Fizikist Aralık ‘10 1 

2 Fizikist Aralık ‘10

 EDİTÖR
Emre ALTIN
www.emrealtin.com

Merhaba, her ay okunma rekorları

kıran dergimizin CERN Özel Sayısı
ile karşınızdayız. CERN’de yaşanan
YAYINCI kritik gelişmelerin ardından bu ayki
konumuzu CERN olarak seçmiş bulu-
Fizikist.Com nuyoruz.

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi Dergi içeriğiyle ilgili ayrıntıları aşağı-

da bulabilirsiniz.

Editör Emre ALTIN

Bu ay, Dünya Fizikçileri’nin yarısından fazlasının yer aldığı düşünülen büyük bir
www.emrealtin.com
proje, hayallerin gerçekleşebileceğini gösteren eşsiz bir laboratuvar, ülkeler
Yazarlar arası dostlukları geliştiren veya birbirine düşman olmasını sağlayan açık olduğu
Müberra Altın
kadar gizli bir proje olan CERN projesini işleyeceğiz.
fizikist@fizikist.com

Fizikist Ekibi olarak bu sayımızda Cern nedir? Cern de yapılan çalışmalar
Orhan Aydilek
nelerdir? Bu çalışmaların dünyamızı ve en önemlisi ülkemizi nasıl etkileyeceği
aydilek@fizikist.com sorularına cevap arayacağız.

Hülya Vardarlı ***

hvardarli@fizikist.com
Alican Tonbul
atonbul@fizikist.com
Fizikçinin Günlüğü bölümünde bu ay Fox’ta izlenme rekorları kıran bir sınır
bilim dizisi olan Fringe’yi işleyeceğiz.
***

Bir diğer bölümümüzde unutkanlık hakkında genel bilgiler, ve bu unutkanlığı-

mızdan kurtulmak için hafıza güçlendirme tekniklerini göreceğiz.

***

Paradok bölümümüzde ünlü bilim adamı Arşimet için basit bir matematik prob-
lemi sayılan fakat modern matematik dünyası için çok karmaşık olan 2+2=5
Web www.fizikist.com
denklemini konu alacağız. Zeka Soruları bölümümüzde de her zaman olduğu
E-Posta dergi@fizikist.com gibi kafanızı kurcalayacak sorular mevcut.

Reklam reklam@fizikist.com Sizleri Fizikist CERN Özel Sayısı ile keyifli bir zaman geçirmeniz dileğiyle dergi-
mizle başbaşa bırakıyorum.

Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi hakkında soru ve

görüşlerinizi dergi@fizikist.com e-posta adresine
gönderebilirsiniz. Fizikist ile Bilim Arası Başlıyor..

© Fizikist Bilim ve Teknoloji Dergisi Fizikist.Com

web sitesinin bir ürünüdür. Dergi içerikleri kaynak
gösterilmeden kopyalanamaz.

Fizikist Aralık ‘10 3 

05 16 21
18
İÇİNDEKİLER ARALIK 2010

3 Editörden / Emre Altın

26 5 Cern Hakkında Herşey / Müberra Altın

6 Cern Nedir? Kuruluş Amacı Nedir?

8 Cern’de Yapılan Diğer Çalışmalar

10 Cern Deneyleri ve Türkiye

16 Fizikçinin Günlüğü - Fringe / Orhan AYDİLEK

29
18 Bilim ve Teknoloji Haberleri

21 İnsan Beyni Kaç Gigabyte?

22 Anti Madde Yakalandı

24 Unutkanlığınız Ne Seviyede? / Hülya Vardarlı

26 Paradoks - Euplides Paradoksu / Alican Tonbul

28 Baki Akkuş

30 29 Engin Arık

30 Elektrik ve Magnetizma Deneyleri

31 13 Adımda Hafızanı Güçlendir / Hülya Vardarlı

32 Zeka Soruları / Alican Tonbul

4 Fizikist Aralık ‘10

 CERN
Hakkında Her Şey
Dünya fizikçilerinin yarısından fazlasının yer aldığı düşünülen büyük bir
proje, hayallerin gerçekleşebileceğini gösteren eşsiz bir laboratuvar, ülkeler arası dostlukları
geliştiren veya birbirine düşman olmasını sağlayan açık olduğu kadar gizli bir proje..

Çok sayıda kıyamet teorisine konu olan korkutan CERN,

Yapılan deneylerle evrenin sırlarını aydınlatabileceğine umut bağlanan CERN.

Fizikist ekibi olarak bu sayımızda Cern nedir? Cern de yapılan çalışmalar nelerdir? Bu çalışmaların dünyamızı ve en önemlisi ülkemizi

nasıl etkileyeceği gibi sorulara cevap arıyoruz. Cern ile ilgili birçok kaynaktan gazete arşivlerinden TAEK, TÜBİTAK vb.. gibi ülkemizin

bilim kurumlarının yaptığı yayınlardan ve CERN‘in resmi sitesinden aldığımız bilgileri sıralamaya çalıştık.

Şimdi büyük araştırmalar sonucu elde ettiğimiz bilgileri sizlerle paylaşmaya hazır olun.

Fizikist Aralık ‘10 5 

 CERN DENEYİ
CERN Nedir?
Nükleer Araştırmalar için Avrupa Konseyi anlamına gelen Fran-
sızca "Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire" sözcükle-
rinin kısaltması.
1954 yılında Cenevre’de kurulan organizasyonun adı,
daha sonra İngilizce "European Organization for Nuclear Re-
search" olarak değiştirildi, ancak CERN kısaltması değişmeden
kaldı. Bu topluluk 12 Avrupa ülkesinin (Belçika, Almanya, Fran-
sa, Danimarka, Hollanda, İngiltere, İsveç, İsviçre, İtalya, Nor-
veç, Yugoslavya, ve Yunanistan) işbirliği ile kurulmuştur. Ku-
rulduğundan bu yana Merkez, çok geniş katılımlı uluslararası
işbirliğinin başarılı bir örneği olarak hizmet vermektedir. CERN’e
üye ülke sayısı 20'dir. Bu ülkeler; Almanya, Avusturya, Belçi-
ka, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fran-
sa, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Maca-
ristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya ve Yunanistan’dır.
Gözlemci olarak katılan ülke/kuruluş sayısı 8'dir. Gözlemci sta-
tüsündeki ülkeler; Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan, İsra-
il, Japonya, Rusya Federasyonu ve TÜRKİYE’dir. Ayrıca, Avrupa
Komisyonu ve UNESCO da gözlemci olarak temsil edilmektedir.
Türkiye 1961'den bu yana GÖZLEMCİ statüsü-
nü sürdürmektedir. Gözlemci olan ülkelerin hak ve yet-
kileri, konseyin açık toplantılarına katılmak, bu toplan-
tıların gündem ve dokümanlarını temin edebilmek, ve
Konsey Başkanının daveti ile müzakerelere katılabilmektir.
Merkezi Cenevre kentine yakın, İsviçre-Fransa sınırında yer
alan CERN, dünyanın en büyük parçacık fiziği araştırma labo-
ratuvarıdır. Yaklaşık 80 ülkeden 500 üniversiteyi temsil eden
6500 civarında ziyaretçi bilim insanı (dünyadaki parçacık fi-
zikçilerinin yarısı) CERN’e gelerek kendi araştırmalarını yapar.
CERN’in Kuruluş amacı nedir?
CERN İkinci Dünya Savaşından sonra Avrupa'nın fizik
alanında ABD'ye yetişebilmesi ve nükleer parçacık fiziği konu-
sunda atılım amacıyla kurulmuş bu merkezdir. CERN, Avrupa’nın
fizik alanında Amerika ve Rusya ile yarışa girmesini sağlayarak
amacına şimdiden ulaşmış gibi görünüyor.
CERN’de yapılan araştırmalar nelerdir?
CERN’de yürütülen araştırmaların esas amacı maddenin yapısını
ve maddeyi bir arada tutan kuvvetleri anlamaktır. İnsanlığın asır-
6 Fizikist Aralık ‘10
lardır yürüttüğü maddenin yapısını anlamak amaçlı büyük faaliye-
tin modern altyapısı parçacık hızlandırıcılarıdır.
Parçacık hızlandırıcılarında çok yüksek enerjilere ve çarpışma
sayılarına erişmek, çarpışmalardan çıkan çok sayıdaki parçacığı
algılayabilmek mevcut teknolojinin sınırlarını zorlamaktadır. Bu
bağlamda CERN, temel bilim araştırmalarının yanında, yarının
teknolojilerini geliştirmekte de çok önemli bir rol oynamaktadır.
Süper iletken teknolojisinin CERN hızlandırıcıları sa-
yesinde ilerlemesi, yeni temiz enerji kaynaklarının araştırılması,
yeni reaktör sistemlerinin geliştirilmesi, bilgisayar teknolojisi, tıp-
ta tedavi ve teşhis uygulamaları, yeni elementlerin bulunuşu en
önde gelen araştırmalardır. Parçacık fiziği araştırmaları lazer fiziği,
plazma fiziği, elektronik, telekomünikasyon, nanobilim, malze-
me bilimi, nükleer tıp ve radyoterapi, bilişim teknolojisi (yazılım
geliştirme, bilgisayar mimarisi, bilgisayar ağ bilimi vb.), savunma
sanayi ve mühendisliğin çeşitli dallarındaki yeni gelişmelerin lo-
komotifidir.
Örneğin, bugün dünyadaki bilgisayar iletişiminin kalbi
olan World Wide Web (www), pek çok ülkeye dağılmış olarak
çalışan parçacık fizikçilerinin hızlı ve kolay iletişim kurmalarını
sağlamak amacıyla, CERN’de bir bilgisayar programcısı olan Tim
Berners-Lee’nin “HTML” adlı bilgisayar dilini bulup geliştirmesiyle
oluşmuştur. Diğer bir örnek ise hızlandırıcılar sayesinde ilk defa
olarak anti-hidrojen üretiminin gerçekleşmesidir. Bu kapsamda
CERN, temel bilimin en ileri saflarında yeni bilgi üretmeye çalışan
bilim adamlarına teknolojinin izin verdiği en ileri deneysel olanak-
ları ve çözümleri de sunmaktadır.
CERN’de yüzlerce bina, 3000 kişilik destek personeli ve
nöbetleşe kısa süreler için çalışan 2500 kadar fizikçi vardır. Bun-
lardan 100 kadarı teorik fizikçilerdir. Diğerleri ise, teorisyenlerin
fikirlerinin tecrübe edildiği deney düzeneklerinin (mekanizmaları-
nın) projelerini hazırlayan, yapımını sağlayan ve deneyleri yürüten
tatbikatçılardır. CERN’in en büyük karar organı CERN Konseyidir.
Konsey üye ülkelerin ikişer temsilcisinden oluşur ve her üyenin
eşit oy hakkı vardır. Konsey, CERN’in bilimsel makro planını oluş-
turur ve bu planın gerçekleşmesini izler.
CERN’deki değişik hızlandırıcılarda yürütülecek projelerin seçil-
mesi ve izlenip değerlendirilmesi, her hızlandırıcı için ayrı ayrı
oluşturulan program komiteleri tarafından gerçekleştirilir.

