2010 Mart

www.guven-kutay.ch

ÇELİK
KONSTRÜKSİYONDA
CIVATALAR
08b

Özet
M. Güven KUTAY

08b_civata.doc
 INHALTSVERZEICHNIS

1 Çelik konstruksiyonda bağlantı cıvataları.................................................................................... 3

1.1 Çelik konstruksiyonda cıvataların kullanılması ve tipleri....................................................3
1.2 Çelik konstruksiyondaki ön germesiz cıvata bağlantıları ....................................................4
1.2.1 Cıvatada bağlantısında kesme gerilimi “τk”.................................................................5
1.2.2 Cıvatada bağlantısında izdüşüm yüzey basıncı................................................................5
1.2.3 Emniyetli kesme mukavemeti ve emniyetli izdüşüm yüzey basınç değeri......................6
1.3 Ön germeli kaymayan ve alıştırmalı, yüksek kaliteli cıvata bağlantıları.............................9
1.3.1 Gerekli ön germe kuvvetinin bulunması....................................................................10
1.3.2 Bağlantı için gerekli cıvata sayısının bulunması........................................................10
1.3.3 Bağlantıda bağlanan parçaların mukavemet sağlaması .............................................10
1.3.4 Konstruksiyon için gerekli malzeme kesit alanının hesaplanması: ...........................11
1.3.5 Genel kontrol .............................................................................................................11
1.4 Moment etkisindeki cıvata bağlantıları..............................................................................11
1.4.1 Eğilme momenti etkisindeki konsol bağlantısı ..........................................................12
1.4.2 Torsiyon momenti etkisindeki konsol bağlantısı .......................................................13
1.5 Çelik konstruksiyonda bağlantı cıvataları için örnek.........................................................15
1.5.1 Tampon konstruksiyonu.............................................................................................15
1.5.2 Enine yük ve moment etkisindeki konsol bağlantısı..................................................18
1.5.3 Enine yük ve moment etkisindeki konsol bağlantısı..................................................21
1.5.4 Gezer köprü vinçinin başlığı bağlantısı, yalnız moment etkisi..................................24
1.5.5 Depo rafı profil bağlantısı ..........................................................................................27
1.5.6 Depo rafı konsol bağlantısı ........................................................................................29
2 Konu İndeksi.............................................................................................................................. 31

08b_civata.doc
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 3

1 Çelik konstruksiyonda bağlantı cıvataları

1.1 Çelik konstruksiyonda cıvataların kullanılması ve tipleri
Çelik konstruksiyondaki cıvata bağlantıları, imal edilen parçaları daha ekonomik ve kolay nakil
etmek veya parçaları çalışacakları yerde monte etmek için kullanılır. Diğer taraftan cıvata
bağlantısının kullanılmasının bir sebebide , bazı kaynak konstruksiyonunda çoğu kaynak yerlerine
tam olarak erişilememesidir. İşletmede zorlamanın darbeli, yani dinamik zorlama olması halinde,
yüksek kaliteli cıvataların kullanılmasıyla, darbeli ve dinamik zorlamalar kontrol altına alınır.
Büyük kesme ve çekme kuvvetinin etkilediği yerlerdede bu cıvata bağlantıları gayet rahatlıkla
kullanılır.

Çelik konstruksiyonda ve vinç çelik konstruksiyonunda genelde şu cıvatalar kullanılır:

• Ham cıvatalar; dövme ve ovalama metodu ile imal edilmişlerdir. Şaftlarının çapı anma çapına
eşittir. İmalat sonu şaftları ayrıca işlenmemiştir.
Kaliteleri; 4.6 ve 5.6 olan cıvatalardır.
• Alıştırma cıvataları; dövme ve ovalama metodu ile imal edilmişlerdir. Şaftlarının çapı anma
çapından 1 mm büyüktür. İmalatta son işlem olarak şaftları hassas ISO toleransına göre
işlenmiştir.
Kaliteleri; 4.6 ve 5.6 olan cıvatalardır.
• Yüksek kaliteli cıvatalar; cıvata kalitesi 10.9 olan, ya “Ham cıvata” veya “Alıştırma cıvatası”
olarak imal edilen cıvatalardır.

Bunun yanında gerektiğinde bütün kaliteli cıvatalar çelik konstruksiyondaki cıvata bağlan-tılarında
kullanılabilir. Örneğin: 8.8 kalitesindeki cıvatalar. Fakat bağlanan parçaların mukavemet
değerlerine göre çelik konstruksiyon için kullanılan 4.6 ve 5.6 kalitesindeki cıvataların kullanılması
çoğu zaman ekonomik vede gereklidir. Çünkü, St 37 veya St 52 malzemesinin mukavemet
değerleri, çelik konstruksiyonda kullanılacak 4.6 ve 5.6 kaliteli cıvataların mukavemet değerine
eşittir.

L Si L Ro L Si L Ro L Ro LSi L Ro

Şekil 1, Ham cıvata Şekil 2, Alıştırma cıvatası Şekil 3, Yüksek kaliteli cıvata

Şekil 1ve Şekil 2 deki rondela kalınlığı LRo genelde DIN de verildiği gibi 8 mm kalınlıkta alınır.
Şekil 3 deki rondela konstruksiyona göre seçilir.
Çelik konstrüksiyonda bağlantı cıvataları genelde bası ve çeki etkisindeki profillerin bağlantısında
kullanılır. Enine kuvvet çoğu zaman sürtünme kuvveti ile karşılanır. Bazan da enine kuvvet
sürtünme kuvveti ile karşılanmayıp ya cıvata kesmeye zorlandırılır, yada ek bir konstruksiyon
elamanı tarafından karşılanır.
Çelik konstrüksiyonda bağlantı cıvatalarının hesapları genelde kesmeye ve izdüşüm yüzey
basıncına göre yapılır ve bağlantılar şu şekilde isimlendirilir:

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 4

t1
F/2
d
dG F/2
F t2
t1

Şekil 4, Enine zorlanan tipik çelik konstruksiyon bağlantısı

Geçme deliği ile cıvata arasındaki boşluk > 0,3 mm ve ≤ 1,0 (2,0) mm ise
Kİb Kesme(K) ve izdüşüm yüzey basınçlı (İb) bağlantılar.
KaÖ Ön germeli (Ö) kaymayan (Ka), yüksek kaliteli cıvata bağlantıları.
Geçme deliği ile cıvata arasındaki boşluk ≤ 0,3 mm ise
KİbA Kesme(K) ve izdüşüm yüzey basınçlı (İb) ve alıştırmalı (A) bağlantılar.
KaÖA Ön germeli (Ö) kaymayan (Ka) ve alıştırmalı (A), yüksek kaliteli cıvata bağlantıları.
1.2 Çelik konstruksiyondaki ön germesiz cıvata bağlantıları
Çelik konstruksiyonda cıvata bağlantıları ilk olarak kesmeye ve sonrada izdüşüm yüzey basıncına
göre kontrol edilir ve hesaplanırlar.
Burada hesaplar yalnız cıvata bağlantıları için yapılmıştır. Fakat hesap esası diğer bağlantı
elemanları içinde aynen geçerlidir. Örneğin; Perçinler, Pimler, Nokta kaynakları ve Pernolar gibi.
Hesaplardaki tek ayrılık emniyetli mukavemet değerlerindedir. Parçadaki gerilimler hiç bir fark
gözetilmeden aynen hesaplanır.

d
t1

F/2
t1

F/2
d F
F dG F/2
t1

F F/2
t2

t2
t1

F
t1

t2

Perçinler Pimler
e2

d
t1

F/2
F e1 e e1 F
e3

F
b

F/2
t1

F
t2

F
t1
t2

d
e2

Nokta kaynakları Pernolar

Şekil 5, Benzer bağlantılar
d mm Çap
F N Enine etki kuvveti
e mm Aralıklar, konstruksiyon ölçüleri
Kuvvet etkisi yönünde e1 ≥ 2,5.d e ≈ 3,0.d
Kuvvet etkisi yönüne dik e2 ≥ 2 .d e3 ≈ 3,0.d
t mm Plakaların (parçaların) kalınlığı

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 5
1.2.1 Cıvatada bağlantısında kesme gerilimi “τk”

