Basında Tekel Ridwan Xelîl e Kitap

Basında Tekel Ridwan Xelîl
Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 1

2 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

BASINDA TEKEL
Ridwan Xelîl
2011 Nisan / İzmir

Zanîngeh

Zanîngeh :8
Rêza Tirkî / Türkçe :3
e-pirtûk / e-kitap / e-book :7
Lêkolîn / Araştırma :1
Yayın hakkı Zanîngeh’e aittir.

Fayda Verecek şekilde Kullanılması Noktasında Bir
Mahsur Yoktur. Alıntı Yapılabilir. Kopyalanabilir. Dağıtı-
labilir.
!Helal Olsun!
Genel Yayın Yönetmeni : Dilazad ART

Editör : Dilazad ART
Basıma Hazırlayan : Ridwan Xelîl
Sayfa Tasarımı : Ridwan Xelîl
Kapak Tasarımı : Ridwan Xelîl
Kapak Resmî : İnternet
Redaktör : Nûpelda
Bilgi Uzmanı : Gulîstan Azad
Basım :Zanîngeh Dijital Matbaası(ZDM)
Grafik :Zanîngeh Grafik Tasarım(ZGT)
Baskı :Ajans Zanîngeh a Nasînê(AZN
Dijital Basım
Zanîngeh
1. Basım (e-basım)
İzmir, Nisan 2011
İletişim, Öneri, Eleştiri ve Destekleriniz İçin:

e-mail : zaningeh.net@gmail.com
tel : 0 505 638 61 33/0 505 638 61 33
web : www.zaningeh.net
Posta Hesabı : 6165091(Ramazan Turgut)

BASINDA TEKEL
Ridwan Xelîl
2011 Nisan / İzmir

Zanîngeh

Ridwan Xelîl
Nusaybin’de dünyaya geldi.

Lisans eğitimine kadar Nusaybin’de yaşadı.
Lisans eğitimini Gazetecilik alanında Ege Üniversitesi
İletişim Fakültesinde Yapmaktadır.
Bu eser yazarın ilk araştırma eseri olma özelliğini
taşımaktadır
Ayrıca yazarın profesyonel anlamda hazırladığı ilk
çalışmasıdır.
Yazar Kürtçe ve Türkçe dillerine vakıf olup İngilizce ve
Arapçaya aşinadır.
Yazar öğrenci olarak halen İzmir’de yaşamaktadır.

İçindekiler
ÖNSÖZ YERİNE ................................................................... 10
Basın ve Basımın Serüveni .................................................. 10
GİRİŞ................................................................................... 12
Basını Tekelleşmeye Götüren Yola Giriş............................... 12
Basın Nedir? ....................................................................... 15
Tekelleşme Nedir? .............................................................. 16
Basında Tekelleşme Nedir? ................................................. 17
Rekabet .............................................................................. 17
Rekabet (Piyasa) Çeşitleri ................................................... 17
Tam Rekabet (Serbest) Piyasası .......................................... 18
1-Atomisite İlkesi ................................................................ 18
2-Serbest Giriş Çıkış İlkesi .................................................... 18
3-Homojenlik İlkesi ............................................................. 18
4-Açıklık İlkesi ..................................................................... 18
Eksik Rekabet Piyasası Türleri ............................................ 19
Tekel Piyasalar ................................................................... 19
1.Monopol Piyasalar ........................................................... 19
2.Monopson Piyasası: Alıcı Tekeli ....................................... 19
3.İkil Tekel ve İkil Yanlı (Zincirleme) tekel ............................ 20
4.Tekelci Rekabet Piyasaları ............................................... 20
Diğer Eksik Rekabet Piyasaları ............................................ 21
Oligopol Piyasalar .............................................................. 21
Oligopson Piyasalar ............................................................ 21
Düopol – Düopson Piyasalar ............................................... 21
B) BASINDA TEKELLEŞME .................................................... 22
Temelde Basında Tekelleşme Çeşitleri ................................. 22
1-Yatay Tekelleşme ............................................................ 22
2-Dikey Tekelleşme ............................................................. 22
3-Çapraz Tekelleşme ........................................................... 22
4-Ultra Çapraz Tekelleşme .................................................. 23
Basında Tekelleşme Nasıl Olur ............................................ 24
Ekonomik Yollarla Oluşan Tekeller ...................................... 24
Antlaşmalar ........................................................................ 24
Denetim Altına Alma .......................................................... 24
Mali işlerde Bağımsızlığını Yitirme ...................................... 24

Satın Alma .......................................................................... 24

Birleşmeler ......................................................................... 25
Birleşme nedir? ................................................................... 25
Neden bileşilir..................................................................... 26
1-Ölçek Ekonomilerinden Yararlanmak İçin ......................... 26
3-Vergi Ve Kredi Avantajları ............................................... 26
4-Çeşitlendirme .................................................................. 26
5-Finanslama Kolaylığı........................................................ 26
Birleşme Çeşitleri ................................................................ 27
İşletmelerin Hukuksal Bağımsızlıklarını Etkilemeyen
Birleşmeler ......................................................................... 27
Kartel ................................................................................. 27
Konsern .............................................................................. 27
İşletmelerin Hukuksal Bağımsızlıklarını Etkileyen
Birleşmeler ........................................................................ 28
Tröstler ............................................................................... 28
Holding ............................................................................... 28
Birleşme ve Satın almaların Farkları.................................... 28
Siyasal Yollarla Oluşan Tekeller .......................................... 29
Siyasal Müdahalelerle ........................................................ 29
Devlet Müdahaleleriyle....................................................... 29
Siyasal Tekele Nasıl Olur ..................................................... 29
Basında Tekelleşmenin Nedenleri ..........................................30
C) TEKELLEŞMENİN SONUÇLARI .......................................... 31
1-Tekelleşme ve basın teknolojisi ........................................ 31
2-Çalışanlar açısından tekelleşme ....................................... 31
3-Tekelleşmenin basın özgürlüğüne etkisi(neşteri) .............. 32
4-Ülke çıkarlarına etkileri.................................................... 32
Hıfzı topuz uluslar arası kuruluşların
ülke çıkarlarına zararlarını şöyle dile getirmektedir ............ 33
Tekel karşı ne gibi önlemler alınmalı ................................... 34
RÖPORTAJ ................................................................................35

Bu Kitabı
İktisat Kahramanı Anneme
Ve
Geleceğin İktisat Kahramanına
İthaf Ediyorum

