Frartslz Devrimi

"DEVRiM": KELiMELER VE GER~EK BOLUNMU~ BiR FRANSA ETATS GENERAUX'DAN DEVRiM'E . "BUYUK KORKU" DEVRiM'iN
7 6 5 4

SONU~LARI

BASTiLLE'iN ALiNMASI SONUN BA~LANGICI: FRANSA KRALLIGI KARMA~A ~iDDETE YONELi~ ~iDDET, BASKI VE TEROR: GiYOTiN! KRALIN iDAMI TEROR DONEMi ROBESPIERRE FRANSASI· BONAPARTE SAHNEYE ~IKIYOR AVRUPNDA i~LER DEGi~iYOR!
15 14 13 12 11 10 . 9

Frsnstr Devriminin simgesi olan iinlii teblo

ansa 1789 - 1799 arasmda on yzl boyunca biiyiik bir kan§zklzk ve degi§im yasads; FranS1Z Devrimi denen bu toplumsal hareketin sonudan ve yankllan yabuz Fransa'mn diizenini degi§tirmekle kalmadl, diinyada daba pek fok iilkenin yonetim diizenini de etkiledi: insan haklanm, yuruasiar arasmda e§itlik ilkesini, laiklik ilkesini, metrik sistemi vb. getirdi; kOleligin kaldlnlmaSlnl sagladl.

"DEVRiM":

KELiME-LER

VE

GER(:EK

1789-1799 donemi, Bah Avrupa'da, ozellikle Fransa'da tarihin hicbir donerniyle bir tutulamaz. Bu donemde meydana gelen olaylar birden patlak verdi ve biiyiik bir hizla yayilarak bircok tartismaya zemin hazirladi. Bugun butun dunyada gecerli olan birtakim dusunsel ve siyasal ilkelerin ve kavramm dogup yerlesmesine yol acti. Kant veya Hegel gibi Alman filozoflar, Bastillein almmasi ve Insan Haklan Evrensel Beyannamesi'yle baslayan kopusun boyutlanm kisa surede kavradilar, Siyasi eylemlerle yenilenen bir dunyadan neler beklediklerini eserlerinde ortaya koydular. ingilizler ve Amerikalilar, Fransa'da olup bitenlerden ne gibi dersler crkarabilecekleri ustunde kafa yordular: Ayam KamaraS1 'nda Whig temsilcisi olan ingiliz Edmund

-4 -

Burke'e gore ("Fransa'daki Devrim Uzerine Dusunceler" [Reflections on the Revolution in France], 1790), halk ayaklanmasi, Fransiz milletinin tarihi temellerini yiknusti; Anglo-Amerikan demokrat Thomas Paine, Devrim'i "insanlann kurdugu en iyi dunya" diye tammlayarak Insan Haklan (The Rights of Man, 1791/92) kitabiyla bu suclamaya karsihk verdi. Savasm ve terorun yarattigi acilara ve kralla kralicenin idam edilmesi gibi facialara ragmen devrimci iilkti Fransa'da ve Fransa dismda varligim surdurecekti: Polonyalilan, Cekleri ve 1848'de Almanlan harekete gecidi; ve Ruslar 1917'de bu devrimden destek aldilar. XIX. yy boyunca, halklar, haklarmm tanmrnasmi isteyecekler ve baskici rejimleri sarsacaklardi, Fransiz Devrimi, dogurdugu dusunce sistemlerinden ayn tutulamaz.

B6lUNMO~
1789 Devrimi rastlantiyla olusmadi. Komsu milletler gibi Fransa da, 0 donemde gelecegiyle ilgili siyasi sorularla karst karsiyaydi, Saint-Simon cizgisindeki kimi dusunurler, tasradaki ozgurluklerin guvencesi olan bir gelenege sahip aristokratlann ustunlugune dayah bir devlet anlayisma donmeyi arzulamaktaydi; aralannda Diderot ve Voltaire'in de bulundugu "dusunurler" ise, insanlar arasmda toplumsal basamaklan hatta kimi durumlarda dini yetkileri sorgulayan yeni bir iliskiler sistemi tasarlamaktaydi. Kimileriyse yenilesmenin ilk adimlan olan gercek utopyalar ortaya atiyordu. Gozlemciler, 1789 olaylanm bu onceden belirlenmis goruslere gore degerlendirdi. Yenilik yanlilan beklentilere cevap verebilecek her seyi benimseyerek savundular ve "aristokrat", "kole" veya "ozgurluk dusmanlan" olarak nitelendirdikleri rakiplerini yerden yere vurdular. Her an karsilanna dikiliverecek ve hep daha tehlikeli olabilecek bir "karstdevrim"i engellemek zorunluluguyla, en korkunc baskilan hakh gosterdiler. Bu soylern, XIX. yy sonu cumhuriyetcilerince, birkac kucuk farkhhk disinda oldugu gibi benimsendi. Fransiz Devrimi soylular ve ruhban smifmm yam sira, urkmus veya kendilerini ezilmis sayan halk kesimlerince reddedildi. Kimileri "kralm ordulannda" veya gazetelerde Devrim'e karst acik bir savas yuruttu; kimileri de casusluk orgutlerinde veya gunluk direnislerle daha ustii kapah bir savasi benimsedi. Katolik ve monarsist sagin durmaksizm gundemde tuttugu "kan iciciler" ve "kurbanlar"m amlannm pes pese ya-

B1R

F RAN

SA

yirnlandrgr XIX. yy boyunca Fransiz Devrimi'nin yankilan siirdii, Devrim gercegi ne tumuyle beyaz ne de tumuyle karadir, Orne gin 1794 yilmm sonunda, bir suredir gozden dusen devrimcilerin yonetimi yeniden ele gecirdikleri; en asmlan giyotine gonderdikleri ve gerek ihmhlarla gerekse kimi asmhklarla hatta kralcilarla iliskiler kurduklan gorulecektir. iki yil icinde odun vermez bir radikalizmden "hosgorulu" bir konuma gecen bir Danton'un veya tam bir siyasi kukla olan Fouchenin sergiledigi gibi, bu karmasik ve zaman zaman da celiskilerle dolu evrimleri, zamamn akisi icinde kavramak hie de kolay degildir. Devrim' de parmagi olanlann kullandigi dil bile genellikle bir silaha donusmustur. 1792'nin "karsidevrimcileri", 1793 'iin "karsrdevrimcileriyle" aym nitelikleri paylasmaktadirlar ve 1794 "karsidevrimciler'tinden de cok farkhdirlar; ciinkii, "kralcilar'ta (bunlann icinde de mutlak kralhk rejimine butunuyle doniilmesi gorusunu savunanlarla mesrutiyeti destekleyenleri ayirt etmek gerekir) 0 donemde "Jirondenler" ve daha sonra "Hebertciler" katihr. Robespierre ve arkadaslan da sonunda bu obek icinde bir araya geleceklerdir. Kirsal kesimdeki halk da bir gruptan digerine suruklenip gidecektir. Fransiz Devrimi'ni birtakim tutarsiz kahramanlann neden oldugu rastgele bir yigm eylem olarak nitelendirmek olanaksizdir. Bu buyuk olaym tarihini kavramak icin sadece kopardigr gurultuyu, uyandirdigi dehset ve yol a<;tlgl sonuclan degil, yuksek iilkiilerinin, saglam cozttmlemelerinin ve dussel projelerinin butunlugunu de dikkate almak gerekrnektedir.