F
Genel şart: τk = ≤ τKEM F(1)
AŞ ⋅ m C ⋅ n C
F FC
FC = τk =
nC AŞ ⋅ m C
π ⋅ dŞ2 4 ⋅ FC
AŞa = τKEM =
4 π ⋅ dŞ2 ⋅ m C
Kesme gerilimine göre cıvata çapı:
4⋅F
d τa ≥
π ⋅ n C ⋅ m C ⋅ τKEM

4 ⋅ FC
d τa ≥ F(2)
π ⋅ τkEM ⋅ mC
F N Bağlantıyı zorlayan toplam kuvvet
FC N Bir cıvatayı zorlayan kuvvet
dŞ mm Cıvatanın anma çapı, şaft çapı
dτa mm Cıvatanın kesme gerilimine göre çapı
AŞ mm2 Bir cıvatanın şaft kesit alanı
nC 1 Kuvvet etkisindeki cıvata adedi
mC 1 Cıvata bağlantısının kesmeye zorlanan kesit sayısı
τKEM N/mm2 Cıvatanın emniyetli kesme mukavemeti
τk N/mm2 Cıvatada kesme gerilimi

1.2.2 Cıvatada bağlantısında izdüşüm yüzey basıncı

F
Genel şart: σL = ≤ σ LEM F(3)
dŞ ⋅ t min ⋅ n C

F FC
FC = σ LEM =
nC dŞ ⋅ t min
İzdüşüm yüzey basıncına göre cıvata çapı:
F
d σL ≥
n C ⋅ t min ⋅ σ LEM

FC
d σL ≥ F(4)
t min ⋅ σ LEM
F N Bağlantıyı zorlayan toplam kuvvet
FC N Bir cıvatayı zorlayan kuvvet
dŞ mm Cıvatanın şaft çapı
dσL mm Cıvatanın izdüşüm basıncına göre çapı
AŞ mm2 Bir cıvatanın şaft kesit alanı
nC 1 Kuvvet etkisindeki cıvata adedi
tmin mm FC etkisindeki en ince malzeme kalınlığı
σLEM N/mm2 Bağlantı kesitinde emniyetli izdüşüm yüzey basıncı mukavemeti
σL N/mm2 Bağlantı kesitinde izdüşüm yüzey basıncı

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 6

1.2.3 Emniyetli kesme mukavemeti ve emniyetli izdüşüm yüzey basınç değeri

Tablo 1-a, Çelik konstruksiyonda Bağlantı elemanlarının mukavemet değerleri
Sütun a b c d e f g
Bağlantı elemanı Gerilim şekli
İzdüşüm
Kesme Çekme
boşluk ∆d
Ön germe

Sır
Bağlantı

Delikte basma
Bağlantı elemanının malzemesi veya τKEM σÇEM
şekli

a σLEM*)1
kalitesi
H HZ H HZ H HZ
4.6 kaliteli cıvatalar
1 4.6 kaliteli havşa başlı DIN 7969 112 126 280 320 110 125
0,3 ∆d ≤ 1 mm için
Kİb yok ... 5.6 kaliteli cıvatalar *)2 *)2
2 168 192 150 170
2,0 5.6 kaliteli havşa başlı DIN 7969 420 470
10.9 yüksek kaliteli cıvatalar
3 240 270 *)3 *)3 360 410
DIN 6914
4.6 alıştırma cıvatası,DIN 7968
4 140 160 320 360 110 125
RSt 36 Perçinler DIN 124/DIN 302
5.6 alıştırma cıvatası,DIN 7968 *)2 *)2
5 KİbA yok ≤ 0,3 210 240 150 170
RSt 44 Perçinler DIN 124/ DIN 302 480 540
10.9 yüksek kaliteli alıştırma cıvatası
6 320 320 *)3 *)3 360 410
DIN 7999
KaÖ 10.9 yüksek kaliteli alıştırma cıvatası 0,8 ⋅ Fön
7 tam ≤ 0,3 − − *)3 *)3
KaÖA DIN 6914 ve DIN 7999 A GE

Tablo 1-b, Konstruksiyon elemanlarının mukavemet değerleri

Sütun a b c d e
İzdüşüm yüzey basıncı σLEM *)4, *)1 değerleri Malzeme
Delikte St 37 St 52
Bağlantı Ön
boşluk Bağlantı elemanının kalitesi Yükleme durumu *)5
şekli germe
Sıra

∆d H HZ H HZ
4.6 kaliteli cıvatalar
0,3 ... 2,0
1 yok DIN 6914, yüksek kaliteli cıvatalar 280 320 420 480
Kİb ≤ 1 mm 5.6 kaliteli cıvatalar
DIN 6914, yüksek kaliteli cıvatalar
2 yarım 0,3 ... 2,0 380 430 570 645
DIN 124 ve DIN 302, Perçinler
3 yok ≤ 0,3 320 360 480 540
DIN 7968, alıştırma cıvataları
KİbA
DIN 7999, yüksek kaliteli cıvatalar
4 yarım ≤ 0,3 420 470 630 710
KaÖ DIN 6914, yüksek kaliteli cıvatalar
5 tam ≤ 0,3 480 540 720 810
KaÖA DIN 7999, yüksek kaliteli cıvatalar
6 Çok eksenli bağlantılarda mafsal pernosu için 210 240 320 360

7 Basma ve eğilme basması DIN 4114 T1 ve T2 ye göre σB EM 140 160 210 240
Çekme ve eğilme çekmesi vede Basma ve eğilme basması
8 σEM 160 180 240 270
için karşılaştırma mukavemet değeri
9 Kesme τK EM 92 104 139 156

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 7

Tablo 1 için açıklamalar:

Kİb Kesme ve izdüşüm yüzey basıncında çalışan normal cıvata ile bağlantı

KİbA Kesme ve izdüşüm yüzey basıncında çalışan alıştırma cıvatası ile bağlantı

KaÖ Ön germeli kaymayan bağlantılar

KaÖA Ön germeli kaymayan alıştırma cıvatası ile bağlantılar

*)1
Bağlantıdaki elemanlar çeşitli malzemeden ise, en zayıf malzemenin değeri alınır.
*)2
Kostruksiyon elemanı olarak St 37 kullanılmışsa, -b deki en düşük değer alınır.
*)3
-b deki σLEM değerleri alınır.
*)4
Değerler malzeme kalınlığı t ≥ 3 mm için geçerlidir.
*)5
Çelik konstruksiyonda yükleme durumu:

H Ana yük • Konstruksiyonun öz ağırlık kuvveti vede taşınan veya kaldırılan yük,
• İvmelerden ileri gelen kütle kuvvetleri,
• Yük darbelerinden ileri gelen kuvvetler.

HZ Ek yükler • Rüzgar kuvveti (DIN 1055 T4 den),

• Kasılmadan ve çarpık hareketlerden vede ısıdan ileri gelen kuvvetler,
• Kar veya rüzgar yükünden ileri gelen kuvvetler (DIN 1055 T5 den),
• Merdivenler, raflar ve korkulukların ağırlığından ileri gelen kuvvetler.

HS Özel yükler • Vinçi işletmeye alırken kullanılan kontrol yüklerinden ileri gelen kuvvetler,
• Tampon kuvvetleri,
• İki araba veya vinç beraberce bir rayda çalışıyorlarsa, bunların çarpışma kuvveti.

Yükleme durumu HS için H değerlerinin %30 fazlası alınır.

