T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

ARAÇ BAKIM VE ONARIM

DİZEL MOTORLAR

ANKARA
NİSAN 2005
 İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR........................................................................................................iv
GİRİŞ............................................................................................................................ 1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1..........................................................................................2
1. DİZEL MOTORUNU GEREKLİ EMNİYET KURALLARINA UYARAK
SEHPAYA ALMA....................................................................................................... 2
1.1. Motorun Taşıttan İndirilmesi............................................................................. 2
1.2. Dizel Motoru Sökmek........................................................................................4
1.2.1. Tanımlar ve Terimler:................................................................................. 4
1.2.2. Motorun Tanımı.......................................................................................... 6
1.3. Dizel Motorunun Tercih Edilme Sebepleri.......................................................7
1.3.1.Verim .......................................................................................................... 7
1.3.2. Yakıt Sarfiyatı ............................................................................................7
1.3.3. Yakıt Ucuzluğu........................................................................................... 7
1.3.4. Yangın Emniyeti ........................................................................................ 7
1.3.5. Egzoz Gazlarının Zehirleme Oranı ............................................................ 7
1.3.6. Motor Çekiş Gücü ......................................................................................8
2. DİZEL MOTORU ÇALIŞMA ESASLARI ............................................................8
2.1. Emme Zamanı....................................................................................................9
2.2. Sıkıştırma Zamanı..............................................................................................9
2.3. İş Zamanı......................................................................................................... 10
2.4. Egzoz Zamanı.................................................................................................. 10
3. DİZEL MOTOR PARÇALARI VE BAKIMI .......................................................10
3.1. Dizel Motor Parçaları.......................................................................................10
3.1.1. Krank mili................................................................................................. 10
3.1.2. Kam Mili...................................................................................................11
3.1.3. Motor Bloğu.............................................................................................11
3.1.4. Silindir kapağı..........................................................................................11
3.1.5. Piston Ve Piston Kolu (Biyel)..................................................................12
3.1.6. Supaplar................................................................................................... 13
3.1.7. Volan.........................................................................................................13
4.KLASİK DİZEL MOTORUN YARDIMCI SİSTEMLERİ....................................13
4.1. Yakıt Sistemi....................................................................................................13
............................................................................................................................14
4.1.1. Yakıt Deposu ........................................................................................... 14
4.1.2. Alçak Basınç Boruları...............................................................................14
4.1.3. Besleme Pompası ..................................................................................... 14
4.1.4. Yakıt Filtresi ............................................................................................ 14
4.1.5. Yakıt Enjeksiyon Pompası........................................................................15
4.1.5.1. Enjektöre Basınçlı Yakıt Göndermek................................................ 15
4.1.5.2. Yakıt Miktarını Ayarlamak................................................................15
4.1.5.3. Motorun Hız ve Yük Durumuna Göre Gaz Kontrolü Yapmak..........15
4.1.5.4. Ateşleme Sırasına Göre Silindirlere Yakıt Dağıtımını Yapmak: ......15
i
 4.1.6. Enjektörler.................................................................................................15
4.1.6.1. Görevleri: .......................................................................................... 15
4.1.6.2. Enjektör Çeşitleri: ............................................................................ 16
4.1.7. Hava Filtresi .............................................................................................16
4.1.8. Yüksek Basınç Boruları .......................................................................... 16
4.1.9. Common Rail Yakıt Enjeksiyon Sistemli Dizel Motorları ..................... 16
4.1.9.1.Yüksek Basınç Pompası;.....................................................................17
4.1.9.2. Rampa ............................................................................................... 19
4.1.9.3. Enjektörler..........................................................................................19
4.1.9.4. Vuruntu Sensörü................................................................................ 20
4.1.9.5. Besleme Devresi................................................................................ 20
4.2. Yağlama Sistemi.............................................................................................. 21
4.2.1. Yağlama Elemanları..................................................................................22
4.2.1.1. Yağ Süzgeci....................................................................................... 22
4.2.1.2. Yağ Pompası...................................................................................... 22
4.2.1.3. Basınç Ayar Valfi.............................................................................. 22
4.2.1.4. Yağ Filtresi........................................................................................22
4.2.1.5. Karter Ve Karter Havalandırma .......................................................23
4.3. Soğutma Sistemi ............................................................................................. 23
4.3.1. Su ile Soğutma.......................................................................................... 24
UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 26
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 27
ÖĞRENME FAALİYETİ-2........................................................................................29
5. DİZEL MOTOR BAKIMI .....................................................................................30
5.1. Dizel Motorun Ölçümleri ................................................................................32
5.1.1. Silindirlerin Ölçülmesi ............................................................................32
5.1.2. Pistonların Ölçülmesi...............................................................................32
5.1.3. Biyelin Ölçülmesi..................................................................................... 33
5.1.4. Krank Milinin Ve Yataklarının Ölçülmesi............................................... 33
5.1.5. Ana Yatakların Ölçülmesi :...................................................................... 33
5.1.6. Silindir Kapağının Kontrolü : ................................................................. 34
UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 34
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 35
ÖĞRENME FAALİYETİ-3........................................................................................37
6. DİZEL MOTOR PARÇALARININ TAKILMASI ...............................................38
6.1. Dizel Motor Parçalarını Takmadan Önce Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar 38
6.2. Dizel Motor Ayarları........................................................................................39
6.2.1. Supap ayarları: ......................................................................................... 39
UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 39
MODÜL DEĞERLENDİRME...................................................................................41
KAYNAKLAR........................................................................................................... 42

ii
iii
 AÇIKLAMALAR

AÇIKLAMALAR
KOD 525ARÇ006

ALAN Araç Bakım-Onarımı

DAL/MESLEK Ortak Alan

MODÜLÜN ADI Dizel Motorlar
Dizel motorların sökülmesi,bakımının yapılması,takılması
MODÜLÜN TANIMI
konularının anlatıldığı öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Benzinli, Lpg’li Motorlar

YETERLİK Dizel Yakıt Sistemlerinin Bakımını Yapmak.

GENEL AMAÇ
Katalog değerlerine uygun olarak dizel motorlarının
parçalarını takabileceksiniz.

AMAÇLAR
MODÜLÜN AMACI
 Dizel motor parçalarını tanıyarak katalogtaki iş
sırasına göre sökebileceksiniz.
 Dizel motor parçalarının bakımını kataloğa göre
yapabileceksiniz.
 Dizel motor parçalarını kataloğa göre takabileceksiniz.
Ortam
Donanımlı dizel atölyesi ve laboratuvarları , internet
EĞİTİM ÖĞRETİM ortamı ,dizel motorları yetkili servisleri.
ORTAMLARI VE
Donanım
DONANIMLARI
Araç bakım kataloğu,el aletleri,ölçü aletleri
(Mikrometre,komparatör,torkmetre).

Modül içerisinde ve sonunda verilen çoktan seçmeli

ÖLÇME VE soruları cevaplandırarak kendinizi değerlendiriniz,
DEĞERLENDİRME sonuçlarını öğretmeninizle paylaşarak eksikliklerinizi
tamamlayabilmeniz için gereken bilgileri alınız.

iv
 GİRİŞ

GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

İnsanlar daha iyi ve kolay yaşayabilmek için ilk çağlardan beri doğanın tüm
olanaklarından faydalanarak araştırmaya girişmişlerdir. İnsan yaşamını güzelleştirecek, daha
rahat ve mutlu bir dünya yaratmak için, araştırmalar bugün devam ettiği gibi, gelecekte de
devam edecektir. 1794’te İngiliz mühendis Mr.R.Street, Termentin ve hava karışımını bir
alevle ateşleyerek çalışabilecek bir motor projesi yapmıştır.Fakat bu buluş, bazı sakıncaları
nedeni ile uygulama alanı bulunamamıştır. 1796’da Murdock katı yakıtlardan, hava gazı elde
etmeyi başarmıştır.Fransız mühendis Etiyen Löner 1860 yılında hava gazı ile çalışan ilk
motoru yapmıştır.İçten yanmalı motorlarda yakıt olarak kullanılan hava gazı bugünkü LPG
(likit petrol gazı) motorların gelişmesinde önemli rol oynamıştır. 1862’de Fransız mühendis
Beau-De Rochas 4 zamanlı çevrimin esaslarını ortaya koymuştur.Bütün bu çalışmalardan
faydalanan Alman mühendis Nikolaus August Otto, 1876 yılında dört zaman esasına göre
çalışan ilk motoru yapmıştır.Hava gazı ve hava karışımının sıkıştırılması ile bunu bir alevle
ateşleyerek motoru dakikada 150-200 devirle çalıştırmayı başarmıştır. 1878 yılında İngiliz
mühendisi Dugal Clerk iki zaman esasına göre çalışan ilk motoru bulmuştur.Bu motorda dört
zamanlı motordaki emme ve egzoz supapları yerine, silindirin yan tarafında bulunan emme
ve egzoz pencereleri bulunmaktadır. Amerika’da George Brayton 1880 tarihinde yakıt olarak
benzin kullanılan bir motor yapmış ve bunu yüzüncü Filedelfiya sergisinde halka
göstermiştir. Alman mühendisi Karl Benz Daimlerin bulunduğu motora, kendi bulduğu ilk
ateşleme sistemini de ekleyerek bu motorunu üç tekerlekli bir araba üzerine koymuş ve 1885
yılında benzin motorlarının uygulanması olan ilk motoru yapmıştır.

1
 ÖĞRENME FAALİYETİ-1

ÖĞRENME FAALİYETİ-1
AMAÇ
Bu öğrenme faaliyeti ile dizel motor parçalarını tanıyarak katalogtaki iş sırasına göre
sökebileceksiniz

ARAŞTIRMA

Çevremizde bulunan araç servislerinde ile Dizel motora sahip araçların emniyetli bir
şekilde çalışma alanına almak ve sehpalama işlemini yapmak motor parçalarını tanımak ve
motor parçalarını sökülmesi hakkında sanayi,internet,üniversite kütüphanesi ve atelyenizde
araştırma yaparak bilgi edininiz, edindiğiniz bilgileri rapor haline dönüştürüp gurubunuza
sunum yaparak paylaşınız.