lsvicrelilerin
kafalan 6 Ekim 7789'da, Versailles/in demir permekltklenrn koruyan bu kraliyet

muhetirlenrun kstslen, mizreklenn

ucuna taktfarak

dolestinldt.

fTATS

GENERAUX'DAN

DEVRiM'E
gorulmedi ve hicbir soru gundeme kaydedilmedi. U stelik her Kilise cemaati ve her meslek toplulugu, zincirleme secimler (iki veya u<; turlu oylamalar) sonucu secilen temsilcilerini, toplayrp Versailles 'a sunacagl cahiers de doleances'r ("~ikayet Dilekceleri") yazmaya <;aglrdl. Bu olaylar FranSIZ toplumunu onemli bir degisim beklentisi icine itti. 8 Agustos 1788'de Btats Generaux 'nun toplanmasi karan ahndi; aslmda bu karar kralhk hazinesinde gitgide buyuyen a<;lgl onleyemeyen ve yeni bir vergilendirmeye

Kral, 5 Mayis 1789'da, Etats Generaux'yu Versailles'da toplarken, 1614'ten bu yana kullamm dis: kalmis bir kurumu yeniden canladirmaktan cok, boyle bir kurumu toplama ahskanhgimn unutulmasmdan ve bu toplantinm iilkede tamk olunmayan bir tartisma baslatmasmdan oturu, Fransrz siyasetine 0 gune kadar ahsik olmadigi bir yol acmaktaydt. U<; simfm veya "etarrun temsilcileri, ilkbaharda (Mart-Nisan) secildi (son anda Tiers Etat, soylulann veya ruhban Slmfmm iki kati temsilci cikardi) ama daha sonra oylan duzenlemek icin hicbir §ey on-

Danton Robespierre'e kar?t Devrim'i temsil etti. Siiriikievici ve

costurucu
hitabetiyle sivrilen ve bu cikerc, ama ho?gorulU ve giiler yuzIU adam "Oevrim'in

olciimle bicimle
veoilsmivscsgrnr" sovluvordu.

- 5I

-i

Rouget de Lisle Strasbourg belediye

besken, oniinde.
daha sonra "Le Marseillaise"e (Frensiz Milli Mar?l) doniisecek olan "Chant de Cuerre pour L'etmee du Rhir:" merstn; sovierken.

gitmek icin gerekli siyasal destegi bulamayan hukumetin basansizhgini yansitmaktaydi, Ekonomik sikmti artmis ve Paris sokaklan hareketlenmeye baslamisu. Ayaklanmalar guclukle onlenebil.mekteydi. 1.150 kadar temsilci Versailles' a geldi (tasrahlann s;ogu saraydan ve Paris 'ten habersizdi), Etats Generaux ' dan genellikle cok fazla sey beklemekteydiler. Ustelik bir bolgenin beklentisi ve yaklasinu diger bir bolgede tamamen farkh yanlar gosterebilmekteydi. Krahn yakin cevresince ellerinden almdigrm dusundukleri etkin siyasi rollerini geri istemek icin, soylulann bir kesimi de Etats Generaux 'ya gelmisti, Bu kesim, siyasal ayncahklan gundeme getirilmedikce reformlan kabul edecekti. Kimi soylular, Tiers Etat temsilcilerinin sayisrmn ikiye katlanmasi karanna ellerinden geldigince karst koyduysalar da kral ve bakan Necker bu kararda direndi. Cok gecmeden farkh siralarda oturan ve giyimleriyle birbirlerinden aynlan, cesitli sirnflann temsilcileri arasmda kavgalar basladi. XVI. Louis'nin ve bakanlanmn, Etats Generaux 'nun temel amaciru ve cok sayidaki temsilcinin reform isteklerini goz ardi ederek vergi arusindaki israrlanyla, hosnutsuzluk yayildi. Tikarukhk, 17 Haziran'da Tiers Etat'mn (halk kesimi temsilcilerinin) milletin tek temsilcisi oldugunu

ilan ettigi ve oteki smiflann temsilcilerine de acik oldugunu bildirdigi "Millet Meclisi" adirn almasiyla cozuldu, Tiers Etat kendini vergiler konusunda karar alma yetkisiyle donatmakla birlikte kralm meclisin kararlanru veto hakkmi elinde bulundurdugunu da kabul etti. Bu oldu bitti karsismda, ruhban smifi uyelerinin cogunluguyla birkac liberal soyluyu da yanma ceken soylular kralla birlesti, 20 Haziran'da Tiers Etat temsilcileri, salonlannm kapismm kapanlmis oldugunu goriirler; bunun uzerine, kralhga bir anayasa kabul ettinneden aynlmayacaklanna yemin ederler. Karsihkh giiS;smamasi baslarmsnr. Birkac gun soma, 23 Haziran oturumunda, kral temsilcilere simflar icinde ayn ayn karar almmasi buyrultusunu vermis; toren baskamrun verdigi dagilrna emrine, soylentiye gore Mirabeau su unlu cumleyle yarntlarmstir: "Biz burada halkm iradesiyle bulunuyoruz ve ancak sungulerin gucuyle cikanz!" 27 Haziran'da, XVI. Louis, ayncahkh simflan Millet Meclisi' ne katilmaya cagrrarak boyun egmis gibi gorunur; ama birliklerini (yabancilar alaymdan 20.000 asker) baskente getirir ve aralarmda maliyeci Necker'in de bulundugu, asm liberal olarak gorulen bakanlanrn kovar. Tuileries Sarayr'nm bahcesinde, gostericileri olduren askerler, temsilcileri ve Paris halkim deh§ete surukler.

Biiyiik Korku

74 Temmuz ve 8 Agustos eresmds bircok eyaleti sarar: bir "aristokrat

korkusunden"
korkan kovlilter, setoleri vegmeier ve feodal hukukun

gecerli oldugu
"c;iftlikleri" ate?e verirler.

"BOVOK
Kansikhklar artar, Parisliler silahlanmaya baslar ve 14 Temmuz'da kraliyet hapishanesi Bastille oniinde toplamrlar. Saatlerce siiren silahh catisrnalar ve bans gorusmelerinin ardmdan, kalabahklar Bastille'i ele

KORKU"
gecirir. Kral bu siddete goz yumar ve yabanci birliklerin baskentten cekileceklerini bildirmek icin ertesi gun, 15 Temmuz'da Millet Meclisi 'ne giderek ayin 17'sinde, Millet Meclisi'nin baskam olan ve Paris

-6-

Komunu'nun belediye baskam secilen ternsilci Bailly'nin elinden iic renkli kokarti kabul eder. Bu arada "Bastille fatihleri"nin tinti turn Fransa'ya yayihr. Reformculann yanmda olan guc, iistun gelmistir.