ÖNSÖZ YERİNE
Basın ve Basımın Serüveni
Allah vardı ve hiçbir şey yoktu.
Ardından Allah “ol” dedi ve aniden devasa bir pat-
lama oldu böylelikle kâinat tohumu oluşup filizlendi.
Ardından patlama sonrası yoklukta bir boşluk oldu işte biz
bu boşluğa kâinat diyoruz.
Kâinattaki gazlar birleşip yoğunlaşmaya başladılar
ve katı kütleler ortaya çıktı. Sonra bu kütleler aşırı
yoğnlaşıp patladılar ve etrafa katı kütlecikler saçıldı bazı
kütlecikler soğudu ve bunlardan biri dünyamız mavi yeşil
evimiz oldu.
Sonra dünya etrafında ay diye bir cisme ilahi
cenahtan “dön” emri verildi, ve dünya büyük yanan bir
cisme peyk tayin edildi ve Samanyolu Galaksisi oluştu.
Ardından Allah dünyaya “ol” dedi ve Dünyada hayat
oldu, hayata kaynak su yaratıldı. Ardından Allah bitkiyi,
bitkinin tüketilmesi için hayvanı ve bunlara hüküm sürme-
si içinde en son insanı yarattı ve insana “oku” dedi, işte
basın ve basım burada başladı arkadaşlar.
Ardından insan mağaralarda yaşamaya başladı ve
baktı ki ölüyor ve dünyadan yok oluyor bunun verdiği acı
yüzünden ilahi cenahın rahmetinden ölümsüzlüğün varlığı
noktasında ilham aldı, ardından ölümsüzlük sırrını ara-
maya koyuldu. Sonrasında ölümsüzlük için sanatı keşfetti.
Ve mevcut yaşantısını mağaralara resmetmekler kendini
çağlar sonrasına ölümsüzleştirdi. Biz şimdi bu insanların
haberlerini mağaralardan okuyoruz evet bu resimler ilk
basın ve basım haberleri idi. Onlara bu mesleği başlattıkları
için teşekkür ediyorum ve onların bu huyunun yani haber
verme huylarının irsiyetten bizde yaşadığını ve bu sayede
onların gerçekten ölümsüzleştiklerini hissediyorum.
Sonra basın iki ana kola ayrıldı ilahi ve beşeri diye.
İlk basın kolu olan ilahi basın kolu, Allah mesajlarının

habercilerin piri Cebrail (A.S.) ile seçkin kullarına onlardan

da insanlara ulaştırılması esasına dayanıyordu Cebrail
(A.S.) mesajlarını böyle illetti. Ve bu ilahi sistem beşeri
sistemlere ilham kaynağı oldu. Ardından olayları resmet-
me sistemleşip geliştirildi ve hiyarografi yazısı (yani resim
yazısı) keşfedildi. Ardında olaylar kil tabletlere basıldı
çeşitli nesneler üzerine kazıldı ve çizildi. Sonrasında hi-
yarografi yazısı sistemi geliştirilip daha profesyonel şekilde
düzenlendi ve harf sistemi geliştirildi. Ardından kâğıtta
icat edilince kutsal ikili tamamlandı buna ölümsüzlük ik-
siri mürekkep cinsi maddeler eklenince mahşerin üç yiğidi
tarih sahnesini şekillendirmeye başladılar ve tarih başladı.
Ardından doğunun uzaklarında Asya’nın doğu
denizine yakın uçtaki insanları bazı makinesel sistemlerle
yazı ve resim basma işlemini makinesel olarak kolaylaştırıp
geliştirdi. Bunun sonrasında Asya’nın en batısında bulu-
nan dağların ardındaki bir memlekette Gutenberg diye biri
Asya’nın en doğusunda sistemleşen baskı taktiğini daha
da geliştirip sistematikleştirdi ve böylelikle kullanılan yeni
sistem ile basımda yeni bir çağ başladı, tipo(matbaa) çağı
başladı. Ardından bu yeni basım taktiği basına aktarıldı
ve bu Yöntemle basın sistematik olarak oluşmaya ve
gelişmeye başladı. Ardında haber yaprakları ile haberler
yayılmaya başladı. 17.yy başlarında ilk süreli yayınlar or-
taya çıkmaya başladı. 18.yy başlarında da günlük yayınlarla
basın ciddi şekilde modern halini almaya başladı….
Ve bugün…

GİRİŞ
Basını Tekelleşmeye Götüren Yola Giriş
Yazılı basın işletmeleri kurulabilmeleri ve faaliyetler-
ini sürdürebilmeleri için büyük bir sermayeye ihtiyaç du-
yarlar. Yoğun teknolojiye bağımlı olan basın işletmelerinin
radyo, TV ve bilgisayar işletmeleriyle rekabet edebilm-
esi güçlü bir sermaye yapısı ile mümkün olabilir. An-
cak bu yoğun sermaye ihtiyacı basını dış sermayeye
yöneltmekte dolayısıyla beraberinde, basından ve basın
etik kanunlarından anlamayan bir sermaye ile basında
tekelleşmeyi ortaya koymaktadır.
İçinde bulunduğumuz çağ bilgi ya da iletişim çağı
olarak adlandırılmaktadır. İnsan artık bilgiye daha fazla
ihtiyaç duymaktadır ve bilgiye daha rahat, daha hızlı ve
daha pratik ulaşmaktadır. “Gün geçtikçe toplumun bilgi
edinme ihtiyacı artmaktadır. Bu gereksinimin giderilmesi
içinde kitle iletişim araçları (KİA) kullanılmaktadır.”* Bu
KİA arasında bulunan yazılı basın en eski bilgi edinme
yöntemidir. Bilginin elde edildiği kaynaklar arasında yazılı
basının önemli bir yeri vardır lakin gelişen teknoloji ve or-
taya çıkan yeni haber edinme kaynakları yazılı basını bir
değişime sürüklemektedir. Bu değişime ayak uyduramayan
basın işletmeleri tarih sahnesinden silinmeye başlayınca
yeni teknolojik gelişmelere entegre olmaya çalışan basın
işletmeleri de tekrar parlamaya başlamıştır. Ama bu yeni
teknolojilerle entegre olma çalışmaları ekonomik olarak
yüksek bir yekûn tutmaktadır. Yazılı basının iç dinamikler-
inin bu sermaye ihtiyacını karşılayamaması yazılı basını dış
sermayeye yöneltmiştir.

Gerek yazılı basının gerekse görsel ve işitsel basının

20.yy özelliklede 21.yy da propaganda ve reklam aracı
olarak kullanılması gerek siyasal gerekse de ekono-
mik otoritelerin dikkatini çekmiştir. Bundan ötürü güç
otoritelerinin basına hakim olma çalışmaları beraberinde
tekelleşmeyi getirmektedir lakin bu eserde değineceğimiz
tekelleşme daha çok ekonomik yöndeki tekelleşmelerdir
işte bu sebeple siyasal tekelleşme hareketlerine başka bir
eserde değineceğiz ama özetle de olsa bu eserde biraz ba-
his açacağız.
Yüzyıllar öncesine dayanan bir geçmişi olan yazılı
basın 19.yy da etkinlik kazanmaya başlarken, gör-
sel ve işitsel basın 20.yy da yazılı basını çok gerilerde
bırakıp etkinlik kazanmaya başlamıştır. “Görsel ve işitsel
basının gelişmesi yazılı basını olumsuz etkilemişse de
yazılı basında haberin detaylı verilmesi ve saklanabilir
belge niteliği taşıması yazılı basının hala önemli bir yer
tutmasını sağlamıştır.” Şüphesiz yazılı basının hayla ayakta
durmasının sebepleri arasında yazılı basının bin yılları aşan
kullanım alışkanlığı basılı bir metnin okunmasının verdiği
rahat ve keyfin olması ve bazı kişilerim değimi ile yazılı
basın ürünlerinin çok amaçlı kullanımı(temizlik yaparken,
sofra kâğıdı olarak vs. kullanımları) bulunmaktadır.
Ekonomik olarak incelediğimizde 80’den günümüze
kadar ki dönem basında sermayenin hüküm sürdüğü az
sayıda büyük sermaye gruplarının basını elinde tuttuğu
dolayısıyla tekelleşmenin yoğunlaştığı yıllardır.
Bu çalışmamızda tekelin tarihsel boyutuna değil de
tekelin ekonomik boyutlarıyla ilgileneceğiz.