Darbeli, titreşimli veya özel konstruksiyonlarda kuvvetler faktörlerle yükseltilir ve mukavemet

hesapları, zorlanma statik zorlanmaymış gibi yapılır ve emniyetli mukavemet değerleri böylece
sabit kalır.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 8

Tablo 2-a, Vinç çelik konstruksiyonda bağlantı elemanlarının emniyetli mukavemet değerleri
Sütun a b c d e f g h

DIN 7968, alıştırma cıvataları DIN 7990, cıvataları

Cıvata 4.6 Cıvata 5.6 Cıvata 4.6 Cıvata 5.6

Parça St37 Parça St52-3 Parça St37 Parça St52-3
Sıra

Zorlanma şekilleri
Yükleme durumu

H HZ H HZ H HZ H HZ

Kesme tek kesitli 84 96 126 144

1 70 80 70 80
τK EM çok kesitli 112 128 168 192

İzdüşüm tek kesitli 210 240 315 360

2 160 180 160 180
basıncı σL EM çok kesitli 280 320 420 480

3 Çekme σÇ EM 100 110 140 154 100 110 140 154

Tablo 2-b, Vinç çelik konstruksiyonda konstruksiyon parçalarının emniyetli mukavemet değerleri
Sütun a b c d e
St 37 St 52-3
Sıra

Gerilim şekli Yükleme durumu

H HZ H HZ
1 Çekme ve Karşılaştırma mukavemet değeri σÇ EM 160 180 240 270

2 Basma ve flambaj mukavemet değerleri σB EM 140 160 210 240

3 Kesme mukavemet değerleri τEM 92 104 138 156

Burada bir cıvatanın taşıyabileceği enine kuvveti hesaplarsak:

Kesme gerilimine göre kuvvet: FCi ≤ τ KEM ⋅ AŞ ⋅ m C F(5)

Yüzey basıncına göre kuvvet: FCi ≤ σ LEM ⋅ dŞ ⋅ t min F(6)

FC N Bir cıvatayı zorlayabilecek en büyük kuvvet
τKEM N/mm2 Cıvatanın emniyetli kesme mukavemeti
AŞ mm2 Bir cıvatanın şaft kesit alanı
mC 1 Cıvata bağlantısının kesmeye zorlanan kesit sayısı
σLEM N/mm2 Bağlantı kesitinde emniyetli izdüşüm yüzey basıncı mukavemeti
dŞ mm Cıvatanın şaft çapı
tmin mm FCi etkisindeki en ince malzeme kalınlığı
www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 9
1.3 Ön germeli kaymayan ve alıştırmalı, yüksek kaliteli cıvata bağlantıları
Ön germeli kaymayan ve alıştırmalı, yüksek kaliteli cıvata bağlantılarında temas yüzeyleri önceden
işlenip hazırlanmalıdır. Örneğin: kumlama gibi.
F IS
FÖN
FN FN µ0
FKaGER = FE
FKaGER = FE

FN FN

FÖN
F IS

Şekil 6, Ön germeli bağlantı

Enine kuvvet temas yüzeylerindeki sürtünme kuvvetiyle taşınacağın-dan, cıvatalar gerekli ön
germekuvveti ile sıkılmalıdır. Ön gerilimli kaymayan ve alıştırmalı, yüksek kaliteli cıvata bağlantı-
larıyla (KaÖA) çok büyük enine kuvvetler taşınır. Böyle bir bağlantıda cıvatanın yalnız sürtünme
ile taşıyacağı enine kuvvet şu şekilde hesaplanır (FKaGER):
µ 0 ⋅ FÖN
İşletmede boyuna kuvvet yoksa; FKa GER ≤ F(7)
SKa

(
µ 0 ⋅ FÖN − FİŞ )
İşletmede boyuna kuvvet varsa; FKa GER ≤ F(8)
SKa
FKaGER = FE N Bir cıvatanın kaymaya karşı gerekli enine kuvvet
µ 1 Titizlikle hazırlanmış temas yüzeylerindeki sürtünme katsayısı
µ0 = 0,50 boyanmış ve kaymayan St 37 yüzeyi için,
µ0 = 0,55 kumlanmış veya temizlenmiş St 52 yüzeyi için
FÖN N Bir cıvatayı montajda sıkarak depo edilen ön germekuvveti bak Tablo 3
FİŞ N Bir cıvatayı işletmede boyuna zorlayan kuvvet (Ek kuvvet)
SKa 1 Kaymaya karşı emniyet faktörü, bak Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı.
Tablo 3, Kaymaya karşı emniyet faktörü
statik zorlama dinamik zorlama
H HZ H HZ
1,25 1,10 1,40 1,25

, Kaliteli cıvata (10.9) için ön germekuvveti FÖN ve Sıkma momenti MSı

µgen M12 M16 M20 M22 M24 M27 M30 M36
Ön germeFÖN [kN] *)1 ≈ 0,12 50 100 160 190 220 290 350 510
Sıkma MoS2 yağlı ≈ 0,10 100 250 450 650 800 1250 1650 2800
MSı [Nm] Hafif yağlı ≈ 0,12 120 350 600 900 1100 1650 2200 3800
*)1 Burada bağlanan plakaların yüzey basınçını karşılamaları önemlidir ve kontrol edilmelidir.
Burada verilen FÖN kuvvetinde biraz emniyet payı vardır.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 10
1.3.1 Gerekli ön germe kuvvetinin bulunması
Bir cıvatayı montajda sıkarak depo edilecek ön germe kuvvetini bulmak için F ( 7 ) ve F ( 8 ) i
işlersek şu formülleri buluruz:
FE ⋅ SKa
İşletmede boyuna kuvvet yoksa; FÖN ≥ F(9)
µ0

FE ⋅ SKa
İşletmede boyuna kuvvet varsa; FÖN ≥ + FİŞ F ( 10 )
µ0

F ( 9 ) ve F ( 10 ) daki semboller F ( 7 )ve F ( 8 ) deki sembollerle aynıdır.

Yarım sıkma momenti ile sıkılmış cıvatanın enine taşıyabileceği toplam kuvveti bulmak için, bir
cıvatanın kaymaya karşı emniyetli enine kuvvetine, emniyetli kesme ve izdüşüm yüzey basınçlı
kuvvetinide katmamız gerekir ve böylece şu formül elde edilir:

FEtopEM = 0,5 FKaEM + FKibEM F ( 11 )

FKtopEM N Bir cıvatanın toplam taşıyabileceği emniyetli enine kuvvet

FKibEM N Bir cıvatanın kesme ve izdüşüm basıncında taşıyabileceği emniyetli enine kuvveti
FKaEM N Bir cıvatanın kaymaya karşı emniyetli enine kuvveti

1.3.2 Bağlantı için gerekli cıvata sayısının bulunması

Ftop max
nC ≥ F ( 12 )
FECiEM
nC 1 Konstruksiyondaki cıvata sayısı
Ftop max N Cıvata bağlantısını zorlayan toplam max. kuvvet
FECiEM N Bir cıvatanın taşıyabileceği emniyetli enine kuvvet

Burada bulunan cıvata sayısı konstruksiyona göre çift sayı olarak alınır.

1.3.3 Bağlantıda bağlanan parçaların mukavemet sağlaması

Bağlantı parçaların mukavemet sağlaması yapılırken cıvatalar için açılmış deliklerin alanları hesaplar
için alınacak kesit alanlarında dikkate alınmalıdır.
Fç
σç = ≤ σÇEM F ( 13 )
A Fç
Fç N Hesap kesitindeki çekme veya basma kuvveti
AFç mm2 Çekme veya basma kuvveti etkisindeki hakiki kesit alanı
σÇEM N/mm2 Malzemenin emniyetli çekme mukavemet değeri

A Fç = A − d G ⋅ t ⋅ n dG F ( 14 )

A mm2 Çekme veya basma kuvveti etkisindeki genel kesit alanı

dG mm Cıvata için açılan geçiş deliği çapı
t mm Malzemenin kalınlığı
ndG 1 Cıvata için açılan geçiş deliği adedi

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 11
1.3.4 Konstruksiyon için gerekli malzeme kesit alanının hesaplanması:
Fç
A GER = F ( 15 )
SA ⋅ σÇEM

AGER mm2 Konstruksiyon için gerekli malzeme kesit alanı

Fç N Hesap kesitindeki çekme veya basma kuvveti
SA 1 Konstruksiyondaki gerekli alan için düzeltme faktörü,
önerilen sayı: SA = 0,8
σÇEM N/mm2 Malzemenin emniyetli çekme mukavemet değeri

Bütün "Çelik konstuksiyonda cıvatarlar" da verilen formüllere göre yapılan hesaplar, ancak şu
şartlar altında ve kontroller yapıldığı zaman doğrudur:
• Konstruksiyonun kullanılacağı işletmenin şartnamesindeki veya kabul edilen emniyet
katsayıları doğru alındıysa,
• Konstruksiyon şartnamelere uygun olarak yapıldıysa,
• Kullanılan malzemeler için kabul edilen mukavemet değerleri doğru ise.