Program komitelerinin seçtiği projeler, CERN Direktörü, Direktör
Yardımcıları, Program Komitelerinin Başkanları ve Araştırma Bö-
lümlerinin Başkanlarından oluşan Araştırma Kurulu’nda karara
bağlanır.
Avrupa'nın bu en başarılı megabilim projesine katılmak ve katkıda
bulunmak bugün tüm dünya ülkeleri arasında bir prestij konusu
olup, gelişmişliğin bir ölçüsü olarak görülmektedir. Son yıllarda,
ABD, Rusya Federasyonu, Japonya ve Çin gibi üye olmayan ülkeler
de CERN hızlandırıcılarına ve projelerine büyük parasal katkıda
bulunmaktadırlar.
CERN'de en önemli yeri, yeraltındaki parçacık hızlandırıcılarının,
yani akseleratörlerin olduğu bölgedir. Tarım arazisinin altında ki-
lometrelerce uzanan dev makinalarda atom parçacıkları ya bir-
birleriyle, yahut atom çekirdeği ile korkunç hızlarda çarpıştırılırlar.
CERN laboratuvarlarının temeli hızlandırıcılar ve dedektörler
üzerine kuruludur.
CERN’deki ilk hızlandırıcıdan başlayarak kronolojik olarak sırala-
mak gerekirse,
1956’da kurulan 28 GeV’lik eşzamanlı proton hızlandırıcısı yapıldı.
1957 yılında kurulan 600 MeV’lik proton hızlandırıcısı devreye gir-
di.
1959’da devreye giren 28 GeV’lik proton hızlandırıcısı (Proton
Synchrotron, PS) ise bugün hala kullanılmaktadır.
1976’da 450 GeV’lik bir başka hızlandırıcı daha kulanıma girdi.
450 GeV süper proton hızlandırıcısı (Super Proton Synchrotron,
SPS) ise bir çok Nobel Kazanan çalışmalara olanak sağlamıştır.
1981’de geliştirilerek çarpışma halkası olarak kullanıla-
bilecek duruma getirilen bu cihazdan bugün, dönüşümlü olarak
parçacık hızlandırıcısı ve çarpıştırıcı olarak faydalanılmaktadır. Çar-
pışmalar ile bazı kısa ömürlü garip madde biçimleri bu arada par-
çacık fizikçilerinin ilgilendiği W ve Z parçacıkları ortaya çıkarılmıştır.
1989-2000 yılları arasında hizmet vermiş olan CERN’deki en önemli
tesis elektron-pozitron çarpıştırıcısıdır (Large Electron-Positron Col-
lider, LEP) ve bu çarpıştırıcı 100-200 GeV enerji aralığında çalışmıştır.
Günümüzde bu çarpıştırıcının yerine yeni bir proton-proton çar-
pıştırıcısı olan LHC (Large Hadron Collider) kurulmaya başlamıştır
ve bilindiği gibi bu tesisin 2000 yılında devreye girmiştir.
CERN DENEYİ
CERN fiziğe hizmet ederken teknolojinin özellikle bilgisayar
teknolojisinin gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadır.
1989 da Web kavramı da, CERN’de bir fizikçi-bilgisayar
programcısı olan Tim Berners-Lee’nin Robert Cailliau ile birlikte
HTML adlı bilgisayar dilini bulup geliştirmesiyle oluşmuştur.
1990 yılında, aynı zamanda ilk Ağ tarayıcısı yazılımı yine Tim
Berners-Lee tarafından geliştirilmiştir.
1994 yılında Ağ ile ilgili standartları dünya çapında belirleyecek
açık bir kurum olan W3C’yi kurmuştur, halen de başkanlığını
yapmaktadır.
İnsanlık kültürüne katkılarından ötürü 2004 yılında kendisine
İngiltere Kraliçesi tarafından sör unvanı verilmiştir.
Kendisi şu anda World Wide Web Consortium’un (W3C) başkanı,
MIT’de kıdemli araştırmacı, Southampton Üniversitesi’nde bilgisa-
yar bilimleri profesörüdür.
2000 yılında Dünyadaki en büyük çarpıştırıcı olan
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (Large Hadron Collider, LHC), devreye
girmiştir. 2000 yılında faaliyeti sona eren Büyük Elektron-Pozitron
Çarpıştırırcısı (Large Elektron-Positron, LEP) yerine inşa edilmiştir.
Çevresi 26.659 metredir (yaklaşık 27 km) ve yer yüzeyinden
100 metre derinliktedir. LHC’de çok yoğun iki proton demeti 14
TeV’lik (14x1012 eV) kütle merkezi enerjisinde çarpıştırılacaktır.
Proton demetleri vakum (10-13 atm) altında ışık hızına yakın bir
hızda (ışık hızının %99,99’u kadar) çarpışacaklar ve her saniyede
yaklaşık 600 milyon çarpışma meydana gelecektir. Sistem, süper
iletken teknolojisi kullanarak mutlak sıfırın hemen üstünde -271
°C’de çalışacaktır. Bu, dünyada erişilmiş en yüksek çarpışma ener-
jisi olacaktır, dolayısıyla bu sayede maddeyle ilgili bugüne kadar
bilinmeyenlerin gün ışığına çıkması mümkün olacaktır.
Yüksek enerji fiziği araştırmalarında bir çığır açılacak,
mevcut teorilerin aradığı birçok sorunun cevabı –evrenin oluşumu
da dâhil olmak üzere- CERN’de yapılacak deneylerden elde edi-
lecektir.
Fizikist Aralık ‘10 7 
 CERN DENEYİ
Biz LHC’yi Türkiye ‘de Büyük Hadron Çarpıştırıcısı olarak biliyoruz.
Bu çarpıştırıcı yapımı uzun yıllar süren titiz bir çalışmanın ürünüdür.
Dört adet dedektörden oluşan LHC’nin yapısına göz atalım.
Dedektörler LHC sisteminin ana parçalarını oluşturmaktadır ve
hızlı parçacıklar çarpıştığında oluşan parçacıkları kaydeden, on
binlerce karmaşık parçadan ve elektronik devreden oluşan dev
aygıtlardır. LHC çarpıştırıcısı ATLAS, CMS, ALICE ve LHCb olmak
üzere dört dedektöre sahiptir.
ATLAS (A Toroidal LHC ApparatuS): Evrenimizi oluşturan temel
kuvvetleri ve maddenin temel yapısını araştırmakta kullanılacaktır.
Boyut olarak en büyük LHC dedektörüdür. ATLAS deney grubun-
da, 35 ülkeden 150 üniversite ve laboratuvardan katılan toplam
1800 fizikçi bulunmaktadır. Bu deneydeki çalışmalara ülkemizden,
TAEK destekli projeler çerçevesinde, Ankara Üniversitesi ve
8 Fizikist Aralık ‘10
Boğaziçi Üniversitesi katılmaktadır.
CMS (Compact Muon Solenoid): Genel amaçlı bir dedektördür,
manyetik alanı selonoid tarafından oluşturulur. Bazı fizik süreçler-
inin iyi algılanabilmesi için özel tasarımlanmıştır. 37 ülkeden,
yaklaşık 2000 fizikçi ve mühendis katılmakta, 155 enstitü katkı
vermektedir. Bu deneydeki çalışmalara ülkemizden, TAEK destekli
projeler çerçevesinde, Boğaziçi Üniversitesi, Çukurova Üniversi-
tesi ve Ortadoğu Teknik Üniversitesi katılmaktadır.
ALICE (A Large Ion Collider Experiment): Çok küçük boyutlarda
maddenin fiziğini araştırmakta kullanılacaktır. Çekirdek-çekirdek
çarpışmaları ile quark-gluon plazmasını inceleyecektir. Bu deney-
deki çalışmalara ülkemizden, TAEK destekli bir proje çerçevesinde,
Yıldız Teknik Üniversitesi katılmaktadır.
LHCb (Large Hadron Collider beauty): B-kuark ve b mezonların
özelliklerini ve parite bozulmasını araştırmak amacıyla
kurulmuştur.
CERN’DE YAPILAN DİĞER ÇALIŞMALARA ÖRNEKLER
• CLIC: CERN’de kurulması düşünülen bir diğer çarpıştırıcı
ise, CLIC (Compact Lineer Collider) elektron-pozitron
çarpıştırıcısıdır. LHC’den elde edilen fizik sonuçlarına göre daha
duyarlı deneylerin yapılabileceği ortamı sağlayacaktır. Çok-
lu TeV enerjili elektron-pozitron lineer çarpıştırıcısının fizibi-
lite çalışmaları “CLIC Test Facility 3” CTF3’de yapılmaktadır.
Burada, CLIC teknolojisinin teknik özellikleri test edilmektedir.
Bu çalışmalara ülkemizden Ankara Üniversitesi katılmaktadır.
• CAST (CERN Axion Solar Telescope): 2000 yılında CERN
tarafından onaylanan CAST deneyi, parçacık fiziğindeki yaklaşık
30 senelik bir problem olan Güneşin merkezindeki 15 mi-
lyon derecelik plazmadan çıkan Axion’ları (ki bunlar evrenin
yaklaşık dörtte birini oluşturan soğuk karanlık maddeye de
en uygun adaydır) gözlemleyerek ışık tutmayı hedefleme-
ktedir. Bu deneydeki çalışmalar, TAEK destekli bir proje çer-
çevesinde, Doğuş Üniversitesi tarafından yürütülmektedir.
• SOLDE (On-Line Isotope Mass Separator): ISOLDE tesisi çok
sayıda farklı deneyler için çok çeşitli radyoaktif iyon demetlerinin
üretimini yapmaktadır. Bu deneyde madde bilimi, yaşam bilimi,
katı hal fiziği, nükleer fizik, atom fiziği çalışılmaktadır.