Ayrıca bu çalışmamızda ele aldığımız basın yazılı

basındır yani işitsel görsel basına fazla değinmeyeceğiz
sebep olarak ta hem araştırma alanımız genişliyor hem de
konumuz dışına çıkıyoruz.
Hâsılı kelam yazılı basının ihtiyaç duyduğu sermay-
enin onu nasıl tekele götürdüğünü ele alacağız.
Yazılı basın işletmelerinde tekelleşmenin sebep,
sonuç, korunma yolları ve tekelleşme üzerine yapılan
çalışmaları incelemeden önce eserimizin temel konuları
olan basın ve tekelleşme kavramları üzerinde biraz
durmamızda konunun iyice kavranması için fayda görme-
kteyiz.

Basın Nedir?
Basın, siyasi ve iktisadi sosyal ve edebi konularda yo-
rumlu ya da yorumsuz haber ve bilgi vermek için her gün
veya belli aralıklarla çıkarılan yayındır.
Basın, güncel olaylara ilişkin haber görüş ve makalel-
erle kamuoyunun ilgisini çeken ağırlıklı günlük veya
haftalık süreli yayınlar.
Basının temel işlevlerini ve şeklini belirten yukarda-
ki iki temel tanımdan çıkaracağımız ortak sonuç basının
temel işlevinin haber ve bilgi vermek olduğu ve belli
aralıklarla çıkartılan yayınları kapsadığı yani süreli yayınlar
olduğudur.
Toparlayacak olursak, siyasi, iktisadi, içtimai ve edebi
yorumlu ve yorumsuz bilgi ve haber vermek için her gün
ve ya belirli sürelerde çıkan güncel olaylar hakkında haber
görüş ve makalelerle kamuoyunun ilgisini çeken ve ka-
muoyunu bilgilendiren ağırlıkla günlük ve haftalık süreli
yayınlardır.
Ancak basının kamuoyu oluşturma yönlendirme
eğitme, eğlendirme gibi işlevlerle toplumun siyasal
ekonomik ve kültüler oluşumunda da etkili olduğu bilin-
mektedir.
Basın bu işlevlerini yerine getirirken fikri birikim-
ler, duygusal bağ kurmak gibi etmenleri kullanırken aynı
zamanda emek, teknolojik makinalar, modern maskı
metotları vs. gibi fiziksellik gerektiren üretim elemanlarını
da kullanmaktadır. Yani fikri üretimin fiziksel üretime
geçebilmesi, meta ya da mal özelliği kazanması için gerekli
olan fiziki üretim elemanları basını ekonomik bir üretim
dalı konumuna getirmektedir.

Tekelleşme Nedir?
Tekel, en geniş anlamıyla, toplumsal yapıların
herhangi bir alanındaki süreçlerin bir ya da birden çok
aşamasındaki yönetimin tek bir güç yapısı tarafından
denetim altına alınması demektir.
Tekelin oluşum safhaları farklılık göstermekle be-
raber doğurduğu sonuç genelde aynıdır yani az bir gu-
rubun veya belli kişilerin menfaatlerinin toplumun men-
faatlerinin üstünde tutulmasıdır. Ama aynı zamanda
yoğun teknolojiye muhtaç yüzyılımızın işletmelerinin
gelişimi için yatırım, AR-GE gibi çalışmaların yoğunlaşması
bu işletmelerin ayakta durabilmeleri ve gelişimleri için
olumlu bir etki oluşturmaktadır bu ihtiyacı gideren tekel
olgusu dolayısıyla tekelleşmenin faydalarının da olduğu
ortaya çıkmaktadır.
Malumdur ki küçük ve güçsüz işletmelerin gelişim için
yatırım ve AR-GE çalışmalarında bulunmaları zordur bu se-
beple kalite artmamakta dolayısıyla kör bir döngü içinde
bulunulmaktadır. Tekelleşme sonrası oluşan yoğun ser-
maye yapısı bu gelişme ve AR-GE çalışmalarına güdümlü
de (mevcut teknolojinin azar azar kullanılması, gelişimin
kasti olarak yavaş yavaş yapılması vs.) olsa bir hız katmıştır.
Neyse şimdi asıl konumuz olan yazılı basın
işletmelerinde tekelleşme olgusuna değinelim yani yu-
karda gördüğümüz basını ve tekelleşmeyi birleştirmeye
başlayalım.

Basında Tekelleşme Nedir?

Basında tekelleşme temel anlamıyla tüm basın
kuruluşlarının ya da etkin olan büyük çoğunluğunun tek
bir işletmede ya da tekelin cinsine göre bir gurup, aile vs.
elinde bulunmasıdır.
Bu bazen yatay ve dikey tekleşmede görüldüğü üzere
sadece birbirini ilgilendiren dalların tek elde toplanmasıyla
olduğu gibi daha değişik ekonomik faaliyet dallarının da
bir elde bulundurulduğu çapraz tekleşmelerde olabilir.
Basının ve tekelin nasıl birleştiğini iyi kavrayabilmek
için öncelikle mevcut piyasa koşullarını ele alacağız.
Örneğin Piyasanın iyi anlaşılabilmesi için öncelikle reka-
betin ne olduğu bilinmeli.
Rekabet
En temel anlamıyla rekabet, işletmenin piyasada
kendisi gibi başka işletmelerle giriştiği rant yarışıdır.
Rekabet (Piyasa) Çeşitleri

Piyasa şekillerine baktığımızda karşımıza öncelikle
piyasaların alıcı ve satıcıların sayısal özelliklerine göre
değişiklikler gösterdikleri göze çarpmaktadır. Piyasa türl-
eri incelendiğinde karşımıza temelde tam rekabet ve eksik
rekabet piyasları türleri karşımıza çıkmaktadır.

Tam Rekabet (Serbest) Piyasası

çok sayıda alıcı ve satıcı var. Giriş çıkış serbesttir, at-
omisite, homojenlik ve açıklık ilkeleri net bir şekilde
gözükmektedir.
Tam rekabetin 4 temel koşulunu prof. Dr Tevfik Pekin
şöyle sıralamaktadır.
1-Atomisite İlkesi
Alıcı ve satıcının çok olduğu bu sayede piyasayı biri ve
ya birilerinin yönlendirememesidir
2-Serbest Giriş Çıkış İlkesi

Piyasaya girmek, işlemlerde bulunmak ve istendiğinde
piyasadan çıkılabilme serbestiyetidir
3-Homojenlik İlkesi
Piyasadaki ürünlerin hepsi aynı standartlara sahiptir.
Bu sebeple piyasanın tek elden manipüle edilmesi zordur.
Fiyat farkı kalite farkından gelir
4-Açıklık İlkesi
Tam rekabet koşullarında piyasa işlemlerinin ayan
ve beyan cereyan edeceğinden alıcı ve satıcı piyasayı iyi
tanımaktadır. Neyin nerden ne fiyattan temin edileceğinin
bilinmesi esasına dayanarak monopolitenin oluşmasının
zorlaşmasıdır.
Rekabet ve rekabet piyasasının özelliklerine
değindikten sonra rekabet çeşitlerini de gözden geçirmek
gerekir. Biz burada zihinleri fazla karıştırmadan esas piya-
sa yani rekabet çeşitlerine değineceğiz. Teferruatı ayrıntılı
araştırmalarınıza bırakacağız.

