Diinya heritsst. yy'da yapllm/~ bir diuiv« heritest.

xv.

nlar tarih boyunca karada ve denizde merak, ticari iliski vebir dini Inamsi yaymak amacryla seyahat ettiler. Ka~ifler, ki~ el ihtirasla veya bir devletin cikarlarr icin, kendilerini maceraya attilar. xv. yy'm ikinci yarrsmda, utkun otesindeki bosluk efsanesiyle buyulenerek 0 iirkiintii veren deniz korkusunu yenmis bir avuc Avrupah, Iber Yanmadasi'nm kryilarmdan denize acilarak maceraya abbr. Once Giiney Afrika'yi, sonra varhgmdan bile haberdar olmadikIan Amerika kitasuu kesfettiler,
~

1
J1
J

1 1

BUVOK

KESiFLERiN

BA~LANGICI

VE PORTEKizLiLER

-4 -

Insanhgm kesfetme cabasi varhgi kadar eskiyse de kesin olarak bilinen ilk buyuk kesifler Portekizlilerle baslar, Portekizliler . XV. yy'dan cok once Atlas Okyanusuna acildilar. 1000 yilma dogru iskandinavlar Kuzey Amerika'mn dogu kiyilarma eristiler, ancak bu kesiflerinin hatirasi sadece halk efsanelerinde kaldi. XIV. yy'm baslanndaysa Cenovahlar Afrika kitasmin yakmlanndaki Asor, Madera ve Kanarya adalanm kesfettiler, Hatta 1402 ve 1405 arasmda Kanarya Adalan'm Normandiyah Jean de Bethencourt isgal etmis ve imparatorluguna dahil etmisti. Ama bu kesifler unutuldugundan Portekizliler ve Ispanyollar dunyarun kesfinin en buyuk aktorleri olarak gorunmektedirler. Cografya ve tarih onlann bu yolculuklara baslarnalanna katkida bulundu. Iber Yanmadasi Avrupa'nm en guneybau ucunda okyanusun ve Afrika kiyilannm hemen karsismdadir. Ote .yandan Recoquista (Mtislumanlarm Iber Yanmadasi'ndan atilmasi) hareketi tamamlannnsur. Portekizlilerin ve ispanyollann dini kararhhklan yeni girisimlerde kendisini ifade firsatim beklemektedir.

Buyuk kesif yolculuklan bir anlamda Kudiis'iin kutsal topraklanm ellerinde tutan Muslumanlara karst yapilan hach seferlerinin dogal bir devamidir. Bu maceraya kendisini ilk atan Portekiz oldu. CogunluguJakir koyliilerden olusan bu bir milyonluk kucuk ulke kucuk olmasma ragmen bazi ekonomik avantajlara sahipti: Italyan rekabetinden uzak, Kuzey Avrupa ulkeleriyle sarap, zeytinyagi ve kuru meyva ticareti yapmaktaydi. Portekiz devletinin dogusu 1140'lara kadar ciksa da (Fatih 1. Alfonso, 0 zamanlar turn iber Yanmadasi'na hakim Araplar'a karst kazamlan bir zaferden sonra kral ilan edilmisti) kralhgm Slmrlan ancak 1249'da belirlendi ve guclu Hiristiyan Kastilya Kralhgi'nm hegemonya tehdidiyse ancak 1385'te Portekiz'in bagimsizhgirn resmilestiren Aljubarrota zaferinden sonra (catismalar daha bircok yil devam edecek olsa da) ortadan kalkti. andan itibaren milliyetci ve dini atesle caikalanan Portekiz halki enerjisini disanya, Kuzey Afrika'mn Musluman topraklanna ve onun ardmdaki bilinmeyen dunyaya yoneltti,

1
4

GEMici

HENRIQUE

OONEMi

1419'dan olum yih olan 1460'a kadar, KralL Joao'nun besinci oglu Prens Henrique, buyuk kasiflere tavsiyeler veren, onlan maddi olarak destekleyen ve Portekizlilerin bu tutkulanm gerceklestirmelerini saglayan kisidir. Henrique Sudan'da altmm kaynagma gidebilmek icin Fas'm guneyindeki kiyilan kesfetmeye ve Papaz Jean'm kralhgun bulmaya karar verdi. Prens Henrique'yi bu tip maceralan maddi olarak desteklemeye iten bir baska sebep de astrologunun onun baska insanlara nasip olmayacak kesifler yapacagr kehanetinde bulunmasiydi, Prens, 1415' ten itibaren, henuz yinni yasmdayken, Portekiz'in en guney bumu Sao Vicente'ye yakm Sagres sehrine yerlesti, Oturdugu yerin cevresinde yavas yavas gercek bir denizcilik, astronomi ve cografya okulu yaratti. Mumkun oldugu kadar cok cografi bilgi iceren kitap ve haritalardan olusan gercek bir kutuphane kurdu. Bu derlemeleri ve arastirmalan sayesinde Portekiz kesifleri bilimsel ve orijinal bir karaktere sahip olmustur. 1416'dan itibaren her yil bir yolculuk yapildi. Ancak hicbir yolculuk bir oncekinin sonuclan ogrenilmeden ve onun vardIgl suurlar asilmadan yapilmadi. 1433'de, Madeira ve Kanarya Adalan'na oncii gemileri gonderdikten sonra Prens Henrique, kaptan Gil Eanes yonetimindeki gemiye Kanarya adalanmn 300

km guneyinde ve Ekvatora dogru bilinen dunyanm smmru olusturan Afrika yanmadasmm bumu Bojador'u iki misli asmasr gorevini verdi. Eanes gecilemez olarak bilinen bu bumu gecemeden geri geldi. Henrique bu yenilgiye kabul etmedi ve aym gorevle onu yeniden geri gonderdi. Ertesi YIIEanes zaferle geri dondii. Kasiflerin yolu artik acilrmsu. Henrique tarafmdan desteklenen kaptanlar Ban Afrika kiyilannda daha da uzaga gidebilmek icin cesaret yansma girdiler. Ticari basanysa hemen hemen amnda elde edildi. Afrika'dan gelen ilk geminin yuku fok derisiydi. 1438'de iki gemi Portekize insan yuklu olarak geldi. Prens Henrique icin Afrikahlar merak konusuydu ve onlardan olabildigince bilgi almak istiyorduo Ama baskalan onlan hemen koleye indirgemekte daha buyuk yarar gormekteydi. 1448'de Portekizliler Bojador Burnu'nun 750 km gtineyinde Arguin koyu icindeki bir ada uzerine bir kale yaptilar ve kisa bir sure sonra da, acik artirma yoluyla satilmak tizere 200 siyah tutuklu Lizbon'a getirildi. 1454 yilmda papa tarafmdan da onaylanan, Portekizlilerin Madeira'daki sekerkarmsi plantasyonlannda calistirdigi Afrikah kole ticareti basladi, 1460'da olen Henrique'nin seferleri yegeni «Afrikah» diye adlandmlan, 1438 ile 1481 yilan arasmda hukum suren V. Afonso tarafmdan devam ettirildi.