1. DİZEL MOTORUNU GEREKLİ EMNİYET

KURALLARINA UYARAK SEHPAYA ALMA
1.1. Motorun Taşıttan İndirilmesi
Onarım işlemlerinin bir kısmı motor taşıt üzerinde iken, bir kısım ise, motor taşıttan
indirilerek gerçekleştirilir. Silindirlerin tornalanması, krank milinirı taşlanması, ana
yatakların değiştirilmesi gibi geniş kapsamlı onarımlarda motorun taşıttan indirilmesi
gerekir. Kısmi yenileştirme işlemlerinin motor taşıt üzerinde iken gerçekleştirilmesi, motor
ve taşıtın tipine ve özelliklerine, arızanın bulunduğu yere göre değişir. 0 nedenle, arızanın
yeri tespit edildikten sonra, arızanın ne yolla giderilebileceği araştırılmalı, motorun taşıttan
indirilmesine gerek. olup olmadığı belirlenmelidir. Motorun taşıttan indirilmesinde
uygulanacak işlemler, taşıt ve motorun cinsine, teknik özelliklerine; motorun taşıtta
bulunduğu yere ve kullanılacak indirme araçlarına göre farklılık gösterir. Bunlardan ortak ve
genel nitelikte olanlar aşağıda belirtilmiştir.

Motorun taşıtta bulunduğu yer, taşıtın tipine ve kullanılma amacına göre değişir.
Genellikle motorlar taşıtların önünde, arkasında ya da alt kısmında bulunur. Önde bulunan
motorlar çoğunlukla, radyatör çıkarıldıktan sonra motor belirli bir açı ile ön ve yukarıya
doğru; arkadaki motorlar geriye çekilerek; alttaki motorlar ise, aşağıya bırakılarak indirilir.
Bununla birlikte indirme işlemi,, taşıt ve motorun özellikleri göre değişik şekillerde de
yapılabilir.

2
 Aşağıda, taşıtın önünde bulunan sıra silindirli bir motorun indirilişinde izlenecek işlem
sırası ana hatları ile örnek olarak verilmiştir. Değişik marka, tip ve özellikteki taşıt
motorlarının indirilişinde farklılıklar olacağı unutulmamalıdır.

 Önce motorun taşıttan indiriliş şeklini, işlem sırası ve uyulması gereken kuralları
belirleyin.

 İndirmek için gerekli olan takım ve araçları hazırlayın. Bunların çalışıp çalışmadığım
kontrol edin. Düzenli çalışmayan ve bozuk araçlar kullanılma- malıdır.

 İş kazalarına ve yangına karşı gerekli önlemleri alın.

 Taşıtı uygun bir yere çekin. Taşıtın yeri, motorun kolayca indirilmesine, alt kısımdaki
bağlantıların kolayca sökülmesine olanak verecek özellikte olmalıdır. Bunun için taşıt
bir kanala alınabileceği gibi kriko ile kaldırılıp yükseltme sehpaları üzerine de
yerleştirilebilir.

 Radyatörün, yardımcı su deposunun, silindir blokunun, kalorifer sisteminin sularını ve

motorun yağını boşaltın. Su antifirizli ise, tekrar kullanmak üzere uygun bir kaba
koyun. Çevreye dökülen yağ ve sıvılar varsa temizleyin. Bunlar iş kazalarına neden
olabilir.

 Kaput çalışmaya ve motorun indirilmesine engelleyici ise, sökün. Çamurlukları

korumak için üzerlerine örtü koyun.

 Üstten çalışırken kısa devreyi önlemek için akümülatör kutup başlıklarını sökün.

 Motor çok kirli ve tortulu ise, üzerindeki kaba birikintileri temizleyin.

 Radyatör bağlantılarını ve radyatörü sökün; zedelenmemesi için uygun bir yere

yerleştirin.

 Üstten çalışarak motorun üzerinde bulunan, indirme sırasında kolayca ezilip

kırılabilecek ya da motorun indirilmesine, bağlantıların sökülmesine engel olabilecek
parçalarla hortum, boru ve kablo bağlantılarını sökün.

 Motoru, ön ve arkadan geçirilen kalın bir halat, zincir ya da silindir kapağına

bağlanabilen kancalı özel kaldırma halatı (sapanı) ve bir vinçle hafif askıya alın.

 Taşıtın altında çalışarak motorun aktarma organları, şasi ve diğer kısımlarla olan
bağlantılarını sökün. Gerekiyorsa önce vites kutusunu indirin.

 Tamamen serbest kalan motoru vinçle doğrudan yukarı kaldırarak ya da yukarı

kaldırırken öne doğru da çekerek taşıtın üzerinden alın ve uygun bir iş tezgahı üzerine
yerleştirin. Motoru indirilmiş taşıtı da uygun bir yere çekin.

3
1.2. Dizel Motoru Sökmek
 Araçtan indirilen motorun dış temizliğini yapın.

 Sökme işlemi için motoru motor sehpası üzerine alın.

 Sökmede kullanılacak takım ve aparatları hazırlayın.

 Sökme sırasında düşünerek bilerek hareket ederek parçalar üzerindeki işaretlere,

takılma yönlerini, bağlantı şekillerini belirleyin gerekirse işaret koyun.

 Motorun yardımcı sistem parçalarını sökün.

 Volan koruyucusunu, manifoldları ve ön kasnağı bir çektirmeyle sökün.

 Motor üst kapağını sökün.

 Silindir kapağını sökün.

 Supapları sökün.

 Karteri sökün.

 Yağlama sistemi parçalarını sökün.

 Zaman ayar sistemini sökün.

 Kam milini sökün.

 Pistonları sökün.

 Krank milini sökün.

1.2.1. Tanımlar ve Terimler:

 Ölü Nokta: Pistonun silindir içerisindeki hareketi esnasında, yön değiştirmek için bir
an durakladığı(hareketsiz kaldığı) yere Ölü Nokta denir.Buna göre iki ölü nokta vardır;

• Üst Ölü Nokta (Ü.Ö.N): Pistonun silindir içerisindeki çıkabileceği en üst noktada,
yön değiştirmek için bir an durakladığı yere Üst Ölü Nokta denir.

• Alt Ölü Nokta (A.Ö.N): Pistonun silindir içerisinde inebildiği en alt noktada, yön
değiştirmek için bir an durakladığı yere Alt Ölü Nokta denir.

4
  Kurs (Strok), Piston Yolu: Pistonun; alt ölü nokta ile üst ölü nokta arasında almış
olduğu yola kurs veya piston yolu denir.
 Silindir (Kurs) Hacmi: Pistonun alt ölü noktadan üst ölü noktaya kadar silindir
içerisinde hareket ettiği alana silindir Hacmi denir. Diğer bir deyişle, iki ölü nokta
arasında kalan hacimdir.

 Silindir Hacmi: Silindir (kurs hacmi) ile yanma odası hacminin toplamına eşittir.Diğer
bir deyişle;piston alt ölü noktada iken üzerinde kalan hacimdir.

 Toplam Silindir Hacmi: Silindir hacmi ile motorun silindir sayısının çarpımına eşittir.

 Toplam Kurs Hacmi: Silindir (kurs) hacmi ile motorun silindir sayısının çarpımına
eşittir.

 Zaman: Pistonun, silindir içerisinde iki ölü nokta arasında yaptığı bir harekete zaman
denir.Başka bir deyişle, dört zamanlı bir motorda, krank milinin 180 derecelik dönme
hareketi ile pistonun iki ölü nokta arasında yaptığı bir harekettir.Bir zaman teorik
olarak 180 derece devam eder.

 Yanma Odası (sıkıştırma odası) Hacmi: Piston üst ölü noktada iken, silindir kapağı ile
pistonun üst yüzeyi arasında kalan hacimdir.

 Çevrim: Bir motorda iş elde etmek için tekrarlanma işleminden meydana gelen
olayların toplamına bir çevrim denir.

Günümüze kadar geçen süreç içersinde dizel motorları çalışma prensipleri

değişmemesine rağmen yardımcı sistemler üzerinde yapılan değişikliklerle dizel motorlarda.
çok hızlı değişimler olmuştur. Gelişmeler son yıllarda hız kazanmıştır.

Bu modülde Dizel motorların çalışma esasları , yardımcı sistemleri, Dizel motor

bakımı,ayarı ve motor parçalarının sökülmesi , takılması, ölçülmesi işlemlerinin bilgileri
verilecektir.Şekil 1’de dört zamanlı bir dizel motorunun çalışması görülmektedir.

5
 Şekil 1. Dört Zamanlı Bir Dizel Motorunun Çalışması.

Dizel motorları özellikle ağır taşıtlarda çok yaygın kullanım alanı bulmaktadır. Son
zamanlarda binek otomobillerinde ve hafif araçlarda da yaygın olarak dizel motorları
kullanılmaktadır. Belirli bir hacimdeki dizel motorundan daha yüksek güç elde edebilmek
amacıyla aşırı doldurma uygulamaları yapılmaktadır. Bu aşırı doldurma sistemlerinin en
yaygın olanı türbo şarj sistemlerdir. Turbo şarj sistemlerde normal emişli (aşırı doldurma
olmayan) bir motordan daha fazla hava silindire alınarak daha fazla yakıtın yanması
sağlanmakta ve bu şekilde motordan daha fazla güç elde edilmektedir. Turbo şarj sistemi
bir türbin ve bir kompresörden oluşmaktadır. Motorun egzoz manifoldu üzerine
bağlanan bir türbin egzoz gazları vasıtası ile döner. Turbo şarj sisteminde türbin ve
kompresör aynı mil üzerinde bulunur ve beraber dönerler. Bu türbin emme manifoldu
üzerinde bulunan kompresörü döndürerek motora emme zamanında daha fazla hava girmesi
sağlanır.Şekil 2. (a) da Türbo şarjlı bir motorun şematik görüntüsü, (b) de bir türbo şarjın
kesit görüntüsü verilmiştir.

Şekil 2. (A) Türbo Şarjlı Bir Motorun Şematik Görüntüsü, (B) Bir Türbo Şarjın Kesit Görüntüsü.

1.2.2. Motorun Tanımı

Motor: Isı enerjisi mekanik enerjiye çeviren parçalara motor denir. Motor tekerleri
döndüren ve otomobilin yürümesine yardım eden mekanizmadır. Bu mekanizmaya motor
denir. Silindir odalarında yanma olur. Bu yanma öyle yüksek bir süratle olur ki buna infilak
da denebilir. Bu şekilde motorda bulunan kuvvet bir şaftı döndürür. Bu hareket saftan
tekerleklere iletilir. Böylece tekerlekler döner ve araç yürür. Birçok otomobillerde motorlar
altı veya sekiz silindirli ise de dört, oniki ve onaltı silindirli motorlar kullanılır.