bildiri, 26 Agustos'ta oylamr. "Ytice VarIrk" (akhn ve erdemin ustun ilkesi) gorusunun koruyuculuguna alman Fransa, bundan boyle herkesin "ozgur ve hukuk karstsinda esit" oldugunu ve iilkenin egemenligmin millette bulundugunu kabul eder. Bu sok, butun ulkeyi sarsar. Reform yanXVI. Louis, Fransrzlann krah olur, Katohlan (birbirlerini "yurtsever" olarak <,;aglliklik devlet dini olma ozelligini yitirir: ran), sehir belediyelerinde gucu ellerine geboylece Millet Meclisi gercek bir siyasi cirirler ve zaman zaman kraliyet satolanna devrim gerceklestirrnis olur. yerlestirilmis birlikleri kovarlar. Kirsal kesimde, oniine gecilemeyen soylentiler halSiyasi tartismalann yayilmasi, Fransiz ki, urunleri yakmakla suclanan esrarengiz Devrimi ile Aydmlanma Cag: felsefecileri"haydutlar'ta karst silahlanmaya iter. Topnin dusunceleri, bazen siyasi elestirileriyle erotik edebiyati birbirine kansnran bir takrak sahiplerine karst savasan birlikler olusturulur, mulkiyet haklan ortadan kaldmhr, litciler ve "kucuk ustalar kusagi" sayesinde olmustur. Bu yazarlar halkm anlayismm ve derebeylik konutlan yikihr, insanlar olduahskanhklarmm degismesinde onemli rol rulur. Umut verici oldugu kadar kaygi da oynarlar. Esitlik cesitli kurumlarca kabul uyandiran Paris olaylan, bugday sozlesmegormus ve uygulanmaya baslanrrnstrr. Kirsine ve satm almacak topraklara uygulanan sal kesimde bile geleneksel inanclar gerilevergilerin kaldmlmasmi uman, kirsal kemektedir; koylerden akan goclerle butun simde yasayan Fransizlarm beklentisinde ve kaygilannda yankilamr. "Buyuk Korku" Paris havzasi kalabaliklasirken, kentsel yasam bicimleri de kirsal kesim toplumlanrn olarak adlandmlan bu toplu cilgmligm beetkilemeye baslar. lirtileri 20 Ternmuzdan Agustos basma kadar neredeyse tum Fransa'ya yayihr; saSiyasi tartismalar daha 1760'h yillarda, dece Bretagne, Akitanya'nm batisi, LorraXV. Louis'nin parlamenterlerin destegini ine ve Alsace bu cilgmhktan uzak kahr. de alarak Cizvitlere karst cikmasiyla, genis Birdenbire ve hicbir hazirhk yapilmaksizm halk kitlelerine actlmistr. Sansurun goz biitun toplumsal aliskanhklar yikihp karyumdugu yaymlarda ve yazilarda artik simasa icine atilmistir. yasi tartismalar yapilmaktaydi. Icinde buKilise, kaynaklanm yitirir (ozellikle de urunden alman ondahk vergisi) ve derebeyleri onursal haklanm gevsetir, ama yine de mulkiyet haklanmn yeniden satm ahnabilir olmasi hakkiru ellerinde tutar. Kuskusuz ayncahklara son verilmesi, aralannda kirni onde gelen temsilcilerinin (krahn kardesi gibi) goc ettigi soylulann buyuk bir kesimini hosnut etmez; ama bu durum aym zamanda yuklerinin hie de azalmadigmm farkma varan koyluleri de dus kinkhgma ugratir. Gecmisin ternizlenmesi, mantiksal olarak yeni toplumsal temellerin arastmlmasma yol acar. Insan ve Yurttaslik Haklan Evrensel Beyannamesi tisuine (birkac yil once Amerika devletlerinde de kabul edilen bildiriler dogrultusunda) karrnasik bir tarnsma baslatihr; bu lundugu nazik durum karsisinda kral, yeni vergi kaynaklan yaranlmasi gerektigini halka aciklamak zorunda kaldi. Maliyenin yeniden yapilanmasr girisimleri sonuc vermez ve yeni vergiler parlamentolarca geri cevrildi. Reformlar krahn sectigi uyelerden olusan meclis tarafmdan da reddedildi (1787). Etats Generaux 'nun toplanmaya cagnlmasi bir gucsuzluk itirafi olmakla kalmaz, seckin kesimi, milletin yazgisinm kendi ellerinde olduguna inandirmaya da yoneltti. Bu kosullar altmda, usul beceriksizliklerinin yol actigi siddet patlamalan ancak odunlerle durdurulabilecekti. Siyasi cozulme sureci 1789'dan cok once gerceklesmeye baslarmsti; geriye, bu gerilimlerin neden bir devrime yol actigmi anlamak kalmaktadir.

Kralir:e Marie Antuanet ve Kral 16. Louis

DEVRiM'iN
Millet Meelisi, 9 Temmuz 1789'da Kurueu Meclis olarak ilan edilir (30 Eylul 1791 'e kadar gorevde kalacaktir). Artik kendilerini "Eski Rejim"in yani mutlak kralhk idaresinin (bu deyim 1789'un so-

SONU~lARI
nunda kullamlmaya baslandi) temsilcileri olarak gormeyen uyeler, kralhgm siyasi ve toplumsal yapismi degistirme isteklerini hemen uygulamaya koyarlar ve bir anayasa hazirlanmaya baslamr. Toplumun yeniden

- 7-

-I

yapilanrnasr "Halkin Egemenligi" ilkesinin kabuliiyle, iktidann bolunmesi sorunu tarnsmalann en can ahci noktasi olur. A§mhklar aglr basar: degisimleri yumusatmak icin ingiltere' deki Lordlar Kamarasi ornegine uygun olarak bir Yuksek Meclis kurulmasiru isteyen ihmhlann dustincesinin tersine, cift meclis toplumsal esitsizligi geri getirir kaygrsiyla tek meclis tasansi benimsenir. Ardmdan, temsilciler bu meclisin kral karsismdaki ustunlugunu kabul eder. 745 temsilciden olusan ve iki yilhgma secilen yasama orgam, butceyi ve yasalan hazirlayip onaylayacak ve kralla birlikte bansa ve savasa karar verecekti; kral, aym yasa geregince iki defa yinelenebilen askiya almabilir tek veto hakkma sahip olacakti. Secimler, 25 yasmm ustunde ve vergi olarak U<;,: gUnlUk Ucret karsihgmi odeyen her erkege acik olarak, vergi mukellefiyetligi rejimine gore yapilacakti. "Etken" yurttaslar olan secmenlere karsihk "edilgen" yurttas durumuna dusen kadmlar, §ehirlerde rastlannsal olarak i§ bulan gelip gecici niifus ve yoksul gundelikciler oylarna dis: tutulacakti, Secilme hakkmaysa en az 50 frank vergi odeyen veya degeri 150 i§ gunune denk dusecek bicimde hesaplanrrns bir mulku olanlar sahip olacakti. Fransiz Devrimi'nin oziinii de sarsan bu aynmlar, amnda milli bir tartismaya yol acar. 1790'dan soma, milletin idari, hukuki

ve askeri yapisi yeniden orgutlenmeye baslar. Getirilen degisiklikler, toplum yasarmmn btitun boyutlanm etkiler ve daha onceden var olan biitiin orgutlenisleri altUst eder. Idari sorumluluklar, "ilk meclisler"de gorev alan secme hakkma sahip yurttaslar arasmdan saptanan yeterli niteliklere sahip adaylar arasmdan secilenlere verilir. Hukuk reformu, adaletin isleyisine onernli bir duzenleme getirir. Cezalar suclann agirhgiyla orantilandmhr ve bedensel cezalar kaldmhr. Idam cezasi yalmzca giyotinle idam olarak tek bicimle simrlandmhr. Dini orgutlenme de koklu bicimde degisir: Kilise'nin mallarma el konularak (2 Kasun 1789) millete devredilir. Kilise'nin yeniden yapilanmasi zorunlulugu, kaynaklanndan da yoksun kalan ruhban snufim huzursuzluga itti. Kilise mensuplan aruk papaya degil, sivil anayasaya karst sorumlu olacaklardi. Siyasi ve toplumsal hmclann dini sorunlarla daha da bilenmesiyle Fransa karsit kamplara bolundu. Bu kansikhklar mali sorunlarla da birle§erek artti. Yasam kosullan guclesti. Bununla birlikte yeni Fransiz devletinin temellerinin saglam atildigt ortaya cikti, ilkeler benimsenmis ancak yeni duzenin yol a<;,:tIglaltiist oluslar pek cok kesimde hosnutsuzluklan da beraberinde getirmisti. Bu kargasa icinde krahn kactigi haberi bir bomba etkisi yapti.