Piri Reis'in heritest, 7573 vtlind« ceylan

derisi iizerine Piri Reis terefmden cizilen ve 7577 de Yavuz Sultan Selim'e sunulan harita.
1

AFRiKA

VE

AFRiKALI

AFONSO

Amcasi gibi hirsh olan yegen bu kesiflerden elde edilecek ekonomik avantajlar bekliyordu. 1469'da Femao Gomes'e, gelecek 5 yilda, yilda 600 .km ilerlemek uzere ticaret ve arasurma izni verdi. Boylece kiyilann 3 000 km'si daha kesfedilmis oldu. Gomes Nijer tuzagmi gecti. Hindistan yolu acilrms gorunmekteydi! Bu lursh deniz seferleri donerninde V. Afonso, Afrika kitasma daha dogrudan akmlar yaptt. Bircok Musluman Fas hii-

kumdanna karsrJcampanyalan

kisisel

olarak ytiriittti ve Arzila zaferini kazanarak 1471'de Tanca'yi aldi. 1481'de V. Afonso'nun oglu II. Joao tahta ciku, Takip eden yillarda kesifler Angola ve Namibya'nm kayahk kryilanna eristi. Her etapta Portekizliler toprak iizerindeki

haklanm, yeni kesfedilmis topraklann kiyilanna 2 m yuksekliginde kalker kolonlar dikerek resmilestirdiler: bunlar padrao (<<koruyucu») olarak adlandmlir. Ancak Afrika'mn guney ucu kesfedilmeyi beklemekteydi. Lizbon'dan 1487 yilmda erzak ve icme suyuyla dolu iki karavela ile hareket eden Bartolomeu Dias, Afrika kitasmm en guney ucunu bulabilmek icin ne kadar ileri gitmek gerekirse 0 kadar gitmekle gorevliydi. Dc; ay sonra bugunku Angola kiyilanndaki Angra das Aldeias koyuna vardi ve sonra bilinen topraklan terk etti. Bir ay boyunca gemiler giderek daha siddetli ruzgarlarla karsilasarak yava§ yava§ guneye dogru ilerlediler. Dias bu durumda daha iyi denizcilik sartlan yakalayabilmek amaciyla batiya dogru

- 5-

Nicollo ve Matteo Polo. Marco Polo/nun bebesi ve emcest, 7266 vilinde Kubilay Hen'in uzattlgl eltm tableti ehrken. Han bu tablet mektupla Papa'dan "yedi sanat deltnde yuz bilge" gendermesini istemektedir.

yonelme karan aldi. Bekledigigibi, riizgar yilkseldi ve gemileri iki hafta boy unca giineye dogru surukledi. Dias kiyiya erismek tizere tekrar doguya dogru yoneldiginde karayi gorernedi ve tekrar kuzeye dogru cikmak zoruda kaldi, Iste 0 zaman karayi gordu, farkina varmadan Afrika'mn en guney ucunu iki misli asrmsn. Bir ay boyunca ekibinin butun sikayetlerine ragmen dogu kiyilannda degi§ik noktalara dogru kesiflere cikti. Padrao'sunu bugunku Elizbeth Bumu'na yakin Algoa Korfezi'ne dikti ve donmeye karar verdi. Doniis yolculugunda, gemi-

lerini kiyi boyunca surukleyen akmtmm kuzeydogudan gelen bir tropik akmti 01dugunu fark etti ki, bu onun Afrika'mn en ucunu gectiginin kamtidir. Donuste Dias ve adamlan bir dagm uzantrsi olarak granitten «heybetli ve asil» bir burun gordiiler. Dias, burasim Afrika'nm en guney ucu zannederek bir ikinci padrao dikti ve bu bulusunu «Firtmalar Burnu» olarak adlandirdr. (Bu ad daha sonra Kral II. Joao tarafmdan 1488 yilmda «Omit Burnu» olarak degistirildi.) Esasmda Dias 200 km daha guneydoguda bulunan en guney ucu kacirrmsti.

HiNDisTAN'A
1488 yilmm sonunda 16 ayhk bir yolculuktan sonra Portekiz'e dondugunde krallar gibi karsilandi ve kendisine «Hint denizlerinin arnirali» unvam ve yetkileri verildi. Gercekten de Hindistan'a deniz yolu artik acilrmsu. Omit Bumu'ndan Makao'ya 1497'de II. Joao'dan sonra tahta gecen I. Manuel denizci Bartolomeu Dias tarafmdan hazirlanan ve Hint Okyanusu'nda Arap tekelini yikacak olan iddiall bir seferi destekledi. Dort gemi hazirlandi: 50 tonluk, kiyilan kesif gemisi olarak kullarulacak latin donarumh kticuk bir karavela; 3 yilhk bir seferi karsilayacak 300 tonluk erzak ve daha once Afrika'da tramp a gereci olarak kullamlnus pamuk, zeytinyagi, mercan, inci, sapka, baku taslar ve canlar gibi seyler dolu bir

YOLCULUK
incik boncuk kargosu; ve nihayet her birinde 10 top bulunan kare yelkenli, ii<; di ~ rekli tam bir savas gemisi olan iki nao. Y olculugu yonetmeye Vasco de Gama secildi. 8 Temmuz 1497'de din adamlan tarafmdan sefer kutsandi, Gama, kasim sonunda Omit Burnu'nu gectikten sonra bes ay boyunca Afrika'mn guney dogu kiyilanrn inceledi. Y oluna devam ederek Musluman dunyanm simrlanna, bugunku Mozambik kiyilanna vardi. Bu bolgenin kuzeyinde bulunan Mombasa, Malindi veya Zanzibar gibi sehir devletler bir sultarun yonetiminde Hindistan'la yaptigi ticaret sayesinde zenginlesmekteydi. Bunlar Portekizlileri dusmanltkla karstladilar, yalmz Malindi sultam onlara Hint Okyanusu'nu gecmekte rehberlik edecek

