UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 48

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 49

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 50
B-KOORDINATLARLA ALAN HESABI

2F= ΣXN(YN+1 -YN-1 )= ΣYN(XN-1 -XN+1 )

XI, YI noktalarin koordinatlaridir.

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 51

TOPRAK HACMININ HESABI
Hacim hesabi eldeki verinin yapisina uygun bir yöntemle yapilmalidir. Bu çalismada yüzey modellemesinde
kullanilan kontrol(dayanak) noktalari, düzenli grid köselerinde ve düzensiz(rasgele) dagilmis noktalar
seklinde belirlenmistir. Uygulamada kullanilan hacim hesabi yöntemleri asagida özetlenmistir.

-Ortalama alanlar yöntemi(Paralel Kesitlerle Hacim Hesabi)

-Uç alanlar yöntemi
-Simpson yöntemi

Ortalama alanlar yöntemi

Bu yöntemde hacim, kesit alanlarinin ortalamasi uç alanlar arasindaki yükseklik ile çarpilarak bulunur.
Alanlar F 1 , F2,.................,F n ve uç alanlar arasindaki yükseklik H ise, hacim (V)

F1 + F2 + ......... + Fn
V= H
n
esitligi ile hesaplanir.

Paralel Kesitlerle Hacim Hesabi

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 52

Arazi yüzeyi düsey düzlemlerle kesilerek, paralel kesitler elde edilir. F 1 ve F 2 uç alanlari (Sekil 1) arasinda
kalan hacim (V), kesit alanlarinin ortalamasi ile iki uç arasindaki yatay uzaklik çarpilarak bulunur. Paralel
kesitlerin belirledigi alanlar F 1,F2 ,........,F n-1,Fn ve uç alanlar arasindaki uzaklik L ise

F1 + F2 + ......... + Fn
V= L (1)
n
esitligi ile hesaplanir.

Sekil 1 Paralel Kesitlerle Hacim Hesabi

Uç alanlar yöntemi

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 53

Ardisik kesitler arasindaki yatay uzunluklar birbirine esit olursa (l1=l2=........=ln-1=ln, L=(n-1)l), bu durumda
(1) nolu esitlik
n
( n − 1) ∑ Fi
i =1
V= l (1a)
n

seklini alir.

Sekildeki ardisik F i ile F i+1 alanlari arasinda kalan hacim

Fi + Fi+1
V= li i=1,2,..........,n-1 (2)
2

formülü ile ifade edilirse, ardisik kesitler arasindaki yatay uzakliklarin genel olarak birbirine esit oldugu
(l1=l2=........=ln-1=ln) varsayimi ile, F 1 ve Fn uç alanlari arasindaki toplam V hacmi (2) den

1
V= ( F1 + 2F2 + 2 F3 + ........ + 2 Fn−1 + Fn ) (3)
2

seklini alir (trapozoidal formül) (Press ve dig 1988).

Simpson yöntemi

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 54

Ardisik iki alan arasindaki sekil kesik prizma kabul edilirse, hacim Simpson Formülü ile hesaplanabilir. F im,
Fi ile F i+1 alanlari arasindaki orta kesitin alanini gösterdigine göre F i ile F I+1 alanlari arasinda kalan hacim

li
Vi = ( Fi + 4 Fim + Fi+1 ) (4)
6

olur. Buradaki li, F i ile F i+1 alanlari arasindaki yatay uzakliktir.

Sekil 1 deki çift sayi indisli alanlar ortalama orta alan ( F im )olarak kabul edilirse, (4) nolu esitliklten
yararlanarak toplam hacim;

l1 + l 2 l +l l +l
Vi = ( F1 + 4 F2 + F3 ) + 3 4 ( F3 + 4F4 + F5 ) + .... + n −2 n −1 ( Fn− 2 + 4 Fn−1 + Fn )
6 6 6

Kesitler arasindaki uzakliklarin birbirine esit oldugu varsayimi ile

l
Vi = ( F1 + 4 F2 + 2F3 + 4 F4 + 2 F5 + 4 F6 + ..... + 2 Fn− 2 + 4 Fn−1 + Fn )
3
genisletilmis simpson yöntemi elde edilir.

Düzenli dagilmis dayanak noktalari ile hacim hesabi

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 55

Düzenli dagilmis dayanak noktalari yardimiyla arazi yüzeyi üçgen veya dörtgen parçalara ayrilir. Istenilen
bir referans düzlemi ve parçalara ayrilmis yüzey arasinda kalan hacim üçgen veya dörtgen prizmalar
yardimiyla belirlenir.