Soru - Cevap
Soru: Yapılan çalışmalara bakıldığında sadece gözlemci statüsün-
de olmak bir fizikçi olarak beni ve ülkemizde üniversitelerde gö-
rev yapan, laboratuvarlarda sabahlayan bilim insanlarını oldukça
incitiyor doğrusu. 1954 yılından bu yana hemen yanı başımızda
Avrupa’da gerçekleşen bu devasa projenin içinde neden yer al-
madık. Tüm bu gelişmeler olurken ülkemizin bundan haberi yok
muydu? Biz bu çalışmalara neden ve nasıl dahil olamadık? şeklin-
deki sorular ister istemez aklımızı meşgul ediyor.
Cevap: Bunun cevabı ise güldürürken düşündüren cinsten..
Trajikomik olayların ilki Adnan Menderes hükümeti 1954 yılın-
da üyelik için para yatırılması gerektiğini duyunca "Bizde bilim
adamı yok ki üye olalım!" diyerek yan çizmesiyle başlıyor. Diğer
hükümetlerde bilime önem verdi denemez.Nereden mi biliyoruz?
Bunu 2001 yılında kendisi de bir fizikçi olan Erdal İnönü’nün itirafı
ile öğreniyoruz.” 40 yıl önce Cern ‘e üye olabilirdik ama ben bek-
lemek gerekir diye düşündüğüm ve bu yönde karar verdiğim için
kendimi affetmiyorum” diyor Erdal İnönü.
Nihayet sene 1985 i gösterdiğinde bir girişim gerçekleşiyor. Prof.
Ahmet Yüksel Özemre’nin başkanlığında bir heyet CERN yöneti-
mi ile temaslarda bulunmuş, maalesef bu olumlu başlangıç Prof.
Özemre’nin TAEK başkanlığından ayrılması ile amaca ulaşamadan
son bulmuştur.
Bir sonraki girişim 2001 yılı başında Prof. Engin Arık, Prof. Metin
Arık, Prof. Ayla Çelikel ve Saleh Sultansoy tarafından başlatılmıştır.
TÜBA’nın öncülüğünde CERN-Türkiye ilişkileri ile ilgili toplantılar
düzenlenmiştir. DPT Müsteşarlığı bu konuda tam destek sözü ver-
miştir. CERN Bilimsel Direktörü Prof. Cashmore başkanlığında bir
heyet Ankara’yı ziyaret ederek DPT, TÜBA ve TÜBİTAK yönetimi
ile temaslarda bulunmuştur. Maalesef o zamanki TÜBİTAK yöne-
timinin engellemesi sonucunda bu girişimler de başarıya ulaşa-
mamıştır.
1985-2001yılları arasında görüldüğü gibi ülkemiz bilim ku-
rumları Cern’e üyeliğimize pek sıcak bakmadıkları gibi önü-
ne set çekmeyi de ihmal etmemişler.
2005 Dünya Fizik Yılında, TFD(Türk Fizik Derneği) yönetimi önder-
liğinde, tekrar gündeme getirilen Türkiye’nin CERN üyeliği konusu
Başbakanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın gündemine taşın-
mıştır. TFD Başkanı Prof. Baki Akkuş’un fizik camiasına bildirdiği
gibi, TAEK Başkanı Sayın Okay Çakıroğlu kurumunun çok olumlu
görüşünü Başbakanlığa iletmiştir.
CERN DENEYİ
Hatırlayacağınız gibi Isparta da bir uçak kazasında diğer beş fi-
zikçi arkadaşı ile beraber hayatını kaybeden Prof. Engin Arık
(saygıyla anıyorum) ve çalışma arkadaşı Prof. Saleh Sultansoy
”CERN üyesi olan 20 Avrupa ülkesi arasına hala girmemiş
olan Türkiye’nin, bu süreci acilen başlatması tüm Türk Fizik
camiası ve gençlerimizin bilimsel geleceği açısından haya-
ti önem taşımaktadır.” şeklindeki sözleri başbakanlığa iletilmiş
olan görüştür.
Boğaziçi Üniveritesi Fizik Bölümü’nden Prof. Metin ARIK‘ın şu sö-
zleri Üyelik sürecini özetler nitelikte “CERN’e üyelik konusunda
geç kalındı. Türkiye, daha 1961 yılında CERN’e gözlemci üye
olarak kabul edildi. Bu tarih, CERN’ün kuruluşundan sad-
ece 7 yıl sonrasına rastlıyor. Aradan geçen 50 yıl maalesef
boşa harcanmış. 90’larda ilgi biraz artsa da asıl hareketli-
lik 2000’li yıllarda başlıyor. Mart 2006’da somut adımlar
atılıyor. Başbakanlık, bu tarihlerde TAEK’i görevlendiriyor.
Nisan 2008’de iki kurum arasında bir protokol imzalanıyor.
Üyelik başvurusu ise 16 Mart 2009 tarihinde yapılıyor.”
Burada bir parantez açmak istiyorum. Hazır Engin Arık ‘ın
sözü geçmişken Cern ve engin ARIK bağlantısını anlamamız
açısından Hürriyet gazetesi arşivinden aldığım 19 Eylül 2008 tari-
hli yazıyı sizlerle paylaşmak istiyorum.
Röportajı yapan Hürriyet yazarı Özdemir İnce aynen şöyle diyor;
Temmuz 2002 ortalarında Engin Arık ile yaptığımız söyleşinin
konusu şu anda yapılmakta olan deneyler değildi. Biz Toryum’u
konuşuyorduk. Dünya toryum rezervlerinin yarıdan çok fazlası
Türkiye’de bulunuyor. 800 bin ton! 21. yüzyılın radyoaktif olma-
yan en stratejik maddesi. Şu anda CERN’de üzerinde çalışmalar
yapılan nükleer enerji santralı gerçekleşirse toryum bir numaralı
element olacak. Çünkü 1993’te toryumun uranyumun yerine
alabileceği kanıtlandı.
***
Prof. Dr. Engin Arık söyleşide CERN laboratuvarının toryum reak-
törü konusunda yaptığı çalışmayla ilgili olarak şunları söylüyordu:
“Ön çalışmalar bitti. Avrupa’nın ilk prototip toryumlu nükleer
santralı 2005 yılına kadar tamamlanacak. Ayrıca Japonya ve
ABD de kendi santrallarını yapmaya çalışıyor.
Bunlar santralı bitirdikleri zaman bize satacaklar.
Fizikist Aralık ‘10 9 
 CERN DENEYİ
Araştırmanın içinde olursak biz kendimiz daha iyisini üretebiliriz.
Prototipin geliştirilmesinde mutlaka aralarında bulunmamız ge-
rek."
Yeryüzündeki toryumun yarıdan fazlası bizde ama biz
CERN'in yapmakta olduğu toryum nükleer enerji santralı ça-
lışmalarında yer almıyoruz!!!! Umudumuz Sayın Prof. Baki
Akkuş’ta…
27 Ekim 2010 tarihli ntvmsnbc haberi;
Türk Fizik Derneği Başkanı Akkuş, CERN üyeliğiyle edini-
lecek hızlandırıcı teknolojisinin bilişim, iletişim, endüst-
ri ve sağlıkta çok büyük bir gelişme yaratacağını söyledi.
Prof. Dr. Baki Akkuş, ''Türkiye'nin hem CERN'e üye olması, hem de
ülkemizde Türk Hızlandırıcı Merkezi'nin kurulması, ileri teknoloji-
nin ülkemizde üretilmesi açısından çok büyük önem taşıyor'' dedi.
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Türk Fizik Derneği, İstanbul
Üniversitesi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi ve Muğ-
la Üniversitesi'nin ortaklaşa düzenlediği ''Türk Fizik Derneği 6.
Uluslararası Katılımlı Parçacık Hızlandırıcıları ve Dedektörleri Ya-
zokulu'', Bodrum Belediyesi Nurol Kültür Merkezi'nde başladı.
Bilim Kurulu Başkanlığını Prof. Dr. Suat Özkorucuklu, Danışma Ku-
rulu Başkanlığını Prof. Dr. Gülsen Önengüt ve Organizasyon Ko-
mitesi Başkanlığını Doç Dr. Haluk Denizli'nin yaptığı yaz okuluna,
Türk ve yabancı bilim insanları ile yüksek lisans ve doktora öğren-
cilerinden oluşan yaklaşık 100 fizikçi katılıyor.
Parantezi burada kapatıyor ve Cern ‘e geri dönüyorum.
CERN DENEYLERİ VE TÜRKİYE
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), 2006 yılından iti-
baren Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) ile ilgili ülke-
mizde yürütülen etkinlikleri koordine etmek, bilimsel etkinliklere
katılmak, ülkemizde yürütülen çalışmaları finansal olarak destek-
lemek ve CERN çalışmalarında ülkemizi temsil etmek üzere gö-
revlendirilmiştir. ATLAS, CMS, ALICE, CAST deneylerine ve CLIC
çalışmalarına Türkiye’den katılan araştırmacıların projeleri TAEK
tarafından desteklenmektedir.
Ülkemiz ile CERN arasındaki ilişkinin çerçevesini belirleyen TAEK-
CERN İşbirliği Anlaşması 14 Nisan 2008 tarihinde Cenevre’de
imzalanmıştır. CERN ile yürütülen çalışmaların esaslarının ortaya
10 Fizikist Aralık ‘10
konulması ve gerektiği durumlarda çalışmalarla ilgili bilimsel des-
tek alınmasıyla ilgili olarak, CERN’deki deneylere katılan ve yüksek
enerji fiziği alanında uzman olan 12 bilim insanımızdan oluşan
CERN Bilim Komitesi 24 Kasım 2006 tarihinde kurulmuştur. Bu Ko-
mitede, proje teklifleri değerlendirilmekte ve CERN kapsamında
ülkemizde yürütülen etkinlikler hakkında kararlar alınmaktadır.
2008 yılında başlayacak olan CERN deneylerinden elde edilecek
çok yoğun veri, LHC GRID ağı vasıtasıyla ve ULAKBİM altyapısı
kullanılarak (bu altyapıya TAEK’te kurulan süper-bilgisayar
altyapısı da dahil edilecektir) ülkemizdeki bilim insanlarına ula-
şacaktır. Bu kapsamda ülkemizle CERN arasındaki ilişki TAEK’in
koordinasyonu altında yürütülmektedir. TAEK-CERN GRID Muta-
bakat Zaptı 29 Ocak 2008 tarihinde imzalanmıştır.
LHC HESAPLAMA GRIDI VE TÜRKİYE
LHC deneylerinden gelen verilerin çözümlemesine yar-
dımcı olacak bilgi işleme ortamını hazırlamak üzere LHC Hesapla-
ma Gridi (LHC Computing Grid, LCG, kısaca GRID) geliştirilmiştir.
GRID, bilgisayarların hesaplama ve veri depolama kaynaklarını in-
ternet üzerinden paylaşmak amacı ile oluşturulan bir servis olarak
tanımlanabilir. LCG projesinin en önemli başarılarından birisi ortak
yazılım ve kaynaklara ulaşmada sistematik sağlamasıdır. Ağda bu-
lunan bilgisayar merkezleri, fonksiyonlarına göre değişik seviye-
lerde sınıflandırılmıştır.
Seviye – 0: Bu merkez CERN’dedir. Deneylerden ham veriyi almakta
ve depolamaktadır. Verinin ilk ön incelemesi burada yapılmaktadır.
Seviye - 1: Bu merkez ham veriyi ve yeniden oluşturulmuş ve-
riyi Seviye-0’dan alır. Analiz işlemleri sırasında gerekli olan veri-
nin yönetimi ve depolanması bu merkezde gerçekleşir. Bu mer-
kezlerde veri yoğunluklu analizler ile ulusal ve bölgesel destek
çalışmaları ve GRID işletim servislerine katkı işleri gerçekleşti-
rilir. Dünyada halen 11 tane Seviye-1 merkez bulunmaktadır.
Seviye - 2: Bu merkezlerde ise simülasyon, son kullanıcı analizi ile
yüksek performanslı paralel analizler yapılmaktadır. Dünyada yak-
laşık olarak, Türkiye dahil, 53 tane Seviye-2 merkezi bulunmak-
tadır. Ayrıca her Seviye-2 merkez kendisine coğrafi açıdan yakın
olan bir Seviye-1 merkezini seçer.
LHC çalışmaya başladığında yılda yaklaşık olarak 15 petabayt
(15 milyon gigabyte) veri üretecektir. Bu ise toplam olarak yılda
100.000 DVD’yi doldurmak anlamına gelmektedir!
 CERN DENEYİ

Dünyada bu konuyla ilgili bilim insan-

ları bu verilere ulaşacak ve verileri ana-
liz edeceklerdir. LCG projesinin misyo-
nu LHC'yi kullanan bütün yüksek enerji
fizikçileri için veri saklama ve analiz im-
kanı sağlamaktır.
TAEK ve CERN arasında 29 Ocak
2008’de imzalanan GRID Mutabakat
Zaptı ile Türkiye CERN GRID sistemine
dahil olmuştur ve böylece 2008 yılında başlayacak olan CERN deneylerinden elde edilecek çok yoğun verinin LHC GRID ağı vasıta-
sıyla ve ULAKBİM altyapısı kullanılarak (bu altyapıya TAEK’te kurulan süper-bilgisayar altyapısı da dahil edilecektir) ülkemizdeki bili-
minsanlarımızın hizmetine sunulması mümkün olacaktır. TAEK ve CERN arasında imzalanan söz konusu GRID Mutabakat Zaptına göre
taahhüt edilen Türkiye Seviye-2 GRID sistem altyapısı yukarıda verilmektedir:

Derler ki bir kelimeyi cümle içinde kullanmak onu öğrendi- renlerle irtibat kurabileceğimizi, zamanda yolculuğun müm-
ğimizin göstergesidir. kün olabileceğini tam altı senedir hiç durmaksızın anlatıyor.