1.3.5 Genel kontrol

Bir bağlantıda aynı zamanda kesme ve çekme zorlaması varsa bu zorlamaların mukavemet kontrolü
bir yandan tek tek yapılır. Yani çekme zorlaması yalnız çekme zorlaması varmış gibi, kesme
zorlamasıda yalnız kesme zorlaması varmış gibi yapılır ve daha sonra tam kontrol şu şekilde yapılır:
2
 σç   τk  2
  +  ≤1 F ( 16 )
 σÇEM   τ KEM 
 
σç N/mm2 Cıvatadaki normal gerilme
σÇEM N/mm2 Malzemenin emniyetli çekme mukavemet değeri
τk N/mm2 Cıvatadaki kesme gerilmesi
τKEM N/mm2 Malzemenin emniyetli kesme mukavemet değeri

1.4 Moment etkisindeki cıvata bağlantıları

Cıvata konstruksiyonunu zorlayan kuvvetin etkileme doğrultusu konstruksiyonun ağırlık
merkezinden geçmiyorsa, ki kuvvetin etkileme doğrultusunun ağırlık merkezinden geçmesi çok
ender rastlanan özel bir durumdur, cıvata bağlantısı etkileyen kuvvetin yanında ayrıca birde
moment tarafından zorlanır.

Bu durum genelde konsol bağlantılarında görülür. Konsol bağlantısı ya torsiyon veya eğilme
momenti ile zorlanır. Konsol bağlantısındaki cıvata hesaplarını yapmak için şu hazırlığın yapılması
gereklidir:

1. Konstruksiyonu etkileyen bütün dış kuvvetler, cıvata konstruksiyonunun ağırlık merkezine

taşınmalıdır.
2. Momentin etkisini gösterdiği dönme noktası belirlenmelidir. Yani moment bütün sistemi hangi
nokta etrafında çevirmeyi deniyor.
3. Çözüm için kuvvetin değişimi linear olarak kabul edilir, yani kuvvet ve dönme noktasına kuvvetin
mesafesi doğru orantılı olarak alınır.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 12
1.4.1 Eğilme momenti etkisindeki konsol bağlantısı
"Der Bauingenieur", teknik mecmuasının 1952 senesinde yayınlanan , 7 nci sayısında bay
" Steinhardt " (Ştaynhardt) dönme noktası (D) olarak H/4 mesafesini önermektedir. Bak Şekil 7
Özel bir durum yoksa vede şartnamede hesap esasları için bir şart koşulmamış-sa, günlük pratik
hesaplar için bende bu öneriyi desteklerim.
Eğer tereddütünüz varsa dönme noktası olarak cıvata konstruksiyonunun ağırlık merkezini (S) alınız.
Bu kitapta yapılacak hesaplarda bay Steinhardt’ ın önerisi kabul edilicek ve bütün hesaplar ve
varsayımlar buna göre yapılacaktır.
LF

F1

F2
L1
S

H
L2
H/4 D

Şekil 7, Eğilme momenti etkisindeki konsol bağlantısı

Şekil 7 deki konsol bağlantısındaki cıvatalar, F kuvveti ile doğrudan kesmeye, F kuvvetinin ağırlık
merkezine olan mesafesi LF den doğan eğilme momenti (Meğ = F . LF) ile çekmeye zorlanacaklardır.
LF
Mekanik kanunlarına göre: Σ Mb = 0
F1
1 F1 ⋅ L1 + F2 ⋅ L 2 + ... + Fn ⋅ L n = F ⋅ L F
Orantıdan:
F2
F1 ⋅ L 2 ; F1 ⋅ L3 ; F1 ⋅ L n ve
2 F2 = F3 = Fn =
F L1 L1 L1
L1

F3
F1 ⋅ L12
3 F1 ⋅ L1 = değerlerini alırsak ve bu değerleri moment
L2

L1
dekleminde yerleştirirsek:
L3

Dönme noktası
D F ⋅ L 2 F1 ⋅ L32
F1 ⋅ L12 ⋅ 2
+ 1 2+ + ... + F1 L n = F ⋅ L F
L1 L1 L1 L1
Şekil 8, D-Noktası ve kuvvetler
formülünü elde ederiz.
 L2 L2 L2 L 2n  2 + 2 + 2 + ... + 2
F1 ⋅  1
+ 2
+ 3
+ ... +  = F ⋅ L ∴ F ⋅ L1 L 2 L 3 Ln
= M eğ
 L1 L1 L1  F 1
 L1  L1

F max = F1 ve L max = L1

∑ Li2 M eğ ⋅ L max
Fmax = M eğ ∴ Fmax =
L max ∑ Li2

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 13

M eğ L max
Boyuna kuvvet; FçM max = ⋅ F ( 17 )
z Σ L2i
FçM max N Momenten doğan en uçtaki cıvatayı etkileyen max. kuvvet
Meğ Nmm Cıvata kontruksiyonunu etkileyen eğilme momenti
Lmax mm En uçtaki cıvatanın dönme noktasına olan uzaklığı
z 1 Moment etkisindeki cıvata sırasının adedi.
Örneğin; Şekil 8 deki konstruksiyonda iki sıra var ve z = 2
Σ Li2 mm2 Bir sıradaki cıvataların D-Noktası uzaklığı karelerinin toplamı

F
Enine kuvvet; FE = F ( 18 )
n Ci
FE N Bir cıvatayı etkileyen enine kuvvet
F N Cıvata kontruksiyonunu bir yönde etkileyen toplam kuvvet
nCi 1 Konstruksiyondaki cıvata adedi
Bundan sonra bağlantının hesabı, kullanılan cıvataya ve kabul edilen hesap şekline göre, ya makina
yapımındaki cıvata bağlantısı veya çelik konstruksiyondaki cıvata bağlantısı hesabına göre yapılır.
Eğer hesap makina yapımına göre yapılıyorsa enine kuvvet ya sürtünme kuvvetiyle veya ek
konstruksiyonla (örneğin: pim) karşılanması gerekir.
Normal makina yapımında kullanılan cıvataların enine kuvvet etkisiyle kesmeye zorlanmama-larına
dikkat edilir.

Max. yüklenen cıvatadaki eksenel kuvvet

Boyuna kuvvet; Fmax = Fnç + FçM max F ( 19 )

Fmax N Bir cıvatayı zorlayan boyuna max kuvvet
Fnç N Bir cıvatayı normal kuvvetten etkileyen boyuna kuvvet
Fnç = Fç / nC
FçM max N Momenten doğan en uçtaki cıvatayı etkileyen max. Kuvvet

1.4.2 Torsiyon momenti etkisindeki konsol bağlantısı

Torsiyon momenti etkisindeki konstruksiyondada eğilme momentinde olduğu gibi aynı varsayımlar
kabul edilir ve momentin etkisiyle en uçtaki cıvatayı zorlayan max. enine kuvvet bulunur. Burada
dönme noktası olarak cıvata konstruksiyonunun ağırlık merkezi seçilir. Bir sürü konstruksiyonda
ağırlık merkezinde ne civata nede pim bulunur. Buna rağmen konstruksiyonunun ağırlık merkezi
dönme noktası olarak alınır.
LF
F 7
F7Mt
8 F8Mt 1
F8Fy F1Fy F1Mt
F7Fy

7 8 1 Fy
F6Mt
6 S 2
r1

r8
r7

6 2 F2Fy
S F6Fy Mt
r3

F2Mt
r4
r5

F5Mt
5 4 3 F4Mt 4
5 3
r6 r2 F3Mt
F5Fy F4Fy
F3Fy

Şekil 9, Torsiyon momenti etkisindeki konsol bağlantısı

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 14

MS ⋅ r max = MS ⋅ r max
Fmax = F1 = F ( 20 )
∑ r i2 ∑ ( x 2 + y2 )
MS Nmm Konstruksiyonun ağırlık merkezindeki torsiyon momenti
rmax mm Ağırlık merkezine en uzaktaki cıvatanın uzaklığı
r mm Cıvataların ağırlık merkezine normal uzaklıkları
x,y mm Cıvataların ağırlık merkezine eksenlerine göre uzaklıkları
Fmax N Cıvatayı enine etkileyen max. kuvvet
Fx,Fy N Koordinat sistemine göre cıvatayı etkileyen kuvvetler
nC 1 Konstruksiyondaki cıvata adedi