Düzenli üçgenler agi Düzenli dikdörtgenler agi

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 56

 h2

h3

h1 h2 h3
h1
F h4

F= Taban Alani
hi= kazi derinlikleri olmak üzere
Hacim üçgen prizma için;

h1 + h2 + h3
V=F
3
Hacim dörtgen prizma için;

h1 + h2 + h3 + h4
V=F
4
esitlikleri ile hesaplanir.

EGIMIN TANIMI

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 57

 Iki nokta arasindaki dogrunun ufuk düzlemi (yatay düzlem) ile meydana getirdigi açiya o dogrunun egimi denir.
Arazi üzerinde herhangi bir dogrultunun egimi; dogrultunun iki ucunda bulunan noktalar arasindaki kot farkinin,
(düsey uzunlugun), ayni noktalar arasindaki yatay uzunluga bölünmesiyle bulunur.
Bu ise sekildeki egim açisinin tanjantina esittir. Herhangi bir harekâtin planlanmasi ve basari ile uygulanmasi,
araziye ve egim kosullarina uygun araç ve malzemenin seçilmesiyle mümkün olacaktir. Bu inceleme ve
degerlendirme öncelikle harita üzerinde yapilacaktir.
Egimle ilgili her türlü bilinmesi veya bulunmasi gereken bilgi için es yükseklik egrilerinden yararlanilir.
Egimler genellikle dik, orta ve yatik egimler olarak siniflandirilir. Egimin yaya yürüyüs hizina, motorlu ve canli
tasima araç hizlarina ve tirmanma imkanlarina etkisi büyüktür.

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 58

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 59
 EGIM CINSLERI

DIK EGIM

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 60

 ORTA EGIM

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 61

 YATIK EGIM

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 62

HARITA ÜZERINDE IKI NOKTA ARASINDAKI EGIMIN YÜZDE CINSINDEN HESAPLANMASI

1. Egimi hesaplanacak iki nokta arasindaki yatay uzunluk harita üzerinden ölçülerek, harita ölçegine
göre arazi uzunluguna çevrilir.

Arazi Uzunlugu (AU) = Ölçek sayisi (m.) x Hrt. Uzunlugu (HU) = Yatay Uzunluk (YU),

2. Her iki noktanin yükseklikleri es yükselti egrileri yardimiyla bulunarak, Ikisi arasindaki yükseklik farki
hesaplanir.

Düsey Uzunluk (DU) = B Noktasinin Kotu (HB) x A Noktasinin Kotu (HA)

3. Yükseklik farkinin (düsey uzunlugun), yatay uzunluga orani egimi verecektir.

Sonuç bir kesir olarak elde edilecegi için basit bir oranti ile yüzdeye çevrilebilir.

ÖRNEK: Harita üzerindeki A ve B noktalari arasindaki yatay uzunluk (Y U = A U = 3000 m.), A noktasinin
yüksekligi 550 m. B noktasinin yüksekligi de 700 m. olsun. Buna göre A ve B noktalan arasindaki yükseklik
farki (DU = HB-HA) 150 m. olur. Bu durumda; A'dan B'ye egim,

EGIM = DU / YU = 150 / 3000 = 0,05 = 5/ 100 = % 5 olarak bulunur.

Egimi açiklamak için kesir veya yüzde kullanildigi zaman, her defasinda meyilin artmakta veya
azalmakta oldugunu belirtmek üzere, egimle beraber arti veya eksi isareti verilmelidir. Yukaridaki örnekte
egim A'dan B'ye % +5 ve, B'den A'ya % -5 olur.

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 63

HARITA ÜZERINDE IKI NOKTA ARASINDAKI EGIMIN AÇI BIRIMI CINSINDEN IFADESI

Rakim farkinin harita mesafesine orani egim oldugundan, bu oran yukaridaki örnege uygun olarak
azaldiginda 0,05 veya % 5 olarak elde edilen oranin kaç derecenin karsiligi oldugunu bulmak için;

1. Trigonometrik fonksiyonlarin tabii degerleri cetveli varsa, bunun tanjant sütunundan 0,05 sayisi
aranir ve bu sayinin hizasindaki 2° 52' degeri egim açisi olarak bulunur.