Eksik Rekabet Piyasası Türleri

Alıcı ve satıcıların irili ufaklı ve çok sayıda olduğu pi-
yasa türüdür. Piyasada kalite farklılaşmasıyla homojenlik
ortadan kaldırılır ve büyük firmalarda tekelleşme eğilimi
göstermektedirler
Tekel Piyasalar
Bir kişi ya da gurubun bir ülkede birkaç gazeteyi ve
dergiyi, televizyon ve radyo istasyonunu ele geçirmesine
tekelleşme denir.
Bir mal veya hizmet piyasasında alıcı ve/veya satıcılardan
biri fiyatı belirleyebiliyor veya değiştirebiliyorsa, o piyasa
tekel piyasasıdır. Tekel piyasaları da kendi içinde birkaç
türe ayrılır. Bunlar monopol, monopson, zincirleme ve ikili
tekel piyasalardır.
1.Monopol Piyasalar
Bir mal veya hizmetin piyasasında fiyatı bir tek satıcı
belirleyebiliyorsa, bu piyasaya monopol veya tekel satıcı
piyasası denir. Böyle bir durumda piyasada alıcılar, tek
satıcının belirlediği fiyatı kabul etmek durumundadırlar.
Buna örnek olarak, ülkemizde yakın zamana kadar uygula-
nan sigara ve alkollü içki satışları gösterilebilirdi.
2.Monopson Piyasası: Alıcı Tekeli

Alıcıların çok satıcıların tek olduğu piyasa şekli monop-
ol yada tekel piyasasıdır. Bir malın piyasasında fiyatı veya
satın alınacak miktarı alıcı belirliyor veya değiştirebiliyorsa,
böyle piyasalara monopson piyasalar denir. Bu piyasala-
ra da örnek olarak ülkemizde Toprak Mahsulleri Ofisi’ni
haşhaş kabuğunun tek alcısı olduğu durum gösterilebilir.

3.İkil Tekel ve İkil Yanlı (Zincirleme) tekel

Bir malın piyasasında bir firma hem tek alıcı hem de
tek satıcı konumu kazanırsa buna, iki yanlı veya zincirleme
tekel denir. Böyle bir durumla pek karşılaşılmamakla be-
raber bir firmanın belirli bir hammadde veya yarı mamul
malın tek alıcısı olup, bu girdileri kullanarak ürettiği malın
tek satıcısı olması durumu gösterilebilir.
4.Tekelci Rekabet Piyasaları

Bazı mal ve hizmet piyasalarında tam rekabet
şartlarından çokluk şartının varlığına rağmen akışkanlık
ve özellikle homojenlik şartı, kısmen veya tamamen
gerçekleşmeyebilir veya bazı firmalar çeşitli önlem
veya uygulamalarla bu iki şartı kendi çıkarlarına göre
değiştirebilirler. Bu önlem ve uygulamalara yoğun re-
klâm uygulamaları, müşteriler edinerek onlara farklı
davranmaları gibi uygulamalar gösterilebilir.
Böyle durumlarda satıcı firmalar, kendi öz veya özel
bir müşteri grubu oluşturmayı başararak, o müşteriler
karşısında tek satıcı gibi karar verebilirler. Böylece bu tür
piyasalar, hem tam rekabet hem de monopol özellikler-
ine birlikte sahip olabilirler. Bu nedenle bu tür piyasalara
tekelci rekabet piyasaları denir.

Diğer Eksik Rekabet Piyasaları
Oligopol Piyasalar
Bir mal veya hizmetin piyasasında satıcılar az; alıcılar
çok sayıda ise, bu tür piyasalara oligopol denir. Ancak bura-
da az sözcüğü ile çok sözcüğünün anlamlarının sayıyla ilgili
olmadığı unutulmamalıdır. Satıcıların az olması, bunlardan
birinin veya birkaçının, duruma göre fiyatı belirleyebilme-
leri veya değiştirebilmeleri imkanlarına sahip olduklarını
ifade eder. Çok sözcüğü ise, bu şekilde belirlenen fiyatı
alıcıların kabul etmek durumunda olduklarını ifade eder.
Oligopson Piyasalar
Bir mal veya hizmetin piyasasında alıcı az; satıcı çok
ise; yani alıcılar fiyatı belirleyebiliyor ve satıcılar da bu
fiyatı kabul etmek durumunda kalıyorlarsa, böyle piyasal-
ara oligopson piyasalar denir.
Düopol – Düopson Piyasalar

Daha çok teorik olan bir eksik rekabet türü de, düopol
piyasalardır. Kısaca bir malın satıcısı iki, alıcısı çoksa,
böyle piyasaya düopol denir. Düopolde iki satıcı arasında,
piyasayı iki eşit parçaya bölünceye kadar kıran kırana bir
fiyat rekabeti ortaya çıkar. Nihayet piyasa öyle bir dengeye
ulaşır ki iki satıcı firma bu dengeyi, yani oluşan fiyat ve
miktarları, değiştiremezler.

B) BASINDA TEKELLEŞME
Görüldüğü üzere ülkemiz basın piyasası oligopol piya-

sa örneği içindedir. Basında tekelleşme, Bir kişi ya da gu-
rubun gazete dergi gibi ürünlerin tüm arzını eline geçirdiği
piyasa şeklidir. “Basında oluşan tekel temelde üç şekilde
oluşmaktadır.” “ Son devirde basın dışı sermayenin basın
dışı işletmeleriyle beraber basına girmesiyle de dördüncü
bir tekel şekli ortaya çıkmıştır.”
Temelde Basında Tekelleşme Çeşitleri
1-Yatay Tekelleşme
Aynı mal ya da hizmeti üreten işletmelerin bir araya
gelmesiyle yatay tekelleşme oluşur. İşletmeleri bu tür bir
işleme yönelten etmenler şunlardır:
Pazar payını artırmak, Piyasada tekel yaratmak ya da
bütünleşme derecesini yükseltmek, Ölçek ekonomilerin-
den yararlanmak vs.
2-Dikey Tekelleşme
Medya sektörünün farklı etkinlik dallarının tek bir yapı
içinde bütünleşmesidir. Yani üretimden dağıtıma hatta
kâğıt işletmesine kadar hem de gzt dergi dağıtım şirketine
sahip olmadır.
3-Çapraz Tekelleşme
Çeşitli alanlardaki faaliyetlerin bir kişi ya da gu-
rupta toplanmasıdır. Mesela TV, radyo, gazete, dergi vs.
gibi çeşitli basın faaliyet alanlarının yelpazesinde tekel
oluşturmaktır

Bu üç tekelleşmeye bir dördüncüsü de eklenmektedir.
4-Ultra Çapraz Tekelleşme

Gurubun medya dışında da akla gelebilecek her sek-
törde mülkiyet sahibi olmasıdır. Mesela TV, radyo, gazete,
dergi vs. gibi basın faaliyet alanlarının yanında bankacılık,
otomotiv, emlak vs. alanlarda da faaliyet gösterilmesidir

Basında Tekelleşme Nasıl Olur

“Basında tekleşmenin nasıl olduğunu incelediğimizde
temelde karşımıza iki şık çıkmaktadır bunlardan ilki ekono-
mik diğeri de siyasal sebepler şıkkıdır.” Biz ilk önce ekono-
mik yollarla oluşan tekelleri temel olarak anlatacağız.
Ekonomik Yollarla Oluşan Tekeller
Antlaşmalar
Farklı gurupların ortak amaçlar için bir ahitle bir araya
gelmeleriyle oluşan tekelleşmedir.
Denetim Altına Alma

En az %50 hisseyle bir yayının ekonomik ve politik nok-
tada denetim altına alınması esasına dayanan tekelleşme
şeklidir.
Mali işlerde Bağımsızlığını Yitirme

Parasal yönden başka sermaye sahiplerinin himayes-
ine girme yoludur.
Satın Alma
Satın alma, herhangi bir işletmenin yada kişinin diğer
bir işletmenin mal varlığına veya ortaklık hisselerinin bir
kısmına yada hepsine veya yönetimde hak sahibi olmasını
sağlayacak herhangi bazı araçları devralmasıyla olur.
Böylelikle bir şirket başka bir şirketin bir kısmını ya da
tamamını satın almış olmaktadır.