1 Numaralı cıvatadaki kuvvet:

1 F1Mtx 2 F1y = F1Mty + F1Fy

2 2
F1 = F1y + F1Mtx
F1Mty F1Mt F2Fy 1 Numaralı cıvatadaki kuvvet:
F2 F2y = F2Mt + F2Fy
F1Fy F2Mt Burada hangi kuvvet büyükse hesap onunla yapılır.
F1

Şekil 10, Cıvatalardaki kuvvetler

Max. yüklenen cıvatadaki çapraz kuvvet

Fmax = Fçk + FMt max F ( 21 )

Enine kuvvetden doğan kesme kuvveti

Fk = Fx / n F ( 22 )

Torsiyon momentinden doğan kesme kuvveti

M tS ⋅ rmax
Fç max Mt = F ( 23 )
Σ r2

M ⋅r
FMt max = 2 tS max2 F ( 24 )
r1 + ... + rn

Momentten doğan boyuna kuvvet bir cıvatada bulunmuşsa diğer cıvatadaki kuvvet şu formülle
bulunur:
r
F2Mt = F1Mt ⋅ 2 F ( 25 )
r1

Cıvatalardan hangisi max. kuvvet etkisindeyse o cıvata için hesaplar yapılır ve konstruksiyona
devam edilir.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 15
1.5 Çelik konstruksiyonda bağlantı cıvataları için örnek
1.5.1 Tampon konstruksiyonu
Şekilde gösterilen tampon konstruksiyonu için St 52-2 ile iki çözüm ön görülmüştür.

FX FX

d
s1

FY FY

h
a3 a2 a2 a2 a1
a3 a2 a2 a2 a1
b2

Stift a3
a4

s2
b1

b3
s2

Şekil 11, Tampon konstruksiyonu, Alternatif 1 Şekil 12, Tampon konstruksiyonu, Alternatif 2

Alternatif 1 Cıvatanın ölçüleri ile sıkıştırma momentini hesaplayınız.

Alternatif 2 Cıvatalar kaliteli alıştırmalı çelik ve ön germesiz konstruksiyon KibA (Kesme ve
izdüşüm yüzey basıncında çalışan alıştırma cıvatası) bağlantısı. Yükleme durumu HZ.
Çözüm olarak hangi konstruksiyonu seçersiniz? Cıvatanın ölçülerini hesaplayınız.
Anbarda mevcut cıvatalar : 6-Kt Schr. DIN 931, 8.8 kalitesinde ve µgen ≈ 0,14.
Alıştırma cıvatası, 4.6, DIN 7968
X-Ekseni yönündeki kuvvet: FXmax = 76,8 kN
Y-Ekseni yönündeki kuvvet: FYmax = 0,1 . FX = 7,68 kN
Geometrik ölçüler:
a1 = 200 mm a2 = 100 mm a3 = 30 mm
b1 = 130 mm b2 = 30 mm b3 = 50 mm
d = 80 mm
h = 125 mm
s1 = 20 mm s2 = 12 mm
Alternatif 1 in çözümü:
L1
L2
x
M top L3
F2 F1
F3
Ly

Fx Fy FFy FFy M top FFy FFy

4 3 2 1

Fy
4 D 3 2 1
Lx
HD Fy
H0

h = Ly = 125 mm ; nCı = 8 ; zCı = 2

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 16

H0 = 2.a3 + 3.a2 H0 = 360 mm

HD = H0/4 = 90 mm HD = 90 mm
FFy = Fy / nCı = 7680/8 FFy = 960 N
LX = a1 + a2 + 0,5.a2 = LX = 350 mm
L1 = L2 + a2 = L1 = 240 mm
L2 = L3 + a2 = L2 = 140 mm
L3 = (a3 + a2) − + HD = L3 = 40 mm
Fİş = F1 + FFy = 18713 + 960 = Fİş = 19670 N
M tot ⋅ L1
F1 =
(
z C ⋅ L21 + L22 + L23 ) bak F ( 17 ) F1 = 18713 N

Mtop = MeğFx + MeğFy = 9600 + 2688 = Mtop = 12288 Nm

MeğFx = FX . Ly = 76800 . 125 = MeğFx = 9600 Nm
MeğFy = Fy . Lx = 7680 . 350 = MeğFy = 2688 Nm

Cıvatanın seçimi: kalite 8.8, Fİş = 19,7 kN< 20 kN M 16

Cıvatanın akma mukavemet değeri , kalite 8.8 Rp0,2 = 8.8.10 Rp0,2 = 640 N/mm2
Cıvatanın gerilim kesiti AGE = 157 mm2
Ek kuvvet, Cıvatayı etkileyen kuvvet FEk = 0,4 . Fİş FEk = 7869 N
Cıvatanın taşıyabileceği işletme kuvveti FEkmax = 0,1.AGE.Rp0,2 FEkmax = 10048 N
Max. Sıkıştırma momenti Kalite 8.8, µ = 0,14 MSımax = 215 Nm
Sıkma momenti faktörü αSı Tork anahtarı ile αSı = 1,6
Min. Sıkıştırma momenti MSımin = MSımax/αSı MSımin = 135 Nm
Sıkıştırma momenti MSı = (MSımax +MSımin)/2 ± ∆MSı MSı = 175±40 Nm
1. Alternatif, konstruksiyon fonksiyonunu gayet rahat yerine getirebilir.
Alternatif 2 in çözümü:
1
x x2
M top
Ly

F2 F1
Fx Fy F3
4 3 2 1 FFy FFy D FFy FFy
FFx x2 FFx FFx F
Fy Lx
x1

x1 = 0,5.a2+a2 x1 = 150 mm ; x2 = 0,5.a2 x2 = 50 mm

smin = 12 mm

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 17

Bir kesit için FFx = Fx / nCı = 76800 / 8 = FFx = 9600 N

Bir kesit için FFy = Fy / nCı = 7680 / 8 = FFy = 960 N
Torsiyon momentinden doğan çapraz kuvvet
M t ⋅ x1 F1Mt = 18432 N
F1Mt =
( )
z Ci ⋅ 2 ⋅ x12 + x 22
bak F ( 20 )

Bir kesitte çapraz kuvvet Fç = (F1Mt + FFy )2 + FFx2 Fç = 21640 N

İzdüşüm basma emniyetli mukavemet değeri σLEM Tablo 1-a
Alıştırma cıvatası, 4.6, DIN 7968, KibA, HZ, sıra 4 , sütun e σLEM = 360 N/mm2
σLEM = 360 ve St 52-2 -b sıra 3, sütun e σLEM = 540 , 360 daha küçük
Kesmede emniyetli mukavemet değeri τKEM Tablo 1-a
τKEM = 160 N/mm2
Alıştırma cıvatası, 4.6, DIN 7968, KibA, HZ, sıra 4 , sütun c
Kesme gerilimine göre cıvata çapı
4⋅F 4 ⋅ 21640 dτmin =13,122 mm
d≥ = = 13,122
π ⋅ n Ci ⋅ m ⋅ τ KEM π ⋅ 1 ⋅ 2 ⋅ 160
İzdüşüm yüzey basıncına göre cıvata çapı
F 21640 dLmin =13,122 mm
d≥ = =5,009
n ⋅ t min ⋅ σ LEM 1 ⋅12 ⋅ 360
2. Alternatif, konstruksiyon fonksiyonunu gayet rahat yerine getirebilir.

Cıvatanın seçimi: • Alternatif 2

Altıköşe- Alıştırma cıvatası, DIN 7968 – M12 x 95 – 4.6

• 8 adat M16 yerine, 4 adet M12 Cıvata, 95

82
74
• Çelik konstruksiyon daha basit,
• Çapraz kuvveti tutması için pime gerek
yok,
Ø13,2
Ø13
M12

• Konsol için ek konstruksiyona gerek

yok,
• Montaj aletlerine gerek yok (Tork
8 8 12 50 12
anahtarı gibi).