-6-

olan tecrubeli denizci Ahmed ibni Macid'i verdi. Onun sayesinde bir aydan krsa bir surede gecis tamamlandi, Gama'nm filosu palmiyelerle kaph Kojikot (eski Kalikut) plaji aciklanna 1498 MaY1Saymm ortalannda demir atti. Ama durum tahmin ettikleri gibi degildi; yerliler Avrupahlar'm getirdikleriyle hie ilgilenmediler. Portekizliler guclukle biraz karanfil ve tarcin ile bir avuc degerli tastan olusan kticuk birkargo yaptilar ve aynldilar, Donus ozellikle eziyetliydi. Rehbersiz (cunku rehber kaybolmustu) ti~ ay boyunca ters ruzgarlarla bogusmak zorunda kaldilar. Erzak bozulmus yiyecek sikmtiS1baslamis, bocekler ortahgi kaplanusu. Ekip taze bahk, kokmus tuzlu domuz eti ve kurtlanrms biskiivi ile yasamaya cahsti. Gemiciler iskorbut hastahgmdan oldu. Gemiler 1499 yaz sonu Lizbon'a vardigmda iki Y11once denize acilan 170. kisiden sadece 54'ti hayatta kalrmsti. Coskuyla karsilandilar. Verim az olmustu, ama yolculuk bir yuzyilhk cabayi hakh cikararak amacma, yani Hindistan'a ulasrmsti. Vasco de Gama'run seferi kesifler cagmda bir donum noktasidir. Daha sonra Portekizlilerin oldugu kadar Ispanyollann da kesiflerinin hizi artn. Hindistan yolunu bulanlar olarak Portekizliler Hint Okyanusu'ndaki ticari tekeli ellerinde tutmayi garantilemek istediler. Rakiplerini, ozellikle Araplan, saf d1§1etmek icin her yol miibahtr: 15D2'de, Vasco de Gama, yakaladigi pirinc dolu bir Arap filosundaki 80.0. adamm burunlanm, kulaklanm ve ellerini kestirip daha sonra onlan bir gemiye doldurarak gemiyi atese vermistir. Gama'mn ilk seferinden donusunden alti ay sonra, 150.0. yihnm baslannda Lizbon'da 13 gemi ve 1 20.0. adamhk bir filo olustu. Pedro Alvares Cabral adh 32 ya-

smdaki bir asilin komutasma verilen filo 8 Mart'ta yola cikti; once guneybauya dogru ilerledi ve Nisanaymda Brezilya kiyilanna vardi. Cabral bu topraklan Portekiz adma sahiplendi ve «Gercek Hac Topraklan» diye adlandirdi. Hemen tekrar doguya dogru yola ciku, buyuk firtinalar sebebiyle dort gemisini kaybettigi Umit Bumu'nu gecerek Kojikot'a ulasti, Portekizliler Musluman tticcarlara karst kanh bir savasi baslatip kazanmadan once, Kojikot hukumdanna bagista bulunarak onu etkilediler. Cabral sonunda kralm Muslumanlann tarafiru tuttugu gerekcesiyle Kojikot'u topa tuttu. Y oluna devam ederek Malabar kiyilannda Kocin ve Kananor adh iki biiyuk limanla bansci ahsverise giristi. Sadece 7 gemi ve adamlanmn yansiyla 150.1 Haziraru'nda Lizbon'a

XVI. yy'dan kalma bir harita.

ve Dogu Afrika kiyilannda iki limam daha aldi ve IS09'da Diu limamnda (Kojikot'un kuzeyinde) Venediklilerin finanse ettigi Kahire sultam tarafmdan Hindistan'm Musluman tuccarlanm korumak tizere yollanan bir filoyu kesin bir yenilgiye ugratti. Hint Okyanusu'ndaki emin tisleri ve ustun denizcilik yetenekleri sayesinde Portekizliler arnk nihai amaclanna ulasabilirlerdi: baharat ureten adalar. lS09'da ilk filo simdiki Singapur'a yakm Malakka'ya yanasti. Birkac yil sonra, Hindistan ikinci kral-naibi Afonso de AIbuquerque'nm yeni fetihleriyle Portekiz alanlan artti: iran (Basra) korfezinin agzmda Hurmuz, karanfil tanmmm merkezi Seylan ve Temate adalan, Hindistan'da Diu ve Goa limanlan; Cin'de Makao limam. «Portekizli Mars» denilen Albuquerque, ISIS yilmda oldugunde Aden'in dogusunda Muslumanlann ve Venedikliler'in ttim ticaretlerinin cokrnesine yol acacak sekilde Lizbon'un hegomonyasim Guney Asya denizlerinde oturtmustu. Nil Nehri'ni Kizildeniz'e dogru cevirme projesini gerceklestirmesine gerek ralmadi. Dunya ticaret dengesi banya kaydi, ilk modem somurge imparatorlugu kuruldu.

Vikingler Amerika yolunda.

baslangic yatmrruru cok asan bir baharat, porselen, gunluk ve degerli tas kargosuna sahip bir zengindi.
Cabral'm seferini takip eden yillarda Hint denizinde girisilen hem ticari, hem de savasci seferler buyuk ekonomik gelismelere sebep olan kazanclar sagladi. Por. tekizliler Hollanda'da Anvers'te borsa kurarak butun A vrupa'ya baharat sattilar. Kral Buyuk I. Manuel, Francisco de Almedia'yi, Hint Okyanusu'ndaki ticareti kontrol etmesi icin Hindistan bolgesine birinci kral rraibi tayin etti. Almeida, IS0S yihnda 22 gemilik bir filonun basmda yola cikn ve once Mombasa'yi yerle bir etti

dondugunde

iSPANYOLLAR

Portekizlilerin Afrika kitasmi cevreleyerek Hindistan'a deniz yoluyla ulasmakta israrlan onlann Yeni Dunya'mn kesfini kacirmalanna yol acti. Hem doguya, hem de batiya yonelmeleri mtimkun degildi (uzayan Granada muhasarasi yii-

***
DONYA

SAHNESiNDE

zunden Castilla geri kaldi ve Boabdil Kralligr ancak 1492'de dustu), ispanya kendisini, 0 anda ciddi hicbir umut tasimayan Kristof Kolomb'un ekibini finanse etmek gibi maceraci bir projeyi destekleme ozgurlugune kavustu.

PTOLEMAIOS·UN

IICOGRAFYA

KILAVUZUII

Bu metin, Roma Imparatorlugu strasinda yeryuziiniin algtlanis bicimini ve bilinen tum yerlerin bir endeksini icerir. Onemli bilgiolarak cografi bir noktanin nasil tespit edilecegini gosterir. Gercekten de, Ptolemaios yeryiizii kiiresini giiniimiizde enlem ve boylam olarak tanimlanan iki taktm cemberle koordinatlara bolmiistiir. Cografya'da bir diinya haritasi da bulunur. Asya, Avrupa ve Afrika'yi oldukca dogru bir sekilde gosterse de, Iskenderiye'de yasayan Ptolemaios'un en iyi tanidigi bolge Akdeniz'den uzaklasildikca bu kztalar deforme olur. En biiyiik hatasi, Afrika'yz giineyinden, Hint Denizi'ni kaplayan ve Asya'ya degen biiyiik baska bir giiney kuaya baglt olarak gostermesidir. Bu onun karalarzn okyanuslara batmamasi icin yeryicziiniin en az yiizde 51'ini olusturmasi gerektigini ileri siiren Aristo'dan etkilendigini gostermektedir, Aristo ayru zamanda Kuzey Yarimkure'deki kitalann Giiney Yanmkiire'de ayni biiyiiklukteki kitalarla dengelenmesi gerektigini dusiinmektedir. Her ne olursa olsun, hie kuskusuz Ptolemaios, bilimsel haritaciligin babastdir. Yanltslan ne olursa olsun, onun dunya haritasz, 0 donemde onun kitabznz okumadan yaptlmts haritalardan cok daha iistiindiir ve yaklasik bir yiizytl degerini korumustur. ilk kdsifler, mesela Kristof Kolomb, onun eserini okuyarak diinyanin obur tarafina varilabilecegini ogrenmislerdir.