CERN artık hayatımızın içinde cümlelerimizde izlediğimiz diziler-
de.. İlgimi çeken bir yazıyı da ha paylaşmak istedim,
ABD'de yayınlanan Popüler Mekanik adlı dergide, Lost
ve bilim üzerine Erin McCarthy imzalı bir makale yayınlandı.
Makalede açık ve seçik bir şekilde Lost'un yaratıcılarının ağzın-
dan dizide işlenen fizik kuramlarıyla, CERN'deki Büyük Hadron
Çarpıştırıcısı'nda kanıtlanmaya çalışılan kuramların aynı olduğu
söylenmiş. Hani şu "Tanrı parçacığını" bulmaya çalıştıkları, do-
laylı yoldan da başka boyutların varlığına ve zamanda yolculuğa
dair teorilerin üretildiği deneyler. İşte, dünyada en çok izlenen
dizilerden biri, normalde bunlardan hiç haberi bile olmaya-
cak insanlara birden fazla evrenin varolabileceğini, bizim o ev-
Bu diziyi severek takip ettiğini bilinen ve dizideki hikaye
ile gerçek dünyadaki fiziğin aynı olabileceğini söyleyen bir kişi
daha var ki, iyibilgi okuyucuları o kişiyi daha önceki CERN yazı-
larından dolayı yakinen tanıyor: Kuramsal Fizik Profesörü Michio
Kaku. Hani şu CERN'deki deneyler sayesinde "tanrının beynini
okuyabiliriz" diyen kişi. Kaku'nun Lost ve CERN ile ilgili çok ilginç
bir açıklaması var. Fakat Bay Kaku'nun yaptığı açıklamayı anlaya-
bilmek için, diziyle ilgili önemli bir bilgiyi de vermemiz gerekiyor
ki, diziyi takip etmeyenler için kurduğu bağlantı havada kalmasın.
(Diziyi seyredecekseniz ve heyecanı kaçsın istemiyorsanız, dikkatli
olun!)

Fizikist Aralık ‘10 11 

 CERN DENEYİ
Dizinin kurgusunun temelinde Dharma İnsiyatifi adı veri-
len bir bilimsel araştırma projesi yatıyor. Bu projedeki deney-
lerin önemli kısmı, yer altında özel inşaa edilmiş "laboratu-
varlarda" gerçekleşiriliyor. Bunun sebebi de, yer altında çok
ender rastlanan, muazzam enerjiye sahip manyetik alanla-
rın enerjisinden yararlanabilmek (CERN'deki muazzam dere-
cedeki enerji ve yer altı benzerliğine dikkat). Peki muazzam
boyutlarda enerjiye ihtiyaç duyan deneyler neyin üzerine?
Zaman yolculuğu ve boyutlararası seyahat.
İki resim arasındaki benzerliğe dikkat. Soldaki Lost dizisinde adı
geçen Dharma İnsiyatifi adlı projenin kullandığı logo. Sağ-
daki CERN’deki Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’ndan bir kesit.
Gelelim Prof. Michio Kaku’nun bu konuyla ilgili açıklamasına.
Kaku’ya göre, Lost’un yaratıcıları dizinin hikayesinde, son model
fizik kuramlarından yararlanarak zaman ve mekan boyutunda ge-
çişlerin sağlanabileceği bir “kurtçuk deliğinin” varlığına dair bir
temel oluşturuyorlar. Enerji seviyesi o kadar yüksek hale getiriliyor
ki, zaman ve mekan yırtılmaya, dolayııyla gerçekliğin dokusu par-
çalanmaya başlıyor. Zaman ve mekanın yırtılması, gerçekleşmesi
imkansız olarak düşündüğümüz şeyleri, imkanlı hale getirecek.
Dünyanın en çok izlenen dizisinde, öyle bir enerji toplanıyor ki,
imkansız diye bir şeyi düşünmek imkansız hale geliyor.
İnsanların her şeye kadir olduğunu mu söylüyor acaba Kaku ve
Abrams gibiler?
Külli iradeyi yoksayıp, cüzzi iradesi ile insanın herşeyi yapabilece-
ğini mi söylüyorlar bize?
CERN’i basında takip eden herkes felaket senaryolarını da
beraberinde takip etmek durumundadır, Örneğin;
LHC (Large Hadron Collider – Büyük Hadron Çarpıştırıcısı), tak-
vimini aksatmış olsa da tamamlanıp deneylerine hazır duruma
gelmesine az kaldı. Burada proton çiftleri 7 TeV’lik enerjiyleçar-
pıştırılacaklar. Bu enerji, bir protonun serbest halde taşıdığından
yaklaşık 700 kat daha büyük.
LHC’de ayrıca çekirdeğindeki nötron ve proton başına 2,8 TeV
enerji bulunan, kurşun gibi ağır iyonların çekirdekleri de çarpıştı-
rılacak. Yani şimdiye değin Dünya üzerindeki herhangi birhızlan-
dırıcıda ulaşılmamış, yüksek enerjilere çıkılacak.
Şeklinde bir haber çıkıyor . Hemen ardından şöyle devam ediyor,
12 Fizikist Aralık ‘10
Ancak bu enerji yine de evrendeki tüm gökcisimlerinin hatta
Dünya’nın milyarlarca yıldır etkisinde kaldığı kozmik ışınlarla çar-
pışmalarda elde edilenden çok daha düşük kalıyor. LHC’de bu dü-
zeyde yüksek enerjilerle oynamanın kimi felaketlere yol açacağı-
na ilişkin senaryolar da gündeme geldi. Bu senaryoların kuramsal
olarak dayandırıldığı, vakum kabarcıkları, manyetik tek kutuplar,
mikroskobik karadelikler gibi kavramlarda çok yeni değil. Daha-
sı CERN bunun için 2003’te bağımsız bilim insanlarından oluşan
bir komisyona bir güvenlik raporu hazırlatmıştı. LHC’nin çalışma-
ya başlamasının eli kulağındayken, bu felaket senaryolarının da
artmasıyla, CERN 2003’te yayımladığı güvenlik raporunu gözden
geçirtip,geçtiğimiz aylarda yeniden yayımladı. Bu yeni raporda,
tüm felaket senaryolarında ileri sürülenler kuramsal temellere ve
deneysel verilere dayandırılarak tek tek yanıtlanıyor.
Cern de bazılarına göre bir karadelik yaratılmaya çalışıyor
ve bu karadelik dünyayı tehdit ediyor. Hatta Almanya bunun için
AİHM’ye başvurdu. Ancak Cern yetkilileri bunun saçmalık olduğu-
nu ve bu çalışmaların Dünyayı tehdit etmediği konusunda ısrarlı
tutumlarını sürdürüyorlar. Basına en çok yansıyan haberlerde Cern
‘in gündeminde dünyanın oluşumu ile ilgili bilimeyenler vardır.
Bir gaz ve toz bulutuyken büyük patlama(big bang)ile oluşan
dünya hepimizin hafızalarında yer alıyor. Cern’de yapılan
deneyler ise bing bang ‘in bir küçük uygulaması diyebiliriz...
Buna göre yaratılış teorisi ispatlanacak yani madde ve antimad-
de karşılaştırılacak ve madde antimadde birbirini yok edecek.
O zaman anlaşılacak ki vardan yok edilebilebiliyorsa yoktan var
edilebilmekte mümkün. Bu da ancak ve ancak yaratılış teorisi ile
mümkündür ki birçok görüşe göre bu bilim ve dinin barışması an-
lamına geliyor. Gerçekten Tanrı’nın varlığı ispatlanacak mı veya bu
çalışmalarda böyle bir amaç var mı bilemiyoruz ama çalışmalara
oldukça yüksek meblağlar ayrıldığı bir gerçek. Bir öncekisayımız-
da antimaddenin büyük enerjisinden bahsetmiştik.Anti hidrojenin
bulunduğunu biliyoruz.
Son dönemde kurşun iyonlarıyla yapılan deneyde de
başarı sağlandığı haberleri ulaştı. Umuyoruz ki tüm bu buluş-
lar, geliştirilen teknolojiler insanlığın yararına kullanılsın.Birçok
komplo teorisi yazılıyor Cern hakkında.Özellikle savaş teknoloji-
leri ve bomba yapımı konusunda. Ancak bu duyumların bilimsel
bir dayanağı olmadığını düşünerek burada paylaşmayı çok uygun
bulmuyorum.Cern de neler oluyor sorularına sağlıklı cevap vere-
bilecek yegane kişiler Cern de çalışan ülkemiz bilim insanları.
Tam üyeliği sağladığımız vakit daha sağlıklı bilgiler elde
edeceğimiz gerçeğini şimdilik bir yana bırakıp Cern de görev
yapan Türklerin anlattıklarına göz atalım diyorum.
CERN’deki Türkler anlatıyor...
İsviçre’nin Cenevre kentindeki Avrupa Nükleer Araştırmalar
Merkezi’nde (CERN) yürütülen dünyanın en büyük bilimsel deneyi
‘’Büyük Patlama’’da, 90’a yakın Türk araştırmacı görev alıyor.

Bu nedenle güneşi ve yeşili görmek için Alpler’e, yani bulutların
üzerine çıkmanız lazım. Zaten yerin altında olduğumdan ve güneşi
görmediğimden kayak sevgim oluştu.’’
Demirköz, yapımında çalıştığı detektörün şimdi sorunsuz
çalışmasını ‘’dünyanın en muhteşem olayı’’ sözleriye değerlendirdi.
“Cern beklenmediklerin yeri”
Doç. Dr. Demirköz, insanın yaptığına inandığında bunun mutlaka
bir geri dönüşünün olacağını belirterek, şöyle konuştu:
‘’Örneğin Edison, elektrik lambasını bulmaya çalışmıyormuş. Bu
deneyde belki hiçbirimizin beklemediği bir şey gelecek. CERN
benim için beklenmediklerin yeri. Ama CERN’de bir şeyi beklemek
de istemiyorum, bir şeyleri umut ediyorum ama beklenmedik bir
şeyi bulmak istiyorum. En fazla istediğim şey bu. CERN benim için
bizlerin evrene uzattığı bir dua. Ellerimizi evrene doğru açtık ve bir
duamız var ve diyoruz ki ‘bize bir şey ver’. Bizim için evrene açılan
bir el CERN. Bakalım çalışmalarımızın, çabalarımızın karşılığında
evren bize ne verecek?’’
“Ne sıkılması Erkcan, en iyi yerdesin”
CERN’deki çalışmalara University College London’dan katılan
bilim insanı Dr. Erkcan Özcan da değişik ülkelerden yüzlerce bilim
insanının çalıştığı CERN’in bir fizikçinin dünyada çalışabileceği en
iyi yer olduğunu savundu.
‘’LHC, okyanuslara açılan yepyeni bir gemi aslında. Bu gemiyle
okyanuslara açıldık diyebiliriz. Belki karşımıza bir şey hemen
CERN DENEYİ
Cenevre - CERN’deki çalışmalarını 5 yıldır aralıksız
sürdüren Doç. Dr. Bilge Demirköz, iki yıl ATLAS de-
tektörünün yapımında, çalıştırılmasında ve sorunların
çözümünde ve binlerce fiber optik kablonun bağlan-
masında çalıştığını anlattı.
‘’Ben 2 yıl boyunca her gün kaskımı taktım, ucu
demirli ayakkabılarımı giydim ve her gün yerin
altına indim. Yani iki yıl boyunca gün yüzü görme-
dim’’ diyen Demirköz, bu süreçte yaşadıklarını şöyle
anlattı:
‘’İki yıl yerin altında inanılmaz tempoda kablolar-
la, ekipmanlarla yere eğilerek, dehliz gibi yerlerden
geçerek detektörleri yaptık. Parçacıkların dışarı
kaçmaması için dedektörleri adeta matruşkalar gibi
içiçe geçirip arada boşluk bırakmayacak şekilde
tasarladık. Bu süreçte, sabahları uyandığımda güneşe
bakmamaya çalışıyordum. Kendimi o gün yine havanın
kötü olacağına inandırıyordum. Çünkü erken saatte
yerin altına inecektim ve çıktığımda yine güneş
olmayacaktı. Cenevre’de kış aylarında çok yağmur
yağıyor ve hemen hemen de hiç güneş yok.
çıkabilir ya da uzun süre çıkmaya da bilir. Ancak önemli olan bu
geminin içinde, hatta yapıldığı tersanede olmak çok önemli’’ di-
yen Erkcan, deney sonuçlarının üye ülkelerin gelişimine büyük
katkı sağlayacağına işaret etti.
Erkcan, Cenevre’deki hayatının yüzde 90’ının bilgisayarda pro-
gram yazarak geçtiğini, bundan zaman zaman sıkıldığı anlarda,
‘’Ne sıkılması Erkcan. Aslında dünyada çalışılabilecek en iyi yerde
çalışıyorsun. Daha ne isteyebilirsin ki’’ sözleriyle kendini yeniden
motive ettiğini aktardı.
Dünyanın çoğu yerinde ve Türkiye’de gerçek fizikle, öğretilen fizik
arasında büyük bir farkın bulunduğunu vurgulayan Dr. Erkcan,
sayısal derslerin keyifli taraflarının öğretilmedikçe öğrencilerin
bilime ilgi duyamayacağını söyledi.
“Üyelik kârlı bir yatırım olacak”
Türkiye’nin uzun yıllar deneysel parçacık fiziğini ‘’lüks ve
kötü kardeş’’ olarak gördüğünü, bu nedenle CERN’e üyelik girişimi
yapmadığını kaydeden Erkcan, ‘’Oysa CERN’e üyelik bir anlamda
karlı bir yatırım. Bilime ve teknolojiye yatırım yapacaksınız ki uzun
vadede ülkeniz kazansın’’ dedi.
CERN’e üyelik için yıllık aidatların, ülkelerin milli gelirleri ve
nüfusları göz önüne alınarak hesaplandığını bildiren Erkcan, sö-
zlerini şöyle sürdürdü:
Fizikist Aralık ‘10 13 
 CERN DENEYİ