Bu motorda silindirin nasıl çalıştığını anlayalım. Oynak bir şekilde takılır. Her ne
kadar piston iyice oturmuş olsa da gevşektir. Piston üzerine sekman takılır ve bu boşluk
alınır. Motor krank mil üzerindeki dirsek ve bir biyel kolu ile hareketini temin eder. Dirsek
milin çıkık parçasıdır. Mil döndükçe bu dirsek bir daire çizer. Bu dirsek pistona biyel kolu
vasıtası ile birleşir. Biyel kolunun dirsek tarafı ucunda bir yatak vardır. Bu yatak biyel kolu
ile milin üzerine boşluğunu alarak biyelin mil üzeride rahat dönebilmesini sağlar. Piston
silindir içinde aşağı yukarı hareket ettikçe krank mili dirseği bir daire çizer ve krank milini
döndürür. Biyel kolu pistona nazaran bir cihet veya aksi cihete piston pimi üzerinde

6
serbestçe eğilebildiğinden aynı sebep dolayısı ile krank mili dirseği de biyel kolu yatağı
içinde serbestçe eğilebildiğinden rahat döner.

Silindirin kapalı ucu etrafında iki delik vardır. Bunlardan birine emilen karışımın
girişine temin eder. Diğeri ise egzoz gazlarının çıkışını temin eder. Şayet piston aşağı doğru
inerken bu deliklerden herhangi birisine atmosfere açılmış olsa idi silindir içine hava
emilmiş olacaktır. Aynı şekilde piston yukarı çıkarken de silindir kapalı taraf deliklerinin
birbirinden hava dışarı atılmış olacaktır. Her silindirin kapalı tarafındaki iki delikten içinde
supap tertibatı vardır. Bu supaplar delikler üzerine cereyan eden hadisenin harekete geçerek
deliklerin birini veya diğerini veya ikisini de kaparlar.

1.3. Dizel Motorunun Tercih Edilme Sebepleri

Bugün dizel motorlarının birçok sahaya yayılması belirli üstünlüklerinden dolayı

gerçekleşti. Bunların başlıcalarını sıralayalım :

1.3.1.Verim

Enerji üreten makine ve motorların başında buhar makinaları, benzin ve dizel

motorları gelmektedir. Yakılan yakıtın faydalı işe dönüşümü genel oranlar içinde incelersek
en verimli olanının dizel motorları olduğu görülür.
Buhar Makinaları %15
Benzin Motorları %25
Dizel Motorları %37

1.3.2. Yakıt Sarfiyatı

Aynı karakteristiklere sahip benzin ve dizel motorlarının yakıt sarfiyatı mukayese

edilirse dizelin yakıt sarfiyatı yaklaşık olarak benzin motorunun 1/3’ü kadardır. Genel bir
değerle ifade edersek, bir beygir gücü cinsinden yakıt sarfiyatı 350 gr benzine karşılık dizel
motoru 160 gr motorin sarf etmektedir.

1.3.3. Yakıt Ucuzluğu

Ham petrolden elde edilen motorinin benzine nazaran miktarı fazladır. Dolayısıyla
motorin daha ucuza mal edilmekte ve satılmaktadır.

1.3.4. Yangın Emniyeti

Motorinin tutuşma derecesinin benzine nazaran yüksek oluşu herhangi bir nedenle
meydana gelebilecek yangın tehlikesinin azaltmaktadır.

1.3.5. Egzoz Gazlarının Zehirleme Oranı

7
 Dizel yakıtının yanma neticesi karbonmonoksit (CO) gazının çıkmaması zehirliliğini
azaltmaktadır. Halbuki benzinin yanma neticesinde çıkan karbon monoksit (CO) gazının
nisbeti fazla oluşu zehirlenme miktarını arttırmaktadır.

1.3.6. Motor Çekiş Gücü

Dizel motorlarının her devirdeki çekiş gücü daima fazladır. Eşit kuvvetteki iki
motordan biri dizel , diğeri de benzin ise dizelin çekiş gücü daha fazladır. Hatta daha yüksek
güçteki bir benzin motorunun yerini tutar.
Dizel motorlarının benzin motorlarından daha fazla çekiş gücüne sahip olmasının iki
nedeni vardır:
• Yanmanın sabit basınç altında meydana gelmesi
• Motorun her devir ve istenilen güce göre yakıt miktarlarının derhal
ayarlanabilmesidir.

Adı geçen özelliklerden dolayı dizel motorlu araçlarda sık vites küçültme gerekmez.
Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için her iki maddeyi kısaca izah edelim.

Yanma esnasında piston üzerine gelen basınç değeri belli miktarla bir müddet aynen
devam eder. Ayrıca herhangi bir sebepten yakıt miktarı arttırılmak istendiğinde yakıt
göndericiye direkt kumanda edilerek istenilen miktar derhal silindire ulaştırılır. Benzin
motorlarında ise karbüratörün ventüri boğazından geçen hava hızına ve silindirdeki vakum
miktarına bağlıdır. Dizel motoru ani çekiş gücüne sahip olurken, benzin motoru devir ve
çekiş gücüne ulaşabilmesi için intibak süresinin doldurması lazımdır. Bu da aracın biranda
güç düşümüne sebep olduğundan vites değiştirme ihtiyacını gerektirir.

2. DİZEL MOTORU ÇALIŞMA ESASLARI

Günümüzde dizel motorları her alanda kullanılmaktadır. Şekil 3’te elektronik
kontrollü bir dizel motorun çalışma prensibi ve parçaları görülmektedir.

8
 Şekil 3. Elektronik Kontrol Ünitesine (ECU)Sahip Bir Dizel Motoru.
2.1. Emme Zamanı
Emme zamanı başlangıcında piston ÜON da bulunur. Pistonun ÜON dan AÖN ye
doğru harekete başlaması ile emme supabı açılır. Başlangıçta emme supabı açıldığında;
piston ÜON da iken üzerindeki basınç normal atmosferik basınca hacim ise yanma odası
hacmine eşittir. Piston AÖN ya doğru hareket ettikçe; silindir hacmi büyüyeceğinden basınç
düşmesi olacaktır. Silindir içerisindeki meydana gelen bu basınç düşüklüğü (vakum) nedeni
ile karbüratörden 15/1 oranında yakıt ile karışan hava (1 kısım benzin,15 kısım hava) emme
mani foldu ve emme supabından geçerek silindirlere dolar. Piston AÖN ya gelince emme
supabı kapanır. Bu anda emme sonu basıncı 0,90 kg/cm2 ye kadar düşmüştür. Emme
supabının kapanması ile birinci zaman yani emme zamanı sona ermiştir.

2.2. Sıkıştırma Zamanı

Emme supabının kapatılması ile silindire emilmiş olan karışımın dış hava ile ilgisi
kesilir. Sıkıştırma zamanı başlangıcında piston AÖN den ÜON ye doğru hareket ederken her
iki supap kapalıdır. Piston ÜON ya ilerledikçe silindir hacmi küçüleceğinden karışım
sıkıştırılmaya başlar. Sıkıştırılan karışımın basıncı ve ısısı sıkıştırma oranına bağlı olarak
artar. Sıkıştırma oranının büyümesi sıkıştırma sonu basıncı ve sıcaklığının artmasına neden
olur. Sıkıştırma sona erdiği anda yani piston ÜÖN ta da iken sıkıştırma sonucu basıncı
ortalama olarak (7 kg/cm2-12kg/cm2) sıkıştırma sonu sıcaklığı 300 0C – 500 0C arasında
değişir. Piston ÜÖN sıkıştırma sonu sıcaklığı 300 0C – 500 0C arasında değişir. Piston
ÜÖNya geldiği zaman bir buji vasıtası ile karışım ateşlenir. Yanan karışımın artan basıncı ile
piston AÖN ya doğru itilir. Motor rejimine göre avans ayarlaması ya otomatik olarak ya da
elle yapılır.

9
2.3. İş Zamanı
Benzin motorlarında karışım buji ile ateşlenmesi sonucu yanma başlar. Yanma nedeni
ile karışımın basıncı ve ısısı artar. Bu basıncın değeri sıkıştırma oranına ve yakıt kalitesine
bağlı olarak 35 kg/cm 2 dır. Artan bu basınç pistonu ÜÖN den AÖN ya doğru iter. Pistonu
iten toplum kuvvet piston yüzey alanına ve yanma sonu basıncına göre değişir. Piston yüzey
alanına ve yanma sonucunda piston AÖN ya yaklaştıkça üzerindeki hacim büyüyeceği için
basınç bu büyümeye orantılı olarak azalır. Bu zamanda yanma sonu elde edilen enerji krank
miline (ana mil) iletildiği için elde edilmiş olur. Bu nedenle 3. zamanı iş veya güç zamanı da
denir. Piston AÖN ya geldiğinde egzoz supabı açılır ve iş zamanı sona ermiş olur.

2.4. Egzoz Zamanı

İş zamanın sonunda piston hızı sıfıra iner(AÖN da olduğu anda). Artık yanmış
gazların tüm enerjisinden yararlanmış olup geriye kalan gazların dışarı atılması gerekir.
Piston ÜÖN ya gelirken egzoz supabı açık olduğundan işi biten egzoz gazlarının egzoz mani
foldu yolu ile dışarıya atar. 3. Zamanın sonunda egzoz supabı açılsa da silindir içindeki
yanmış gazları çıkmaya fırsat bulmadan sıkıştırmaya başlar. 4. zaman süresi içinde yanmış
gazların hepsini boşaltmak mümkün değildir. Bütün bu sebeplerden dolayı egzoz mümkün
olduğu kadar erken başlatmalı bunu içinde egzoz supabına 3. zamanın sonuna doğru açmaya
başlamalıdır. Buradan da motorun dönme hızına göre alt ölü noktadan 30 0 ile 500 arasında
bir egzoz avansı vermek gerekir. 4. zamanın sonunda egzoz supabının kapanmasında
gazların ataleti rol oynar. Onun için silindir içindeki gazların tamamen temizlemek maksadı
ile egzoz supabına üst ölü noktadan biraz sonra kapatmak icap eder. Kapanmada bu gecikme
50 ile 150 Derecedir.

3. DİZEL MOTOR PARÇALARI VE BAKIMI

3.1. Dizel Motor Parçaları
3.1.1. Krank mili

Krank mili motorun ana milidir. Krank mili ana yatak kepleri ile ana
muylularından motor gövdesine bağlanır. Pistonu üzerinde taşıyan biyel kolu da
krank milinin kol muylularına bağlanır. Pistonlar iş zamanında yakıtın yanması
sonucu ortaya çıkan itme kuvvetini biyel kolu yardımıyla krank miline iletirler.
Pistonların doğrusal hareketini dairesel harekete dönüştürürler ve arka tarafına
bağlanan volan yardımıyla gerekli yerlere iletirler. Genellikle dövme ya da döküm
çelikten yapılırlar. Yataklar içerisinde dönen kısımları özel olarak sertleştirilir. Şekil
4’de motorlarda kullanılan bir krank mili görülmektedir.

