(Q1 , Q2 ) = 3Q1 + 6Q1 Q2 + Q2 + 10000 dir. Her ürün için karı
maksimize eden çıktı düzeyini, maksimum karı ve her ürünün satış fiyatını bulun.
12-4 İlave Problemler 53
Ç ÖZÜM Bu soruda ilk iş olarak talep foksiyonlarını aşağıdaki şekle getirmek gerekir:
P1 = −6Q1 + 10200
P2 = −3Q2 + 4600
Karı maksimize eden çıktı düzeylerini bulmak çin kar fonksiyonunun her bir çıktıya
göre kısmi türevlerini sıfıra eşitleriz:
olur.
olarak yazılır. Karı maksimize eden K ve L düzeylerini bulmak için kar fonksiyonunun
her iki değişkene göre kısmi türevlerini sıfıra eşitleriz:
3
πK = 6K −3/4 L1/4 − =0
4
πL = 6K 1/4 L−3/4 − 12 = 0
12-23 Bir tekelcinin talep fonksiyonu Q = Q(P, A) dır (P=fiyat ve A=cari reklam harca-
malar). Üretim maliyeti C = C(Q) ve reklam maliyeti A toplam maliyetlerini oluşturur.
A/PQ reklam maliyetinin satış gelirlerine oranı ve ηA /ηP talebin reklam elastikiyetinin
talebin fiyat elastikiyetine oranı iken
A h ∂ Q A i.h ∂ Q P i η
A
= − =
PQ ∂A Q ∂P Q ηP
eşitliğini ispatlamak için kar maksimizasyonunun birinci derece koşulunu kullanınız.
Ç ÖZÜM Verilenleri kullanarak kar fonksiyonu
π = PQ(P, A) −C(Q(P, A)) − A
şeklinde yazılabilir. Kar maksimizasyonu için birinci derece koşullar
∂ Q dC ∂ Q
πP = Q + P − =0
∂ P dQ ∂ P
∂ Q dC ∂ Q
πA = P − −1 = 0
∂ A dQ ∂ A
12-24 Bir tekelci aynı ürünü iki ayrı yerde üretmektedir. Q = Q1 + Q2 iken talep
fonksiyonu Q = 30 − (1/4)P dir. Maliyet fonksiyonları ise C1 = 2Q21 + 16Q1 + 18
ve C2 = Q22 + 32Q2 + 70 dir. Tekelcinin karını maksimize eden çıktıyı, her iki tesiste
üretilecek miktarları, ürün fiyatını va maksimum karı bulun.
P = 120 − 4(Q1 + Q2 )
olarak yazılır. Karı maksimize eden çıktı düzeylerini bulmak için kar fonksiyonunun
her bir çıktıya göre kısmi türevini alıp sıfıra eşitleriz:
P = 120 − 4(6 + 4) = 80
ve maksimum kar
12-25 Bir tekelci ürününü hem sanayiye hem de hane halklarına satmaktadır. Bu iki
ayrı piyasadaki talep fonksiyonları sırasıyla Q1 = 103 − (1/6)P1 ve Q2 = 55 − (1/2)P1
dir. Toplam maliyet fonksiyonu Q = Q1 + Q2 iken C = 18Q + 750 dir. Tekelcinin
her piyasadaki karını maksimize eden çıktıyı, her piyasadaki fiyatı, toplam karı ve her
piyasadaki talep esnekliğini bulunuz.
Ç ÖZÜM Tekelcinin toplam gelir fonksiyonu
olarak elde edilir. Karı maksimize eden çıktı düzeylerini bulmak için kar fonksiyonu-
nun birinci türevleri sıfıra eşitlenir:
π1 = −12Q1 + 600 = 0
π2 = 92 − 4Q2 = 0
Buradan karı maksimize eden Q1 düzeyi 50, Q2 düzeyi 23 birimdir. Buradan birinci
piyasadaki fiyat
P1 = −6(50) + 618 = 318
ikinci piyasadaki fiyat
P2 = 110 − 2(23) = 64
birimdir. Maksimum kar:
π = −6(50)2 + 600(50) + 92(23) − 2(23)2 − 750 = 15308
birimdir. Her bir piyasa için esneklik düzeyleri
µ ¶
dQ1 P1 1 318 318
E1 = − =− − =
dP1 Q1 6 50 300
µ ¶
dQ2 P2 1 64 64
E2 = − =− − =
dP2 Q2 2 23 46
olarak tanımlansın. Bir S minimumu için birinci derece koşulunu kullanarak S i mini-
mize eden α̂ ve β̂ denklemlerini ispatlayın:
α̂ = ȳ − β̂ x̄
T T
∑ xt yt − T ȳx̄ ∑ (yt − ȳ)(xt − x̄)
β̂ = t=1
T
= t=1
T
∑ xt2 − T x̄2 ∑ (xt − x̄)2
t=1 t=1
∂S T
= −2 ∑ (yt − α̂ − β̂ xt ) = 0
∂ α̂ t=1
∂S T
= −2 ∑ (yt − α̂ − β̂ xt )xt = 0
∂ β̂ t=1
α̂ = ȳ − β̂ x̄
sonucu elde dilir. Bu sonuç verilen ilk denklemi ispatlar. Birinci derece koşullarının
ikinci denkleminde α̂ için elde edilen yukarıdaki ifade yerine konulursa
T
∑ (yt − ȳ + β̂ x̄ − β̂ xt )xt = 0
t=1
T T
∑ (yt − ȳ)xt − β̂ ∑ (xt − x̄)xt = 0
t=1 t=1
elde edilir.