''Türkiye için bu aidatın ne kadar olacağını açık ve net şekil-

de CERN'den öğrenememiştik. Her ülkenin belli bir pazarlık
durumu da olabiliyor çünkü. Ben geçen sene merakımdan şu
anki 20 üyenin ne kadar ödediğini, nüfusunu ve milli gelirle-
rini kullanarak hesap yaptım.

Yani bu tamamen gayriresmi bir miktar ancak Türkiye için he-

sapladığım yıllık aidat 39.4 milyon İsviçre Frangı. Bu meblağ,
Türkiye gibi ilerlemek isteyen bir ülke için çok yüksek değil.
15-64 yaş arasındaki nüfusumuz için kişi başına yılda bir do-
lara bile karşılık gelmiyor.

Çünkü CERN, şu ana kadar yaptığı alt yapılar için de katkı

isteyebilirdi. Böyle bakıldığında Türkiye aslında CERN'e üye-
likle iyi bir yatırım yapmış da oluyor. Hazır bir şirkete iyi bir
ortaklık sağlamış oluyorsunuz.''

CERN'deki CAST deneyinde çalışan Boğaziçi Üniversitesi

doktora öğrencisi Cenk Yıldız da CERN'de çalışmaktan duy-
duğu memnuniyeti dile getirerek, ''CERN'de pek çok alanda
uzmanlarla birlikte çalışıyorsunuz. Burada çalışırken, yalnızca
bilgi edinmiyorsunuz, ilham da alıyorsunuz. Bence CERN'de
çalışmanın en önemli yönü burada'' dedi.

Yıldız, CERN’deki bilim insanlarının büyük bir işbirliği için-

de hiç bilinmeyenleri aradığını sözlerine ekledi. 11 Mayıs
2010(ANKA)

Bilgi güçtür. Cern şu anda dünyada gücün simgesi olma yo- Yazan ve Derleyen
lunda önemli bir adımdır ve Türkiye bu adımı atabilecek ka-
pasitededir. Müberra ALTIN
Yüksek Fizik Öğretmeni
Umarım dergimizin bu sayısı Cern hakkında ufkunuzu bi-
fizikist@fizikist.com
raz daha geliştirip paylaştığımız CERN ile ilgili haberle-
ri okurken daha çok anlamlandırabilmenizi sağlamıştır.
Bir dahaki sayımızda görüşmek dileğiyle…

14 Fizikist Aralık ‘10

Fizikist Aralık ‘10 15 
 FİZİKÇİ’NİN GÜNLÜĞÜ
Bu ay Fox’ta izlenme rekorları kıran bir sınır bilim dizisi olan bu diziyi inceleyeceğiz.
FBI Fringe Department (FBI Fringe Bölümü)
Yıllar önce akıl hastanesine kapatılan bir bilim adamı.
Onun Irakta karanlık ilşlere karışmış oğlu. Sevgilisini bir çatışma-
da ağır yaralı bulan bir FBI ajanı ve onu kurtarmak için giriştiği
bir iş.
İşte Fringe dizisi tam bu noktadan başlıyor.ilk para-
normal görünen olay aslında normal nsanlar için paranormal.
Bilimsel bir açıklamaya yatkın fakat bunu görebilen tek insan Akıl
hastahanesindeki bilim adamı Walter Bishop. Ama onu oradan
çıkarabilmesi için bir akrabası gerekiyor. Bu noktada karşımıza
çıkan oğlu Peter Bishop. Artık macera başlayabilir.
Paralel Evrenler!
Dizi tamamen paralel evrenler üzerine kurulu diyebiliriz.
Belki yeni izleyiciler bunu birinci sezonun sonuna kadar çöze-
16 Fizikist Aralık ‘10
meyebilirler. Fakat diziyi takip edenler kahramanlarımızın paralel
evrendeki yansımalarıyla karşılaştılar bile. Diğer taraftaki Walter
( Walternatif) bir savunma bakanı ve bu evreni yok etmek istiyor.
Neden mi? Bunu diziyi izleyip görmelisiniz =)
Paranormal Olaylara Bilimsel Çözümler
Walter Bishop hastahaneye düşmeden önce üzerinde
çalıştığı zamanın çok ötesindeki bilim; şimdilerde birçok kötü
insanın elinde yeniden gelişiyor. Bunu birtek anlayabilen ve
açıklayabilen yegane insan Walter Bishop’ter. Ve FBI’da Fringe
bölümü açılmış artık sınır bilim olaylarının çözümü aranmaya
başlanmıştır.
Bilimsel Bir Dizi mi? Drama mı?
Dizide tamamen saf bilim vardır demek yanlış olur.
Bilimi hayatın içindeki raslantılar, koşullar, kişiler hatta aşk ile
karıştırarak anlatıyor.
 FİZİKÇİ’NİN GÜNLÜĞÜ

Anna Torv
Olivia Dunham
(65 Bölümdür dizide)

( 2008-2011)

Joshua Jacson

Peter Bishop
(65 Bölümdür dizide)

2008-2011

Lance Reddick

Agent Phillip Broyles

65 bölümdür dizide,

2008-2011

John Noble

Dr. Walter Bishop

65 bölümdür dizide,

2008-2011

Hazırlayan

Orhan AYDİLEK
Kirk Acevedo
İstanbul Üniversitesi Fizik Bölümü
Agent Charlie Francis 3
aydilek@fizikist.com

2 bölümdür dizide,
2008-2010

3. sezonda tekrar katıldı.

Fizikist Aralık ‘10 17 

 HABER
Evrenin sırrıyla ilgili büyük gelişme!
Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi'ndeki (CERN) Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC), protonlar yerine
kurşun iyonları çarpıştırarak başarılı şekilde 'mini Büyük Patlama (mini Big Bang)' yarattı.

Fransa-İsviçre sınırındaki CERN laboratuvarında çalışan

bilim insanları, bu eşsiz koşulları 7 Kasım'da gerçekleştir-
meyi başardı.

Deney, Güneş'in merkezinden bir milyon kat daha sıcak

dereceler yarattı.

LHC, Cenevre yakınındaki sınırda yerin altındaki 27

kilometre uzunluğundaki daire biçimindeki tünelde
bulunuyor.

Şimdiye dek, dünyanın en yüksek tanecik hızlandırıcısı,

evrenin oluşumuna dair sırları anlamak amacıyla proton-
ları çarpıştırıyordu.

Fakat gelecek dört hafta boyunca bilim insanları, iyon

çarpışmalarından elde edilen verilerin analizine konsant-
re olacak.

Uzmanlar böylelikle 13,7 milyar yıl önce meydana gelen Büyük Patlama'dan sonra saniyenin milyonda birinden oluşan evren plazma-
sı hakkında daha fazla bilgi edinmeyi umuyor. Zira, evrenin ve hayatın sırrının o saniyenin milyonda biri kadar sürede saklı olduğu
düşünülüyor.

Uzay İçin Büyük Tehdit!

lk adım şimdiden atıldı! Uzay çöplüğü derhal temizlenecek.

Avustralya, Yeni Zelanda ve ABD’nin ANZUS askeri ittifakının son görüşme-

sinde, Dünya’nın yörüngesinde bulunan yarım milyondan fazla parçanın
oluşturduğu uydu çöplüğünün temizlenmesi kararı alındı.

Ağırlığını kullanım dışı kalan uyduların oluşturduğu uzay çöplüğü, yeni ile-
tişim uyduları ve uzay turizmi için büyük bir tehdit oluşturuyor. Hürriyet'te-
ki habere göre, Avustralya’nın Melbourne kentinde bir araya gelen ABD
Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Avustralyalı meslektaşı Kevin Rudd ile ABD
Savunma Bakanı Robert Gates ve Avustralyalı meslektaşı Stephen Smith,
uzay çöplüğü konusunda beraber hareket etmeye karar verdi.

Ocak ayından itibaren, iki ülke uzaydaki çöplerin arasında tehdit oluştura-
bilecek boyutta olanlarını tespit etmek için gözetleme sistemleri üzerinde
çalışmaya başlayacak. Tahminlere göre, Dünya’nın yörüngesinde boyutu bir
santimetre veya daha fazla olan 500 bin parça atık bulunuyor.

18 Fizikist Aralık ‘10

 HABER

Jüpiter’den Mutlu Haber

Jüpiter'in kaybolan büyük kahverengi kuşağı geri dönüyor...

Güneş Sistemi’nin gaz devi Jüpiter hatırlanacağı üzere alamet-i

farikalarından olan kahverengi kuşaklarının birini kaybetmişti.
2009 yılının sonlarına doğru silikleşen ve Mayıs 2010’da tama-
men ortadan yok olan ‘Güney Ekvatoral Kuşak’, daha önce de
kaybolup geri gelmişti.

Bir kaç amatör astronom, kuşağın geri dönüşüne ilişkin bazı işa-
retler tespit ettiler. Florida’dan Don Parker tarafından 10 Kasım
günü çekilen bu kızılötesi fotoğrafta işaretli olan parlak leke
bunlardan en önemlisi. Bu parlak leke aslında yüksek irtifalı bir
bulut. Normalde Güney Ekvatoral Kuşağı’da bu bulutlar meyda-
na getiriyor. Tespit edilmiş olan nokta da yakında daha fazla-
sının ve buna ek olarak girdapların oluşabileceğinin habercisi
durumunda.
Bu tip oluşumlar da sonunda muhtemelen büyük kahverengi
kuşağı meydana getirecekler.