Anma çapı: d = 12 mm
Şaft çapı: dŞ = 13 h11
Anahtar ağızı: s = 18 mm
Geçme deliği: dG = 13,2 ± 0,1
Rondela kalınlığı: tR = 8 mm
Çelik konstruksiyondaki ön germesiz cıvata bağlantılarında kullanılacak alıştırma cıvataları tornada
imal edilebilir. Bu cıvataların vidalarının tornada talaş kaldırma metoduyla imal edilmeleri boyuna
yük taşımayacakları için mahsurlu değildir.
Rondelada istenilen kalınlık ve ölçüde imal edilebilir. Dikkat edilecek durum, vidanın temas
yüzeyinde olmamasıdır. Resimde verilen ölçü 20,5 mm standartın önerisidir. Bu istenilen ölçüde
yapılabilir.
www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 18

1.5.2 Enine yük ve moment etkisindeki konsol bağlantısı

L Çelik konstruksiyonda kullanılan
a ön germesiz KibA bağlantısı ola-
rak ön görülen halat makarası
konsol bağlantısı Şekil 13 de
h F görüldüğü gibi konstruksiyonu
r yapılacaktır.

α Bilinenler:
F
1 2 Fmax = 30 kN Fmin = 6 kN
dM Yükleme durumu H
a = 110 mm h = 110 mm
dM = 200 mm L = 200 mm
s

s = 10 mm α = 60°

Poz 1 IPB 200, St37-2

Poz 2 10 mm Plaka, St37-2

Şekil 13, Halat makarası konsolu Depoda DIN 7968 göre alıştırma
cıvataları 4.6 kalitesinde mevcut.

Çözüm:
Burada iki plaka 8 cıvata var. Hesaplar için bir plaka 4 cıvata vede Fmax = 15 kN alalım.
İlk önce bütün dış kuvvetler
LF koordinat sistemine göre aynı
b/2 L yönde olan kuvvetler toplanıp
cıvata konstruksiyonunun ağırlık
1 M eğFy 2 merkezine taşınır.

FX FX1 Fx1 = Fmax . cosα = 12’990 N

R

Fy1 = Fmax . sinα = 7’500 N

FY1
Fx = Fx1 = 12’990 N
4 3
FY F
Fy = Fy1 + Fmax = 22’500 N
2 2
a h
Cıvataların ağırlık merkezine olan uzaklıkları R =   +   = 77,78 mm
 2  2
Kuvvet kolu LF = L + b/2 = 300 mm
IPB 200 profilinin genişliği b = 200 mm ve b/2 = 200/2 = 100 mm

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 19

Burada Şekil 14 de görüldüğü gibi 2 numaralı cıvata en fazla yüklenen cıvatadır.

F1M MeğFy = Fy . LF = 6’750 Nm
1 F1X 2 F2X
M eğ Fy ⋅ R
M eğFy F2M F2M = = 21’695 N
F1Y F2Y 4⋅R2
FX

R
F2x = Fx / iCı = 12’990 / 4 = 3’248 N
F4M

F4X
FY
3 F3X F2y = Fy / iCı = 22’500 / 4 = 5’625 N
4 F3M
F
F4Y F3Y F2Mx = F2My = 2M = 15’341 N
2
Şekil 14, Halat makarası konsolu

2 Numaralı cıvatayı etkileyen toplam kuvvet:

2 F2MX FFx
F2 = (F2Mx + F2x ) 2
(
+ F2My + F2 y )
2
F2MY F2M
F2 = 14’010 N
Cıvata : FFy
DIN 7968 göre alıştırma cıvataları 4.6 kalitesinde F2
Yükleme durumu H
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6
bak Tablo 1-a sıra 4, sütun d, yükleme durumu H σLEM = 320 N/mm2
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti , St37-2
bak Tablo 1-b sıra 3, sütun b, yükleme durumu H σLEM = 320 N/mm2
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti her iki değerde aynı olduğundan
küçük değer olarak aynı değer alınır: σLEM = 320 N/mm2
Emniyetli kesme mukavemeti , DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6
bak Tablo 1-a sıra 3, sütun b yükleme durumu H τKEM = 140 N/mm2
Kesme gerilimine göre cıvata çapı:
Kuvvet bir cıvatayı etkileyen kuvvet olduğu için nCı = 1 ve bir keme kesiti olduğundan m = 1 alınır.

4⋅F 4 ⋅14010
bak F ( 2 ) d≥ = = 11,29 mm
π ⋅ n Ci ⋅ m ⋅ τ KEM π ⋅1 ⋅1 ⋅140

İzdüşüm yüzey basıncına göre cıvata çapı:

Poz 1 IPB 200, St37-2 Kemer kalınlığı tIPB = 15 mm
Poz 2 10 mm Plaka, St37-2 Kalınlık tPL = 10 mm
tmin = 10 mm
F 14010
bak F ( 4 ) d≥ = = 4,4 mm
n Cı ⋅ t min ⋅ σ LEM 1 ⋅ 10 ⋅ 320

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 20

Cıvatanın seçimi:

6-köşe kafalı DIN 7968 , alıştırma cıvatası M12x45 - 4.6

M12
Anma çapı: d = 12 mm

17,1
Şaft çapı: dŞ = 13 h11
6
8

Anahtar ağızı: s = 18 mm

45
15

Ø13
Ø13,2 Geçme deliği: dG = 13,2 ± 0,1
10

Rondela kalınlığı: tR = 8 mm

Çelik konstruksiyondaki ön germesiz cıvata bağlantılarında kullanılacak alıştırma cıvataları tornada

imal edilebilir. Bu cıvataların vidalarının tornada talaş kaldırma metoduyla imal edilmeleri boyuna
yük taşımayacakları için mahsurlu değildir.
Rondelada istenilen kalınlık ve ölçüde imal edilebilir. Dikkat edilecek durum, vidanın temas
yüzeyinde olmamasıdır. Resimde verilen ölçü 17,1 mm standartın önerisidir. Bu istenilen ölçüde
yapılabilir.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 21
1.5.3 Enine yük ve moment etkisindeki konsol bağlantısı

L Çelik konstruksiyon germe ağırlığı makara

F konsolu ön germesiz Kib bağlantısının
b B Şekil 15 da görüldüğü gibi konstruksiyonu
yapılacaktır.
a

c
A

Bilinenler:
F = 60 kN
a

a = 25 mm A = 150 mm
2
F
1 b = 20 mm B = 150 mm
dM
dM = 200 mm L = 200 mm
s

c = 30 mm s = 15 mm
Poz 1 IPB 200, St37-2
Poz 2 15 mm Plaka, St37-2
Depoda DIN 7968 göre alıştırma cıvataları
Şekil 15, Halat makarası konsol bağlantısı 4.6 kalitesinde mevcut.
Çözüm:
Burada iki plaka 8 cıvata var. Hesaplar için bir plaka 4 cıvata alalım. Yükleme statiktir. Çünkü
uygulamada titreşimler, darbeler ve rüzgar etkisi hesaplanmaz. Halatı etkileyen kuvvet bilindiği için
yükleme durumuda H olarak alınır.
Fmax = 0,5 . F = 30 kN olarak bulunur.
IPB 200 profilinin genişliği b = 200 mm ve b/2 = 200/2 = 100 mm
İlk önce bütün dış kuvvetler koordinat
Lx sistemine göre aynı yönde olan kuvvetler
b/2 L toplanıp cıvata konstruksiyonunun ağırlık
merkezine taşınır.
1 Meğ 2 FX
Fx = Fmax = 30’000 N
FX
Lx = L + 0,5 . bIPB = 300 mm
FY
Ly
R

Fy = Fmax = 30’000 N
4 3
FY
Ly = 0,5 . A + a − c = 70 mm
2 2
a h
Cıvataların ağırlık merkezine olan uzaklıkları R =   +   = 106,07 mm
2  2

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 22
Burada Şekil 16 de görüldüğü gibi 2 numaralı cıvata en fazla yüklenen cıvatadır.
F1M
1 F1X 2 F2X