T
(*) T ȳ = ∑ yt
t=1
T
(**) T x̄ = ∑ xt
t=1
şeklinde yazılabilir. Bu verilen ikinci denklemin birinci kısmını ispatlar. İkinci kısmını
ispatlamak için (*) ve (**) denklemlerini kullanarak
T T T T T
∑ (yt − ȳ)(xt − x̄) = ∑ yt xt − x̄ ∑ yt − ȳ ∑ xt + ∑ ȳx̄
t=1 t=1 t=1 t=1 t=1
T
= ∑ yt xt − T ȳx̄ − T ȳx̄ + T ȳx̄
t=1
T
= ∑ yt xt − 2T ȳx̄ + T ȳx̄
t=1
T
= ∑ yt xt − T ȳx̄
t=1
12-4 İlave Problemler 59
ve
T T T T
∑ (xt − x̄)2 = ∑ xt2 + ∑ x̄2 − 2x̄ ∑ xt
t=1 t=1 t=1 t=1
T
= ∑ xt2 + T x̄2 − 2T x̄2
t=1
T
= ∑ xt2 − T x̄2
t=1
elde edilir. Burada, (∂ U/∂ x)/(∂ U/∂ y) = MRS olduğundan birinci derece ko-
şulları MRS = px /py olmasını gerektirir.
62 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
E
x̄
U1
M2 M0 M1
ȳ x
∂L
= 3 − λ x1 = 0
∂ x2
∂L
= 8 − x1 x2 = 0
∂λ
olarak elde edilir. ilk iki denklemi birbirine oranlarsak
6 λ x2 1
= =⇒ x1 = x2
3 λ x1 2
x2
x2 = 8 =⇒ x2 = 4 ve x1 = 2
2
∂L
= x2 − λ 6 = 0
∂ x1
∂L
= x1 − λ 3 = 0
∂ x2
∂L
= 24 − 6x1 − 3x2
∂λ
İlk iki denklemi birbirine oranlayarak
x2 λ6
= =⇒ x2 = 2x1
x1 λ3
24 − 6x1 − 3(2x1 ) = 0
24 − 12x1 = 0 =⇒ x1 = 2, x2 = 2(2) = 4
(iii) (i) ve (ii) ikiz problemlerdir. (i) in kısıtı (ii) nin amaç fonksiyonu, (ii) nin kısıtı
(i) in amaç fonksiyonudur. (i) de elde edilen minimum harcama M = 24 (ii) de
kısıt olduğuna göre, bu iki çözüm aynı sonucu verir.
64 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
∂Z ∂Q
= − µw = 0
∂L ∂L
∂Z
= C1 − rK − wL = 0
∂µ
∂ Q/∂ L −µ w
=
∂ Q/∂ K −µ r
E
K̄
Q1
Q0
Q2
C1
L̄ L
∂Z
= 2K −1/2 L1/2 − λ 2 = 0
∂K
∂Z
= 2K 1/2 L−1/2 − λ 8 = 0
∂L
∂Z
= 64 − 2K − 8L = 0
∂λ
olur. İlk iki denklem birbirine oranlanırsa
2K −1/2 L1/2 λ2
=
2K 1/2 L−1/2 λ8
L 2
=
K 8
2
L= K
8
elde edilir. Bu sonuç üçüncü denklemde yerine konulursa
³2´
64 − 2K − 8 K=0
8
64 − 4K = 0
64
K= = 16
4
³2´ 32
L= 16 = =4
8 8
sonuçları elde edilir. Maksimum üretim düzeyi ise
Q = 4(16)1/2 (4)1/2 = 4(4)(2) = 32
olur. Altbölüm 13-3 de Örnek 13-7 de çözülen maliyet minimizasyonu problemi bu-
rada çözülen çıktı maksimizasyonu probleminin ikizidir. Orada Q = 32 için elde edilen
minimum maliyet M = 24 burada kısıt olarak kullanıldığından her iki çözüm aynı so-
nucu verir.