Mars’ın Atmosferi Keşfedilecek

Amerikalı bilim insanları, Mars'ın yüzeyini ve atmosferini detaylı bir şekilde inceleyebilmek için insan-
sız uçak ARES'i geliştiriyor.

Proje başarılı olursa ilk kez dünya yapımı bir uçak, yabancı bir gezegenin
semalarında uçacak. Bölgesel Ölçekli Havasal Çevre Araştırmacısı (ARES)
adlı insansız uçak, Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA)'nın
Virginia eyaletindeki Langley Araştırma Merkezi'nde yapılıyor. ARES'in,
NASA'nın Mars Keşif Programı çerçevesinde 2011'de fırlatılması, 9 ay için-
de de gezegenin atmosferine girmesi planlanıyor.

Kızıl Gezegen'e koruyucu bir kapsülün içinde sıkıştırılmış halde gönderile-

cek olan insansız uçak, Mars atmosferine girdiğinde kapsülün içerisinden
çıkacak ve kanatlarını açarak uçuşuna başlayacak. Bir saat boyunca havada
kalacak olan ARES'in, yaklaşık 645 kilometre boyunca uçuş gerçekleştirme-
si planlanıyor.

ARES'in yüksek çözünürlüklü kameraları ve hassas algılayıcıları sayesin-

de, bu süre içinde Mars'ın atmosferik özellikleri, manyetik alanı ve yüzeyi
ayrıntılı bir şekilde incelenecek. Elde edilen veriler, Mars'la ilgili pek çok
soruya yanıt niteliğinde olacak.

Atmosfer bilimci Joel Levine, Discovery News'e yaptığı açıklamada, "ARES sayesinde şu ana kadar Mars'a gönderilen yüzey araçları
ve uyduların göremediği şeyler keşfedilecek. Atmosferdeki gazlar ilk kez net bir şekilde ortaya çıkacak" dedi. Mars Keşif Programı,
ARES'in yanı sıra her biri en fazla 485 milyon dolar değerinde olan 9 farklı projeyi daha içeriyor.

Fizikist Aralık ‘10 19 

 HABER

Satürn’ün Sırları Aydınlanıyor

Bilimin geldiği en son noktalardan biri olan Cassini-Huygens projesi ile halkalı gezegen Satürn ile
ilgili gizemler aydınlığa kavuşuyor.

Gezegenlerin sırlarını çözmek, oldukça zahmetli ve

yıllara yayılan bir çalışmayla mümkün. Bunlardan biri
de halkalı gezegen Satürn ile ilgili gizemler aydınlığa
kavuşturulmaya çalışılması...
Cassini-Huygens projesi ile Satürn’ün sırları aydınlığa
kavuşacağa benziyor. Büyük Uzay serüveni 1997’de
başladı.

Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi NASA’nın geliş-

tirdiği Cassini, Avrupa yapımı eklentisi Huygens ile
Dünya’dan görülebilen en uzak gezegene (Satürn)
doğru yola çıktı.

7 yıl süren yolculuktan sonra hedefe ulaşıldı. Artık

görev, Satürn’ün etrafındaki "halka"yı ve uydularını
detaylı biçimde incelemekti.

Cassini’den ayrılan Huygens, 2005’te gezegenin en büyük uydusu olan Titan’a ulaştı. Titan’a ayak basan "ilk dünyalı" olan Huygens,
bu gök cisimi ile ilgili bilinmeyen birçok gerçeği günışığına çıkardı.

Güneş sisteminin, dünya dışında, atmosfere sahip tek gök cismi olan Titan, Dünya ile birçok yapısal benzerliğe sahip. Ancak Titan’da-
ki aktif akarsularda su değil sıvı metan akıyor. Gök cismindeki metan döngüsüne ise metan yağmurları sağlıyor. Organik kimyanın
varlığı, "burada da canlı yaşamı mümkün olur mu?" sorusunu akla getiriyor. Dünya’nın da 4 milyon yıl önce Titan’a benzer bir formda
olduğunu hatırlatan bilimadamları, bu gökcisminde de gelecekte canlı hayatın mümkün olabileceğine inanıyor.

Geleceği Görmek Mümkün Mü?

ABD'de yapılan deneylerde, yüzde 53'lük oranla doğruya yakın yapılan tahminler, "önsezi" kavramı-
nın kanıtı oldu.
Filmlere ve kitaplara konu olan "geleceği görme" yeteneği ilk kez bilimsel
bir deneyle 'ete kemiğe büründü...' ABD'nin New York eyaletinde yer alan
Cornell Üniversitesi psikoloji bölümünde görevli Prof. Daryl Bem, binden
fazla gönüllü üzerinde dokuz deney yaptı.

TESADÜF OLABİLİR Mİ?

Parapsikoloji ve psişik yetiler konusunda çalışan Bem'in yaptığı deneylerin

birinde, katılımcı öğrencilere ezberlemeleri için bir kelime listesi sunuldu.
Bu aşamanın ardından da "İleride size listedeki bazı kelimeler sorulacak.
Sizce bunlar hangileri olacak" diye soruldu. Ve deneklerin yüzde 53'lük bir
kısmının, kendilerine sorulacak kelimeleri doğru tahmin ettiği görüldü.

Bir diğer deneyde de katılımcılara bilgisayar ekranında, birinde erotik

fotoğraf gizlenmiş iki perde grafiği gösterildi. Deneklerin erotik görselin
hangi perdeli grafikte saklı olduğunu tahmin etmeleri istendiğinde, yine
yüzde 53 oranında doğru tahmin yapıldı.

20 Fizikist Aralık ‘10

 HABER

İnsan Beyni Kaç Gigabyte?

İngiliz bilim dergisi New Scientist, "Filler Neden Zıplayamaz?" (Why Can't Elephants Jump?) isimli bir
kitap yayımlayarak, ilginç sorulara bilimsel yanıtlar verdi.

1- İnsan beyni kaç gigabayttır?

Londra College Üniversitesi Nöroloji Birimi: Eğer her bir
nöronun 1 baytlık veri taşıdığını varsayarsak, beyin 4
terebayt kapasitesinde olabilir. Bu da 4 bin cigabayttır.
Fakat beyinde her bir nöron için 50 bin sinapsis (bağlantı
noktası) bulunduğunu düşünürsek, beynin kapasitesinin
500 terabayttan daha fazla olabileceğini görürüz. Bu da
ortalama olarak 1000'in üzerinde bilgisayara tekabül
eder. Ancak bilgisayarların aksine beynin belleği dolmaz,
öğrendikçe genişler.

2- Bir erkek yanlışlıkla doğum kontrol hapı alırsa ne

olur?
Joanna Jastrzebska, İngiltere: Bir defa alırsa, bulantıdan
başka yan etkiye yol açmaz. Ancak düzenli olarak içerse,
3 ay sonra göğüsleri belirginleşmeye ve meme uçları
genişlemeye başlar. Hormonlar olumsuz etkilenir.

3- Yorulunca gözlerimiz neden kızarır?

Loughborough Üniversitesi, İngiltere: Çünkü yorgunluk ve uykusuzluk göz kırpma işlemini yavaşlatır. Göz kırpmak göz zarının üzerini
sürekli olarak nemli tutar. Nem oranı azalıp kuruluğu artan gözlerin içi bu yüzden kızarır.

4- Bir kurşun kalemle ne kadar uzun bir çizgi çizilebilir?

Peter Peters, İngiltere: Ben 60 mm kurşunu olan bir kalemle, 30 cm uzunluğundaki kağıtlar üzerine toplamda 541 metre uzunluğa
ulaşan çizgiler çizdim.

5- Bir kelebek en fazla ne kadar yüksekten uçar?

Terence Hollingworth, Fransa: Yıl içerisinde Meksika'dan ABD'nin güneyine göç eden Danaus plexippus kelebek türlerinin pilotlar
tarafından 1200 metre yükseklikte uçtukları görülmüştür.

Güneş Enerjisi ile Çalışan Bilgisayar

Öyle bir yer düşünün ki, burada elektrik yok ama bilgisayar var. Üstelik
çalışıyor da!

Hındistan'daki elektiriği olmayan okullara giden 100 milyon öğrencinin umut ışığı güneş ener-
jisiyle çalışabilen tabletler oldu. Rice Üniversitesi ve Nanyang Teknoloji Üniversitesi'nin ortak
olarak geliştirdiği l-Slate, düşük enerji harcayan mikroçipler kullanılarak yapıldı.

Hindistan'daki okullarda denenen l-Slate öğrenciler tarafından büyük ilgi gördü. Okullarda
öğrenim gören ve yaşları 10 ila 13 arasında değişen daha önce hiç bilgisayar kullanmamış ya
da video oyunu oynamamış çocuklar l-Slate'e oldukça çabuk alıştılar.

NTU Başkanı Su Guaning, tabletin belki yer küreye çevresel enerji bakımından çok şey kata-
mayacağını ancak birçok çocuğun hayatını değiştireceğini ve ileriye götüreceğini söyledi.

Fizikist Aralık ‘10 21 

 HABER

Anti Madde Yakalandı

Cern'deki deneyde antimadde 1/10 saniye süreyle incelenebildi.

Avrupa Nükleer
Araştırma Merkezi
(CERN) fizikçilerinin
gerçekleştirdikleri
bir deneyde, modern
bilimin en büyük
sırlarından biri olan
''anti-madde''nin
elde edilmesi ve
saniyenin onda biri
süresince hapsedi-
lerek gözlemlen-
mesinin başarıldığı
açıklandı.

''Alfa'' deneyinde, elde edilen 38 adet anti-hidrojen atomu, üzerinde yeterince gözlem yapılacak bir süre boyunca, yani saniyenin onda
birinde, belirli bir ortamda tutularak (hapsedilerek) incelendi.

Elde edilen anti-maddenin, madde ile temas anında yok olmasından ötürü, gözlemlenmesi için, madde ile temas kuramayacağı bir
ortamda yalıtılarak hapsedilmesi gerekiyordu.

Nature dergisinde yer alan makaleye göre, hidrojen atomlarının karşıtı olan anti-hidrojen atomlarını vakumlu bir ortamda üretmeyi
başaran fizikçiler, bu atomları, üzerinde çalışmayı yetecek süre boyunca yalıtılmış ortamda tutmayı başardılar.

Bu anti-madde atomlar üzerinde yapılan gözlemler, evrenin ortaya çıktığı Büyük Patlama'dan sonra anti-maddeye ne olduğunun an-
laşılmasını sağlayabilecek. Deneyle ilgili araştırmacılardan Jeffrey Hangst, ''hiç kimsenin henüz anlayamadığı nedenlerden dolayı doğa,
anti-maddeyi dışlamış durumda'' diyerek, bunun, anti-maddenin sakladığı sırları ortaya çıkarma konusunda kendileri açısından teşvik
edici olduğunu belirtti.

22 Fizikist Aralık ‘10

 Tüm Dünya Fizikist’te

Sen Nerdesin?

Fizikist Bilim ve Teknoloji Platformu

www.fizikist.com

Bu sayfada kullanılan dünya haritası Fizikist.Com’un dünya ziyaretleri istatistiklerinden alınmıştır. Dünya’da hangi ülkelerden ziyaret edildiği tam
olarak gösterilmektedir. Fizikist, bu bilgilerin doğruluğuna ait rapor sunabilir.

Fizikist Aralık ‘10 23 

 Unutkanlığınız
Ne Seviyede?

24 Fizikist Aralık ‘10

 UNUTKANLIK TESTİ

Bu ay ki yazımızda siz değerli okuyucularımıza bir test yapalım dedik.