KRISTOF
Kristof Kolomb'un (Italyanca Cristoforo Colombo, ispanyo1ca Cristobal Colon) hikayesini efsaneden ayirmak son derece zordur. Ona ait gercek bir portre yoktur. Bilinen sadece uzun boylu, bugday tenli, mavi gozlu ve k1Z11 sach oldugudur. 1451 'de Cenova sehrinde bir dokuma i§cisinin oglu olarak dogdu. Once bir sure baba mesleginde cahsn, soma, 1474'te denizcilige basladi. Akdeniz'de, Atlantik'te ve Afrika'nm Bat! kiyilannda bircok sefere tticcar olarak katildi. Anlasildlgl kadanyla Hindistan'a batiya yonelerek varma fikrini Floransah astronom Toscanelli ile bir Portekizli din adami arasmdaki yazismadan almisti. Bir§ey kesindir; Kristof Kolomb haritacihk konusunda tutkulu biriydi ve dunya hakkmda bilinen turn bilgilerin bir bilancosunu yapmak istemekteydi. Seferleri sirasmda Atlantik'te tammadiklan adalara rastladiklanm ifade eden denizcilerin sozlerini dikkate aldi, 1477'den itibaren Lizbon'a yerlesti ve 1480'de tarunrms bir denizci olan bir asilzadenin kizr ile evlendi. Soylendigine gore ailesi aracihgiyla da bu ani den beliren topraklar konusunda baska bilgiler topladi, Kolomb coskun ruhlu, kararh ve inatci, gticlu kisiligi olan birisiydi ve seferini dikkatle hazirladi. Kolomb, 1483'den itibaren projesini Portekiz kralma sundu ve li~ karavela, asalet ve amirallik unvam, kesfedilecek topraklar uzerinde kral naipligiyle 0 topraklarla yapilacak turn ticaretin yuzde 10'ununu talep etti. istekleri asm bulundu ve reddedildi. Hemen ispanya'ya gecti, once kucuk bir liman alan Palos'a, soma Cenovah ve Floransah bircok isadami ile karsilasacagi Sevilla'ya gitti. Bu isadamIan aracihgiyla seferini finanse edecek olan Castilla'h Medina Duku'ne tamstmldi. ispanya kral ve kralicesi Aragon'lu

KOLOMB

Fernando ve Castilla'h isabel tarafmdan ilk defa 1486 Ocak aymda huzura kabul edildi. Ona bir maas baglandigi halde, seferinin finansmam reddedildi. Teklifleri Salamanca Universitesi'ne sunulmus ve cok belirsiz oldugu kamsma vanlrmsn. Kolomb bir an Fransa'nm gene krah III. Charles'a basvurmayi dusudii. Tam 0 Slrada bir basrahip onu, batiya dogru sefere cikmakisteyen denizci Pinzon kardeslerle tamstirdi. Bu arada Granada'mn i§gali uzamakta, Misir sultam bu sehirdeki son islam krallrgi dii§ttigli takdirde Kudus'u yerle bir edecegi tehdidinde bulunmaktaydi, Yeniden bir hach ruhu ortaya ciku. iyi bir Hiristiyan olarak Kristof Kolomb, derhal din bayragi altma gecti. Bundan boyle projesinin Hindistan'i HI-

Kristof Kolomb'un "Batl Hindistan

Adslsn'ne" pkl~/.

YEN

ORO N lE R

«otlan yakip, dumanuu icine feken» kadzn ve erkekleri Ksiba'da gormu~tu. Tutun yavas tum Avrupa'ya yaytldi. Kolomb'un ayni gezisinde/karsilastigt misir da hizla benimsendi; degeriyle bu iiriin, demografik buyumeyi de etkiledi. Anayurdu And bolgesi olan pauiies ise ancak 1534' raAvrupa'ya girdi, ama benimsenmesi pekkolay.olniadl. Oysalspanyollarzn keifettigi kakao hemen t tu; steak kakao icmek, ozellikle varltklt sttuflar arasznda moda oldu. Sekerkaml~lridan elde edilen sekerin. [{1:nlml (l, Yeni Dunya'daki yeker degirmenlerisayesinde yaygznla~tl. Afrika ve Asya kaynaklt urunler is d Avrupalzlar taraftndan Amerika'da yetistirilmeye baslandi. Etyopya kokenli kahve, XIV.-XV. yy'larda Yemen ile Arabistdn'a ulasti. Hollanda somurgelerinde yeti~tirilen kahve, buradan i Dunya'ya (XVIlI.yy isonunda Brezi!ya'ya) girdi. Cin kokenli fay XIX. yy'da Cava ve Seylan'a yaytldi, Seylanfayznm ozellikle Ingiltere ve HoI; landa'da gordugu ilgi herkesfe bilinir.

ristiyalastirmak, efsanevi Rahip Jean'm kralligiyla birlesmek ve Islama karst bir Dogu Hiristiyan cephesi kurmak oldugunu soyledi. Sonunda kralice isabel, 1492'de Kolomb'un bi.itiin isteklerini kabul etti. Kolomb ve Pinzon kardesler i.i<; aravek "gmL cUi'&', Santa Maria) ve yaklasik 90 adamla 3 Agustos 1492 gi.ini.i Palos'tan aynldilar. Yelkenlerin i.izerine bi.iyi.ik haclar cizilmistir. Gemiler once Kanarya Adalan'na dogru yelken acti, orad a yeniden erzak aldiktan sonra 6 Eyli.il'de alize ruzgarlanyla itilerek tam Batiya yoneldiler. Buti.in yolculuk boyunca Kolomb bir gunli.ik tuttu, ama orijinali onun hayatta 01dugu donemde kayboldu. Bugi.in bize oglu tarafmdan yazrlrms biyografideki bazr almtilar kalrrusur. Yalmz su bilinmektedir ki, Kolomb glivenliksiz bir . uzaklasmamn endisesini engellemek icin bilincil olarak katedilen yollan kisa tutarak gemicilerini elinde tutmayi basarrrusti. Otuz alu gi.inli.ik bir yolculuktan sonra, 12 Ekim 1492'de Tiranah Juan Rodriguez Berniego gece uzakta alevler gordu. Gunun ilk isiklanyla bir kara farkedildi: Kolomb Bahamalardaki Guanahani Adasi'rn San Salvador olarak vaftiz etti. Kuba'ya 27 Ekim'de vanldi, burasimn buyuk bir sehir oldugunu anlayan Kolomb, orayi Cipango (Japonya) zannetti. 6 Aralik'ta i.i<; emi amiralin Hispag niola (Ispanyol Adasi) olarak adlandirdigl Haiti'ye yanasti. Santa Maria gemisi bozuldu ve donti§ yolculugunda obur iki gemide yer bulunamayan birkac gonulluyle birlikte terk edildi.
1i'u (~Tlmu., ;nti"., f'v l-i\", ".mimi. ~ U