BASTILLE'iN
Eski mutlak krallik rejiminin yikilmasi anlamina gelen Bastille'in 14 Temmuz 1789'da Parislilerce ele gecirilmesi, Devrim' in simgesi haline geldi: soz ve sloganlar biiyuk bir simgesel giiC;kazandi. Ortacagdan kalma bu kaleyle ilgili soylentilerin tersine, kaleyi ele gecirenler, burada umduklarz miktarda silah ve miihimmat bulamadzlar ve yiizden fazla kisinin gardiyanlik yaptig: topu topu yedi tutukluyu ozgurliiklerine kavusturdular. Bu durum, yeraltinda iskeletlerle dolu zindanlartn bulundugu ve kraliyet zorbaliginin kurbanz diissel bir Kont de Lorges'in varligtyla ilgili soylenti-

ALINMASI
lerin yaytlmasini engelleyemedi. Bastille taslari ve zincirleriyle de cesitli kesimlerin siyasi propaganda aracz oldu. Bu olayin antsina baszlan madalyonlar ve "Bastille fatihleri" nin toplumda one ctkmasi, bircok kisiye siyasi ve askeri kariyere girme olanagtni sagladz. Sanatcilar da bu olayla ilgilendiler. XIX. yyda, yerle bir edilen kalenin arazisi iistiine, once Napolyon zaferlerinin arusina bir fil heykeli dikildi, daha sonra bunun yerine 1847'de, Temmuz 1830 Trois Glorieuses (aynz ayin 27,28, 29'unu belirten Dc; Sanli Giin) sehitlerinin antsina bugiinkii siaun yerlestirildi.

-,

SONUN

BA~LANGICI:

FRANSA

KRALLIGI

Kral, meclisi kmayan, kendi eliyle yazdigi onemli bir beIge birakarak 20 Haziran 1791'de ailesiyle birlikte dogu smmna dogru kacar. Grup amaema yaklasrmsken, kilcuk Varennes sehrinde, milli kahraman ilan edileeek olan posta muduru Drouet tarafmdan durdurulur; kacaklar, 25 Haziran'da muhafizlar esliginde Paris' e geri getirilir. DIke, bu olayla sarsihr. GeneI seferberlik ilan edilir. Krahn baskente getirilisi sessiz bir bicimde gerceklesirken meclis kralm kacmldigi hikayesini ortaya atar ve onun kisiligine saldinyi yasaklayan ama, kendisini de her tiirlii otoriteden yoksun birakan bir karamameyi kabul eder. Kurumlan surdurme istegi agtr basarken, kimileri bir eumhuriyetin kurulmasirn duslemeye baslamrstir bile. Oldukca yogun ve acimasiz bir basm kampanyasi turn ulkeyi etkiler. Kral ve ailesi asagtlamr. Bu olaydan soma, kralm kisiligindeki kutsal nitelik de ortadan kalkmis olur. Bu kaynasma, siyasi bir rol iistlenmek isteyen ve artik saflarmda "Sans-Culotte"lar olarak adlandmlmaya baslanan "edilgen" yurttaslara da yer veren devrimei Cordeliers Kultibii 'nun destekledigi toplumsal calkantiyla, daha da ciddilesir. Gerilim, 17 Temmuz 1791'de, mec1isin yasaklamasma karsm Champ-de- Mars' da kralm kisiligine karst yapilan bir gosteri Slrasmda doruga cikar. Kalabahgr durduramayan askeri birlikler ates acarak elli kadar gostericiyi oldurur. Boylece Devrim yandaslan ve karsrtlan otorite ugruna acik bir savasa girisir ve butiin ulke siyasi bir boIunmeye dogru siiriiklenir. Din adamlan gibi ordunun subaylan da ant icmek zorunda kahr; bunlann bir bolumii ant icmeyi kabul etmez: bircogu srmra yakm Alman prensliklerine gor;:eder. Devrim'e karst uluslararasi tehditler btiyiir. Fransizlann Avignon' a el koymalanndan ve AIsaee'da Alman prenslerinin mal-

lanna uygulanan kisitlamalardan soma, Avrupa'daki krallar, kralm ve Avusturya prensesi olan kralicenin tutuklanmasiyla dehsete kapilir. Kralicenin kardesi, Avusturya imparatoru II. Leopold ve Prusya Krall Friedrieh- Wilhelm, 1791 Agustosu'nda Pillnitz sehrinde kralm Fransa'daki haklanm geri almaya hazir olduklanm ilan ettikleri ortak bir bildiri imzalar. 14 Eylul 1791'de krahn iilkenin anayasasmi kabul ettigi sirada (Yasama Meclisi' nin iki yilhgma secilmesine olanak tamyan) Fransa, eiddi bir bicimde bolunmus durumdadir. Yasama Meclisi, 1 Ekim 1791'de, yeni ki§ilerle (gercekte, Kurueu Meclis temsilcileri yeniden secilemez ilan edilmistir) acihs oturumunu gerceklestirir. Devrimei kamptan olan ve krala guvenmeyen bu grupla kral arasmda cok gecmeden surtusme baslar. Yeni meclis imparatorluk prenslerinden, ozellikle Trier ve Mainz smmna Y1gdiklan birliklerini dagitmalanm isteyerek (29 Kasun 1791), direnisci rahiplere ve gocmenlere karst onlernleri arttIrmakla ise baslar. Krahn kardesinden (geleeekteki XVIII. Louis), tahttaki haklanm kaybetmek istemiyorsa ulkeye donup Fransa'yi yeniden toparlamasi istenir. Savas yanlisi bir dis politika birbirinden cok farkli nedenlerle, farkh siyasi gruplann beklentilerini cok gecmeden aym dogrultuda birlestirir. Savas durumunda, "sag" ve kral, Fransiz birliklerinin bozguna ugrayacagi hesabiyla tilkenin parcalanacagmi ve bunun sonueu olarak da yeniden monarsik diizene donulecegini ummaktadir; "sol" ise, ozgurluk seferberliginde oteki Avrupa halklanmn destegine gtivenmektedir. DIke icindeki calkannlann taskmhklara yol acacagmdan korkulmaktadir: artik krrmizr baslik (veya "Frigya basligi") takan ve iilkenin her yanmda orgutlenen Sans-Culottelann istekleri, git gide bir dayatma haline gelir.

Paris'e bagii ilcelerin temsilcilleri

74 EylUl 7797 de, XVII. Louis'in ant
1

icmesinin erduiden,
anayasaya bsgh kalacaklanna yemin ederken.