Hayatın içinde viskozitemizin en yüksek seviyesinde akıp giderken, onca işin gücün içinde dersler sı-
navlar derken birde sağlıklı olmayan yiyecekleri tüketip duruyoruz. Ee haliyle beynimizi ne kadar zor
şartlar altında çalıştığını anlıyoruz.

Günümüz insanlarında artık ciddi derecede unutkanlık baş göstermeye başladı. Bunun da en önemli sebepleri aşırı stres ve ha-
fıza bakımı yapmamaktır. İşte bu testle de sizlerin unutkanlık skalasında nerede olduğunuzu anlamanıza yardımcı olabiliriz.

TEST BAŞLIYOR! DEĞERLENDİRME

Sorulara vereceğiniz her ‘evet’ cevabı için kendinize 1 puan verin. 1-5: Hafızanla ilgili büyük problemin bulunmuyor, ancak yine
Haydi başlayalım! de hafızanı daha da keskinleştirmek için tabii takviye ve geliş-
tiriciler kullanabilirsin.
1. Hafıza problemi yaşıyormusun?
6-10: Hafızanın kesinlikle güçlendiriciye ihtiyacı var, beynin
2. Bir işe yoğunlaşırken zorlanıyormusun ve sık sık kafan zor durumda. Unutkanlıktan kurtulmak için bazı egzersizler
karışıyormu? uygulamalı, aşırı stresten uzak durmalısın.

3. Çok iyi tanıdığın birinin ismini unuttuğun oluyor mu?
4. Geçmişle ilgili anıları hatırlayıp dün ne yaptığını unuttuğun
oluyor mu?
5. Haftanın hangi gününde olduğunu unuttuğun oluyor mu?
11-13: Önemli ölçüde hafıza düşüşü yaşıyorsun ve bunu ön-
lemek için bir şeyler yapmak zorundasın. Mesela bir uzmana
görünüp bu hafıza düşüşünün sebebini araştırman gerekebilir.
Belki de stres hormonlarında ki dengesizlikten de böyle bir
sıkıntı yaşıyor olabilirsin.

6. Bir şeyleri aramaya kalkıp da sonradan ne aradığını unuttuğun Unutup Gülümsemek, Hatırlayıp üzülmekten
oluyor mu? daha iyidir.

7. Ailenden birileri ya da arkadaşların senin eskisine nazaran C.Rosetti

daha unutkan olmaya başladığını söylüyorlar mı?

8. Sıklıkla zihni yorgunluk hissediyor musun?

9. Bir saatten fazla bir işe yoğunlaşamadığın oluyor mu? Hülya VARDARLI

İstanbul Üniversitesi Fizik Bölümü

10. Sık sık anahtarını unuttuğun oluyor mu?
hvardarli@fizikist.com
11. Devamlı söylediğin bir şeyi tekrar ediyor musun?

12. Bir şeyleri öğrenirken artık zorlandığını hissediyor musun?

13. Herhangi bir şey için kullanacağın rakamları bir yere not
etmeden hatırlamadığın oluyor mu?

Fizikist Aralık ‘10 25 

 Alican Tonbul

PARADOKS
atonbul@fizikist.com

Euplides (Kum Yığını) Paradoksu

Euplides, hiçbir zaman bi “kum yığını oluşturulamayacağını iddia etmiştir. Çünkü bir kum tanesi,
“yığın”değildir. Yanına bir tane daha koyarsak yine yığın oluşmaz.

“Kum yığını” olmayan bir şeyin yanına (veya üzerine) kum tanesi koymakla yığın elde edemeyeceği-
mize göre hiçbir zaman “kum yığını” oluşturamayız.

Daha açık bir deyişle: Kabul edelim ki birer birer kum taneleri-
ni bir araya getirelim. Hangi merhaleden sonra kumlar “yığın”
oluşturur? Diyelim ki ‘bir milyon adet’ kum tanesi, bie yığın
oluştursun. Dokuz yüz doksan dokuz bin dokuz yüz doksan do-
kuzu “kum yığını” kabul edilmeyecek mi? Edersek “1” eksiği de
yığın olmaz mı? Yani hangi aşama bizim için “yığın” anlamına
gelir?

Bir kum yığınından bir kum tanesi alırsak “yığın” özelliği bozulur
mu? Bozulmayacağı için bir tane daha alırsak yine bozulmama-
lıdır.

Son kum tanesine kadar böyle gidilirse sonuç ne olacak?

26 Fizikist Aralık ‘10

Fizikist Aralık ‘10 27 
 BAKİ AKKUŞ
Akademik hayatı boyunca yürütücü ve araştırıcı olarak 8 adet ulusal ve uluslararası projede görev aldı. Bu projelerden Türk Hızlandı-
rıcı Merkezi Projesinin (THM) Proton Hızlandırıcısı Grubunun Yürütücüsü ve İstanbul Üniversitesi Sorumlusudur ve Türkiye Atom
Enerjisi Kurumunda (TAEK) yürütücüsü olduğu projeleri halen devam etmektedir.
Ayrıca Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun TAEK-CERN Bilim Komi-
tesi Üyeliği, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ko-
misyon Üyeliği, İstanbul Üniversitesi Akademik Yapılanma Sürekli
Komisyon Üyeliği ve İstanbul Üniversitesi İleri Analizler Laboratu-
arı Danışma Kurulu Üyeliği görevlerini de sürdürmektedir.
Bilimsel çalışmaları neticesinde Prof. Dr. Baki Akkuş'un 19 tanesi
SCI Expanded kapsamındaki dergilerde olmak üzere toplam 29
adet makalesi bulunmaktadır ve SCI kapsamındaki bilimsel dergi-
lerden yayınlarına 165 adet atıf almıştır. Ayrıca çok sayıda Ulusla-
rarası ve Ulusal Bildiri, Poster, 2 adet Kitap Bölüm Çevirisi bulun-
maktadır. Prof. Dr. Baki Akkuş danışmanlığında 8 öğrenci Yüksek
Lisans, 3 öğrenci doktorasını tamamladı ve halen 2 Yüksek Lisans
ve 3 doktora öğrencisinin danışmanlığını sürdürmektedir.
Bilimsel çalışmalarının yanı sıra çok sayıda uluslararası ve ulusal
bilimsel toplantılarda Danışma Kurulu, Bilim Kurulu, Düzenleme
Kurulu Başkanlıkları ve üyelikleri yapmıştır. Ayrıca 100 kadar ulus-
lararası ve ulusal bilimsel toplantılar düzenlemiş ve düzenlemeye
devam etmektedir.
1994 ve 1995 yıllarında İstanbul Üniversitesi, Araştırma Fonu’ndan
Başarılı Araştırmacı Belgesi Ödülleri, 1996 yılında İstanbul Üniver-
sitesi Prof. Dr. Nazım Terzioğlu Bilim Ödülü ve 2003 yılında Akde-
niz Gazeteciler Derneği Yılın Bilim Adamı Ödülünü almıştır.
yrıca Türk Fizik Derneği Genel Başkan’lığı görevinin yanında Bal-
28 Fizikist Aralık ‘10
Prof. Dr. Baki Akkuş 1959 yılında Mersin'de doğdu. İlk öğrenimi-
ni Mersin Necatibey İlkokulunda, orta ve lise öğrenimini Mersin
Tevfik Sırrı Gür Lisesinde tamamladı. 1984 yılında İstanbul Üni-
versitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü'nden mezun oldu. İstanbul
Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü Nükleer Fizik Anabilim
Dalı'nda 1987 yılında Yüksek Lisansını ve 1991 yılında Doktora-
sını tamamladı. 1985 yılından bu yana Fen Fakültesi Fizik Bölü-
mü Nükleer Fizik Anabilim Dalında çalışan Prof. Dr. Baki Akkuş,
1996'da Doçent ve 2001 yılında Profesör oldu.
1990-1991 yılları arasında Cenevre / İsviçre’de bulunan Avrupa
Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) CHARM-II ve CHORUS
deneylerine araştırıcı olarak katıldı.
1998, 1999, 2001 yıllarında Güney Afrika Cumhuriyeti, Cape
Town - Ulusal Hızlandırıcı Merkezi’nde, 1998 yılında Leuven
Üniversitesi / Belçika Nükleer Fizik Enstitüsü’nde, 2001 ve
2004 yıllarında Yale Üniversitesi / Amerika Birleşik Devletleri A.
W. Wright Nükleer Yapı Fiziği Laboratuarında deneylere katıldı.
1995, 1998 ve 2002 yıllarında Sofya Üniversitesi / Bulgaristan
Nükleer Fizik Bölümünde bilimsel çalışmalar yaptı.
kan Fizik Birliği ve Avrupa Fizik Derneği’nin de üyesi olan Prof.
Dr. Baki Akkuş’un TÜBİTAK Doğa Dergisinde Hakemliği, Süleyman
Demirel Üniversitesi, Fen - Edebiyat Fakültesi, Fen Dergisinde
Yayın Kurulu Üyeliği, Annals of Academy of Romanian Scientists,
Physics Series de Yayın Kurulu üyeliği ve Valahia Üniversitesinde
Yayın Kurulu üyeliği bulunmaktadır.
Prof. Dr. Baki Akkuş 1997 - 2000 ve 2000 - 2002 yılları
arasında toplam 6 yıl Fen Fakültesi Yönetim Kurulu Üyeliği ve
2001 - 2004 ve 2005 - 2007 yılları arasında iki dönem toplam
6 yıl da Nükleer Fizik Anabilim Dalı Başkanlığı yapmıştır.
16.04.2009 tarihinden itibaren Fen Fakültesi Dekanı olarak görev
yapmaktadır.
İngilizce bilen Prof. Dr. Baki Akkuş, evli ve iki çocuk babasıdır.
Kaynak: http://www.istanbul.edu.tr
 ENGİN ARIK
Engin Arık (14 Ekim 1948, İstanbul – 30 Kasım 2007, Isparta) tanınmış bir Türk nükleer fizikçi ve Bo-
ğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü'nde profesördü.

Arık 1969'da İstanbul Üniversitesi'nden matematik ve fizik diplo-

ması aldıktan sonra, deneysel yüksek enerji fiziği alanında Uni-
versity of Pittsburgh'da 1971'de master (MSc) 1976'da doktor
(PhD) ünvanı aldı. Doktora sonrası çalışmalarını University of
London, Westfield College'da sürdürdü.

1979'da Türkiye'ye dönerek Boğaziçi Üniversitesi'ne girdi.

1983'de, Control Data Corporation'da iki yıl çalışmak üzere üni-
versiteyi bıraktı ve ardından Boğaziçi Üniversitesi'ne dönerek
1988'de profesör oldu.

Arık 1997 ve 2000 arasında, çeşitli uluslararası etkinliklerde

Türkiye'yi temsil etti.

İsviçre'deki Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) kuruluşu-

nun ATLAS ve CAST çalışmalarının üyesiydi.

Arık 30 Kasım 2007'deki AtlasJet 4203 Sefer Sayılı Uçuş kazasın-

Arık ayrıca, Türkiye'de çok önemli rezervleri bulunan toryum
da hayatını kaybetti.[4] Boğaziçi Üniversitesi'nde kendisiyle aynı
madeninin enerji sorununa temiz ve ekonomik bir çözüm olabi-
bölümde profesör olan Metin Arık ile evliydi ve iki çocuğu vardı.
leceği ve olması gerektiği yönündeki görüşleri ve çalışmalarıyla
tanınıyordu.