10
 Şekil 4. Krank Mili.
3.1.2. Kam Mili

Krank milinden hareket alır. Üzerinde bulunan çıkıntılar yardımıyla supapların

açılmasını sağlar. Bazı motorlarda üzerinde bulunan dişli yardımıyla distribütörü ve yağ
pompasını hareket ettirir. Döküm yada dövme çelikten yapılırlar kam ve yatak yüzeyi özel
olarak sertleştirilir. Şekil 5’te motorlarda kullanılan bir kam mili görülmektedir.

Şekil 5. Kam Mili.

3.1.3. Motor Bloğu
Motorun ana gövdesidir. Silindirler bu gövde üzerinde bulunur. Pistonlar
silindirler içerisine takılırlar. Krank mili motor bloğu üzerinde bulunan ana yataklara
bağlanır. Bazı motorlarda kam mili de motor bloğuna takılır. Silindir kapağı motor
bloğunun üst tarafını, karter ise motor bloğunun alt tarafını kapatır. Birçok motor
parçası blok üzerine takılmaktadır. Motor blokları dökme demirden veya alüminyum
alaşımından yapılırlar. Motorun soğumasını sağlamak amacıyla su ile soğutmalı
motor bloklarında su kanalları da bulunmaktadır. Şekil 6’da motorlarda kullanılan
altı silindirli bir motor bloğu görülmektedir.

Şekil 6. Altı Silindirli Sıra Tipi Bir Motor Bloğu.

3.1.4. Silindir kapağı

11
 Silindir kapakları alüminyum alaşımı veya dökme demirden yapılırlar. Silindir kapak
cıvatalarıyla motor bloğuna bağlanır. Pistonlar ile birlikte yanma odasını oluştururlar.
Supaplar ve bazı motorlarda kam milleri silindir kapağı üzerinde bulunur.
Soğuması için içerisinde su kanalları bulunmaktadır. Dizel motorlarında enjektörler,
benzin motorlarında bujiler silindir kapağı üzerinde bulunur. Emme ve egzoz manifoldları
silindir kapağına bağlanır. Her silindire en az bir egzoz ve bir emme supabı vardır. Şekil
7’de dört silindirli bir motorun silindir kapağı görülmektedir.

Şekil 7. Silindirli Bir Motorun Silindir Kapağı

3.1.5. Piston Ve Piston Kolu (Biyel)

Silindir içerisinde aşağı yukarı hareket ederek zamanların meydana gelmesini sağlar.
Piston, piston pimi yardımıyla biyel koluna bağlanır. İş zamanında üzerine gelen basınç
kuvvetini biyel kolu yardımıyla krank miline aktararak motorun dönmesini sağlar. Gaz
kaçaklarının önlenmesi için üzerinde kompresyon segmanlan, yağlama amacıyla da yağ
segmanı bulunur. Pistonun silindir içerisinde gittiği en alt nokta ile en üst nokta arası piston
kursu, bu iki nokta arasındaki hacim de kurs hacmi olarak tanımlanır. Toplam silindir
hacmine yanma odası hacmi de dahildir. Günümüz motorlarında kullanılan pistonlar genel
olarak alüminyum alaşımından yapılır. Biyel kollan dövme yada dökme çelikten yapılırlar,
pim ile pistona ve biyel kepi yardımı ile de krank miline bağlanırlar. Şekil 8’de
piston,piston kolu (biyel) ve krank mili görülmektedir.

12
 Şekil 8. Piston,Piston Kolu (Biyel) Ve Krank Mili.

3.1.6. Supaplar

Her motorda emme ve egzoz olmak üzere iki çeşit supap bulunur. Emme ve egzoz
supapları kam mili yardımıyla açılır. Üzerinde bulunan yaylar tarafından da kapanması
sağlanır. Bir silindire ait bir emme ve bir egzoz supabı bulunmakla birlikte yeni teknolojiye
sahip motorlarda bir silindire ait iki emme ve iki egzoz supabı uygulaması oldukça
yaygındır. Örneğin, dört silindirli on altı supaplı (valflı) motorlarda bir silindire ait emme ve
iki egzoz supabı bulunmaktadır. Emme supapları emme zamanında açılarak silindire benzin
hava karışımı alınmasını sağlar, egzoz supapları ise egzoz zamanında açılarak silindirde
yanmış bulunan gazların dışarıya atılmasını sağlar. Her silindire ait iki emme ve iki egzoz
supabı bulunmaktadır.

3.1.7. Volan

Motorun krank miline bağlanır. İş zamanında krank milinden aldığı enerji ile motorun
çalışma sürekliliğini sağlar. Üzerine bağlanan kavrama tertibatı ile motorun hareketinin
aktarma oranlarına iletilmesini sağlar. Aynı zamanda üzerindeki dişli ile marş motorundan
hareket alarak motorun ilk harekete geçmesini sağlar

4.KLASİK DİZEL MOTORUN YARDIMCI

SİSTEMLERİ
4.1. Yakıt Sistemi

Yakıt sisteminin görevi yeterli bir hava ve yakıt karışımını motora sağlamaktır. Hava-
yakıt karışımı motorun üzerindeki yükü karşılamak için belli bir oranda olmalıdır. sistemin
ana parçaları: yakıt deposu ve kapağı, emisyon kontrolleri, yakıt borusu, yakıt
filtresi,enjektörler, emme manifoldu ve depodaki yakıt miktarını gösteren yakıt göstergesidir.
Şekil 9’da klasik dizel yakıt sistemi görülmektedir.

1-Enjektör geri dönüş

2-Filtre geri dönüş
3-Transfer pompası
4-Regülatör
5-Enjektör
6-Kramiyer mili
tahdit vidası
7-Su boşaltma
8-Elle kumandalı
pompa
9- Yakıt vanası
10-Yakıt filtresi

13
11-Hava alma vidası
12-Yakıt deposu
13-Şamandıra
14-Depo kapağı
15-Yakıt giriş borusu

Şekil 9. Dizel Yakıt Enjeksiyon Sistemi

4.1.1. Yakıt Deposu

Bütün modern yakıt sistemleri yakıtı bir pompa ile beslerler. Böylece yakıt deposu
genelde aracın arkasında bulunmaktadır. Deponun giriş ve çıkış boruları vardır. Çıkış borusu
genelde deponun üzerinde veya yan tarafında bulunur. Borunun ucu deponun alt yüzeyinden
1 cm kadar yukarıda tasarlanmıştır, böylece depoda oluşabilecek veya satın alınan
benzindeki tortular direk enjektörlere gönderilmemiş olur.
4.1.2. Alçak Basınç Boruları
Dizel yakıt sistemi içerisindeki alçak basınç boruları iki kısımda düşünülebilir.Birinci
depo ile besleme pompası arasında olup ,içinden geçen yakıtın basıncı 1 atm den
düşüktür.İkincisi ise besleme pompası ile filtre ve enjeksiyon pompası arasında kullanılan
borulardır.Bunların içinden de yaklaşık olarak 1,5-3,5 kg cm2 basınçta yakıt geçer.

Borunun malzeme seçimi yapılırken; Yakıt basıncını,çevre ısısını,kimyasal

dayanıklılığını dış tesirlere dayanımını ve esneme kabiliyetini,bu özellikleri taşıyan çekme
çelik,bakır,kauçuk ve tel örgülü kauçuk borulardır.

Borunun kesitleri de kullanacağımız motorun yakıt sarfiyatı düşünülerek seçilmelidir.

Boru çaplarına ait tipik değerler şekil 2-4deki tabloda görülmektedir.

4.1.3. Besleme Pompası

Besleme pompası, çalışma özelliği bakımından iki kademeli olarak
değerlendirilebilir.Birincisi vakum yaratarak dış hava tesiri altında bulunan depodaki yakıtı
harekete geçirip pompaya gelişini sağlamaktır.İkincisi ise filtre ve enjeksiyon pompasına
yakıtın basınçlı gidişini temin etmektir.Kullanılan besleme pompalarının ortalama yakıt
basma basıncı 1,5-3,5 kg cm2 arasındadır.

Bugün kullanılan başlıca besleme pompaları plancırlı, diyaframlı, dişli tip besleme
pompalarıdır.

Besleme pompaları,çalışma(emme)yüksekliği 2 metreyi geçmeyecek şekilde motor

üzerine yerleştirilirler.Kapasiteleri ise motorun sarfedeceği max yakıt miktarını karşılayacak
değerdedir.
4.1.4. Yakıt Filtresi
Dizel motorlarında kullanılan motorin, rafinerinden motorun deposuna gelinceye kadar
birçok yer değiştirir. Bunlar; rafineri deposundan araç tankerine, tankerden benzin istasyonu
deposuna ve istasyondan dizel motorunun deposuna konulmasıdır. Bu doldurma- boşaltma
14
esnasında ve depoların kapaklarında bulunan havalandırma deliklerinden toz ve su
zerreciklerinin girmesi ile motorin kirlenir. Dizel yakıt sistemindeki parçaların hassasiyet
nedeni ile kullanılan motorinin mutlaka temizlenmesi gerekir. Bu görevi yakıt filtresi yapar.

Yakıt enjeksiyon siteminin başlıca hassas parçaları plancır ile silindiri , ventiller ve
enjektör memeleridir. Bu parçaların her biri çalıştığı yere 0,001 mm ( 1 mikron) hassaisyetle
alıştırılmıştır. Çünkü her parça yüksek basınç altındaki yakıtla çalışmaktadır. Hassa
alıştırmadaki toleransın kısa zamanda bozulmaması için yakıt içerisindeki su,pas,toz,iplik
lifleri ve yapışkan maddelerinin bulunmaması gerekir. Ayrıca sistemin çalışma özelliği
bakımından parçalar çalıştıkları yüzeylerden sızdırma ve kaçırma yapmamalıdır.
4.1.5. Yakıt Enjeksiyon Pompası
Bir dizel motorunda kullanılan enjeksiyon pompası yakıt sisteminin kalbini teşkil eder.
Yakıt sisteminin görevleri;
4.1.5.1. Enjektöre Basınçlı Yakıt Göndermek
Dizel motorunun çalışma prensibi hatırlanacak olursa yakıtın, sıkıştırma zamanının
sonunda silindir içerisinde 80 -400 Kg /Cm2 basınçla püskürtülmesi gerekmektedir. Çünkü
yakıt sislindir içerisindeki hava basıncını yenerek dağılma, tutuşma,karışma ve yanmayı
sağlayacaktır. Bu basınçlı yakıt ise elemanlar tarafından temin edilir.