F2M Meğ = Fx . Lx + Fy . LF = 11’100 Nm

F1Y M eğ F2Y
FX M eğ ⋅ R
F2M = = 26’163 N
R 4⋅R2
F4M

F4X FY F3X F2x = Fx / iCı = 30’000 / 4 = 7’500 N

3
4 F3M
F2y = Fy / iCı = 30’000 / 4 = 7’500 N
F4Y F3Y

Şekil 16, Halat makarası konsolu

2 Numaralı cıvatayı etkileyen toplam kuvvet:

2 F2x
F2 = F22x + F22y + F2M =

F2y
F2 = 18’385 N
F2M
Cıvata :
DIN 7968 göre alıştırma cıvataları 4.6 kalitesinde F2
Yükleme durumu H
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6
bak Tablo 1 -a sıra 1, sütun d, yükleme durumu H σLEM = 280 N/mm2
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti , St37-2
bak Tablo 1-b sıra 1, sütun b, yükleme durumu H σLEM = 280 N/mm2
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti her iki değerde aynı olduğundan küçük değer olarak aynı
değer alınır: σLEM = 280 N/mm2
Emniyetli kesme mukavemeti , DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6
bak Tablo 1 -a sıra 1, sütun b yükleme durumu H τKEM = 112 N/mm2
Kesme gerilimine göre cıvata çapı:
Kuvvet bir cıvatayı etkileyen kuvvet olduğu için nCı = 1 ve bir keme kesiti olduğundan m = 1 alınır.
4⋅F 4 ⋅ 18385
bak F ( 2 ) d≥ = = 14,46 mm
π ⋅ n Ci ⋅ m ⋅ τ KEM π ⋅ 1 ⋅ 1 ⋅ 112

İzdüşüm yüzey basıncına göre cıvata çapı:

Poz 1 IPB 200, St37-2 Kemer kalınlığı tIPB = 15 mm
Poz 2 10 mm Plaka, St37-2 Kalınlık tPL = 10 mm
tmin = 10 mm
F 18385
bak F ( 4 ) d≥ = = 5,7 mm
n Cı ⋅ t min ⋅ σ LEM 1 ⋅10 ⋅ 280

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 23

Cıvatanın seçimi:

6-köşe kafalı DIN 7968 , alıştırma cıvatası M16x50 - 4.6

M16
Anma çapı : d = 16 mm

20.5
Şaft çapı dŞ = 17 h11 mm
8 10

Anahtar ağızı s = 24 mm

50
15

Ø17
Ø18 Geçme deliği dG = 18 ± 0,1 mm
10

Rondela kalınlığı tR = 8 mm

Çelik konstruksiyondaki ön germesiz cıvata bağlantılarında kullanılacak alıştırma cıvataları tornada

imal edilebilir. Bu cıvataların vidalarının tornada talaş kaldırma metoduyla imal edilmeleri boyuna
yük taşımayacakları için mahsurlu değildir.
Rondelada istenilen kalınlık ve ölçüde imal edilebilir. Dikkat edilecek durum, vidanın temas
yüzeyinde olmamasıdır. Resimde verilen ölçü 20,5 mm standartın önerisidir. Bu istenilen ölçüde
yapılabilir.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 24

1.5.4 Gezer köprü vinçinin başlığı bağlantısı, yalnız moment etkisi

160 kN kapasiteli bir gezer köprü vinçinin başlığının nakliye ve montajda kolaylık olsun diye ön
germesiz KibA bağlantısının Şekil 17 de görüldüğü gibi konstruksiyonu yapılacaktır.
a b
a/2
F F

e
1

f f
2

e
e f f e
Şekil 17, Vinç başlığı bağlantısı
Bilinen ön değerler:
Yükleme durumu, H ambarda bulunan cıvatalar; DIN 7968, alıştırma cıvatası, 4.6 kaliteli.
Tekerlek ve başlıktaki ray kuvvetleri küçük bir farklılıkla eşit kabul edilirse Fmax = 30 kN
(uygulamada böyle alınır) kuvvetler şöyledir: Fmin = 10 kN
a = 1000 mm ; b = 500 mm ; c = 200 mm ; e = 20 mm ; f = 70 mm
Poz 1 U- Profil DIN 1026 – U260 , St 37-2 ; Poz 2 10 mm Plaka , St 37-2,
Çözüm:
F7M
Bağlantı F 7 8 F8y 1
F
F1M
Enine kuvvet dağılımı Fe
F F f R
Með
F6M 6 2
Eğilme momenti dağılımı Meğ S 9 F2M

F5M 4
5 3
a b
F4M F3M

Burada iki parça başlığın yalnız bir tarafındaki cıvatalar momenti karşılamalıdır. Bunun içinde ilk
defa taşınan moment hesaplanır.
Başlığı etkileyen toplam moment:
Meğtop = Fmax . b = 30’000 . 0,5 = 15’000 Nm
www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 25

Bir plakayı etkileyen moment:

Meğ = 0,5 . Meğtop = 7’500 Nm

Cıvata adedi nCı = 9 dir. Fakat bir cıvata ağırlık merkezinde olduğundan moment taşıyan
cıvataların adedi 8 alınır. Bunların 4 ünün ağırlık merkezinden uzaklığı R diğer 4 ünün ise f
kadardır.

Böylece bir cıvatayı etkileyen enine kuvvet şu şekilde bulunur:

M eğ ⋅ R 7'500'000 ⋅ 98,99
F1M = 2 2
= = 12’627 N F1M = 12’630 N
4 ⋅ (R + f ) 4 ⋅ (98,992 + 702 )

F2M = F1M . f / R = 12’630 . 70 / 98,99 = 8’929 N F2M = 8’930 N

Burada hesaplar 1 numaralı cıvatayı etkileyen kuvvet 12,6 kN ile yapılır.

Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6
bak Tablo 2-a sıra 2, sütun a, tek kesit, yükleme durumu H σLEM = 210 N/mm2

Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti , St37-2

bak Tablo 2-b sıra 2, sütun b, basma, yükleme durumu H σBEM = 140 N/mm2

Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti küçük değer alınır. σLEM = 140 N/mm2

Emniyetli kesme mukavemeti , DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6

bak Tablo 2-a sıra 1, sütun a, tek kesit, yükleme durumu H τKEM = 84 N/mm2

Kesme gerilimine göre cıvata çapı:

Kuvvet bir cıvatayı etkileyen kuvvet olduğu için nCı = 1 ve bir keme kesiti olduğundan
m = 1 alınır.

4⋅F 4 ⋅ 12'600
bak F ( 2 ) d≥ = = 13,83 mm
π ⋅ n Ci ⋅ m ⋅ τ KEM π ⋅ 1 ⋅ 1 ⋅ 84

İzdüşüm yüzey basıncına göre cıvata çapı:

Poz 1 IPB 200, St37-2 Kemer kalınlığı tIPB = 15 mm

Poz 2 Lamanın kalınlığı 15 mm seçilir. St37-2 tLA = 15 mm
tmin = 15 mm

F 12'600
bak F ( 4 ) d≥ = = 9,02 mm
n Cı ⋅ t min ⋅ σ LEM 1 ⋅ 15 ⋅ 140

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 26
Cıvatanın seçimi:

6-köşe kafalı DIN 7968 , alıştırma cıvatası M16x50 - 4.6

M16

Anma çapı : d = 16 mm

20.5
8 10

Şaft çapı dŞ = 17 h11 mm

50
Anahtar ağızı s = 24 mm
15

Ø17
Ø17,2
Geçme deliği dG = 17,2 ± 0,1mm
10

Rondela kalınlığı tR = 8 mm

Çelik konstruksiyondaki ön germesiz cıvata bağlantılarında kullanılacak alıştırma cıvataları tornada

imal edilebilir. Bu cıvataların vidalarının tornada talaş kaldırma metoduyla imal edilmeleri boyuna
yük taşımayacakları için mahsurlu değildir.

Rondelada istenilen kalınlık ve ölçüde imal edilebilir. Dikkat edilecek durum, vidanın temas
yüzeyinde olmamasıdır. Resimde verilen ölçü 20,5 mm standartın önerisidir. Bu istenilen ölçüde
yapılabilir.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 27

1.5.5 Depo rafı profil bağlantısı

Konstrusiyonu Şekil 18 de görülen depo rafı profil bağlantısı yapılacaktır. Bağlantı ön germesiz Kib
, DIN 7968 alıştırma cıvatası, 4.6 kaliteli olarak kararlaştırılmıştır. Cıvatanın ölçüleri ne dir?

