ZAGADJIVANJE ZEMLJIŠTA

Zemljište predstavlja polifazni sistem koji se sastoji od čvrste, tečne i

gasovite faze i živih organizama. Zemljište ili tlo predstavlja posebnu
prirodnu tvorevinu koja obuhvata čvrst površinski sloj Zemlje,
karakterističan za biosferu. Nastaje kao rezultat dejstva klimatskih
(temperature, vode, vetra) i drugih fizičkih faktora i živih
organizama na geološku podlogu Zemlje. Od živih organizama u
procesu stvaranja zemljišta naročito su značajni biljni organizmi,
mikroorganizmi kao i životinje.
Čvrstu fazu čine mnogi minerali, tečnu – voda sa rastvorenim
razlilčitim materijalima, gasovitu – vazduh sa svojim sastojcima, dok
žive organizme predstavljaju mikroorganizmi, kao isvi drugi
organizmi.
Od pojave čoveka na zemlji pa do današnjih dana zemljište je
bilo, a sigurno će i ostati, osnovni resurs proizvodnje hrane.
Zemljište je i uslov opstanka ne samo čoveka već i mnogih drugih
organizama na Zemlji. Između njega i drugih životnih sfera postoji
dinamična ravnoteža, koja stvara uslove za opstanak živog
sveta.
Smatra se da zemljište, zajedno sa vodom i vazduhom spada u
obnovljive prirodne resurse. Međutim, s obzirom na ograničenu
ukupnu količinu i izuzetno spor proces nastajanja, kao i
neprekidno zagađivanje i neracionalno korišćenje od strane
čoveka, zemljište ipak treba smatrati ograničenim, odnosno
neobnovljivim prirodnim bogatstvom.
Ukoliko se zemljište racionalno iskorišćava i pri tom se podstiče
njegovo prirodno obnavljanje ono može biti obnovljivi resurs.
Jednom uništeno, obnavlja se sporo, tokom geoloških epoha, te se
može smatrati potpuno izgubljenim i neobnovljivim. Proces gubljenja
zemljišta teče sporo, a posledice se najčešće manifestuju posle
niza godina, kada više i nema uslova za revitalizaciju ovakvih
površina.

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Prirodni uslovi obrazovanja zemljišta su veoma složeni, čime se
može objasniti veliki broj različitih tipova na relativno malom
geografskom prostoru. Sva zemljišta obrazovana su pod
uticajem prirodnih činilaca, a to su reljef, geološki (petrografski)
sastav terena, klima, vegetacija, hidrografija sa hidrologijom,
vreme ali i uticaj čoveka – antropogeni faktor.
PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

RELJEF
GEOLOŠKA GRAĐA
KLIMA i VEGETACIJA
HIDROGEOLOGIJA
VREME
ČOVEK
je u poslednje vreme postao dominantan činilac promena i stvaranja
zemljišta.
PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Pozitivan uticaj čoveka je kada štiti zemljište od erozije,

odvodnjava terene močvarnog tla, navodnjava sušna zemljišta,
ozelenjava pustinje, koriguje kisela zemljišta, uvodi nove
agrotehničke mere itd. Zbog pozitivnog uticaja čoveka u
klasifikaciju su uvedena takozvana antropogena zemljišta.

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Negativno dejstvo čoveka na zemljšte ispoljava se kada se
podstiče erozija na nestabilnim kosinama, kada se izazivaju
klizišta, kada se izaziva zaslanjivanje zemljišta, neadekvatno
koriste veštačka đubriva itd. Posebno se ističe narušavanje
ravnoteže i uništavanje zemljišta rudarskom delatnošću – veliki
površinski kopovi, jalovišta, raskrivke, pepelišta, šljačišta,
ispuštanje otpadnih voda u vodotokove, ispuštanje kiselih
rudničkih voda, izgradnja puteva, hidroakumulacija i širenjem
gradova. Ovakve pojave su klasifikovane pod nazivom
tehnogena zemljišta.

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

Raspadanje granita pod dejstvom atmosferilija (odozgo), kao

pod dejstvom hidrotermalnih fluida (odozdo).

PRIRODNI USLOVI STVARANJA ZEMLJIŠTA

 Rezultat raspadanja stena pod dejstvom hemijskog i mehaničkog
delovanja – erozijom. Zaostali erodovani delovi
Ilustracija različitih tipova tla nastalog raspadanjem različitog
stenskog materijala u različitim klimatskim oblastima (lateritske
kore raspadanja).