4.1.5.2. Yakıt Miktarını Ayarlamak

Motorun kullanma şartlarına göre düşük veya yüksek devirde çalışması gerekir. Bu da
gönderilen yakıt miktarının ayarlamakla olur. İstenen miktar ise elemanların veya özel
ayarlayıcıların yardımı ile sağlanır.
4.1.5.3. Motorun Hız ve Yük Durumuna Göre Gaz Kontrolü Yapmak
: Her motorun çıkabileceği yüksek devir miktarı vardır. Bu miktarın üstüne çıkılması,
motor parçalarının merkezkaç kuvvetinin tesiri altında kalarak zorlanmalarına hatta
parçalanmalarına sebep olur. Bu nedenle devrin yükselmesini önleyen sistemler vardır ki
bunlar regülatörlerdir. Ayrıca yüklü durumlarda gerekli olan moment gücünü temin edecek
yakıtıda yine regülatör devreye girerek pompanın göndermesini sağlar.
4.1.5.4. Ateşleme Sırasına Göre Silindirlere Yakıt Dağıtımını Yapmak:
Motorun silindir sayısına ve ateşleme sırasına göre yakıt gönderilmesi gerekir.
Ateşleme sırasına göre ayarlama yakıt basma sistemine hareket vermekle olur. Hareket ise
her pompanın tipine göre uygun kamlar kullanılarak temin edilir.
4.1.6. Enjektörler

4.1.6.1. Görevleri:

 Yakıtın atomize hale getirilmesi : Enjeksiyon pompasının bastığı belirli miktardaki

yatırım,silindir içerisine girerken çok küçük parçalara ayrılması gerekir. Yakıtın
parçalanma haline atomizasyon, zerrelere ayrılma ve tozlaşma adı verilir. Yakıtı, küçük
zerreciklere ayırmadaki amaç silindir içindeki hava ile karışmasını ve tutuşmasını

15
 sağlamaktır. Sıvı haldeki yakıtın atomize hale geçişi türbülans ( alabora hareketi) ve
havanın sürtünmesi ile olur.

 Yakıtın silindir her tarafa dağılmasını sağlamaktadır. Silindirin en uçta bulunan

köşelerine kadar yakıtın gönderilmesine dağılma denir. Dağılma, yakıta ve silindir
içindeki havaya verilen türbülans (alabora hareketi) ile temin edilir.
4.1.6.2. Enjektör Çeşitleri:

 Kapalı Tip Enjektör

• Delikli Enjektörler

• Pimli ( çubuklu ) Enjektörler

 Açık Tip Enjektörler

4.1.7. Hava Filtresi
Hava filtreleri içeri alınan havadaki toz ve diğer zerreciklerin karbüratörün içine
girmesini engeller. Binlerce metreküp havanın silindirlerden geçtiğini düşünürseniz
aracınızın hava filtresinin önemini anlarsınız.

4.1.8. Yüksek Basınç Boruları

Yüksek basınç boruları , dizel yakıt sisteminde enjeksiyon pompası ile enjektör arasına
bağlanıp yüksek basınçlı yakıtın emniyetli bir şekilde iletimini sağlarlar. Borunun, yakıt
iletiminde yaklaşık 80 – 400 Kg/cm2 ‘lik basınca dayanabilmesi ve esnememesi gerekir.
Esnemesi, enjeksiyon pompasının sevk başlangıcı ile enjektörün püskürme başlangıçları
arasındaki farkın doğmasına sebebiyet verir. Bu nedenle boru iç çapları, küçük ve et
kalınlıkları fazla olarak yapılırlar.
4.1.9. Common Rail Yakıt Enjeksiyon Sistemli Dizel Motorları

Dizel motorlu otomobillerde yakıt, direkt silindir içerisine veya ön yanma odasına,
sıkıştırma zamanının sonunda gönderilir. Yakıtı enjektörlere gönderen sıra tipi veya yıldız
tipi pompaların yerini, güncel motorların bir çoğunda common-rail adı verilen sistem aldı.
Common-rail sisteminde "kütük veya rampa" adı altındaki bir dağıtıcıdan
enjektörlere ve enjektörlerden silindirlere yakıt püskürtülmektedir. Common-rail sisteminde
her enjektörden silindirin o anlık ihtiyacı kadar motorin (yakıt) geçmektedir. Böylece yakıt
tüketimi azalmakta ve motor performansı artmaktadır. Resim 1’de common rail sistemine
sahip bir dizel motoru görülmektedir.

16
 1- Yüksek basınç
pompası
2- Küresel rampa
3- Yakıt basınç sensörü
4- Vuruntu sensörü
5- Enjektörler

Resim 1. Common Rail Sistemine Sahip Dizel Motoru.

4.1.9.1.Yüksek Basınç Pompası;

Pompa gövdesi içerisine, paletli bir transfer pompası ve çift pistonlu bir yüksek basınç
pompası ilave edilmiştir.Bir sıcaklık sensörü ve alçak basınç düzenleyicisi, hidrolik başlık
üzerine yerleştirilmiştir. Resim 2’de common rail sisteminde kullanılan bir yüksek basınç
pompası görülmektedir.

17
 Resim 2. Yüksek Basınç Pompası

1- Transfer pompası 2-Yüksek basınç pompası 3- Sıcaklık sensörü

4- Alçak basınç regülatörü 5- Hidrolik başlık 6- Tespitleme delikleri
7- Yakıt girişi 8- Yakıt geri dönüşü 9- Yüksek basınç çıkışı
Bu sistemlerde Elektronik Kontrol Ünitesi, transfer pompası tarafından emilen yakıt
miktarını düzenlemek için alçak basınç düzenleyicisine kumanda eder.Bu, rampada, yüksek
basıncı elde edecek kadar gerekli olan yakıtın basılmasını sağlar.

18
4.1.9.2. Rampa

Ortak rampa, çıkış delikleri resim 3’te görüldüğü gibi yıldız biçiminde yerleştirilmiş
küresel veya düz sıralı sıralı şekilde de olabilir.Basınç sensörü elektronik kontrol ünitesine
ortak rampa içerisindeki yakıt basıncı hakkında bilgi verir.Yüksek basınç devresindeki iç
basınç 100 ile 1600 bar arasında değişmektedir.

1-Ortak Rampa
2-Basınç Sensörü
3-Yüksek Basınç Girişi
4-Enjektörlere Yakıt Çıkışı

Resim 3. Ortak Yakıt Rampası

4.1.9.3. Enjektörler
Enjektör kütüğünün çapının küçük olması, düşük silindirli motorlar üzerine
takılmasına imkan verir. Üzerinde bir elektrik soketi bulunur. Renkli halka enjektörün
mekanik özelliklerinin belirlenmesini sağlar. Gerçekte de enjektör kafalarının mekanik
özellikleri motor gücünü ve momentini (Tork) etkileyen en önemli faktördür.Her enjektör
kütüğünün üzerinde alfanümerik bir kod yazılıdır.Bu kod kontrol cihazında farklı basınçlar
altında ölçülen enjektör debisini belirtir. Bu kod enjeksiyon beyninin hafızasına kayıt
edilmektedir.Burada amaç püskürtme kumandasının her enjektöre uygun bir şekilde
belirlenmesini sağlar.Resim 4’de common rail sisteminde kullanılan enjektör görülmektedir.

19
 1- Elektrik Soketi
2- Renkli Halka
3- Enjektör Kafası

Resim 4. Enjektör.

4.1.9.4. Vuruntu Sensörü

Ortak rampanın alt tarafına yerleştirilmiş olan vuruntu sensörü silindir içerisindeki
yanmadan meydana gelen motor gürültüsünü elektronik kontrol ünitesine iletir. Püskürtme
başlangıcı ve püskürtülen yakıt (motorin) miktarının control edilmesini sağlar.Resim 5’te
vuruntu sensörünün motor üzerindeki yeri görülmektedir.

1- Vuruntu Sensörü

Resim 5. Vuruntu Sensörü.

4.1.9.5. Besleme Devresi

Yüksek basınç pompasına (1) giren yakıtın, alçak basınç regülatörü tarafından
yönlendirilmesi depoya (3) geri dönen yakıt miktarını azalttığı gibi yakıt
sıcaklığınında ciddi bir biçimde düşürülmesini sağlar.Pompadan yüksek basınç
altında çıkan yakıt ortak rampaya (4) ve enjektörlere (5) gönderilir. Geri dönüş
devresinin üzerinde, pompa çıkışında bir ventüri (6) bulunur. Geri dönüş devresinde
(7) basınç meydana getirerek enjektörlerin püskürtmesinin etkilenmesini önler.
Depoya geri dönüş devresi filtreden (8) geçer. Yakıt devresinde artık elektrikli bir
ısıtıcıya gerek yoktur. Depoya ve yüksek basınç devresine yakıtın yönlendirilmesi

20
termostatik bir klape tarafından yapılmaktadır. Şekil 10’da common rail yakıt
enjeksiyon sistemi görülmektedir.

Şekil 10. Common Rail Yakıt Enjeksiyon Sistemi.

4.2. Yağlama Sistemi

Sürtünme ve yağlama yağı:Sürtünme,hareket halinde olan veya hareket ettirilmek

istenen bir cismin hareket yönünün aksi yönünde gelişme gösteren bir kuvvettir.Yağlama
yağı genel olarak iki katı cismi birbirinden ayırmak ve sürtünme gücünü en aza indirerek
kolay hareketini sağlamak amacıyla kullanılan maddedir.Şekil 11’de yağlama sistemi
görülmektedir.

MOTOR YAĞININ GÖREVLERİ:

Yağlama Görevi

Piston ve silindir arasında segmanlar vasıtasıyla yağ filmi oluşturarak sürtünmeyi en

aza indirmek ve metal yüzeylerin aşınmalarını azaltmak,kompresyon kaçağının önlenmesine
yardımcı olmak,yataklar ve muylular arasındaki boşluk nedeniyle meydana gelebilecek
vuruntuyu yok ederek gürültü ve sesleri azaltmak.

Soğutma Görevi

Motor çalışmaya başladığı zaman motor yağı çok hızlı bir şekilde dolaşım halinde
bulunur. Ortalama olarak yağ pompası yağı dakikada 4-6 defa devrettirir.Devreden yağ
,parçaların ısısını da alarak kartere döner.Karterin hava akımı ile temas eden dış
yüzeylerinden ısıyı havaya iletir ve normal çalışma sıcaklığını korur.İş makinesı
motorlarında ayrıca bir motor yağ soğutucusuda bulunabilir.