Fizikist Aralık ‘10 29 

 DENEY
Elektrik ve Magnetizma Deneyleri
Deneyin Yapılışı
İlk önce bobin hazırlanır.Hazırlarken 1.5 Voltluk pilden
yararlanılabilinir. Bobinin her iki tarafından kabloların her iki ucu 3
4 cm olacak şekilde uzatılır ve bu kısımların dış yalıtımı sökülür.
Daha sonra şekilde görüldüğü gibi kablolardan ilmek yapılır ve bu
ilmeklerin yalıtımı sökülür. Kablolardan ilmek yerine çengelli iğne-
lerin gözü kullanılabilir. Bir ilmeğin kablosu pilin bir ucuna,diğer
ilmek diğer uca bağlanır.
Motoru oluşturmak için son olarak şekilde görüldüğü gibi bu 2
ilmek sağlam bir şekilde karşılıklı bakacak şekilde yerleştirilir.Bo-
bin bu iki ilmeğe yerleştirilir.En son olarak alta mıknatıs konur.
Tüm bunları yaptıktan bobinin dönmesi gerekir.Eğer dönmüyorsa
bobine başlangıç dönmesi verebiliriz.
Deneyin Fiziği
Bobinden akım geçtiği zaman sağ el kuralı gereği bo-
binde manyetik alan oluşur.Yani bobin mıknatıs olur.
Mıknatıslarda aynı kutuplar birbirini iter. Bobinin düzlemi mıknatıs
tarafından itilir ve bobin 1 tur atar.Aynı düzlem tekrar mıknatıs
tarafından itilir ve bu böyle devam eder.
Gerçekte bizim burada yaptığımız motorların içinde kullanılan
prensipten farklı .Çünkü bobin yarım tur attığında mıknatısla ters
kutup olur ve bu sefer mıknatısla birbirlerini çekerler. Ama bura-
da böyle birşey olmamaktadır. Çünkü belli bir hızla gelen bobin
durmadan dönmeye devam eder ve tam bir tur atınca mıknatıs
tekrar iitilir. Gerçek motorlarda verimi artırmak için bobin yarım
30 Fizikist Aralık ‘10
Deneyin Adı: Motor
Deneyi Amacı
Motorun Çalışma İlkesinin Kavranması
Deney İçin Gerekli Malzemeler
1. 9 volt ya da 1.5 volt pil
2. Yalıtılmış kablo
3. 2 adet çengelli iğne
4. Mıknatıs
tur atınca akımın yönü değişir ve böylece mıknatıs bobini her
seferinde iter. Şimdi basit bir motorun nasıl çalıştığını şekil üzerin
anlamaya çalışalım ve olaya manyetik alan içinde akım taşıyan
kabloya etkiyen kuvveti düşünerek yaklaşalım.
Doğru Akım Motoru
Bir doğru akım motoru, stator ve rotor olarak adlandırılan
iki kısımdan oluşur. Düşük güçlü motorlarda stator olarak genel-
likle sabit mıknatıs kullanılır. Rotorda ise sarımlar yer alır. Akımın
sargılardan geçişini sağlamak üzere motor üzerinde fırça kollek-
tör yapısı bulunur. Bu yapı, motorun dönüşü sırasında sarımlardan
geçen akımın belirli zamanlarda yön değiştirmesini de sağlar.
Böylece rotordaki iletkenlere etkiyen manyetik kuvvet hep aynı
yönde olur. Aşağıdaki şekilde bir doğru akım motorunun çalışma
prensibi görülüyor.
Statorda yer alan mıknatıslar manyetik alan sağlar. Manyetik
alanın yönü N kutbundan S kutbuna doğrudur. Fırça-kollektör
yapısı sayesinde iletken çerçeveden akım geçer. Manyetik alan
içinde akım geçen iletken çerçeveye bir kuvvet etkir. Bu kuvvetin
yönünü bulmak için sağ el kuralı kullanılır.
Eğer sağ el kuralını burada uygularsak çerçevenin solunda kuvvet
yukarı doğru iken, sağ tarafında aşağı doğru olur. Manyetik kuv-
vetin etkisiyle, iletken çerçeve dönmeye zorlanır. Manyetik kuv-
vetin etkisiyle, iletken çerçeve dönmeye zorlanır.

KİŞİSEL GELİŞİM
13 Adımda
Hafızanı Güçlendir!
İki çeşit çay da hastalıkla birçok yönden mücadele ediyor. En
önemlisi acetylcholine’nin (alzhaimer hastalarında tükenmek
üzere olan,hafıza için ana kimyasallardan biri) yok olmasını en-
gelliyor.Yeşil çay bu konuda bir adım önde,etkisi bir hafta; aynı
bitkiden gelen siyah çayın etkisiyse bir gün sürüyor.
8- Kelime hatırlama testinde adaçayı alanlar almayanlardan daha
başarılı. Adaçayı beyne mesaj gönderen kimyasalları artırıyor.
9- Biberiye de hafızayı güçlendirir,akıl berraklığı sağlar,beyin yor-
gunluğunu azaltır.Uzun dönemli hafızayı %15 geliştirir.
10- B vitamini hafıza için gerekli.Stresli zamanlarda vücutta B vi-
tamini azalır.Eksikliği acetylcholine’in (hafıza için gerekli kimyasal)
beyindeki görevini yerine getirmesini engeller.B vitamini bey-
ne oksijen taşır,radikalleri yok eder.Bu da hafızayı,duyuları güç-
lendirir.Ya vitamin al ya da B vitamini açısından yüksek besinler
(karaciğer,yumurta,soya fasülyesi,yeşil fasülye) tüket.
11- Demir eksikliği konsantrasyon zorluğu, beyinde küçülme,
dikkatin azalması demek. Demir oksijenin beyne gitmesine yar-
dımcı. Demir eksikliği yüzünden oluşacak oksijen eksikliği beyin
Hülya Vardarlı
hvardarli@fizikist.com
1- Hafızayı güçlendiren beyin yiyeceklerini düzenli
egzersiz ve iyi bir gece uykusuyla birleştir.
2- İşlenmiş gıdalardan uzak dur.
3- Beynin katı kısmı yağdan oluştuğu için ona iyi yağ-
lar sağla: Yağ asidi (EFA). Vücut bu yağları üretemez.
Hatıraları hatırlamak için yağ şart Yumurta mükem-
mel bir EFA kaynağıdır.
4- Annen balık yemenin seni akıllı yapacağını söylediy-
se çok haklı.Yağlı balık çeşitleri sardalya,som,uskumru
yüksek değerde omega 3 yağına (EFA) sahip.Bu yağ
beyin hücreleri için çok önemli.Öğrenme gücünü ve
hafızayı geliştirir.Sardalyada ilave bir fayda,hafıza için
gerekli beyin kimyasalı choline’e sahip olması.
5- Soya hafızaya bağlı sinir taşıyıcılarını tetikler,sözlü
ve sözsüz hafızayı geliştirir.
6- ‘’Gingko biloba’’ doğu kültüründe binlerce yıldır
kullanılan,en çok bilinen hafıza otu.Kan damarlarını
genişletir,arz edilen oksijeni artırıp beyne giden kan
akışını çoğaltır.Ama sonuçlarını görmeye başlaman
birkaç hafta alabilir.Aynı zamanda beyin hücrelerine
zarar verecek radikalleri de yok eder.
7- Yeşil ve siyah çay alzheimer hastalarında akıl fonk-
siyonlarının ve hafızanın yok olduğu bir hastalıkla
mücadele etme ilacı.
hücrelerinin çalışmasını yavaşlatır.Basit bir kan testi eksiklik olup
olmadığını gösterir.Varsa demir takviyesi al veya demir muhtevası
yüksek yiyecekleri tüket (yağsız et,fasulye). C vitaminiyse vücu-
dun demiri emmesini sağlar,bu 2 vitamini ya takviyelerden ya da
yiyeceklerden al.
12- Beynin %70’i suyla kaplı olduğu için su hafızaya gerekli.Su
beyin fonksiyonlarını bütün olarak hızlandırır.Su yoksa yavaş çalı-
şır.Susuz beyin bilgi bulundurma ve hafızayı oluşturmada beynin
kapasitesini etkileyen hormon cortüsel’i salıverir.Cortisol beynin
daha basit ve ilhama dayalı hareket etmesini sağlayan adrenali-
ni serbest bırakır.Bu da beyin fonksiyonlarını ve hafızayı olumsuz
etkiler.
13- Hafızanı ve konsantrasyonunu güçlendirecek bazı gıdaları
veya takviyeleri diyetine eklemek çok basit.Sabah bir yumurta,öğle
yemeğinden sonra bir bardak yeşil çay,akşam yemeğinde adaçayı
soslu spagetti ve gün boyunca çok fazla su.Kendini bir dahi gibi
hissedeceksin!
Fizikist Aralık ‘10 31 
 Alican Tonbul
atonbul@fizikist.com

ZEKA SORULARI

Bu sayfadakiler pratik zekalılar için çok kolay, pratik olmayanlar için anormal zordur.

Askeri bir jet uçağı önce İzmir’den Van’a uçuyor,

sonra da Van’dan İzmir’e geri dönüyor. Uçağın ve
çevrenin koşulları (uçak, pilot, ağırlık, rüzgâr, hız,
hava koridoru vb.) tamamen aynı olmasına rağmen
dönüş süresi gidiş süresinden daha uzun oluyor.

Bu nasıl gerçekleşir?

(Kod: ARLK01)

Doğu-batı hattında tek bir demiryolu vardır. Bu hat

üzerinde A treni batıya doğru, B treni ise doğuya
doğru, aynı anda harekete başlar. Hızları eşit olan
trenler hiç durmazlar ve demiryolu değiştirmezler.
Buna rağmen birbirleriyle çarpışmadan seyahatlerini
tamamlarlar.

Nasıl olur?

(Kod: ARLK02)

32 Fizikist Aralık ‘10

 ZEKA SORULARI

Bir orman yangınında görevlilere yardım eden iki izci yoğun is ve duman altında
çalıştıktan sonra dinlenmek için mola verirler. Birinin yüzü isten kirlenmiş, diğerinin ise
temiz durumdadır. Temiz olan yüzünü yıkama ihtiyacı duyduğu halde yüzü isli olan
böyle bir ihtiyaç duymaz.

Neden?

(Kod: ARLK03)

Yer kürenin her noktasına ulaşabilecek ve koşullar ne olursa olsun tüm fonksiyonları
sorunsuz çalışabilecek bir robotun üretildiğini varsayın. Bu robotun “Doğuya git!” ve
“Batıya git!” komutlarını yerine getiremeyeceği yer neresidir?

(Kod: ARLK04)

Dikdörtgenler prizması şeklinde iki çubuk bir masanın üzerinde durmaktadır. Aynı gö-
rünüm ve ağırlığa sahip bu çubuklardan biri artı ve eksi kutba sahip bir mıknatıs, diğeri
ise demirdir.

Çubukları masadan kaldırmadan sadece hareket ettirerek ve başka hiçbir araç kullan-
madan hangisinin mıknatıs olduğunu nasıl anlarsınız?

(Kod: ARLK05)

Geçen Ayın Kazananları

Serkan Kuru, Kerami Altınay

Geçen Ayın Cevapları

Cevaplarınızı soru kodlarına göre kontrol edebilirsiniz.

KSM101: 1, 2, 24 | KSM102: Açıda bir değişiklik olmaz. 20 derecelik görünür. | KSM103: 5!- 5 -5 = 110 | KSM104: Solist saçlarını
kazıtmıştır.

Soruların cevapları hakkındaki tahminlerinizi dergi@fizikist.com e-posta adresine soru kodunu belirterek gönderebilirsiniz.

Fizikist Aralık ‘10 33 

34 Fizikist Aralık ‘10