yerli Hiristiyanlastirmak veya terctiman olarak kullanmak uzere gemilere almdi. 15 Mart 1493'te, aynhsmdan yedi ay sonra Kolomb Palos'a geri dondu. Kesfinin haberi daha once geldiginden, 0 anda Barselona'da olan kraliyet ailesinin huzuruna cikmak tizere yanmadayi muzaffer

bir.sekilde.dolasn..
Kristof Kolomb, sirasiyla 1493,1498 ve 1502'de yaptigi seferlerde Karaib (Porto Riko, Guadeloupe, Jamaika) adalanm kesfetti, Ucuncu yolculugunda Gi.iney Amerika'nin kuzey kiyilanna, Orinoco Nehri'nin denize dokuldtigu yere yakm bir yere vardi. Ancak halen yeni bir krta kesfettiginin farkmda degildi: kendisini Asya'da zannediyordu. Hispanyola'dan tekrar gecerek orada bir koloni olusturdu. Dorduncu seferi sirasmda Martinik Adasi'ru kesfetti ve Orta Amerika kiyilanm izleyerek Panama'da kistaga vardi. ikinci seferinden sonra Kristof Kolomb ununden cok §ey kaybetti. Kesifleri baslangrcta verdigi sozleri yerine getirmesini sagIamarmsn: bu kesfedilen topraklardan baharat ve altm yagrmyordu, ilk somurgelestirme deneyimi basansizhkla sonuclandi ve bundan 0 sorumlu tutuldu. 1499'da Fernando ve isabel onun kesfedilen topraklardaki kral naibi unvanmi geri aldilar. Kraliyet tarafmdan yollanan Bobadilla onu tutuklayip ti.im malvarhgina el koydu ve Ispanya'ya yolladi. Yine Bati'ya gecis kapismi bulamadan dondugi.i son seferini gucltikle hazirladi. 1506'da oldugunde, efsanenin soylediginin tersine yoksulluk icinde degildi, 01dugunde Malezya yanmadasma ve Hindistan'a cok yakm adalara vardigma inanmaktaydiOndan sonra buralan Batt Hindistan olarak adlandmlacak ve yerlilere de Hintliler adi verilecektir. Ancak kisa bir sure sonra Kolomb'un kesfettigi yerlerin Asya olmadigi ortaya ciku.

Vasco de Gama. 1487-1499 arasmda yaptJgl yolculukla Afrika klYllannl Hindistan kivtlenn»

begleverek kesiiler cegnnn onemli siirecini olusturdu.

16 Ocak 1493'te Kristof Kolomb Matinino admda yalmz kadmlann yasadigi ve altmla dolu oldugu soylenen adayr aramaya basladi. Adalarda yerlilerle karsilasilrms ancak altm bulunamanusu. Birkac

YENi

DUNYA

VE

DUNYA

TURU

ikisi Portekizlilerin hesabma Brezilya'ya olmak uzere kendisi dort sefere katilrms Floransah Amerigo Vespucci'nin 15041505'de yaymlanan mektuplannda kesfedilen topraklardan «Y eni Diinya» olarak soz edilmekteydi. 1507'de Alman haritaci Waldseemuller onun aciklamalanna dayanarak «Kozrnografya» (Cosmographia) adh eserinde bir dunya haritasi yayimladi ve Yeni Dunya'ya onun adma benzeterek Amerika adnu verdi. Buramn yeni bir kita oldugu 1513'te Balboa, Panama krstagmi olusturan daglan asip dey Pasifik Okyanusu'nu kesfedince kesinlesti, Bundan stiphe etmekse Macellan'm gezisinden sonra artik imkansizdi. Dunya turu Turkcede adi Macellan olarak bilinen Portekizli Fernao de Magalhaes rakipleri tarafmdan yolsuzluk suclamalan cikanlmadan ve hizmetlerini Ispanya'ya sunmadan once Portekiz kralma Hindistan'da ve Kuzey Afrika'da hizmet verdi. Amerika'nm glineyinden Panama'da yeni kesfedilmis Pasifik Okyanusu'na dogru bir gecit bulmak gibi iddiah projesine etkili bir soyludan maddi, Ispanya kralmdan ise buyuk manevi destek bulduo Macellan 20 Eyllil1519'da bes gemi ve 260 kisilik bir ekiple yelken acti. 21 Ekim 1520'de Patagonya'mn en guney ucu ile Ates topraklan arasmda daha sonra kendi

ismini tasiyan bogazr kesfetti: Ban'ya gecis yolu artik aciku. Tam bir destan olan sefer liy yil kadar surdu ve sadece (Cebu krallanmn ispanya kralma baghhk yemini etmis oldugu) Filipinler'de 1512'de bir kavga Slrasmda vurulan Macellan'm degil, ekibindekilerin cogunun hayatma maloldu. Hayatta kalan 18 gemici (bir tanesi geminin tarihcisi Italyan Pigafetta) Baskh EI Cano'nun esliginde 1522'de Sevilla'ya donduler ve yasanan bircok isyanm, gemicileri kmp geciren iskorbtit hastahgimn ve batan gemilerin tarukhgim yaptilar. Kurtanlan tek gemideki karanfil baharati da hayatta kalan birkac denizciye bile bir §ey kazandirmadi. Ancak macera ve kesif acismdan Macellan'm seferi cok onemlidir. Son bilinmeyen okyanus gecilmis, dunya turu basanlrmsti. Yasanan topraklann yerylizi.inlin boyutlarma varabilmesi icin sadece Avustralya'mn (0 da ancak XVIII. yy'm sonlannda gerceklesecektir) kesfi kalrmsn. Ispanyol somurge imparatorlugu Castilla ve Aragon krallan adma yapilan Kristof Kolomb kesifleri Ispanya'yi buyuk somurgeci bir gliy haline getirdi ve ispanya Portekiz'e dogrudan rakip oldu. Rakip, ama din kardesi iki iilke ileride kesfedilen topraklan paylasmak zorunda kaldilar. 1494'te imza-

Rene de Laudonniere Florida'da. 7562 vilmde Amiral

Coligny'in yonettigi sefere kettkh.