Temizlik Görevi

21
 Sistemdeki küçük partikülleri ve artıkları söküp atar. Motor yağında bulunan
temizleyici katkılar nedeniyle yağın rengi ,değişimden sonra siyahlaşır.

Şekil 11. Yağlama Sistemi.

4.2.1. Yağlama Elemanları

4.2.1.1. Yağ Süzgeci

Motor yağlama kanallarında dolaşım yapan yağın kartere kadar getirdiği yabancı
maddelerin tekrar yağ pompasından geçerek yağ pompasını aşındırmaması ve sisteme
basılmasını sağlar. Madeni telden yapılmıştır.Doğrudan doğruya yağ pompası üzerine
takıldığı gibi bir ara boru ile pompa emiş kanalına da bağlanabilir.Sabit ve yüzen tipleri
vardır.Çok fazla eğimli arazide çalışan dozer gibi iş makinelarında iki adet emiş süzgeci
bulunabilir.

4.2.1.2. Yağ Pompası

Karterdeki motoru n yağ delikleri ve yağ kanallarında belli bir basınç altında
dolaştırarak sistemde yağlanması gereken yerlere gönderir. Genellikle kam milinden hareket
alır.Dişli,rotorlu paletli,pistonlu tipleri mevcuttur.

4.2.1.3. Basınç Ayar Valfi

Uygulanan yağlama için motor yağ basıncının her motor devrinde istenilen değerlerde
olması gerekir. Motor devri yükseldikçe motor yağ basıncının çok fazla yükselmemesi için
ana yağ kanalının herhangi bir yerinde basınç ayar valfi bulunur.Basınç ayar valfi normalden
yüksek basınç olduğu zaman yağın kısa devre yaparak kartere geri dönmesini sağlar.

4.2.1.4. Yağ Filtresi

22
 Karbon zerrecikleri, toz ve pislikler motorun çalışması anında yağa karışabilirler. Bu
yabancı maddelerin bir kısmı kartere çöker,yağ süzgeci ve tapa mıknatısı tarafından
tutulur.Daha küçük zerreler ise yağlama sistemine karışmadan filtre tarafından süzülerek
sisteme zarar vermeleri önlenir.Tek parçalı ve elemanları değiştirilebilir tip kullanılabilir.Her
iki tip filtrelerin değiştirme periyotları üretici firmanın bakım talimatlarında verilir.

4.2.1.5. Karter Ve Karter Havalandırma

Motoru muhafaza altına alır ve motor yağına depo görevi yapar. Yağın soğutulması ve
dinlendirilmesini de sağlar.

Motor yağının ısınması sonucu meydana gelen buharlaşma ve kompresyon kaçağı

nedeniyle karterdeki yüksek basınç motor sızdırmazlığını tehlikeye sokar.Bu basıncın yok
edilmesi karter ile emiş hattı arasında arasındaki havalandırma filtreleri sayesinde
gerçekleşir.Havalandırma filtresi üzerindeki basınç ayar valfi karter basıncı arttığında
diyafram vasıtasıyla açılarak emiş hattını açar ve basınç dengelenmiş olur.Karter
havalandırmasının da diyafram arka yüzü atmosfere bir delik vasıtasıyla açıktır.Yağ süzgecin
bakımı ile birlikte bu deliğinde açık olması sağlanmalıdır.

4.3. Soğutma Sistemi

Motorun çalışma sıcaklığını belirli sıcaklık sahasında tutmaktır. Bu sıcaklıklar 83-120
C' dır. Motor sıcaklığının bu sıcaklıklarda kalabilmesi için soğutma sistemleri kullanılır.
Isınan motor parçaları genleşir boyları uzar, çapları değişir bu yüzden motorun verimli bir
şekilde çalışabilmesi için mutlaka soğutulması gerekir. Şekil 12’de su ile soğutma sistemi
görülmektedir. Motorlarda kullanılan soğutma sistemleri şunlardır.

 Su ile soğutma sistemi

 Hava ile soğutma sistemi

23
 Şekil 12. Su İle Soğutma Sistemi Ve Parçaları

Motorun çalışan parçaları çevresinde soğutma suyu dolaştırılır. Havayla soğutmalı

motorlarda ise silindirler çevresinde kanatçıklar vardır. Buralardan hava geçirilerek motor
dıştan soğutulur.

Suyun buharlaşma tehlikesi olan aşırı bölgeler ile donma tehlikesi olan aşırı soğuk
bölgelerde çalışmak üzere bu sistem, motorlarda kullanılmıştır. Motor dizaynı da buna
göredir.Bir hava fanı vasıtasıyla soğutma yapılır.Fan,krank milinden genellikle bir kayışla
aldığı hareketle yeterli miktarda havayı bir davlumbazdan,üzerine kanatçıklar bulunan özel
yapılmış silindir kapaklarına ve motor bloğuna üfleyerek motor ısısını dışarı atar.

Motor, çalışma sıcaklığına daha çabuk ulaştığı için silindir aşınmaları bu yöntemle
soğutulan motorlarda daha azdır.Tek mahzurları pahalı oluşları ve gürültülü çalışmalarıdır.
Hava ile soğutma sistemine sahip motorlu iş makinalarını kullanırken dikkat edilecek
kurallar:

 Soğutma fanı uygun basınç ve debideki havayı basabilmelidir. Bunun için tahrik edildiği
kayış normal sıklıkta olmalıdır, fan kanatları aşınmış olmalıdır.

 Motor bloğu ve silindir kapaklarının dış yüzeyleri ve kanalları ısıyı yayabilecek şekilde
temiz tutulmalı, sıvı kaçaklarına toz birikmesi sonucu oluşması mümkün çamur
halindeki ısıya yalıtkan yüzeylere imkan verilmemelidir.

 Bu soğutma sistemine sahip makinaları yüksek devirlerde kullanmak gerekir. Düşük

devirlerde hava fanı yeterli havayı üretemez. Özellikle iş makinasının boş
deplasmanlarda operatör yol meyilinde yaralanmak için yüksek vites,düşük devir
kullanımından kaçınmalıdır.

4.3.1. Su ile Soğutma

Motor , blok ve kapak içindeki su ceketlerinde dolaşan su ile soğutulur.Isı ile sıcaklığı
artan su,su pompasının devrettirmesi ile radyatörde soğuyarak tekrar motora döner ve bu
işlem tekrarlanmak suretiyle soğutma yapılmış olur.

 Motor su ceketleri: Isının suya verilebilmesi için su ceketlerinin yüzeyleri temiz

olmalıdır. Bunun içinde radyatörden motora konulan suyun kireçsiz,yumuşak,temiz
olmalıdır.

 Su pompası: Santrifüj tipi bir pompadır. Öndüzen dişlilerinden veya krank

kasnağından hareket alır. Soğutma suyunu durmadan devrettirir.Pompa milinin
sızdırmazlığını sağlayan keçeler(kömür de denir)sızdırdıkları zaman görülebilmeleri
için keçe ile yatak bölgesi arasına açılan delikten su damlası ile anlaşılır.

24
 Radyatör: Isınan suyun tekrar soğutulması radyatörde olur,üst hortum vasıtasıyla
radyatöre giren sıcak su çok sayıdaki dikey borulardan aşağıya doğru inerken,boruların
çevresine yerleştirilmiş hava kanatçıkları vasıtasıyla ısısını havaya verir.Radyatördeki
su seviyesi kapak boğazı üst hizasında olmalıdır.Günlük bakımlarda kontrolü
yapılır.Radyatör petekleri temiz olmalı,su kaçakları bulunmamalıdır.

 Vantilatör ve Vantilatör kayışı: Radyatör petekleri arasından kuvvetli hava akımının

geçmesini sağlar. Akuple vantilatörler motor gücünün yaklaşık %3’ünü kullanırlar. Bu
nedenle hızlı araçlarda yüksek hızlı hava akımı temin edilebildiğinden vantilatörün
çektiği gereksiz gücü ortadan kaldırmak için termik kontrollü vantilatörler
kullanılmıştır.

 Vantilatör kayışı gevşek ya da kopuk olduğunda soğutma ve şarj sistemi görevini

yapamaz kayış fazla gergin olduğunda çabuk yıpranır ve kısa zamanda kopar. Bu
nedenle kayışın normal gerginliğe ayarlanması gerekir.Kayış normal gerginlikte ise
ortasına basıldığında 1-1.5cm. esneme yapması gerekir. Aksi durumda şarj dinamosu
ya da alternatör’ün ileri geri hareketi ile ayarlama yapılmalıdır.

 Termostat: Motor aşınmalarının çoğu ilk hareket ve sonrasındaki soğuk çalışmalarla

olur. Motor çalıştığında rejim sıcaklığına en kısa zamanda ulaşması istenir.Aşınmaları
en aza indirmek ve uzun süreli başlangıç çalışması yüzünden meydana gelen yakıt ve
zaman israfını önlemek için devreye termostat konmuştur.Radyatöre gitmesi gereken
soğutma suyunu bu hattı kapatarak motor bloğu içinde devretmesini ve soğutma işlemi
yapılmadığı içinde kısa sürede motorun ısınmasını sağlar.Termostatın ayarlı olduğu
sıcaklığa gelince devreyi açar,su tekrar radyatörden devreder.

 Antfriz: Su 0 santigrat derecede kristalize olur , donmaya başlar.antfriz suyun donma

noktasını düşürür.Kışın soğutma suyunu donmaya karşı korur.Yazın ise suyun
kaynama noktasını yükseltir.Sistemi pastan ve korozyondan koruyan etilen glikol
yapılı bir sıvıdır.Aşınma ve köpük önleyici katkıları da içerir.Saf olarak donma
derecesi – 80 derece dir.Soğutma suyuna ne oranda katılacağı makinanın bulunduğu
iklim şartlarına bağlıdır.Soğutma suyu kapasitesi de göz önüne alınarak konacak
antifrizin miktarı aşağıdaki tabloda verilmiştir.