Birleşmeler
Birleşmeler oluşan tekeller, birden fazla gazetenin
sermaye ihtiyaçlarını birleşmek amacıyla tedarik etmesi-
yle tekel oluşturmalarıdır. İşletmeler pazardaki yerini kay-
betmemek, rekabet edebilmek ve başarılarını kanıtlamak
için büyümeleri gerekmektedir. İşletmenin yaşayabilmesi
için büyüme zorunlu bir faktördür. Büyümeyi de birçok
işletme birleşmeler yoluyla gerçekleştirmektedir, çok
çeşitli sebeplerden ötürü birleşmeler olmakla birlikte
temelda incelediğimizde karşımıza aşağıdaki birleşme
çeşitleri çıkmaktadır
Birleşme nedir?
Birleşme, iki ya da daha fazla işletmenin ortak amaçlar
ve eşit haklarla yeni bir varlıkta buluşmalarına denilir.
Yeni oluşan işletmenin ortakları kârda ve zararda da
ortaktırlar ve bir ortak diğerine üstünlük sağlayamaz.
Birleşmede birleşen işletmelerin tüzel kişilikleri ortadan
kalkar ve yeni oluşan birleşmede ortaya yeni bir işletmeyle
birlikte yeni bir tüzel kişilik ortaya çıkar.
Yani taraflardan biri alıcı ve ya alınan değildir, bir araya
gelen işletmelerin yönetim kadroları yeni oluşumda da
birlikte yönetim kadrosunu oluştururlar, bir araya gelen
işletmeler ölçek bağlamında nerdeyse eşittirler, birleşen
şirketlerin hisseleri ortadan kalkar doğal olarak yeni
oluşan şirketin senetlerine sahip olmak gerekmektedir.

Neden bileşilir
Basın işletmeleri birçok sebepten ötürü birleşebilirler,
bunlar kimi zaman zorunlu olduğu gibi kimi zamanda key-
fidir. Mesela bazı basın işletmeleri batmamak veya ciddi
ekonomik bunalımlara düşmemek için birleşme yoluna
giderlerken bazıları da mevcut kapasitelerini artırmak
için zor durumda olmadan kendi istekleriyle başka
işletmelerle birleşirler. Biz burada temel birleşme yollarını
inceleyeceğiz ve en özet bir şekilde sizlere sunacağız çünkü
bu birleşme sebepleri çoğaltılabileceği gibi ayrıntılarla da
detaylandırılabilir.
1-Ölçek Ekonomilerinden Yararlanmak İçin
Sürümden kazanımda diyebiliriz, büyük ölçekli olup
bazı üretimlerinin maliyetini düşürmek. Yani aynı enerji
ve iş gücüyle daha fazla verim elde ekmek için.
2-Büyüme
Büyüyüp gelişen piyasada işletmeler büyüme ihtiyacı
duyarlar, eğer öz kaynaklarıyla bunu gerçekleştiremezlerse
başka işletmelerle birleşmelere gitmek suretiyle büyürler.
3-Vergi Ve Kredi Avantajları
Basın işletmelerine devlet tarafından sağlanan bazı
vergi ve kredi avantajlarından yararlanmak için.
4-Çeşitlendirme
Faaliyet gösterdiği pazarların sayısını artırmak olan
çeşitlendirmede tekelleşme de aktif rol oynar
5-Finanslama Kolaylığı
İşlemeler büyümelerini finanslamada zorluklarla
karşılaştıklarında gerekli olan parasal ihtiyacı sağlayacakları
diğer işletmelerle birleşmelere giderler.

Birleşme Çeşitleri
Birleşme nedir, neden bileşilir, birleşmenin neden-
leri nelerdir gibi soruları inceledikten sonra birleşmelerin
çeşitlerine göz gezdirmekte de fayda görüyoruz.
İşletmelerin Hukuksal Bağımsızlıklarını Etkileyen

Birleşmeler
Tröstler
Firmaların tek bir yönetim altında toplanmasıyla
oluşan dev şirket , işletmelerin hukuki bağımsızlıklarını
tamamen feda ederek bir araya gelmeleridir.
Holding
Bir kişinin, bir grup girişimcinin veya bir ailenin
birçok alanda faaliyet gösteren şirketleri belli bir çatı
altında toplama ihtiyacı içinde olmaları sonucu ya bir
holding kurma veya bir şirketler grubu oluşturmak
istemeleri sonucunda oluşur… Başka işletmelere ortak
olarak belirtilen bir amaç çerçevesinde kurulan anonim
şirket’lerdir. oy(voting) trösleri, kaynaşma (füzyon–merg-
er) tröstler vs. örnek olarak gösterilebilir.

İşletmelerin Hukuksal Bağımsızlıklarını Etkilemeyen

Birleşmeler
Kartel
Hukuki durumlarını muhafaza etmek kaydıyla
aynı daldaki işletmelerin piyasada aralarındaki rekabeti
kaldırmak veya azaltmak gayesi ile birleşmesidir.
Konsern
Her işletme hukuki durumunu muhafaza etmekle
beraber ekonomik bir yönetim altına girmelerini kabul
etmekle meydana gelen işletme topluluğu.
Centilmenlik anlaşmaları, konsorsiyumlar(şirketler
birliği) vs.
Birleşme ve Satın almaların Farkları

Birleşmeler yeni bir şirketin doğmasına neden olurk-
en, satın almalarda, ortaya çıkan yeni bir şirket yoktur, biri
diğerine ilave edilir.
Birleşmelerde alıcı ya da alınan taraf yoktur; birleşen
taraflar vardır, satın almada ise bir tarafın diğer tarafa
devredilmesi vardır.
Birleşmelerde, kurulan yeni şirket birleşen iki tarafın
ortak yönetimine tabidir, satın almada ise biri diğerinin
malı hükmüne geçer.
Birde daha değinmediğimiz uluslararası şirketlerin
birleşmesi ya da satın alımlarla oluşan birliktelikler vardır.
Bunlara ileriki konularda değineceğiz.