G G

2 1

h/2
h

s
b 3
Şekil 18, Depo rafı profil bağlantısı

Bilinen ön değerler:
Yükleme durumu: H
Anbarda mevcut cıvatalar : Alıştırma cıvatası, 4.6, DIN 7968
Rafa konulacak malzemenin ağırlığı: m = 10’000 kg
Burada rafa konulacak malzeme tamamen homojen yayılı yük olarak ve bağlantınında yalnız
kesmeye çalışacğı, boyuna kuvvet etkisinde olmayacağı kabul edilmiştir.
Poz 1 IPB 200
Poz 2 Pl. 15, St 37
Poz 3 T 100
Geometrik ölçüler: h = 120 mm
s = 15 mm
b = 200 mm
Çözüm:
Toplam kuvvet Ftop = mG . g = 10’000 . 9,81 = 98’100
Fmax = Ftop / iCı = 98’100 / 8 = 12,3 kN
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6, Kib
bak Tablo 1-a sıra 1, sütun d, yükleme durumu H σLEM = 280 N/mm2
www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 28

Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti , St37-2, Kib

bak Tablo 1-b sıra 1, sütun b, yükleme durumu H σLEM = 280 N/mm2
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti σLEM = 280 N/mm2 alınır.
Emniyetli kesme mukavemeti , DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6, Kib
bak Tablo 1-a sıra 1, sütun b yükleme durumu H τKEM = 112 N/mm2
Kesme gerilimine göre cıvata çapı:
Kuvvet bir cıvatayı etkileyen kuvvet olduğu için nCı = 1 ve bir keme kesiti olduğundan
m = 1 alınır.
4⋅F 4 ⋅ 12'300
bak F ( 2 ) d≥ = = 11,8 mm
π ⋅ n Ci ⋅ m ⋅ τKEM π ⋅ 1 ⋅ 1 ⋅ 112

İzdüşüm yüzey basıncına göre cıvata çapı:

Poz 1 IPB 200, St37-2 Kemer kalınlığı tIPB = 15 mm
Poz 2 15 mm Plaka, St37-2 Kalınlık tPL = 15 mm
tmin = 15 mm
F 12'300
bak F ( 4 ) d≥ = = 2,92 mm
n Cı ⋅ t min ⋅ σ LEM 1 ⋅15 ⋅ 280
Cıvatanın seçimi:
6-köşe kafalı DIN 7968 , alıştırma cıvatası M12x50 - 4.6
M12

Anma çapı : d = 12 mm
10,8

Şaft çapı dŞ = 13 h11 mm

8

Anahtar ağızı s = 18 mm
50
15

Ø13
Ø14
Geçme deliği dG = 14 ± 0,1mm
10

Rondela kalınlığı tR = 8 mm

Çelik konstruksiyondaki ön germesiz cıvata bağlantılarında kullanılacak alıştırma cıvataları tornada

imal edilebilir. Bu cıvata vidalarının tornada talaş kaldırma metoduyla imal edilmeleri, boyuna yük
taşımayacaklarından sakıncalı değildir.
Rondelada istenilen kalınlık ve ölçüde imal edilebilir. Dikkat edilecek durum, vidanın temas
yüzeyinde olmamasıdır. Diğer ölçüler istenildiği gibi yapılabilir.
Somun tam normal somun olarak alınmıştır. Normal somun kalınlığı 10,8 mm dir. Arzu edilir vede
konstruksiyonda bir sakınca olmayacaksa ince somun, yani kalınlığı 6 mm somun alınıp cıvata
boyuda 45 mm olarak seçilebilir.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 29

1.5.6 Depo rafı konsol bağlantısı

Konstrusiyonu Şekil 19 da görülen depo rafı konsol bağlantısı yapılacaktır. Bağlantı ön germesiz
KibA , DIN 7968 alıştırma cıvatası, 4.6 kaliteli olarak kararlaştırılmıştır. Cıvatanın ölçüleri ne dir?
Bilinen ön değerler:

Fmax = 6 kN
1
Fmax w1 = 120 mm

w1 Poz 1 U-Profili DIN 1026 . St37-2 – U200

Poz 2 I-Profili DIN 1025 . St37-2 – IPB320

Poz 3 Lama 100 mm genişliğinde.

Kalınlık seçime bağlı.
3 Yükleme durumu H.
2
nCı = 2
Şekil 19, Depo rafı konsol bağlantısı
Çözüm:
Başlığı etkileyen toplam moment:
Meğ = Fmax . LF = 6’000 . 0,26 = 1’560 Nm
LF = 0,5.(hU200+bIPB320) = 0,5.(200+320) = 260 mm

Böylece bir cıvatayı etkileyen enine kuvvet şu şekilde bulunur:

M eğ ⋅ RM eğ 1'560'000 ⋅ 60
FM = = = = 12’627 N FM = 13’000 N
2⋅R2 w1 2 ⋅ 602

FF = Fmax / nCı = 6’000 / 2 = 3’000 N FF = 3’000 N

F = FM + FF = 12’630 + 3’000 F = 16’000 N

Burada hesaplar bir cıvatayı etkileyen kuvvet 16 kN ile yapılır.

Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6, KİbA
bak Tablo 1-a sıra 4, sütun d, yükleme durumu H σLEM = 320 N/mm2
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti , St37-2, KİbA
bak Tablo 1-b sıra 3, sütun b, yükleme durumu H σLEM = 320 N/mm2
Emniyetli izdüşüm basma mukavemeti σLEM = 320 N/mm2 alınır.
Emniyetli kesme mukavemeti , DIN 7968 , alıştırma cıvataları 4.6, Kib
bak Tablo 1-a sıra 4, sütun b yükleme durumu H τKEM = 140 N/mm2

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 30

Kesme gerilimine göre cıvata çapı:

Kuvvet bir cıvatayı etkileyen kuvvet olduğu için nCı = 1 ve bir keme kesiti olduğundan
m = 1 alınır.
4⋅F 4 ⋅ 16'000
bak F ( 2 ) d≥ = = 12,06 mm
π ⋅ n Ci ⋅ m ⋅ τ KEM π ⋅ 1 ⋅ 1 ⋅ 140
İzdüşüm yüzey basıncına göre cıvata çapı:
Poz 1 IPB 320, St37-2 Kemer kalınlığı tIPB = 20,5 mm
Poz 2 Lamanın kalınlığı 15 mm seçilir. St37-2 tLA = 15 mm
tmin = 15 mm
F 16'000
bak F ( 4 ) d≥ = = 3,33 mm
n Cı ⋅ t min ⋅ σ LEM 1 ⋅ 15 ⋅ 320
Cıvatanın seçimi:
6-köşe kafalı DIN 7968 , alıştırma cıvatası M12x50 - 4.6
M12

Anma çapı : d = 12 mm
6

Şaft çapı dŞ = 13 h11 mm

8

Anahtar ağızı s = 18 mm
50
15

Ø13
Ø13,2
Geçme deliği dG = 13,2 ± 0,1mm
15

Rondela kalınlığı tR = 8 mm

Çelik konstruksiyondaki ön germesiz cıvata bağlantılarında kullanılacak alıştırma cıvataları tornada

imal edilebilir. Bu cıvataların vidalarının tornada talaş kaldırma metoduyla imal edilmeleri boyuna
yük taşımayacakları için mahsurlu değildir.

Rondelada istenilen kalınlık ve ölçüde imal edilebilir. Dikkat edilecek durum, vidanın temas
yüzeyinde olmamasıdır. Diğer ölçüler istenildiği gibi yapılabilir.

www.guven-kutay.ch
 Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 31

2 Konu İndeksi

A K
Alıştırma cıvataları ...................................................... 3 Kesme gerilimi............................................................. 5
Kesme ve izdüşüm yüzey basıncı ................................ 7
Ç
N
Çelik konstruksiyonda bağlantı cıvataları.................... 3
ÇK-da emniyetli mukavemet ....................................... 6 Nokta kaynakları.......................................................... 4
E P
Eğilme momenti etkisindeki konsol .......................... 12 Perçinler....................................................................... 4
Pernolar........................................................................ 4
H
Pimler........................................................................... 4
H Ana yük................................................................. 7
T
Ham cıvatalar............................................................... 3
HS Özel yükler ........................................................... 7 Torsiyon momenti etkisindeki konsol ........................ 13
HZ Ek yükler .............................................................. 7
V
I
Vinçte em. Mukavemet................................................ 7
İzdüşüm yüzey basıncı................................................. 5
Y
Yüksek kaliteli cıvatalar .............................................. 3

www.guven-kutay.ch
Çelikkonstrüksiyonda cıvatalar 32

www.guven-kutay.ch