- 11 -

KLa Perouse Paskalya

edesmds.

lanan Tordesillas Antlasmasi'yla Cabo Verde (Yesil Burun) adalanmn 370 fersah (yaklasik 2.000 krn) batismdan dikey bir snur cizgisi cizildi ve ispanya yeni toprak kesiflerini bu hattm batisi, Portekiz de dogusu ile srmrlamayi kabul ettiler. Smir meridyeni esasmda Amazon Nehri'nin agzma cok yakm bir yerlerden geciyordu. Ancak 0 zaman hie kimse Giiney Amerika'mn bu cizginin dogusuna dogru bir kavis yaptigmdan haberdar degildi. Ama daha sonra Portekiz bu gerekceyle Brezilya'yi talep etti. Tordesillas Antlasmasi'rn baska hicbir dev1et tammiyordu, ancak ispanya ve Portekiz'in denizcilikteki iistiin-: ltikleri bu antlasmayi bir yuzyil boyunca gecerli kildi. ispanyollar once cok altm bulacaklanm sandiklan Karaib adalanm i§gal etmekle yetindiler. Ancak arastmnalanrun sonucsuz kalmasi karsismda, yerlilerden cok degerli taslann bulundugunu ogrendikleri Amerika'nm isgaline Kolomb'un olumunden on bes yil kadar sonra giristiler. Bazr i<; bolgelerde, ozellikle Meksika'da Azteklerle, Peru'da Inkalarla, ileri medeniyetlere

- 12-

erismis devletler ve halk topluluklanmn varhgim kesfettiler. Meksika'mn istilasi 1519-1521 arasi Heman Cortes tarafmdan; yerlilerin hikayelerine gore muhtesern altm ulkesi, Eldorado'nun bulundugu Peru'nunki ise 1532-1537 arasmda Francisco Pizarro ve Diego de A1magro tarafmdan gerceklestirildi. Sornurgeciligin yerli halk uzerinde olurncul etki1eri oldu: onlann medeniyetierinin ve Hispaniola ve Kuba'da oldugu gibi bazi bolgelerde de butun yerlilerin yok edilmesine yol acti, Bazi rahipler yerli halkm savunmasi icin mticadele verdiler. Buniardan biri, Bartolome de Las Casas turn omrunu yapilan vahseti aciklamakla gecirdi ve nihayet daha soma yerli1er uzerinde iskenceyi yasaklayacak olan: Imparator V. Karl'm- dikkatini cekebildi. Ancak Avrupablar'm getirdigi hastahklarla kmlan bu yerli halklarm yerine madenlerin ve p1antasyonlann oldunicil i§i icin Ispanyollar siyahlann kullamimasma basvurdular. Bu XVII. ve XVIII. yy'larda daha da gelisti ve esir zenci gemilerinin ambarlanna yigilarak tasman milyonlarca Afrikahnm hayatma maloldu.

AFRiKA'NIN
XVIII. yy'm sonunda, XIX. yy'm baslannda bazi kuruluslar, Afrika kitasmm i~ kisrmlannm garip bir sekilde tamamen belirsiz oldugu dunya haritasmm tamamIanmasi icin imkan saglamak ve burs vermek istediler. Bu kuruluslar arasmda belki de en unltisii Londra Kraliyet Cografya kurulusu 1850-1880 yillan arasmda Dogu Afrika'ya yapilan arastirma gezilerinin buyuk bir bolumunu iistlendi. Afrika'ya Sahra ve Nil Nehri yoluyla sadece Miisluman tacir ve misyonerlerle, Cap civanna yerlesen ve yeni somurgeci Ingilizlerle anlasamadiklan icin kuzeydoguya dogru cikarken Orange, -Natal ve Transval eyaletlerini kuran Hollandah gocmenler dismda kimse hentiz ginnemisti. (Fransizlar 1830'da Cezayir'in isgali ile bir anhm yaptilar). Hollandalilar zencilere karst cetin savaslar verdiler. Zululann kendi topraklanndan cok uzaklarda, ordulanm kuzeye ve gtineye dogru ilerleten Caka komutanhgmda geri donusleriyle saskmliga ugradilar. Portekizliler tropikal ve ekvatoryal Afrika hakkmda cok korkunc tammlar yapnlar: Afrika beyaz insanlar icin cok tehlikelidir, tripanozomiyaz (mikrobu bulastiran etken sornurgeci fetih doneminden sonra belirlenecektir), sitma (mikrobu bulastiran etken 1890'dan sonra bulunacaknr) gibi hastahklar coktur. Bu hastahklar ve bircok baska hastalik da ka§ifler ve ekip arkadaslan arasmda cok hasara yol acti. Birkac cesaretli oncu maceray! denedi ve bazi basanlar kazandi, Britanyali Mungo Park, 1795 - 1806 arasmda Nijer vadisini kesfetti ve bu nehrin Nil'in bir kolu olmadigtm tesbit etti. Bu iki yolculugun raporlan, katedilen topraklar ve karsilasilan gucluklerin detaylr

KE~Fi
bilgileriyle doluydu. 1828'de Fransiz Rene Caillie, Bat! Afrika'da Fas'a gitmis ve Tombuktu'yu «kesfetmisti». 1850 ile 1855 arasmda, Tripoli'den yola cikan Alman Heinrich Barth, Ingiliz James Richardson ekibiyle birleserek Cad Golii'nii yelkenliyle gecip Pol imparatorlugunu dolasti. Bir baska Alman,Gustav Nachtigal, Tripoli'den aym yolu izleyerek Tibesti platosuna ilk giren Batih oldu. Ancak hep 0 efsanevi Nil Nehri'nin kaynaguu ararmsti. Nil'in Victoria Golu dahil bircok golu gecen ve degi§ik yerlerden kaynaklanan bir nehir 01dugunu ogrenmek icin daha birkac on yil gecmesi gerekiyordu. John Hanning Speke, Richard Burton'la Tanganika Golu'nu kesfettikten sonra, yalmz basma, 1858'de ulastigt galti, kralicesinin onuruna on un adiyla Victoria olarak adlandirdi. Speke bu kesfini tekrar ispat etti ve James Grant ile 1860-63 arasmda Beyaz Nil'i indio Victoria Golu'ne Zanzibar'dan hareketle ulasti. Bundan boyle bir Nil bilinmezligi olmayacakti ve A vrupa uluslan, Ingiltere basta olmak uzere, Afrika kitasmm bilinen bolgeleri arasmda bir gtiney-kuzey baglantisuun gerceklestirilmesiyle cok ilgilendiler. Hicbir baska kasif, Afrika halklannm belleginde, David Livingstone'dan daha kuvvetli bir am birakmarmstir. Livingstone rahip olarak Londra Misyoner Dernegi tarafmdan 1841' de Gtiney Afrika'ya gonderildi: gorevini seyyar bir misyoner olarak algiladi, _ama aym zamanda bu bilinmeyen topraklar uzerinde jeolojik ve etnolojik bilgiler toplamasinm da gerekli oldugunu dusundu; daha 1851'de hem en Zambezi'yi buldu. Bu ilk verilere dayanarak 1853-1856 arasmda Orta Afrika'yi ilk defa bastan basa katet-