Siyasal Yollarla Oluşan Tekeller

Her ne kadar konumuz siyasal yollarla oluşan tekel-
ler üzerine olmasa da bu noktada zihinlerde biraz
berraklaştırma yapmak amacıyla siyasal yollarla oluşan
tekellere değineceğiz.
Siyasal Müdahalelerle
Siyasi grupların çıkarları doğrultusunda basına
uyguladıkları ağır siyasal yaptırımlar neticesinde basının
bu grupların sözcülüğünü yapması.
Devlet Müdahaleleriyle
Devletin bir malın tüm arzını kanunlarla eline almasıyla
oluşan müdahalelerle oluşan tekellerdir.
Siyasal Tekele Nasıl Olur
Bazen tekel, siyasi iradenin gazete ve dergilere direkt
müdahaleleriyle olmaktadır.
Bazen de siyasi irade doğrudan gazete kurup bunun
giderlerini karşılar.
Bazen de gazetelere hükümetlerin mali destekleriyle
siyasi tekele alet olurlar.
Bazen de Basın Siyasi menfaatlere yönelmeyle siyasi
tekele yönelir.

Basında Tekelleşmenin Nedenleri

Yukarda en önemli nedenler siyasal ve ekonomik
nedenlerdir demiştik ve açıklamıştık. Osmanlı’daki ist-
ibdat dönemi ve cumhuriyet politikası gereği basının
siyasal tekel elinde olması gibi tekel durumları siyasal
tekele örnektir. Ve mevcut tekellerin ekonomik güçleri
göz önüne alındığında da ekonomik tekellere en güzel
örnekler karşımıza çıkmaktadır.
1967 Eylülünde İsrail de Telaviv şehrinde düzenlenen
Uluslar Arası Basın Enstitüsü Kongresi tekelleşmenin te-
mel sebeplerini şöyle sıraladı:
—Teknik maliyetlerin artışı teknolojik yenilenmelerle
ortaya çıkan mali ihtiyaçlar gibi,
—Geleceğe yönelik büyük yatırımların yapılmak isten-
mesi,
—İlan ve reklâm gelirlerinin yetersizliği,
—Okuyucuların giderek titiz olmaları,
—Ve siyasal sebepler.

C) TEKELLEŞMENİN SONUÇLARI
Tekel basın, teknoloji, çalışanlar, basın özgürlüğü
ve ülke çıkarları açılarından olumlu ve olumsuz sonuçlar
doğurmaktadır. Sathi bir bakışla baktığımızda tekel,
teknolojinin takip edilmesi düzenli dağıtım gibi yönlerden
faydalar sunar.
Ama çok sesli toplum yapısını daraltması gelişen teknoloji
ile işçiye ihtiyaç duyulmamasıyla işsizliği arttırması ve gi-
derek çok uluslu yabancı sermayenin ülkeye girmesiyle
ulusal menfaatlerin ve bağımsızlığı baltalanması gibi nok-
talardan da tekel sakıncalı bir imaj oluşturmaktadır.
1-Tekelleşme ve basın teknolojisi

Tekelleşme teknolojik yeniliklerin takibinde büyük
avantajlar sağlar ama yurtiçi teknolojiyi geliştirme ye-
rine yurt dışı teknoloji ithali ile basın dışa bağımlı hale
getirilmektedir. Tabi faydaları da mevcuttur. Hızlı ve ka-
liteli üretim, az personel çok iş, oto kontrol ve açıklık il-
kesi, üretim ve örgütlenme imkânlarıyla, sosyo-ekonomik
gelişme için güvenilir ve etkin makinelerin kurulmasını
sağlar. Tekno-devrim ile basın araçlarının hızı ve çapı ve
verimliliği vs. artmasıyla reklâmcılığın artması.
2-Çalışanlar açısından tekelleşme

Tekelleşme sonrası teknolojik gelişmeler ve ideolo-
jik görüşler sebebiyle kısa sürede düzenlemelere gidilme-
lerle teknolojinin doldurduğu iş alanlarındaki işçilerin tas-
fiyesiyle ve farklı ideolojideki kişilerinde işten çıkarılması
işsizliğin artmasına sebep olur.

X tekelinden işten çıkartılan kişilerin bu kurumun başka

alanlarında da iş bulamama korkusu yüzünden işverenin
her türlü tasarrufuna itiraz edememeleriyle oluşan korku
imparatorluğu gölgesindeki işçilerin iş huzur ve güven-
lerinin zedelenmesi neticesi verimliliğin olumsuz etkilen-
mesi. İşçiler den sendikalıların işten, çıkartılmaları ve ya
sendikadan çıkmaya zorlanması gibi zararlar olmakla be-
raber teknolojik kolaylıklarla mevcut bazı işçilerin işlerini
daha rahat yapmalarını sağlar.
3-Tekelleşmenin basın özgürlüğüne etkisi(neşteri)

Tekel çok sesliliği imha ve tekel yönetiminin arzularını ka-
muya enjekte etmesiyle zararlı bir olgu konumuna gelmiştir.
Kapitalist liberal politikalarla basının özgürleşeceği dile
getirilmişse de bu politikalar basını özgürleştirmediği gibi
esaret altına da almıştır en bariz örneği tekelleşmelidir.
4-Ülke çıkarlarına etkileri

Tekelleşmeyle uluslar arası sermaye basına
sızmaktadır, dolayısıyla ülkeye de bazı dış güç mihrapları
sızmaktadır. Uluslararası sermayeli tekel önce sakince
kendine yer açmakta sonra ülke çıkarlarına zarar verecek
şekilde ülkeye hasar verir çünkü tekel kendi menfaatine
çalışan bir kurumdur.

Hıfzı topuz uluslar arası kuruluşların ülke çıkarla-

rına zararlarını şöyle dile getirmektedir
—Bu tekelleşme çok uluslu ortaklara hizmet eder kendi
ülkemize değil
—Çok uluslu şirketlerin politikaları dışardan yönetilir bu
sebeple dâhillin zararına çalışa bilirler.
(Yani kökü dışarıda olan işletme ülkeye ne fayda verebilir
ki, ulusal çıkarlarla kendi çıkarları ne ölçüde örtüşe bilir ki,
köke zehir verilse meyvesi zehirli olmayacak mı? Dışardan
bu tekele akan ideoloji bizim yapımıza ne kadar uygun ola-
bilir ki)
—Ülkede siyasi çıkarlar için basının dış güçlerce kullanılması
riski yüksek. Yani dıştan birilerinin iç işlerimize müdahale
etme riski yüksektir.
Şuana kadar tekelin ne olduğunu nasıl oluştuğunu ve
sonuçlarını az çok inceledik ve sonuçta gördük ki teke-
lin zararları menfaatinden fazla, zararı menfaati geçen
bir olgu mademki zararlıdır buna karşı korunmaya yöne-
lik bazı önlemler alınmalıdır. Biz şimdi bu önlemler neler
olmalıdır on değineceğiz

Tekel karşı ne gibi önlemler alınmalı

—İletişim politikalarının gözden geçirilmesini sağlayacak
tartışma ortamlarının oluşturulması sağlanmalı.
—Tekelleşme sonucu oluşan sorunların ayrıntılı
tartışılacağı forum toplantı gibi etkinliklerle beraber yoğun
katılım sağlanmalı.
—Farklı görüşteki gazetelerin yayınlanabilmesi için devle-
tin mali destek vermesi ve devlet basım evlerinde ucuza
basım imkânları sağlanmalı
—Her türlü yayının dağıtılması için hızlı ve geniş bir
dağıtım sisteminin devlet eliyle kontrol edilmek suretiyle
tarafsız bir şekilde oluşturulması lazımdır.
—Kâğıt fiyatı bir meta olarak değil de kültüler bir ürün
olarak belirlenmeli
—Yeni teknolojinin takip edilmesi ve uygulanması gibi
olanakları sistemli bir şekilde yapacak bir merkezin
oluşturulması lazım

RÖPORTAJ
Yazılı Basında Tekelleşme Noktasında Ciddi Araştırmalarda
bulunmuş Rıdvan Turgut ( R.T.) Ve Araştırmacı Yazar Düşünür
Ridwan Xelîl ( R.X.) Arasında Yapılan Röportajdır
R.X.: Basın nedir?