2. Trigonometrik fonksiyonlarin logaritma cetveli varsa önce 0,05 sayisinin logaritmasi, sayilarin
logaritma cetvelinden 8.69897 olarak bulunur. Logaritmanin açilar bölümündeki tanjant sütunundan 8.69897
sayisinin hizasindaki açi degeri 2°52' bulunur.

3. Trigonometrik fonksiyonlari olan bir cep hesap makinesi varsa; 0,05 sayisi yazilarak ARCTAN
alinmak suretiyle dogrudan açi 2° 52' olarak bulunur.

4. Yukarida sayilanlarin hiç birisi yoksa, yüzde egimi açi degerine çevirmek için, sonuç derece
biriminden isteniyorsa 57,3 sabit sayisi, milyem cinsinden isteniyorsa 1000 sabit sayisi, grad cinsinden
isteniyorsa 63,6 sabit sayisi ile çarpilarak sonuçlar bulunur. Bu yöntem 20 dereceye kadar olan açilarda
dogruya yakin sonuç verir.

ÖRNEK: (Derece için)

Egimin derece olarak formülü

DU /YU = 360 /2n = DU / YU x 57,3

0,05 x 57,3 = 2° 865

ve derecenin küsuratini dakika cinsinden bulmak için

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 64

1° 60' ederse
0°. 865 x eder

X = 60 x 0.865 = 51'.9 = 52' bulunur.

Sonuçta egim derece cinsinden 2° 52' olarak bulunur.

ÖRNEK: (Milyem için)

Egimin milyem olarak formülü

DU / YU = 6400 / 2n x 1000

0.05 x 1000 = 50 milyem

ÖRNEK: (Grad için)

Egimin grad olarak formülü

DU / YU = 400 / 2n = DU / YU x 63,6

0,05 x 63,6 = 3 grad 18 dakika elde edilir.

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 65

ES YÜKSEKLIK EGRILI HARITALARDAN TOPRAK HACMININ HESABI

-Kütleyi yatay düzlemlerle tabakalara ayirma yöntemi

-Kütleyi tesviye yüzeyine paralel düzlemlerle tabakalara ayirma yöntemi

Kütleyi yatay düzlemlerle tabakalara ayirma yöntemi

Arazinin belli bir egimde, düzlem biçiminde tesviye edilmesi durumunda toprak hacminin hesaplanmasi söz konusu ise;

Bir tepenin XY ekseni boyunca A,B,C,D,E egimi ile tesviyesi sözkonusu olsun Bu durumda A,B,C,D,E nin sol tarafinda
kalan bütün topragin kazilmasi gerekir. Boyuna kesitte 300,305,310,315 ve 320 es yükselti egrilerine karsilik gelen
düzlemleri elde etmek için 300,305,310,315 ve 320 yüksekliklerine ait esit aralikli yatay dogrular çizilir.(Yatay dogrularin
sayisi en düsük ve en yüksek es yükselti egri degerlerini içine alacak sayida olmalidir). Bu yatay dogrular araziyi
A’,B’,C’,D’,E’ noktalarinda, egim dogrusunu ise A,B,C,D ve E noktalarinda keserler.

A ve B noktalrindan XY eksenine dikler çikilirsa bu dikler 320 ve 315 metreli es yükselti egrilerini aa’ ve bb’ dogrulari
boyunca keserler. Bu durumda aa’ dogrusu ile 320 es yükselti egrisi tarafindan sinirlandirilan ve aa’ dogrusunun sol
tarafinda bulunan alan, 320 ile 315 düzlemleri arasinda kalan ve kazilacak olan toprak hacminin üst alanini, bb’ dogrusu ile
315 es yükselti egrisi tarafindan sinirlandirilan ve bb’ dogrusunun sol tarafinda bulunan alan ise, 320 ile 315 düzlemleri
arasinda kalan ve kazilacak olan toprak hacminin alt alanini olusturur. Bu alanlarin ortalamasi es yükselti egrisi araligi ile
çarpilarak toprak hacmi hesaplanir.

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 66

Benzer olarak 315 ve 310 yükseklikli paralel düzlemler arasinda kazilacak toprak hacmi, bb’ ile 315 ve cc’ ile 310 es
yükselti egrileri arasinda kalan alanlarin ortalamasi, es yükselti egrisi araligi ile çarpilarak elde edilir.

Burada kazi siniri,e,d,c,b,a,a’,b’,c’,d’ ve e’ birlestirilmesi ile elde edilir.