KARMA~A
Bircok bolgede koylu ayaklanmalan patlak verir. Devrim yandaslanyla karsitlan bitmez tukenmez bir miieadeleye girisir. Saint-Domingue 'li (Haiti) zenei koleler, kolelerin ozgurlugune karst cikan tiiccarlarla koleligin kaldmlmasmdan yana olanIan karst karsiya getirerek baskaldmr; deniz tieareti bu olaylardan biiyiik zarar goriir. Bu belirsiz siyasi catismalann ortasmda, 20 Nisan 1792'de kral ve meclis, Kutsal

- 9-

Roma-Germen Imparatorlugu'nun basi Avusturya imparatoru II. Franz' a karst savas ilan eder; imparator ve muttefiki Prusya krali derhal karst saldmya gecer. FranSlZordulan 28 ve 29 Nisan' dan baslayarak geri cekilmek zorunda kalirken Paris'te firtmalar kopmaktadir: karsidevrimciler bu durumdan hosnutluklanrn acikca ortaya koyar; gazeteler bozguna alkis tutar. Buna karsihk devrimciler krah, subaylanrn ve meclisin bir bolumunu de ihanetle suclar. Bu srrada, siyasi hesaplan altiist eden beklenmedik bir yurtsever atihm ortaya cikar. Bircok gene orduya yazihr: bu pek fazla deger tasimayan katki yine de halkla Devrim'in uzlasmasim saglar. Strasbourg'da gene bir subay olan Rouget de Lisle'in besteledigi Chant de guerre pour l' armee du Rhin ("Ren Ordusu Icin Savas Sarkisr"), 1792 Temmuzu 'ndan sonra, la Marseillaise adiyla bu halk hareketinin simgesi olacaktir.

Siyasi kavgalar, her iki ucta yer alan asinlann ekmegine yag surerek ihmhlann basansizligi sonucunu dogurur. Simrh bir devrim gorusunden yana olanlar, tehlikeli bir siyaseti yegleyen kralm kisiliginde bir destek bulamadilar, DIke dismdan miittefikler edinen ve icerdeyse ruhban simfrmn sivillestirilmesine dusman olanlar arasmdan yandaslar bulan karsidevrimciler, araliksiz bir bicimde gii~ kazandilar. Devrimcilerse, bu olaylar karsismda ihanet korkulannm hie de yersiz olmadigim anladilar. Temsilciler kendilerini mecliste kabul ettirebilmek icin ulkeyi calkalayan toplumsal talepleri de goz onunde bulundurmak zorundaydi. Artik her yasam bicimi (dini ibadet, toplumsal tavir, ozel davranislar), "aristokrat" veya "yurtsever" veya yeni ortaya cikan bir nitelendirmeyle "sag" veya "sol" olarak yorumlandigindan, turn Fransa siyasi bir kimlige burunmustii.

SiDDElE
Tehlikeli siyaset guden krahn, bakanliklara devrimciler yerine, daha sonra "Jirondenler" admi alacak olan Jakobenleri doldurmasiyla ideolojik dusunceler sertlesti, i~ savasm golgesi i~ tehditlerin, disardan

YONELiS
gelen gozdaglanyla birlestigi, karst devrimcilerin sayilannm her gun daha da arttigl bu durum karsismda, hukumet de izledigi siyaseti sertlestirdi. 27 Mayis 1792'de, bir kararname, baskaldiran rahiplerin sur-

Si DDEl,

BASKI

·VE lERO.R

YOTi NJ

Giyotin ve kitle halinde idamlar Fransiz damga. vurmustur. Giyotinin kullanilmasuun dar basvurulan iskence yoniemlerini birakmak ve daha fazla act cekiirmeyen bir alum cezastru [arkli yaklasim, Devrim'i kana bulayan siddetin he~~eri sarmasi yiiziinden pek Jazla etkili olmadi. H alkin siddet gos~e~ileri, cesitli olay ve ktytmlarla gitgide arm. Bunun sonucu olarCl~i.~abaskilar yogunlasti, alum cezast .. z~man zaman toplu?t~.(~~j)~y'gulan~n) ( gundelikbir olaya.doTfq§~f1.Boylece her ·cins~ai~ .: i~ftint.~.f·e~g: ~ (kral b~ cezantn ornek bir kurbam.oidui. BlJtq/f.adclol~'ganustu durum mahkemeleri, inJazda son dereee.~.~~lz hareket eden orduyla zaman zdm~n baglanuli olarak adli ba~.~zl~rziki kat arturdi; boylece 1793 ve1794'te binlerce kisi giyotiiJ:lg_ya§amznz yitirdi. ic; savastn si1rdugu Bogma ve binlerce rumlarda kursuna kesimde, her

gun edilmesini buyururken, 4 Haziran' da cikanlan bir baska karamame de yabanci ordulann ilerleyisini durdurmak icin Paris surlan icinde federe gonullulerden olusan bir ordunun kurulmasiru buyuruyordu. Krahn bu karara karst cikmasi, Sans-Culottelan eyleme itti ve 20 Haziran'da Tuileries Sarayi kusatildi, XVI. Louis yine de karannda direndi. Krahn bu karan tilkenin dort bir yamndan gonderilen destek mektuplanyla onay gordu. Kral Tuileries' de kendisine bagh bir muhafiz birligince korunmaktaydi. Bu sirada, 90k sayida gonullunun katilmuyla guclenen devrimciler, tutumlanm daha da sertlestirdi, Gizli bir komite bir ayaklanma hazrrhgi icindeydi, Yurtsever federe gonullulerle kralm savunuculan, ozellikle Isvicreli muhafizlar arasmdaki carpismalar, XVI. Louis 'nin (ailesiyle birlikte Yasama Meclisi'nin surlanna sigmmisti) kacisma kadar butun gun surdu. Darbe, gercek bir kan golune donuserek amacma ulasti. Kalabahklar Tuileries Sarayr'm kusatip yikarken, Yasarna Meclisi kralm gorevden almmasi karanru aldi, onu yakmlanyla birlikte Le Temple'a hapsettirdi ve yeni Kurucu Meclis'in, Konvansiyon'un, Fransa'nm gelecekteki siyasi rejimini bir ttiztige baglamasim kararlastrrdi. Gercekte, iktidar hicbir tarafm eline gecmemisti. Meclis, olaylar ustundeki turn denetimini yitirmis ve bakanlann sayisi, Paris Komunu'nce gerceklestirilen gorusmelerde iki katma cikartilmisn. Butun sehirlerde yonetimi denetlemek, halki gozetmek ve

hainleri izlemek hakkim elinde tutmak isteyen halk dernekleri olustu, Iktidar kavgasiyla birbirine dusen gruplar Fransa' yt yonetilemez hale getirmisti, Hemen her yerde, k artstk liklarrn sorumlusu olarak gorulen asi rahip avr acikca surduruluyordu. 1792 yazmda, iilkede altmrs kadar yonetici ve din adarm line edilmisti.
Parise dogru agrr agir ama emin adimlarla ilerleyen yabanci birliklerinin zaferlerinin daha da agirlastirdigi bir ortam icinde, federeler ve Sans-Culottelar, 2/6 Eyliil 1792'de buyuk bir kryima giristi. Line olaylan yasandi. Kamuoyunu yaralayan bu "Eyliil Katliamlan" Devrim siirecinde bir donum noktasi olusturur. Halkin buyiik bir bolumu Devrim'e Sift cevirir. Yalmzca erkeklerin kanlabildigi iki asamalr genel secim sisteminin benimsendigi Agustos-Eylnl 1792 secimleri, secmenlerin ancak yuzde 10'unu kapsar. Jirondenler, Kurucu Meclis'in denetimini ellerine gecirir: 20 Eyliilde Fransiz ordusunun Prusyahlara karst kazandigi beklenmedik zafer bunda onemli rol oynar. 21 Eylul 1792'de krallik yikihr: Cumhuriyet'in 1. yilt baslarmstrr.