 Soğutma sisteminin doldurulması: Radyatöre gerek antfriz, gerekse su konacağı

zaman dikkat edilecek noktalar vardır. Bilindiği gibi motor soğukken termostat kapalı
durumdadır.Bu nedenle motora biraz su doldurulduğunda sistem dolmuş gibi
görünür.Çünkü radyatöre su doldurulurken bulunan hava termostat kapalı olduğundan
hapsedilir.Zamanla hava dışarı atılacağından su seviyesi eksilir.Bu nedenle motor
soğuk iken radyatöre su doldurulduğunda,radyatör kapağı hemen kapatılmaz.Motor

25
 çalıştırılıp,su ısındıktan sonra termostat açılır ve içerdeki hava tamamen dışarı
atılır.Sistemde tamamen su dolaşımı başladığında,radyatörde eksilen su yavaş yavaş
doldurarak tamamlanır.Motor çok sıcak olduğu zaman radyatöre su konmaz.Çünkü
soğuk su silindir bloğu ve silindir kapağının çatlamasına neden olabilir.

UYGULAMA FAALİYETİ

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

26

Dizel motoru gerekli emniyet
kurallarına uyarak sehpaya almak
Dizel motor parçalarını tanımak.
Dizel motor parçalarını sökmek
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1) Aşağıdakilerden hangisi enjektörlerin görevlerindendir?
a) Yakıtın atomize hale getirilmesini sağlar
b)Yakıtın silindirin her tarafına eşit dağıtılması
c)Damlama yapmadan püskürtmeyi kesmesi
 Çalışma alanının temiz ve düzenli
olmasına dikkat ediniz.
 Yangın tüpünü hazır bulundurunuz
 Araç katoloğunu hazırlayınız.
 Gerekli takım ve avadanlıkları
hazırlayınız.
 Sökülen motor parçalarını yerleştirmek
için iş tezgahını hazırlayın
 Çalışma alanının temiz ve düzenli
olmasına dikkat ediniz.
 Yangın tüpünü hazır bulundurunuz
 Araç katoloğunu hazırlayınız.
 Motor parçalarını hakkında verilen
bilgileri sayfa 22-24 den okuyunuz.
 Çalışma alanının temiz ve düzenli
olmasına dikkat ediniz.
 Yangın tüpünü hazır bulundurunuz
 Araç katoloğunu hazırlayınız.
 Gerekli takım ve avadanlıkları
hazırlayınız.
 Sökülen motor parçalarını yerleştirmek
için iş tezgahını hazırlayın
 Sökülen motor parçalarını yerleştirmek
için iş tezgahını hazırlayın
27
 d)Yanma zamanından sonra püskürtmeye devam etmesi

2) Aşağıdakilerden hangisi dizel yakıt sisteminin parçası değildir?

a) Enjektör b) Yakıt pompası c)Besleme pompası d)Buji

3) Ateşleme sırasına göre silindirlere yakıt göndermek aşağıdakilerden hangisinin görevidir?

a) Yakıt pompası b) Besleme pompası
c) Enjektör d) Geri dönüş boruları

4) Aşağıdakilerden hangisi besleme pompası çeşitlerinden değildir?

a) Plancırlı Tip Besleme Pompası

b) Diyaframlı Tip Besleme Pompası
c) Dişli Tip Besleme Pompası
d) Distribütör Tip Besleme Pompası

5) Aşağıdakilerden hangisi enjektör pompası görevlerinden değildir?

a) Enjektörlere basınçlı yakıt göndermek

b) Motorun hız ve yük durumuna göre gaz kontrolü yapmak
c) Ateşleme sırasına göre silindirlere yakıt dağıtımı yapmak
d) Silindirlere gönderilen yakıtı temizlemek

6)Aşağıdakilerden hangisi yağlama sisteminin görevlerinden değildir?

a) Yağlama b) Soğutma c) Temizleme d) Yanma

7)Aşağıdakilerden hangisi soğutma suyu sıcaklık aralığıdır?

a) 83o – 120o C b) 70o – 90o C c) 100o – 120o C d) 65o – 95o C

8)Aşağıdakilerden hangisi motorun ana parçalarından değildir?

a) Krank Mili b) Kam Mili c) Silindir Kapağı d) Distribütör

CEVAP ANAHTARI

1 D
2 D

28
 3 A
4 D
5 D
6 D
7 A
8 D

DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki sorulara doğru cevap verdiyseniz bir sonraki öğretim faaliyetine

geçebilirsiniz. Doğru cevap veremediğiniz sorular için tekrar ediniz

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

ÖĞRENME FAALİYETİ-2
AMAÇ

Bu öğrenme faaliyeti ile Dizel motora sahip araçların yardımcı sistemleri , motor ve
parçalarının bakımı, ölçülmesi işlemlerini yapabileceksiniz.

29
 ARAŞTIRMA
Çevremizde bulunan araç servislerinde ile Dizel motora sahip araçların emniyetli bir
şekilde çalışma alanına almak ve sehpalama işlemini yapmak motor parçalarını tanımak ve
motor parçalarını sökülmesi hakkında sanayi, internet,üniversite kütüphanesi ve atelyenizde
araştırma yaparak bilgi edininiz, edindiğiniz bilgileri rapor haline dönüştürüp gurubunuza
sunum yaparak paylaşınız.

5. DİZEL MOTOR BAKIMI

Bir motorun kullanılış ve işleyişini gözetlemek ve denetlemek yoluyla sürekli olarak
iyi durumda kalmasını sağlamak amacı ile yapılan işlemlere bakım denir.

Aracın kullanımı sırasında olabilecek basit ve küçük aksaklıklar gerekli bakım

işlemleri yapılmazsa ileride büyük arızaların doğmasına neden olur. Kazalara neden olur.
Aracın yakıt harcaması artar.onarım harcamaları artar .yangın çıkma olasılığı doğar. Can ve
mal kaybına neden olabilir. Bu bakımdan bakım önerilen zamanlarda yapılması gerekir.
Motorun genel durumu kontrol ve bazı denemelerle gözden geçirilir

Dizel motorda yapılan bakımlar

 Soğutma sisteminde yapılan bakımlar

• Su seviyesi kontrol edilir.

• Su kaçağı olup olmadığına bakılır.

• Vantilatör kayışı gerginliği ve durumuna bakılır.

• Antifriz yoğunluğu kontrol edilir.

 Yağlama sisteminde yapılan bakımlar.

• Yağ seviyesi kontrolü yapılır.

• Yağ kaçağı olup olmadığına bakılır.

• Yağ filtresi kontrol edilir . zamanı gelmişse değiştirilir.

• Yağ basıncı ölçülür.

• Yağın durumu kontrol edilir.

30
 Yakıt sisteminde yapılan bakımlar

• Yakıt deposundaki yakıt seviyesine bakılır.

• Sistemdeki kaçaklar kontrol edilir.

• Yakıt pompası kontrolü yapılır.

• Karbüratör kontrol edilir.

• Hava filtresi kontrol edilir.

 Ateşleme sistemi kontrolleri

• Batarya (akü ) kontrolü yapılır.

• Elektrik bağlantılarının kontrolü yapılır.

• Kontak anahtarı kontrolü yapılır.

 Motor parçalarında yapılan kontroller ve bakımlar

• Silindir kapağının yüzey düzgünlük,çatlaklık ve eğiklik kontrolü

• Manifoldların yüzey düzgünlük çatlaklık ve eğiklik kontrolü

• Silindir bloğu yüzeyi düzgünlük,çatlaklık ve eğiklik kontrolü

• Krank mili düzgünlük kontrolü

• Krank mili ana ve kol muyluları kontrolü

• Kam mili kam ve muylularının kontrolü

• Piston ve sekmanların kontrolü

• Supapların oturma yüzeylerinin kontrolü

• Supap yaylarının kontrolü

• Zaman ayar düzeninin kontrolü

• Volanın düzgünlük kontrolü

31
 • Karterin düzgünlük, çatlaklık ve eğiklik kontrolü

5.1. Dizel Motorun Ölçümleri

 Silindirlerde ölçüm yapılır . konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

 Pistonlarda konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

 Biyel yataklarında konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

 Krank mili muylularında konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

 Ana yataklarda konilik , ovallik durumu , aşıntı durumu tespit edilir .

 Silindir kapağı, silindir bloğu ve manifold yüzeylerinde çizilme, eğiklik ve aşıma

durumu tespit edilir.

 Motor parçalarının ölçü değerlerini katalog değerleri ile karşılaştırmak.

Ölçülen motor parçalarının ölçü değeri ile motor katoloğundan tespit edilen değerler
karşılaştırılır motorun durumu görülür. ne yapılması gerektiğine karar verilir.

Burada ;

• Motor kısmi revizyona tabi tutulur.

• Motor genel revizyona tabi tutulur.

5.1.1. Silindirlerin Ölçülmesi

5.1.2. Pistonların Ölçülmesi

 Sökülmüş olan pistonun üzerinde bulunan karbonları, pistona zarar vermeden

temizleyin not:Segmanları pistonlar üzerinde bulundurmayın daha önce sökün.
 Özel karbon temizleme aleti ile segman yuvalarında bulunan karbonları temizleyin.
Alet yoksa bu işlemi kırık segmanla yapabilirsin.

 Pistonları yıkama kabında iyice yıkayın ve basınçlı hava ile kurutun.

 Piston çapına uygun bir mikrometre alın, pim eksenine dik ve pim eksenine paralel
olmak üzere (A/B)Pistonunu eteğinden ölçün.

Not: Ölçüleri doğru aldığınıza emin olun.

32
5.1.3. Biyelin Ölçülmesi

 Biyeli yıkama kabında fırça ile iyice yıkayın.

 Biyel ayağına piston pimini takın ve pimi elinizle hareket ettirmek suretiyle boşluk
olup olmadığını kontrol edin.

 Uygun mikrometre ve telekopik geyç kullanarak biyel pim burçlarını ölçün.

 Biyel başının kusinetlerini çıkarın ve kep vidalarını torkunda sıkın.

 Uygun mikrometre ile komparatörü standart çelik çapında sıfırlayın ve aldığınız

ölçüleri çizelgeye geçiniz.

5.1.4. Krank Milinin Ve Yataklarının Ölçülmesi

Krank milinin yatak boşluklarını ölçmek için uygulayabileceğiniz yöntemler:

1-Ölçü farklarını alarak boşluk bulma

2-Plastik geyç ile boşlukları bulma

3-Basınçlı yağ(yağ dedektörü) ile boşlukları bulma.

Ölçü Farkları İle Boşluk Tesbiti

 Gerekli işlem yaprağını kullanarak krank milini sökün.

 Krank milini ve yataklarını iyice temizleyin.
 Yatakları kepleri ile birlikte doğru olarak yerlerine takın ve torkunda sıkın.
 Krank mili ana yatak muyluları ile yatakları bez ile iyice silin.
 Krank mili muylularına uygun mikrometre ile ölçün ve bulduğunuz değerleri çizelgeye
işleyin.
 Uygun komparatör ve mikrometre ile ana yataklardan ölçü alın ve çizelgeye geçin.