α Ax1α −1 x21−α λ P1
=
(1 − α )Ax1α x2−α λ P2
α x2 P1
=
1 − α x1 P2
µ ¶µ ¶
1−α P1
x2 = x1
α P2
ifadesini elde ederiz. Bunu birinci derece koşullarının üçüncü denkleninde yerine ko-
yarsak
µ ¶µ ¶
1−α P1
M − P1 x1 − P2 x1 = 0
α P2
µ ¶
1−α
M − P1 1 + x1 = 0
α
P1
M − x1 = 0
α
sonucu elde edilir. Buradan x1 için talep fonksiyonunun
αM
x1 =
P1
olduğu açıktır. Bu sonuç kullanılarak x2 için talep fonksiyonu
µ ¶µ ¶µ ¶
1−α P1 αM (1 − α )M
x2 = =
α P2 P1 P2
olur.
68 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
Buradan
d(K/L) 1 1 α
= = =
d(MRTS) {d(MRTS)/d(K/L)} β /α β
olur.
(ii) Bu üretim fonksiyonu için MRTS
d(K/L) MRTS
σ=
dMRTS (K/L)
µ ¶µ ¶−α µ ¶µ ¶1+α µ ¶−1
δ K 1−δ K K
=
(1 + α )(1 − δ ) L δ L L
1
=
1+α
olarak bulunur.
Bölüm 14
14-19 Eğer firmanın marjinal maliyet fonksiyonu C0 (Q) = 3Q2 − 18Q + 33 ve toplam
maliyeti çıktı 3 iken 55 ise toplam maliyet fonksiyonunu bulun.
Ç ÖZÜM
Z Z
C(Q) = C0 (Q)dQ = (3Q2 − 18Q + 33)dQ = Q3 − 9Q2 + 33Q + c
14-20 Firmanın marjinal gelir fonksiyonu R0 (Q) = 65(3 + Q)−2 ise, satılan çıktı 2
birimden 10 birime çıktığında toplam gelirdeki artış ne kadardır?
Ç ÖZÜM
Z 10 · ¸10
−65 −65 −65 −325 845 520
65(3 + Q)−2 dQ = = − = + = =8
2 (3 + Q) 2 3 + 10 3 + 2 65 65 65
Toplam gelirdeki artış 8 birimdir.
14-21 Bir ülkenin marjinal ithal meyli M 0 (Y ) = 0.13 ve gelir 0 olduğunda M = 26 ise
ithalat fonksiyonu M(Y ) yi bulun.
Ç ÖZÜM
Z Z
M(Y ) = M 0 (Y )dY = 0.13dY = 0.13Y + c
M(0) = 0.13(0) + c = 26 =⇒ c = 26
72 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
M(Y ) = 0.13Y + 26
14-22 Bir ülkenin marjinal tüketim meyli C0 (Y ) = 4800(2 + Y )−3 ve toplam tüketim
harcaması gelir 0 olduğunda 400 ise, tüketim fonksiyonu C(Y ) yi bulunuz?
Ç ÖZÜM
Z Z
C(Y ) = C0 (Y )dY = 4800(2 +Y )−3 dY = −2400(2 +Y )−2 + c
14-23 Tanım gereği net yatırım oranı (I), kapital oluşum oranına K 0 (t) = dK/dt öz-
deştir. Burada, K kapital stoku ve t zamandır. Bu tanım veri ve net I oranının da
I(t) = 10t 1/5 ile verildiğini varsayarak, t = 0 ile t = 32 arasındaki dönemde kapital
oluşumunu bulun.
Ç ÖZÜM
Z 32 · ¸32
1/5 50 6/5 50 50 1600
10t dt = t = (32)6/5 − (0)6/5 =
0 6 0 6 6 3
14-24 Belirli bir mal için piyasa talep ve arz fonksiyonları P = 75(1 + Q)−2 ve P =
2 + Q2 /16 dır. Birim piyasa fiyatı 3 ise, tüketici ve üretici artıklarını hesaplayıp, şekil
üstünde gösterin.