James Cook.
Hawai Ada/an'nda

oldiuulen Cook
Antartika kitsstrnn stmrlenrn be/ir/eyerek

cogretventn gelismesine biiyiik

ketkt sag/aml?ttr.

KOlE'

TicARETi

Araplar, yiizyillar boyunca Afrika'dan zenci kale satzn almtslardi. Portekizliler de onlarin izinden gitti; Gine Korfezi'nde 1482 'de kurduklari Sao Jorge Kalesi, kale ticaretinin baslica iissi: haline geldi. Dominiken rahibi Bartolome de Las Casas (1474-1566) kale ticaretini mahktim eden ilk kisi oldu. Plantasyon isletmelerine dayalz ekonominin gelistigi 1760 ile 1830 arasznda kale ticareti doruk noktaszna vardi; 180Tde Britanya Imparatorlugu'nda yasaklandtysa da, gelismesini siirdiiriiyordu. Bu gelisme iu; evrede gerceklesti; «ucgen ticaret» veya «iic koseli ticaret» deyimi de buradan gelir. Kale tacirleri, alkollii icki, incik boncuk veya silan karsiliginda Atrikalt kabile seflerinden kale ... atzn alirlardi. Koleler kotu saglik kosullanrun hiikiim siirdugu gemilerle s Amerika'ya goturuliir ve orada tacirler, ambarlari ttka basa tropikal iiriinlerle doldurulan gemileriyle Avrupa'ya donerlerdi=Canli hayvan ticaretinden farki olmayan bu faaliyeti yiiriitenler, Nantes, Bordeaux, La Rochelle, Bristol-Lizbon, Amsterdam ve Anvers'li «namuslu: burjuvalardi.

- 13-

ti; bu gecis sirasmda Albert Golu'nun Nil'in dogdugu kaynaklardan biri oldugunu ispat etti, ama Kongo havzasi konusunda yeterinee bilgi sahibi olamadi. Bu ilk basanlanndan ve ingiltere'de gecirdigi iki yildan sonra Livingstone, kendisini hem Londra Misyoner Demegi'nin ona verdigi insanhk gorevine, hem de Kraliyet Cografya Akademisi'nin teklif ettigi bilimsel amaclara adadi ve btitiin Dogu Afrika'yi, Mozambik kiyisi, Zambezi Nehri ve Malavi Gohi arasmdaki Zambezi bolgeyi arastirdi ve ineeledi. 1866-1871 yillan arasmda Malavi GoIu'nu guneyden cevreleyerek Tanganika Golu'ne ve bugunku Zaire'nin dogusuna vardi. Bir ara kayboldugu samldi, ama daha sonra bugunkii Burundi'de gelecegi cok parlak olan bir gen<;; ka§if, Henry Morton Stanley tarafmdan bulundu, Livingstone'un seyahatleri bir sure zenei koIe tuccarlannm trafigini ve daha kuzeyde, bir okyanustan otekine baglanti arayan Miisltiman taeirleri eiddi sekilde engelledi. Daha onemsiz olcude, bugiin coktan unutulmus Franstz asilh bir Amerikah olan Paul Belloni Du Chaillu da, 18571863 arasmda Ogooue deltasi ve adiru tasiyan bir dagm bulundugu guney Gabon bolgeleri hakkmda daha cok bilgi toplanrnasma katkida bulundu. 1870 oncesinde hicbirsistematik politikaya bagh olmasa da, bu ilk kesifler dogrudan somurgeci i§-

Charles Darwin. GonG/hi bir dogebilimci

o/arak "Beegle" gemisiy/e girisilen ke:;if gezisinde yer ekh.

galcilige imkan hazirlarmsur. Dogrudan somurgeci amaclara yonelik yeni arastirrna gezileri yagml Stanley acti. Belcika Krall II. Leopold tarafmdan finanse edilen Stanley, dogu kiyilanndan hareketle Kongo'yaulastive havzayi inceledi. 1876 ve 1877'deki operasyonlan (en unluleri Pierre Savorgnan de Brazza olmak uzere) diger kasifler arasmda buyuk bir rekabete yol acti. Brazza, 1875-1880 yillan arasmda, Oubangui havzasmda Stanley tarafmdan tanmmamis kiicuk alanlara gelecekteki bir Fransiz somurgesi icin bayrak dikti. Bundan boyle, arastirma gezileri askeri ve ekonomik hakimiyetin ilk adirm oldu. 1890'dan sonraki fetihleri izleyen haritacihk cahsrnalan, (sadeee Afrikahlarda degil) hie kimsede iyi hatiralar birakmamistir. Zaman zaman olaganustu karakterler de ortaya cikti. Bunlardan birisi seyahatlerini reklamdan uzak, cok dikkatli bir sekilde hazirlayan ve sadeee bilimsel amac guden Mary Kingsley'dir. Amaci British Museum icin bahk cesitleri ve Musluman veya Hiristiyan misyonerlerin cok ender yapugi, genellikle kucumsedigi, Afrika dinleri hakkmda bilgi toplamakti. ill defa, 1893 ve 1894-95'de Gabon'a gitti, Karnerun daglanna ciku ve vahsi yamyam olarak tarumlanabilecek Fanglar'm kiiltiirlerini anlamaya cahsu. 39 yasmda, Guney Afrika'da kendi vatandaslan tarafmdan yakalanrms mahpus boerleri tedavi ederken oldu.