NAČINI ZAGAĐIVANJA ZEMLJIŠTA

Čovek svojim aktivnostima neprekidno smanjuje ukupnu
površinu zemljišta. Ovo se naročito odnosi na poljoprivredno
zemljište koje postaje sve ugroženije. Osnovne čovekove aktivnosti
koje najviše degradiraju tlo odnose se prvenstveno na širenje
gradova, izgradnju industrijskih kompleksa i saobraćajnica, kao
i deponovanje otpadnog materijala. Velike površine zemljišta
izložene su intenzivnom procesu erozije. Erozija nastaje kao
posledica seče šuma, raznih građevinskih i hidrotehničkih zahvata itd.
Sve veće korišćenje hemijskih sredstava u poljoprivredi (đubriva,
zaštita bilja, deponovanje čvrstih otpadaka, raznošenje vetromj
nestabilizovanog elektrofilterskog pepela, rasejavanje čestica prašine
oko cementara) dovodi do znatnog zagađivanja poljoprivrednog
zemljišta.

Prema vrstama narušavanja, i zagađivanja, ugrožena zemljišta

se dele na četiri kategorije:

jalovine, nastale eksploatacijom, preradom i korišćenjem

mineralnih sirovina ili industrijskih pogona;
materijali iz industrijskih, otpadnih voda koji se kao
nerastvorljiva komponenta taloži duž vodotokova, rečnih terasa
ili plavljenom zemljištu (otpadne vode flotacija, otpadne vode
čišćenja i sušenja uglja, otpadne vode metalurške prerade itd.);
urbano i industrijsko zemljište koje više ne služi poljoprivrednoj
proizvodnji;
aerosedimenti, čestice neorganskog i organskog porekla koje se
rasejavaju vetrom i atmosferskim talozima.

Zemljišta prema vrstama narušavanja i zagađivanja

Zemljišta prema vrstama narušavanja i zagađivanja
Posebno štetne zagađujuće materije predstavljaju i teški metali,
naročito olova, cinka, kadmijuma, žive, hroma, nikla i drugih.
Mnogi teški metali se nalaze u tlu u obliku minerala. Njihovi
katjoni vremenom dospevaju u okolno tlo, površinske i
podzemne vode koje ih dalje rasejavaju i gde mogu biti toksični
za sve žive organizme. Drugi važan izvor teških metala su
određeni industrijski pogoni, poljoprivredna dobra,
saobraćajnice, tehnološka postrojenja za preradu mineralnih
sirovina i dr.

Posebno štetne zagađujuće materije predstavljaju i teški metali,

naročito olova, cinka, kadmijuma, žive, hroma, nikla i drugih.

Redni Hemijski Maksimalno

broj element dozvoljena
količina u
mg/kg zemlje
1 kadmijum do 2
2 olovo do 100
3 živa do 2
4 arsen do 28
5 hrom do100
6 nikl do 50
7 fluor do 300
8 bakar do 100
9 cink do 300
10 bor do 50

ZAGADJIVANJE ZEMLJIŠTA OTPADNIM MATERIJALIMA

Prema poreklu i sastavu mogu se podeliti na sledeće kategorije:

Razgradivi otpadci organskog porekla, iz poljoprivredne
proizvodnje;
Sagorljivi organski otpadci koji nicu podložni brzom raspadanju;
Neorganski nesagorljivi otpadci;
Ostaci spaljivanja sagorljivih materija;
Kabasti otpad - predmeti;
Ostaci prečišćavanja voda i gasova (mulj, talog, čvrsti otpadci);
Čvrsti otpadci iz hemijske industrije;
Otpadci pripreme, koncentracije, separacije i korišćenja
mineralnih sirovina (jalovina, pepeo, šljaka, ugljena prašina).

INDUSTRIJSKI OTPAD

U procesu industrijske proizvodnje nastaju značajne količine i

različite vrste otpadnih materijala zavisno od industrijske grane,
sirovine koja se preradjuje i primenjene tehnologije. Pri
korišćenju energetskih sirovina, fosilnih goriva takođe nastaju
značajne količine otpada. Način deponovanja ovakvih
industrijskih otpada zavisi od njegovih karakteristika -
hemijskog sastava, agregatnog stanja, mogućnosti razgradnje,
količine ili sposobnosti reciklaže – kao sekundarnih sirovina.

OTPAD IZ URBANE SREDINE

Intenzivnom urbanizacijom neprekidno se povećavaju količine

otpadnih materija (čovek dnevno produkuje od 0,5 do 1,8 kg
otpadaka). Pri tom poseban problem predstavlja bezbedno
deponovanje i obrada čvrstih otpadaka iz gradova. Iako postoje
različiti postupci deponovanja i uništavanja urbanog smeća,
nijedan od postojećih postupaka nije u celosti dovoljno
efikasan.