R.T.: Basın, sosyal, siyasal, ekonomi, sanat, bilim ve ben-
zeri alanlar hakkında haber, olay, bilgilendirme gibi iletilebilir
mesajları süreli ve programlı bir şekilde insanlara ulaştıran
kurumlardır
R.X.: Tekelleşme nedir?

R.T.: Tekelleşme, piyasada talep edilen bir malın tüm
arzının bir kişi, kurum, grup yâda devlet elinde bulunması ha-
lidir.
R.X.: Basında tekelleşme nedir?

R.T.: Basında tekelleşme, basın ürünü olan haberin bir
kişi veya bir grup yâda devlet tarafından organizeli bir şekilde
denetim altında tutulmasıdır.
Ama bu tekelleşme çağımızda liberal ekonomik sistemler
sayesinde devlet tekeli olmaktan çıkmış kişi yâda grup tekel-
lerine dönüşmüştür.
Basında tekelleşme basının bir kolunda olacağı gibi
basının her alanına el atan bir tekelleşme de olabilir.

R.X.: Basında tekel nasıl yâda hangi yollarla oluşur?

R.T.: Bilindiği üzere Türkiye basınında tekelleşme 80
yıllarda başlayıp günümüze kadar gelen dönemi kapsar Kıbrıslı
iş adamı asil nadirin ilk defa bir basın işletmesini satın almasıyla
başlamış ve günümüzdeki boyutuna ulaşmıştır. Buradan da
anlaşılmaktadır ki tekelleşme ekonomik üstünlük yani satın al-
malarla olur en azından günümüz liberal yapısında tekel böyle
oluşur.
Temel olarak tekelleşme büyük sermaye birikimine sahip
kişilerin (esas konumuz basın tekelleşmesi olduğu için) basın
kuruluşlarının bazı özellik ve avantajlarından ötürü bunlara
sahip olmak istemeleridir. Satın alma işlemleri dışında ortak
amaç için birleşmeler, devletin el koymasıyla oluşan tekeller,
ortaklıklar gibi yolarla da tekelleşmeler olur.
R.X.: bazı avantaj ve özellikler dediniz bu avantaj ve

özellikleri açar mısınız acaba?
R.T.: Bunlar geniş bir yelpaze tutmakla birlikte kısaca
değindiğimizde, devletin basın işletmelerine sağladığı
kolaylıklar, krediler parasal yardımlar, vergi indirimleri, bir hold-
ingin reklâm giderlerini minimize etme isteği, piyasada sabit bir
yer edinme isteği. Halkın zihninde güzel ve kalıcı bir yer tut-
ma isteği, basının toplumu eğitme profilinden doğan toplumu
yöneltme fikrinden ötürü sermayenin siyasal mekanizmaları
kendi menfaatine çalıştırma isteği yâda aynı şekilde siyasal
iradenin medyayı propagandaları için kullanma arzusundan
doğan ilişkilerinden dolayı, bazı sermaye sahiplerinin kara para
aklama işlemleri sırasında kendisine karışan elleri tehdit etme
ve yasa dışı işlerini yürütme arzusundan doğan sebepler gibi
geniş bir yelpaze tekelleşmeyi bazı sermaye sahipleri için zo-
runlu kılmıştır.

R.X.: Basını tekele iten faktörler nelerdir?

R.T.: Bu faktörleri az çok az önce söyledik ama sermaye
sahipleri tarafından değerlendirdik. Şimdi bunun basın tarafını
değerlendirdiğimizde şöyle bir şey karşımıza çıkıyor. Devletin
basına sağladığı kolaylıkların 80 senesinden sonra yavaş yavaş
ortadan kalkması basını mali bunalımlara sürüklemiş buda be-
raberinde basın dışı sermayeyi basın içine davet etmiştir, ayrıca
gelişen okuyucu profilinin daha seçici bir profile dönüşmesiyle
basın işletmelerinin yeni teknolojilere ihtiyaç duyması ama
gene mali sıkıntıların olması basını gene basın dışı sermayeye
itmiş buda beraberinde tekeli getirmiştir
R.X.: Tekelleşmenin varsa yararları nelerdir?

R.T.: İllaki yararları var tekelleşmeyi nerdeyse herkes
beğenmez ama sağladığı bazı yararlar da yok değil. Bu yarar-
lar nedir diye baktığımızda, mesela yeni teknolojik gelişmelerin
takibi için gerekli sermaye ve uluslararası bağlantılar noktasında
basın hizmetinin kalitesini yükseltmektedir, teknolojik makinel-
er sayesinde daha az enerji ve iş gücüyle çok daha fazla üretim
sağlana bilmektedir, eğer doğru kullanılırsa tolumdaki kaos
tehlikelerini bertaraf edebilir, örneğin halkın fikirlerini en ol-
gun şekilde eğitebilir tabi dediğimiz gibi yani doğru kullanılırsa
menfaat ilişiklileri doğrultusunda kullanılmazsa.

R.X.: Peki ya zararları nelerdir?

R.T.: Zarar noktasında herkesin aklına gelebilecek ilk zarar
toplumun fikri yapısını sömürmesidir. Evet, eğer tekel menfaat
merkezli çalışırsa toplumun fikirlerini geliştireceğine dar alan-
larda sıkıştırır, tek görüşlü dünyayı oluşturur, mesela haberlerin
manipülasyona uğramasıyla tekel patronu iyi haberi kötü kötü
haberi iyi gösterebilir. Hem mesela teknolojiye değinmiştik,
az iş gücü çok verim dedik peki eski iş gücüne ne olacak evet
işsizlikte ortaya çıkar. Hem de iş alanları daralır çünkü sen
gazetecisin ve basın sektörü tekelde eğer bir kovulursan başka
iş bulamazsın, hem de kovulmamak için patronların en kötü
muamelelerine ve dayatmalarına katlanırsın yani iş güvenliğin
ortadan kalkar. Hem mesela diyoruz ki basın dördüncü güç
oldu ve diğer güçlerden de daha güçlü bir konumda kamu-
oyu oluşturmak noktasında siyasiler bundan uzak durur mu?
Hayır, yani propaganda aracı olarak yanlışların tellalı olabilir
neden? En başlarda menfaat merkezliliğe değindik ya, işte bu
sebepten. Hem mesela birçok uluslararası tekelin bazı kolları
ülkemizde mevcut bu uluslararası olan tekeller ülkemizin ulusal
değerlerine ve menfaatlerine zarar vermeyecekleri mi? Neti-
cede bakıldığında zararı yararını geçen bir yapıdır tekel.
R.X.: Uluslararası sermayenin tekelleşmede rolü nedir?