K U T U P LA R INK
XIX. yY'a kadar, fok ve balina avcilanrun deneylerine ve Pasifik Okyanusu adalannda duyulan efsanelere dayanarak, denizeiler kuzeyde buzullann olmadigi bir deniz, guneyde ise buzullann cevrele-

ES F i

digi yesil ve steak bir vaha bulmayi umut ediyorlardi: Edgar Allan Poe'nun «Arthur Gordon Pym'in Oykusu» (The Narrative of Arthur Gordon Pym) adh kitabi bu utopyayi isler, Kuzey Buz Denizi'nde

BiLiMSE·L

ARASTIRMA

SEFERi:

«BEAGLE»

RWI

Beagle adzndaki 240 tonluk gemi, 27 Aralik J831'de «kronometrik gozlemler» si icin Devonport'tan ikinci seyahatine cikarken, bilimsel programli deniz arastirma yiayildir, Cook/tan beri, aralzkszz siirmekteydi. Avrupa hiikumetleri veya bilim akademileri Society of London, Academic des sciences francaise, Museum national d'histoire naiurelle; vb) finan§eediliyor ve arastirmagezilerine giden bilginlere cok iddiali arasttrma konularz veriliyordu: bu ara§tlrmalqcznJo~usu nellikel fizik ve beserl cografyanin tumiinii kapsiyordu. Beagle'in azelligi,gemide (gemi komutanma yo!culuktqn iie;ay once yazdig: mektupta], bu seferin on un icin bit' «ikinci dog.u§?>lacaglnt hissettigini yazandogabililJjlci o gene; Charles Darwin 'in bulunmastydi. Bu duygu insanlik icin de gecerli oldu, e;iinku Galar:agos Adalarz'nq9.,jngiltere'yi terk edisinden yaklasik dart yzl sonra, Darwin (dev kaplumbagalar ve ispinozlarz gij11em.~eyerekJ.evr.irn teorisini gelistirmesine imkdn veren malzemeyi buldu.

ilk basanh arasurma gezisi Norvecli Fridjof Nansen tarafmdan, 1893-1896 yillan arasmda gerceklestirildi, 1881'de Amerikah George De Long'un Jeannette adh gemisinin buzullara yakalamp parcalandigi ve kalmtilanmn Gronland yakmlannda 1884'de bulundugu olay uzerine kafa yordu. Nansen, Sibirya'nm kuzeyindeki buzullarda, ozel olarak insa edilmis Fram adh gemiyi kullandi. IT<;YII soma deniz buzullannm kaymasiyla kendisini Spitzberg aciklannda Atlantik Okyanusu'nda buldu. Bu arada Nansen kutba varmayi denedi: 7 Nisan 1895'te 86 derece 14 dakika kuzey enlemine vardi. Ondan soma kutuplann kesfi bir tutku, bilimsel ve insani bir gorev haline geldi. Bilimsel kesif niteligi, ulusal ve kisisel cikarlar onunde siliklesti. Bu yuzden, Kuzey Kutbu basansi cesitli trajediler arasmda kazamldi. 1ki Amerikah kutba vardiklanm iddia ettiler: 1908'de Frederick Cook (ama bunu ispat edemedi) ve ti<; basansiz denemeden soma 1909'da Robert Peary (birkac yil Eskimolann kayak tekniklerini inceledi). 0 zamandan bu yana, varolan biitun yeni ulasim araclanm kullanarak kutba gitmek bir seref meselesi haline gelmistir: gudumlu balondan (Roald Amundsen, 1926) ucaga (Richard Byrd, 1926), denizaltidan (Amerikan Nautilus, 1958), buzkirana (Rus Arktika, 1977) kadar cesitli araclar. Yine 1978'de Japon Naomi Uemura kizakla yalmz basma ve 1986'da Fransrz Jean-Louis Etienne yine yalmz ama yaya olarak kutba ulastilar. XIX. yy'da jeomanyetik arastirmalar Antartika'ya bircok seferin yapilmasma

sebep oldu. Fransiz Dumont d'Urville (1837-1840), Amerikah Charles Wilkes (1838-1842), Ingiliz James Ross (18391843) ve Belcikali Adrien de Gerlache (1857-1859). Ancak 1907'den itibaren kutup denizcileri arasida tam bir yansma soz konusudur. Ernest Shackleton, 1901'de hedefe 150 km kala yenildi. Gilney Kutbu'na ulasmak .icin emektar Norvecli Amundsen ile ingiliz deniz subayi Robert Falcon Scott arasmdaki rekabet buyuk heyecan yaratti. Amundsen daha cok sportif ve simgesel bir kaygi guduyor ve Nansen'm eskimo kizagmdan uyarladigl, kopeklerle cekilen kizak (komatik) teknigini kullamyordu; iddiah bir bilimsel program uygulamak isteyen Scott ise eskimo yontemine pek uymayan bir yontern kullamyor, kizaklan adamlara cektiriyordu. 17 Ocak 1912'de Scott kuzey kutbuna vardiginda, Amundsen'in bir ay once, 14 AralIk 1911'de diktigi Norvec bayragmi buldu. Seferin butiin elemanlan, Scott da dahil olmak uzere, hareket ettikleri usse geri donemeden bitkin dusiip olduler, Bugun artik diinya bitti, cografya haritalannda, bilinmeyen topraklan gosteren beyaz noktalar yok, bireysel maceracihksa yerini seyahat ajanslanyla donanrms «turizme» birakti. Yeryuzunu tammak amacma yonelik son maceralar, okyanuslann altmda veya uydular sayesinde insanh veya otomatik olarak uzayda gecmektedir, 1969'da Ay'a ayak basngmdan beri insanoglu Mars'i somurgelestirmeyi, hatta JUpiter veya Nepttin'e yonelik daha cilgm tesebbusleri cW§tinmektedir. Arastirma gezileri hayalleri artik Samanyolunun smirlanna kadar uzanmistir.

Fridtjof Nansen. 7888'den sonra Kuzey Kutbu'nu erestiren ilk ka~if. 7922'de Nobel Berts Odu!iYne levi): goruldu.

KilOME
874 Vikingler Izlanda'da, 982
KIZII

E
1494 Kolorrib Kuba'da -, 14f}7 Giova.p:ni Olbo~q,
y

Erik Gronland'da,

Ka

kIyllarmda.

124.5~1246 Giovanni da Pian del Carpine Mogolistan'da. 127I~1291 Marco Polo 1312 Kanarya Adalan'mn 1432~1457 Asor Adalan'nm 1434 Portekiililer 14 . DiaslTmit 1492 Kolomb'un 1493 Kolomb'un Adalan'run kesfi, Butnu'nda.··· Atlas Okyanusu'nu ikinci yolculugu. gecisi. Kti<;tik kesfi. ke§fi.

1498 Kolomb'un ti<;tipcti seferi. Orinoco ke§fi, Vascoqa Gama Kalikut'te. Cabral;l3 rezilya:' da. 1501-1502 A -150 1519 Corte 1519-1521 1524 Giovanni da Verrazano, 1531 Pizarro Peru'da .. 1534 Jacques Carties'Saint Halici'nde. Guney Amerigo V espucci'nin a yolSJ-llugu.
'I
c;···.c

Gtin;~y

Bojador Burnu'nda.

olomb'un son seferi exico'da.

HURRivET

HURRivETTiR

'