Kütleyi tesviye yüzeyine paralel düzlemlerle tabakalara ayirma yöntemi

Bu yöntemde kütle, birbirine paralel yatay düzlemlerle tabakalara ayrilma yerine, tesviye yüzeyine paralel düzlemlerle
tabakalara ayrilir.

Birbirine paralel esit aralikli dogrular sabit egimli tesviye düzlemine ait es yükselti egrileridir. Daha kalin olarak çizilmisler
ise topografik yüzeye ait es yükselti egrileridir. Tesviye düzlemine ait es yükselti egrilerinin topografik yüzeye ait es
yükselti egrilerini kestigi noktalardaki dolgu veya kazi isi, tesviye düzlemine ait es yükselti egrisi kotundan topografik
yüzeye ait es yükselti egrisi kotunun çikarilmasi ile elde edilir. Esit dolgu ve kazi gösteren noktalar birlestirilirse tesviye
edilmis yüzeye paralel düzlemlerle dogal zeminin kesilmesi durumunda ortaya çikan arakesitin yatay düzlem üzerine dik
izdüsümleri elde edilir. Bu düzlemler 1 metre aralikli olduklarindan hacim kolaylikla bulunur.

HACIM HESABI

Yüzey nivelmani ile toprak hacmi hesabi

Maden ocaklari,spor sahalari, hava meydanlari vb. yerlerde uygulanir. Bu amaçla alan 10-20-50 m lik karelere bölünür. Karelerin köse
noktalarina nivelman ile kot tasinir.

Noktalardaki kazi de rinliklerini (hi ) saptadiktan sonra, bölge üçgen veya dörtgen prizmalara ayrilir. Kazi veya dolgu hacimleri, üçgen
veya dörtgen prizmalarin hacimleri hesaplanip bunlarin toplamlari alinmak suretiyle bulunur. Bu prizmalarin taban alanlari (F)
plandaki ölçülerden elde edilir.

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 67

 hi = Hi - HI*

Kazi derinligi(hi )= Arazi kotu(siyah kot)- Proje kotu(temel kotu,kirmizi kot)

h2
h1 h3 h1 h2 h4
F h3
F
Üçgen prizma

V= F* (h1 + h2 + h3 )/3 V= F* (h1 + h2 + h3 + h4 )/4 (Dörtgen prizma)

Belirli bir kota indirilecek yüzey, yanyana dörtgen prizmalardan olusuyor ise,

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 68

UYGULAMA
Bir bina insaatinda, arsanin temel kotuna indirilmesi amaciyla arsa 10 m genisliginde karelere bölünmüs ve kare köse noktalarinin
kotlari geometrik nivelmanla belirlenmistir. Verilerden yararlanarak gerekli kazi derinliklerini ve kazilacak toprak hacmini
hesaplayiniz.(Temel kotu=33 m. dir)

h6 h7 h8

10 m

h5 h4 h3

h1 h2

Kazi derinligi(hi )= Arazi kotu(siyah kot)- Proje kotu(temel kotu,kirmizi kot)

hi = HI-HI*

verilenler:

H1 = 34.55 m h1 = 34.55 - 33=1.55

H2 = 36.51 m h2 = 36.51 -33=3.51
H3 = 34.06 m h3 =1.06
H4 = 35.23 m h4 =2.23
H5 = 35.66 m h5 =2.66
H6 = 35.82 m h6 =2.82

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 69

H7 = 36.47 m h7 =3.47
H8 = 34.78 m h8 =1.78

F=10*10=100 m2

V=F/4* (h1 +h2 +h3 +h6 +h8 +2(h5 +h7 )+3h4 ) = 701.75 m3 .

Not: Hi nokta kotlari nivelman karnesi(Yükseklik Farki Yöntemi veya Gözleme Düzlemi Kotu Yöntemi Kullanilarak ) yardimiyla hesaplanir.

Soru: Yapimi Müteahhite bitirilen yol platformunun kotlari kontrol edilecektir, projeye göre yolun boyuna egimi -%7.2, enine egimi ise
kenarlara dogru -%2 dir. Kontrol için yol platformu üstünde noktalar isaretlenmis ve kontrol ölçmelerine baslanmistir. Yol ekseni
üzerindeki R noktasinin kotu kontrol edilmis ve HR= 502.64 m olarak kabul edilmistir.

a)Noktalarin kirmizi kotlarini hesaplayiniz?

b)Kontrol sonunda yapilan isin kontrolü için ? isaretli mira okumalarinin degerleri nedir?