Kralftk rejiminin toplum yap's" Devrim'in e~iginde kovtt), dev/etin ve eynceltkh iki strut' o/an din adam/an i/e sovlulerm kovdugu vergi/er

eltmde ezilisin!
an/atan bir teblo.

Eyliil ketliemt
(2-6 Ey/u/ 7792), Prusya istilesmm ve Verdun kusetmestrun

KRALIN
Yeni Meclis, onemli siyasi rakiplerle karst karsiyadir. Paris Komtinti'nde ve bolgelerde birinci derecede rol oynayan Sans-Culottelar, isteklerini l' Ami du Peuple 'tide CHalkm Dostu") yayimlayan Marat gibi halk hatipleri aracthgiyla tamtiyordu. Kurucu Meclis icinde, Montagnardlar ("Daghlar") [en ust siralarda oturduklan icin boyle cagnhyorlardi] bu istek ve gerekcelere duyarhlik gosterirken liberal gorusleri benimseyen Jirondenler, fiyat ve ucret duzenlernelerine karst dusmanca bir tutum sergiiemekte ve siddeti kmamaktaydi. Karsidevrim, varligmi her an hissettirmekteydi. Halkm hosnutsuzlugu, din siyasetine bagh sorunlar ustunde somutlasirken, baskaldiran rahipler halkm da yardi-

iDA

MI

iletuvle besledt. nuyla kirlarda saklamyordu. Kurucu Meclis, 11 Aralik 1792'de krah yargilamaya basladi. Demir bir dolaba hapsedilen XVI. Louisnin gizli mektuplan bulunmustu: bunlar krahn siyasetteki ikiyuzlu tutumunun birer kamti olarak gosteriliyordu. Saint-Just ve Robespierre'in yonlendirdigi Montagnardlar, kralm tutuklanmasi dustincesini zorla kabul ettirmeye cahsirken, olaylan zamana birakma istegindeki Jirondenier, kararsiz manevralan yuzunden gozden dusttl. Idam karan 19 Ocak 1793 'te 90k az bir farkla onaylandi ve iki gun sonra, 21 Ocak'ta infaz edildi. Bu sirada, ingiliz hukumeti Avrupali guclerle birlesti: bu, Fransa'ya karst kurulan ilk ittifaktir (1 ~ubat 1793).
Paris miitrezesine . bag/t askerler Abbaye, Force, Carmes'da tutuk/u bu/unan kuskulu kimse/eri oldiirduler. Teror'iin bu ilk isereti, Peris'te 7.000'den faz/a kurban a/arak tesrev« vevtld:

- 11 -

TEROR
Tartisilmaz bicimde onceki gelismelerin bir sonucu olan ve kisa stlre icinde siddetin one S;Iktlgl "teror donemi", yine de yeni siirtiismelerin ust uste geldigi bir noktada ve Devrim'in temel niteliklerinden birisini olusturan bir ideoloji bollugu icinde kendini gosterdi. Krahn oltimiiniln hemen ardmdan savas baslar, 24 Subat 1793'te, Kurucu Meclis sirur boylannda gorevlendirilmek uzere 300.000 kisi toplanmasma karar verir. Bu onlemi, meclis temsilcilerinin uygulamamn isleyisini denetlemek amaciyla eyelatlere gonderilmeleri izledi. Bu, bardagi tasiran son damla 01du; bircok bolgede buyuk ayaklanmalar patlak verdi. Ordu eylemleri bastirmakta, ozellikle Vendee' de basansiz kaldi ve oyle ki, bir "Vendee Savasrndan soz etmeye baslandi, Jirondenlerin tersine Montagnardlar, siyasi cinayetler konusunda kesin kararlar alan Devrim Mahkemesi'ni kurdurmayi (10 Mart 1793) basardi; silahh asileri yirmi dort saat icinde olume gondermeye olanak tamyan bir olaganustu hukuk uygulamasi yururluge girdi (19 Mart). Son olarak, yetkileri giderek artan bir esgudum makarm olan Halk Kurtulus Komitesi kuruldu (16 Nisan). Gerilimin artmasi, Paris'te 31 Mayis ve 2 Haziran darbelerine yol acti. Sans-Culottelar silah zoruyla Jironden temsilcilerinin cekirdek kadrosunun tutuklanmasim ve Kurucu Meclis'in Montagnardlann eline gecmesini sagladi. Oysa 0 sirada Lyon Komunu'nun basmdaki Sans-Culottelar, daha ihmh devrimcilerin hesabina iktidardan duserken bircok yonetim bolgesi ve sehir, Paris'teki anarsiye karst Jirondenleri tutuyordu. Neredeyse butun Fransa'yi saran protestolar basladi, Siddet yanhsi ama ulkeyi karsidevrimcilerin eline birakmadan Sans-Culottelan kovacak gucleri orgutIerne konusunda yetersiz olan ve "federalist" adi verilen bu farkh hareketler arasmda hiebir birlik saglanamadi. Bu yetersizlik, Parislilerin federalizm ile karsidevrimi ozdeslestirmeleri ve buna karst acimastz bir savas baslatmalan sonucunu getirdi. Lyon, Marsilya daha soma da Toulon 1793 sonbahannda sert bir baski altma girdi. Yabanci ordulann rum snurlan yeniden kusattigI, Ingilizlerin Toulon'a S;Iktlgl, Venediklilerin rum bolgeyi denetimleri altma aldiklan ve Charlotte Corday adh gens; bir kizm Marat'yi oldurdugu (13 Temmuz) sirada, Teror, 1793 Eylulu basmda Kurucu Meclis'ce gundeme getirilmisti, Federalizm yanhlan, gocrnenler,

DONEMi
baskaldiran rahipler, karsidevrimcilere yonelik cinayetlerden sorumlu tutuluyorlar ve idam hukmuyle aranmaktaydilar, Vendeeli asilerin ve bunlara "yatakhk edenlerin"in 01duriilmeleri gerekmekteydi; baskaldiran Lyonlular ve Marsilyahlann da sehirlerinin adlanna degin yok edilmeleri gerekmekteydi. Kuskululann tutuklanmasi icin ihbar edilmeleri yeterliydi. Bu sirada devrimci birlik bir smavdan gecer. Robespierre'in yonlendirdigi Montagnardlar, Sans-Culottelann istedigi belli sayidaki toplumsal onlemleri kabul etti: tahil fiyatlan ve Iicretler dondurulur; ulke disina gocenlerin mallan, koylulerin almasina olanak tamyacak bicimde kucuk partiler halinde sanlir; toprak mulkiyeti aciktan as;lga kaldmhr; tahillara el konur. Cumhuriyetci takviminin Roma takviminin yerini almasiyla, gecmisle olan turn baglar kopanlnus olur. Buna karsihk devrimci kadm demekleri kapatihr ve bunlann sozculugunii yapan kimi kadmlar idam edilir veya tutuklamr. Bu sirada Montagnardlar, Sans-Culottelarla uzlasmak zorunda kalir. Savas Bakanligi 'nda guctl ellerinde tutan Sans-Culottelar, bir "devrim ordusu" kurar ve Vendee' deki harekau yonetir. Yonetim birirnlerinde, gorevde bulunan temsilcilerden bir kesimi rahiplerle (baskaldiran veya mesrutiyetci) birlikte ihm11devrimcilere ofke dolu bir "teror" uygular: kiliselerdeki heykeller parcalarur; besin maddelerine, gerektiginde zor kullamlarak el konur ve iktidar, kuskulu amaclar tasiyan ama siyasi sloganlara sigman asinhk yanlisi gruplara birakihr.