5.1.5. Ana Yatakların Ölçülmesi :

 Motor blokunun yıkama kabı yerleştirin.

 Yıkama kabına bir miktar gazyağı yada mazotu dökün.
 Motor blokunu fırça ile iyice temizleyin.
 Motor blokunu saç masa üzerine alın.

33
  Ana yatak keplerini sökün.
 Yatak kusinetlerini çıkarın.
 Ana yatakların çelik kapları ve kusunetleri bez ile iyice silerek temizleyin.
 Kusinetleri gözle kontrol edin.

NOT: Kusinetlerin yatak kısımlarında çizilme ,pörtükleme , pul pul kabarmalar ve

dökülmeler varsa yatakların kullanılıp kullanılmayacağını tesbit edin.

 Kusinetleri takmadan , ana yatak keplerini torkunda sıkın.

NOT: Tork değerini motorun kataloğundan alın.

 Komparatörü ana yatak çelik çapına sıfırlayın.

 Yatak keplerini sökün ve kusinetleri yatak yuvalarına yerleştirin.
 Yatak cıvata ve somunlarını torkunda sıkın.
5.1.6. Silindir Kapağının Kontrolü :

 Karbon temizleyicisi ve spatula ile kapak yüzeyini ve yanma odalarındaki karbon

birikintilerini kazıyın. Kalan karbon parçacıklarını tel fırça ile temizleyin.
 İnce zımpara kagıdı ile silindir kapağı yüzeyini hafifce parlatın.
 Silindir kapagını göz ile kontrol ederek, çatlaklık, kırıklık,derin çizik olup olmadığını
araştırın.
 Silindir kapağı temas yüzeyinin yanma odası, saplama deliği ve su kanalları arasında
kalan kısımlarında çukurlar olup olmadıgını göz ile kontrol edin.
 Silindir kapağı temas yüzeyinde deforme olup olmadığını bir mastar ve sentil ile
kontrol edin. ( Kapak yüzeyi ile mastar arasına giren sentilin kalınlığı 0,004 inçtir. )
 Silindir kapak contasını kontrol edin.
 Silindir kapağı, somun, cıvata ve rondelalarını konrol edin.
 Bulgularınızı tablo haline getirin.

UYGULAMA FAALİYETİ

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

34
  Çalışma alanının temiz ve düzenli
olmasına dikkat ediniz.
Dizel motor parçalarının ölçümlerini
 Sökülen motor parçalarını yerleştirmek
yapmak.
için iş tezgahını hazırlayın
 Ölçüm için gerekli mikrometre ve
komparatör takımlarını hazırlayın
 Mastar ve sentili hazırlayın
 Araç katoloğunu hazırlayınız.
Dizel motor parçalarının bakımını yapmak.
 Gerekli takım ve avadanlıkları
hazırlayınız
 Araç katoloğunu hazırlayınız.
 Ölçü aletlerinin uygunluğunu kontrol
ediniz.
Dizel motor parçalarının ölçü değerlerini
 Ölçü yapılacak parçaların temizliğine
katalog değerleri ile karşılaştırmak.
dikkat ediniz.
.
 Araç kataloğunu okuyarak değerlerin
kıyaslamasını yapınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1. Dizel motorlarında yapılan konroller aşağıdakilerden hangisi değildir?

A) Basınç kontrolü
B) Silindir kaçak kontrolü

35
 C) Yakıt pompasının kontrolü
D) Düzgünlük kontrolü

2. Aşağıdakilerden hangisi silindir kapağındaki kontrollerdendir?

A) Sübap yaylarının kontrolü

B) Sübapların kontrolü
C) Eğilme – çatlaklık
D) Bagaların kontrolü

3. Piston üzerinde hangi kısımdan ölçü alınır?

A) Alt etek piston pime dik eksenden

B) Alt etek piston pime parelel eksenden
C) Üst etek piston pime dik eksenden
D) Üst etek piston pime paralel eksenden

CEVAP ANAHTARI

1 D

2 C

36
 3 C

DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki sorulara doğru cevap verdiyseniz bir sonraki öğretim faaliyetine

geçebilirsiniz. Doğru cevap veremediğiniz sorular için tekrar ediniz.

ÖĞRENME FAALİYETİ-3

ÖĞRENME FAALİYETİ-3
AMAÇ

Bu öğrenme faaliyeti ile DİZEL motora sahip araçların yardımcı sistemleri , motorun
sökülmesi, bakımı onarımı , takılması ve ayar işlemlerini yapabileceksiniz.
37
 ARAŞTIRMA

Çevremizde bulunan araç servislerinde DİZEL motor parçalarının takılması ve ayarları

hakkında bilgi edininiz edindiğiniz bilgileri rapor haline dönüştürüp gurubunuza sunum
yaparak paylaşınız.

6. DİZEL MOTOR PARÇALARININ

TAKILMASI
6.1. Dizel Motor Parçalarını Takmadan Önce Dikkat Edilmesi
Gereken Kurallar
 Motoru diğer işlerin görülmediği temiz bir yerde toplayın.
 Kullanacağınız takım , avadanlıkları ve aygıtları hazırlayın.
 Parçaları takmadan önce lift bırakmayacak bezle silin.
 Parçaların çalışma konumlarına ve işaretlerine dikkat edin.
 Cıvata , somun ve saplamaları tork değerinde sıkın.
 Contaları doğru ve düzgün yerleştirin.
 Çalışırken güvenlik kurallarına uyun.

Dizel Motor Parçalarını Takmak

• Pistonları takın
• Krank milini takın
• Kam milini takın
• Zaman ayar sistemini takın
• Supapları takın
• Silindir kapağını takın.
• Volan takın.
• Manifoldlları ve ön kasnağı takın.
• Motor üst kapağını takın.
• Yağlama sistemi parçalarını takın.
• Karteri takın.
• Motor üst kapağını takın.
• Motorun yardımcı sistem parçalarını takın.

38
6.2. Dizel Motor Ayarları
6.2.1. Supap ayarları:

Supap yerleştirme şekilleri hangi tip olursa olsun, supap ayarları için gerekli ana
işlemlere geçmeden , şu ön işlemler, önerildiği gibi yapılmalıdır:
 Supap ayar değerleri kataloktan saptanır.
 Ayarlama sırasında, motorun ısıl durumu ne olacağı, yani ayarın motor sıcak iken mi
yoksa soğuk iken mi yapılacağı saptanır. Bu bilgi katalokta ayar değeri ile birlikte
verilir. Motorlar ısı motoru olduğuna göre, özel nedeni yoksa, ayarlamalar motor
sıcakken ve çalışırken yapılmalıdır.
 Ayarlamalar için uygun takımlar seçilir. Takımlar, supapların yerleştirme şekline, ayar
düzeneğinin planlamasına göre değişir.
 Öneriliyorsa basınçlı. tip radyatör kapağı çıkarılır.
 Supapların motor üzerinde sıralanma sıraları saptanır. Klasik olarak bilinen Ek.Em. Em.
Ek. Ek. Em. Em. Ek. sıralanmasından değişik supap dizilişleri olacağı unutulmamalıdır.
 Ayar motorun hangi konumunda yapılacağı belirlenir. Genellikle piston ateşleme Ü.Ö.N
sına getirildikten sonra, o silindirin supaplarının ayarı yapılır. Ayarlamada ateşleme
sırası İzlenerek, motorun iki devrinde tüm supapların ayarları yapılır. ,Ancak, bazı
firmalar ayarlamada değişik metotlar önerirler. Bu nedenle ayarın motorun hangi
konumlarında yapılması gerektiği de kataloktan saptanmalıdır.
 Supap ayarı için motorun döndürülmesinde çok büyük kolaylık sağlayacağından, seyyar
marş butonu kullanılmalıdır.
 Özellikle I tipi motorlarda, supap ayarlarından önce, silindir kapak cıvatalarının
sıkılıkları kontrol edilmeli ve gerekirse yeniden torkunda .sıkılmalıdır.
 Yakıt Pompasının Ayarlı Olarak Motora Takılması

UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İşlem Basamakları Öneriler

39
  Çalışma alanının temiz ve düzenli olmasına
1- Dizel motor parçalarını
dikkat ediniz.
takmak.
 Sökülen motor parçalarını yerleştirmek için iş
tezgahını hazırlayın.

 Yangın tüpünü hazır bulundurunuz.

 Araç katoloğunu hazırlayınız.

 Gerekli takım ve avadanlıkları hazırlayınız.

2- Dizel motorun ayarlarını
yapmak.
 Araç katoloğunu hazırlayınız.

 Gerekli takım ve avadanlıkları hazırlayınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1. Aşağıdakilerden hangisi dizel motorlarında yapılan ayarlardan değildir?

A) Yakıt pompası ayarları

B) Besleme pompısı ayarları
C) Enjektör ayarları
D) Yakıt filtresi ayarları

2. Aşağıdakilerden hangisi enjektör ayarlarından değildir?

A) Atomize kontrolü
B) Damlama kontrolü
C) Geri kaçak sızıntı kontrolü
D) Meme kontrolü

CEVAP ANAHTARI

40
 1 D

DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki sorulara doğru cevap verdiyseniz bir sonraki öğretim faaliyetine

geçebilirsiniz. Doğru cevap veremediğiniz sorular için tekrar ediniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME

41
 Modülle kazanacağınız yeterliği ölçen bir ölçme aracı öğretmeniniz tarafından
hazırlanarak size uygulanacaktır.

Uygulama sonunda yapılan değerlendirme ile bir sonraki modüle geçip

geçmeyeceğiniz öğretmeniniz tarafında size bildirilecektir.

KAYNAKLAR

KAYNAKLAR
 Işıksoluğu , M. Ali , Motor yenileştirme kitabı ,

42
 Orhan Kaya , Motor ayarları ve bakımı
 İ. Özdamar , B. Yelken, Dizel motorlar
 Megep Motorlu taşıtlar tanıtma modülü
 Yüce And ,Günüzde otomotiv teknolojisi
 Güngör Orhan , Dizel Teknolojisi
 Fildiş , A.Muhtar , Motorculuk (Dizel) İş ve İşlem Yaprakları Sınıf 2
 Staudt , Wilfried, Motorlu Taşıt Tekniği
 Işıksoluğu , M.Ali , Motorculuk Bölümü İşlem Yaprakları Sınıf 1
 www.mercedes.com
 www.otomax.com
 www.gazi.obitet.edu.tr
 www.arabam.com.tr
 www.ford.com.tr
 www.opel.com.tr

43