R.T.: Uluslararası sermayenin tekelleşmede büyük rolü
vardır. Neticede tekel kavramı ve oluşumları dışardan ülkemize
girmiş kavramlardır. Hani tekelleşme sermaye ihtiyacından
ortaya çıkıyordu ya en büyük sermayede dışarıda olunca dış
sermaye tekelin bel kemiği olmuştur. Mesela ülkemizdeki
birçok tekelin en büyük sermaye ortağı dışardan birileridir.
Tekelleşmenin bir sebebi olarak teknoloji ihtiyacı dedik peki bu
teknoloji nerden sağlanıyor gene dışardan yani her şeyimiz gibi
tekellerimizde dışa bağımlı

R.X.: Uluslararası sermaye ile oluşan tekellerin ülke

çıkarlarına uygunluğunu değerlendirir misiniz?
R.T.: Şu asla unutulmamalıdır ki çağımız insanı kendini
düşünür kendi mahallesini düşünür kendi memleketini düşünür
kendi ülkesini düşünür yani benlik merkezli bir çağdayız du-
rum böyleyken uluslararası kökenli tekeller ülkemizin maddi
manevi siyasal sosyal ekonomik gibi çıkarlarına ne kadar uy-
gunluk gösterebilir ki. Hem sürekli diyoruz biz bu toprakları
kanımızla canımızla muhafaza ediyoruz zannedersem kanla
canla muhafaza ediyoruz ama parayla satıyoruz. Hem ülkemize
düşmanlık besleyen ve bizden menfaat elde etmeyi isteyen
yani bağımsızlığımızı elimizden almak isteyenler kaba kuvvetle
alamayacaklarını anlayınca bağımsızlığımızı maddi ve manevi
yönden işgal için tekelleri kullanıyorlar.
R.X.: Tekelleşmenin kamuoyu ve özgür düşüncenin
oluşumundaki rolü nedir?
R.T.: Her şeyden önce kamuoyunun oluşumunda basın
en önemli belki de şuanda tek yetkili kurumdur. Bu noktada
basının doğru gerçek manipülenin her türlüsünden uzak haber
vermesi önemlidir gel görelim ki basın tekel olduğu için hep
hayal edilen doğru gerçek manipülesiz haberler nerdeyse pi-
yasada yok buda şunu gösteriyor ki kamuoyunu oluşturan basın
bu oluşumu taraflı ve manipüleli yapıyor neticede tekel çıkar
guruplarının çıkarına çalışıyor. Yani tekel kamuoyu oluşturuyor
ama kendi çıkarlarına uygun bir kamuoyu oluşturuyor.
Özgür düşünceye gelince önceki konuşmalarımızda da
değindiğimiz gibi basının tekelleşmesi, sermaye sahiplerinin
basına müdahalesi ve manipülesi özgür düşüncenin oluşumunu
engellemekle beraber bazı düşünce ve fikir akımlarının to-
pluma aktarılmasını sağlamaktadır bu fikirler özgür fikirler
mi? hayır bu fikirler sermaye veya siyasi tekel oluşturan bazı
güç odaklarının isteklerinin şekillendirildiği fikirlerdir. Yani kişi
özgürlüğü yok olmakla beraber ciddi bir fikri esaret baş göster-
mektedir tekelin olduğu yapılarda.

R.X.: son olarak bize tekele karşı alınması gereken ted-

birler hakkında bahseder misiniz?
R.T.: Tekelin kötü kullanımı sonucu zarar vereceğine
değinmiştik ki zaten neredeyse tüm tekeller toplumun
çıkarları yerine kendi çıkarlarına çalışıyorlar, bu noktada bu
tekel yapılarının oluşumu tehlikelidir ve engellenmelidirler
bunu içinde çok kongreler düzenlenmiş, tartışma platformları
oluşturulmuş, devlet müdahaleleri gerçekleştirilmiş kısaca çok
çalışmalar yapılmıştır ama muvaffakiyet sağlanamamıştır.
Tekele karşı şu önlemler alınabilir
• Devlet desteğiyle yeni basın kuruluşlarının kurulması
sağlanmalı
• Tekellere yapılan devlet teşviklerinin onlardan alınıp
yeni basın yapılanmalarına aktarılması lazımdır.
• Tekelleşme tehlikesine karşı basın kuruluşlarının
büyümesini önleyici kanunların çıkarılması lazım mesela bir
basın kuruluşu 4–5 tane yayından fazla yayın hakkına sahip
olmamalı gibi.
• Kongre panel platformlar vs ile özgür düşünce ve doğru
bilgi edinme kaynakları hakkında bilgi verilmeli.
• Eğitim kurumlarında yeni nesil bilgilendirilmeli tekele
karşı bilinçlendirilip tekel zararları en aza indirgenmelidir.
• Büyük sermaye sahiplerinin basın sahiplikleri minimum
daraltılmalı. Yani başka alanlarda faaliyet gösteren kurumlara
örneğin en fazla 4 basın kuruluşu hakkı tanınmalı veya ülke
genelindeki basının kısıtlı bir yüzdesine kadar müsaade verilsin
mesele hiçbir şirket basının %30 undan fazlasına sahip olmasın
Ve daha birçok önlem sayabiliriz ama şimdi kısa keselim.
R.X.: Ridvan Bey bizi ağırladığınız için teşekkürler…

Notlar: ..........................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................

....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
....................................................................................................
.....................................................................................................
...........................................................



Basında Tekel Ridwan Xelîl e Kitap

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Basında Tekel Ridwan Xelîl e Kitap

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Basında Tekel Ridwan Xelîl

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 1

2 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

2011 Nisan / İzmir

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 3

Yayın hakkı Zanîngeh’e aittir.

Genel Yayın Yönetmeni : Dilazad ART

İletişim, Öneri, Eleştiri ve Destekleriniz İçin:

4 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

2011 Nisan / İzmir

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 5

Nusaybin’de dünyaya geldi.

6 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 7

Satın Alma .......................................................................... 24

8 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 9

10 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

habercilerin piri Cebrail (A.S.) ile seçkin kullarına onlardan

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 11

12 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Gerek yazılı basının gerekse görsel ve işitsel basının

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 13

Ayrıca bu çalışmamızda ele aldığımız basın yazılı

14 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 15

16 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Basında Tekelleşme Nedir?

Rekabet (Piyasa) Çeşitleri

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 17

Tam Rekabet (Serbest) Piyasası

2-Serbest Giriş Çıkış İlkesi

18 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Eksik Rekabet Piyasası Türleri

2.Monopson Piyasası: Alıcı Tekeli

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 19

3.İkil Tekel ve İkil Yanlı (Zincirleme) tekel

4.Tekelci Rekabet Piyasaları

20 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Diğer Eksik Rekabet Piyasaları

Düopol – Düopson Piyasalar

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 21

Görüldüğü üzere ülkemiz basın piyasası oligopol piya-

22 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Bu üç tekelleşmeye bir dördüncüsü de eklenmektedir.

4-Ultra Çapraz Tekelleşme

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 23

Basında Tekelleşme Nasıl Olur

Ekonomik Yollarla Oluşan Tekeller

Denetim Altına Alma

Mali işlerde Bağımsızlığını Yitirme

24 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 25

26 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

İşletmelerin Hukuksal Bağımsızlıklarını Etkileyen

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 27

İşletmelerin Hukuksal Bağımsızlıklarını Etkilemeyen

Birleşme ve Satın almaların Farkları

28 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir

Siyasal Yollarla Oluşan Tekeller

Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir 29

Basında Tekelleşmenin Nedenleri

30 Zanîngeh Yayınları 2011 Nisan / İzmir