Jean-Baptiste Belley (Saint-Dominigue mil/etvekili), Devrim Meclis'eri'nde bulunan tek zenci milletvekili

Vendee'lilerin slgmdlgl, La Loirem guneyindeki kirlara ("Kiic;iik Vendee"), General Turreau, 1794 Ocagi'nda "cehennem birlikleri"ni gonderir. Denetim altma ahnan teror Sans-Culottelann isine yarayan onlemlerin derme catmahgma karsm, Montagnardlann gucu giderek daha fazla Halk Kurtulus Komitesi'nin elinde merkezilesir. Siyasi cansmalar 1793 sonbahan boyunca ve 1794 kisimn bir bolumunde surer. Robespierre, Hiristiyanhktan uzaklasmaya ve yayilan tanntammazhga baskaldinr, inane ozgiirliigti (kuramsal olarak) 8 Arahk'ta yeniden kabul edilir ve devrimci "vandalizrn" ("yagmaClIIk") 10 Ocak'ta nedensiz yikrmlan elestiren basrahip Gregoire tarafmdan kmamr. Aym donemde somurgelerde de kolelik kaldmhr,
Danton ile Desmoulins cevresinde bir araya

- 12-

gelen yeni bir devrimei grup olan ve Teror'u durdurmak isteyen "Indulgent'Tar (Hosgoruli.iler)desteginde, Montagnardlar Hebertcilerin durusmasmi baslatabilecek duruma gelmistir. Devrim Mahkemesi'nin goztt pek savcisi Fouquier- Tinville, bunlan yabancilarla birlikte komplo diizenlemekle suclar; 24 Mart 1794'te idam edilirler. Durusmalar bir anda sonuclannustrr. Kisa bir si.ire soma

hesaplasmalar, yozlasmayla suclanan Indulgentlan da kapsar. Danton, Desmoulins ve arkadaslan, 5 Nisari' da giyotine gonderilir, Devrim'in basmdan beri onde gelen bir rol alan bu kisiler, boylece Halk Kurtulus Komitesi'nce saf dl§l birakilmistir. Bu olaylar sonrasmda siddetli bir sarsmtiya ugrayan Kurueu Meclis'te, Robespierreei Montagnardlar artik bi.iti.ingi.iei.i llerinde bulundurmaktadir. e

ROBESPIERRE
1794 ilkbahanndan soma, Robespierre ve arkadaslan (Saint-Just, Couthon, Le Bas) siyasi ve ahlaki erdemin gereklerini gelistirerek devrimei ideolojiye damgalanm vurduo Ama ekonomik celiskiler bir yana, siyasi celiskiler de coztlmlenemediginden, aym yil icinde, "tiran"m doruga cikisnun ardmdan, dususune de tamk olundu. Devrimei atilrm bircok yetkiyle donatilan Halk Kurtulus Komitesi'nee siki sikiya denetlenmekteydi. Maneviyata onem veren, i.itopik bir devrim anlayrsi agir basmaya basIanusti. Ruhun olumsuzlugunu ile Tann 'run varhgmi onaylayan ve bu yi.iee varhk adma bir bayram di.izenleyen kararname, bu egilimin en parlak omeklerindendir. Tanntammazhk ve din karsiti akimlann yerini bir yurttaslik ogretisi aldi. Esitlige dayanan ortak bir yapilanma ideali ve erdem, milli yasamm bi.iti.in alanlanm ilgilendiren bircok soylevin oziinii olusturuyordu. Robespierre, baska alanlarda sivrilen baska isimlere karsm gercek bir milli kahraman konumuna gelmisti. Devrim'in icinde, geleeekteki toplum huzurunu siddet yoluyla saglamak icin diktatorluge bi.iyi.ikbir egilim vardi, 10 Haziran 1794'te ilan edilen yasayla Buyi.ik Teror uygulamaya kondu. "Halk dusmam" olarak adlandmlan, istifcilikle, bozguneulukla ve yagmayla suclananlar artik Devrim Mahkemesi' nde yargilanabileceklerdi. Kuskusuz bu yasa, aralannda Robespierre'in de bulundugu Halk Kurtulus Komitesi i.iyelerine karst di.izenlenen suikast girisimlerinin ardmdan cikanlrmsti ama oncelikle koklu bir ahlak istemini ortaya koyuyordu. Bi.iyi.ikTeror, ozellikle Paris'i etkileyeeek ve hi.iki.imetinFransiz ordulanmn disardaki zaferleriyle (26 Haziran'da Avusturyahlara karsi kazamlan zafer gibi) guclendigi bir donemde, kararlarm uygulanmasmdaki luzla belleklere kazinacakti. Ne var ki yonetiei gruplar arasmdaki ic cekismeler hie bitmedi,

FRANSASI
1794 yazi boyunea Robespierre'in monarsiden yana oldugu ve dini eski konumuna getirmek istedigi soylentileri yayildi. Haziran aymda bir si.ire Kurueu Meclis'e gelmemesi Terore kurban gitmekten korkan temsilcilerin kaygilanrn arttirdr ve bir ti.ir ret eephesi olusturan muhaliflerin siyasi manevralar yapmasma olanak tamdi. 26 Temmuz'da bi.iyi.ikbir soylevle Kurueu Meclis 'e geri donen Robespierre, ad vermeden belirttigi "isbirlikciler'te karst almacak yeni bask! onlernlerini acikladi, Ertesi gi.in, temsilciler Robespierre'i mecliste azmliga dusurup konusmasini engellediler ve yakmlanyla birlikte tutuklanmasi karanm aldilar. Birliklerini harekete gecirerneyecek duruma getirilen SansCulottelann onderleri, her seye karsin tutuklulan kurtarmayi ve onlan Hotel de Ville'e ("Belediye Sarayi") goturmeyi basardi. Ama Barras komutasindaki Kurueu Meelis gucleri Robespierre'i ve arkadaslanm yakaladi. Tutuklular ertesi gi.in idam edildi. Bunu izleyen gunlerde, i.ilkenin baska bolgelerindeki Jakobenei kuli.ipler, "Tiran'un dusurulusunden duyduklan hosnutlugu dile getirmeye basladi. Robespierre'i, bi.iti.in Fransa'yi giyotine gondererek bi.iti.ingi.iei.i eline gecirmeyi dusleyen bir devrimei olduguna dair bir soylenti yayildi. Eski Kurueu Meclis i.iyeleri kamplara veya si.irgi.ine gonderilme eezalanna carpnnldi, Icierinden kimisi Intihar etti. Bi.iti.in i.ilkede, Sans-Culottelara karst guclu bir tepki olusmustu. Paris'te, Kurueu Meclis bunlann ti.im toplumsal taleplerini geri cevirdi ve yaptiklan gosterileri siddetle bastirdi; bu arada ekonomik kosullar son dereee agrrlasmisti, Aix' de, Marsilya' da ve daha soma Toulon'da ve Lyon'da di.izinelerle insamn olmesine yol acan bir karst Teror veya "Beyaz Teror" sirasinda, SansCulottelar toplamp idam edildi.