Istasyon noktasi gözlenen nokta mira okumalari Istasyon noktasi gözlenen nokta mira okumalari
N1 R 1.02 N2 2 0.87
R' ? 3' ?
1' ? 4' ?
2' ? 4 ?
2 ? 3 ?
1 ? 3'' ?
R'' ? 4'' ?
1'' ?
2'' ?

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 70

R 1 2 3
4

R’ 1’ 2’ 3’ 4'

R 1 2 3 4 10 m

R’’ 1’’ 2’’ 3’’ 4’’ 10 m

10m 10 m 10 m 10 m
(plan)

Kirmizi kotlarin Hesabi:

R
-%7.2
∆h

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 71

 α 1
S=10 m

tanα=∆hr1/S ∆hr1=s* tanα=10*(-0.072)=-0.72m

∆hr1=H1-HR H1= HR+∆hr1=502.64-0.72=501.92m

Benzer sekilde;

∆hr2=s* tanα= 20*(-0.072)=-1.44m

∆hr3=s* tanα= 30*(-0.072)=-2.16m
∆hr4=s* tanα= 40*(-0.072)=-2.88m

H2= HR+∆hr2=502.64-1.44= 501.20 m

H3= HR+∆hr3=502.64-2.16= 500.48 m
H4= HR+∆hr4=502.64-2.88= 499.76 m

HR’= HR-10*(-0.02)= 502.44 m.

HR’’= HR-10*(-0.02)= 502.44 m.

H1’= H1-10*(-0.02)= 501.72 m.

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 72

H2’= H2-10*(-0.02)= 501.00 m.
H3’= H3-10*(-0.02)= 500.28 m.
H4’= H4-10*(-0.02)= 499.56 m.

b) R nin kotuna o noktada yapilan geri mira okumasi eklenerek gözleme düzlemi kotu
(GDK)1 bulunur,

(GDK)1=HR+g=502.64+1.02=503.66)

Noktalarin kotlari bilindiginden mira okumalari;

(GDK)1- HR ’=503.66-502.44= 1.22 m

(GDK)1- H1’ =503.66-501.72= 1.94 m
(GDK)1- H2’ =503.66-501.00= 2.66 m
(GDK)1- H2 =503.66-501.20= 2.46 m
(GDK)1- H1 =503.66-501.92= 1.74 m
(GDK)1- HR’’=503.66-502.44= 1.22 m
(GDK)1- H1’’=503.66-501.72= 1.94 m
(GDK)1- H2’’=503.66-501.00= 2.66 m

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 73

ve benzer sekilde N2 noktasinda 2 nolu noktanin kotu bilindiginden ve bu noktada geri
mira okumasi yapildigindan

(GDK)2=H2+g=501.20+0.87=502.07 m

(GDK)2- H3 ’= 502.07-500.28= 1.79 m

(GDK)2- H4’ = 502.07-499.56= 2.51 m
(GDK)2- H3’’= 502.07-500.28= 1.79 m
(GDK)2- H4 = 502.07-499.76= 2.31 m
(GDK)2- H3 = 502.07-500.48= 1.59 m
(GDK)2- H4’’= 502.07-499.56= 2.51 m

olarak hesaplanir.

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 74

Yapimi devam eden kanal kazisini kontrol etmek amaciyla, kanal ekseni sekildeki noktalar
isaretlenmistir.

7m 7m 7m 7m 7m 7m 7m

a) 1 noktasinin proje kotu(kirmizi kotu) H1= m, 8 noktasinin proje kotu H8=........ m

olduguna göre kanalin egimini ve diger noktalarin proje kotlarini hesaplayiniz.

b) Kanal kazisini kontrol etmek için, HR=105.89m olan R röper noktasindan 1 noktasina
kot tasinmis ve kanal ekseni üzerinde isaretlenen noktalarda ölçmeler yapilmistir.
Noktalarin kazi sonrasi kotlarini hesaplayiniz ve kontrolleri yapiniz.

Geri Ileri
R 2.876
A 1.876 1.654
1 1.435

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 75

Istasyon Gözlenen Mira
noktasi nokta Okumalari(m)

N 1
2
3
4

N2 8
7
6
5
4

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 76

c) Proje kotlarinin arazide ± 6 cm dogrulukla gerçeklestirilmesi istendigine göre kazi
isleminin kabul edilip edilmeyecegini , kazi türünü arastiriniz.

Kenarlari

UFUK ÖZERMAN TOPOGRAFYA DERSI NOTLARI-2006 77