Ç ÖZÜM Talep fonksiyonu P = 75(1 + Q)−2 iken denge fiyatı 3 olduğunda denge
miktarı
75(1 + Q)−2 = 3
(1 + Q)2 = 25
Q=4 (pozitif çözümü alarak, diğer çözüm Q = −6 dır)
olarak bulunur. Arz fonksiyonu P = 2 + Q2 /16 iken denge fiyatı 3 olduğunda denge
miktarı
2 + Q2 /16 = 3
Q2 = 16
Q=4
olur. Üreticinin elde ettiği toplam bedel PQ = (3)(4) = 12 birimdir. Buradan üretici
artığı (PS)
Z 4h · ¸4
Q2 i Q3
PS = 12 − 2+ dQ = 12 − 2Q +
0 16 48 0
·µ 3
¶ µ ¶¸
(4) (0)3 8
= 12 − 2(4) + − 2(0) + =
48 48 3
olarak bulunur. Tüketici ve üretici artıkları grafik olarak Şekil 14.1 de gösterilmiştir.
75
CS = 48
P = 2 + Q2 /16
PS = 8/3
3
P = 75(1 + Q)−2
2
4 Q
Şekil 14.1: Çözüm 14-24 için Tüketici ve Üretici Artıklarının Grafik Gösterimi
14-25 Eğer emek gücü yıllık %4 ile sürekli artıyorsa, emek gücünün kaç yılda ikiye
katlanacağını bulun. (ln 2 = 0.6931)
74 Matematiksel İktisatta Temel Yöntemler
Ç ÖZÜM t yılındaki emek gücü Lt = L0 ert şeklinde yazılabilir. Burada r = 0.04 oldu-
ğundan 2L0 = L0 e0.04t ifadesinin her iki tarafını L0 a böler doğal logaritmasını alırsak,
emek gücünün ikiye katlanması için gerekli yıl sayısı
ln 2 = 0.04t ln e
0.6931 = 0.04t
t∼= 17.33 yıl
olarak hesaplanır.
14-26 Eğer 10 yıldır sürekli %10 oranında aşınan makina stokunun değeri £100000
ise, makina stokunun ilk değeri nedir?
Ç ÖZÜM Makine stokunun t yılındaki değeri %10 aşıma oranında Kt = K0 e−0.1t ile
gösterilebilir, bugünkü değeri £100000 olan makinenin ilk değerini
olarak bulunur.
14-27 100 yıllık sürede toplam £148410 elde edilecekse, %5 ile iskonto edilen bu
toplamın şimdiki değeri nedir? (e5 = 148.41)
Ç ÖZÜM Değerleri sürekli indirgeme formülünde yerine koyarsak
14-28 Sürekli olmayan bileşik faiz formülü Vt = V0 (1 + i)t nin nasıl Vt = V0 ewt ye
dönüştüğünü anlatın.
Ç ÖZÜM Faiz oranının yılda n kez hesaplandığını varsayarak Vt = V0 (1 + i)t ifadesi
³ i ´tn
Vt = V0 1 +
n
şeklinde yazılabilir. m = n/i tanımını kullanarak yukarıdaki ifade
h³ i ´n/i iit
Vt = V0 1+
n
h³ 1 ´m iit
= V0 1 +
m
14-7 İlave Problemler 75
şeklinde yazılabilir.
³ 1 ´m
lim 1 + =e
m→∞ m
olduğundan, faiz oranının hesaplandığı sıklığı sonsuza gönderirsek (n → ∞) m de son-
suza gider (m → ∞), m → ∞ iken
Vt = V0 ewt
elde edilir. Burada w = i olarak alınmıştır, ancak artık w nin sürekli faiz oranı olduğunu
unutmamak gerekir. Bu nedenle sürekli faiz oranını i yerine w ile göstermek daha doğru
olur.
14-30 Marjinal tüketim meyli gelirin fonksiyonu (C0 (Y ) = 125e−0.5Y ) ise ve gelir 0
olduğunda toplam tüketim harcaması 50 ise, C(Y ) fonksiyonunu bulunuz.
Ç ÖZÜM
Z Z Z
0 −0.5Y du
C(Y ) = C (Y )dY = 125e dY = −125eu
Z
0.5
= −250 eu du
= −250e−0.5Y + c
Burada u = −0.5Y ifadesinin dY = −du/0.5 anlamına gelmesinden yararlanılmıştır.
Gelir sıfır olduğunda tüketim harcaması 50 ise, C(0) = −250e−0.5(0) + c = 50 ifadesin-
den c = 300 bulunur ve toplam tüketim fonksiyonu
C(Y ) = −250e−0.5Y + 300
olarak elde edilir.