Maximillian de Ropespierre Siyasi ilke olarak erdem iitopvesi.

Maral'm oldiiriilii~ii

- 13-

BONAPARTE

SAHNEYE

{:IKIYOR

Napo/yon Bonaparte

Ger~ekte, Direktuvar yonetimi gucunii yine asil dogrultusundan saptmlrms olan J akobenci mirasin bir baska bolumunu olusturan askeri fetihlere dayandrracaktir. Ingiltere ve Avusturya arasmdaki savas uzarrnstir ama 2 Mart 1796'dan beri Italya ordusunun komutanhgmi yapan General Napolyon'un kahramanhklan dengeleri degistirmistir. Avusturya ordulan birbiri ardma yenilir (Arcole, Kasun 1796; Rivoli, Ocak 1797) ve Bonapartem Tirolu kusatrna tehdidi karsismda imparator, Leoben'deki ongorusmelerde bans ilan etmek zorunda kalir (18 Nisan 1797). Bu beklenmedik askeri basanlar Napolyon'a, Italya'rnn kuzeyinde kendi kafasma gore hareket etme olanagmi tamr ve onu rejimin kurtancisi durumuna getirir; ~iinkii Direktuvar bu zaferin saglama bagladigi para girdileriyle varlignu surdurmektedir. 18 Ekim 1797'de Avusturya'ya, Fransiz hukumetine danismadan Campoformio Antlasmasi 'ru kabul etiren Napolyon tumuyle bagrmsiz hareket etmektedir. Kuzey italy a pay Iasihr: A vusturya, N apolyon' un fethetmesine karsm V enedik ' teki denetimini surdururken Fransa, Guney Italya kryrlanna egemen olur ve i§i Cisalpina (Lombardi a) ile Liguria "Kardes Cumhuriyetleri"nin kurulmasma kadar vardinr. Aynca Bel-

cika'yi da topraklanna katar ve Ren'in sol kiyismm denetimini ele gecirir. FranSIZ ordulannm Ren ' de yerinde saymalanna ve ingilizlerin somurgelerin denetimini (Saint-Domingue disinda) ellerinde bulundurmalarina ragmen yayilmaci siyaset surmektedir. Siyasi bahanelerle Isvicre kusatihp 1798'de Helvetia Cumhuriyeti 'ne donusturulurken Papalik Devletleri, Roma Cumhuriyeti olur. Kuzeyde, Hollanda da Fransa'run yorungesine girer (Batav Cumhuriyeti). Papamn eski gucunu yeniden canlandirmayi amaclayan bir saldmmn basansizhkla sonuclanmasmm ardmdan, Napoli Kralligi da 1799 Ocagr'nda ele gecirilerek Abrial ile yurtsever liberaller tarafmdan (Fasulo, Russo) Partenope Cumhuriyetine donusturulur. Boylece italya'mn butunu dogrudan veya dolayh olarak Fransa'ya boyun egmis olur. Ancak bu basanlar kalici degildir. 1798 Mayisinda Napolyon Misira karst yeni ve cok daha gozu pek bir sefere kalkisir. Savasm basmda Fransa zaferler kazamr; Fransiz ordulan Memluklan kolayca geri puskurtur ve Nil Deltasr'rn ele gecirir. Ama ingilizler donanmayi Ebukir'de yok edince (1 Agustos 1798) Fransiz birlik1eri bloke olur ve savasa katilan yeni Osmanli birlikleri zaferler kazarur.

Napo/yon Rivoli

sevestnde
770cak 7797.
Frensiz ordusunun

Almenye'v» sa ldinsm I kolevlestumek icin bir !ja!jlrtma harekatJ olarak planlanan bu italya seferi iyi bir tektikci ve siyasi buyruklara uymaya pek niyetli olmayan bir general verett:

- 14 -

AVRUPA'DA

iSLER

DECiSiVOR!

A vrupa' da Fransiz egemenligi altmdaki tilkeler baskaldmr; Isvicre" de kati bir bask! uygulanmak zorunda kahrur; Belcika'da "koylu savaslan" Katoliklere ait topraklann yagmalanmasina yol acar; Gtiney italbirlikleri, silahlanan koyltilerin ve deniz yollanm tutan Amiral Nelson'un kusatngi Napoli'de teslim olmak zorunda kahr (Haziran 1799). Hollanda'da Ingiliz birlikleri Helder'e crkarma yapmayi basanr (Agustos 1799). Son olarak, buyuk bir karsrdevrimci hareket, Fransa' da da baskaldinlan ortak bir eyleme donusturmeye cahsir. 1799 sonbahannda Toulouse' a yapilan kusatmamn basansizliga ugrayip binlerce kisinin olumune yol acmasnun ardmdan, Bretagne'da sehirler gecici olarak ele gecirilir. Boylece askeri bunahm rejimin varhgml yeniden tehlikeye sokar. Ekonomik bunahmm ve kamu aciklanndaki buyumenin (yeni vergiler getirilmesine yol acan) agirlastrrdigr bu ortam icinde, Direktuvar'da Rewbell'in yerini alan (16 MaYlS 1799) Sieyes cevresinde bir soylu devrimi hazirlarur. Haziran'da Sieyes ve Barras, ordunun da yardurnyla Direktuvar'm Jakobenler hesabma yeniden yapilanmasim ka-

bul ettirir. Askerler hie bitmeyen ayaklanmalan bastirmak icin cok sert onlemlere (kitleler halinde silah altma alma, bore vermeye zorlama, yoneticilerin yasamlanru gtivence altma almayi hedefleyen rehine te'un komplo girisimi sonucsuz kalir. Napolyon'un 9 Ekim'de birliklerini Misir 'da birakip Fransa'ya donmesi muhaliflerin eline btiyiik bir koz verir. Bu kesim Direktorlerin ve 0 donemde Besyuzler Meclisi 'nin basi olan Napolyon'un yegeni Lucien Bonapartem destegiyle, 9 ve 10 Kasun 1799'da bir darbe girisiminde bulunur. Meclisler Saint-Cloud'ya tasmir ve Paris'te askerlerin kumandasi Napolyon'a birakihr; askerler boyun egmeyen temsilcileri dagitir. 10 Kasun aksarru, Direktuvar, Eskiler ve Besyuzler temsilcilerinden geriye kalanlann oylanyla yururlukten kaldmhr; yerine, devrimci ilkeleri surdiiren ama tum yetkileri uygulamayi Birinci Konstil Napolyon'un yonetimindeki bir triumvirlige brrakan Konsiilltik rejimi kurulur. Devrim, onceki toplumsal donusumleri on yilhk karmasa doneminin son kurulusu olan milli orduya day anarak giivence altma alan baskici bir rejim icinde yerine oturtulmustur.

federasyon Beyremi 14 Temmuz 7790 da Peris'te 74.0001den fazla eyalet temsilcisi bir araya geldi. Tellevrend, Patrie iizerindeki toreni vonetii ve Letevette, Federasyon endmt icirdi.
l

Ozgiirliik agar/an 77891dan sonra Krelhk rejiminin vikilmesmden cok yeni bir r;agm dogusunu, yeni bir totlumun kurulusunu simgeler: bu amar;la iilkenin her yanma 60.0001den fazla agar; dikilmistir.

I
j

B~ZEN KENOiNi BUlMA~.

I~

HURRIYET HURRIYETTIR

...

...